กฎหมาย, ความเชอ และสถาบนทางศาสนา

กฤษณพชร โสมณวตร

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

Islamophobia (โรคกลวแขก)

• โรคกลวแขกปรากฎในสงคมโลก และสงคมไทยมาระยะหนง

• สงคมกลวแขก มกปรากฎออกในรปของการของมสลมดวยสายตาทไมเปนมตร• https://prachatai.com/journal/2016/08/67374

• เชน การมผรสวาทตออสลาม การตอตานนคมอตสาหกรรมอาหารฮาลาล การตอตานการกอสรางมศยค หรอการตอตานชมชนมสลม เปนตน• “ชาวนานไมไดขดแยงตอผนบถอศาสนาอสลาม แตการออกมาประทวงครงนเปนเรองของศรทธาชาวพทธทไมพอใจทางราชการอนญาตใหสรางมสยดในบรเวณทมชาวพทธอย และหางจากวดพระธาตแชแหง เพยง 2 กม.เทานน ซงความจรงแลวควรมการท าประชาพจารณกอนทจะสราง เพราะมสยดดงกลาวจะสรางผลกระทบใหแกชมชนชาวพทธอยางแนนอน”

Monk Wirathu (อ วราท)

• ไดรบการขนานนามวาเปน “บนลาเดนแหงเมยนมาร”

• สนบสนนการใชความรนแรงเดดขาดตอชาวมสลมโรฮงญา โดยเชอวาการอาศยอยของโรฮงญา คอ การรกรานของอสลาม

• เสนอใหหามมการแตงงานขามศาสนา เวนแตจะมการแปลงศาสนาตามเปนพทธเทานน

•ทมาทไปของโรคกลวแขก แลวชาวพทธ/ครสตมความแตกตางกนหรอ?

ความเชอ และสถาบนทางความเชอ

• "ศลธรรม" ในความหมายทแทจรงคอความคดและความรสกทเกยวกบคนอน สตวอน และสงอน คอไมใชความคดทเกยวกบประโยชนตน ไมวาจะเปนประโยชนทางโลกหรอทางธรรมกตาม

• พดใหเขาใจงายกวานนคอความคดและความรสกเกยวกบสวนรวม

• สวน “ศาสนา” คอ สถาบนทางความเชอ ทถกคดคนขนมาเพอจดการศกษาดานความเชอใหมประสทธภาพในการเขาถงผคนจ านวนมากได

•มนษยอาจมศลธรรมและความเชอ ของเขาโดยไมตองมศาสนากได

• เมอความร ความเชอ รวมกนเปนกลมกอน จนมการจดสถาบนขนมารองรบการถายทอดความรนน เพอทจะท าใหความรนนขจรไปไกล กจ าเปนตองมการระดมทรพยากรจากสาธารณะ

• เพอการสรางสาธารณะสถาน การสงพระภกษไปบรรยายธรรมในตางประเทศ การเดนทางมาเผยแพรศาสนาของมชชนนาร การพมพคมภรศาสนา การสอนหนงสอธรรมะ ฯลฯ

• เชน ดวยกระระดมเงนบรจาค การขอการสนบสนนจากรฐ การผกกบกลมทน ฯลฯ

แยกแยะศลธรรมออกจากศาสนา

• ความยงใหญของศาสนา ไมไดหมายความวามนษยจะมศลธรรม หรอมความสามารถในการจดการปญหาในเชงจตวญญาณของตนเองได

• ในท านองเดยวกนความเสอมของศาสนา คอ ความเสอมของสงฆ ไมไดหมายถงความเสอมของพระธรรม

• จรงๆ แลว การด ารงอยของศาสนา มใชปญหาในตวเอง แตหลายครง การเปนสถาบนทางสงคมของศาสนา ท าใหศาสนาตองไปเกยวของกบสงคมมากตามไป

• เมอค าสอนกลายเปนศาสนา และศาสนากลายเปนสถาบนทางสงคม กจ าเปนตองเขาไปเกยวของกบสถาบนทางสงคมอนๆ

• เชน สถาบนการเมอง ทนธรกจ มหาวทยาลย สถาบนพระมหากษตรย รวมไปจนถงศาสนาอนๆ

• ประสบการณของยโรปในยคกลาง แสดงใหเหนวาเมอค าสอนกลายเปนศาสนา และศาสนายงใหญจนกลายเปน “ศาสนจกร” ทมอ านาจครอบง าทงทางโลกและทางธรรมนนน าไปสอ านาจเบดเสรจ

• ในนามของศาสนจกร มคนตองไปรบราฆาฟนกนจนตาย

• ในนามของศาสนาจกร มการยดกมอ านาจและผกขาดความร จนยโรปตดอยในยคกลางอยางยาวนาน

• ในนามของศาสนาจกร มคนอางวาท าเพอพระเจาแสวงหาประโยชนสวนตน

•Absolute power, corrupt absolutely

เสรนยม (Liberalism)

• ผบกเบกเสรนยมในทางวฒนธรรม คอ จอหน สจวต มลล (John Stuart Mills)

• หนงสอ เรอง On Liberty

• เขาเสนอวา การผกขาดความรเปนสงทปดกนมนษยออกจากความกาวหนาและความสข

• ทางเดยว คอ การเปดเสรภาพในดานความรและวธปฏบตในชวต

• คนความเชอใหกบปจเจกบคคล

รฐ กบสถาบนทางความเชอ

• เมอศาสนาตองสมพนธกบสถาบนทางสงคม ในทนขอยกตวอยางการก าเนดของ “กฎหมายอสลาม” เปนตวอยาง

• วาจรงอย ทความเชอเปนคนละเรองกบศาสนา แตเมอรฐ/สงคม เขาไปเกยวของกบศาสนาแลว รฐสามารถเปลยนความหมายของศาสนา และศาสนาทรฐเขาไปเกยวของกสามารถเปลยนความเชอดงเดมไดเชนกน

Construction of Islamic Law

• กฎหมายอสลามถกสอนในวชาชพกฎหมายในยคอาณานคมขององกฤฤษ และจกรวรรดนยมองกฤษมสวนส าคญในการสรางวาทกรรมเกยวกบกฎหมายอสลามทคบแคบในโลกปจจบน

• และท าใหกฎหมายอสลาม รวมไปถงศาสนาอสลามกลายเปนทหวาดระแวงของสงคมตะวนตกในทสด

• (ปญหา คอ ในสงคมปจจบน ทกทคอตะวนตก)

• ค.ศ. 1869 สภานตศาสตรศกษาของบรเตนใหญไดเรมสอนกฎหมายอสลามส าหรบนกกฎหมายทตองการไปประกอบอาชพทอนเดย

• ถงแมกฎหมายดงกลาวจะถกสอนอยไมนาน แตในระหวางเวลาหาปนน ชนเรยนกฎหมายทองกฤษไดผลต “ผ เชยวชาญกฎหมายอสลาม” และ “ต ารากฎหมายอสลาม” ขนมา โดยสอดแทรกความเปนองกฤษไปดวย ไมวาพวกเขาจะรตวหรอไมกตาม• Erosion of Islamic juristic methodology• Narrowing its scope to a few private law; obligation, family etc.• Decline its own institution

• ท าใหกฎหมายอสลามถกลดทอนลงกลายเปนแบบประพฤตทคบแคบ และยงไมสมเหตสมผลดวยการถกอธบายในโรงสรางของระบบศาลองกฤษ

• Standish Grove Grady argued that British rule was reliant on legal officials knowing not only English law but also the legal system of the colonized.

• He believes the education of Islamic law will prevent unrest in the colonized.

• Both understanding Indian legal cultures, at the same time modernizing the legal system through establishing liberal legal education.

• Respect for Islamic law was similar to respect for religious building

Commanding the Text

• Islamic legal text called “al-Hidayah al-Marghinani” was translated into “Hedaya” (the first English text for Islamic law) by CharlsHamilton

• Hedaya was a part of British project to bring Indian legal cultures within the reach of its officials.

• Lacking of Arabic or Farsi, Hedaya was translated just to provide access to key Islamic legal text

• However, Hedaya became the most complete rendering English of Islamic legal text until 1994. it also was edited by Grady to use at Council of Legal Education

• In translation, Hamilton removed what he regarded as purely religious obligations, fasting, pilgrimage, because these offended the mind of European enlightenment.

• Hedaya has two problems; its reflection of translator’s culture, and felicity of language.

• However, Hamilton seemed to be eager learner about Islam. He try to outlined the emergence of Islamic jurisprudence from the battle between sunni and shi’a, so his Hedaya was an introduction to Islam for European reader

• The problem is to be an “introduction”, he needed to craft it the way that European be able to understand it due to their experience.

• The power of colonist was to choose historical events of the colonized and to endow them with Western significant

• Hedaya becomes a text in which Islamic jurisprudence meets colonial law

• Hedaya became not a guide through vast Islamic source but constituted the total world of Islamic law.

• From al-hiddayah al-marghinani to Hamilton’s Hedaya

Operating the Truth

• Grady successfully persuade the Council of Legal Education to establish the Islamic law course.• “I felt it a duty to publish a new Edition, in order to bring it somewhat more

within the reach of the students”

• Grady act like legislator of Islamic law by removing whole section of Hamilton’s translation with keenly aware of its historical important• “[Hamilton’s Hedaya] was the first attempt … made to place within the reach

of European intelligence a knowledge of native law”

• The big change in Grady’ edition is about Siyar (public international law; use of force, the law of war, the law of treaties, and minority right)

• Siyar was a major issue in Hamilton edition, in Gardy it is less important

• Due to political contexts, In Hamilton’s time the Ottoman empire with Islamic law stills great. Concept if Siyar was important to understand the Ottoman. In Grady time, Ottoman was declined by Tanzimatmovement. (the western legal culture became mainstream)

• Production and reproduction along the time, Grady’s Hidaya become the truth over other version which never be emerged.

• The English can speak Islamic law by their tone.

Orientalism

• ลกษณะของการก าเนดกฎหมายอสลามดงกลาว ในทางวชาการปจจบนเรยกวา “บรพคดนยม” (Orientalism)รเรมโดย เอดเวรด ซาอด

• คอ ความคดทอธบายวา สงทเราเชอวาเปน “ตะวนออก” ทงหลายนน (สวนใหญเปนดานลบ) เชน ปาเถอน ไมเขาใจเหตผล ฯลฯ เปนผลผลตจากอคตของสงคมตะวนตกทเปนเจาอาณานคม

• เมอศาสนาไปเกยวของกบสถาบนอนทางสงคม อาจน ามาสการทรฐ/ทน ใชศาสนาเปนเครองมอในการบรรลวตถประสงคในแตละเรอง

• แตเรองศาสนา เปนความเชอเกยวกบจตวญญาณในระดบลก ซงหลายครงไมสามารถพสจนในชวตเดยวได ศาสนาจงเปนไมกสงในโลกทสามารถบงคบบญชาชวตของผคนใหยอมตายและยอมฆาคนอนเพอมนได

• รวมไปถงการบงคบใหมนษยเชอถออะไรสกอยาง โดยไมสนใจวาความเชอนนๆ สามารถตอบปญหาส าหรบชวตของปจเจกบคคลทแตกตางกนหรอไม

• ความสขทางจตวญญาณ และความรบผดชอบทางสงคมหลายเรองจงถกแขวนไวกบรฐทไมแคร

• ในประเทศไทย ศาสนามสวนส าคญมากตอรฐ เรยกไดวา รฐและศาสนา เปนพนธมตรทพงพาซงกนและกน

• ศาสนามอบความชอบธรรมทางสงคมใหรฐ

• รฐมอบอ านาจทางการเมองใหกบศาสนาพทธ เพอไดอภสทธเหนอศาสนาอน

พระอครสงฆราช อครสงฆมณฑลกรงเทพฯ

พระอครสงฆราช ฟรงซสเซเวยร เกรยงศกด โกวทวาณช

“ศาสนา”

• เราเนยนวา “ศาสนา” หมายถงทกศาสนา แตเปนเชนนนจรงหรอ?

• “ม.ล.ปนดดา ดศกล รองปลดกระทรวงมหาดไทย ปฏบตหนาทปลดส านายกรฐมนตร เปนประธานการประชมเตรยมการจดงานพระราชพธ พระราชทานเพลงพระศพ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก โดยมหนวยงานทเกยวของเขารวม”

• ศาสนจกร-อาณาจกร ไมไดขาดจากกน• ประมขทางศาสนาอนๆ เชนใครบาง

กฎหมายทคมครองศาสนาพทธเปนพเศษ

• พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505

• “คณะสงฆ หมายความวา บรรดาพระภกษทไดรบบรรพชาอปสมบทจากพระอปชฌายตามพระราชบญญตน... คณะสงฆอน หมายความวา บรรดาบรรพชตจนนกาย หรอ อนมนกาย”

• มาตรา 44 ตร “ผใดใสความคณะสงฆหรอคณะสงฆอนอนอาจกอใหเกดความเสอมเสยหรอแตกแยก ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ”

• มาตรา 45 “ใหถอวาพระภกษซงไดรบการแตงตงใหด ารงต าแหนงในการปกครองคณะสงฆและไวยาจกร เปนเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญา”

พทธศาสนา: รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย

• “ความชอบธรรมของผถออ านาจนนพสจนดวยการท านบ ารงพระพทธศาสนา”

• “พทธศาสนาจงไมใชศาสนาหนงทพลเมองทกคนมเสรภาพจะเลอกนบถอไมตางไปจากศาสนาอนๆ แตพทธศาสนามสถานะพเศษในรฐไทย รฐธรรมนญลายลกษณอกษรทกฉบบก าหนดใหองคพระประมขตองเปนพทธมามกะ, ราชพธ, รฐพธ และพธกรรมทหนวยราชการจดขนแทบทกอยางมกมพธสงฆเปนสวนหนงอยดวย...”

• นยศาสนาทเนนคอนยแบบ “โลกยธรรม” คอ มงปลกฝงศลธรรมทเออตอการพฒนาประเทศ การท าบญ การบรจาค ฯลฯ เชน เบญจศล คฤหสดส

• ศาสนาพทธแบบไทย เนนหนาทการท าใหบคคล “มใตเมตตากรณา เออเฟอเผอแฟสงเคราะหซงกนและกน..หลกธรรมของศาสนาจงเปนเครองค าจนสงคมและประชาชาตใหมนคง เปนระเบยบเรยบรอย และผาสก”

• แตกลบละทงนยแบบ “โลกตรธรรม” ทเนนการหลดพน เชน ไตรลกษณ อทปจยตา ฯลฯ หรอธรรมะทน าไปสการวพากษวจารณ “ชาตไทย”

เมอศาสนารบใชรฐอยางมงาย

• พระกตตวทโฒ ตอบค าถามวา “การฆาฝายซาย หรอคอมมวนสตบาปไหม?”

• “อนนนอาตมากเหนวาควรจะท า คนไทยแมจะนบถอพทธกควรจะท า แตกไมชอวาถอเปนการฆาคน เพราะวาใครกตามทท าลายชาตศาสนา พระมหากษตรย นนไมใชคนสมบรณ คอตองตงใจ (วา) เราไมไดฆาคนแตฆามารซงเปนหนาทของคนไทยทกคน”

ปญหาของศาสนาน าการเมอง

• อ วราท ไดเทศนาปลกระดมพระสงฆและชาวพทธในพมาเกลยนดชงชาวมสลมอยางรนแรง โดยใชแนวคดทเขาเรยกเองวา “ศาสนาน าหนาการเมอง” และสรางรฐศาสนาพทธขน

• “คณอาจมใจเปยมไปดวยความรกและความเมตตา ทวาคณไมมทางนอนหลบสนทขางๆ หมาบาได... หากชาวพทธเราออนแอ ผนแผนดนนกจะกลายเปนของพวกมสลมในทสด”

• มการเรยกรองใหหามการแตงงานขามศาสนา เรยกรองไมใหชาวพทธท าธรกจกบชาวมสลม ฯลฯ

• การแสวงหาอภสทธจากรฐของศาสนา หากองแอบกบรฐเผดจการแลว จะพฒนาไปสการเปนลทธยดมนศาสนาสดขว (religious fundamentalism) ทมแนวโนมจะพฒนาไปในทางรนแรงขน

ขอคดทงทาย

• “นบวนเรากจะยงเหนทางตนของพระพทธศาสนาแบบสถาบนในรปแบบทเปนอย สภาพอนไรชวตชวาและความเสอมถอยของสถาบนสงฆในปจจบน นาจะเปนจดเรมตนของการตงค าถามตอประวตศาสตรพทธศาสนาแบบทางการดวยแงมมทตางออกไป จรงหรอทพทธศาสนาในอนเดยปลาสนาการไปโดยสนเชงเพราะภยจากกองทพมสลม? หากเปนเชนนนจรง พทธศาสนาแบบใดทเมอถกท าลายไปแลวไมสามารถฟนกลบมาเปนรากฐานทางจตวญญาณและทางสงคมของผคนอกตอไปได? พทธศาสนาแบบใดทยงคงเดนทางตอไปงอกงามยงดนแดนใกลเคยง อยางลาดก สกขม ภฏาน หรอทเบต” พทธศาสนาแบบใดทจะสามารถงอกงามเปนรากฐานทางสตปญญาของสงคมสมยใหม สงเสรมบรรยากาศแหงสนตภาพ และการอยรวมกนบนพนฐานของความหลากหลาย?... พทธศาสนาแบบใดทสงเสรมการสรางความหวาดระแวง ความเกลยดชง หรอการก าจดคนเหนตางจากตนโดยใชความรนแรงอยางทพบเหนกนอยทกวนน?”

เมอไมมสถาบนความเชอ... ความเชอถกแทยอมไมม…

so Enjoy your belief

เอกสารประกอบ

• https://www.matichonweekly.com/column/article_57152

• http://m.matichon.co.th/readnews.php?newsid=1438583449

• https://www.matichonweekly.com/column/article_52348