คมอ เทคนคการผลตกาซชวภาพ ระดบครวเรอนและชมชน

จดท าโดย

รศ.ดร.วสาขา ภจนดา

สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร

สนบสนนโดย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช)

ชอหนงสอ : คมอ เทคนคการผลตกาซชวภาพ ระดบครวเรอนและชมชน

ผแตง : ดร. วสาขา ภจนดา วาทเรอตรววฒน แกวดวงเลก ผชวยวจย : นางสาวสรสดา หนทมทอง นางสาวณด ชนนจรฐกาล จ านวนหนา : 39 หนา ปทพมพ : 2558 จดพมพโดย : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช) ส านกวจย สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร พมพครงท 1 : 2558 ISBN

ค าน า ประเทศไทยไดใหความส าคญในการใชพลงงานทดแทนหรอพลงงานทางเลอก ซงสวนใหญจะเปนพลงงานประเภทหมนเวยน เชน พลงงานจากชวมวล พลงน า พลงงานแสงอาทตย พลงงานลม กาซชวภาพ เพอทดแทนพลงงานประเภทสนเปลองทก าลงจะหมดไป แนวทางในการจดการพลงงานของประเทศจงไดใหความส าคญและสนบสนนพลงงานทางเลอกมากขน หนงในนนคอกาซชวภาพซงปจจบนมการผลตจากมลสตว ขยะอนทรย และเศษอาหารเปนจ านวนมากในระดบชมชนและระดบครวเรอน โดยมวธการผลตและขนตอนการผลตแตกตางกนตามความรความเขาใจและการสนบสนนทไดรบจากหนวยงานทเกยวของ คมอ เทคนคการผลตกาซชวภาพระดบครวเรอนและชมชน จงไดจดท าขน โดยไดรบการสนบสนนจาก ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช) เพอแสดงขอมลทส าคญตอการผลตกาซชวภาพในระดบชมชนและระดบครวเรอน รวมทงรปแบบของถงหมกกาซชวภาพ ขอควรระวงและความปลอดภยในการใชกาซชวภาพ และแหลงส าหรบศกษาเรยนรการผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและระดบชมชน ซงจะเปนประโยชนตอการผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและระดบชมชนใหประสบผลส าเรจไดอยางตอเนองตลอดไป

คณะผจดท า ส านกวจย สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร

พฤศจกายน 2557

สารบญ

หนา

1. ความรทวไปเกยวกบกาซชวภาพ 1 2. ขอควรพจารณากอนการกอสรางบอหมกกาซชวภาพ 12 3. ขอควรระวงในการดแลและบ ารงรกษาระบบการผลตกาซ

ชวภาพในระดบชมชนและระดบครวเรอน 17

4. สขอนามยในการผลตกาซชวภาพในระดบชมชนและระดบครวเรอน

29

5. แหลงขอมลเพมเตมในการผลตกาซชวภาพในระดบชมชนและระดบครวเรอน

33

6. เอกสารอางอง 34

1

ความรทวไปเกยวกบกาซชวภาพ

1. กาซชวภาพ กาซชวภาพ (Biogas) หมายถง กาซทเกดขนจากแบคทเรยชนดท ไมตองการอากาศหรอออกซเจน (Anaerobic Bacteria) ท าปฏกรยาการยอยสลายสารอนทรย เชน น าเสย เศษอาหาร เศษผกผลไม ฟางขาว มลสตว อจจาระคน ฯลฯ ท าใหเกดกาซผสมทตดไฟได สามารถน าไปใชเปนเชอเพลงส าหรบหงตม (ดงแสดงในภาพท 1 และ 2) ในระบบการหมกกาซชวภาพนอกจากจะผลตกาซทสามารถจดตดไฟไดแลว วสดทระบายออกจากระบบหมกกาซชวภาพซงเปนสารอนทรยยงสามารถน าไปใชประโยชนอนๆ ไดอก เชน การน าไปท าปย กาซชวภาพประกอบดวย กาซมเทน (CH4) รอยละ 60-70 ทเหลอเปนกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) และกาซไนโตรเจน (N2) มคณสมบตตดไฟงาย

ภาพท 1 แสดงภาพรวมการเกดกาซชวภาพและการใชประโยชน

2

กระบวนการผลตกาซชวภาพ ทมา: Thailand Energy and Environmental Network Chiang Mai University, 2549

ภาพท 2 แสดงกระบวนการเกดกาซชวภาพและการใชประโยชน

3 2. วตถดบส าหรบการผลตกาซชวภาพ

การประเมนปรมาณวตถดบส าหรบหมกกาซชวภาพมความส าคญมากตอการผลตกาซชวภาพในระดบชมชนและในระดบครวเรอน เพราะถามวตถดบไมเพยงพอ โอกาสทระบบการผลตกาซชวภาพจะลมเหลวมสงมาก ดงนน กอนทจะมการผลตกาซชวภาพ จงควรมการประเมนปรมาณวตถดบกอนวา มเพยงพอหรอไม ทงน กาซชวภาพ 1 ลกบาศกเมตร (1 คว หรอ 1,000 ลตรเทยบเทา กาซ LPG 0.46 กโลกรม) สามารถใชในการหงตมอาหารภายในครวเรอนขนาด 4 คน ได 2-3 มอ หรอประมาณ 1 วน (สชน ตงทววพฒนและคณะ, 2553)

การวเคราะหวตถดบเพอการผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและในระดบชมชน สามารถพจารณาไดดงตอไปน

ภาพท 3 ตวอยางวตถดบเพอการผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและในระดบชมชน

ทมา: สชน ตงทววพฒนและคณะ. 2553: 6

4

มาค านวณปรมาณมลไก กบมลสกรกนดกวา

ถาเราเลยงไก 30 ตว เราจะมมลไกกกโลกรมตอวนในการผลตกาซชวภาพ

ภาพท 4 ตวอยางการค านวณเพอการผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและในระดบชมชน

5

สกรรน (หนก 70 กโลกรม)

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

4.60 กโลกรมตอวน

แมสกรอมทอง (หนก 125 กโลกรม)

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

4.03 กโลกรมตอวน

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

4.90 กโลกรมตอวน

แมสกรเลยงลก (หนก 170 กโลกรม)

พอพนธ (หนก 160 กโลกรม)

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

4.0 กโลกรมตอวน

แหลงทมา: กรมควบคมมลพษ, 2542 อางถงใน สชน ตงทววพฒนและคณะ. 2553.

สกรเลก (หนก 15 กโลกรม)

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

1.04 กโลกรมตอวน

สกรหยานม (หนก 30 กโลกรม)

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

1.90 กโลกรมตอวน

สกรรน (หนก 90 กโลกรม)

ปรมาณสงขบถายมลและปสสาวะ

5.80 กโลกรมตอวน

ภาพท 5 การวเคราะหวตถดบเพอการผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและในระดบชมชน

6 3. ตวอยางการค านวณวตถดบ ชมชนแหงหนงตงกลมเลยงสกร โดยมสกรรน หนก 70 กโลกรม 8 ตว สกรหยานม 8 ตว สกรพอพนธ 3 ตว และแมสกรตงทองอก 2 ตว ชมชนแหงนจะสามารถผลตกาซชวภาพไดกลกบาศกเมตรตอวน วธการค านวณ 1) สกรรนหนก 70 กโลกรม 1 ตว เกดมลสกรประมาณ 4.60 กโลกรมตอวน ถาสกรรนหนก 70 กโลกรม 8 ตว จะเกดมลสกรประมาณ = (4.60X8)/1= 36.8 กโลกรมตอวน 2) สกรหยานม 1 ตว เกดมลสกรประมาณ 1.90 กโลกรมตอวน สกรหยานม 8 ตว จะเกดมลสกรทงสน = (1.90X8)/1= 15.2 กโลกรมตอวน 3) สกรพอพนธ 1 ตว เกดมลสกรประมาณ 4.90 กโลกรมตอวน สกรพอพนธ 3 ตว เกดมลสกรทงสน = (4.90X3)/1 = 14.7 กโลกรมตอวน 4) แมสกรอมทอง 1 ตว เกดมลสกรประมาณ 4.03 กโลกรมตอวน แมสกรอมทอง 2 ตว เกดมลสกรทงสน = (4.03X2)/1= 8.06 กโลกรมตอวน ดงนนชมชนแหงนมมลสกรทงสน 36.8+15.2+14.7+8.06 = 74.76 กโลกรมตอวน

7 หมายเหต ทงนขนอยกบปจจยทมผลตอปรมาณกาซชวภาพทผลตได เชน ระยะเวลา

อณหภม ความเปนกรด - ดาง สารอาหาร สารยบยงและสารพษ สารอนทรยและลกษณะของสารอนทรยหรอวตถดบทใชหมก และชนดของแบบของบอหมกกาซชวภาพ

แหลงทมา: สชน ตงทววพฒนและคณะ. 2553.

1 ลกบาศกเมตร 1 ลกบาศกเมตร

1 ลกบาศกเมตร

0.028 ลกบาศกเมตร

ความสามารถผลตกาซชวภาพ

ของเสยจากบานเรอน เชน เศษอาหาร มลคน

1 หลง

ไก 71 ตว สกร 6 ตว โค 6 ตว

ภาพท 6 ความสามารถผลตกาซชวภาพจากมลสตวแตละประเภท

8 นายสวทยมความคดวาจะเลยงสกรเปนอาชพเสรม และอยากจะผลตกาซชวภาพ

เพอใชภายในครวเรอนดวย นายสวทยควรจะเลยงสกรอยางนอยกตวจงจะผลตกาซชวภาพไดเพยงพอใน 1 วน

กาซชวภาพ 0.18 ลกบาศกเมตร เกดจากสกร 1 ตว ดงนน กาซชวภาพ 1 ลกบาศกเมตร เกดจากสกรจ านวน = (1X1)/0.18 = 5.56 หรอประมาณ 6 ตว สรป นายสวทยจะตองเลยงสกรอยางนอย 6 ตว จงจะเพยงพอตอการผลตกาซชวภาพเพอใช1 ลกบาศกเมตรตอวน ซงเพยงพอตอการประกอบอาหาร 2-3 มอ

ลองค านวณกนดกวา

9

ขนตอนในการผลตกาซชวภาพ

4. ประโยชนของกาซชวภาพ แหลงทมา : ดดแปลงจาก บรษทไทยออยล จ ากด (มหาชน) และมหาวทยาลยทกษณ, 2555

เปนป ยบ ารงพช

สามารถใหความรอน ทดแทนกาซหงตมได

กากตะกอนจากการหมกกาซชวภาพ

วเคราะหปรมาณและลกษณะของวตถดบ เพอประกอบการตดสนใจในการผลต กาซชวภาพ

สรางชดอปกรณในการผลตและเกบกาซชวภาพ และชดเตาแกส

เ ร มด า เน นการผล ตก าซชวภาพ โดยน ามลสกร มลโค หรอกากตะกอนของบอหมกกาซชวภาพจากแหลงอน 1 สวน มาผสมน าอก 1 สวน หมกทงประมาณ 2-3 สปดาห

เตมวตถดบทสามารถเนาเสย หรอยอยสลายได เชน เศษอาหาร หรอมลสตว ลงในบอหมกตามปกต

เมอเกดกาซครงแรกสเปลวไฟจะเปนสสม หรออาจจดไมตดไฟ ใหปลอยกาซออกใหหมด แลวรอกาซรอบใหม

ตอกาซชวภาพเขากบชดเตาแกสทขยายรสงกาซเรยบรอยแลว การใชงานใหเปดเตาแกส แลวใชไฟจด เปลวไฟจะเปนสฟา

เมอใชงานไปไดสกระยะเวลาหนง กากตะกอนจะมจ านวนมากจนไมสามารถเตมวตถดบได ใหเปดวาลวระบายกากเพอน ากากตะกอนไปใชประโยชนตอไป

ภาพท 7 ขนตอนในการผลตกาซชวภาพ

10 1) การผลตกาซชวภาพขนาดเลก ใชวตถดบทไดจากการเกษตร เชน มลสตว ของเหลอทงจากการเกษตร กาซชวภาพทไดน ามาใชประโยชนดงแสดงในภาพท 8

ใชกบเครองยนตดเซลทมการดดแปลงระบบสงเชอเพลงเขาหองเผาไหม น ากาซชวภาพมาใชงานรวมกบน ามนดเซล หรอใชเครองยนตเบนซน แตก าลงลดลงประมาณ 70-30%

ทดแทนเชอเพลงจากแหลงอนๆ ได เชน ฟน ถาน น ามน (ใชในการหงตมแทน)

ใชกบตฟกไข หวกกลกหม

ภาพท 8 การผลตกาซชวภาพขนาดเลก

11 2) โครงการผลตกาซชวภาพขนาดใหญ เหมาะส าหรบอตสาหกรรมทางการเกษตรขนาดใหญ เชน ฟารมเลยงสตว โรงงานแปรรปผลตผลทางการเกษตร โรงงานแปรรปมนส าปะหลง โรงงานสกดน ามนปาลมดบ โรงงานน าตาล โรงงานผลตแอลกอฮอล มปรมาณวตถดบมาก ท าใหไดกาซชวภาพปรมาณมาก สามารถน าไปใชประโยชนดานพลงงาน เชน ใชทดแทนเชอเพลง ผลตกระแสไฟฟารวมทงจ าหนายใหกบการไฟฟาในรปแบบของโรงไฟฟาขนาดเลก (SPP) และขนาดเลกมาก (VSPP)

โรงไฟฟาขนาดเลก

ภาพท 9 ตวอยางโรงไฟฟาขนาดเลก

12

ขอควรพจารณากอนการกอสรางบอหมกกาซชวภาพ 1. การเลอกสถานท - ควรอยในททมแสงสวางสองถงเพราะจะท าใหระบบการหมกท างานไดอยางมประสทธภาพ - ควรเปนบรเวณทน าทวมไมถง มระดบน าใตดนลก ควรใหอยหางจากบอน าใชไมนอยกวา 1.5 เมตร เพอปองกนสารทอาจจะซมมาจากบอหมกกาซชวภาพ - กอนกอสรางควรส ารวจพนทและชนดของดนกอน ไมควรขดหลมใตตนไม หรอ ในทรม เพราะจลนทรยจะไมสามารถเจรญเตบโตได - พนทการสรางบอหมก ควรเปนพนทลาดเอยงต ากวาระดบคอกสตวเลกนอยเพอใหมลสตวไหลระบายเขาบอไดเอง หรออาจท าเปนบอชนดดกมลสตวมาเตมได หากไมค านงถงระดบของบอหมกกบคอกสตว

- ระยะหางจากหลมถงหองครว ควรหางประมาณ 10-20 เมตร ไมควรใกลเกนไป เพราะถามการท าอาหารโดยใชฟนจะท าใหเถาถานปลวตกบนถงหมก อาจท าใหเกดการระเบดได แตถาหากไกลเกนไปจะท าใหแรงดนกาซนอย ไฟไมแรง 2. การเลอกแบบบอหมก การเลอกแบบบอหมกใหเหมาะสมกบสภาพของแตละพนทโดยยดหลก ประหยดคาใชจาย กอสรางงาย มประสทธภาพสงเหมาะกบการใชพลงงานประจ าวนและเพอใหไดปรมาณกาซตามทตองการ จงควรค านงถงสงตอไปน 1. สถานททจะกอสรางบอหมกกาซชวภาพ 2. ขนาดของบอหมก 3. ลกษณะของแบบ หรอรปทรงของบอทเหมาะสม 4. จ านวนสตวทเลยงอยในฟารมซงจะสมพนธกบมลทถายออกมาในแตละวน 5. เงนทนทใชในการกอสราง 6. การใชกระแสไฟฟาภายในฟารม 7. วสดอปกรณทใชกอสรางบอกาซชวภาพ 8. หนวยงานทางราชการทใหค าปรกษาเฉพาะดานทเกยวกบเรองกาซชวภาพ

13 3. รปแบบของอปกรณผลตกาซชวภาพส าหรบการผลตกาซชวภาพ รปแบบของอปกรณการผลตกาซชวภาพทเหมาะสมในระดบชมชนและระดบครวเรอน คอ ถง/ถงหมกกาซชวภาพซงมชองส าหรบน าสารอนทรยทเปนของเสยออกมาภายนอก สวนตะกอนหรอของเหลอจากการหมก (Sludge) จะถกดงออกอกทางดานหนง ส าหรบการเปลยนสารอนทรยไปเปนกาซนน ขนอยกบระยะเวลาทสารอนทรยอยในถงหมก ซงรปแบบของถงหมกแตละประเภทนน มดงตอไปน 1. การผลตกาซชวภาพแบบโดมคงท (Fixed Dome Digester)

แหลงทมา: Thailand Energy and Environmental Network Chiang Mai University, 2549

ภาพท 10 การผลตกาซชวภาพแบบโดมคงท (Fixed Dome Digester)

14 2. แบบถงลอย (Floating Drum Digester)

แหลงทมา: ศนยการเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด ารและศนยสาธตและ

สงเสรมงานศลปาชพ ภาคเหนอ. 2556

กระบวนการผลตกาซชวภาพแบบถงลอย

3. ถงหมกกาซชวภาพ

ภาพท 11 ตวอยางถงลอย (Floating Drum Digester)

ภาพท 12 กระบวนการผลตกาซชวภาพแบบถงลอย แหลงทมา: บญมา ปานประดษฐ. 2551.

15

ระบบหมกกาซชวภาพแบบถงหมกกาซ

ภาพท 13 กระบวนการผลตกาซแบบถงหมกกาซชวภาพ แหลงทมา: ชาญณรงค เพงโนนยาง. 2556.

16 ขอด-ขอเสย ของเทคโนโลยการผลตกาซชวภาพ รปแบบเทคโนโลยการผลตกาซชวภาพ

ขอด ขอเสย

แบบโดมคงท (Fixed Dom Digester)

- ประหยดเนอทเนองจากมการฝงบอหมกไวใตดน

- ดนในบรเวณโดยรอบจะชวยปองกนการแตกราวของบอหมกไดเปนอยางด

- ไมเหมาะสมกบบรเวณทมระบบน าใตดนปรมาณสง

- บรเวณขอบบอหมกซงเปนรปโดมโคงขนไปนนตองอาศยความช านาญในการด าเนนการกอสรางเปนอยางมาก

แบบถงลอย (Floating Drum Digester)

- ใชพนทนอย - การดแลรกษาไมยงยาก - ลงทนต า

- พนทในการเกบกกกาซชวภาพคอนขางนอย ท าใหแรงดนของกาซมปรมาณทต ามาก

ถงหมกกาซชวภาพ PVC (PVC Biogas Bag)

- ใชวตถดบในการผลตกาซชวภาพนอย

- เหมาะสมกบการใชในระดบครวเรอน

- การบ ารงรกษาไมยงยาก

- อายในการใชงานประมาณ 5 ปเทานน

- เสยงตอการฉกขาดของบอหมกไดงาย

17

ขอควรระวงในการดแลและบ ารงรกษาระบบการผลตกาซชวภาพ ปจจยทมผลตอการเกดกาซชวภาพ 1. อณหภม ถงหมกกาซชวภาพควรวางไวกลางแจง มแสงแดดสองถง มอณหภมระหวาง 28-35 องศาเซลเซยส หากอณหภมต ากวา 15 องศาเซลเซยส อตราการผลตกาซชวภาพจะลดต าลง

อณหภม ควรอยท 28-35 องศาเซลเซยส (ควรวางถงหมกกาซไวกลางแจง)

18 2. มคาความเปนกรด-ดาง ทเปนกลาง หรอชวงของคา pH ประมาณ 6-7

3. ปรมาณของเสยหรอวตถดบเหมาะสมในแตละวน ถามากเกนไปจะเกดความเปนกรดท าใหระบบลมเหลว แตถาวตถดบนอยเกนไปกจะไมเกดกาซ

ความเปนกรด-ดาง อยในภาวะสมดล (มคาความเปนกรด-ดางเทากบ 7)

มลสตว

ของเสยจากบานเรอน เชน เศษอาหาร เศษผกผลไม

19 4. สารยบยงและสารพษ ท าใหจลนทรยตายได เชน โซดาไฟ น ายาลางจาน ผงซกฟอก สบ น าทมสารคลอรน แอมโมเนย โลหะหนกบางชนด เชน ทองแดง นกเกล สงกะส

หามใสสารยบยงจลนทรย เชน สบ ผงซกฟอก น ายาลางจาน คลอรน ยาฆาเชอ ยาปฏชวนะ แอมโมเนย ทองแดง นกเกล สงกะส ลงในถงหมกกาซชวภาพโดยเดดขาด

ถ าถ งหม กก าซช วภาพ ร ว อากาศจะเขาไปในถงหมก อาจจะตองเรมตนระบบใหม

20 2. การบ ารงรกษาระบบผลตกาซชวภาพ (กระทรวงพลงงาน, 2556)

บอหมก 1) ตรวจสอบรอยรว และรอยเชอมตอ

2) เปดบอหมกปละ 1 ครง หากพบวาวตถดบในบอหมกเปนฝาขาว ควรตกฝาขาวออกใหหมด หรอใชกวนใหฝาขาวละลาย

3) หากน าในบอหมกมสน าตาลปนสขาว กลนเหมนเนา แสดงวาระบบการผลตกาซชวภาพอาจมปญหา ควรรอและเรมตนระบบใหม ทอเดนกาซชวภาพ 1) ควรยดทอเดนกาซชวภาพไวกบฝาผนงบาน หรออาจจะฝงใตดน เพอปองกนการหกของทอเดนกาซชวภาพ

2) ควรตรวจเชคสายยางออนทตอเขากบเตาแกสวามน าขงหรอไม หากพบวามน าขงใหถอดสายยางเพอเทเอาน าออก แลวตอเขาทเดมใหเรยบรอย

แผงวดความดนกาซ

ระดบน าของแผงวดความดนแกสทง 2 ขางจะตองเทากน (เมอปลอยแกสออกจากทอจนหมด) เพอจะไดรปรมาณของแกสทถกตองท าการปรบไดโดยปดวาลวทบอหมกและเปดวาลวกอกกอนเขาเตาแกสหงตม เตมน าเขาทางปลายทอ จนน าทงสองขางอยทระดบศนย กอกดกน า 1) ควรเปดกอกดกน า ทก 2 สปดาห โดยไมตองปดวาลวทปากทอ เพอปลอยใหน าทเกดขนภายในทอไหลออกจากทอใหหมดแลวปดแกสใหสนท ทงน เพอปองกนไมใหน าขวางกนทางเดนแกส 2) บอกอกดกน าควรมฝาปดไวเพอปองกนขยะ เศษใยไมและน าฝนเขาไปขงภายในบอ ซงจะท าใหวาลวกอกมปญหาหรอเกดสนมได 3) ถาวาลวกอกเกดการช ารดเสยหาย ใหท าการซอมแซมหรอท าการเปลยนวาลวกอกใหมทนท

สามารถใหความรอน ทดแทนกาซหงตมได

21 3. ปญหาของการผลตกาซชวภาพและแนวทางการแกไข (กระทรวงพลงงาน,

ม.ป.ป.) ปญหาการผลตกาซชวภาพ

สาเหตของปญหา แนวทางการแกไขปญหา

1. ความดนกาซลดลงเรอยๆ หรอต ากวาปกต ทงๆทไมมการใชกาซชวภาพ

เตมวตถดบนอยไป เตมวตถดบใหมากขนโดยไมเกนความจของบอหมกกาซชวภาพ

ฝาปดปากบอหมกเกดการรว

ตรวจดวามฟองกาซผดขนในน าทใสไวบนฝาบอหมกหรอไม

ทอน ากาซหรอวาลวกาซรว

ใชฟองจากน าของผงซกฟอกทาเพอตรวจหารอยรวของวาลวและขอตอทงทอปกรณ ทใชกาซ และทอกาซ สายยางออนทกทอ และตรวจดวากอกดกน า และ/หรอ ลนชกทดงระบายกากวาปดสนทหรอไม

มการอดตนทปลายทอสงกาซท ฝาบอหมก

ถอดสายยางออนทเชอมระหวางขอตอทฝาบอหมกกบทอสงกาซออกตรวจสอบทอและขอตอโดยใชไมออนๆ หรอลวด แหยเขาไปในทอเพอกระทงมลสตวทอาจอดตนปลายทอดานใน ใหหลดออกได

บอหมก/ถงหมกกาซชวภาพรว

ตรวจสอบรอยรว โดยใชฟองจากน าของผงซกฟอก หากพบการรวใหตกวตถดบออกจากบอใหหมดแลวท าการซอมแซมรอยรว

เกดฝาทผวบนของบอหมก

เปดฝาบอแลวใชไมกวนใหฝาละลายหรอเขยฝาใหแยกจากกน

22

ปญหาการผลตกาซชวภาพ

สาเหตของปญหา แนวทางการแกไขปญหา

2. ความดนกาซปกตแตกาซหมดเรว

มตะกอนกนบอ/ถงหมกมากเกนไป

ใหระบายกากกนบอหรอภายในถงออก

เกดฝาทผวบนของบอหมก

เปดฝาบอแลวใชไมกวนใหฝาละลายหรอเขยฝาใหแยกจากกน

ทอลนอดตน ใชไมทะลวงทอลน ทอควบคมแรงดนกาซอดตน

ใชไมทะลวงทอควบคมแรงดน

3. ความดนกาซสงเกนกวาปกต

ใหระบายกากกนบอหรอภายในถงออก

4. เกดฟองขนระหวางเตมวตถดบ

เตมวตถดบมากเกนไป หยดเตมวตถดบเปนเวลา 7 วน หรอเตมปนขาววนละ 5 ถง เปนเวลา 4 วน

มน าขงในทอน ากาซ เปดกอกดกน า ปลอยน าทอยในทอออก ทงใหหมดแลวปดกอกใหสนท

5. ความดนกาซไมคงท

ระดบของทอ หรอกอกดกน าอาจจะเปลยนไปเนองจากดนอาจมการทรดตวตองหาจดต าสด เพอท ากอกดกน าใหม

เกดภาวะความเปนกรดในบอหมกกาซ

เตมปนขาวแลววดคาความเปนกรด-ดางใหมคาเปนกลาง

เตมวตถดบมากเกนไป หยดเตมวตถดบเปนเวลา 7 วน หลงจากนนใหเตมวตถดบในปรมาณใหนอยกวาเดม

6.กาซมกลนเหมนและไม ตดไฟทงๆทมความดน พอเพยง

มสารยบยง เชน น าสบ น ายาลางจาน ยาฆาเชอโรคเขามาในบอหมกหรอถงหมก

หยดเตมวตถดบ ทงไวประมาณ 2-3 วน หากยงไมตดไฟ ใหถายวตถดบ ออกจากบอกาซ แลว เรมตนใหม

เตมมลครงแรกดวยมลสกร

เปดกาซดงกลาวทงเรอยๆ จนกวาจะจดไฟตดหรอตกมลเกาออก แลวเตมมลวว หรอกากมลสตวจากบอกาซทก าลงใชงานอย

อากาศเขามากเกนไป ปรบวงแหวนปดรอากาศใหอยในต าแหนงทเหมาะสม

23 ปญหาการผลตกาซชวภาพ

สาเหตของปญหา แนวทางการแกไขปญหา

7. เปลวไฟแรงเกนไป

รนมหนมขนาดใหญเกนไป

เปลยนนมหนใหมรขนาดเสนผาศนยกลาง ดงน ถาเปนเตาต รนมหนของหวเตา วงในขนาด 1.2 มม. (3/64 นว) วงนอกขนาด 1.6 มม. (1/6 นว) ถาเปนเตาหวเขยว รนมหนของหวเตา วงในขนาด 1.6 มม. (1/6 นว) วงนอกขนาด 2.3 มม. (3/32 นว หรอใชการบงคบปรมาณกาซทวาลวปด-เปดกาซ

8. เปลวไฟไมสม าเสมอ

มน าขงในทอกาซหรอสายยาง

เปดกอกดนน าเพอระบายน าทงใหหมด แลวปดใหสนท ระบายน าออกจากทอออนทกทอ

ความดนกาซต าเกนไป

ตรวจหารอยรวในบอกาซและทอน ากาซ

รนมหนมขนาดเลกเกนไป หรอ เกดการอดตนทหวเตา

ขยายรนมหนใหมขนาดรเสนผาศนยกลาง ดงน ถาเปนเตาต รนมหนของหวเตา วงในขนาด 1.2 มม. (3/64 นว) วงนอกขนาด 1.6 มม. (1/6 นว) ถาเปนเตาหวเขยว รนมหนของหวเตา วงในขนาด 1.6 มม. (1/6 นว) วงนอกขนาด 2.3 มม. (3/32 นว) และท าความสะอาดหวเตาและนมหน

24

ปญหาการผลตกาซชวภาพ

สาเหตของปญหา แนวทางการแกไขปญหา

9. เปลวไฟเปนสเหลองแทนทจะเปนสฟา

รนมหนกวางเกนไป เปดรอากาศเขา ใหมากขน จนไดเปลวไฟ สฟา

หวเตามสงอดตนขวางทางเดนกาซท าใหกาซดนยอนกลบออกมา

ท าความสะอาดโดยการใชลวดหรอตะป แหยทหวเตา หรอ ใชแปรงลวดปดท าความสะอาด หลงจากนนเทตะกรนและเศษผง ออกจากหวเตา

10. มเปลวไฟทหนาเตา

แผนเหลกปดรอากาศ ปดไมสนท (ส าหรบเตาต) ปรบวงแหวนปดรอากาศ ใหอยในต าแหนงทปดสนท

25 4 การปองกนอนตรายจากกาซชวภาพ

กาซชวภาพ (Biogas) เปนกาซผสมซงประกอบดวยกาซชนดตางๆ เชน คารบอนไดออกไซด (CO2) ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) มเทน (CH4) กาซเหลานมอนตรายตอสขภาพดงตอไปน

มเทน (CH4) อาจท าใหเกดระคายเคองตา

คารบอนไดออกไซด (CO2) อาจท าใหเกดการระคายเคองตา คลนไส หวใจเตนผดปกต

ปวดศรษะ มนงง ชก และหมดสต

ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) อาจท าใหเกดการระคายเคองตา คลนไส หวใจเตนผดปกต เวยนศรษะ และอาจหมดสตได

องคประกอบของกาซชวภาพทอาจเปนอนตรายตอรางกาย

ภาพท 14 องคประกอบของกาซชวภาพทอาจเปนอนตรายตอรางกาย แหลงทมา: สถาบนวจยและพฒนาพลงงาน มหาวทยาลยเชยงใหม, 2549

26

ขอควรระวงในการผลตและการใชกาซชวภาพ

1. ควรตดตงถงหมกกาซชวภาพในพนทโลงแจง ม

อากาศถายเทสะดวก เพอใหเกดการระบาย

อากาศทด หากเกดการรวไหลของกาซชวภาพ

2. ควรตดตงอปกรณเพอชวยในการท าความสะอาดกาซชวภาพ เชน ฝอยขดหมอ ทจดดกน า เพอลดปรมาณของกาซทอาจเปนอนตรายตอรางกาย

27

3. หามสบบหร หรอท างานเชอม ตด หรอท าใหเกดประกายไฟในบร เวณทมการผลตกาซชวภาพ เพราะอาจเกดการระเบดได

4. หมนตรวจสอบอปกรณในการผลตกาซชวภาพอยางสม าเสมอ หากพบวามการช ารดควรด าเนนการซอมแซมทนท

28

5. หากพบวามอาการระคายเคอง หรอมอาการผดปกตจากการสมผสกาซชวภาพ ควรรบน าตวสงสถานพยาบาล หรอโรงพยาบาลทใกลทสด

ภาพท 15 ขอควรระวงในการผลตและการใชกาซชวภาพ

29

สขอนามยในการผลตกาซชวภาพระดบครวเรอนและชมชน

1. การจดการของเสย ของเสย คอ ของเหลอทงจากกระบวนการตางๆในชวตประจ าวน รวมทงในกระบวนการผลต และกจกรรมตางๆ ซงไมสามารถน ากลบมาใชไดอก หาก ไมผานขบวนการบ าบดและจดการทเหมาะสม แบงออกไดเปน 2 สวน สวนทเปนของแขง ไดแก มลสตว ซากสตว เศษอาหาร วสดรองพน เศษขยะ และสวนทเปนของเหลว ไดแก ปสสาวะ น าลางคอก น าลางโรงเรอนหรอลางตวสตว น าทงอนๆ

การน าของเสยมาผลตกาซชวภาพในระดบครวเรอนและระดบชมชนนน วตถดบในการผลตอาจไดมาจากฟารมเลยงสตวหรอของเสยในครวเรอน เชน เศษอาหาร มลสตว ขยะทยอยสลายได ซงจะตองมความระมดระวงดานสขอนามย โดยในทน ขอยกตวอยางการก าจดหรอบ าบดของเสยจากฟารมเลยงสตว

การก าจดหรอบ าบดของเสยจากฟารมเลยงสตว ฟารมจะตองจดใหมระบบก าจดหรอบ าบดของเสยทเหมาะสมเพอไมให

เกดผลกระทบตอผอยอาศย ขางเคยง หรอสงแวดลอม ประกอบดวย 1. ขยะมลฝอย ตองท าการเกบรวบรวมในภาชนะทมดชด และน าไป

ก าจดทงในบรเวณททงของเทศบาล สขาภบาลหรอองคการบรหารสวนทองถน หรอรวบรวมและก าจดในทก าจดขยะซงจดไวเปนสดสวนแยกออกจากบรเวณทเลยงสกร

2. ซากสตว ตองมบรเวณเฉพาะส าหรบท าลายซากสตวทตาย พนทตองหางจากบรเวณโรงเรอนอน และไมใชทางผานประจ าของเจาหนาทในฟารม การท าลายซากม 2 วธ ดงน

2.1 การท าลายโดยการฝง ตองมเนอทเพยงพอ และอยในบรเวณน าทวมไมถง ฝงซาก ใตระดบผวดนไมนอยกวา 50 เซนตเมตร ใชน ายาฆาเชอโรคทเหมาะสม ท าการ ราดหรอโรยบนสวนตาง ๆ ของซากสตวจนทว กลบหลมเหนอระดบผวดนและราด หรอโรยดวยน ายาฆาเชอโรคซ า

2.2 การท าลายโดยการเผา มสถานทเผา หรอเตาเผา อยในบรเวณทเหมาะสมใชไฟ เผาซากจนหมด

30

3. มลสตว มการกวาดเกบและก าจดมลสตวทเหมาะสมตามมาตรฐานของทางราชการ เพอไมใหเปนแหลงเพาะพนธของแมลง และกอใหเกดกลนเหมนเปนทร าคาญตอผอยอาศยขางเคยง รวบรวมมลสตวในทเฉพาะ เพอใหงายตอการจดการและการขนถายไปท าประโยชนตอไป เชน ใชเปนอาหารปลา ตากแหงหรอหมกท าปย หรอน าไปผลตกาซชวภาพ

4. น าเสย น าเสยทเกดจากกจกรรมตาง ๆ ของการเลยงสตว ตองมการ

ก าจดทจะไมกอใหเกดปญหาตอสงแวดลอมได โดยมระบบระบายน าเสย ทระบายไดคลอง ไมเกดการอดตน ระบายลงกกเกบในบอพก เพอท าการบ าบดตอไป จ านวนและขนาดของบอตองเพยงพอทจะกกเกบน าเสยจากฟารมได 2. สขอนามยของผผลตกาซชวภาพระดบชมชนและระดบครวเรอน สขอนามยในทนหมายถง การดแลสขภาพอนามยและความปลอดภยจากโรคตดตอตางๆ ของผปฏบตงานในการผลตกาซชวภาพระดบชมชนและระดบครวเรอน อนเนองมาจากกระบวนการผลตกาซชวภาพจากมลสตวหรอสงปฏกลภายในครวเรอน มลสตวหรอสงปฏกลจากมนษยหรอสตวอาจมเชอโรคตางๆ ปะปนอยทงแบคทเรย ไวรส โปรโตซว และหนอนพยาธ การสดดม การสมผสมลสตว/สงปฏกลโดยตรง หรออปกรณทปนเปอนมลสตว/สงปฏกล จะท าใหเชอโรคหรอไขพยาธบางชนดมโอกาสตดตอเขาสรางกายได หากไมไดสวมอปกรณปองกนในระหวางปฏบตงาน เชน หนากาก ถงมอ รองเทาบท รวมถงการลางมออยางผดวธ ไมสะอาดเพยงพอ อาการของโรคอาจแสดงออกมาในลกษณะของอาการระคายเคองหรอเปนไข ซงอาจกอใหเกดปญหาสขภาพอยางอนดวย เชน ตบโตและตอมน าเหลองโต เปนตน ตวอยางโรคตดตอ ทเกดจากการสมผสมลสตว/สงปฏกล เชน อหวาตกโรค (Cholera) บดมเชอ (Shigellosis) ไขรากสาด (Salmonellosis) อาหารเปนพษ (Food poisoning) พยาธเสนดาย (Enterobius) พยาธตวกลม (Ascaris) พยาธปากขอ (Anoylostoma และ Necator) เปนตน การแพรกระจายของโรคตดตอจากสตวสคนเกดไดหลายทาง ไดแก การสมผสสตวโดยตรง การสมผสมลสตว หรอวสดปนเปอนมลสตว รวมถงสงปฏกลตางๆ ดงนนการรกษาสขอนามยเบองตน เชน การสวมถงมอ รองเทาบท และการลางมออยางถกวธจะชวยลดความเสยงจากโรคตดตอได

31 3. สวมอปกรณปองกนหางไกลโรค

1. หนากากอนามย

2. ถงมอยางกนน า 3. รองเทาบทกนน า

32 4. ขนตอนการลางมอใหสะอาดอยางถกวธ

ภาพท 15 ขอควรระวงในการผลตและการใชกาซชวภาพ แหลงทมา: กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

33

แหลงขอมลเพมเตม ในการผลตกาซชวภาพในระดบชมชนและระดบครวเรอน

สถานทตดตอ ทอย/ หมายเลขโทรศพท

1. ส านกงานพลงงานจงหวด ในทกจงหวด

สามารถเขาไปคนหาหมายเลขโทรศพทในการตดตอไดท http://www.energy.go.th/?q=th/provincial_power

2. มลนธนโยบายสขภาวะ (มนส) 87/495 หมบานภสสรรตนาธเบศร (ซอย 31) ถ.บางกรวย-ไทรนอย ต.บางรกใหญ อ. บางบวทอง จ.นนทบร 11110 โทรศพท 02-9209691 โทรสาร 02-9208845 www.energygreenhealth.com

3. รองศาสตราจารย ดร. วสาขา ภจนดา

คณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร 118 ถนนเสรไทย คลองจน บางกะป กรงเทพมหานคร 10240 โทรศพท 02-727-3106, 081-6637756 E: mail: wisakha.p@nida.ac.th

4. รองศาสตราจารย ดร. สชน ตงทววพฒน

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม โทรศพท: 083-9482501 E-mail: agani002@chiangmai.ac.th

5. ผชวยศาสตราจารย ดร. อษา อนทอง

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยทกษณ วทยาเขตพทลง โทรศพท: 081-9614556 E-mail: usa@tsu.ac.th

6. ดร. แมชสายจตร จะวะนะ วดปาธรรมอทยาน กม. 11 ถนนมตรภาพ ต.ส าราญ อ.เมอง จ.ขอนแกน 40000 โทรศพท: 081-9916188 E-mail: saichit.chawana@gmail.com

7. อาจารยพงศพนธ กาญจนการณ

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา จงหวดเชยงราย โทรศพท 081-3452250 E-mail: pongpank@gmail.com

8. อาจารยเจษฎา มงฉาย มหาวทยาลยราชภฎอตรดตถ โทรศพท 081-8871448 E-mail: chedsada@yahoo.com

9. คณวจตรา ชสกล มลนธพฒนาอสาน 100/1 กม. 14 ม. 4 ถ. สรนทร-สงขะ ต.ตาออง อ.เมอง จ.สรนทร 32000 โทรศพท: 044-501048 E-mail: netsurin@hotmail.com

10. คณยทธการ มากพนธ มลนธสถาบนพฒนาพลงงานทดแทนแหงเอเชยและแปซฟก 213 ม.2 ต. ทามะขาม อ.เมอง จ. กาญจนบร 71000 โทรศพท: 086-3361985E-mail: aek_makphan@hotmail.com

34

เอกสารอางอง กรมพฒนาพลงงานทดแทนและอนรกษพลงงาน. มปป. คมอการพฒนาและการ

ลงทนผลตพลงงานทดแทน. กรงเทพมหานคร: กระทรวงพลงงาน จากhttp://www2.dede.go.th/km_ber/Attach/Biogas-present.pdf

กรมสนบสนนบรการสขภาพ. ม.ป.ป. ขนตอนการลางมอทถกสขอนามย. กรงเทพมหานคร: กระทรวงสาธารณสข จากhttp://www.thaihed.com

กระทรวงพลงงาน. ม.ป.ป. Biogas คมอส าหรบประชาชนทวไป.

กรงเทพมหานคร: กระทรวงพลงงาน เกษตรพอเพยงดอทคอม. 2556. บอหมกกาซชวภาพแบบโดมคงท (Fixed

Dome Digester). คนวนท 16 สงหาคม 2556 จาก http://www.kasetporpeang.com/ ชาญณรงค เพงโนนยาง. 2556. กาซชวภาพ. คนจาก

http://www.tsk2.ac.th/krooaon/lesson4-2.html วนท16 สงหาคม 2556

บญมา ปานประดษฐ. 2551. โครงการผลตกาซชวภาพจากขยะอนทรย

ครวเรอน. คนวนท 16 สงหาคม 2556 จาก http://www.ku.ac.th/e-magazine/july51/agri/energy.htm วรวช เจรญบณฑตชย. 2555. โรงไฟฟาพลงงานหญาเนเปยรบานโพนบก.

คนวนท 26 สงหาคม 2557 จาก http://voravitpower.weebly.com/hho-power-plant.html

35 วสาขา ภจนดา. 2555. การบรหารจดการพลงงานหมนเวยน เพอผลตพลงงาน

ใชในระดบชมชนและระดบครวเรอน. รายงานวจย เสนอตอสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร

สถาบนวจยและพฒนาพลงงาน มหาวทยาลยเชยงใหม. 2549. ความปลอดภยใน

การใชกาซชวภาพ. คนวนท 14 พฤศจกายน 2556 จาก http://biogas.erdi.or.th/biogasTech_sub_safety.php

สชน ตงทววพฒน และคณะ. 2553. การผลตกาซชวภาพเพอลดมลภาวะและ

เปนพลงงานส าหรบใชในครวเรอน. กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย Arthur, R., Baidoo, F. and Antwi, E. 2011. Biogas as a potential

renewable energy source: A Ghanaian Case study. Renewable energy. 36(5): 1510-1516.

Energy for Environment Foundation.n.d.Energy Technology

produced from biomass fuel and biogas. Bangkok: Energy for Environment Foundation.

Gautam, R., Baral, S., & Heart, S. 2009. Biogas as a sustainable

energy source in Nepal: Present status and future challenges. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 13 (1), 248–252.

Thailand Energy and Environmental Network Chiang Mai University,

2549. ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการบ าบด. คนวนท 3 มนาคม 2558 จาก

http://ns.ist.cmu.ac.th/riseat/teenet/btc/farmpollution06.php. The Permanent Secretary of the Ministry of Energy. (2007). Manual

of energy technology for community [in Thai]. Bangkok: Ministry of Energy.