1

เมนท 22 การเลยงกวางรซาเพอผลตเขากวางออน

งานศกษาและพฒนาดานปศสตว

ศนยศกษาการพฒนาภพาน อนเนองมาจากพระราชด าร หม 10 ต าบลหวยยาง อ าเภอเมอง จงหวดสกลนคร 47000

โทรศพท 042-747470

2

ค าน า กวางรซาเปนสตวเศรษฐกจตวใหม ทเกษตรกรก าลงใหความสนใจ เพราะ

เปนสตวเคยวเอองกนอาหารไดหลากหลายชนด ทนทานตอโรคระบาด มอตราการสบพนธสง ผลผลตทไดสามารถใชไดทกสวน จงสามารถเลยงเพอการคาได ซงในครงแรกอาจตองอาศยเงนลงทนทสง แตไดผลตอบแทนจากการจ าหนายผลผลตกวางไดในระยะยาว ไดแก รายไดจากการจ าหนายพนธกวาง การจ าหนายเนอ และการจ าหนายเขากวางออน แตอยางไรกตามควรศกษาถงดานตลาดทรองรบผลผลต เพอลดปญหาดานการตลาดตอไป

คณะผจดท า งานศกษาและพฒนาดานปศสตว

3

สารบญ หนา

การเลยงกวางรซา

ลกษณะทวไปของกวางรซา 4

ลกษณะทางกายภาพของกวางรซา 5

โรงเรอนกวางและการจดการฟารมกวาง 7

แบบคอกตดเขากวางออนตนทนต า 9

ลกษณะซองบงคบตดเขากวางออน 10

อาหารและการใหอาหาร 11

การใหอาหารกวาง 13

การจดการแปลงหญา 14

การผสมพนธกวาง 16

โรคและการปองกนโรค 17

เขากวางออน 20

ลกษณะเขากวาง 21

ระยะการตดเขา 22

ขนตอนการตดเขากวางออน 23

ขนตอนการแปรรปเขากวางออน 25

สรรพคณเขากวางออน 27

ตนทนและผลตอบแทน 28

เอกสารอางอง 29

4

การเลยงกวางรซา กวางเปนสตวเลยงลกดวยนม กบค เคยวเออง จดอยใน ล าดบ Order : Artioduatgla วงศ Family : Cervidae กวางสามารถอาศยอยในทกสภาพภมอากาศ มการกระจายพนธตงแตทวปอเมรกา เอเชย ยโรป และแอฟรกา ส าหรบกวางในสกล Cervus ทพบในประเทศไทย ม 4 ชนด คอ สมน ละองละมง เนอทรายและกวางปา

ลกษณะทวไปของกวางรซา กวา งส าม ารถ อ า ศ ย อ ย ใน ท ก สภ าพ

ภมอากาศ ล าตวมขนาดกลาง สน าตาลเหลอง-น าตาลเทา เพศเมยสออนกวาเพศผ สงประมาณ 1.1 - 1.3 เมตรน าหนกโตเตมทเพศผ 120 - 160 กก. เพศเมย 65 - 90 กก.

อปนสย ชอบอยเปนฝง ตนตกใจงาย และจะวงหน สามารถกระโดดไดสงถง 3

เมตร โดยเฉพาะพอแมพนธ ชวงทเขาแขง จะแสดงอาการดราย หวงตวเมยไมใหตวผอนเขาใกล ไลขวดกนจนกวาจะยอมแพหนไป กวางทแยกจากแมมาเลยงตงแตเลกอายไมเกน 2 เดอน คอนขางเชองและคนเคยกบคนเลยงทงเพศผและเพศเมย สามารถปลอยออกมาเดนเลนกบคนได

พฤตกรรม : ออกหากนในเวลาเยน-ค า ชอบอยรวมฝงใหญ

5

ลกษณะทางกายภาพของกวางรซา ใบห (Ear) กวางมใบหทพฒนารบเสยงไดดมากใบหใหญใชเปนกรวยรบเสยงส ชองรห ใบหสามารถกระดกไปมาไดหลายทศทางโดยทสวนหวไม ตองเคลอนไหว กวางสามารถรบเสยงทมความถไดเชนเดยวกบสนขท า ใหสามารถไดยนเสยงกาวเทาของนกลาเชน คน สนข เปนตน ขน (Coat) ขนกวางสวนใหญมสน าตาล ชวยในการพรางตว สของขนจะ เปลยนแปลงไปตามอาย และฤดกาล เชนในฤดหนาวกวางจะผลดขน ใหมทมความหนาเพอปองกนความเยน ตา (Eyes) กวางสามารถมองไปขางหนาไดมมกวางถง 310 องศา โดยไมตอง เคลอนไหวสวนหว เปนสาเหตใหกวางมองไปทจดๆเดยว (focus)ได อยางล าบาก สามารถปรบเขากบสภาพกลางวนและกลางคนไดด ตอมน าตา (Facial gland) อยใตหวตาทง 2 ขาง ลกษณะเปนรอง ท าหนาทคด หลงสารทมกลนฉนไหลตามรองน าตา เพอปลอยกลน กวางจะเอา หนาถตนไมเปนการแสดงอาณาเขต ปาก (Mouth) ปากของกวางประกอบดวย 2 สวน คอ ปากบนและปากลาง กวางมฟนเฉพาะปากลาง สวนปากบน จะไมมฟนหนา แตมเพดาน ปากบน ทแขงซงใชแทนฟนส าหรบฉก บด เคยวอาหาร ฟน (Teeth) โตเตมทมฟนแท 32-34 ซ - ฟนบนประกอบดวย ฟนเขยว 0-2 ซ ฟนเคยว 6 ซ ฟนบด 6 ซ - ฟนลางประกอบดวย ฟนตด 6 ซ ฟนเขยว 2 ซ ฟน เคยว 6 ซ ฟนบด 6 ซ จมก (Nose) จมกกวางสามารถตรวจรบกลนไดระยะทางไกล และกวางจะใชลน

เลยจมกของมนเพอใหความชมชนอยเสมอ และใหจมกสามารถรบกลนไดดขน และกวางจะใชจมกในการเตอนภยในการสอสารถงกน

6

เทา/ขา (Feet/Lege) กวางมเทาลกษณะเปนกบและเปนค ขากวางมลกษณะเรยวยาว และมมดกลามเนอ ทมพลง สามารถวงกาวดวยอตราความเรว 60 กโลเมตรตอชวโมง และสามารถกระโดดรวไดสงถง 3 เมตร

เขา (Antler) เขากวางเจรญจากปมเขา 2 ปม ในชวงระหวางเรมสรางเขากวาง ออน เรยกว า velvet จะม ขนอ อนคลายก ามะหย ข นปกคลม ประกอบดวยเสนประสาทและเสนเลอดมาหลอเลยงตวเขา กวางม เขาเฉพาะตวผ ตวเมยไมมเขา กระเพาะอาหาร ม 4 กระเพาะ กวางรซาไมมถงน าด ยกเวนกวางมสคทมถงน าด เตานม ม 4 เตา

ลกษณะกวางรซาเพศผ

เขา (Antler) กวางมเขาเฉพาะตวผ ยกเวน กวางเรนเดยรตวเมยจะมเขาดวย และกวางมสค จะไมมเขาทงตวผและตวเมย

ตอมน าตา อยใตหวตาทง 2 ขาง ลกษณะเปนรอง ท าหนาทคดหลงสารทมกลนฉนไหลตามรองน าตาเพอปลอยกลน โดยกวางจะเอาหนาถตนไมเปนการแสดงอาณาเขต

7

โรงเรอนกวางและการจดการฟารมกวาง การเลยงกวางมอย 2 วธ คอ

1. การเลยงกวางแบบปลอยทงกวาง เปนการเลยงแบบใชพนทมาก โดยจะมการกนรวเพอแบงพนทปลกพชอาหารสตวเปนแปลงๆ แลวปลอยกวางใหเขาแทะเลมและหมนเวยนเขาไปเลยง

2. การเลยงกวางแบบขงคอกในพนทจ ากด เปนระบบทใชพนทการเลยงนอย สามารถเลยงกวางไดหลายตว และงายตอการดแลรกษา การเลยงกวางแบบนผเลยงตองตดพชอาหารสตวมาใหกวางกน ท าใหสามารถควบคมคณภาพการเลยงกวางได ตองมแหลงหญาทเพยงพอ เหมาะส าหรบเกษตรกรทมพนทจ ากด อปกรณจ าเปนพนฐานในการท าฟารมกวาง ดงน

1.รว เปนสงส าคญมาก เพราะกวางเมอตกใจจะกระโดดไดสงถง 2 เมตร และอาจชนรวและบาดเจบได วสด ทท าร ว จงต องมความยดหยนสง และทนทานแขงแรง ตอการชนของกวางเมอกวางวงชนรว รวมทงเปนอาณาเขตและสตวอนเขามารบกวน หรอท ารายกวาง

2. คอกส าหรบเลยงกวาง ในกรณท

มการเลยงแบบขงคอกไมควรกวางจนเกนไปเพราะกวางเปนสตวทเปรยว จบยาก อาจวงชนผนงคอกตายไดงาย การทคอกแคบ กวางจะเชองกวา และสะดวกในการจบ ควรทมหลงคาเพอกนฝนกนแดด

ลกษณะตาขายทใชท ารวกนคอกกวาง

โรงเรอนภายในคอกส าหรบ ปองกนแดดและฝน

8

ลกษณะคอกกวางรซา แบบเลยงขงคอก

3. รางหญาและรางอาหารขน การออกแบบรางส าหรบใสพชอาหารสตว ทตดมาใหกวางกน ตอง

ค านงถงการปองกนการเหยยบย าของกวางดวย เนองดวยพชทใหถกกวางตวอนเหยยบย าลงไปจะท าใหความนากนลดลง เกดการสญเสยไปประมาณ 30 – 50 %

รางส าหรบสตวควรท าเปนตะแกรงททท าดวยลวดตาขายหางๆ แขวนตดไวกบรว เพอใหกวางเขามาใตรางแลวยดคอดงหญาไปกน

รางอาหารขน รางอาหารหยาบ

9

4. คอกตดเขากวางออน ส าหรบตดเขากวางออน ท าวคซน ถายพยาธ

แบบคอกตดเขากวางออนตนทนต า

แบบแปลนคอกตดเขากวางออน (งานศกษาและพฒนาดานปศสตว)

ลกษณะคอกตดเขากวางออน

10

ประมาณการ คาใชจายคอกตดเขากวางออน

จ านวน รายการ หนวย อตรา (บาท)

จ านวนเงน(บาท)

งานกอสรางคอกตดเขากวาง

1 คอนกรตหยาบ (1:3:5) ลบ.ม. 1,650.00 1,650.00

3 คอนกรตเสรมเหลก (1:2:4) ลบ.ม. 3,000.00 9,000.00

37 เหลกสเหลยมกลวง ขนาด 2"x2" หนา 2 มม.ยาว 6 ม. ทอน 465.00 17,205.00

12 ตาขายถกสเหลยมขนมเปยกปน ตา 2" ตร.ม. 102.00 1,224.00

8 แผนไมอดยาง หนา 20 มม.ขนาด 1.20x2.40 ม. แผน 800.00 6,400.00

48 สงกะส ขนาด 6 ฟต แผน 100.00 4,800.00

3 สงกะสหลบมม แผน 150.00 450.00

1 ตะปหว หวหมวก ลง 530.00 530.00

2 สน ามน กระปอง 595.00 1,190.00

1 น ามนผสมส แกลลอน 250.00 250.00

13 บานพบ ขนาด 6" อน 45.00 585.00

5 กลอนประตเหลก อน 85.00 425.00 รวมราคาวสด 43,709.00

หมายเหต : หากสามารถหาวสดมอสอง มาใชในการสรางจะสามารถลดตนทนไดมากกวารอยละ 50 **ราคาวสดทจดซอขนอยกบราคาในแตละทองท

11

ลกษณะซองบงคบตดเขากวางออน

โครงสรางคอกตดเขากวางออน ประตดานขาง เปดใหกวางออก

ลนชกกน เปด - ปดตวกวาง ประตดานหนาปลอยตวกวางเมอตดเขาเสรจ

อาหารและการใหอาหาร กวางเปนสตวเคยวเอองทมความสามารถพเศษในการยอยอาหารทมเยอใยสงคอสามารถกนหญาและใบไมตางๆ รวมทงยงสามารถแทะเปลอกตนไมเปนอาหารได แตการดแลเลยงในระบบขงคอกจะตองน าอาหารมาให จงจ าเปนจะตองค านงถงปรมาณและคณภาพของอาหารเพอใหไดอยางเหมาะสม นอกจากพชอาหารแลว จะใหเกลอแรเปนอาหารเสรม เน องจากการเลยงกวางในคอก จะขาดสารอาหารทเหมาะสมบางอยางทไดจากธรรมชาต อาหารแบงได 2 ประเภท ดงน

12

1. อาหารหยาบ ( Roughages ) คอ อาหารจ าพวกทมเยอใยหรอกาก ( Crude Fiber ) มากกวา 18 % ขนไป ไดแก หญารซ หญาขน หญากนน หญาเนเปยร หญาโรด หญาแพรก หญาไมกวาด ใบปอสา ใบมะมวง ใบขนน ขาวโพดฟกออน มะกอก มะขามปอม ไมยราบยกษ ไมยราบเลอย เปนตน แตไมกนพชทมกลนหรอยาง เชน ตนดอกรก สะเดา กะเพรา ถากวางไดรบอาหารหยาบทมคณภาพเพยงพอแลวจะชวยลดตนทนคาอาหารขนได 2. อาหารขน ( Concentrates ) คอ อาหารจ าพวกทมเยอใยหรอกากไมเกน 18 % แตมคณคาทางโภชนาการสง เชน อาหารส าเรจรปอดเมด โดยใชอาหารโคเนอ หรอโคนม ซงมโปรตน 15-20 เปอรเซนต การใชขนอยกบอายและสภาพในขณะนนของกวาง เชน ผสมพนธ เลยงลก หรอสภาพทรดโทรม เปนตน

อาหารขนส าเรจรป

ทใชเปนอาหารส าหรบกวาง กอนเกลอแร

3. เกลอแร เพราะวากวางในธรรมชาตตองการแรธาตทสง เหนไดจากการกนดนโปง ควรเปนเกลอแรทอดเปนกอนส าหรบโค-กระบอ และตองมใหกวางเลยกนไดตามความตองการตลอดเวลา

13

4. น าสะอาด ควรมน าสะอาดไวใหกวางภายในคอก มใหสตวกนอยตลอดเวลา 5. อาหารเสรมตามฤดกาล ไดแก ตนกลวย มะละกอ ขาวโพด เปนตน ในบางฤดกาลบางพนทอาหารเหลานจะหาไดงาย มราคาถก แตมคณคาส าหรบกวาง กสามารถน ามาเสรมเพมความนากน และลดความจ าเจของอาหาร การใหอาหารกวาง อาหารหยาบจะคดจากหลกการใหคอ ปรมาณอาหารหยาบแหง 2%/น าหนกตว/วน หญาสดมความชนอยประมาณ 70-80 เปอรเซนต ดงนนกวาง 1 ตว น าหนก 100 กโลกรม กจะกนหญาสดประมาณ 6.7-10 ก.ก. ตอวน ขนอยกบสภาพความชนของหญา การใหอาหารขนแกกวางสามารถใหอาหารสตรเดยวกบอาหารขนส าหรบโคเนอหรอโคนม ทมปรมาณโปรตนรวม ประมาณ 14 – 18 % แตการใหอาหารขนกบกวางในชวงแรก ตองใหในปรมาณนอยกอน แลวคอยๆเพมปรมาณมากขน เพอใหจลนทรยในระบบทางเดนอาหารของกวางไดมการปรบตว สวนปรมาณอาหารขนทใหนน กขนอยกบวตถประสงคของในการเลยง เชน การเลยงเพอขนขายเนอ อาจใหอาหารขนสงประมาณ 2 % ของน าหนกตว แตถาเปนการเลยงกวางเพอผลตลกขาย หรอเขากวางออน การใหอาหารขนเพอเสรมในชวงทใหอาหารหยาบมไมเพยงพอ ปรมาณอาหารขนทใหขนอยกบคณภาพและปรมาณอาหารหยาบทสตวไดรบในชวงนน (ประมาณ 1% ของน าหนกตว) ตวอยาง ถาหากเลยงแมกวาง 5 ตว พอพนธ 1 ตว จะตองใชหญาสดกกโลกรม

แมกวาง 5 ตว กนอาหารตวละ 1.0 กก. รวมกน 5 กก./วน พอกวาง 1 ตว กนอาหารตวละ 1.7 กก. รวมกน 1.7 กก./วน รวมกนอาหาร (วตถแหง)(หญาสด มวตถแหงประมาณ 25%) จะตองตดหญาสดใหกนวนละ (6.7x100)/25 = 26.8 กก./วน

14

การจดการแปลงหญา การท าฟารมกวาง แปลงหญาคณภาพดเปนสงทจ าเปนและส าคญทสด เพอลดตนทนดานอาหาร โดยเฉพาะอาหารขน หลกในการพจารณาในการท าแปลงหญา คอเลอกบรเวณพนทอดมสมบรณ มน าเพยงพอตลอดทงปแตไมมน าทวมขง

การท าแปลงหญาตองศกษาหญาแตละชนดวาเหมาะสมตอพนทตอสภาพแวดลอมอยางไร มคณลกษณะและการตดเอาผลผลตเมอไร การท าแปลงหญาควรท าในลกษณะการหมนเวยนแปลงหญา เพอใชใหไดตลอดทงป และอยางสม าเสมอตลอดไป ชนดของพนธหญาไดแก หญาแพงโกลา เนเปยรปากชอง1 กนน หญาขน เปนตน

หญาขน เปนหญาประเภทขามป ล าตนกลวงและเลอยบนดน ขนไดด ทมแหลงน าอดม สมบรณ การเจรญไหลตามหนาดน ขอทดนจะงอกรากแตกหนอ ไมนยมน าเมลดปลก การขยายพนธ ใชสวนตนทแกมขอตดอยางนอย 2 ขอ ทนทานตอการเหยยบย า มโปรตน 10-11 %

หญากนน เปนหญาทเจรญแบบแตกกอ เจรญเตบโตไดดในสภาพทมรมเงาชอบดนทราย ไมทนทานตอพนทมน าขง นยมแยกกอปลก สามารถปลอยสตวเขาไปแทะเลม หรอตดเกยวใหกนไดเมอปลกไปแลว 90-120 วน ทนทานตอสภาพการตดและแทะเลมไดดกวาหญาขนและรซ เปนหญาทมความนากนสง สตวชอบโดยเฉพาะใบออน ยอดออนทแตกขนมา 2-3 สปดาห หลงตด มโปรตน 14-20 %

หญาเนเปยรปากชอง 1 เปนหญาประเภทขามปแตกกอสง คลายออย ไมทนทานตอการเหยยบย า ขยายพนธ โดยการใชทอนพนธ หรอแยกกอ และตดใหสตว ตดครงแรก หลงปลก ประมาณ 75 วน จากนน ใหตดทกๆ 45-60

15

วน ชอบดนทมการระบายน าดและมความ อดมสมบรณ ทนแลง แตไมทนน าทวมขง มโปรตน 8- 11 %

หญาแพงโกลา เปนหญาทมอายยนหลายป ลกษณะตนกงตงกงเลอย ขนาดล าตนเลก ไมมขน ใบมลกษณะเลกเรยวและยาว จ านวนใบดกออนนม เหมาะส าหรบการน าไปท าหญาแหง ทนตอสภาวะน าทวมขง ทนแลงไดด สามารถเจรญเตบโตไดดในดนทมความอดมสมบรณ วธปลกโดยการใชทอนพนธ มโปรตน 8- 12 %

หญาอลลาฟล หญาเนเปยรปากชอง 1

หญาแพงโกลา หญาขน

16

การผสมพนธกวาง ในชวงฤดผสมพนธ กวางตวผจะมเขาแขงเตมท คอใหญ ไหลหนา สขน

เขมขน ลกอณฑะมขนาดใหญท าใหมน าเชออสจมากเหมาะสมในการผสมพนธ พฤตกรรมของกวางจะท าเสยงข เขาขวดตนไม ชนรว ตอสคน ตอมใตตาเปด ตาขวาง ชอบเลนน า และชอบฉรดตวเองเพอเรยกความสนใจตวเมย และท ารมฝปากมวนคลายแพะ

กวางแมพนธจะเปนสดตลอดทงปแตกวางพอพนธจะผสมพนธในระยะเขาแก (ประมาณ 3 เดอนในแตละป) ในฤดผสมพนธกวางพอพนธจะมนสยดรายชอบขวดกนเองเพอครอบครองฝงตวเมย

อตราสวนในการคมฝงผสมพนธ ตวผ : ตวเมย เทากบ 1 : 20 - 30 อายทเหมาะสมในการผสมพนธ ตวผ อาย 2 ป น าหนก 70 กก. ตวเมย อาย 18 เดอน น าหนก 45 กก. และอาหารคณภาพด มผลตออตราการตงทองสงถง 95% ถาอาหารคณภาพต าโอกาสการตงทองเพยง 55%

กวางทผสมตดมระยะเวลาตงทอง 251 วน ตกลกครงละหนงตว

กวางเพศรซาผ กวางรซาพอแมพนธ

17

ความหนาแนนในการเลยงกวาง แบบขงกรง กวางอมทองใกลคลอดและเลยงลกใชพนท 100 ตรม. กวางขนาดอนใชพนท 50 ตรม.

แบบปลอยแปลง (stocking rate) ขนอยกบคณภาพแปลงหญา ถาคณภาพดสามารถเลยงกวางรซา 2-3 ตว/ไร หรอคดตามปรมาณความตองการอาหาร(วตถแหง) โรคและการปองกนโรค ดวยธรรมชาตกวางเปนสตวปาทมความทนทานตอโรคและแมลงมารบกวนเมอถกท ามาเลยง และมการจดการฟารมทด คอ มพนธด มอาหารทมคณภาพและปรมาณทใหเหมาะสม มการควบคมพยาธภายใน ภายนอก มการตรวจเชคสขภาพเปนประจ าสม าเสมอ มการสขาภบาล การปองกนโรคจากภายนอกเขาสฟารม ในเรองของโรคนน แทบไมพบ หากเมอมกวางเกดเปนโรคขนมา สงทกระท าเปนอนดบแรก คอ การแยกสตวปวยออกไปยงคอกรกษา หาอาการของโรค ดวยการสงเกตสงทกวางแสดงออกมา และรบปรกษาสตวแพทยท าการรกษาทนท

โรคทพบในกวาง มดงน 1. โรคแทงตดตอ (Brucellosis) ท าใหกวางแทงลก และอาจมอาการเปน

สด ไมสม าเสมอ ผสมไมคอยตด รกคาง การตดตอถงกนของโรค คอ ทางปากดวยการเลย และทางการสบพนธ กวางทเปนโรคนจะรกษาใหหายไดยาก จงนยมการปองกนมากกวาดวยการตรวจเชค ถาพบกท าการคดออก และอกวธคอการฉดวคซน กรณทพบโรคนมากในฝง

18

2. วณโรคปอด กวางตดโรคนจากการกนอาหาร และน าทมเชอวณโรคเขาไป หรอ หายใจเอาฝนละอองทมเชอวณโรคทยงไมตายเขาไป วณโรคเปนโรคเรอรง อาการ โดยทวไปคอ เบออาหาร ผอม ไอแหง ไอถขน ไอมเสยงทบและมเสยงเสยดสในทรวงอก คลายปอดอกเสบ ปลายทวารมน ามกไหล ขณะไอมเสมหะออกทงทางปากและจมก

การรกษา ไมนยมรกษา โดยจะก าจดกวางตวนนออกไป 3. โรคเลปโตสไปโรซส ( Leptospirosis ) เกดจาก เชอเลปโตสไปรา(Leptospira ) อาการโดยทวไปคอ ออนเพลย มไขสง น าหนกตวลด ยนซม หายใจขด มกหมอบลงกบพนตาเหลอกตากลบ ถาตงทองจะแทงลก พาหะของโรคคอหน การรกษา ใชยาเพนนซลนควบกบสเตรปโตมยซน 4. โรคทเกดขนระหวางการขนสงนาน ( Railroad Disease, Transit Tetany ) เกดจากภาวะความเครยด และตดเชอ แทรกซอนภายหลง ท าใหสตวแสดงอาการปวย สาเหตคอความเครยดจากสภาพการขนสง การถายเทของอากาศ ขาดอาหารและน าอาการเมอถงปลายทางจากการขนสง สตวมอาการกระวนกระวาย ตนเตน การเคลอนไหวไมประสานกน ขาหลงจะเปนอมพาตออนๆ ไมกนอาหาร น าลายเปนฟอง ตอมาลมนอนในทาใชหนาอกรองรบ น าหนกตว หวพบกลบมาททรวงอกหรอเอว สภาพทรด และตายภาย ใน 3-4 วน การปองกน ในการไลตอนสตวใหท าดวยความนมนวล ถาสตวทตอนเรมหอบใหหยด การขนสงเมอถงปลายทางการน าสตวออกจากกรงเคลอนยายไปยงคอกสถานทใหม หามสงเสยงดง หรอบงคบใหออก ปลอยใหสตวออกเองโดยสงบ หรอในชวงจบเขากรงเคลอนยาย การใชยากลอมประสาท ชวยกจะเปนการด การรกษา หากสตวเกดโรคขนหลงจากปลอย ใหยาปฏชวนะหรอซลฟา ถาสตวยนไดใหกรอกดวยกรเซอรน (glycerrin) ผสมน าอน

19

6. รบสารพษจากยเรย การใหยเรยเสรมลงในอาหารสตวเคยวเอองเพอใชเปนแหลงเสรมโปรตนนน ท าใหภาวะความเปนกรด-ดาง ของรางกาย สญเสยไป กรณทไดรบมากเกนไปประมาณ 30 นาท สตวจะตาย โดยสตวจะแสดงอาการสนอยางเหนไดชดและจะลมลงตายในทสด

การปองกน การใชยเรยในปรมาณไมเกน 1/3 ของโปรตนทงหมดในอาหาร หรอไมเกน 3 % ของสตรอาหาร

การรกษา ถาสตวมอาการหนก ใหฉดกรดน าสมทเขมขน 5 % เขาเสนเลอดในปรมาณ 2 เทา ของยเรยทสตวไดรบจะท าใหทเลาขน หรอฉดไวตามนเอเขากลามเนอ 2 แสนหนวยสากล หรอใชหวน าสมสายชในครวเรอน กรอกปากในปรมาณเทากนกบกรดน าสมจะชวยทเลาลงได เมอสตวไดรบการรกษาหายแลว สตวจะเตบโตและสบพนธไดตามปกต 7. โรคจากปรสต ปรสตตางๆทมารบกวนสตว มทงปรสตภายนอก ไดแก หมด เหบ ไร และปรสตภายในทกชนด ยกเวน พยาธใบไมในตบ การรกษา โดยใชยาไอโวเมค ฉดเขาใตผวหนง แตถาจะปองกนรกษาทงปรสตภายนอก และปรสตภายใน รวมทงพยาธใบไมตบดวย ใชยาไอโวเมค-สเตรนเอฟ โดยฉดเขาใตผวหนงเชนกน หากไมสามารถจบกวางมาฉดยาได ใหใชยาก าจดพยาธทกชนด ดวยยาอลเบนดาโซนผสมกบอาหาร

20

ลกษณะเขากวางออน

เขากวางออน (Valvet antler) การท าฟารมกวางในประเทศไทยเปาหมายแรกทมความเปนไปไดสง คอ เขากวางออนโดยท าควบคกบการผลตพนธกวาง ทงขายลกพนธและขยายจ านวนกวางในฟารม คนเอเชยโดยเฉพาะชาวจนมกจะนยมเขากวางออนมาก โดยการน ามาท าเปนยาบ ารงรางกายหรอยาโปว กวางทเลยงเพอตดเขาออนเมออาย 1 ปเขาจะงอกออกมา 1 แทง เรยก เขาเทยน เมอเขาเทยนหลดจะเรมมเขาทสองงอกออกมาในชวงปท 2 เขานจะตดขายไดแตเขาทไดเปนเขาขนาดเลก เมอกวาง อาย 3 ปเขาทตดไดจะใหญขน ราคาเขากวางออนจะสงขนตามอาย ใน 1 ป จะสามารถตดเขากวางออนได 1 ครง สามารถสงเกตอายของเขากวางออนไดจากการดเมดมะระ ซงเปนเมดตะปมตะป า หากมมากเกนไป แสดงวา เปนเขาทคอนขางแกและราคาตก โดยตลอดชวตของกวาง 1 ตว สามารถทจะตดเขาไดถง 10-15 ครง

21

ลกษณะของเขากวาง กวางตวผจะเรมสรางเขาเมออายประมาณ 1 ปจากปมสวนหนาของกะโหลกศรษะ เปนอวยวะทเจรญมาจากสวนของเนอเยอชนนอก (epidermis) โดยงอกตดกะโหลกดานหนา (frontal bone) แตไมไดเปนสวนของกะโหลกศรษะ เขามลกษณะตน ไมกลวงเหมอนเขาโค แพะ แกะ ในชวงทเขาออน (valvet) จะมเลอดมาหลอเลยงและอดรมดวยเนอเยอ vascular ซงประกอบดวยฮอรโมนเทสโทสเตอโรน และแรธาต แคลเซยม โดยเฉพาะสวนปลายเขามแรธาตซลเนยมอยจ านวนมาก เขากวางแตละขางจะม 3 กง กงแรกเรยก กงรบหมา (brow tine) จะชไปดานหนา ตวล าเขาจรงจะชไปดานหลง รอยตอระหวางกงรบหมาและล าเขาจรงจะมลกษณะคลายรปตวย ก ากงรปตวว ปลายของล าเขาจรงจะแตกแขนงออกเปน 2 กง โดยทกงดานหนาจะยาวกวากงดานหลงลกษณะภายนอกของเขาออนมหนงหมขนสนละเอยดคลายก ามะหย เขากวางออนเมอเวลาผานไป 3 เดอน จะแปรสภาพเปนเขาแขง (antler) มลกษณะคลายหนปนสขาว เขากวางจะแกเตมทและแขงแรงในชวงฤดผสมพนธ (พฤษภาคม-กรกฎาคม) และเขาจะหลดในเดอนมถนายน- กรกฎาคมซงกวางจะสามารถผลดเขาไดและสรางขนมาใหมทกปกวางจงจดอยในตระกล Cervidae ในขณะทเขาของแพะแกะ (horn) ไมสามารถผลดเขาและสรางขนมาใหมไดเหมอนเขากวาง

22

ลกษณะเขากวางแขงทหลดเอง

ลกษณะเขากวางออน

ระยะเวลาการตดเขา เรมตดครงแรกเมอกวางอายได 3 ปหลงจากนนจะตดไดทกปๆ ละครง เมอกวางมน าหนกมากขนน าหนกเขาจะเพมขนดวย เขากวางออนทไดคณภาพและเหมาะสมจะตด คอเขาออนทมอายประมาณ 65-70 วน นบจากวนทเขาแกหลดออกไป หรอเมอเหนวาล าเขาจรงเรมแยกออกเปน 2 กง ยาวออกมาไมเกน 2 นว

23

ขนตอนการตดเขากวางออน

การตดเขากวางจะตดในชวงเชาตร หรอชวงทอากาศเยน เพอลดความเครยดและเลอดออกจากเขากวางออนจะไดไหลออกมาไมมาก

ตอนกวางเขาคอกตดเขา ใหเขาอยในซองบงคบตวไวไมใหดน

ใชเลอยคนธน เลอยตดในบรเวณทสงขนมาจากโคนเขาประมาณ 2 นว ขนตอนนใชเวลาประมาณ 2-3 นาท เขาออนทตดแลวใหวางโดยเอาดานโคนขน เพอกกเลอดใหอยในเขาไมไหลทง

ทายาหามเลอดทรอยตดโดยใชผงชรสผสมผงกนหนอน เพอปองกนและฆาตวออนแมลงวนใหทว กอนปลอยกวางกลบเขาคอก เลอดจะแขงตวและแผลจะแหงภายใน 5-10 นาท ชวงนปลอยใหกวางอยอยางสงบ

เขากวางออนทตดมาแลวควรเกบไวในตเยน กอนน าไปอบแหงตอไป การแชแขงสามารถยดอายการเกบเขากวางออนไดนานถง 6 เดอน

กอนและระหวางการตดเขาตองไมมการใชยาสลบ ยากลอมประสาท หรอสารเคมใดๆ

อปกรณทใชตดเขากวางออน

24

ขนตอนการตดเขากวางออน

ตอนกวางทมเขากวางออนพรอมตดเขาคอก

ตดเขา

ตดเขาหางจากวงแหวน ขนไป 1 – 2 นว

เกบเลอดทออกจากเขา

หามเลอดโดยใส

ผงชรส ผสมผงกนหนอนปดแผลทตด

พนแผลโดยใชผากอต บรเวณทถกตด

ลกษณะเขากวางออน ทตดได

25

ขนตอนการแปรรปเขากวางออนเพอบรรจแคปซล

เขากวางสดออกจากตแชแขง เพอน ามาแปรรป

ลวกน ารอนเพอใหเลอดแขงตว ปองกนเลอดไหลออกจากเขากวาง

ท าความสะอาดภายนอกเขากวางออนโดยขดสงสกปรกออกใหหมด

ผงลมใหแหงกอนเขาตอบแหง

ลกษณะเขากวางออนทอบแหง

ประมาณ 100 ชวโมง

26

หนเขากวางเพอเตรยม

การบดใหเปนผง ลกษณะเขากวางอบแหงทหนแลว

เขากวางแหงน าเขาสกระบวนการบดเปนผงเพอน ามาบรรจลงในแคปซล

ลกษณะเขากวางออนทบด เตรยมบรรจแคปซล

เขากวางออนบรรจแคปซล เขากวางออนพรอมจ าหนาย

27

สวนประกอบทางเคมของเขากวาง 1. อบแหงจะมน าหนก 35% ของน าหนกสด (ความชนไมเกน 15%) 2. โปรตน 47 % แรธาต 33% ไขมน 3% และความชน 12% 3. น าหนกของเขากวางและคณภาพ = สายพนธและอายกวาง

สรปสรรพคณเขากวางออน ไดดงน เขากวางออน ไดรบการยอมรบมาเปนพนปวา สามารถบ ารงสขภาพใหแขงแรง มฮอรโมนทชวยใหมนษยแกชา ท าใหอายยน ตลอดจนสามารถบรรเทาโรคบางชนดได และชวยลดอาการตางๆได เชน ความดนโลหตผดปกต ปวดหลงปวดเอว ออนเพลย โรคหอบหด อาการบวม โรคไขขออกเสบ กามตายดาน ลดอาการชาทมอและเทา ฯลฯ

1. Pantocrin มสรรพคณในการปรบสมดลของรางกาย ชวยใหระบบการไหลเวยนของโลหตเวยน ระบบประสาท ระบบยอยอาหารท างานไดตามปกต 2. Prostaglandin สรรพคณชวยในการท างานของเซลลเนอเยอตาง ๆ ในรางกาย ลดอาการอกเสบของอวยวะตาง ๆ ลดอาการปวดประจ าเดอน

3. Testosterone เปนฮอรโมนเพศชายชวยรกษา ภาวะการเสอม หรอลดลงของโฮรโมนเพศชายและภาวะการมบตรยาก

4. Gonadotropin Releasing Hormone(GnRH) เปนฮอรโมนทไป กระตนตอมใตสมอง ใหหลง FSH (Follicle stimulating Hormone) และ LH (Luteinizing Hormone) ออกมากระตนรงไขใหมการตกไข ชวยรกษาการ มบตรยากในสตรทมการตกไขผดปกตและกระตนการผลตอสจ 5. Insulin-like Growth Factor-1 (IGF-1) เรงการเจรญเตบโต ของเซลลตางๆ ทเสอมสลายใหกลบมามประสทธภาพใหม กระตน ใหรางกายสรางเนอเยอเสนใยประสาทกลามเนอและไขกระดก ท าใหรางกายมความสดชน ดออนกวาวย

28

ตนทนและผลตอบแทน การท าฟารมเลยงกวางรซาทมพอพนธ 1 ตว แมพนธ 2 ตว เลยงแบบขง

กรง รายละเอยด ดงน

ท รายการ จ านวนเงน (บาท) ผลตอบแทน (บาท)

ปท1 ปท 2 ปท1 ปท 2

ตนทน

1 คาสรางรวและคอก 30,000

2 คาอาหารขน 9,405 9,405

3 คาอาหารหยาบ สงเสรมเกษตรกรปลก

ตนทน 39,4050 9,405

รวมตนทน 2 ป 48,810

ผลตอบแทน

1 คาเขากวาง 1 ค 4,000 5,000

2 ลกกวาง 2 ตวๆละ 15,000บาท 30,000 30,000

3 มลคากวางทเพมขนจากลกกวาง 2 ตวแรกตวละ 10,000 บาท 20,000

ผลตอบแทนทง 2 ป 34,000 55,000

รวมผลตอบแทนทงหมด 89,000

ก าไรทงหมด 40,190

หมายเหต : ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงสามารถผนแปรไดตามคณภาพ ของสนคาและตลาดรบซอ

29

เอกสารอางอง กรมปศสตว. (2557). การเลยงกวาง. เขาถงเมอ 15 ตลาคม 2555.

เขาถงไดจาก http://breeding.dld.go.th/th/index.php/ กลมเกษตรสรางไทย. การเลยงกวาง. 2545 , แมค: กรงเทพฯ

กฤษณา แกวชอม และ ภระ ไกรแสงศร . 2546. สายพนธและการเพาะเลยงกวางเชงพาณชย. เพชรกะรต สตวดโอ: กรงเทพฯ

คมจกร พชยรณรงคสงคราม ,สวทย อโนทยสนทว ,เสนอ วงกลม และสรรทยา อนทจนดา. การเลยงกวาง . แหลงทมา : http://www.dld.go.th/service/deer/deer_h.html คมจกร พชยรณรงคสงคราม. การผลตกวาง , 2546. กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ: กรงเทพฯ

ชยณรงค คนธพนตและจตตมา กนตนามลลกล. 2548. การจดการการผลตกวาง , มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. นนทบร

วทยา ฉนชยานนท และ สนน เหลยงไพบลย. คมอการเพาะเลยงกวาง. แหลงทมา : http://www.bedo.or.th/doc/คมอการเพาะเลยงกวาง.pdf ศนยวจยและบ ารงพนธสตวหนองกวาง กวางสตวเศรษฐกจตวใหม. แหลงทมา: http://www.dld.go.th/lcrr_rri/DATA/Deer%20Farm1.htm

ส านกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ. (2554). คมอการด าเนนธ รกจการเพาะเลยงกวางเชง พาณชย. กรงเทพฯ: บรษทเอนบบกรป จ ากด. อจฉรตน สวรรณภกด. การเลยงกวางฉบบประชาชน. แหลงทมา : www.eto.ku.ac.th/neweto/e-book/animal/animal4.pdf