यशवंतराव चËहाण महाराÍ मु¯त िव Ïापीठ€¦ ·...

1

बी.एड.िवशेष िश ण (P21) B.Ed.Spl.Ed. (HI, VI, MR)

मािहतीपु तका :२०१९-२१

यशवंतराव च हाण महारा मु त िव ापीठ ानगंगो ी, गंगापरू धरणाजवळ, नािशक,४२२ २२२

आिण

भारतीय पुनव स पिरषद, नवी िद ली (आर.सी.आय.)

िश णशा िव ाशाखा

मािहतीपु तका २०१९-२१ | 2

मािहतीपु तका : २०१९-२१

बी.एड.िवशेष िश ण म वेश ि या वेळाप क

अ. . वेश ि येसंबंिधत तपशील कालावधी १. online वेश अज भरणे २० माच, २०१९ पयत २. गणुव ा यादी वेबसाईटवर उपल ध २५ माच, २०१९ ३. वेश फेरी : थम २७ माच ते १२ एि ल २०१९ ४. वेश फेरी : ि तीय १६ एि ल ते २६ एि ल २०१९ ५ क िनहाय िव ाथ वेशअज, कागदप े न दणी

क ाकडे सादर ३० एि ल, २०१९


मु त िव ापीठिवषयी मािहती महारा शासनाने यशवंतराव च हाण महारा मु त िव ापीठाची थापना १ जलैु १९८९ रोजी केलेली आहे. औपचािरक िश ण अधवट रािहले यांना अथ जन करीत पढेु िश ण घेता यावे. ा हेतनेू मु त िव ापीठाची थापना झाली. अशा िश णाचे अनेक लाभ आहेत. िनभळ ानसाधना करता यतेे. वतःची नोकरी, यवसाय वा उ ोग न या

ान-कौश यांतनू अिधक नेटका करता येतो. हा अनभुव जगभर या मु त िव ापीठां या शै िणक काय मातनू िश ण घेणा यांना येत आहे. यशवंतराव च हाण महारा मु त िव ापीठाचे काय े संपणू महारा रा य आहे. सेवा-उ ोग करणा या यवुक-यवुत या पढुील िश णाचा िवचार करणे अग याचे असले तरी ा िव ापीठाने लोकिव ापीठ बन याचे येय समोर ठेवले आहे. िश णाची समान संधी उपल ध क न देणे व यातनू सामािजक याय व समता िनम ण करणे, ही ा मु त िव ापीठाची उि टे आहेत.

मु त िव ापीठाची िश णप ती दरूिश ण (Distance Education) असते. ा प दतीत िव ा य ला अ ययन- सािह य िदले जाते. शै िणक काय मातील ा यि के, योग करता यावेत, वनीिफती व िच िफती ांचा लाभ हावा व त मागदशक अ यापकांचे मागदशन घेता यावे, हणनू िव ापीठा या अ यासक ांवर संपकस ांसाठी िव ाथ ना उप थत राहावे लागते. ा िव ापीठाचे मु य काय लय नािशक येथे असनू अ यासक े रा यभर िवखरुलेली आहेत. यामळेु िव ा य ना मागदशनासाठी नजीक या अ यासक ाचा लाभ घेता येतो. या िव ापीठाला २००२ या वष चा

Commonwealth of Learning या सं थेचा Áward of Excellence for Institutional Achivement’ िमळालेला आहे. िव ाशाखेिवषयी थोडेसे

या िव ापीठात एकूण आठ िव ाशाखा आहेत. यातील एक हणजे िश णशा िव ाशाखा होय. िव ापीठा या थापनेनंतर या िव ाशाखेने १९९१ म ये सेवांतगत िश कांसाठी बी.एड., १९९४ म ये एम.एड., शालेय यव थापन

पदिवका, १९९८ म ये सेवांतगत िश कांसाठी बी.एड. तर १९९९ पासनू वय-ंसाहा य गट बांधणी आिण बालसेिवका यांसारखे माणप पासनू संशोधनापयत िश ण म सु केले आहेत. या आधारे िव ापीठाला तळागाळातील लोकांपयत बहुसं यनेे पोहोचणे श य झाले. वष २०१५-१६ पासनू बी.एड. िवशेष HI आिण VI िश ण म सु झाले. तसेच २०१६ पासनू बी.एड.िवशेष MR वग तील िश ण मही सु कर यात आला आहे. शै िणक वष २०१९-२० साठी या िश ण मा या पाच या तुकडीची वेश ि या सु कर यात येत आहे. बी. एड. िवशेष िश ण िश ण मासंबंधी

‘िवशेष िश ण’ हणजे कणबधीर, अंध, मतीमंद, अ ययन अ मता असणारे, अ थ यंग व मदसंुबंिधत दबुलता असणा या हणजे िवशेष शै िणक गरजा असणा या िविवध कार या अपंग मुलांचे िश ण होय. हे िश ण अपंगां या िवशेष शाळेत, सवसाधारण मुलां या शाळेत, समावेिशत िश णांतगत सव शाळांम ये वशे िदले या अपंगांना या या गरजानसुार िदले जाते. नवीन िवचारधारेनसुार आता या मलुांना ‘अपंग’ असे संबोधले जात नाही. ा सव मलुांना आता ‘िवशेष गरजा असलेली हणजेच िद यांग मलेु’ असे संबोधले जाते. या मलुांचे िश ण िशि त िश कांिशवाय होऊ शकत नाही. हे िवशेष िश क- िश ण या महािव ालयास िदले जाते, या महािव ालयास ‘िवशेष िश ण अ यापक महािव ालय’ असे हणतात. या महािव ालयात िदले जाते. भारतीय पुनव स पिरषद (Rehabilitation Council of India), नवी िद ली यां या ारे या िश णासाठी अ यास म ठरिवला जातो. या महािव ालयांची िव ाथ सं या, वेशाचे िनकष यांना भारतीय पुनव स पिरषदेची मा यता असते. भारतीय पुनव स पिरषदे या क ीय न दणी रिज टर (CRR) म ये नाव न दिव यािशवाय कोणतीही य ती अथवा सं था या े ात काम क शकत नाही.


िश ण माची उि े १. मानवी िवकास, भारतीय िश ण, शालेय िवषयासंदभ तील िश णशा आिण अ ययनाचे मू यिनध रण

यािवषयी ान व कौश ये आ मसात करणे. २. िविवध अपंग व असणा या िव ा य या अपंग वाचे व प व यां या शै िणक गरजा याबाबत ान व

कौश ये आ मसात करणे. ३. िविवध अपंग व असणा या मलुांबरोबर िवशेष व समावेिशत पिर थतीत काम कर यासाठी शै िणक तरतुदी व

कौश ये यांबाबत संक पना मक आकलन करणे. ४. यावसाियक िवकासासाठी ान व कौश ये वृ गत करणे.

िश ण म पणू के यानंतर उपल ध संधी १. बी.एड. िवशेष पणू झा यावर समावेिशत िश णातील यिुनटम ये िश क हणनू काम करता येते. तसेच पाच

अपंग मुलांमागे एका िश काची िनयु ती शाळेतील एका म युिनटम ये केली जाते. २. महारा शासना या उपल ध आकडेवारीनुसार मा यिमक, उ च मा यिमक तरावर िविवध कार या अपंगांना

िशकिव यासाठी िशि त िश कांची आव यकता असते. ३. िश ण पणू झा यावर सव िश ा अिभयानांतगत समावेिशत िवशेष िश क/िफरते िश क हणनू काम करता

यतेे. ४. रा ीय िश ण मोिहमेअंतगत लवकरच िवषयत , िवशेष िश क, िरसोस टीचर हणनू या िवशेष िश कांची

िनयु ती केली जाणार आहे. यामळेु या िश कांची अिधक गरज आहे. ५. िश ण घेऊन िवशेष शाळेत िवशेष िश क हणनूही काम करता येते. ६. बी.एड. नंतर पदिवका तरावर अिध या याता हणनू काम करता येते.

पा ता १. यजुीसी मा यता ा त िव ापीठाची मान यिव ा, सामािजक शा ,े िव ान कवा वािण य िव ाशाखेतील पदवी

कवा पद यु र पदवीस िकमान ५० ट के गुण अिनवाय (४९.५ पे ा अिधक). (अ यासक ाने UGC मा यता ा त िव ापीठ यादी UGC या वेबसाईटव न काढून यावी. मुंबई हदी िव ापीठाची पदवी वेशासाठी पा

धर यात येणार नाही.)

कवा इंिजिनअ रग कवा टे नॉलॉजीतील पदवी कवा पद यु र पदवी अस यास िकमान ५५ ट के गुण अिनवाय.

२. राखीव वग साठी वरील दो ही पिर े ात ५ ट के गुणसवलत दे यात यईेल. ३. खालील पिर े ात येणा या उमेदवारांसाठी अितिर त गणु दे यात यतेील.

३.१ भारतीय पुनव स पिरषद मा यता ा त यावसाियक पदिवका (DSE) २ ट के ३.२ भारतीय पुनव स पिरषद मा यता ा त यावसाियक पदवी (B.Ed.) ३ ट के ३.३ अपंग व असणारी य ती ३ ट के ३.४ अपंग व असणा या पा याचे आई /वडील ३ ट के ३.५ वातं य सैिनक पती / प नी, मलुगा / मलुगी (अिववािहत ) २ ट के ३.६ भकंूप त व क प त िवधवा व पिर य ता यापैकी एकाच

संवग साठी- २ ट के

* आजी/ माजी सैिनक, प नी,मलुगा, अिववािहत मलुगी २ ट के जागा (३.३ आिण ३.४ साठी ४० ट के अपंग व दशिवणारे िज हा श य िचिक सकाचे माणप असणे अिनवाय.)


४.पद यु र पदवीस ि तीय ेणीसाठी २, थम ेणीसाठी ३ आिण िवशेष ेणीसाठी ४ ट के अितिर त गणु दे यात यतेील. (विरल अितिर त गणु उमेदवारा या पदवी परी ेतील ा त ट केवारीत िमळवून गणुव ा यादी तयार कर यात यईेल. या उमेदवारास पदवी परी ते ५० ट यांपे ा कमी गुण असतील आिण याचा वशे पद यु र पदवी या आधारावर दे यात आला असेल, अशा उमेदवारास पद यु र पदवीसाठी या अितिर त गणुांचा लाभ िदला जाणार नाही. एकूण जागा: एकूण वेश सं या : भारतीय पुनव स पिरषदे या मा यतेनसुार िव ापीठातफ पाचशे िव ा य ना वेश दे यात यईेल. अ यासक िनहाय वशे मता ही भारतीय पुनव स पिरषदेने मा य के या माणे िन चत कर यात आली आहे. आर णाबाबत महारा शासन िनणयांचे व िनयमांचे पालन कर यात यईेल. आर ण बी.एड. िवशेष िश ण मासाठी वेश देताना शासना या आर णाचे माण पढुील माणे राहील.

अ. . संवग ट केवारी १. अनसुिूचत जाती व अनसुिूचत जातीमधील बौ द धम वीकारले या य ती (SC) १३ २. अनसुिूचत जमाती (S.T) ७ ३. िवमु त जाती ३ ४. (जानेवारी १९९० पवू या २८ व त सम जाती) (N.T.१) (ब) २.५ ५. भट या जमाती (घनगर व त सम जमाती) (N.T.२) (क) ३.५ ६. भट या जमाती (वंजारी व त सम जमाती) (N.T.३) (ड) २ ७ इतर मागासवग य (OBC) १९ एकूण ५०

अ) चिलत शासन िनणयानसुार या जात ना नॉन-ि मीलेअर माणप कवा जात पडताळणी दाखला आव यक आहे, यांनी या माणप ा या स य ती अंितम वेशा यावेळी मूळ माणप ासह सादर करणे अिनवाय राहील. अ यथा संबंिधत उमेदवाराचा समावेश खु या संवग त कर यात येईल. ब) नॉन-ि मीलेअर माणप हे शासनाने वेळोवेळी िस द केले या िनणयानसुार असणे अिनवाय राहील. क) शासनाने वेळोवेळी िस द केले या शासन िनणयानुसार समावेश कर यात आले या संवगिनहाय जाती, उपजाती तसेच संवग ब ल या या िनणयानसुार आर णासाठी पा राहतील. टीप १) घटना मक आर ण महारा ातील िनवासी उमेदवारास लाग ूराहील.

२) आर णा या संदभ त महारा शासनाने महारा शासनाने वेळोवेळी िनगिमत केले या िनणयानुसार कायवाही कर यात यईेल.

५.३ िवशेष मागास वग बाबतची (S.B.C) तरतूद महारा शासना या उ च व तं िश ण िवभाग शासन िनणय टीईएम/३३९७-१२९२६-(९०८६)/तांशी-१, िद.११ जलैु, १९९७ नसुार आरि त जागा एकूण ५० ट के कर यात आ या आहेत. या शासन िनणया या तरतुदीनसुार

१. िवशेष मागास वग त या जाती आहेत. यापैकी काही जाती इतर मागासवग यांम ये समािव ट हो या. यामळेु सु वातीस िवशेष मागास वग या माणप धारक उमेदवारांची जात या मागास वग म ये समािव ट होती, या मागास वग या आर णासाठी पा समज यात यईेल.

२. गणुव ा यादीनसुार वशे ि या पणू झा यानंतर जर कोण याही मागासवग य वग साठी आरि त असले या जागांपैकी काही जागा िर त रािह या तर या जागेवर एकूण वेश मते या जा तीत जा त दोन ट यापयत िवशेष मागासवग य उमेदवारांना वेशासाठी ाधा य दे यात यईेल.


नॉन-ि मीलेअर बाबत वेळोवेळी िस द होणारे यायालयाचे व शासनाचे िनणय लागू राहतील. टीप: मागासवग य वग तील काही जागा िर त रािह यास या खालील गटातील अंतगत बदलाने भर या जातील.

१. VJA/NTB/C उमेदवार उपल ध नस यास आिण NTD चा उमेदवार उपल ध अस यास ती जागा NTD

ला दे यात यावी . यानंतर पढुील माणे अंतगत िनवड कर यात यईेल . VJ A NT B NT C NT D

२. राखीव वग तील वरील ह तांतरातही उमेदवार उपल ध न झा यास पुढील माने यांचे ह तांतरण होईल. SC ST VJA NTB NTC NTD OBC SBC OPEN ३. राखीव वाग तील सव उमेदवार संप यास २ ट के जागा SBC ला दे यात या यात.

राखीव वग तील उमेदवार संप यानंतरच या जागा खु या वग साठी ह तांतिरत कर यात या यात. राखीव वग तील गुणव ा यादी संप यानंतरच ती ा यादीतील उमेदवार वेशासाठी िवचारात घे यात यावते.

एकूण जागा : एकूण वेश सं या : भारतीय पुनव स पिरषदे या मा यतेनसुार िव ापीठातफ पाचशे िव ा य ना वेश दे यात यईेल. अ यासक िनहाय वेश मता ही भारतीय पनुव स पिरषद आिण य. च. म. मु त िव ापीठाने मा य के या माणे या पु तकेत शेवटी दशिव यात आली आहे. वेश ि या

बी.एड.िवशेष िश ण मासाठी गणुव ा यादी िव ापीठातफ कािशत केली जाणार आहे. HI / VI / MR वग तील येक अ यासक ासाठी िव ाथ सं या िनध िरत कर यात आलेली अस याने मदुत संप यानंतर आले या

िव ा य ना वेश िमळणार नाही. गणुव ा यादी कािशत होणार नसली तरीसु ा संपणू वशे ि या अ यासक ावर online प तीने राबिवली जाणार आहे. online वेशअज भर यापवू िव ा य नी इय ा दहावीपासनूची गुणप के व इतर कागदप े अ यासक सयंोजक / सहा यक याचेंकडून तपासनू यावयाची आहेत. वेश घेऊ इ छणारा उमेदवार वशेासाठी पा असेल तरच अ यासक ांनी पढुील वेश ि या करावयाची आहे. वेश ि या पणू झा यानंतर िव ाथ अपा ठर यास अ यासक , िव ापीठ आिण िव ा य पुढे अनेक अडचणी िनम ण होतात. यामळेु अ यासक ावर online वेश देतानाच या या सव कागदप ांची काटेकोर पडताळणी अ यासक संयोजक / सहा यक यांनी करावयाची आहे. ऑनलाईन वेश ि या

१. बी.एड. िवशेष वशे ि या २०१९-२१ साठी http://ycmoudigitaluniversity.ac या संकेत थळावर जा. २. ‘बी.एड.िवशेष ऑनलाईन वेश ि या २०१९-२१ साठी अज भर यासाठी येथे लक करा.’ या पय यावर

लक करा. ३. वेश ि येची न दणी कर यासाठी ‘रिज टर ऑनलाइन’ या बटनावर लक करा. ४. वेश अज भर यापवू मािहतीपु तक व संबंिधत ऑनलाईन मािहती काळजीपवूक वाचा. ५. वेश अज इं जी भाषेत भरा. ६. ीनवर िदसणा या िरका या जागेतील आव यक मािहती यो य प तीने भरा.

गट १ १ अनसुिूचत जाती व नवबौ (SC) अनसुिुचत जमाती (ST) गट २ १ िवमु त जाती (VJ)(अ) २ भट या जमाती (NT १) (ब) गट ३ १ अ )भट या जमाती (NT २)(क) २ भट या जमाती (NT ३)(ड)

ब) इतर मागासवग य जाती (OBC)

Register online

http://ycmoudigitaluniversity.ac


७. ही मािहती भर यानंतर आप याला एक यजुर आईडी आिण पासवड िमळेल. यानसुार लॉगइन क न बघा आिण पासवड बदला. ( वेशअज शु क खु या वग साठी पये ४००/- आिण राखीव वग साठी पये २००/- इतके आहे. सदरचे शु क ऑनलाईन प तीने भरावयाचे आहे.)

वेश अज शु क भर यानंतरची ऑनलाइन अज ि या १. अज म ये पढुील मािहती भरणे आव यक आहे १. य तगत मािहती २. संपक ब ल मािहती ३. शै िणक अहता

कागदप ,े फोटो आिण सहीची कॅन कॉपी ४.इतर आव यक मािहती. २. वरील सव मािहती न दिव यािशवाय अज ची पतूता होणार नाही. ही मािहती न दिवताना नावाचे इं जी/मराठी

पे लग प ा काळजीपवूक भराव.े तसेच वतःचा चाल ूअसणारा मोबाईल नंबर ावा कारण िव ापीठाकडून होणारा सव कारचा संपक ाच नंबरवर कर यात यईेल.

३. वेश अज ची शु क भर या या पावतीची ट या. य वेश ि या ४. अ यासक ाकडून वेश िन चत झा यानंतर ट घेतले या वशे अज सोबत सव कागदप ां या स य ती

जोडून अ यासक ावर जमा करा. ५. अ यासक ाकडून online वेश िन चत करतांनाच थम वष चे वैक पक अ यास म िनवड यासाठी

मािहतीपु तकातील पृ ठ .१४ व १५ वरील मािहती वाचा व काळजीपवूक अ यास म िनवडून खा ी क न या. नंतर हा अ यास म बदलता येणार नाही.

६. थम वष चे िश ण म शु क . १४,०००/- भरतांना िव ापीठ शु क .७,०००/- online प तीने तर अ यासक शु क . ७०००/- अ यासक ावर रोख भरावयाचे आहेत.

७. टीबािधत उमेदवारांसाठी ित ही वष साठी िश ण म शु कापैकी िव ापीठ िह याचे शु क ( . १४,०००/-) पणूपणे माफ करता येईल. परंतु यासाठी ािधकृत अिधका याने मािणत केलेला िद यांग वाचा दाखला सादर करणे अिनवाय असेल. उविरत अ यासक शु क ( .१४,०००/- ) अ यासक ावर भरावे लागेल.

८. दो ही शु क अदा के यानंतरच आपला वशे अंितम होईल. शु क िवभाजन त ता

शु काचा तपशील थम वष ि तीय वष ततृीय वष िव ापीठ

शु क अ यासक शु क

िव ापीठ शु क

अ यासक शु क

िव ापीठ शु क

अ यासक शु क

नोदणी शु क १०० --- १०० --- १०० --- शै िणक शु क १,५०० --- ११५० --- ५५० --- िवकासिनधी १, ००० --- १५०० --- ५०० ---

िश ण म वेश शु क ५० --- ५० --- ५० --- ीडा- सां कृितक शु क ५० ५० ५०

परी ा शु क ४,३०० --- २,१५० --- ७५० --- वषिनहाय शु क ७,००० ७००० ५००० ५००० २००० २०००

एकूण १४,०००/- १०,०००/- ४०००/-


िव ाथ व अ यासक यांनी यावयाची द ता उमेदवाराने भरलेला वेश अज अ यास क ास ा त झा यानंतर अज आिण कागदप ांची पडताळणी अ यास

क ामाफत कर यात येईल याम ये काही टुी आढळ यास अ यासक संचालक / ाचाय माफत वेश र केला जाईल. यामळेु वशे अज त यो य व स य मािहती भरणे तसेच यो य झेरो स कॉपीज जोडणे िह सव वी उमेदवाराची जबाबदारी असनू चकुीची मािहती भर यामळेु वेश र झा यास यासाठी संबंिधत उमदेवारच जबाबदार राहील.

िव ा य साठी सचूना िव ा य ने वरील माणे तीन वष त थम वष – १४,००० ,ि तीय वष – १०,००० आिण ततृीय वष – ४,००० असे

एकूण पये २८,००० इतके शु क तीन ट यात अदा करावयाचे आहे. िश ण म मा यम

अ) ततु िश ण माचे मा यम मराठी असेल. या िश ण मासाठी तयार केलेले सव अ ययन सािह य मराठीत असेल. या अ यास मांसाठी मराठीतील अ ययन सािह य उपल ध नसेल या अ यास मांसाठी ता परु या व पात इं जीतील अ ययन सािह य उपल ध क न दे यात यईेल. अ यासक ावरील समं ण आिण इतर कामकाजही मराठी मा यमातून असेल. या उमेदवारांना अंतगत काय / ा यि क काय व अंितम परी ेसाठी हदी / इं जी मा यम यावयाचे अस यास यांना िव ापीठाची पवूपरवानगी घेणे बंधनकारक राहील.

आ) अंितम परी े या नपि का मराठी व इं जी दो ही मा यमातनू असतील. मराठी भाषेतील नपि का माण मान यात यईेल.

िश ण म संरचना अ) ेयांक : ८० ( १ ेयांक हणजे ३० ते ३५ तासांचा अ यास ) आ) अ यास तािसका : २४००-२६०० घ ाळी तास इ) िश ण म कालावधी : सदर िश ण मात पाच स े हणजेच अडीच वष चा िकमान कालावधी असेल.

िश ण माचा न दणी कालावधी पाच वष चा असेल. या कालावधीत िश ण म यश वीपणे पणू न झा यास उमेदवारास िव ापीठाने िन चत केलेले शु क भ न िश ण मासाठी पनुन दणी करावी लागेल.

ई) िश ण म : स िनहाय संरचना बी.एड. िवशेष िश ण (HI)`

अ

अ यास म संकेताकं

RCI संकेताकं

अ यास म ता वक/ ा यि क

अ यास तािसका

ेयांक गणु

स पिहले १ EDU281 A1 मानवी वाढ आिण िवकास ता वक १३० ४ १०० २ EDU282 A2 भारत आिण समकालीन िश ण ता वक १३० ४ १०० ३ EDU292 B7 सांवेिदक अपंग वाची ओळख ता वक ६५ २ ५० ४ EDU293 B8 म जासं था िवकासासंबंिधत अपंग वाची

ओळख ता वक ६५ २ ५०

५ EDU294 B9 चलनवलनिवषयक अपंग व व बहुअपंग वाची ओळख

ता वक ६५ २ ५०

६ EDU332.1 E1 ॉस िडसिॅबलीटी अँड इ लुजन ा यि क ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००

स दसुरे १ EDU283 A3 अ ययन, अ यापन आिण मू यिनध रण ता वक १३० ४ १०० २ EDU341 A4 िवषय अ यापनाचे िश णशा (शा ) ता वक १३० ४ १००


or EDU342 िवषय अ यापनाचे िश णशा (गिणत) ता वक १३० ४ १०० or EDU343 िवषय अ यापनाचे िश णशा (इितहास) ता वक १३० ४ १०० EDU344 िवषय अ यापनाचे िश णशा (भगूोल) ता वक १३० ४ १०० ३ EDU291 B6 समावेिशत िश ण ता वक ६५ २ ५० ४ EDU321 C12 मू यिनध रण आिण गरजांची ओळख ता वक १३० ४ १०० ५ EDU333.1 E2 अपंग व िवशेषीकरण ा यि क ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००

स ितसरे १ EDU346 A5 िवषय अ यापनाचे िश णशा : मराठी ता वक १३० ४ १०० or EDU347 िवषय अ यापनाचे िश णशा : हदी ता वक १३० ४ १०० EDU348 िवषय अ यापनाचे िश णशा : इं जी ता वक १३० ४ १००

२ EDU322 C13 अ यास म संरचना अनकूुलन आिण मू यमापन

ता वक १३० ४ १००

३ EDU323 C14 ह त पेण आिण अ यापन कायिनती ता वक १३० ४ १०० ४ EDU333.2 E2 अपंग व िवशेषीकरण ा यि क १३० ४ १०० एकूण ५२० १६ ४००

स चौथे १ EDU301 B10 मागदशन आिण समुपदेशन ता वक ६५ २ ५० or EDU302 बालसंगोपन आिण िश ण ता वक ६५ २ ५०

or EDU303 वग यापनात मािहती सं ेषण व तं ानाचे उपयोजन (ICT)

ता वक ६५ २ ५०

or EDU304 ौढ िश ण ता वक ६५ २ ५० or EDU305 वयं सहा य गट आिण िश ण ता वक ६५ २ ५० EDU309 ेल आिण सहा यक साधने ता वक ६५ २ ५० २ EDU324 C15 तं ान आिण अपंग व ता वक १३० ४ १०० ३ EDU325 C16 मनोसामािजक आिण कौटंुिबक सम या ता वक ६५ २ ५० ४ EDU335 F1 मु य अपंग व (िवशेष शाळेशी संबंिधत

अ यापन ) ा यि क १३० ४ १००

५ EDU326 D17 आशयाचे वाचन आिण आकलन ता वक ६५ २ ५० ६ EDU327 D18 िश णातील ना आिण कला ता वक ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००

स पाचवे १ EDU311 B11 अनु थती आिण गितशीलता ता वक ६५ २ ५० or EDU312 सं ेषण पय य: मौिखक प त/ मौिखक

पनुवसन आिण AVT ता वक ६५ २ ५०

EDU314 ऑ मटेिट ह आिण अ टरनेिट ह क यिुनकेशन

ता वक ६५ २ ५०

२ EDU328 D19 मलूभूत संशोधन आिण सं याशा ता वक ६५ २ ५० ३ EDU332.2 E1 ॉस िडसिॅबलीटी अँड इ लुजन ा यि क १३० ४ १०० ४ EDU336 F2 इतर अपंग विवषयक ा यि क ा यि क १३० ४ १०० ५ EDU337 F3 समावेिशत शाळा : ा यि क ा यि क १३० ४ १०० एकूण ५२० १६ ४०० ५ स े एकूण २६०० ८० २०००


बी.एड. िवशेष िश ण (VI) अ. . अ यास म

संकेतांक RCI संकेतां

क






५ EDU294 B9 चलनवलनिवषयक अपंग व आिण बहुअपंग वाची ओळख

ता वक

६५ २ ५०

६ EDU332.1 E1 ॉस िडसिॅबलीटी पेशलायझेशन ा यि क ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००

स दसुरे १ EDU283 A3 अ ययन,अ यापन आिण मू यिनध रण ता वक १३० ४ १०० २ EDU341 A4 िवषय अ यापनाचे िश णशा (शा ) ता वक १३० ४ १०० or EDU342 िवषय अ यापनाचे िश णशा (गिणत) ता वक १३० ४ १०० or EDU343 िवषय अ यापनाचे िश णशा (इितहास) ता वक १३० ४ १०० EDU344 िवषय अ यापनाचे िश णशा (भूगोल) ता वक १३० ४ १००

३ EDU291 B6 समावेिशत िश ण ता वक ६५ २ ५० ४ EDU351 C12 टबािधतांची ओळख व गरजांचे

मू यिनध रण ता वक १३० ४ १००

५ EDU333.1 E2 अपंग व िवशेषीकरण ा यि क ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००


२ EDU352 C13 अ यास म, अनकूुलन आिण िव तािरत पा म अ यापनाची कायिनती

ता वक १३० ४ १००


स चौथे १ EDU301 B10 मागदशन आिण समुपदेशन ता वक ६५ २ ५० or EDU302 बालसगंोपन आिण िश ण ता वक ६५ २ ५० or EDU303 वग यापनात मािहती सं ेषण व तं ानाचे

उपयोजन (ICT) ता वक ६५ २ ५०

or EDU304 ौढ िश ण ता वक ६५ २ ५० or EDU305 वयं सहा य गट आिण िश ण ता वक ६५ २ ५०

EDU309 ेल आिण सहा यक साधने ता वक ६५ २ ५०


२ EDU354 C15 टबािधतांचे िश ण आिण तं ान ता वक १३० ४ १०० ३ EDU355 C16 मनोसामािजक आिण कौटंुिबक सम या ता वक ६५ २ ५० ४ EDU335 F1 मु य अपंग व (िवशेष शाळेशी संबंिधत

अ यापन ) ा यि क १३० ४ १००





ता वक ६५ २ ५०

२ EDU328 D19 मलूभूत संशोधन आिण सं याशा ता वक ६५ २ ५० ३ EDU332.2 E1 ॉस िडसिॅबलीटी अँड इ लुजन ा यि क १३० ४ १०० ४ EDU336 F2 इतर अपंग विवषयक ा यि क ा यि क १३० ४ १०० ५ EDU337 F3 समावेिशत शाळा : ा यि क ा यि क १३० ४ १०० एकूण ५२० १६ ४००

५ स े एकूण २६०० ८० २००० बी.एड. िवशेष िश ण (MR) अ अ यास-

म संकेतांक RCI

संकेताकं अ यास म ता वक/

ा यि क अ यास तािसका




५ EDU294 B9 चलनवलनिवषयक अपंग व व बहुअपंग वाची ओळख

ता वक ६५ २ ५०

६ EDU332.1 E1 ॉस िडसिॅबलीटी पेशलायझेशन ा यि क ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००

स दसुरे १ EDU283 A3 अ ययन,अ यापन आिण मू यिनध रण ता वक १३० ४ १०० २ EDU341 A4 िवषय अ यापनाचे िश णशा (शा ) ता वक १३० ४ १०० or EDU342 िवषय अ यापनाचे िश णशा (गिणत) ता वक १३० ४ १०० or EDU343 िवषय अ यापनाचे िश णशा (इितहास) ता वक १३० ४ १०० EDU344 िवषय अ यापनाचे िश णशा (भगूोल) ता वक १३० ४ १००

३ EDU291 B6 समावेिशत िश ण ता वक ६५ २ ५०


४ EDU361 C12 मू यिनध रण आिण गरजांची ओळख ता वक १३० ४ १०० ५ EDU333.1 E2 अपंग व िवशेषीकरण ा यि क ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००


२ EDU362 C13 अ यास म संरचना अनकूुलन आिण मू यमापन

ता वक १३० ४ १००


स चौथे १ EDU301 B10 मागदशन आिण समुपदेशन ता वक ६५ २ ५० or EDU302 बालसंगोपन आिण िश ण ता वक ६५ २ ५० or EDU303 वग यापनात मािहती सं ेषण व तं ानाचे

उपयोजन (ICT) ता वक ६५ २ ५०

or EDU304 ौढ िश ण ता वक ६५ २ ५० or EDU305 वयं सहा य गट आिण िश ण ता वक ६५ २ ५०

EDU309 ेल आिण सहा यक साधने ता वक ६५ २ ५० २ EDU364 C15 तं ान आिण अपंग व ता वक १३० ४ १०० ३ EDU365 C16 मनोसामािजक आिण कौटंुिबक सम या ता वक ६५ २ ५० ४ EDU335 F1 मु य अपंग व (िवशेष शाळेशी संबंिधत

अ यापन ) ा यि क १३० ४ १००





ता वक ६५ २ ५०

२ EDU328 D19 मलूभूत संशोधन आिण सं याशा ता वक ६५ २ ५० ३ EDU332.2 E1 ॉस िडसिॅबलीटी अँड इ लुजन ा यि क १३० ४ १०० ४ EDU336 F2 इतर अपंग विवषयक ा यि क ा यि क १३० ४ १०० ५ EDU337 F3 समावेिशत शाळा : ा यि क ा यि क १३० ४ १०० एकूण ५२० १६ ४०० ५ स े एकूण २६०० ८० २०००


संपकस े २ वष आिण ६ मिहने कालावधीत ५ स े असतील. थम संपकस वेश ि यनंेतर आयोिजत कर यात येईल.

यानंतर साधारण ४/५ मिह यांत थम स परी ा होईल. या स परी ेनंतर जोडून दसुरे संपक स घे यात येईल. अशा प तीने येक स परी ेनंतर यापढुील स ासाठीचे संपकस आयोिजत कर यात येईल. या तुकडीसाठी पिहली चार संपकस े चौदा िदवसांची आिण अखेरचे पाचवे संपकस अंतरवािसतेसह अठरा िदवसांचे राहील.

संपक स ांना उमेदवारांची उप थती अिनवाय असेल. अंितम परी ेस पा हो यासाठी येक संपकस ात ८० ट के उप थती व सव संपकस े पणू करणे अिनवाय असेल. या िव ा य ची उप थती ८० ट यापें ा कमी राहील अशा िव ा य चे अंतगत गणु अ यासक ांकडून

िव ापीठाकडे पाठवले जाणार नाहीत. अशा िव ा य ना संबंिधत स ांत परी ेस बसता येणार नाही.

अडीच वष या कालावधीतील पाच संपकस े आिण स परी ांचे िनयोजन अ. . संपकस मांक वेश ि या संपकस ाचा िनयोिजत

कालावधी परी ेचा िनयोिजत

कालावधी १. पिहले संपकस फे ु.- माच २०१९ मे २०१९ (१४ िदवस) िडस.२०१९ २. दसुरे संपकस िडसे. २०१९/ जाने.२०२० मे /जनू २०२० ३. ितसरे संपकस फे ु.- माच २०२० मे २०२० िडस.२०२० ४. चौथे संपकस िडस. २०२०/ जाने.२०२१ मे/जनू २०२१ ५. पाचवे संपकस फे ु. - माच २०२१ मे- जनू २०२१ िडस.२०२१

सचूना : वरील संपकस ाचें िनयोजन आिण अंमलबजावणी िव ाथ तसेच अ यासक ानंा अिनवाय आहे.

अंितम परी ेस पा ते या अटी व ा यि क काय अ) सव संपकस ,े अंतगत काय आिण ा यि क काय पणू के यािशवाय अंितम परी ेस बसता येणार नाही. आ) िश ण मातील सव ा यि क काय ची पतूता के याचे अ यासक ाचे माणप िव ापीठास ा त झा यानंतर

छा िश कास परी ेस बस यास अनुमती दे यात यईेल. मू यमापन एकूण गणु : २००० ता वक भाग : १४०० गणु ा यि क भाग : ६०० गणु िश ण मात छा िश कांचे मू यमापन दोन कारे होईल.

अ) िश ण म पणू करीत असताना केले जाणारे अंतगत मू यमापन आ) िश ण मात येक स ानंतर होणारी अंितम लेखी परी ा.

ा यि क परी ेचे आयोजन व गुणदान अ यासक ामाफत होईल. ता वक भागातील अ यास मांसाठी अ तगत हणजे अ यासक ावरील गणुदान २५ ट के राहील. उविरत ७५ ट के भागाची अंितम परी ा िव ापीठ मु यालयमाफत घे यात यईेल. याचाच अथ अंितम परी ा आिण अंतगत मू यिनध रण यांचे मह व माण ७५:२५ असे राहील.

उ ीणतेचे िनयम अ) ता वक अ यास मात उतीण हो यासाठी िकमान ४० ट के व सव ता वक अ यास मात

एकि तिर या िकमान ५० ट के गुण िमळिवणे अिनव य राहील.


आ) ा यि क भागात उतीण हो यासाठी यके ा यि क भागात िकमान ४० ट के व सव ा यि क अ यास मात एकि तिर या िकमान ५० ट के गणु िमळिवणे अिनव य राहील.

अ यापनप ती आिण वैक पक अ यास म िनवडीबाबत सचूना बी.एड.िवशेष िश ण (HI / VI / MR ) िश ण म पणू करताना पाच स ात एकूण चार वैक पक अ यास मांची िनवड करावयाची आहे. हे अ यास म स दोन ते स पाच याम ये िनवडावयाचे आहेत. पिह या वष अ यासक ावर वेश िन चत करतानंा िनवडायचे अ यास म

१. स दोनमधील वैक पक अ यास म स दोनम ये येक िव ा य ला पाच अ यास म पणू करावयाचे आहेत. यातील दसुरा अ यास म िनवडताना

१. EDU341- िवषय अ यापनाचे िश णशा - शा , २. EDU342- िवषय अ यापनाचे िश णशा - गिणत, ३. EDU343- िवषय अ यापनाचे िश णशा - इितहास, ४. EDU344- िवषय अ यापनाचे िश णशा - भगूोल

या शालेय िवषय अ यापनप तीपैकी कोणतीही एक अ यापनप ती िव ा य ने िनवडायची आहे. िव ाथ वतः या आवडीनुसार कोणतीही एक अ यापनप ती िनवडू शकतो. कला शाखेतील पदवी कवा पद यु र पदवी ा त

िव ाथ इितहास कवा भगूोल अ यापनप ती िनवडू शकतात. िव ान शाखेची पदवी कवा पद यु र पदवी ा त िव ाथ गिणत अथवा िव ान अ यापनप तीची िनवड क शकतात. वािण य शाखेतील िव ाथ गिणत कवा भूगोल अ यास माची िनवड क शकतात. थम वष चा वशे अज भरताना हा अ यास म अज त नमदू करणे अिनवाय आहे. ि तीय वष या वेशा या वेळी िनवडायचे अ यास म (स तीन आिण चारचे वैक पक अ यास म ि तीय वष या वेशा या वेळीच िनवडायचे आहेत)

२. स तीनमधील वैक पक अ यास म स तीनम ये भाषािवषयक अ यापनप तीचा समावशे आहे. यात मराठी, हदी आिण इं जी या अ यापन प त चे पय य िव ा य ना दे यात आले आहेत.

१. EDU346- मराठी अ यापन प ती २. EDU347- हदी अ यापन प ती ३. EDU348- इं जी अ यापन प ती

यापैकी एक अ यास म िनवडायचा आहे. ३. स चारमधील वैक पक अ यास म

स चारम ये िव ा य ना ॉस डीसबॅीलीटी अँड इन लजुन या संदभ तील कौश याधािरत अ यास माची िनवड करावयाची आहे. यासाठी िव ा य स एकूण सहा पय य उपल धआहेत. यांपैकी िव ा य ने एका वैक पक अ यास माची िनवड चौ या स ात करावयाची आहे. ा अ यास मासाठी खालील पय य उपल ध आहेत.

१. EDU301- Guidance and Counseling २. EDU302- Early Childhood and Education ३. EDU303 - Application of ICT in Classroom ४. EDU304 - Adult Education ५. EDU305 - Self Help group and Education ६. EDU309- Braille and Assistive Devices

(स पाचचे वैक पक अ यास म ततृीय वष या वेशा या वेळीच िनवडायचे आहेत )


४.स पाचमधील वैक पक अ यास म स पाचम ये िव ा य ना िनवडले या वग त भावी अ यापन करतांना लागणा या कौश यांचे ान या

वैक पक अ यास मातनू िमळणार आहे. १. EDU311- Orientation and Mobility,(VI वग साठी ) २. EDU312- Communication Option: Oralism / Oral Rehabilitation Approachh,(HI वग साठी ) ३. EDU314- Augmentative and Alternative Communication) (MR वग साठी )

वग नसुार अ यासावयाचे अिनवाय िवशेष अ यास म

बी.एड.िवशेष िश ण (HI)

अ

अ यास म संकेताकं





स पिहले ६ EDU332.1 E1 ॉस िडसिॅबलीटी अँड इ लुजन (HI) ा यि क ६५ २ ५०

स दसुरे ४ EDU321 C12 मू यिनध रण आिण गरजांची ओळख ता वक १३० ४ १००

स ितसरे २ EDU322 C13 अ यास म संरचना अनकूुलन आिण

मू यमापन ता वक १३० ४ १००

३ EDU323 C14 ह त पेण आिण अ यापन कायिनती ता वक १३० ४ १०० स चौथे

२ EDU324 C15 तं ान आिण अपंग व ता वक १३० ४ १०० ३ EDU325 C16 मनोसामािजक आिण कौटंुिबक सम या ता वक ६५ २ ५० एकूण ५२० १६ ४००

स पाचवे - - - - - - - -

बी.एड.िवशेष िश ण (VI)

अ. . अ यास म संकेतांक





स पिहले ६ EDU332.1 E1 ॉस िडसिॅबलीटी पेशलायझेशन (VI) ा यि क ६५ २ ५०

स दसुरे ४ EDU351 C12 टबािधतांची ओळख व गरजांचे

मू यिनध रण ता वक १३० ४ १००

स ितसरे २ EDU352 C13 अ यास म, अनकूुलन आिण िव तािरत

पा म अ यापनाची कायिनती ता वक १३० ४ १००


२ EDU354 C15 टबािधतांचे िश ण आिण तं ान ता वक १३० ४ १००


३ EDU355 C16 मनोसामािजक आिण कौटंुिबक सम या ता वक ६५ २ ५० स पाचवे

- - - - - - - - बी.एड.िवशेष िश ण (MR)

अ अ यास- म संकेतांक





स पिहले ६ EDU332.1 E1 ॉस िडसिॅबलीटी पेशलायझेशन (MR) ा यि क ६५ २ ५०

स दसुरे ४ EDU361 C12 मू यिनध रण आिण गरजांची ओळख ता वक १३० ४ १००

स ितसरे २ EDU362 C13 अ यास म संरचना अनकूुलन आिण

मू यमापन ता वक १३० ४ १००


२ EDU364 C15 तं ान आिण अपंग व ता वक १३० ४ १०० ३ EDU365 C16 मनोसामािजक आिण कौटंुिबक सम या ता वक ६५ २ ५०

स पाचवे -

बी. एड. िवशेष िश ण (HI) अ यासक ाची यादी

अ

अ यासक संकेतांक अ यासक नाव व प ा संपक

१. 71270 साई ए यकेुशन सोसायटी, मु. पो. िगजवणे, ता. गड ह लज, िज. को हापरू िपन ४१६ ५०२

02327-222888, 223434, 278888 Mob-9422413535,9960512494 Email:[email protected]

२. 84130 जीवन िवकास ित ठानचे िवशेष िश णशा महािव ालय लातरू, लॉट नं.पी -४२, एमआयडीसी ,कळंब रोड ,लातरू -४१३ ५३१

02382-223081 Mob- 9423076817 Email- [email protected]

३. 44359

बी .एन .साओजी अॅकॅडमी, ितकान िवशेष िश णशा महािव ालय , पी -४२ ,

एमआयडीसी,बटुीबोरी , नागपरू-४४१ १२२

07104-202528 Fax-0712-2432316 Mob-9421807857, 9372481162 Email [email protected]

४. 62491

अयो या चिॅरटेबल टचे िवशेष िश णशा महािव ालय, ५१/२ िवकासनगर ,वानवडी , पणेु ४११ ०४०

020-26855460, 26856141 Fax-020-26856809 Mob-9423252940 ,9604872268 [email protected]

५. 62492

पांडुरंग शामराव मुळगावकर िवशेष िश ण महािव ालय , ल मीनगर ९३/१/बी , पवती पायथा, पणेु ०९

020-24232592,25656774 Fax-020-24232592 Mob -9890158154

६. 54449 यशवंतराव च हाण महारा मु त िव ापीठाचे बी.एड.िवशेष अ यासक , ानगंगो ी, नािशक ४२२ २२२

0253- 2231472, 2231714/15 ext . 2331, 3001

mailto:Email:[email protected]

mailto:[email protected]




Mob.- 9823332338 , 8530824844 9373078390, 9766471409, 9422292670

बी. एड. िवशेष िश ण (VI) अ यासक ाचंी यादी

अ. . अ यासक संकेताकं अ यासक नाव व प ा संपक

१ 12216

रा ीय अपंग क याण सं था (नॉफ), सं. गा. बा. िव ापीठाजवळ , मारडी रोड, अमरावती -४४४ ६०२

0721-2663478,2663016 Mob-9421742376 / 9975311853 Email- [email protected] , [email protected]

२ 44360 रा ीय टहीन िश ण आिण पनुवसन सं थागजानन मंिदराजवळ, मोिहतेनगर, नागलवाडी हगणा, नागपरू -४४० ०२३

07104-645360,645497 Mob-7755905874 Email [email protected]

३ 54420

नशॅनल असोिसएशन फॉर द लाइंड,नबॅ संकुल, लॉट नं .६६, ए–रोड लेन नं .३, एमआयडीसी, सातपरू, नािशक - ४२२ ००७

0253-2353578, 2364378 Mob- 7588306037, 9822027002 Email- [email protected]

अ. . अ यासक संकेताकं अ यासक ाचे नाव व प ा संपक

१ 3291A सिुहत जीवन टचे ‘लाईट हाउस’ िवशेष िश क

िश ण क , दामोदर नगर चचपाडा, पेण, रायगड. ४०२१०७

02143-253085 मोबाईल– 9892191918 [email protected]

२ 53217 ी संत गाडगेबाबा िश ण सं था, देशमुखवाडी, पाचोरा, िज. जळगाव

02596- 247385 / 9422223063 Email: [email protected]

3. 64114 परम साद चिॅरटेबल सोसायटीचे आशा कॉलेज ऑफ पेशल ए युकेशन, रिहमतपरू रोड, कोडोली, सातारा ४१५००४

मोबाईल- ०२१६२-२४४१२२, ८१४९१३६६८१ [email protected]

४. 54449

यशवंतराव च हाण महारा मु त िव ापीठाचे बी.एड.िवशेष अ यासक , ानगंगो ी, नािशक ४२२ २२२

0253- 2231472, 2231714/15 ext . 2331, 3001 Mob.- 9823332338,9004438746 8530824844, 9373078390, 9766471409, 9422292670

बी. एड. िवशेष िश ण (MR) अ यासक ाचंी यादी









िव ापीठाची िवभागीय क े

अ. . िवभागीय क नाव व प ा संपक

१ िवभागीय क - अमरावती ही.एम. ही. ते वलगाव रोड, पो ट - ही.एम. ही., अमरावती ४४४ ६०४.

(०७२१) २५३१४४५, २५३१२१० Fax - (०७२१) २५३१४४४ [email protected]

२ िवभागीय क - औरंगाबाद दारा-स ह नं.४१, सैिनकी मलुां या व तीगहृा या पवूस, नंदनवन कॉलनी, छावणी,

औरंगाबाद, ४३१००२.

(०२४०) २३७१०६६, २३७१०७७ Fax - (०२४०) २३७१०८८ [email protected]

३ िवभागीय क - मुंबई दारा - जग नाथ शंकरशेठ म.न.पा.ची मराठी ाथ. शाळा, दसुरा मजला, े अर ीज

(साऊथ), नाना चौक, ांट रोड (प.), मुंबई ४०० ००७

(०२२) २३८७४१८०, २३८७४१८७, २३८७४१७७, २३८७४१८३ [email protected]

४ िवभागीय क - नागपरू रावबहादरू डी. ल मीनारायण बंगला, िव ापीठ ीडा पिरसर, लॉं कॉलेज कॅ पस. अमरावती र ता, रिवनगर चौक, नागपरू ४४० ००१.

(०७१२) २५५३७२४, २५५३७२५ Fax - (०७१२) २५५३७२५ [email protected]

५ िवभागीय क - नािशक नािशक महानगरपािलकेची जनुी इमारत, दसुरा मजला, नवीन पंिडत कॉलनी, नािशक ४२२००२.

(०२५३) २३१७०६३, Fax - (०२५३) २५७६७५६ [email protected]

६ िवभागीय क - पणेु शाहीर अ णाभाऊ साठे शालागहृ, महापािलका शाळा .५ (मलुांची), ६५४, सदािशव पेठ हौदासमोर, कुमठेकर माग, पुणे ४११०३०

(०२०) २४४५७९१४, Fax - (०२०) २४४९११०७ [email protected]

७

िवभागीय क - को हापरू िशवाजी िव ापीठ पिरसर, पो ट ऑंफीसजवळ, िव ानगर, को हापरू ४१६००४.

(०२३१) २६०७०२२, Fax -(०२३१) २६०७०२३ [email protected]

८ िवभागीय क - नांदेड दारा - वामी रामानंदतीथ मराठवाडा िव ापीठ, ीडा इमारत, नांदेड ४२१ ६०६.

(०२४६२) २२९९४०, २८३०३८, Fax - (०२४६२) २२९९५० [email protected]

िव ापीठातील सबंिधत िवभागांचे संपक : १.िश णशा िव ाशाखा : ०२५३-२२३१४७२, २२३१७१४ / १५ ext . २३३१, ३००१, ३०१० २.न दणी क : ी. टी.के. सोनवणे : ९४०३७७४५५१, ९३२५६९९१५९ रमशे वाघ : ९४०४९६१४९६ ३.परी ा िवभाग : ०२५३ - २२३१४७९, २२३०७१६, २२३१७१४ / १५ ext. ३८१०, ३८०८ ४.परी ा क : ी. दीप शदे : ९४०३३७७४६१० / ी. हगणे : ९४०३७७४६८९









यशवंतराव चËहाण महाराÍ मु¯त िव Ïापीठ€¦ ·...

Documents