นวโกวาท

(ฉบบประชาชน)

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส

ธรรมวภาค

ทกะ คอ หมวด ๒

ธรรมมอปการะมาก ๒ อยาง

๑. สต ความระลกได

๒. สมปชญญะ ความรตว

ธรรมเปนโลกบาล คอ คมครองโลก ๒ อยาง

๑. หร ความละอายแกใจ

๒. โอตตปปะ ความเกรงกลว

ธรรมอนท าใหงาม ๒ อยาง

๑. ขนต ความอดทน

๒. โสรจจะ ความเสงยม

บคคลหาไดยาก ๒ อยาง

๑. บพพการ บคคลผท าอปการะกอน

๒. กตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานท าแลว และตอบแทน

ตกะ คอ หมวด ๓

รตนะ ๓ อยาง

พระพทธ ๑ พระธรรม ๑ พระสงฆ

๑. ทานผสอนใหประชมชนประพฤตชอบดวย กาย วงจา ใจ ตามพระธรรมวนย ททานเรยกวา พทธศาสนา ชอพระพทธเจา

๒. พระธรรมวนยทเปนค าสงสอนของทาน ชอ พระธรรม

๓. หมชนทฟงค าสอนของทานแลว ปฏบตชอบตามพระธรรมวนย ชอ พระสงฆ

คณของรตนะ ๓ อยาง

พระพทธเจารดรชอบดวยพระองคเองกอนแลว สอนผอนใหรตามดวย

พระธรรมยอมรกษาผปฏบตไมใหตกไปในทชว

พระสงฆปฏบตชอบตามค าสอนของพระพทธเจาแลว สอนผอนใหกระท าตามดวย

อาการทพระพทธเจาทรงส งสอน 3 อยาง

๑. ทรงสงสอนเพอจะใหผฟงรย งเหนจรงในธรรมทควรรควรเหน

๒. ทรงสงสอนมเหตผลทผฟงอาจตรองตามใหเหนจรงได

๓. ทรงสงสอนเปนอศจรรย คอผปฏบตตามยอมไดประโยชน โดยสมควรแกความปฏบต

โอวาทของพระพทธเจา ๓ อยาง

๑. เวนจากทจรต คอประพฤตชว ดวยกาย วาจา ใจ

๒. ประกอบสจรต คอประพฤตชอบ ดวยกาย วาจา ใจ

๓. ท าใจของตนใหหมดจดจากเรองเศราหมองใจ มโลภ โกรธ หลง เปนตน

ทจรต ๓ อยาง

๑. ประพฤตชวดวยกาย เรยก กายทจรต

๒. ประพฤตชวดวยวาจา เรยก วจทจรต

๓. ประพฤตชวดวยใจ เรยกวา มโนทจรต

กายทจรต ๓ อยาง

ฆาสตว ๑ ลกฉอ ๑ ประพฤตผดในกาม ๑

วจทจรต ๔ อยาง

พดเทจ ๑ พดสอเสยด ๑ พดค าหยาบ ๑ พดเพอเจอ ๑

มโนทจรต ๓ อยาง

โลภอยากไดของเขา ๑ พยาบาทปองรายเขา ๑ เหนผดจากครองธรรม ๑

ทจรต ๓ อยางนเปนกจไมควรท า ควรจะละเสย

สจรต ๓ อยาง

๑. ประพฤตชอบดวยกาย เรยกวากายสจรต

๒. ประพฤตชอบดวยวาจา เรยกวจสจรต

๓. ประพฤตชอบดวยใจ เรยกมโนสจรต

กายสจรต ๓ อยาง

เวนจากฆาสตว ๑ เวนจากลกฉอ ๑ เวนจากประพฤตผดในกาม ๑

วจสจรต ๔ อยาง

เวนจากพดเทจ ๑ เวนจากพดสอเสยด ๑ เวนจากพดค าหยาบ ๑ เวนจากพดเพอเจอ ๑

มโนสจรต ๓ อยาง

ไมโลภอยากไดของเขา ๑ ไมพยาบาทปองรายเขา ๑ เหนชอบตามคลองธรรม ๑

สจรต ๓ อยางน เปนกจควรท า ควรประพฤต

อกศลมล ๓ อยาง

รากเงาของอกศล เรยกอกศลมล ม ๓ อยาง คอ โลภะ อยากได ๑ โทสะ คดประทษรายเขา ๑ โมหะ หลงไมรจรง ๑

เมออกศลมลเหลาน โลภะ โทสะ โมหะ กด มอยแลว อกศลอนทยงไมเกดกเกดขน ทเกดแลวกเจรญมากขน เหตนนควรละเสย

กศลมล ๓ อยาง

รากเงาของกศล เรยกกศลมล ม ๓ อยาง คอ อโลภะ ไมอยากได ๑ อโทสะ ไมคดประทษรายเขา ๑ อโมหะ ไมหลง ๑

เมอกศลมลเหลาน อโลภะ อโทสะ อโมหะ กด มอยแลว กศลอนทยงไมเกดกเกดขน ทเกดแลวกเจรญมากขน เหตนนควรใหเกดมในสนดาน

สปปรสบญญต คอขอทสตบรษต งไว ๓ อยาง

๑. ทาน สละสงของๆ ตนเพอเปนประโยชนแกผอน

๒. ปพพชชา ถอบวช เปนอบายเวนจากเบยดเบยนกนและกน

๓. มาตาปตอปฏฐาน ปฏบตมารดาบดาของตนใหเปนสข

อปณณกปฏปทา คอปฏบตใมผด ๓ อยาง

๑. อนทรยสงวร ส ารวมอนทรย ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมยนดยนรายเวลาเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส ถกตองโผฏฐพพะ รธรรมารมณดวยใจ

๒. โภชเน มตตญญตา รจกประมาณในการกนอาหารแตพอควร ไมมากไมนอย

๓. ชาครยานโยค ประกอบความเพยรเพอช าระใจใหหมดจด ไมเหนแกนอนมากนก

บญกรยาวตถ ๓ อยาง

สงเปนทตงแหงการบ าเพญบญ เรยกวาบญกรยาวตถ โดยยอม ๓ ยาง

๑. ทานมย บญส าเรจดวยการบรจาคทาน

๒. ศลมย บญส าเรจดวยการรกษาศล

๓. ภวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา

สามญลกษณะ ๓ อยาง

ลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง เรยกสามญลกษณะ ไตรลกษณะกเรยก แจกเปน ๓ อยาง

๑. อนจจตา ความเปนของไมเทยง

๒. ทกขตา ความเปนทกข

๓. อนตตตา ความเปนของไมใชตน

จตกกะ คอ หมวด ๔

วฑฒ คอธรรมเปนเครองเจรญ ๔ อยาง

๑. สปปรสสงเสวะ คบทานผประพฤตชอบดวยกายวาจาใจ ทเรยกวาสตบรษ

๒. สทธมมสสวนะ ฟงค าสอนของทานโดยเคารพ

๓. โยนโสมนสการ ตรตรองใหรจกสงทดหรอชวโดยอบายทชอบ

๔. ธมมานธมมปฏปตต ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมซงไดตรองเหนแลว

จกร ๔

๑. ปฏรปเทสวาสะ อยในประเทศอนสมควร

๒. สปปรสปสสยะ คบสตบรษ

๓. อตตสมมาปณธ ตงตนไวชอบ

๔. ปพเพกตปญญตา ความเปนผไดท าความดไวในปางกอน

ธรรม ๔ อยางน ดจลอรถน าไปสความเจรญ

อคต ๔

๑. ล าเอยงเพราะรกใครกน เรยก ฉนทาคต

๒. ล าเอยงเพราะไมชอบกน เรยก โทสาคต

๓. ล าเอยงเพราะเขลา เรยก โมหาคต

๔. ล าเอยงเพราะกลว เรยก ภยาคต

อคต ๔ ประการน ไมควรประพฤต

อนตรายของภกษสามเณรผบวชใหม ๔ อยาง

๑. อดทนตอค าสอนไมได คอเบอตอค าสงสอนขเกยจท าตาม

๒. เปนคนเหนแกปากแกทอง ทนความอดอยากไมได

๓. เพลดเพลนในกามคณ ทะยานอยากไดสขยงๆ ขนไป

๔. รกผหญง

ภกษสามเณรผหวงความเจรญแกตน ควรระวงอยาใหอนตราย ๔ อยางนย ายได

ปธาน คอความเพยร ๔ อยาง

๑. สงวรปธาน เพยรระวงไมใหบาปเกดขนในสนดาน

๒. ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว

๓. ภาวนาปธาน เพยรใหกศลเกดขนในสนดาน

๔. อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดขนแลวไมใหเสอม

ความเพยร ๔ อยางน เปนความเพยรชอบควรประกอบใหมในตน

อธษฐานธรรม คอธรรมทความต งไวในใจ ๔ อยาง

๑. ปญญา รอบรส งทควรร

๒. สจจะ ความจรงใจ คอประพฤตสงใดกใหไดจรง

๓. จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรงใจ

๔. อปสมะ สงบใจจากสงทเปนขาศกแกความสงบ

อทธบาท คอคณเครองใหส าเรจความประสงค ๔ อยาง

๑. ฉนทะ พอใจรกใครในสงนน

๒. วรยะ เพยรประกอบสงนน

๓. จตตะ เอาใจฝกใฝในสงนน ไมวางธระ

๔. วมงสา หมนตรตรองพจารณาเหตผลในสงนน

คณ ๔ อยางน มบรบรณแลว อาจชกน าบคคลใหถงส งทตองประสงคซ งไมเหลอวสย

ควรท าความไมประมาทในท ๔ สถาน

๑. ในการละกายทจรต ประพฤตกายสจรต

๒. ในการละวจทจรต ประพฤตวจสจรต

๓. ในการละมโนทจรต ประพฤตมโนสจรต

๔. ในการละความเหนผด ท าความเหนใหถก

อกอยางหนง

๑. ระวงใจไมใหก าหนดในอารมณเปนทตงแหงความก าหนด

๒. ระวงใจไมใหขดเคองในอารมณเปนทตงแหงความขดเคอง

๓. ระวงใจไมใหหลงในอารมณเปนทตงแหงความหลง

๔. ระวงใจไมใหมวเมาในอารมณเปนทตงแหงความมวเมา

ปารสทธศล ๔

๑. ปาตโมกขสงวร ส ารวมในพระปาตโมกข เวนขอทพระพทธเจาหาม ท าขอทพระองคอนญาต

๒. อนทรยสงวร ส ารวมอนทรย ๖ คอ ตา ห จมก ปาก ลน กาย ใจ ไมใหยนดยนรายในเวลาเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส ถกตองโผฏฐพพะ รธรรมารมณดวยใจ

๓. อาชวปารสทธ เลยงชวตโดยทางทชอบ ไมหลองลวงเขาเลยงชวต

๔. ปจจยปจจเวกขณะ พจารณาเสยกอนจงบรโภคปจจย ๔ คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ และเภสช ไมบรโภคดวยตณหา

อารกขกมมฏฐาน

๑. พทธานสต ระลกถงคณพระพทธเจา ทมในพระองคและทรงเกอกลแกผอน

๒. เมตตา แผไมตรจตคดจะใหสตวทงปวงเปนสขทวหนา

๓. อสภะ พจารณารางกายตนและผอนใหเหนเปนไมงาม

๔. มรณสสต นกถงความตายอนจะมแกตน

กมมฏฐาน ๔ อยางน ควรเจรญเปนนตย

พรหมวหาร ๔

๑. เมตตา ความรกใคร ปรารถนาจะใหเปนสข

๒. กรณา ความสงสาร คดจะชวยใหพนทกข

๓. มทตา ความพลอยยนด เมอผอนไดด

๔. อเบกขา ความวางเฉย ไมดใจไมเสยใจ เมอผอนถงความวบต

๔ อยางน เปนเครองอยของทานผใหญ

สตปฏฐาน ๔

๑. กายานปสสนา ๒. เวทนานปสสนา

๓. จตตานปสสนา ๔. ธมมานปสสนา

สตก าหนดพจารณากายเปนอารมณวา กายนกสกวากาย ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยก กายานปสสนา

สตก าหนดพจารณาเวทนา คอ สข ทกข และไมทกขไมสขเปนอารมณวา เวทนานกสกวาเวทนา ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยก เวทนานปสสนา

สตก าหนดพจารณาใจทเศราหมอง หรอผองแผวเปนอารมณวา ใจนสกวาใจ ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยก จตตานปสสนา

สตก าหนดพจารณาธรรมทเปนกศลหรออกศล ทบงเกดกบใจเปนอารมณวาธรรม ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยก ธมมานปสสนา

ธาตกมมฏฐาน ๔

ธาต ๔ คอ

ธาตดน เรยก ปฐวธาต

ธาตน า เรยก อาโปธาต

ธาตไฟ เรยก เตโชธาต

ธาตลม เรยก วาโยธาต

ธาตอนใดมลกษณะแขนแขง ธาตนนเปนปฐวธาต ปฐวธาตนนทเปนภายใน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา

ธาตอนมลกษณะเอบอาบ ธาตนนเปนอาโปธาต อาโปธาตนน ทเปนภายใน คอ ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมน น าลาย น ามก ไขขอ มตร

ธาตอนมลกษณะรอน ธาตนนเปนเตโชธาต เตโชธาตนน ทเปนภายใน คอ ไฟทยงกายใหอบอน ไฟทยงกายใหทรดโทรม ไฟทยงกายใหกระวนกระวาย ไฟทเผาอาหารให ยอย

ธาตอนใดมลกษณะพดไปมา ธาตนนเปนวาโยธาต วาโยธาตนน ทเปนภายใน คอ ลมพดขนเบองบน ลมพดลงเบองต า ลมในทอง ลมในไส ลมพดไปตามตว ลมหายใจ

ความก าหนดพจารณากายน ใหเหนวาเปนแตเพยงธาต ๔ คอ ดน น า ไฟ ลม ประชมกนอย ไมใชเรา ไมใชของเรา เรยกวา ธาตกมมฏฐาน

อรยสจ ๔

๑. ทกข

๒. สมทย คอเหตใหทกขเกด

๓. นโรธ คอความดบทกข

๔. มรรค คอขอปฏบตใหถงความดบทกข

ความไมสบายกาย ไมสบายใจ ไดชอวา ทกข เพราะเปนของทนไดยาก

ตนหาคอความทะยานอยาก ไดชอวา สมทย เพราะเปนเหตใหทกขเกด

ตนหานน มประเภทเปน ๓ คอตณหาความอยากในอารมณทนารกใคร เรยกวา กามตณหา อยาง ๑ ตณหาความอยากเปนโนนเปนน เรยกวา ภวตณหา อยาง ๑ ตณหาความอยากไมเปนโนนเปนน เรยกวา วภวตณหา อยาง ๑

ความดบตณหาไดส นเชง ทกขดบไปหมดไดชอวา นโรธ เพราะเปนความดบทกข

ปญญาอนเหนชอบวาส งนทกข ส งนเหตใหทกขเกด สงนทางใหถงความดบทกข ไดช อวา มรรค เพราะเปนขอปฏบตใหถงความดบทกข

มรรคนนมองค ๘ ประการ คอ ปญญาอนเหนชอบ ๑ ด ารชอบ ๑ เจรจาชอบ ๑ ท าการงานชอบ ๑ เลยงชพชอบ ๑ ท าความเพยรชอบ ๑ ตงสตชอบ ๑ ตงใจชอบ ๑

ปญจกะ คอ หมวด ๕

อนนตรยกรรม ๕

๑. มาตฆาต ฆามารดา

๒. ปตฆาต ฆาบดา

๓. อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต

๔. โลหตปบาท ท ารายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอขนไป

๕. สงฆเภท ยงสงฆใหแตกจากกน

กรรม ๕ อยางน เปนบาปอนหนกทสดหามสวรรค หามนพพาน ตงอยในฐานปาราชกของผถอพระพทธศาสนา หามไมใหท าเปนเดดขาด

อภณหปจจเวกขณ ๕

๑. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามความแกเปนธรรมดา ไมลวงพนความแกไปได

๒. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามความเจบเปนธรรมดา ไมลวงพนความเจบไปได

๓. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามความตายเปนธรรมดา ไมลวงพนความตายไปได

๔. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เราจะตองพลดพรากจากของรกของชอบใจทงสน

๕. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามกรรมเปนของตว เราท าดจกไดด ท าชวจกไดชว

เวสารชชกรณธรรม คอ ธรรมท าความกลาหาญ ๕ อยาง

๑. สทธา เชอสงทควรเชอ

๒. สล รกษากายวาจาใหเรยกรอย

๓. พาหสจจะ ความเปนผศกษามาก

๔. วรยารมภะ ปรารภความเพยร

๕. ปญญา รอบรส งทควรร

องคแหงภกษใหม ๕ อยาง

๑. ส ารวมในพระปาตโมกข เวนขอทพระพทธเจาหาม ท าตามขอททรงอนญาต

๒. ส ารวมอนทรย คอ ระวง ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมใหยนดยนรายครอบง าได ในเวลาทเหนรปดวยนยนตาเปนตน

๓. ความเปนคนไมเอกเกรกเฮฮา

๔. อยในเสนาเสนะอนสงด

๕. มความเหนชอบ

ภกษใหมควรตงอยในธรรม ๕ อยางน

องคแหงธรรมกถก คอ นกเทศก ๕ อยาง

๑. แสดงธรรมโดยล าดบ ไมตดลดใหขาดความ

๒. อางเหตผลแนะน าใหผฟงเขาใจ

๓. ตงจตเมตตาปรารถนาใหเปนประโยชนแกผฟง

๔. ไมแสดงธรรมเพราะเหนแกลาภ

๕. ไมแสดงธรรมกระทบตนและผอน คอวา ไมยกตนเสยดสผอน

ภกษผไดธรรมกถก พงตงองค ๕ อยางนไวในตน

ธมมสสวนานสงส คอ อานสงสแหงการฟงธรรม ๕ อยาง

๑. ผฟงธรรมยอมไดฟงสงทยงไมเคยฟง

๒. สงใดไดเคยฟงแลว แตไมเขาใจชดยอมเขาใจสงนนชด

๓. บรรเทาความสงสยเสยได

๔. ท าความเหนใหถกตองได

๕. จตของผฟงยอมผองใส

พละ คอ ธรรมเปนก าลง ๕ อยาง

๑. สทธา ความเชอ

๒. วรยะ ความเพยร

๓. สต ความระลกได

๔. สมาธ ความตงใจมน

๕. ปญญา ความรอบร

อนทรย ๕ กเรยก เพราะเปนใหญในกจของตน

นวรณ ๕

ธรรมอนกนจตไมใหบรรลความด เรยกนวรณ ม ๕ อยาง

๑. พอใจรกใครในอารมณทชอบใจมรเปนตน เรยก กามฉนท

๒. ปองรายผอน เรยก พยาบาท

๓. ความทจตใจหดหและเคลบเคลม เรยก ถนมทธะ

๔. ฟงซานและร าคาญ เรยก อทธจจกกจจะ

๕. ลงเลไมตกลงได เรยก วจกจฉา

ขนธ ๕

กายกบใจน แบงออกเปน ๕ กอง เรยกวา ขนธ ๕

๑. รป ๒. เวทนา ๓. สญญา ๔. สงขาร ๕. วญญาณ

ธาต ๔ คอ ดน น า ไฟ ลม ประชมกนเปนกายน เรยกวา รป

ความรสกอารมณวา เปนสข คอ สบายกาย สบายใจ หรอเปนทกข คอไมสบายกาย ไมสบายใจ หรอเฉยๆ คอไมทกขไมสข เรยกวา เวทนา

ความจ าไดหมายร คอ จ ารป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อารมณทเกดกบใจได เรยก สญญา

เจตสกธรรม คอ อารมณทเกดกบใจ เปนสวนด เรยก กศล เปนสวนชว เรยก อกศล เปนสวนกลางๆ ไมดไมชว เรยก อพยากฤต เรยกวา สงขาร

ความรอารมณในเวลาเมอรมากระทบตา เปนตน เรยกวา วญญาณ

ขนธ ๕ น ยนเรยกวา นามรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ รวมเขาเปนนาม รปคงเปนรป

ฉกกะ คอ หมวด ๖

คารวะ ๖ อยาง

ความเออเฟอ ในพระพทธเจา ๑ ในพระธรรม ๑ ในพระสงฆ ๑ ในความศกษา ๑ ในความไมประมาท ๑ ในปฏสนถาร คอตอนรบปราศรย ๑ ภกษควรท าคารวะ ๖ ประการน

สาราณยธรรม ๖ อยาง

ธรรมเปนทตงแหงความระลกถง เรยกสาราณยธรรม ม ๖ อยาง คอ

๑. เขาไปตงกายกรรมประกอบดวยเมตตา ในเพอนภกษสามเณรทงตอหนาและลบหลง คอ ชวยขวนขวายกจธระของเพอนกนดวยกาย มพยาบาลภกษไขเปนตน ดวยจตเมตตา

๒. เขาไปตงวจกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนภกษสามเณรทงตอหนาและลบหลง คอ ชวยขวนขวายในกจธระของเพอนกนดวยวาจา เขนกลาวค าสงสอนเปนตน ดวยจตเมตตา

๓. เขาไปตงมโนกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนภกษสามเณรทงตอหนาและลบหลง คอคดแตส งทเปนประโยชนแกเพอนกน

๔. แบงปนลาภทตนไดมาแลวโดยชอบธรรมใหแกเพอนภกษสามเณร ไมหวงไว บรโภคจ าเพาะผเดยว

๕. รกษาศลบรสทธเสมอกนกบเพอนภกษสามเณรอนๆ ไมท าตนใหเปนทรงเกยจของผอน

๖. มความเหนรวมกนกบภกษสามเณรอนๆ ไมววาทกบใครๆ เพราะมความเหนผดกน

ธรรม ๖ อยางน ท าผประพฤตใหเปนทรกทเคารพของผอน เปนไปเพอความสงเคราะหกนและกน เปนไปเพอความไมววาทกนและกน เปนไปเพอความพรอมเพรยงเปนอนหนงอนเดยวกน

อายตนะภายใน ๖

ตา ห จมก ลน กาย ใจ อนทรย ๖ กเรยก

อายตนะภายนอก ๖

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ คอ อารมณทมาถกตองกาย ธรรม คออารมณเกดกบใจ อารมณ ๖ กเรยก

วญญาณ ๖

อาศยรปกระทบตา เกดความรข น เรยก จกขวญญาณ

อาศยเสยงกระทบห เกดความรข น เรยก โสตวญญาณ

อาศยกลนกระทบจมก เกดความรข น เรยก ฆานวญญาณ

อาศยรสกระทบลน เกดความรข น เรยก ชวหาวญญาณ

อาศยโผฏฐพพะกระทบกาย เกดความรข น เรยก กายวญญาณ

อาศยธรรมเกดกบใจ เกดความรข น เรยก มโนวญญาณ

สมผส ๖

อายตนะภายในมตาเปนตน อายตนะภายนอกมรปเปนตน วญญาณมจกขวญญาณเปนตน กระทบกนเรยกสมผส มชอตามอายตนะภายใน เปน ๖ คอ

จกข โสต ฆาน ชวหา กาย มโน

เวทนา ๖

สมผสนนเปนปจจยใหเกดเวทนา เปนสขบางทกขบาง ไมทกขไมสขบาง มชอตามอายตนะภายในเปน ๖ คอ

จกข โสต ฆาน ชวหา กาย มโน

ธาต ๖

๑. ปฐวธาต คอ ธาตดน

๒. อาโปธาต คอ ธาตน า

๓. เตโชธาต คอ ธาตไฟ

๔. วาโยธาต คอ ธาตลม

๕. อากาสธาต คอ ชองวางมในกาย

๖. วญญาณธาต คอ ความรอะไรกได

สตตกะ คอ หมวด ๗

อปรหานยธรรม ๗ อยาง

ธรรมไมเปนทตงแหงความเสอม เปนไปเพอความเจรญฝายเดยว ชอวา อปรหานยธรรม ม ๗ อยาง

๑. หมนประชมกนเนองนตย

๒. เมอประชมกพรอมเพรยงกนประชม เมอเลกประชมกพรอมเพรยงกนเลก และพรอมเพรยงกนท ากจทสงฆจะตองท า

๓. ไมบญญตสงทพระพทธเจาไมบญญตขน ไมถอนสงทพระองคทรงบญญตไว แลว สมาทานศกษาอยในสกขาบทตามทพระองคทรงบญญตไว

๔. ภกษเหลาใดเปนผใหญเปนประธานในสงฆ เคารพนบถอภกษเหลานน เชอฟงถอยค าของทาน

๕. ไมลอ านาจแกความอยากทเกดขน

๖. ยนดในเสนาสนะปา

๗. ตงใจอยวา เพอนภกษสามเณรซงเปนผมศล ซงยงไมมาสอาวาส ขอใหมา ทมาแลวขอใหอยเปนสข

ธรรม ๗ อยางน ตงอยในผใด ผนนไมมความเสอมเลย มแตความเจรญฝายเดยว

อรยทรพย ๗

ทรพย คอคณความดทมอยในสนดานอยางประเสรฐ เรยกอรยทรพย ม ๗ อยาง คอ

๑. สทธา เชอสงทควรเชอ

๒. สล รกษา กาย วาจา ใหเรยบรอย

๓. หร ความละอายตอบาปทจรต

๔. โอตตปปะ สะดงกลวตอบาป

๕. พาหสจจะ ความเปนคนเคยไดยนไดฟงมาก คอ จ าทรงธรรมและร ศลปวทยามาก

๖. จาคะ สละใหปนสงของของตนใหแกคนทควรใหปน

๗. ปญญา รอบรส งทเปนประโยชน และไมเปนประโยชน

สปปรสธรรม ๗ อยาง

ธรรมของสตบรษ เรยกวา สปปรสธรรม ม ๗ อยาง

๑. ธมมญญตา ความเปนผรจกเหต เชน รจกวา สงนเปนเหตแหงสข สงนเปนเหตแหงทกข

๒. อตถญญตา ความเปนผรจกผล เชนรจกวา สขเปนผลแหงเหตอนใด ทกขเปนผลแหงเหตอนใด

๓. อตตญญตา ความเปนผรจกตนวา เราวาโดยชาตตระกล ยศศกดสมบตบรวารความรและคณธรรมเพยงเทานๆ แลวประพฤตตนใหสมควรแกทเปนอยอยางไร

๔. มตตญญตา ความเปนผรประมาณ ในการแสวงหาเครองเลยงชวต แตโดยทางทชอบ และรจกประมาณในการบรโภคแตพอควร

๕. กาลญญตา ความเปนผรจกกาลเวลาอนสมควรในอนประกอบกจนน ๆ

๖. ปรสญญตา ความเปนผรจกประชมชนและกรยาทตองประพฤตตอชมชนนนๆ วาหมนเมอเขาไปหา จะตองท ากรยาอยางน จะตองพดแบบน เปนตน

๗. ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกเลอกบคคลวา ผนเปนผด ควรคบ ผนเปนคนไมด ไมควรคบ เปนตน

สปปรสธรรมอก ๗ อยาง

๑. สตบรษประกอบดวยธรรม ๗ ประการ คอ มศรทธา มความละอายตอบาป มความกลวบาป เปนคนไดยนไดฟงมาก เปนคนมความเพยร เปนคนมสตมนคง เปนคนมปญญา

๒. จะปรกษาสงใดกบใครๆ กไมปรกษาเพอจะเบยดเบยนตนและผอน

๓. จะคดสงใดกไมคดเพอเบยดเบยนตนและผอน

๔. จะพดสงใดกพดเพอไมเบยดเบยนตนและผอน

๕. จะท าสงใดกไมท าเพอเบยดเบยนตนและผอน

๖. มความเหนชอบ มเหนวา ท าดไดด ท าชวไดชว เปนตน

๗. ใหทานโดยเคารพ คอเออเฟอแกของทตวเองให และผรบทานนน ไมท าอาการดจทงเสย

โพชฌงค ๗

๑. สต ความระลกได

๒. ธมมวจยะ ความสอดสองธรรม

๓. วรยะ ความเพยร

๔. ปต ความอมใจ

๕. ปสสทธ ความสงบใจและอารมณ

๖. สมาธ ความตงใจมน

๗. อเปกขา ความวางเฉย

เรยกตามประเภทวา สตสมโพชฌงคไปโดยล าดบจนถงอเปกขาสมโพชฌงค

อฏฐกะ คอ หมวด ๘

โลกธรรม ๘

ธรรมทครอบง าสตวโลกอย และสตวโลกยอมเปนไปตามธรรมนน เรยกวาโลกธรรม โลกธรรมนนม ๘ อยาง คอ มลาภ ๑ ไมมลาภ ๑ มยศ ๑ ไมมยศ ๑ นนทา ๑ สรรเสรญ ๑ สข ๑ ทกข ๑

ในโลกธรรม ๘ ประการน อยางใดอยางหนงเกดขน ควรพจารณาวา สงทเกดขนแลวแกเรา กแตวามนไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา ควรรตามทเปนจรง อยาใหมนครอบง าจตได คออยายนดในสวนทปรารถนา อยายนรายในสวนทไมปรารถนา

ลกษณะตดสนธรรมวนย ๘ ประการ

ธรรมเหลาใดเปนไปเพอความก าหนดยอมใจ ๑

เปนไปเพอความประกอบทกข ๑

เปนไปเพอความสละกองกเลส ๑

เปนไปเพอความอยากใหญ ๑

เปนไปเพอความไมสนโดษยนดดวยของมอย คอ มนแลวอยากไดนน ๑

เปนไปเพอความคลกคลดวยหมคณะ ๑

เปนไปเพอความเกยจคราน ๑

เปนไปเพอความเลยงยาก ๑

ธรรมเหลานพงรวา ไมใชธรรม ไมใชวนย ไมใชค าสงสอนของพระศาสดา

ธรรมเหลาใดเปนไปเพอความคลายก าหนด ๑

เปนไปเพอความปราศจากทกข ๑

เปนไปเพอความไมสะสมกองกเลส ๑

เปนไปเพอความอยากอนนอย ๑

เปนไปเพอความสนโดษยนดดวยของมอย ๑

เปนไปเพอความสงดจากหม ๑

เปนไปเพอความเพยร ๑

เปนไปเพอความเลยงงาย ๑

ธรรมเหลานพงรวา เปนธรรม เปนวนย เปนค าสงสอนของพระศาสดา

มรรคมองค ๘

๑. สมมาทฏฐ ปญญาอนเหนชอบ คอเหน อรยสจ ๔

๒. สมมาสงกปปะ ด ารชอบ คอ ด ารจะออกจากกาม ๑ ด ารในอนไมพยาบาท ๑ ด ารในอนไมเบยดเบยน ๑

๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ คอเวนจากวจทจรต ๔

๔. สมมากมมนตะ ท าการงานชอบ คอเวนจากกายทจรต ๓

๕. สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ คอเวนจากความเลยงชวตโดยทางทผด

๖. สมมาวายามะ เพยรชอบ คอเพยรในท ๔ สถาน

๗. สมมาสต ระลกชอบ คอระลกในสตปฏฐานทง ๔

๘. สมมาสมาธ ตงใจไวชอบ คอเจรญฌานทง ๔

ในองคมรรคทง ๘ นน เหนชอบ ด ารชอบ สงเคราะหเขาในปญญาสกขา

วาจาชอบ การงานชอบ เลยงชพชอบ สงเคราะหเขาในสลสกขา

เพยรชอบ ระลกชอบ ตงใจไวชอบ สงเคราะหเขาในจตตสกขา

นวกะ คอ หมวด ๙

มละ คอ มลทน ๙ อยาง

โกรธ ๑ ลบหลคณทาน ๑ รษยา ๑ ตระหน ๑ มายา ๑ มกอวด ๑ พดปด ๑ มความปรารถนาลามก ๑ เหนผด ๑

ทสกะ คอ หมวด ๑๐

อกศลกรรมบถ ๑๐

จดเปนกายกรรม คอท าดวยกาย ๓ อยาง

๑. ปาณาตบาต ท าชวตสตวใหตกลวง คอฆาสตว

๒. อทนนาทาน ถอเอาสงของทเจาของไมไดให ดวยอาการแหงขโมย

๓. กาเมส มจฉาจาร ประพฤตผดในกาม

จดเปนวจกรรม คอท าดวยวาจา ๔ อยาง

๔. มสาวาท พดเทจ

๕. ปสณาวาจา พดสอเสยด

๖. ผรสวาจา พดค าหยาบ

๗. สมผปปลาปะ พดเพอเจอ

จดเปนมโนกรรม คอท าดวยใจ ๓ อยาง

๘. อภชฌา โลภอยากไดของเขา

๙. พยาบาท ปองรายเขา

๑๐. มจฉาทฏฐ เหนผดจากคลองธรรม

กรรม ๑๐ อยางน เปนทางบาป ไมควรด าเนน

กศลกรรมบถ ๑๐

จดเปนกายกรรม ๓ อยาง

๑. ปาณาตปาตา เวรมณ เวนจากท าชวตสตวใหตกลวง

๒. อทนนาทานา เวรมณ เวนจากถอเอาสงของทเจาของไมไดให ดวยอาการแหงขโมย

๓. กาเมส มจฉาจารา เวรมณ เวนจากประพฤตผดในกาม

จดเปนวจกรรม คอท าดวยวาจา ๔ อยาง

๔. มสาวาทา เวรมณ เวนจากพดเทจ

๕. ปสณาย วาจาย เวรมณ เวนจากพดสอเสยด

๖. ผรสาย วาจาย เวรมณ เวนจากพดค าหยาบ

๗. สมผปปลาปา เวรมณ เวนจากพดเพอเจอ

จดเปนมโนกรรม คอท าดวยใจ ๓ อยาง

๘. อภชฌา ไมโลภอยากไดของเขา

๙. พยาบาท ไมพยาบาทปองรายเขา

๑๐. มจฉาทฏฐ เหนชอบตามคลองธรรม

กรรม ๑๐ อยางน เปนทางบญ ควรด าเนน

บญกรยาวตถ ๑๐ อยาง

๑. ทานมย บญส าเรจดวยการบรจาคทาน

๒. สลมย บญส าเรจดวยการรกษาศล

๓. ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา

๔. อปจายนมย บญส าเรจดวยการประพฤตถอมตนแกผใหญ

๕. เวยยาวจจมย บญส าเรจดวยการชวยขวนขวายในกจทชอบ

๖. ปตตทานมย บญส าเรจดวยการใหสวนบญ

๗. ปตตานโมทนามย บญส าเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ

๘. ธมมสสวนมย บญส าเรจดวยการฟงธรรม

๙. ธมมเทสนามย บญส าเรจดวยการแสดงธรรม

๑๐. ทฏฐชกมม การท าความเหนใหตรง

ธรรมทบรรพชตควรพจารณาเนองๆ ๑๐ อยาง

๑. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา บดนเรามเพศตางจากคฤหสถแลว อาการกรยาใดๆ ของสมณะ เราตองท าอาการกรยานน ๆ

๒. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา ความเลยงชพของเราเนองดวยผอน เราควรท าตวใหเขาเลยงงาย

๓. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา อาการ กาย วาจาอยางอนทเราจะตองท าใหดขนไปกวานยงมอยอก ไมใชเพยงเทาน

๔. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา ตวของเราเองตเตยนตวของเราเองโดยศลได หรอไม

๕. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา ผรใครครวญแลว ตเตยนเราโดยศลไดหรอไม

๖. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา เราจะตองพลดพรากจากของรกของชอบใจทงนน

๗. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา เรามกรรมเปนของตว เราท าดจกไดด ท าชวจกไดชว

๘. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา วนคนลวงไปๆ บดนเราท าอะไรอย

๙. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา เรายนดทสงดหรอไม

๑๐. บรรพชตควรพจารณาเนองๆ วา คณวเศษของเรามอยหรอไม ทจะใหเราเปนผ ไมเกอเขนในเวลาเพอนบรรพชตถามในกาลภายหลง

นาถกรณธรรม คอ ธรรมท าทพ ง ๑๐ อยาง

๑. ศล รกษากายวาจาใหเรยบรอย

๒. พาหสจจะ ความเปนผไดสดบตรบฟงมาก

๓. กลยาณมตตตา ความเปนผมเพอนดงาม

๔. โสวจสสตา ความเปนผวางายสอนงาย

๕. กงกรณเยส ทกขตา ความขยนชวยเอาใจใสในกจธระของเพอนภกษสามเณร

๖. ธมกามตา ความใครในธรรมทชอบ

๗. วรยะ เพยรเพอจะละความชว ประพฤตความด

๘. สนโดษ ยนดดวยผานงผาหม อาหาร ทนอนทนงและยา ตามมตามได

๙. สต จ าการทไดท าและค าทพดแลวแมนานได

๑๐. ปญญา รอบรในกองสงขารตามเปนจรงอยางไร

กถาวตถคอถอยค าทควรพด ๑๐ อยาง

๑. อปปจฉกถา ถอยค าทชดน าใหมความปรารถนานอย

๒. สนตฏฐกถา ถอยค าทชกน าใหมสนโดษ ยนดดวยปจจยตามมตามได

๓. ปวเวกกถา ถอยค าทชกน าใหสงดกายสงดใจ

๔. อสงสคคกถา ถอยค าทชกน าไมใหระคนดวยหม

๕. วรยารมภกถา ถอยค าทชกน าใหปรารภความเพยร

๖. สลกถา ถอยค าทชดน าใหตงอยในศล

๗. สมาธกถา ถอยค าทชกน าใหท าใจใหสงบ

๘. ปญญากถา ถอยค าทชกน าใหเกดปญญา

๙. วมตตกถา ถอยค าทชกน าใหท าใจใหพนจากกเลส

๑๐. วมตตญาณทสสนกถา ถอยค าทชกน าใหเกดความรความเหนในความทใจพนจากกเลส

อนสสต คอ อารมณควรระลก ๑๐ ประการ

๑. พทธานสสต ระลกถงคณของพระพทธเจา

๒. ธมมานสสต ระลกถงคณของพระธรรม

๓. สงฆานสสต ระลกถงคณของพระสงฆ

๔. สลานสสต ระลกถงศลของตน

๕. จาคานสสต ระลกถงทานทตนบรจาคแลว

๖. เทวตานสสต ระลกถงคณทท าบคคลใหเปนเทวดา

๗. มรณสสต ระลกถงความตายทจะมาถงตน

๘. กายคตาสต ระลกทวไปในกาย ใหเหนวา ไมงาม นาเกลยด โสโครก

๙. อานาปานสต ตงสตก าหนดลมหายใจเขาออก

๑๐. อปสมานสสต ระลกถงพระคณพระนพพาน ซงเปนทระงบกเลสและกองทกข

ปกณณกะ คอ หมวดเบดเตลด

อปกเลส คอ โทษเครองเศราหมอง ๑๖ อยาง

๑. อภชฌาวสมโลภะ ละโมบไมสม าเสมอ

๒. โทสะ รายกาจ

๓. โกธะ โกรธ

๔. อปนาหะ ผกโกรธไว

๕. มกขะ ลบหลคณทาน

๖. ปลาสะ ตเสมอ คอยกตว

๗. อสสา รษยา คอเหนเขาไดด ทนอยไมได

๘. มจฉรยะ ตระหน

๙. มายา มารยา คอเจาเลห

๑๐. สาเถยยะ โออวด

๑๑. ถมภะ หวดอ

๑๒. สารมภะ แขงด

๑๓. มานะ ถอตว

๑๔. อตมานะ ดหมนทาน

๑๕. มทะ มวเมา

๑๖. ปมาทะ เลนเลอ

โพธปกขยธรรม ๑๗ ประการ

สตปฏฐาน ๔

สมมปปธาน ๔

อทธบาท ๔

อนทรย ๕

พละ ๕

โพชฌงค ๗

มรรคมองค ๘

คหปฏบต

จตกกะ

กรรมกเลส คอ กรรมเครองเศราหมอง ๔ อยาง

๑. ปาณาตบาต ท าชวตสตวใหตกลวง

๒. อทนนาทาน ถอเอาสงของทเจาของไมไดให ดวยอาการแหงขโมย

๓. กาเมส มจฉาจาร ประพฤตผดในกาม

๔. มสาวาท พดเทจ

กรรม ๔ อยางน นกปราชญไมสรรเสรญเลย

อบายมข คอ เหตเครองฉบหาย ๔ อยาง

๑. ความเปนนกเลงหญง

๒. ความเปนนกเลงสรา

๓. ความเปนนกเลงเลนการพนน

๔. ความคบคนชวเปนมตร

โทษ ๔ ประการนไมควรประกอบ

ทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบน ๔ อยาง

๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมนในการประกอบกจเครองเลยงชวตกด ในการศกษาเลาเรยนกด ในการท าธระหนาทของตนกด

๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา คอรกษาทรพยทแสวงหามาไดดวยความหมน ไมใหเปนอนตรายกด รกษาการงานของตว ไมใหเสอมเสยไปกด

๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนดไมคบคนชว

๔. สมชวตา ความเลยงชวตตามสมควรแกก าลงทรพยทหาได ไมใหฝดเคองนก ไมใหฟมฟายนก

สมปรายกตถประโยชน คอ ประโยชนภายหนา ๔ อยาง

๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธา คอเชอสงทควรเชอ เชนเชอวา ท าดไดด ท าชวไดชวเปนตน

๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล คอรกษากายวาจาเรยบรอยด ไมมโทษ

๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยการบรจาคทาน เปนการเฉลยสขใหแกผอน

๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา รจก บาป บญ คณ โทษ ประโยชน มใช

ประโยชน เปนตน

มตตปฏรป คอ คนเทยมมตร ๔ จ าพวก

๑. คนปอกลอก

๒. คนดแตพด

๓. คนหวประจบ

๔. คนชกชวนในทางฉบหาย

คน ๔ จ าพวกน ไมใชมตร เปนแตคนเทยมมตร ไมควรคบ

๑. คนปอกลอก มลกษณะ ๔

๑. คดเอาแตไดฝายเดยว

๒. เสยใหนอยคดเอาใหไดมาก

๓. เมอมภยแกตว จงรบเอากจของเพอน

๔. คบเพอนเพราะเหนแกประโยชนของตว

๒. คนดแตพด มลกษณะ ๔

๑. เกบเอาของลวงแลวมาปราศรย

๒. อางเอาของทยงไมมมาปราศรย

๓. สงเคราะหดวยสงหาประโยชนมได

๔. ออกปากพงมได

๓. คนหวประจบ มลกษณะ ๔

๑. จะท าชวกคลอยตาม

๒. จะท าดกคลอยตาม

๓. ตอหนาวาสรรเสรญ

๔. ลบหลงตงนนทา

๔. คนชกน าในทางฉบหาย มลกษณะ ๔

๑. ชกชวนดมน าเมา

๒. ชกชวนเทยวกลางคน

๓. ชกชวนใหมวเมาในการเลน

๔. ชกชวนเลนการพนน

มตรแท ๔ จ าพวก

๑. มตรมอปการะ

๒. มตรรวมทกขรวมสข

๓. มตรแนะน าประโยชน

๔. มตรมความรกใคร

มตร ๔ จ าพวกนเปนมตรแท ควรคบ

๑. มตรมอปการะ มลกษณะ ๔

๑. ปองกนเพอนผประมาทแลว

๒. ปองกนทรพยสมบตของเพอนผประมาทแลว

๓. เมอมภย เปนทพงพ านกได

๔. เมอมธระ ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก

๒. มตรรวมทกขรวมสข มลกษณะ ๔

๑. ขยายความลบของตนแกเพอน

๒. ปดความลบของเพอนไมใหแพรงพราย

๓. ไมละทงในยามวบต

๔. แมชวตกอาจสละแทนได

๓. มตรแนะน าประโยชน มลกษณะ ๔

๑. หามไมใหท าความชว

๒. แนะน าใหตงอยในความด

๓. ใหฟงสงทยงไมเคยฟง

๔. บอกทางสวรรคให

๔. มตรมความรกใคร มลกษณะ ๔

๑. ทกข ๆ ดวย

๒. สข ๆ ดวย

๓. โตเถยงคนอนทตเตยนเพอน

๔. รบรองคนทพดสรรเสรญเพอน

สงคหวตถ ๔ อยาง

๑. ทาน ใหปนสงของ ๆ ตนแกผอนทควรใหปน

๒. ปยวาจา เจรจาวาจาทออนหวาน

๓. อตถจรยา ประพฤตสงทเปนประโยชนแกผอน

๔. สมานตตตา ความเปนคนมตนเสมอไมถอตว

คณทง ๔ อยางน เปนเครองยดเหนยวของผอนไวได

สขของคฤหสถ ๔ อยาง

๑. สขเกดแตความมทรพย

๒. สขเกดแตการจายทรพยบรโภค

๓. สขเกดแตความไมตองเปนหน

๔. สขเกดแตประกอบการงานทปราศจากโทษ

ความปรารถนาของบคคลในโลกทไดสมหมายดวยยาก ๔ อยาง

๑. ขอสมบตจงเกดแกเราโดยทางชอบ

๒. ขอยศจงเกดแกเรากบญาตพวกพอง

๓. ขอเราจงรกษาอายใหยนนาน

๔. เมอสนชวตแลว ขอเราจงไปบงเกดในสวรรค

ธรรมเปนเหตใหสมหมายมอย ๔ อยาง

๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธา

๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล

๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยบรจาคทาน

๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา

ตระกลอนม นคงจะต งอยนานไมไดเพราะสถาน ๔

๑. ไมแสวงหาพสดทหายแลว

๒. ไมบรณะพสดทคร าครา

๓. ไมรจกประมาณในการบรโภคสมบต

๔. ตงสตรใหบรษทศลใหเปนแมเรอนพอเรอน

ผหวงจะด ารงตระกลควรเวนสถาน ๔ ประการนเสย

ธรรมของฆราวาส ๔

๑. สจจะ สตยซอแกกน

๒. ทมะ รจกขมจตของตน

๓. ขนต อดทน

๔. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกผอนทควรใหปน

ปญจกะ

ประโยชนเกดแตการถอโภคทรพย ๕ อยาง แสวงหาโภคทรพยไดในทางทชอบแลว

๑. เลยงตว มารดา บดา บตร ภรรยา บาวไพร ใหเปนสข

๒. เลยงเพอนฝงใหเปนสข

๓. บ าบดอนตรายทเกดแตเหตตาง ๆ

๔. ท าพล ๕ อยาง คอ

ก. ญาตพล สงเคราะหญาต

ข. อตถพล ตอนรบแขก

ค. ปพพเปตพล ท าบญอทศใหผตาย

ง. ราชพล ถวายเปนหลวง มภาษอากร เปนตน

จ. เทวตาพล ท าบญอทศใหเทวดา

ศล ๕

๑. ปาณาตปาตา เวรมณ เวนจากท าชวตสตวใหตกลวงไป

๒. อทนนาทานา เวรมณ เวนจากถอเอาสงของทเจาของไมไดให ดวยอาการแหงขโมย

๓. กาเมส มจฉาจารา เวรมณ เวนจากประพฤตผดในกาม

๔. มสาวาทา เวรมณ เวนจากพดเทจ

๕. สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ เวนจากดมน าเมา คอสราเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท

ศล ๕ ประการน คฤหสถควรรกษาเปนนตย

มจฉาวณชชา คอการคาขายไมชอบธรรม ๕ อยาง

๑. คาขายเครองประหาร

๒. คาขายมนษย

๓. คาขายสตวเปน ส าหรบฆาเพอเปนอาหาร

๔. คาขายน าเมา

๕. คาขายยาพษ

การคาขาย ๕ อยางน เปนขอหามอบาสกไมใหประกอบ

สมบตของอบาสก ๕ ประการ

๑. ประกอบดวยศรทธา

๒. มศลบรสทธ

๓. ไมถอมงคลตนขาว คอเชอกรรม ไมเชอมงคล

๔. ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา

๕. บ าเพญบญแตในพทธศาสนา

อบาสกพงตงอยในสมบต ๕ ประการ และเวนจากสมบต ๕ ประการ ซงวปรตจากสมบตนน

ฉกกะ

ทศ ๖

๑. ปรตถมทส คอทศเบองหนา มารดา บดา

๒. ทกขณทส คอทศเบองขวา อาจารย

๓. ปจฉมทส คอทศเบองหลง บตร ภรรยา

๔. อตตรทส คอทศเบองซาย มตร

๕. เหฏฐมทส คอทศเบองต า บาว

๖. อปรมทส คอทศเบองบน สมณพราหมณ

๑. ปรตถมทส คอทศเบองหนา มารดา บดา บตรพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ทานไดเลยงมาแลวเลยงทานตอบ

๒. ท ากจของทาน

๓. ด ารงวงศสกล

๔. ประพฤตตนใหเปนคนควรรบทรพยมรดก

๕. เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน

มารดาบดาไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหบตรดวยสถาน ๕

๑. หามไมใหท าความชว

๒. ใหตงอยในความด

๓. ใหศกษาศลปวทยา

๔. หาภรรยาทสมควรให

๕. มอบทรพยใหในสมย

๒. ทกขณทส คอทศเบองขวา อาจารย ศษยพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ดวยลกขนยนรบ

๒. ดวยเขาไปยนคอยรบใช

๓. ดวยเชอฟง

๔. ดวยอปฏฐาก

๕. ดวยศลปวทยาโดยเคารพ

อาจารยไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหศษยดวยสถาน ๕

๑. แนะน าด

๒. ใหเรยนด

๓. บอกศลปใหสนเชง ไมปดบงอ าพราง

๔. ยกยองใหปรากฏในเพอนฝง

๕. ท าความปองกนในทศทงหลาย (คอจะไปทศไหนกไมอดอยาก)

๓. ปจฉมทส คอทศเบองหลง ภรรยา สามพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ดวยยกยองนบถอวาเปนภรรยา

๒. ดวยไมดหมน

๓. ดวยไมประพฤตลวงใจ

๔. ดวยมอบความเปนใหญให

๕. ดวยใหเครองแตงตว

ภรรยาไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหสามดวยสถาน ๕

๑. จดการงานด

๒. สงเคราะหคนขางเคยงของผวด

๓. ไมประพฤตลวงใจผว

๔. รกษาทรพยทผวหามาไดไว

๕. ขยนไมเกยจครานในกจการทงปวง

๔. อตตรทส คอทศเบองซาย มตร กลบตรพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ดวยใหปน

๒. ดวยเจรจาถอยค าไพเราะ

๓. ดวยประพฤตประโยชน

๔. ดวยความเปนผมตนเสมอ

๕. ดวยไมแกลงกลาวใหคลาดจากความเปนจรง

มตรไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหกลบตรดวยสถาน ๕

๑. รกษามตรผประมาทแลว

๒. รกษาทรพยของมตรผประมาทแลว

๓. เมอมภยเอาเปนทพงพ านกได

๔. ไมละทงในยามวบต

๕. นบถอตลอดถงวงศมตร

๕. เหฏฐมทส คอทศเบองต า บาว นายพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ดวยจดการงานใหท าตามสมควรแกก าลง

๒. ดวยใหอาหารและรางวล

๓. ดวยรกษาพยาบาลในเวลาเจบปวย

๔. ดวยแจกของมรสแปลกประหลาดใหกน

๕. ดวยปลอยใหสมย

บาวไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหนายดวยสถาน ๕

๑. ลกขนท าการงานกอนนาย

๒. เลกการงานทหลงนาย

๓. ถอเอาแตของทนายให

๔. ท าการงานใหดข น

๕. น าคณของนายไปสรรเสรญในทนนๆ

๖. อปรมทส คอทศเบองบน สมณพราหมณ กลบตรพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ดวยกายกรรม คอท าอะไรๆ ประกอบดวยเมตตา

๒. ดวยวจกรรม คอพดอะไรๆ ประกอบดวยเมตตา

๓. ดวยมโนกรรม คอคดอะไรๆ ประกอบดวยเมตตา

๔. ดวยความเปนผไมปดประต คอมไดหามเขาบานเรอน

๕. ดวยใหอามสทาน

สมณพราหมณไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหกลบตรดวยสถาน ๖

๑. หามไมใหกระท าความชว

๒. ใหตงอยในความด

๓. อนเคราะหดวยน าใจอนงาม

๔. ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง

๕. ท าสงทเคยฟงแลวใหแจม

๖. บอกทางสวรรคให

อบายมข คอเหตเครองฉบหาย ๖

๑. ดมน าเมา

๒. เทยวกลางคน

๓. เทยวดการเลน

๔. เลนการพนน

๕. คบคนชวเปนมตร

๖. เกยจครานท าการงาน

๑. ดมน าเมา มโทษ ๖

๑. เสยทรพย

๒. กอการทะเลาะววาท

๓. เกดโรค

๔. ตองตเตยน

๕. ไมรจกอาย

๖. ทอนก าลงปญญา

๒. เทยวกลางคน มโทษ ๖

๑. ชอวาไมรกษาตว

๒. ชอวาไมรกษาลกเมย

๓. ชอวาไมรกษาทรพยสมบต

๔. เปนทระแวงของคนทงหลาย

๕. มกถกใสความ

๖. ไดความล าบากมาก

๓. เทยวดการเลน มโทษตามวตถทไปด ๖

๑. ร าทไหนไปทนน

๒. ขบรองทไหนไปทนน

๓. ดดสตเปาทไหนไปทนน

๔. เสภาทไหนไปทนน

๕. เพลงทไหนไปทนน

๖. เถดเทงทไหนไปทนน

๔. เลนการพนน มโทษ ๖

๑. เมอชนะยอมกอเวร

๒. เมอแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป

๓. ทรพยยอมฉบหาย

๔. ไมมใครเชอถอถอยค า

๕. เปนทหมนประมาทของเพอน

๖. ไมมใครประสงคจะแตงงานดวย

๕. คบคนชวเปนมตร มโทษตามบคคลทคบ ๖

๑. น าใหเปนนกเลงการพนน

๒. น าใหเปนนกเลงเจาช

๓. น าใหเปนนกเลงเหลา

๔. น าใหเปนคนลวงเขาดวยของปลอม

๕. น าใหเปนคนลวงเขาซงหนา

๖. น าใหเปนคนหวไม

๖. เกยจครานการท างาน มโทษ ๖

๑. มกอางวา หนาวนก แลวไมท าการงาน

๒. มกอางวา รอนนก แลวไมท าการงาน

๓. มกอางวา เวลาเยนแลว แลวไมท าการงาน

๔. มกอางวา ยงเชาอย แลวไมท าการงาน

๕. มกอางวา หวนก แลวไมท าการงาน

๖. มกอางวา ระหายนก แลวไมท าการงาน

ผหวงความเจรญดวยโภคทรพย พงเวนเหตเครองฉบหาย ๖ ประการนเสย

แหลงขอมล / คดลอก : http://www.dharma-gateway.com/

ผรวบรวม / เรยบเรยง : hs6kjg