คู่มือ - mahidol university...8 แสดงการเป ดค ม อด นก a...

การใชอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาวเพอการศกษาวจย

ศนยเฝาระวงและตดตามโรคจากสตวปา สตวตางถนและสตวอพยพ

คณะสตวแพทยศาสตร มหวทยาลยมหดล

ป 2558

คมอ

ปญญพฒน เศษวสย ธนศกด ชางบรรจง กฤษฎา ใจชน อนวตน วรชสดากล

ค ำน ำ

คมอ การใชอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาวเพอการศกษาวจย จดท าขนเพอใชเปนแนวทางการ

ปฏบตงานในภาคสนาม เนองจากปจจบนการศกษาโรคสตวสคนจะตองเกบตวอยางจากสตว และจ าเปนตอง

ใชอปกรณในการดกจบสตวดวย ดงนนในการศกษานกและคางคาวมความจ าเปนตองใชอปกรณส าหรบการ

ดกจบนกและคางคาว เพอใหการใชอปกรณ การตดตงอปกรณ เปนไปอยางถกตองและปลอดภยท งตอ

เจาหนาทผปฏบตงาน รวมถงเพอใหเกดความปลอดภยตอนกและคางคาว ทตองการจะดกจบเพอการศกษา

ดวยเชนกน

คมอเลมนไดอธบายถง ขอมลเบองตนเกยวกบนกและคางคาว การจ าแนกชนดนกและคางคาว

เบองตน วธการศกษาประชากรสตวปา และหลกการจบบงคบสตวปาดวยวธทางกายภาพ (Physical Restraint)

ซงประกอบดวยอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาวดงน คอ ตาขายดกสตว (Mist net) ตาขายแบบตะปบ

(Clap net) ทอยงตาขายจบสตว (Cannon net) สวง (Hand net) และกบดกแบบสลงขงแนวตง (Harp trap) โดย

ไดอธบายรายละเอยดของอปกรณดงนคอ หลกการเลอกพนทอยางเหมาะสม สวนประกอบหรอโครงสราง

ของอปกรณ วธการตดตงอปกรณ การเกบรกษาอปกรณ ขอควรระวงในการใชอปกรณ รวมถงปญหาและการ

แกไขปญหาการใชอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาว

ผเขยนจงหวงเปนอยางยงวาคมอเลมนจะเปนประโยชนตอเจาหนาททปฏบตงานภาคสนามและ

เจาหนาททเกยวของ ของศนยเฝาระวงและตดตามโรคจากสตวปา สตวตางถนและสตวอพยพ องคกรหรอ

หนวยงานทเกยวของกบการศกษาวจยเกยวกบนกและคางคาว รวมทงผทสนใจในการใชอปกรณส าหรบดก

จบนกและคางคาวเพอการศกษาวจย

คณะผจดท ำ

19 มนาคม 2558

สำรบญ

หนำ

บทน ำ 1

บทท 1 ขอมลเบองตนกยวกบนกและคำงคำว 3

1.1 นก (Birds) 3

1.1.1 ถนทอยอาศยของนกในประเทศไทยแบงตามภมภาค 3

1.1.2 ประเภทของนกในประเทศไทย 4

1.2 คางคาว (Bats) 5

1.2.1 ถนทอยอาศยของคางคาวในประเทศไทยแบงตามกลมคางคาว 5

บทท 2 กำรจ ำแนกชนดนกและคำงคำวเบองตน 6

2.1 การจ าแนกชนดนกเบองตน 6

2.1.1 ลกษณะโครงสรางของนก 6

2.1.2 ตวอยางวธการจ าแนกชนดนกเบองตน 10

2.2 การจ าแนกชนดคางคาวเบองตน 32

2.2.1 ลกษณะโครงสรางของคางคาว 32

2.2.2 ตวอยางวธการจ าแนกชนดคางคาวเบองตน 33

บทท 3 วธกำรศกษำประชำกรสตวปำ (Field Techniques in Wildlife Census) 39

3.1 วธการศกษาประชากรสตวปา 39

3.1.1 การศกษาประชากรนกธรรมชาตจากเสยงรองและการพบเหนตวบนจดส ารวจ (Point Count)

39

3.1.2 การศกษาประชากรนกธรรมชาตจากการพบเหนตวตามเสนส ารวจ (Line Transect) 42

3.1.3 การศกษาประชากรสตวปาจากรองรอย (Track and signs) 43

3.1.4 การศกษาประชากรสตวปาโดยใชภาพถาย (Camera trap) 44

3.1.5 การศกษาประชากรสตวปาจากเสยงรอง (Call counts) 44

สำรบญ (ตอ)

หนำ

3.1.6 การศกษาประชากรสตวปาจากการพบเหนตวบนแนวเสนทาง (Roadside count) 45

3.1.7 การศกษาประชากรสตวปาจากการนบโดยตรง (Direct count) และการนบ

จากภาพถาย (Photographic count) 45

บทท 4 กำรใชอปกรณส ำหรบดกจบนกและคำงคำวเพอกำรศกษำวจย 47

4.1 หลกการจบบงคบสตวปา (Wildlife Animal Restraint) 47

4.2 การจบบงคบสตวปาดวยวธทางกายภาพ (physical restraint) 49

4.2.1 นกธรรมชาต (Wild Birds) 49

4.2.1.1 ตาขายดกสตว (mist met) 49

1) การเลอกพนทส าหรบใชงานตาขายดกสตวอยางเหมาะสม 50

2) สวนประกอบของตาขายดกสตว 50

3) วธการตดตงตาขายดกสตว 52

4) การเกบรกษาอปกรณตาขายดกสตว 55

5) ขอดและขอควรระวงในการใชตาขายดกสตว 56

4.2.1.2 ตาขายแบบตะปบ (clap net) 56

1) การเลอกพนทใชงานตาขายแบบตะปบอยางเหมาะสม 57

2) สวนประกอบของตาขายแบบตะปบ 57

3) วธการตดตงตาขายแบบตะปบ 60

4) การเกบรกษาตาขายแบบตะปบ 62

5) ขอดและขอควรระวงในการใชตาขายแบบตะปบ 63

4.2.1.3 ทอยงตาขายจบสตว (cannon net) 63

1) การเลอกพนทใชงานทอยงตาขายจบสตวอยางเหมาะสม 64

2) สวนประกอบของทอยงตาขายจบสตว 64

สำรบญ (ตอ)

หนำ

3) วธการตดตงทอยงตาขายจบสตว 69

4) การเกบรกษาทอยงตาขายจบสตว 74

5) ขอดและขอควรระวงในการใชทอยงตาขายจบสตว 75

4.2.1.4 สวง (hand net) 75

1) การเลอกพนทส าหรบใชงานสวงอยางเหมาะสม 76

2) สวนประกอบของสวง 76

3) วธการตดตงสวง 78

4) การเกบรกษาสวง 78

5) ขอดและขอควรระวงในการใชสวง 78

4.2.2 คางคาว (Bats) 79

4.2.2.1 กบดกแบบสลงขงแนวตง (harp trap) 79

1) การเลอกพนทส าหรบใชงานกบดกแบบสลงขงแนวตงอยางเหมาะสม 80

2) สวนประกอบของกบดกแบบสลงขงแนวตง 80

3) วธการตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตง 82

4) การเกบรกษากบดกแบบสลงขงแนวตง 85

5) ขอดและขอควรระวงในการใชกบดกแบบสลงขงแนวตง 85

บทท 5 ปญหำและกำรแกไขปญหำกำรใชอปกรณส ำหรบดกจบนกและคำงคำว 86

5.1 ปญหาการดกจบนกดวยตาขายดกสตว (mist net) 86

5.2 ปญหาการดกจบนกดวยตาขายตะปบ (clap net) 87

5.3 ปญหาการดกจบนกดวยทอยงตาขายจบสตว (cannon net) 87

5.4 ปญหาการดกจบนก แมลงและคางคาวดวยสวง 88

5.5 ปญหาการดกคางคาวดวยกบดกแบบสลงขงแนวตง 88

เอกสำรอำงอง 89

สำรบญรปภำพ

รปท หนำ

1 แสดงลกษณะของนกทตองการจ าแนกชนดตวท 1 10

2 แสดงการเปดคมอดนก A guide to the Birds of Thailand เพอการจ าแนกชนดนกเบองตน

ลกศรช : กลมนกกระตด 11

3 แสดงรปนกทจ าแนกชนดไดแลว ลกศรช : นกกระตดขหม 11



ลกศรช : กลมนกกะเตน 12

6 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกะเตนนอยธรรมดา 13



ลกศรช : กลมนกเอยงและนกกงโครง 14

9 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกงโครงแกลบหวเทา 15



ลกศรช : กลมนกกระจด 16

12 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกระจดธรรมดา 17



ลกศรช : กลมนกพงหญา 18

15 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกหางนาค 19


สำรบญรปภำพ (ตอ)

รปท หนำ


ลกศรช : กลมนกกางเขน 20

18 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกางเขนบาน 21



ลกศรช : กลมนกเขนนอย 22

21 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกคอทบทม 23



ลกศรช : กลมนกเขา 24

24 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกเขาใหญ 25



ลกศรช : กลมนกปรอด 26

27 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกปรอดหนานวล 27



ลกศรช : กลมนกกระจอก 28

30 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกระจอกตาล 29



ลกศรช : กลมนกจบแมลง 30


รปท หนำ

33 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกจบแมลงตะโพกเหลอง 31

34 แสดงลกษณะของคางคาวแมไกภาคกลาง (Pteropus lylei) 33

35 แสดงลกษณะของคางคาวแวมไพรแปลงเลก (Megaderma spasma) 34

36 แสดงลกษณะของคางคาวกตต (Craseonycteris thonglongyai) 35

37 แสดงลกษณะของคางคาวสามศร (Aselliscus stoliczkanus) 35

38 แสดงลกษณะของคางคาวหนายกษเลก (Hipposideros pomona) 36

39 แสดงลกษณะของคางคาวหนายกษสามหลบ (Hipposideros larvatus) 37

40 แสดงลกษณะของคางคาวหนายกษทศกรรณ (Hipposideros armiger) 38

41 แสดงลกษณะของคางคาวหนารอง (Nycteris tragata) 38

42 แสดงรศมของจดส ารวจแบงเปน นอยกวา 25 เมตร และ 25-50 เมตร 41

43 แสดงระยะหางของจดส ารวจแตละจดหางกน 200 เมตร 42

44 แสดงเสนส ารวจสเหลองทมระยะส ารวจ 2 กโลเมตร 43

45 แสดงลกษณะแปลงส ารวจขนาด 10 x 10 เมตร, 4 x 4 เมตรและ 1 x 1 เมตร

ในแปลงส ารวจเดยวกน 44

46 แสดงการจบบงคบนกขนาดเลกถงขนาดกลาง (นกกะเตนหวด า) 48

47 แสดงการจบบงคบนกขนาดใหญ (นกอโกง) 48

48 แสดงการจบบงคบคางคาวขนาดเลกและขนาดกลาง 49

49 แสดงลกษณะตาขาย (net) 50

50 แสดงลกษณะเสา (pole) 51

51 แสดงลกษณะสมอบก เชอก (1) และถงผาดบ (2) 52

52 แสดงการตดตงตาขายดกนกในพนทนาขาว 52

53 แสดงหวงของตาขาย (1) และการคลตาขาย(2) 53


รปท หนำ

54 แสดงการใสหวงตาขายในเสาทใชตาขายรวมกน 2 ปาก 53

55 แสดงการขงเชอกเขากบเสาและสมอบก 54

56 แสดงการรวบตาขายแตละชนเขาหากนเพอปดเกบตาขาย 54

57 แสดงการเกบตาขายโดยพบตาขายเปนทบเขาหากน 55

58 แสดงลกษณะของตาขายแบบตะปบ 57


60 แสดงลกษณะเสา (pole) 58

61 แสดงลกษณะแผนเหลก (steel plates) 59

62 แสดงลกษณะหนงยาง (1) สลกและสมอบก (2) 59

63 แสดงลกษณะหวงวงกลมและตะขอเกยว (ภาพโดย เพลน ยงยทธวชย) 60

64 แสดงการตอกเสาลงไปท ามมกบพนดน 45 องศา 61

65 แสดงการตดตงหวงวงกลมใหญทยดอยกบหนงยางเขาไปในเสาทตอกท ามม 45 องศา 61

66 แสดงการน าสลกมาประกอบกบหวงวงกลมเลกและแผนเหลก (1,2) และโยงเชอก

ไวกบสลก (3) 62

67 แสดงลกษณะของทอยงตาขาย (1,2) 65

68 แสดงลกษณะของตมเหลกสงตาขาย 65


70 แสดงลกษณะกระบอกบรรจดนปนหรอลกปน 66

71 แสดงตวจดชนวนระเบด 67

72 แสดงลกษณะของชดอปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟา 67

73 แสดงการบรรจดนด าลงในกระบอกบรรจดนปน 68

74 แสดงการประกอบทอยง 69


รปท หนำ

75 แสดงการวดมมของทอยงตาขาย 71

76 แสดงการทาจารบบนฐานของลกตมเหลกกอนใสเขาไปในทอยงตาขาย 71

77 แสดงการน าเชอกตาขายมามดตดกบหวงของลกตมเหลก (1) และการสาวตาขาย (2) 71

78 แสดงการเชอมตออปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟาเขากบตวทอยง 72

79 แสดงการพลางทอยงตาขายจบสตวแบบ 4 ทอยงในพนทนาเกลอ 72

80 แสดงการพลางทอยงตาขายจบสตวในพนทชายหาด 73

81 แสดงการยงทอยงตาขายจบสตว 73

82 แสดงลกษณะของนกทตดอยในตาขายหลงจากทยงทอยงตาขายแลว 74

83 แสดงลกษณะตาขายของสวงขนาดตางๆ 76

84 แสดงลกษณะของลวดหรอเหลกทใชท าปากของสวง 77

85 แสดงลกษณะดามจบของสวง 77

86 แสดงลกษณะของกบดกแบบสลงขงแนวตง (harp trap) 80

87 แสดงลกษณะของคานดานบน-ลางและเสา 81

88 แสดงลกษณะของคานขงเสนเอน 81

89 แสดงลกษณะของอปกรณยดคานบน เสาและคานขงเสนเอน 81

90 แสดงลกษณะของโครงขาตง (1) และขาตงปรบระดบความสง (2) 82

91 แสดงลกษณะของถงผาซงมลกษณะคลายเปล 82

92 แสดงการประกอบโครงขาตงเขากบเสา 82

93 แสดงการประกอบคานดานลางเขากบโครงขาตง 83

94 แสดงการประกอบอปกรณยดคานดานบนและคานดานบนเขากบเสา 83

95 แสดงการประกอบคานขงเสนเอนเขากบอปกรณยดคานดานบนและโครงขาตง 83

96 แสดงการประกอบขาตงปรบระดบความสงเขากบโครงขาตง 84


รปท หนำ

97 แสดงการตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงบรเวณปากถ า 84

1

บทน ำ

ควำมเปนมำ/ควำมจ ำเปน/ควำมส ำคญ

ศนยเฝาระวงและตดตามโรคจากสตวปา สตวตางถนและสตวอพยพ คณะสตวแพทยศาสตร

มหาวทยาลยมหดล มบทบาทส าคญในการเฝาระวงและตดตามโรคโดยเฉพราะอยางยงโรคทเกดในสตวปา

อาทเชน โรคไขหวดนก (H5N1) โรคพษสนขบา (Rabies) และโรคไขสมองอกเสบ (Nipah virus) เปนตน โดย

โครงสรางการบรหารงานศนยเฝาระวงและตดตามโรคจากสตวปา สตวตางถนและสตวอพยพ มหนวยงาน

ยอย ดงนคอ งานอณวทยา งานสตวทดลอง งานไวรสวทยาและการเพาะเลยงเซลล งานอายรศาสตรสตวปา

งานอมมโนฮสโตเคม งานแบคทเรย งานวทยาภมคมกน งานโรคตดตอน าโดยแมลง งานวทยาการระบาดและ

ควบคมโรค งานบรหารและธรการ จากโครงสรางดงกลาวการจบบงคบสตวปาจงมความจ าเปนอยางยง

เพอใหการบรหารงานเปนไปอยางสมบรณ ตามจ านวนตวอยางทตงเปาหมายไวในแตละป ตวอยางจากสตวท

ไดจากการจบบงคบดวยวธทางกายภาพ ไดแก ตวอยางเลอด น าลายและสารคดหลงตางๆ ของสตวปา ซงการ

จะเกบตวอยางจากสตวปาไดนน ตองใชเครองมอและอปกรณทเหมาะสมกบสตวแตละชนด เพอความ

ปลอดภยของสตวปาและผปฏบตงาน ดงนน คมอการใชอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาวเพอการ

ศกษาวจย จงมความส าคญและเปนประโยชนตอผปฏบตงาน นกศกษา นกวจยและผทสนใจ

วตถประสงค

1. เพอใชประกอบการปฏบตงานภาคสนามของศนยเฝาระวงและตดตามโรคจากสตวปา สตวตาง

ถนและสตวอพยพ ทตองมการดกจบนกและคางคาว

2. เพอใชประกอบการเรยนการสอนทเกยวของ เชน การสอนภาคปฏบตการรายวชา สพวค ๖๙๑

คลนกปฏบตสตวสวนสตว สตวเลยงชนดพเศษและสตวปา การสอนภาคปฏบตการใหกบ

นกศกษาจากมหาวทยาลยอนๆทมาฝกงาน

3. เพอใชประกอบการการศกษาวจยทเกยวของกบนกและคางคาว

ขอบเขต

คมอเลมนไดอธบายขอมลดงน คอ ขอมลเบองตนเกยวกบนกและคางคาว การจ าแนกชนดนกและ

คางคาวเบองตน วธการศกษาประชากรสตวปา และหลกการจบบงคบสตวปาดวยวธทางกายภาพ (Physical

Restraint) ซงประกอบดวยอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาว มดงน คอ ตาขายดกสตว (Mist net) ตาขาย

แบบตะปบ (Clap net) ทอยงตาขายจบสตว (Cannon net) สวง (Hand net) และกบดกแบบสลงขงแนวตง

2

(Harp trap) โดยไดอธบายรายละเอยดของอปกรณไวดงน ไดแก หลกการเลอกพนทอยางเหมาะสม

สวนประกอบหรอโครงสรางของอปกรณ วธการตดตงอปกรณ การเกบรกษาอปกรณ ขอควรระวงในการใช

อปกรณ รวมถงปญหาและการแกไขปญหาการใชอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาวดวย

นยำมศพยเฉพำะ/ค ำจ ำกดควำม Mist net หรอ ตำขำยดกสตว เปนอปกรณประเภทตาขายดกจบนกทมลกษณะเปนตาขาย 3-4 ชน ซง

สามารถใชจบไดทงนกธรรมชาตและคางคาว Clap net หรอ ตำขำยแบบตะปบ เปนอปกรณประเภทตาขายดกจบนกทมลกษณะการท างานคลายกบ

การตะปบ โดยอปกรณนตดตงวางราบไวกบพนดน ใชส าหรบจบนกทอาศยตามพนหรอหากนตามพน Cannon net หรอ ทอยงตำขำยจบสตว เปนอปกรณทใชทอยงตาขายเพอดกจบสตว อปกรณนนยมใช

จบสตวนกชายเลน ทหากนเปนกลมใหญๆ และเปนอปกรณทมขนาดใหญกวาอปกรณชนดอนๆ Hand net หรอ สวง เปนอปกรณทใชส าหรบจบแมลง นก สตวน าและคางคาว Harp trap หรอ กบดกแบบสลงขงแนวตง เปนอปกรณทใชส าหรบจบคางคาว มลกษณะคลายกบ

เครองดนตรทเรยกวา พณฝรง เนองจากกบดกแบบสลงขงแนวตงเปนอปกรณทมเสนเอนขงตงเรยงกนเปนแถวๆ ตงแต 2 ถง 4 แถว

ปญญพฒน เศษวสย

3

บทท 1

ขอมลเบองตนเกยวกบนกและคำงคำว

1.1 นก (Birds)

นกเปนสตวปกทจดอยในไฟลม Chordata อนดบ Passeriformes ปจจบนในประเทศไทยพบนก

ประมาณ 1,011 ชนด (จารจนต และคณะ, 2555) สามารถพบเหนนกไดทวไปตามแหลงชมชน ไรนา ภเขา

ชายฝงทะเล แตไมใชนกทกชนดทสามารถพบไดทวประเทศไทย เนองจากความแตกตางกนของถนทอยอาศย

อาหาร พฤตกรรมและขนาดรปราง รวมถงความสามารถของนกในการปรบตวเขากบสภาพแวดลอมท

แตกตางกน เปนตน

1.1.1 ถนทอยอำศยของนกในประเทศไทยแบงตำมภมภำค ดงน

1. ภาคเหนอ พนทเปนภเขาและปาไมมทงปาผลดใบ (deciduous forest) และปาไมผลดใบ

(evergreen forest) และมแมน าทส าคญ เชน แมน าปง แมน าวง แมน ายม และแมน านาน เปนตน ซงลกษณะ

ดงกลาวเปนถนทอยอาศยทส าคญของนกหลายชนด เชน นกศวะหางสน าตาล (Minla strigula) นกตดแกม

เหลอง (Parus spilonotus) และนกกะรางหวแดง (Garrulax erythrocephalus) เปนตน สามารถพบนกดงกลาว

ไดทอทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม

2. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนทราบสงทมขอบสงชนจากกลมปาดงพญาเยนเขาใหญ มแมน าท

ส าคญ เชน แมน าโขง เปนตน ซงเปนถนทอยอาศยของนก เชน นกเดาลมแมน าโขง (Motacilla samveasnae)

เปนตน

3. ภาคกลาง พนทสวนใหญเปนทราบและมแมน าทส าคญ เชน แมน าเจาพระยา แมน าปาสก เปนตน

นอกจากนยงมบงขนาดใหญในพนทจงหวดนครสวรรค คอ บงบอระเพด ซงเปนถนทอยอาศยของนกหลาย

ชนด เชน นกหางนาค (Megalurus palustris) และนกปากหาง (Anastomus oscitans) เปนตน

4. ภาคตะวนตก พนทสวนใหญเปนเทอกเขาสง มแมน าทส าคญ เชน แมน าแควใหญ แมน าแควนอย

เปนตน ซงเปนถนทอยอาศยของนกหลายชนด เชน นกเงอกคอแดง (Aceros nipalensis) และนกยง (Pavo

muticus) เปนตน สามารถพบเหนนกดงกลาวไดในพนทผนปาตะวนตก

5. ภาคตะวนออก พนทสวนใหญเปนทราบและมพนทตดกบชายฝงทะเล และมเทอกเขาทส าคญ

เชน เทอกเขาบรรทด เปนตน จากลกษณะของพนทดงกลาวเปนแหลงทอยอาศยของนกหลายชนด เชน นก

สารกาเขยวหางสน (Cissa hypoleuca) และเหยยวแดง (Haliatur indus) เปนตน

4

6. ภาคใต พนทสวนใหญขนาบดวยชายฝงทะเลและเปนทราบ มเทอกเขาทส าคญ เชน เทอกเขา

ตะนาวศร เปนตน จากลกษณะของพนทดงกลาวเปนแหลงทอยอาศยของนกหลายชนด เชน นกแตวแลวทอง

ด า (Pitta gurneyi) นกชนหน (Rhinoplax vigil) และนกเงอกด า (Anthracoceros malayanus) เปนตน

1.1.2 ประเภทของนกทพบในประเทศไทย

1. นกประจ าถน (Resident) คอ นกทสามารถพบเหนไดตลอดทงป อาจมการสรางรงวางไข หรอ

ออกหาอาหารในบรเวณใกลๆกบบรเวณทพบเหน เชน นกพราบปา (Columba livia) อกา (Corvus

macrorhynchos) และนกเอยงสารกา (Acridotheres tristis) เปนตน

2. นกอพยพ (Winter visitor) คอ นกทอพยพจากทางเหนอและตอนกลางของทวปเอเชยมายง

ประเทศไทย เพอหนอากาศทหนาวจดและอาหารทขาดแคลน จงพบนกดงกลาวในประเทศไทยชวงฤดหนาว

เชน นกยางกรอกพนธจน (Ardeola bacchus) เหยยวทง (Circus spilonotus) และนกทะเลขาเขยว (Tringa

nebularia) เปนตน

3. นกอพยพผาน (Passage migrant) คอ นกทอพยพจากทางเหนอและตอนกลางของทวปมายง

ตอนลางทวปและแวะพกหาอาหารเปนเวลาส นๆทประเทศไทย แลวจงบนตอไปยงตอนลางของทวป เชน

เหยยวนกเขาพนธจน (Accipter soloensis) นกคดคพนธหมาลย (Cuculus saturatus) และนกจบแมลงตะโพก

เหลอง (Ficedula zanthopygia) เปนตน

4. นกอพยพมาสรางรงวางไข (Breeding visitor) คอ นกอพยพมาประเทศไทยเพอผสมพนธ หรอ

สรางรงและวางไข เชน นกแอนทงใหญ (Glareola maldivarum) นกแตวแลวธรรมดา (Pitta moluccensis)

และนกคดคหงอน (Clamator coromandus) เปนตน

5. นกพลดหลงหรอนกทพบนอยกวา 5 ครงในพนทนน (Winter visitor or less than 5 records) คอ

นกทพลดหลงหรอบนเลยเขามาในประเทศ ซงปกตแลวนกดงกลาวจะไมอพยพเขามาในประเทศไทย เชน นก

กระจอยแกมสเทา (Seicercus poliogenys) นกเขนนอยพนธญปน (Erithacus akahige) และนกเดนดงสด า

(Turdus merula) เปนตน

5

1.2 คำงคำว (Bats)

คางคาวเปนสตวเลยงลกดวยนมทสามารถบนได โดยอยในไฟลม Chordata อนดบ Chiroptera

ปจจบนประเทศไทยพบคางคาว 138 ชนด 11 วงศ 45 สกล (พพฒน, 2554) คางคาวมถนทอยอาศยได

หลากหลาย เชน ตนไม อาคารบานเรอน ถ า ซอกหน และโพรงไม เปนตน สามารถพบคางคาวไดทกภมภาค

ของประเทศไทย คางคาวทพบในประเทศไทยมความหลากหลายมาก โดยพบตงแตคางคาวทมขนาดเลกทสด

ในโลก คอ คางคาวคณกตต (Craseonycteris thonglongyai) ไปจนถงคางคาวทมขนาดใหญทสดในโลก คอ

คางคาวแมไกปาฝน (Pteropus vampyrus) คางคาวในประเทศไทยแบงออกเปน 2 กลม คอ กลมคางคาวกน

ผลไม (Megachiroptera) และกลมคางคาวกนแมลง (Microchiroptera)

1.2.1 ถนทอยอำศยของคำงคำวในประเทศไทยแบงตำมกลมคำงคำว ดงน

1. กลมคางคาวกนผลไม (Megachiroptera)

คางคาวกลมนมอย 1 วงศ 12 สกล 21 ชนด คางคาวกลมนจะมใบหนาคลายกบสนข คอ มใบหนาทยน

ยาวออกมา ดวงตามขนาดใหญ จมกท าหนาทดมกลนไดเปนอยางด ไมมตงใบหและไมมแผนจมก ตวอยาง

ของคางคาวกนผลไมในประเทศไทย เชน คางคาวแมไกภาคกลาง (Pteropus lylei) คางคาวขอบหด าใต

(Megaerops ecaudatus) และคางคาวเลบกด (Eonycteris spelaea) เปนตน คางคาวกลมนมกอาศยอยตามตนไม

เชน ตนตาล ตนมะพราว ตนมะขาม ตนยางนา เปนตน

2. กลมคางคาวกนแมลง (Microchiroptera)

คางคาวกลมนมอย 10 วงศ 33 สกล 117 ชนด คางคาวกลมนจะมใบหนาทมโครงสรางสลบซบซอน

ใบหมขนาดใหญและมตงห ดวงตามขนาดเลก มแผนจมกทสลบซบซอน ท าหนาทสงคลนเสยงออกไปเพอใช

ในการบอกต าแหนงเหยอ (Echolocation) ตวอยางของคางคาวกนแมลงในประเทศไทย เชน คางคาวปกถง

เคราด า (Taphozous melanopogon) คางคาวแวมไพรแปลงเลก (Megaderma spasma) และคางคาวหนายกษ

เลก (Hipposideros pomona) เปนตน คางคาวกลมนมกอาศยอยตามถ า ซอกหน ใตถนของอาคารบานเรอน

หรอใตหลงคา เปนตน

6

บทท 2

กำรจ ำแนกชนดนกและคำงคำวเบองตน

2.1 กำรจ ำแนกชนดนกเบองตน

จากขอมลเบองตนเกยวกบนกแสดงใหเหนวา นกในประเทศไทยมความหลากหลายทางชวภาพเปน

อยางมาก การจ าแนกชนดนกเบองตน ตองใชการสงเกตจากลกษณะภายนอกของนก เชน ลกษณะปาก หว คอ

ล าตว ปกและหาง เปนตน ประกอบกบการดคมอดนก คอ A guide to the birds of Thailand และตองฝกดนก

บอยๆ เพอใหสามารถจ าแนกชนดนกไดอยางถกตอง ลกษณะภายนอกของนกทส าคญตอการจ าแนกชนดม

ดงน

2.1.1 ลกษณะโครงสรำงของนก

กอนจะท าการจ าแนกชนดนกเบองตน จะตองทราบถงลกษณะโครงสรางของนกกอนวาประกอบดวย

อะไรบางและมลกษณะอยางไร เพอใหงายตอการจ าแนกชนด

2.1.1.1 ปำก (Bill or Beak) ปากของนกมรปรางทตางกนโดยสามารถแบงไดดงน

1) ปากตรง (straight) แนวสบปากจะตรงเหมาะกบการหากนตามชายน าหรอตามพชลอยน า

เชน ปากของนกยาง นกอายงว และนกตนเทยน เปนตน

2) ปากโคง (decurved) ปากยาวและสวนปลายของปากมกจะโคงลงเหมาะกบการกน

สตวน า กนแมลงหรอกนน าหวานดอกไม เชน ปากของนกกระรางหวขวาน นกจาบคา นกกนปลและนกปล

กลวย เปนตน

3) ปากแอน (recurved) ปากยาวปลายปากแอนหรอโคงขนเหมาะกบการกนสตวน าดวยการ

ไชไปตามโคลน เชน ปากของนกปากแอน และนกชายเลนปากแอน เปนตน

4) ปากแบนขาง (compressed) ปากคอนขางยาวสนขากรรไกรบนมกจะสงเมอเทยบกบ

สวนกวางเหมาะกบการจบปลาและสตวน า ไดแก ปากของนกกระเตน และนกกนเปยว เปนตน

5) ปากแบน (depressed) ปากคอนขางสนไมมสนขากรรไกรบนหรอสนขากรรไกรบนไม

เดนชด ปากมสวนกวางมากกวาสวนสงเหมาะกบการกนพชหรอกนสตวตางๆ ไดแก ปากของเปดตางๆ ยกเวน

พวกเปดผ เปนตน

6) ปากขอหรอปากเหยยว (hooked) ปากสนขากรรไกรบนยาวกวาขากรรไกรลางปลายปาก

บนโคงลง เหมาะกบการกนเนอ เชน ปากของเหยยว เปนตน

7

7) ปากกรวย (conical) ปากสนโคนปากมกจะใหญและแหลมไปสวนปลาย เหมาะกบการ

กนเมลดพชและธญพชตาง เชน ปากของนกกระจอก นกกระจาบ และนกกระตด เปนตน

8) ปากแหลมคม (acute) เปนปากทยาวเทาๆกน เหมาะกบการกนแมลง เชน ปากนกกระจบ

นกกางเขน นกกนแมลง นกจบแมลง และนกอแพรด เปนตน

9) ปากท (obtuse) ปากอาจจะยาวหรอสน ปากคอนขางเรยว ปลายปากแหลม แตไมแหลม

คม เหมาะกบการกนเมลดพช ธญพชและสตวหนาดน เชน ปากของไก เปนตน

10) ปากไขว (crossed) ปลายปากทงสองไขวกน เหมาะกบการกนเมลดสนโดยเฉพาะ เชน

ปากของนกปากไขว เปนตน

11) ปากซอม (swollen) ปากยาวและตรง บรเวณปลายปากมกจะบวมโตออกมาดานขาง

เลกนอย เหมาะกบการชอนไชอาหารตามน าหรอในโคลน เชน ปากของนกปากซอม เปนตน

12) ปากเจาะ (chisel-like) ปากยาวเทากบหวหรอยาวกวาเลกนอย ปลายปากคมคลายสว

เหมาะกบการหาอาหารและสรางรง เชน ปากของนกหวขวาน (Woodpecker) เปนตน

13) ปากกรอง (lamellate or sieve-billed) ปากคอนขางยาว ขากรรไกรมขอบลกษณะ

คลายๆฟนกลบ ท าใหมลกษณะเปนรองมรพรน ดดแปลงส าหรบกนสตวน า โดยทน าจะถกขบออกมาทางร

พรนดงกลาวสวนอาหารจะเขาสปาก เชน ปากของหาน และหงส เปนตน

14) ปากทมโครงสรางพเศษ (with special sturcture) ปากของนกบางชนดจะมลกษณะ

โครงสรางพเศษอนๆเพมขนมาบรเวณปาก มดงน

14.1 โหนกแขง (casque) ลกษณะคลายกระดกบวมโตขนมาบรเวณขากรรไกรบน

และมกจะกรวง พบในนกวงคนกเงอก เชน นกกก นกแกก และนกชนหน เปนตน

14.2 หงอน (comb) ลกษณะคลายแผนหนงบวมโตขนมาบรเวณขากรรไกรบน

ปกตจะเปนรปครงวงกลม เชน หาน หงส และไก เปนตน

14.3 กระบง (sheild) ลกษณะคลายกระดกแผขนไปจากโคนขากรรไกรบนถง

หนาผาก เชน นกอโกง นกอล า และนกอลม เปนตน

14.4 ฝาจมก (operculum) ลกษณะคลายกระดกผสมเนอปดทบรจมก เชน นกพราบ

เปนตน

14.4 หนงจมก (cere) ลกษณะคลายแผนหนงแผอยตอนกลางของขากรรไกรบน

หรอปดทบรจมก เชน เหยยว นกแกว และนกเคา เปนตน

8

2.1.1.2 หว (Head) สวนหวของนกจะเปนสวนยอยๆ ดงน

ดานบนของหว ประกอบดวย หนาผาก (forehead) อยหนาสดตดกบโคนขากรรไกรบน กระหมอม

(crown) อยตรงกลางหรอสวนทสงทสดของหว และทายทอย (occiput) อยตอนทายสดของหวตดกบตนคอ

ดานขางของหว ประกอบดวย หวตา (lore) บรเวณชองวางระหวางตากบปาก เบาตา (orbital region)

บรเวณตา หนงตาและรอบๆตา บรเวณห (auricular region) บรเวณรหและขนปกคลมห และบรเวณแกม

(malar region) ทอยระหวางคอหอยและพนทดานขาง 3 สวนทกลาวมาแลว

ดางลางของหว ประกอบดวย คาง (chin) อยดานหนาสดตดกบขากรรไกรลาง และใตคาง (gular

region) อยตรงขามกบกระหมอม

2.1.1.3 คอ (Neck) คอของนกมลกษณะเปนรปทรงกระบอก จะมความยาวทแตกตางกนในนกแตละ

ชนด ในนกทมคอสนมากจะแยกสวนของใตคางกบคอดานลางไมออก จงเรยกรวมกนวา คอหอย (throat)

2.1.1.4 ล ำตว (Trunk) ล าตวของนกแบงเปน 2 สวน คอ ล าตวดานบนและล าตวดานลาง เปนตน

ล าตวดานบน ประกอบดวย หลง (back) บรเวณ 2 ใน 3 ของล าตวดานหนา และตะโพก

(rumb) บรเวณ 1 ใน 3 ของล าตวดานทาย

ล าตวดานลาง ประกอบดวย อก (breast) บรเวณตอนหนาสดของล าตวดานลาง, ทอง (belly ,

abdomen) บรเวณทตอจากอกถงรกน และรกน (vent)

2.1.1.5 ปก (Wing) ประกอบดวย โคนปก (arm) เปนสวนทตอจากไหลจนถงขอศอก กลางปก

(forearm) เปนสวนทตอจากขอศอกถงขอมล และปลายปก (hand) เปนสวนทายของปกตอจากกลางปก

2.1.1.6 หำง (Tail) หางของนกจะปกคลมดวยขนหาง (rectrices) เปนขนแขงและยาว ใชเปนเครอง

บงคบทศทางและชวยในการทรงตวขณะทนกบน และขนคลมโคนขนหาง (tail covert) ขนหางในนกแตละ

ชนดจะสนยาวแตกตางกน จงท าใหหางมรปรางลกษณะแตกตางกน ดงน

1) หางตด (square) เปนหางทมขนหางทกเสนยาวเทากนหมด ท าใหเหนปลายหางเปนรป

ตด เชน หางของเหยยวขาว นกปรอดโองหนาผากเทา และนกกก เปนตน

2) หางเวาตน (notched) เปนหางทมขนหางทกเสนยาวเทากน ยกเวนขนหางคในสดจะสน

กวาคอนๆ เลกนอย ท าใหเหนปลายหางเปนรอยเวาเขาไปเลกนอย เชน หางของเหยยวด า นกแอนทงใหญ และ

นกจาบฝนปกแดง เปนตน

3) หางเวาลก (forked) เปนหางทมขนหางคนอกสดยาวทสด คถดเขามาจะสนลดหลนกน

9

ตามล าดบจนกระทงคในสดจะสนทสด เชน หางของนกนางนวลแกลบ นกนางแอนบาน นกแซงแซวหางปลา

และนกกางเขนน า เปนตน

4) หางแฉก (elongated outer feathers) เปนหางทมขนหางคในสดสนทสด หางคถดออกมา

จะยาวขนตามล าดบจนกระทงคนอกสดจะยาวมาก เชน หางของนกนางนวลแกลบธรรมดา และนกกนปลหาง

ยาวคอด า เปนตน

5) หางบวง (rackets) เปนหางทมปลายหางตด เวาตน เวาลก หรอแฉก แตขนหางคนอกสด

จะมกานขนยาวยนออกไป ปลายกานขนทยนยาวออกไปนอาจจะมแผงขนดานใดดานหนงหรอทง 2 ดาน

หรอไมมแผงขนเลย เชน หางของนกแซงแซวหางบวงเลก และนกแซงแซวหางบวงใหญ เปนตน

6) หางมน (rounded) เปนหางทมขนหางคในสดยาวทสด คถดไปจะสนลดหลนกน

ตามล าดบ เชน หางของนกกาน า นกอายงว และนกนางนวลธรรมดา เปนตน

7) หางแพน (fan) เปนหางทมลกษณะคลายกบหางมน แตปลายหางแตละคจะแผออกไป

ทางดานขางเลกนอยเปนรปสามเหลยม เชน หางของนกอแพรด และนกกางเขนบาน เปนตน

8) หางแหลม (pointed) เปนหางทมขนหางคนอกสดสนทสด ขนหางคในสดจะยาวทสด

และซอนทบกน ท าใหเหนปลายหางมลกษณะแหลม เชน หางของนกหวขวาน นกกระจบหญา และนกกนปล

เปนตน

9) หางเขม (elongated central feather) เปนหางทมขนหางคนอกสดสนทสดคถดเขามาจะ

ยาวขนตามล าดบ ขนหางคในสดจะงอกยาวออกไปมากและซอนกนจนเหนเปนเสนเดยวกน เชน หางนกอแจว

(ในฤดผสมพนธ) นกเปลาหางเขม นกแขกเตา และนกจาบคาเลก เปนตน

10) หางบง (graduated) เปนหางทมขนหางทกคทบซอนกนตามล าดบ โดยขนหางคลางสด

จะสนทสด และขนหางคบนสดจะยาวทสดท าใหเหนเปนชน หรอเปนบงเมอดจากทางดานลาง เชน หางของ

นกเขาใหญ นกบงรอก นกขนแผน และนกกะลงเขยด เปนตน

2.1.1.7 ขำ (Feet) ขาของนกมลกษณะแตกตางกนไปตามประโยชนการใชงาน ทงลกษณะทอยอาศย

และชนดอาหารทนกกน เชน เดน เกาะ จบเหยอ วายน าหรอลยโคลน เปนตน ขานกประกอบดวย

1) ตนขา (thigh) เปนสวนบนสดของขาตดกบตะโพก ปกตจะมองไมเหนเพราะซอนอย

ภายใตขนคลมล าตว

2) นอง (crus หรอ tibia) เปนสวนทตอจากตนขาลงมา เหนไดชดเจนและมกจะมขนปกคลม

10

มกระดก 2 ชน คอ กระดกนองชนหนา (tibiotarsus) มขนาดใหญอยทางดานหนาและกระดกนองชนหลง

(fibula) มขนาดเลกกวาและอยทางดานหลง

3) แขง (tarsus หรอ shank) ปกตไมมขนปกคลม ยกเวน นกบางชนด เชน นกแสก นกเคา

และเหยยวบางชนด แตแขงของนกจะมเกลดแบบตางๆ หมอย ลกษณะของเกลดทแขงนกมดงน

- เกลดซอน (scutellate) เปนเกลดขนาดใหญเรยงซอนทบกนอยางมระเบยบ

- เกลดรางแห (reticulate) เปนเกลดขนาดใหญรปหลายเหลยมเรยงตอกนไมเปนระเบยบ

- เกลดขอบหยก (serrate) เปนเกลดทมลกษณะคลายฟนเลอย

- เกลดเรยบ (booted) เปนเกลดใหญเพยงเกลดเดยวลอมรอบแขงคลายปลอกขา

นกแตละชนดอาจมเกลดเปนแบบใดแบบหนงหรอมเกลดหลายแบบรวมกน

4) นว (toe) เปนสวนทตอจากแขงโดยทวไปนกจะม 4 นว นกบางชนดกม 3 นว เชน นกคม

อด นกหวโต นกหวขวานสามนวหลงทอง เปนตน แตบางชนดกมเพยง 2 นว เชน นกกระจอกเทศ เปนตน

ปกตการจดเรยงนวจะเปนแบบนวคตาง (anisodactyl) คอ นวแรกหรอนวท 1 (hallux) เหยยดไปขางหลง อก

สามนวทเหลอจะเหยยดไปขางหนา

จากลกษณะโครงสรางของนกทกลาวมาแลว สามารถน ามาใชในการจ าแนกชนดนกไดดงน

2.1.2 ตวอยำงวธกำรจ ำแนกชนดนกเบองตน

รปท 1 แสดงลกษณะของนกทตองการจ าแนกชนดตวท 1

11

รปท 2 แสดงการเปดคมอดนก A guide to the Birds of Thailand เพอการจ าแนกชนดนกเบองตน

ลกศรช : กลมนกกระตด

รปท 3 แสดงรปนกทจ าแนกชนดไดแลว ลกศรช : นกกระตดขหม

2.1.2.1 จากรปท 1 จะเหนวาปากของนกเปนลกษณะปากกรวย (conical) คอ ปากสน โคนปากใหญ

ปลายปากแหลม เปนปากทเหมาะกบการกนเมลดพช สวนหางมลกษณะเปนหางแหลม (pointed) คอ ขนหางค

นอกสดส นทสด ขนหางคในสดยาวทสด ท าใหเหนปลายหางมลกษณะแหลม จากลกษณะดงกลาวน ามา

12

เปรยบเทยบกบหนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอย

ในวงศนกกระตด (Estrildidae) ดงรปท 2 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 391 จากนนดรายละเอยดท

ปรากฎบนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 3 จะพบวาเหมอนนกกระตดขหม (Lonchura

punctulata) หมายเลข 885 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนก

กระตดขหมเปนนกประจ าถนทสามารถพบไดงายทางตอนบนของประเทศไทย



ลกศรช : กลมนกกะเตน

13

รปท 6 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกะเตนนอยธรรมดา

2.1.2.2 จากรปท 4 จะเหนวาปากของนกเปนลกษณะปากแบนขาง (compressed) คอ ปากคอนขางยาว

สนขากรรไกรบนมกจะสงเมอเทยบกบสวนกวาง เปนปากทเหมาะกบการจบปลาและสตวน า สวนหางม

ลกษณะเปนหางตด (square) คอ เปนหางทมขนหางทกเสนยาวเทากนหมด ท าใหเหนปลายหางเปนรปตด

จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบกบหนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนา

แรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกกะเตน (Alcedinidae) ดงรปท 5 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา

191 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 6 จะพบวาเหมอน

นกกะเตนนอยธรรมดา (Alcedo atthis) หมายเลข 345 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนก

ประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนกกะเตนนอยธรรมดาเปนนกอพยพชวงฤดหนาวทสามารถพบไดทว

ประเทศไทย

14



ลกศรช : กลมนกเอยงและนกกงโครง

15

รปท 9 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกงโครงแกลบหวเทา

2.1.2.3 จากรปท 7 จะเหนวาปากของนกเปนลกษณะปากท (obtuse) คอ ปากอาจจะยาวหรอสน ปาก

คอนขางเรยว ปลายปากแหลมแตไมแหลมคม เปนปากทเหมาะกบการกนเมลดพช ธญพชและสตวหนาดน

สวนหางมลกษณะเปนหางตด (square) คอ เปนหางทมขนหางทกเสนยาวเทากนหมด ท าใหเหนปลายหางเปน

รปตด จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบกบหนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไป

ทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกเอยงและนกกงโครง (Sturnidae) ดงรปท 8 (ลกศรช) จากนนเปด

หนงสอไปทหนา 371 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท

9 จะพบวาเหมอนนกกงโครงแกลบหวเทา (Sturnus malabaricus) หมายเลข 823 (ลกศรช) นอกจากนควรด

ถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนกกงโครงแกลบหวเทาเปนนกประจ าถนและนกอพยพ

ในชวงฤดหนาว ทสามารถพบไดทางตอนบนของประเทศไทย

16



ลกศรช : กลมนกกระจด

17

รปท 12 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกระจดธรรมดา

2.1.2.4 จากรปท 10 จะเหนวาปากของนกเปนลกษณะปากแหลมคม (acute) คอ ปากทยาวเทาๆกน

เปนปากทเหมาะกบการกนแมลงเปนอาหาร สวนหางมลกษณะเปนหางตด (square) คอ เปนหางทมขนหางทก

เสนยาวเทากนหมด ท าใหเหนปลายหางเปนรปตด จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบกบหนงสอ A guide

to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกกระจอยและนกกระจด

(Sylviidae) ดงรปท 11 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 311 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนก

ทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 12 จะพบวาเหมอนนกกระจดธรรมดา (Phylloscopus

inornatus) หมายเลข 679 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนก

กระจดธรรมดาเปนนกอพยพชวงฤดหนาวทสามารถพบไดทวประเทศไทย ยกเวนบางจงหวดทอยใตสดของ


18



ลกศรช : กลมนกพงหญา

19

รปท 15 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกหางนาค


เปนปากทเหมาะกบการกนแมลงเปนอาหาร สวนหางมลกษณะเปนหางแหลม (pointed) คอ ขนหางคนอกสด

สนทสด ขนหางคในสดยาวทสด ท าใหเหนปลายหางมลกษณะแหลม จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบ

กบหนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนก

กระจอยและนกกระจด (Sylviidae) ดงรปท 14 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 319 จากนนด

รายละเอยดทปรากฎบนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 15 จะพบวาเหมอนนกหางนาค

(Megalurus palustris) หมายเลข 691 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนด

ดวย ซงนกหางนาคเปนนกประจ าถนทสามารถพบไดบรเวณภาคกลางของประเทศไทย และพบไดบางพนทท

เปนแหลงน าขนาดใหญทวประเทศ

20



ลกศรช : กลมนกกางเขน

21

รปท 18 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกางเขนบาน




to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกเขนกางเขนและนกเดน

ดง (Turdidae) ดงรปท 17 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 331 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนก

ทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 18 จะพบวาเหมอนนกกางเขนบาน (Copsychus saularis)

หมายเลข 729 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนกกางเขนบาน

เปนนกประจ าถนทสามารถพบไดงายทวประเทศไทย

22



ลกศรช : กลมนกเขนนอย

23

รปท 21 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกคอทบทม




to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกเขนกางเขนและนกเดน

ดง (Turdidae) ดงรปท 20 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 327 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนก

ทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 21 จะพบวาเหมอนนกคอทบทม (Luscinia calliope) หมายเลข

722 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนกคอทบทมเปนนก

อพยพในชวงฤดหนาวทสามารถพบไดงายบรเวณภาคกลาง ภาคตะวนออก ภาคตะวนตกและภาคเหนอของ


24



ลกศรช : กลมนกเขา

25

รปท 24 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกเขาใหญ



สวนหางมลกษณะเปนหางมน (rounded) คอ เปนหางทมขนหางคในสดยาวทสด คถดไปจะจะสนลดหลนกน

ตามล าดบ จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบกบหนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปด

หนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกเขาและนกลมพ (Columbidae) ดงรปท 23 (ลกศรช)

จากนนเปดหนงสอไปทหนา 163 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดใน

หนงสอ จากรปท 24 จะพบวาเหมอนนกเขาใหญ (Streptopelia chinensis) หมายเลข 270 (ลกศรช) นอกจากน

ควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนกเขาใหญเปนนกประจ าถนทสามารถพบไดงาย

ทวประเทศไทย

26



ลกศรช : กลมนกปรอด

27

รปท 27 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกปรอดหนานวล



สวนหางมลกษณะเปนหางมน (rounded) คอ เปนหางทมขนหางคในสดยาวทสด คถดไปจะจะสนลดหลนกน

ตามล าดบ จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบกบหนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปด

หนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกปรอด (Pycnonotidae) ดงรปท 26 (ลกศรช) จากนนเปด

หนงสอไปทหนา 255 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท

27 จะพบวาเหมอนนกปรอดหนานวล (Pycnonotus goiavier) หมายเลข 525 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอย

อาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซงนกปรอดหนานวลเปนนกประจ าถนทสามารถพบไดงายบรเวณ

ภาคกลาง ภาคตะวนออกและภาคใตของประเทศไทย

28



ลกศรช : กลมนกกระจอก

29

รปท 30 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกกระจอกตาล

2.1.2.10 จากรปท 28 จะเหนวาปากของนกเปนลกษณะปากกรวย (conical) คอ ปากสน โคนปากใหญ

ปลายปากแหลม เปนปากทเหมาะกบการกนเมลดพช สวนหางมลกษณะเปนหางตด (square) คอ เปนหางทม

ขนหางทกเสนยาวเทากนหมด ท าใหเหนปลายหางเปนรปตด จากลกษณะดงกลาวน ามาเปรยบเทยบกบ

หนงสอ A guide to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศ

นกกระจอก (Passeridae) ดงรปท 29 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 387 จากนนดรายละเอยดทปรากฎ

บนตวนกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 30 จะพบวาเหมอนนกกระจอกตาล (Passer

flaveolus) หมายเลข 874 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซง

นกกระจอกตาลเปนนกประจ าถนทสามารถพบไดงายทวประเทศไทย

30



ลกศรช : กลมนกจบแมลง

31

รปท 33 แสดงรปนกทจ าแนกชนดแลว ลกศรช : นกจบแมลงตะโพกเหลอง




to the Birds of Thailand โดยเปดหนงสอไปทหนาแรกจะพบวาเปนนกทอยในวงศนกจบแมลง

(Muscicapidae) ดงรปท 32 (ลกศรช) จากนนเปดหนงสอไปทหนา 349 จากนนดรายละเอยดทปรากฎบนตว

นกทงหมดวาเหมอนนกตวใดในหนงสอ จากรปท 33 จะพบวาเหมอนนกจบแมลงตะโพกเหลอง (Ficedula

zanthopygia) หมายเลข 778 (ลกศรช) นอกจากนควรดถนทอยอาศยของนกประกอบการจ าแนกชนดดวย ซง

นกจบแมลงตะโพกเหลองเปนนกอพยพผานทสามารถพบไดทวประเทศไทย ยกเวนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

และภาคเหนอบางพนท

32

2.2 กำรจ ำแนกชนดคำงคำวเบองตน

2.2.1 ลกษณะโครสรำงของคำงคำว

ลกษณะโครงสรางของคางคาวสามารถแบงไดเปน 4 สวน ดงน

1) หว (Head) สวนหวของคาวเปนสวนทส าคญในการจ าแนกชนดเปนอยางมาก เนองจากคางคาว

บางชนดตองใชลกษณะของกะโหลกและฟนในการจ าแนกชนด เชน คางคาวบวฟนกลม (Rousettus

amplexicaudatus) และคางคาวบวฟนร (Rousettus leschenaulti) เปนตน นอกจากนลกษณะของใบหนา แผน

จมก และใบห กมความส าคญตอการจ าแนกชนดของคางคาวเชนกน

2) ล าตว (Trunk) ล าตวของคางคาวปกคลมไปดวยขน สขนบนล าตวคางคาวอาจจะเหมอนกนหรอ

ตางกนกไดในคางคาวชนดเดยวกน

3) ปก (Wing) ปกของคางคาวมลกษณะเปนพงผดทบางและโปรงแสง ซงเปนสวนหนงของผวหนง

พงผดปกดงกลาวสวนมากจะอยระหวางนวท 2, 3, 4, 5 ไปจนถงขาและหางของคางคาว

4) หาง (Tail) หางของคางคาวแตละชนดมความแตกตางกน คางคาวบางชนดไมมหาง บางชนดม

หางและมพงผดปกคลมหางทงหมด บางชนดมหางยาวและมพงผดปกคลมหางแคครงเดยว เปนตน

นอกจากนสงส าคญในการจ าแนกชนดคางคาวเบองตน คอ การสามารถจ าแนกไดวาเปนคางคาวกลม

กนผลไมเปนอาหารหรอกลมคางคาวกนแมลงเปนอาหาร ดงทไดกลาวไวแลวนน การวดขนาดสวนตางๆบน

รางกายของคางคาวและลกษณะภายนอกของคางคาวมความส าคญในการจ าแนกชนด ซงตางกบการจ าแนก

ชนดนกทใชเพยงลกษณะภายนอกในการจ าแนกชนด การวดขนาดของคางคาวมดงน

- การวดความยาวหวและล าตว (Head and Body, HB) วดขนาดจากปลายจมกถงโคนหางหรอทวาร

หนก (anus)

- การวดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก (Forearm, FA) วดขนาดจากโคนกระดกแขนทอนลาง

ถงโคนนวหรอขอมอ

- การวดความของห (Ear, E) วดขนาดจากขอบใบหดานลางถงขอบใบหดานบนไมรวมขน

- การวดความยาวแขง (Tibia, TIB) วดขนาดจากหวเขาถงขอเทาหรอวดขนาดจากโคนกระดกขา

ทอนลางถงโคนนว

- การวดความยาวหาง (Tail, T) วดขนาดจากรทวารหนกถงปลายหาง

33

การวดขนาดของคางคาวทมความส าคญทสด คอ การวดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก

(Forearm, FA) เนองจากการวดขนาดบรเวณดงกลาวจะสามารถท าใหจ าแนกชนดของคางคาวได ซงคางคาว

ตวเตมวยในสกลเดยวกนจะมขนาดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอกตางกน เชน คางคาวแมไกใหญ

(Pteropus vampyrus) FA 185-200 มลลเมตร คางคาวแมไกภาคกลาง (Pteropus lylei) FA 145-160 มลลเมตร

และคางคาวแมไกเกาะ (Pteropus hypomelanus) FA 120-145 มลลเมตร เปนตน คางคาวตวเตมวยสงเกตได

จากขอตอของกระดกปลายปก โดยใชไฟฉายสองบรเวณดงกลาว ถาเปนคางคาวตวเตมวยขอตอของกระดก

ปลายปกจะกลมและไมมแถบของกระดกออน สวนคางคาวตวไมเตมวยขอตอของกระดกปลายปกจะเปนวงร

และไมมแถบของกระดกออนทมลกษณะโปรงแสง

จากลกษณะโครงสรางของคางคาวทกลาวมาแลว สามารถน ามาใชในการจ าแนกชนดนกไดดงน

2.2.2 ตวอยำงวธกำรจ ำแนกชนดคำงคำวเบองตน

2.2.2.1 วงศคำงคำวกนผลไมและน ำตอย (Family Pteropodidae)

1) สกลคางคาวแมไก (Genus Pteropus) คางคาวสกลนสามารถจ าแนกชนดไดจากการ

วดขนาดของความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก (Forearm, FA) เชน คางคาวแมไกใหญ (Pteropus vampyrus)

FA 185-200 มลลเมตร คางคาวแมไกภาคกลาง (Pteropus lylei) FA 145-160 มลลเมตร ดงรปท 34 และ

คางคาวแมไกเกาะ (Pteropus hypomelanus) FA 120-145 มลลเมตร เปนตน คางคาวสกลนใบหนาจะยาวคลาย

ใบหนาของสนข ใบหไมมตงใบห (targus) ไมมแผนจมก (noseleaf) ตามขนาดใหญ ไมมหาง คางคาวสกลน

จดเปนคางคาวกนผลไมขนาดกลางถงขนาดใหญ มกอาศยอยตามตนไมสงใหญ เชน ตนยางนา ตนมะพราว

ตนมะขาม เปนตน

รปท 34 แสดงลกษณะของคางคาวแมไกภาคกลาง (Pteropus lylei)

34

2.2.2.2 วงศคำงคำวแวมไพรแปลง (Family Megadermatidae)

1) สกลคางคาวแวมไพรแปลง (Genus Megaderma) คางคาวสกลนเปนคางคาวทกน

แมลงเปนอาหาร สามารถจ าแนกชนดไดจากการวดขนาดของความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก (Forearm,

FA) เชน คางคาวแวมไพรแปลงใหญ (Megaderma lyra) FA 65-72 มลลเมตร คางคาวแวมไพรแปลงเลก

(Megaderma spasma) FA 56-63 มลลเมตร เปนตน นอกจากนยงสามารถจ าแนกชนดไดจากลกษณะของแผน

จมก โดยทคางคาวแวมไพรแปลงใหญแผนจมกดานขางจะเปนรปขอบขนาน แตคางคาวแวมไพรแปลงเลก

แผนจมกดานขางจะโคงมน ใบหมขนาดใหญและฐานของใบหทง 2 ขางจะเชอมตดกน ดงรปท 35Error!

Reference source not found.

รปท 35 แสดงลกษณะของคางคาวแวมไพรแปลงเลก (Megaderma spasma)

2.2.2.3 วงศคำงคำวกตต (Family Craseonycteridae)

1) สกลคางคาวกตต (Genus Craseonycteridae) คางคาวสกลนเปนคางคาวทกนแมลง

35

เปนอาหาร คางคาวในวงคนมสกลเดยว คอ คางคาวกตต (Craseonycteris thonglongyai) เปนคางคาวทมขนาด

เลกทสดในโลก ในประเทศไทยพบคางคาวชนดนทจงหวดกาญจนบรเทานน ขนาดความยาวแขนชวงขอมอ

ถงขอศอก FA 22-26 มลลเมตร น าหนกตว 2-3 กรม จดเดน คอ บรเวณแผนจมกมลกษณะคลายจมกของหม

ดงรปท 36 ดวงตามขนาดเลก ไมมหาง มกอาศยอยตามถ าหนปนในปาเบญจพรรณ

รปท 36 แสดงลกษณะของคางคาวกตต (Craseonycteris thonglongyai)

2.2.2.4 วงศคำงคำวหนำยกษ (Family Hipposideridae)

1) สกลคางคาวสามศร (Genus Aselliscus) คางคาวในสกลนมเพยงชนดเดยว คอ

คางคาวสามศร (Aselliscus stoliczkanus) คางคาวสกลนเปนคางคาวทกนแมลงเปนอาหาร สามารถจ าแนกชนด

ไดจากลกษณะของแผนจมก โดยแผนจมกจะแบงออกเปน 3 สวน โดยสวนทอยตรงกลางจะแยกออกจาก 2

สวนทอยดานขาง โดยสวนทอยตรงกลางจะเปนรองลกอยางชดเจน ดงรปท 37 (ลกศรช) ขนาดความยาวแขน

ชวงขอมอถงขอศอก FA 39-45 มลลเมตร ขนปกคลมตวมความออนนมมาก

รปท 37 แสดงลกษณะของคางคาวสามศร (Aselliscus stoliczkanus)

2) สกลคางคาวหนายกษ (Genus Hipposideros) คางคาวในสกลนม 13 ชนด แตจะ

36

ยกตวอยางการชนดคางคาวกลมนเพยงบางชนดเทานน โดยจะแบงการจ าแนกชนดคางคาวออกเปน 3 กลม

ดงน

2.1 Hipposideros bicolor group ประกอบดวยคางคาว 7 ชนด คอ คางคาวหนา

ยกษเลกสองส (Hipposideros bicolor) คางคาวหนายกษเลก (Hipposideros pomona) คางคาวหนายกษสเขมา

(Hipposideros atrox) คางคาวหนายกษสจาง (Hipposideros cineraceus) คางคาวหนายกษจมกปม

(Hipposideros halophyllus) คางคาวหนายกษรดเลย (Hipposideros ridleyi) และคางคาวหนายกษเลกหมน

(Hipposideros doriae) แตจะยกตวอยางการจ าแนกชนดคางคาวบางชนด เชน คางคาวหนายกษเลกสองส และ

คางคาวหนายกษเลก เปนตน คางคาวกลมนเปนคางคาวทกนแมลงเปนอาหาร โดยสามารถจ าแนกชนดคาง

คาวไดจากลกษณะของแผนจมก คางคาวหนายกษเลกสองสลกษณะของแผนจมกทเปนสนจะเปนรปขอบ

ขนาน ขนาดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก FA 45-49 มลลเมตร สวนคางคาวหนายกษเลกลกษณะของ

แผนจมกทเปนสนจะเปนรปขอบขนาน แตฐานลางสดของแผนจมกจะโคงมนและใบหมขนาดใหญ (ลกศรช)

กวาคางคาวหนายกษเลกสองสมาก ขนาดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก FA 38-43 มลลเมตร ดงรปท 38

รปท 38 แสดงลกษณะของคางคาวหนายกษเลก (Hipposideros pomona)

2.2 Hipposideros larvatus group ประกอบดวยคางคาว 2 ชนด คอ คางคาวหนา

37

ยกษสองหลบ (Hipposideros galeritus) และคางคาวหนายกษสามหลบ (Hipposideros larvatus) คางคาวกลม

นเปนคางคาวทกนแมลงเปนอาหาร สามารถจ าแนกชนดคางคาวทง 2 ชนดไดจากลกษณะของแผนจมก

คางคาวหนายกษสองหลบจะมแผนจมกบรเวณดานขางทตดกบแกมทงสองขางเปนขดสองขดหรอมสองหลบ

ขนาดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก FA 45-51 มลลเมตร สวนคางคาวหนายกษสามหลบแผนจมกบรเวณ

ดานขางทตดกบแกมทงสองขางเปนขดสามขดหรอมสามหลบ ดงรปท 39 (ลกศรช) ขนาดความยาวแขนชวง

ขอมอถงขอศอก FA 61-65 มลลเมตร

รปท 39 แสดงลกษณะของคางคาวหนายกษสามหลบ (Hipposideros larvatus)

2.3 Hipposideros armiger group คางคาวกลมนม 2 ชนด คอ คางคาวหนายกษ

ทศกรรณ (Hipposideros armiger) และคางคาวหนายกษกมภกรรณ (Hipposideros pendleburyi) คางคาวกลม

นเปนคางคาวทกนแมลงเปนอาหาร สามารถจ าแนกชนดไดจากแผนจมกบรเวณดานบนสด ถาแผนจมกดาน

บนสดมรอยหยกจ านวนมาก แผนจมกบรเวณขางแกมม 4 หลบ ดงรปท 40 (ลกศรช) และขนาดความยาวแขน

ชวงขอมอถงขอศอก FA 85-103 มลลเมตร จะเปนคางคาวหนายกษทศกรรณ สวนคางคาวหนายกษกมภกรรณ

แผนจมกดานบนสดมรอยหยกไมมาก แผนจมกบรเวณขางแกมม 4 หลบและขนาดความยาวแขนชวงขอมอถง

ขอศอก FA 75-81 มลลเมตร

38

รปท 40 แสดงลกษณะของคางคาวหนายกษทศกรรณ (Hipposideros armiger)

2.2.2.5 วงศคำงคำวหนำรอง (Family Nycteridae)

1) สกลคางคาวหนารอง (Genus Nycterus) คางคาวในสกลนมเพยงชนดเดยว คอ

คางคาวหนารอง (Nycteris tragata) คางคาวสกลนเปนคางคาวทกนแมลงเปนอาหาร สามารถจ าแนกชนดได

จากลกษณะของรองยาวบรเวณหลงแผนจมกจนเกอบถงหนาผาก ใบหมขนาดใหญและยาว มตงใบหขนาด

เลก หางยาวมากโดยมพงผดขาขนาดใหญปกคลมอย บรเวณปากไมคอยมขนปกคลมเหมอนคางคาวชนดๆ

อนๆ ดงรปท 41 ขนาดความยาวแขนชวงขอมอถงขอศอก FA 46-55 มลลเมตร

รปท 41 แสดงลกษณะของคางคาวหนารอง (Nycteris tragata)

39

บทท 3

วธกำรศกษำประชำกรสตวปำ (Field Techniques in Wildlife Census)

วธการศกษาประชากรสตวปามหลากหลายวธ สามารถแบงได 3 กลมหลก ดงน

1) การนบทงหมด (Total counts) เปนการศกษาประชากรสตวปาจากการนบสตวปาทกตวในพนท

ตวอยางทมขนาดเลก

2) การประเมนประชากรสตวปาจากแปลงตวอยาง (Sample estimates) เปนการศกษาประชากรสตว

ปาจากการวางแปลงตวอยางในพนททมขนาดใหญ โดยนบสตวทพบในพนทแปลงตวอยางแลวน าคาทไดมา

ค านวณหาคาประชากรในพนทดงกลาว เชน การศกษาประชากรสตวปาจากเสยงรองและการพบเหนตวบนจด

ส ารวจ (Point Counts) และการศกษาประชากรสตวปาจากการพบเหนตวบนเสนส ารวจ (Line Transect) เปน

ตน

3) การใชเลขดชน (Indices) ในการค านวณหาประชากรสตวปา เชน การศกษาประชากรสตวปาจาก

การพบเหนตวบนแนวเสนทาง (Roadside Counts) เปนตน ในการศกษาประชากรสตวปามปจจยหลายอยางท

เกยวของ เชน ชนดสตวปาทตองการศกษา ลกษณะพนทศกษา สงคมพช ฤดกาล เปนตน ดงนนควรเลอกใชวธ

การศกษาประชากรสตวปาใหเหมาะสมกบชนดสตว ลกษณะพนทศกษา รวมถงปจจยอนๆดวยเพอใหได

ขอมลทครบถวนและถกตองมากทสด

3.1 วธกำรศกษำประชำกรสตวปำ

3.1.1 กำรศกษำประชำกรนกธรรมชำตจำกเสยงรองและกำรพบเหนตวบนจดส ำรวจ (Point

Count) โดยการก าหนดพนทศกษาและก าหนดจดส ารวจ รศมของจดส ารวจแบงเปน นอยกวา 25 เมตร และ

25-50 เมตร ดงรปท 42 จดส ารวจแตละจดหางกน 200 เมตร ดงรปท 43 ท าการส ารวจจดละ 10 นาท ชวงเวลา

ส ารวจ 06.00-11.00 น. และ 15.00-18.00 น. ซงเวลาดงกลาวเปนชวงทนกออกหาอาหารและบนกลบเขารง

อปกรณทใชในการส ารวจประกอบดวย กลองสองทางไกล (Binocular) อปกรณระบพกดภมศาสตร (GPS)

และหนงสอจ าแนกชนดนก จดบนทกชนดนกทพบในแตละจดส ารวจ ท าการเกบขอมลซ าในพนทเดมทกๆ 1

สปดาห จนครบชวงเวลาท าการศกษา เชน ชวงเวลาการศกษา 6 เดอน เปนตน แลวน าขอมลทได เชน จ านวน

และชนดของนก เปนตน มาค านวณหาคาตางๆดงน คอ

1) คารอยละความถของโอกาสทจะส ารวจการพบนกแตละชนดในแตละแปลงส ารวจ

กรณมแปลงส ารวจมากกวา 1 แปลง (จตภมและคณะ, 2554)

40

ความถสมพทธ = จ านวนแปลงทพบนกชนดนนๆ x 100

จ านวนแปลงทส ารวจทงหมด

ระดบของความถของโอกาสทจะพบนกชนดหนง

1.นกทพบนอย มโอกาสพบรอยละ 30 หรอนอยกวา

2. นกทพบปานกลาง มโอกาสพบรอยละ 31-64

3. นกทพบบอย มโอกาสพบรอยละ 65-89

4. นกทพบบอยมาก มโอกาสพบรอยละ 90-100

2) คาดชนความหลากหลายทางชวภาพและดชนการกระจายตว เปนคาทตองท าความ

เขาใจในเรองความหลากหลายทางชวภาพในเบองตนกอน เพอการน าคาดงกลาวไปใชไดอยางถกตอง

ประเภทของความหลากหลายทางชวภาพ ประกอบดวย 3 สวน คอ

2.1 ความหลากหลายทางชนดพนธ (Species Diversity) หมายถง ความหลากหลายชนด

ของสงมชวตทมอยในพนทหนง มความหมายได 2 อยาง คอ

- ความมากชนด (Species Richness) หมายถง จ านวนชนดของสงมชวตตอหนวยพนท

- ความสม าเสมอ (Species Evenness) หมายถง สดสวนของสงมชวตตางๆทมอย

2.2 ความหลากหลายทางพนธกรรม (Genetic Diversity) หมายถง ความหลากหลายของ

ยนส (Genes) ทมอยในสงมชวตแตละชนด

2.3 ความหลากหลายทางระบบนเวศ (Ecosystem Diversity) หมายถง สภาวะแวดลอมท

เปนทอยอาศยของสงมชวตและไมมชวต ประกอบดวย 3 สวน คอ

- ความหลากหลายของถนอาศยตามธรรมชาต

- ความหลากหลายของการทดแทน

- ความหลากหลายของภมประเทศ

คาดชนความหลากหลายทางชวภาพของ Shannon – Wiener (Shannon – Wiener’s Index,

H)

โดยท S คอ จ านวนชนดของสงมชวต

Pi คอ สดสวนตวอยางของสงมชวต (i = 1, 2, 3…..) ตอจ านวนตวอยางทงหมด

41

ดชนการกระจายตวของ Shannon-Wiener (Shannon-Wiener’s Evenness Index, EH)

EH = H / ln S

โดยท H คอ ความหลากหลายของ Shannon-Wiener’s Index

S คอ จ านวนชนดของสงมชวต

EH มคาอยระหวาง 0 ถง 1 (คามากทสดคอ 1 หมายความวาสงมชวตแตละชนดมจ านวนตวเทากน

หรอ เรยกวามการกระจายตวอยางสม าเสมอ)

3) คาความคลายคลงกนของประชากร (Sorensen Index) เปนการเปรยบเทยบโอกาสทจะ

พบสงมชวตชนดเดยวกนในพนทตางๆ

CS = 2a/(2a+b+c)

โดยท a คอ จ านวนชนดนกทพบทง 2 พนท

b คอ จ านวนชนดนกทพบเฉพาะในพนท B

c คอ จ านวนชนดนกทพบเฉพาะในพนท A

รปท 42 แสดงรศมของจดส ารวจแบงเปน นอยกวา 25 เมตร และ 25-50 เมตร

42

รปท 43 แสดงระยะหางของจดส ารวจแตละจดหางกน 200 เมตร

3.1.2 กำรศกษำประชำกรนกธรรมชำตจำกกำรพบเหนตวตำมเสนส ำรวจ (Line Transect) โดย

การก าหนดพนทศกษาและก าหนดเสนส ารวจพรอมทงระยะส ารวจ โดยจ านวนเสนส ารวจใหครอบคลมพนท

ศกษามากทสด อปกรณทใชในการส ารวจประกอบดวย กลองสองทางไกลชนดสองตาและชนดตาเดยว

(Binocular and Telescope) อปกรณระบพกดภมศาสตร (GPS) เขมทศ (Hand Compass) เครองวดระยะทาง

(Range Finder) และหนงสอจ าแนกชนดนก จดบนทกชนดและจ านวนนกทพบบนเสนส ารวจทกชนด ยกเวน

นกทไดยนแตเสยงหรอบนผานในพนทส ารวจ โดยเลงเขมทศก าหนดทศทางการส ารวจ และวดระยะตงฉาก

จากเสนส ารวจไปยงนกทพบ พรอมกบบนทกระยะทางจากเสนส ารวจถงตวนก เชน กรณศกษาประชากรนก

ธรรมชาตในพนทมหาวทยาลยมหดล วทยาเขตศาลายา ก าหนดเสนส ารวจ 1 เสนส ารวจ ดงรปท 44 โดยม

ระยะส ารวจ 2 กโลเมตร ระยะเวลาในการศกษา 1 ป ส ารวจเดอนละ 1 ครง โดยส ารวจในชวงเวลา 06.00-

11.00 น. และ 15.00-18.00 น.เปนตน แลวน าขอมลทไดจากการส ารวจ เชน จ านวนและชนดของนก เปนตน

มาค านวณหาคาตางๆดงน เชน ดชนความหลากหลายทางชวภาพของ Shannon – Wiener (Shannon –

Wiener’s Index, H) และดชนการกระจายตวของ Shannon-Wiener (Shannon-Wiener’s Evenness Index, EH)

ดงทกลาวไวแลวในขอ 3.1.1

43

รปท 44 แสดงเสนส ารวจสเหลองทมระยะส ารวจ 2 กโลเมตร

3.1.3 กำรศกษำประชำกรสตวปำจำกรองรอย (Track and signs) เปนการศกษาประชากรสตวปา

โดยดจากรองรอยทสตวท าไว เชน รอยตน รอยเขย รอยนอน เปนตน โดยการวางแปลงส ารวจขนาด 10 x 10

เมตร และวางแปลงส ารวจขนาด 4 x 4 เมตรและ 1 x 1 เมตร ในแปลงส ารวจเดยวกน ดงรปท 45 โดยแปลง

ส ารวจแตละแปลงหางกน 100 เมตร บนทกขอมลทพบในแปลงส ารวจ เชน จ านวนรอยตน ขนาดรอยตน เปน

ตน วธนเหมาะส าหรบการศกษาประชากรสตวปาทมการแสดงรองรอยชดเจน เชน กระทง กวางปา หมปา

เสอโครง เปนตน และไมนยมใชวธนในการศกษาประชากรนก เนองจากรองรอยของนกมกไมชดเจนและ

สามารถพบไดเฉพาะพนทชมน าเทานน (Brown et al., 1995) อกทงการจ าแนกชนดนกจากรองรอยยงท าได

ยากกวาการพบเหนตวนกโดยตรง ในการนบรอยตนสตวเพอหาจ านวนประชากร จ านวนรอยตนสตวทพบ

อาจเปนของสตวตวเดมทเดนไปมา ดงนนตองมการเตรยมพนทส าหรบนบรอยตนสตว โดยการวางแปลง

ส ารวจในพนทศกษาขนาด 2 x 4 เมตร จดบนทกรอยตนสตวและลบรอยตนสตวนนทงไป โดยการปดดนหรอ

ทรายละเอยดใหเรยบ และกลบมานบรอยตนทกวน ซงพนทศกษาควรจะเปนดนทรายเพอจะไดพบรองรอยได

งายและสามารถลบรองรอยเดมทงได เรยกวธนวา Sand Trap โดยสามารถค านวณหาความหนาแนนของสตว

ตอพนทไดดงน

Y = t/2D

Y คอ ความหนาแนนของสตวตอพนท

T คอ ความหนาแนนของรองรอยตอระยะทาง

44

รปท 45 แสดงลกษณะแปลงส ารวจขนาด 10 x 10 เมตร, 4 x 4 เมตรและ 1 x 1 เมตร ในแปลงส ารวจเดยวกน

3.1.4 กำรศกษำประชำกรสตวปำโดยใชภำพถำย (Camera trap) เปนวธทใชกลองดกถายภาพสตว

ปาทเดนผานบรเวณหนากลองดกถายภาพ นยมใชวธนกบสตวเลยงลกดวยนมขนาดใหญ เชน เสอโครง

กวางปา ชะมด อเหน เปนตน โดยการตดตงกลองดกถายภาพไวบรเวณทสตวปามกมาใชประโยชน เชน ทาง

ดานสตว บรเวณโปง หรอพนทอนๆทสตวหาอาหาร เปนตน ตวอยางเชน การศกษาประชากรเสอโครงในเขต

รกษาพนธสตวปาหวยขาแขง ใชกลองดกถายภาพอตโนมต ฟลมสไลดจ านวน 10 ชด จดทจะตดตงกลองดก

ถายภาพจะเปนจดทมการเดนส ารวจรองรอยของสตวปา เชน รอยตน รอยเขย บรเวณทพบซากของสตวปาท

เปนเหยอของเสอโครง เปนตน การเลอกจดตดตงกลองดกถายภาพทเหมาะสมมความส าคญมาก เพราะจะเพม

โอกาสในการถายภาพเสอโครงไดมากขน (ศกดสทธ และคณะ, 2548) อกตวอยางหนงทนาสนใจ คอ

การศกษาความหลากชนดของสตวเลยงลกดวยนมอนดบสตวกนเนอ ในเขตรกษาพนธสตวปาสลกพระ โดย

ใชกลองดกถายภาพสตวปาไปตดตงไวกบตนไม บรเวณทางทสตวปาเดนผานหรอบรเวณทพบรองรอยของ

สตว โดยตดตงกลองดกถายภาพสงจากพนดน 50 เซนตเมตร จดตดตงกลองดกถายภาพหางกน 2 ถง 10 เมตร

เปนตน (กตตวรา, 2556)

3.1.5 กำรศกษำประชำกรสตวปำจำกเสยงรอง (Call counts) วธนนยมใชในการศกษาประชากร

และประเมนความหนาแนนของชะนโดยใชเสยงรอง โดยการก าหนดขอบเขตพนทศกษา แลวก าหนดจด

ส ารวจลงในแผนทภมศาสตรและบนทกพกดภมศาสตรไวดวย เชน กรณการส ารวจประชากรของชะนมอขาว

บรเวณสถานวจยสตวปาเขานางร า โดยเลอกจดส ารวจทมลกษณะภมประเทศเปนพนทสงทสามารถฟงเสยงได

รอบทศทาง จ านวน 4 จดส ารวจ ชวงเวลาส ารวจตงแต 06.00 – 10.00 น. ซงเวลาดงกลาวเปนชวงทชะนสง

45

เสยงรองบอยทสด ท าการฟงเสยงรองของชะนตามชนดของเสยง เชน Male song, Great song และ Duet song

เปนตน ในขณะทฟงเสยงตองวดมม (องศา) ของทศทางทไดยนเสยงดวย แลวบนทกขอมลตางๆไวดวย เชน

พกดภมศาสตรของจดส ารวจ เวลาส ารวจ คามม ทไดยนเสยงรอง ชนดเสยงรอง และผบนทก เปนตน น า

ขอมลทไดมาหาต าแหนงของชะนโดยการลงต าแหนงพกดภมศาสตรบนแผนท แลววดมมจากขอมลทได และ

ลากเสนของมมดงกลาวมาตดกนกจะไดต าแหนงของชะน เปนตน แลวน าขอมลทไดมาประเมนจ านวนของ

ชะนวามกครอบครวและมจ านวนประชากรทงหมดกตว เชน หาต าแหนงของชะนไดทงหมด 5 ต าแหนง

คาเฉลยของชะน 1 ครอบครวมชะนทงหมด 3.6 ตว ดงนนประชากรของชะนในพนทดงกลาวมทงหมด 18 ตว

เปนตน (นรศ, 2549)

3.1.6 กำรศกษำประชำกรสตวปำจำกกำรพบเหนตวบนแนวเสนทำง (Roadside count) เปนวธการ

ส ารวจสตวปาตามเสนทางทเปนถนนหรอเสนทางเดน โดยเสนส ารวจตองเปนแหลงทสามารถพบเหนสตวได

งาย เชน บรเวณทงหญา แหลงดนโปงหรอล าหวย เปนตน วธนนยมใชกบนกบางชนด กระตาย กระรอกและ

กวาง โดยโอกาสในการพบเหนสตวปาขนอยกบฤดกาล สภาพอากาศ ปรมาณอาหารของสตวปาในพนท

ส ารวจ ในการส ารวจตองก าหนดความเรวของรถหรอความเรวของการเดนเทาๆกน ในแตละครงของการ

ส ารวจ แลวจดบนทกชนดสตวทพบบนแนวเสนส ารวจ วธนสามารถส ารวจไดทงกลางวนและกลางคน ผลท

ไดจากการศกษาวธนจะใชคาดชนจ านวนวตวตอระยะทาง เชน กวางปา 5 ตว/กโลเมตร นกกก 2 ตว/กโลเมตร

เปนตน โดยมสตรการค านวณคาดชนดงน

Dindex = N/L

D = N/(W x L)

เมอ N แทน จ านวนสตวทพบทงหมด

L แทน ระยะทางทส ารวจ

W แทน ความกวงของพนทศกษา

3.1.7 กำรศกษำประชำกรสตวปำจำกกำรนบโดยตรง (Direct count) และกำรนบจำกภำพถำย

(Photographic count) ในประเทศไทยมการศกษาประชากรคางคาวจากการนบโดยตรง (Direct count) ซงวธ

นนยมใชกบกลมคางคาวกนผลไมทเกาะนอนตามตนไม เชน คางคาวแมไกภาคกลาง โดยใชคนนบประชากร

คางคาว 4 คน ตอตนไมทคางคาวเกาะนอน 1 ตน แลวน าคาทไดมาหาคาเฉลย จะไดจ านวนประชากรคางคาว

แมไกภาคกลางทเกาะนอนบนตนไมตนนน นบประชากรคางคาวแมไกภาคกลางดวยวธนจนครบทกตน หรอ

การแบงพนทเกาะนอนของคางคาวแมไกภาคกลางออกเปน 10 สวน ใหคนส ารวจ 10 คน ประจ าในแตละสวน

46

แลวนบจ านวนคางคาวในสวนรบผดชอบของแตละคน น าจ านวนคางคาวทไดในแตละสวนมารวมกน จะได

จ านวนคางคาวทงหมดจากการนบครงท 1 แลวใหคนส ารวจทง 10 คน หมนวนนบจ านวนคางคาวในสวน

ถดไปจนครบ 10 สวน น าคาทไดทง 10 คามาค านวนหาประชากรโดยวธ Bounded Count Method (กลยาณ

และคณะ 2550)

No = 2nk – nk-1

เมอ No = จ านวนประชากรคางคาว

nk = จ านวนประชากรทพบมากทสดจากการนบ 10 ครง

nk-1 = จ านวนประชากรทพบมากเปนอนดบ 2 จากการนบ 10 ครง

การศกษาประชากรคางคาวดวยการนบจากภาพถาย (Photographic count) เปนวธทนยมใชกนอยาง

แพรหลาย กรณของคางคาวแมไกภาคกลาง ถายภาพคางคาวทก าลงเกาะนอนตงแตบรเวณล าตน และกงกาน

ของตนไม ใหครอบคลมทกต าแหนงทคางคาวเกาะนอนบนตนไมนน แลวน าภาพถายแตละต าแหนงมาตอกน

และนบจ านวนประชากรคางคาวแมไกภาคกลางทเกาะนอนบนตนไมดงกลาว กรณกลมคางคาวกนแมลงท

อาศยอยในถ า ใชกลองถายภาพบรเวณปากถ าในชวงเวลาทคางคาวออกหากน แลวนบจ านวนประชากรจาก

ภาพถายดงกลาว เปนตน นอกจากนวธการดงกลาวยงสามารถใชในการศกษาประชากรนกทหากนเปนฝงได

เชน นกปากหาง และเปดแดง เปนตน

เนองจากคมอเลมนเนนไปทนกและคางคาว จากวธการศกษาประชากรสตวปาทกลาวมาแลว วธท

เหมาะสมกบการศกษาประชากรนก ไดแก การศกษาประชากรนกธรรมชาตจากเสยงรองและการพบเหนตว

บนจดส ารวจ การศกษาประชากรนกธรรมชาตจากการพบเหนตวตามเสนส ารวจ และการศกษาประชากรสตว

ปาจากการพบเหนตวบนแนวเสนทาง สวนวธทเหมาะสมกบการศกษาประชากรคางคาว ไดแก การศกษา

ประชากรสตวปาจากการนบโดยตรง และการนบจากภาพถาย

47

บทท 4

กำรใชอปกรณส ำหรบดกจบนกและคำงคำวเพอกำรศกษำวจย

ปจจบนมการศกษาวจยเกยวกบสตวปาในประเทศไทยเปนจ านวนมาก เชน การศกษานเวศวทยาของ

ชางปา (Elephas maximus) ในเขตรกษาพนธสตวปาภวว จงหวดบงกาฬ (รชน และรองลาภ, 2555) การ

กระจายของคางคาวแมไก (Pteropus spp.) บรเวณภาคกลางของประเทศไทย (ปญญพฒน และคณะ, 2554)

และความหลากหลายของคางคาวทอาศยอยในถ าในพนทจงหวดกาญจนบร (ปญญพฒน และคณะ, 2555) เปน

ตน ในการศกษาวจยเกยวกบสตวปาบางครงจ าเปนตองจบตวสตว เพอวตถประสงคตางๆดงน เชน เพอการ

จ าแนกชนดสตว การตดเครองหมายบนตวสตว การตดวทยสอสาร และการส ารวจโรคในสตวปา เปนตน

การศกษาวจยในนกและคางคาวในพนทธรรมชาต จ าเปนตองท าการจบสตวเพอวตถประสงคตางๆ

ดงทไดกลาวมาแลว ซงนกและคางคาวมหลายชนด โดยแตละชนดมถนทอยอาศยและแหลงหาอาหารท

แตกตางกน ดงนนในการดกจบนกและคางคาวแตละชนดตองใชอปกรณส าหรบจบสตวทแตกตางกน เชน

การดกจบนกเอยงสารกา ควรเลอกใชตาขายดกสตว (mist net) แตในการดกจบนกชายเลน ควรเลอกใชทอยง

ตาขายจบสตว (cannon net) ในการดกจบ และการจบคางคาวกนแมลงทอาศยอยในถ า ควรเลอกใชกบดก

แบบสลงขงแนวตง (harp trap) ในการดกจบ เปนตน

ดงน นการเลอกใชอปกรณส าหรบดกจบนกธรรมชาตและคางคาวในพนทธรรมชาต เพอการ

ศกษาวจยใหเหมาะสมจงมความส าคญยง เพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางเรยบรอยและปลอดภยตอ

ผปฏบตงาน รวมถงมความปลอดภยตอนกและคางคาวทตองการจะดกจบดวย

4.1 หลกกำรจบบงคบสตวปำ (Wildlife Animal Restraint)

การจบบงคบสตวแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ การจบบงคบสตวโดยการใชยาหรอสารเคม

(chemical restraint) และการจบบงคบสตวดวยวธทางกายภาพ (physical restraint) ในคมอเลมนจะกลาวถง

เฉพาะการจบบงคบสตวปาดวยวธทางกายภาพทใชส าหรบจบนกและคางคาวเทานน โดยจะกลาวดงตอไปน

คอ ตาขายดกสตว (mist net) ตาขายแบบตะปบ (clap net) ทอยงตาขายจบสตว (cannon net) สวง (hand net)

และกบดกแบบสลงขงแนวตง (harp trap)

4.1.1 หลกการจบบงคบนก

การจบบงคบนกธรรมชาตทมขนาดเลกถงขนาดกลาง โดยใชมอจบนกจากดานหลงของนก ใหนวช

และนวกลางอยระหวางคอของนกแลวหนบไว นวทเหลอใหประคองล าตวของนกไวแบบไมแนนหรอหลวม

48

เกนไป ดงรปท 46 สวนนกขนาดใหญตองใชสองมอในการจบบงคบ โดยใชมอขางหนงรวบปกของนกและ

มออกขางหนงรวบขาของนกไว และตองไมบบหรอกดบรเวณหนาอกของนก เพราะจะท าใหนกหายใจล าบาก

และอดอด ดงรปท 47

รปท 46 แสดงการจบบงคบนกขนาดเลกถงขนาดกลาง (นกกะเตนหวด า)

รปท 47 แสดงการจบบงคบนกขนาดใหญ (นกอโกง)

4.1.2 หลกการจบบงคบคางคาว

การจบบงคบคางคาวขนาดเลกถงขนาดกลาง โดยใชมอจบคางคาวจากดานหลงใหนวหวแมมอและ

นวกลางรวบปกไวกบล าตวของคางคาว ดงรปท 48 หากคางคาวดนหรอสายหวไปมาใหใชนวชดนตรงบรเวณ

ตนคอหรอทายทอยไว หรอใหนวหวแมมอสอดไวใตคาง สวนนวทเหลอรวบปกไวกบล าตวของคางคาว และ

ตองไมบบหรอกดบรเวณหนาอกของคางคาว เพราะจะท าใหคางคาวหายใจล าบากและอดอด

49

รปท 48 แสดงการจบบงคบคางคาวขนาดเลกและขนาดกลาง

4.2 กำรจบบงคบสตวปำดวยวธทำงกำยภำพ (physical restraint)

4.2.1 นกธรรมชำต (Wild Birds)

นกเปนสตวเลอดอนทมกระดกสนหลง ซงมววฒนาการมาจากสตวเลอยคลาน ประเทศไทยม

ความหลากชนดของนกมากทสดแหงหนงของโลก ปจจบนพบนกในประเทศไทยจ านวน 1,011 ชนด ซงเปน

ชนดนกทไดรบการยนยนแลว (จารจนต และคณะ, 2555) โดยนกแตละชนดกมถนอาศยทแตกตางกนออกไป

โดยนกทพบตามสวนสาธารณะ สวนผลไมและปาละเมาะ ไดแก นกตทอง นกสชมพสวน นกปรอด เปนตน

บรเวณแหลงน าจด จะพบนกยาง นกกาน า นกอแจว เปนตน และนอกจากนพนทปากเปนถนอาศยทส าคญของ

นกอกหลากหลายชนด เมอกลาวถงการจบนกจงตองเลอกใชอปกรณจบนกใหเหมาะสมกบชนดของนกและ

ถนทอยอาศย เพอเพมโอกาสในการจบนกไดตามจ านวนทตองการและเพอความปลอดภยของนก ตวอยางของ

อปกรณส าหรบดกจบนกทยกตวอยางมาในทน คอ ตาขายดกสตว (mist net) สวง (hand net) และทอยงตาขาย

จบสตว (cannon net)

4.2.1.1 ตำขำยดกสตว (mist met)

ตาขายดกสตวสามารถใชจบไดทงนกธรรมชาตและคางคาว นยมใชในหมนกปกษวทยาและ

นกวทยาศาสตรดานอนๆ รวมถงใชในการท าโครงการวจยตางๆทเกยวของ เชน การศกษาประชากร ความ

หลากหลายและความชกชมของสตว เปนตน (Wiratsudakul and Cheewajorn, 2008) ตาขายทใชมหลายขนาด

ขนอยกบชนดนกทตองการจบ ผใชตองเลอกขนาดตาขายใหเหมาะสม (ชองตาขายตองไมกวางหรอแคบ

เกนไป) เพอการจบสตวทมประสทธภาพ การตดตงตาขายดกสตวมกตงบรเวณทเปนเสนทางการบนของนกท

ตองการจบ และบรเวณแหลงอาหารของนก กอนการตดตงอปกรณตองท าการสงเกตและส ารวจพนท เพอให

แนใจวานกบนหากนในทศทางทจะตดตงอปกรณ เมอนกบนมาชนตาขาย นกจะตกลงไปในตาขายทมลกษณะ

50

เปนถง จากนนจงท าการแกะนกออกจากตาขายในดานทนกบนเขามา ซงท าใหแกะนกออกไดงายและไมท าให

ตาขายเสยหาย นอกจากนผใชอปกรณตองเปนผทมประสบการณ หรอไดรบการอบรมมาเปนอยางด ตองร

วธการจบนกไดอยางถกตอง และรวธการแกะนกออกจากตาขายไดอยางปลอดภย เพอลดอนตรายทจะเกดกบ

นกใหนอยทสด

1) กำรเลอกพนทส ำหรบใชงำนตำขำยดกสตวอยำงเหมำะสม

การตดตงตาขายดกสตว จะอาศยการพรางตาของตาขาย เนองจากตาขายมความบางเบาและยดหยน

หลกการเลอกพนทอยางเหมาะสม คอ ตองเปนพนทแหลงอาหาร พนทแหลงเกาะนอนของสตว หรอพนทท

เปนเสนทางการบนของนก ดงนนการเลอกพนททเหมาะสมจงมความส าคญมาก เนองจากหากเลอกพนทไดด

โอกาสทจะจบสตวไดกมมากตามไปดวย ในชวงทตดตงอปกรณตองมการเดนตรวจตาขายทก 10 ถง 15 นาท

เพอดวามนกบนมาตดตาขายหรอไม ถาพบนกตองปลดนกออกจากตาขายอยางรวดเรว เพอไมใหนกเกด

อาการเครยดหรอออนเพลยและไมไดรบบาดเจบ แตหากปลอยไวนานตาขายจะพนตวนกแนนขน และท าให

ปลดนกออกจากตาขายไดยาก ท าใหนกเกดความเครยดและบาดเจบได รวมทงอาจตองท าการตดตาขายเพอ

น านกออกจากตาขาย ท าใหเกดผลเสยตอตวสตวและเกดความเสยหายกบตาขายดกสตวได

2) สวนประกอบของตำขำยดกสตว

2.1 ตาขาย (net) โดยมากท าจากไนลอนหรอโพลเอสเตอรทมความยดหยนสง มลกษณะเปนถงซอน

กนเปนชนๆ 3 ถง 5 ชน ความกวางของชองตาขายมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 1 ถง10 เซนตเมตร

ความสงของตาขายประมาณ 1 ถง 3 เมตร และความยาวประมาณ 6 ถง 15 เมตร ดงรปท 49 ควรเลอกใชขนาด

ตาขายใหเหมาะสมกบชนดนก เชน ตองการจบนกกระจอกบาน ตองเลอกตาขายทมชองตาขายขนาดประมาณ

1 ถง 4 เซนตเมตร หากเลอกชองตาขายทกวางเกนไปจะท าใหนกสามารถบนทะลตาขายออกไปได นอกจากน

ตองเลอกความยาวของตาขายใหเหมาะสมกบพนทดวย เพอความสะดวกและรวดเรวในการตดตงอปกรณ

รปท 49 แสดงลกษณะตาขาย (net)

51

2.2 เสา (pole) ใชส าหรบขงตาขาย โดยเสาดงกลาวเปนการน าเสาเบดตกปลามาประยกตใชกบตาขาย

ดกนก โดยมากท าจากอลมเนยมหรอไฟเบอร เพอความสะดวกในการพบเกบและเคลอนยาย เนองจากวสด

ดงกลาวมน าหนกเบา สามารถยดและหดไดตามความสงทตองการในระดบทตางกน ตงแต 3 ถง 12 เมตร ดง

รปท 50 และสามารถใชไดอยางมประสทธภาพ ในกรณทไมมเสา สามารถใชล าไมไผหรอไมชนดอนทมล า

ตนตรงและมความยาวตงแต 3 เมตรขนไปทดแทนได

รปท 50 แสดงลกษณะเสา (pole)

2.3 สมอบก (securing stakes) มกท ามาจากเหลก โดยดานบนมลกษณะงอ ใชส าหรบมดกบเชอก

ดานลางของสมอบกมลกษณะยาว ตรง สวนปลายของสมอบกมลกษณะแหลม ดงรปท 51(1) ใชส าหรบปกยด

ไวกบพนดน

2.4 เชอก (ropes) ใชไดทงเชอกฟางและเชอกไนลอน ดงรปท 51(1)ใชส าหรบผกยดเสากบสมอบก

รวมถงใชเชอกส าหรบมดตาขาย เพอไมใหตาขายพนกนหลงจากใชงาน และใชเชอกมดเสาไวรวมกน เพอ

สะดวกในการเคลอนยายและประหยดพนทในการจดเกบหลงการใชงาน

2.5 ถงผาดบ (calico bags) ทนยมใชในการจบนกม 2 ขนาด คอ 25 x 30 เซนตเมตรและ 35 x 45

เซนตเมตร ซงถงผาดบมลกษณะเปนรปสเหลยมผนผา ดานบนของถงมเชอกรอยไวส าหรบปดเปดปากถง

ดานลางถงเยบปดสนท ดงรปท 51(2) ถงผาดบใชส าหรบใสสมอบกและตาขายหลงจากใชงานแลว รวมถงใช

ส าหรบใสนกหลงจากปลดนกออกจากตาขายแลว เพอรอการเกบขอมลและเกบตวอยางในขนตอนตอไป

52

(1) (2)

รปท 51 แสดงลกษณะสมอบก เชอก (1) และถงผาดบ (2)

3) วธกำรตดตงตำขำยดกสตว

3.1 ท าการส ารวจพนททจะตดตงตาขายดกนก โดยเลอกพนททเหมาะสม ไดแก พนทแนวเสนทาง

การบนของนก เชน ล าธาร ชองทางแคบๆในปา บรเวณนาขาว ดงรปท 52 ทางดานสตวหรอชองวางระหวาง

แนวของตนไม เปนตน หรอพนทใกลแหลงเกาะนอนของสตว เมอไดพนททจะตดตงตาขายดกนกแลว ท าการ

ถางหญาหรอสงกดขวางอนออก เพอใหสามารถเขาไปตดตงตาขายดกนกได ส าหรบกรณทตดตงตาขายดกนก

ขวางแนวล าธารควรกางตาขายใหใกลกบผวน า เนองจากนกกนแมลงมกจะบนเหนอผวน าเพยงเลกนอย แต

ตองเผอพนทของตาขายไวใหหางจากผวน าพอสมควร เพราะวาเมอเวลานกบนมาตดตาขายแลวจะไมจมลงไป

ในน า และเกดอนตรายกบนกได

รปท 52 แสดงการตดตงตาขายดกนกในพนทนาขาว

3.2 การตดตงตาขายในพนทเรมจากตงเสาตนแรก โดยการกางตาขายออกโดยใชคน 2 คน คนท 1 ยน

อยกบท และเกยวหวงตาขายดานหนงไวทนวมอ จากนนคนท 2 ใชนวมอเกยวกบหวงของตาขายอกดานหนง

ไวและใชมออกขางจบตาขายแลวคอยๆเดนถอยหลงไปเรอยๆพรอมทงปลอยตาขายทอยในมอออกทละนอย

จนตาขายเรมตงทงสองดาน ระวงอยาใหตาขายหยอนลงบนพนดน เพอไมใหกงไม ใบไม ตดมากบตาขาย

เพราะจะท าใหเสยเวลาในการแกะกงไม ใบไมออกจากตาขาย ดงรปท 53(2) จากนนคลตาขายออกโดยทหวง

ของตาขายทงสองดานตรงกน ควรเขยนหมายเลขก ากบบนหวงของตาขายทง 2 ดาน ดงรปท 53(1) เชน หวง

53

ดานซายหมายเลข 1, 2, 3, 4 และหวงดานขวาหมายเลข 1, 2, 3, 4 เปนตน โดยหมายเลขเดยวกนตองอยใน

ระดบเดยวกน เพอความสะดวกและงายตอการใชงาน

(1) (2)

รปท 53 แสดงหวงของตาขาย (1) และการคลตาขาย (2)

3.3 จากนนคนท 1 น าหวงของตาขายแตละหมายเลขใสเขาไปในเสาท 1 ใหเรยบรอยโดยเรยง

ตามล าดบหมายเลข และในกรณทกางตาขายตอกนมากกวา 1 ปาก จะตองมเสาทตองใชตาขายรวมกน 2 ปาก

การใสหวงของตาขายแตละปากจะตองใสหวงแตละหมายเลขลงไปเปนคๆ สลบกนไประหวางตาขายปากท 1

และตาขายปากท 2 ดงรปท 54 เชน หวงตาขายปากแรก ใสหวงหมายเลข 1 หวงตาขายปากท 2 ใสหวง

หมายเลข 1, หวงตาขายปากแรก ใสหวงหมายเลข 2 หวงตาขายปากท 2 ใสหวงหมายเลข 2, หวงตาขายปาก

แรก ใสหวงหมายเลข 3 หวงตาขายปากท 2 ใสหวงหมายเลข 3 และหวงตาขายปากแรก ใสหวงหมายเลข 4

หวงตาขายปากท 2 ใสหวงหมายเลข 4 เปนตน ในการกางตาขายควรใหตาขายหยอนเลกนอยหรอมลกษณะ

เปนถง เพราะวาหากตาขายหยอนเกนไปจะท าใหนกทบนมาตดตาขายพนกบตาขายมากจนไมสามารถปลด

ออกได และหากตาขายตงเกนไปจะท าใหนกทบนมาตดตาขายกระเดงออกจากตาขาย และบนหลบหลกตาขาย

ได

รปท 54 แสดงการใสหวงตาขายในเสาทใชตาขายรวมกน 2 ปาก

54

3.4 ขงเชอกเขากบเสาและสมอบก เพอยดเสาใหตงตรงนนขนอยกบสภาพของพนทและความตงของ

ตาขาย โดยมากมกจะโยงเชอกเพอยดกบเสาประมาณ 2 ถง 3 เสน ดงรปท 55 โดยรงใหเสาเกดความสมดลมาก

ทสด เราสามารถตดตงตาขายดกนกไดหลายแนว ทงแนวเสนตรง แนวรปตว L หรอแมกระทงแนวรปตว V

ซงกขนอยกบสภาพของพนททจะตดตงอปกรณ

รปท 55 แสดงการขงเชอกเขากบเสาและสมอบก

3.5 การตดตงตาขายดกสตวสามารถจะตดตงไวไดหลายวน ซงขนอยกบผใชงานวาจ าเปนตองตดตง

อปกรณนานเพยงใด โดยระหวางชวงทไมไดปฏบตงานหรอชวงทไมมคนเฝาอปกรณ ตองท าการเกบตาขาย

ทกครงเพอปองกน นก คางคาวหรอแมลงบนมาตดตาขาย โดยท าการรวบตาขายแตละชนเขาหากน จากนน

พนเกบสวนปลายของตาขายทหอยลงมาใหเรยบรอย โดยเหลอเสนขอบบนของตาขายชนบนสดไว 1 ชน ดง

รปท 56 เพอเวลาทมาเปดตาขายจะท าไดโดยงายและตาขายไมพนกน

รปท 56 แสดงการรวบตาขายแตละชนเขาหากนเพอปดเกบตาขาย

3.6 หลงจากใชอปกรณตาขายดกนกเสรจเรยบรอยแลว ตองท าการเกบตาขายดวยความระมดระวง

และเกบสงทตดอยบนตาขายออกใหหมดทกครง เพอตาขายจะไดไมมสงสกปรกตดคางอยและน ามาใชงานได

งายในครงตอไป โดยการเกบตาขายเรมจากการรวบตาขายแตละชนมารวมกน จากนนใชนวเกยวทหวงของตา

ขายดานหนงไว แลวพบตาขายเปนทบเขาหาหวงของตาขายอกดานหนงจนสดความยาวของตาขาย ดงรปท 57

55

แลวใชเชอกมดรวบตาขายไวโดยมดตาขายแตละปากแยกจากกน เพอปองกนการพนกนของตาขาย ส าหรบ

เสานน ท าการหดเสาลงมาใหส นทสดแลวใชเชอกมดเสารวมกนไว เพอความสะดวกในการเคลอนยายและ

จดเกบ สวนเชอกและสมอบกเกบแยกใสถงผาไวใหเรยบรอย

รปท 57 แสดงการเกบตาขายโดยพบตาขายเปนทบเขาหากน

4) กำรเกบรกษำอปกรณตำขำยดกสตว

4.1 ตาขาย หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยเกบสงทตดอยบนตาขายออกใหหมด

เชน กงไม ใบไม เศษหญา เปนตน หากตาขายเปยกน าควรตากตาขายใหแหงกอน ถาพบวาตาขายช ารดตอง

ซอมแซม โดยใชคมอ Making and Mending Mist nets (Francis and Butterworth, 2005) ประกอบการ

ซอมแซม แลวจงท าการเกบตาขาย ดงรปท 57 โดยใชเชอกมดรวบตาขายไว โดยมดตาขายแตละปากแยกจาก

กน จากนนน าไปเกบไวในถงผาใหเรยบรอย

4.2 เสา หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยการใชผาเชดสงสกปรกออกใหหมด หาก

เสาเปยกน าควรตากเสาใหแหงกอน แลวหดเสาสวนทยดออกไปกลบลงมาใหหมด แลวใชจกยางปดดานบน

ของเสา แลวใชเชอกมดเสารวมกนไวใหเรยบรอย หากพบวาเสาช ารดตองซอมแซมโดยใชเทปกาวพนใน

ต าแหนงทช ารด

4.3 สมอบก หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยการใชผาเชดสงสกปรกออกใหหมด

หรอน าไปลางใหสะอาด จากนน ตากใหแหงและเกบรวมกนไวในถงผาดบ หากสมอบกช ารดตองซอมแซม

โดยการดดใหเขารปเดม

4.4 เชอก หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยก าจดสงสกปรกออกใหหมดแลวมวน

รวมกนไวในถงผาใหเรยบรอย

56

4.5 ถงผาดบ หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยการซกใหสะอาดหลงจากนนน าถง

ผามาพบเกบไวในชนเกบของหรอกลองกระดาษ หากถงผาช ารดตองท าการซอมแซม ใชเขมและดายเยบถง

ผาดบทขาดใหเรยบรอย

4.6 หากอปกรณของตาขายดกสตวช ารดมากจนไมสามารถซอมแซมได ตองซออนใหมมาทดแทน

หรอสงท าอนใหมมาทดแทน

5) ขอดและขอควรระวงในกำรใชตำขำยดกสตว

ขอด คอ สามารถใชไดในสภาพพนททหลากหลาย เชน นาขาว ทโลง ปาไมและแหลงน า เปนตน

อปกรณหาไดงาย ราคาถก ตดต งไดงายและสะดวกในการขนยาย รวมทงสามารถหาอปกรณอนๆมาใช

ทดแทนอปกรณทช ารดไดงาย

ขอควรระวง คอ ผทใชตาขายดกนก ตองผานการฝกอบรมหรอเปนผทมประสบการณ เนองจากตอง

ท าการปลดสตวออกจากตาขาย ซงตองรวธจบสตวทถกวธและปลดสตวออกจากตาขายไดอยางรวดเรว

ไมเชนนนสตวจะเกดความเครยดและไดรบบาดเจบหากตดอยในตาขายเปนเวลานาน นอกจากนตาขายอาจ

ช ารดและเสยหายได เนองจากตองตดตาขายเพอปลดสตวออกจากตาขาย ขอจ ากดอกประการหนง คอ ตาขาย

ไมสามารถใชจบนกครงละจ านวนมาก และไมสามารถจบนกทมขนาดใหญได

4.2.1.2 ตำขำยแบบตะปบ (clap net)

ตาขายแบบตะปบ เปนอปกรณประเภทตาขายดกจบนกทมลกษณะการท างานคลายกบการ

ตะปบ โดยอปกรณนตดตงวางราบไวกบพนดน ใชส าหรบจบนกทอาศยตามพนหรอหากนตามพน เชน กลม

นกกงโครง กลมนกน า เปนตน ดงรปท 58 ในพนทแถบเอเชย แอฟรกา อเมรกาใตและยโรป มกจะใชตาขาย

แบบตะปบส าหรบการจบนกปา โดยใชเสยงของนกชนดทตองการจบมาเปนเสยงลอใหนกตวอนๆทอยใน

พนทเขามาหา โดยนกเหลานไดรบการฝกฝนมาเปนอยางด นอกจากนยงใชวธบนทกเสยงนกไวแลวน ามาเปด

เพอลอนกตวอนๆ หรอบางครงกใชนกหวดเลยนเสยงนกปา เพอเรยกนกเขามาในพนททตองการได

เชนเดยวกน ตาขายแบบตะปบใชกนโดยทวไปนนมกจะมขนาดใหญท าใหสามารถจบนกไดหลายรอยตว แต

การจบนกไดจ านวนมากในคราวเดยวนน อาจท าใหนกไดรบบาดเจบหรอเสยชวตได เนองจากการตดตาขาย

เปนเวลานาน เชน การจบนกพราบ เปนตน ดงนนจงควรทจะเลอกขนาดตาขายแบบตะปบใหเหมาะสมตอการ

ใชงาน (Gibson et al., 1882)

57

รปท 58 แสดงลกษณะของตาขายแบบตะปบ

1) กำรเลอกพนทใชงำนตำขำยแบบตะปบอยำงเหมำะสม

การเลอกพนทส าหรบตดตงตาขายแบบตะปบควรเลอกพนททเปนแหลงอาหารหรอพนทอาศยของ

นก โดยพนทดงกลาวตองมความราบเรยบและสม าเสอ ไมมสงกดขวางในบรเวณทจะตดตงอปกรณ เชน กอ

หนาม พมไม ตนไม อาคารบานเรอน เปนตน ตาขายแบบตะปบสามารถทจะตดตงไดมากกวา 1 อน ในพนท

เดยวกน เพอเพมโอกาสในการจบนกใหไดจ านวนทมากขน และควรน าตาขายแบบตะปบไปตดตงทงไวใน

พนทลวงหนากอนเวลาทตองการจบนกประมาณ 1 ถง 7 วน เพอใหนกคนเคยกบอปกรณทตดตงไวในพนท

นนกอน นกจะไดไมรสกกลวหรอระแวง

2) สวนประกอบของตำขำยแบบตะปบ

2.1 ตาขาย (net) ท ามาจากไนลอนทมความคงทนแขงแรงหรอท ามาจากเชอกผา ดงรปท 59 มความ

กวางของตาขายตงแต 1 ถง 3 เมตร ความยาวตงแต 2 ถง 7 เมตร ความกวางของชองตาขายมเสนผานศนยกลาง

ประมาณ 3 ถง 10 เซนตเมตร ขอบของตาขายใชเชอกไนลอนทมความหนาพอประมาณสานเขากบตาขาย

เพอใหตาขายทนตอแรงดงไดดและมการสปรงตวทดและรวดเรว

58


2.2 เสา (pole) มกจะท ามาจากเหลกปลอดสนม มความคงทนแขงแรง เสามความยาวประมาณ 1 ถง 2

เมตร เสาทดควรจะยดหรอหดความยาวไดตามตองการ โดยการปรบระดบทขอตอทเปนเกลยวและสามารถน า

เสาทอนอนมาประกอบเขาดวยกนได ดงรปท 60 เสาใชส าหรบเปนตวน าทางใหตาขายสปงตวไปดานหนาเพอ

ครอบตวนกไว

รปท 60 แสดงลกษณะเสา (pole)

2.3 แผนเหลก (steel plates) เปนแผนเหลกลกษณะแบนเปนมมฉาก และมรจ านวนมากเพอใชเปน

ชองส าหรบเสยบสลกเขาไป ดงรปท 61 แผนเหลกตองมความคงทนและแขงแรง สามารถทนตอแรงกระแทก

และแรงดดกลบไดเปนอยางด สามารถดดแปลงเพอความสะดวกในการใชงาน โดยการน าเหลกทมลกษณะ

เปนแทงกลมมาเชอมตอ เพอจะไดตอกแผนเหลกลงกบพนดนไดงาย และแผนเหลกไมเกดความเสยหาย

59

รปท 61 แสดงลกษณะแผนเหลก (steel plates)

2.4 สมอบก (securing stakes) หนงยางทมความยดหยน (plastic band) และสลก (pin) สมอบกท ามา

จากเหลกเหมอนกบสมอบกของตาขายดกนก สมอบกใชส าหรบยดตาขายไวทง 4 ดาน ในกรณทไมมสมอบก

สามารถใชไมแหลมแทนได หนงยางมลกษณะเปนเสนสเหลยมหรอวงกลม ยาวประมาณ 30 ถง 70

เซนตเมตร จ านวน 6 เสนแบงเปน 2 ดาน ดานละ 3 เสน ดงรปท 62(1) หากตองการใหหนงยางมความยาวมาก

ขนสามารถน าหนงยางมาตอกนไดตามตองการ และหากตองการใหหนงยางมความยดหยนมากกสามารถเพม

หนงยางเขาไปไดมากกวา 3 เสนตอดาน หนงยางใชส าหรบเปนแรงยดหยนเพอใหตาขายสปรงตวไปขางหนา

สวนสลกนนท าจากอลมนมหรอเหลกปลอดสนม มลกษณะคลายกบสมอบกแตมขนาดเลกและสนกวามาก ดง

รปท 62(2) ใชส าหรบเปนสลกของกลไกการท างานของตาขายแบบตะปบทงหมด

(1) (2)

รปท 62 แสดงลกษณะหนงยาง (1) สลกและสมอบก (2)

2.5 หวงวงกลม (circular loop) และตะขอเกยว (holdfast) หวงวงกลมท ามาจากเหลกหรออลมเนยม ม

สองขนาดคอ ขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 3 ถง 4 เซนตเมตร (ขนาดเลก) และขนาดเสนผานศนยกลาง

ประมาณ 5 ถง 8 เซนตเมตร (ขนาดใหญ) ดงรปท 63:ลกศรชดานบน อยางละ 2 หวง หวงวงกลมจะยดตดอย

กบตาขายดานทไมตดกบเสาทงสองมม หวงวงกลมใชส าหรบครอบเขาไปในเสาและยดตดกบตาขาย กอนท

60

จะใหตาขายสปงตวไปขางหนา สวนตะขอเกยวท าจากเหลกจ านวน 2 ชน ดงรปท 63:ลกศรชดานลาง ใช

ส าหรบยดหนงยางไวกบหวงวงกลมขนาดใหญ

รปท 63 แสดงลกษณะหวงวงกลมและตะขอเกยว (ภาพโดย เพลน ยงยทธวชย)

3) วธกำรตดตงตำขำยแบบตะปบ

3.1 เมอเลอกพนทส าหรบตดตงตาขายแบบตะปบไดแลว ท าการกางตาขายออกใหเตมพนท แลวใช

สมอบกยดตาขายไวทง 4 มม

3.2 ท าการตอกเสาลงไปดานหลงของตาขาย 2 อน โดยเลอกดานทอยใกลทก าบง เพอใชหลบนกหรอ

อ าพรางตวจากนก โดยเสาทตอกลงไปทง 2 อนท ามมกบพนดน 45 องศา ดงรปท 64 จากนนตอกแผนเหลกลง

ไปในดนใกลๆ กบเสาทตอกไวแลว 2 อน โดยดทศทางทงายตอการใสสลกเขาไปในแผนเหลกและหวงวงกลม

เลก

61

รปท 64 แสดงการตอกเสาลงไปท ามมกบพนดน 45 องศา

3.3 น าหนงยางทมตะขอเกยวมาเกยวกบหวงวงกลมใหญทตดอยกบตาขายทง 2 ขาง แลวดงหนงยาง

ใหยดออกไป จากนนใชสมอบกตอกยดหนงยางไวกบพนดน ขนตอนนตองตอกสมอยดหนงยางใหแนน แลว

น าหวงวงกลมใหญทยดอยกบหนงยางมาใสเขาไปในเสาทตอกท ามมไว 45 องศาทง 2 อน ดงรปท 65 จากนน

เกบพบตาขายทเหลอมาซอนทบกนไวดานหนาของเสา

รปท 65 แสดงการตดตงหวงวงกลมใหญทยดอยกบหนงยางเขาไปในเสาทตอกท ามม 45 องศา

3.4 น าสลกมาเกยวกบหวงวงกลมเลกและแผนเหลกทง 2 ขาง ดงรปท 66(1,2) จากนนโยงสลกไวกบ

เชอกทมความยาวพอสมควร ดงรปท 66(3) แลวลากเชอกทโยงกบสลกไปในทก าบง เชน ตนไม พมไม เปน

ตน เมอนกเขามาในพนทแลวกท าการกระตกเชอก ขนตอนนตองมนใจวานกอยในต าแหนงทปลอดภย สลกก

จะหลดออกไปท าใหตาขายสปรงตวพงไปขางหนาครอบตวนกไวได

62

(1) (2)

(3)

รปท 66 แสดงการน าสลกมาประกอบกบหวงวงกลมเลกและแผนเหลก (1,2) และโยงเชอกไวกบสลก (3)

4) กำรเกบรกษำตำขำยแบบตะปบ

4.1 ตาขาย หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง เกบสงทตดอยบนตาขายออกใหหมด เชน

กงไม ใบไม เศษหญา เปนตน หากตาขายเปยกน าควรตากตาขายใหแหงกอน ถาพบวาตาขายช ารดตอง

ซอมแซมใหเรยบรอย จากนนท าการพบตาขายใสไวในถงแลวน าไปเกบไวในกลองพลาสตกใหเรยบรอย

4.2 เสา หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรกออกใหหมด หากเสา

เปยกน าควรตากเสาใหแหงกอน จากนนหมนเกลยวของเสาเพอถอดเสาออกจากกน เพอความยาวของเสาจะ

ไดสนลง แลวใชเชอกมดเสารวมกนไวใหเรยบรอย

4.3 แผนเหลก หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรกออกใหหมดหรอ

น าไปลางใหสะอาด จากนนเชดใหแหงและเกบรวมกนไวในถงแลวน าไปเกบไวในกลองพลาสตกใหเรยบรอย

หากแผนเหลกช ารดโดยมลกษณะงอผดรป สามารถใชคอนตใหกลบรปตามเดมและใชงานตอได

63

4.4 สมอบกและสลก หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรกออกให

หมดหรอน าไปลางใหสะอาด จากนนเชดใหแหงและเกบรวมกนไวในถงผาดบแลวน าไปเกบไวในกลอง

พลาสตกใหเรยบรอย หากสมอบกและสลกงอตองดดใหเขารปเดม

4.5 หวงวงกลมและตะขอเกยว หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรก

ออกใหหมดหรอน าไปลางใหสะอาด จากนนเชดใหแหงและเกบรวมกนไวในถงผาดบแลวน าไปเกบไวใน

กลองพลาสตกใหเรยบรอย

4.6 หนงยางทมความยดหยน หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรก

ออกใหหมด แลวเกบรวมกนไวในถงผาดบแลวน าไปเกบไวในกลองพลาสตกใหเรยบรอย หากหนงยางช ารด

ตองซออนใหมมาทดแทนทนท

4.7 ถงผาดบ หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง สงซกใหสะอาด จากนนน าถงผามาพบ

เกบไวในชนเกบของหรอกลองกระดาษกได หากถงผาช ารดตองท าการซอมแซม โดยการใชเขมและดายเยบ

ถงผาดบทขาดใหเรยบรอย

4.8 หากอปกรณของตาขายตะปบช ารดมากจนไมสามารถซอมแซมได ตองซออนใหมมาทดแทนหรอ

สงท าอนใหมมาทดแทน

5) ขอดและขอควรระวงในกำรใชตำขำยแบบตะปบ

ขอด คอ สามารถจบนกทหากนตามพนดนหรออาศยตามพนดนไดด เชน นกพราบ นกน า เปนตน

ขอควรระวง คอ การใชตาขายแบบตะปบตองใชความระมดระวงเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงการ

ตอกสมอบกเพอยดหนงยางไวกบพนดน ตองแนใจวาไดตอกสมอไวแนนหนาเพยงพอ หากตอกสมอไวไม

แนนหนาอาจท าใหหนงยางดดกลบมาโดนผปฏบตงานหรอตวนก กอใหเกดอนตรายและการบาดเจบได

นอกจากนหากเลอกพนททเปนพนทโลงกวาง อาจท าใหคนทท าหนาทกระตกเชอกเพอดงสลกไมมทก าบง

หรอทพรางตว และท าใหนกรตวและหนออกจากบรเวณทตดตงอปกรณได

4.2.1.3 ทอยงตำขำยจบสตว (cannon net)

ทอยงตาขายจบสตว เปนอปกรณทใชทอยงตาขายเพอดกจบสตว อปกรณนนยมใชจบสตวปา

โดยเฉพาะอยางยงนกธรรมชาต และเปนอปกรณส าหรบจบนกธรรมชาตทมขนาดใหญกวาอปกรณชนดอนๆ

ทรฐฟลอรดา ประเทศสหรฐอเมรกา ไดเคยใชทอยงตาขายจบสตวเพอจบไกงวง ซงสามารถจบไกงวงไดมาก

ถง 934 ตว (David, 1965) นอกจากนยงมการใชทอยงตาขายจบสตวเพอจบแรงแคลฟอรเนย (California

Condors) เพอการศกษาและการอนรกษ (McClure, 1984) ตอมาไดมการพฒนาทอยงตาขายจบสตวเพอให

64

สามารถจบนกไดครงละจ านวนมากในพนทจ ากด ซงใชไดผลดกบนกในกลมนกนางนวล กลมเปดและหาน

และกลมอกา (Howes and Bakewell, 1989) ในประเทศไทยมการใชทอยงตาขายจบสตว เพอจบนกทอย

รวมกนเปนกลมใหญๆ เชน กลมนกน า กลมนกชายเลน เปนตน ท าใหการตดเครองหมายในนกอพยพของ

ประเทศไทยเพมจ านวนมากขน เชน การจบนกชายเลนเพอตดเครองหมายโดยใชทอยงตาขายจบสตว ในพนท

ปากแมน าทาจน จงหวดสมทรสาคร สามารถจบนกไดถง 4,119 ตว (ฑฐ และคณะ, 2554)

1) กำรเลอกพนทใชงำนทอยงตำขำยจบสตวอยำงเหมำะสม

การเลอกพนททจะตดตงทอยงตาขายจบสตว (cannon net) ขนอยกบประสบการณของผใชงานเปน

หลก กลาวคอ ผใชอปกรณตองทราบถงพฤตกรรมตางๆของนกทตองการจบ ไดแก เวลาทนกออกหากนใน

พนท นกมาใชพนทดงกลาวเพออะไร หาอาหาร พนทอาศย พนทผสมพนธ เปนตน และพนทดงกลาวนกตอง

สามารถหาอาหารไดงาย รวมถงมแหลงหลบภยจากสตวผลาดวย (Bandirma and Samsun, 2007) กอนการ

ตดตงทอยงตาขายจบสตวตองส ารวจพนทหลายพนท เพอเลอกพนททเหมาะสมทสดกอนทกครง เชน

ตองการจบนกชายเลนในพนทชายหาด ตองเลอกพนททนกชายเลนมาใชประโยชนเปนประจ า ไดแก พนท

แหลงอาหาร พนทชายหาดทนกใชพกผอนในชวงทน าทะเลขนหรอลง เปนตน พนททเหมาะสมตองเปน

บรเวณทน าทะเลทวมไมถงหลงจากการยงทอยงตาขายแลว เพอปองกนนกจมน า (ฑฐ และคณะ, 2554)

2) สวนประกอบของทอยงตำขำยจบสตว

2.1 ทอยงตาขาย (cannon) ประกอบดวย 3 สวนยอย คอ 1) ตวทอยง มขนาดประมาณ 630 x 60

มลลเมตร 2) แผนยางปดทายทอยง 2 แผน ( มทงแผนยางปดทายทอยง 2 รและ 3 ร ) ขนาดประมาณ 200 x 130

มลลเมตร 3) ฐานเหลกปดทายทอยง ขนาดประมาณ 200 x 120 x 3 มลลเมตร ทอยงตาขายมลกษณะเปนทอท

ท าจากเหลก ดานบนเปดโลง ดานลางยดตดกบฐานเหลกปดทายทอยงทมลกษณะเปนรปสเหลยมผนผา ดงรป

ท 67(1) และมรส าหรบใสลกบรรจดนด า ดานลางรองดวยแผนยางปดทายทอยง 2 แผน ซงมความหนา

แขงแรงและปองกนการกระแทกไดเปนอยางด ดานลางสดเปนฐานเหลกปดทายทอยงทมขนาดเทากบฐานทอ

เหลก ซงมนอตตดอย ดงรปท 67(2) นอตนใชส าหรบยดตดระหวางตวทอและฐานของทอยง

65

(1) (2)

รปท 67 แสดงลกษณะของทอยงตาขาย (1,2)

2.2 ตมเหลกสงตาขาย (projectile) ตมเหลกเปนอปกรณทจะถกยงออกจากทอยงตาขาย มลกษณะเปน

แทงเหลก มความยาวกวาทอยงตาขายเลกนอย โดยทปลายดานบนมหวงส าหรบยดตดกบหวงของตาขาย สวน

ดานลางมลกษณะเปนตมเหลกรปทรงกระบอก ดงรปท 68 ในขณะทตมเหลกสงตาขายถกยงออกไป ตมเหลก

จะเปนตวชวยท าใหตาขายกางออกหรอเปนตวทดงใหตาขายกางออก

รปท 68 แสดงลกษณะของตมเหลกสงตาขาย

2.3 ตาขาย (net) ตาขายท ามาจากดาย ซงมความเหนยวและนม ดงรปท 69 เพอปองกนไมใหเกดการ

บาดเจบของนก ทเกดจากตาขายบาดหรอพนตวนก ตาขายมลกษณะเปนสเหลยมผนผา ขนาดของชองตาขาย

ประมาณ 2 ถง 5 เซนตเมตร ขนอยกบขนาดของนกทตองการจบ โดยทขอบทงสดานของตาขายจะท าการรอย

เชอกเพมเขาไป เพอเพมความแขงแรงใหกบตาขายและปองกนการขาดเนองจากแรงกระชาก รวมทงเพม

น าหนกใหกบขอบของตาขายซงมประโยชนในการกนไมใหนกหลดออกจากตาขาย สวนดานบนจะโยงดวย

66

เชอกส าหรบยดตดกบตมเหลกสงตาขาย เปนต าแหนงทจะถกกระชากหรอดงเพอใหตาขายกางออก สวนฐาน

ดานลางของตาขายจะมดตดกบเชอกยางยด เพอใชยดตาขายใหตดกบพนดน

ขนาดของตาขายมหลายขนาด ทงนขนอยกบสภาพพนททจะจบนก ซงมความแตกตางกนออกไป

โดยมขนาดตาขายทงหมด 3 ขนาด ตาขายขนาด 10 x 15 เมตรใชส าหรบทอยง 2 กระบอก ตาขายขนาด 10 x

18 เมตร ใชส าหรบทอยง 3 กระบอก และตาขายขนาด 10 x 25 เมตร ใชส าหรบทอยง 4 กระบอก (ฑฐ และ

คณะ, 2554)


2.4 กระบอกบรรจดนปนหรอลกปน (cartridge) มลกษณะเปนกระบอกสแตนเลส (stainless steel)

หรอกระบอกทเปนเหลกปองกนสนม มรปรางเปนทรงกระบอกปลายดานบนเปด ส าหรบบรรจดนด า (black

powder) สวนดานลางปดและมรขนาดเลกอยตรงกลาง ใชส าหรบใสตวจดชนวนระเบดและน าไปตอกบชด

อปกรณจดระเบดดวยไฟฟา ดงรปท 70

รปท 70 แสดงลกษณะกระบอกบรรจดนปนหรอลกปน

2.5 ตวจดชนวนระเบด (fuse) มลกษณะเปนสายไฟทมขนาดเลก ปลายสายดานหนงใชตอเขากบ

สายไฟเพอน าเขาไปตอกบอปกรณชดจดระเบดดวยไฟฟา สวนปลายสายอกดานหนงตดดวยสารปะทท

สามารถตดไฟไดงาย เพอท าใหเกดประกายไฟเมอไดรบความรอน ดงรปท 71:ลกศรช ตวจดชนวนระเบดใช

ตอเขากบดานลางของกระบอกบรรจดนปนหรอลกปน

67

รปท 71 แสดงตวจดชนวนระเบด

2.6 ชดอปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟา (firing box) มลกษณะเปนกลองสเหลยมผนผา ดงรป

ท 72 ภายในประกอบดวยแผงวงจรไฟฟา โดยตอเขากบแบตเตอรขนาด 6 ถง 12 โวลท ซงออกแบบมาเฉพาะ

ส าหรบใชงานกบอปกรณทอยงตาขายจบสตว ประกอบดวยวงจรส าหรบทดสอบการเชอมตอของสายไฟกบ

สายฉนวนจดระเบด และชดวงจรส าหรบจดระเบด โดยมสวทซควบคมม 4 ต าแหนง คอ ต าแหนงเปด (on)

ต าแหนงปด (off) ต าแหนงทดสอบ (test) และต าแหนงยง (firing) กอนตอสายไฟตองตรวจสอบใหอยใน

ต าแหนงปด (off) เมอตอสายไฟแลวใหทดสอบวงจรวาสมบรณหรอไม โดยผลกสวทซไปทต าแหนงทดสอบ

(test) หากไฟเขยวตด แสดงวาวงจรสายไฟสมบรณ เมอท าการยงใหผลกสวทซไปทต าแหนงเปด (on)

หมายถงเครองพรอมยง ตอจากนนกดปมยง (firing) ทอยงจะท างานทนท ชดอปกรณควบคมการจดระเบดดวย

ไฟฟา 1 ชด สามารถจดระเบดส าหรบจบนกดวยทอยงตาขายจบสตวได 2 ชดพรอมกน แตปจจบนนยมใชกบ

การจดระเบดส าหรบจบนกดวยทอยงตาขายจบสตวเพยงชดเดยวเทานน

รปท 72 แสดงลกษณะของชดอปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟา

68

2.7 ดนด า (black powder) เปนวตถระเบดแรงดนต า เกดจากการเผาไหมจากของแขงไปเปนแกส

อยางชาๆ สม าเสมอ คณลกษณะพเศษน ท าใหดนด าเหมาะสมอยางมากในการผลกดน ดงนนอปกรณทอยงตา

ขายจบสตวจงใชดนด าเปนตวขบเคลอน ดนด าแบงไดเปน 2 ชนด คอ ดนด าฝ นและดนด าเมด ดนด าเมดม

หลายขนาด ดนด าทใชส าหรบทอยงตาขายจบสตวผลตจากกองโรงงานผลตวตถระเบดไดท าขน จะใชดนด า

ขนาด 20/30 ตานว คอ 1 ตารางนวมลวดตะแกรงอย 20 เสนทงแนวตงและแนวนอนน ามารอนแลวเมดดนด า

รอดตะแกรงลงไปได และอกตะแกรงม 30 เสนทงแนวตงและแนวนอนรองอยดานลาง ดนด ารอดตะแกรงน

ไมได ดนด าทคางอยคอ 20/30 ตานว เทานน ปรมาณของดนด าทใชรวมกบทอยงตาขายจบสตวจะใชแตกตาง

กนออกไปตามขนาดของตาขาย และการวางต าแหนงของชดทอยงตาขาย โดยจะใชดนด า 12 ถง 15 กรม

กลาวคอ ทอยงตาขายจบสตวแบบ 2 ทอยง จะใชดนด าจ านวน 12 : 12 กรม สวนทอยงตาขายจบสตวแบบ 3

ทอยง จะใชดนด าจ านวน 14 : 15 : 14 กรม และยงสามารถปรบเพมหรอลดปรมาณดนด าทใชไดตามแตละ

สภาพพนท

รปท 73 แสดงการบรรจดนด าลงในกระบอกบรรจดนปน

3.2.8 แผนปดหนาดนด า (plate) ซงมลกษณะเปนแผนยางสด า ขนาดประมาณ 1 ถง 2 มลลเมตร ใช

ส าหรบปดบนดนด าทบรรจอยในกระบอกบรรจดนปน

3.2.9 เชอกไลนก (jiggler) มลกษณะเปนเชอกปานยาวและผกดวยเศษผาขนาดเลก หางกนประมาณ

30 เซนตเมตร ใชตดตงบรเวณดานหนาของตาขาย หางจากแนวตาขายประมาณ 50 เซนตเมตร มไวส าหรบไล

นกใหอยในพนททปลอดภย และปองกนไมใหนกเขาใกลตาขายมากเกนไป ซงหากนกเขาใกลตาขายมาก

เกนไปจะท าใหนกอยในระยะอนตราย เมอยงทอยงตาขายจบสตวออกไป นกทอยในระยะอนตรายจะไดรบ

บาดเจบหรอตายได เนองจากนกอยในแนวยงของทอยงตาขายจบสตวพอด

69

3) วธกำรตดตงทอยงตำขำยจบสตว

3.1 บรรจดนด าลงในกระบอกบรรจดนปน โดยการน าตวจดชนวนระเบด (fuse) ใสเขาไปดานลาง

ของกระบอกบรรจดนปนตรงบรเวณทมร และควรตดปลายหลอดพลาสตกทหมตวจดชนวนระเบดดวย

เพอใหหวของตวจดชนวนระเบดไดสมผสกบดนด า จากนนปลอยสายของตวจดชนวนระเบดใหออกมาทาง

สวนทายของกระบอกบรรจดนปน แลวจงปดทายกระบอกบรรจดนปนใหสนท เพอปองกนไมใหดนด าไหล

ออกมาจากกระบอกบรรจดนปน ชงดนด าตามจ านวนทตองใช คอ ตาขายขนาด 10 x 15 เมตร ทอยง 2

กระบอก บรรจดนด าจ านวน 12 : 12 กรม ตาขายขนาด 10 x 18 เมตร ทอยง 3 กระบอก บรรจดนด าจ านวน 14

: 15 : 14 กรม และตาขายขนาด 10 x 25 เมตร ทอยง 4 กระบอก บรรจดนด าจ านวน 14 : 15 : 15 : 14 กรม เมอ

ไดดนด าจ านวนทตองการแลว จงกรอกดนด าลงในกระบอกบรรจดนปนโดยใชกรวย แลวปดหนาดนด าดวย

แผนปดหนาดนด า เพอปองกนไมใหดนด าหกออกมาจากกระบอกบรรจดนปน

3.2 การประกอบทอยง โดยไขนอตทตดอยทฐานของทอยงออกทง 2 ตว แลวน ากระบอกบรรจดน

ปนจากขอ 1 ใสเขาไปดานลางของทอยง แลวน าแผนยางปดทายทอยงทเปนแบบ 3 ร มาปดทายดานลางของ

ทอยงและปดดวยแผนยางปดทายทอยงแบบ 2 ร ทฐานของทอยงอกชนหนง ดงรปท 74 จากนนน าสายยางมา

รอยในสวนของสายตวจดชนวนระเบดทโผลออกมาจากทอยง เพอปองกนไมใหฐานของทอยงกบแผนปดทาย

ทอยงหนบสายของตวจดชนวนระเบดจนขาด

รปท 74 แสดงการประกอบทอยง

3.3 การตดตงทอยงพรอมกบตาขาย จะตองท าการขดหลมฝงทอยงเพอท าเปนฐานและพลางทอยงตา

ขาย โดยจะมเพยงปากทอยงเทานนทจะโผลพนพนดนขนมา การตดตงทอยงพรอมกบตาขายจะมลกษณะท

แตกตางกนดงน

3.3.1 ตาขายขนาด 10 x 15 เมตร ทอยง 2 กระบอก จะตดตงทอยงทง 2 กระบอกใหหางจาก

70

ขอบของตาขายดานละ 5 เมตร โดยทศทางของปากกระบอกทอยงหนไปยงมมของตาขายเมอกางตาขายเตม

พนททงซายและขวา โดยปกตจะตงทอยงตาขายท ามมตงแต 10 ถง 30 องศากบพนดน ดงรปท 75 ซงมม

ดงกลาวอาจเปนมมทแตกตางกนไดโดยขนอยกบสภาพพนท และชนดของนกทตองการจะจบ กรณตองการ

จบนกชายเลนขนาดเลก เชน นกหวโต นกสตน ใหตงทอยงตาขายท ามม 10 ถง 15 องศา หากเปนนกชายเลน

ขนาดใหญ เชน นกนางนวลธรรมดา ใหตงทอยงตาขายท ามม 20 องศา (ฑฐ และคณะ, 2554) แลวท าการสาว

ตาขาย (furling) เขามาใหเรยบรอย ดงรปท 77 (2) ยดขอบของตาขายดานทอยใกลกบทอยงดวยสมอบก ฐาน

ของลกตมเหลกทาดวยจารบเพอใหเกดการหลอลน แลวจงน าลกตมเหลกใสเขาไปในทอยง ดงรป 76 จากนน

น าหวงเชอกตาขายมามดตดกบหวงของลกตมเหลก ดงรปท 77 (1)

3.3.2 ตาขายขนาด 10 x 18 เมตร ทอยง 3 กระบอก จะตดตงทอยงทอยดานขางหางจากขอบ

ตาขายดานละ 5 เมตร สวนทอยงทอยตรงกลางตาขายใหหางจากขอบตาขายดานละ 1 เมตร ทศทางของปาก

กระบอกทอยงทอยดานขางทง 2 กระบอกหนไปยงมมของตาขาย และทศทางของปากกระบอกทอยงทอยตรง

กลางใหท ามมตงฉากกบฐานของตาขาย จากท าการสาวตาขาย (furling) เขามาใหเรยบรอย ยดขอบของตาขาย

ดานทอยใกลกบทอยงดวยสมอบก สวนฐานของลกตมเหลกทาดวยจารบเพอใหเกดการหลอลน แลวจงน า

ลกตมเหลกใสเขาไปในทอยง จากนนน าหวงเชอกตาขายมามดตดกบหวงของลกตมเหลก

3.3.3 ตาขายขนาด 10 x 25 เมตร ทอยง 4 กระบอก ตดตงทอยงทอยดานขางทง 2 กระบอก

หางจากขอบตาขายดานละ 5 เมตร สวนทอยงทอยตรงกลางทง 2 กระบอก ตดตงหางจากขอบของตาขายดาน

ละ 3 เมตร โดยททอยงทอยดานขางทง 2 กระบอก ทศทางของปากกระบอกทอยงหนไปยงมมของตาขาย สวน

ทอยงทอยตรงกลางทง 2 กระบอก ทศทางของปากกระบอกทอยงท ามมตงฉากกบฐานของตาขาย แลวท าการ

สาวตาขาย (furling) เขามาใหเรยบรอย ยดขอบของตาขายดานทอยใกลกบทอยงดวยสมอบก ฐานของลกตม

เหลกทาดวยจารบเพอใหเกดการหลอลน แลวจงน าลกตมเหลกใสเขาไปในทอยง จากนนน าหวงเชอกตาขาย

มามดตดกบหวงของลกตมเหลก

71

รปท 75 แสดงการวดมมของทอยงตาขาย

รปท 76 แสดงการทาจารบบนฐานของลกตมเหลกกอนใสเขาไปในทอยงตาขาย

(1) (2)

รปท 77 แสดงการน าเชอกตาขายมามดตดกบหวงของลกตมเหลก (1) และการสาวตาขาย (2)

3.4 การเชอมตออปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟาเขากบตวทอยง โดยน าสายไฟทมความยาว

20 เมตร ตอเขากบสายของตวจดชนวนระเบดและอปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟา ดงรปท 78

72

รปท 78 แสดงการเชอมตออปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟาเขากบตวทอยง

3.5 ท าการพลางทอยงตาขายจบสตวใหกลมกลนกบพนทมากทสด เชน หากพนทเปนชายหาดใหท า

การฝงตาขายไวใตพนทราย ดงรปท 80 โดยตองระวงไมใหรองทรายลกหรอใชทรายถมมากเกนไป เพราะวา

จะท าใหเวลายงทอยงตาขายแลวท าใหตาขายออกมาไมสดผน หากเปนพนทนาเกลอใหน าดนหรอโคลนใน

พนทนาเกลอมาทาตาขายรวมถงทอยงดวย เปนตน ดงรปท 79

รปท 79 แสดงการพลางทอยงตาขายจบสตวแบบ 4 ทอยงในพนทนาเกลอ

73

รปท 80 แสดงการพลางทอยงตาขายจบสตวในพนทชายหาด

3.6 ตดตงเชอกไลนกบรเวณดานหนาของตาขาย โดยใหหางจากแนวของตาขายประมาณ 50

เซนตเมตร เมอนกเขามาในพนททตดตงทอยงตาขายจบสตวแลว กอนท าการยงทอยงตาขายจบสตว ตองแนใจ

วานกอยในพนททปลอดภย คอนกอยในระยะตงแต 50 ถง 100 เซนตเมตร จากแนวของตาขาย หากพบวามนก

อยในพนทอนตรายจะตองดงเชอกไลใหนกออกจากพนทอนตราย เมอนกทกตวอยในพนททปลอดภยแลวจง

ด าเนนการยงทอยงตาขายจบสตวออกไป

รปท 81 แสดงการยงทอยงตาขายจบสตว

74

รปท 82 แสดงลกษณะของนกทตดอยในตาขายหลงจากทยงทอยงตาขายแลว

3.7 การน านกออกจากตาขาย ท าไดโดยใชมอสอดเขาไปดานลางตาขายแลวจบนกออกมาทละตว

จากนนน านกไปใสในกรงผาทเตรยมไวแลว โดยแตละกรงผานนจะเปนนกชนดเดยวกน คอ จะไมรวมนก

หลายๆชนดไวในกรงเดยวกน เนองจากนกอาจจกกนเองหรอเกดการเหยยบกนตายได จากนนยายนกไปไวใน

ทรมและอากาศถายเทไดสะดวก เพอรอการเกบขอมลในขนตอนตอไป

4) กำรเกบรกษำทอยงตำขำยจบสตว

4.1 ทอยงตาขาย หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรกออกใหหมด

หากทอยงตาขายเปยกน าควรตากตาขายใหแหงกอน แลวใชแปรงหรอผาจมน ามนทใชส าหรบชโลมปนทาให

ทวเพอปองกนไมใหเกดสนม จากนนน าไปเกบไวในททจดเตรยมไว เชน หองเกบพสด เปนตน เนองจากทอ

ยงท ามาจากเหลกกลา จงเกดการช ารดหรอเสยหายไดยาก หากทอยงตาขายเกดการช ารดหรอเสยหายควร

เปลยนใหมทนทหรอสงท าทอยงตาขายอนใหมมาทดแทน

4.2 ตมเหลกสงตาขาย หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง ใชผาเชดสงสกปรกออกให

หมด หรอใชน าลางใหสะอาดแลวตากใหแหง จากนนใชแปรงหรอผาจมน ามนทใชส าหรบชโลมปนทาใหทว

เพอปองกนไมใหเกดสนม แลวน าไปเกบไวในททจดเตรยมไว เชน หองเกบพสด เปนตน เนองจากตมเหลกสง

ตาขายท ามาจากเหลกจงเกดการช ารดหรอเสยหายนอยมาก หากเกดการช ารดหรอเสยหายมากจนใชงานไมได

ตองสงท าตมเหลกสงตาขายอนใหมมาทดแทน

75

4.3 ตาขาย หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง เกบสงทตดอยบนตาขายออกใหหมด เชน

กงไม ใบไม เศษหญา เปนตน หากตาขายเปอนโคลนควรน าตาขายไปซกใหสะอาดและตากใหแหง ถาพบวา

ตาขายช ารดตองซอมแซมใหเรยบรอย จากนนท าการพบตาขายเกบไวในกลองพลาสตกใหเรยบรอย

4.4 กระบอกบรรจดนปน แผนเหลก หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยการใชผา

เชดสงสกปรกออกใหหมดหรอน าไปลางใหสะอาด จากนนตากใหแหงแลวใชแปรงหรอผาจมน ามนทใช

ส าหรบชโลมปนทาใหทวเพอปองกนไมใหเกดสนม แลวเกบรวมกนไวในถงผาและน าไปเกบไวในกลอง

พลาสตกใหเรยบรอย หากกระบอกบรรจดนปนเกดการช ารดควรเปลยนใหมทนท

4.5 ตวจดชนวนระเบดส าหรบตอเขากบชดอปกรณควบคมการจดระเบดดวยไฟฟา หลงจากใชงาน

แลวไมควรน ากลบมาใชอก ควรใชตวจดชนวนอนใหมแทน เนองจากเปนอปกรณทใชจดไดครงเดยว และม

ความเสยงตอการเกดอนตรายสง จงไมควรใชตวจดชนวนระเบดส าหรบตอเขากบชดอปกรณควบคมการจด

ระเบดดวยไฟฟาซ าอก

4.6 ชดอปกรณควบคมการจดชนวนระเบด หลงจากใชงานแลวตองท าความสะอาดทกครง โดยการ

ใชผาเชดสงสกปรกออก จากนนเกบไวในกลองพลาสตกใหเรยบรอยควรเกบไวในทแหง เนองจากเปน

อปกรณอเลคทรอนกส

5) ขอดและขอควรระวงในกำรใชทอยงตำขำยจบสตว

ขอด คอ สามารถจบนกไดจ านวนมากและสามารถจบนกไดหลายชนดในคราวเดยว สามารถก าหนด

ชนดนกทตองการจะจบได

ขอควรระวง คอ ตองใชคนในการขนยายอปกรณและตดตงอปกรณจ านวนมาก และกระบวนการใน

การตดตงอปกรณทอยงตาขายจบสตวตองใชบคลากรทมความช านาญและไดรบการฝกอบรมมาเปนอยางด

เพอความปลอดภยของผใชงานรวมถงนกทตองการจบดวย (Breese et al., 2010)

4.2.1.4 สวง (hand net)

สวง เปนอปกรณทใชส าหรบจบแมลง นก สตวน าและคางคาว ขนาดเสนผานศนยกลางและ

ความยาวของดามจบจะมขนาดทแตกตางกน รวมทงอปกรณทใชท าสวงกมความแตกตางกน โดยเฉพาะตา

ขาย ซงตาขายมกท ามาจากผาดบ ไนลอน ผาฝายมสลนหรอผามง เปนตน ทงนกเนองมาจากชนดสตวท

ตองการจบมความแตกตางกน ลกษณะทวไปของสวงจะเปนถงผาและมดามจบ ในพนทรฐอลลนอยส

ประเทศสหรฐอเมรกา ไดมการใชสวงในการจบไกฟา (Phasianus colchicus) โดยจบในเวลากลางคนและใช

ไฟสองไปทไกฟาท าใหไกฟาตาบอดชวคราว จากนนจงใชสวงจบไกฟาไดอยางงายดาย (Labisky and Mills,

76

1959) ในประเทศไทย ไดมการใชสวงส าหรบจบนกยาง นกปากหาง ในบรเวณพนทเกาะนอน โดยการตอดาม

จบของสวงใหมความยาว เพอสามารถจบนกทเกาะนอนบนตนไมไดและท าการจบนกในเวลางคน ซงเปนคน

เดอนมด นอกจากนสวงยงเปนอปกรณทชวยนกตกปลาไดด โดยเมอมปลามาตดเบดแลวนกตกปลาจะใชสวง

ชวยในการชอนปลาทตดเบดขนมาจากน า และสวงยงสามารถใชจบคางคาวทก าลงเกาะตามผนงถ าไดอกดวย

1) กำรเลอกพนทส ำหรบใชงำนสวงอยำงเหมำะสม

การเลอกพนทในการใชสวงเพอจบสตวนน มหลกส าคญดงนคอ ควรเลอกพนททเปนแหลงทอยอาศย

พนทหาอาหารหรอพนทผสมพนธของสตว เชน คางคาวกนแมลงมกอาศยอยในถ า พนทเกาะนอนของนกยาง

หรอพนทโปงทผเสอชอบลงมาอยรวมกนเปนจ านวนมาก เปนตน

2) สวนประกอบของสวง

สวงสามารถท าขนมาใชเองได โดยมอปกรณตางๆดงตอไปน

2.1 ตาขาย (net) ท ามาจากผา ผามงหรอไนลอน ดงรปท 83 หากตองการทจะจบแมลงกควรใชตาขาย

ผามง ทมความพรวและน าหนกเบา ซงไมท าใหแมลงไดรบบาดเจบ หากตองการทจะจบนกหรอคางคาวควร

เปนตาขายผาทมความเหนยวนมและยดหยน ชองวางของตาขายมหลายขนาดตงแต 0.1 ถง 2.0 เซนตเมตร

ขนอยกบชนดของสตวทตองการจบ

รปท 83 แสดงลกษณะตาขายของสวงขนาดตางๆ

2.2 ลวด (wire) หรอเหลก (steel rod) มลกษณะเปนเสนกลมทมความหนาพอสมควร ดงรปท 84 เพอ

ความคงทนแขงแรง ใชส าหรบท าปากสวง ปากสวงมเสนผานศนยกลางตงแต 30 ถง 60 เซนตเมตร การท าปาก

สวงตองดดลวดหรอเหลกใหเปนวงกลม และเหลอปลายของลวดหรอเหลกไวส าหรบสอดเขาไปในตาขาย

และตอเขากบดามจบ

77

รปท 84 แสดงลกษณะของลวดหรอเหลกทใชท าปากของสวง

2.3 ดามจบ (hilt) ท ามาจากไม ทอพวซหรอทออะลมเนยม ดงรปท 85 ดามจบมความยาวตงแต 50 ถง

200 เซนตเมตร ซงดามจบทท าจากทอพวซหรอทออะลมเนยมจะมน าหนกเบากวาดามทท าจากไม และดามจบ

ทท าจากทออะลมเนยม สามารถท าใหยดยาวออกไปไดและหดเกบใหส นลงไดโดยการท าขอตอเปนเกลยว

คลายกบเสาของเบดตกปลา

รปท 85 แสดงลกษณะดามจบของสวง

2.4 ประกอบสวนตางๆของอปกรณเขาดวยกน โดยน าตาขายมาตดเยบใหเปนถงคลายกบถงกาแฟ

โดยกนของตาขายมลกษณะสอบลง และใหเหลอชองวางระหวางตะเขบดานบนเพอใชส าหรบสอดลวดหรอ

เหลกเขาไป สวงควรลกประมาณ 2 เทาของเสนผานศนยกลางของปากสวง เมอเยบตาขายเรยบรอยแลวจงน า

ลวดหรอเหลกทดดเปนวงกลมแลวมาสอดเขาไปในชองวางของตาขาย และน าปลายของลวดหรอเหลกทเหลอ

เสยบเขาไปในดามจบ แลวพนดวยเทปพนสายไฟหรออปกรณอนพนใหแนน กจะไดสวงทพรอมใชงาน

78

3) วธกำรตดตงสวง

3.1 กรณทตองการจบแมลง

สามารถใชสวงทตาขายท าจากผามงจบแมลง โดยการเหวยงสวงไปครอบตวแมลง เชน ผเสอ

แมลงวน แมลงปอ เปนตน ซงสามารถจบแมลงไดในพนททเปนแหลงอาศยหรอแหลงอาหารของแมลง เมอ

ใชสวงครอบจบแมลงไดแลวใหสบดถงสวงพบปดปากสวงไว เพอไมใหแมลงหลดออกไปได

3.2 กรณทตองการจบนกขนาดกลางถงขนาดใหญ เชน นกยาง นกปากหาง เปนตน

สามารถใชสวงทตาขายท าจากผาหรอไนลอนและมดามทยาวพอสมควรครอบไปบนตวนกทก าลง

เกาะนอนอยบนตนไมในเวลากลางคน โดยเฉพาะอยางยงในคนเดอนมดจะสามารถพรางตานกไดด เมอใช

สวงครอบจบนกไดแลวใหสะบดถงสวงพบปดปากสวงไว เพอไมใหนกหลดออกไปได แลวน านกออกจาก

สวงเพอเกบขอมลตอไป

3.3 กรณทตองการจบคางคาวทอยในถ า

สามารถใชสวงทตาขายท ามาจากผาและมดามยาวพอสมควรครอบไปยงตวของคางคาวทเกาะนอนอย

บนผนงถ าได นอกจากนยงสามารถใชสวงจบคางคาวทจะออกหากนในตอนหวค าได โดยการวางสวงไวใน

ชองทางทคางคาวจะบนออกมาจากแหลงเกาะนอน วธนจะใชไดดเมอเราทราบชองทางทคางคาวบนออกมา

เปนประจ า และชองทางนนตองแคบพอทจะสามารถวางสวงไวได โดยทวไปคางคาวมกเกาะนอนเปนกลมๆ

ดงนนเราสามารถจบคางคาวไดดวยการวางสวงไวรอบๆบรเวณทคางคาวเกาะนอน ซงจะท าใหงายตอการจบ

คางคาว แตวธนตองใชความระมดระวงเปนพเศษ เพอไมใหเปนการรบกวนการเกาะนอนของคางคาว เพราะ

หากคางคาวตกใจจะท าใหคางคาวบนไปทวและจะจบคางคาวไมได และไมควรใชสวงไลครอบตวคางคาวใน

ขณะทคางคาวก าลงบนอย เพราะคางคาวอาจไดรบบาดเจบได (Barlow, 1999)

4) กำรเกบรกษำสวง

หลงจากใชงานสวง แลวตองท าความสะอาดทกครง โดยเกบสงทตดอยบนตาขายออกใหหมด เชน

ใบไม เศษหญา เปนตน หรอท าการสลดใหสงสกปรกหลดออกไป หากสวงเปยกน าหรอเปอนโคลนควรน าไป

ซกแลวตากใหแหง สวนดามจบใชผาเชดใหสะอาดแลวหดดามจบใหส นลง แลวน าไปเกบไวในทแหง หาก

สวงช ารดตองซอมแซมใหเรยบรอย แตถาช ารดมากจนไมสามารถซอมแซมได ตองซออนใหมมาทดแทน

5) ขอดและขอควรระวงในกำรใชสวง

ขอด คอ เปนอปกรณทหาซอไดงาย ราคาไมแพงหรอสามารถท าเองได มน าหนกเบาและพกพา

สะดวก

79

ขอควรระวง คอ การใชสวงในขณะทสตวก าลงเกาะนอนอยตองใชความระมดระวงเปนพเศษ

เพราะวาเปนการไปรบกวนการพกผอนของสตว และไมควรใชสวงในขณะทสตวก าลงบนอย โดยเฉพาะนก

และคางคาว เพราะวาจะท าใหสตวไดรบบาดเจบ นอกจากนยงจบสตวไดในปรมาณทนอย

4.2.2 คำงคำว (Bats)

คางคาวเปนสตวเลยงลกดวยนมในอนดบ Chiroptera โดยแบงเปน 2 กลมคอ คางคาวกนผลไม

(อนดบยอย : Megachiroptera) และคางคาวกนแมลง (อนดบยอย : Microchiroptera) คางคาวเปนสตวเลยงลก

ดวยนมทสามารถบนได คางคาวสามารถปรบตวใหอาศยในแหลงอาศยทหลากหลาย กลมคางคาวกนแมลงมก

อาศยอยในถ า เพราะมความสามารถในการรบสงคลนเสยงในการหาทศทางและอาหาร ขณะทกลมคางคาวกน

ผลไมใชดวงตาในการหาทศทางและหาอาหาร จงพบวามกอาศยอยตามตนไม ปจจบนมรายงานการพบ

คางคาวทวโลกมากกวา 1,300 ชนด ซงประเทศไทยพบคางคาว 138 ชนด จาก 11 วงค 45 สกล (พพฒน, 2554)

ดงนนการจบคางคาวจงตองเลอกใชอปกรณทเหมาะสม เพอเพมโอกาสในการจบคางคาวใหไดตามจ านวนท

ตองการและเพอความปลอดภยของคางคาวดวย ซงอปกรณส าหรบดกจบคางคาวมดงนคอ ตาขายดกสตว สวง

และกบดกแบบสลงขงแนวตง (harp trap) โดยตาขายดกสตวและสวงไดอธบายไวในสวนของการจบนก

ธรรมชาตไวเรยบรอยแลว จงขออธบายเฉพาะในสวนของกบดกแบบสลงขงแนวตงเทานน

4.2.2.1 กบดกแบบสลงขงแนวตง (harp trap)

กบดกแบบสลงขงแนวตง เปนอปกรณทใชส าหรบจบคางคาว โดยเฉพาะไดมการออกแบบ

และน ามาใชครงแรกในป ค.ศ. 1958 (Constantine, 1958) และไดมการปรบปรงและแกไข เพอใหเหมาะสมกบ

การใชงานในป ค.ศ. 1974 (Tuttle, 1974) กบดกแบบสลงขงแนวตง เปนอปกรณทนยมใชกนอยางแพรหลาย

โดยเฉพาะอยางยงกบงานวจยตางๆทเกยวของกบคางคาว เชน การศกษาความหลากหลายของคางคาวทอาศย

อยในถ าในพนทจงหวดกาญจนบร (Sedwisai et al., 2012) เปนตน ซงกบดกแบบสลงขงแนวตง เปนอปกรณท

มประสทธภาพสงในการใชจบคางคาว (Dai et al., 2001) โดยสามารถจบคางคาวไดจ านวนมากในชวงเวลาอน

สน กบดกแบบสลงขงแนวตง มลกษณะคลายกบเครองดนตรทเรยกวา พณฝรง (harp) เนองจากกบดกแบบสล

งขงแนวตงเปนอปกรณทมเสนเอนขงตงเรยงกนเปนแถว ตงแต 2 ถง 4 แถว เรยงซอนกน และดานลางมถง

ส าหรบรองรบคางคาวทบนมาชนเสนเอนแลวตกลงมา ซงเปนการปองกนไมท าใหคางคาวไดรบบาดเจบ ดง

รปท 86

80

รปท 86 แสดงลกษณะของกบดกแบบสลงขงแนวตง (harp trap)

1) กำรเลอกพนทส ำหรบใชงำนกบดกแบบสลงขงแนวตงอยำงเหมำะสม

การเลอกพนทในการตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตง เพอจบคางคาว ตองเลอกพนทดงนคอ เปนพนท

อยอาศยหรอเปนแหลงเกาะนอนของคางคาว เชน ถ า ซอกหน ใตถนอาคาร เปนตน เปนพนททคางคาวใชเปน

ประจ า หรอพนทหาอาหารของคางคาว เชน ทางดานสตว ล าธาร แมน า เปนตน (Chenger et al., 2011) กบดก

แบบสลงขงแนวตงเหมาะส าหรบจบคางคาวกนแมลง เนองจากคางคาวกนแมลงใชการรบสงคลนเสยง

(Echolocation) ในการหาอาหาร (Surlykke et al., 1993) จงสามารถตรวจจบความเคลอนไหวในแนวนอนได

เปนอยางดโดยเฉพาะตาขายดกสตว ดวยเหตนคางคาวกนแมลงจงสามารถบนหลบหลกตาขายดกนกได

ตรงกนขามคางคาวกนแมลงจะตรวจจบความเคลอนไหวในแนวตงไดไมด จงไมสามารถบนหลบกบดก

แบบสลงขงแนวตงได

2) สวนประกอบของกบดกแบบสลงขงแนวตง

2.1 คานดานบน-ลาง (beams) และเสา (pole) โดยคานดานบน-ลาง ท ามาจากอะลมเนยมทมความ

หนาและแขงแรง เสา ท ามาจากอะลมเนยมเชนเดยวกบคานดานบน-ลาง แตจะมความหนามากกวา ดงรปท 87

เพอใชรบน าหนกและแรงดงจากคานบน-ลาง คานดานบน-ลางและเสาจะมลกษณะเปนทอกลวงคลายกบ

ทอพวซ โดยมความยาวประมาณ 150 ถง 200 เซนตเมตร

81

รปท 87 แสดงลกษณะของคานดานบน-ลางและเสา

2.2 คานขงเสนเอน (tendons reclaimed beams) ท ามาจากอะลมเนยมทมลกษณะเปนทอกลวงคลาย

กบทอพวซ ซงคานขงเสนเอนจะท าการเจาะรหางกนประมาณ 1.5 ถง 3.0 เซนตเมตร เพอใชส าหรบรอยเสน

เอนเขาไป ดงรปท 88 โดยรอยเสนเอนเขาไปในคานขงเสนเอนทงคานดานบนและคานดานลาง โดยใหความ

ยาวของเสนเอนประมาณ 150 ถง 200 เซนตเมตร หรอมความยาวเทากบคานดานบน-ลางและเสา

รปท 88 แสดงลกษณะของคานขงเสนเอน

2.3 อปกรณยดคานบน เสาและคานขงเสนเอน (beam clamp device) ท ามาจากเหลกทมลกษณะเปน

ทอกลวงและเปนแผนรปสเหลยมผนผา โดยททอกลวงจะมนอตส าหรบยดคานบนและเสาเอาไว สวนเหลกท

เปนแผนรปสเหลยมผนผาจะเจาะรไว 4 ร เพอใสคานขงเสนเอนเอาไว โดยทปลายของคานขงเสนเอนมนอต

ส าหรบยดกบอปกรณดงกลาว ดงรปท 89

รปท 89 แสดงลกษณะของอปกรณยดคานบน เสาและคานขงเสนเอน

2.4 โครงขาตง (easel) ท ามาจากเหลกทมลกษณะเปนขาตงทยดกบเสาและคานลาง โดยมเหลกเปน

ทอน 4 ทอน ใชส าหรบการปรบระดบความสง ดงรปท 90(2) โครงขาตงทยดกบเสาและคานลางจะมนอต

82

ส าหรบยดเสาและคานลาง มชองส าหรบใสคานขงเสนเอนและมรองส าหรบวางถงผาทมลกษณะคลายเปล ดง

รปท 90(1)

(1) (2)

รปท 90 แสดงลกษณะของโครงขาตง (1) และขาตงปรบระดบความสง (2)

2.5 ถงผา (bag) ท ามาจากผาดบและมแผนพลาสตกซอนทบดานบน โดยมลกษณะคลายเปล ดงรปท

91 ซงใชส าหรบรองรบคางคาวเวลาบนมาชนเสนเอนและรวงลงมาในถงผาน ความยาวของถงผาประมาณ

150 ถง 200 เซนตเมตร ความกวางประมาณ 20 ถง 40 เซนตเมตร ความลกประมาณ 50ถง 80 เซนตเมตร

รปท 91 แสดงลกษณะของถงผาซงมลกษณะคลายเปล

3) วธกำรตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตง

3.1 เมอเลอกพนทส าหรบตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงไดแลว จากนนน าเสามาประกอบเขากบ

โครงขาตงโดยยดใหแนนดวยนอต ดงรปท 92

รปท 92 แสดงการประกอบโครงขาตงเขากบเสา

3.2 น าคานดานลางมาประกอบเขากบโครงขาตงโดยยดใหแนนดวยนอต ดงรปท 93

83

รปท 93 แสดงการประกอบคานดานลางเขากบโครงขาตง

3.3 น าอปกรณยดคานดานบนมาประกอบเขากบเสา จากนนน าคานดานบนประกอบเขากบอปกรณ

ยดคานดานบนทประกอบเขากบเสาเรยบรอยแลว ดงรปท 94

รปท 94 แสดงการประกอบอปกรณยดคานดานบนและคานดานบนเขากบเสา

3.4 น าคานขงเสนเอนมาประกอบเขากบอปกรณยดคานดานบนและโครงขาตงทละคจนครบทง 4 ค

โดยการสอดคานขงเสนเอนเขาไปในชองของอปกรณยดคานดานบนและชองของโครงขาตง แลวยดใหแนน

ดวยนอต ดงรปท 95

รปท 95 แสดงการประกอบคานขงเสนเอนเขากบอปกรณยดคานดานบนและโครงขาตง

84

3.5 น าขาตงทใชส าหรบปรบระดบความสงทง 4 ทอน มาประกอบเขากบโครงขาตง โดยปรบระดบ

ความสงใหเหมาะสมกบสภาพพนท ดงรปท 96

รปท 96 แสดงการประกอบขาตงปรบระดบความสงเขากบโครงขาตง

3.6 น าถงผาทมลกษณะคลายเปลมาประกอบเขากบโครงขาตง แลวใชเชอกฟางยดกบดกแบบสลงขง

แนวตงไวกบตนไมหรอซอกหน เพอปองกนไมใหกบดกแบบสลงขงแนวตงบดตว

3.7 จากนนน ากงไม ใบไม หรอผาใบมาปดชองวางรอบๆกบดกแบบสลงขงแนวตงเพอใหคางคาวม

ชองทางการบนไดเพยงชองทางเดยว ดงรปท 97

รปท 97 แสดงการตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงบรเวณปากถ า

85

4) กำรเกบรกษำกบดกแบบสลงขงแนวตง

หลงจากใชงานกบดกแบบสลงขงแนวตงแลว ตองท าความสะอาดทกครง โดยเกบสงทตดอยในถงผา

ออกใหหมด เชน เศษใบไม กงไม เปนตน หรอสลดถงผาเพอใหสงสกปรกหลนออกไป หากอปกรณเปยกน าก

น าไปผงแดดใหแหง แลวจงแยกเกบกบดกแบบสลงขงแนวตงดงน

4.1 คานดานบน-ลางและเสา ใหรวมไวดวยกนจากนนใชเชอกมดใหแนน แลวน าไปเกบรวมกบถงผา

โดยใชถงผาหอไวอกชนหนงและมดดวยเชอกใหเรยบรอย

4.2 คานขงเสนเอน ใหมวนเกบเปนคๆใหเรยบรอย จากนนใชหนงยางหรอเชอกมดหวทายไว แลว

เกบไวในกลองพลาสตกโดยแยกเกบจากอปกรณอนๆ เพอปองกนไมใหเสนเอนไปเกยวกบอปกรณอนจน

เสยหายหรอช ารด

4.3 อปกรณยดคานบน โครงขาตงและขาตง ใชเชอกแยกมดอปกรณแตละอยางไว แลวเกบรวมกนไว

ในกลองพลาสตก

4.4 อปกรณกบดกสลงขงแนวตงหากเกดการช ารดเสยหายตองท าการซอมแซมใหเรยบรอย หรอหาก

ช ารดเสยหายจนไมสามารถซอมแซมไดตองสงท าอนใหมมาทดแทน

5) ขอดและขอควรระวงในกำรใชกบดกแบบสลงขงแนวตง

ขอด คอ กบดกแบบสลงขงแนวตงมประสทธภาพในการจบคางคาวกนแมลงไดเปนอยางด เนองจาก

คางคาวกนแมลงใชการรบสงคลนเสยง (Echolocation) ในการหาอาหารหรอหาต าแหนงตางๆของวตถ แต

คลนเสยงดงกลาวหาต าแหนงของกบดกแบบสลงขงแนวตงไดไมด เพราะวากบดกแบบสลงขงแนวตงเปน

วตถในแนวดง นอกจากนกบดกแบบสลงขงแนวตงไมกอใหเกดอนตรายกบคางคาว ซงลดความตงเครยดของ

คางคาวเปนอยางด และสามารถจบคางคาวไดจ านวนมาก (Morrison, 2005:Dai et al., 2001)

ขอควรระวง คอ กบดกแบบสลงขงแนวตง ไมเหมาะสมทจะตดตงในบางพนท เชน ถ าทมลกษณะ

ของปากถ ากวางมากๆ ถ าทมพนทหนาปากถ านอยเกนไปหรอบรเวณปากถ ามความสงชนมาก เปนตน

นอกจากนการตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงตองใชคนตดตงจ านวนมาก (Dai et al., 2001) และมราคา

คอนขางสง

86

บทท 5

ปญหำและกำรแกไขปญหำกำรใชอปกรณส ำหรบดกจบนกและคำงคำว

การใชอปกรณส าหรบดกจบนกและคางคาวทกลาวมาแลวนน ในการปฏบตงานจรงในพนทจะม

ปญหาและอปสรรคทเกดขนได โดยผเขยนจะยกตวอยางของปญหาทเกดขนพรอมแนวทางแกไข ซงผอาน

สามารถน าไปประยกตใชได

5.1 ปญหำกำรดกจบนกดวยตำขำยดกสตว (mist net)

1.1 กรณนกตดอยบนตาขายเปนเวลานานและมอาการออนเพลย และนกไมสามารถบนได

การแกปญหา คอ ปลอยใหนกเกาะบนมอสกครจนนกสามารถขยบตวไดเอง รออกสกพกนกกจะบน

ไปเอง

1.2 กรณนกตดอยบนตาขายเปนเวลานานจนไมสามารถปลดนกออกจากตาขายได จงตองตดตาขาย

จนขาดเพอน านกออกจากตาขาย

การแกปญหา คอ น าเชอกฟางหรอดายสด ามารอยตรงบรเวณทตาขายถกตดขาด เพอใหสามารถใช

งานตาขายไดชวคราว หลงจากดกจบนกเสรจแลวจงน าตาขายมาซอมแซมใหเรยบรอย

1.3 กรณไมไดน าเสาส าหรบตาขายดกนกมาในพนทปฏบตงาน

การแกปญหา คอ ใชไมไผหรอไมอนๆทมความยาวตงแต 3 เมตรขนไป ทสามารถหาไดในพนทมาท า

เปนเสาทดแทน

1.4 กรณไมไดน าสมอบกมาหรอจ านวนสมอบกไมเพยงพอในการปฏบตงาน

การแกปญหา คอ หาไมในพนทแลวเหลาไมใหแหลม เพอทดแทนสมอบกทไมเพยงพอ หรอใช

เชอกยดเสาไวกบตนไมทอยในบรเวณใกลเคยงแทน

1.5 กรณตดตงตาขายดกนกไวแลวเกดฝนตกลงมากระทนหน

การแกปญหา คอ เกบตาขายอยางรวดเรวโดยการรวบตาขายแตละชนเขาหากน แลวพนเกบสวนปลาย

ของตาขายทหอยลงมาใหเรยบรอย เพอปองกนนกบนมาตดตาขายในขณะทฝนก าลงตก เพราะหากนกตดตา

ขายตอนฝนตกจะท าใหเกดอนตรายกบนกได เมอฝนหยดตกแลวคอยไปกางตาขายออกตามเดม

1.6 กรณนกตดตาขายแลวมนกชนดอนทเปนนกผลามากนนกทก าลงตดตาขาย

การแกปญหา คอ เพมความถในการเดนตรวจตาขายใหมากขน จากเดมเดนตรวจตาขายทกๆ 10-15

นาท ใหเปนการเดนตรวจตาขายทกๆ 5-10 นาทแทน

87

1.7 กรณทไมสามารถจ าแนกชนดนกไดในขณะปฏบตงานหรอไมแนใจวาเปนชนดทจ าแนกชนดไว

หรอไม

การแกปญหา คอ ถายภาพนกไวอยางละเอยด เชน ดานหนา ดานขาง ดานหลง มมกม มมเงย เปนตน

สงภาพดงกลาวใหผเชยวชาญชวยจ าแนกชนดนกดงกลาวตอไป

5.2 ปญหำกำรดกจบนกดวยตำขำยตะปบ (clap net)

2.1 กรณนกไมเขามาในบรเวณทตดตงตาขายตะปบ

การแกปญหา คอ ใชคนเดนไลตอนนกใหเขามาในพนททตดตงตาขายตะปบ โดยตองเดนไลตอน

อยางระมดระวง เพอไมใหนกตกใจกลวแลวบนหนไป

2.2 กรณนกสามารถหลดออกจากตาขายตะปบโดยการมดออกดานขางของตาขาย

การแกปญหา คอ ใชเชอกรอยบรเวณขอบของตาขายใหมความหนาและมน าหนกเพมขน เพอปองกน

นกหลดออกจากตาขายตะปบ หรอเตรยมสวง (hand net) ไปใชปฏบตงานดวย เมอนกหลดออกจากตาขายกใช

สวงครอบนกไวได

5.3 ปญหำกำรดกจบนกดวยทอยงตำขำยจบสตว (cannon net)

3.1 กรณดกนกดวยทอยงตาขายจบสตวแลวตาขายกางออกไมสดผน ท าใหจบนกไดจ านวนนอย

การแกปญหา คอ ไมควรฝงตาขายไวใตดนหรอทราย เพราะวาดนและทรายจ านวนมากถมตาขายจน

หนก ท าใหเวลายงทอยงตาขายจบสตวแลวตาขายกางไมสดผน จงควรใชดนหรอทรายมาทาตาขายเพอ

พรางตาของนกไวเทานน

3.2 กรณดกนกดวยทอยงตาขายจบสตวบรเวณชายหาด เมอยงทอยงตาขายจบสตวแลวตาขายตกลง

ไปในน าท าใหนกจมน า

การแกปญหา คอ ใหเลอกพนททจะตดตงทอยงตาขายจบสตวในบรเวณชายหาดทน าทวมไมถงตาขาย

หลงจากยงทอยงตาขายจบสตวแลว และมพนทเพยงพอส าหรบปฏบตงาน โดยดจากปรมาณน าขนน าลงกอน

วนทจะตดตงทอยงตาขายจบสตว

3.3 กรณดกนกดวยทอยงตาขายจบสตว แตนกไมเขามาในพนททตดตงทอยงตาขายจบสตว

การแกปญหา คอ ใชคนเดนไลตอนนกทอยบรเวณโดยรอบใหเขามาในพนททตดตงทอยงตาขายจบ

สตว โดยตองเดนไลตอนนกอยางระมดระวง เพอไมใหนกตกใจแลวบนหนไป หากนกเกดตกใจแลวบนหน

ไปตองรอจนกวานกจะลงมาหากนในพนทอกครง แลวจงเดนไลตอนนกอกครง

3.4 กรณเกดฝนตกหลงจากตดตงทอยงตาขายจบสตวแลว ท าใหไมสมารถจบนกได

88

การแกปญหา คอ ยกเลกการปฏบตงานในวนนนแลวคอยตดตงทอยงตาขายจบสตวอกครงในวน

ถดไป กอนเกบอปกรณทอยงตาขายจบสตวตองยงตาขายทงเสยกอน แลวจงเกบอปกรณใหเรยบรอย

5.4 ปญหำกำรดกจบนก แมลงและคำงคำวดวยสวง

4.1 กรณดกจบนกดวยสวงในเวลากลางคนบรเวณรงนอนของนก ซงรบกวนการนอนของนก

การแกปญหา คอ เมอจบนกไดแลวตองรบเกบขอมลใหแลวเสรจโดยเรว แลวปลอยนกกลบคนส

ธรรมชาต หรอก าหนดระยะเวลาการปฏบตงานในแตละวน เชนก าหนดเวลาท างานระหวาง 21.00 – 24.00 น.

เปนตน

4.2 กรณดกจบแมลง เชน ผเสอ ดวยสวงแตจบแมลงไดจ านวนนอย

การแกปญหา คอ หาเหยอทมกลนแรงมาใหลอผเสอ เชน ปลารา และปลาเคม เปนตน จะท าใหมผเสอ

บนมาตอมเหยอเพมมากขน และสามารถจบผเสอไดงายขน

4.3 กรณดกจบคางคาวดวยสวง ท าใหคางคาวตกใจและบนไปมาในถ า

การแกปญหา คอ รอจนคางคาวหยดบนและเกาะบนผนงถ าเสยกอน แลวจงใชสวงครอบตวคางคาวท

เกาะบนผนงถ าอกครง ดวยความเงยบและความระมดระวง

5.5 ปญหำกำรดกคำงคำวดวยกบดกแบบสลงขงแนวตง

5.1 กรณขณะทตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงในพนทปฏบตงาน แลวเกดมเสนเอนของคานขงเสน

เอนขาดบางเสน

การแกปญหา คอ ท าการตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงใหเสรจ จากนนน าเสนเอนส ารองมารอยเขา

ไปใหมในต าแหนงทเสนเอนขาด

5.2 กรณตดตงกบดกแบบสลงขงแนวตงเสรจแลวแตเกดฝนตก

การแกปญหา คอ รอจนฝนหยดตกแลวสงเกตวามคางคาวบนออกหากนหรอไม ถาคางคาวไมออกหา

กน ควรยกเลกภารกจและเกบอปกรณกลบ จากนนจงคอยกลบมาตดตงอปกรณใหมอกครงในวนถดไป

5.3 กรณทไมสามารถจ าแนกชนดคางคาวไดในขณะปฏบตงานหรอไมแนใจวาเปนชนดทจ าแนก

ไวหรอไม

การแกปญหา คอ ถายภาพคางคาวไวอยางละเอยด เชน ดานหนา ดานขาง มมกม มมเงย เปนตน

บรเวณทตองถายภาพใหชดเจนทสด คอ ใบหนาของคางคาว จากนนน าภาพคางคาวมาเปรยบเทยบกบชนด

ของคางคาวในหนงสอจ าแนกชนดคางคาว หรอสงภาพดงกลาวใหผเชยวชาญชวยจ าแนกชนด

89

เอกสำรอำงอง

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. คมอเรองนกอพยพ. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม. 2553.

กองโรงงานวตถระเบด ศนยอตสาหการสรรพาวธ. ค าแนะน าการใช Cannon net.กรมสรรพาวธ

ทหารบก. 2550.

กลยาณ บญเกด, ไสว วงหงษา, สภาภร วชรพฤษาดและธระวฒน เหมะจฑา. การตดตามประชากรคางคาว

แมไกภาคกลาง ทวดหลวงพรหมาวาส จงหวดชลบร. 2550.

จารจนต นภตะภฏ, กานต เลขะกลและวชระ สงวนสมบต. คมอศกษาธรรมชาตหมอบญสง เลขะกล.

นกเมองไทย. 2555.

ฑฐ สอนสา, ไกรรตน เอยมอ าไพ และสมชาย นมนวล. เทคนคการจบนกดวยทอสงตาขาย (Cannon Net)

ในประเทศไทย. ผลงานวจยและรายงานความกาวหนางานวจย ประจ าป 2553. กลมงานวจยสตวปา

ส านกอนรกษสตวปา กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. กรงเทพฯ. 2554;113-123.

ฑฐ สอนสา, สมชาย นมนวล, ไกรรตน เอยมอ าไพ, ตวงรตน โพธเทยง, กลธดา อทธพร และมงคล โมรา. การ

จบนกชายเลนตดเครองหมายเพอศกษาเสนทางการอพยพ โดยการใชเทคนคทอสงตาขาย (Cannon

Netting) บรเวณพนทปากแมน าทาจน จงหวดสมทรสาคร. ผลงานวจยและรายงานความกาวหนา

งานวจย ประจ าป 2553. กลมงานวจยสตวปา ส านกอนรกษสตวปา กรมอทยานแหงชาต สตวปาและ

พนธพช. กรงเทพฯ.2554;125-135.

โดม ประทมทอง, สมหญง ทฬหกรณ และประทป ดวงแค. บญชรายชอนกในประเทศไทย A Checklist of

the Birds in Thailand. วารสารสตวปาเมองไทย. 2554;18(1):152-319.

นรศ ภมภาคพนธ. เอกสารประกอบการสอนวชา 302443 นเวศวทยาสตวปา. ภาควชาชววทยาปาไม

คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2549;17.

ปญญพฒน เศษวสย, ธนศกด ชางบรรจง, ตตยนช แชมใส, เพลน ยงยทธวชย, นรรตน สงขะไชย, ทฆเวท เวฬวนารกษ, เสนย งามเลศพอจต, อนวตน วรชสดากล และปานเทพ รตนากร. การกระจายของคางคาวแมไก (Pteropus spp.) บรเวณภาคกลางของประเทศไทย. Journal of Applied Animal Science. 2554;4(3 ):21-29.

ปญญพฒน เศษวสย, ธนศกด ชางบรรจง, ตตยนช แชมใส, ศรพร ตงสดใจ, สขมาล ฤทธเตม, ทฆเวท เวฬวนา

90

รกษ, สนนาถ เจยมทวบญ, ไพศลป เลกเจรญ, กนษฐา ตนเชยงสาย, กนกพร ไตรวทยากร, สรชต แวงโสธรณ, รวงรตน พทธรงควตรและกฤษฎา ใจชน. ความหลากหลายของคางคาวทอาศยอยในถ าในพนทจงหวดกาญจนบร. Jounal of Applied Animal Science. 2555;5(3):15-23.

ประทป ดวงแค. สตวเลยงลกดวยนมเมองไทยส าหรบการจ าแนกชนดภาคสนาม. คณะวนศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2551.

ประทบ ดวงแค, วจกขณ ฉมโฉม และไกรรตน เอยมอ าไพ. ความหนาแนนของนกบรเวณเขตหามลาสตวปา

บงบอระเพด จงหวดนครสวรรค. 2555.

พพฒน สรอยสข. บญชรายชอคางคาวในประเทศไทย. วารสารสตวปาเมองไทย. 2554;18(1):121-151.

รชน โชคเจรญและรองลาภ สขมาสรวง. นเวศวทยาของชางปา (Elephas maximus) ในเขตรกษาพนธสตวปา

ภวว จงหวดบงกาฬ. สมมนาทางวชาการ เรองสตวปาเมองไทยครงท 33. 2555;16-17.

รงโรจน จกมงคล. Thailand Bird Guide. คมอจ าแนกชนดนกดวยภาพถาย. สมบรณทสด. 2549.

รงรชน พมาทย, อทย ตรสคนธ, ฟลลป ด ราวด, ศรายทธ โพธแมนกล, นตยา พวงแกวและวนชย

พลบพลงทอง. คมอดนกเบองตน. สมาคมอนรกษนกและธรรมชาตแหงประเทศไทย. 2543;6.

วชร ลลาไพบลย, สาระ บ ารงศร, อนรรฆ พฒนวบลย และเดชา ววฒนวทยา. อาหารและปจจยทมผลตอการ

กนอาหารของคางคาวปากยน ทเขาชองพราน จงหวดราชบร. วารสารสตวปาเมองไทย. 2546;11(1).

วรพนธ ภมณ, วจกขณ ฉมโฉม, สาระ บ ารงศรและรองลาภ สขมาสรวง. การเลอกพนทเกาะนอนของคางคาว

แมไกภาคกลาง (Pteropus lylei K. Andersen, 1908) บรเวณพนทภาคกลางของประเทศไทย. สมมนา

วชาการ เรองสตวปาเมองไทยครงท 30. 2552.

วรพนธ ภมณ, วจกขณ ฉมโฉม, สาระ บ ารงศรและรองลาภ สขมาสรวง. การประเมนประชากรคางคาวแมไก

ภาคกลาง (Pteropus lylei K. Andersen, 1908) ดวยวธนบโดยตรงและนบจากภาพถาย. วารสารสตว

ปาเมองไทย. 2556;20(1).

Barlow Kate. Hand-netting for bats. Expedition Field Techniques. BATS. Geography Outdoors :

the centre supporting field research, exploration and outdoor learning. 1999.

Breese G., Kalasz K., Woods J., Austin G., Duiven A., Bennett C., Robinson R., van J. and Kam D.

Cannon Net Training for Beginners. 2010.

Brown R. W., Lawrence M. J. and Pope J. Animals Tracks, Trails & Signs. Hamlyn Guide. 1995.

Chenger J., Coulston J., Rhome K., Sinander T., Haskew A. and Tyburec J. Bat Conservation and

91

Management, Inc. Carlisle, Pennsylvania. 2011.

Constantine D. G. An automatic bat-collecting device. Journal of Wildlife Management. 1958;22:17-22.

David H. Austin. Trapping Turkeys in Florida with the Cannon net. Florida Game and Fresh Water Fish

Commission. Presented at Techincal Game Sessions Southeastern Section. The Wildlife Society.

Tulsa, Oklahoma. 1965.

Dai F., Tadashi I., Naoki A. and Toshiki A. Efficiency of Harp Trap for Capturing Bats in Boreal

Broad-Leaved Forest in Japan. Hokkaido University Forests, EFRC. Eurasian J. For. Res.

2001;3: 23-26.

Francis D. and Butterworth J. Making and mending mist nets. BTO. 2005.

Guide to Wisconsin Spearing, Netting, and Bait Harvest Regulations 2012-2013. Wisconsin Department

of Natural Resources. Bureau of Fisheries Management.P.O. Box 7921.Madison,

2012;53707-7921:10.

Gibson, W. Hamilton. Camp life in the woods and the tricks of trapping and trap making . New York. 1882.

Howes J. and Bakewell D. Shorebird Studies Manual. AWB Publication. Kuala Lumpur. 1989;55.

Labisky R. F. and Mills H. B. Night-Lighting : A Technique for Capturing Birds And Mammals. 1959;2-3.

Maarten V. Handbook of Inventory Methods and Standard Protocols for Surveying Bat in Alberta. 2005.

McClure E. Bird Banding. Manual for bird banders and other publications. U.S. Fish and Wildlife

Service. USA. 1988.

Morrison K. Harp trapping; guidance notes for bat workers. BaTML Publications. 2005.

Newman S. H., Field H., Epstein J. and Jong C. Investigating the role of bats in emerging zoonoses.

Balancing ecology, conservation and public health interest. FAO. 2011.

Redfern C. P. E. and Clark J. A. Ringers’ Manual. BTO. 2001;133-140.

Rogers D. J. and Randolph S. E. A comparison of electric-trap and hand-net catches of Glossina

Palpalis (Robineau-Desvoidy) and G. tachinoides Westwood (Diptera:Glossinidae) in the

Sudan vegetation zone of northern Nigeria. Bull.ent.Res. 1978;68:283-297.

Siengsanan Jarunee. Introduction of wild bird trapping techniques. Manual of field sample Collection for

92

avian influenza viral detection in wild birds. The Monitoring and Surveilance Center for Zoonotic

Diseases in Wildlife and Exotic Animals. Faculty of Veterinary Science, Mahidol University. 2007.

Standen R., Jessop R. and Minton C. Cannon-netting Induction Manual. Victorian Wader Study Group.

Final vers 3.4. 2011.

Surlykke A., Miller L.A., Mohl B., Andersen B.B., Christensen-Dalsgaard J. and Jorgensen M.B.

Echolocation in two very small bats from Thailand: Craseonycteris thonglongyai and Myotis

siligorensis. Behav Ecol Sociobiol. 1993;33:1-12.

Tuttle M. D. An improved trap for bat. Journal of Mammalogy. 1974;55:475-477.

Whitworth D., Newman S., Mund T. and Harris P. 2007;Chapter3 wild bird capture techniques. In : wild

bird and avian influenza. 33-50 ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/010/a1521e/a1521e.pdf

.Accessed August 18,2008.

William J. Sutherland, Ian Newton and Rhys E. Green. Bird Ecology and Conservation: A Handbook

of Techniques. 2004.

Wiratsudakul A. and Cheewajorn K. MIST NET MANUAL. The Monitoring andSurveilance Center for

Zoonotic Diseases in Wildlife and Exotic Animals. Faculty of Veterinary Science, Mahidol

University. 2008.

Ministry of Environment, Lands and Parks Resources Inventory Branch for the Terrestrial Ecosystems Task

Force Resources Inventory. Inventory Methods for Bats. Standards for Components of British

Columbia's Biodiversity. 1998;20.

ศนยเฝาระวงและตดตามโรคจากสตวปา สตวตางถนและสตวอพยพ คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล

999 ถนนพทธมณฑลสาย 4 ต าบาศาลายา อ าเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม 73170 โทรศพท 02-4415238

www.vs.mahidol.ac.th/mozwe

คู่มือ - mahidol university...8 แสดงการเป ดค ม อด นก a...

Documents