หนวยท 13 บรบททางสงคม วฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา

อาจารย ดร.จ าลอง นกฟอน

2

หนวยท 13 บรบททางสงคม วฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา โครงสรางเนอหา ตอนท 13.1 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา 13.1.1 แนวคดเกยวกบบรบททางสงคม 13.1.2 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา 13.1.3 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบต 13.1.4 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษา ตอนท 13.2 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา 13.2.1 แนวคดเกยวกบบรบททางวฒนธรรมและคานยม 13.2.2 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและ

แผนการศกษา 13.2.3 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการน านโยบายและแผน

การศกษาไปปฏบต 13.2.4 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและ

แผนการศกษา ตอนท 13.3 กรณตวอยาง 13.3.1 กรณตวอยางบรบททางสงคมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา 13.3.2 กรณตวอยางบรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและ

แผนการศกษา แนวคด

1) บรบททางสงคม หมายถง สภาพแวดลอมทางสงคมซงประกอบดวยโครงสรางและองคกร ทางสงคม สภาพความเปนอยของคนในสงคม การรวมกลมคนในสงคม การจดการศกษา การสาธารณสข อนามยและสงแวดลอมอน ๆ ในสงคมบรบทเหลานตางมอทธพลและสงผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา การน านโยบายและแผนการศกษาไปสการปฏบตและการประเมนนโยบายและแผนการศกษาในทกระดบของประเทศในหลายรปแบบและลกษณะของผลกระทบดงกลาว

2) บรบททางวฒนธรรมและคานยม เปนบรบททมความครอบคลมถงเรองศาสนาและระบบการประพฤตปฏบตตอกนของคนในสงคม ความเชอและศลปวฒนธรรม ภาษาและวรรณกรรม ฯลฯ

3

บรบทเหลานเปนตวก าหนดกรอบวถชวตและการปฏบตของคนในสงคม พฤตกรรมสงคม ระเบยบ ประเพณและพธกรรมตาง ๆ บรบททางสงคมและบรบททเกยวของเหลานมอทธพลและมผลตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา การน านโยบายและแผนไปปฏบตและการประเมนนโยบายและแผนในหลายรปแบบและหลายลกษณะ เพอใหเกดการศกษาทจะพฒนาคณลกษณะของประชากรทสงคมและประเทศตองการ เชน การประพฤตตามหลกธรรมทางศาสนา การมความเสยสละ และอดทน การมระเบยบวนยในตนเองและสงคม มคานยมทดงามตามทตองการของสงคม มความรกในชาต และความสามคคในหมคณะ ฯลฯ

3) บรบทหรอสภาพแวดลอมทางสงคม การศกษาและสาธารณสขเปนประเดนส าคญในการก าหนดกรอบนโยบายและแผนทางการศกษา เพราะบรบทเหลานจะเปนทงปจจยส าคญในการก าหนดนโยบายและการน านโยบายไปปฏบตใหบรรลผล ในขณะเดยวกนหากบรบทเหลานไมเออหรอสอดคลองกบแนวทางในการก าหนดนโยบายและการปฏบตตามนโยบายทก าหนดไว จะเปนอปสรรคอยางส าคญในการบรรลผลตามนโยบายและแผนการศกษาทก าหนด ดงกรณตวอยางของบรบททางสงคมทมอทธพลตอการปฏรปการศกษารอบ 2 (2552-2561) ของกระทรวงศกษาธการ

4) การก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา การปฏบตตามนโยบายและการประเมนนโยบายถกกรอบแนวคดทางวฒนธรรม ศาสนาและคานยม ก าหนดแนวทางมาโดยตลอดแตอดตจนถงปจจบน เพราะบรบททางวฒนธรรม ทางศาสนาและคานยมมบทบาทตอวถการด ารงชวตองสงคมไทยทงในระดบบคคล ครอบครว ชมชน สงคมและประเทศชาต โดยจะพจารณาไดจากการก าหนดแนวนโยบายดานการศาสนาและวฒนธรรมในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยทกฉบบ รวมถงแผนพฒนาประเทศในดานตาง ๆ ดงกรณตวอยางของการจดท าแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 ของประเทศไทย

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 13 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. วเคราะหและยกตวอยางบรบททางสงคมทหมายรวมถง บรบททางการศกษาและสาธารณสขทมผลกระทบตอนโยบายและแผนทางการศกษา ทงในระดบการก าหนดนโยบาย การน านโยบายไปปฏบตและการประเมนนโยบายไดอยางชดเจน

2. วเคราะหและยกตวอยางบรบททางวฒนธรรม คานยมและบรบททางศาสนาทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา การน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบตและการประเมนนโยบายและแผนการศกษาไดอยางชดเจน

4

3. วเคราะหและชแจงบรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและยทธศาสตรในการด าเนนการตามกรอบการปฏรปการศกษาในศตวรรษท 2 (2552-2561) ไดอยางถกตองและชดเจน

4. วเคราะหและชแจงบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมทมผลตอการก าหนดกรอบนโยบายและยทธศาสตรในการด าเนนการตามแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 ไดอยางถกตองและชดเจน

5

ตอนท 13.1 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 13.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 13.1.1 แนวคดเกยวกบบรบททางสงคม เรองท 13.1.2 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา เรองท 13.1.3 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบต เรองท 13.1.4 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษา แนวคด

1) บรบททางสงคมมขอบเขตกวางขวางไปถงเรองการศกษาและสาธารณสข ซงทงหมดเปนเรองการประพฤตและปฏบตของคนในสงคม การอยรวมกนในสงคมอยางปกตสข ความมนคงของสถาบนทางสงคม การถายทอดความคดของคนในสงคม การศกษาและการพฒนาคณภาพของประชากร การสาธารณสขและสขภาพอนามยของประชาชน ฯลฯ เปนตน ปจจบนมปญหาและสภาพบางประการทไมเออตอการพฒนา ตองมการแกไขปรบปรงซงปรากฏอยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศและแผนพฒนาฯ ในดานตาง ๆ และสงผลตอนโยบายและแผนทางการศกษา

2) บรบททางสงคมรวมทงการศกษาและสาธารณสขมอทธพลและบทบาทตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาในลกษณะตาง ๆ เชน ความมนคงของสถาบนในสงคม ความสามคคกลมเกลยวของคนในชาต คณภาพของประชากร และสขภาพอนามย และการบรการดานสาธารณสข ฯลฯ ซงตองมการก าหนดกรอบนโยบายและแผนทางการศกษาใหสอดคลองและแกไขปญหาดงกลาว

3) บรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขมผลกระทบตอการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบตในระดบพนท หนวยงานและสถานศกษาในเรองของการมสวนรวมและสนบสนน ความเขาใจในนโยบายและแผนการศกษาทน ามาปฏบตในพนทระดบการศกษาและความเขาใจของประชาชน สภาพความเปนอยและการด ารงชวตของประชาชน สขภาพอนามยของประชาชน ฯลฯ สวนมผลตอการรวมมอ การสนบสนนและการมสวนรวมของประชาชนทงสน

4) บรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสข มผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษาในหลายประการ ไดแก การมสวนรวมในการประเมน การก ากบ ตดตามและตรวจสอบ

6

การด าเนนการเพอการประเมน ความเขาใจและการรบรของประชาชนตอการประเมนและตรวจสอบการด าเนนการของรฐ ฯลฯ ลวนเปนบรบททส าคญตอการประเมนการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษา

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 13.1 แลว นกศกษาสามารถ

1. วเคราะหและยกตวอยางแนวคด หลกการ ขอบเขต เนอหาของบรบททางสงคมไดอยางชดเจน 2. วเคราะหและยกตวอยางถงบรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขทมผลกระทบตอการ

ก าหนดนโยบายและแผนการศกษาไดอยางชดเจน 3. วเคราะหและยกตวอยางถงบรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขทมผลกระทบตอการน า

นโยบายและแผนการศกษาไปปฏบตไดอยางชดเจน 4. วเคราะหและยกตวอยางถงบรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขทมผลกระทบตอการ

ประเมนนโยบายและแผนการศกษาไดอยางถกตอง

7

เรองท 13.1.1 แนวคดเกยวกบบรบททางสงคม

1. ความหมายของสงคม “สงคม” มความหมายทงในลกษณะแคบหรอเฉพาะเจาะจงและความหมายในลกษณะกวางใน

ความหมายอยางแคบนนสงคมหมายถง การรวมตวของคนในสงคมทมาอยรวมกน มกฎระเบยบแบบแผนในการอยรวมกนเพอใหสามารถอยรวมกนไดอยางสงบสข มการจดตงสถาบนหลกเพอเปนศนยกลางในการด ารงรกษาไวซงความเปนสงคม เชน ใน Dictionary of Modern Sociology (Hoult, 1969 อางใน จ านง อดวฒนสทธ และคณะ, 2547: 29-30) ไดค านยามไว 2 ประการ คอ (1) สงคม หมายถง คนโดยทวไปทถอไดวาเปนกลม ๆ หนง และหมายความถงความสมพนธทางสงคมของกลมคนเหลานน (2) สงคม หมายถงคนจ านวนหนงทเปนอสระ (relative independent) จากคนกลมอนและสามารถด ารงอยอยางสบเนองยาวนานดวยตนเอง (self-perpetuating) โดยมขอบเขตถนฐานเปนของตน มสมาชกประกอบดวยคนทกเพศ ทกวยและมแบบแผนการด ารงชวตและวฒนธรรมทเปนแบบของตนเอง และ Talcott Parsons (Parson, The Social System, 1951: 19 อางใน จ านง อดวฒนสทธและคณะ 2547: 30) ไดใหความหมายวา “สงคม” เปนระบบสงคมสามารถเลยงตนเองได (self-subsistent) ด ารงอยไดยาวนานกวาอายของบคคล มการสรางสมาชกใหมของสงคม มการจดระเบยบความสมพนธโดยเฉพาะอยางยงม บรรทดฐาน (norms) และสถานภาพ (status) ซงเปนองคประกอบทส าคญทสดของระบบความสมพนธทางสงคมของมนษย สวนความหมายอยางกวางนน “สงคม” ยงหมายรวมถงคณภาพชวตของคนในสงคม สวสดการสงคม คณภาพของคนและสขภาพอนามยของกลมคนในสงคมอกดวย ดงนน บรบททางสงคมจงครอบคลมถงความมนคงของสถาบนทางสงคม ชวตและความเปนอยของคนในสงคม ความยากจน สขภาพอนามย การศกษา อาจรวมไปถงสภาวะแวดลอมดานอน ๆ ของสงคมอกดวย

ปจจบนบรบททางสงคมมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและทศทางการพฒนาของประเทศและทวโลกเปนอยางมาก เพราะเรองของสงคมเปนเรองทเกยวของกบการด ารงชวตและความเปนอยของมนษย ประกอบกบในปจจบนสงคมมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมาก โดยเฉพาะความเจรญกาวหนาของวทยาศาสตรและเทคโนโลยและการคมนาคมสอสาร ท าใหสงคมดงเดมของไทยตองมการปรบปรงตนเองหรอเปลยนแปลงตามไปดวย ท าใหความมนคงทางสงคมเรมถกกระทบกระเทอนทงในลกษณะของสถาบนหลกในสงคมทงระดบชาต และระดบชมชน วถชวตและความเปนอยของคนในสงคมจากแบบดงเดม ถกกระแสโลกาภวตนจากสงคมตะวนตกแผขยายเขามา ท าใหสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา ระบบสงคม ความเชอและวฒนธรรมในสงคมไทยเปลยนแปลงไปจากเดมมาก ในสวนทมการปรบตวหรอเปลยนแปลงไมทนกเกดปญหาในทางสงคมตดตามมา เชน ปญหาอาชญากรรม ปญหาวยรน ปญหายา เสพตด ฯลฯ เปนตน ดงนนจงมความจ าเปนตองมการพฒนาสงคมใหมความเหมาะสมกบสภาพการณ

8

ปจจบน ทงนยงจ าเปนตองอนรกษและด ารงรกษาไวสงทดงามและมรดกทางสงคมในสวนทแสดงความเปนชาตและความเปนไทยไวอกดวย

2. องคประกอบและเนอหาสาระทส าคญของสงคม หากพจารณาในมมกวางทสงคมมความหมายครอบคลมไปถงองคประกอบอน ๆ นอกเหนอจาก

การรวมกลมในสงคม พฤตกรรมของสงคมและสถาบนหลกในสงคม แตหมายรวมไปถงคณภาพของคนในสงคม สขภาพอนามยของคน คณภาพชวต ฯลฯ แลวจะมองคประกอบและเปาหมายทส าคญไปถงการลดปญหาความยากจน การปองกนปญหาทจะเกดขนในสงคม การด ารงรกษาไวซงความเปนสงคมทย งยน การสงเสรมสทธมนษยชน การรกษาทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะอยางยงในประเทศก าลงพฒนา (Antony Hall & Games Midgley, 2004: 8-9) ดงนน หากยดตามแนวทางนแลว องคประกอบและเปาหมายของสงคมจะอยทเรองของการแกปญหาความยากจน การพฒนาชนบทจากรปแบบของความทนสมยไปสความมคณภาพชวตทย งยน การพฒนาคณภาพของประชากรในดานการเรยนรและการศกษา การพฒนาสขภาพอนามยและการสรางความมนคงในสงคมและสวสดการของสงคม (Antony Hall & Games Midgley, 2004: 44-260) นอกจากนนปญหาทก าลงเผชญหนาในประเทศทก าลงพฒนาในปจจบนคอ ปญหาความยากจนและความตองการพนฐาน เชน น าดมทสะอาด อาหารทมคณภาพ สาธารณสขและสขภาพอนามย ทอยอาศย และการศกษาขนพนฐานเพอพฒนาคณภาพของประชากร (Perter Calvert and Susan Calvert, 2007: 109-141) ดงนน องคประกอบและเนอหาสาระทส าคญของสงคมจะอยในประเดนหลกตอไปน

2.1) การรวมกลมของคนในสงคมและความมนคงของสถาบนทางสงคม การรวมกลมของคนในสงคมเรมจากหนวยยอยทสดในสงคม ไดแก สถาบนครอบครว ซง

ประกอบดวย สาม-ภรรยา และอาจมบตรหรอเครอญาตรวมอยดวยกน สถาบนทางสงคมทมขนาดใหญนน ไดแก ชมชน กลมคน องคกร สถานศกษา วด องคกรทางศาสนา กลมผลประโยชน สมาคม ฯลฯ ซงค าวา “สงคม” ในลกษณะนคอ การทเอกตบคคล (individual) มาอยรวมกนโดยมเปาหมายและวตถประสงคในการอยรวมกน มการท ากจกรรมรวมกนเพอใหบรรลเปาหมายของกลมหรอสถาบนหรอองคกรทางสงคมทก าหนดไว การรวมกลมของคนในสงคมจะเหนยวแนนและด ารงอยได จะตองมสถาบนหลกในสงคมและมกรอบระเบยบแบบแผนในการควบคมพฤตกรรมของคนในสงคมใหอยรวมกนไดอยางสงบสขและรวมมอรวมใจกนในการด ารงรกษาไวซงสงคมทตนเองเปนสมาชกอยและพฒนาใหเจรญกาวหนา สถาบนหลกในสงคมมทงในระดบลาง เชน ครอบครว องคกร กลมผลประโยชน ฯลฯ และในระดบสงจะประกอบดวย สถาบนการปกครอง สถาบนทางศาสนา สถาบนทเปนศนยรวมความเปนชาต ในกรณประเทศไทยแลวสถาบนหลกในระดบลางทส าคญ ไดแก วด (สถาบนทางศาสนา) บาน (สถาบนครอบครว) โรงเรยน (สถาบนการศกษา) สวนในระดบชาตจะประกอบดวย สถาบนชาต สถาบนศาสนาและสถาบนพระมหากษตรย ซงเปนสถาบนหลกของประเทศไทย

9

ความมนคงทางสงคมจะเกดขนไดจะตองมความมนคงเรมจากภายในประเทศกอนเปนอนดบแรกในระดบลาง ไดแก บาน วด และโรงเรยน (บ-ว-ร หรอ บ-ว-ม) และความมนคงของสถาบนระดบสงทงสามสถาบนจะตองมความเขมแขงและมนคงดวย แตเนองจากปจจบน มกระแสการเปลยนแปลงทคอนขางรนแรงทงจากภายในและภายนอกประเทศมากระทบตอความมนคงของสถาบนทงสองระดบดงกลาว อนอาจจะท าใหความมนคงทางสงคมตองเปลยนแปลงไป

2.2) การจดระเบยบทางสงคม และระเบยบกฎเกณฑในการควบคมพฤตกรรมในสงคม ไดแก การรกษากฎเกณฑและระเบยบแบบแผนของสงคม การแกไขปญหาสงคม และการเสรมสรางความสงบเรยบรอยตลอดจนความปลอดภยในชวตและทรพยสนของคนในสงคม ซงสงคมจะด ารงอยไดตองมการก าหนดระเบยบแบบแผนและโครงสรางของความสมพนธของคนในสงคมใหสามารถอยรวมกนไดปกตสข มการปองกนปญหาสงคมบางประการทอาจเกดขนและเมอมปญหาเกดขนแลว สงคมจะตองรวมมอกนแกไขปญหาเหลานนใหลลวงไป ทงนเพอใหเกดความสงบเรยบรอยภายในสงคมทกระดบ การจดระเบยบทางสงคมตามความหมายนยงหมายถง การก ากบควบคมพฤตกรรมของปจเจกชน และกลมคนใหมพฤตกรรมทจะอยรวมกนโดยสนตสข เชน การมระเบยบวนยในสงคม การประพฤตตามกรอบประเพณและวฒนธรรมของทองถนและสงคม กฎเกณฑทางศลธรรม จรรยาและกรอบจรยธรรมของสงคม

2.3) การเสรมสรางคณภาพชวตของคนในสงคม คณภาพชวตเปนค ารวมทมความหมายกวางขวางมากโดยรวม ทงความมมาตรฐานในการ

ด ารงชพ สขภาพอนามย การศกษา การมเสรภาพและมศกดศรของความเปนมนษย การมอาหารทมคณภาพและมประโยชน การมรายไดทเพยงพอตอการด ารงชพ ฯลฯ โดยในเรองน ในศาสตรของการพฒนานน แตเดมอาจวดระดบการพฒนาประเทศกนดวยตวชวดในเรองรายไดประชาชาต (GNP) ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) และรายไดตอหวของประชากร (per capita income) แตในปจจบนตวชวดเหลานไมสามารถวดการพฒนาประเทศโดยการพฒนาทางเศรษฐกจอนเกยวกบรายได (income) เพยงดานเดยว แตตองเพมตวชวดเพมเตม ไดแก ตวชวดดานคณภาพชวต ซงประกอบดวย การไดรบการศกษาทมคณภาพ การไดรบบรการดานสาธารณสขและโภชนาการทด มความเสมอภาคในโอกาสในดานตาง ๆ การมเสรภาพสวนบคคล การมศกดศรของความเปนมนษยและมวฒนธรรมทดในการด ารงชวต (Micheal P. Todaro, 1997: 13-18) รวมทง UNDP (United Nations Development Programme) ไดเพมเตมตวชวดในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศทแตเดมใชตวชวดดานเศรษฐกจ ซงไดแก รายไดของประเทศ รายไดของครวเรอน และรายไดตอหวของประชาชนโดยเพมตวชวดดานสงคมเขาไปดวย ซงไดแก ตวชวดดานการพฒนาทรพยากรมนษย (Human Development Index-HDI) ประกอบดวย เชน มาตรฐานการครองชพ ความยนยาวของอายขยของประชาชน การศกษา การอานออกเขยนไดและการใชภาษาในการสอสาร และสขภาพอนามยหรอดานสาธารณสขของประชาชน (A.P. Thirlwall, 2006: 47) ซงเปนแนวโนมใหมทมตดานสงคมไดรบการยอมรบและน ามาใชเปนเครองมอวดการพฒนาของประเทศ

10

2.4) การพฒนาคณภาพของประชากร คณภาพของประชากรสามารถพฒนาไดในหลายรปแบบและกระบวนการและวธการ

ตาง ๆ การใหโอกาสและความเสมอภาคในการเขาถงบรการการศกษาทมคณภาพของประชาชนเปนเรองจ าเปน การพฒนาคณภาพประชากรอาจพจารณาไดเปน 3 มตตามบทบาทและหนาทของการศกษา กลาวคอ (1) การศกษาทจะจดใหกบประชาชนในชาตจะตองเปนไปเพอตอบสนองหรอสนบสนนการพฒนาสงคมและประเทศในทกดาน (2) การศกษาจะตองเปนไปเพอการด ารงรกษาไวซงระเบยบแบบแผน คานยม วฒนธรรมและความรสกนกคดในความเปนชาตและความเปนไทย (3) การศกษาจะตองเปนไปเพอการสรางและพฒนาใหผเรยนมความเปนมนษยทสมบรณทงทางรางกาย อารมณ สงคม สตปญญา มคณลกษณะและคณสมบตตามทสงคมและประเทศชาตตองการ เชน คณลกษณะทจ าเปนในดานการมวนยและความรบผดชอบ การขยนหมนเพยร การตรงตอเวลา ความภกดและความรกในแผนดนบานเกด ฯลฯ การพฒนาคณภาพประชากรอาจกระท าไดหลายวธการทงการศกษาภายในระบบ นอกระบบและการศกษาตามอธยาศยภายในครอบครว สงคมและทางสอสารมวลชนในหลากหลายรปแบบและวธการ

2.5) การสาธารณสขและสขภาพอนามยของคนในสงคม บรบทในดานนมขอบเขตกวางขวาง ครอบคลมในเรองการเกด การเจรญพนธ การอยรอด

ของทารก โรคภยไขเจบ ความยนยาวของอายขยประชากร ภาวะโภชนาการ สขภาพจต การนนทนาการ กฬาและพลานามยซงบรบทดานสาธารณสขและสขภาพอนามยน เฉลยว บรภกด (เฉลยว บรภกด “บรบทดานประชากร” อางในบณฑตศกษา สาขาวชาศกษาศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2546: 173-193) ไดก าหนดกรอบบรบทดานนไว 5 ประการ ไดแก ดานอายขยและภาวะเจบไขไดปวย การเปนโรคหลายอยางทรนแรง และเปนโรคทสามารถปองกนได เชน โรคหวใจ และหลอดเลอด โรคความดนโลหตสง อบตเหต ภาวการณปองกนโรคและการรกษาพยาบาลและมสวนรวมของประชาชนในงานดานสาธารณสข ทรพยากรดานสาธารณสขและการบรหารสาธารณสข ในปจจบนงานดานนขยายกวางไกลไปถงการจดสวสดการทางสงคมในเรองการรกษาพยาบาล การประกนสงคม การประกนสขภาพ และหลกประกนสขภาพแหงชาต เพอใหงานดานสาธารณสขและอนามยของสงคมสามารถใหบรการแกประชาชนอยางทวถงและมคณภาพ

2.6) ความปลอดภยในชวตและทรพยสน บรบทดานนมความส าคญตอการด ารงชวตของคนในสงคม โดยตองมความปลอดภยจาก

อาชญากรรม การประทษราย การกระท าทรนแรงตอกนของคนในสงคม รวมทงมความปลอดภยในการด ารงชวต การประกอบอาชพ การมสวนรวมในกจกรรมของชมชน การปลอดภยจากปญหาสงคมบางประการทไมพงปรารถนา เชน อาชญากรรม ยาเสพตด โจรผราย การพนนและแหลงอบายมขในสงคม สงเหลานเปนเรองทสงคมตองรวมมอกนปองกนและขจดออกไปใหหมดสนหรอเบาบางลง เพราะกระทบตอการด ารงชวต ความสงบสขททกคนจะอยรวมกนในสงคม

11

กลาวโดยสรป จากทกลาวขางตน บรบททางดานสงคมจะประกอบดวยกลมใหญของเนอหาสาระทเกยวกบโครงสรางทางสงคมและการจดระเบยบทางสงคม คณภาพชวตของคนในสงคม คณภาพประชากรหรอคณภาพทางการศกษา การสาธารณสขและสขภาพอนามย ความปลอดภยในชวตและทรพยสนรวมถงการด ารงชวตในสงคมอยางปรกตสข ซงบรบททางสงคมเหลานมความสมพนธกบบรบทดานอนดวย เชน บรบททางเศรษฐกจและการกระจายรายได มาตรฐานการด ารงชวตและแบบแผนของการด ารงชวตของคนในสงคม ศาสนา วฒนธรรม ฯลฯ และอน ๆ 3) ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางสงคม

หากมการจดแบงบรบททางสงคมออกเปนกลมใหญ ซงจะไดบรบททเกยวกบโครงสรางและระบบทางสงคม ตลอดจนพฤตกรรมของคนในสงคม คณภาพของประชากรและการศกษา สขภาพอนามยและสาธารณสขแลว ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางสงคม

1. ดานโครงสรางและระบบสงคมและพฤตกรรมของคนในสงคม ตวชวดสภาวะทางสงคมในดานนจะประกอบดวยลกษณะโครงสรางของระบบครอบครว

โครงสรางดานประชากร พฤตกรรมการประพฤตและปฏบตของคน ระเบยบแบบแผน กฎหมาย ขอบงคบและกรอบปฏบตทางประเพณและศาสนาของคนในสงคม ปญหาสงคม ปญหาอาชญากรรม ความปลอดภยในชวตและทรพยสน การมสวนรวมในกระบวนการทางสงคม การยดมนในองคกรและสถาบนหลกของสงคมและประเทศ รวมทงการปฏบตตนในฐานะพลเมองดของชาต

2. ดานคณภาพประชากรและการศกษา ตวชวดสภาวะบรบทในดานนจะประกอบดวยการไดรบการศกษาทมคณภาพและทวถง การ

เขาถงบรการทางการศกษาทมคณภาพ การมรปแบบของการใหบรการทางการศกษาทหลากหลาย การมการศกษาอยางตอเนองตลอดชวต โอกาสทางการศกษาในระดบ ประเภทและวธการตาง ๆ การมคณภาพชวตทด มจตส านกและคานยมทพงประสงค มคณสมบตทสอดคลองกบตลาดแรงงานและอาชพ มความรและทกษะในการประกอบอาชพ มความคดรเรมสรางสรรค มระเบยบวนยและมความรกความผกพนตอชาตและบานเกด เปนตน

3. ดานสขภาพอนามยและสาธารณสข ตวชวดสภาวะบรบทในดานนทส าคญจะประกอบดวย ภาวการณเกด การมอายขย สขภาพ

อนามย การปองกนโรค การสรางภมคมกน การสาธารณสขมลฐาน การใหบรการทางการแพทย บคลากรทางการแพทย สถานพยาบาล การบรการและการบรหารสาธารณสข ภาวะทางโภชนาการ สขนสยของคนในสงคม การกฬา การสวสดศกษา หลกประกนสขภาพ สวสดการดานการแพทยและสาธารณสข และอน ๆ ทเกยวกบสขภาพและอนามยของประชาชน

อนง จากกรอบตวชวดส าคญของสภาวะของบรบททางสงคมขางตนน จะน าไปสการวเคราะหบรบททางสงคมปจจบนตอไปในเอกสารน

12

4. สภาวะหรอสถาบนบรบททางสงคมของไทยในปจจบน ในการก าหนดยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศชวงแผนพฒนาการ

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) ไดก าหนดกรอบยทธศาสตรหลกดวยการพฒนาคนสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางย งยน ทงนเพอสรางภมคมกนใหคนไทยและสงคมไทยในยคการเปลยนแปลงอยางรวดเรวในยคสงคมโลกาภวตน โดยแผนพฒนาฯ ฉบบนไดมการวเคราะหสภาพทางสงคมของประเทศในชวงการเปลยนแปลงนวา สงคมไทยในหลายดานมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว และการเปลยนแปลงไปนอาจมความเสยงทางสงคมของประเทศ โดยสภาพของสงคมในชวงเรมตนของแผนพฒนาฯ ฉบบดงกลาวมประเดนทส าคญตามกรอบตวชวด สภาวะทางสงคมทกลาวมาแลวดงตอไปน (แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบทสบเอด พ.ศ. 2555-2559 หนา 39-41)

(1) ดานโครงสรางประชากรและสาธารณสข โครงสรางประชากรมแนวโนมประชากรวยสงอายเพมขน ประชากรวยเดกและวยแรงงาน

ลดลง ขณะทการยายถนของประชากรสงผลใหความเปนเมองสงขน ชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ ประเทศไทยไดเขาสสงคมผสงอายและจะเปนสงคมผสงอายอยางสมบรณในป ๒๕๖๘ โดยภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะมประชากรวยสงอายมากทสดถงเกอบ ๑ ใน ๓ ของประชากรสงอายทงประเทศ ขณะทกรงเทพมหานครจะมการเพมขนของประชากรวยสงอายอยางรวดเรว ส าหรบโครงสรางประชากรวยเดกและวยแรงงานมสดสวนลดลงอยางตอเนอง ซงเปนผลมาจากภาวะเจรญพนธของสตรไทยทลดลงต าอยท ๑.๖ ในป ๒๕๕๑ ท าใหสดสวนประชากร วยเดก : วยแรงงาน : ผสงอาย ลดลงจากรอยละ ๒๐.๕ : ๖๗.๖ : ๑๑.๙ ในป ๒๕๕๓ เปนรอยละ ๑๘.๓ : ๖๖.๙ : ๑๔.๘ ในป ๒๕๕๙ ขณะเดยวกนคนไทยสวนใหญขาดความรความเขาใจดานอนามย การเจรญพนธทถกตองและเหมาะสม สงผลตอความไมสมดลระหวางปรมาณและคณภาพของประชากรของประเทศ นอกจากน การยายถนของประชากรจากชนบทเขาสเมองอยางตอเนองท าใหมการขยายตวของความเปนเมองมากขน โดยสดสวนประชากรในเขตเมองเพมสงขนจากรอยละ ๓๑.๑ ในป ๒๕๔๓ เปนรอยละ ๔๕.๗ ในป ๒๕๕๓

(2) ดานการศกษาและคณภาพของประชากร คนไทยไดรบการพฒนาศกยภาพทกชวงวย แตยงมปญหาดานสตปญญา คณภาพการศกษา

และมพฤตกรรมเสยงทางสขภาพ ผลการพฒนาตามชวงวย พบวา กลมวยเดก ระดบเชาวปญญามคาเฉลยลดลงจาก ๙๑ เปน ๘๘ ในชวงป ๒๕๔๐-๒๕๕๒ (องคการอนามยโลกก าหนดไวท ๙๐-๑๑๐) เดกอาย ๐-๕ ป ทมพฒนาการสมวยมสดสวนลดลงจากรอยละ ๗๒.๐ เหลอเพยงรอยละ ๖๗.๐ ขณะเดยวกนยงมภาวะโภชนาการเกนและโรคอวนจากพฤตกรรมการบรโภคทไมเหมาะสม โดยในป ๒๕๔๙ เดกอายต ากวา ๕ ป มภาวะโภชนาการเกนถงรอยละ ๑๐.๖ และคาดวาอก ๑๐ ปขางหนา ๑ ใน ๕ ของเดกปฐมวยจะเปนโรคอวน สวนเดกวยเรยน มผลสมฤทธทางการเรยนตอกวารอยละ ๕๐.๐ และมาตรฐานความสามารถของผเรยนในเรองการคดวเคราะห สงเคราะห มวจารณญาณ และคดสรางสรรคคอนขางต า นอกจากน จากพฤตกรรมเสยงทางสขภาพท าใหเกดปญหาการตงครรภในวยรนเพมสงขน อตราการตงครรภของวยรนหญงอาย ๑๕-

13

๑๙ ปเพมจาก ๕๔.๙ ตอประชากรหญงอาย ๑๕-๑๙ ปพนคนในป ๒๕๔๘ เปน ๕๖.๒ ในป ๒๕๕๓ ขณะทกลมวยท างาน ภาพรวมก าลงแรงงานมการศกษาสงขน โดยป ๒๕๕๓ มก าลงแรงงานจบการศกษาสงกวาระดบประถมศกษาเพมขนเปนรอยละ ๔๕.๔ และสดสวนนกเรยนสายอาชพตอสายสามญอยในอตรา ๔๐ : ๖๐ แตการเรยนตอในสายอาชวศกษายงไมสอดคลองกบความตองการก าลงคนระดบกลางของประเทศ ขณะเดยวกนอตราเพมของผลตภาพแรงงานในชวงป ๒๕๕๐-๒๕๕๑ โดยเฉลยยงคงอยในระดบต าเพยงรอยละ ๑.๘ นบเปนจดออนตอการขยายการผลตในภาคอตสาหกรรมและเพมผลตภาพโดยรวมของประเทศ อกทงแรงงานในกลมอาย ๒๕-๕๙ ป ทเปนวยใชก าลงแรงงานยงขาดการออกก าลงกาย โดยมเพยงรอยละ ๑๙.๗ เทานนทออกก าลงกาย กลมวยสงอาย แมจะมอายยนยาวขนแตประสบปญหาการเจบปวยดวยโรคเรอรงเพมขน โดยพบวารอยละ ๓๑.๗ ปวยเปนโรคความดนโลหตสง รองลงมาคอ เบาหวาน รอยละ ๑๓.๓ และหวใจรอยละ ๗.๐ สงผลตอภาระคาใชจายดานการรกษาพยาบาลของภาครฐในอนาคต

(3) ดานคณธรรมจรยธรรมและการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคม สงคมไทยเผชญวกฤตความเสอมถอยดานคณธรรม จรยธรรม มการเปลยนแปลงทาง

วฒนธรรมทหลากหลาย และมแนวโนมเปนสงคมปจเจกมากขน การเปลยนแปลงอยางรวดเรวผานกระแสโลกาภวตนและโลกไซเบอร ท าใหคนไทยมงแสวงหาความสขและสรางอตลกษณสวนตวผานเครอขายสงคมออนไลน เกดเปนวฒนธรรมยอยรวมสมยทหลากหลายในรปแบบการรวมกลมของบคคลทสนใจเรองเดยวกน ขณะเดยวกนมการค านงถงประโยชนสวนตนและพวกพองมากกวาสวนรวม ทงน จากการจดอนดบคะแนนดชนชวดภาพลกษณคอรรปชนทวโลกบงชถงความไมสมดลของธรรมาภบาลการปกครองและปญหาคอรรปชนในประเทศ โดยในป ๒๕๕๒ ประเทศไทยไดรบคะแนนความโปรงใส ไมทจรต และคนในประเทศยอมรบไมไดกบการทจรตเพยง ๓.๔ คะแนน จากคะแนนเตม ๑๐ คะแนน จดอยในล าดบท ๘๔ จาก ๑๘๐ ประเทศ และอยในล าดบท ๑๑ ของภมภาคเอเชย ขณะทภาคสวนตาง ๆ ไดมการสงเสรมใหมการรวมกลมท ากจกรรมตาง ๆ แตการมสวนรวมในการท ากจกรรมเพอประโยชนสวนรวมยงอยในระดบต า โดยมสดสวนมลคาเพมขององคกรไมแสวงหาก าไรและอาสาสมครตอผลตภณฑมวลรวมในประเทศเพยงรอยละ ๑.๖ ในชวงป ๒๕๔๙-๒๕๕๑ เมอเปรยบเทยบกบประเทศทพฒนาแลวมสดสวนอยทรอยละ ๔-๗ และเมอพจารณาจากการส ารวจขอมลความจ าเปนพนฐานดานคนในครวเรอนมสวนรวมท ากจกรรมสาธารณะของหมบานชมชน พบวา เพมขนจาก ๗.๗ ลานครวเรอนในป ๒๕๕๑ เปน ๘.๒ ลานครวเรอนในป ๒๕๕๒ คดเปนรอยละ ๙๖.๐ และ ๙๘.๔ ของครวเรอนทงหมดตามล าดบ

นอกจากน ความสมพนธแบบเครอญาตทมความเออเฟอเผอแผชวยเหลอเกอกลกนเรมหมดไป จากโครงสรางครอบครวทเปลยนแปลงไปสครวเรอนทอยคนเดยว ครวเรอนทอยดวยกนแบบไมใชญาต และครวเรอนทมอายรนเดยวกน สองรน และรนกระโดด (ตายาย-หลาน) หรอครวเรอนทเปนเพศเดยวกน พฤตกรรมการอยรวมกนของสมาชกในครอบครวเปนแบบตางคนตางอย สมพนธภาพระหวางสมาชกในครอบครวมความเปราะบางจนน าไปสปญหาทางสงคมเพมขน เชน อตราการหยารางเพมขนจาก ๔.๕ คตอ

14

พนครวเรอนในป ๒๕๔๕ เปน ๕.๕ คตอพนครวเรอนในป ๒๕๕๓ ปญหาความรนแรงในครอบครวและความรนแรงทางเพศตอเดกและสตรเพมขน

(4) ดานความปลอดภยในชวต ทรพยสนและปญหาสงคม ความปลอดภยในชวตและทรพยสน การแพรระบาดของยาเสพตด และการเพมขนของการ

พนนเปนปญหาส าคญตอคณภาพชวตของประชาชน การกออาชญากรรมทมแนวโนมสงขนอยางตอเนองตลอดชวงป ๒๕๔๘-๒๕๕๒ สะทอนไดจากภาพรวมคดอาญาทส าคญทงการกอคดตอชวต รางกายและเพศ คดประทษรายตอทรพย และคดยาเสพตด โดยในป ๒๕๔๘ มจ านวน ๓๕๕.๙ คดตอประชากรแสนคน และเพมขนอยางตอเนองจนถงป ๒๕๕๒ เปน ๕๑๖.๗ คดตอประชากรแสนคน จ านวนคดอาญาดงกลาวเปนคดยาเสพตดมากทสด โดยป ๒๕๔๘ มจ านวน ๑๖๐.๔ คดตอประชากรแสนคน และไดเพมขน อยางตอเนองถงกวาเทาตวในป ๒๕๕๒ เปนจ านวน ๓๗๑.๗ คดตอประชากรแสนคน ปจจบนปญหาการแพรระบาดของยาเสพตดเปนภยรายแรงทสงผลกระทบตอกลมเดกและเยาวชนอยางกวางขวาง ทงน จากการส ารวจความคดเหนของประชาชนพบวาปญหาการแพรระบาดยาเสพตดในสถานศกษาเพมขนจากรอยละ ๑๙.๒ ในป ๒๕๕๒ เปนรอยละ ๕๑.๓ ในป ๒๕๕๓ นอกจากน ผลกระทบจากปญหาทางเศรษฐกจ สงผลใหคนไทยเขาสวงจรการเสยงโชคมากขน เชน เลนพนนบอล หวยใตดน หวยหน เปนตน ทงน จากสถตการจบกมคดตามพระราชบญญตการพนน พ.ศ. ๒๔๗๘ พบวาในป ๒๕๕๓ มการจบกมผเลนการพนนจ านวน ๑๖๓,๕๕๓ คน ขณะเดยวกนกลมเดกและเยาวชนมแนวโนมเลนการพนนมากขน

(5) ดานอทธพลของสอทมตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนในสงคม สอมอทธพลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของประชาชน แตยงมบทบาทในการสงเสรม

การพฒนาคณภาพคนคอนขางนอย สอทางสงคมในปจจบนมอทธพลอยางมากตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของประชาชน แตการเผยแพรสอตาง ๆ ยงไมมบทบาทตอการสงเสรมการเรยนรและคณธรรม จรยธรรมสะทอนไดจากรายการโทรทศนในหนงชวโมงของรายการทออกอากาศทงหมด มภาพของความรนแรงมากทสด ๓.๓ ครง ภาพทตอกย าการสรางอคตเชงลบตอผอน จ านวน ๑.๓ ครง ภาษากาวราว ๐.๓ ครง ความไมเหมาะสมทางเพศ ๐.๑ ครง ขณะทการเผยแพรขอมลขาวสารผานทางเวบไซดตาง ๆ สวนใหญมเนอหาเกยวกบเรองเพศและการใชภาษาทไมเหมาะสม และบางสวนเปนเวบไซตทเขาขายลามกอนาจาร ใชภาษาทหยาบคาย รวมถงเนอหาทรนแรง ขณะทเกมคอมพวเตอรซงเปนสอออนไลนทมอทธพลตอเดกและเยาวชนอยางมาก พบวา ป ๒๕๕๐ รอยละ ๔๒.๒ ของเดกและเยาวชนตดเกมสออนไลน ซงเกมสวนใหญทนยมเลนเนนการตอส ใชความรนแรง มเนอหาทางเพศ และการใชภาษาในเกมทไมเหมาะสมตอการเรยนรและเสรมสรางคณธรรม จรยธรรม

(6) ดานการเปลยนแปลงของกระแสโลกตอการรวมกลมเปนประชาคม บรบทการเปลยนแปลงในกระแสโลกกอใหเกดความรวมมอทางเศรษฐกจทงในระดบ

ทวภาคและระดบพหภาค รวมทงความรวมมอในประชาคมอาเซยน ความรวมมอกบกลมประเทศเพอนบานมอทธพลตอการเคลอนยายแรงงานเขาสประเทศไทย ทงแรงงานขามชาตทเขามาในประเทศไทยอยางถก

15

กฎหมายและผดกฎหมาย ในป ๒๕๕๓ มแรงงานขามชาตทถกกฎหมาย จ านวน ๓๗๘,๐๗๘ คน และผดกฎหมาย จ านวน ๙๕๕,๕๙๕ คน ทงน ในป ๒๕๕๘ จะมการเคลอนยายแรงงานทมทกษะฝมอยางเสรตามกรอบความรวมมอประชาคมเศรษฐกจอาเซยน โดยมขอตกลงรวมกนถงคณสมบตในสายวชาชพเพอใหมการเคลอนยายแรงงานใน ๗ สาขา ไดแก วศวกรรม พยาบาล สถาปตยกรรม วชาชพส ารวจ แพทย ทนตแพทยและนกบญช และในระยะตอไปจะเปดในสาขาอน ๆ รวมทงแรงงานกงทกษะฝมอดวย ซงจะมผลท าใหประเทศตองมเกณฑเพอเปนมาตรฐานในการประเมนความสามารถของแรงงานทจะมการเคลอนยายแรงงานในภมภาคอาเซยน

จากสภาพของบรบททางสงคมไทยดงกลาวมาแลว จะเหนไดวาสงคมไทยอยในทามกลางกระแสการเปลยนแปลงทรนแรงทงในดานโครงสรางและระบบของสงคม ครอบครวและชมชน การเปลยนแปลงโครงสรางของประชากรเขาสสงคมของผสงอาย สงผลตอก าลงแรงงานของชาตในอนาคต และปญหาดานสวสดการสงคม ปญหาดานคณภาพของประชากรทงดานการศกษาและสขภาพอนามย ความปลอดภยในชวตและทรพยสนและปญหายาเสพตดในสงคม อทธพลของสอทมตอการเปลยนแปลงและกระแสความตองการในการรวมกลมของประชาคมและสงคมโลก สงเหลานเปนบรบททมอทธพลและสงผลกระทบตอการจดการศกษาทงสน ทจะตองจดการศกษาใหเกดความคมกนตอการเปลยนแปลง การปรบตวและการพฒนาไปในทศทางและลกษณะทเหมาะสม

5. การประเมนความเสยง การสรางภมคมกนและแนวทางการพฒนาสงคม 5.1 การประเมนความเสยงหรอสงทอาจเกดขนในสงคม

ในการศกษาวเคราะหสถานการณการเปลยนแปลงของสงคมไทยในปจจบน มสภาวะความเสยงบางประการทอาจเกดขนในสงคม เนองจากมสภาพการณบางประการณทเปนสาเหตทจะกอใหเกดวกฤตการณเหลาน โดยแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) ไดประเมนความเสยงไวดงน (แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 : 2555-2559 หนา 42-43)

(ก) โครงสรางประชากรมความไมสมดลทงในเชงปรมาณและคณภาพ สงผลตอการขยายตวทางเศรษฐกจและขดความสามารถในการพฒนาประเทศ โดยประชากรวยเดกนอกจากมอตราการเกดทลดลง ยงมปญหาพฒนาการดานสตปญญา อารมณ และสงคม สงผลใหประเทศไทยอาจประสบปญหาภาวะขาดแคลนก าลงแรงงานทมคณภาพในอนาคต ขณะทประชากรวยท างานมแนวโนมลดลง โดยเฉพาะภาคการเกษตรทมสดสวนก าลงแรงงานลดลงอยางตอเนอง จากรอยละ ๔๑.๐ ในป ๒๕๔๕ เปนรอยละ ๓๗.๗ ในป ๒๕๕๒ และเรมมอายเฉลยสงขนเรอย ๆ ในป ๒๕๕๒ เฉลยอยท ๔๓ ป โดยเปนผมอายมากกวา ๕๐ ปขนไปถงรอยละ ๒๐.๕ และอายมากวา ๖๐ ปขนไป รอยละ ๑๒.๐ สถานการณดงกลาวอาจน าไปสปญหาการขาดแคลนแรงงานภาคเกษตร จนอาจตองมการน าเขาแรงงานขามชาตจ านวนมาก ขณะเดยวกนผลตภาพและทกษะความรของก าลงแรงงานในปจจบนยงอยในระดบต า สงผลใหผลตภาพการผลตและการ

16

เจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศชะลอตวลง นอกจากนประชากรวยสงอายมสดสวนเพมขน แตมงานท าเพยงรอยละ ๓๘.๒ ในป ๒๕๕๒ และสวนใหญท างานอยในภาคเกษตร

(ข) คณภาพชวตของประชาชนยงมความเสยงจากความปลอดภยในชวตและทรพยสน และการแพรระบาดของยาเสพตด สถานการณปญหาดานคดอาญา โดยเฉพาะทเกยวกบคดยาเสพตดทมแนวโนมเพมขน อนเปนผลพวงมาจากปญหาทางเศรษฐกจ ประชาชนสวนหนงถกครอบง าจากกระแสวตถนยมและตองการหาเงนแบบงาย ๆ เชน เขารวมขบวนการคายาเสพตด การลกลอบเลนพนนฟตบอล การขายบรการทางเพศ เปนตน สงผลใหมการกระท าผดหรอกอคดอาชญากรรมไดงายขน ทงคดชวต รางกาย และเพศ คดประทษรายตอทรพยสน และคดยาเสพตด ซงเปนภยคกคามตอคณภาพชวตประชาชน

(ค) ความเสอมถอยทางคณธรรม จรยธรรม และคานยมไทย สงผลใหสถาบนทางสงคมมแนวโนมออนแอ คนในสงคมขาดความไวเนอเชอใจและขาดการมสวนรวมทางสงคม วกฤตปญหาดานคณธรรม จรยธรรม เปนความเสยงทจะสงผลใหประชาชนอยรวมกนยากล าบาก มความถในการใชความรนแรงแกไขปญหามากขน ทงปญหาในระดบครอบครว และปญหาความคดเหนแตกตางทางการเมอง ประกอบกบกระบวนการยตธรรมแกไขปญหาไดไมเตมท ท าใหขาดความไวเนอเชอใจกน นอกจากน กระแสวฒนธรรมเสมอนจรงทแพรเขามาผานโลกไซเบอร ท าใหมการสรางเครอขายทางสงคมมากขน มอทธพลตอพฤตกรรมและวจารณญาณในการเลอกรบ-ปรบ-ใชวฒนธรรม สงผลใหคานยมไทยมการปรบเปลยนไปตามวฒนธรรมทรบมา เดกและเยาวชนทยงไมมภมคมกนทดพอ หรอขาดการใชวจารณญาณกลนกรอง จะเสยงตอการรบวฒนธรรมทไมดงามมาใชโดยงาย นอกจากน ยงมการใชประโยชนจากวฒนธรรมเสมอนจรงในเชงของการสรางปญหามากกวาเชงสราสรรค ท าใหความสมพนธกบคนรอบขางลดลง สรางพนทสวนตวมากขน น าไปสความแตกแยกในครอบครวและการมสวนรวมในสงคมลดลง

(ง) การเคลอนยายแรงงานอยางมเสรสงผลกระทบตอการมงานท าและคณภาพชวต การแขงขนทางการคาอยางรนแรง การเคลอนยายเงนทนของบรรษทขามชาต และการเคลอนยายแรงงานอยางเสร ท าใหมความตองการน าเขาแรงงานจากตางประเทศทงในสวนแรงงานทมทกษะฝมอ มความเชยวชาญเฉพาะทางและแรงงานไรฝมอ ซงจะสงผลกระทบตอภาวะการมงานท าของแรงงานไทย นอกจากน การเขามาของแรงงานขามชาตยงสงผลกระทบตอความมนคงของคนไทยทงในดานความปลอดภยในชวตและทรพยสน ดานสขภาพโดยเฉพาะโรคตดตออบตใหมอบตซ า กอใหเกดภาระคาใชจายของภาครฐเพมสงขน ขณะทแรงงานขามชาตผดกฎหมายและผตดตามแรงงานขามชาต รวมทงการออกลกหลานโดยไรสญชาต ท าใหเกดปญหาในเรองการรบรองสถานะ และการใหบรการตาง ๆ สงผลตอประเดนปญหามนษยธรรม และความขดแยงระหวางประเทศ

5.2 การสรางภมคมกนใหกบประชาชนและสงคม จากสถานการณการเปลยนแปลงและปจจยเสยงในอนาคตทคาดวาจะเปนอปสรรคส าคญใน

การพฒนาคน การยดหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางในการด าเนนชวต บนหลกการพนฐานส าคญทคนไทยตองมความร ใฝเรยนร ตดสนใจดวยความระมดระวง มส านกในศลธรรมและจรยธรรม

17

ด าเนนชวตดวยความเพยร อดทน มสตใชปญญา จะน าไปสความพอประมาณ ความมเหตผล และการมภมคมกนตอผลกระทบจากการเปลยนแปลง สามารถด าเนนชวตอยางสมดลทกดาน จงจ าเปนตองสรางภมคมกนใหคนและสงคมไทย ในประเดนส าคญ ดงน

(ก) คนไทยมการเรยนรตลอดชวต ใหมการเรยนรอยางตอเนองทงในเรองการศกษา ทกษะการท างาน และการด าเนนชวต เพอเปนภมคมกนส าคญในการด ารงชวตและปรบตวใหทนกบการเปลยนแปลงของโลกในยคศตวรรษท ๒๑

(ข) คนไทยตระหนกถงคณคาวฒนธรรมและภมปญญาไทย สรางจตส านกทด มคานยมทพงประสงคอยรวมกนดวยความรก ความสามคค เปนน าหนงใจเดยวกน บนความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม เพอเปนฐานในการกาวไปสสงคมทมความใสใจและแบงปนตอผอน ตลอดจนน าไปสการสรางและพฒนานวตกรรมและผลตภณฑทางวฒนธรรมทเชอมตอกบเศรษฐกจสรางสรรคของประเทศในอนาคต

(ค) สถาบนทางสงคมมความเขมแขง ท าหนาทและบทบาทของตนเองไดอยางเหมาะสมกบสถานกาณณทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ทงสถาบนครอบครว สถาบนศาสนา สถาบนการศกษา และชมชนใหเปนสถาบนหลกในการพฒนาความร ปลกฝงคณธรรม จรยธรรม คานยมทดงาม

5.3 แนวทางการพฒนาทางสงคม จากแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ไดกลาววา จากสถานการณการเปลยนแปลงและแนวโนมใน

อนาคต สะทอนใหเหนความเสยงทอาจเกดทงการเปลยนแปลงเชงโครงสราง สถาบนทางสงคม และปจเจกบคคล จ าเปนตองเตรยมคนใหพรอมรบการเปลยนแปลงทงในระดบโลกและภมภาค โดยเฉพาะในประชาคมอาเซยน ดงนน ชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ จงมงเนนการพฒนาคนทกชวงวยใหเขาสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางยงยน ใหความส าคญกบการน าหลกคดหลกปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาเสรมสรางศกยภาพของคนในทกมต ทงดานรางกายทสมบรณ แขงแรง มสตปญญาทรอบร และมจตใจทส านกในศลธรรม คณธรรม จรยธรรม และความเพยร มภมคมกนตอการเปลยนแปลง รวมทงการเสรมสรางสภาพแวดลอมในสงคม และหนนเสรมสถาบนทางสงคมใหแขงแกรงและเออตอการพฒนาคน ดงน

(ก) การปรบโครงสรางและการกระจายตวของประชากรใหเหมาะสม ตองการสงเสรมใหคสมรสทพรอมมบตรใหมบตรเพมขนและรกษาระดบอตราการเจรญพนธไมใหต ากวาระดบทเปนอยในปจจบน สนบสนนการกระจายตวและสงเสรมการตงถนฐานของประชากรใหเหมาะสม สอดคลองตามศกยภาพ โอกาสและทรพยากรธรรมชาตของพนท

(ข) พฒนาคณภาพคนไทยใหมภมคมกนตอการเปลยนแปลง ดวยการพฒนาเดกปฐมวยอยางเปนองครวมทงดานสตปญญา อารมณ คณธรรมและจรยธรรม พฒนาเดกในวยเรยนใหมความรทางวชาการและสตปญญาทางอารมณทเขมแขง สามารถศกษาหาความรและตอยอดองคความรไดดวยตนเอง การพฒนาแรงงานใหมความรและสมรรถนะทสอดคลองกบโครงสรางการผลต และบรการบนฐานความรและเศรษฐกจสรางสรรค การพฒนาผสงอายใหมความมนคงทางเศรษฐกจและสงคม มคณภาพ มคณคา

18

สามารถปรบตวเทาทนตอการเปลยนแปลงและเปนพลงส าคญในการพฒนาสงคม การสอดแทรกการพฒนาคนทกชวงวยดวยกระบวนการเรยนรสวฒนธรรมการเกอกลและการสรางจตส านกของประชาชนใหมความรบผดชอบตอสงคม สถาบนชาต สถาบนศาสนา และสถาบนพระมหากษตรย

(ค) การสงเสรมการลดปจจยเสยงดานสขภาพอยางเปนองครวม โดยการสรางเสรมสขภาวะของคนไทยใหมความสมบรณแขงแรง ทงทางรางกายและจตใจและการพฒนาระบบบรหารสาธารณสขใหมคณภาพอยางทวถง

(ง) การสงเสรมการเรยนรตลอดชวต โดยการสรางกระแสสงคมใหการเรยนรเปนหนาทของคนไทยทกคน สงเสรมการศกษาทางเลอกทสอดคลองกบความตองการของผเรยนและการสนบสนน การสรางสงคมแหงการเรยนรและปจจยสนบสนนการเรยนรตลอดชวต

(จ) การเสรมสรางความเขมแขงของสถาบนทางสงคมโดยการเสรมสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวในการบมเพาะใหคนมศลธรรม คณธรรม จรยธรรมในวถชวต การพฒนาชมชน ทองถนใหเขมแขง และสามารถสรางความภมคมกนใหคนในสงคม การสงเสรมภาคประชาสงคมและองคกรธรกจเอกชนในการท างานเปนเครอขายเชอมโยงกบกลไกของรฐในการรวมกนสรางจตส านกรบผดชอบตอสงคม การฟนฟ บทบาทสถาบนทางศาสนาในการสงเสรมศลธรรมและเปนทพงในชวต การพฒนาบทบาทของสถาบนของสงคมใหเออตอการพฒนาคนและการสรางคานยมใหคนไทยภาคภมใจในวฒนธรรมไทยและยอมรบความแตกตางของความหลากหลายทางวฒนธรรม เพอลดปญหาความขดแยงทางความคดและสรางความเปนเอกภาพในสงคม รวมทงการสรางเครอขายความรวมมอทางวฒนธรรมกบสงคมอาเซยนและสงคมโลก (นกศกษาสามารถศกษารายละเอยดไดจากแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 : พ.ศ. 2555-2559 หนา 45-51)

จากการศกษาวเคราะหและการก าหนดทศทางการพฒนาสงคมในแผนพฒนาฯ ฉบบนสรปไดวาปจจบนสงคมไทยมความเสยงทจะเกดการเปลยนแปลงและวกฤตทางสงคมหลายประการ ทงดานโครงสรางประชากรไมเหมาะสม คณภาพชวตมความเสยงจากปญหายาเสพตด อาชญากรรม ความเสอมถอยทางดานศลธรรม จรยธรรมและความเปนไทย ควรมการสรางความคมกนใหกบคนไทยและสงคมไทย โดยใหการเรยนรตลอดชวต ตระหนกในคณคาวฒนธรรมและภมปญญาไทย รวมทงสงเสรมใหสถาบนทางสงคมมความเขมแขง ทงสถาบนครอบครว สถาบนทางศาสนา สถาบนการศกษา ฯลฯ เพอเปนแหลงในการเรยนรและบมเพาะคณธรรม จรยธรรมแกประชาชนและสงคมโดยไดมการก าหนดแนวทางการพฒนาสงคมไทยในชวงการเปลยนแปลงไวหลายประการดงไดกลาวมาแลว

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.1.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.1.1 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.1 เรองท 13.1.1

19

เรองท 13.1.2 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา

บรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขมผลกระทบโดยตรงตอการก าหนดนโยบายทางการศกษาเชนเดยวกบบรบทในดานอน ๆ เพราะการศกษาเปนการพฒนาทเกยวของกบสงคมโดยตรงและเปนการพฒนาทเกยวกบตวคนหรอประชาชนภายในสงคม เชน ความคดในทางสงคม ความมนคงในทางสงคม ความมนคงในสถาบนหลกของชมชนทงในระดบทองถนและครอบครวและในระดบตาง ๆ มผลตอการก าหนดนโยบายทางการศกษาทงนน สขภาพอนามยและปจจยพนฐานดานการศกษาของคนในสงคมสงผลตอการก าหนดนโยบายและการปฏบตตามนโยบายและการประเมนผลนโยบายทงในระดบมหภาค (macro) คอระดบชาตและระดบจลภาค (micro) คอในระดบพนทและสถานศกษา ตลอดจนในการบรหารสถานศกษาและการจดการเรยนการสอน (Hoy & Miskel, 2005: 21-23, 239-240, 275-277) อนง บรบททางสงคมรวมทงการศกษาและสาธารณสขจะมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาอยหลายประการทส าคญดงตอไปน 1) การเปลยนแปลงทางสงคมของประเทศ

กรณนบรบททางสงคมจะมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาทงในระดบมหภาคและจลภาค กลาวคอ ในระดบมหภาคเมอสภาพของสงคมเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ตามกระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลก และการเปลยนแปลงภายในสงคมไทยเอง ท าใหสถาบนทางสงคมในระดบชาตเกดความกระทบกระเทอน เชน ความรสกในความเปนชาตรวมกน การยดมนในสถาบนทางศาสนา สถาบนทางการเมอง สถาบนทางการปกครอง สถาบนทางการเงน ฯลฯ ท าใหมปญหาวาการศกษาจะก าหนดนโยบายทางการศกษาอยางไรในระดบชาตทจะแกไขปญหาและการพฒนาสถาบนเหลานนใหมความมนคงและคงอยหรอไดรบความเชอถอ จากคนในสงคม สวนในระดบจลภาค ไดแก ระดบครอบครว ชมชน องคกรในระดบพนท เชน วด บาน โรงเรยน กไดรบความกระทบกระเทอนจากกระแสความเปลยนแปลงทางสงคมจากภายนอกและอทธพลของสอสารมวลชนตลอดเทคโนโลยสารสนเทศสมยใหม ท าใหสถาบนเหลานไมสามารถปฏบตงานไดเหมอนในอดต เชน บาน วด โรงเรยนมบทบาทในการกลอมเกลาจตใจเยาวชนหรอสรางเสรมพฤตกรรมทสงคมพงปรารถนาลดนอยลงมาก น าไปสปญหาในสงคมหลายอยาง เชน ปญหาเยาวชน ปญหาความเสอมโทรมทางศลธรรมของสงคม นอกจากนนมาตรการบางอยางในสงคม เชน กฎหมายและระเบยบและแผนในทางสงคมมการเลอกปฏบตขาดความเสมอภาคและเปนธรรม เออประโยชนตอคนบางกลม กอใหเกดความแตกแยกในทางความคดและประพฤตปฏบตในสงคม ปญหาความยากจนและการกระจายรายไดยงคงเปนปญหาใหญกอใหเกดความดอยโอกาสในดานตาง ๆ ตดตามมา เชน โอกาสทางการศกษาทมคณภาพ โอกาสในการประกอบอาชพทมรายไดสง โอกาสในการไดรบสวสดการทางการแพทยทด ฯลฯ สงเหลานเปนประเดนส าคญตอการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาทงใน

20

ระดบมหภาคและจลภาคทงสนวาจะใชวการทางการศกษาเพอแกไขปญหาและวกฤตการดงกลาวไดอยางไร โดยผานกระบวนการพฒนา “คน” ใหเปนศนยกลางในการพฒนาดงกลาว 2) คณภาพประชากรของประเทศ

เรองของคณภาพประชากรเปนเรองทมความสมพนธและเปนหนาทโดยตรงของการจดการศกษา โดยในปจจบนคนไทยแมวาจะมโอกาสรบการศกษามากขน โดยเฉพาะในการศกษาขนพนฐาน แตคณภาพทางการศกษายงเปนประเดนปญหาในทกระดบ นอกจากนการจดการศกษาของไทยยงไมเปนไปเพอตอบสนองความตองการของตลาดแรงงานอยางแทจรง ขาดทกษะและประสบการณในวชาชพ ขาดการพฒนาแรงงานในระดบกลาง และบคคลในบางสาขา เชน แพทยและพยาบาล นกเทคโนโลยสมยใหม นกการเงนและธนาคารทมความรและความสามารถ ฯลฯ ประเดนเหลานเปนเรองของรฐทจะจดการศกษาอยางไร มนโยบายอยางไร ในระดบชาตและระดบทองถน ระดบสถานศกษา รวมทงสงคมและประชาชนจะมบทบาทและมสวนรวมอยางไร เปนภาระหนาททกระบวนการจดการศกษาจะตองก าหนดนโยบายใหเหมาะสม 3) การสาธารณสขและสขภาพอนามยของประชาชน

สวนกรณการสาธารณสขและสขภาพอนามย ซงในปจจบนจะมปญหาในเรองคนไทยนยมการแกไข คอ การรกษาโรคมากกวาการปองกนหรอการรกษาสขภาพอนามยของตนเอง ท าใหรฐตองใชงบประมาณจ านวนมากในการสรางโรงพยาบาล และสถานบ าบดรกษาโรค รวมถงบคลากรทางการแพทย โดยเฉพาะในปจจบนรฐไดใหบรการดานนแกประชาชนโดยไมคดคาใชจาย ซงเปนเรองดแตรฐตองใชงบประมาณดานนมหาศาล เรองทนาจะพจาณาคอ ระบบการศกษาจะใหความรพนฐานดานสขภาพนามยแกประชาชนใหมประสทธภาพและบรรลผลในการมสขภาพอนามยทดโดยการปองกนมากกวาการบ าบดรกษาทงนรวมถงการปองกนอบตภยและอบตเหต การปองกนโรคบางอยางทไมตดตอหรอสามารถปองกนได ตลอดจนภาวการณดานอาหาร โภชนาการและลกษณะนสยในการบรโภคของประชาชนใหเปนไปเพอสขภาพและอนามยของตนเอง อนามยของครอบครวและอนามยของสงคม ซงกรณเชนนมปญหาวาประเทศชาตและสงคมจะก าหนดนโยบายทางการศกษาอยางไรใหเปนไปเพอการแกไขปญหาดงกลาว โดยเฉพาะการใหความรดานสาธารณสข และอนามยแกประชาชน

อนงเปนทนาสงเกตวานอกจากบรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขจะมอทธพลและสงผลตอนโยบายการศกษาแลว ในทางตรงกนขามนโยบายทางการศกษากจะสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงของสงคม การเปลยนแปลงในระบบการศกษาและดานสขภาพอนามยและสาธารณสขของประชาชน สงคมและประเทศชาตในท านองเดยวกน ในท านองความสมพนธสองทางหรอเรยกวามปฏสมพนธซงกนและกนอยางใกลชดทงนทงในระดบมหภาคและจลภาค 4) ความมนคงและความสามคคปรองดองของคนภายในชาต

สภาพสงคมไทยในอดตไมคอยมปรากฏการณเชนนมากอน เชน กรณความขดแยงและความไมสงบในสามจงหวดชายแดนภาคใตซงปจจบนนนรฐบาลและสงคมยงหาทางออกหรอขจดใหหมดสนไป

21

ไมได ยงไมมทาทวาจะยตเมอใด สงผลตอความเสยหายดานชวตและทรพยสนของประชาชน เจาหนาทและผเกยวของไปเปนจ านวนมาก มการใชความรนแรงและอาวธในการตอสและปราบปราม สวนความมนคงและความไมสงบภายในประเทศอนเกดจากความเชอเจตคตและกลมผลประโยชนในทางการเมองไดกอใหเกดความราวฉานภายในประเทศและสงคมยงขน สงเหลานจะเปนประเดนส าคญวาประเทศชาตจะก าหนดนโยบายทางการศกษาของชาตเชนไร รฐบาลจะท าอยางไรหรอสงคมควรท าอยางไร จงจะน ามาสการแกไขสภาวการณดงกลาวได โดยเฉพาะสถานการณในสามจงหวดภาคใตและบางสวนของจงหวดสงขลาทมการตอสกนดวยอาวธ การลอบท ารายประชาชน เจาหนาทของรฐรวมทงครและบคลากรทางการศกษาอยตลอดเวลา จนท าใหคร บคลากรทางการศกษาทปฏบตงานในพนทมความวตกกงวลในเรองความปลอดภยของชวต ขอยายออกนอกพนทเปนจ านวนมาก และไมกลาเดนทางไปโรงเรยน สงเหลานสงผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา 5. ปญหาทางสงคมทมความรนแรงและเปนภยตอเยาวชนและประชาชน

ปจจบนเปนทยอมรบกนวาปญหาสงคมทมความรนแรงมากในประเทศ ไดแก ปญหายาเสพตดใหโทษซงมผลตอเยาวชนและประชาชนในประเทศอยางกวางขวาง และเปนตนเหตใหเกดปญหาดานอน ๆ ตดตามมาเชน อาชญากรรม การประทษรายตอรางกายและทรพยสน ปญหาเยาวชนดานยาเสพตดทงภายในและภายนอกสถานศกษา นอกจากนนยงมปญหาทางสงคมอกหลายประการ ไดแก ปญหาดานครอบครว การหยาราง เดกเรรอน ฯลฯ สงเหลานสงผลกระทบตอการก าหนดนโยบายทางการศกษาทงในระดบประเทศและระดบพนทและสถานศกษา เพราะปญหาเหลานสงผลตอการด าเนนชวตของเดกและเยาวชนและกระทบตอการเรยนการสอน โดยเฉพาะปญหายาเสพตดและปญหาบางประการภายในครอบครว ฯลฯ จนตองมการก าหนดเปนนโยบายและแผนงาน โครงการในลกษณะตาง ๆ ภายในสถานศกษา เพอปองกนมใหเรองดงกลาวลกลามมากขน และจะสงผลกระทบตอการศกษาของนกเรยนและเยาวชน 6. อทธพลของการสอสารและเทคโนโลยสารสนเทศสมยใหมในยคโลกาภวตน

การสอสารและเทคโนโลยสารสนเทศสมยใหม มการพฒนาไปอยางรวดเรวในทกดาน ท าใหการตดตอสอสารระหวางคนในสงคมเปนไปไดอยางรวดเรวและยากตอการควบคม ซงความกาวหนาดานเทคโนโลยเหลานมทงผลบวกและผลลบในทางบวกท าใหสามารถน ามาใชในการใหการศกษาในรปแบบและวธการใหม ๆ ได เชน การเรยนการสอนระบบทางไกล การเรยนผานอปกรณอเลกทรอนกสหรอระบบคอมพวเตอร การศกษาคนควาโดยผานระบบฐานขอมลตาง ๆ แตในทางตรงกนขามเทคโนโลยเหลานกจะเปนชองทางใหเดกและเยาวชนไดรบขอมลขาวสารในบางสงบางประการทไมเหมาะสมกบสงคมไทยหรอกอใหเกดความเสยหายตอวฒนธรรม ศลธรรมและระเบยบประเพณ ฯลฯ บรบทเหลานมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา

22

7. การเปลยนทางโครงสรางของประชากรภายในชาต ประเทศไทยเรมเขาสโครงสรางประชากรทมผสงวยมากยงขน หรอเรยกวา “กลมผสงอาย” โดย

ปจจบนการแพทยและสาธารณสขมคณภาพสงขนกวาเดม รวมทงประชากรเรมใหความส าคญตอการดแลและรกษาสขภาพอนามยของตนเอง ท าใหมอายยนยาวกวาเกนทเคยมคาเฉลยประมาณ 63 ป ส าหรบชายและ 67 ป ส าหรบหญงในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (2540-2544) มาสยคปจจบนในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (2555-2559) ทเกณฑอายยนยาวมากกวา 70 ปทงหญงชาย ท าใหมประชากรในวยเกน 60 ปมากยงขน จนเขาสกลมประชากรผสงอายเชนเดยวกบประเทศตาง ๆ ทพฒนาแลวแตในขณะเดยวกนอตราการเกดของเดกไทยมอตราทลดลงอยางตอเนองตามล าดบ สงผลใหจ านวนนกเรยนในระดบการศกษาขนพนฐานในหลายพนทลดลงเรอย ๆ ท าใหปจจบนมจ านวนสถานศกษาทมนกเรยนลดลงจ านวนมากจนกลายเปนสถานศกษาขนาดเลกถงประมาณหนงในสามหรอประมาณ 7,000 แหงทวประเทศ ท าใหยากตอการลงทนทางการศกษาและการบรหารจดการ เพราะจะมอตราการลงทนและคาใชจายตอหวสงขน จนมการยบรวมและยกเลกหรอเลกลมสถานศกษาขนาดเลกอยเสมอ และตองมการปรบปรงโดยใชวธการบรหารจดการในลกษณะพเศษตามความเหมาะสมแตละพนท ประเดนเหลานสงผลกระทบตอนโยบายทงดานสาธารณสข การศกษาและสวสดการของสงคม

จากทกลาวมาแตตนเกยวกบบรบททางสงคมซงหมายรวมทงระบบสงคม การศกษาและสาธารณสขทงในเรองของการเปลยนทางสงคม คณภาพประชากรหรอคณภาพทางการศกษา สขภาพอนามยของประชากร ความมนคงและความสามคคปรองดองของคนภายในชาต ปญหาทางสงคม อทธพลการสอสารและการเปลยนแปลงโครงสรางดานอายของประชากร มผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาทงในระดบชาตและระดบพนทซงนบวาเปนบรบททส าคญตอผมหนาทในการก าหนดนโยบายทางการศกษาในทกระดบ

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.1.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.1.2 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.1 เรองท 13.1.2

23

เรองท 13.1.3 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบต

บรบททางสงคมทหมายรวมถงการศกษาและสาธารณสขดวยนน มผลกระทบหรอมผลตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาอยางชดเจน นอกจากนนในขนตอนทจะมการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบตในหนวยและสถานศกษาตงแตระดบกระทรวง ทบวง กรม จงหวด เขตพนทและสถานศกษา บรบททางสงคมดงกลาวกยงมผลตอการน านโยบายและแผนไปปฏบตในหลายรปแบบและหลายลกษณะดวยกนทส าคญมดงน

1. ประสทธภาพขององคการและหนวยงานหรอสถานศกษาทรบนโยบายไปสการปฏบตทงในสวนกลางและทองถน

เนองจากมหลายองคการ หนวยงานและสถานศกษาทรบนโยบายดานการศกษาไปปฏบตทงเปนหนวยงานภายในกระทรวงศกษาธการ ภายนอกกระทรวงศกษาธการ เชน องคกรปกครองสวนทองถน กระทรวงบางกระทรวงทมการผลตบคลากรวชาชพ เชน กระทรวงสาธารณสข กระทรวงกลาโหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ ฯลฯ ยงมการประสานการปฏบตกนยงไมดเทาทควร ท าใหการผลตบคลากรแตละดานไมสอดคลองและสมพนธกนหรอการประสานงานระหวางกระทรวงศกษาธการและองคกรปกครองสวนทองถนซงอยภายใตการก ากบของกรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน กระทรวงมหาดไทย เชนเรองการกระจายอ านาจไปสองคกรปกครองสวนทองถนยงมปญหาในทางปฏบตหรอแมแตหนวยงานภายในกระทรวงศกษาธการกยงมปญหาในการประสานการปฏบตงานกนภายในกระทรวงและระดบพนท นอกจากนนยงมปญหาในการประสานงานระหวางองคกรวชาชพและตลาดแรงงานทจะตองรวมกนกบกระทรวงศกษาธการหรอหนวยงานทงภาครฐและเอกชนเพอผลตบคลากรปอนตลาดแรงงานใหไดจ านวน คณภาพ และสาขาวชาชพทตลาดแรงงานตองการ แตปจจบนขาดการวางแผนก าลงคนรวมกน ท าใหมการผลตบคลากรมากเกนไปในบางสาขาวชาชพและขาดแคลนในบางสาขาวชาชพ ฯลฯ เปนตน

2. การมสวนรวมของประชาชนและการสนบสนนจากองคกรทงภาครฐและเอกชนในระดบพนทหรอสถานศกษาในการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษา

การจดการศกษามใชเปนเรองของทางราชการหรอหนวยงานทางการศกษาเทานน แตยงเปนภารกจหนาทของทกภาคสวนในสงคมทจะตองใหความรวมมอกน ดงทกลาวกนวาการศกษาเปนของคนทกคนในสงคม หรอ Education for All และ All for Education ซงทกคนในสงคมตองรวมกนในการจดและพฒนาการศกษา ในเรองการจดการศกษานมใชจะมเพยงเรองการใหความรแกเยาวชนและประชาชนในดาน

24

การอานออกเขยนได คดค านวณเปนหรอมทกษะในเรองภาษา ศาสนาและวฒนธรรมเทานน แตยงเปนเรองของการใหความรดานสงคม การด ารงชวต การประกอบอาชพ สขภาพอนามย การมคณธรรมและจรยธรรม อนดงาม การปลกฝงความรกชาต ความสามคค การธ ารงรกษาสาธารณะประโยชนและทรพยากรของชาต ฯลฯ ดงนน การมสวนรวมและการสรางความรวมมอ การสนบสนนจากชมชน ทองถนและภาคเอกชนในทกรปแบบจะมสวนอยางส าคญในการท าใหหนวยงานและสถานศกษาทปฏบตงานตามนโยบายและแผนการศกษาสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพและประสบความส าเรจ

3. สภาพความเปนอย อาชพและฐานะทางเศรษฐกจของประชาชนในชมชนและสงคม สภาพความเปนอยหรอการด ารงชวต อาชพและฐานะทางเศรษฐกจของประชาชนในชมชนทม

หนวยงานหรอสถานศกษาตงอย มผลกระทบโดยตรงตอการปฏบตงานของหนวยงานและสถานศกษาเหลานน เชน ความยากจนหรอสภาพความแรนแคนของชมชนท าใหประชาชนไมสงบตรหลานเขาเรยนในสถานศกษา หรอใหการสนบสนนใหบตรหลานเขาเรยน เพราะนอกจากจะตองมคาใชจายแลว ยงมความจ าเปนตองใชบตรหลานชวยท ามาหากนหรอประกอบอาชพ ลกษณะของการประกอบอาชพกสงผลเชนเดยวกน เชน ผปกครองทมอาชพรบจางเพอยายสถานทท างานกตองน าบตรหลานไปดวย ทงนแลวแตฤดกาลนน ๆ จะมแหลงประกอบอาชพทแหงใด ปจจบนผปกครองทมอาชพทางเกษตรกรรมในตางจงหวดเมอพนฤดกาลท านา จะพากนไปรบจางเปนแรงงานในการกอสรางหรอโรงงานกจะมการน าบตรหลานไปดวยเชนกน ท าใหการเรยนของบตรหลานขาดความตอเนองและขาดคณภาพตามทก าหนด รวมทงปจจบนสงคมไทยมการเคลอนยายแรงงานจากภาคเกษตรกรรมไปสอตสาหกรรมหรอการท างานในโรงงานกจะท าใหมการเคลอนยายประชากรจากชนบทสสงคมเมองมากยงขน สงผลกระทบทงตอสงคมเมองและชนบทในหลากหลายลกษณะ

4. ความสอดคลองของนโยบายและแผนการศกษากบความตองการของชมชนและทองถน อาจกลาวไดวาการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาสวนใหญเปนการก าหนดมาจากระดบสง

หรอระดบประเทศมากกวาจะเปนการก าหนดความตองการของภาคประชาชนอยางแทจรง แมวาตามหลกการแลวการก าหนดนโยบายทกดานไมวาจะเปนเศรษฐกจ การเมอง สงคม การศกษา ฯลฯ จะมาจากการเสนอความตองการผานตวแทนของประชาชนหรอผทประชาชนเลอกตงเขามาก าหนดนโยบายทงในระดบชาตและทองถน แตทวาในความเปนจรงแลวการน านโยบายทกดานจะมาจากกลมบคคลหรอหนวยงาน องคการ สถาบน ฯลฯ ทรบผดชอบและมหนาทในการก าหนดนโยบายของรฐเปนสวนใหญ เชน ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ส านกงานเลขาธการสภาการศกษาแหงชาต พรรคการเมอง กลมผลประโยชนทางการเมอง องคกรปกครองสวนทองถน ฯลฯ แมวาบางครงจะมการเปดใหแสดงความคดเหนและความตองการจากประชาชนบางกตาม แตกอยในขอบเขตจ ากดและเพยงบางกลมบคคลเทานน ท าใหไมสอดคลองกบความตองการของประชาชน เมอเปนเชนนจะท าใหขาดความรวมมอ

25

และสนบสนนจากประชาชน ชมชนและสงคมเมอน าไปปฏบตโดยชมชนหรอสงคมมความเหนวาเปนเรองของรฐกใหหนวยงานของรฐด าเนนการไปหรอบางครงอาจมการตอตานนโยบายและแผนทปฏบตในชนบางกลมหรอบางพนท เปนตน

5. สภาวะทางการศกษาและสขภาพอนามยของประชาชน สภาวะทางการศกษาหรออาจเรยกวาสภาวการณทไดรบการศกษา การเรยนรหรอประสบการณ

ของประชาชนหรอชมชน เชน การอานออกเสยงได ความสามารถในการใชภาษาในการสอสารและท าความเขาใจกบในสงคม การเรยนรสงใหม ๆ ทเกดขน การมทกษะในการใชความคด การมเหตและผล การตดสนใจหรอการตระหนกในสงทมคณคาในสงคม ฯลฯ สงเหลานเปนปจจยส าคญทจะท าใหประชาชนและชมชนหรอสงคมมความรและความเขาใจในนโยบายและแผนการศกษา ใหความส าคญและเหนคณคาและประโยชนทจะไดรบ กอใหเกดความรวมมอและใหการสนบสนนตอองคกรหรอหนวยงานของรฐในการปฏบตตามนโยบายและแผนดงกลาว รวมทงใหขอคดเหน ขอเสนอแนะในการด าเนนการและขอควรปรบปรงแกไขเพอใหการด าเนนงานในแตละพนทหรอแตละทองถนมความส าเรจสงขน สขภาพอนามยของประชาชนหรอของชมชน กมผลตอการมสวนรวมในการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษาทหนวยงาน องคการของรฐ หรอสถานศกษาน ามาปฏบตเชนเดยวกน สขภาพอนามยหมายรวมไปถงสภาพของรางกาย จตใจ ภาวะการณโรคภยไขเจบ โรคระบาด สงเสพตดใหโทษ สงแวดลอมเปนพษ ฯลฯ ซงลวนมผลตอสขภาพอนามยของประชาชน กอใหเกดขอจ ากดนานาประการในการจดการศกษาใหแกชมชน

6. ความสงบเรยบรอยและความเปนอนหนงอนเดยวกนของชนภายในชาต โดยทวไปแลวการปฏบตตามนโยบายและแผนทกดาน จะมความส าเรจอยางสงขนอยกบความ

รวมมอรวมใจกนของทกฝาย ความสมานสามคคในชมชน ความรสกเปนพวกเดยวกนกลมเดยวกน กอใหเกดความรบผดชอบรวมกนและเลงเหนประโยชนรวมกนทชมชนและสงคมจะไดรบ หากชมชนหรอสงคมใดมปญหาดงกลาวเกดขนแลวจะเปนอปสรรคบนทอนความรวมมอ ความไววางใจกนและความรบผดชอบรวมกน ประกอบกบหากมความวนวาย สบสนหรอมปญหากระทบกระทงกนในรปแบบใดรปแบบหนงกจะท าใหการปฏบตงานทกดานในชมชนนนเกดปญหาและบรรลความส าเรจไดยาก โดยจะเหนไดจากปญหาความไมสงบในบางพนทของประเทศกอใหเกดอปสรรคในการบรหารและการจดการศกษาใหกบชมชนและสงคมในปจจบน นอกจากนนมความเหนทางการเมองและความแตกแยกในทางความคดทางการเมอง กอใหเกดการกระทบกระทง การไมยอมรบนโยบายหรอการตอตานนโยบายดาน ตาง ๆ ของฝายทตนเองไมเหนดวย จนน าไปสความเสยหายในทกดานของประเทศในภาพรวม

26

7. สภาพของสงคมหรอชมชนทแวดลอมหนวยงานและสถานศกษา หนวยงานทมบทบาทมากทสดในการปฏบตตามนโยบายและแผนดานการศกษา ไดแก

หนวยงานระดบพนทและสถานศกษา ซงประกอบดวยส านกงานเขตพนทการศกษา องคกรปกครองสวนทองถนและสถานศกษาของทกสงกดทงภาครฐและเอกชน ซงตงอยในชมชนและสงคมทแตกตางกน บรบททางสงคมและชมชนทอยรอบขางหรอใกลชดกบหนวยงานและสถานศกษาเหลานน เชน หากเปนชมชนทเปนชมชนแออด สลมหรอแหลงชมชนใกลโรงงาน ฯลฯ ซงจะมลกษณะหลายประการทไมเออตอการเรยนการสอน เชน อาจมปญหาเดกเรรอน อาชญากรรม ยาเสพตด แหลงอบายมข ฯลฯ สงเหลานนมผลตอการปฏบตงานดานการจดการเรยนการสอนของหนวยงานและสถานศกษา การแสวงหาความรวมมอและสนบสนนตอการจดการศกษากระท าไดยาก อนเนองจากฐานะความเปนอยอาชพ รายไดและสภาวะทางสงคมของแตละครวเรอนหรอภายในชมชนเอง บางครงปญหาดงกลาวอาจลกลามไปสภายในสถานศกษาอกดวย

8. บทบาทและการมสวนรวมของสอมวลชนและการประชาสมพนธในการใหความรและสรางความเขาใจกบประชาชนและสงคม

ปจจบนสอสารมวลชนในหลากหลายรปแบบมอทธพลอยางสงในการใหขอมลและโนมนาวตอประชาชน มผลตอการตดสนใจของประชาชนในทกรปแบบทงในทางบวกและทางลบ หากสอสารมวลชนเหลานนท าหนาทในเชงสรางสรรค ใหขอมลและความคดเหนตอประชาชนและชมชน จะสงผลใหสงคม และชมชนเหนความส าคญในนโยบายดานการศกษาของรฐ และนโยบายอน ๆ ไดดยงขน อนจะสงผลใหชมชนและสงคมเขามามบทบาทและใหการสนบสนนการด าเนนการตามนโยบายและแผนการศกษาในแตละพนท สถานศกษาจะไดรบความรวมมอและสนบสนนจากชมชนและทองถนมากยงขน มการใหขอเสนอแนะ รวมวางแผนและรวมด าเนนการในกจกรรมทางการศกษาของชมชนและทองถน

9. การปฏบตตามระเบยบ กฎหมายและกฎเกณฑของสงคม กฎหมายและระเบยบดานสงคม การศกษาและสาธารณสขเปนระเบยบและกฎหมายทางสงคมท

ไมใครมบทบงคบและการลงโทษทรนแรงหรอชดเจนเหมอนกฎหมายอน ๆ สวนใหญเปนกฎหมายทมงสรางความรวมมอ และการประพฤตปฏบตรวมกนในสงคม นอกจากนนยงอาจเปนแนวปฏบตทางสงคม ระเบยบ ประเพณ คานยม ฯลน จงไมเปนบทบงคบและลงโทษอยางชดเจน สงผลใหมการละเลยและไมประพฤตและปฏบตตาม จะเหนไดอยาชดเจนกรณการเกณฑเดกเขาเรยนตามพระราชบญญตการศกษาภาคบงคบ แมวาผปกครองจะไมปฏบตตามกไมปรากฏวาถกด าเนนคดทางกฎหมายแตประการใด แตเปนภารกจหนาทของโรงเรยนตองไปตดตามน าเดกเหลานนเขาสการศกษาภาคบงคบใหมากทสดเทาทจะเปนไปได หรอกฎหมายทเกยวกบความสะอาด อนามยและสงแวดลอม ฯลฯ กอยในลกษณะการบงคบใชและการ

27

ลงโทษในลกษณะเดยวกน คอเปนการสรางความรวมมอ การตระหนกและปฏบตโดยสมครใจมากกวาการลงโทษทางกฎหมาย จากทกลาวมาแลวจะเหนไดวา บรบททางสงคมบางประการรวมทงบรบททางการศกษาและสาธารณสข มบทบาทส าคญทมผลกระทบตอความส าเรจในการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบตในหนวยงานและสถานศกษา ซงมปจจยทางสงคมหลายประการทส าคญ ไดแก ประสทธภาพขององคกรในการน านโยบายไปปฏบต ความรวมมอและการสนบสนนจากชมชนและสงคม อาชพและฐานะทางเศรษฐกจของชมชนและสงคม การตอบสนองดานนโยบายตอความตองการของชมชน สภาวะทางการศกษาและสาธารณสขของชมชน ความสงบเรยบรอยของชมชน ฯลฯ เปนตน สงเหลานเปนปจจยและอปสรรคในการน านโยบายและแผนการศกษาไปสการปฏบตทงสน

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.1.3 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.1.3 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.1 เรองท 13.1.3

28

เรองท 13.1.4 บรบททางสงคมทมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษา

บทน า การประเมนนโยบายและแผนเปนภารกจทส าคญยงขององคกรทก าหนดนโยบายและองคกรทควบคมการปฏบตตามนโยบายวานโยบายทก าหนดไวนน ไดน าไปสการปฏบตและบรรลมรรคผลมากเพยงใด แกไขปญหาไดตรงความมงหมายหรอวตถประสงคของนโยบาย มความคมคาของการใชจายงบประมาณหรอไม มปญหาและอปสรรคอยางไร จ าเปนตองมการปรบปรง เปลยนแปลงหรอก าหนดนโยบายใหมหรอไมและสามารถน าผลการประเมนไปใชในการปรบปรงและพฒนางานหรอขยายงานรวมทงการรเรมนบายใหม ๆ ไดอยางไร ภารกจเหลานเปนเรองทหนวยงานและองคการของรฐตองปฏบตและรายงานผลตอฝายก าหนดนโยบายและรายงานผลตอรฐสภาในกรณของรฐบาลและรายงานผลตอสภาทองถนในกรณองคกรปกครองสวนทองถนและรายงานผลตอประชาชนผเสยภาษอากรและผมสวนไดสวนเสยในการปกครองและบรหารประเทศ อยางไรกตาม หากพจารณาถงบรบททางสงคม การศกษาและสาธารณสขทมผลตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษาแลว สามารถสรปไดเปนประเดนส าคญดงตอไปน

1. ความชดเจนของแผนการศกษาและโครงการทปฏบตซงไดจากการแปลงนโยบายทก าหนดไว การน านโยบายไปสการปฏบตจะตองมการแปลงเปนแผนงานและโครงการ รวมทงกจกรรมท

จะตองปฏบต หากมความชดเจนและมตวชวดและการประเมนความส าเรจตามทก าหนดไว จะท าใหสามารถท าการวดและประเมนผลไดถกตองและตรงกบประเดนทตองวดและประเมน ซงตวเกณฑการประเมนและตวชวดความส าเรจน จะตองมการก าหนดไวในแผนกลยทธและแผนปฏบตประจ าปของหนวยงานและสถานศกษา นอกจากนนการใชวธการทเหมาะสม ความรความสามารถของผประเมน องคกรหรอหนวยงานทรบผดชอบการประเมนทงภายในและภายนอก และระยะเวลาในการประเมน ฯลฯ ตองมผลตอประสทธภาพและประสทธผลการประเมนทงสน ในกรณหากผลการประเมนมความชดเจน ทกฝายทเกยวของใหการยอมรบตอผลการประเมน จะท าใหผลการประเมนมคณคาและสามารถน าไปสการปรบปรงและพฒนางานตามนโยบายและแผนการศกษาตอไปได หรออาจน าไปสการลมเลกนโยบายและมการจดท านโยบายใหม ๆ ตามความเหมาะสม

29

2. การมสวนรวมของทกภาคสวนในชมชนและสงคมในการประเมนผลการปฏบตงานตามนโยบายและแผนการศกษา

เนองจากการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษาไมไดเปนภารกจหนาทของหนวยงานและสถานศกษาเพยงฝายเดยว แตยงเปนภารกจหนาทของชมชนและสงคมทจะตองใหการรวมมอและสนบสนนการปฏบตงานตามนโยบายและแผนการศกษาดวยทส าคญ ไดแก การศกษาและการฝกอบรมทอยนอกระบบโรงเรยน ซงไดแก การศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ฯลฯ เปนตน ดงนน หากทกภาคสวนไดเขามามสวนรวมตงแตการก าหนดนโยบาย การน านโยบายไปสการปฏบตในรปของแผนงาน โครงการและกจกรรม และมการสวนรวมในการประเมนผลแผนงาน โครงการ กจกรรมเหลานน จะท าใหไดรบการยอมรบจากทกภาคสวนทรวมกนรบผดชอบ จะท าใหผลการประเมนมคณคาและไดรบความเชอถอ ทงน การมสวนรวมของชมชนและสงคมในการวดและประเมนผลอาจท าไดในหลายรปแบบ เชน การรวมเปนคณะกรรมการคณะท างาน การรวมกนใหขอมลและประเมนผล การตงตวแทนของชมชนเขาไปมสวนรวมในการประเมน การใชองคกรในชมชนเปนผประเมน การใชองคกรของรฐทรบผดชอบงานกบองคกรชมชนรบผดชอบในการประเมนรวมกน หรอการใชองคกรภายนอกผสมผสานกบองคกรภายในชมชนรวมกนประเมนกได ทงนแลวแตความเหมาะสมของแผนงาน โครงการหรอกจกรรมทน ามาปฏบต

3. การสนบสนนจากทกภาคสวนในการประเมนผลตามนโยบายและแผน การประเมนผลนโยบายในรปของแผนงานหรอโครงการทน าไปสการปฏบตมทงงานทมขนาด

เลกและโครงการขนาดใหญ หากเปนโครงการหรอแผนงานขนาดใหญของรฐบาลนตองใชงบประมาณจ านวนมากและขอบเขตพนทกวางขวาง อาจครอบคลมทงจงหวดหรอทงประเทศ เชน นโยบายดานการศกษา เกษตรกรรม อตสาหกรรม สาธารณสข ฯลฯ ของรฐบาลในกรณเชนนตองไดรบการสนบสนนจากทกภาคสวนทงในดานของบคลากร งบประมาณ วสดอปกรณ เทคโนโลย แตหากเปนแผนงาน โครงการขนาดเลก องคกรหรอหนวยงาน สถานศกษาทรบผดชอบสามารถด าเนนการวดและประเมนผลดวยตนเองได แตอยางไรกตาม การวดและประเมนผลของแตละแผนงาน โครงการจะตองสะทอนใหเหนความส าเรจของการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษาในภาพรวมทงหมด

4. อทธพลของการเมองและกลมผลประโยชน ผมอ านาจในทางการเมอง และการปกครองตลอดจนเปนผก าหนดนโยบายในระดบชาตและทองถน

ผลการประเมนนโยบายและแผนการศกษา อาจออกมาไดทงในทางบวกและทางลบ กลาวคอ มทงความส าเรจและความลมเหลวของนโยบาย หากนโยบายใดทปรากฏวาจะมความเสยหายและไมประสบความส าเรจ มปญหาดานความโปรงใสของการปฏบตงาน ความเสยหายดานงบประมาณ มการทจรตคอรปชน ฯลฯ ผมอ านาจทเกยวของกบนโยบายดงกลาวมกจะใชอทธพลและวธการตาง ๆ ทจะระงบหรอเบยงเบนผลการประเมนใหเปนประโยชนตอตนเองหรอท าใหเกดผลในทางการสนบสนนนโยบายเหลานน

30

หากนโยบายใดมความส าเรจและมประชาชนนยมชมชอบ ฝายผมอ านาจในการบรหารและการเมองจะเรงประชาสมพนธและใหขอมลขาวสารแกสงคมอยางเตมท ฯลฯ สงเหลานเปนปรากฏการณทเกดขนโดยทวไปในสงคมไทย และมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนงานหรอโครงการทปฏบตหรอบางครงอาจไมมการประเมนความส าเรจหรอผลงานแตอยางใด ปลอยใหสถานการณลวงเลยไปจนสงคมลมเรองนนไปโดยปรยาย

5. การขาดประสทธภาพของระบบขอมล สารสนเทศและเทคโนโลยในการวดและประเมนผล ระบบขอมลและสารสนเทศเปนสงจ าเปนยงในการก าหนดนโยบายและแผนการบรหารนโยบาย

ในรปของแผนงานและโครงการ การก ากบ ตดตามและประเมนผล แตปจจบนประสทธภาพของการบรหารระบบขอมลและสารสนเทศโดยเฉพาะในภาครฐเองอยในระดบทขาดฐานขอมลและสารสนเทศของการบรหารแผนงานและโครงการ ขอมลมความลาสมยและไมครอบคลมในหลายภารกจและหลายพนท ความขดแยงในขอมลและสารสนเทศในระหวางหนวยงานและองคการทปฏบตภารกจเดยวกน ท าใหขาดขอมลในการก าหนดนโยบาย การวางแผนและการก าหนดแผนงาน โครงการ รวมทงการควบคม ก ากบ ตดตามงานและประเมนผลการปฏบตงานในทกระดบและทกองคการทรบผดชอบ นอกจากนน ยงขาดการใชเทคโนโลยทมประสทธภาพในการเกบรวบรวมขอมล ประสานการใชขอมล และการปรบปรงขอมลใหทนสมย ฯลฯ ระหวางหนวยงานและองคการของรฐในทกระดบ

6. การขาดประสทธภาพของระบบการตรวจสอบ ก ากบ ตดตามและประเมนผล การตรวจสอบ ก ากบ ตดตามและประเมนผลเปนหวใจส าคญในการควบคมและก ากบงานให

เปนไปตามนโยบาย แผนงาน โครงการและวตถประสงคทก าหนดแตปจจบนองคกรของรฐในทกระดบตงแตระดบชาต กระทรวง กรม จงหวดและทองถนอยในสภาพทออนแอและขาดประสทธภาพ ท าใหการปฏบตงานขององคการภาครฐทกระดบปฏบตงานไปโดยขาดมาตรการในการควบคมและตรวจสอบ หรอหากมบางแตกอยในสภาพทออนแอ กอใหเกดความลมเหลวในการปฏบตงาน การท างานทไมโปรงใส ขาดหลกธรรมาภบาล มการทจรตคอรปชน ฯลฯ ท าใหการด าเนนงานตามนโยบายและแผนทก าหนดประสบความลมเหลวหรอบรรลผลไดมเทาทควร ใชจายงบประมาณไมคมคา ฯลฯ รวมทงบทบาทของสงคม และประชาชนมบทบาทในการตรวจสอบ ก ากบและควบคมตาง ๆ ในการบรหารภาครฐนอย ทงทการใชจายงบประมาณตาง ๆ มาจากภาษอากรของประชาชน จงท าใหประสทธภาพของระบบการตรวจสอบ ควบคม และประเมนผลการปฏบตงานทกดานมประสทธภาพนอย ไมสามารถควบคมการปฏบตงานตามนโยบายทก าหนดใหบรรลผลตามเปาหมายและวตถประสงคไดอยางแทจรง จากทกลาวมาแตตนจะเหนวาบรบททางสงคมทรวมถงการศกษา และสาธารณสขมบทบาทและสงผลตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษาในหลายประการ ไดแก ความชดเจนของนโยบายและแผน การมความรความเขาใจและมสวนรวมในการประเมนผล การสนบสนนจากทกภาคสวนในสงคม อทธพล

31

ทางการเมองและกลมผลประโยชน การขาดประสทธภาพของระบบขอมล สารสนเทศ เทคโนโลย ฯลฯ และความออนแอของระบบการตรวจสอบ ก ากบ ตดตามและประเมนผล เปนตน

หลงจากศกษาเนอหาสาระ เรองท 13.1.4 แลวโปรดปฏบตกจกรรม 13.1.4 ในแนวการศกษาหนวยท 13 ตอนท 13.1 เรองท 13.1.4

32

ตอนท 13.2 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 13.2 แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 13.2.1 แนวคดเกยวกบบรบททางวฒนธรรมและคานยม เรองท 13.2.2 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผน ทางการศกษา เรองท 13.2.3 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการน านโยบายและแผน การศกษาไปปฏบต เรองท 13.2.4 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและ แผนการศกษา แนวคด

1) บรบททางวฒนธรรมและคานยม เปนบรบททมความหมายและครอบคลมไปถงบรบททางศาสนา ความเชอ ระเบยบประเพณและแบบแผนของการประพฤตและปฏบตของคนในสงคม รวมทงภาษา ศลปและวฒนธรรมของชมชนและสงคม โดยทวไปแลวบรบททางศาสนาจะเปนตวแปรหลกส าคญยงในการก าหนดวฒนธรรม คานยมและรปแบบพฤตกรรมของคน เพราะความเชอทางศาสนาและค าสอนทางศาสนาจะมอทธพลตอความรสกนกคด เจตคต คานยม ความเชอมนในบางสงบางอยางทตนเองเชอมนทงในสงทเปนรปธรรมและนามธรรมและครอบง าพฤตกรรมของคนในสงคมตงแตเกดจนตาย รวมทงพธกรรมตาง ๆ ตามความเชอและคานยมเหลานน

2) บรบททางวฒนธรรมและคานยมรวมทงบรบททางศาสนามอทธพลหรอเปนตวก าหนดกรอบนโยบายและแผนการศกษาทงในระดบชาต ทองถน ชมชน และสถานศกษา เพราะบทบาทของการจดการศกษานนจะตองเปนไปเพอพฒนาและหลอหลอมจตใจ คณลกษณะ คณสมบตและพฤตกรรมตามทสงคมและประเทศตองการ เปนก าลงส าคญในการพฒนาสงคมและประเทศชาต ดงนน การก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาจะตองเปนไปเพอพฒนาก าลงคนของประเทศใหบรรลเปาหมายในการปลกฝงคณสมบตและคณลกษณะตามทสงคมและประเทศชาตก าหนดแนวทางไวในลกษณะและรปแบบตาง ๆ

33

3) บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนามผลกระทบและมอทธพลตอการน านโยบายและแผนทางการศกษาไปปฏบต โดยเฉพาะอยางยงการก าหนดนโยบายและแผนจากสวนกลางหรอระดบมหภาค เพอน าไปสการปฏบตจ าเปนตองมการปรบนโยบายและแผนบางประการ รวมทงกจกรรมทจะปฏบต จะตองสอดคลองกบบรบทของทองถนและชมชน เชน ชาตพนธ ภาษา ศาสนา ความเชอและวฒนธรรมของทองถนและชมชน บางครงอาจตองมการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาและกจกรรมทางการศกษาไวเปนการเฉพาะแตละทองถนหรอชมชนเพมเตมดวย ทงนอาจหมายรวมไปถงหลกสตรและการเรยนการสอนในระดบสถานศกษา

4) บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนามผลตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษาเชนเดยวกบบรบทดานอน ๆ กลาวคอ ผลการด าเนนงานหรอผลการประเมนหากขดแยงหรอไมสอดคลองกบความเชอและวฒนธรรมของประเทศ ทองถนและชมชนอาจกอใหเกดปฏกรยาตอตานและไมใหความรวมมอ อาจน าไปสความขดแยงและแตกแยกในความคดเหนและสงผลตอพฤตกรรมบางประการของการอยรวมกนในสงคม ซงบรบทดานนมความละเอยดออนและกระทบตอความรสกและพฤตกรรมของคน ดงนน การประเมนผลนโยบายและการศกษาของระดบประเทศ ชมชน และทองถนตองค านงถงสงเหลาน

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 13.2 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. วเคราะหและอธบายถงบรบททางวฒนธรรม คานยม และศาสนาไดอยางถกตอง 2. วเคราะหและยกตวอยางบรบททางวฒนธรรม คานยม และศาสนาทมผลกระทบตอการก าหนด

นโยบายและแผนการศกษา ทงในระดบชาต ชมชน และทองถนไดอยางถกตอง 3. วเคระหและยกตวอยางบรบททางวฒนธรรม คานยม และศาสนาทมผลกระทบตอการน า

นโยบายและแผนไปปฏบตทงในระดบประเทศ ชมชนและทองถนไดอยางถกตอง 4. วเคราะหและยกตวอยางบรบททางวฒนธรรม คานยม และศาสนาทมผลกระทบตอการประเมน

นโยบายและแผนการศกษาทงในระดบประเทศ ชมชน และทองถนไดอยางถกตอง

34

เรองท 13.2.1 แนวคดเกยวกบบรบททางวฒนธรรมและคานยม

1. ความหมายทางวฒนธรรมและคานยม การจะกลาวถงเรองวฒนธรรมและคานยมโดยไมกลาวถงเรองศาสนานน คงเปนไปไดคอนขางยาก

และคงขาดความสมบรณในเนอหาสาระ เนองจากในสภาพความเปนจรงของสงคมแลวเรองของวฒนธรรม ศาสนา และคานยมเปนเรองทมความสมพนธกนและผกพนตอการด าเนนชวตของมนษย โดยเฉพาะอยางยงความเชอและพธกรรมทางศาสนากอใหเกดวฒนธรรมและคานยมของคนทประพฤตและปฏบตกนในสงคมจากชนรนหนงไปสอกรนหนง จนกลายเปนมรดกของวฒนธรรมและวถชวตของคนในสงคม กลายเปนอารยธรรมของมนษยในรปแบบตาง ๆ เชน ภาษา อาหารการกน เครองแตงกาย ทอยอาศยและระเบยบแบบแผนของความสมพนธของคนในสงคม เชน ระเบยบ กฎเกณฑ กฎหมาย ประเพณ ฯลฯ ซงสงเหลานจะถกหลอหลอมและถายทอดจากสงคมรนหนงไปสอกรนหนงในลกษณะของสงคมประกฤต (socialization) ซงเปนลกษณะหนงของการศกษาและการถายทอดวฒนธรรมของคนในสงคมนนเอง ดงนนในการทจะกลาวถงบรบทของวฒนธรรมและคานยมทสมบรณนนจ าเปนตองใหความส าคญกบบรบททางศาสนา ความเชอ และระเบยบประเพณควบคกนไปดวย จากความสมพนธดงกลาวจงสามารถสรปรวมกนไดวา วฒนธรรม ศาสนาและคานยม เปนรากฐานของกรอบความคด ความเชอ พฤตกรรมและการปฏบตของคนในสงคม เพราะเปนเครองยดเหนยวและควบคมพฤตกรรมของคนใหปฏบตในสงทถกตองและดงาม และเปนไปตามทสงคมตองการและพงปรารถนา และอาจกลาวไดวา การประพฤต ปฏบตและพฤตกรรมของคนในสงคมมผลมาจากวฒนธรรม ศาสนา และคานยมเกอบทงสน นอกจากนนยงกอใหเกดรปแบบ ระเบยบ แบบแผนและกฎหมาย ขอบงคบ ขอบญญต ฯลฯ ทใชบงคบเพอใหคนในสงคมอยรวมกนดวยสงบและปรกตสข

ค าวา “วฒนธรรม” นน เอดวารด บ. ไทเลอร (Edward B. Tyler, Primative Culture, 1871 อางใน สพตรา สภาพ, 2534: 108) วาหมายถง “สวนทงหมดทสลบซบซอนประกอบดวยความร ความเชอ ศลปะ ศลธรรม กฎหมาย ประเพณและความสามารถอน ๆ ทมนษยไดมาในฐานะเปนสมาชกของสงคม” และบรม และเซลสนค (Leonard Broom, Philip Selznick, Sociology, 1969 อางในสพตรา สภาพ, 2534: 105) หมายถง มรดกทางสงคมทประกอบไปดวยความร ความเชอ ประเพณและความช านช านาญทคนเราไดมาในฐานะสมาชกของสงคม สวนเบยรสเตด, มฮน, และแซมมวลสน(Biersted, Meehanand Samuelson, Modern Social Science, 1964 อางในสพตรา สภาพ, 2534: 105) กลาววา วฒนธรรม คอสวนทงหมดอนซบซอน ประกอบดวยทกสงทกอยางทเขาคดและท าในฐานะสมาชกของสงคม รวมทงใน Encyclopedia of Social Science ไดอธบายวา “วฒนธรรม” (culture) หมายถง มรดกของสงคม (social heritage) เปนลกษณะเฉพาะในการด ารงชวตและกลมคนทมาอยรวมกนและไดมการเปลยนแปลงใหเจรญตามยคตามสมย สวนใน

35

ความหมาย “วฒนธรรม” ในภาษาไทยตามพระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช 2485 ไดใหความหมายวา “หมายถง ลกษณะทดงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาตและศลธรรมอนดงามของประชาชน” (สพตรา สภาพ, 2534: 106-107) ดงนน วฒนธรรมจงเปนมรดกทางสงคมทครอบคลมทกสงทกอยางทแสดงออกถงวถชวตของมนษย โดยแตละสงคมจะมวฒนธรรมของตนเองเพราะเปนวถชวตทแตกตางกนของแตละกลมสงคม

ค าวา “ศาสนา” หมายถง ค าสงสอนซงแตละศาสนาอาจมค าสงสอนเหมอนกนหรอคลายคลงกนหรอแตกตางกนทงในรปลกษณะ (form) และหนาททางสงคม แตจะมจดมงหมายเหมอนกน คอ สอนใหเปนคนด ใหเขากบสงคมหรอเปนกรอบใหคนในสงคมใชเปนเครองยดเหนยวทางจตใจ ท าใหมความสามคค มบรรทดฐานในการปฏบต ตลอดจนเปนแหลงรวมแหงความเชอและความเคารพนบถออนสงสดของมนษยในการอยรวมกน (สพตรา สภาพ, 2534: 81) สวนองคประกอบส าคญของศาสนา ไดแก ศาสดาของศาสนา ค าสอนในศาสนา ผสบตอหรอสาวกทางศาสนา การมศาสนสถาน สญลกษณหรอเครองหมายของศาสนาและเปนเรองทคนเชอถอและปฏบตตาม ดงนน ศาสนาจงไดแกค าสงสอนของศาสดาผประกาศและตงศาสนาขน เพอเปนแนวทางใหกบคนทปรารถนาความสข พงปฏบตตามหลกทวางไว (เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 2502: 11 อางใน สพตรา สขภาพ, 2534: 81)

ค าวา “คานยม” (value) หมายถง สงทสงคมหนงเหนวาถกวาควรน าไปปฏบตเปนสงยดถอทชวยตดสนใจในการเลอก “จะท า” หรอ “ไมท า” นอกจากนนบางทานกลาววาคานยม (value) ของสงคม หมายถง สงทคนสนใจ สงทตนปรารถนาจะไดเปนหรอกลบกลายมาเปนสงทคนถอวาเปนสงบงคบทตองปฏบต เปนสงทคนบชายกยอง และมความสขทจะไดฟง ไดเปนเจาของ คานยมของสงคมจงเปน “วถของการจดรปความประพฤต” ทมความหมายตอบคคลและเปนแบบฉบบของความคดทฝงแนนส าหรบยดถอในการปฏบตตวของคนในสงคม” นอกจากน “คานยม” ยงหมายถง “สงทนยมทยดถอประจ าใจทชวยในการตดสนใจในการเลอก ตดสนใจในการกระท า “ดงนน ในภาพรวมคานยมจงหมายถง สงทกลมคนหรอกลมสงคมหนงเหนวาเปนสงทมคาควรแกการกระท า นากระท า นายกยองหรอเหนวาถกตองและเปนสงยดถอในการเลอกวากระท าหรอไมกระท า (สพตรา สภาพ, 2541: 23-24)

ค าวา “วฒนธรรม ศาสนาและคานยม” มความสมพนธกนอยางใกลชดโดยวฒนธรรมและคานยม จะมรากฐานมาจากความเชอและหลกปฏบตของศาสนา ในขณะเดยวกนค าสอน ความเชอทางศาสนากอาจเกดจากการหลอหลอมทางวฒนธรรมและค าสอนในสงคมนนในชวงทมการกอก าเนดหรอกอตงศาสนานน

2. ขอบขายและเนอหาสาระของบรบททส าคญทางวฒนธรรม ศาสนาและคานยม บรบททางวฒนธรรมทส าคญนน ตามหลกการแลววฒนธรรมแบงออกเปนหลายประเภท แตเมอ

สรปรวมเปนประเภทใหญ ๆแลวจะไดเปนประเภททส าคญ กลาวคอ วฒนธรรมประเภทแรก ไดแก วฒนธรรมในลกษณะขนบธรรมเนยมประเพณ และความเชอ เชน ระเบยบประเพณในการปฏบตตอกนใน

36

สงคม ระเบยบประเพณในการครองเรอน การสมรส การขนบานใหม ประเพณการเคารพในอาวโส ในลกษณะนวฒนธรรมเปนทงระเบยบแบบแผนและวธการปฏบต นอกจากนน ในสวนของวฒนธรรมในลกษณะความเชอนจะประกอบดวยความเชอในการด ารงชวต เชน ความเชอในผลการกระท าของมนษย เชน ท าดยอมไดด ความเชอในเรองโชคลางหรอพธกรรมทางไสยศาสตร ความเชอในการเลอกถนฐานทอย ความเชอในความเปนมงคลแหงชวต ฯลฯ สวนวฒนธรรมประเภททสอง ไดแก วฒนธรรมในลกษณะทเปนสงประดษฐหรอเกดขนจากฝมอมนษย เชน งานศลปกรรม หตถกรรม สงประดษฐ ภาษา อาหาร ทอยอาศย วรรณคด และศลปะการแสดงตาง ๆ สงเหลานจะเปนมรดกทางสงคม (social heritage) จากชนรนหนงไปสชนอกรนหนงในสงคม นอกจากนนยงมวฒนธรรมประเภทอน ๆ อก เชน ดานกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบและกฎเกณฑของสงคมฯ วฒนธรรมดานจตใจและคณลกษณะบางประการของคนในสงคมทพงปรารถนา ฯลฯ

บรบททางศาสนานน เสฐยรโกเศศไดกลาววาองคประกอบทส าคญของศาสนา ประกอบดวย ศาสดาหรอผประกาศค าสอน หลกค าสอนในศาสนา สาวกหรอผสบตอทางศาสนา สญลกษณทางศาสนา มศาสนสถานและค าสอนนนเปนเรองเชอถอไดและมการปฏบตตามค าสอนทางศาสนาในหมผนบถอ (เสฐยร โกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 2502: 11 อางใน สพตรา สภาพ, 2534: 81) และคมบอล ยง (Kimball Young, Sociology : A Study of Society and Culture, 1942: 485-488 อางใน สพตรา สภาพ, 2534: 82) ไดจ าแนกองคประกอบของศาสนาไวในท านองเดยวกน โดยกลาววา ศาสนาจะประกอบดวย (1) พธกรรม (ritual หรอ ceremony) ของศาสนา (2) สญลกษณทางศาสนา (symbolism) ทใชเปนเครองยดเหนยวจตใจของผนบถอศาสนานน (3) สงศกดสทธ (sacred objects) ซงเปนตวแทนหรอสญลกษณทางศาสนา (4) องคกรหรอสถาบนทางศาสนา เชน วด ศาสนสถาน มสยด โบสถ และ (5) ค าสอนหรอความเชอ (theory หรอ belief) เพอเปนแนวทางในการประพฤตหรอปฏบตตามหลกการของศาสนา

บรบทดานคานยมซงเปนสงทสงคมยอมรบวาด มคณคา ควรแกการประพฤตและปฏบตตามนน “สพตรา สภาพ” ไดจ าแนกออกเปน 3 ประเภท (สพตรา สภาพ ปญหาสงคม, 2541: 25-28) ไดแก (1) คานยมทควรประพฤตและปฏบต อนไดแก คานยม 5 ประการทคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตเหนวาทกคนควรประพฤตและปฏบตตาม ไดแก คานยมในการพงตนเอง ขยนหมนเพยร และมความรบผดชอบ การประหยดและออม การมระเบยบวนยและเคารพกฎหมาย การปฏบตตามคณธรรมของศาสนา และการมความรกชาต ศาสน กษตรย (2) คานยมทควรยกยอง เชน กตญญกตเวท การพงตนเอง ประหยด ซอสตยสจรต มเหตมผล เคารพผอาวโส รกสวนรวม นยมไทย ตรงตอเวลา มระเบยบวนย นยมอดมการณมากกวาบคคล สภาพเรยบรอย ท ามากกวาพดและสงเสรมคนท าความด (3) คานยมทควรแกไข เชน เหนแกเงน องผ มอ านาจ ขาดระเบยบวนย รกพวกรกพองในทางทผด นยมความสนกสนาน นยมของตางประเทศ เหนแกตว ฟมเฟอยหรหรา เชอถอโชคลางไสยศาสตร เหนใครดกวาไมได นยมวตถ ขาดความรบผดชอบ ไมละอายตอบาปและพดมากกวาท า

37

3. ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยม ตวชวดสภาวะหรอสภาพทางวฒนธรรม ศาสนา และคานยมมอยเปนจ านวนมากและสวนใหญจะมลกษณะของการเปนนามธรรมมากกวารปธรรม เพราะเปนเรองเกยวกบความเชอ ความคด ลกษณะของพฤตกรรมทแสดงออก แรงจงใจหรอแรงขบทอยภายในสภาวะจตใจของคน แตอยางไรกตามตวชวดบางสวนสามารถท าการวดและประเมนคาไดในเชงพฤตกรรมหรอมความเปนรปธรรมดวยการวดและประเมนจากพฤตกรรมของคน กลมคน ชมชนหรอในภาพรวมในแตละสงคมหรอแตละสถาบนหรอองคกรทเกยวของ ส าหรบตวชวดสถานะทางวฒนธรรม ศาสนา และคานยมทส าคญสามารถพจารณาไดโดยสงเขป ดงน 3.1 ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางวฒนธรรม

เรองของวฒนธรรมเปนเรองทมขอบเขตกวางขวาง ครอบคลมในทกวถชวตของคน ท าใหมองไดหลากหลายมตทงเรองพฤตกรรมของคน ทอยอาศย อาหารการกน ภาษา ระเบยบประเพณ ศลป ดนตร กฎหมาย ระเบยบ กฎเกณฑของสงคม ฯลฯ ซงสามารถจ าแนกตวชวดสภาวะหรอสภาพทางวฒนธรรมของสงคมไดหลายประการ กลาวคอ

(1) ความลาหลงทางวฒนธรรม (Cultural Lag) หมายถงสภาวะการณทชมชนหรอสงคมไมสามารถปรบตวและเปลยนแปลงใหเขากบภาวะทางสงคมและวฒนธรรมทเปลยนแปลงไปในแตละชวงเวลา ท าใหความลาหลงในเรองความคด ความเชอ แบบแผนการประพฤตและปฏบต พฤตกรรมของคนในสงคม รปการด ารงชวต ฯลฯ ท าใหสงคมเหลานนมปญหาและมพฤตกรรมทางสงคมแตกตางไปจากสงคมสวนใหญทไดมการเปลยนแปลงไปแลว สงเหลานจะเหนไดจากวฒนธรรมของชนเผาตาง ๆ ระเบยบประเพณ ลทธความเชอ พธกรรมทเกดในสงคมทเกยวกบการด าเนนชวต อาชพและอน ๆ สวนใหญจะเกดกบกลมชนบางกลมในแหลงหางจากชมชนหรอในทองถนหางไกลทวฒนธรรมสมยใหมยงเขาไปไมถง สงคมเหลานนจะอยอยางเรยบงาย ประหยดและพงพงธรรมชาตและวฒนธรรมดงเดมเปนสวนใหญ

(2) วฒนธรรมทางสงคมและชมชนบางประการถกละเลยหรอละเวนการปฏบตจนสญหายไปจากสงคม ทงในลกษณะทเปนวฒนธรรมทส าคญและพงปรารถนา เชน วฒนธรรมในการอยรวมกนฉนทพนอง มความสมานฉนทและเอออาทรตอกน การเคารพและใหเกยรตแกผอน การมน าใจโอบออมอาร การรกบานเกดและทองถนของตนเอง ฯลฯ แตไปประพฤตปฏบตตามวฒนธรรมทนยมความฟงเฟอ ฟมเฟอย ขาดระเบยบวนย ละเลยวฒนธรรมอนดงามในครอบครว ทองถนและชมชนทประพฤตและปฏบตสบตอกนมา มงวฒนธรรมทางดานวตถมากกวาคณธรรม จรยธรรมในสงคม การใชภาษาและการแตงกาย กรยามารยาทไมเปนไปตามระเบยบแบบแผนของวฒนธรรมไทย สงเหลานท าใหวฒนธรรมอนดงามหลายประการสญหายไปจากสงคมไทย

(3) การรบวฒนธรรมตางชาตเขามาประพฤตและปฏบตโดยขาดการพจารณา กลนกรองและคดสรรเฉพาะในสวนทมประโยชน ละเวนในวฒนธรรมทไมเหมาะสมทเผยแพรเขามา แตสงคมไทยและ

38

เยาวชนไทยกลบรบมาปฏบตอยางมากมาย เชน วฒนธรรมในการแตงกาย อาหารการกน ทอยอาศย พฤตกรรมการใชจาย ฯลฯ ท าใหความเปนคนไทยและสงคมไทยเปลยนแปลงไปจากเดมมาก สงผลตอพฤตกรรมของการอยรวมกนในครอบครว ชมชนและสงคมทอยกนอยางสนตสขในอดต กลายเปนสงคมแหงการบรโภคและการแขงขน เอารดเอาเปรยบ ขาดวนย ขาดการเคารพและปฏบตตามเกณฑของสงคม

(4) การอนรกษศลปวฒนธรรม ระเบยบ ประเพณ ฯลฯ เปนไปดวยความยากล าบากและขาดประสทธภาพ กอใหเกดความสญหายและเปลยนแปลงของวฒนธรรมทดงามไปจากเดม ภาษา วรรรกรรม ศลป ประเพณไทยทมการสบเนองมาแตโบราณจ านวนมาก ไมไดรบการสบทอดและด ารงรกษาไว ท าใหเอกลกษณของความเปนไทยในสงเหลานเรมสญเสยไปจากสงคมไทยมากยงขน 3.2 ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางศาสนา

เรองของศาสนาเปนเรองของค าสงสอนทางศาสนาและการประพฤตตามค าสงสอนทางศาสนา ตลอดจนพธกรรมทางศาสนาทเกยวของกบแผนการด ารงชวตของคนในสงคม ดงนนเรองของศาสนาจงประกอบดวยสวนทส าคญ คอ ค าสอนหรอหลกธรรมทางศาสนา การประพฤตและปฏบตตามหลกธรรมทางศาสนาและพธกรรมทางศาสนา ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางศาสนาทส าคญประกอบดวยสงเหลาน

(1) การนบถอศาสนาของคนไทยสวนใหญไมไดเกดจากศรทธาหรอความเชอในหลกธรรมทางศาสนาอยางแทจรง แตเปนการสบทอดความเชอตอเนองกนมาจากบรรพบรษจนถงรนลกหลาน จนอาจกลาวไดวานบถอศาสนากนตามประเพณหรอตามทบรรพบรษอบรมสงสอนกนมา คนไทยสวนใหญไมใครมความเขาใจในหลกธรรมทางศาสนามากนก สงเหลานกอใหเกดการน าหลกธรรมทางศาสนามาปฏบตในลกษณะสบทอดกนมาเชนเดยวกน นอกจากนนยงใหความส าคญกบพธกรรมทางศาสนามากกวาหลกธรรม เชน การไปท าบญในวนพระแตไมรไปท าบญท าไม รวมทงใหความส าคญกบสญลกษณทางศาสนามากกวาหลกธรรมค าสอน เปนตน

(2) จ านวนผใหความส าคญและปฏบตตามหลกธรรมและการมสวนรวมในกจกรรมทางศาสนาในภาพรวมของประเทศลดลง โดยเฉพาะในเยาวชนรนใหมและเยาวชนในเขตชมชนเมอง รวมทงจ านวนเยาวชนทเขาเรยนในโรงเรยนศาสนาวนอาทตยทเคยมจ านวนมากในอดตกลดลง เปนตน จนบางส านกหรอบางวดยบเลกโรงเรยนสอนพทธศาสนาวนอาทตยไปแลว เนองจากขาดผสนใจทเปนเยาวชนและประชาชนสนใจทจะศกษาคงมแตสามเณรและพระภกษในแตละวดเทานนทจะเรยนในสถานศกษาเหลาน กอใหเกดปญหาทจะเผยแพรหลกธรรมและค าสงสอนทางศาสนาไปในหมเยาวชนและประชาชนในสงคม

(3) บทบาทของสถาบนทางศาสนาและองคกรทางศาสนาลดลง เนองจากเยาวชนและประชาชนสวนหนงอาจขาดศรทธาอยางแทจรงในสถาบนและองคกรทางศาสนาเหลาน ซงอาจเกดจากปญหานานาประการทงในสวนขององคกรและสถาบนทางศาสนาเอง และวถชวตของประชาชนเปลยนแปลงไปจากเดม หรออาจเกดจากหลายสาเหตประกอบกน แตกท าใหบทบาทของสถาบนทางศาสนาทจะมสวนในการสรางคณธรรม จรยธรรมใหแกคนในสงคมลดนอยลงหรออาจกลาวในเชงบรบทวาคนเขาวดนอยลงยกเวนในวนประเพณหรอวนส าคญทางศาสนาเทานน

39

(4) ปญหาทางสงคม อาชญากรรมและยาเสพตด/เยาวชน จะรนแรงยงขน เพราะคนในสงคมขาดการประพฤตและปฏบตตามหลกธรรมทางศาสนา ขาดความละอายตอบาปและความชว มการปฏบตในทางทผดเพอความอยรอดและสขสบายของตนเอง การเบยดเบยน การประทษราย การใชอารมณในการตดสนปญหา ฯลฯ จะกอใหเกดปญหาทางสงคมตดตามมานานาประการ 3.3 ตวชวดสภาวะหรอสภาพบรบททางคานยม

“คานยม” เปนสงทสงคมเหนวาม “คณคา” และ “ควร” ตอการแสวงหาและประพฤตปฏบต สวนใหญคานยมเปนสงทสงคมยอมรบกนวาดงาม นาประพฤต นาแสวงหา นาจบจองเปนเจาของและนาจะคงอยกบสงคม ดงนน คานยมจงเกยวพนกบสงทสงคมยดถอและน ามาสการปฏบตของคนในสงคม เชน คานยมในความดงามหรอกศลธรรม คานยมในการรกชาตหรอชาตนยม คานยมในความเปนไทย เปนตน ตวชวดสภาวะหรอสภาพของบรบททางคานยม ไดแก

(1) การทสงคมไดมการยอมรบและประพฤตตามคานยมทรบเขาใหมและขดแยงกบคานยมเดมของสงคม เชน คานยมในการคอรปชน คานยมในการเปนบรโภคนยม คานยมในการยกยองผมอ านาจ ความมงคงและการมอทธพลมากกวาคณธรรมและความดงามของสงคม คานยมทางวตถมากกวาจตใจหรอคณธรรมจรยธรรม สงเหลานกอใหเกดความขดแยงในจตใจและพฤตกรรมของตน สรางความแตกแยกในทางความเชอและความคดจะสงผลตอการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมตดตามมาอกหลายประการ เชน ระเบยบแบบแผนพฤตกรรมของคนในสงคมจะเปลยนแปลงไป กฎเกณฑและระเบยบกฎหมายของสงคมจะถกละเลยหรอบดเบอน มคานยมใหม ๆ เกดขน ซงผลกระทบตอความมนคงทางสงคม ปญหาสงคมจะเกดขนในทกดานและทวความรนแรงและการขดแยงระหวางคนทมคานยมและความเชอทแตกตางกน

(2) มการละเลยและไมประพฤตตามคานยมทมการสบทอดกนมาและไดรบการยอมรบวาเปนสงทดและสงคมปรารถนา เชน การมระเบยบวนย การเสยสละ ความรกชาตในแผนดนบานเกด ความรกและความผกพนในสถาบนหลกของชาต ความผกพนในสถาบนครอบครว เครอญาต และทองถน ฯลฯ การละเลยคานยมทดงามเหลานจะท าใหคนในสงคมตางคนตางอย ขาดความสมานฉนท เอออาร สามคค เสยสละและมจตสาธารณะตอสงคม ฯลฯ ตวชวดบรบทดานคานยมประการนจะท าใหเหนสภาวะทางสงคมของไทยไดเปนอยางด

(3) ความขดแยงของคานยมบางประการเกดขนในสงคม เชน คานยมทเกยวกบการเมองการปกครอง การใชอ านาจและการมสวนรวมทางการเมองและสงคม คานยมทางวตถและจตใจ คานยมเชงความหรหราและพอเพยง คานยมในความผกพนของครอบครวกบคานยมสมยใหมทเปนครอบครวเดยว คานยมในเรองความมงคง อ านาจและความดงาม ฯลฯ สงเหลานจะกอใหเกดความขดแยงดานคานยมและน าไปสพฤตกรรมทขดแยงของคนในชมชนและสงคมได หากไมควบคมและจ ากดขอบเขตใหอยในสภาวะทเหมาะสม

40

(4) การขาดการประพฤตและปฏบตตามคานยมทพงประสงคของสงคม ซงปจจบนแผนหลกดานวฒนธรรมแหงชาต (พ.ศ. 2550-2559) ไดก าหนดไวเปน 2 สวนใหญ คอ สวนทเปนวฒนธรรม และคานยมทพงประสงค ไดแก คณลกษณะของคนไทยทมความเอออาทร กตญญ มเมตตา ขยนหมนเพยร ประหยด ซอสตย มวนย สภาพ รกษสงแวดลอมและคานยมทเกยวกบความรก ความสามคค ความภมใจในถนก าเนดซงหมายถง การรกชาตและรกแผนดนเกด ซงเปนวฒนธรรมและคานยมทจ าเปนอยางยงยวดของสงคมไทยปจจบน เพออยรวมกนในสงคมไดอยางมความสข

จากทกลาวมาในตอนนจะเหนไดวาตวชวดสภาวะหรอสภาพทางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมมความสมพนธอยางจ าแนกไมออก เพราะทงสามบรบทนมความสมพนธกนอยางใกลชดและมก าเนดมาจากสงเดยวกน คอ ความเชอ ความศรทธาในหลกศาสนาและวฒนธรรมอนดงามของสงคม การใชตวชวดสภาวะหรอสภาพทงสามประการ หากใชพจารณาประกอบกนจะท าใหสามารถวเคราะหบรบทของสงคมไดชดเจนและถกตอง 4. สภาพปจจบนและปญหาของบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของไทย จากการประเมนสถานะทางสงคมของประเทศไทยในชวงปทผานมา กอนเขาสแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (2550-2554) ไดมการประเมนสถานการณดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมในสงคมไทยวามสถานะและปญหาหลายประการ (คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2550: 59-60, 64, 79) ไดแก 1) คณธรรมและจรยธรรมของคนไทยลดลง ขณะเดยวกนวฒนธรรมและระบบคณคาทดงามของสงคมเรมเสอมถอย โดยในปจจบนคนไทยก าลงประสบปญหาวกฤตคานยม คณธรรม จรยธรรม และพฤตกรรมทเปลยนแปลงไป โดยเปนผลกระทบจากการหลงไหลของวฒนธรรมจากตางชาตเขามาสประเทศไทย โดยผานสอและเทคโนโลยสารสนเทศ โดยเฉพาะเดกและเยาวชนยงขาดความสามารถในการคดกรอง คดเลอกวฒนธรรมทมความเหมาะสม รวมทงสอโฆษณาทงหลายขาดความเขมงวดในการกลนกรองและเขมงวดทางจรรยาบรรณในการเผยแพรขอมลขาวสาร มการเผยแพรขอมลในทางลบ ท าใหเกดการปรบเปลยนคานยมและพฤตกรรมทเนนวตถนยมและบรโภคนยมมากขน ขาดจตส านกสาธารณะใหความส าคญสวนตนมากกวาสวนรวม ท าใหคณธรรมและจรยธรรมของคนไทยลดลงกอใหเกดปญหาสงคมตาง ๆ เชน ปญหาเดกและเยาวชน ปญหาความสมพนธภาพในครอบครว รวมทงปญหายาเสพตดและอาชญากรรมอน ๆ 2) สถาบนทางสงคมทมบทบาทตอการปลกฝงศลธรรมใหส านกในคณธรรม จรยธรรม และหลอหลอมใหความรแกเดกและเยาวชนมความเขมแขงลดลงมาก เชน สถาบนครอบครวทเคยชวยหลอหลอมจตใจ ปลกฝงศลธรรมและคานยมใหแกเดกลดบทบาทลงเนองจากระบบครอบครวเปลยนไปเปนตางคนตางอย ขาดความเอออาทรตอกน รวมทงความบบคนทางเศรษฐกจทกคนในครอบครวตองออกไปประกอบอาชพ ท าใหพอแมไมมเวลาในการอบรมและเลยงดบตรหลานเทาทควร การอพยพยายถนของแรงงานจาก

41

สงคมเกษตรสตวเมอง ท าใหเดกและเยาวชนในชนบทตองอยในความดแลของป ยา ตายาย แทน ท าใหควบคมดแลความประพฤตและปลกฝงศลธรรม จรยธรรมไดนอยและอยในแวดวงจ ากด เนองจากความชราภาพและวยอนสงอาย นอกจากนนการด ารงชวตในสงคมสมยใหม ขาดความสมพนธกบสถาบนทางศาสนาท าใหสถาบนทางศาสนาลดบทบาทในสงคมมากยงขน ไมสามารถปฏบตงานตามบทบาทขององคกรทางศาสนาไดเหมอนในอดต คนรนใหมไปประกอบศาสนกจนอยลงทกท สวนสถาบนการศกษากมงเนนใหความส าคญทางวชาการและการประกอบอาชพเปนหลก จนละเลยในเรองการอบรม ศลธรรม จรยธรรมและคานยมทถกตองและเหมาะสมใหกบเดกและเยาวชน 3) พฤตกรรมการด ารงชวตและการปฏสมพนธของคนในสงคมเปลยนแปลงไปจากเดม ทงนเกดจากความกาวหนาของเทคโนโลยและพฤตกรรมการบรโภคประกอบกบกระแสโลกาภวตนและการสอสารไรพรมแดน น ากระแสวตถนยมเขาสชมชน สงผลกระทบตอวถชวตชมชนโดยเฉพาะในสงคมเมอง ท าใหมความสะดวกสบายเพมขนแตมความสขทางจตใจลดนอยลง มรายไดไมพอกบรายจาย มหนสนเพมขน และความสมพนธระหวางคนในชมชนลดนอยลงและมลกษณะตางคนตางอยมากขน ขาดความเออเฟอเผอแผและอาทรซงกนและกน ประกอบกบภาวการณทางเศรษฐกจของครอบครวและชมชนมความรดตวและอยในภาวะทตองดนรนเพอความอยรอด ภายใตแรงกดดนทางเศรษฐกจท าใหประชาชนมความเหนแกตว เอารดเอาเปรยบและฉกชงผลประโยชนทงทางเศรษฐกจและสงคมเขามาสตนเอง ครอบควและเครอญาตมากยงขน กอใหเกดสภาวะทางสงคมและวฒนธรรมทมงเอาตวรอด และการเอารดเอาเปรยบกนมากยงขน ความเสยสละ ความอาทรและความเออเฟอตอกนลดนอยลง

4) วฒนธรรมอปถมภเปนอปสรรคขดขวางตอการเสรมสรางธรรมาภบาลในสงคม แมวาจะมบทบญญตในรฐธรรมนญฉบบป 2550 ทมงใหการเมองและการบรหารจดการภาครฐ

มความสะอาด โปรงใส ตรวจสอบได รวมทงกระจายอ านาจทางการเมอง การปกครองและการเงนการคลง แตโดยพนฐานของสงคมไทยยงคงมวฒนธรรมอปถมภทฝงรากลก ประกอบกบการขาดศลธรรม คณธรรม จรยธรรม และจตส านกสาธารณะ ท าใหไมสามารถแยกแยะผลประโยชนสวนตวออกจากงานและหนาทราชการได มการใชความสมพนธระหวางบคคลสง ท าใหมปญหาในดานความไมเปนธรรม ไมโปรงใส มความอปถมภตอกนในเรองผลประโยชน ท าใหเกดการประพฤตมชอบทงในระบบการเมองและระบบราชการคอนขางสง และในรปแบบทสลบซบซอนมากกวาเดม โดยตวบทกฎหมายทมอยไมสามารถปองกนและเอาความผดได เชน การทจรตเชงนโยบาย การเออประโยชนใหกลมเครอญาตและพวกพอง การเขาไปปฏบตงานทางการเมองเพอปกปองและรกษาประโยชนทางธรกจของตนเองและครอบครว ทงน ดชนความโปรงใสนานาชาตของไทย ยงอยในระดบทโปรงใสนอยมาก โดยในป 2555-2556 มดชนมความโปรงใสอยในระดบ 37 และ 35 จากภาพรวมคะแนนเตม 100 ซงต ากวามาเลเซย บรไน และสงคโปรซงมคาคะแนนความโปรงใสอยในระดบสงและอยในล าดบตน ๆ ของโลก

อนง แมวาในชวงตนแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (2550-2554) จะกลาวถงสถานการณทางศาสนา คานยมและจรยธรรมของสงคมไทยไวหลายประการดงกลาวแลวกตาม แต

42

เมอสนสดแผนพฒนาฯ ฉบบดงกลาวและเขาสแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) แมวาจะมผลการศกษาฯ ในรปแบบของ “เศรษฐกจพอเพยง” จะไดผลในระดบหนงกตาม แตจากการประเมนผลแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (2550-2554) ปรากฏวาประเทศไทยมปจจยทางดานเศรษฐกจทเขมแขง การมงานท า ความเขมแขงของชมชน ฯลฯ แตยงมอปสรรคหลายประการในสงคมทเปนปญหาตอการพฒนา ไดแก ความสมานฉนทในสงคม สภาพแวดลอมและระบบนเวศนขาดความสมดล ความเสยงจากปญหายาเสพตดทสงขน รวมทงปญหาดานคณภาพการศกษาของไทยลดลงอยางตอเนอง สงผลกระทบตอคณภาพชวตของคนและสงคม ความปลอดภยในชวตและทรพยสน การกระจายรายได ความเหลอมล าในทางเศรษฐกจและสงคม รวมทงความเปนธรรมของสงคมในรปแบบตาง ๆ ในสวนของบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของสงคมไทยนน จากการประเมนสถานการณความเสยงและการสรางความคมกนนน แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) ไดศกษาและประเมนสถานการณไวหลายประการ (แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) หนา 1-10 ดงตอไปน

1) การเปลยนแปลงดานสภาวะสงคม ประเทศไทยก าลงน าเขาสสงคมผสงอายจากโครงสรางประชากรทมวยสงอายเพมขน วยเดกและวยแรงงานลดลง คนไทยจ าเปนตองไดรบการพฒนาในทกชวงวยของอาย แตเนองจากปญหาคณภาพดานการศกษาของไทยอยในระดบทไมนาพงพอใจ รวมทงระดบสตปญญาของเดก มพฤตกรรมหลายอยางเสยงตอสขภาพ แมวารฐจะไดพยายามสงเสรมการศกษาและสวสดการในหลายดานเพมขน แตเนองจากยงมประชากรบางกลมยงไมเขาถงบรการดงกลาว เนองจากความเหลอมล าในดานรายไดและโอกาสทเทาเทยมกน นอกจากนนสงคมไทยยงเผชญความวกฤตความเสอมถอยดานคณธรรมและจรยธรรม และมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมทหลากหลาย การแพรระบาดของยาเสพตดและการพนนในหมเดกและเยาวชน แตในขณะเดยวกนคนไทยมความตนตวในทางการเมองและใหความส าคญตอประเทศชาต สงคมและการมธรรมาภบาลในการปกครองและการบรหารประเทศมากยงขน จนบางครงน าไปสความคดเหนทขดแยงและความรนแรงทางการเมอง

2) การบรหารภาครฐออนแอและขาดประสทธภาพในการบรหารจดการ ไมสามารถขบเคลอนการบรหารประเทศไดตามเปาหมายอยางมประสทธภาพ อ านาจรฐถกใชประโยชนเพอคนบางกลมหรอเพอผลประโยชนของนกการเมองและนายทน ผมอ านาจบารมทางการเมองและเศรษฐกจ ความสมพนธระหวางภาครฐและประชาชนในบางพนท บางภมภาคหางไกลกนยงขนหรอแมแตระหวางประชาชนในแตละภมภาคและทองถน ประชาชนมสวนรวมในการบรหารประเทศนอย การบงคบใชกฎหมายอยางขาดความชอบธรรม และจรงจงท าใหการทจรตคอรปชนเจรญเตบโตและเบงบานในกลมนกการเมอง นกธรกจนายทนและกลมอ านาจหรอกลมผลประโยชนตาง ๆ การปกครองและการพฒนาประเทศขาดธรรมาภบาลและความโปรงใส น ามาสความเหลอมล าในทางเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนภาพลกษณของประเทศ

43

3) คานยมทดงามเสอมถอยและประเพณดงเดมถกบดเบอน เนองดวยการเปลยนแปลงภายใตกระแสโลกาภวตน ท าใหสงคมไทยเปนสงคมวตถนยม การใหความส าคญกบศลธรรมและวฒนธรรมทดงามลดลง ทงการด ารงชวตประจ าวน การใชชวตและความสมพนธกบผอน แสวงหารายไดเพอสนองความตองการบรโภคนยม การชวยเหลอเกอกลกนนอยลง ความมน าใจไมตรนอยลง แกงแยง เอารดเอาเปรยบกน ขาดความสามคค ไมเคารพสทธผอนและขาดการยดถอประโยชนสวนรวม ขาดการมจตสาธารณะและความเสยสละตอกนของคนในสงคม การประพฤตตามหลกธรรมและค าสงสอนทางศาสนาถกละเลย และการยอมรบในเหตผลของคนในสงคมลดนอยลง เกดความขดแยงและการขาดความสามคคตอกนในสงคม

4) การคอรปชนเปนปญหาส าคญของไทย ปญหาคอรปชนและการทจรตในรปแบบตาง ๆ ยงคงบอนท าลายประเทศ แมวาจะมการรณรงคและการมนโยบายในการปราบปรามจากภาครฐ แตปรากฏวาปญหายงไมเบาบางลง เปนเพราะปจจยจากภาครฐและนกการเมองและผมอ านาจในภาครฐเปนผด าเนนการหรอเปนตวการเสยเองในเรองการทจรตคอรปชน โดยในเรองภาพลกษณของดชนความโปรงใสซงจดโดยองคการระหวางประเทศทชอวา Transparency Index : TI ไดจดใหไทยมดชนความโปรงใสในชวงป 2550-2553 อยระหวาง 3.2-3.5 คะแนนจากคะแนนเตม 10 คะแนนต ากวาประเทศเพอนบาน เชน สงคโปร บรไน และมาเลเซย แตสงกวาเวยดนาม ฟลปปนส และอนโดนเซย และดชนดงกลาวยงมแนวโนมต าลงเมอเปรยบเทยบกบประเทศเพอนบานในกลมเอเซยน โดยในกลมอาเซยน 10 ประเทศในป 2555 ไทยมคาดชนความโปรงใส 37 จากคะแนนเตม 100 เปนอนดบ 4 ของกลมอาเซยนและอนดบ 88 ของโลกมความโปรงใสนอยกวาสงคโปร บรไน มาเลเซยแตสงกวาฟลปปนส อนโดนเซย เวยดนามแตตอมาในป 2556 ดชนความโปรงใสของไทยกบลดลงเปน 35 (จากคะแนนเตม 100) มความโปรงใสต ากวาฟลปปนส ซงเคยอยอนดบหลงของไทยในป 2555 และยงคงต ากวาสงคโปร บรไน มาเลเซยอยางเดมโดยไทยมดชนตกต าลงมาอก 1 อนดบจากประเทศอาเซยน และตกลงจากอนดบ 88 ของโลกมาเปนอนดบท 102 ของโลก แสดงใหเหนวาปญหาการทจรตคอรปชนในประเทศมล าดบสงขนเมอเทยบกบประเทศตาง ๆ ในสงคมโลกและสงคมอาเซยน นอกจากนนปรากฏวาดชนความโปรงใสของไทยไมมแนวโนมในทางดขนเลย โดยจะมความโปรงใสอยระหวาง 3 ตงแตชวงหลง 10 ปทผานมาจนปจจบน รวมทงนาเปนหวงอกวามผลการวจยจากหลายสถาบนทพบวาประชาชนและเยาวชนมสดสวนการยอมรบเรองการคอรปชนสงขน หากตนเองไดรบประโยชนดวยนบวาเปนสงทาทายและการเปลยนแปลงคานยมอนดงามของสงคมไทยจากเดมไปสคานยมทไมพงปรารถนาของสงคมไทยและสงคมโลก 5) ความเสอมถอยของคณธรรม จรยธรรมและคานยมไทย สงผลใหสถาบนทางสงคมมแนวโนมออนแอ คนในสงคมขาดความไวเนอเชอใจกนและการขาดการมสวนรวมทางสงคม วกฤตปญหาดานคณธรรม จรยธรรม เปนความเสยงทจะสงผลใหประชาชนอยรวมกนยากล าบาก มความถในการใชความรนแรงในการแกไขปญหาทงเรองปญหาภายในครอบครวและปญหาความคดเหนแตกตางในทางการเมอง ความเชอในทางศาสนา ผลประโยชนของกลมชน ฯลน ประกอบกบกระบวนการยตธรรมไมอาจแกไขปญหาไดอยางเตมท ท าใหขาดความไวเนอเชอใจกน การใหเกยรตและยอมรบในความคดเหนซงกนและกน

44

มการรวมกลมกนในทางความคด บางครงน าไปสการสรางปญหาบางประการหากไมมการสรางความคมกนทดพอ การขาดการใชวจารณญาณ รวมทงอาจมการใชสอในการสรางความปนปวน โฆษณาชวนเชอหรอสรางความชอบธรรมในเชงความคดของตนเอง การใชสอฉบบใหมในการสรางความแตกราวและตอบสนองผลประโยชนของกลมคนบางหมบางพวก ท าใหสงคมมความแตกแยกในเชงความคดและกอเหตรนแรงในทางสงคมและการเมอง 6) การใชความเชอทางศาสนา ระเบยบประเพณ คานยมมาใชเปนประโยชนในทางการเมองและการสรางอทธพลของกลมคนบางกลมบางพวก เชน การใชความเชอทางศาสนา ระเบยบ ประเพณ เชอชาต ชาตพนธ ภาษา วฒนธรรม ฯลฯ มาเปนเครองมอในการแบงแยกกลมคนใหด าเนนการหรอเนนเปนแนวรวมในเชงความคดและเชงการเมอง กอใหเกดความแตกแยก และการใชก าลงเขาประทษรายกน กอใหเกดความวนวายในทางการเมอง ความเปนอย ความปลอดภยในชวตและทรพยสนของประชาชน มความแตกแยกในกลมคนทแตกตางในทางศาสนา ภาษา ชาตพนธ ฯลฯ และอาจรวมไปถงความแตกแยกระหวางภาคนยม ทองถนนยม ฯลฯ ตอไปอกไดในอนาคต หากไมมการปองกนและแกไขกนอยางรบดวน โดยอาจมบางคนบางกลมใชชองวางหรอความแตกตางเหลานเปนเครองมอในการสรางฐานอ านาจในทางการเมอง และผลประโยชน จากสภาพปญหาของบรบททางดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมในปจจบนของสงคมไทย จะเหนไดวามความส าคญและอยในชวงวกฤตทจะตองมการแกไขอยางรบดวน มฉะนนจะกระทบกระเทอนตอสภาพการด ารงชวตของคนในสงคม อาจกอใหเกดปญหาในดานอน ๆ ตดตามมาอกนานบปการ นอกจากนนจะกระทบตอระบบคานยม ความเชอ ระเบยบ ประเพณ และการประพฤตปฏบตตนเองของคนในสงคม สงผลตอชวตของความเปนไทย และการธ ารงรกษาไวซงวฒนธรรม คานยมและระบบพฤตกรรมของคนทอยรวมกนอยางมความสข เชน ในอดตทผานมา ซงแนวทางหนงทอาจแกไขไดกคอ การท าความเขาใจการใหขอมลและการใหการศกษาอบรมแกประชาชนและเยาวชนในสงทเกดขนและการเปลยนแปลงทจะชวยในอนาคตของสงคมไทย เพอจะไดเตรยมการปองกนและเผชญกบสงทจะบงเกดขนอยางมสต มวจารณญาณ และปรบตวใหเกดความประโยชนสงสดตอสงคมและประทศชาต 5) ทศทางการพฒนาบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของไทย จากแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) และแผนพฒนาการศกษาของกระทรวงศกษาธการ ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) ไดก าหนดกรอบทศทางในการพฒนางานดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของไทยไวหลายประการดงตอไปน 1) แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 ไดก าหนดกรอบทศทางและยทธศาสตรการพฒนางานดานวฒนธรรม คานยม และศาสนาไวทส าคญดงน

45

ก) แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 มวตถประสงคทส าคญทจะใชมตทางศาสนา ศลปะและวฒนธรรมมาเปนเครองมอในการแกไขปญหาทางสงคมทก าลงเกดขนในชวงของการเปลยนแปลงอยางขนานใหญในยคของโลกาภวตน โดยใชแนวทางของบทบาทชมชนและสงคม และแนวทางครอบครวมาชวยเสรมแนวทางทางกฎหมาย มความมงเนนใหชมชนและสงคมมการรวมตวเปนกลมกอน ลดความแปลกแยกและแตกตางกนในทางความคด วฒนธรรมและคานยมหรอความเชอใหสงคมมมตการชวยเหลอและเอออาทร โดยมการก าหนดวสยทศนของแผนหลกไววา”ใชมตทางศาสนา ศลปะและวฒนธรรมในการขบเคลอน และประสานความรวมมอกบทกภาคสวนเพอสรางสงคมคนไทย” และไดก าหนดพนธกจของแผนหลกไว 5 ประการ เพอเปนกรอบในการด าเนนงานในชวงของแผนดงกลาว คอ (1) การอปถมภ คมครองและสงเสรมศาสนา ศลปะ วฒนธรรมของชาตและความหลากหลายของวฒนธรรมใหคงอยอยางมนคง (2) การสนองงานส าคญของสถาบนชาต ศาสนาและพระมหากษตรยใหสบทอดและพฒนาอยางย งยน (3) การสรางสรรคสงคมสนตสขดวยมตทางศาสนา ศลปะและวฒนธรรมในทกระดบ (4) การสงเสรมใหทกภาคสวนสนบสนนและมสวนรวมในการด าเนนงานของวฒนธรรมเพอเชดชคณคาและจตวญญาณของความเปนไทย และ (5) การสรางคณคาทางสงคมและสงเสรมมลคาเพมทางเศรษฐกจดวยทนทางวฒนธรรม นอกจากนนในแตละพนธกจไดก าหนดเปาประสงคกลยทธและเปาหมายเพอใหบรรลตามเจตนารมณของแผนฯ ไวอกจ านวนหนง

ข) ในกรอบของแผนหลกฯ ดงกลาวไดก าหนดกรอบของวฒนธรรมทพงประสงคของสงคมไทยไวใน 2 ลกษณะ กลาวคอ (1) คณลกษณะคนไทยทมความเอออาทร กตญญ มเมตตา ขยนหมนเพยร ประหยด ซอสตย มวนย สภาพ รกษสงแวดลอม และ (2) ความรก ความสามคค ความภมใจในชาตก าเนด (รกชาต รกแผนดนเกด) ซงจะเปนกรอบแนวทางในการพฒนาคณลกษณะทพงประสงคของคนไทย 2) แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) ไดก าหนดกรอบทศทางการพฒนาในสวนทเกยวกบงานดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมไวดงน

ก) ดานการสรางภมคมกนทดตอการเปลยนแปลงของสงคมโลกโดยการใชหลกการพฒนาคนทมการยดหลกเศรษฐกจพอเพยงในการด าเนนชวต ใหคนไทยมการใฝร ใฝเรยน มการตดสนใจโดยใชเหตผล มความส านกในศลธรรมและจรยธรรม มความอดทน มเหตมผล สรางภมคมกนตอการเปลยนแปลง โดยมงใหคนไทยมการเรยนรตลอดชวต มทกษะในการท างานและการประกอบอาชพ การปรบตวในการด าเนนชวต สรางเสรมใหคนไทยไดตระหนกตอคณคาวฒนธรรมและภมปญญาไทย มจตส านกทด มคานยมทพงประสงค อยดวยกนดวยความรกความสามคค เปนน าหนงใจเดยวกนบนความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม ความเชอระเบยบประเพณ มความยดมนในสงทดงามและมรดกทางวฒนธรรม รวมทงการสรางสถาบนทางสงคมใหมความเขมแขง ใหมศกยภาพในการปฏบตตามบทบาทและภารกจหนาทของตนเองทงสถาบนครอบครว สถาบนทางศาสนา สถาบนทางการศกษาและองคกรชมชนเพอใหเปนสถาบนหลกในการพฒนาความร ปลกฝงคณธรรม จรยธรรมและคานยมทพงประสงคของสงคมและประเทศชาต

46

ข) ดานการก าหนดวตถประสงคและเปาหมายในการพฒนา ไดก าหนดใหมการพฒนาคณภาพคนไทยทกกลมทกวยใหมความพรอมทงกายใจ สตปญญา ระเบยบวนย มจตส านกในวฒนธรรมอนดงาม รคณคาความเปนไทย มภมคมกนตอการเปลยนแปลงโดยมเปาหมายส าคญทจะใหสถาบนทางสงคมโดยเฉพาะสถาบนทางครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนทางศาสนา และสถาบนชมชน มบทบาทในการบมเพาะและหลอหลอมเดก เยาวชนและคนไทยใหเปนคนดมคณธรรมและจรยธรรมอยางเขมแขงขน

ค) ดานการเสรมสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวในการบมเพาะใหคนดมศลธรรม คณธรรม จรยธรรมในวถชวต โดยการฟนฟวฒนธรรมทดงามและการน าคณคาอนดงามของครอบครวไทย อาท ความเอออาทรและความเปนเครอญาตมาใชในการด าเนนชวตควบคกบการปลกฝงศลธรรม คณธรรม จรยธรรมเพอใหสมาชกในครอบครวรจกใชปญญาในทางทถกตองและมจตส านกในการเฝาระวงทางวฒนธรรมทจะมผลกระทบตอการเบยงเบนทางวฒนธรรม

ง) การพนฟบทบาทของสถาบนทางศาสนาในการสงเสรมศลธรรมและเปนทพงในวถชวตโดยสนบสนนใหสถาบนทางศาสนาเผยแพรแกนของศาสนาทถกตองและจดพนทในการปฏบตธรรมอยางทวถง มการสรางนวตกรรมและการจดกจกรรมสงเสรมการเรยนรของเดกและเยาวชนใหมศลธรรม คณธรรม จรยธรรมตามหลกค าสอนทางศาสนา

จ) การสรางคานยมใหคนไทยมความภาคภมใจในวฒนธรรมไทยและยอมรบความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม เพอลดปญหาความขดแยงทางความคดและการสรางความเปนปกแผนและเอกภาพในสงคม มความรวมมอกนในทางวฒนธรรมทงภายในและภายนอกประเทศ ในประชาคมเอเซยนและประชาคมโลกเพอสรางเสรมการแลกเปลยนเรยนรและความเขาใจในวฒนธรรมซงกนและกน

ฉ) การสรางจตส านกของประชาชนใหมความรบผดชอบตอสงคม สถาบนชาต สถาบนศาสนาและสถาบนพระมหากษตรย ใหมการตระหนกในการเคารพกฎหมาย หลกสทธมนษยชน การสรางคานยมทดงามมความรบผดชอบตอชาตบานเมอง การสรางสงคมใหนาอยและความสามคคและปรองดองกนภายในชาต 3) แผนพฒนาการศกษาของกระทรวงศกษาธการ (ฉบบท 11 : พ.ศ. 2555-2559) ไดก าหนดเจตนารมณของแผนฯ ไววา “กระทรวงศกษาธการมงเนนพฒนาคณภาพการศกษาและสรางโอกาสการศกษาใหคนไทยไดเรยนรตลอดชวต เพอใหคนไทยทกกลมทกวย มคณภาพ มความพรอมทงทางรางกาย จตใจ สตปญญา มจตส านกทางความเปนไทย มความเปนพลเมองทด ตระหนกและรคณคาของขนบธรรมเนยมประเพณ ศลปะ วฒนธรรมทดงาม มภมคมกนตอการเปลยนแปลงและตอบสนองทศทางการพฒนาประเทศ” โดยไดก าหนดกรอบวสยทศนและแนวทางในการพฒนางานดานวฒนธรรมศาสนาและคานยมไวดงตอไปน

ก) มการก าหนดวสยทศนทจะใหคนไทยไดเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ เปนคนด มภมคมกน รเทาทนในเวทโลก “โดยมพนธกจหลก คอ การยกระดบคณภาพและมาตรฐานการศกษาสสากล

47

การเสรมสรางโอกาสทางการศกษาแกประชาชนอยางทวถงและการปรบปรงระบบบรหารตามหลกธรรมาภบาลและการมสวนรวมจากทกภาคสวน

ข) กลยทธและวธการด าเนนการในการสงเสรมคณธรรม จรยธรรมและความเปนพลเมองดไดก าหนดกรอบแนวทางในการจดการศกษาในเรอง การปลกจตส านกใหผเรยนมคณธรรม จรยธรรม คานยมและความภาคภมใจในความเปนไทย มจตสาธารณะ มการบรณาการการเรยนรทหลากหลายทงดานวชาการ ทกษะชวต ศลปะ ดนตร วฒนธรรม ศาสนาและความเปนไทย การปลกฝงความเปนพลเมองด เสรมสรางความมวนย ความสามคค การยดมนในระบบการปกครองแบบประชาธปไตยอนด พระมหากษตรยเปนประมข และการสรางเครอขายความรวมมอระหวางสถาบนครอบครว สถาบนศาสนา สถานศกษาในการบมเพาะ และพฒนาคณธรรมจรยธรรมใหกบผเรยนทกระดบ และทกประเภทการศกษา

จากกรอบทศทางการพฒนางานดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยม จากแผนหลกในการพฒนาประเทศ ไดแก แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แผนหลกในการพฒนาวฒนธรรมของชาตและแผนพฒนาการศกษาของกระทรวงศกษาธการดงทไดกลาวมาแลว จะเหนไดวาทกแผนหลกมเจตนารมณไปในทศทางเดยวกน กลาวคอ ตองการสรางภมคมกนใหกบคนไทยและสงคมไทยในชวงทการเปลยนแปลงอยางรนแรงทงในดานความคด เศรษฐกจ สงคม การเมอง วฒนธรรม คานยมและความเชอทางศาสนา เพอใหคนไทยและสงคมไทยอยรอดและมการพฒนาไปในทศทางทพงประสงค มความมนคงและความเปนปกแผนของสงคมและประเทศ มความสงบสขและสมานฉนทภายในชาต ยดมนในสถาบนหลกของสงคมและประเทศ เพอการอยรวมกนอยางสนตสข

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.2.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.2.1 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.2 เรองท 13.2.1

48

เรองท 13.2.2 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา

บทบาทส าคญอยางหนงของการศกษา คอ การถายทอดคานยม ความเชอ มรดกทางวฒนธรรม และสงอนดงามในสงคมใหคงอยและตกไปสชนรนหลงตอไปโดยไมขาดสาย ในขณะเดยวกนการศกษาจะกอใหเกดการประพฤตปฏบตในหมชนใหมการปฏบตตามหลกธรรมหรอค าสอนทางศาสนาทสอนใหคนเปนคนด มศลธรรม จรยธรรม และคณสมบตทดตามค าสอนทางศาสนาทตนเองเคารพนบถอ ดงนน บรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมเหลานจงมผลตอการก าหนดนโยบายทางการศกษาทงในระดบมหภาคและจลภาค เพอใหบรรลถงวตถประสงคของการจดการศกษาใหบรรลในการพฒนาและกลอมเกลาจตใจของคนใหตงมนอยในความด มคณธรรมและจรยธรรมตามหลกศาสนา แตอยางไรกตามบรบททางสงคม ศาสนาและคานยมมไดสงผลกระทบในทางบวกตอการก าหนดนโยบายและการปฏบตตามนโยบายเทานน ในทางตรงกนขามอาจสงผลในทางลบกไดหากคนในสงคมมความคดเหนแตกตางกน มวฒนธรรม ศาสนาและคานยมแตกตางกน อนจะน าไปสการแตกแยก และความไมมนคงทางสงคมและความมนคงของประเทศชาต ตลอดจนความรนแรงทอาจเกดขน เมอมการแกไขปญหาความขดแยง โดยใชก าลงและความรนแรงบางประการ บทบาทและหนาทของการศกษาในลกษณะนจะตองมการก าหนดนโยบายทางการศกษาเพอใหเกดความเขาใจรวมกน เพอเสรมสรางความสามคคและความสมานฉนทของคนในสงคมใหเปนอนหนงอนเดยวกน ดงเชนเหตการณกรณความไมสงบในภาคใตของประเทศในขณะน อนง เนองจากบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมมความสมพนธกนอยางใกลชดและเปนเรองเกยวกบวถการด าเนนชวตและพฤตกรรมของคนในสงคม มบอเกดความสมพนธและอทธพลตอพฤตกรรมของคนทมอาจแบงแยกวาเกดจากบรบทดานใดดานหนง แตเปนพฤตกรรมทเกดจากบรบทหลายดานประกอบกน ดงนนในการน าเสนอเกยวกบเรองบรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนาทมตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาจะกลาวรวมทงบรบททงสามดานในลกษณะบรณาการหรอผสมผสานกน ดงตอไปน (1) บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนามอทธพลและครอบง าและเปนตวก าหนดรปแบบ และวถการด าเนนชวตของคนในแตละชมชน ทองถน สงคม และประเทศชาต ซงโดยปรกตแลวในสวนนความเชอทางศาสนาและความเชอตามลทธและค าสงสอนทางศาสนาจะเปนตวก าหนดวฒนธรรม คานยม และความเชอของคนในสงคมและน าไปสการประพฤตและปฏบตของคนในสงคม อาจรวมไปถงระเบยบ ประเพณและพธกรรมตาง ๆ ทคนในสงคมปฏบต ในทางศาสนาและบางสงคมยดถอเอาหลกและค าสอนทางศาสนาเปนกฎหมายของสงคมและชมชนจะตองปฏบตตามค าสอนเหลานน ผใดละเมดนอกจากเปนการละเมดค าสอนทางศาสนาแลวยงเปนการละเมดทางกฎหมายอกดวย ดงนนบรบทดานนจงเกยวพนและ

49

ก าหนดระเบยบปฏบตและพฤตกรรมของคนในสงคม ยงกวานนในการถายทอดวฒนธรรม คานยมและความเชอทางศาสนาของคนในสงคมในลกษณะสงคมประกฤต (socialization) ทไดก าหนดคณสมบต คณลกษณะ คานยม ความเชอ ฯลฯ เพอทจะหลอหลอม กลอมเกลาและปลกฝงใหคนรนหลงมลกษณะดงกลาวไวในเรองของการใหการศกษา อบรม สงสอน ถายทอด ฯลฯ ไวในนโยบาย เปาหมาย วตถประสงค รปแบบและกระบวนการในการจดการศกษาของสงคมและประเทศทงในระดบประเทศ ทองถนและสถานศกษาตามล าดบ ดงปรากฏในแนวนโยบายดานการศกษา ศาสนาและวฒนธรรมในรฐธรรมนญ แผนการศกษาแหงชาต แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แผนพฒนาการศกษา นโยบายของรฐบาลและทองถน (2) ศาสนา ลทธความเชอและตวพธกรรมทางศาสนากมบทบาทและมอทธพลตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาเชนเดยวกน ทงนเนองจากการศกษาเปนกระบวนการหนงในการถายทอดความเชอ พธกรรม ระเบยบประเพณ ฯลฯ ของชมชนใหคงอยและสบทอดตอไป ดงนนการด ารงรกษาสงเหลานจงเปนการด ารงรกษาวฒนธรรมของทองถน ชมชน และประเทศชาตไปดวย หนาทและภารกจของการศกษาทกระดบจงตองมการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาใหครอบคลมและสบทอดความเชอ การปฏบตและพธกรรมตาง ๆ เอาไวและถายทอดตอไป ปจจบนบรบทในสวนนไดถกน ามาสรางสรรคและมมลคาในทางเศรษฐกจ โดยน าไปใชประโยชนในการทองเทยว เผยแพรวฒนธรรม การผลตศลปหตถกรรม และอน ๆ ในเชงธรกจไดเปนอยางด และเปนแหลงรายไดส าคญของหลายประเทศในโลก (3) ศลปะ วฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรมของชมชนและประเทศ มสวนส าคญประการหนงตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา ทงในระดบชาต และทองถน เพราะเปนภารกจทส าคญของสงคมทธ ารงรกษา อนรกษศลปะ วฒนธรรมและมรกดทางวฒนธรรมเอาไวและเผยแพรไปสภายนอกรวมทงคดสรรและพฒนาสงเหลานใหเหมาะสมกบการพฒนาและการถายทอดไปสอนชนรนหลง ศลปและวฒนธรรมในสวนน หมายถง งานศลปะในรปแบบตาง ๆ เชน มณฑนศลป วจตรศลป ศลปะการแสดง สถาปตยกรรม อาหาร ทอยอาศย การแตงงาน ภาษา วรรณกรรม ฯลฯ และงานวฒนธรรมและศลปกรรมในหลากหลายลกษณะทเปนการแสดงถงเอกลกษณของคนไทยและสงคมไทย ซงสงเหลานนอกจากจะมคณคาทางจตใจแลว และสามารถปรงแตงใหมคณคาทางเศรษฐกจและธรกจไดอกดวย สงเหลานจะมการอยรอดและถายทอดสบเนองตอไปได ตองอาศยกลไกของการใหการศกษา ความร สรางเจตคตและจตส านก เนนคณคาและความส าคญเกดขนในหมคนไทยและสงคมไทย ดงนน บรบทดงกลาวจงมบทบาทตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาของชาตและทองถนเชนเดยวกบบรบทดานวฒนธรรม และอน ๆ (4) คานยมรวมของสงคม (Social Core-Values) และคานยมของทองถน (Local Values) ตางมบทบาทและอทธพลตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา ในสวนของคานยมรวมของคนในสงคม ไดแก คานยมทสงคมพงปรารถนาใหเกดขนและมอยในคนไทยทกคนในประเทศ เพอเปนเครองยดโยงพฤตกรรมของคนในสงคมใหมพฤตกรรมทจะอยรวมกนโดยสงบ สนตสข และมความสมครสมานสามคคกน เชน ในชวงทผานมาสงคมไทยไดมการเปลยนแปลงไปมาก โดยเฉพาะอยางยงการรบวฒนธรรมและ

50

คานยมในเชงบรโภคนยมจากตางวฒนธรรมเขามามาก ท าใหคนไทยมพฤตกรรมและคานยมบางประการทไมพงปรารถนา เชน คานยมในการคอรปชนทรนแรงขนในสงคม ขาดความมระเบยบวนย ความซอสตย ความรกชาต ความเสยสละ ฯลฯ ดงนนในแผนแมบท วฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 จงไดก าหนดกรอบวฒนธรรมในเชงคานยมส าหรบการหลอหลอมคณลกษณะของคนในชาตไว เรอง “วฒนธรรมทพงประสงค” ไดแก (1) คนไทยมคณลกษณะทมความเอออาทร กตญญ มเมตตา ขยนหมนเพยร ประหยด ซอสตว มวนย สภาพ รกษสงแวดลอม และ (2) มความรก ความสามคค ความภมใจในชาตก าเนด (รกชาต รกแผนดนเกด) เปนตน สงเหลานน ามาสการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาทจะหลอหลอมและใหการศกษาอบรมและเยาวชนและประชาชนในชาตใหมคานยมรวมของสงคมดงกลาว ในสวนของคานยมทองถน เชน คานยมของคนในแตละทองถน จงหวดหรอภมภาคหรอกลมยอย ๆ ตามถนก าเนด ชาตพนธ ภาษา ขนบธรรมเนยมประเพณฯ คานยมเหลานจะยดโยงใหคนในกลมสงคมยอย ๆ เหลานนมความผกพนตอกน ชวยเหลอ เอออาทรและจตส านกความผกพนตอชมชนและทองถน หากด าเนนการไปในทางทถกตองกจะเปนผลดตอสงคมแตหากด าเนนการผดพลาดกอาจเปนผลลบตอสงคมในภาพรวม อาจกอใหเกดความแตกตาง แตกแยกในสงคม ดงนนการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาในสวนนตองกระท าโดยความรอบคอบและค านงถงการมสวนรวมของสงคมในการก าหนดนโยบาย เปาหมายและยทธศาสตรทเกยวของ (5) ชาตพนธ ภาษา และศาสนาของคนในสงคมและทองถน มสวนส าคญตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา โดยเฉพาะอยางยงการใชภาษาในการสอสาร ซงหมายรวมถงภาษาพด ภาษาเขยนและชองทางในการสอสารทกประเภท เพราะอาจเปนขอจ ากดในการก าหนดเปาหมายและยทธศาสตรตามนโยบายและแผนการจดการศกษา ในชมชนทแตกตางกนในชาตพนธ ภาษาและศาสนาจะมวถชวตและความรสกนกคดแตกตางกน หากไมระมดระวงในการก าหนดนโยบายทจะตองปฏบตในพนทเหลานจะตองมการศกษาและท าความเขาใจใหชดเจน ทางแกทางหนงกคอ การใหชมชนและทองถนเหลานนมสวนรวมในการแสดงความคดเหนและก าหนดกรอบทศทางของนโยบายและแผนทางการศกษาในสวนทเกยวของ โดยเฉพาะการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาในระดบทองถน ภมภาคและชมชนทมเอกลกษณเฉพาะตว (6) ระเบยบ ประเพณและพฤตกรรมของคนในสงคม รวมทงวฒนธรรมในการด ารงชวตองคนในบางสงคมและพนทมฐานก าเนดมาจากหลกธรรมและความเชอทางศาสนาหรอมการใชหลกธรรมทางศาสนาเปนกฎหมายของสงคม สงเหลานเปนสงทผก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาตองใหความส าคญทงในระดบชาตและทองถน เพราะนอกจากไมไดรวมมอจากชมชนแลว ยงอาจเกดการตอตานอยางรนแรงและสงผลกระทบอน ๆ ตดตามมาอกดวย เพราะสงเหลานอาจเปนทงแนวปฏบตและกฎหมายของชมชนทยดถอเปนกรอบปฏบตของสงคมนน ๆ แตอยางไรกตามการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาในสวนนจะตองมยทธศาสตรในการยดโยงใหชนในสงคมยอยเหลานนอยรวมกบสงคมประเทศไดใน

51

เอกภาพ (unity) เดยวกนและมความเปนอนหนงอนเดยวกนของประเทศโดยใชบทบาทของการศกษาเปนเครองยดโยงและสรางความสมานฉนทรวมกน (7) สถาบนทางสงคม สถาบนทางศาสนา สถาบนทางการศกษา องคกรทางชมชนและสงคม องคกรทางวฒนธรรม มลนธ องคกรเอกชน ทองถน ฯลฯ ตางมบทบาทส าคญในการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาของชาตและทองถนทงสน ทงนเพอใหการด าเนนการในการจดการศกษาใหกบเยาวชนและประชาชนสอดคลองกบงานของสงคมและทองถน โดยเฉพาะอยางยงสถาบนทางศาสนาและวฒนธรรม สถาบนทางครอบครว องคกรชมชน ฯลฯ ตางมบทบาททงในฐานะผจะก าหนดแนวทางในการจดการศกษาของทองถนและชมชนแลว ยงมบทบาทส าคญในการสงเสรมและสนบสนนการด าเนนงานดานศลปะ วฒนธรรม คานยม ประเพณและกจกรรมอน ๆ ของทองถนและสงคมอกดวย ดงนนสถาบนและองคกรเหลานจะตองมบทบาทและมสวนรวมในการก าหนดทศทาง กรอบและนโยบายและแผนการศกษามากยงขน มใชปลอยใหองคการและหนวยงานทางการศกษาเปนผก าหนดนโยบายและแผนการศกษาในสวนนเพยงหนวยเดยว นอกจากนน งานดานการศกษา ศาสนา ศลปะและวฒนธรรมของสงคมและประเทศควรเปนงานทมเอกภาพ (unity) มนโยบายและแผนหลกในการด าเนนการรวมกน มการประสานการปฏบตรวมกนอยางมระบบ มใชอยในสภาวะเยยงปจจบน ทท าใหภารกจดานนของสงคมและประเทศออนแอลงไปอยางมาก ไมสามารถสรางภมคมกนใหกบสงคมไทยและคนไทยในสภาวการณปจจบนได ดงนนสถาบนและองคกรเหลานจะตองมบทบาทเพมขน และสงผลใหตองมการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาเพอสนองงานดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของสงคมใหเปนทพงประสงคของสงคม (8) การปรบตวของชมชน สงคมและบางพนทไมทนตอการเปลยนแปลงในยคสงคมปจจบนสงผลตอความลาหลงทางวฒนธรรม (Cultural Lag) ท าใหสงคมและชมชนตลอดจนพนทเหลานนไมเขาใจตอการเปลยนแปลง ยงคงมชวตและการด ารงชพในรปแบบสงคมดงเดม มความคดและพฤตกรรมทางสงคม ระเบยบ ประเพณและวฒนธรรมของทองถนบางประการทอาจจะแปลกแยก (Alienation) จากสงคมและชมชนอน ๆ ซงสงเหลานผก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาจ าเปนตองศกษาวเคราะหวาเรองใดเปนเรองทจะอนรกษไว เรองใดจ าเปนตองแกไขเปลยนแปลงไปตามกระแสการพฒนาแลวน ามาก าหนดทศทางและนโยบายทางการศกษาส าหรบชมชนและสงคมนน ๆ ใหเหมาะสม อาจตองมการจดท านโยบายและแผนเฉพาะกลม เฉพาะพนท เฉพาะสงคมนน ๆ โดยเฉพาะและก าหนดยทธศาสตรใหเหมาะสมในการแกไขความลาหลงทางวฒนธรรมเหลานนไดเออตอการพฒนาตอกน (9) การแพรกระจายของวฒนธรรมและคานยมจากสงคมตางประเทศในยคโลกาภวตนหรอยคการสอสารไรพรมแดน ในปจจบนบรบทดานนมความส าคญตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาของชาตอยางยง จากขอเทจจรงประการหนงคอ เราไมอาจปดกนการสอสารในระบบและรปแบบใหมได แตท าอยางไรเราจงจะสรางความภมคมกนใหกบเยาวชนและสงคมโดยไดเรยนรและเลอกรบคานยมและวฒนธรรมทดงามจากสงคมตางประเทศมาปฏบตในขณะเดยวกนคงรกษาคานยมและวฒนธรรมทกดานทดงามและเปนเอกลกษณของคนไทยและสงคมไทยเอาไว รวมทงมการถายทอด สงสมและบ ารงรกษาสง

52

เหลานนใหเปนมรดกตกทอดไปสชนรนหลงของสงคมไทย เชน เรองการใชภาษาไทย วรรณคด อาหาร ทอยอาศย ระเบยบประเพณ ศลปะ ศาสนาและคานยมทดของสงคม สงเหลานปจจบนเรามหนวยเฝาระวงทางวฒนธรรมในกระทรวงวฒนธรรมแหงชาตดแลอย สงคม ชมชน องคกร มลนธ ฯลฯ ตองใหความสนใจและใหความส าคญตอสงเหลาน นยตามขอนมใชจะค านงถงการธ ารงรกษาไวเทานนแตยงหมายถงการใชประโยชนจากการสอสารไรพรมแดนในปจจบนเปนเครองมอในการเผยแพรวฒนธรรมของชาตออกไปยงนานาประเทศดวย ตวอยางประเทศทด าเนนการในเรองนส าเรจ เชน สาธารณรฐเกาหลทใชมตทางวฒนธรรมเปนเครองมอในการพฒนาประเทศ สรางความเปนชาตและเปนธรกจในเชงการทองเทยว อตสาหกรรมอาหาร เครองแตงกายและสนคาอปโภคบรโภคในรปแบบตาง ๆ ดงนนการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา หากค านงถงบรบทเหลานจะกอใหเกดประโยชนตอสงคม และประเทศชาตอยางมหาศาล (10) การรวมของประเทศในแตละภมภาคของโลกและในสงคมโลก ปจจบนประเทศตาง ๆ ทอยใกลเคยงกน มเชอชาต ศาสนาหรอผลประโยชนรวมกน จะมการรวมกลมกนเพอรวมมอในทางธรกจ สงคม การคา การศกษา วฒนธรรม ฯลฯ นอกเหนอจากการรวมกลมเพอความมนคงเหมอนอยางในอดตทผานมา ประเทศไทยเองก าลงเขาสการเปนประชาคมอาเซยน (ASEAN) ซงในชวงนจะมขอตกลงรวมมอกบประเทศตาง ๆ ใน ASEAN จ านวน 10 ประเทศในความรวมมอกนในดานตาง ๆ ภายใต “กฎบตรอาเซยน” ซงจะมจดเนนในความรวมมอส าคญ 3 ดาน ไดแก ดานการเมองและความมนคงเพอเปนพนฐานในการพฒนา ดานเศรษฐกจเพอขบเคลอนความรวมมอระหวางประเทศ และดานสงคม และวฒนธรรมเพอการรจกเขา รจกเรา รจกกนเพอสรางความเขาใจอนดระหวางกน ซงทกดานตองมการจดนโยบายและแผนรองรบทงสน ในสวนของการศกษาเองตองมภารกจในการผลตและพฒนาก าลงคนเพอรองรบความรวมมอดงกลาว ทงดานการพฒนาฝมอแรงงาน ดานการสรางความเขาใจตอกน ดานการสรางอตลกษณอาเซยน ฯลฯ โดยในขณะนไดมการจดท า ASEAN SOURCE BOOKS เพอเปนคมอการวางแผนและการจดการศกษาของประเทศเพอเตรยมความพรอมดานการศกษา สงคมและวฒนธรรม การพฒนาก าลงคน ฯลฯ เพอเขาสประชาคมอาเซยนตามกฎบตรอาเซยนในป 2558 จากการรวมมอกนระหวางประเทศตามหลกการ ASEAN ท าใหประเทศไทยตองมการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาเพอรองรบและเตรยมความพรอมดานบคลากร สงคมและวฒนธรรมเพอสนบสนนการปฏบตงานตามกรอบภารกจความรวมมอดงกลาว การเตรยมการนมไดด าเนนการเพยงระดบนโยบายเทานน แตตองมการปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอน การจดการศกษา การปดเปดภาคเรยน การเคลอนยายบคลากร/การแลกเปลยนบคลากรทางการศกษา การเปดเสรทางการศกษา ฯลฯ และ อน ๆ อกดวย โดยสรปจากทกลาวมาแตตน จะเหนไดวาบรบทดานวฒนธรรม คานยมและศาสนามอทธพลและสงผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาทงสนทงในระดบชาตหรอระดบมหภาคและในระดบทองถนและสถานศกษาหรอระดบจลภาคทงสน เพราะการจดการศกษาของชาตมภารกจหนาทในการผลตและพฒนาก าลงคนใหสอดคลองกบความตองการของสงคมและประเทศ เพอสนบสนนการพฒนา

53

ประเทศในทกดานทงทางเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง ศาสนา ศลปวฒนธรรม สงแวดลอม ฯลฯ โดยจะตองมการผลตและพฒนาคนไทยใหมคณลกษณะ คณสมบต คานยม พฤตกรรมการปฏบตยดมนในสถาบนของชาตทสงคมตองการ ทงนเพอความมนคงและการพฒนาของชาตตามทสงคมและประเทศชาตพงปรารถนา

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.2.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.2.2 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.2 เรองท 13.2.2

54

เรองท 13.2.3 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลตอการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบต

การก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษาเปนกระบวนการเรมตนในการบรหารและจดการศกษาเทานน หากมไดมการน านโยบายและแผนดงกลาวไปสการปฏบตเพอใหประสบความส าเรจ การก าหนดนโยบายและแผนเหลานนจะไมเกดประโยชนตอสงคมและประเทศชาตแตอยางใด และจากทกลาวมาแลวในตอนท 13.2.2 เกยวกบบทบาทหรออทธพลของบรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนาทมตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาในรปแบบ และลกษณะตาง ๆ ทงในระดบชาต ระดบทองถนและระดบสถานศกษา แตอยางไรกตามเมอมการน านโยบายและแผนทางการศกษาไปสการปฏบตในระดบพนทและสถานศกษา อนไดแกระดบภมภาค ระดบจงหวด เขตพนทการศกษา และสถานศกษานน บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนากยงมบทบาทและอทธพลหลายประการทจะสงผลกระทบตอการบรหารจดการศกษาในการน านโยบายและแผนไปปฏบตทส าคญมอยหลายลกษณะทส าคญดงตอไปน 1. การมสวนรวมของทองถน ชมชนและสงคมในการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษา ทงนเปนไปตามปรชญาการจดการศกษาของปฏญญาสากลของโลกทวา “การศกษาเปนของปวงชน ทกคนมสวนรวมในการจดการศกษา” หรอ “Education for All and All for Education” นนคอ การศกษาตองเปนไปเพอประโยชนของทกคนในสงคมและทกคนในสงคมตองมสวนรวมในการจดการศกษา ดงนนทกคนตองมสวนรวมในการน าเสนอ รวมคด รวมก าหนดแนวทางในการจดการศกษาใหสอดคลองกบความประสงคของสงคมในขณะเดยวกบสงคม และทกคนตองมสวนรวมและสนบสนนการจดการศกษาดงกลาว ซงเปนภารกจในชวงการปฏบตตามภารกจของหนวยงาน สถานศกษา องคกรทางการศกษา สถาบนทางศาสนา สถาบนทางสงคม ครอบครว ชมชน ฯลฯ ตองใหความรวมมอกนในการจดการศกษาใหเปนไปตามนโยบายและแผนทก าหนดไว ในขนตอนนเองทบรบทดานวฒนธรรม คานยม ความเชอ ศาสนา พฤตกรรมของคนในสงคมจะมบทบาทตอระดบการมสวนรวมในการจดการศกษาในรปแบบและลกษณะตาง ๆ เชน การเปนคณะกรรมการในหนวยงานและสถานศกษา องคกรทางการศกษาในรปแบบตาง ๆ สถาบนทางสงคมทจะชวยผลกดนนโยบายและแผนการศกษา สถาบนครอบครวและชมชนทจะมสวนชวยในการจดการศกษา และอบรมภายในครอบครวในลกษณะของการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ฯลฯ สงเหลานหากในสงคมใด ทองถนใด ภมภาคใด จงหวดใดมความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน มความปรารถนารวมกน มการประสานประโยชนในสงคมรวมกน ไมมความขดแยงกนในรปแบบและลกษณะตาง ๆ จะกอใหเกดความรวมมอกน และสนบสนนการจดการศกษาของสงคมและทองถนใหความเจรญกาวหนาและบรรลผลตามนโยบายและแผนการศกษาทก าหนด 2. บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนา รวมทงบรบททางสงคมบางประการ เชน ภาษา ชาตพนธ ขนบธรรมเนยมประเพณ ฯลฯ มทงผลดและผลลบตอการบรหารจดการศกษาในการปฏบตตาม

55

นโยบายและแผน หากมการใชยทธศาสตรและวธการทเหมาะสม อาจกอใหเกดความขดแยงหรอในสงคมหรอชมชนทมความเหนขดแยงในบางกรณดงกลาว อาจกอใหเกดผลเสยและเปนอปสรรคตอการปฏบตตามนโยบายและแผนการศกษา โดยเฉพาะการใชภาษาในการสอสารในชมชนและทองถน ระเบยบปฏบตของคนในทองถน ความเชอมนในหลกของศาสนาทอาจมความขดแยงกบแนวนโยบายการศกษา สงเหลานจะน าไปสการรวมมอในการจดกจกรรมทางการศกษาในสถานศกษา การจดกจกรรมการเรยนตามหลกสตร การใชภมปญญาทองถน แตหากมการใชยทธศาสตรทเหมาะสม เชน มการท าความเขาใจรวมกน ใหชมชนและทองถนมสวนรวมในการจดการศกษา มสวนรวมในการจดกจกรรมการศกษา การเรยนการสอน การใชแหลงเรยนร ชวยกนอนรกษศลปะและวฒนธรรมทองถน มการจดตงองคกรและบคคลในการประสานงานรวมกนระหวางองคกรหรอหนวยงานและสถานศกษากบชมชนและทองถน กจะชวยท าใหการประสานงานดขน และมผลทางบวกตอการน านโยบายและแผนไปสการปฏบตในระดบพนท ทองถนและสถานศกษา 3. บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนา มผลตอการสรางความสมพนธระหวางองคกรทางการศกษา สถานศกษา ครและบคลากรทางการศกษากบประชาชนและชมชนหรอทองถน เนองจากองคกรทางการศกษาโดยเฉพาะอยางยงสถานศกษาซงเปนองคกรหลกในการน านโยบายการศกษาไปปฏบตในระดบทองถน และชมชน ตองอยใกลชดกบชมชน ซงตามหลกการแลวสถานศกษาเปนองคกรหนงของชมชนและเปนของทกคนในชมชน คณะคร อาจารยและบคลากรทางการศกษาเปนเพยงผปฏบตในสถานศกษาเทานน ดงนนหากความสมพนธระหวางชมชนและบคลากรในชมชนกบคณะคร อาจารยและบคลากรในสถานศกษามความใกลชด มความสมพนธอนดตอกน ชวยเหลอเกอกลตอกน สนบสนนกจกรรมทางการศกษาของสถานศกษา เพราะโรงเรยนเปนของชมชนโดยไมมการน าความแตกตางในดานวฒนธรรม ความเชอ ศาสนา ฯลฯ มาเปนตวก าหนดบทบาทและภารกจหนาทและความรบผดชอบ แตคณะครและบคลากรทางการศกษาและชมชนตางรวมมอรวมใจในการจดการศกษาเพอเดกไทยและคนไทยทกคน กจะท าใหนโยบายและแผนการศกษาทก าหนดไวประสบความส าเรจ 4. การสงเสรมและสนบสนนการจดการศกษาของหนวยงานและสถานศกษาในชมชนและทองถน เนองจากภารกจดานการจดการศกษาเปนภารกจทกวางขวางและมความตอเนองตลอดชวตของทกคน ท าใหตองมการใชทรพยากรและงบประมาณในการด าเนนการจ านวนมาก เฉพาะก าลงงบประมาณของสวนกลางคงไมเพยงพอทจะน ามาใชเพอใหการปฏบตตามนโยบายประสบความส าเรจ ตองอาศยความรวมมอและสนบสนนจากชมชนและทองถน ทงในรปของคาใชจาย วสดอปกรณ อาคารสถานท แหลงเรยนร การจดกจกรรมการศกษาและการเรยนการสอน การใชภมปญญาทองถน ฯลฯ หากบรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนาเปนตวชวยในการประสานความรวมมอกน กจะท าใหการระดมทรพยากรจากชมชนและทองถนเปนไปอยางมประสทธภาพ และสามารถพฒนาการศกษาของชมชนและทองถนใหไปสเปาหมายและนโยบายไดและท าใหนโยบายและแผนการศกษาของชาตบรรลผล จากทกลาวมาแลว บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนาจะมผลกระทบตอการน านโยบายและแผนการศกษาไปปฏบตโดยมผลตอความส าเรจตามเปาหมายทก าหนด ทงนแลวแตยทธศาสตรในการจด

56

การศกษาจะไดมการน าบรบทดงกลาวมาใชประโยชนในการสรางการมสวนรวม สรางความรวมมอ สรางความสมพนธระหวางชมชนและสถานศกษา และการระดมทรพยากรเพอการจดการศกษาของชมชนและทองถนเพยงใด ซงขนอยกบสถานการณ และความร ความสามารถของผบรหารการศกษาและผบรหารสถานศกษาในทองถนและชมชนเปนส าคญ รวมทงการสนบสนนจากสวนกลางและผก าหนดนโยบายและแผนดวย

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.2.3 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.2.3 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.2 เรองท 13.2.3

57

เรองท 13.2.4 บรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนการศกษา

การประเมนนโยบายและแผนเปนขนตอนสดทายของกระบวนการก าหนดนโยบายและแผน กลาวคอ เพอมการก าหนดนโยบายและแผนแลว ตองมการน านโยบายและแผนไมปฏบตใหบรรลผลตามเปาหมายทก าหนดและขนตอนสดทาย คอ การประเมนผลการปฏบตตามนโยบายและแผนวาบรรลผลมากนอยเพยงใด มปญหาและอปสรรคตอการปฏบตหรอไม รวมทงการน าผลการปฏบตไปใชในการปรบปรงงานเหลานนตอไปอยางไร รวมทงการปรบนโยบายและแผนใหเหมาะสมในสถานการณและความตองการในอนาคต จากทน าเสนอมาแตตน จะเหนไดวาบรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนามอทธพลและสงผลกระทบตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา รวมทงการปฏบตตามนโยบายและแผนดงกลาว ส าหรบการประเมนผลการปฏบตตามนโยบายและแผนน บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนาตางมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนทางการศกษาเชนเดยวกน กลาวคอ 1) การประเมนผลการปฏบตงานตามนโยบายและแผนทางการศกษา จะตองอยภายใตการยอมรบและความเหนดวยของสงคมและชมชน ทงน ความเปนจรงแลวตามหลกการประเมนผลจะตองขนอยกบตวชวดความส าเรจเปนส าคญ แตในบางครงและบางสถานการณบรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนากมอทธพลหรอมบทบาททจะท าใหผลการประเมนเปลยนแปลงไป โดยจะตองไมสงผลกระทบตอความรสกและการรบรของชมชนและสงคม โดยเฉพาะอยางยงความเชอทางศาสนา ระเบยบประเพณและคานยมทสงคมยอมรบและถอปฏบตตอเนองกนมาอยางชานาน จนถอวาเปนวถชวตของชมชนและผคนในสงคม เชน ปจจบนมการวจยเกยวกบคานยม การยอมรบการคอรปชนในสงคมไทย พบวา เยาวชนและประชาชนสวนหนงยอมรบไดหากตนเองไดรบประโยชนและประเทศชาตพฒนา ซงเปนผลการวจยทขดแยงกบคานยมและความรสกของคนไทยทมมาแตเดม และมการรณรงคในการสรางคานยมทตอตานการคอรปชนในปจจบน 2) การประเมนนโยบายและแผนการศกษาบางครงผลการประเมนมผลกระทบตอภาพลกษณหรอความเชอถอของสงคมทมตอบคลากรหรอองคกรทมชอเสยง หรอมอทธพลตอความคดและอทธพลทางการเมอง เชน ความลมเหลวในนโยบายและแผนของรฐบาลในบางประการ ความผดพลาดในการด าเนนนโยบายและแผนทอยภายใตการก ากบดแลของผมอ านาจหรอชอเสยงในสงคม การด าเนนงานทไมประสบความส าเรจขององคการหรอคณะบคคลทก าหนดนโยบาย ฯลฯ ท าใหมการเบยงเบนผลการประเมนหรอไมมการประเมนผลแตอยางใด ปลอยใหนโยบายและแผนเหลานนผานไปอยางขาดการประเมนและปรบปรงและไปรเรมโครงการใหม เปนตน ในทางตรงกนขามหากผลการประเมนสงผลดตอองคบคคล คณะองคกร ฯลฯ กจะมการสงเสรมการประเมนผลอยางเตมทเพอสรางภาพลกษณใหกบตนเองและองคกร นอกจาก

58

วฒนธรรมภายในองคกรและวฒนธรรมทางสงคมกจะมผลตอการประเมนผลนโยบายและแผนการศกษาเชนเดยวกน 3) บรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนามผลตอการน าผลการประเมนไปปฏบตหรอปรบปรงงาน ในกรณนหากผลการประเมนไมสงผลดหรอภาพลกษณตอองคกร บคคลหรอขดแยงกบความรสกและการยอมรบของสงคม หรอแบบแผนการประพฤตทสบตอกนมา แมผลการประเมนจะออกมาอยางใดกไมสามารถน าไปแกไขปญหา และด าเนนการตอไปได เพราะจะเกดแรงตอตานจากบคคลและองคกรทมความคดเหนแตกตางกนในเชงวฒนธรรม คานยมและความเชอทางศาสนา ซงผลตอการปรบปรงนโยบายและแผนทางการศกษาเชนเดยวกน จากทกลาวมาบรบททางวฒนธรรม คานยมและศาสนา จะมผลกระทบตอการประเมนนโยบายและแผนใน 3 ลกษณะ กลาวคอ หากผลการประเมนขดแยงหรอกระทบตอความเชอ วฒนธรรมและคานยมของคนในสงคม ผลการประเมนมผลกระทบภาพลกษณขององคกร บคคลหรอหนวยงานทมอ านาจและการน าผลประเมนไปปรบปรงและพฒนางานจะเปนไปไดยาก หากไมสอดคลองกบวฒนธรรม คานยม ความเชอและศาสนาทประพฤตปฏบตกนสบมา

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.2.4 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.2.4 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.2 เรองท 13.2.4

59

ตอนท 13.3 กรณตวอยาง โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 13.3 แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 13.3.1 กรณตวอยางบรบททางสงคมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา เรองท 13.3.2 กรณตวอยางบรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและ แผนการศกษา แนวคด

1. บรบทหรอสภาวะแวดลอมทางสงคมและหมายรวมถงคณภาพประชากร และสาธารณสขเปนปจจยส าคญทมสวนในการก าหนดกรอบ ทศทางและยทธศาสตรในการจดการศกษาของไทยมาตลอด นบแตการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา การน านโยบายและแผนทางการศกษาไปสการปฏบตทงในระดบกระทรวง ทบวง กรม และในระดบพนท รวมถงการประเมนนโยบายและแผนการศกษา ทงนเพราะหากการก าหนดนโยบาย การปฏบตตามนโยบายและการประเมนนโยบายและแผนการศกษาไมสอดคลองและสนบสนนตอบรบททงหลายดงกลาวจะกอใหเกดปญหาและอปสรรคในการจดการศกษาทงในระดบนโยบายและระดบปฏบต กรณศกษาทนาสนใจส าหรบบรบททางสงคม คณภาพ ประชากรและอน ๆ มอทธพลตอการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา ไดแก กรณการปฏรปการศกษารวบ 2 (2552-2561) ของกระทรวงศกษาธการ

2. บรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมมบทบาทและอทธพลตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา การปฏบตตามนโยบายและแผน และการประเมนนโยบายและแผนทางการศกษาเชนเดยวกบบรบทดานอน ๆ เพราะบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมมผลตอพฤตกรรมของคนในสงคม มบทบาทตอการหลอหลอมจตใจ การสรางความส านก ความรวมมอ การแสดงออกในแตละดานของวถชวตและความเปนอย และมบทบาทตอการสรางภมคมกนทางวฒนธรรม ความคดและความเชอ ฯลฯ ของคนในสงคมทมตอสภาวะแวดลอมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวในทกดาน กรณศกษาทนาสนใจ คอ การก าหนดบทบาทและยทธศาสตรในการจดการศกษาของไทยใหสอดคลองกบบรบทดงกลาวตามทก าหนดไวในรฐธรรมนญ แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตและแผนแมบทดานวฒนธรรมของชาต

60

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 13.3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายถงบรบทดานสงคมตลอดจนคณภาพประชากรและสาธารณสขทมตอการก าหนดนโยบายและแผนการศกษา การปฏบตตามนโยบายและการประเมนนโยบายไดอยางถกตองและยกตวอยางประกอบกรณการปฏรปการศกษารอบท 2 ไดอยางชดเจน

2. อธบายถงบทบาทของบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมทมตอนโยบายและแผนการศกษาในรปแบบและลกษณะตาง ๆ และยกตวอยางกรณการก าหนดนโยบายและแผนการศกษาตามกรอบแผนหลกดานวฒนธรรมแหงชาตไดอยางชดเจน

61

เรองท 13.3.1 กรณตวอยางบรบททางสงคมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา

บรบททางสงคมมขอบเขตกวางขวางไมจ ากดอยเพยงสภาพสงคม การรวมกลมของชมชน สถาบนตาง ๆ ทางสงคม ระเบยบแบบแผนหรอขอบญญตทางสงคมเทานน ยงหมายรวมไปถงบรบททางดานคณภาพของประชากร การศกษาและฝกอบรม สาธารณสขและโภชนาการหรอสขภาพอนามยของประชาชน และความสงบเรยบรอยและความผาสกของประชาชนในภาพรวมอกดวย บรบททางสงคมประการหนงทมความส าคญอยางยงตอการพฒนาประเทศกคอ การสรางคณภาพของประชากรใหมคณลกษณะและคณสมบตตามทสงคมและประเทศชาตตองการ เพอเปนก าลงส าคญในการพฒนาสงคมและประเทศชาต จากการปฏรปการศกษาตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ไดผานพนชวง 10 ป แรกมาแลว (2542-2551) แตจากการประเมนผลการปฏรปการศกษาในชวงทผานมาแมวาจะประสบความส าเรจในหลายประการ เชน การปรบปรงโครงสรางและระบบการบรหารการศกษา การกระจายอ านาจการบรหารการศกษา การปรบปรงหลกสตรการศกษาในแตละระดบ แตผลจากการประเมนเมอผาน 10 ปผานมากลบพบวาคณภาพการศกษาของไทยไมไดมการพฒนาไปเทาทควรโดยเฉพาะผลสมฤทธทางการเรยนในรายวชาหลกทเปนพนฐานในการพฒนาประเทศและผเรยนในทกระดบการศกษาไมมคณลกษณะและคณสมบตตามทสงคมไทยพงประสงค ขาดการใชสตปญญาและวจารณญาณในการแกไขปญหา ขาดทกษะในการศกษาหาความรเพมเตม ขาดระเบยบวนย ความซอสตยสจรต การมจตสาธารณะ ขาดการมความรกและผกพนในความเปนชาตและยดมนในสถาบนหลกของสงคมและประเทศจงมความจ าเปนตองมการปฏรปการศกษาในรอบท 2 (2552-2561) โดยรบดวน แสดงใหเหนวาการศกษาในชวงทผานมาไมอาจตอบสนองเปาหมายของสงคมทจะตองพฒนาคนภายในชาตใหมคณลกษณะและคณสมบตทตองการของสงคม ประชากรมคณภาพทางการศกษาต า สงผลตอการพฒนาประเทศโดยเฉพาะอยางยงในยคแหงการแขงขนในสงคมโลก จากกรณศกษาของการปฏรปการศกษาในรอบท 2 (2552-2561) นเปนการสะทอนใหเหนถงบรบททางสงคม คอ การพฒนาคณภาพของประชากร การเสรมสรางคณลกษณะของประชากรทเออตอการพฒนาและการแขงขนในสงคมโลก มอทธพลตอการก าหนดนโยบายและแผนทางการศกษา การปฏบตตามนโยบายทางการศกษา และการก ากบตดตามประเมนผลการจดการศกษาอยางชดเจน โดยในเปาหมายของการปฏรปการศกษาในรอบสองไดก าหนดกรอบแนวทางในการจดการศกษาไวหลายประการ กลาวคอ :- 1) วสยทศนและเปาหมาย

วสยทศน “คนไทยไดเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ” ภายใต 4 แนวทางใหม ไดแก การพฒนาคณภาพคนไทยยคใหม การพฒนาครยคใหม การพฒนาสถานศกษาและแหลงเรยนรยคใหม และการพฒนาการบรหารจดการยคใหม โดยมเปาหมายทส าคญ ดงน

62

วสยทศน : “คนไทยไดเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ” ภายใต 4 แนวทางใหม

เปาหมาย รายละเอยดตามเปาหมาย การพฒนาคณภาพคนไทยยคใหม การพฒนาคณภาพคนไทยยคใหม เดกไทยและคน

ไทยในอนาคตเปนคนเกง คนด มความสข ด ารงรกษาความเปนไทยและรเทาทนกบสถานการณของโลก

การพฒนาครพนธใหม โครงการครพนธใหมดวยกระบวนการผลต การอบรมครประจ าการใหมความพรอมยงขน ใหมจตวญญาณแหงความเปนครและเปนวชาชพชนสง

การพฒนาสถานศกษาและแหลงเรยนรยคใหม สถานศกษาทกระดบและทกประเภท ตองไดรบการพฒนาใหเปนแหลงเรยนรอน ๆ เชน หองสมด พพธภณฑ สวนสตว อทยาน วทยาศาสตร และเทคโนโลย เปนตน ใหเปนศนยการเรยนรส าหรบประชาชนทวไป

การพฒนาการบรหารจดการใหม มงเนนการกระจายอ านาจเพอใหมการบรหารสถานศกษาทมความคลองตวและเปนอสระมากทสดควบคไปกบการเนนธรรมาภบาล

2) มาตรการเพอการด าเนนการเพอใหบรรลเปาหมาย ประกอบดวย

- การพฒนาคณภาพและมาตรฐานการศกษา - การเพมโอกาสทางการศกษาและเรยนร - การสงเสรมและการมสวนรวมจากทกภาคสวนในการจดการศกษา

3) ยทธศาสตรและตวชวดความส าเรจตามเปาหมาย (4 ยทธศาสตร/20 ตวชวด) ยทธศาสตรท 1: คนไทยและการศกษามคณภาพไดมาตรฐานสากล ม 7 ตวชวด

1) ผลสมฤทธทางการเรยนในวชาหลก 2) ผลสมฤทธทางการเรยนในวชาคณตศาสตรและวทยาศาสตร 3) ความสามารถดานภาษาองกฤษ 4) ความสามารถดานเทคโนโลยสารสนเทศ 5) สดสวนผเรยนมธยมปลายสายอาชวศกษา : สามญศกษา 6) คณภาพของผส าเรจอาชวศกษาและอดมศกษา 7) จ านวนปการศกษาของคนไทย

63

ยทธศาสตรท 2 : คนไทยใฝร : สามารถเรยนรไดดวยตนเอง รกการอานและแสวงหาความรอยางตอเนอง ม 5 ตวชวด 1) ผเรยนมทกษะในการแสวงหาความรไดดวยตนเอง รกการเรยนรและมการ

พฒนาตนเองอยางตอเนอง 2) อตราการเรยนรของประชากรชวงอาย 15-60 ป 3) การเพมจ านวนผเขารบการบรการจากแหลงเรยนร 4) อตราการใชเวลาของคนไทยในการอานหนงสอนอกเวลาเรยน นอกเวลาท างาน 5) การเพมสดสวนผใช internet เพอการเรยนร

ยทธศาสตรท 3 : คนไทยใฝด : มคณธรรมพนฐาน มจตส านกและคานยมพงประสงคเหนแกสวนรวม มจตสาธารณะและมวฒนธรรม ประชาธปไตย ม 5 ตวชวด 1) จ านวน/อตราของผเรยนทมคณธรรม จรยธรรมและความเปนพลเมองด 2) จ านวนคดเดกและเยาวชนทถกด าเนนคดโดยศาลพนจและคมครอง 3) จ านวนเดกทมอายต ากวา 15 ปทมการตงครรภ 4) จ านวนเดกทเขารบการบ าบดยาเสพตด 5) สดสวนของคนไทยทประกอบกจทางศาสนา กจกรรมเพอประโยชนตอผอน

ยทธศาสตรท 4 : คนไทยคดเปน ท าเปนและแกปญหาเปน : มทกษะในการคดและปฏบต มความสามารถในการแกไขปญหา มความคดรเรม สรางสรรค มความสามารถในการสอสารฯ ม 3 ตวชวด 1) ความสามารถในการวเคราะห สงเคราะห มวจารณญาณและความคด

สรางสรรค 2) สมรรถนะของผจบอาชวศกษา/อดมศกษา การเขาสตลาดแรงงานและการ

ประกอบอาชพอสระ 3) การเพมขนของจ านวนแรงงานทจบการศกษาสงกวาระดบมธยมศกษา

ตอนตนและการมทกษะทางวชาชพตามมาตรฐาน (อนง มการก าหนดระดบ (scales) ตามแตละตวชวด (indicator) ดวย โปรดศกษาเพมเตมและ

คนควาไดจากเอกสารและ website ทเกยวกบการปฏรปการศกษา ทศวรรษท 2 (2552-2561) 4) ขอสงเกตจากแนวทางการปฏรปการศกษา ทศวรรษทสอง (2552-2561)

1) ไมไดมการก าหนดหลกการและกระบวนการใหม แตเนนการเสรมตอจากทไดปฏบตมาแลวในทศวรรษแรก แตใหความส าคญแตการจดการศกษาทม “คณภาพ” เพมขน

2) เปนการขยายขอบเขตของการมสวนรวมและภารกจการศกษาในรปแบบอน ๆ ไดแก การขยายขอบเขตของการศกษาอยางเปนทางการ (formal) และระบบการเรยนร

(learning) โดยทวไป

64

ทกภาคสวนของสงคมมสวนรวมในการจดการศกษา ไมเฉพาะหนวยงาน/บคคลในภาคการศกษาเทานน

กระจายการศกษาสทกภาคสวนของประเทศ โดยเนนบทบาทของทองถน ชมชน และภาคเอกชน

3) เงอนไขแหงความส าเรจ : จะส าเรจไดจากการมสวนรวมของทกฝาย ไมเพยงกระทรวงศกษาธการเทานน

จากกระบวนทศน เปาหมายและยทธศาสตรในการปฏรปการศกษาทศวรรษทสอง (2552-2561) หนวยงานและสถานศกษาสามารถน าไปปฏบตใหบรรลผลในสถานศกษาไดอยางกวางขวาง จ าแนกตามเปาหมายทง 4 ประการ ดงน การพฒนาคณภาพคนไทยยคใหม การพฒนาคณภาพคนไทย หนวยงานและสถานศกษา สามารถด าเนนการไดหลายทางทเกยวกบการจดการศกษาในสถานศกษา โดยสามารถด าเนนการไดโดยการบรการทางการศกษาแกผเรยนและประชาชนทงในระบบและนอกระบบโรงเรยน และการศกษาตามอธยาศย ซงสถานศกษาสามารถด าเนนการตามบทบาทและหนาทตามทพระราชบญญตการศกษาแหงชาตก าหนด ส าหรบผเรยนทอยในระบบการศกษานน สถานศกษาจะตองมการปรบปรงและพฒนาหลกสตรใหมองคประกอบและการจดกระบวนการเรยนการสอนใหผเรยนมคณลกษณะและคณสมบตตามทสงคมและประเทศชาตพงประสงค ส าหรบการศกษาส าหรบผอยนอกระบบโรงเรยน สถานศกษาสามารถใหบรการดานการศกษา การฝกอบรม การเผยแพรกจกรรมตาง ๆ และการจดกจกรรมรวมกบชมชนเพอพฒนาความร ความคด ประสบการณ ฯลฯ แกชมชนและสงคม รวมทงจดกจกรรมและรวมกบชมชนในการจดกจกรรมทางดานศาสนาและระเบยบประเพณ เผยแพรความรและเขาใจเกยวกบสงคม การเมอง การปกครอง เศรษฐกจ วฒนธรรม รวมทงการรวมกบชมชนในการแกไขปญหาทางสงคม เชน ยาเสพตด วยรนและพฤตกรรมทไมพงประสงคบางประการ การพฒนาครพนธใหม หนวยงานทรบผดชอบในการจดการศกษาและการพฒนาครจะตองมการวางแผนปฏบตการในเรองนอยางรบดวนในสวนของสถานศกษานน แมวาสถานศกษาจะไมอยในฐานะทจะผลตครและจางครไดเอง แตสถานศกษาถามแนวทางในการพฒนาครทมอยแลวใหเปนครทมความร ความสามารถและสมรรถนะในการสอน มเทคนคและวธการสอน การใชอปกรณการเรยนการสอน ความเอาใจใสและความรบผดชอบในหนาทมจรรยาบรรณในวชาชพ มการพฒนาตนเองในทางวชาการและการสอน มความรกและศรทธาในวชาชพ มจตวญญาณในความเปนคร ฯลฯ กจะสามารถทจะเปนครพนธใหมตามนยนได ส าหรบผบรหารสถานศกษาจะมบทบาทอยางส าคญทจะตองมการจดวธการทจะพฒนาครอยางตอเนอง มการนเทศทาง

65

การศกษา สงเสรมการวจยทจะน ามาชวยในการเรยนการสอน การมภาวะผน าในทางวชาการและใหความส าคญกบกระบวนการเรยนการสอนในสถานศกษาตามภารกจหนาทหลกของสถานศกษา การพฒนาสถานศกษาและแหลงเรยนรยคใหม สถานศกษาเปนแหลงเรยนรหลกในการเรยนการสอนโดยตรง ดงนน สถานศกษาจะตองมความพรอมในทกดานเกยวกบการเรยนการสอนทงหลกสตร คร อปกรณ อาคารสถานทและอปกรณอ านวยความสะดวกในการเรยนการสอน สถานศกษาตองแหลงแสดงหรอสาธตเกยวกบการศกษาใหกบผเรยนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนน สถานศกษาจะตองมความรวมมอกบชมชน องคการ สถาบน และทองถน ฯลฯ ในการวางแผนและพฒนาแหลงเรยนรของนกเรยนและชมชน เชน แหลงโบราณสถานและโบราณคด อทยานวทยาศาสตร อทยานประวตศาสตร แหลงขนบธรรมเนยมประเพณของทองถน วถชวตและการด ารงชวตของชมชน สถาบนทส าคญของชมชน ฯลฯ เพอเปนแหลงเรยนของผเรยนในโรงเรยนและชมชนทอยในพนทและเครอขายการรบบรการทางการศกษาจากสถานศกษา การพฒนาการบรหารจดการใหม ตามแนวการปฏรปการศกษาตงแตเรมตนจนปจจบน ใหความส าคญแกการกระจายอ านาจจากกระทรวงไปสสถานศกษาดงจะเหนไดจากมการก าหนดใหสถานศกษาเปนนตบคคลเพอรองรบนโยบายการกระจายการบรหารจดการดงกลาว แตมสถานศกษาจ านวนมากยงไมมความพรอมทจะรองรบภารกจจากการกระจายอ านาจการบรหาร เชน การขาดแคลนบคลการ การขาดแคลนความรและประสบการณในการปฏบตงานของภารกจ เชน การเงน บญชและงบประมาณ การจาง และพสด การบรหารงานบคคล ฯลฯ เพราะบคลากรดานนไมมอยในสถานศกษาหรอมอยจ านวนนอย ตองใชผบรหารและครมาปฏบตหนาทดงกลาว สถานศกษาจงตองด าเนนการพฒนาดานนอยางรบดวน นอกจากนนการกระจายอ านาจการบรหารจดการยงหมายรวมถงการใหชมชน สงคม เขามามสวนรวมในการบรหารจดการสถานศกษามากขน เพอใหเกดการระดมทรพยากรจากทกภาคสวนมาใชในการจดการสถานศกษา ดงนน สถานศกษาจงตองมแผนในการด าเนนการในเรองนอยางชดเจน ทกลาวมาเปนแนวทางในการพฒนาสถานศกษาตามแนวการปฏรปการศกษาทศวรรษทสอง (2552-2561) โดยสงเขปเทานน เพอเปนการแสดงใหเหนวาบรบททางสงคม และความตองการทางสงคม โดยเฉพาะการสรางคณภาพของประชากรและคณลกษณะทพงประสงคของคนไทยทจะตอบสนองความตองการในการพฒนาสงคมและประเทศนน มความส าคญตอการก าหนดทศทางของการจดการศกษาและการปฏบตใหบรรลผล โดยหนวยงานและสถานศกษาสามารถก าหนดแนวทางการพฒนาไดโดยพจารณาจากเปาหมาย วสยทศน ยทธศาสตรและตวชวดความส าเรจของการปฏรปการศกษารอบสองดงกลาวมาแลว

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.3.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.3.1 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.3 เรองท 13.3.1

66

เรองท 13.3.2 กรณตวอยางบรบททางวฒนธรรมและคานยมทมผลกระทบตอนโยบายและแผนการศกษา

บรบทหรอสภาวะแวดลอมทางดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมมอทธพลตอความคดการกระท าและพฤตกรรมของคนในสงคมทกระดบตงแตระดบปจเจกชน ครอบครว ชมชน สถาบน องคการหรอสงคมในทกรปแบบ เนองจากบรบทเหลานมผลตอการสรางจตส านก ความรบผดชอบ ความรกและความผกพนตอกนของคนในสงคม โดยผานความเชอพนฐานความเปนมนษย เชอชาต ศาสนา ภาษา วรรณกรรม ศลปะ ระเบยบประเพณ กฎหมาย ขอบงคบ และวถการด าเนนชวตของหมคนในสงคม ความเชอและพฤตกรรมของคนในสงคมถกถายทอดจากชนรนหนงไปสชนอกรนหนงในลกษณะของสงคมประกฤตหรอการถายทอดวฒนธรรมทางสงคม (socialization) ความเชอ วฒนธรรม ภาษา ระเบยบประเพณเหลานจะชวยยดโยงความเปนกลมชน ความรกและความผกพนของคนใหอยรวมกนอยางเหนยวแนน และเปนการสรางภมคมกนตอการเปลยนแปลงจากภายนอกสงคมหรออาจมการปรบตวใหสอดคลองกนไดอยางเหมาะสม ปจจบนอยในชวงของการเปลยนแปลงอยางรนแรงทกดานในยคโลกาภวตน แรงกดดนทมตอการเปลยนแปลงจากภายนอกหรอสงคมโลก และความตองการการเปลยนแปลงจากภายในประเทศกอใหเกดพลงผลกดนอยางมหาศาลตอระบบการวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของคนในสงคม บางสวนตองการใหมการเปลยนแปลง บางสวนตองการอนรกษสงทดงามและบางสวนตองการบรณาการหรอผสมผสานในสงทดทงเกาและใหมเขาดวยกน กอใหเกดความขดแยงในทางความคด ทางสงคม ทางการเมองและแบบแผนการประพฤตและการปฏบตของคนในสงคม อาจมการใชความรนแรงในการแกไขปญหา เกดการแตกแยกและขาดความสามคคกน ฯลฯ ซงปรากฏอยในสงคมไทยในปจจบนซงอาจเรยกวาเปนจดแหงการเปลยนแปลง หากมการบรหารจดการกสามารถควบคมระดบการเปลยนแปลงไวใชในภาวะทเหมาะสม กจะท าใหสงคมไปสการพฒนาแตถาหากควบคมไมได ขาดสตและการใชปญญากจะกอใหเกดปญหาลกลามใหญโตสงผลเสยตอสงคมและประเทศชาต เพอการปองกนและการระงบยบย งการเปลยนแปลงอยในระดบทเหมาะสมเกดประโยชนตอสงคมและประเทศชาต จงไดมการก าหนดกรอบนโยบายดานสงคม การศกษา ศาสนาและวฒนธรรมไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรทกฉบบ โดยเฉพาะรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ไดก าหนดไวในมาตรา 78 และ 79 และมการก าหนดทศทางการจดการงานดานวฒนธรรม ศาสนา คานยม ไวในแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต (2550-2559) แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) และแผนพฒนาการศกษาของกระทรวงศกษาธการ (ฉบบท 11 : 2555-2559) ดงแผนภมกรอบแนวคดตอไปน

67

แผนภม : การสงเคราะหความเชอมโยงและอทธพลของบรบทดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยม ตอการจดการศกษา

แรงกดดนจากภายนอก/ สงคมโลก

แรงกดดนจากโลกาภวตนและการสอสาร

แรงกดดนตองการเปลยนแปลงจากภายในชาต

วฒนธรรม ศาสนาและคานยม

ยทธศาสตรการเปลยนแปลง

1. การตอตาน 2. การยอมรบ 3. การผสมผสาน 4. การเลอกปฏบต

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (2550) (แนวนโยบายดานศาสนา สงคม การศกษาและวฒนธรรม)

แผนหลกดานวฒนธรรมของชาต

(2550-2559)

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

(2550-2559)

แผนพฒนาการศกษาของกระทรวงศกษาธการ

(2550-2559)

วสยทศน/ยทธศาสตร/มาตรการ/นโยบาย

แผนกลยทธ/แผนปฏบตการ

หนวยงาน/สถานศกษา/องคการ

เยาวชน/ประชาชน/สงคม/ชมชน/ประเทศชาต

68

จากแผนภมขางตน แรงกดดนจาก 3 สวนทมผลตอการเปลยนแปลงวฒนธรรม ศาสนาและคานยม ไดแก แรงกดดนการเปลยนแปลงจากภายนอกหรอจากสงคมโลก กระแสโลกาภวตนและการสอสาร และแรงกดดนตองการเปลยนแปลงจากภายในประเทศทเกดจากกลมคน สงคมจะมผลอยางส าคญตอการเปลยนแปลงดานวฒนธรรม ความเชอทางศาสนาและคานยมของสงคมทเคยยดถอปฏบตมาเพอไปสสงใหม วฒนธรรมอนใหม ส าหรบสงคมไทยแลวเมอไดรบแรงกดดนจากแหลงดงกลาวจะมยทธศาสตรตอการเปลยนแปลงโดยทวไปอย 4 วธการ คอ การตอตานการเปลยนแปลง (resistance) การยอมรบการเปลยนแปลงในทกดานหรอทกกรณ (passive) การผสมผสานระหวางสงเกาและสงใหม (integration) และการเลอกยอมรบในสงทเหนวามประโยชน (selection) มาประพฤตและปฏบต ส าหรบในระดบชาตแลวจะมการก าหนดกรอบแนวทางเหลานไวในนโยบายดานการศาสนา สงคม การศกษาและวฒนธรรมไวในรฐธรรมนญซงรฐธรรมนญฉบบน พ.ศ. 2550 ไดก าหนดแนวนโยบายดงกลาวไวในมาตรา 78 และ 79 กลาวคอ มาตรา 78 ก าหนดไววา “รฐตองใหความอปถมภและคมครองพระพทธศาสนาและศาสนาอน สงเสรมความเขาใจอนดและความสมานฉนทระหวางศาสนกชนของทกศาสนา รวมทงสนบสนนการน าหลกธรรมของศาสนามาใชเสรมสรางคณธรรมและพฒนาคณภาพชวตและมาตร 79 (3) รฐตองด าเนนนโยบายในการพฒนาคณธรรมและมาตรฐานการศกษาใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ และสงคม สนบสนนใหผเรยนมความคดสรางสรรค สรางเสรมและปลกฝงความรและจตส านกทถกตองเกยวกบคณธรรม จรยธรรม แบบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ความรรกสามคค ความมระเบยบวนย... และมาตรา 79 (6) อนรกษ ฟนฟ ปกปองและเผยแพรศลปวฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณของชาต ตลอดจนคานยมอนดงามและภมปญญาทองถนและตองปลกฝงและสงเสรมใหประชาชนมจตส านกในเรองดงกลาว อนง ส าหรบแผนหลกดานวฒนธรรมของชาต (พ.ศ. 2550-2559) ไดน าเอากรอบนโยบายดงกลาวมาก าหนดเปนกรอบแนวทางในการพฒนางานดานวฒนธรรมและการศาสนา คานยมของประเทศชาตไวอยางชดเจนโดยมการก าหนดวสยทศน พนธกจ ยทธศาสตรและเปาประสงคไวตามแผนภมตอไปน (รายละเอยดเพมเตม โปรดศกษาไดจากแผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559 ของกระทรวงวฒนธรรม ซงคณะรฐมนตรมมตเหนชอบในหลกการ เมอวนท 5 สงหาคม 2552 และมอบหมายใหหนวยงานทเกยวของน าแผนดงกลาวไปปฏบตตอไป

69

แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต (พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๙)

ปรชญา วฒนธรรมเปนยทธศาสตร

ในการเสรมสรางความเขมแขง สรางจตส านก คานยม

คณธรรม และจรยธรรม ทดงาม ของคนในชาต

วฒนธรรมเปนทนและ พลงขบเคลอน

ในการพฒนาสงคม เศรษฐกจ และคณภาพชวต

วฒนธรรมเปนปจจยส าคญ ในการเสรมสรางความสามคค

และสมานฉนท ของคนในชาต และนานาชาต

วสยทศน ใชมตทางศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมในการขบเคลอนและประสานความรวมมอกบทกภาคสวน

เพอสรางสงคมคณธรรม พนธกจ

๑. อปถมภ คมครอง และ สงเสรมศาสนา ศลปะ

วฒนธรรมของชาต และความ หลากหลายทางวฒนธรรมใหคง

อยอยางมนคง

๒. สนองงานส าคญ ของสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย ใหสบทอด และพฒนา

อยางยงยน

๓. สรางสรรคสงคมสนตสขดวยมตทางศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมใน ทกระดบ

๔. สงเสรมใหทกภาคสวน สนบสนนและมสวนรวมในการด าเนนงานทางวฒนธรรมเพอเชดชคณคาและจตวญญาณของ

ความเปนไทย

๕. สรางคณคา ทางสงคม และสงเสรม มลคาเพมทางเศรษฐกจ ดวยทนทางวฒนธรรม

ยทธศาสตรท ๑ พฒนาระบบ

บรหารจดการงาน ศาสนา ศลปะ และ

วฒนธรรม

ยทธศาสตรท ๒ อนรกษ สบทอด และ

สงเสรมการด าเนนงานดาน ศาสนา ศลปะ วฒนธรรม

บนพนฐานความ หลากหลายทางวฒนธรรม

ยทธศาสตรท ๓ ธ ารง รกษา สถาบน ชาต ศาสนา และ

พระมหากษตรย ใหคงอยคสงคมไทย

ยทธศาสตรท ๔ สรางสงคมคณธรรมในกระแสโสกาภวตน

ยทธศาสตรท ๕ สรางภาคขบเคลอนการด าเนนงานทางศาสนา ศลปะ และ

วฒนธรรม

ยทธศาสตรท ๖ น าทนทาง

วฒนธรรม สรางมลคาเพมทาง

เศรษฐกจ และคณคาทางสงคม

เปาประสงค ระดบบคคล ๑. คนไทยมความร ความเขาใจงานดานวฒนธรรม และสามารถรกษาอตลกษณของตนบนความหลากหลายทางวฒนธรรม ๒. คนไทยรเทาทนการเปลยนแปลง มคานยมและปรบปรงวถชวตไดอยางเหมาะสมกบบรบทของชมชน และสงคม ๓. คนไทยมความภาคภมใจในความเปนไทย และมความเปนน าหนงใจเดยวกนทามกลางความหลากหลายทางวฒนธรรม ๔. คนไทยใชคณธรรมน าความรสรางสรรคสงคมใหเขมแขงและมนคง ระดบชมชน/สงคม ๑. สงคมไทยเปนสงคมแหงความสงบสข มความเอออาทรซงกนและกน ๒. สงคมไทยเปนสงคมแหงคณธรรม มเครอขายความรวมมอ และความสมครสมานสามคค เปนน าหนงใจเดยวกนทามกลางความหลากหลายทางวฒนธรรม ระดบประเทศ ๑. ประเทศไทยสามารถเผยแพรวฒนธรรมไทยไปทวโลก และใชวฒนธรรมเปนสอในการสรางความสมพนธหรอแกไขปญหาความขดแยงระหวางประเทศ ๒. ประเทศไทยสามารถสรางมลคาเพมทางเศรษฐกจและคณคาทางสงคมดวยทนทางวฒนธรรม

วฒนธรรมทพงประสงค หมายถง ๑. คณลกษณะคนไทยทมความเอออาทร กตญญ มเมตตา ขยนหมนเพยร ประหยด ซอสตย มวนย สภาพ รกษสงแวดลอม ๒. ความรก ความสามคค ความภมใจในชาตก าเนด (รกชาต รกแผนดนเกด)

70

อนง การจะบรรลปรชญา วสยทศน พนธกจ ฯลฯ ของแผนหลกดงกลาวขางตน จ าเปนตองอาศยความรวมมอจากหลายฝาย ทงภาครฐ เอกชน องคการ สถาบน หนวยงาน สถานศกษา ชมชนและประชาชนเอง ดงนนยงมการก าหนดใหทกภาคสวนมสวนรวมในการด าเนนการตามแผนแมบทดงกลาว ทงระดบทองถน ชมชน ระดบชาต องคการ มลนธและเครอขายเอกชนทกภาคสวน สถาบนการศกษา สถาบนสงคม สถาบนชมชน โดยเฉพาะในเรองการปลกฝงคานยม ความเชอ หลกธรรมทางศาสนา ฯลฯ กระทรวงศกษาธการไดมบทบาทอยางส าคญและน ามาสการก าหนดเจตนารมณ วสยทศน พนธกจ ฯลฯ ในการจดการศกษาของชาตตามแผนพฒนาการศกษา ระยะท 11 (2555-2559) ไวหลายประการดงปรากฏในทศทางการพฒนางานดานการวฒนธรรม ศาสนาและคานยมทกลาวมาแลวในขอ 5 (3) ในหวขอทศทางการพฒนาบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมของไทยในตอนตน นอกเหนอจากการก าหนดไวในแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555-2559) ดงกลาวมาแลวเชนเดยวกน จากทกลาวมาในตอนน จะเหนไดวาบรบททางวฒนธรรม ศาสนาและคานยมมบทบาทและอทธพลตอการก าหนดนโยบายและการจดการศกษาของชาต ในฐานะทการศกษาจะตองเปนปจจยในการพฒนางานดานวฒนธรรม ศาสนาและคานยมใหมความเจรญงอกงามและอยคกบสงคมไทยและเปนหลกยดในการประพฤตและปฏบตของคนในสงคม เพอความเปนปกแผนและความสงบสขรมเยนของสงคมไทยตลอดไป

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 13.3.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 13.3.2 ในแนวการศกษา หนวยท 13 ตอนท 13.3 เรองท 13.3.2