สายตรงศาสนา �

ข่าวสายตรง

วันมาฆบูชา ความเป็นมา วันมาฆบูชา ตรงกับวันเพ็ญเดือนมาฆะ (ขึ้น ๑๕ ค่ำ

เดือน ๓) เป็นวันที่เกิดเหตุการณ์สำคัญทางพระพุทธศาสนา

ในวันนั ้นนอกจากเป็นวันเพ็ญเดือนมาฆะแล้วยังเป็นวันที ่

พระสงฆ์ จำนวน ๑,๒๕๐ รูป มาเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้าพร้อมกัน

โดยมิได้นัดหมาย พระสงฆ์เหล่านั ้นล้วนเป็นเอหิภิกขุ คือ

ได้รับการอุปสมบทจากพระพุทธเจ้าและล้วนเป็นพระอรหันต์

ผู้ได้อภิญญา ๖ การประจวบกันของเหตุการณ์ทั้ง ๔ ประการนี้

เรียกกันว่า วันจาตุรงคสันนิบาตหรือการประชุมซึ่งประกอบด้วย

วันมาฆบูชาขึ ้นในพระราชวัง โดยโปรดให้มีการประกอบ

พระราชกุศลในเวลาเช้า ด้วยการนิมนต์พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์

และฉันภัตตาหารในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

ในเวลาค่ำพระองค์จะเสด็จออกฟังพระสงฆ์ทำวัตรเย ็น

สวดโอวาทปาติโมกข์และทรงจัดเทียนรายตามราวรอบพระอุโบสถ

จำนวน ๑,๒๕๐ เล่ม พระภิกษุเทศนาโอวาทปาติโมกข์

พระสงฆ์ จำนวน ๓๐ รูป สวดมนต์รับเทศนา เป็นเสร็จพิธี

ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

รัชกาลที่ ๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระองค์ทรงนำพิธีบูชา

องค์ ๔ ในโอกาสนี้ พระพุทธเจ้าทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์

เหต ุการณ์น ี ้ เก ิดข ึ ้นขณะที ่พระพุทธเจ ้าทรงประทับอยู ่

ณ วัดเวฬุวัน กรุงราชคฤห์ ก่อนเข้าพรรษาที่ ๒ (หลังจากตรัสรู้

๙ เดือน) และเป็นวันที่พระองค์ทรงปลงพระชนมายุสังขาร คือ

ทรงรับอาราธนามารว่าตั ้งแต่วันนี ้เป็นต้นไป อีก ๓ เดือน

เสด็จปรินิพพาน ส่วนในประเทศไทยนั้น พิธีบูชาเนื่องในวันมาฆบูชา

เริ่มมีเป็นครั้งแรกในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า

เจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เพราะพระบาท

สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู ่หัวทรงปรารภถึงความสำคัญ

ของวันมาฆบูชาว่า มีเหตุการณ์สำคัญ ๔ ประการ ที่เรียกว่า

จาตุรงคสันนิบาต เกิดขึ้นในวันเดียวกัน สมควรที่พุทธศาสนิกชน

จะได้ทำการบูชา เพื่อระลึกถึงความสำคัญของวันดังกล่าวและ

พระคุณของพระพุทธเจ้า พระองค์จึงให้จัดพิธีบูชา เนื่องใน

เน ื ่องในว ันมาฆบูชาไปประกอบในสถานที ่อ ื ่น ๆ นอก

พระบรมมหาราชวัง ในคราวเสด็จประพาสต้น เช่น บางปะอิน

พระพุทธบาท พระพุทธฉาย พระปฐมเจดีย์ พระแท่นดงรัง

เป็นต้น ประชาชนได้นำเอาพิธีบูชา เนื่องในวันมาฆบูชาไปปฏิบัติกัน

อย่างกว้างขวางและสืบมาจนถึงปัจจุบันนี้

รัฐบาลได้ให้ความสำคัญต่อวันมาฆบูชา โดยกำหนด

ให้เป็นวันหยุดราชการ ๑ วัน ใน พ.ศ. ๒๕๔๙ รัฐบาลประกาศ

ให้วันมาฆบูชา เป็น “วันกตัญญูแห่งชาติ” และหลายหน่วยงาน

ได้พยายามรณรงค์ให้วันมาฆบูชา เป็นวันแห่งความรัก

หลักปฏิบัติของพุทธศาสนิกชน พระพุทธเจ ้าได ้สร ุปหลักคำสอนที ่พระสงฆ์จะ

นำไปสั ่งสอนประชาชนให้ยึดถือปฏิบัติ ดังปรากฏอยู ่ใน

โอวาทปาติโมกข์ คาถาที่สองว่า

สายตรงศาสนา 10

การไม่ทำความชั่วทั้งปวง

การทำความดีให้ถึงพร้อม

การทำจิตของตนให้บริสุทธิ์

แนวทางการปฏิบัติสำหรับพุทธศาสนิกชน ให้ทาน ถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุสามเณร

ในช่วงเช้าหรือเพล บริจาคทรัพย์ช่วยเหลือเกื ้อกูลผู ้ยากไร้

และบำเพ็ญสาธารณประโยชน์

รักษาศีล สำรวมระวังกายและวาจา ด้วยการรักษา

ศีล ๕ หรือศีล ๘ พร้อมทั้งบำเพ็ญเบญจธรรมสนับสนุน

เจริญภาวนา บำเพ็ญภาวนา ด้วยการไหว้พระสวดมนต์

และปฏิบัติสมาธิและวิปัสสนาตามแนวสติปัฏฐาน ๔

เวียนเทียน การเวียนเทียนเป็นการบูชาพระรัตนตรัย

ด้วยอามิสบูชาและปฏิบัติบูชา ในการนี้ ควรแต่งกายให้สุภาพ

เพื่อเป็นการบูชาพระรัตนตรัย

การจัดงานสัปดาห์ส่งเสริมพระพุทธศาสนา

เนื่องในวันมาฆบูชา ประจำปี ๒๕๕๒

กรมการศาสนา จะจัดงานสัปดาห์ส่งเสริมพระพุทธศาสนา

เนื่องในวันมาฆบูชา เพื่อให้เด็ก เยาวชน นักเรียน นักศึกษา

และประชาชน มีคุณธรรมนำความรู ้ ส่งเสริมการเผยแผ่

พระพุทธศาสนาอย่างแพร่หลายสู ่ประชาชนชาวไทยและ

ชาวต่างประเทศ และเพื่อดำรงไว้ซึ ่งหลักธรรมคำสอนของ

พระพุทธศาสนาให้คงอยู ่คู ่ก ับสังคมไทยตลอดไป โดยใน

ส่วนกลาง จัด ๓ แห่ง

๑. มณฑลพิธีท้องสนามหลวง กรมการศาสนา

ร ่วมกับคณะสงฆ์กร ุงเทพมหานคร กร ุงเทพมหานคร

ส่วนราชการ สถานศึกษาต่าง ๆ และองค์การเครือข่ายทาง

พระพุทธศาสนาภาคประชาสังคม ร่วมจัดกิจกรรมระหว่างวันที่

๕-๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๒ จำนวน ๕ วัน

๒. วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร กรมการศาสนา

ร่วมกับวัดสระเกศราชวรมหาวิหาร ส่วนราชการ สถานศึกษา

ต่าง ๆ และองค์กรเครือข่ายทางพระพุทธศาสนาภาคประชาสังคม

ร่วมจัดกิจกรรม วันที่ ๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๒ จัดกิจกรรม ดังนี้

- ด ้านศาสนพิธ ี ได ้แก ่ ทำบุญตักบาตร

เจริญพระพุทธมนต์ การแสดงพระธรรมเทศนา เวียนเทียน

- ด้านส่งเสริมศีลธรรม ได้แก่ รณรงค์ลด ละ

เลิกอบายมุข การประกวดสวดมนต์หมู่สรรเสริญพระรัตนตรัย

ทำนองสรภัญญะ การแสดงตนเป็นพุทธมามกะ การแข่งขัน

ตอบปัญหาธรรมะ การแข่งขันขับร้องเพลง

- ด ้านการส ่ ง เสร ิมศ ิลปว ัฒนธรรมไทย

และองค์ความรู้ทางพระพุทธศาสนา ได้แก่ การจัดนิทรรศการ

วันมาฆบูชา นิทรรศการผลงานขององค์กรเครือข่ายทาง

พระพุทธศาสนา

๓. วัดยานนาวา วันที ่ ๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๒

จ ัดก ิจกรรมดังน ี ้ ทำบุญตักบาตร เจร ิญพระพุทธมนต์

การแสดงพระธรรมเทศนา เวียนเทียน

ในส่วนภูมิภาค กรมการศาสนาขอความร่วมมือ

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดทุกจังหวัด ดำเนินการร่วมกับ

ส่วนราชการ องค์การปกครองส่วนท้องถิ ่น และองค์การ

เครือข่ายทางพระพุทธศาสนาในจังหวัดนั้น ๆ จัดกิจกรรม

ส่งเสริมพระพุทธศาสนา ณ วัดหรือสถานที่ที่จังหวัดกำหนด

ในวันใดวันหนึ่งระหว่างวันที่ ๕-๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๒ หรือ

มากกว่าหนึ่งวันก็ได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความพร้อมของแต่ละจังหวัด

จัดกิจกรรมตามแนวทางการปฏิบัติเช่นเดียวกับส่วนกลาง

ในการจัดกิจกรรมครั้งนี ้ กรมการศาสนาคาดว่า

นักเร ียน นิส ิต นักศึกษา ประชาชน มีความรู ้ เข ้าใจใน

หลักธรรมคำสอนและสามารถนำไปปรับใช้ในการดำเนิน

ช ีว ิตประจำว ัน และพุทธศาสนิกชนที ่ เข ้าร ่วมกิจกรรม

ในวันสำคัญทางศาสนา ได้รับการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม

ซึ่งเป็นฐานในการพัฒนาคนในสังคมประเทศชาติให้อยู่ร่วมกัน

อย่างสันติสุข

สายตรงศาสนา 11

การฝึกหัด นักสวดพระมหาชาติคำหลวง

ในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี ซึ ่งตรงกับ

รัชสมัยของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ได้เริ่มมีการสวด

พระมหาชาติคำหลวง ซึ่งทำการสวดที่วัดพระศรีสรรเพ็ชร

และจะสวดเฉพาะในเทศกาลเข้าพรรษาเท่านั้น การสวด

แบ่งเป็นสามนัด รวม ๙ วัน คือ ต้นพรรษา ๓ วัน

ตรงกับวันขึ้น ๑๔-๑๕ ค่ำ และวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘

กลางพรรษา ๓ วัน ตรงกับวันแรม ๑๓-๑๔ ค่ำ เดือน ๙

และวันขึ้น ๑ ค่ำ เดือน ๑๐ ออกพรรษา ๓ วัน ได้แก่

วันขึ้น ๑๔-๑๕ ค่ำ และวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ การสวด

ใช้ผู้สวดที่เป็นราชบัณฑิต จำนวน ๓ ชุด ๆ ละ ๔ คน

รวม ๑๒ คน การแต่งกายไม่ได้ระบุว ่าแต่งอย่างไร

แต่ในปัจจุบันนี้ การสวดต่อหน้าพระที่นั่งผู้สวดจะแต่งกาย

โดยนุ ่งผ้าขาวแบบโจงกระเบน สวมเสื ้อราชปะแตน

(ช ุดเครื ่องแบบปกติขาว ไม่ประดับเครื ่องหมายใด)

สวมถุงเท้าสีขาวยาวเสมอเข่า การสวดในสมัยก่อน

พระเจ้าแผ่นดินจะเสด็จฯ มาฟังทุกครั้ง เมื่อทรงฟังจบทั้ง

๑๓ กัณฑ์แล้ว จะพระราชทานเงินตราเป็นรางวัลแก่

นักสวดทั้ง ๑๒ คน เป็นเงิน ๓ ชั่ง (ประมาณ ๒๔๐ บาท)

ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ มีการสวดพระมหาชาติ

คำหลวงเพียงกัณฑ์เดียว คือ กัณฑ์มหาพนบางส่วน

เนื่องจากการสืบทอดการสวดกัณฑ์อื่น ๆ ขาดตอนลง

และได้ใช้สวดเป็นประจำทุก ๆ ปีตลอดมา ซึ่งถือเป็น

โบราณราชประเพณีที ่ต้องปฏิบัติเป็นประจำทุกปีและ

ม ี การสวด เป ็นทางการแห ่ ง เด ี ยวท ี ่ พ ระอ ุ โบสถ

วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง สวดเฉพาะ

ในเทศกาลเข้าพรรษา โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

หรือผู ้แทนพระองค์จะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงฟัง

การสวดปีละ ๒ วัน คือวันถวายพุ่มเทียนพรรษา ซึ่งตรงกับ

ว ันขึ ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๘ และวันเปลี ่ยนเครื ่องทรง

พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ซึ่งตรงกับวันแรม ๑ ค่ำ

เดือน ๘ นักสวดใช้เจ้าหน้าที่จากที่ได้รับการแต่งตั้งเป็น

นักสวดกรมการศาสนา แต่งกายนุ่งโจงกระเบนด้วยผ้าขาว

พระราชทาน สวมเสื้อราชปะแตนหรือเครื่องแบบปกติขาว

ไม่ประดับเครื่องหมายใด ๆ สวมถุงเท้าขาว มีผ้าขาวคาดอก

แบบพราหมณ์ ในวันอื่น ๆ ที่พระมหากษัตริย์ไม่ได้เสด็จ

พระราชดำเนินจะแต่งกายสุภาพเป็นระเบียบเดียวกัน

นุ ่งกางเกงขาว สวมเสื ้อเชิ ้ตแขนยาวสีขาว การสวด

จะสวดทั้งภาคเช้าและภาคบ่ายตามเวลาราชการ

ปัจจุบันเกิดปัญหาขาดบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญ

เนื่องจากข้าราชการกรมการศาสนา เกษียณอายุราชการ

เปลี่ยนแปลงตำแหน่ง ทำให้ขาดนักสวด จึงต้องมีการ

ฝึกหัดนักสวดใหม่เพื่อทดแทนบุคลากรดังกล่าวข้างต้น

การฝึกหัดนักสวดต้องคัดเลือกผู้ที่เหมาะสมและใช้ระยะ

เวลาในเบื้องต้นอย่างน้อย ๑ ปี จึงจะมีความชำนาญ

ระดับที ่พอจะเข้าไปปฏิบัติหน้าที ่ร ับสนองงานในการ

สวดพระมหาชาติคำหลวงตามโบราณราชประเพณี

ซึ่งเป็นการปฏิบัติงานต่อหน้าพระที่นั ่ง เพื่อให้นักสวด

พระมหาชาติคำหลวงมีความรู้ ความเข้าใจ และสามารถ

สายตรงศาสนา 12

ฝึกหัดสวดได้อย่างถูกต้องจนเกิดทักษะความชำนาญ

กรมการศาสนาจึงได้จัดทำหลักสูตรสำหรับฝึกหัดผู้ที ่มี

ความสนใจได้ฝึกหัดและมีความพร้อมที่จะปฏิบัติหน้าที่

เป็นนักสวดพระมหาชาติคำหลวงต่อหน้าพระที ่นั ่งได้

อย่างสมพระเกียรติแห่งสถาบันพระมหากษัตริย์

กรมการศาสนา จึงจัดโครงการฝึกหัดนักสวด

พระมหาชาติคำหลวงและฝึกซ้อมนักสวดพระมหาชาติ

คำหลวง ให้สวดได้ถูกต้องตามโบราณราชประเพณี

มีคุณภาพ ความชำนาญในการสวด อันเป็นการอนุรักษ์

และสืบทอดการสวดพระมหาชาติคำหลวงที ่ถูกต้อง

ตามโบราณราชประเพณีให้คงอยู ่เป็นเอกลักษณ์ของ

สังคมไทยสืบไป และถือเป็นงานราชการที่กรมการศาสนา

จะต้องจัดเจ้าหน้าที่ไปสวดทุก ๆ ปี ตามหนังสือแจ้งของ

สำนักพระราชวัง เจ้าหน้าที่ซึ่งฝึกหัดเป็นนักสวดเหล่านี้

เรียกว่า ราชบัณฑิต และจะต้องมีคำสั่งแต่งตั้งเป็นนักสวด

โดยอธิบดีกรมการศาสนา

ผู้ที่จะเข้ารับการฝึกหัดนักสวดเป็นข้าราชการชาย

ของกระทรวงวัฒนธรรม จำนวน ๕๓ จังหวัด และ

เจ้าหน้าที ่เขตพื้นที ่การศึกษาในกรุงเทพมหานครและ

เขตปริมณฑล จำนวน ๔ เขต รวม ๙๑ คน

การคัดเลือก ทดสอบโดยการสวดให้คณะกรรมการ

ที ่ได้ร ับการแต่งตั ้งเป็นนักสวด จากกรมการศาสนา

ฟังน้ำเสียงและทำนองการสวดของผู ้ฝึกหัดแต่ละคน

(หลังจากฝึกหัดสวดและกลับไปฝึกซ้อมสวดด้วยตนเอง

จนเกิดความชำนาญตามคู่มือภายในระยะเวลา ๓ เดือน)

ผู ้ที ่ผ่านการฝึกหัดสวดพระมหาชาติคำหลวง

ต้องมีจำนวนระยะเวลาเข้าอบรมตามกำหนด โดยจะต้อง

มีเวลาเข้ารับการอบรมไม่น้อยกว่าร้อยละ ๙๐ ของระยะ

เวลาในการฝึกสวดพระมหาชาติคำหลวง และต้องผ่าน

เกณฑ์การทดสอบ ได้คะแนนไม่ต่ำกว่าร ้อยละ ๙๕

ของเกณฑ์การประเมิน

ผู้ที่ผ่านการทดสอบ (จำนวน ๑๒ คน) จะได้รับ

กา รค ั ด เล ื อก เ ข ้ า ไปสวดพระมหาชาต ิ คำหลวง

ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรม

มหาราชวัง

ที่มา : ฝ่ายพิธี กองศาสนูปถัมภ์ กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม