โครงการวจยยอยท 1

ศกยภาพ ผลกระทบตอพลวตรของนเวศล าธารจากการจดการลมน าโดยฝายแมว

ในบรเวณพนทตนน าล าธาร

ลมน าแมเตยะ อ าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม

กรอบแนวคดชดโครงการวจย

ธรรมชาต• พนทปากกเกบน าลดลง • พนทลมน าตอนกลาง ปกคลมดวย ปาเตงรง และรองน าลดชน

ปจจย (อดต/ปจจบน)

การเปลยนแปลง• การขยายตวของพนทเกษตรทงตอนบนและลาง• โครงการชลประทานและระบบการกระจายไมเอออ านวย •โครงสรางการจดสรรน า แบบเกาของชมชนถกละเลย

ปญหาตามมา• น าหลากขาดแคลนน าในล าธาร• ระบบอทกและระบบนเวศแหลงน าเสอมโทรม• ความขดแยงทยงไมมทางออก (ภายในชมชน บน กลางลาง ตางเผาพนธ)

ระบบลมน า+ ฝาย (1) - หลายลมน ายอย- หลายรปแบบของฝาย- หลายระดบความถ - หลายประเภทของวสด

เปาหมายการจดการ ลมน า

: Q, Regime, คณภาพน า: การกกตะกอน: ดนสามารถกกเกบความ ชนของดนสองฝ งหวย

สรางกลมจดการน า (2)- แนวคดและวตถประสงค เพอแกปญหา- โครงสรางและการบรหารจดการกลม- กจกรรม (สราง ซอม ดแล)

ความแขงแกรง (3)• สรางแนวรวมกบกลมอน ๆ (Stakeholders)• สรางระเบยบการบรหารจดการ• สรางกจกรรม (ถอดบทเรยน เผยแพรและขยายผล )

ผลตอนเวศแหลงน า : Nutrient cycling ความหลากหลายของ พชและสตว: Regeneration ของพช อาหารและสมนไพร

การศกษา ทดสอบ พฒนากระบวน ตามโครงการยอยท 1-2-3

ลกษณะของฝาย จ านวน ระยะหางและโครงสรางทเออตอการพฒนาศกยภาพทางอทกและฟนฟนเวศแหลงน า เออตอปารมน า

+

ความร การบรณาการและประยกต

ศกยภาพของโครงสรางกลมและการบรหาร

จดการ

+

+

+

สรป สกด ถอดบทเรยน แลกเปลยน

เพมเตม

เออตอการเกษตร อปโภค แหลงอาหารและฟนฟปา สองขางล าหวย เพอใชเปนแนวปาเปยก

เงอนไข

+

ขยายผล (พนท /กลม/เครอขาย) และถายทอด

วตถประสงคงานวจย1. ทมาและแนวความคดของการก าหนดจดสราง และการเลอกชนด

ของฝายแมว ในพนทตนน า อกทงความคาดหวงจากฝายทสรางทงทางตรง และทางออมของชมชน

2. ศกษาเปรยบเทยบ ผลทตามมาจากการสรางฝายแมวชนดตางๆในพนทตนน าของลมน ายอย ทมตอพฤตกรรมทางอทกวทยา และระบบนเวศตนน าของลมน าขนาดเลก

3. วเคราะหและประเมนผลทางอทกวทยาและนเวศวทยาล าหวย เพอจดล าดบประเภทของฝายแมวทเหมาะสมในการอนรกษและฟนฟระบบนเวศ รวมทงอทกวทยาของพนทตนน า

4. เชอมโยงความคด ทางวชาและเทคนคกบองคความร ไปเสรมการมสวนรวมในการจดการทรพยากรน าระหวางองคกรทองถนภาครฐ เอกชน และระหวางชมชนตนน า ปลายน า ทอาศยอยในพนทลมน าเดยวกน

กรอบแนวคดงานวจย

ธรรมชาต• พนทปากกเกบน าลดลง • รองน าตอนบนลาดชน• พนทลมน าตอนลาง เปนปาเตงรง และรองน าลดชน

ปจจย/เงอนไข (X1)

การเปลยนแปลง• การขยายตวของพนทเกษตรทงตอนบนและลาง• โครงการและระบบการกระจายไมเอออ านวย • ระบบโครงสรางการจดสรรน า แบบเกาของชมชนถกละเลย

ปญหาตามมา• น าหลากลงสปลายน าในหนาฝน ขาดแคลนน าในล าธารฤดแลง • ระบบอทกและระบบนเวศแหลงน ามปญหา• แยงและปญหาขดแยง

ประเดนปญหา และการจดการลมน า โดย

ฝายแมว

ผลทางอทก : Regime: คณภาพน า: การกกตะกอน: ดนสามารถกกเกบความ ชนของดนสองฝ งหวย

ลมน าสภาพธรรมชาต (Undisturbed)

ลมน าตวแทน• รปแบบของฝายหลากหลาย• มฝายรปแบบเดยว

ผลตอนเวศแหลงน า : ความหลากหลายของ พชและสตว: Regeneration ของพช อาหารและสมนไพร

ผลทางสงคม (เชอม 2)

: การแกไขปญหา: โครงสรางสงคม (กลมและการบรหารจดการ

การศกษา ทดสอบดวยกระบวนวทยาศาสตรและ

สงคมวทยา

การศกษาและทดสอบดวยกระบวนการของชมชน

ลกษณะของฝาย จ านวน ระยะหางและโครงสรางทเออตอการพฒนาศกยภาพทางอทกและฟนฟนเวศแหลงน า

Homogeneous เชงภมกายภาพและพช

พรรณปกคลม

Homogeneous เชงภมกายภาพและพช

พรรณ ปกคลม

งายตอการหาวสดทองถน กอสรางและซอมบ ารง

พฒนาการดานโครงสรางการบรหารจดการลมน าขนาดเลก

+

+

+

สรป สกด ถอดบทเรยน แลกเปลยน เพมเตมและถายทอด (เชอม 3)

เผยแพร ขยายผล ฝายและกลม ดวยผลการทดสอบเชงประจกษ

กระบวนการศกษาวจย

การศกษาบรบทเชงพนท ทางกายภาพ และชวภาพ (นเวศวทยา) - จ าแนกลมน ายอย (Sub watershed) ในพนทลมน าเตยะ แมแตะ- จ าแนกลมน าขนาดเลก (Micro watershed)

ศกษา วเคราะห ประเดนปญหาและการการจดการลมน าโดยฝายแมวโดยชมชน (แนวคดและผลสรปของฝายแมวเพอจดการลมน า การก าหนดจดรปแบบการการสราง ตลอดจนสงเกตการเปลยนทางอทกและนเวศของชมชน)

เลอก พนทศกษาระดบ Micro watershed ตามบรบทเชงชวกายภาพของลมน า ผสานกบขอเสนอของชมชน จ าแนกเปน •ลมน าทยงไมถกรบกวน (Pristine) 1 ลมน ายอย•ลมน า มฝายชนดเดยว (Homogeneous) 1 แหง•ลมน ามฝายหลายชนด (Heterogeneous) 1 แหง

ศกษาลกษณะทางกายภาพ, พชพรรณปกคลม การใชทดน และลกษณะอากาศในพนทศกษา ทมผลลกษณะทางอทกและนเวศวทยาล าหวย และผลตอความชมชนของผนปาตามระยะหางของล าหวย (แนวปาเปยก > โอกาสเกดไฟปา)

เชอมโยง องคความรทงมตทางวทยาศาสตรและสงคมศาสตร ทชมชนมสวนรวม แลกเปลยน ถายทอดและถอดบทเรยนรวมกน (Knowledge body)

ดชนบงช (Indicators) ผลของฝาย1) ดชนทางอทก ประกอบดวย Flow regime , timing , quantity 2) ดชนคณภาพน า ทง กายภาพ เคมและชวภาพ ตามฤดกาล3) ความหลากหลายของสงมชวตในน าทงพชและสตว ทเปนดชนบงช การฟนฟของระบบนเวศน า (riparian ecosystem)3) ความสามารถในการกกเกบและเพมความชนของดน สองขางล าหวย สอถงดชนความสามารถในการกกเกบความชนของดนตามระดบความลกของชนดนและความลกเขาสฝงล าหวย4) การฟนฟและกลบมาของพชตามแนวตลง ทงพชอาหารคน สมนไพรและพชอาหารสตว

วเคราะห ประเมน เปรยบเทยบ และหาบทสรป จากผลของฝายชะลอน ามตทางสงคม มตนเวศ อทกวทยา จากการเชอมโยงงานศกษาวจยและองคความรของชมชน

ปจจยทมผลตอการดชน • ปจจยธรรมชาต• ลกษณะโครงการของฝายชะลอน าแตละประเภท

ขนตอนท 1

ขนตอนท 6

ขนตอนท 4

ขนตอนท 3

ขนตอนท 2

ขนตอนท 5

สามภารกจงานวจย

• ภารกจวจยท 1: สภาพทางกายภาพ ชวภาพ ลกษณะอทกวทยา และการบรหารจดการลมน า

• ภารกจวจยท 2: การศกษาความหลากหลายทางชวภาพของพช

• ภารกจวจยท 3: คณภาพน า ระบบนเวศ และความหลากหลายของสงมชวตในพนทลมน าทมการจดการดวยระบบฝายแมว

ภารกจวจยท 1 : สภาพทางชวกายภาพ ลกษณะอทกวทยา และการบรหารจดการลมน า โดยชมชน

1) ทมาและแนวความคดของการก าหนดจดสราง และการเลอกชนดของฝายแมว ในพนทตนน า อกทงความคาดหวงจากฝายทสรางทงทางตรง และทางออมของชมชน รวมทงวธการบรหารจดการลมน ายอยหวยอแตและลมน ายอยหวยฮองหลวง

2) ระบบและโครงสรางของฝายทงสองลมน า 3) ปจจยกายภาพและชวภาพของลมน าทงสอง ทมความสมพนธกบ

พฤตกรรมเชงอทกลมน า4) เปรยบเทยบอทธพลของฝายชะลอน าตอลกษณะอทก การกกเกบน าของ

ดน และปาไมในพนทลมน า

5) การจดการพนทลมน า แบบองครวมตอการฟนฟทรพยากรลมน า

ภารกจวจยท 2: การศกษาความหลากหลายทางชวภาพของพช

• ปญหา

1) ไมสามารถวเคราะหไดวาฝายชะลอน ามผลกระทบดานบวกหรอลบกบความหลากหลายทางชวภาพ

2) ขาดขอมลพนฐานดานความหลากหลายทางชวภาพ

3) ความรดานภมปญญาทองถน จะชวยใหชมชนใชประโยชนจากทรพยากรปาไมอยางยงยนหรอไม

4) การสรางฝายชะลอน ามผลท าใหความหลากหลายทางชวภาพของพชสงขน

5) ความรดานภมปญญาทองถน จะชวยสนบสนนใหชมชนใชประโยชนจากทรพยากรปาไมอยางยงยน

ภารกจวจยท 3: คณภาพน า ระบบนเวศ และความหลากหลายของสงมชวตในพนทลมน าทมการจดการดวยระบบฝายแมว

• เพอศกษาและเปรยบเทยบผลกระทบของการจดการลมน าโดยใชฝายชะลอน าแตละประเภททมตอคณภาพของน าและระบบนเวศลมน า

10

แมเตยะ แมแตะ

หวยฮองหลวง

หวยอแต

พนทศกษา

เหตผลในการเลอกหวยฮองหลวงและหวยอแตหวยฮองหลวง ชมชนบานทงปน หวยอแต ชมชนหวยอแต

1. เปนชมชนแรก ๆ ในพนทลมน าแมเตยะทมแรงหนนการฟนฟและจดการลมน า ดวยตวของชมชนเอง อยางเปนรปธรรมดวยระบบฝายชะลอน า และมพฒนาการ ดานการฟนฟลมน าอยางเปนระบบ อยางตอเนอง

1. เปนชมชนทเรยนรประสบการณ ปญหาและองคความรในการจดการลมน าจากบานทงปน ซงดแลลมน าหวยฮองหลวง ดวยวธการทาบกง ความรในการอนรกษลมน า ผานเครอขายลมน าแมเตยะ แมแตะ

2. ระบบและโครงสรางฝายชะลอทสรางคอนขางเปนระบบ ดวยการประยกตองคความรพนบานผสานกบความรทไดรบการถ ายทอดและลอง ผดลองถกมา เ ปนเวลานาน และมการซอมแซมโครงสรางฝายทกป

2. ระบบและโครงสรางฝายชะลอทสรางคอนขางเปนระบบ ดวยการประยกตองคความรพนบานผสานกบความรทไดรบการถายทอดและลองผดลองถกมาจากหวยฮองหลวง

3. การบรหารจดการลมน า มความตอเนอง มไดเปนไปตามกระแส เกดการมสวนรวมกบท กระดบวย ฐานะทางสงคม คอนขางชดเจน

3. การบรหารจดการลมน า มความตอเนอง เกดการมสวนรวมกบทกระดบวย ฐานะทางสงคม คอนขางชดเจน

เหตผลในการเลอกหวยฮองหลวงและหวยอแต4. วธการอนรกษและฟนฟลมน า แบบองค

รวม ทงการปองกนไฟปาดวยแนวกนไฟ การปลกเสรมไมโครงสราง การอนรกษพรรณไมรมน า และการเดนส ารวจการเปลยนแปลงและปองกนการบกรก

4. วธการอนรกษและฟนฟลมน า แบบองครวม ทงการปองกนไฟปาดวยแนวกนไฟ การปลกเสรมไมโครงสราง การอนรกษพรรณไมรมน า และการเดนส ารวจการเปลยนแปลงและปองกนการบกรก

5. ชมชนมแนวคดตอยอด เพอพฒนาใหพนทลมน าหวยฮองหลวงเปนแหลงเรยนร การฟนฟพนทลมน าแบบองครวม ถายทอดใหกบชมชนอน ๆ รวมทงการสรางเครอขาย การอนรกษลมน าดวยระบบฝายชะลอน า เพอถายทอดผลส าเรจตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวย แกชมชนในพนทลมน าตอนบนของจงหวดเชยงใหม

5. ชมชนมแนวคดตอยอด สรางฝายชะลอและกกเกบน าเพอการอปโภค บรโภคในฤดแ ล ง ร วมท ง เ ผ อ แผ เ พ อนบ านใกลเคยง

พกดฝายชะลอน า

ประเดนศกษาท 1 ทมาและแนวความคดของการก าหนดจดสราง และการเลอกชนดของฝายแมว ในพนทตนน า อกทงความคาดหวงจากฝายทสรางทงทางตรง และทางออมของชมชน

ทมาและแนวความคดของการสรางฝายชะลอน า2505 ชมชนพนราบในเขตต าบลบานแปะและต าบลแมเตยะ ทายลมน า ขนไปถางปาเพอปลกขาวไร และไรฝน

ในบางพนท และเปนเขตสมปทานไมกอสรางและไมฟนในยคยาสบ 2510 พนทถกประกาศใหเปนเขตปาสงวนแหงชาต ปาจอมทอง2028 ชนเผามง เขามาถางพนทเพอท าไรกะหล าปล ชมชนพนราบจงตอตานการบกรก และผลกดนใหชน

เผามงหยดการท าไรและบกรกปา2537 ชมชนพนทราบเชงเขาลมน าแมเตยะ แมแตะ รวมทงชมชนบานทงปน ประสบปญหาความแหงแลง

รนแรง จงมการจดตงคณะท างาน ฟนฟพนทลมน า ทงกจกรรมดบไฟปา การท านวกนไป การจดเวรยามเพอเฝาระวงไฟปา

2540 จดตงคณะกรรมการอนรกษปา เปนทางการ เพอด าเนนกจกรรมตอเนองจาก ปพ.ศ. 2537 โดยไดงบสนบสนนจากองคการบรหารสวนต าบลสบเตยะ

2547 จากประสบการณดแลรกษาปาทผานมามากกวา 10 ป ชมชนพบวา การปองกนไฟปาและการดแลรกษา ยงไมเพยงพอตอการฟนฟพนทตนน า กลมอนรกษปาจงเรมศกษาดงานฝายชะลอน าจากศนยศกษาและพฒนาหวยฮองไคร หมบานปาสกงาม อ าเภอดอยสะเกด หมบานสามขา จงหวดล าปาง เพอเรยนรการฟนฟตนน าดวยฝายชะลอน าและวธการกอสราง - มลนธเพอการพฒนาทย งยน เขาไปเรยนรรวมกบชมชนในการบรหารจดการลมน า

2548 เรมการสรางฝายชะลอ ดวยกระสอบดน โดยประยกตรปแบบและวสดกอสรางตามสภาพพนท

2549 - มลนธเพอการพฒนาทย งยน เขาไปสงเสรมการสรางฝายทงสองแบบ2550 กอสรางฝายชะลอน ากงถาวร คอนกรตเสรมหน เพอเพมความสามารถในการกกเกบน าของล าหวย

รปแบบของฝายชะลอน าในล าหวยฮองหลวง

• ฝายฟนฟ หรอฝายกระสอบดน = ฟนฟล าหวยและชะลอน า

สงทชมชนทงปนเรยนรจากการกอสรางฝายฟนฟ 1) ควรเลอกล าหวยและพนทคอนขางราบ สองฝ งล าหวยมตนไม เพอใชเปนฐาน

ราก และเพมการยดเกาะจากรากตนไม ใหฝายแขงแกรงมากขน2) วธการบรรจลงในกระสอบ ใสดนประมาณสองในสของความจกระสอบ และมด

ดวยเชอกทระดบสามในสของความยาวกระสอบ เพอใหกระสอบดนแบนราบ งายตอการวางซอน

3) กระสอบเนอบาง ตองใชกระสอบสองใบซอนกน เพอเพมความหนาและปองกนกระสอบดนแตก กรณททกน ากดเซาะ

4) วธการซอนวางกระสอบ ตองซอนปลายผกเชอก เพอปองกนน าไหลกระแทกปากประสอบ

5) ตอกหลกไมไผอยางหนาแนนและถ ตงแตการวางกระสอบชนแรก เพอปองการรอฝายของชาวบานทออกหากบเขยดในฤดแลง

6) การวางซอนกระสอบดน ฐานฝายตองปาน เพอเพมความแขงแกรงใหกนฐาน

ฝายกงถาวร• ชะลอความเรวของน าหลากและกกตะกอนในฤดฝน และกก

เกบน าไวในฤดแลง กอสรางดวยคอนกรตผสมกอนหน บนล าหวยทลาดชน

สงทชมชนทงปนเรยนรจากการกอสรางฝายกงถาวร (ฝายคอนกรตเสรมกอนหน)

1) เลอกพนทบรเวณทล าหวยลาดชน สองฝงล าหวยมตนไมใหญ เพออาศยเปนฐานราก

2) เลอกกอนหนจากทองล าหวย เพราะเปนหนแขง เนอแนนและไมผ

3) ควรใชโครงไมไผเสรมเปนระยะ เพอเพมการยดเกาะระหวางกอนหนกบคอนกรต

4) ฐานฝายตองปาน เปนรปสเหลยมคางหม เพอเพมความแขงแกรงใหกนฐาน

5) ปากฝายควรเปนรปสคางหม ทรงคว า

การเปลยนแปลงทชมชนรบรและสมผสได

ทนทางนเวศ1) ล าหวยฮองหลวงมน าไหลตลอดทงป และตนป

สามารถผนจากล าหวยไปผลตเปนน าปะปาภเขาใหชมชนใชในฤดแลง

2) ปาฟนฟรวดเรว ขน ไมโตเรวขน ในล าหวยมสตวน า และกบเขยวซงเปนแหลงอาหารของชาวบานในฤดแลง

3) เรมมสตวปาขนาดเลกอพยพเขามาอาศย

ทนทางสงคม1) สงคมเปลยนแปลง เพราะสมาชกในชมชนเหนความส าคญของ

ปามากขน ชาวบานเขามามสวนรวมดแลรกษาปามากขน เชนกจกรรมท าแนวกนไฟ ซอมแซมฝายและเวรยามเฝาระวงไฟปาในฤดแลง ชาวบานทมอาชพหาของปาเปลยนแปลงพฤตกรรมจากการเกบหาแบบท าลายเปนการเกบหาแบบอนรกษ

2) มการสรางกลมตอเนองจากกลมอนรกษปา คอกลมเกษตรอนทรย และกลมแมบานทอผา เพอหารายไดจนเจอกลมพอบานทตองออกมาเฝาระวงดแลรกษาในฤดแลง

26

ทนทางเศรษฐกจ แหลงอาหาร : ตลาดในชมชนอาหาร พชผก สมนไพร ปลาและกบเขยด

สงมชวตทอาศยโดยรอบลมน า

ความหลากหลายทางชวภาพของพชและภมปญญาทองถน

จดท าขอมลบญชรายชอพช

ล าดบ ชอไทย ชอทองถน ชอวทยาศาสตรสรรพคณ/ประโยชน หมายเหต

1 กวาวเครอแดง กวาวเครอแดง Pueraria mirifica

2กอเดอย กอเดอย

Castanopsis acuminatissimaกนผล

3 กางขมอด กางขมอด Albizia odoratissima ใชไม

4 เของแขงมา เของแขงมา Leea indica

5 จะคาน จะคาน Piper interruptum

6 มะเดอขน เดอขน Ficus hirta ตมท ายาเยน

7เหมอดคน เหมอดคน Aporosa villosa

ไมท าไมคนขาว ลางพษ

8 หาดหนน หาดหนน Artocarpus lakoocha

สรปผลการศกษาชนดพรรณพชในแปลงศกษาบานหวยฮองหลวง

• จ าแนกชนดพชไดทงหมดจ านวน กลมพช วงศ สกล ชนด หมายเหต

เฟนและพชใกลเคยง

2 2 2

พชเมลดเปลอย 0 0 0

พชใบเลยงค18 46 57

ยงไมสามารถจ าแนกได 9 ชนด

พชใบเลยงเดยว 8 9 11

รวม28 57 70 79

คณภาพน าหวยฮองหลวง

คณภาพน าหวยฮองหลวง

คณภาพน าหวยฮองหลวง

จดตวอยางหวยฮองหลวง

pH OM N P K Sand Silt Clay Texture เนอดน

(%) (%) (%) (%) (%) (%) (%)

ฝายมะหลาด 5.90 4.40 0.22 0.000 0.263 68.04 21.64 10.32 Sandy loam รวนทราย

ฝายปาง 5.59 16.49 0.83 0.023 0.336 30.04 41.64 28.32 Clay loam รวนเหนยว

ฝายบวกซอม 5.24 16.96 0.85 0.052 0.352 38.04 35.64 26.32 Loam รวน

ฝายสายชมภ 5.41 10.99 0.55 0.023 0.263 50.04 31.64 18.32 Loam รวน

คณภาพตะกอน

ลกษณะสมบตของดนตะกอน

ผลส าเรจของการบรหารจดการลมน าทเปนรปธรรม1. มน าปะปาภเขาไวในในฤด ซงกอนป พ.ศ. 2552 ชมชนประสบ

ปญหาขาดแคลนน าใชในฤดแลง

2. ทกครวเรอนในชมชนมน าประปาใช จงเกดกจกรรมรวมดแลปาและฝายดวยความเตมใจ

3. ประหยดคาใชจายไฟฟาจากการสบน าจากแมปงมาใช

4. มกองทนสะสมประจ าหมบาน จากการสะสมคาน าประปา และคาไฟฟาทถกลง

5. พนทลมน าหวยฮองหลวง เปนพนทศกษาดงานและถายทอดความรแกชมชนพนทบาน สรางความภมใจใหกบบานทงปน

ผลส าเรจของการบรหารจดการลมน าทเปนรปธรรม

6. มทรพยากรน าเผอแผเพอนบาน ญาตพนอง หมบานใกลเคยงสามารถใชน าจากล าหวยฮองหลวง รวม ท าใหเกดการมสวนรวมดแลรกษา สรางฝาย สรางแนวกนและการเฝาระวงไฟปาในฤดแลง ไดแก หมท 1 บานสบเตยะ หมท 3 บานเชงดอย หมท 14 บานแมเตยะใตและหมท 19 บานวงปน

7. สามารถปรบเปลยนแนวคดของพนองมงบานปากลวย ซงอยตนน า เรองการชวยกนดแลรกษาปาตนน า และเขารวมเปนสมาชกเครอขายลมน า

ลมน าหวยอแต• ระบบโครงสราง ฝายชะลอน า ในลมน าหวยอแต ประสบปญหามากกวาหวยฮองหลวง

– รองน าลาดชน –ล าหวยบางสวนตองรบน าทหลากมาจากถนนขนสบานมงปากลวย

–พชพรรณปกคลมสวนใหญเปนปาดบเขาผสมเตงรง ทก าลงฟนฟ สภาพปาคอนขางโปรงโลง

–ลกษณะดนเปนดนลกรง เนอทรายหยาบ ทมความสามารถในการกกเกบความชนต า

ฝายกงถาวร (ฝายคอนกรตเสรมกอนหน)

สงทชมชนบานหวยอแตเรยนรจากการกอสรางฝายกงถาวร

1) เลอกพนทบรเวณทล าหวยลาดชน สองฝงล าหวยมตนไมใหญ เพออาศยเปนฐานราก

2) เลอกกอนหนจากทองล าหวย เพราะเปนหนแขง เนอแนนและไมผ

3) ควรใชโครงไมไผเสรมเปนระยะ เพอเพมการยดเกาะระหวางกอนหนกบคอนกรต

4) ฐานฝายตองปาน เปนรปสเหลยมคางหม เพอเพมความแขงแกรงใหกนฐาน

5) ปากฝายควรเปนรปสคางหม ทรงคว า และควรมปาก มากกวาหนงลดภาระการดกตะกอน และน าหลากแบบ overturn

การเปลยนแปลงทชมชนรบรและสมผสได

1. ทนทางนเวศ : ในฤดแลง ล าหวยอแตมน าไหลยาวนานขน ปาฟฟรวดเรว ขน ไมโตเรวขน ในล าหวยมสตวน า และกบเขยวซงเปนแหลงอาหารของชาวบานในฤดแลง เรมมสตวปาขนาดเลกบางชนดอพยพเขามาอาศย

2. ทนทางสงคมและวฒนธรรม: สมาชกสวนใหญในชมชน เหนความส าคญของปามากขน ชาวบานเขามามสวนรวมดแลรกษาปามากขน เชนกจกรรมท าแนวกนไฟ ซอมแซมฝายและเวรยามเฝาระวงไฟปาในฤดแลง ซงเปนผลส าเรจของการบรหารจดการลมน าหวยอแต ทเปนรปธรรม

สรปผลการศกษาชนดพรรณพชในแปลงศกษาบานหวยอแต

• จ าแนกชนดพชไดทงหมดจ านวน กลมพช วงศ สกล ชนด หมายเหต

เฟนและพชใกลเคยง

1 1 1

พชเมลดเปลอย 0 0 0

พชใบเลยงค30 63 75

ยงไมสามารถจ าแนกได 4 ชนด

พชใบเลยงเดยว 4 4 4

รวม35 68 80 84

ตวอยางพรรณไม

ใบตางดอก

ผกหนาม

ปอเกยน

กอ

เดอชง

กลวยไมองอาศย และมอส ในหนาแลง

ลกคลาย

กอเคยว

การวางแผนเกบตวอยางและก าหนดจด

คณภาพน าหวยอแต

คณภาพตะกอน

จดตวอยางหวยอแต pH OM N P K Sand Silt Clay Texture เนอดน

(%) (%) (%) (%) (%) (%) (%)

ฝายทสอง 6.35 1.35 0.07 0.02 0.398 82.04 9.64 8.32 Loamy sand ทรายรวน

ฝายคอกหม 6.79 0.29 0.01 0.00 0.918 80.04 15.64 4.32 Loamy sand ทรายรวน

ฝายหนาผา 6.59 1.00 0.05 0.00 0.101 88.04 5.64 6.32 Loamy sand ทรายรวน

ฝายหลงหนาผา 6.31 1.69 0.08 0.00 0.142 88.04 7.64 4.32 Loamy sand ทรายรวน

ฝายปางต 7.95 0.69 0.03 0.05 0.300 94.04 1.64 4.32 Sand ทราย

ฝายวงผกบง 7.25 0.32 0.02 0.00 0.237 94.04 1.64 4.32 Sand ทราย

หนาฝายประปา 6.15 0.78 0.04 0.00 0.287 92.04 3.64 4.32 Sand ทราย

ลกษณะสมบตของดนตะกอน

ตวอยางแมลงน า

ตวอยางสตวบรเวณลมน า

งานวจยทด าเนนการเรยบรอยแลว1. ศกษาสภาพปาปกคลม เรยงตวขนานกบล าหวย

– กงหวยเครอเขา สาขาของหวยฮองหลวง จ านวน 6 แปลง

– หวยฮองหลวง จ านวน 10 แปลง

2. ศกษาวเคราะห สมบตทางอทกวทยาของดน (อนทรย โครงการสราง ความสามารถในการกกเกบน า)

3. วเคราะหลกษณะทางอทกของลมน า

4. รวมซอมแซมฝายชะลอน ากบชาวบาน ในลมน าหวยอแต

งานทก าลงด าเนนการความหลากหลายของพชพรรณ

• เกบขอมลในพนทแปลงศกษาพรรณไม

• รวบรวมขอมลภมปญญาทองถน จากแหลงตาง ๆ

• เตรยมขอมลทงสองสวนเพอแลกเปลยนในเวท ระหวางนกวจยและชมชน

งานทก าลงด าเนนการคณภาพน าและระบบนเวศน

• เกบขอมลในพนทลมน าเพอวเคราะหคณภาพน าตามฤดกาล

• เกบขอมลในพนทลมน าเพอวเคราะหคณภาพตะกอนตามฤดกาล

• เกบขอมลในทางนเวศนลมน า

• เตรยมขอมลทงสองสวนเพอแลกเปลยนในเวท ระหวางนกวจยและชมชน

แผนงาน

1. ซอมแซมฝายชะลอน า หวยฮองหลวง รวมกบชาวบานทงปน

2. กอสรางฝายวดน า โดยดดแปลงโครงสรางฝายชะลอของชาวบาน 2 แหง

3. ตงสถานตรวจอากาศ 2 แหง4. ตงเครองมอวดความชนในดน

5. จดเกบขอมลรวมกบอาสาสมครของแตละหมบาน

Output ปการศกษาวจยแรก1) ขอมลและความรของชมชนดานการจดการลมน าขนาดเลก โดยฝาย

แมว – แนวคด โครงสรางกจกรรมและการตดตามผลของฝาย

2) ผลการเปรยบเทยบลกษณะอทกของลมน าทงสามแบบ (Regime:

Hydrograph, UH,Qp , Qa timing)

3) ผลการเปรยบเทยบพลวตรของนเวศวทยาล าหวยของลมน าทงสามแบบ

– ในชวงฤดกาลเดยวกนและ ตามฤดกาล

4) ผลการเปรยบเทยบการอนรกษระบบนเวศล าหวย จากการจดการลมน าขนาดเลกดวยฝายแมว ทง 3 แบบ

5) การเชอมโยงผลการทดสอบดานอทกวทยาและนเวศวทยาดวยกระบวนการทางวทยาศาสตรและองคความรพนถนของชมชน

Outcome ปการศกษาวจยแรก

1) แนวทางการถายทอดผลการทดสอบ ศกยภาพของฝายแมวตอการพฒนาลกษณะอทกและนเวศล าน า โดยใชขอมลเชงประจกษ เปนเครองมอ

2) แนวการสรางและขยายเครอขายกลมการจดการลมน าขนาดเลกดวยฝายแมว ของชมชนแมเตยะลม โดยน าผลการทดสอบจากงานวจยเปนขอมลเชงประจกษ