บทสรปส าหรบผบรหาร ยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย (พ.ศ. ๒๕๕๖-๒๕๕๙)

ยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย เปนยทธศาสตรการวจยทมงบประมาณแบบมงเปาเปนกรอบการขบเคลอนดวยความรวมมอกนของทกภาคสวน โดยมเปาหมายเพอใชงานวจยพฒนาประเทศ โดยมเครอขายองคกรบรหารงานวจยแหงชาต (คอบช.) เปนเครอขายหลก ซงหนวยงานเครอขายทส าคญนม ๗ หนวยงาน คอ ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) ส านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) (สวก.) สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) และส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (สวทน.) นอกจากนยงรวมถงหนวยงานทเกยวของ หรอผมสวนไดสวนเสยดวย เชน กระทรวงสาธารณสข กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย กระทรวงมหาดไทย กระทรวงแรงงาน หนวยงานทด าเนนงานเกยวกบการวางแผนผสงอาย อาท ส านกงานสถตแหงชาต ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สภาผสงอาย หนวยงานทด าเนนงานเกยวกบขอมลและการวจยผสงอาย อาท สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และสถานศกษาอนๆ

วสยทศนการวจยของยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย ไดก าหนดไวในชวงเวลา ๕ ป (๒๕๕๗-๒๕๖๑) คอ “ประเทศไทยมผลงานวจยและขอมลทมคณภาพดานผสงอายแบบมงเปาทน าไปใชประโยชนในการพฒนาสงคมสงวยอยางเปนระบบและตอเนอง” และมพนธกจการวจย คอ การบรหารจดการและสนบสนนการวจยตามยทธศาสตรการวจยรายประเดน ในดานการศกษา และการบรหารจดการการวจยและระบบขอมลผสงอายระดบชาต โดยมงเนนการไดผลการวจยทเปนค าตอบเพอน าไปใชประโยชนในการพฒนาประเทศ และปองกนแกไขปญหาเรงดวนของประเทศทเกยวของกบผสงอายและสงคมสงวย รวมถงการพฒนาระบบและศกยภาพการวจยผสงอายของประเทศ ทงน จะเปนการวจยทค านงถงมตดานประชากรและสงคม ดวยความรวมมอของหนวยงานตางๆ ทเกยวของ

มการก าหนดเปนยทธศาสตรการวจยไว ๔ ยทธศาสตร ประกอบดวย ยทธศาสตรท ๑ การบรหารจดการและสนบสนนใหมการวจยผสงอาย แบบมงเปาและบรณาการ ยทธศาสตรท ๒ การสอสารและขบเคลอนการน าผลการวจยผสงอายแบบมงเปาไปใชประโยชนเพอพฒนาประเทศและพนท ยทธศาสตรท ๓ การพฒนาเครอขายวจยใหมศกยภาพในการท าวจยผสงอายแบบมงเปา และน าผลงานวจยไปใชประโยชนในระดบประเทศและภมภาค และ ยทธศาสตรท ๔ พฒนาเครอขายวจยผสงอาย ทเชอมโยงระหวางภมภาคในประเทศและนานาชาต รวมถงอาเซยน

ส าหรบปจจยแหงความส าเรจของยทธศาสตรการวจยม ๔ ดวยกนปจจย ประกอบดวย ๑) การสนบสนนดานงบประมาณการวจยอยางเพยงพอ ๒) การควบคมคณภาพและมาตรฐานการวจย ๓) การพฒนาศกยภาพและปรมาณนกวจยทางดานสงคมผสงอาย และ ๔) แผนการตดตามและประเมนผลการด าเนนงาน

๒

ยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย (พ.ศ. ๒๕๕๖-๒๕๕๙) ๑. หลกการและเหตผล ๑.๑ ความเปนมาของงานวจยดานผสงอายและสงคมสงอาย งานวจยเกยวกบผสงอายในประเทศไทยไดรบความสนใจและเปนทตองการ เมอภาวะการสงวยของประชากรไดกอใหเกดผลกระทบตอสงคมชดเจนมากขนเรอยๆ จ านวนเดกเกดทลดลงอยางรวดเรวและอายของคนไทยไดยนยาวขนท าใหโครงสรางอายของประชากรไทยเปลยนไปอยางเรวมาก โครงสรางอายทเคยเปนประชากรเยาววย มประชากรวยเดกมาก และมประชากรสงอายเปนสดสวนไมมากนกไดเปลยนเปนประชากรทมอายสงขนอยางรวดเรว สดสวนของประชากรวยเดกลดนอยลงเรอยๆ ในขณะทสดสวนประชากรสงอายไดเพมขนอยางรวดเรวและตอเนอง ประเทศไทยไดกลายเปนสงคมสงวยไปแลว จากการคาดประมาณดวยวธการทางประชากรศาสตรไดแสดงใหเหนแนวโนมเปนตวเลขชดเจนในเรองการสงวยของประชากรไทยในอนาคต เมอภาวะสงวยของประชากรปรากฏเปนประเดนทจะมผลกระทบตอการ พฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ จงเกดความจ าเปนทจะตองมการศกษาวจยในเรองน การวจยดานผสงอายไดรบความสนใจอยางจรงจง เมอส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตไดก าหนดใหการสงวยของประชากรเปนหนงในประเดนการวจยส าคญ ตงแตราวป ๒๕๕๐ และในนโยบายและยทธศาสตรการวจยของชาต ฉบบท ๘ (พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๙) ไดก าหนดใหการวจยเรองสงคมผสงอายเปนหนงใน ๑๓ กลมเรองวจยทควรมงเนน เมอ วช. มนโยบายชดเจนเชนนกท าใหนกวจยในสาขาวชาตางๆ ตนตวกนอยางมากในการวจยดานผสงอาย จะสงเกตไดวาจ านวนขอเสนอการวจยเกยวกบเรองผสงอายทกระทรวง กรมตางๆ สงมายง วช. เพอกลนกรองมจ านวนเพมขนอยางมาก ขอเสนอการวจยทหนวยงานภาครฐเสนอของบประมาณเพอการวจยเรองผสงอาย ระหวางปงบประมาณ ๒๕๕๑-๒๕๕๕ มมากกวา ๓๐๐ เรอง แตมขอสงเกตวางานวจยเหลานสวนใหญเปนเพยงการหาตวอยางใหเปนผสงอายตามกระแสการวจยท วช. ก าหนดขนเทานน และงานวจยดานผสงอายจ านวนมากกท าเฉพาะพนท หรอเฉพาะกลมประชากร จนยากทจะน าผลการวจยไปใชในการวางแผนหรอนโยบายเกยวกบภาวการณสงวยของประชากรในระดบประเทศได ตอมาในระยะเวลา ๔-๕ ปทผานมา วช. ไดสงเสรมใหมการวจยประเภทมงเปา เปดประเดนการวจยเรองสงคมผสงอายโดยใหนกวจยสงขอเสนอการวจยเขามาขอรบทนสนบสนนจากงบประมาณของ วช. ภารกจการวจยนไดแผนงานวจยเกยวกบผสงอายในหลายๆ ดาน ทงดานการแพทย สาธารณสข เศรษฐกจสงคม ภมปญญาผสงอาย ผลตภณฑส าหรบผสงอาย การออกแบบอาคารสถานททเออตอผสงอาย รวมทงการสรางรปแบบการดแลผสงอายในพนทตางๆ อยางไรกตาม งานวจยตามภารกจน แมจะมงเปาไปทผสงอาย แตกยงเปนการวจยทตอบปญหาการวจยทนกวจยเสนอมา มไดเปนโจทยการวจยทก าหนดขนโดย วช. โครงการวจยหลายโครงการท าเฉพาะพนท และตางมวตถประสงคทหลากหลาย จงยากทจะน าผลงานวจยเหลานนมาบรณาการจดเปนระบบเพอสรางเปนนโยบายหรอแผนงานทจะรองรบสงคมทก าลงสงวยขนอยางรวดเรวของประเทศไทยได อยางไรกตาม แมประเทศไทยจะมการท าวจยเรองผสงอายจ านวนนบรอยโครงการในรอบหลายปทผานมา แตงานวจยเหลานยงมขอจ ากดอยอกมาก ขอจ ากดทเปนประเดนส าคญประการหนง คอ การวจยเรองผสงอายสวนใหญมองเฉพาะกลมผสงอาย ไมไดมองผสงอายในเชงทเกยวของสมพนธกบสงคมโดยรวม งานวจยสวนใหญยงเปนการศกษา “สงคมของผสงอาย” แตไมไดศกษา “สงคมสงวย” หรอ “สงคมสงอาย” ทมความหมายวา ทงสงคมก าลงมอายสงขน และผลกระทบของการสงวยของประชากรยอมเกดขนกบสงคมโดยรวม มใชเกดขนเฉพาะกบผสงอายเทานน แทจรงแลวงานวจยเกยวกบสงคมสงวยทมความหมายจงควรเปน

๓

งานวจยทศกษาสงคมโดยรวม งานวจยเรองสงคมสงวยควรใหขอเสนอแนะทจะน าสงคมไทยไปสสงคมทผสานกลมกลนระหวางคนทกวย และมสวสดการทยงยนส าหรบผสงอาย นอกจากนน ประเทศไทยยงขาดระบบขอมลทมประสทธภาพเพอตดตามการเปลยนแปลงและความตองการทจะเกดขนในสงคมทก าลงสงวยขนอยางตอเนอง ประเทศไทยยงตองการการแปลงผลงานวจยดานผสงอายมาใชในการวางแผนนโยบาย และมาตรการในทางปฏบต และทส าคญอกประการหนง คอ ยงขาดการสงเคราะหขอมลในองคความรเชงวชาการหรอปรบขอมลความรจากการวจยใหงายตอการเขาใจของประชาชนทวไป นบจากนเปนตนไป ประชากรของประเทศไทยจะสงวยขนอยางรวดเรว สงคมสงวยจะเปนประเดนส าคญทมผลกระทบตอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และคณภาพชวตของคนในประเทศ การศกษาวจย เพอใหมขอมลความรและความเขาใจในเรองการสงวยของประชากรจงเปนเรองจ าเปนและเรงดวนยง

๑.๒ วเคราะหสถานการณปจจบนและแนวโนมการเปลยนแปลงเกยวกบประเดนการพฒนาเรองผสงอายและสงคมสงอาย

๑) สถานการณการสงวยของประชากร ในศตวรรษนการสงวยของประชากรเปนปรากฏการณทเกดขนทวโลก ทกวนนประชากร

เกอบทกประเทศในโลกก าลงมอายสงขน อนเปนผลมาจากการทอตราเกดของประเทศตางๆ ไดลดต าลง ในขณะทผคนมอายยนยาวขน ในป ๒๕๕๖ น ในจ านวนประชากรโลกทงหมด ๗,๑๐๐ ลานคน เปนประชากรทมอาย ๖๐ ปขนไป คดเปนสดสวนสงถงรอยละ ๑๒ ซงเรยกไดวา โลกของเราไดกลายเปนสงคมสงวยแลว

อยางไรกตาม เมอพจารณาการสงวยตามระดบการพฒนา ประเทศพฒนาแลวจะมสดสวนประชากรสงอายสงถงรอยละ ๒๓ ในขณะทประเทศก าลงพฒนามประชากรสงอายอยทรอยละ ๙ และประเทศดอยพฒนาจะมสดสวนผสงอายเพยงรอยละ ๕ เทานน

ตารางท ๑ : สดสวนผสงวยอาย ๖๐ ปขนไป ขอมลป ๒๕๕๖

แหลงทมา : United Nations. ( 2012). 2012 World Population Prospects: The 2010 Revision.

ขอมลในตารางท ๑ สรปไดวา ประชากรไทยมอายสงขนมาก ระดบการสงอาย (เมอวดโดยอตราสวนรอยของประชากรอาย ๖๐ ปขนไป ตอประชากรทงหมด) ของประชากรไทย (รอยละ ๑๔) สงกวาคาเฉลยของประชากรทวโลก (รอยละ ๑๒) สงกวาของประเทศก าลงพฒนา (รอยละ ๙) มาก และก าลงจะมอายสงขนใกลจะทนกบประเทศพฒนาแลว (รอยละ ๒๒.๕)

ในรอบครงศตวรรษทผานมา ประชากรไทยมอายสงขนอยางรวดเรว การเกดทลดต าลงอยางเรวมาก และอายของคนไทยทยนยาวขนท าใหโครงสรางอายของประชากรไทยไดเปลยนผานจากทเคยเปนประชากรเยาววยกลายเปนประชากรสงวย ในอดตเมอ ๕๐ ปกอน ส ามะโนประชากรป ๒๕๑๓ แสดงใหเหนวา

ประเทศ รอยละของประชากรอาย ๖๐ ปขนไป โลก ๑๑.๕ ประเทศพฒนาแลว ๒๒.๕ ประเทศก าลงพฒนา ๙.๑ ประเทศดอยพฒนา ประเทศไทย

๕.๔ ๑๓.๙

๔

4,000,000 2,000,000 0 2,000,000 4,000,000

0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 90-94 100+

ป 2553

ประเทศไทยขณะนนเปนสงคมเยาววยทมประชากรเดกอายต ากวา ๑๕ ป มากถงรอยละ ๔๕ และมประชากรอาย ๖๐ ปขนไปเพยงรอยละ ๕ ของประชากรทงหมดเทานน รปท ๑ : ภาพเปรยบเทยบพระมดประชากรไทยในป ๒๕๑๓ และ ๒๕๕๓

ทมา : ส านกงานสถตแหงชาต. ส ามะโนประชากรป ๒๕๑๓ และ ๒๕๕๓

ในชวงเวลา ๔๐ ปทผานมา ผหญงไทยมลกกนนอยลงอยางมาก อตราเจรญพนธรวม หรอจ านวนบตรเฉลยทผหญงคนหนงจะมตลอดวยของการมบตรของตน ไดลดลงจากบตรเฉลยมากกวา ๕ คน เมอ ๔๐ ปกอนเหลอเพยง ๑.๖ คน ในปจจบนอตราเกดซงเคยสงกวา ๔๐ ตอประชากร ๑,๐๐๐ คน ลดลงเหลอเพยงประมาณ ๑๒ ในป ๒๕๕๖ น ในขณะทอายของคนไทยไดยนยาวขนอยางมาก จากทเคยมอายคาดเฉลยตงแตแรกเกดไมถง ๖๐ ป เมอ ๔๐ ปกอน กยนยาวขนถง ๗๔ ปในปจจบน

รปท ๒ : จ านวนบตรโดยเฉลยทผหญงคนหนงจะมตลอดวยมบตร (อตราเจรญพนธรวม) ระหวางป ๒๕๐๗-๒๕๕๖

แหลงขอมล : พ.ศ. ๒๕๐๗ ๒๕๑๗ ๒๕๒๘ ๒๕๓๔ และ ๒๕๔๘ : รายงานการส ารวจการเปลยนแปลงประชากรของประเทศไทย

4,000,000 2,000,000 0 2,000,000 4,000,000

0-4

10-14

20-24

30-34

40-44

50-54

60-64

70-74

80-84

ป 2513

พ.ศ. 0

1

2

3

4

5

6

7

2507 2517 2528 2534 2539 2548 2556

จ ำนว

นบตร

เฉลย

หญง หญง ชาย ชาย 90+

๕

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

อำยค

ำดเฉลย

เมอแ

รกเกด

ชาย หญง

พ.ศ. ๒๕๓๙ : โครงการส ารวจภาวะคมก าเนดในประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๓๙ พ.ศ. ๒๕๕๖ : ประมาณการโดยสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล รปท ๓ : อายคาดเฉลยเมอแรกเกด ระหวางป ๒๔๗๒-๒๕๕๖ แหลงขอมล: ๑. พ.ศ. ๒๔๘๐, ๒๔๙๐, ๒๕๐๓ : Rungpitarangsi (1974) ๒. พ.ศ. ๒๕๐๗-๒๕๐๘, ๒๕๑๗-๒๕๑๙, ๒๕๒๘-๒๕๒๙, ๒๕๓๒, ๒๕๓๔, ๒๕๓๘-๒๕๓๙, ๒๕๔๘-๒๕๔๙ :

รายงานการส ารวจการเปลยนแปลงของประชากร, ส านกงานสถตแหงชาต ๓. พ.ศ. ๒๕๔๙-๒๕๕๖ ประมาณโดยสถาบนวจยประชากรและสงคม ม.มหดล

อตราเกดทลดต าลงอยางรวดเรวและอายของคนไทยทยนยาวขน สงผลใหโครงสรางอายของประชากรเปลยนไปอยางรวดเรวเชนกน ประชากรไทยมอายสงขนอยางเรวมาก จนในป ๒๕๕๖ น ประเทศไทยมประชากรเดกอายต ากวา ๑๕ ป อยเพยงรอยละ ๑๙ และมสดสวนประชากรอาย ๖๐ ปขนไป สงถงรอยละ ๑๕ ของประชากรทงหมด ๖๔.๕ ลานคน

ประเดนส าคญ คอ ความเรวของการสงวยของประชากรไทย ประเทศไทยไดเขาสสงคมสงวยเมอสดสวนของประชากรอาย ๖๐ ปขนไป สงขนถงรอยละ ๑๐ เมอป ๒๕๔๘ จากนนอกเพยง ๘ ป จนถงป ๒๕๕๖ สดสวนของประชากรสงอายไดเพมสงถงรอยละ ๒๐

เมอดแนวโนมการเปลยนแปลงประชากรไทยในอนาคตอนใกล จะเหนชดเจนวาประชากรทเกดภายหลงสงครามโลกครงสอง โดยเฉพาะรนทเกดระหวางป ๒๕๐๖-๒๕๒๖ ทมจ านวนมากกวาหนงลานคนตอป ก าลงทยอยกลายเปนผสงอายในเวลาอกประมาณ ๑๐ ปขางหนาน ดงนนจงคาดการณไดอยางชดเจนวา นบจากนเปนตนไป ประชากรไทยจะมอายสงขนอยางรวดเรวมาก

๒) สถานการณสงคมสงวยไทยในอนาคต ตวเลขจากการคาดประมาณประชากรของส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ไดแสดงใหเหนวา อก ๑๐ ปขางหนา ในป ๒๕๖๖ ประชากรอาย ๖๐ ปขนไป ในประเทศไทยจะมจ านวนเพมขนเปน ๑๔.๑ ลานคน คดเปนรอยละ ๒๑ ของประชากรทงหมด เทากบวาประเทศไทยจะกลายเปน "สงคมสงวยอยางสมบรณ" และนบจากวนนไปอกเพยง ๒๐ ป ในป ๒๕๗๖ ประเทศไทยจะมประชากรอาย ๖๐ ปขนไป มากถง ๑๘.๗ ลานคน หรอคดเปนรอยละ ๒๙ ของประชากรทงหมด ในขณะเดยวกนนน สดสวนประชากรวยเดกอายต ากวา ๑๕ ป กจะลดลงเรอยๆ จากทมอยรอยละ ๑๙ ในป ๒๕๕๖ จะลดลงเหลอเพยงรอยละ ๑๔ ของประชากรทงหมด ในป ๒๕๗๖ จงกลาวไดวาในเวลาอกเพยงไมถง

พ.ศ.

๖

๒๐ ปขางหนาน ประเทศไทยกจะกลายเปน "สงคมสงวยระดบสดยอด" แลวเมอมประชากรสงอาย ๖๐ ปขนไป มากถงหนงในสของประชากรทงหมด รปท ๔ : พระมดประชากรป ๒๕๕๖, ๒๕๖๖ และ ๒๕๗๖ แหลงขอมล : ผลการคาดประมาณจ านวนประชากรไทย พ.ศ. ๒๕๕๓-๒๕๘๓ ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ๒๕๕๕ โครงสรางอายของประชากรทเปลยนไปในลกษณะทมอายสงขนเชนน เทากบเปนการเปลยนโครงสรางของสงคมไทยโดยรวม ขณะนสภาพสงคมไทยก าลงสงวยขนอยางตอเนอง การสงวยของประชากรยอมมผลกระทบตอการพฒนาประเทศ ทงทางดานเศรษฐกจและสงคม คาใชจายทงของรฐและครอบครว ในเรองสวสดการ และสขภาพอนามย จะเพมสงขนอยางมหาศาล เนองจากการสงวยของประชากรไทยเปนไปอยางรวดเรวมากดงทไดกลาวมาแลว

เรองการสงวยของประชากรจงเปนประเดนเรงดวนทรฐจะตองก าหนดนโยบายใหชดเจนเพอรองรบสงคมทมระดบการสงวยเพมขนอยางรวดเรว มฉะนน สงคมไทยในอนาคตจะกลายเปนสงคมทมแตความทกขยาก ขดแยง แยงชงทรพยากร และอยกนอยางไมมความสงบสข

๑.๓ ผลงานวจยทเคยมมาในอดต ชองวางการวจยและประเดนส าคญของการวจยทเกยวกบดานผสงอายและสงคมสงอายทเปนทตองการของประเทศ

ในอดต กอนทการสงวยของประชากรจะกลายเปนประเดนส าคญทตองมการวจย ผสงอายจะเขาไปเกยวของกบการวจยในฐานะเปนประชากรกลมวยหนง โดยทวไปงานวจยทงทางเศรษฐกจ สงคม และสขภาพจะจ าแนกประชากรออกตามกลมอาย และกลมอายสงๆ กมกถกจดรวมไวดวยกนเปนกลมอายทถดจากกลมวยแรงงาน เมอมองวาผสงอายเปนเพยงประชากรกลมวยหนง บางครงท าใหงานวจยขาดความสนใจทจะวเคราะหประชากรสงอายในรายละเอยด งานวจยสวนมากจะเหมารวมวา ประชากรทมชวตอยเกนระยะเวลาหนง เชน ๖๐ ป หรอ ๖๕ ป เปนประชากรสงอายกลมเดยวกนทงหมด ทงๆ ทในความเปนจรง ในกลมประชากรสงอายดวยกน กมความแตกตางกนระหวางกลมอายทตางกน ดงนน ในการวจยเกยวกบผสงอาย ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ สงคม หรอสขภาพ จงควรน าอายมาเปนตวแปรส าคญดวย

ป ๒๕๕๖ ป ๒๕๖๖ ป ๒๕๗๖

ประชากรรวม ๖๔.๖ ลานคน <๑๕ ป รอยละ ๑๘.๘ ๑๕-๕๙ ป รอยละ ๖๖.๕ ๖๐ ปขนไป รอยละ ๑๔.๗ อายมธยฐาน

ประชากรรวม ๖๖.๓ ลานคน <๑๕ ป รอยละ ๑๖.๒ ๑๕-๖๔ ป รอยละ ๖๒.๕ ๖๐ ปขนไป รอยละ ๒๑.๓ อายมธยฐาน

ประชากรรวม ๖๕.๗ ลานคน <๑๕ ป รอยละ ๑๔.๒ ๑๕-๖๔ ป รอยละ ๕๗.๓ ๖๐ ปขนไป รอยละ ๒๘.๕ อายมธยฐาน

หญง หญง หญง ชาย ชาย ชาย

๗

การวจยเกยวกบสถานการณและผลกระทบของการสงวยของประชากรในประเทศไทย อาจกลาวไดวาเรมจาก “การส ารวจผสงอายในประเทศไทย” ซงด าเนนการโดยส านกงานสถตแหงชาต การส ารวจนไดท าครงแรกเมอป ๒๕๓๗ จากนน ไดมการส ารวจผสงอายในประเทศไทยทกๆ ๕ ป การส ารวจครงสดทายด าเนนการเมอป ๒๕๕๔ การส ารวจนเปนการส ารวจระดบชาต โดยมตวอยางเปนประชากรอาย ๕๕ ปขนไป จากการสมครวเรอนตวอยางประมาณ ๘๐,๐๐๐ ครวเรอน จากทกภาคของประเทศ ผลของการส ารวจไดพมพเปนรายงานการส ารวจประชากรผสงอายในประเทศไทย ซงท าใหทราบสถานภาพทางเศรษฐกจ สงคม และสขภาพของผสงอายไทย การส ารวจชดนเปนแหลงขอมลส าคญแหลงหนงทชวยท าใหเราทราบสถานการณปจจบนและแนวโนมของสงคมสงวยในประเทศไทย อยางไรกตาม การส ารวจระดบชาตทมตวอยางขนาดใหญเชนนกรวบรวมไดเฉพาะขอมลพนฐานทวๆ ไป จงขาดขอมลทจะน ามาวเคราะหเรองผสงอายในรายละเอยด ๑) การวจยเกยวกบสขภาพอนามยของผสงอายในสงคมสงวย ผลงานวจยในเรองสขภาพอนามยทเกยวของกบผสงอายในประเทศไทยมอยหลากหลาย ตงแตงานวจยเกยวกบพชสมนไพร วธการทางวทยาศาสตรชวภาพ และพฤตกรรมการใชชวตเพอชะลอความชรา ภาระโรคอนเนองมาจากการสงวยของประชากร ตลอดไปถงการวจยเกยวกบการปองกนและรกษาโรค การเจบปวย และสาเหตการตายของประชากรวยสงอาย ประชากรสงอายอาจไดรบความสนใจเปนพเศษในการวจยทางดานสาธารณสขและชวการแพทย เนองจากผสงอายเปนกลมประชากรทมความเสยงตอการเปนโรคตางๆ สง ในระยะหลงเมอสถานการณสงวยของประชากรไปยงเรองคาใชจายในการดแลรกษาโรคตางๆ จงมความส าคญมากขน ผลการวจยเปนทแนชดวา เมอประชากรของประเทศไทยสงวยขน ผสงอายมจ านวนเพมขนอยางมากและรวดเรว คาใชจายของรฐในการดแลรกษาสขภาพของประชาชน โดยเฉพาะกบผสงอายจะเพมขนอยางมากมายมหาศาล เมอรวมคาใชจายเพอบรการสาธารณสขกบคาใชจายส าหรบสวสดการดานอนๆ ทจะตองจดสรรใหแกผสงอายแลว รฐจะตองมภาระทางการเงนทหนกมาก ถาไมเตรยมแผนหรอมาตรการทจะชวยลดคาใชจายดานสขภาพอนามย และสวสดการของผสงอาย แผนหรอมาตรการทมประสทธภาพเหลานควรตองอาศยผลจากการวจยทตรงประเดน

ในอนาคต ประเทศไทยจะมผสงอายทอยในภาระพงพงเพมขนอกเปนจ านวนมาก ซงผอยในภาวะพงพง คอ ผทชวยตวเองไมไดในการท ากจวตรประจ าวน ไมวาจะเนองมาจากสาเหตแหงความชรา หรอการเจบปวย ผสงอายเหลานตองการผดแลระยะยาว การวจยในเรองเกยวกบรปแบบและระบบการดแลระยะยาวของผสงอาย ทงทเปนทางการโดยบคลากรดานสขภาพและสงคม และไมเปนทางการโดยครอบครว เพอนบานหรอชมชนไดมการสงเคราะหไวแลว ใน “รายงานการสงเคราะหระบบการดแลผสงอายในระยะยาวส าหรบประเทศไทย” (สมฤทธ และกนษฐา, ๒๕๕๓)

นอกจากนแลว ยงมหลายหนวยงานทมการศกษาวจยเกยวกบสขภาพอนามยของผสงอาย เชน ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย มการศกษาเพอหารปแบบการด าเนนงานเกยวกบการสงเสรมสขภาพผสงอาย สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) มงานวจยเกยวกบปญหาสขภาพของผสงอายไทย “แผนยทธศาสตรทศวรรษก าลงคนดานสขภาพแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๙” สภาวะสขภาพและแนวโนมของประชากรสงอาย กรมสขภาพจต มงานวจยเกยวกบคณภาพชวตของผสงอาย ส านกนโยบายและแผนสาธารณสข มการศกษาวเคราะหความตองการผดแลผสงอายทชวยตนเองไมได ในอก ๒ ทศวรรษหนา สถาบนวจยโภชนาการ มหาวทยาลยมหดล มการศกษาวจยเรองโภชนาการกบสขภาพของผสงอาย ส านกงานสงเสรมและพทกษผสงอาย (มส.ผส.) มการศกษางานผสงอายในประเทศไทยอยหลายดานทเกยวของกบเรองสขภาพ เชน ศกษาวจยเรองรปแบบการด าเนนงานผสงอายทเหมาะสม แผนงานวจยเพอพฒนาคณภาพชวตของผสงอาย โครงการศกษาสถานการณความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวน ความตองการ และคณภาพชวตของผสงอาย และศกษาวจยเรองความตองการมสวนรวมในการพฒนาสงคมของผสงอาย : ศกษา

๘

เฉพาะกรณศนยอเนกประสงคส าหรบผสงอายในชมชน เปนตน นอกจากนส านกงานสถตแหงชาต ยงมการศกษาเพอทบทวนสถานการณทางดานสขภาพและพฤตกรรมสขภาพผสงอาย ในขณะทส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดมการศกษาการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพผสงอาย และสถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย ไดมโครงการวจยการส ารวจและศกษาภาวะสขภาพของผสงอาย ๔ ภาคของไทย และมการศกษาเรองปญหาสขภาพและการปฏบตตนส าหรบผสงอาย รวมถงการดแลรกษาโรคผสงอายตางๆ และการดแลผปวยระยะสดทาย ในสวนของสถาบนวจยประชากรและสงคม ไดมการศกษาวจยเกยวกบสขภาพอนามยของผสงอายอยเปนจ านวนมาก เชน โครงการเรองความเปนธรรมและอปสรรคในการเขาถงบรการสขภาพและสวสดการสาธารณะของผสงอายทมภาวะโรคเรอรงในเขตภาคกลางและกรงเทพมหานคร โครงการเรองสขภาพและการเกอหนนทางสงคมในผสงอายในพนทเฝาระวงกาญจนบร โครงการวจยและพฒนาเพอสงเสรมสขภาพผสงอาย และการหารปแบบทเหมาะสมในการสงเสรมสขภาพผสงอายในจงหวดกาญจนบร ธรกจใหบรการสขภาพและดแลสขภาพผสงอายในประเทศไทย เปนตน สรปวา มการท าวจยเกยวกบสขภาพอนามยของผสงอายในสงคมสงวยอยมากพอสมควรแลว ๒) การวจยเกยวกบการท างานของผสงอาย

ส าหรบการวจยเพอน าผลไปใชในการวางแผนและนโยบายทจะน าไปสสงคมสงวยในอนาคตทผสงอายมความมนคงดานรายไดนน งานวจยทใชขอมลจากการส ารวจผสงอายในประเทศไทยครงตางๆ ยนยนวา แหลงรายไดของผสงอายมาจากการออม เงนชวยเหลอจากบตรและสวสดการตางๆ แตแหลงรายไดแหลงหนงซงนาจะมความส าคญส าหรบผสงอาย คอ รายไดจากการท างาน งานวจยเกยวกบการท างานของผสงอายในอดตมกจะมองขามศกยภาพในการท างานของผสงอาย เพราะมขอสมมตวา เมอผสงอายพนวยหนงแลวกเทากบหลดออกจากก าลงแรงงาน ไมเปนผมกจกรรมทางเศรษฐกจอกตอไป ท าใหเราขาดความรหรอผลงานวจยในเรองศกยภาพในการท างานเชงเศรษฐกจของผสงอาย โดยเฉพาะของผสงอายวยตนและวยกลางทยงมสขภาพด ทผานมา มการศกษาวจยเรองการขยายเวลาการท างานโดยการเลอนอาย เกษยณออกไปอยหลายโครงการ เชน งานวจยของสถาบนวจยเพอพฒนาประเทศไทย และงานวจยของวทยาลยประชากรศาสตรทสนบสนนโดย สสส. ผาน มส.ผส. และขณะนส านกงานขาราชการพลเรอน (กพ.) ก าลงท าการศกษาวจยในเรองการขยายอายเกษยณของขาราชการพลเรอนอย อยางไรกตาม การขยายอายเกษยณกมความหมายเฉพาะกลมขาราชการและรฐวสาหกจเทานน ไมไดรวมแรงงานอสระ แรงงานเอกชน และแรงงานนอกระบบอนเขาไวดวย นอกจากนน ขณะน มส.ผส. ยงสนบสนนใหมการท าโครงการ “มโนทศนใหมของนยามผสงอาย” เพอน าผลไปสการเลอนเกณฑอายผสงอายใหสงขนตอไป นอกจากน สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม มการศกษาวจยเรองศกยภาพของผสงอายในการท างานเพอสงคม และงานวจยเรองการสรางแนวทางการมงานท า มรายไดใหแกผสงอายในพนทจงหวดเชยงใหม ของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ประเดนเรองการท างานของผสงอายทยงมการศกษาไวกนไมมากนก คอ การทจะเหนยวรงใหผสงอายยงคงมสวนในก าลงแรงงาน และยงชวยสนบสนนทางเศรษฐกจใหแกสงคม ถาหากประเทศไทยจะยดเอาผสงอายใหเปนผผลกดนสงคม เราควรท าอยางไร และผลทางเศรษฐกจทจะไดจะเปนอยางไร ในขณะทประชากรวยท างานมแนวโนมทจะลดลงในอนาคตอนเนองมาจากคนไทยมบตรนอยลง ๓) การวจยเกยวกบการศกษาในสงคมสงวย

การวจยเกยวกบผสงอายอกดานหนงทมความส าคญ คอ เรองการศกษาของผสงอาย ในอดตทผานมา เราทราบขอมลสถานภาพของการศกษาของผสงอายจากการท าส ามะโนประชากรและการ

๙

ส ารวจผสงอายในประเทศไทย เราทราบวาผสงอายรนใหมมการศกษาสงขน จากการจ าแนกขอมลผสงอายเปนรายกลมอายและระดบการศกษาทไดรบมาในอดตเมออายยงนอย แตในอนาคตเมอประเทศมผสงอายเปนจ านวนมากขน และผสงอายกจะมอายยนยาวขน ระยะเวลาและโอกาสทจะใชชวตอยในสงคมยาวนานขน จ าเปนทผสงอายตองรทนโลกทเปลยนไปอยางรวดเรว จงสมควรทจะตองใหผสงอายมโอกาสไดรบการศกษาอยางตอเนองไปจนตลอดชวต เรายงขาดผลงานวจยทจะตอบค าถามใหไดวา จะใชวธการใหการศกษาตลอดชวตแกผสงอายอยางไร ดวยรปแบบใด และเนอหาสาระของการศกษาส าหรบผสงอายควรจะเปนเชนไร การศกษาในสงคมสงวยยอมไมจ ากดอยเฉพาะการใหความรแกผสงอายเทานน แตเพอการอยรวมกนอยางผสมผสานกลมกลนของคนในสงคม จงควรทจะรวมการใหขอมลขาวสารและการศกษา แกคนทกเพศทกวยเขาไวดวย

งานวจยอกเรองหนงทนาจะมความส าคญส าหรบสงคมสงวยไทยในอนาคต คอ งานวจยเกยวกบการรกษาและสงเสรมคณคาของผสงอายทผานมา เรามผลการศกษาอยบางเกยวกบคณคาผสงอายในสงคมไทย เราเชอกนตลอดมาวาสงคมไทยใหคณคาแกผสงอายสง เชน คนไทยมวฒนธรรมประเพณทใหเกยรตผอาวโส คนไทยยดถอคณธรรม ยดมนกตญญตอบดามารดา อยางไรกตาม เรองคานยมในสงคมเปนเรองทมพลวตสงมาก โดยเฉพาะในยคสมยแหงกระแสโลกาภวตน คนรนใหมอาจมคานยมทเปลยนไปจากเดมเรวมาก คานยมแหงความกตญญและใหคณคาสงแกผอาวโสทเชอกนวาฝงรากลกอยางมนคงในสงคมไทย กอาจเปลยนแปลงไปไดในชวเวลาไมนานนก หากเราไมตดตามศกษาวจยและเกบขอมลในเรองนไว เราอาจหามาตรการหรอวางแผนการไมทนทจะรองรบการเปลยนแปลงคานยมนน คานยมและคณคาทสงคมใหกบผสงอาย จะเปนปจจยส าคญทจะท าใหคนทกวยอยรวมกนในสงคมสงวยอยางผสานกลมกลน การใหขอมลขาวสารความรแกคนทกเพศทกวยเกยวกบกระบวนการสงวยของประชากร หรอทอาจเรยกวา “พฤฒศกษา” เปนเรองจ าเปนเรงดวน ประเทศไทยยงขาดผลการวจยในเรองการใหพฤฒศกษาน พฤฒศกษาในทนมไดหมายถงการใหการศกษาแกประชากรในวยเรยนในโรง เรยนเทานน หากแตยงหมายถงการใหการศกษาแกคนทกวยทงในโรงเรยนและนอกโรงเรยน ทงดวยวธการของการใหการศกษาในระบบ และการเผยแพรประชาสมพนธผานสอมวลชนแขนงตาง ๆ ดวย การวจยทจ าเปนเรงดวน ในขณะทประชากรของประเทศไทยก าลงสงวยขนอยางรวดเรว คอ การวจยเกยวกบการศกษาทจะใหกบผสงอาย และคนในวยอนๆ เพอสงเสรมคณคาใหผสงอายยงคงมพลงทางเศรษฐกจและสงคม และขจด “วยาคต” เพอใหสงคมไทยในอนาคตอยรวมกนอยางผสานกลมกลน ๔) การคาดประมาณประชากรสงวยและความตองการดานตางๆ ในสงคมสงวย และจะสงวยมากยงๆ ขนไปในอนาคต สถตขอมลเกยวกบสถานการณการสงวยของประชากรจะเปนเรองทมความส าคญมาก เราจ าเปนตองมขอมลตวเลขทเชอถอได และทนเวลาเพอใชในการวางแผนและนโยบายส าหรบสงคมสงวย เทคนควธการทางประชากรศาสตรอาจชวยไดมากในเรองการคาดประมาณประชากรสงวย และความยนยาวในชวตของประชากรทเปนปจจบน และคาดประมาณดชนเหลานตอไปในอนาคต ตวอยางของดชนเกยวกบการสงวย และความยนยาวของชวตประชากร อาท คาดประมาณประชากรสงอายในอนาคต คาดประมาณประชากรสงอายทตองการการดแล ผสงอายทอยในสภาพชวยตวเองไมไดดวยสาเหตส าคญ ตารางชพ อายคาดเฉลย (Life Expectancy) อายคาดเฉลยทปลอดทพพลภาพ (Disability-Free Life Expectancy) อายคาดเฉลยเมอไมรวมสาเหตการตายส าคญ สถตขอมลเกยวกบการสงวย และความยนยาวของชวตประชากรเปนสงจ าเปน นอกจากจะน าไปประยกตใชในการวางแผนนโยบายหรอประมาณคาใชจายในเรองบรการสขภาพอนามย และสวสดการ

๑๐

ตางๆ แลว สถตขอมลเหลานยงเปนเครองแสดงวาประเทศไทยมความพรอมและทนสมยในการเผชญกบความทาทายของสงคมสงวย

ในการด าเนนยทธศาสตรการวจยเรองสงคมสงวย สถตขอมลทเชอถอไดและเปนเอกภาพเกยวกบประชากรสงอายและความยนยาวของชวตประชากรไทยเปนสงจ าเปน ตวเลขเกยวกบประชากรสงอายจะชวยแสดงสถานการณการสงวยของประชากรทชดเจน และจะชวยท าใหเราเหนทศทางและแนวโนมการสงวยของประชากรในอนาคต ตวเลขสถตตางๆ เหลาน ไดมาจากการศกษาวเคราะหอยางละเอยดรอบคอบ ซงจะเปนขอมลพนฐานเพอการศกษาวเคราะหเรองการสงวยของประชากรในขนตอๆ ไป

๑.๔ ผมสวนไดสวนเสยและจดแขงจดออนในประเดนการพฒนาและการวจยเรองงานวจยดานผสงอายและสงคมสงอาย ทเปนทตองการของประเทศ ๑) ผมสวนไดสวนเสย

ผมสวนไดสวนเสยในงานวจยดานผสงอายครงน จะประกอบดวยหนวยงานทด าเนนงานวางแผนผสงอาย และด าเนนงานเกยวกบขอมลและการวจยผสงอาย โดยจ าแนกได ดงน

(๑) หนวยงานทด าเนนงานเกยวกบผสงอาย - กระทรวงสาธารณสข - กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย - กระทรวงมหาดไทย - กระทรวงแรงงาน

(๒) หนวยงานทด าเนนงานเกยวกบการวางแผนผสงอาย - ส านกงานสถตแหงชาต - ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต - สภาผสงอาย

(๓) หนวยงานทด าเนนงานเกยวกบขอมลและการวจยผสงอาย - สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย - มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย - สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล - วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย - และสถานศกษาอนๆ

๒) จดแขงจดออนในประเดนพฒนาและวจยเรองงานวจยดานผสงอาย จากการวเคราะหบรบทของสงคม เศรษฐกจ การเมองทเกยวของกบผสงอาย จะพบวาม

ทงสงทเปนจดแขงและจดออนอยหลายประการ ซงสามารถประมวลและวเคราะหออกมาไดดงน จดแขง

ประเทศไทยมแนวโนมการขาดแคลนแรงงานดานปรมาณ การขาดแคลนแรงงานเปนผลเนองจากอตราการตายมแนวโนมลดลง การวางแผนครอบครว อตราการเกดทลดลงของประชากรในประเทศ ซงท าใหขนาดประชากรไมเพมขนอยางรวดเรวอยางในอดต และจนไมสามารถสรางแรงงานทดแทนแรงงานเดมทสงอายมากขนในระยะยาวได ขนาดประชากรชวงอาย ๑๕-๕๙ ป จะมจ านวนนอยกวาประมาณการความตองการแรงงานในชวงอายน โดยลดลงจากรอยละ ๖๗.๓๗ ป ๒๕๕๑ เปนรอยละ ๖๒.๘๖ ป ๒๕๗๐ ประเทศไทยจะเปนสงคมผสงอายอยางสมบรณในป ๒๕๗๐ ซงสะทอนใหเหนวาจะเกดภาวะขาดแคลนแรงงานขนในประเทศแลว

๑๑

ปจจบนสงคมโลกรวมทงสงคมไทยมงานสวนใหญทตองการความรและทกษะขนสงหรอเฉพาะ เพอขบเคลอนกจการตางๆ ในสงคม โดยมปญหาการขาดแคลนแรงงานประเภทนในสงคมนอย ทงนมองในบรบทของไทยทงในเชงทรพยากรบคคล งาน การจดการงานและปจจยทางสงแวดลอม จะพบวาทผานมาประเทศไทยไดลงทนดานการศกษามาจ านวนมาก สรางบคลากรทมความรและทกษะขนสงหรอเฉพาะดาน และเมอบคคลกลมนยางกาวเขาสผสงวย แตความสามารถกยงคงอยในตวผสงวยน จงอาจเรยกไดวาสงทอยภายในนเปนสงทปรารถนาของสงคมไทย ทงนเพราะทรพยากรบคคลภายในประเทศมความพรอมทางดานสตปญญา และวฒภาวะทจะท าใหเกดการแลกเปลยนเรยนร เออใหเกดการพฒนาดานตางๆ อยางรวดเรว จงเปนศกยภาพของประเทศประการส าคญเพอการแขงขนในยคเศรษฐกจฐานความรอยในระดบสง จงกลาวไดวาเปนจดแขงของประเทศทจะหาทางสงเสรมใหยงอยในระบบเศรษฐกจของประเทศตอไป

จดออน ทผานมามหนวยงาน ทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสงคมไดเลงเหนถงปญหาของสงคมผสงอายทก าลงจะเขามามผลกระทบกบประเทศไทย จงเกดหนวยงานและสถาบนทางวชาการทศกษาวจยคนควาเกยวกบประเดนปญหานกนมากพอสมควรแลว จากการวเคราะหมาในขางตนจะพบวาประชากรไทยในอนาคตเพมชาลงไปเรอยๆ อกไมเกน ๒๐ ปขางหนา อตราการเพมของประชากรไทยจะใกลเคยงกบศนย และอาจเปนไปไดวาอตราการเพมประชากรลดลงไปจนต ากวาศนยหรอตดลบ จ านวนประชากรไทยใกลจะถงจดคงตวแลว เมออตราการเพมประชากรใกลเคยงกบศนย ประชากรกจะมจ านวนคงตวทประมาณ ๖๕ ลานคน ในแตละป ประชากรไทยจะไมเพมหรอลดไปจากจ านวนนมากนก ประชากรไทยมจ านวนคงตวในระยะเวลาอกเพยงประมาณ ๑๕ ปเทานน ในขณะทจ านวนประชากรไทยก าลงเพมชาลงนน ไดเกดการเปลยนแปลงโครงสรางอายของประชากรอยางใหญหลวง เมออตราการเกดลดต าลงอยางมากและผคนมอายยนยาวนน สงคมไทยจงก าลงกาวเขาสสงคมผสงอายอยางรวดเรว ในป ๒๕๔๘ ประเทศไทยมผสงอายประมาณรอยละ ๑๐ ของประชากรทงหมด แตในอก ๓๐ ปขางหนา ผสงอายจะเพมเปนรอยละ ๒๕ ของประชากรทงหมด หรอมจ านวนมากถง ๑๖ ลานคน เมอถงเวลานน ประชากรสงอายจะมจ านวนมากกวาประชากรวยเดกเสยอก สดสวนผสงอายทเพมขนอยางรวดเรวสงผลใหลกษณะการพงพงทางเศรษฐกจระหวางประชากรวยตางๆ เปลยนไป เดมมประชากรวยเดกทตองพงพงประชากรวยแรงงานมากกวาผสงอาย แตในอนาคตอนใกลน จะมผสงอายทตองพงพงประชากรวยแรงงานมากกวาเดก อตราสวนระหวางประชากรวยแรงงานตอผสงอายจะลดลงจนเหลอเพยง ๒ ตอผสงอาย ๑ คน ในอก ๓๐ ปขางหนา ซงการเปลยนแปลงประชากรไทยในอนาคตไดกอใหเกดนยยะเชงนโยบายหลายประการนบไดวาเปนจดออนของประเทศ สามารถจ าแนกเปนประเดนตางๆ ดงน ๑) การทเดกเกดใหมแตละปมแนวโนมลดนอยลงในอนาคตจะท าใหรฐไมตองกงวลเรองปรมาณและสามารถมงเนนทคณภาพของเดกเกดใหม โดยเฉพาะงานอนามยแมและเดกไดมากยงขน ๒) เชนเดยวกบประชากรเดก ประชากรในวยศกษาเลาเรยนมแนวโนมลดลง รฐจะสามารถเนนคณภาพของการศกษาไดดขน ๓) แมจ านวนประชากรวยแรงงานมแนวโนมทจะไมเปลยนแปลงมากนกในอนาคต แตความตองการแรงงานในระบบเศรษฐกจของประเทศอาจมเพมขน “การน าเขา” แรงงานจากตางประเทศอาจเปนสงจ าเปน ดงนนการจดการแรงงานขามชาตใหเปนระบบทดจงเปนเรองทควรไดรบความสนใจเปนอยางยง และ๔) ประชากรยงมอายมากยงเพมเรว สงคมไทยก าลงกลายเปนสงคมผสงอาย มาตรการและโครงการทจะเปนสวสดการใหประชากรสงอาย ไมวาจะเปนเรองชวตความเปนอยทวไป หรอเรองสขภาพอนามย ควรทจะไดเรมกนตงแตวนน และจะตองพฒนาไปใหทนกบการเพมอยางรวดเรวของประชากรสงอายในอนาคต

๑๒

๑.๕ ระบบบรหารจดการการวจยดานผสงอาย นโยบายและยทธศาสตรซงเปนทมาของยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย ทเปนทตองการของประเทศ

ระบบบรหารจดการของงานวจยดานผสงอายตองมการพฒนากลไก กระบวนการ และมาตรการ ส าหรบการก ากบดแลนโยบายและยทธศาสตรการวจย การพจารณาโครงการและสนบสนนทนวจย การพฒนาบคลากรวจย เครอขายหนวยวจยและโครงสรางพนฐาน การสรางมาตรฐานการวจยและระบบประเมนผลการวจย ตลอดจนระบบการจดการผลผลต ในขณะเดยวกน ระบบบรหารจดการงานวจยดานผสงอายทกประเภทกจ าเปนทจะตองพฒนาระบบฐานขอมลการวจยทมความเชอมโยงกน เพอบรณาการระบบฐานขอมลการวจยของประเทศ และมคณะกรรมการวจย ซงรบผดชอบตอยทธศาสตรวจยดานผสงอายทท าหนาทก ากบดแลยทธศาสตรและกรอบแผนงานการวจยแตละประเดนของงานวจยดานผสงอาย

ทงน ระบบบรหารจดการงานวจยดานผสงอาย ตองสงเสรมใหหนวยจดการทนวจยมความช านาญเฉพาะทาง และเพมประสทธภาพในการท าหนาทสนบสนนการวจยในดานผสงอาย เชน การพฒนาประเดนการวจยและสนบสนนการพฒนาขอเสนอโครงการวจยดานผสงอายทเหมาะสม การพจารณาโครงการ และตดตามบรหารจดการโครงการวจยตงแตตนน าถงปลายน า ตามลกษณะของการใชผลงานวจยดานผสงอายนนๆ นอกจากนมการประเมนและบมเพาะศกยภาพของหนวยวจยและบคลากรวจย และการจดสรรเงนสนบสนนการวจยใหเหมาะสมกบลกษณะของงานวจยแตละประเภทของงานดานผสงอาย ไมวาจะเปนการจดสรรใหแกหนวยงานหรอสถาบนวจย การจดสรรเปนรายบคคลใหแกนกวจย มการจดสรรใหแกโครงการใหญแบบแผนงานวจยเรอธง และการจดสรรตามแผนงานการวจย เพอใหบรรลผลตามเปาหมายของแผนงานทคณะกรรมการวจยดานผสงอายก าหนดขน และสอดคลองกบทศทางนโยบายและยทธศาสตรการวจยของชาต

ยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย ทนาจะตองด าเนนการอยางเรงดวน ประกอบดวย ดานการศกษาในสงคมสงวย การท างานของผสงอาย การบรหารจดการการวจย และระบบขอมลผสงอายระดบชาต

๑) การวจยผสงอายดานการศกษา ประเดนวจยหลก (๑) ระบบการศกษาส าหรบผสงอายในสงคมสงวย (๒) การใหขอมล ความร และสอสารเพอลด “วยาคต” (ทศนคตเชงลบตอผสงอาย) ในสงคม

๒) การท างานของผสงอาย ประเดนวจยหลก (๑) การสนบสนนของผสงอายทมตอเศรษฐกจ (๒) การพฒนาประสทธภาพการท างานของผสงอาย

๓) การบรหารจดการการวจยและระบบขอมลผสงอายระดบชาต ประเดนวจยหลก (๑) ระบบบรหารจดการการวจยดานผสงอายของประเทศ (๒) การพฒนาระบบขอมลผสงอายระดบชาตใหมประสทธภาพ เชอมโยง และน าสการใช

ประโยชน (๓) การพฒนาฐานขอมลผสงอายและการคาดประมาณประชากรสงวย (๔) การพฒนานกวจยทมความเชยวชาญและมความสนใจในการวจยดานผสงอาย และ

สงคมสงวย

๑๓

๒. วสยทศนการวจย วสยทศนการวจยของยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอาย ไดก าหนดไวใน

ชวงเวลา ๕ ป (๒๕๕๗-๒๕๖๑) คอ“ประเทศไทยมผลงานวจยและขอมลทมคณภาพดานผสงอายแบบมงเปาทน าไปใชประโยชนในการพฒนาสงคมสงวยอยางเปนระบบและตอเนอง”

๓. พนธกจการวจย

การบรหารจดการและสนบสนนการวจยตามยทธศาสตรการวจยรายประเดน ในดานการศกษา การบรหารจดการการวจย และระบบขอมลผสงอายระดบชาต โดยมงเนนการไดผลการวจยทเปนค าตอบเพอน าไปใชประโยชนในการพฒนาประเทศ และปองกนแกไขปญหาเรงดวนของประเทศทเกยวของกบผสงอายและสงคมสงวย รวมถงการพฒนาระบบและศกยภาพการวจยผสงอายของประเทศ ทงน จะเปนการวจยทค านงถงมตดานประชากรและสงคมดวยความรวมมอของหนวยงานตางๆ ทเกยวของ ๔. ยทธศาสตร/กลยทธการวจย

ยทธศาสตรท ๑ การบรหารจดการและสนบสนนใหมการวจยผสงอาย แบบมงเปาและบรณาการ แผนงานวจยท ๑ การศกษาส าหรบสงคมสงวย

แผนงานวจยท ๒ การท างานของผสงอาย แผนงานวจยท ๓ โครงการพฒนาระบบบรหารจดการการวจยผ สงอายแบบมงเปาและ

บรณาการ

ยทธศาสตรท ๒ การสอสารและขบเคลอนการน าผลการวจยผสงอายแบบมงเปาไปใชประโยชนเพอพฒนาประเทศและพนท

แผนงานวจยท ๑ การสอสารผลการวจยและนวตกรรมดานผสงอายใหแกผก าหนดนโยบายและหนวยปฏบต

แผนงานวจยท ๒ การขบเคลอนการน าผลการวจยไปใชประโยชน โดยใชกระบวนการสรางความตองการการใชขอมล และการวางแผนตดสนใจเชงนโยบายและปฏบต

ยทธศาสตรท ๓ การพฒนาเครอขายวจยใหมศกยภาพในการท าวจยผสงอายแบบมงเปา และน าผลงานวจยไปใชประโยชนในระดบประเทศและภมภาค

แผนงานวจยท ๑ การพฒนาเครอขายวจยผสงอายแบบมงเปา ระดบประเทศ และภมภาค ใหเปนระบบและเกดความตอเนอง

แผนงานวจยท ๒ การสรางเสรมศกยภาพของเครอขายดานการวจยผสงอายแบบมงเปา โดยระบบการสนบสนน และรวมมอทางวชาการ

ยทธศาสตรท ๔ พฒนาเครอขายวจยผสงอาย ทเชอมโยงระหวางภมภาคในประเทศ และนานาชาต รวมถงอาเซยน

แผนงานวจยท ๑ การพฒนาเครอขายวจยผสงอาย ทเชอมโยงระหวางภมภาคในประเทศ และนานาชาต รวมถงอาเซยน

แผนงานวจยท ๒ การบรหารจดการระบบขอมลผสงอายอยางตอเนองและยงยน แผนงานวจยท ๓ การรายงานสถานการณการวจยผสงอายระยะสน (๑ ป) และระยะยาว (๕ ป)

๑๔

๕. เปาประสงคของยทธศาสตร/กลยทธการวจย ๕.๑ มงานวจยผสงอายแบบมงเปาและบรณาการใน ๒ ดาน ไดแก การศกษาส าหรบสงคมสงวย

และการคาดประมาณประชากรสงอาย ทมคณภาพและสามารถน าไปใชประโยชนเชงนโยบายหรอปฏบตได ๕.๒ ผลการวจยและนวตกรรมดานผสงอายไดรบการน าไปใชประโยชนในการพฒนาประเทศและ

พนท ๕.๓ เกดเครอขายวจยผสงอายระดบประเทศและภมภาค ทมศกยภาพในการท าวจยผสงอายแบบ

มงเปา และน าผลงานวจยไปใชประโยชน ๕.๔ ประเทศมเครอขายวจยผสงอาย ทเชอมโยงระหวางภมภาคในประเทศและนานาชาต รวมถง

อาเซยน

๖. ผลผลตและผลลพธ ตวชวดและเปาหมาย ๖.๑ ผลผลต ๑) เชงปรมาณ คอ รายงานการวจยดานสงคมผสงอาย ในภาครฐ ภาคเอกชน และภาค

การศกษาระดบอดมศกษา ๒) เชงคณภาพ คอ สามารถใชผลการศกษาวจยดานสงคมผสงอาย ในภาครฐ ภาคเอกชน

และภาคประชาชน ๖.๒ ผลลพธ มองคความรดานสงคมผสงอาย ในภาครฐ ภาคเอกชน และภาคการศกษาระดบอดมศกษา

เพมมากขน ๖.๓ ตวชวด ภาครฐ ภาคเอกชน และภาคการศกษาระดบอดมศกษา น าผลการศกษาวจยไปประยกตใช ๖.๔ เปาหมาย มระบบการพฒนาเครอขายงานวจยดานสงคมผสงอายของประเทศทครบวงจร

๗. หนวยงานหลกและเครอขายทส าคญทเกยวของ หนวยงานหลกและเครอขายทส าคญทเปนเครอขายองคกรบรหารงานวจยแหงชาต (คอบช.) ซง

ประกอบดวยส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) ส านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) (สวก.) ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) และส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (สวทน.)

๘. แผนงานวจยหลกและกรอบเวลา

ยทธศาสตรท ๑ การบรหารจดการและสนบสนนใหมการวจยผสงอายแบบมงเปาและบรณาการ กรอบเวลา ชวง ๑ ปแรก

ยทธศาสตรท ๒ การสอสารและขบเคลอนการน าผลการวจยผสงอายแบบมงเปาไปใชประโยชนเพอพฒนาประเทศและพนท กรอบเวลา ชวงปท ๑-๒

ยทธศาสตรท ๓ การพฒนาเครอขายวจยใหมศกยภาพในการท าวจยผสงอายแบบมงเปา และน าผลงานวจยไปใชประโยชน ในระดบประเทศ และภมภาค กรอบเวลา ชวงปท ๒-๓

๑๕

ยทธศาสตรท ๔ พฒนาเครอขายวจยผสงอาย ทเชอมโยงระหวางภมภาคในประเทศ และนานาชาต รวมถงอาเซยน กรอบเวลา ชวงปท ๒-๕

๙. ปจจยแหงความส าเรจของยทธศาสตร/กลยทธการวจย

๙.๑ การสนบสนนดานงบประมาณการวจยอยางเพยงพอ ๙.๒ การควบคมคณภาพและมาตรฐานการวจย ๙.๓ การพฒนาศกยภาพและปรมาณนกวจยทางดานสงคมผสงอาย ๙.๔ แผนการตดตามและประเมนผลการด าเนนงาน ๙.๕ นโยบายของรฐบาลและความรวมมอจากทกภาคสวน

๑๐. แนวทางการขบเคลอนยทธศาสตร/กลยทธการวจย

๑๐.๑ แผนปฏบตการทชดเจนและเปนระบบ (Action Plan) ภายหลงจากการก าหนดยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอายแลว

ตองมการก าหนดแผนปฏบตการทชดเจนและเปนระบบ และตอเนองเพอใหแผนการวจยดานตางๆ มความเชอมโยงสอดคลองกนและสงผลตอการพฒนาประเทศไดอยางมประสทธผล มการก าหนดหนวยงานและบคลากรทรบผดชอบ พรอมแผนด าเนนงาน รวมทงชวงเวลาการทบทวนและปรบยทธศาสตรการวจยระยะตอๆไป ในกรณทมสถานการณใหม หรอสถานการณทแตกตางจากทเคยวจยไว อนจะท าใหยทธศาสตรการวจยมความสอดคลองกบสถานการณความเปนจรงมากขน

๑๐.๒ การสอสารและการประสานงาน ยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอายจะเกยวของกบภาคสวนและ

องคกรจ านวนมากและเปนแผนระยะกลาง ดงนน มความจ าเปนอยางยงทจะตองมกลไกการสอสารอยางใกลชด ทวถง และตอเนอง ดวยการน าของเครอขายองคกรบรหารงานวจยแหงชาต (คอบช.) นอกจากนอาจมการเชอมโยงเปนเครอขายของแตละภาคสวน (Sector Networking) และขามภาคสวน (Inter-Sector Networking) กบองคกรทเกยวของ เชน สถาบนทางดานประชากร ในสถาบนการศกษาตางๆ และอาจผนวกกบเครอขายออนไลน พฒนาเปนระบบสงคมออนไลน (Social Networking) ซงจะเปนชองทางทเหมาะสมในการด าเนนการ การพฒนาสงคมออนไลนจะเปนการยกระดบความรวมมอของนกวจยในสหวทยาการ และชวยอ านวยความสะดวกในการตดตอสอสารและประสานงาน รวมทงการเผยแพรขอมล การโตตอบ และกระทงการตดตอขอขอมลการวจยระหวางภาคสวนไดตอไป

๑๐.๓ ความพรอมดานทรพยากร มการเตรยมความพรอมดานทรพยากร ตองมความพรอมดานบคลากรนกวจย ผชวยนกวจย

ดานระบบงาน และความพรอมดานระบบฐานขอมลและสารสนเทศทใชส าหรบการวจย บคลากรทสนบสนนการวจยตองมความรและมจ านวนเพยงพอในการประสานงาน ระบบงานตางๆ จะตองมความคลองตวทเออใหนกวจยสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพ ระบบฐานขอมลการวจยในปจจบนยงมลกษณะกระจดกระจายและไมทนสมย ซงเปนอปสรรคอยางมากตอการวจยในอนาคต จงจ าเปนตองมการพฒนาระบบฐานขอมลและสารสนเทศการวจยทเปดโอกาสใหทกภาคสวนสามารถเขาถงและมสวนรวมในการพฒนาระบบสารสนเทศและฐานขอมลดงกลาวในขอบเขตทก าหนด มการเชอมโยงกบฐานขอมลการวจยขององคการและภาคสวนอนทงภายในและภายนอกประเทศ มการประมวลผลปญหาและถอดบทเรยนของการด าเนนงานในรปแบบตางๆ เพอจะน าไปพฒนารปแบบดานผสงอายและสงคมสงอาย ตอไป

๑๖

๑๐.๔ วฒนธรรมการวจย สรางเสรมวฒนธรรมการวจย เชน ควรสงเสรมใหภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน และ

องคกรตางๆ ไดมโอกาสรวมในการท าวจยในสวนทเกยวของในเรองสงคมผสงอาย ตงแตขนตอนการเรมตนการท าวจย โดยอาจรวมแสดงความคดเหนตอขอเสนอการท าวจย และการรวมวจารณและเสนอแนะผลการวจย นอกจากนการเผยแพรองคความรงานวจยดานสงคมผสงอายไปสวงกวางทงในประเทศและระดบสากล

๑๑. แนวทางในการตดตามและประเมนผล

มการตดตามการประเมนผลของยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานผสงอายและสงคมสงอายดวยการบรหารจดการระบบวจย เพราะสามารถเปนกลไกในการตดตามประเมนผลนโยบายอยางเปน ระยะและตอเนอง เพอชวยแกไขปญหาหรอขอตดขดไดอยางทนทวงท รวมทงกลไกดงกลาวจะตองสรางดลยภาพระหวางคณภาพของงานและความคลองตวในการด าเนนงานวจยดวย