07ราชาภเษกพระเจากรงสเปน: พระราชบนทกเหตการณทสอสะทอนพระบคลกภาพของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

กตตชย พนโน * Kittichai Pinno

* ผชวยศาสตราจารยประจำาภาควชาภาษาตะวนออก  คณะโบราณคด  มหาวทยาลยศลปากร

The Spanish Coronation: The Account of Events Reflecting King Rama VI’s Personality

170 170

บ ท ค ด ย อ

บนทกประจำาวนเปนวรรณกรรมทมเนอหาเปนเรองสวนบคคล  ผเขยนรอยเรยงขนเพอแสดงเหตการณหรอเรองราวตามทรรศนะของตน  วรรณกรรมประเภทนแมจะนำาเสนออยางเปนอตวสย  แตเนอความบางตอนกมแงคดมมมองทนาสนใจ  และบางตอนอาจพบไดยากจากขอเขยนประเภทอน  ในทางวชาการ  ขอมลในบนทกอาจชวยใหเหนภาพสงคมในขณะนน  หรอชวยเตมเตมเรองราวทางประวตศาสตรได  สวนในทางวรรณกรรม  งานเขยนประเภทนจดอยในวรรณกรรมอตชวประวตซงเปนสารคดชวตบคคลทชวยใหผอานไดเหนบคลกภาพของผเขยน  ไดเรยนรและเขาใจทรรศนะทผเขยนมตอเรองราวและประสบการณชวต ราชาภเษกพระเจากรงสเปน เปนพระราชบนทกของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว  ทมคณคาทงในฐานะเปนบนทกเรองราวทางประวตศาสตร และเปนสอสะทอนพระบคลกภาพขององคผทรงพระราชนพนธ

ค�าส�าคญ: ราชาภเษกพระเจากรงสเปน, พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, บนทกประจำาวน, อตชวประวต, บคลกภาพ

171 171

A b s t r a c t

A diary is a form of literature whose contents concern personal accounts of its author in a way that expresses the author’s view about certain events or stories. Although its contents are presented in a subjective way, some of them have interesting subjects rarely found in other  kinds of writing. Academically,  a  record of  the person who witnessed an  event can reflect the social context of the time or become a jigsaw piece that helps complete the history.  In literary studies, a diary is categorized in the genre of autobiography, a non-fictive account of a person’s life, that makes the reader recognize the author’s personality and gives an insight into the author’s view of his/her life experience. The Spanish Coronation, a diary written by King Rama VI,  is worthy of consideration for its historical records and reflection of the author’s personality.

Keywords: The Spanish Coronation, King Rama VI, Diary, Autobiography, Personality 

172 172

บทน�ามนษยเปนสตวสงคม  มเรองเลา  (narrative)  และการเลาเรอง 

(narration) เพอใชสอสารแลกเปลยน และเรยนรประสบการณรวมกน  เรองเลามไดหมายถงเรองสมมตหรอเรองแตง เชน นทาน เรองสน นวนยาย ซงเปนบนเทงคด (fiction) เทานน แตอาจเปนเรองจรงซงอยในขอบขายงานเขยนสารคด (non-fiction) ไดดวย  เรองเลาประเภทหลงนนำาเสนอไดหลากหลายรปแบบ เชน ชวประวต อตชวประวต จดหมาย อนทน บนทกการเดนทาง บนทกประสบการณ ฯลฯ ในบรรดางานเขยนเหลาน อนทนหรอทเรยกกนโดยทวไปวาบนทกประจำาวนสามารถสะทอนบคลกภาพหรอความเปนตวตนของผเขยนไดเดนชดทสด 

บนทกประจำาวน (diary) เปนวรรณกรรมทบอกเลาเรองราวชวตรายวนของผเขยนเมอมปฏสมพนธกบเหตการณ บคคล หรอสงตางๆ ทเกดขนในแตละวน ทงนจะระบวน เวลา สถานท ขอมลสำาคญ ตลอดจนทรรศนะและความรสกนกคดทมตอเหตการณนนๆ  ไวดวย  เรองทบนทกสวนมากเกดขนจากสงทมากระทบใจและสรางความรสกตางๆ แกผเขยน เชน ความสข  ความยนด ความทกข  ความโศกเศรา  ความกงวลใจ  ฯลฯ  เหตการณหรอเรองราวทงหลายในบนทกจงมความสำาคญไมทางใดกทางหนงตอชวตของผเขยน  การจดบนทกประจำาวนในทางหนงจงเปนไปเพอทบทวนและใครครวญถงสงทไดพบเหนหรอไดกระทำาในแตละวน  นอกจากเพอเตอน

ราชาภเษกพระเจากรงสเปน: พระราชบนทกเหตการณทสอสะทอนพระบคลกภาพของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

173 173

ก ต ต ช ย พ น โ น

ความทรงจำาแลวยงเปนการระบายออกทางอารมณความรสกของผเขยนไดดวย

การเขยนบนทกประจำาวนเรมมมาตงแตเมอใดไมปรากฏหลกฐานแนชด  แตคงเปนธรรมเนยมอยางใหมในสงคมไทยสมยรชกาลท  5  กอนทความนยมเขยนบนทกประจำาวนจะแพรหลายออกไป  (ราชบณฑตยสถาน 2552: 542) วรรณกรรมประเภทบนทกประจำาวนชวงแรกๆ เปนบนทกรอยแกวเกยวกบการเดนทางหรอการทองเทยว เชน เรองจดหมายเหตรายวน ระยะทางเสดจประพาสไทยโยค จ.ศ. 1239  เรองจดหมายเหตรายวนระยะทางเสดจพระราชด�าเนนประพาสทางบก ทางเรอ รอบแหลมมลาย ร.ศ. 109 เรองจดหมายเหตรายวนระยะทางเทยวชวากวาสองเดอน เรองจดหมายเหตรายวนระยะทางเสดจประพาสชวาครงหลง ฯลฯ วรรณกรรมเหลานเปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หว ทถอเปน “ตนเคาการเขยนสารคดทองเทยวรนแรกในประเทศไทย” (สรต ใจสอาด 2542: 7) 

บนทกประจำาวนนอกจากจะเขยนในรปแบบบนทกการเดนทาง ดงพระราชนพนธทง 4 เรองขางตนแลว ยงอาจเขยนในรปแบบจดหมายไดดวย เชน พระราชหตถเลขาเมอเสดจประพาสหวเมองชายทะเลตะวนออก พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จดหมายนายทรงอานภาพเลาเรองเสดจประพาสตนครงแรก พระนพนธสมเดจพระเจาบรม

174 174

วงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ฯลฯ โดยทวไปบนทกประจำาวนเปนเรองสวนตวของผเขยนและของบคคลใกลชดจงไมนยมจดพมพเผยแพร จะมอยบางทมการพมพแตกมกเปนกรณเมอผเขยนลวงลบไปแลว  อยางไรกตามในปจจบนมการพมพบนทกประจำาวนรวมสมยเปนจำานวนมากแมผเขยนจะยงมชวตอย เชน บนทกสวนตวซายร ของ ซายร ซากาโมโตะ จนกวาเดกปดตาจะโต  ของ  สโรชา  กตตสรพนธ   เรไรรายวน  ของ  เรไร  สวรานนท กราบพระเจาอยหวรชกาลท 9 ของ ตณณา แดนเขตต ฯลฯ  แสดงใหเหนวางานเขยนประเภทนเปนทนยมเขยนนยมอานกนอยางกวางขวางมากขน

วรรณกรรมอกประเภทหนงทมลกษณะใกลเคยงกบบนทกประจำาวน คอบนทกความทรงจำา  (memoirs)  งานเขยนประเภทนมใชเรองทเขยนเปนรายวน แตเขยนขนหลงจากเหตการณทงหลายไดผานพนไประยะหนงแลวในลกษณะเปนการนกยอนหรอรอฟนความทรงจำา  และมเนอหาหลกเกยวกบบคคลอนทงในดานเรองราว  เหตการณ พฤตกรรม ฯลฯ มไดเนนเพยงเรองสวนตวของผเขยนเหมอนกบทปรากฏในบนทกประจำาวน  บนทกความทรงจำาทรจกกนโดยทวไปมหลายเรอง  เชน ประวตตนรชกาลท 6 พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จดหมายความทรงจ�าของพระเจาไปยกาเธอ กรมหลวงนรนทรเทว  ของพระองคเจาหญงก  หรอเจาครอกวดโพธ  (ตอมาคอกรมหลวงนรนทรเทว) ฟนความหลง ของเสฐยรโกเศศ (พระยาอนมานราชธน) ฯลฯ

บนทกประจำาวนเปนเรองเลาชวตสวนบคคล (personal narrative) ทนาสนใจ  แมจะเปนประสบการณชวตของปจเจกบคคลและมความเปน อตวสยสง แตเรองเลาดงกลาวกมสวนทเกยวของกบบคคลอน หรอเกยวของกบสงคมดวยในฐานะทผเขยนเองกเปนสมาชกคนหนงของสงคม  การอานวรรณกรรมประเภทนจงเทากบเปนการเรยนรประสบการณชวตของผอนเพอเปนประสบการณทางออมของผอาน ในขณะเดยวกนกจะไดเหนแงคดมมมองทผเขยนมตอสงรอบตวดวย  งานเขยนอตชวประวตจงมคณคาเพราะเปนทงบนทกทางประวตศาสตรและสงคมโดยเฉพาะอยางยงถาเรองนนเปน

175 175

เรองของบคคลสำาคญ ผมชอเสยง หรอผมอำานาจหนาทในสงคม  นอกจากนนการศกษาบนทกยงมขอดดานอนอกดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ  (2550:  16)  ไดทรงพระนพนธถงประโยชนของบนทกการเดนทางไววา “[ผอาน] จะไดทราบส�านวนตางๆ ในทางวรรณคด แลจะไดรเรองราวกลาวพรรณาถงประเทศสถานทตางๆ ซงผแตงไดไปรเหนมาดวยตนเอง เปนเครองประดบสตปญญาของผอานในทางความรดวยอกสถาน 1”

บทความนจะกลาวถงเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน (The Spanish Coronation)  พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในฐานะพระราชบนทกรายวนทบอกเลาเรองราว เหตการณ ความทรงจำา  และอารมณความรสกในคราวเสดจเยอนกรงมาดรด ประเทศสเปนเมอ พ.ศ. 2445 

ภมหลงของพระราชบนทกพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวขณะดำารงพระอสรยยศ

สมเดจพระบรมโอรสาธราช  สยามมกฎราชกมาร  ไดทรงพระราชนพนธเรอง The Spanish Coronation เปนพระราชบนทกรายวนภาษาองกฤษ ในคราวเสดจพระราชดำาเนนแทนพระองคพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไปในการพระราชพธราชาภเษกพระเจาอลฟองโซท 13 (Alfonso XIII  de  España)  ทกรงมาดรด  ประเทศสเปน  ระหวางวนท  15-22 พฤษภาคม พ.ศ. 2445 การเสดจพระราชดำาเนนในครงนนทรงบนทกเรองราวการเดนทางจากกรงปารสไปยงสเปน กลาวถงบคคลและเหตการณททรงพบเหน ตลอดจนพระราชทรรศนะทมตอสงตางๆ ในกรงมาดรด 

ภายหลงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดใชพระราชบนทกดงกลาวสอนภาษาองกฤษแกนายจายวด (ปาณ ไกรฤกษ) ครนสวรรคตแลว ทานผหญงดษฎมาลา มาลากล  (สกลเดม  ไกรฤกษ) ผเปนนองสาวนายจายวดไดเกบรกษาพระราชบนทกนนไวเปนเวลากวา 50 ป กระทงเมอมการ

176 176

ตงหอวชราวธานสรณเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว หมอมหลวงปน มาลากล จงแปลพระราชบนทกนนเปนภาษาไทยใหชอวาราชาภเษกพระเจากรงสเปน ตอมาสมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ทรงพระนพนธแปลพระราชบนทกเปนภาษาฝรงเศสโดยใชชอวา  Le Couronnement Espagnol แลวโปรดใหพมพตนฉบบทงสามภาษารวมเปนเลมเดยวกนเผยแพรเปน ครงแรกเมอ พ.ศ. 2531 โดยมวตถประสงค 3 ประการ ดงปรากฏในคำานำาของหมอมหลวงปน มาลากล วา

[...] เมอไดทรงแปลจนเสรจบรบรณแลว ยงมพระราชประสงคใหพมพหนงสอนทงสามภาษาในเลมเดยวกน เพอเผยแพรพระเกยรตคณของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เพอประโยชนของนกเรยนและนกศกษาในการศกษางานแปลภาษาองกฤษเปนภาษาฝรงเศสและภาษาไทย และเพอน�ารายไดจากการจ�าหนายหนงสอนสมทบทนมลนธพระบรมราชานสรณฯ [...]

(หนา 86)

ตอมาใน พ.ศ. 2550 มการพมพอก 2 ครง เปนการพมพครงท 2 และการพมพครงท  2  (ฉบบปรบปรงแกไข)  เนองในโอกาสทสมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร เจรญพระชนมาย  84  พรรษา  รวมจำานวนหนงสอทพมพเผยแพรทงหมดนบแตการพมพครงแรก 9,000 เลม*

แมพระราชนพนธเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน จะเปนพระ

* การพมพครงท 1 เปนฉบบปกออน จำานวน 2,000 เลม จดพมพโดยมลนธพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในพระบรมราชปถมภ  บรษทโรงพมพกรงเทพฯ  (1984) จำากด  มจตศรทธาดำาเนนการพมพเพอสนองพระเจตนารมณโดยไมคดมลคา  และหมอมคลอง เกษมสนต ณ อยธยา รบซอหนงสอทงหมดไวแลวมอบใหมลนธพระบรมราชานสรณฯ แจกจายไปยงบคคลและหองสมดสถาบนการศกษาตางๆ การพมพครงท 2 เปนฉบบปกออน จำานวน 3,000 เลม จดพมพโดยกรมศลปากร  สวนการพมพครงท 2 (ฉบบปรบปรงแกไข) เปนฉบบปกแขง จำานวน 4,000 เลม จดพมพโดยกระทรวงวฒนธรรม

177 177

ราชบนทกเหตการณทเกดขนรายวน  แตกมใชพระราชบนทกรายวนทวไป เพราะเปนบนทกเรองราวระหวางการเดนทางเยอนตางแดนเพอปฏบตพระราชภารกจ  ดงนนจงอาจจดใหเปนพระราชบนทกการเดนทางทองเทยวไดดวย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ (2550: 25-26) ทรงจำาแนกการเดนทางทองเทยวไว  4 ประเภท  ไดแก  การทองเทยวในตำาแหนงหนาทราชการ  การทองเทยวโดยตดตามพระสงฆไปธดงค  การทองเทยวโดยตดตามพอคา และการทองเทยวตามลำาพง  โดยนยนการเสดจพระราชดำาเนนเยอนกรงมาดรด  ประเทศสเปน  จงนบเปนการทองเทยว ในตำาแหนงหนาทราชการ  คอไปปฏบตพระราชกรณยกจแทนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว 

เรองเลา เรองราว และเหตการณในพระราชบนทกพระราชบนทกในการเสดจพระราชดำาเนนเยอนสเปนของพระบาท

สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมทงสน  8  ฉบบ  ทรงพระราชนพนธฉบบแรกเมอวนท 15 พฤษภาคม 2445 และฉบบสดทายเมอวนท 22 พฤษภาคม ปเดยวกน บางวนมไดทรงบนทกเนองจากมพระราชภารกจมากคอวนท 18 และวนท 21 พฤษภาคม ดงททรงเลาวา “ไมมเวลาเขยนเลย เพราะกลบถงทพกกดกเสยแลว” (หนา 95) ดงนนวนท 19 พฤษภาคมจงทรงบนทก 2 ครง ครงแรกในเวลาเชา ทรงเลาถงเหตการณเมอวนท 18 พฤษภาคม ดงทรงเลาวา “ฉนตองเขยนเชาวนนเปนการใชหน” (หนา 95) และครงท 2 คอเวลาคำาเพอบนทกเรองราวและเหตการณในวนท 19 พฤษภาคม สวนวนท 22 พฤษภาคมนนทรงบนทกในเวลาเชาและบาย

ในการเลาเรองพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงใชรปแบบเดยวกนทกฉบบ  กลาวคอมสวนทระบ  “ฉบบท”  อยกงกลางหนากระดาษ  ถดมาเปน “วนและเดอน” ทบนทก  เวนแตฉบบท 1 เทานนททรงระบสถานททบนทกคอ “กรงมาดรด” และระบ “ป” ทบนทกไวดวย ดงน

178 178

ฉบบท 1กรงมาดรด

15 พฤษภาคม 2445

มเวลาวางอยสอง-สามนาท พอทจะนงลงเขยนขอความสกสอง-สามบรรทด เราออกเดนทางจากกรงปารสเมอวานน เวลาเทยงวน ออกจากสถาน เกย ดอเซย แหงใหม ตรงทเราขนรถไฟนนอยใตดน แตถงกระนนกสะอาดนาชม เพราะวาเขาไมไดใหรถจกรธรรมดาเขาไปในนน...

(หนา 87)

เนอความในพระราชบนทกแตละฉบบมดงนฉบบท 1 (15 พฤษภาคม 2445) กลาวถงการเดนทางดวยรถไฟจาก

กรงปารสไปยงชายแดนของสเปน  แลวตอรถไฟขบวนพเศษไปยงสถานมาดรด  มผมารอรบเสดจไปยงพระราชวง  พระบรมราชนนาถราชชนนพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ Golden Fleece* ตอนคำามงานเลยงรบรอง และสดทายกลาวถงทพกระหวางประทบอยทกรงมาดรด

ฉบบท  2  (16  พฤษภาคม)  กลาวถงเรองทพระราชาธบดอลฟองโซ ท 13 เสดจออกประทบทโตะเสวยอยางเปนทางการ จากนนเลาเรองการไปเทยวชมถนนสายสำาคญในเมองซงประดบประดาอยางงดงาม และกลาวถงลกษณะของหญงชาวสเปน พระราชบนทกฉบบนจบดวยบญชรายพระนามและรายนามของผแทนประเทศตางๆ ทมารวมงาน

ฉบบท 3 (17 พฤษภาคม) กลาวถงบรรยากาศของผคนทมารวมพระ

* ในราชกจจานเบกษาฉบบลงวนท 8 มถนายน ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2445) มประกาศเรอง “พระเจาแผนดนกรงสเปญพระราชทานเครองราชอศรยาภรณแกสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร”  เนอความระบวา “ดวยในการทไดโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร เสดจไปทรงชวยในการราชาภเศกกรงสเปญนน พระเจาแผนดนกรงสเปญ พระราชทานเครองราชอศรยาภรณของกรงสเปญชอ โกลเดนฟลศ แกสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร” (ราชกจจานเบกษา เลม 19 ร.ศ. 121: 166)

179 179

ราชพธราชาภเษกทรฐสภา  บรรยากาศของงานพระราชพธ  เหตการณทมชายผหนงเขาไปยงรถพระทนงของพระราชาธบด  การเคลอนขบวนจากรฐสภาไปประกอบพธทางศาสนาทโบสถ การเทยวชมถนนสายสำาคญ และพระราชทรรศนะทมตอหญงชาวสเปน

ฉบบท 4 (19 พฤษภาคม (เชา)) กลาวถงเหตการณทเกดขนในวนท 18 พฤษภาคม ไดแก การเยยมชมกองสบราชการลบของกระทรวงกลาโหม  พพธภณฑสถานทางวศวกรรมศาสตร  การรวมพธวางศลาฤกษกอสรางอนสาวรยพระเจาอลฟองโซท  12  การแสดงมหาอปรากรทโรงละครหลวง  และขอเทจจรงเกยวกบชายทวงไปยงรถพระทนงของพระราชาธบดและเปดประตรถเมอวนราชาภเษก

ฉบบท 5 (19 พฤษภาคม (คำา)) กลาวถงการทรงมาไปในขบวนพระราชาธบดเพอตรวจพลและสวนสนาม  ตอนคำามงานเลยงรบรองทพระราชวง

ฉบบท 6 (20 พฤษภาคม) กลาวถงการตรวจแถวทหารกองพนทหารราบและการทอดพระเนตรโรงครวของกรมทหาร  การเสดจไปรวมงานเปดแสดงรปภาพ  การทอดพระเนตรสงครามบปผชาต  และการเสวยพระกระยาหารรวมกบดยคแหงมสตาเอรโมซาในเวลาคำา

ฉบบท  7  (22  พฤษภาคม  (เชา))  กลาวถงเหตการณทเกดขนในวนท  21 พฤษภาคม  ไดแก  การรบเสดจพระราชาธบดทเสดจมาทรงเยยมถง ทประทบ  การเสดจไปทอดพระเนตรพพธภณฑศลปะสมยใหม  การสวว และการเสวยพระกระยาหารคำาทพระราชวง  การแสดงกจกรรมแถวทหาร ทลานพระราชวงในวนสงทาย  คณะราชทตและผแทนถวายบงคมลาพระราชาธบดและพระราชนนาถราชชนน

ฉบบท 8 (22 พฤษภาคม (บาย)) กลาวถงการเสดจไปถวายบงคมทลลาพระราชาธบด พระราชนนาถราชชนน และพระบรมวงศานวงศในเวลาเทยง ตอนบายทรงขบรถเลนทวงนอกของพระราชาธบด 

แมพระราชบนทกแตละฉบบจะเปนเรองเลาทนำาเสนอประสบการณรายวนกจรง แตเหตการณในแตละวนกรอยเรยงเขาดวยกนเพราะเปนการ

180 180

บนทกเรองราวทเกดขนในโอกาสเดยวกน  ทสำาคญเรองเลาในพระราชบนทกแตละฉบบยงเชอมโยงและจงใจใหผอานไดเขาไปมสวนรวมในการรบรเหตการณ เรองราว สภาพแวดลอม และอารมณความรสกในบรบทเดยวกบผทรงพระราชนพนธดวย 

พระราชบนทกการเดนทางในฐานะเรองเลา ทสะทอนพระบคลกภาพ

ชวตมนษยเตมไปดวยเรองเลาและการเลาเรอง  บนทกเรองหนงๆ มไดทำาหนาทบอกเลาเรองราวใหผอานรบรเทานนวามเหตการณใดเกดขนและเกดขนอยางไร  แตยงสามารถสะทอนความเปนตวตนของผบนทกไดดวย  กลาวไดวาภาพลกษณและบคลกภาพของผบนทกนนเกดขนจากการประกอบสรางของเรองเลา  เชนเดยวกบพระราชนพนธเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน ผอานยอมมไดรเพยงเรองราวหรอเหตการณระหวางการเสดจพระราชดำาเนนเยอนกรงมาดรด  ประเทศสเปน  เทานน  แตยงไดรถง พระราชอธยาศย พระราชอปนสย พระราชทรรศนะ พระราชนยม ตลอดจน สงทโปรดและไมโปรด  พระราชบนทกเรองนจงสะทอนใหเหนพระบคลกภาพ ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดดวย  

เรองราวตางๆ  ในพระราชบนทกเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปนถอเปนวรรณกรรมการเดนทาง (travelogues) เชนเดยวกบวรรณคดนราศบางลกษณะของไทยซงเปนทงบนทกการเดนทาง บนทกประสบการณ และบนทกอารมณความรสก ใหขอมลเกยวกบภมประเทศ ภมอากาศ วฒนธรรม บานเรอน  วถชวตผคนตามทพบเหนและตามทรสก  เนอความในพระราชบนทกจงผานการคดสรร ตดทอน และประเมนคามาแลวจากผทรงพระราชนพนธ จงอาจกลาวไดวาบนทกรายวนเกยวกบการเดนทางเปนอตชวประวตรปแบบหนงทแสดงปฏสมพนธระหวางตวตนของผบนทกกบเหตการณหรอเรองราวในชวงเวลาหนงๆ ของชวต

พระราชบนทกหลายตอนในเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน แสดง

181 181

ใหเหนความสนพระราชหฤทยและความใสพระราชหฤทยรายละเอยดเลกๆ นอยๆ ทผอนอาจมองขามหรอไมใหความสำาคญ ตวอยางเชนในงานเลยงตอนรบคณะผแทนและคณะราชทตจากประเทศตางๆ เมอคำาวนท 15 พฤษภาคม พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเลาถงเหตการณในคนนนไววา 

[...] เมอคนนเปนครงแรกทพระราชาธบดอลฟองโซท 13 เสดจออกประทบทโตะเสวยเปนทางการ เพราะกอนนน พระองคหลกเลยงการกระท�าเชนนนเสมอมา. เมอคนนประทบตรงกนขามกบ พระราชชนน ราชนผส�าเรจราชการ และทรงปฏบตทโตะเสวยสมพระเกยรต ไมมขอบกพรองเลย. พระองคเสดจเขาไปยงหองเสวยกบพระพนาง เจาหญงแหงอสตเรยส. พระพนางอกองคหนงคอเจาหญงดอนญา มาเรยเทเรสา ประทบเบองซายของพระองค นอกจากพระพนางสองพระองคน พระปตจฉาสองพระองคกเสดจมาดวย [...]

(หนา 89)

การทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอย หวทรงเลาวาพระราชาธบดเสดจประทบทโตะเสวยอยางเปนทางการทงททรง  “หลกเลยงการกระท�าเชนนนเสมอมา” นน  ยอมแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงทราบดวาเหตใดพระราชาธบดจงทรงหลกเลยงทจะประทบโตะเสวยอยางเปนทางการ  นอกจากนนยงทรงสงเกตวาพระราชาธบดทรงปฏบตทโตะเสวยไดอยาง  “สมพระเกยรต ไมมขอบกพรองเลย”  ทงยงทรงจดจำาดวยวาผใดบางทนงรวมโตะเสวยและนงในตำาแหนงใด  ขอมลเหลานหากไมทรงเปนคนชางสงเกตกคงยากทจะทรงจดจำาและทรงบนทกเชนนนได

สงทแสดงวาทรงเปนผละเอยดรอบคอบปรากฏใหเหนอยางเดนชดอกครงจากบนทกรายพระนามและรายนามของคณะผแทนและคณะราชทตรวม  40  คนทมารวมงานพระราชพธราชาภเษก ทรงแบงผรวมงานเปน  3 

182 182

กลม ไดแก เจานาย 11 พระองค  เอกอครราชทตพเศษ 9 คน และราชทตพเศษ 20 คน ดงตวอยางตอไปน

เจานาย(ตามล�าดบอาวโส)

1. ดยค แหงคอนนอต (บรเตนใหญ).2. แกรนด ดยค วลาดมร อเลกซานโดรวตช แหงรสเซย.3. ดยค แหงเยนว (อตาล).4. เจาชายอลเบอรต แหงปรสเซย, ผส�าเรจราชการแหงบรนสวค

(เยอรมน).5. อารชดยค ชารลส สตเฟน แหงออสเตรย.6. สยามมกฎราชกมาร.

...(หนา 90)

การททรงบนทกรายพระนามและรายนามดงกลาวไวแสดงวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเหนความสำาคญของขอมลนน  แมอาจจะทรงคดลอกมาจากบญชทพมพแจกอยางเปนทางการกตาม* แตการจดลงไวในพระราชบนทกดวยนน นอกจากจะชวยเตอนความทรงจำาแลวยงเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทนำาไปใชอางองไดในภายหลงดวย

ความละเอยดถถวนและความชางสงเกตยงปรากฏในพระราชบนทกอกหลายตอน  เชน  เมอเสดจพระราชดำาเนนไปทรงตรวจเยยมกรมทหาร ทโรงทหาร “มาเรยครสตนา” ไดทอดพระเนตรการสวนสนาม ทหารทแสดงในครงนนแตงกายตางกนตามกองรอย ทรงเลาลกษณะการแตงกายไวอยางละเอยดจนเหนภาพทงเครองแบบสนาม เครองแบบเตมยศ เครองแบบครง

* หมอมหลวงปน  มาลากล  ไดลงเชงอรรถไวทายเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน วาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว “คงจะไดทรงลอกรายพระนามและรายนามจากบญชทพมพแจกเปนทางการ” (หนา 105)

183 183

ยศ และเครองแบบทำางานโยธา ดงน

[...] เขาสวนสนามใหด มธงประจ�ากองและแตรวงดวย. แตละกองพนจดเปน 4 แถว และแตละกองพนจดใหกองรอยท 1 แตงเครองแบบสนาม, กองรอยท 2 แตงเครองสวนสนามเตมยศ, กองรอยท 3 ครงยศ และกองรอยท 4 เครองแบบท�างานโยธา, เครองแบบสนามนน มเสอยาวสน�าเงน กางเกงสแดงมแถบสด�า หมวดแกป มผาใบสขาวปดผาพนแขง และรองเทาท�าดวยผาใบและหนง. มเครองประกอบ คอเครองหลงผาใบสด�า อเตอและพลว, เขมขดหนงสขาว มซองลกปน 2 ซอง ใสกระสนได 150 นด. เครองแบบเตมยศ ใชเสอยาวและกางเกงสแดงเชนเดยวกน หมวกแกปสเทา มหนงสด�าอยขางบน ดานหนาปกขนนกเลกๆ, มผาพนแขงและรองเทา, เครองใชเหมอนเครองแบบสนาม แตไมมอเตอกบพลว. เครองแบบครงยศกไมผดจากทกลาวมานมากนก เปนแตวาไมมขนนกทหมวก และเครองประกอบมแตเขมขดและซองลกปน. สวนเครองแบบส�าหรบท�างานโยธานนงายทสด มเสอสน�าเงนสนๆ กางเกงสน�าเงน แถบแดง หมวกแกป กลมๆ สน�าเงนขอบแดง. เครองแบบชนดนใชเฉพาะในโรงทหาร หรอในคายเทานน.

(หนา 99)

นอกจากนนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวยงทรงเปนนกวจารณทจรงใจและตรงไปตรงมา  ดงปรากฏใหเหนอยหลายตอนในพระราชบนทก  เชน  ในวนท  16  พฤษภาคม  เมอเสดจพระราชดำาเนนไปตามถนนสายสำาคญ ทรงวพากษวจารณการแตงหนาและการแตงกายของหญงชาวสเปนวา

[...] ผหญงสเปนทกๆ คนผดหนามากไปสกหนอย คงจะเปนประเพณกระมง. ฉนเหนผหญงแตงตวดๆ ทนเขาเอาแปงประหนาไว

184 184

ทกๆ คน. การแตงตวของหญงสเปนนนคงจะยงเสรจไมไดถาเธอยงไมไดผดหนา, เธอจะยอมไมสวมถงมอเสยดกวาไมไดผดหนา. แตนนแหละคงจะเกยวกบความเคยชน และรสนยม และถาฉนอยทนจรงๆ แลว กคงไมยกปญหาเรองแปงผดหนามาเปนเรองส�าคญ. แตขณะน ฉนตองสารภาพวาฉนไมชอบ.

(หนา 89)

อกตอนหนงคอเมอเสรจสนพระราชพธราชาภเษก  พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะเสดจพระราชดำาเนนกลบทพก  แตเกดความวนวายเพราะผคนบนทองถนนมจำานวนมาก  ทำาใหการเดนทางเปนไปดวยความยากลำาบาก  ทรงวพากษวจารณการทำาหนาทของตำารวจและทหารวา  “ต�ารวจและทหารมหนาทควบคมการจราจร, ควบคมไมส�าเรจ หรอไมพยายามจะควบคมอยางใดอยางหนง. ทกๆ อยางปลอยใหเปนไปตามยถากรรม ดจะเปนลกษณะนสยของเชอชาตละตน.” (หนา 93)  หรอเมอเสดจฯ  ไปทอดพระเนตรการตอสวว  ไมทรงเหนดวยอยางยงทจดใหมกฬาชนดน จงทรงวจารณไวดวยความสะเทอนพระทยวา

[...] ฉนไมเขาใจเลยวาการตอสววคงเปนกฬาอยไดอยางไร - กฬาแบบทารณอยางน นาจะสญสนไปพรอมกบชาวโรมโบราณซงกระหายเลอด. ยงกวานนกคอ ฉนไมเขาใจวา ท�าไมผหญงสเปนจงไปดการสวว และชอบเสยดวย [...] แตลางเนอกชอบลางยา ภาษตวาอยางนน และพวกชาวสเปนชอบอยางนน. ฉนไมชอบอยางนน กดแลว.

(หนา 104)

เนอหาในพระราชบนทกบางตอนแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเปนศลปนและมพระอารมณออนไหวเสมอตอสงทไดทอดพระเนตรเหน  เชน  ขณะประทบรถยนตพระทนงไดทอด

185 185

พระเนตรเหนหญงชาวสเปนหนาตางดงาม ทรงบนทกไววา 

[...] เราเหนผหญงหนาตาสวยคนสองคน. ผหญงสเปนนน ตามปกตกหนาตาดอยแลว แตฉนอยากจะกลาววา ทงามกไมเหนบอยนก. ทสวยนนมมาก แตทงามจรงๆ นนหายากหนอย. หญงสเปนนนส�าคญอยทดวงตา ซงมอะไรยวยวนชอบกลอย เมอเธอเหลยวมาดเรา รสกวาเราจะตองหยดหายใจเสยครหนงอยางนนแหละ [...]

(หนา 89)  

พระราชบนทกบางตอนยงแสดงใหเหนพระราชทรรศนะ พระอารมณ และความรสกในฐานะทเปนพระราชวงศชนสง ดงทรงบนทกวา “หลงจากเสวยกลางวน พระราชาองคนอยชวนเจานายประเทศตางๆ ไปหองบลเลยด [...] มเฉพาะเจานายเทานน ซงดๆ เหมอนครอบครวใหญๆ, เลกเรองพธรตอง เรากลายเปนมนษยในชวตธรรมดาของเรา.” (หนา 94)  แสดงวาการททรงอยในสถานะดงกลาวทำาใหตองทรงหางไกลจาก “ชวตธรรมดา”  ซงหมายถงชวตทมไดมฐานนดรศกดมากำากบ  พระราชทรรศนะลกษณะนปรากฏอกตอนหนงเมอเสดจไปเสวยพระกระยาอาหารตามคำากราบบงคมทลเชญของดยคแหงมสตาเอรโมซา ทรงบนทกไววา 

[...] เขาเชญมาในวนนฉนกยนด. นอกจากนนฉนยงพอใจทไดมโอกาสหนจากงานพธตางๆ กลบกลายมาเปนตวของตวเอง [...] ตวฉนเองสบายใจมาก เพราะรสกวาไดกาวลงมาจากสวรรค ซงชะตากรรมไดจดใหฉนอย. ถาจะพดอกอยางหนงกคอ ฉนมความสขในเวลาทฉนหลดพนจากการเปนเจานายกลายมาเปนมนษยธรรมดากบเขาคนหนง

(หนา 100)  

การททรงปรารถนาจะม “ชวตธรรมดา” “เปนตวของตวเอง” และ “กาวลงมาจากสวรรค”  นนยอมบงบอกไดอยางชดเจนวาพระบาทสมเดจ

186 186

พระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงรสกอยางไรเมอตองอยในสถานภาพทคน ทงหลายเหนวาสงสง  ทงททรงปรารถนาจะเปนเพยง  “มนษยธรรมดากบเขาคนหนง” เทานน

จากเนอความในพระราชบนทกจะเหนไดวาเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปนมใชเรองเลาทรอยเรยงขนเพอบนทกเหตการณและประสบการณการเดนทางเทานน แตยงเปนพนทในการนำาเสนอความเปนตวตน (Identity) เปนการสรางภาพแทน (representation) ทแสดงใหเหนอารมณความรสกของผทรงพระราชนพนธดวย  กลาวไดวาในอกดานหนงพระราชบนทกนเปนเครองมอทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวใชเพอทำาความเขาใจพระองคเองผานการไตรตรอง กลนกรอง และทบทวนมาอยางดแลวกอนจะทรงบนทกไว  ทำานองเดยวกบทไดทรงพระราชนพนธบนทกรายวน มาตงแตพระชนมายได  8  พรรษา*  ดงนนการอานพระราชบนทกสวนพระองค ผอานจงไดประโยชนมากกวาการรเรองราวททรงเลา และหากอานอยางพนจพเคราะห ผอานกจะเกดอารมณรวมอนจะนำาไปสการเขาใจและ เขาถงพระบคลกภาพของผทรงพระราชนพนธได

คณคาของพระราชนพนธเรอง ราชาภเษกพระเจากรงสเปน

โดยทวไปสารคดเปนงานเขยนทมงนำาเสนอขอเทจจรงเปนหลกและความเพลดเพลนเปนรอง  ดงนนสงทผอานจะไดรบจงมกเปนคณคาดานความรความคด  แตสารคดทดและมคณภาพควรใหคณคาดานอารมณดวย  พระราชบนทกเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน มลกษณะและคณสมบตดงกลาวครบถวน ในทนจะกลาวถงคณคาอนโดดเดน 3 ประการ ไดแก คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานความรความคด และคณคาดาน

* วรชาต มชบท (2559: คำานำา) กลาววาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเรมจดบนทกรายวนสวนพระองคมาตงแตทรงพระชนมาย 8 พรรษา และทรงจดตอเนองมาทกวนตราบจนเสดจสวรรคตเมอ พ.ศ. 2468

187 187

วรรณศลป

คณคาดานประวตศาสตรดวยเหตทเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน เปนพระราชบนทกของ

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เนอหาททรงบนทกไวนนเมอเวลาผานไปจงเปนหลกฐานทแสดงใหเหนความสมพนธระหวางสยามกบประเทศสเปนได  นอกจากนนดวยความททรงเปนผละเอยดถถวน  จงไดทรงบนทกเรองราวทเปนเกรดเลกเกรดนอยแทรกไวดวย  เรองราวดงกลาวถอไดวาเปนเกรดประวตศาสตรสำาหรบผอานและผศกษาในสมยตอมา ในดานความสมพนธระหวางประเทศไดทรงนำาเสนอผานความสนทสนมสวนพระองคกบพระราชาธบดอลฟองโซท 13 ดงปรากฏอยหลายแหงในพระราชบนทก เชน วนแรกทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจฯ  ถงพระราชวงในกรงมาดรด ทรงบนทกไววา 

[พระราชาธบด] ชวนใหฉนเลยงออกไปเพอถามขาวคราวถงเจานายของไทยทไดทรงพบปะเมอป 2440 เมอฉนกราบทลพระองค ฉนกตองใชศพท “ยวแมเจสต” แตพระองคยกพระหตถขนหาม และรบสงวา “ท�าไมจะตองเรยกหมอมฉนอยางนน.” รบสงเปนเชงตอวาดวยวา “เมอเสดจมาทนเมอป 2440 หมอมฉนชออลฟองโซ, ขอใหหมอมฉนเปนอลฟองโซตอไปเถด.” เราสองคนรจกกนดพอทจะเรยกกนดวยชอตวไมใชหรอ?” [...]

(หนา 88)

สำาหรบผทใกลชดสนทสนมกน ความเปนทางการหรอพธรตองตางๆ ยอมลดลงไปเปนอนมาก  การทพระราชาธบดทรงขอมใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกราบทลดวยคำาวา  “ยวแมเจสต”  แตโปรดใหเรยกวาอลฟองโซนนเปนเพราะทรง “รจกกนดพอทจะเรยกกนดวยชอตว”

นอกจากนนยงมเหตการณอนอกหลายตอนทแสดงใหเหนวาทง

188 188

สองพระองคมความสมพนธอนดและผกพนกนมาก เชน เมอพธราชาภเษกทรฐสภาผานพนไปแลว ในงานเลยงคนนนพระราชาธบดได “พระราชทานซการใหแกฉนมวนหนง” (หนา 94)  ครนเสดจไปทอดพระเนตรมหาอปรากรทโรงละครหลวง  พระราชาธบดกโปรดใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวประทบอยดานหลงของพระองค  ทงยง  “ทรงเหลยวมาทอดพระเนตรบอยๆ”  (หนา  96)  และเมอรวาตางฝายตางเบอหนายการแสดงมหาอปรากรนน พระราชาธบดกทรงชกชวนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวใหเลยงไปประทบทหองอนดวยกน  หรอเมอคราวเสดจไปทอดพระเนตรการสวว  พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบนทกไววาพระราชาธบด “ชวนใหฉนไปนงขางๆ. นกอกครงหนง เหมอนเมอไปดมหาอปรากรทพระราชาธบดใหเกยรตแกฉนในทชมนมซงฉนยอมรสกพอใจมาก” (หนา 101)  หรอแมแตในคราวททรงมาตรวจแถวทหารและสวนสนาม พระราชาธบดกเปนผเลอกมาทรงให ดงททรงบนทกวา “มาของฉนเปนมาอาหรบสขาว ไมสงนก รปงาม วากนวาเปนมาตวโปรดของอลฟองโซ. พระราชาธบดทรงเลอกใหฉนเองตงแตวนกอน” (หนา 97)  

ในวนท 21 พฤษภาคม กอนวนทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะเสดจพระราชดำาเนนกลบ  พระราชาธบดเสดจมาถงทประทบเพอทรงเยยมและ “เพอทรงขอบใจในการทฉนมารวมงานพธเปนเกยรตยศแกพระองค. พระองคยงไดขอใหฉนน�าความกราบบงคมทลพระพทธเจาหลวง ระลกในพระมหากรณาธคณทไดสงฉนมา. ในทสดกไดทรงเชญใหฉนไปนงโตะเสวยค�าวนนน”  (หนา  101)  ในครงนนมผตามเสดจพระราชาธบดมาเพยงคนเดยว  แสดงใหเหนอยางชดเจนวาเปนการเสดจสวนพระองค  มไดเสดจมาในฐานะพระราชาธบดแหงกรงสเปน  

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงซาบซงในมตรภาพระหวางพระองคกบพระราชาธบดอลฟองโซท  13  เปนอยางยง  และทรงหวงใยพระราชาธบดผยงทรงพระเยาวซงขณะนนมพระชนมายเพยง  16 พรรษาวาอาจประสบปญหาในการปกครองประเทศ  ดงความตอนหนงใน

189 189

พระราชบนทกฉบบสดทายวา 

[...] มตรภาพซงอลฟองโซท 13 ใหแกฉนนน เปนสงทซาบซงตรงใจทสดในการมาครงน. สงสารพระราชาผเยาว ภารกจของพระองคจะไมงายนก. สเปนเปนประเทศทปกครองยาก. เมอภารกจยงยากส�าหรบผใหญ ส�าหรบพระองคผมพระชนมายเพยง 16 พรรษาจะเปนอยางไร? ปราซาเดส มาเตโอ ซากสตา, อรรคมหาเสนาบดปจจบนเปนผทสามารถยงคนหนงของสเปนในยคปจจบนน แตกแกลงทกวน. ถาสนผนแลวจะเปนอยางไร? ไมมใครกลาเดา. คดๆ ดกยงไมแลเหนความสวาง ไดแตรอ - และมความหวงเทานน! *

(หนา 105)

นอกจากขอมลทางประวตศาสตรความสมพนธระหวางประเทศแลว  เนอความบางตอนยงเปนเกรดประวตศาสตรซงอาจหาอานไดยากจากหลกฐานประเภทอน  เชน  เรองทมชายผหนงวงไปเปดประตรถยนตพระทนงของพระราชาธบดขณะจะเสดจฯ  ไปยงรฐสภาเพอประกอบพธราชาภเษก   พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบนทกขอเทจจรงเกยวกบชายผนนไวในอก 2 วนหลงเกดเหตการณวา

[ชายผนน] เปนคนบานนเอง รจกกนดในวงพระราชส�านก. เปนระยะนานพอดทชายผนคดเอาเองวารกกนอยกบพระพนาง มาเรย เทเรสา. เขาเขยนจดหมายไปถง 2-3 ฉบบ และไมไดรบตอบ. คดไปวาทพระพนางไมตอบนน เปนเพราะพระราชน มาเรย ครสตนา ทรงหามไว [...] เขาประสงคทจะทลเกลาฯ ถวายฎกา ขอสมรสกบพระพนาง, แตเขากถกจบไป [...]

* หมอมหลวงปน  มาลากล  (2531:  7)  เคยใหสมภาษณถงเรองนไววา “การเสดจสเปนนน เสดจทรงรวมงานราชาภเษกของพระเจา Alfonso XIII ซงชนษานอยกวาพระองคทาน 4 - 5 ป ทรงแสดงความเปนหวงกษตรยองคนอยวาออนเยาวมาก พระชนมายเพยง 16 ชนษาเทานน เกรงจะเอาพระองคไมรอด ซงกาลตอมากเปนจรงตามททรงคาดไว เกดเรองราววนวายในสเปน ตองเสดจลภยและสนพระชนมทโรม”

190 190

(หนา 96)

คณคาดานความรความคดความรความคดทปรากฏในพระราชบนทกเรองราชาภเษกพระเจา

กรงสเปนมอยหลายตอน ทงความรเกยวกบสถานท วฒนธรรมการแตงกาย  ขนบประเพณ  และเกรดเลกเกรดนอยตางๆ  ตวอยางเชนในการประกอบพธราชาภเษก  พระราชาธบดทรงเครองแบบนายพลเอกพเศษของทหารบก  เสดจโดยรถพระทนงออกจากพระราชวง  เมอถงบรเวณพธในรฐสภา “ทรงกมพระเศยรรบค�านบไปทางหนากอน แลวหนมาทางเจานายตางประเทศและเอกอครราชทตพเศษ และในทสดทรงหนไปทางผแทนและ ผอนทอย ณ ทนน” (หนา 92) ทรงกลาวใหสตยปฏญาณ ลงพระปรมาภไธยตอคำาสตยปฏญาณนนแลวเสดจฯ ไปยงโบสถซานฟรานซสโก เอล กรน เด (เซนตฟรานซส ผยงใหญ) เพอทรงประกอบพธทางศาสนา  เมอขบวนเสดจถงโบสถแลว คารดนล  อารชบชอป และผมศกดสงทางศาสนาเดนนำาพระราชาธบดไปยงราชบลลงกทจดไว จากนนจงเปนการประกอบพธทางศาสนาซงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบนทกไววา “พธทางศาสนานงดงามมาก การรองเพลงกวเศษมาก ราวกบวาไดไปชมมหาอปรากร. พธประกอบดวยสวดขอบคณพระเจา, สวด ‘เต เดอม’ และ ‘ปาเตอร นอสเตอร’ ซงยสบนาทกวาๆ กเสรจ” (หนา 93)

นอกจากนนในพระราชบนทกยงกลาวถงธรรมเนยมอนๆ  อก  เชน การเสดจในเวลาคำาโดยรถหลวง  พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเลาวา “ขากลบจากพระราชวง เราขนรถเทยมลามายงทพก ซงออกจะเขาทมาก [...] เปนประเพณส�าหรบรถหลวง จะตองเทยมลาแทนมา ในเวลาค�าคน.” (หนา 89)  ธรรมเนยมการเฉลมฉลองดวยการประดบประดาบานเรอน  เชน  “ถนนสายส�าคญประดบดวยธงทวและสายรง, และเหนบานหลายแหงหอยผาปกงามๆ ไวทหนาตาง. เมองทงเมองตกแตงประดบประดาส�าหรบงานฉลองครงน และทกคนแตงตวชดไปเทยวออกมาเทยว”

191 191

(หนา 89)  ทงยงมเกรดความรอกวาชาวสเปนจะมไมขดไฟหรอสบซการไดตอเมอเปนผใหญแลวดงความตอนหนงวา “[พระราชาธบด] ไดรบอนญาตใหมไมขดไฟ เพราะพระองคเพงจะพนจากภาวะเปนเดกตามกฎหมายเมอไดท�าพธทรฐสภาแลว.” (หนา 94)  

เรองใดททรงเหนวาเปนเรองแปลกและนาสนใจกทรงบนทกไวดวย เชน วธการทำาอาหารของโรงครวในกรมทหาร ทรงบนทกวา “นายทหารคนหนงชใหเราดหมอใหญๆ [...] ใหเราดกญแจทปากหมอ [...] แลวเขากอธบายใหเราฟงวา วธหงตมคอเอาของสดใสลงไปในหมอตงแต 2.00 ก.ท. แลวกใสกญแจเสย, ปลอยใหหมอนนท�าการตอไป, พอจะถงเวลาอาหารกลางวน นายทหารผนอยกไปไขกญแจ และกมอาหารพรอมทจะรบประทานได!” (หนา 99)  วธการทำาอาหารดงกลาวนนนายทหารคนหนงเปนผคดขน “เพอปองกนไมใหใครขโมยอาหารในเวลากลางคน.” (หนา 99)

เรองใดทคนตางชาตตางวฒนธรรมอาจไมเขาใจกทรงอธบายไวเพอเปนความรดวย เชน เรองการสวว ทรงบนทกไววา “กอนทจะเลาเรองการไปชมเมอวานน ฉนเหนควรจะบรรยายวาตามปกตการสววเปนอยางไรกอน” (หนา 101) จากนนกทรงอธบายอยางละเอยดตงแตเรองสถานทสวว  ผทำาหนาทประธานการสวว  ผเปาแตรสญญาณ  ปกาดอร (ผถอหอกทำาหนาทแทงวว) มาตาดอร (ผแสดงประกอบทำาหนาทลอววไปทางอน) บนเดรเยโร  (ผถอหอกสนทำาหนาทแทงตนคอววใหออนแรง)  เอสปาดา  (ขนกระบทำาหนาทสงหารวว)  และขนตอนการสวว  ดงตวอยางททรงเลาถงหนาทของ บนเดรเยโรตอไปน

[...] พวกนถอ “บนเดรยา” ซงเปนหอกสนๆ ผกรบบนทสวยงาม, แตละคน (มกแสดงเปนคเสมอ) ถอบนเดรยามอละอน [...] วธการคอลอววใหวงเขามาขวด แตเขาจะขยบหลบใหพน ขณะเดยวกนกทมแทงหอกสนทงสองอนนนเขาทหลงตนคอวว, ถาววอาละวาดไลเขา เขากจะกระโดดขามก�าแพงทอยโดยรอบหนไป,

192 192

ขณะเดยวกนมาตาดอรกจะเขามาชวยลอดวยเสอคลมใหววหนไปทางอน. ถาบนเดรเยโรปฏบตการนไดด ผชมจะปรบมอและโหรองดวยความพอใจ และบนเดรเยโรจะออกมารบการชมเชย โดยเปดหมวกค�านบไปโดยรอบ [...]

(หนา 102)

คณคาดานวรรณศลปสารคดทดมลกษณะเชนเดยวกบวรรณกรรมประเภทอน คอนอกจาก

จะมเนอหาแปลกใหม  มกลวธการประพนธทนาสนใจแลว  สงทจะชวยใหเรองนนชวนอานชวนตดตามไดมากขนกคอภาษาและสำานวนโวหารทมวรรณศลป กอใหเกดอารมณความรสกแกผอาน แมเปนการเลาเรองธรรมดา แตถาผประพนธเขยนอยางเปนลำาดบและบรรยายหรอพรรณนาใหเหนภาพไดชดเจนกจะทำาใหงานเขยนเรองนนๆ มความนาสนใจไดมากขน  ในเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน เมอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจไปชมสงครามบปผชาต  ทรงบนทกเหตการณไวอยางเปนลำาดบ  เหนภาพ และเขาใจไดงายดงน 

[...] เราขนไปนงบนทยกพน มรถแลนผานทงสองขาง รถเหลานตกแตงดวยดอกไมอนสวยงาม และมกมนางงามนงมาบนรถนนดวย. เราไมตองน�าดอกไมไปเลย เพราะเมอรถแลนผานเราไป เขากขวางดอกไมลงมาทเรามากมายกายกอง. เรมดวยเรายอมเปนเปาใหผหญงเหลานนขวางดอกไมลงมา แลวเรากแกลงหลบเสยไมให ขวางถก. หลงจากนนเรากยงตอบขนไปบาง ใชกระสนทเขายงเรา มานนเอง. แนละ ผหญงคนไหนสวย เขาจะตองถกยงมากกวา คนอน, เปนเรองสนกสวยงาม และทกคนยอมพอใจ [...]

(หนา 99-100)

เมอเสดจไปทอดพระเนตรการตกแตงไฟในเวลาคำา ทรงเหนหญงงาม

193 193

ผหนงทาทางเปนผด ทรงแสดงความรสกไวดวยลลาโวหารชวนฝนวา “นกอยากจะตามเธอไปเสยแลว แตระลกถงหนาทและฐานะของตวฉนเอง, ฉนกตองปลอยใหเธอหายลบไปจากสายตาดวยความเสยดาย. อาจเปนเพราะเดอนหงายกไดทท�าใหฉนรสกเชนนน. พระจนทรนท�าใหเราเหนอะไรๆ สวยงามและสรางอารมณรกใหเรา. แตฉนกรบรองไดวาหญงคนนงามจรงๆ งามเอง ไมใชเพราะวาพระจนทรท�าใหงามดอก.” (หนา 94)  หรอเมอเสดจไปชมงานแสดงรปภาพตามหองตางๆ ไดทรงพรรณนาความรสกไววา “มคนน�าดอกไมสดมาโปรยไวโดยทวไป. ในชนตนกลนกหอมด แตในไมชาคนกย�าไปบนดอกไม ซงแยมาก นาสมเพชดวยซ�าไป.” (หนา 99)

บางตอนทรงใชโวหารภาพพจนเพอใหเหนภาพไดชดเจน  เชน  เมอเสดจไปชมมหาอปรากรทโรงละครหลวงในเวลาคำา ทรงเปรยบนกแสดงและผชมการแสดงไวตอนหนงวา “เรางวงนอนมากขนและไมเปนตวของตวเองมากขน. พยายามจะบงคบตวเองใหอยไดพกหนง จนกระทงอนสาวรยเดนไดอยบนเวท ซงนาประหลาด และท�าใหเราอดหวเราะไมได. คนเขาคงอยากจะใหเรานงเปนสงา ไมหวรอตอกระซก แตเปนเรองยากทจะระวงการหวเราะ เพราะเราเปนปถชน ไมใชหนขผง.”  (หนา  96)  การเปรยบนกแสดงและ ผชมกบ “อนสาวรยเดนได” และ “หนขผง” นนกเพอแสดงแนวคดวามนษยทกคนตางมชวตจตใจ มใชวตถทสรางขนมาอยางปราศจากชวต  การบงคบผชมใหนงอยนงๆ นนจงเปนเรองทขดธรรมชาตของมนษย

บางครงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกแสดงพระราชทรรศนะเชงลบอยางไดอารมณและสอความไดชดเจน  ดงเชนในงานเลยงคนหนง  มผมารวมงานจำานวนมากจนเบยดเสยดกน  พระองคทรงคดคำาขนเปรยบเทยบไดอยางเหนภาพวา  “คดหาค�าทมความหมายวา เบยด-กระแทกแลวผสมกนใหเขาสนท นนแหละจะไดความหมายของการเลยงรบรองวนน!” (หนา 98)  บางตอนทรงพรรณนาบรรยากาศในงานซงมผคนจำานวนมากไวไดอยางมสสนและมชวตชวาวา “รอนดวย และอากาศอบถงกบอดอด. มกลนน�าหอมอยในอากาศ หรอลอยตกคางอย ฉนไมชอบเลย.

194 194

กลนน�าหอมกลนเดยวนนไมเปนไร แตหลายๆ กลนปนกน มากเกนไปเสยแลว.” (หนา 98)  

จากคณคาดานประวตศาสตร  ดานความร ความคด  และดานวรรณศลปทกลาวถงขางตนยอมเปนทประจกษชดวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมพระปรชาสามารถยงในการประพนธ  ทรงเลอกใชถอยคำาและความเปรยบทสอทงเรองราว  ความคด  และอารมณไดเปน อยางด สงททรงถายทอดไวในเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน จงนาสนใจ ควรคาแกการอานและการศกษาอยางยง 

สรปราชาภเษกพระเจากรงสเปน เปนพระราชบนทกรายวนเกยวกบ

การเดนทางทบอกเลาเรองราวและอารมณความรสกของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเมอครงเสดจเยอนกรงมาดรด  ประเทศสเปน  นอกจากจะนำาเสนอเรองราวและเหตการณตามพระราชทรรศนะแลว พระราชบนทกนยงสะทอนใหเหนพระบคลกภาพของผทรงพระราชนพนธดวย  และดวยเหตทพระราชนพนธเรองนเลาเรองไดอยางชดเจนและสออารมณความรสกไดด  ผอานจงสามารถรบรเรองราวตางๆ  ไดอยางเปนลำาดบ  ทงยงไดรบอรรถรสในขณะอานไปพรอมกน  ทสำาคญเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน มไดทำาหนาทสอสารขอเทจจรงเกยวกบประสบการณ ความทรงจำา  หรออารมณความรสกเทานน  แตยงเปนพนทในการแสดงอตลกษณ ผานการทำาความเขาใจตนเองของผทรงพระราชนพนธ และเปนพนทสำาหรบผอานในการเรยนร  เขาใจ  และเขาถงพระบคลกภาพของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวดวย 

195 195

บรรณานกรม

ราชกจจานเบกษา, 2445. “พระเจาแผนดนกรงสเปญพระราชทานเครองราชอศรยาภรณแกสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร.” ใน ราชกจจานเบกษา เลม 19 (8 มถนายน ร.ศ. 121): 166.

ราชบณฑตยสถาน, 2552. พจนานกรมศพทวรรณกรรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

วรชาต  มชบท,  2559.  เบองลก เบองหลง ในพระราชบนทกเรอง “ประวตตนรชกาลท 6”. กรงเทพฯ: มตชน.

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ, 2550. “อธบายถงเรองเทยว.” ใน เรองเทยวทตางๆ ภาค 1-5, 20-31. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

สรต  ใจสอาด,  2542.  จดหมายเหตรายวน พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว: ตนเคาการเขยนสารคดทองเทยวยคแรกของไทย.  วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต  สาขาวชาภาษาไทย  ภาควชาภาษาไทย  บณฑตวทยาลย  จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ. 

หมอมหลวงปน มาลากล, 2531. “บทสมภาษณ ฯพณฯ ม.ล. ปน มาลากล.” วารสารวทยบรการ จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 10, 2  (พฤศจกายน 2531): 2-11.  (วงศสวาง  เชาวชต, ยพน จนทรเจรญสน และเรองศร จลละจนดา เปนผสมภาษณ ณ หองพระนล หอวชราวธานสรณ สามเสน กรงเทพมหานคร เมอวนท 17 สงหาคม 2531)

Vajiravudh, His Majesty King, 2007. The Spanish Coronation, Le Couronnement Espagnol, ราชาภเษกพระเจากรงสเปน. 2nd (revised edition). Bangkok: The Fine Arts Department.

196 196