วิถีชีวิต ความเชื่อ...

ปท 1 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2558

111 วถชวต ความเชอ และภมปญญาของชาวผไทในอสาน

วถชวต ความเชอ และภมปญญาของชาวผไทในอสาน Ways of Life, Beliefs, and Wisdom of Pu-thai Tribes in Northeastern Thailand

นวรตน บญภละ1/ Navarat Boonpila บทคดยอ

บทความเรองนมงแสดงใหเหนเกยวกบความเปนมาของชาวผ ไทในแงมมตางๆ ไมวาจะเปนการอพยพโยกยาย รปแบบวถชวต ความเชอ ประเพณ และภมปญญาในดานตางๆ โดยขอมลเหลาน ผ เขยนไดมาจากการศกษาคนควาและรวบรวมจากแหลงตางๆ ทเกยวของทงในหนงสอ ต ารา และเวบไซต

การศกษาพบวา ชาวผ ไทเปนอกหนงกลมชาตพนธ ทมว ถชวต วฒนธรรม และภมปญญาอนเปนเอกลกษณเฉพาะ พวกเขามบรรพบรษอยแถบสบสองจไท และมการอพยพเขาสประเทศไทยในหลายระลอก แมพวกเขาจะตงถนฐานในดนแดนใหม แตพวกเขากยงมการสบทอดประเพณและวฒนธรรมของกลมตนเอง ไมวาจะเปนการแตงกาย ความเชอเรองภตผ และภมปญญาดานอาหารการกน อยางไรกตาม ดวยสภาพสงคมยคปจจบนทเศรษฐกจ สงคม และวทยาศาสตรกาวหนามากขน ชาวผไทจ านวนไมนอยจงละทงวถชวต ความเชอ และภมปญญาบางอยางของตนไปบาง ค าส าคญ: วถชวต ความเชอ ภมปญญา ชาวผไท 1 อาจารยประจ ากลมวชาสงคมศาสตร ส านกวชาศกษาทวไป มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน อเมล [email protected]


112

Abstract The purpose of this article is to reveal history of Pu-thai tribes

in several ways comprised of immigration, ways of life, beliefs, traditions, and wisdom. Assembling data from different secondary sources in order to acquire the results is utilized as research tool in this study.

The study revealed that Pu-thai tribe society is an ethnic community which still inherits their unique ways of life, exotic cultures, and amazing wisdom. Their ancestors had originated in Sip Song Ju Thai and immigrated to Thailand several times. Although, these tribes have discovered their new location to permanently settle, they do not abandon their original traditions and cultures consisted of costumes, beliefs in ghosts, and wisdom of food. However, due to the current social environment consisted of economics, social, and science are developed, several Pu-thai tribes have left some of their traditional ways of life. Keywords: Ways of Life, Beliefs, Wisdom, Pu-thai tribes

1. บทน า ในประเทศไทยมกลมชาตพนธ ทมากมายหลายกลม ทง ยอ ขา กย มง กระเหรยง กะเลง ไทพวน ฯลฯ และอกหนงกลมในนนคอชาวผไท ทอาศย กระจายอยในพนทตางๆ ทวภาคอสานและภาคกลางบางแหงในประเทศไทย ชาวผ ไทเปนกลมชาตพนธ ทมวถชวต ความเชอ และภมปญญาในดานตางๆ



ทมลกษณะเฉพาะตว แตส าหรบบคคลทวไปทไมไดสมผสกบชาวผ ไทกอาจไมทราบรายละเอยดหรอขอมลทเกยวกบประวตความเปนมาของพวกเขาในดานตางๆ ตวผ เขยนเองเปนลกหลานชาวผไทคนหนง จงตองการทจะน าเสนอเรองราวและขอมลเกยวกบความเปนมาในดานวถชวต ความเชอ และภมปญญาทนาสนใจของชาวผไทในภาคอสาน 2. การอพยพของกลมชนชาวผไทสเมองตางๆในอสาน

ชาวผ ไทมบรรพบรษทมตนก าเนดอยบรเวณสบสองจไท ซงเปนพนทในทางตอนใตของจนเมอราว 2,700 ปทแลว ชาวผ ไทมการอพยพเขามาในประเทศไทยอยหลายครง และมการตงถนฐานทงในจงหวดทางภาคอสานและภาคกลาง ทงน ชาวผ ไทสวนใหญทตงถนฐานอยในภาคอสานลวนมบรรพบรษทอพยพมาจากเมองวงทงสน แตเดมผ ไททอยในเมองวงในอดตนนมภมล าเนาอยในเมองแถง ซงอยตอนใตของจนในแควนสบสองจไทมากอน

ชาวผ ไทแบงออกเปน 2 พวกคอ ผ ไทด า และผ ไทขาว ผ ไทด าจดวาเปนผไทแท ตงถนฐานอยใน 8 เมอง คอ เมองแถง เมองตง เมองมวย เมองลา เมองโมะ เมองหวด เมองชาง และเมองคาย ลกษณะของชาวผ ไทด าเปนคนผวขาวกรยาอาการคลายชาวลาว ทชอบรบประทานขาวเหนยวเปนอาหารหลก การแตงกายผชายนงกางเกงขาแคบ ใชผาดายตาเมลดงาสด า หรอนงผาขาวมาดายสขาว สวมเสอดายสด า เครองประดบของชายมก าไลมอและแหวน ผ หญงนงซนใสเสอผาสด า มก าไลเงนกบตางหเปนเครองประดบประจ าตวอยเสมอ ผหญงทยงไมมสามจะเกลามวยผม เมอมสามแลวกจะ


114

เกลาผมสง เครองนงหมสวนใหญใชสด าหรอสเขมๆ ดวยลกษณะการแตงกายนเองจงเรยกชอวา “ผไทด า”

ผไทขาว มตนก าเนดเปนจนแซฟอ อพยพเขามาจากเมองสนเจา ใกลเมองกวางตง ตอมาไดอพยพมาอยทเมองไล เมองเจยน เมองมน และเมองบาง รวม 4 เมอง ผ ไทขาวนงหมดวยเสอผาสขาว โดยเฉพาะเมอมการท าศพ จะนงหมดวยเครองแตงกายขาวลวนอยจนครบ 3 ป ดวยลกษณะการแตงกายนเองจงเรยกชอวา “ผไทขาว” 0000 เนองจากพนทบรเวณเมองแถงและเมองไลในแควนสบสองจไททชาวผ ไทอาศยอยนนเปนปาเขาทไมอดมสมบรณนก รวมทงยงเปนดนแดนคาบเกยวอยในการปกครองถง 3 ฝาย คอ จน หลวงพระบางและญวน เมอเกดสงครามระหวางจน ญวน และหลวงพระบาง มกมการยกทพผานดนแดนสบสองจไท ชาวผ ไทกตองพลอยเดอดรอนเสมอ โดยไมมฝายใดฝายหนงไดรบชยชนะโดยเดดขาด เหตนชาวผไทจงพากนอพยพเขามาตงถนฐานอยบรเวณเมองวง เมองค าเกด และเมองค ามวน ในประเทศลาว

ตอมา ในสมยพระเจากรงธนบรตอเนองถงสมยรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทรไดมการยกทพไปตอาณาจกรลานชางกไดมการกวาดตอนเชลยผ ไทเขามาตงถนฐานในสยาม ขณะทในรชกาลท 3 เจาเมองเวยงจนทนไดกอการเปนกบฏ พระองคจงสงใหแมทพไปปราบกบฏเมองเวยงจนทน และเมอปราบกบฏเสรจเรยบรอยแลว กองทพสยามจงกวาดตอนชาวผ ไททเมองวง เมองค าเกด และเมองค ามวน ขามแมน าโขงมาอยทฝงสยาม เพอเปนการตดก าลงของลานชาง เหตนจงมชาวผ ไทตงบานเรอนท ามาหากนในทตางๆ ของไทยจนถงปจจบน (ปรวรรต สาคร, ม.ป.ป: 23)



ทงน การอพยพโยกยายของชาวผ ไทเพอตงถนฐานในทตางๆ จนมต าแหนงใหญโตเปนเจาเมอง อปฮาด ราชวงศ ราชบตร และกรมการเมองในเมองตางๆ นน ไดแก (ศนยภไทศกษา มหาวทยาลยราชภฏกาฬสนธ, ม.ป.ป.) 00000 1. เมองเรณนคร ตงขนในสมยรชกาลท 3 ประมาณป พ.ศ. 2373 ชาวผ ไทเมองเรณนครอพยพมาจากเมองวง ซงอยทางฝงซายแมน าโขง อยตดแดนญวน เมออพยพมาครงแรกนนพากนตงบานอย 3 แหง คอ ทบานหวยขว บานบอจนทร และบานดงหวาย ตอมาเมองนถกยกฐานะเปนเมองเรณนครโดยมเจาเพชรเจาสายเปนหวหนาอ านวยการจดสรางเมองขน และไดอพยพราษฎรจากหมบานทง 3 แหงเขามารวมอยทบานดงหวาย ซงเปนทตงเมองเรณนครในปจจบน แลวจงใหทาวสายเปน “พระแกวโกมล” เจาเมองคนแรก โดยปจจบนคออ าเภอเรณนคร จงหวดนครพนม 00000

2. เมองพรรณนานคม ตงขนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผ ไททอพยพมาจากเมองวง มทาวโฮงกลาง เปนผน าในการสรางเมองจงตงใหเปน “ พระเสนาณรงค ” เจาเมองคนแรกปกครองเมองพรรณนานคมจดการปกครองตอกนมา ปจจบนคอทองทอ าเภอพรรณนานคม จงหวดสกลนคร 00000 3. เมองกดสนารายณ ตงขนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผ ไททอพยพมาจากเมองวง โดยมราชวงศ(กอ) (บางฉบบเรยก“วอ”) ของเมองวงอพยพมาดวย เมอยกเมองกดสนารายณขนเปนเมอง จงโปรดเกลาฯใหราชวงศ(กอ)เมองวงเปน “พระธเบศวงศา” เปนเจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ


116

00000 4. เมองแลนชาง ตงขนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 บรรพบรษของชาวผ ไทในเมองแลนชาง อพยพมาจากบานหวยนายม แขวงเมองวงโดยมหมนเดชอดมเปนหวหนาเมอไดจดตงขนเปนเมองแลว ไดโปรดเกลาฯใหหมนเดชอดมเปน “พระพชยอดมเดช” เจาเมองคนแรก ตอมายบเปนอ าเภอเมอป พ.ศ.2442 แลวยบเปนต าบลเมอ พ.ศ.2452 ปจจบนต าบลภแลนชางขนอยกบอ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ 00000 5. เมองหนองสง ตงขนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 บรรพบรษเปนชาวผ ไททอพยพมาจากเมองวง โปรดเกลาฯใหทาวสงห หรอทาวสหนามเปน “พระไกรสรราช” เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอ าเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร 000006. เมองเสนางคนคม ตงขนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2382 เปนชาวผไททอพยพมาจากเมองตะโปน(เซโปน) ทรงโปรดเกลาฯใหพระศรสราช(ทาวจนทร) เปน “พระศรสนธสงคราม” เจาเมองคนแรก ตอมาไดมการยบเปนอ าเภอเสนางคนคมในป พ.ศ.2445 แลวถกยบเปนกงอ าเภอเสนางคนคม ใหขนกบอ าเภออ านาจเจรญ และในวนท 24 เมษายน 2460 ไดเปลยนชอจากกงอ าเภอเสนางคนคมเปนกงอ าเภอหนองทบมา ปจจบนถกยบลงเปนต าบลเสนางคนคมขนกบอ าเภอเมอง จงหวดอ านาจเจรญ 000007. เมองค าเขอนแกว ตงขนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผ ไททอพยพมาจากเมองตะโปน แตเดมเมองค าเขอนแกว เรยกวา บานค าเมองแกว โปรดเกลาฯตงใหทาวสหนามเปน “พระรามณรงค” เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทต าบลค าเขอนแกว อ าเภอชานมาน จงหวดอ านาจเจรญ



000008. เมองวารชภม ตงขนในสมยรชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2402 เปนชาวผไททอพยพมาจากเมองกะปอง โดยโปรดเกลาฯใหทาวพรหมสวรรณ ขนเปน“พระสรนทรบรรกษ” ในฐานะเจาเมองคนแรก ปจจบนคออ าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร 00000นอกจากน ยงมชาวผไททอพยพโยกยายออกไปตงถนฐานในพนทอนๆ ของภาคอสานนอกเหนอจากพนทดงกลาวมาในขางตน ไดแกใน จงหวดสกลนคร 9 อ ำเภอ (พรรณนานคม เมองสกลนคร วารชภม พงโคน บานมวง วานรนวาส กสมาลย สวางแดนดน กดบาก) จงหวดนครพนม 5 อ ำเภอ (นาแก เรณนคร ธาตพนม ศรสงคราม เมองนครพนม) จงหวดมกดาหาร 5 อ าเภอ (ค าชะอ เมองมกดาหาร นคมค าสรอย ดอนตาล หนองสง) จงหวดกำฬสนธ 5 อ ำเภอ (เขาวง กดฉนารายณ ค ามวง สมเดจ สหสขนธ) จงหวดหนองคำย 3 อ ำเภอ (โซพสย บงกาฬ พรเจรญ) จงหวดอดรธำน 3 อ ำเภอ (วงสามหมอ ศรธาต บานดง) จงหวดยโสธร 1 อ ำเภอ (เลงนกทา) จงหวดรอยเอด 1 อ ำเภอ (โพนทอง) 3. วถชวตของชาวผไท

สงคมชาวผไทมผชายเปนใหญ ความสมพนธของบคคลในครอบครวผไทกเหมอนกบครอบครวชาวไทยทวๆ ไป คอ ในครอบครวกจะมพอเปนใหญทสด รองลงมาคอแม พคนโต และรองลงไปตามล าดบ ในอดตเมอ 40 ปกอน สงคมผ ไทไดใหความส าคญตอผ เปนสามมาก ในปจจบนกยงใหความนบถออย เพยงแตลดพฤตกรรมบางอยางลงไป เชน การสมมาสาม(ขอขมาสาม)ในวนพระ บางคนไมไดท าเลยโดยเฉพาะภรรยารนใหม แตจะสมมาสามตอน


118

“ออกค า” (ออกจากการอยไฟใหมๆ) เหมอนในอดต เพราะถอวาสามเปนผล าบากทกขยาก อดตาหลบขบตานอน ตกน าหาฟนดแลภรรยาทอยค า(การอยค าภาษาลาวจงเรยกวา “อยกรรม”) (ประตสอสาน, 2558)

ในขณะทการสมมาในวนพระนนลดลงมาก โดยบางคนไมท าเลย เพราะวาเศรษฐกจรดตว ทงสามและภรรยาตองออกจากบานเพอไปท างาน ผ ทออกจากบานบอยและกลบดก คอ สามนอกจากเรองงานแลวอาจจะเปนกจกรรมของหมบาน เชน ประชมประจ าเดอน ประชมเตรยมการท าบญ หรอตดงานดานอนๆ ท าใหกลบบานดก ภรรยาจงนอนกอน แตกอนภรรยาตอง “ ตนกอนนอนหลง ” จงไดเปลยนแปลงไปเมอไมไดสมมาบอยๆเขา กเลยเลกไปโดยปรยาย (ภทยา ยมเรวต, 2544: 14)

3.1 ขนาดครอบครว ในอดตเมอ 40 ปกอนยงไมมการวางแผนครอบครว ท าใหครอบครวมขนาดใหญ บางครอบครวมลกมากถง 12 คน ใครมลกมากยงดจะได “กนแฮง (กนแรง) ลก” คอจะมผ มาเลยงด เวลามการแตงงานจะมการใหพรคบาวสาววา “...เฮอไดลเตมบานเฮอไดหลานเตมเมง...” (ใหไดลกเตมบาน ใหไดหลานเตมเมอง) แตในปจจบนทนกระแสกดดนทางเศรษฐกจไมไหว เมอมการรณรงคการคมก าเนด จงมการคมจ านวนลกใหไดตามตองการ บางครอบครวกมลก 2 คน บางครอบครวกมแคคนเดยว (ประตสอสาน, 2558)

ทงน ชาวผ ไทมลกษณะความเปนอยแบบครอบครวใหญในบานเดยวกน เปนกลมคนท างานทมความขยน มธยสถ และท างานไดหลายอาชพ เชน ท านา ท าไร คาวว คาควาย น ากองเกวยนบรรทกสนคาไปขายตางถนเรยกวา “นายฮอย” ชาวผไทเปนกลมมความรความเขาใจและมความเขมแขง



ในการปกครอง มผวพรรณด กรยามารยาทแชมชอย และมอธยาศยไมตรในการตอนรบแขกแปลกถน

3.2 การสบสายตระกล ในการสบมรดกนนชาวผ ไทในอดตมกจะใหผชาย เพราะถอวาลกผหญงตองไปสมสรางกบสาม (สรางเนอสรางตวกบสาม) บรรดาลกชายคนทจะไดมรดกแบงดงน คอ (ประตสอสาน, 2558)

หนง พจะไดมากกวานอง คอ “อายเอาสองนองเอาหนง” เพราะมรดกตางๆ เชน ทนา ถอวาพเปนคนชวยพอท ามากกวานอง นอกจากนพยงเปนคนเลยงนองดวย

สอง ผ ทรบภาระเลยงดพอแมมากยอมไดมากกวา ไมวาจะเปนพหรอเปนนอง ถาเปนผดแลพอแมจนพอแมตาย มรดกสวนทยกไวของพอแมยอมเปนของผ ทเลยงดนน เพราะเลยงดพอแมจน “เหมนกบเขาเนากบตก” และ “ไงเงนเอาะเทาะถงเท” (ใชเงนจดการศพจนขอดเกลยงกระเปา) แตกมเชนกนทพอแมใหลกสาวเปนผมาเลยงดตน หรอไปอยกบลกสาว ลกสาวรบภาระในการเลยงด ในลกษณะนลกสาวยอมไดมรดกมากกวา (แตจ านวนพอแมทอยกบลกชายมมากกวาอยกบลกสาว ทงในอดตและปจจบน)

ในปจจบนการสบสายตระกลสบมรดก ลกทกคนมสทธไดรบแบงอยางเทาเทยมกนแตจะยกไว “พดพอแม” (สวนของพอแม) ไวใหผ ทเลยงพอแมจนตาย ในอดตนน ผชายท าอะไรเปนหลายอยางตงแตเปนหนม เชน ถางไม สรางบาน ไถนา สรางแอก จกสาน ชายผ ไททสามารถท าอยท า กนเปนตงแตเปนหนมโสด จะเปนทหมายปองของผ ทมลกสาว แมกระทงผ ใหญชมความสามารถกมกจะชมท านองวา “โอ...เอดเวะเปนพอเอาลเอาเมแลว” (โอ...ท างานเปนพอเอาลกเอาเมยแลว) ทจรงกเปนเชนนน เพราะเมอแตงงานไป


120

กสรางเนอสรางตวไดไว ในตอนใกลจะแตงงานเปนอกชวงหนงทบรรดาลกๆ จะไดรบการอบรมสงสอนใหรจกการครองเรอนเปนพอบานแมบาน ในวนแตงงานผชายจะไดรบการอบรมกอนจะเขาพาขวญ(พานบายศร) คอ ฝายลงตา (ญาตฝายเจาสาว ) จะ “เฆยน” คอ กลาวสงสอนในทกๆ ดานใหเปนพอเรอนทดมความขยนมานะพยายามในการสรางครอบครว เปนตน

ปจจบนการอบรมสงสอนไดเปลยนไปแลว เพราะการศกษาเจรญมากขน ลกหลานชาวผ ไททงหลายกมงมนในการศกษาเพอจะเปลยนอาชพจากอาชพของบดาใหเปนอาชพอนทดขน การอบรมสงสอนจะเปนหนาทของครในโรงเรยน ไมวาทางศลธรรม การท ามาหากน พอแมมหนาทหาเงนเพอสงลกเรยน แตทงนใชวาพอแมจะละเลยไมอบรมสงสอนลกหลานเสยเลย มโอกาสกสงสอนบาง แตไมบอยเหมอนสมยอดตเพราะลกไมคอยไดอยกบพอแม ดงนนการใหการอบรมสงสอนลกหลานจงเปนหนาทของทงพอและแม พรอมทงป ยา ตายาย จะแยกกลาวดงน

3.3 การอบรมลกชาย ในอดตนนลกชายจะไดรบการอบรมจากพอแมใหรจกหนาทพอเรอน ใหรจกการหาความรเกยวกบการครองชพครองเรอน ตลอดจนมารยาททดดวย เชน สอนใหรการจกสาน การจดหาจดท าเครองมอการเกษตรเชน ท าแอก ท าไถ สอนใหขยนท ามาหากน ซงในปจจบนกยงอบรมเชนกนกบในอดต เพยงแตแนวทางดานความรเพอประกอบอาชพเลยงตวนนเปลยนแปลงไป และสถานทหาความรนนเปลยนจากหาความรในครอบครวเปนหาความรจากสถานศกษาตางๆ มากขน 3.4 การอบรมลกสาว สมย 40 ปทผานมา การอบรมลกสาวนนเปนการอบรมใหรจกรกนวลสงวนตว หญงสาวจะไมยอมใหผชายจบมอถอ



แขนไดแมกระทงผานเขาใกลกตองระวงตว เคยมบอยๆ ทมการปรบไหม (ปรบสนไหม) เมอผชายแกลงถกเนอตองตวหญงเพราะจะไดรบการสงสอนวา “ไคมแตะเซอมอ อยาเฮอชายมาจบมาตอง” (ไขไมแตกใสมอ ยงไมแตงงาน อยาใหชายแตะตอง) ถาชายขนแตะตองโดยเจตนาจะตอง “ทแหนเสไก ทบาไลเสหม ททงเนอทงโตเสแมโงโตควาย” (ถกแขนเสยไก ถกบาไหลเสยหม ถกทงเนอทงตวเสยแมววตวควาย)

ตอจากนนกจะสอนใหรจกหนาทแมบาน ใหรจกเกบกวาดบานเรอน “เบงลมเบงเทง”(ดลมดบน) ใหรจก เรอนสำมน ำส (เรอนสาม ไดแก เรอนนอน เรอนครว และเรอนผม) สวน น ำส ไดแก น าดม น าใช น าปน (สมยนนผหญงกนหมาก) และน าค า ในปจจบนเรองการรกนวลสงวนตวเปลยนแปลงไปมาก เนองจากอทธพลของอารยธรรมตะวนตกทหลงไหลเขามา หญงสาวชายหนมจะไปไหนมาไหนสองตอสองจะจบมอถอแขนกนกไมคอยจะถอกนนก 3.5 บทบาทระหวางสมาชกในครอบครว จะแยกแตละบคคลดงน (ประตสอสาน, 2558) 3.5.1 บทบาทตอบพการ บตรธดาตองใหความเคารพ ใหการดแลเอาใจใสเลยงดพอแมของตนใหสมกบเปนลกทด พอแมของภรรยา คอพอตาและแมยาย ยงตองใหความย าเกรงเปนพเศษ ในอดตถงขนเอาผเรอนตกเตอน ถาเขยท าไมดไมงามจะผดผเรอน ตอง“เมอ”(ปรบไหม) สงทเขยท าแลวผดนนเปนการกระท าทบานพอตา เชน หามลบพรา ใสหมวก ขดมดขดฝกพรา รองร าท าเพลง ดดสตเปา เดนเตะเตยวลอยชาย (นงผาขาวมาไมเหนบชาย) ใสรองเทาย าบนบาน จบมอถอแขนนองสาวภรรยา ละลาบละลวงกระดางกระเดองตอฝายพอตา ในปจจบนนทกลาวมาทงหมดกยงถออย


122

เพยงแตไมคอยจะอางผ (ขอหามเหลานทจรงกเปนเรองทไมเหมาะสมทงนน) และใหความอปการะญาตพนองทงฝายตนและฝายสามเหมอนครอบครวทวไป 3.5.2 บทบาทสามตอครอบครว ผ ชายมบทบาทในการเปนผน าครอบครว ตองเปนคนขยนท ามาหากน ดงค ากลาวทวา “เฮอตนตกลกเชา” (ใหตนดกลกเชา) “ตนมอเชาเฮอได 9 ทางหยาม” (ตนเชาใหได 9 ทางไปหาอยหากน หาเงนหาทอง) “มเฮอกมหนาอยดายหงายตาอยเบา” (ไมใหกมหนาดดายหงายตาอยเปลา) หรอ ไปนนมานใหรจกมองหาสงทจะเปนประโยชนแลวน ามาใช คอ “ไปดงอยาไดมาเปา ไปเลาอยาไดมาดาย เฮอฮกไมตายมาแกงกนหมอ” (ไปดงอยามามอเปลา ไปเหลาอยามาดาย ใหหกไมตายมาช าระกนหมอ คอเอามาเปนฟน) สงเหลานลวนเปนค าสงสอนของชาวผไทมาตงแตโบราณ ซงทกวนนกยงมใหพบเหนอย 3.5.3 บทบาทของภรรยาตอครอบครว ในอดตภรรยาจะเปนผ “อยกบเหยาเฝากบเฮน” (อยกบเหยาเฝากบเรอน) โดยรบภาระในการ เลยงลก หงหาอาหาร และตกน าต าขาว ฯลฯ “น ามเฮอฮาดแอง แกงมเฮอฮาดหมอ”(น าไมใหขาดตม แกงมใหขาดหมอ)รวมทงซกเสอผา จดหาเครองนงหมตงแตอวฝาย ปนฝาย ทอผา ตดเยบ(ดวยมอ) จนส าเรจเปนเครองนงหมได นอกจากนอาจไปชวยงานสามนอกบานดวย เชน งานไรงานสวน ทงยงตองปรนนบตพอป แมยาอกดวย ค าสอนเหลานในปจจบนกยงมเชนเดม แตอาจมการเปลยนแปลงไปบาง คอ ภรรยาบางคนกออกไปท างานนอกบานเทยบเทาสาม โดยมอบการเลยงดลกใหกบป ยา ตา ยาย



3.5.4 บทบาทตอบตรธดา แมจะเปนผ ทใกลชดกบลกมากกวาสาม เพราะเปนผ เลยงดอยางใกลชด ดงนนการอบรมสงสอนลกจะเปนหนาทของภรรยามากกวา การอบรมเลยงดจากอดตถงปจจบนกมการเปลยนแปลงไมมากนก ผ ทรบภาระหนกทสดกคอแม การหาพเลยงยงไมม ถาพอและแมมภาระหนก เชน ตองออกด านากใหป ยาตายาย หรอนองสาว หรอลกหลานทโตพอทจะดแลเดกไดแลวเปนผ เลยงดชวคราว 3.5.5 บทบาทตอชมชน ในอดตผหญงไมคอยจะมบทบาทตอชมชน เพราะไดรบการอบรมสงสอนใหรหนาทแมบาน ใหอยกบเหยาเฝากบเรอน แตในปจจบนไดเปลยนไปตามภาวะเศรษฐกจและสงคม ถาขลกแตในบานกจะไมทนสมย หไมกวาง ตาไมไกล บางครงกเสยผลประโยชนตอครอบครวดวย เชน การเปนกลมสมาชกกลมแมบานตางๆ การเขารวมพฒนาหมบาน การเขารบการอบรมความรดานตางๆ เปนตน 4. ความเชอของชาวผไท ความเชอของชาวผ ไทมอยมากมายหลายเรองดวยกน ซงในทน ผ เขยนไมอาจทจะน ามากลาวไดทงหมด ดงนน ผ เขยนจงเลอกทจะหยบมาน าเสนอเฉพาะความเชอเกยวกบเรองการรกษาโรคภยไขเจบ เรองภตผ และการใชสอยประโยชนจากบาน 4.1 ความเชอเรองการรกษาโรค หมอรกษาโรคของชาวผ ไทในอดตนนยงมความเชอในเรองของการรกษาฮตคลองอย คอเชอวาถามการท าผดฮตแลวจะรกษาไมหาย แตหมอจะพดวา “ผดครผดคาย” (“คาย”หรอ “คายกคร”) ในกลมชาวผ ไทตงแตอดตถงปจจบน ยงไมปรากฏมผ มอาชพแพทย


124

แผนโบราณโดยเฉพาะ มเพยงผ มความรเรองสมนไพร รากไม รากยา พอชวยเยยวยาผ เจบไขไดปวยแลวไดคาตอบแทนเลกๆ นอยๆ พอเปนสนน าใจ ถาทางฝายคนไขไมมเงนกรกษาฟรเอาพเอานองไว ในอดตมหมอประเภทหนงทรกษาคนไขดวยการใชคาถาเปา โดยเรยกกนวา “หมอเปา” คนปวยเปนไข ตกตนไม ควายชน แขงหกขาบวมช า หมอกใชคาถาเปาได ชาวผไทในอดตมกจะไปหาหมอเปา เพราะการเจบปวยในอดตมกจะโยนใหผ โดยผทถกใสความบอยทสด คอ ผปอบและผปา ผปอบ คอ คนทเรยนคาถาประเภทเดรจฉานวชา และ “คะล า” ถอ ปฏบตตามทครบอกไมได เมอเปนปอบแลวจะมวญญาณลกลบอยในตวคนนน และเปนวญญาณรายทออกหากนคน ผ ทถกกนจะปวยลงเมอหาหมอเปาคนปวยกจะเพอออกมาวาเปนผนนมาเขา การทคนปวยเพอออกมาชาวผ ไทเรยกวา “เอาะปะ” (ออกปาก) หมอเปากจะใชคาถาเปา คมจนปอบยอมออกจากราง เมอปอบออกจากราง แลวคนไขลกขนนงเดนได ทงๆ ทกอนหนานนปวยนอนซมอยไปไหนมาไหนไมได ผปำ เปน ผทสงสถตอยในปา ตนไมใหญ ถาคนไปท าผด เชน ตดไม หรอไปกวนบอน าในแหลงน าซบกลางปา หรอของปาบางอยาง ผปากจะเขาทบรางท าใหเปนไขไดปวย หรอบางทเหนหญงสาวสวยผปารก กเขามาทบรางไดเหมอนกน อาการปวยกเหมอนผปอบ แตพอเปาคนไขเพอไปทางปาวาอยทนนตนไมนน หนองน าน “พวกสไปรอบานก” (ตดตนไม) เปนตน หมอกจะคมจนออกเชนกน

นอกจากน ชาวผ ไทยงมความเชอเกยวกบหมอทท าหนาทสอสารกบภตผ คอ หมอทรง เปนหมอทท าพธอญเชญวญญาณตางๆ ตามทผมาหา



บอก เพอใหเขารางหมอทรงแลวจะไดบอกกลาวเรองราวระหวางวญญาณกบผมาหาหมอ ขณะท หมอธรรม เปนหมอทนงทรงทางในเพอดดวงชะตา หรอสงทมากระท าตอคนใดคนหนงทมาหาหมอ หรอไลเลขไลยาม โดยชาวผ ไทเรยกวา “นงธรรม” หมอธรรมจะสอสารระหวางวญญาณกบคน คลายกบหมอทรงแตมพธกรรมทสลบซบซอนเทา (ประตสอสาน, 2558) 4.2 ความเชอเกยวกบบานเรอน ในอดตชาวผ ไทมความเชอเกยวกบบาน ดงน (ประตสอสาน, 2558)

4.2.1 เกยวกบไมทจะน ามาสรางบาน ชาวผไทจะหามเอาไมดงตอไปนมาสรางบาน คอ ไมฟาผา โดยเชอวาไมทถกฟาผานน “มนเขด มนขวง” (มนเปนอปมงคล) “ไมแยงเงา” (ไมสองเงา) คอ ตนไมทอยรมหวย ล าตนเอนเขาหาล าหวย (อาจจะเปนเพราะโคนยากและอนตราย) ไมทชอไมเปนมงคล เชน ไมกระบก ค าวา “บก” คอ บกพรองหรอขาด น ามาสรางบานจะท าใหสรางไมขน ขาดเขนอยเปนประจ า

4.2.2 เกยวกบการใชบาน ชาวผ ไทหามวางพาขาวหรอนอนใตขอ ศพจะวางไวใตขอ เรองนสนนษฐานวาตรงใตขอมนจะตรงกบคานของบานพอด ซงจะรบน าหนกของศพไดดกวาบรเวณอน นอกจากนยงมความเชอเกยวกบสวนประกอบอนๆ ของบาน เชน บนได จ านวนขนบนไดจะเปนจ านวนค เชน 5 ขน 7 ขน 9 ขน เปนตน


126

5. ภมปญญาของชาวผไท ในบทความเรองน ผ เขยนไดเลอกภมปญญาของชาวผ ไททนาสนใจมาน าเสนอสองดานคอ ภมปญญาดานการสรางบานเรอน และภมปญญาดานการด ารงชพ ซงเนอหาในภมปญญาทงสองดานน อาจชวยเพมมมมองเกยวกบอตลกษณของผไทไดดยงขน 5.1 ลกษณะบานของชาวผไท บานของชาวผ ไทในอดตสมย 40 ปมาแลว มลกษณะเปนเรอนทมหลงคาทรงเหลยมยอดแหลมดงสง ใตชานสงประมาณ 2 เมตร มฝาลอมรอบ มประตหนาบานเขา 2 ประต มหนาตางแหงเดยวเลกๆ พอเอาศรษะลอดเขาออกได ภาษาผ ไทเรยกวา “ประตบอง” ถาเปนบานของผ มฐานะหนาตางจะสงเทาประต ตรงหนาตางจะม “เสาปากชาง” หรอ “เสาคาชาง” ค าทอดบานตรงหนาตาง ภาษาผไทเรยก “หอนทอด” จะตตดเครา เสาคางชางหรอปากชางจะปาดเปนบาค าทอดไวจะเปนเสาใหญกวาเสาบานทกตน(ประตสอสาน, 2558) ในปจจบนบานรปทรงดงกลาวนคอนขางหายาก เพราะผ ทสรางบานใหมจะสรางตามสมยนยมกนหมด (นพดล ตงสกล , 2548: 10 ) ทง น ชาวผ ไทมการใชสอยประโยชนจากบานเรอนเปนสวนตางๆ ดงน

หองใน เรยกวา “โกง” ภายในโกงจะกนเปนหองนอนอกมอย 1 ประต ผ ไทเรยกวา “โกงโสม” ใชส าหรบเปนหองนอนของลกสาว บางบานภายใน “โกงโสม” อาจกนหองหรอเอาต กนใหเปนทนอนของพอแมดวย ขางโกงโสมอาจจะทางซายหรอขวาเรยกวา “ฮอง” เปนทนอนของพอแมหรอลกชาย

หองนอกหรอเกย ภาษาผไทเรยกวา “เกย” ไมมฝา มแตหลงคาเปนทนงเลน เปนทรบแขก เปนทรบประทานอาหาร หรอกนเปนหองใหลกเขยอย



เรอนครว หรอเรยกวา “เฮนไฟ” จะตงตอจากเกยออกไป บางหลงคาเรอนอาจจะตงแยกออกไป มเพยงกระดาน 1 - 2 แผนพาดเชอมกบเกย เนอทภายใน “เฮนไฟ” นนมเตาไฟทมลกษณะเปนกระบะยกพนสง สงขนจากพนเรอนครวประมาณ 5 - 10 ซม. กวาง 1x1 เมตร ขอบกระบะสงประมาณ 1 คบ ใสดนใหเตมเพอปองกนไฟไหมพน ทกอไฟนนอยตรงกลางและลอมดวยกอนเสา 3 กอน เปนทวางหมอหรอบางทใช “เคง”(เคยง) คอ ทวางหมอเวลาตมแกง เปนทวางทเปนเหลกม 3 ขา ดานบนขาจะเชอมตดกบแผนเหลกบาง งอเปนรปวงกลมเปนทส าหรบรบกนหมอ

ชำน หรอ “ซำน” เปนพนทตอกบเกยหรอเรอนครว ส าหรบวางตมน าดม น าอาบ น าใช รมชานมกจะวางรางผก ไมมหลงคาไมมฝา พนชานจะต ากวาเกยหรอเรอนครว มบนไดเรยกวา “ขนบนไดซาน” (ประตสอสาน, 2558)

ลกษณะบานเรอนแบบดงเดมของชาวผไท ซงปจจบนหาพบไดยาก ทมา: sac.or.th/databases/museumdatabase/review_inside_image.php?id=978


128

5.2 ภมปญญาดานการด ารงชพ ในอดตชาวผ ไทจะมการอบรมสงสอนโดยประสบการณตรง นนคอ การสอนใหลงมอปฏบต แลวพอแมหรอป ยาอยขางๆ คอยแนะน า ซงถอวาเปนการสงสอนโดยตรง และบางทกอาจใหชวยงานซงเปนการสงสอนโดยออม เชน พาไปตดไมไผมาจกสาน ท าใหลกรชนดของไมทเหมาะแกการจกสานภาชนะตางๆ ไมไผ ไมไรยอดดวนจะไมใชจกสานเพราะผงายและมอดชอบ สวนลกสาวกอาจใชชวยทอหก ชวยจบนนจบน พาไปหากน ท าใหลกมประสบการณมากขน แตกมลกบางคนทไมตองเรยกมาสอน แตมความทะยานอยากจะท าเองเหนพอเหนแมท างานคางไวพอแมไมอยกไปท าตอ พอแมเหนแววกจบมาสอนโดยตรงหรอบางทกอาจไปถามคนอนทเขาท าเปนมากอน 5.2.1 การกน เดมทครอบครวของชาวผไทตองรอใหสมาชกครอบครวพรอมหนากนกอนถงจะสามารถกนขาวได โดยเมอทกคนนงวงลอมแลวพอหรอสามจะเปนผ เรมกนกอน แตปจจบนนการกนขาวพรอมหนาในลกษณะน ลดลงไป เพราะสมาชกครอบครวตาง มธ ระ ลก ก รบไปโรงเรยน สามกตดธระ ลกและภรรยาจงกนกอน นานเขากเลยถอเปนเรองธรรมดาไป อกประการหนงทเปลยนไป คอ ปจจบนมความเจรญขนมาก หญงชายมสทธ เทาเ ทยมกน ทงสามภรรยาตาง กมบทบาทในครอบครวเทากน ชวยกนท ามาหากนไมมใครยงหยอนกวากน แตอยางไรกตาม ภรรยากยงใหความนบถอสามอย ถงแมลดพฤตกรรมบางอยาง แตดานอนยงไมเปลยนแปลง เชน การใหความหวงใย เอออาทร ปรนนบต กยงมเหมอนเดม

ส าหรบแหลงทมาของอาหารการกนของชาวผ ไทนนสมพนธกบการเลอกทตงหมบานของพวกเขา ในอดตชาวผ ไทจะพถพถนในการเลอกท าเลท



จะตงหมบานวาจะตองเปนทราบใกลภเขาหรอแหลงน า เหตนในอดตแหลงอาหารจงอยใกลบาน เชน เกง หมปา กระรอก กระแต และพชผกตางๆ ดงมค าผญาบทหนงทวา “อยาไปเกบดอกหวานบานเพนมาบาน เฮอเจายน งอยชานเกบดอกกะเจวฮมโฮ” (อยาไปเกบดอกหวานบานอน ใหเจายนทชานเกบดอกกระเจยวรมรว) ชใหเหนวาสมยกอนดอกกระเจยวกเกบเอาทรมรวตดกบชานบาน ซงสะทอนใหเหนถงความอดมสมบรณของอาหารการกน ทงน ในอดตอาหารจ าพวกเนอไมวาหม เปด ไก วว ควาย มมากมาย แตชาวผ ไทไมนยมฆากน อาจดวยเพราะเครงศลธรรม แตอาจมบางทมการฆาเพองานบญ เชน บญกฐน บญพระเวส 5.2.2 อปนสยในการกน ชาวผ ไทมอปนสยในการกนแบบเรยบงาย และในการกนอาหารกเหมอนอสานทวๆ ไป คอ กนขาวเหนยว นงกนกบพน ไมมชอนกลาง ชอน 2 - 3 คนเปลยนกนซด บางครอบครวกกนในหองครว บางครอบครวกกนทระเบยงหนาบาน ในปจจบนมการเปลยนแปลงไปบาง บางครอบครวทมฐานะดกมโตะอาหาร คอ พยายามปรบตวเหมอนกบคนภาคกลาง (ประตสอสาน, 2558) 5.2.3 ความเชอเกยวกบอาหาร ชาวผ ไทยมความเชอเกยวกบอาหารทจะตอง “คะล า” เพราะพวกเขาเชอวาอาหารบางชนดกนเขาไปแลวจะท าใหผดตอโรค โดยเฉพาะ “แมอยค า” (ผหญงทก าลงอยไฟ) จะกนแตขาวจ หนอขา ผกตางๆ ปจ กบ เขยด ยงพอกนได แตในปจจบนนไดรบการอบรมดานโภชนาการ ความเชอกเปลยนไปบางแลว แตในปจจบนกระตายและเกงกยงกนไมได ซงถากนเขาไปแลวจะ “ผดกรรม”


130

4.2.4 อาหารพนบานของชาวผไท ชาวผไทมขนตอน และ วธการในการปรงอาหารทมลกษณะเฉพาะตว โดยขนตอนและวธการตางๆ นนสบทอดมาจากภมปญญาของบรรพบรษพวกเขา ซงไดแกอาหารประเภท “ออม” น ามาจากวตถดบการท ามาจากธรรมชาต ทอยรอบๆ ตวมาปรงเปนอาหาร เชน (วระศกด อารมณสวะ, 2555) ออมบอน มสวนประกอบส าคญคอใบบอนออน มะกอก และหนงควายจททบแลว แกงผกหวำน ถอวาเปนอาหารชนสง เพราะผกหวานทเปนวตถดบหลกขนบนเขาทสง ซบมะม หรอขนน เปนอาหารอกชนดทชาวผ ไทมกท ากนในเวลาท หาอะไรกนไมได ลำบไขมดสม เปนอาหารชนสงอกอยางหนง เพราะไขมดสมทไดมา มาจากรงมดแดงบนตนไมสง

ซวไก อาหารทถอเปนเอกลกษณของชาวผ ไทอยางแทจรง เพราะชาวอสานโดยทวไปไมนยมท ากน 5.2.5 การปรงอาหาร การปรงอาหารของชาวผ ไทจะเหมอนกบหลกการปรงอาหารทวๆ ไปของชาวอสาน คอ จะขาดปลาราไมได ทงน รสชาตอาหารของชาวผไทจะออกไปทางรสจด สวนอาหารบางชนด เชน กอยเนอ กอยปลา การปรงกไมตองใชไฟกลาวคอกนกนดบๆ อยางนนเลย แตใส เค รองเทศใหครบใหหอมนา กนย งข น ในปจจบน ชาวผ ไท มการเปลยนแปลงเกยวกบการปรงอาหารไปบาง สวนทเปลยนแปลงกคอ การกนสกๆ ดบๆ ลดลงนอยลงไป เนองจากการรณรงคไมใหกนสกๆ ดบๆ ของ



หนวยงานภาครฐ อกประการหนง การปรงอาหารในปจจบนนกถกหลกโภชนาการมากขน เนองจากไดรบความรจากลกหลานทเลาเรยนมาและไดรบการอบรมดานโภชนาการจากหนวยงานสาธารณสขประจ าอ าเภอและต าบล

“ตมซวไก” อาหารทเปนเอกลกษณของชาวผไทในอสาน ทมา: www.siamfishing.com

6. บทสรป การอพยพของชาวผ ไทจากแควนสบสองจไทเขามาในสยามเกดขนในหลายระลอก ซงการเขามาของพวกเขามการน ารปแบบวถชวต ความเชอ และภมปญญาทมลกษณะเฉพาะตวของตนตดมาดวย ซงวฒนธรรมของชาวผไทนมความเขมแขง เพราะมการสบสานกนมาอยางยาวนาน และยงปรากฏใหเหนในชมชนทมชาวผไทอาศยอย


132

ในปจจบน แมประเทศไทยจะมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมอยเรอยมา แตการเปลยนแปลงทวานกไมอาจท าใหลกหลาน ชาวผไทรนหลงสามารถลมรากเหงาความเปนตวตนของพวกเขาลงไปไดหมด ลกหลานชาวผ ไทจ านวนไมนอยยงคงยดถอในความเชอเรองภตผ รวมถงภมปญญาดานการด ารงชพอยเรอยมา แมจะมบางทพวกเขาสวนหนงไดปรบตวและเปลยนแปลงตนเองไปตามสภาพแวดลอม ทโลกปจจบนกลายเปนยคโลกาภวตนไปแลว

เอกสารอางอง นพดล ตงสกล. (2548). เรอนพนถนไทลอ บานเจยงไต เมองเชยงรง แควนสบสองปนนา มณฑลยนนาน สาธารณรฐประชาชนจน. วารสารวชาการคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. บญชวย ศรสวสด. (2547). ราชอาณาจกรลาว. กรงเทพฯ: ศยาม. ปรวรรต สาคร. (ม.ป.ป.). กวาจะมาเปน “ผไท” บนผนแผนดนไท. ประตสอสาน. (2558). มารจกกบชาตพนธชนเผาภไท (ผไท) สบคนเมอ 20 มกราคม 2558, จาก isangate.com/isan/paothai_phutai.html ภทยา ยมเรวต. (2544). ประวตศาสตรสบสอบจไท. กรงเทพฯ: สรางสรรค. วระศกด อารมณสวะ. (2555). อาหารชาวภไท. สบคนเมอ 25 มกราคม 2557, จาก gotoknow.org/posts/482173 ศนยภไทศกษา มหาวทยาลยราชภฏกาฬสนธ. (ม.ป.ป.). การอพยพของ ชาวภไท. สบคนเมอ 15 มกราคม 2558,จาก reg.ksu.ac.th/phuthai/ move.html

http://reg.ksu.ac.th/phuthai/move.html%20สบคนเมอ

วิถีชีวิต ความเชื่อ...

Documents