ว.วทย. มข. 41(3) 689-701 (2556) KKU Sci. J. 41(3) 689-701 (2013)

กลยทธการเพาะเลยงขยายพนธนกแขกเตา ในสภาพกรงเพาะเลยงของสวนสตวนครราชสมา

Red-Breasted Parakeet (Psittacula alexandri) Breeding Strategy in Captivity at Nakhon Ratchasima Zoo

วชต กองค ำ1 วนชย สวำส1 จ ำนงค สรพฒน1 เอนก พมพจนทก1 บญญต อนทรสวรรณ1 และ สรำวธ แกวศร2*

บทคดยอ

การเพาะเลยงขยายพนธนกแขกเตา (Psittacula alexandri) ในสภาพกรงเพาะเลยงของสวนสตวนครราชสมา ระหวางเดอนตลาคม 2551 ถงเดอนกนยายน 2552 ศกษาพฤตกรรมการเกยวพาราส การผสมพนธ ทารง ออกไข ฟกไข เลยงดลก และการพฒนาการของลกนกแขกเตา เตรยมพอแมพนธนกดวยการชงนาหนก วดความยาวจะงอยปากบน ความยาวปก และความยาวแขง สงเกตพฤตกรรมของพอแมนก ผลการศกษาพบวาพอแมพนธนกมนาหนกตว ความยาวจะงอยปากบน ความยาวปก และความยาวแขงเฉลยเทากบ 18.42±2.87 กรม, 21.67±2.19 มลลเมตร, 201.33±9.00 มลลเมตร และ 18.42±2.87 มลลเมตร ตามลาดบ ฤดสบพนธจะเรมตงแตเดอนตลาคมถงพฤษภาคม นกแขกเตาใชเวลาผสมพนธเฉลย 2.38±0.58 นาทตอครง และมการผสมพนธเฉลย 2.58±1.44 ครงตอวน ไขมรปทรงกลมร เปลอกเรยบสขาวไมเปนมน มนาหนกเฉลย 10.00±0.08 กรม ขนาดเฉลย 23.88±0.64 × 29.75±0.89 มลลเมตร วางไขทก 1-5 วน จานวนไขตอชด 3-4 ฟอง ระยะเวลาในการฟกไขเฉลย 24±3 วน ไขมเชอเฉลยรอยละ 79.16±4.16 ฟกเปนตวรอยละ 100±0.00 ลกนกแรกเกดมขนเตมตว สจะงอยปากสสมแดงเมออาย 50 วน ลกนกบนไดเมออายประมาณ 55 วน กนอาหารไดเองเมออายประมาณ 70 วน จะงอยปากบนของลกนกจะเรมเปลยนเปนสดาเมออายมากกวา 70 วน และสามารถแยกเพศนกไดจากลกษณะภายนอกอยางชดเจนเมออายครบ 12 เดอน ลกนกรอดชวตจนถงอาย 12 เดอน รอยละ 90.91

1ฝายอนรกษ วจย และสขภาพสตว สวนสตวนครราชสมา อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 2สาขาวชาชววทยาประยกต คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย *Correspondent Author, E-mail: weapon_wut@hotmail.com

KKU Science Journal Volume 41 Number 3690 Research690 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Research

ABSTRACT Breeding of red-breasted parakeet (Psittacula alexandri) in captivity was conducted at

Nakhon Ratchasima Zoo during October 2008 and September 2009. Courtship behavior, mating behavior, laying egg, hatching, parent raising, growth and development of the newborn bird were investigated. Cock and hen breeders were weighed. Upper mandible length, tarsus length and wingspan were measured. The behavior of the experimental animals was also observed. The results showed that average body weight, upper mandible length, wing span length, and tarsus length of the cock and hen breeders were 121.75±8.13 g, 21.67±2.19 mm, 201.33±9.00mm, and 18.42±2.87 mm, respectively. Breeding season of P. alexandri appeared during October to May. They spent an average of 2.38±0.58 minutes per time of mating and the mating frequency of 2.58±1.44 times per day. The average egg weight of the bird was 10.00±0.08 g and its white elliptic-shape had an average measurement of 23.88±0.64 mm x 29.75±0.89 mm. Eggs were laid at 1-5 day intervals with the average clutch size of 3-4 eggs. An average incubation period was 24±3 days. The average of 79.16±4.16 % of the laid eggs was fertile and 100±0.00 % of the fertile eggs was hatched. The babies have full feathers and beak color as orange-red at about 50 days. They start flying at 55 days. They can eat by themselves around 70 days. With more than 70 days of age, their beak color will change to black. Sexing the birds by external characteristics can be done when the birds are 12 month old. 90.91 % of young birds survived until 12 month old. ค าส าคญ: นกแขกเตา การเพาะขยายพนธในกรงเลยง การเจรญเตบโตและพฒนาการ Keywords: Psittacula alexandri, Breeding in captive conditions, Growth and development

บทน า นกแขกเตา (Red-breasted parakeet,

Psittacula alexandri) จดอยในวงศนกแกว (Family Psittacidae) ทวโลกพบประมาณ 332 ชนด แพรกระจายอยเฉพาะในเขตรอนและซกโลกทางใตยกเวนตอนปลายสดของทวปแอฟรกา และเกาะบางเกาะในมหาสมทรแปซฟก สาหรบในประเทศไทยพบนกวงศน 7 ชนด (Forshaw, 1989) นกแขกเตาเปนนกประจาถนของประเทศไทย ถกจดเปนสตวปาคมครองตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.

2535 และเปนสตวททางราชการอนญาตใหประชาชนเพาะเลยงได เพอประโยชนทงทางดานการอนรกษ การพกผอนหยอนใจ และประโยชนทางดานเศรษฐกจ (องคการสวนสตวในพระราชปถมภ, 2552) ลกษณะรปรางของนกแขกเตาเปนนกขนาดกลาง ความยาวจากปลายปากจดหางเทากบ 33-37 เซนตเมตร ปากใหญงองม หวใหญ คอสน ปกยาวและแคบ ปลายปกแหลม หางยาว ขนหางคกลางเรยวแหลมและยาว ขาสนแตใหญแขงแรง นกเพศผจะมลาตวดานบนสเขยว ขนคลมลาตวดานลางสเขยวออนอมฟา บรเวณอกสชมพ แกม

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 691งานวจยงานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 691 สมหรอมวง หวสมวงแกมเทา หนาผากมแทบสดาคาดไปจดตาทงสองขาง ปากบนสแดง ปลายปากสเหลอง ปากลางสดา ขาและนวเทาสออกเขยว หางยาวสเขยวอมฟา ดานใตหางสเหลอง สวนนกเพศเมยมหวและดานขางของหนาสนาเงนแกมเทา ทงปากบนและลางมสดา อกสชมพสดไมมแตมสมวง ตวทยงไมโตเตมวยจะมขนคลมลาตวสวนใหญสเขยว อกสเขยว ปากสดา (ประยทธ, 2541; Bastiaan and Bastiaan, 2004) (รปท 1) นกแขกเตาเปนนกทมนษยนยมนามาเปนสตวเลยงมานานหลายปแลวเพราะมสสนสวยงาม สามารถฝกใหเชองและเลยนเสยงมนษยไดด สามารถเลยงในกรงได ทงยงเลยงงายเพราะกนผลไมเปนอาหารหลก เปนนกทแขงแรงและอายยน ในแตละปไดมการลกลอบจบลกนกจากปามาขายเปนจานวนมาก และการสญเสยทอยอาศยทาใหประชากรของนกแขกเตาในธรรมชาตลดลงอยางตอเนอง ดงนนจงมความจาเปนอยางเรงดวนในการศกษาขอมลพนฐานทางชววทยาการสบพนธ

การทางานวจยคร งนม เปาหมายเพอหาแนวทางทเหมาะสมในการจดการดานตาง ๆ เชน การสขาภบาล อาหาร วธการจบค ลกษณะกรงเลยงทเหมาะสม พฤตกรรมของนก การพฒนาการของลกนก ทงนอกและในฤดผสมพนธ เพอใหไดองคความรพนฐานทจะสงผลใหไดรบความสาเรจในเรองเพาะขยายพนธในกรงเลยง ถามการนาองคความรดงกลาวมาตอยอดทาเปนฟารมเลยงนกแกวเพอเปนการคา จะสงผลใหราคานกทขายในตลาดไมสงเกนไป ผเลยงนกกจะหนมาเลยงนกทเกดในกรงเพาะเลยงมากขน เนองจากนกทเกดในกรงเลยงจะมความเชองมากกวา และการปรบตวกบสงแวดลอมมไดมากกวาดวย ดงนนการเพาะขยายพนธในกรงเลยงจงเปนอกแนวทางหนงเพอทจะลดการนาลกนกปาออกจากปาได นอกจากนองคความรดงกลาวยงเปนแนวทางในการศกษาเกยวกบนกในวงศนกแกวชนดอน ๆ ทพบในประเทศไทยเพอเปนประโยชนในดานการเพาะเลยง การขยายพนธ การอนรกษ ตอไปในอนาคต

รปท 1 นกแขกเตาเพศผ (ซาย) และเพศเมย (ขวา)

KKU Science Journal Volume 41 Number 3692 Research692 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Research วธวจย 1. การเตรยมพอแมพนธนกแขกเตา

คดเลอกนกแขกเตามาศกษาจานวน 12 ตว (เพศผ 7 ตว และเพศเมย 5 ตว) ไวในกรงหมายเลข 1 ขนาด (กวาง×ยาว×สง) 4.80×4.80×3.80 เมตร กรงท 2-4 แตละกรงมขนาด 2.40×2.40×3.80 เมตร ใชสาหรบการแยกคนก ใหอาหารไดแก เมลดทานตะวน กลวยนาวาสก มะละกอสก พรกสด ขาวโพดสด ขาวกลองหงสก ฟกทอง และไขไกตม วนละ 2 ครง เวลา 09.00 น.และเวลา 13.00 น .พรอมทาความสะอาดภาชนะใหนาใหอาหาร และตรวจสขภาพนกแขกเตา ชงนาหนก วดความยาวของปก ความยาวแขง และความยาวจะงอยปากบน ของนกแขกเตาพอแมพนธ 2. การศกษาพฤตกรรมการจบคผสมพนธ การเกยวพาราส การผสมพนธ การวางไข การฟกไข

การศกษาพฤตกรรม สงเกตและจดบนทกพฤตกรรมการสบพนธ

ของนกแขกเตาในกรงเลยงจานวน 2 กรง คอหมายเลข 1 และหมายเลข 4 จากกลองวงจรปด และจากซมบงไพรระหวางเวลา 06.00-18.00 น. สปดาหละ 6 วน วนละ 4 ชวง ชวงละ 1 ชวโมง บนทกลกษณะพฤตกรรมการสบพนธของนกแขกเตาแบบเชงบรรยาย

การศกษาลกษณะไขและการฟกไข ชงนาหนกและวดขนาดของไข บนทกวนท

วางไขแตละฟองแตละรง วนทไขฟกเปนตว ตรวจดไขทยงไมฟกถาเลยกาหนดฟกไขไปแลวหลายวนใหตอกไขด

การเลยงดลกนกและการอนบาลลกนก เพอศกษาพฒนาการของลกนกแขกเตา

บนทกวนทลกนกแขกเตาฟกออกจากไข ถายรปการเปลยนแปลงในแตละวน เมอลกนกอายประมาณ 7-9 วน นาลกนกออกจากรงเทยมมาเลยง จดใหลกนกอยในกระปองพลาสตกรองดวยขเลอยหนา

ประมาณ 5 เซนตเมตร ปดทบดวยตะแกรงพลาสตก กระปองละตว ตดหมายเลขทกระปอง เปลยนขเลอยและทาความสะอาดภาชนะดวยนายาฆาเชอทก 3 วน ตงกระปองไวภายในตอนบาล ซงควบคมอณหภมใหอยในชวง 30-32 องศาเซลเซยส และชวงความชนสมพทธรอยละ 41-91 จนลกนกอายได 20 วน เมอลกนกอาย 21-52 วน จดใหลกนกอยในตะกราพลาสตกขนาดกวาง 25 เซนตเมตร ยาว 40 เซนตเมตร รองดวยขเลอยหนาประมาณ 7-10 เซนตเมตร ลกนกอาย 52-62 วนจดใหอยในกรงอนบาลซงเปนกรงลวดสาเรจรป ขนาด 60×100×75 เซนตเมตร ตดตงหลอดไฟขนาด 40 วตตบนกรงใหความอบอน นาคอนไมไปใสในกรง จดนาสะอาดและอาหาร ไดแก ขาวโพดสด ผลไม และเมลดทานตะวนไวในกรง ระหวางนาลกนกมาเลยงจะชงนาหนกตวทกวนและวดขนาด ความยาวจะงอยปากบน ความยาวปก และความยาวแขง ทก 7 วนในตอนเชากอนใหอาหาร บนทกขอมล สงเกตและบนทกพฒนาการทางดานพฤตกรรมและดานรางกายของลกนก และปอนอาหารสาเรจรปสาหรบลกนก ใหแกลกนกจนกระทงลกนกกนอาหารเองได

การปอนอาหารลกนก ลกนกอายแรกเกดถงอายประมาณ 20 วน

ผสมอาหาร 10 กรมตอนารอน 35 มลลลตร ลกนกอาย 21 วนขนไป ผสมอาหาร 10 กรมตอนารอน 30 มลลลตร การปอนอาหารลกนกโดยใชหลอดฉดยา (รปท 2) ไดแก ลกนกอาย 7-11 วน ปอนอาหาร 5 มอตอวน แตละมอหางกน 120 นาท เฉลยครงละ 2 มลลลตร ลกนกอาย 12-15 วน ปอนอาหาร 4 มอตอวน แตละมอหางกน 150 นาท เฉลยครงละ 3.5 มลลลตร ลกนกอาย 16-31 วน ปอนอาหาร 3 มอตอวน แตละมอหางกน 200 นาท เฉลยครงละ 8 มลลลตร ลกนกอาย 32-47 วน ปอนอาหาร 3 มอตอวน แตละมอหางกน 200

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 693งานวจยงานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 693 นาท เฉลยครงละ 12 มลลลตร ลกนกอาย 48-53 วน ปอนอาหาร 2 มอตอวน แตละมอหางกน 5 ชวโมง เฉลยครงละ 16 มลลลตร ลกนกอาย 54-58 วน ปอนอาหาร 2 มอตอวน แตละมอหางกน 5 ชวโมง เฉลยครงละ 10 มลลลตร ลกนกอาย 60 วน เรมฝกใหกนผลไมชนเลก ๆ

ผลการวจย 1. ลกษณะพอแมพนธ และพฤตกรรมการสบพนธ

นาหนกตวเฉลย ความยาวจะงอยปากบนเฉลย ความยาวปกเฉลย และความยาวแขงเฉลย ของพอแมพนธนกแขกเตา เทากบ 18.42±2.87 กรม 21.67±2.19 มลลเมตร 201.33±9.00 มลลเมตร และ 18.42±2.87 มลลเมตร ตามลาดบ (ตารางท 1)

ฤดสบพนธของนกแขกเตา เรมตงแตเดอนตลาคมถงเดอนพฤษภาคม พบวานกแขกเตาในกรงเลยงมการจบคแบบผวเดยวเมยเดยว (monogamy) คอนกเพศผ 1 ตวจบคกบนกเพศเมย 1 ตว แมวาในกรงจะมนกหลายตวกไมพบวามการจบคระหวางเพศผ 1 ตว จบคกบนกเพศเมยหลายตว (polygamy)

พฤตกรรมการเกยวพาราสของนกแขกเตา โดยเรมจากนกเพศผพยายามบนและเกาะคอนใกลนกเพศเมย ถานกเพศเมยยงไมพรอมหรอไมยอมรบจะแสดงอาการข และพยายามบนหนนกเพศผ นกเพศผ

ตองใชระยะเวลาในการสรางความสมพนธกบนกเพศเมยใหมสายสมพนธทดตอกน โดยทากจกรรมตาง ๆ รวมกน ไดแก สารวจรง ไปไหนมาไหนดวยกน กนอาหารรวมกน เมอความสมพนธดขนระยะหางระหวางนกเพศผกบนกเพศเมยจะแคบลง เมอความสมพนธระหวางคนกเปนไปในทศทางทด นกเพศเมยจะยอมรบนกเพศผ และนกเพศผจะสามารถเขาใกลนกเพศเมยไดมากขน นกเพศเมยจะแสดงอาการสนใจในนกเพศผ หรออาจจะเปนฝายเขาใกลชดเพศผมากขน นกเพศผจะผงกหวขนลง หลงจากนนนกเพศผจะปอนอาหารใหกบนกเพศเมย เมอนกเพศเมยเปนฝายเขาไปหานกเพศผแลวแสดงทาขออาหาร โดยเขาไปชดนกเพศผ หนหนาไปหานกเพศผ ยอตวลงและเงยหนาขน หรอเอาจะงอยปากไปสมผสทจะงอยปากของนกเพศผ เมอนกทงสองยอมรบซงกนและกนแลว นกเพศผจะปอนอาหารโดยขยอนอาหารทอยในกระเพาะพกออกมาทละคา โดยยดตว ขยอนอาหารพรอมกบผงกหวขนลงใหอาหารออกมา จานวนคร งของการผงกหวขนลงประมาณ 3-5 ครง ในแตละคา จากนนเอาปากประกบกบจะงอยปากของนกเพศเมย สวนนกเพศเมยจะหมอบอยใกล เงยหนาขน อาปากและใชจะงอยปากรบอาหาร และมเสยงของนกเพศเมย ดง “แกก! แกก! แกก!” ในระหวางทนกเพศผปอนอาหาร หลงจากการเกยว- พาราสแลวอาจมการผสมพนธตอหรอไมกได

รปท 2 การปอนอาหารลกนกแขกเตา

KKU Science Journal Volume 41 Number 3694 Research694 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Research ตารางท 1 นาหนกตว และขนาดของนกแขกเตาพอแมพนธ (n=12)

ตวท เพศ น าหนก (กรม)

ความยาวจะงอยปาก (มลลเมตร)

ความยาวปก (มลลเมตร)

ความยาวแขง (มลลเมตร)

1 เพศผ 128 26 207 20 2 เพศผ 118 19 186 20 3 เพศผ 129 21 212 20 4 เพศผ 124 21 189 12 5 เพศผ 103 23 206 20 6 เพศผ 124 23 202 13 7 เพศผ 120 20 207 18 8 เพศเมย 118 19 186 20 9 เพศเมย 137 19 203 18 10 เพศเมย 120 23 206 20 11 เพศเมย 120 23 206 20 12 เพศเมย 120 23 206 20

คาเฉลย±คาเบยงเบนมาตรฐาน 121.75±8.13 21. 67±2.19 201.33±9.00 18.42±2.87

พฤตกรรมการผสมพนธของนกแขกเตา ไดแก นกเพศผเปนฝายเรมกอน โดยจะเดนเขาไปหานกเพศเมยจนชด เอาหววางบนตนคอของนกเพศเมย (รปท 3a-d) และ/หรอยกตนขางหนงวางบนหลงตวเมย (รปท 3e) ถานกเมยไมยอมรบการผสมพนธกจะยนตวตรงไมมปฏกรยาโตตอบ แตถานกเพศเมยยอมรบการผสมพนธ กจะแสดงทาพรอมรบการผสมพนธ คอ หมอบลงลาตวขนานกบคอน ยกหวและกนขน มกกางปกทงสองขางออกเลกนอยแลวคางอยในทานน(รปท 3f-g) นกเพศผจะขนไปและใชทงสองเทายนบนหลงนกเพศเมยแลวผสมพนธ (รปท 3h-i) นกเพศผจะโยกตวเพอใหสวนของชองเปดรวม (cloaca) ไปใกลของนกเพศเมย (รปท 3j-m) ในชวงทายของการผสมนกเพศผจะทาทาชา ๆ กางปกออกแลวกดหางลงโยกตวไปมา ลกษณะ

พเศษตาของนกทง 2 เพศ จะมองเหนเปนสขาวและเบกกวางกวาปกต (รปท 3n-p) เมอนกเพศผลงจากหลงตวเมยแลวนกเพศเมยจะสลดขน (รปท 3q) นกเพศผมกขยอนอาหารปอนใหนกเพศเมยหลงผสมพนธ (รปท 3r-t) หรอบนไปกนอาหารพรอมกน หลงจากทนกเพศผปอนอาหารนกเพศเมยเสรจแลวกจากไป (รปท 3u)

ในชวงฤดสบพนธนกแขกเตามการผสมพนธเฉลย 2.58±1.44 ครงตอวน ใชเวลาในการผสมพนธตงแตเพศผขนไปยนบนหลงนกเพศเมยผสมพนธแลวลงจากหลงเพศเมยเฉลย 2.38±0.58 นาท นกแขกเตาเรมมพฤตกรรมการผสมพนธ คอ ตงแตเดอนธนวาคมถงกมภาพนธโดยมคาเฉลยของความเดนของพฤตกรรมสงสดในเดอนมกราคม

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 695งานวจยงานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 695

รปท 3 พฤตกรรมการผสมพนธของนกแขกเตา

a b c

d e f

g h i

j k l

m n o

p q r

s t u

KKU Science Journal Volume 41 Number 3696 Research696 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Research 2. การวางไข การฟกไข และการเลยงดลกนก

นก เพศ เม ย วา ง ไข ใน ระหว า งว นท 31 มกราคมถง วนท 9 มนาคม ไมพบวานกเพศเมยมพฤตกรรมนาวสดไปใสในรง แตพบวามพฤตกรรมการเขยเศษขเลอยซงใสไวในรงทาเปนหลมตน ๆ ตรงกลางรงแลววางไขไวในหลม นกเพศเมยจะวางไขทก 1–5 วน เฉลย 2.33 วน ระยะหางในการวางไขฟองท 1 กบ ฟองท 2 ทก 1-5 วน ฟองท 2 กบฟองท 3 ทก 2-4 วน และฟองท 3 กบฟองท 4 ทก 1-2 วน จานวนไขตอครอก 3-4 ฟอง นกแขกเตามการวางไข 1 ครอก ใน 1 ฤดสบพนธ ไขของนกแขกเตามรปทรงเปนรปกลมร เปลอกเรยบ สขาวไมมน มนาหนก 10±0.08 กรม ขนาดความกวางเฉลยของไข 23.88±0.64 มลลเมตร ขนาดความยาวเฉลยของไข 29.75±0.89 มลลเมตร (รปท 4a) นกเพศเมยเทานนททาหนาทฟกไข (รปท 4b) นกเพศผจะมาทปากโพรงเปนชวง ๆ คาดวาเพอปอนอาหารใหแกนกเพศเมยแตไมไดฟกไข แมนกใชเวลาในการฟกไข 19-26 วน เฉลย 24±3 วน ระยะหางทฟกเปนตวแตละตว 1-3 วน ในปแรกอตราการฟกออกเปนลกนกของไขนกแขกเตารอยละ 90.5 ของ

จานวนไขทงหมด (n=12) สาหรบในปท 2 อตราการฟกออกเปนลกนกของไขนกแขกเตารอยละ 75 ของจานวนไขทงหมด (n=16) จากพอแมพนธนกแขกเตาจานวน 4 ค

ปแรกททาการศกษาเกดจากการจบคพอแมพนธ 4 ค วางไข 12 ฟอง ไขฟกเปนตว 10 ตว ใหพอแมนกเลยง 7 ตว ตายโดยไมทราบสาเหต 1 ตว รอดชวต 6 ตว ลกนกรอดชวตรอยละ 85.71 สวนอก 3 ตวนามาเลยงโดยมนษย และรอดชวตทง 3 ตว คดเปนรอยละ 100 รวมลกนกรอดชวตรอยละ 90 และในปทสองททาการศกษาเกดจากการจบคของพอแมพนธ 4 ค วางไข 16 ฟอง ไขฟกเปนตว 12 ตว ใหพอแมนกเลยง 8 ตวและรอดชวต 7 ตว ตาย 1 ตว (คดเปนรอยละของการรอดชวตเทากบ 87.5) เลยงโดยมนษย 4 ตว รอดชวตทง 4 ตว คดเปนรอยละ 100 ของการรอดชวต รวมลกนกรอดชวตในปท 2 เทากบรอยละ 91.67 ในระยะเวลาททาการศกษา 2 ป พบวาลกนกรอดชวต 20 ตว จากทงหมด 22 ตว คดเปนรอยละ 90.91 (เลยงโดยพอแมนกรอดชวตรอยละ 86.81 และเลยงโดยมนษยรอดชวตรอยละ 100)

รปท 4 ไขนกแขกเตา (a) และแมนกกาลงฟกไข (b)

a b

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 697งานวจยงานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 697 3. การเจรญเตบโต และพฒนาการของลกนกแขกเตา

นกแขกเตาทเลยงโดยมนษยในระยะเวลาทศกษา 2 ป มลกนกแขกเตาทงสน 7 ตวทไดรบการเลยงโดยมนษย และลกนกรอดชวตทกตว การเจรญเตบโตของลกนกเราไดเกบขอมลการเจรญเตบโต ไดแก นาหนกตว ความยาวปก ความยาวหนาแขง และความยาวจะงอยปาก ตงแตลกนกอาย 7-9 วน โดยเกบขอมลการเจรญเตบโตทกสปดาห เปนเวลา 7 สปดาห โดยในสปดาหท 1 ลกนกมนาหนกตวเฉลย 26.00 กรม เมอเลยงผานไป 1 สปดาห (สปดาหท 2) นาหนกตวเพมขนเฉลย 20.25 กรม สปดาหท 3 นาหนกตวเพมขนเฉลย 20.50 กรม แลวเพมขนอก 26.50 กรมในสปดาหท 4 ในสปดาหท 5 นาหนกตวเฉลยเพมขนอก 20.75 กรม จนในสปดาหท 6 นาหนกตวเฉลยเพมขน 15.00 กรม เปน 129.00 กรม ในสปดาหท 7 นาหนกตวเฉลยเรมคงท คอ 130.50 กรม ความยาวปกเฉลย ความยาวหนาแขงเฉลย และความยาวจะงอยปากเฉลยของลกนกแขกเตาในสปดาหท 1 เทากบ 29.13 9.63 และ

5.36 มลลเมตร ตามลาดบ ใน 4 สปดาหแรกจะเพมขนอยางรวดเรว แลวจะเพมขนอยางชา ๆ โดยความยาวปก และจะงอยปากจะคงทในสปดาหท 6 มคาความยาวเฉล ย เท ากบ 85.68 และ 15.00 มลล เมตร ตามลาดบ สวนความยาวหนาแขงเฉลย จะมคาคงทตงแตสปดาหท 5 มคาเทากบ 16.75 มลลเมตร (ตารางท 2) 4. พฒนาการของลกนกแขกเตา

ลกนกแขกเตาอาย 1-7 วน จะงอยปากสเหลองออนถงสเหลอง ขอบของจะงอยปากลางหนาและแบะออก ชดเจน ตาปดแตสามารถมองเหนลกตาใตหนงตาไดชดเจน ลกนกอายนอยมผวหนงสชมพเขม (รปท 5a) แลวมสออนลงเมออายเพมขน (รปท 5b) มขนออนเสนสน ๆ สงาถงเหลองออนขนหาง ๆ ตามแนวขน ขาและตนสชมพเขมถงสชมพ เลบตนสเทาดาถงดา ลกนกสงเสยงรอง ใชขาและตนเคลอนทไดเลกนอย ทรงตวนงไดแตไมมนคงนก ปกเคลอนไหวไดเลกนอย และใชเวลาสวนใหญในการนอน

ตารางท 2 คาเฉลยของนาหนกตว ความยาวปก ความยาวหนาแขง และความยาวจะงอยปากของลกนกทเลยงโดยมนษยในแตละสปดาห

สปดาหท คาเฉลย±คาเบยงเบนมาตรฐาน

น าหนกตว (กรม) ความยาวปก (มลลเมตร) ความยาวหนาแขง (มลลเมตร) ความยาวจะงอยปาก (มลลเมตร) 1 26.00±6.68 29.13±4.55 9.63±0 .25 5.36±0.48 2 46.25±10.68 42.50±5.19 14.00±2.16 6.50±0.58 3 66.75±13.07 53.38±4.23 15.00±1.08 8.88±1.32 4 93.25±9.60 75.00±7.13 16.38±0.48 10.38±1.60 5 114.00±4.08 78.75±6.13 16.75±0.50 12.88±1.93 6 129.00±4.69 85.25±1.32 16.75±0.50 15.00±0.00 7 130.50±7.14 85.68±1.31 16.75±0.50 15.00±0.00

KKU Science Journal Volume 41 Number 3698 Research698 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Research

รปท 5 พฒนาการของลกนกแขกเตาจากแรกเกดถงอาย 1 ป a ลกนกอาย 2 วน, b ลกนกอาย 7 วน, c ลกนกอาย

12 วน, d ลกนกอาย 14 วน, e ลกนกอาย 19 วน, f ลกนกอาย 21 วน, g ลกนกอาย 23 วน, h ลกนกอาย 26 วน, i ลกนกอาย 32 วน, j ลกนกอาย 38 วน, k ลกนกอาย 41 วน, l ลกนกอาย 46 วน, m ลกนกอาย 55 วน, n ลกนกอาย 60 วน และ o ลกนกอาย 1 ป

a b c

d e f

g h i

j k l

m n o

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 699งานวจยงานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 699

ลกนกแขกเตาอาย 8–14 วน จะงอยปากมสเหลองอมสมถงสสม เรมลมตาไดเลกนอยเปนเหมอนชองแคบ ๆ (รปท 5c) กอนจะคอย ๆ ลมตาไดมากขน ผวหนงมสชมพ เรมมจดสเทาดาของขนใตผวหนงเรมจากบรเวณทายตวไปยงหลงและปก บรเวณทายตวขนอยโผลพนผวหนงเปนพเลก ๆ สขาว (รปท 5d) ขาและตนสชมพเรมมสเทาปน สงเสยงรองเมอสมผสถกตว (หว) ใชขาและตนเคลอนทไดมากขน ยงคงใชเวลาสวนใหญในการนอน

ลกนกแขกเตาอาย 15–20 วน จะงอยปากสเหลองอมสมถงสสม โคนจะงอยปากบนมสสมอมนาตาล ตาลมไดมากขนจนลมเตมทเปนวงกลม มจดสดาของขนใตผวหนงเกอบทวตว เรมมขนหนามสน ๆ ทปก หลงและหาง แลวยาวขนเรอย ๆ มขนอยสขาวถงสเทาออนบรเวณทายตวและอก ขาและตนสชมพปนเทา (รปท 5e) สามารถเคลอนทไปมาไดโดยลงนาหนกทขอเทา (ตนยกลอยจากพน) เคลอนทเขาหามอเมอยนมอเขาไปใกล ยงคงใชเวลาสวนใหญในการนอน สามารถสวมหวงขาอะลมเนยมขนาดเสนผานศนยกลาง 85 มลลเมตรซงมหมายเลขกากบใหแกลกนกไดโดยหวงขาไมหลดออก

ลกนกแขกเตาอาย 21–24 วน จะงอยปากสสมเขม โคนปากบนมสสมปนนาตาล บรเวณทายตวและอกมขนอยสขาวถงสเทาออนปกคลม (รปท 5f และ 5g) ทรงตวนงไดมนคง และสามารถยนตวตรงได ยงคงใชเวลาสวนใหญในการนอน ขอมลผลตางลกนกแขกเตาอาย 25–30 วน โคนจะงอยปากบนมสสมอมนาตาลมากขน ปลายขนปกและหางคลออก ขนทบรเวณปกบนเปนพเลก ๆ ขนหนามบรเวณอก ทองและหวยาวมากขน ขาและตนสเทาอมเขยว (รปท 5h) เดนไปมาใชจะงอยปากสารวจสงตาง ๆ รอบตว

ลกนกแขกเตาอาย 31–39 วน จะงอยปากมสสมเขม ขนปก หาง และลาตวมลกษณะเปนสเขยว (รปท 5i และ 5j) ยงไมสามารถกนอาหารไดเอง ลกนกแขกเตาอาย 40–48 วน จะงอยปากมสมอมแดง ขนสเขยวขนปกคลมทวรางกายเรมปนปายไดด (รปท 5k และ 5l) ลกนกแขกเตาอาย 49–55 วน ลกนกมลกษณะรปรางคลายนกเพศผ จะงอยปากมสมอมแดง ขนใตปกคลออกเตม (รปท 5m) ลกนกสามารถใชจะงอยปากกะเทาะเปลอกเมลดทานตะวนไดด หดบนโดยปนผนงกรงไปมาพรอมกระพอปก โผบนจากผนงกรงดานหนงไปอกดานหนงไดแตยงบนไดไมแขงมากนก

ลกนกแขกเตาอาย 56–70 วน ลกนกสามารถบนไดแขงขน ถกยายมาอยกรงใหญ (รปท 5n) และเปนชวงทเรมฝกใหนกแขกเตากนอาหารเอง โดยในชวงแรกนกสามารถกนผลไมทมนามาก เชน มะละกอ กลวย ขาวโพด และหลงจากนนนกแขกเตาสามารถกนอาหารเองได ลกนกแขกเตาอาย 71–90 วน จะงอยปากบนของนกแขกเตาเรมเปลยนเปนสดา ลกษณะเหมอนนกเพศเมย ลกนกแขกเตาอาย 1 ป สามารถแยกเพศนกไดจากลกษณะภายนอกอยางชดเจน เนองจากนกเพศผจะพบวาจะงอยปากบนเรมเปลยนเปนสแดง (รปท 5o)

สรปผลและวจารณผลการวจย นกแขกเตาทใชในการศกษาครงนมพอพนธ 7

ตว และแมพนธ 5 ตว ฤดสบพนธของนกแขกเตาปรากฏระหวางเดอนตลาคมถงพฤษภาคม ซงตางจากรายงานของ Rana (2001) ทรายงานวาฤดผสมพนธของนกแขกเตาทอาศยในประเทศอนเดย พมาและหมเกาะอนดามนปรากฏระหวางเดอนธนวาคมถงเมษายน สวนนกแขกเตาทอาศยบนเกาะชวามฤดผสมพนธทงปยกเวนเดอนเมษายน ความแตกตางดงกลาวอาจจะมสาเหตมาจากสภาพอากาศ และระดบละตจด นกแขก

KKU Science Journal Volume 41 Number 3700 Research700 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Research เตามการจบคแบบนกเพศผ 1 ตว กบนกเพศเมย 1 ตว โดยเรมมพฤตกรรมการเกยวพาราสตงแตเดอนตลาคม แตการผสมพนธเรมปรากฏตงแตเดอนธนวาคม อาจเปนไปไดวานกแขกเตาตองการใชเวลาชวงหนงในการพฒนาความสมพนธระหวางคนกใหมความสมพนธทดตอกน การเกยวพาราสและการทากจกรรมรวมกนของระหวางคนกทไดเลอกคแนนอนแลว จะมสวนกระตนการตกไขของนกเพศเมย และทาใหเกดความพรอมในการผสมพนธ ในทนใชระยะเวลาประมาณ 2 เดอน นอกจากนสาเหตทไมพบการผสมพนธในชวงเดอนมนาคมถงพฤษภาคม แสดงใหเหนวานกแขกเตามการวางไขฤดกาลละ 1 ครงเทานน แมวาจะไมไดเลยงดลกนกกตาม กไมพบการผสมพนธอกในคนกทลกนกถกนามาเลยงโดยมนษย ซ งแตกตางกบนกแกวโม ง (Psittacula cupatria) ทอษณษ (2550) รายงานวานกแกวโมงมการวางไข 3 ครอก ใน 1 ฤดกาลสบพนธ ความถของพฤตกรรมผสมพนธมคาสงสดในเดอนมกราคม นกแขกเตามการผสมพนธเฉลย 2.58 ครงตอวน ใชเวลาในการผสมพนธเฉลย 2.38 นาทตอครง นกเพศผมกปอนอาหารใหนกเพศเมยกอน หรอหลงผสมพนธ ทาทางในการการขนผสมพนธของนกแขกเตา นกเพศผจะใชทงสองเทายนบนหลงเพศเมย สอดคลองกบนกแกวโมง (อษณษ, 2550) นกในตระกลคอคคาเทล เลฟเบรด คอรนว โรล และโบรโทเจอรส (วโรจน, 2529) แตแตกตางกบนกแกวตระกลอเมซอนและมาคอว นกเพศผจะยนอยขางลาตวนกเพศเมยทมทาทเชอเชญตวผ และขาอกของหนงจะอยบนหลงของตวเมย (วโรจน, 2529)

นกเพศเมยวางไขในชวงปลายเดอนมกราคมถงตนเดอนมนาคม ไขมรปทรงกลมร เปลอกเรยบ สขาวไมเปนมน มนาหนกเฉลย 10 กรม ขนาดเฉลย 23.88 × 29.75 มลลเมตร แตกตางจากรายงานของ

Rana (2001) ทรายงานขนาดของไขนกแขกเตาเทากบ 24.5 × 29.5 มลลเมตร ความแตกตางนอาจมสาเหตมาจากอาจเปนคนละชนดยอย ความอดมสมบรณ และอายของแมพนธ แมนกวางไขทก 1-5 วน จานวนไขตอครอก 3-4 ฟอง แตกตางจากรายงานของ Rana (2001) ทรายงานจานวนไขตอครอกเทากบ 3-5 ฟอง ไขมเชอเฉลยรอยละ 79.16 ฟกออกเปนตวรอยละ 100 ของไขทมเชอทงหมด ปจจยทนาจะมความสมพนธกบการมเ ชอของไข ไดแก ระดบฮอรโมนเพศ ความสมบรณของรางกาย อาย และพฤตกรรมของพอพนธ นกเพศเมยเทานนททาหนาทฟกไข นกเพศผจะมาทปากโพรงเปนชวง ๆ คาดวาเพอปอนอาหารใหแกนกเพศเมยแตไมไดฟกไข แมนกใชเวลาในการฟกไขเฉลย 24 วน ตางจากรายงานของ Rana (2001) ทรายงานระยะฟกไขเฉลยของนกแขกเตา 23 วน ระยะหางทฟกเปนตวแตละตว 1-3 วน นอกจากนพฤตกรรมการฟกไขของนกแขกเตายงแตกตางจากรายงานของ Rana (2001) และตางกบนกแกวโมงท อษณษ (2550) ทรายงานวาทงนกเพศผและเพศเมยจะชวยกนฟกไข พอนกและแมนกจะเลยงดลกนก โดยพอนกจะปอนอาหารแมนกแลวแมนกจะนาอาหารมาปอนลกนกอกตอหนง

เมอลกนกอาย 7-9 วน นาลกนกบางครอกมาเลยงโดยมนษย ลกนกมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว โดยมนาหนกตว ความยาวของจะงอยปากบน และความยาวปก เพมขนอยางรวดเรวในชวงสปดาหท 1 ถงสปดาหท 6 สวนความยาวแขงเพมขนอยางรวดเรวในชวงสปดาห 1 ถงสปดาหท 5 ของการเลยง ในระยะเวลาศกษา 2 ป สามารถเพมจานวนลกนกได 20 ตว จากพอแมนก 4 ค และเปนลกนกทไดจากการเลยงโดยมนษยจานวน 7 ตว มลกนกทเลยงโดยพอแมนกตายไป 2 ตว สวนลกนกทเลยงโดยมนษยรอดชวตรอยละ 100

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 701งานวจยงานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 701

ลกนกแขกเตาแรกเกดมลกษณะเปนลกออนเดนไมได ตาปด และไมมขน ลกนกจะเรมตาเปดเมออาย 12 วน มขนเตมและสจะงอยปากเหมอนนกเพศผเมออายเฉลย 50 วน จะงอยปากบนของลกนกแขกเตาจะเรมเปลยนสเปนสดาทกตว เมออาย 90 วน สามารถบนไดเมออาย 55 วน กนอาหารไดเองเมออายเฉลย 70 วน และสามารถแยกเพศนกไดจากลกษณะภายนอกอยางชดเจนเมออาย 1 ป

พฤตกรรมของลกนกแขกเตาทเลยงโดยมนษย เมอยายมาอยกรงใหญแลว จะพบพฤตกรรมการกนอาหาร พฤตกรรมการไซขน พฤตกรรมการปนปายรวมทงการบน พฤตกรรมการกดแทะ และพฤตกรรมการพกผอน และพบวาลกนกทเลยงโดยมนษยจะไมกลวคน เมอเหนคนเดนมาใกลกรงจะบนมาหาใกล ๆ ท งน เ น อ งจากล กนกมพฤต ก ร รมท ฝ ง ใ จและมความคนเคยกบมนษย พฤตกรรมนสอดคลองกบนกแกวโมงทถกเลยงโดยมนษย (อษณษ, 2550)

งานวจยครงน เปนรายงานแรกทสามารถประสบความสาเรจในการเพาะขยายพนธนกแขกเตาในสภาพกรงเพาะเลยง ซงพฤตกรรมของนกทเลยงโดยมนษยตงแตเลก ๆ นจะคนและไมกลวมนษย ในอนาคตตอไปมการตอยอดงานวจยนทสามารถเพมจานวนลกนกแขกเตาในสภาพกรงเลยง ไดจานวนมาก และประโยชนทางการคา จะเปนอกชองทางหนงทจะลดการนาลกนกปามาเลยง และเรายงสามารถนาองคความรเหลานไปประยกตใชเพอเลยงนกแกวชนดอน ๆ โดยเฉพาะนกทมแนวโนมจะถกคกคามโดยมนษย และประชากรในธรรมชาตเหลอนอย หากเราสามารถเพมจานวนในสภาพกรงเลยงแลวนาไปปลอยคนสธรรมชาต จะเปนอกหนทางหนงทจะสามารถอนรกษนกแกวทใกลจะสญพนธอกประการดวย

กตตกรรมประกาศ คณะผทาการวจยขอขอบคณสานกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ทใหทนสนบสนนการวจยในครงน และขอขอบคณรองศาสตราจารย อลงกลด แทนออมทอง และนายวระยทธ สภวงค ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ทไดชวยเหลอทางดานการวเคราะหสถต ใหคาปรกษาและตรวจสอบการเขยนบทความวจย เอกสารอางอง ประยทธ พานชนอก. (2541). นกแกว. กรงเทพฯ: เอเซยแป

ซฟคพรนตน. หนา 8. วโรจน นตพนธ. (2529). นกแกว. วารสารศนยสตวศาสตรไทย.

1(7): 6-10. องคการสวนสตวในพระราชปถมป . (2552) . นกแขกเตา .

สารานกรมสตวหมวดสตวปก. กรงเทพฯ: องคการสวนสตว. หนา 6.

อษณษ อาษายทธ. (2550). การเจรญเตบโตและพฒนาการของนกแกวโมงในสภาพกรงเลยง . วทยานพนธม ห า บ ณ ฑ ต . บ ณ ฑ ต ว ท ย า ล ย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 45-70.

Bastiaan, S. and Bastiaan, T. (2004). Asiatic Parrot and Their Mutation. Drukkerij Het Centrum Utreecht BV, Wezep. p 5.

Forshaw, J. (1989). Parrot of the World. 3rd ed. Singapore: Toppan Printing Co. Pte Ltd. pp 2&12.

Rana, M. Z. T. (2001). Psittacula species. Psittacula World. [Online] Available: http://home. wanadoo.nl/psittaculaworld/PsittaculaWorld.htm. (2 มถนายน 2554).