พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 1 พระสตตนตปฎก

องคตตรนกาย เอกนบาต - ทกนบาต

เลมท ๑ ภาคท ๒

ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

เอตทคคบาล

วรรคท ๕

วาดวยภกษณผมตาแหนงเลศ ๑๓ ทาน

[๑๕๐] ดกอนภกษทงหลาย พระมหาปชาบดโคตมภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผรราตรนาน. พระเขมาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผมปญญามาก. พระอบลวรรณาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาววกาของเราผมฤทธ. พระปฏาจาราภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผทรงวนย. พระธรรมทนนาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผเปนธรรมกถก. พระนนทาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผยนดในฌาน. พระโสณาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผปรารภความเพยร.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 2 พระสกลาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผมจกษทพย. พระภททากณฑลเกสาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผตรสรไดเรวพลน. พระภททกาปลานภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผระลกชาตกอน ๆ ได. พระภททากจจานาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผไดบรรลอภญญาใหญ. พระกสาโคตมภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผทรงจวรเศราหมอง. พระสคาลมาตาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผพนจากกเลสไดดวยศรทธา. จบวรรคท ๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 3 เถรบาล

อรรถกถาวรรคท ๕

อรรถกถาสตรท ๑

๑. ประวตพระมหาปชาบดโคตมเถร

ในสตรท ๑ นน พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ยทท มหาปชาปต โคตม ทานแสดงวา พระมหาปชาบดโคตมเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผรราตรนาน ในปญหากรรมของทาน มเรองทจะกลาวตามลาดบ ดงน:- ไดยนวา พระมหาปชาบดโคตมน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ ถอปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด สมยตอมา กาลงฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผรราตรนานกทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางถวายทานรกษาศลจนตลอดชวต จตจากภพนนแลวบงเกดในเทวโลก จตจากเทวโลกในพทธนดรหนงอก ไปบงเกดเปนหวหนาทาส ในจานวนทาส ๕๐๐ คนในกรงพาราณส. ครงนน สมยเขาพรรษา พระปจเจกพทธเจา ๕๐๐องค ลงจากเงอมเขานนทมลกะ ไปทปาอสปตนะ เทยวบณฑบาตในกรงแลวกลบมาปาอสปตนะดารวา ควรเราจกขอหตถกรรมงานชางฝมอ เพอทากฎสาหรบเขาจาพรรษา. เพราะเหตไร. เพราะผจะเขาอยจาพรรษาในฤดฝน ทงปฏบตนาลกปฏปทา จาตองเขาอยในเสนาสนะประจา ทมงบงดวยเครองมงบง ๕ อยาง อยางใดอยางหนง. สมจรง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 4ดงพระพทธดารสนวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษไมมเสนาสนะไมพงเขาอยจาพรรษา ภกษใดฝาฝน ตองอาบตทกกฏ ดงน. เพราะเหตนน เมอใกลฤดฝน [เขาพรรษา] ถาไดเสนาสนะนนกบญละ ถาไมได กจาตองแสวงหาหตถกรรมทา เมอไมไดหตถกรรม กพงทาเสยเอง. ภกษไมมเสนาสนะไมควรเขาอยจาพรรษา. นเปนธรรมดาประเพณ. เพราะเหตนนพระปจเจกพทธเจาเหลานนคดวา เราจาจกตองขอหตถกรรม จงหมจวรเขาไปสพระนครเวลาเยน ยนอยทประตเรอนของเศรษฐ. นางทาสหวหนา ถอหมอนากาลงเดนไปทานา เหนเหลาพระปจเจกพทธเจาเดนเขาพระนคร เศรษฐรเหตทพระปจเจกพทธเจาเหลานนมาแลว กกลาววาขาพเจาไมมเวลา โปรดไปเถด. ลาดบนน ทาสหวหนา ถอหมอนาจะเขาไป เหนพระปจเจกพทธเจาเหลานนกาลงเดนจากพระนคร จงลดหมอนาลง ไหวอยางนอบนอม เผยปากถามวา ทาไมหนอ พระผเปนเจาทงหลาย พอเขาไปแลวกออกไป. ทานตอบวา เราพากนมา กเพอขอหตถกรรมงานสรางกฎสาหรบอยจาพรรษา. นางจงถามวา ไดไหมละเจาขา. ตอบวา ไมไดดอก อบาสกา. นางถามวา จาเปนหรอทคนใหญ ๆ เทานนจงจะทากฎนนได หรอแมคนยากจนกทาได. ทานตอบวาใครๆ กทาได. นางจงกลาววา ดละเจาขา พวกดฉนจกชวยกนทา ขอโปรดรบอาหารของดฉนในวนพรงน นมนตแลว กถอหมอนาพกไวททางทานาทมาแลว กลาวกบนางทาสทงหลายวา พวกเจาจงอยตรงนกนนะเวลาททาสเหลานนมา กกลาววา พวกเจาทงหลาย พวกเราจกทางานเปนทาสสาหรบคนอนกนตลอดไปหรอ หรอวา อยากจะพนจากการเปนทาสเขา. เหลาทาสกตอบวา พวกเราอยากพนเสยวนนนแหละ แมเจา. นาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 5จงกลาววา ถาอยางนน เหลาพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ทยง ไมไดหตถกรรม เรากนมนตใหฉนในวนพรงนแลว พวกเจาจงใหสามของพวกเจา ใหงานหตถกรรมเสยวนหนง. เหลาทาสกรบวา ดละ แลวบอกพวกสาม เวลาทเขาออกมาจากดงเวลาเยน. สามเหลานนรบปากแลวมาประชมกน ทประตเรอนทาสหวหนา ครงนน ทาสหวหนาจงกลาววา พอทงหลาย พรงนพวกเจาจงถวายหตถกรรมแกพระปจเจกพทธเจาทงหลายดวย แลวบอกอานสงส ขคนทไมอยากจะทาดวยโอวาทอนหนกหนวงใหทกคนยอมรบ. รงขน นางถวายอาหารแกเหลาพระปจเจกพทธเจาแลวใหการนดหมายแกลกทาสทกคน. ทนใดนนเอง ลกทาสเหลานนกพากนเขาปา รวบรวมทพพสมภาระแลว สรางกฎทละหลงเปนรอย ๆหลง จดบรเวณมทจงกรมเปนตน วางเตยง ตง นาฉน นาใชเปนตนไว ใหพระปจเจกพทธเจาทงหลายรบปฏญญาทจะอยจาพรรษา ณ ทนนตลอดไตรมาส ใหจดเวรถวายอาหาร. ทาสผใดไมอาจถวายในวนเวรของตนได ทาสหวหนากนาอาหารจากเรอนตนถวายแทนทาสผนน. ทาสหวหนาบารงมาตลอดไตรมาสอยางน ใหทาสคนหนง ๆ จดผาสาฎกคนละผน. รวนเปนผาสาฎกเนอหยาบ ๕๐๐ ผน. นางใหเปลยนแปสงผาสาฎกเนอหยาบเหลานน ทาเปนไตรจวรถวายพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค.พระปจเจกพทธเจาทงหลายไปสเขาคนธมาทนทางอากาศทงททาสเหลานนเหนอยนนแล. ทาสเหลานนทกคนทากศลจนตลอดชวต กบงเกดในเทวโลก.บรรดาทาสเหลานน ทาสหวหนาจตจากภพนนแลว บงเกดในเรอนของหวหนาชางทอหก ไมไกลกรงพาราณส. ตอมาวนหนง พระปจเจกพทธ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 6เจา ๕๐๐ องค บตรนางปทมวด ทพระเจากรงพาราณสนมนตไว มาถงประตพระราชนเวศนไมพบคนใด ๆ ทจะดแล จงกลบออกไปทางประตกรง ไปยงหมบานชางทอหกนน. หญงผนนเหนพระปจเจกพทธ-เจาทงหลาย นกเอนด กไหวหมดทกองคแลวถวายอาหาร. พระ-ปจเจกพทธเจาทงหลาย ฉนอาหารเสรจแลว กไปสเขาคนธมาทนอยางเดม. แมหญงผนน ทากศลจนตลอดชวต ทองเทยวอยในเทวดาและมนษยแลวถอปฏสนธในเรอนของเจามหาสปปพทธะ กรงเทวทหะ กอนพระ-ศาสดาของเราบงเกด. พระประยรญาตถวายพระนามของทานวา โคตมเปนกนษฐภคนของพระนางมหามายา [พระพทธมารดา]. เหลาพราหมณผชานาญมนตตรวจดพระลกษณะแลวพยากรณวา ทารกทอยในพระครรภของพระนางทงสองพระองค จกเปนจกรพรรด. พระเจาสทโธทน-มหาราชทรงมงคลอภเษกกบพระนางทงสองพระองค เวลาททรงเจรญวยแลวทรงนาไปอยพระราชนเวศนของพระองค. ตอมา พระโพธสตวของเราจตจากสวรรคชนดสต ทรงถอปฏสนธในพระครรภของพระนางมหามายา-เทว. ในวนท ๗ ตงแตวนทพระโพธสตวประสตแลว พระนางมหามายา-เทวกสวรรคต บงเกดในสวรรคชนดสต. พระเจาสทโธทนมหาราชกทรงสถาปนาพระนางมหาปชาบดโคตม พระมาตจฉา [พระนานาง]ของพระมหาสตวไวในตาแหนงพระอครมเหส. เวลานน นนทกมารกประสต. พระมหาปชาบดน ทรงมอบพระนนทกมารแกพระพเลยงนางนมทรงประคบประหงมบารงพระโพธสตวดวยพระองคเอง. สมยตอมา พระ-โพธสตวเสดจออกมหาภเนษกรมณ บรรลพระสพพญตญาณ ทรง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 7อนเคราะหโลก เสดจถงกรงกบลพสด เสดจเขาไปบณฑบาตในพระนคร.ครงนน พระเจาสทโธทนมหาราชพทธบดา ทรงสดบธรรมกถา ณระหวางถนน เปนพระโสดาบน. ครนวนท ๒ พระนนทกมาร กทรงผนวช. วนท ๗ พระราหล กทรงผนวช. ตอมา พระศาสดา ทรงอาศยกรงเวสาลประทบอย ณ กฏาคารศาลา. สมยนน พระเจาสทโธทนมหาราชทรงทาใหแจงพระอรหตแลวปรนพพาน ภายใตพระมหาเศวตฉตร. ครงนน พระนางมหาปชาบด เกดวาเหวพระหฤทยจะทรงผนวช.แตนน นางปาทปรจารกา ของพระกมาร ๕๐๐ พระองค ผซงเสดจออกทรงผนวชเมอจบกลหววาทสตร รมฝงแมนาโรหณ ทกคนมจตเปนอนเดยวกนวา พวกเราจกเขาไปเฝาพระนางมหาปชาบด แลวบวชในสานกพระศาสดาหมดทกคน จงใหพระนางมหาปชาบดเปนหวหนา ประสงคจะไปเฝาพระศาสดา. กพระนางมหปชาบดนทรงทลขอบรรพชากะพระศาสดาครงเดยวครงแรกเทานน กไมได. เพราะเหตนน พระนางจงรบสงเรยกชางกลบกมาแลวใหตดพระเกศา ทรงครองผากาสายะ [ผายอมนาฝาด]ทรงพาเหลาสากยานทงหมดนน เสดจถงกรงเวสาล ใหทานพระอานนท-เถระทลออนวอนพระทศพล กทรงไดบรรพชาอปสมบทดวยครธรรม๘ ประการ. สวนเหลาสากยานทงหมด กไดอปสมบทพรอมกน. นเปนความสงเขปในเรองน. สวนเรองนโดยพสดารมาแลวในพระบาล. กพระนางมหาปชาบดครนทรงอปสมบทอยางนแลว เขาเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลว ประทบ ณ ทสมควรสวนขางหนง เวลานนพระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพระนาง พระนางรบกรรมฐานในสานกพระศาสดาพระองคเดยวกบรรลพระอรหต. ภกษณ ๕๐๐ รปนอกนน กบรรลพระอรหต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 8เมอจบนนทโกวาทสตร. เรองนเกดขนดวยประการฉะน. ตอมาภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงเอคทคคะหลายตาแหนง จงทรงสถาปนาพระมหาปชาบดไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผเปนรตตญ รราตรนาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

๒. ประวตพระเขมาเถร

ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เขมา ไดแก ภกษณมชออยางน. กแล ตงแตนไป ขาพเจาจะกลาววา ในปญหากรรมของทาน มเรองทจะกลาวตามลาดบดงนแลวจะกลาวขอนควรจะกลาวตงแตอภนหารเปนตนไปไวทกแหง. ดงไดสดบมา ในอดตกาลครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระนางเขมานกบงเกดนบเนองกบคนอน ในกรงหงสวด. ตอมา วนหนงนางพบพระสชาตเถร อครสาวกาของพระผมพระภาคเจานน กาลงเทยวบณฑบาต จงถวายขนมตม ๓ กอน ในวนนนนนแล กจดในเรอนของคนแลวถวายทาน แตพระเถรทาความปรารถนาวา ดฉนพงมปญญามากเหมอนทาน ในพทธปบาทกาลในอนาคต. เปนผไมประมาทในกศลกรรมทงหลายจนลอดชวต ทองเทยวอยในเทวดาและมนษยแสนกป-ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ กถอปฏสนธในพระราชนเวศนของพระเจากงก เปนพระธดาอยระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ทรง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 9ประพฤตกมารพรหมจรรย ในพระราชนเวศนถง ๒๐,๐๐๐ ป รวมกบ พระพนองนางเหลานน สรางบรเวณทประทบอยของพระทศพล เวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน กถอปฏสนธในราชสกล กรงสาคละ แควนมททะ พระประยรญาตเฉลมพระนามของพระนางวา เขมา พระนางมพระฉววรรณแหงพระวรกายเลอมเรอดงนาทอง พอเจรญพระชนษา กเสดจไปอยในพระราชนเวศน [เปนพระเทว]ของพระเจาพมพสาร. เมอพระตถาคตทรงอาศยกรงราชคฤหประทบอยณ พระเวฬวนวหาร พระนางทรงสดบวา เขาวา พระศาสดาทรงแสดงโทษในรป เปนผมวเมาในรปโฉม ไมกลาไปเฝาพระทศพล ดวยทรงกลววาพระศาสดาจะทรงแสดงโทษในรปของเรา. พระราชาทรงพระดารวาเราเปนอครอปฐากของพระศาสดา แตอครมเหสของอรยสาวกเชนเรา กยงไมไปเฝาพระทศพล ขอนเราไมชอบใจเลย. จงทรงใหเหลากวประพนธคณสมบตของพระเวฬวนราชอทยาน รบสงวา พวกทานจงขบรองใกล ๆ ทพระนางเขมาเทวทรงไดยน. พระนางทรงสดบคาพรรณนาคณของพระราชอทยาน กมพระประสงคจะเสดจไป จงกราบทลสอบถามพระ-ราชา. ทาวเธอตรสวา ไปอทยานกได แตไมเฝาพระศาสดา อยาไดกลบมานะ พระนางไมถวายคาตอบแดพระราชา กเสดจไปตามทาง. พระ-ราชาตรสสงเหลาบรษทไปกบพระนางวา ถาพระเทวเมอจะกลบจากสวนเฝาพระทศพลไดอยางนนนกเปนบญ ถาไมเฝา พวกทานกจงใชราชอานาจแสดงกะพระนาง. ครงนน พระนางเสดจชมพระราชอทยานเสยจนสนวนเมอเสดจกลบกไมเฝาพระทศพล เรมจะเสดจกลบ. แตเหลาราชบรษนาพระนางไปยงสานกพระศาสดา ทงทพระนางไมชอบพระทย.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 10 พระศาสดาทรงเหนพระนางกาลงเสดจมาจงทรงใชพทธฤทธเนรมตเทพอปสรนางหนงซงกาลงถอกานใบตาลถวายงานพดอย. พระนางเขมาเทวเหนเทพอปสรนน แลวทรงพระดารวา เสยหายแลวสเรา เหลาสตรทเทยบกบเทพอปสรเหนปานน ยงยนอยไมไกลพระทศพล เราแมจะเปนปรจารกาของสตรเหลานน กยงไมคควรเลย กเพราะเหตไรเลาเราจงเปนผเสยหายดวยอานาจจตทคดชว เพราะอาศยความมวเมา แลวกถอนมตนน ยนทอดพระเนตรสตรนนอย. เมอพระนางพจารณาสตรนนอยนนแล แตดวยกาลงพระอธฐานของพระตถาคต สตรนนลวงปฐมวยไป เหมอนตงอยในมชฌมวยฉะนน ลวงมชฌมวยไป เหมอนตงอยในปจฉมวยฉะนนไดเปนผมหนงเหยวยน ผมหงอก ฟนหกแลว. แตนนเมอพระนางกาลงแลดอยนนแหละ. สตรนนกลมลงกลงพรอมกบพดใบตาล. ลาดบนน พระนางเขมา เมออารมณนนมาสวถ เพราะเปนผสมบรณดวยบพเหต จงทรงพระดารอยางนวา สรระมอยางอยางน ยงถงความวบตอยางนได แมสรระของเรา กจกมคตอยางนเหมอนกน. ขณะทพระนางมพระดารอยางนพระศาสดาจงตรสพระคาถาในธรรมบทนวา เย ราครตตานปตนต โสต สย กต มกกฏโกว ชาล เอตมป เฉตวาน ปรพพชนต อนเปกขโน กามสข ปหาย. ชนเหลาใด ถกราคะยอมแลว ยอมตกไป ตามกระแส เหมอนแมลงมมตกไปตายใยขายทตนเอง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 11 ทาไว ชนเหลานน ตดกระแสนนไดแลว ไมเยอใย ละกามสขเสย ยอมบวช ดงน.จบพระคาถา พระนางประทบยนในอรยาบถทยนอยนนแล กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ธรรมดาวา ผอยครองเรอนบรรลพระอรหตจาตองปรนพพานหรอบวชเสยในวนนนนนแหละ. กพระนางรวาอายสงขารของพระองคยงเปนไปได ทรงพระดารวา เราจกใหพระราชาทรงอนญาตการบวชของพระองค จงเสดจกลบพระราชนเวศน ไมถวายบงคมพระราชาประทบยนอย. พระราชากทรงทราบโดยสญญาณคอพระอาการวาพระนางคงจกบรรลอรยธรรมแลว. พระราชาจงตรสกะพระนางวา พระ-เทวเสดจไปเฝาพระศาสดาหรอ. ทลวา พระมหาราชเจา หมอมฉนประพฤตทศนะอยางทพระองคทรงเหนแลว หมอมฉนไดทาพระทศพลใหเปนผอนหมอมฉนเหนดวยดแลว ขอไดโปรดทรงอนญาตการบรรพชาแกหมอมฉนเถด. พระราชาตรสรบวา ดละพระเทว ทรงนาไปยงสานกภกษณดวยวอทอง ใหทรงผนวช. ครงนน ความทพระนางมพระปญญามาก ปรากฏไปวา ชอพระเขมาเถร บรรลพระอรหตทงทอยในเพศคฤหสถในขอนมเรองดงน . ตอมาภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระเขมาเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ-สาวกา ผมปญญามาก แล. จบอรรถกถาสตรท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 12 อรรถกถาสตรท ๓ ๓. ประวตพระอบลวรรณาเถร

ในสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปปลวณณา ไดแกพระเถรมชออยางน กเพราะประกอบดวยผวพรรณเสมอนหองดอกอบลขาบ. ไดยนวา พระอบลวรรณาเถรนน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ ถอปฏสนธในครอบครวในกรงหงสวด ภายหลงไปสานกพระ-ศาสดาพรอมกบมหาชน กาลงฟงธรรมอย เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผมฤทธ จงถวายมหาทานแดภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ๗ วนปรารถนาตาแหนงนน. นางทากศลจนตลอดชวต เวยนวายอยในเทวดาและมนษย ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ถอปฏสนธในราชนเวศน ของพระราชาพระนามวากงก กรงพาราณส เปนพระธดาอยในระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ประพฤตพรหมจรรยอยถง ๒๐,๐๐๐ ป ทาบรเวณถวายภกษสงฆ บงเกดในเทวโลก จตจากเทวโลกนนไปสมนษยโลกอกบงเกดในถนของคนทางานดวยมอตนเองเลยงชพในหมบานแหงหนง วนหนง นางไปยงกระทอมในนา ระหวางทางเหนดอกปทมบานแตเชาตรในสระแหงหนง ลงสระนนแลวเกบดอกปทมนนและใบของปทมเพอใสขาวตอก เดดรวงขาวสาลใกลคนนา นงในกระทอมควขาวตอก นบได๕๐๐ ดอก. ขณะนน พระปจเจกพทธเจาองคหนงออกจากนโรธสมาบตทเขาคนธมาทน มายนไมไกลนาง. นางแลเหนพระปจเจกพทธเจา กถอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 13ดอกปทมพรอมทงขาวตอกลงจากกระทอม ใสขาวตอกในบาตรของพระ-ปจเจกพทธเจา ปดบาตรดวยดอกปทมถวาย. ครงนน เมอพระปจเจก-พทธเจาไปไดหนอยหนง นางกคดวา ธรรมดาเหลาบรรพชตไมตองการดอกไม จาเราจกไปเอาดอกไมมาประดบ แลวไปเอาดอกไมจากมอพระ-ปจเจกพทธเจาแลวคดอกวา ถาพระผเปนเจาไมตองการดอกไมไซร ทานจะไมใหวางดอกไมนนไวบนบาตร พระผเปนเจาจกตองการแนแท แลวไปวางไวบนบาตรอก ขอขมาแลวทาความปรารถนาวา พระคณเจาขาดวยผลานสงสของขาวตอกเหลาน ขอจงมบตรเทาจานวนขาวตอก ดวยผลานสงสของดอกปทม ขอดอกปทมจงผดทกยางกาวของดฉน ในสถานทเกดแลว. ทงทนางเหนอยนนแล พระปจเจกพทธเจากไปสเขาคนธ-มาทนทางอากาศ วางดอกปทมนนไวสาหรบเชดเทา ใกลบนไดทพระ-ปจเจกพทธเจาทงหลายเหยยบ ณ เงอมเขานนทมลกะ ดวยผลทานนนนางถอปฏสนธในเทวโลก. จาเดมแตเวลาทนางเกด. ดอกปทมขนาดใหญกผดขนทก ๆ ยางกาวของนาง. นางจตจากเทวโลกนนแลว กบงเกดในหองของดอกปทม ในสระปทมแหงหนงใกลเชงเขาทดาบสองคหนงอาศยเชงเขาอย. ดาบสนนไปสระแตเชาตร เพอลางหนา เหนดอกไมนนแลวกคดวา ดอกนใหญกวาดอกอน ๆ ดอกอน ๆ บาน ดอกนยงตมอย คงจะมเหตในดอกนน แลวจงลงนา จบดอกนน. พอดาบสนนจบเทานน มนกบาน. ดาบสเหนเดกหญงนอนอยภายในหองปทม ไดความสเนหาดงธดา นบแตพบเขา จงนาไปบรรณศาลาพรอมทงดอกปทม ใหนอนบนเตยง. ขณะนนดวยบญญานภาพ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 14ของนาง นานมกบงเกดทนวหวแมมอ. ดาบสนนเมอดอกปทมนนเหยวกนาดอกปทมดอกอนมาแทน ใหเดกหญงนนหลบนอน. นบตงแตเดกหญงนนสามารถเลนวงมาวงไปได ดอกปทมกผดทก ๆ ยางกาว. ผวพรรณแหงสรระของนาง เปนเหมอนดอกบวบก. เดกหญงนน ยงไมเจรญวย กลาผวพรรณเทวดา ลาผวพรรณมนษย. เมอบดาไปแสวงหาผลาผล เดกหญงนนกถกทงไวทบรรณศาลา. เมอเวลาเจรญวยแลว อยมาวนหนง เมอบดาไปแสวงหาผลาผลพรานปาคนหนงเหนนางกคดวา ขนชอวาเหลามนษยรปรางอยางนไมมจาเราจกตรวจสอบนาง แลวนงรอการมาของดาบส. เมอบดากลบมานางกเดนสวนทางไปรบสาแหรกจากมอของดาบสนนมาดวยตวเอง แลวแสดงขอวตรทคนควรทาแกดาบสซงนงลงแลว. ครงนน นายพรานปากรวานางเปนมนษย จงกราบดาบสแลวนงลง ดาบสจงตอนรบดวยผลหมากรากไมกบนาดมแลวถามวา ดกอนบรษผเจรญ ทานจกพกอยในทนหรอจกไป. เขาตอบวา จกไปเจาขา อยในทนจกทาอะไรได. ดาบสขอรองวา เหตททานเหนอยนอยาไดพดไปเลยนะ. เขารบวา ถาพระผเปนเจาไมประสงคกจะพดไปเพราะเหตไรเลา แลวไหวดาบส ทากงไมรอยเทา และเครองหมายตนไมไวในเวลาทจะมาอก กหลกไป. นายพรานปานนไปกรงพาราณสเฝาพระราชา. พระราชาตรสถามวา เหตไรเจาจงมา. กราบทลวา ขาแตเทวะ ขาพระบาทเปนพรานปาของพระองค พบอตถรตนะอนนาอศจรรยทเชงเขา จงมาเฝาพระเจาขาแลวทลเลาเรองทงหมดถวาย. พระราชาสดบคาของนายพรานปานนแลวรบเสดจไปเชงเขา ตงคายพกในทไมไกลจงพรอมดวยนายพรานปา และเหลาราชบรษอน ๆ เสดจไปทนน เวลาดาบสนงฉนอาหาร ทรงอภวาท

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 15ปฏสนถารแลวประทบนง พระราชาทรงวางเครองบรขารสาหรบนก บวชไวแทบเทาดาบส ตรสวา ทานเจาขา พวกเราจะทาอะไรสกอยางกจะไปดาบสทลวา โปรดเสดจไป เถด มหาบพตร. ตรสวา ทานเจาขา ขาพเจาจะไป ไดทราบวาบรษททเปนขาศกอยใกลพระผเปนเจามอย บรษทนนไดชอวาเปนผทาใหการปฏบตเนนชาสาหรบนกบวชทงหลาย ขอบรษทนนจงไปเสยกบขาพเจาเถด ทานเจาขา. ทลวา ขนชอวาจตใจของเหลามนษยรายนก หญงผนจกอยกลางหมผคนมากๆ อยางไรได. ตรสปลอบวาทานเจาขา นบแตขาพเจาชอบใจนางกจะตงนางไวในตาแหนงหวหนา ของคนอน ๆ ทะนบารงไว. ดาบสฟงพระราชดารสแลว กรองเรยกธดาโดยชอทตงไวครงยงเลก ๆ วา ลกปทมวดจา. โดยเรยกคาเดยว นางกออกมาจากบรรณศาลายนไหวบดา. บดาจงกลาวกะนางวา ลกเอย เจาเจรญวยแลวคงจะอยในทนไดไมผาสก นบแตพระราชาทรงพบแลว จงไปกบพระราชาเสยเถดนะลกนะ. นางรบคาบดาวา เจาคะ ทานพอ ไหวบดาแลวเดนไปรองไหไป. พระราชาทรงพระดารวา จาเราจะยดจตใจบดาของหญงผน จงวางนางไวบนกองกหาปณะแลวทรงทาอภเษก. จาเดมแตพระราชาทรงพานางมาถงนครของพระองคแลว กไมทรงเหลยวแลสตรอน ๆ เลย ทรงอภรมยอยกบนางเทานน. เหลาสตรอน ๆ กรษยา ประสงคจะทานางใหแตกกนระหวางพระราชา จงพากนกราบทลวาขาแตพระมหาราชเจา หญงผนมใชชาตมนษยดอกเพคะ ดอกปทมทง-หลายทปรากฏอยในทพวกมนษยทองเทยวไป พระองคเคยพบแลวมใชหรอ หญงผนตองเปนยกษณแนแลว โปรดขบไลมนไปเถดเพคะ. พระ-ราชาทรงสดบคาของสตรเหลานน กไดแตทรงนงอย. บงเอญสมยนน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 16เมองทางชายแดน กอการกาเรบ พระนางปทมวดกทรงพระครรภแกเพราะฉะนน พระราชาจงทรงคงพระนางไวในพระนคร เสดจไปเมองชายแดน. ครงนน สตรเหลานนจงตดสนบนหญงผรบใชพระนางสงวาเจาจงนาทารกของพระนางทพอคลอดแลวออกไป จงเอาทอนไมทอนหนงทาเลอดแลววางไวใกล ๆ แทน. ไมนานนกพระนางปทมวดกประสตพระมหาปทมกมารอยในพระครรภพระองคเดยว. นอกนนทารก ๔๙๙พระองค กบงเกดเปนสงเสทชะ ในขณะทพระมหาปทมกมารออกจากครรภของพระมารดาแลวบรรทมอย ขณะนนหญงรบใชพระนางรวาพระ-นางปทมวดนยงไมไดสตกเอาทอนไมทอนหนงทาเลอดแลววางไวใกล ๆแลวกใหสญญาณนดหมายแกสตรเหลานน สตรทง ๕๐๐ คน แตละคนกรบทารกคนละองค สงไปสานกของเหลาชางกลง ใหนากลองทงหลายมาแลวใหทารกทแตละคนรบไวนอนในกลองนน ทาตราเครองหมายไวภายนอกวางไว. ฝายพระนางปทมวดรสกพระองคแลวถามหญงรบใชนนวา ขาคลอดบตรหรอจะแมนาง หญงผนนพดขพระนางวา พระนางจกไดทารกแตไหนเลา มแตทารกทออกจากพระครรภพระนางอนน แลวกวางทอนไมทเปอนเลอดไวเบองพระพกตร. พระนางทอดพระเนตรเหนแลว กเสยพระหฤทย ตรสวา เจาจงรบผาทอนไมนนเอาออกไปเสย ถาใครเขาเหนจะอบอายขายหนาเขา. หญงผนนฟงพระราชเสาวนยกทาเปนหวงด ผาทอนไมแลวใสเตาไฟ. ฝายพระราชเสดจกลบจากเมองชายแดนแลว รอพระฤกษอย ตงคายพกอยนอกพระนคร ครงนนสตร ๕๐๐ คน กมาตอนรบพระราชากราบทลวา ขาแตพระมหาราชเจา พระองคคงจกไมทรงเชอขาพระบาท

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 17ทงหลายวา ทขาพระบาทกราบทลประหนงไมมเหต ขอไดโปรดสอบถาม หญงรบใชพระมเหสด พระเทวประสตเปนทอนไม พระราชาทรงสอบสวนเหตนนแลวทรงพระดารวา พระนางคงจกไมใชชาตมนษยแน ดงน แลวทรงขบไลพระนางออกไปจากพระนเวศน. พอพระนางเสดจออกพระราชนเวศนเทานน ดอกปทมทงหลายกอนตรธานไป พระสรระกมผวพรรณแปลกไป พระนางทรงดาเนนไปในทองถนนพระองคเดยวครงนนหญงเจรญวยผหนงแลเหนพระนางกเกดสเนหาพระนางประดจวาเปนธดา จงพดวา แมคณจะไปไหนจะ พระนางตรสวา ดฉนเปนคนจรกาลงเทยวเดนหาทอยจะ หญงชราพดวา มาอยเสยทนซจะ แลวใหทอยจดแจงอาหารใหเสวย. เมอพระนางอยในทนนโดยทานองน สตร ๕๐๐ คนนนกรวมใจกนกราบทลพระราชาวา ขาแตพระมหาราชเจา เมอพระองคประทบคายพก พวกขาพระบาทมความปรารถนาวา เมอเทวะของพวกขาพระบาทชนะสงครามกลบมา จกทรงเลนกฬาทางนา เปนพลกรรมแกเทวดาประจาแมคงคา ขอเทวะโปรดประกาศใหทราบเรองนเพคะ พระราชาดพระหฤทย ดวยคาทลของสตรเหลานน เสดจไปทรงกฬาทางนาในแมพระคงคา หญงเหลานนถอกลองทแตละคนรบไวอยางมดชดไปยงแมนาหมคลมเพอปกปดกลองเหลานน ทาเปนตกนาแลวทงกลองทงหลายเสยกลองเหลานนมารวมกนหมดแลว ตดอยในขายทเขาขงไวใตกระแสนา.แตนน เวลาทพระราชาทรงกฬาทางนาเสดจขนแลว ราชบรษทงหลายกยกตาขายขนเหนกลองเหลานน จงนาไปราชสานก พระราชาทอดพระ-เนตรเหนกลองทงหลาย จงตรสถามวา อะไรในกลอง พอเขากราบทลวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 18ยงไมทราบพระเจาขา ทาวเธอทรงใหเปดกลองเหลานนสารวจด ทรงใหเปดกลองใสพระมหาปทมกมารเปนกลองแรก ในวนนพระกมารเหลานนทงหมดบรรทมอยในกลองทงหลาย นานมกบงเกดทหวนวแมมอ ดวย บญฤทธ ทาวสกกเทวราชสงใหจารกอกษรไวทขางในกลอง เพอพระ-ราชาจะไดไมทรงสงสยวา พระกมารเหลานประสตในพระครรภของพระ-นางปทมวด เปนโอรสของพระเจากรงพาราณส ครงนนสตร ๕๐๐ คนซงเปนศตรของพระนางปทมวด ใสพระกมารเหลานนไวในกลองแลวโยนนา ขอพระราชาโปรดทราบเหตน พอเปดกลองพระราชาทรงอานอกษรทงหลายแลวทอดพระเนตรเหนทารกทงหลาย ทรงยกพระมหาปทม-กมารขน ตรสสงวา จงรบเทยมรถจดมาไว วนนเราจกเขาไปในพระนครทาใหเปนทรกสาหรบแมบานบางจาพวก แลวเสดจขนปราสาท ทรงวางถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะ ไวบนคอชาง โปรดใหตกลองปาวประกาศวา ผใดพบพระนางปทมวด ผนนจงรบถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะไป. พระนางปทมวด ทรงไดยนคาประกาศนนแลว ไดใหสญญานดหมายแกมารดาวา แมจา จงรบถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะ จากคอชางเถด. หญงชรากลาววา ขาไมอาจรบทรพยขนาดนนไดดอก.พระนาง แมเมอมารดาปฏเสธ ๒ - ๓ ครง กตรสวา แมพดอะไร รบไวเถดแม. หญงชราคดวา ลกของเราคงพบพระนางปทมวด เพราะ-ฉะนน จงกลาววา รบไวเถด. หญงชรานน จงจาใจเดนไปรบถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะ. ขณะนน ผคนทงหลายพากนถามหญงชรานนวา คณแม เหนพระนางปทมวดเทวหรอ. หญงชราตอบวา ขาไมเหนดอกแตลกสาวของขาเหน. ผคนเหลานนถามวา กลกสาวของคณแมอยทไหน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 19เลา แลวกเดนไปกบหญงชรานน จาพระนางปทมวดไดกพากนหมอบอยแทบยคลบาท. ในเวลานน หญงชรานนกชวา นพระนางปทมวดเทวแลวกลาววา ผหญงทากรรมหนกหนอ เปนถงพระมเหสของพระราชาอยางน ยงอยปราศจากอารกขา ในสถานทเหนปานน. ราชบรษเหลานนเอามานขาววงลอมเปนนเวศนของพระนางปทมวด ตงกองอารกขาไวใกลประต แลวกราบทลแดพระราชา. พระราชาทรงสงสวรรณสวกา พระ-วอทองไปรบ. พระนางรบสงวา เราจะไมไปอยางน เมอพวกทานลาดเครองลาดอนวจตรดวยผาเปลอกไมอยางด ระหวางตงแตสถานทอยของเราจนถงพระราชนเวศน ใหตดเพดานผาอนวจตรดวยดาวทองไวขางบนแลวสงสรรพอาภรณเพอประดบไป เราจกเดนไปดวยเทา ชาวพระนครจกเหนสมบตของเราอยางน พระราชาตรสวา พวกทานจงทาตามความชอบใจของปทมวด. แตนน พระนางปทมวด ทรงพระดารวา เราจกประดบเครองประดบทกอยางเดนไปพระราชนเวศนแลวเสดจเดนทาง.ครงนน ดอกปทมทงหลาย กชาแรกเครองลาดอนวจตรดวยผาเปลอกไมอยางด ผดขนในททกยางกาวพระบาทของพระนาง. พระนางครนแสดงสมบตของพระองคแกมหาชนแลว เสดจขนพระราชนเวศน โปรดประทานเครองลาดอนวจตรทงหมด เปนคาเลยงดแกหญงชรานน. พระราชารบสงใหเรยกสตร ๕๐๐ คนมาแลวตรสวา ดกอนเทวเราใหหญงเหลานนเปนทาสของเจา. พระนางทลวา ดละเพคะ หมอมฉนขอใหทรงประกาศใหชาวเมองทวไปไดทราบวา หญงเหลานพระราชทานแกหมอมฉนแลว. พระราชากโปรดใหตกลองบาวประกาศวา หญง ๕๐๐คน ผประทษรายพระนางปทมวด เราใหเปนทาสของพระนางพระองค

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 20เดยว. พระนางปทมวดนน ทรงทราบวา ในนครทวไป กาหนดรวาหญงเหลานนเปนทาสแลว จงทลถามพระราชาวา ขาแตเทวะ หมอมฉนจะทาทาสของหมอมฉนใหเปนไท ไดไหมเพคะ. พระราชารบสงวาเทว เจาตองการกไดส. พระนางกราบทลวา เมอเปนเชนนน ขอไดทรงโปรดใหเรยกคนตกลองปาวประกาศสงใหเขาตกลองปาวประกาศอกวา พวกทาส ทพระองคพระราชทานแกพระนางปทมวด พระนางทาใหเปนไทหมดทง ๕๐๐ คนแลว. เมอสตรเหลานนเปนไทแลว พระนางกมอบพระโอรส ๔๙๙ พระองคใหสตรเหลานนเลยงด สวนพระองคเองทรงรบเลยงดเฉพาะพระมหาปทมกมารเทานน. เมอถงเวลาพระราชกมารเหลานนทรงเลนได พระราชากโปรดใหสรางสนามเลนตาง ๆ ไวในพระ-ราชอทยาน. พระราชกมารเหลานน มพระชนษาได ๖ พรรษา ทกพระองคกพรอมกนลงเลนในมงคลโบกขรณ ทปกคลมดวยปทม ในพระราชอทยาน ทรงเหนปทมดอกใหมบาน ดอกเกากาลงหลนจากขวกพจารณาเหนวา ดอกปทมนไมมใจครอง ยงประสบชราเหนปานน กจะปวยกลาวไปไยถงสรระของพวกเราเลา แมสรระนกคงจกมคตอยางน เหมอนกน แลวทรงยดเปนอารมณ ทกพระองคบงเกดปจเจกพทธญาณแลวพากนลกขน ประทบนงขดสมาธ ณ กลบดอกปทม ขณะนน พวกราชบรษทไปกนพระราชกมารเหลานนรวาสายมากแลว จงทลวา พระ-ลกเจา เจาขา ขอไดโปรดทราบเวลาของพระองค. พระราชกมารทงหมดนนกนงเสย. ราชบรษเหลานน กพากนไปกราบทลพระราชาวา ขาแตเทวะ. พระราชกมารทงหลายประทบนงในกลบดอกปทม เมอพวกขา-พระบาทกราบทล กไมทรงเปลงพระวาจาเลย. พระราชาตรสวา พวก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 21เจาจงใหพวกเขานงตามชอบใจเถด. พระราชกมารเหลานน ไดรบ อารกขาตลอดคนยงรง กประทบนงในกลบดอกปทมทานองนนนนแหละจนอรณจบฟา พวกราชบรษกกลบไป รงขน จงพากนเขาไปเฝาทลวาขอเทวะทงหลาย โปรดทราบเวลาเถด พระเจาขา. ทกพระองคตรสวาพวกเราไมใชเทวะ พวกเราชอวา พระปจเจกพทธะ. พวกเขากราบทลวา ขาแตพระลกเจาทงหลาย พระองคตรสพระดารสหนก พระเจาขา.ธรรมดาวา พระปจเจกพทธะทงหลาย ไมเปนเชนพระองคดอก ตองมหนวดเครา ๒ องคล มบรขาร ๘ สวมพระกายสพระเจาขา. พระราช-กมารเหลานนเอาพระหตถขวาลบพระเศยร. ทนใดนนเอง เพศคฤหสถกอนตรธานหายไป. กลายเปนผมบรขาร ๘ สวมพระวรกาย แลวกเสดจไปเงอมเขานนทมลกะ ทงทมหาชนกาลงมองดอยนนแล. ฝายพระนางปทมวด กทรงเศราโศกพระหฤทยวา เรากมลกมากแตกจาพลดพรากกนไป. เสดจทวงคตดวยพระโรคนนนนแล บงเกดในสถานของคนทางานดวยมอตนเองเลยงชพ ในหมบานใกลประตกรงราช-คฤห. ตอมา นางมเหยาเรอนแลว วนหนง กาลงนาขาวยาคไปใหสามกแลเหนพระปจเจกพทธะ ๘ องค อยในจานวนบตรเหลานนของตนซงกาลงเหาะไปในเวลาแสวงหาอาหาร จงรบไปบอกสามวา เชญดพระผเปนเจาปจเจกพทธะ ชวยนมนตทานมา เราจกถวายอาหาร. สามพดวาขนชอวาพวกนก กบนเทยวไปอยางนน นนไมใชพระปจเจกพทธะดอก.พระปจเจกพทธะเหลานน กลงในทไมไกลคนทง ๒ นน ซงกาลงพดจากนอย. หญงนนกถวายโภชนะคอขาวสวยและกบแกลมสาหรบตนในวนนนแดพระปจเจกพทธะเหลานนแลวนมนตวา พรงน ทานทง ๘ ขอโปรด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 22รบอาหารของดฉนดวย. พระปจเจกพทธะเหลานนกลาววา ดละทานอบาสกา ทานมสกการะและมอาสนะ ๘ ทเทานน กพอ เหนพระปจเจก-พทธะองคอน ๆ เพมมากขน กจงคงจตใจของทานไว. วนรงขน นางกปอาสนะไว ๘ ท นงจดสกการะสาหรบพระปจเจกพทธะ ๘ องค.พระปจเจกพทธะทงหลายทรบนมนตจงใหสญญาณนดหมายแกเหลาพระ-ปจเจกพทธะนอกนนวา ทานผนรทกขทงหลาย วนนอยาไปทอน ทงหมดจงชวยกนสงเคราะหโยมมารดาของพวกทานเถด. ฟงคาของพระปจเจก-พทธะ ๘ องคนนแลว ทกองคกเหาะไปพรอมกน ปรากฏอยทประต เรอนของมารดา. แมนางเหนพระปจเจกพทธะจานวนมากกวาสญญาทไดรบคราวแรก กมไดหวนไหว. นมนตทกองคเขาไปเรอนใหนงเหนออาสนะ. เมอพระปจเจกพทธะกาลงนงตามลาดบ องคท ๙ กเนรมต อาสนะเพมขนอก ๘ ท ตนเองนงเหนออาสนะทไกล. เรอนกขยายตามเทาทอาสนะเพมขน. เมอพระปจเจกพทธะทกองคนงอยางนนแลว หญงนนกถวายสกการะทจดไวสาหรบพระปจเจกพทธะ ๘ องค จนเพยงพอเทาพระปจเจกพทธะ ๕๐๐ องค แลวจงนาเอาดอกอบลขาบทง ๘ ดอกทอยในมอวางไวแทบเทาของพระปจเจกพทธะทนมนตมาเทานน กลาวอธฐานวา ทานเจาขา ขอผวกายของดฉน จงเปนประดจผวภายในหองดอกอบลขาบเหลาน ในสถานททดฉนเกดแลวเกดอกนะเจาขา. พระ-ปจเจกพทธะทงหลาย ทานอนโมทนาแกมารดาแลวกไปสเขาคนธมาทน. แมหญงนน ทากศลจนตลอดชวต จตจากภพนนแลวบงเกดใน เทวโลก ในพทธปบาทกาลน กถอปฏสนธในครอบครวเศรษฐ. กเพราะนางมผวพรรณเสมอดวยดอกอบลขาบ. บดามารดาจงขนานนาม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 23ของนางวา อบลวรรณา. เมอเวลานางเจรญวย พระราชาทวชมพทวป กสงคนไปสานกเศรษฐขอนาง ไมมราชาพระองคใดทไมสงคนไปขอ.แตนน เศรษฐคดวา เราไมอาจยดเหนยวจตใจของคนทกคนได แตจาเราจะทาอบายสกอยางหนง จงเรยกธดามาถามวา เจาบวชไดไหมลก.เพราะเหตทนางเกดในภพสดทาย คาของบดานนจงเปนเหมอนนามนเคยว ๑๐๐ ครงราดลงบนศรษะ. เพราะเหตนน นางจงกลาวกะบดาวาบวชไดจะพอ. เศรษฐนน จงทาสกการะแกนางแลวนาไปสานกภกษณใหบวช เมอนางบวชใหม ๆ ถงเวร [วาระ] ในโรงอโบสถ. นางตามประทปกวาดโรงอโบสถ ถอเอานมตทเปลวประทป ตรวจดบอย ๆกทาฌานมเตโชกสณเปนอารมณใหฌานบงเกด แลวทาฌานนนใหเปนบาท กบรรลพระอรหต. พรอมดวยพระอรหตผลนนแล กเปนผชาชองชานาญในการแสดงฤทธตาง ๆ ตอมา ในวนทพระศาสดาทรงทายมกปาฏหารย ทานกบนลอสหนาทวา ขาแตพระองคผเจรญขาพระองคจกทาปาฏหารยถวาย. พระศาสดาทรงทาเหตอนนใหเปนอตถปปตต เหตเกดเรอง ประทบนง ณ พระเชตวนมหาวหาร เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมฤทธแล.

จบอรรถกถาสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 24 อรรถกถาสตรท ๔ ๔. ประวตพระปฏาจาราเถร

ในสตรท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา วนยธราน ยทท ปฏาจารา ทานแสดงวา พระ-ปฏาจาราเถรเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผทรงวนย. ดงไดสดบมา พระเถรนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระถอปฏสนธในครอบครว กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผทรงวนย ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานทากศลจนตลอดชวต เวยนวายอยในเทวดาและมนษย ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ. ถอปฏสนธในพระราชนเวศนของพระเจากงก เปนพระธดาพระองคหนงระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ประพฤตพรหมจรรยอยถง ๒๐,๐๐๐ ปสรางบรเวณถวายภกษสงฆ บงเกดในเทวโลกอก เสวยสมบตอยพทธนดรหนงในพทธปบาทกาลน ถอปฏสนธในครอบครวเศรษฐ กรงสาวตถ. ตอมา นางเจรญวยไดทาการลกลอบกบลกจางคนหนงในบานภายหลงกาลงจะมสามทมชาตเสมอกน จงไดทาการนดหมายกบบรษทลกลอบกนนนวา ตงแตวนพรงนไป เจาจกไมไดเหนเรา แมจะประหารสก ๑๐๐ ครง ถาเจายงรกเรา กจงพาเราไปเสยเดยวน. บรษผนนรบคาวา ตกลง แลวกถอเอาสงของมคาตดมอไปพอสมควร พานางออกไป ๓-๔ โยชนจากพระนคร อาศยอยในหมบานแหงหนง ตอมา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 25ภายหลงนางตงครรภ เมอครรภแก จงกลาววา ทนไมสมควรแกเราฉนจะไปเรอนสกลนะนาย. เขากผดวา วนนจะไป พรงนคอยไป แตกไมไดไปจนลวงเวลาไป. นางรเหตของสามนน คดวา สามนเขลาจงไมพาเราไป เมอสามนนออกไปนอกบาน จงเดนไปลาพงคนเดยว ดวยหมายใจจะกลบไปยงครอบครว. สามกลบมาไมเหนนางในเรอน จงถามคนทคนเคยกน รวา นางกลบไปยงครอบครว กคดวา นางเปนธดาของสกล อาศยแตเราไมมทพงเลย จงเดนตามรอยเทาจนทนกน นางกตลอดบตรเสยในระหวางทางนนเอง. สองสามภรยาปรกษากนวา ประ- โยชนทเราจะพงเดนทางไป กสาเรจแลวในระหวางทาง เดยวนเราจกไปทาไมเลาจงพากนกลบ . นางกตงครรภอก. พงทาเรองใหพสดารตามนยกอนนนแล. แตในระหวางทาง พอนางคลอดบตร เมฆฝนกตงเคามาทง ๔ ทศ. นางจงกลาวกะสามวา นาย ไมใชเวลาแลว เมฆฝนตงเคานาทง ๔ ทศ จงพายามทาทอยสาหรบตวเราเถด. สามรบคาวา จกทาเดยวน เอาทอนไมมาทากระทอม คดวาจะหาหญามามงบง จงตดหญาทเชงจอมปลวกใหญแหงหนง. ทนน งเหาทนอนในจอมปลวกกกดเทาเขา.บรษผนน กลมลงทนนนนเอง. แมนางคดวาเดยวเขาคงมา. รอจนตลอดทงคน กคดอกวา เขาคงจกคดวา เราน เปนหญงอนาถา พงไมไดแลวทอดทงไวในทางหนไปแลว ครนเกดแสงสวางแวบขน จงมองดตามรอยเทา เหนสามลมลงทเชงจอมปลวก กคราครวญวา เพราะเรา เขาจงเสย แลวเอาลกคนเลกแนบขาง เอานวมอจงลกคนโต เดนไปตานทางระหวางทางพบแมนาตน ๆ สายหนง คดวา เราไมอาจพาลกไปคราวเดยวกนไดทง ๒ คน จงวางลกคนโตไวฝงน นาลกคนเลกไปฝงโนน ให

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 26นอนบนเบาะเกา ๆ ลงขามแมนา ดวยหมายจะพาลกคนนไป. เวลาทนางถงกลางแมนา เหยยวตวหนงกมาโฉบเดกไปดวยสาคญวา เปนกอนเนอ. นางกยกมอไลเหยยว. ลกคนโตเหนนางทามออยางนน สาคญวาแมเรยก กลงขามแมนา ตกไปในกระแสนา กลอยไปตามกระแสนา เมอนางยงขามไมถงนนเอง เหยยวกโฉบเอาลกคนเลกนนไป. นางเศรา-โศกเปนกาลง ในระหวางทาง กเดนขบเพลงราพน ดงนวา อโภ ปตตา กาลกตา ปนเถ มยห ปต มโต. บตรสองคนกตาย สามเรากตายเสยทหนทาง. นางราพนอยางน จนถงกรงสาวตถ ไปหาคนทชอบพอกนของสกลกกาหนดจาเรอนของตนไมได ดวยอานาจความเศราโศก สอบถามวาทตรงน มสกล ชออยางน เรอนอยไหนเลา. ผคนทงหลายกลาววาเจาสอบถามถงสกลนนจกทาอะไร เรอนทอยของคนเหลานน ลมแลวเพราะลมกระหนา คนเหลานนในเรอนหลงนน เสยชวตหมด เขาเผาคนเหลานนบนเชงตะกอนอนเดยวกน ทงเดกทงผใหญ ดเสยส กลมควนไฟยงปรากฏอยนน. นางฟงคาบอกเลาแลว กพดวา พวกทานพดอะไร กทรงผานงของตนไวไมได ทานองวนเกดนนแหละ ประคองสองแขนราไห เดนไปสถานทเชงตะกอนเผาเหลาญาต คราครวญเพลงราพนพลาปจนครบคาถาวา อโภ ปตตา กาลกตา ปนเถ มยห ปต มโต มาตา ปตา จ ภาตา จ เอกจตตกสม ฑยหเร. บตรสองคนกตาย สามเรากตายเสยทหนทาง มารดาบดาและพชาย เขากเผาทเชงตะกอนเดยวกน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 27ทงยงฉกผาทคนอนใหเสยอก. ครงนน มหาชนกเทยวหอมลอมนาง ในทพบเหนแลว. คนทงหลายจงขนานชอนนางวา ปฏาจารา เพราะนางปฏาจาราน เวนการนงผาเทยวไป. อนง เพราะเหตทปรากฏวานางมอาจาระทไมมความละอาย เพราะเปนผเปลอยกาย ฉะนน คนทงหลาย จงขนานชอนางวา ปฏาจารา. เพราะมอาจาระอนตกไปแลว. วนหนงเพราะศาสดากาลงทรงแสดงธรรมแกมหาชน นางกเขาไปในพระวหารยนอยทายบรษท พระศาสดาทรงแผพระเมตตาตรสวา นองหญง จงกลบไดสต นองหญง จงกลบไดสตเถด. เพราะสดบพระพทธดารสหรโอตตปปะมกาลงกกลบคนมา. นางกนงลงทพนตรงนนนนเอง. ชายคนทยนอยไมไกล กโยนผานงไปให. นางนงผานนแลวกฟงธรรม.เพราะจรยาของนาง พระศาสดาจงตรสพระคาถาในพระธรรมบท ดงนวา น สนต ปตตา ตาณาย น ปตา นป พนธวา อนตเกนาธปนนสส นตถ ญาตส ตาณตา. ไมมบตรจะชวยได บดากไมได พวกพองกไมได เมอบคคลถกความตายครอบงาแลว หมญาตกชวย ไมไดเลย. เอตมตถวส ตวา ปณฑโต สลส วโต นพพานคมน มคค ขปปเมว วโสธเย. บณฑตรความจรงขอนแลว สารวมในศล พง รบเรงชาระทางไปพระนพพานทเดยว.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 28 จบพระคาถา นางกดารงอยในโสดาปตตผล ทงทยนอย จงเขา ไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวทลขอบวช. พระศาสดาทรงรบการบวชของนางวา ไปสานกภกษณบวชเสย. นางครนบวชแลว ไมนานนกกบรรลพระอรหต เรยนพทธวจนะ. ทานเปนผชาชองชานาญในวนยปฎก ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตางๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระปฏาจารา-เถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผทรงวนยแล. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕ ๕. ประวตพระธรรมทนนาเถร

ในสตรท ๕ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ธมมกถกาน ทานแสดงวา พระธรรมทนนาเถรเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผเปนธรรมกถก. ไดยนวา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ทานบงเกดในสถานของตนทตองอาศยเขา กรงหงสวด ทากศลใหยงยวดขนไปแกทานพระสชาตเถระ อครสาวกของพระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระแลว ปรารถนาตาแหนงนน ทานทากศลจนตลอดชวตบงเกดในสวรรค. ทกอยางพงทราบ โดยอานาจอภนหารของพระเขมา-เถร ในหนหลง. ครงพระพทธเจาพระนามวา ปสสะ นางกอยในเรอนของคนทางาน ทถกแตงตงไวในตาแหนงเปนใหญในเรองทาน ของ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 29สามพนองตางมารดากน ถกสงวา จงใหหนง แตกใหเสยสอง. นาง ถวายทานทกอยางไมลดลงเลยอยางน ลวงกปท ๙๒ ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ถอปฏสนธในพระราชนเวศนของพระเจากงก เปนราชธดาพระองคหนง ระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ประพฤตพรหมจรรยถง ๒๐,๐๐๐ ป สรางบรเวณทอยถวายพระภกษสงฆ เวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน ถอปฏสนธในครอบครวหนง. ภายหลง นางมเรอน เปนภรยาของวสาขเศรษฐ. ธรรมดาวาวสาขเศรษฐ เปนพระสหายของพระเจาพมพสาร ไปเฝาพระทศพลครงแรกกบพระเจาพมพสาร ฟงธรรมแลวดารงอยในโสดาปตตผล ตอมากกระทาใหแจงพระอนาคามผล. วนนน วสาขเศรษฐนนกลบบานแลวเมอนางธรรมทนนา ผซงยนทหวบนไดยนมอมา กไมเกาะมอไว ขนปราสาทเลย แมกาลงบรโภคกไมสงวา จงใหสงน จงนาสงนมา นาง-ธรรมทนนาถอทพพเลยงดอยคดวา เศรษฐนเมอเรายนมอใหเกาะ กไมเกาะ. เมอบรโภคกไมพดจาอะไร เรามโทษผดอะไรหรอหนอ ครนเศรษฐบรโภคแลว นางจงถามวา พอลกเจา ฉนมโทษผดอะไรหรอ.เศรษฐกลาววา ธรรมทนนา เจาไมมโทษผดดอก แตนบแตวนนไปฉนไมควรนง ไมควรยน ไมควรใหนาอาหารมาเคยว มากนใกล ๆ เจาดวยความชนชมไดดอก ถาเจาประสงคทรพยเทาใด จงเอาไปเทานนกลบไปครอบครวเดมเสยเถด. นางกลาววา พอลกเจา เมอเปนเชนน ดฉนกจกไมเอาศรษะเทนหยากเยอ ซงเปรยบเหมอนนาลายททานทงแลวเทยวไปได. ขอไดโปรดอนญาตใหดฉนบวชเถด. วสาขเศรษฐกลาววา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 30ดละ ธรรมทนนา แลวกราบทลพระราชา เอาวอทองสงนางธรรมทนนา ไปสานกภกษณ เพอบวช. นางบวชแลวคดวา แตกอน เศรษฐนกอยกลางเรอน ยงทาทสดทกขได นบแตไดบวชแลว แมเรากควรจะทาทสดทกขได จงเขาไปหาอปชฌายอาจารยกลาววา พระแมเจา จตของดฉนนอมไปในสถานทเคยไปบอย ๆ ดฉนจะไปยงอาวาสใกลบาน. พระเถรทงหลายไมอาจหามจตของนางได ดวยความทนางออกจากสกลใหญจงพานางไปยงหมบาน. เพราะเหตทนางยายสงขารไดในอดตกาล ไมนานนก นางกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ครงนน พระธรรมทนนาเถรดารวา กจของเราถงทสดแลว อยในทนจกทาอะไร จาเราจะไปกรงราชคฤห หมญาตเปนอนมากอาศยเราในทนนจกทาบญทงหลายกน . แลวกพาพระเถรทงหลายกลบสพระนคร.วสาขอบาสกรวานางกลบมา กรบไป สงสยวา นางคงจกกระสนกระมงเวลาเยนกเขาไปสานกนาง ไหวแลวนง ณ ทควรสวนหนง คดวาจะถามถงภาวะทนางกระสนไมสมควร จงถามปญหาดวยอานาจปญจขนธเปนตน. พระธรรมทนนาเถรกวสชนาปญหา ทวสาขอบาสกถามแลวเหมอนเอาพระขรรคตดกานบวฉะนน. อบาสกรวา พระธรรนทนนาเถรมญาณกลา จงถามปญหา โดยอาการทกอยางในมรรค ๓ ตามลาดบในฐานะทตนบรรลแลว ทงยงถามปญหาในอรหตมรรค โดยอานาจการเลาเรยน พระธรรมทนหาเถรกรวา อบาสกมวนยเพยงอนาคามผลเทานน คดวา บดน อบาสกจกแลนเกน. วสยของตนไป จงทาใหอบาสก นนกลบ กลาววา ทานวสาขะ ทานยงไมอาจกาหนดทสดแหงปญหาทงหลายได ทานวสาขะ กทานยงจานงหวงพรหมจรรยทหยงลงสพระ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 31นพพาน มพระนพพานเปนเบองหนา มพระนพพานเปนทสด ทาน วสาขะ ทานจงไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถามความขอนน พระผม-พระภาคเจาทรงพยากรณอยางไร กพงทรงจาไวอยางนน. วสาขอบาสกเขาไปเฝาพระศาสดา กกราบทลนยแหงปจฉาและวสชนาถวายทกประ-การ. พระศาสดาทรงสดบคาของวสาขอบาสกนนแลวตรสวา ธดาของเราไมมตณหาในขนธทงหลาย ทงอดตปจจบนและอนาคต แลวตรสพระคาถาในพระธรรมบท ดงนวา ยสส ปเร จ ปจฉา จ มชเฌ จ นตถ กจน อกจน อนาทาน ตมห พรม พราหมณ . ผใดไมมกเลสเครองกงวล ทงกอน ทงหลง ทงกลาง เราเรยกผนนซงไมมกเลสเครองกงวล ไม ยดมน วาเปนพราหมณ ดงน. แตนน กประทานสาธการแกพระธรรมทนนาเถรแลวตรสกะวสาข-อบาสกวา ดกอนวสาขะ ธรรมทนนาภกษณเปนบณฑต ธรรมทนนา-ภกษณมปญญามาก ดกอนวสาขะ ถาแมทานพงถามความขอนน ถงเรากพงพยากรณความอยางนน เหมอนอยางทธรรมทนนาภกษณพยากรณไวแลว ความของขอนนกเปนอยางนน ทานจงทรงจาความขอนนไวอยางนนเถด. เรองนตงขนดวยประการฉะน. ตอมา พระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆตามลาดบ ทรงนาจฬเวทลลสตรนนแล ใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองจงทรงสถาปนาพระเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 32สาวกา ผเปนธรรมกถก ในพระศาสนาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖ ๖. ประวตพระนนทาเถร

ในสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ฌายน ยทท นนทา ทานแสดงวาพระนนทาเถรเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผยนดในฌาน. ดงไดสดบมา พระนนทาเถรนน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ ถอปฏสนธในครอบครว กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงธรรมกถาเหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผยนดยงในฌาน จงทากศลใหยงยวดขนไปปรารถนาตาแหนงนน. จากนน นางกเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ถอปฏสนธในพระครรภของพระมหาปชาบดโคตม กอนพระศาสดาของเราอบต. พระประยรญาตไดเฉลมพระนามพระนางวานนทา เรยกกนวา รปนนทา. ตอมา พระนางไดชอวา ชนบทกลยาณเพราะทรงมพระสรโฉมงามเยยม. เมอพระทศพลของเรา ทรงบรรลพระสพพญตญาณแลวเสดจมากรงกบลพสด ตามลาดบ ทรงใหพระ-นนทะและพระราหลผนวชแลว เสดจหลกไปแลว. เวลาพระเจาสทโธทน-มหาราชปรนพพานแลว พระนางทรงทราบวา พระนางมหาปชาบด-โคตมและพระมารดาของพระราหลเสดจออกทรงผนวชในสานกพระ-ศาสดาแลว ทรงดารวา ตงแตพระมารดามหาปชาบดโคตมและพระมารดา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 33พระราหลทรงผนวชแลว เรากมงานอยในทน จงไปสานกพระมหาปชาบด-โคตมทรงผนวชแลว. นบตงแตวนททรงผนวช ทรงทราบวาพระศาสดาทรงตาหนรป จงไมไปเฝาพระศาสดา ถงวาระรบพระโอวาท กสงภกษณรปอนไปแลวใหนาพระโอวาทมา. พระศาสดาทรงทราบวา พระนางหลงมวเมาพระสรโฉม จงตรสวาภกษณทงหลายตองมารบโอวาทของตนดวยตนเอง สงภกษณรปอนไปแทนไมได. แตนน พระนางรปนนทา เมอไมเหนทางอน กไปรบพระโอวาท ทงทไมปรารถนา. พระศาสดาทรงเนรมตรปหญงผหนง ดวยพทธฤทธ โดยอานาจจรตของพระนาง ทรงทาใหเปนเหมอนหญงนนจบใบตาลถวายงานพดอย. พระนางรปนนทาเหนรปหญงนนแลวคดวาเรามวเมาโดยมใชเหต จงไมมา. หญงแมเหลาน เทยวไปสนทสนมในสานกพระศาสดา รปของเราไมถงเสยวท ๑๖ แหงรปของหญงเหลาน เราไมรเลย จงไมมาเสยตงนาน ถอเอาอตถนมตนนนนแหละ ยนสารวจดอย. เพราะพระนางสมบรณดวยบพเหตอยางนน พระศาสดาจงตรสพระคาถาในพระธรรมบทวา อฏ น นคร กต ทาใหเปนบตรแหงกระดกทงหลาย เปนตน แลวตรสพระสตรวา จร วา ยทวา ตฏ นสนโน อท วา สย เดนกด ยนกด นงกด นอนกด เปนตน. พระนางตงความสนความเสอมลงในรปนนนนแหละ. บรรลพระ-อรหต. เรองนในทน ทานมไดทาใหพสดาร เพราะเหมอนกบเรองของพระเขมาเถร. ตงแตนนมา พระรปนนทาเถรกไดบรรลธระระหวางภกษณ ผยนดยงในฌาน. ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 34เชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรง สถาปนาพระนนทาเถร ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผยนดในฌาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗ ๗. ประวตพระโสณาเถร

ในสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อารทธวรยาน ยทท โสณา ทานแสดงวา พระ-โสณาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผปรารภความเพยร. ไดยนวา พระโสณาเถรน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตะถอปฏสนธในครอบครว กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงธรรมของพระศาสดาเหนพระศาสดากาลงทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผปรารภความเพยร. ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนถอปฏสนธในครอบครวกรงสาวตถ ตอมาอยในฆราวาสวสย ไดมบตรธดามาก กใหบตรทกคนตงอยในฆราวาส-วสยคนละแผนก ๆ จาเดมแตนน บตรเหลานนคดวา หญงผนจกทาอะไรแกพวกเรา ตางไมสาคญหญงทมาสานกตนวาเปนมารดา. นางโสณาผมบตรมากรวาพวกบตรไมเคารพตน คดวา เราจะทาอะไรดวยฆราวาสวสยดงนแลวจงออกบวช. ครงนน ภกษณทงหลายลงทณฑกรรมนางวา ภกษณรปนไมรขอวตร ทากจทไมสมควร. เหลาบตรธดาพบนางตองทณฑกรรม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 35กพากน พดเยาะเยยในทพบเหนวา หญงผนไมรแมเพยงสกขา จนทกวน น. นางไดยนคาพดของบตรธดาเหลานน กเกดความสลดใจ คดวาเราควรทาการชาระคตของตน จงทองบนอาการ ๓๒ ทงในท ๆ นงทงในท ๆ ยน แตกอนปรากฏชอวา พระโสณาเถร ผมบตรมากฉนใด ภายหลงกปรากฏชอวา พระโสณาเถร ผปรารภความเพยรมากฉนนน. ภายหลงวนหนง เหลาภกษณไปวหารบอกวา แมโสณาตมนาถวายภกษณสงฆนะ. แมนางกเดนจงกรมทโรงไฟกอนนาเดอดทองบนอาการ ๓๒ เจรญวปสสนา. พระศาสดาประทบนงในพระคนธ-กฎ ตรสพระคาถาพรอมกบเปลงโอภาส ดงนวา โย จ วสสสต ชเว อปสส ธมมมตตม เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต ธมมมตตม . ผเหนธรรมสงสด มชวตเปนอยวนเดยว ประเสรฐกวา ผไมเหนธรรมสงสด มชวต เปนอยถง ๑๐๐ ป. จบพระคาถา นางกบรรลพระอรหต คดวา เราบรรลพระอรหต แลว คนจรมรไมใครครวญกอน พดอะไร ๆ ดหมนเรา กจะพงประ-สบบาปเปนอนมาก เพราะเหตนน เราควรทาเหตทเขาจะกาหนดรกนได นางจงยกกานาขนตงบนเตาไฟ ไมใสไฟไวภายใต. เหลาภกษณมาเหนแตเตา ไมเหนไฟ กกลาววา พวกเราบอกใหหญงแกคนนตมนาถวายภกษณสงฆ แมวนน นางกยงไมใสไฟในเตา. นางจงกลาววาแมเขา พวกทานตองการอาบนา ดวยนารอนดวยไฟหรอ โปรดถอเอานาจากภาชนะแลวอาบเถด. ภกษณเหลานนจงไปดวยหมายจะรวา จกม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 36เหตในเรองน. เอามอจมลงในนา กรวานารอน จงนาหมอนาหมอหนงมา บรรจนา. ทบรรจแลว ๆ กเตมนา. ขณะนนภกษณทงหมดกรวา นางตงอย ในพระอรหต ทออนกวากหมอบลงดวยเบญจางคประดษฐขอขมากอนวา แมเจา พวกเราไมพจารณาแลวกลาวเสยดสแมเจา ขอแมเจาโปรดอดโทษแกพวกเราดวยเถด. ฝายเหลาพระเถรทแกกวา กนงกระหยงขอขมาวา โปรดอดโทษดวยเถดแมเจา. จาเดมแตนน คณของพระเถรกปรากฏไปวา พระเถรแมบวชเวลาแกเฒากดารงอยในผลอนเลศในเวลาไมนาน เพราะเปนผปรารภความเพยร. กาลง พระศาสดาประทบนงณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระโสณาเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผปรารภความเพยร แล. จบอรรถกถาสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๘ ๘. ประวตพระสกลาเถร

ในสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ทพพจกขกาน ยทท สกลา ทานแสดงวา พระ-สกลาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผมจกษทพย. ไดยนวา พระสกลาเถรน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระบงเกดในเรอนสกล ตอมากาลงฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระ-ศาสดากาลงทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผมทพยจกษ ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 37ตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในเรอนสกล กรงสาวตถ ตอมา ฟงพระ-ธรรมเทศนาของพระศาสดา. ไดศรทธาแลวกบวช ไมนานนก กบรรลพระอรหต. ตงแตนนมา ทานกเปนผชาชองชานาญในทพยจกษ. ภายหลงพระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงเอตทคคะตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมจกษทพย แล. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙ ๙. ประวตพระภททากณฑลเกสาเถร

ในสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ขปปาภาน ทานแสดงวา พระภททากณฑลเกสาเถรเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผตรสรเรว ไดยนวา พระภททากณฑลเกสาน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมของพระศาสดาแลว เหนพระศาสดากาลงทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอต-ทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผตรสรเรว จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ เปนพระธดาพระองคหนงระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ในพระราชณวศนของพระเจากงก.สมาทานศล ๑๐ ประพฤตกมารพรหมจรรยถง ๒๐,๐๐๐ ป สรางบรเวณ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 38ถวายสงฆ เวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาท-กาลนถอปฏสนธในสกลเศรษฐ กรงราชคฤห. บดามารดาตงชอนางวาภททา. วนนนเหมอนกน บตรปโรหตกเกดในพระนครนน. เวลาเขาเกดอาวธทงหลายกลกโพลงไปทวพระนครตงแตพระราชนเวศนเปนตนไป.ปโรหตกไปราชสกลแตเชาตร ทลถามพระราชาถงการบรรทมเปนสข พระราชาตรสวา เราจะนอนเปนสดไดแตทไหนเลา อาจารย เราเหนอาวธ ทงหลายในราชนเวศนลกโพลงตลอดคนยงรง ในวนน จะตองประสบภยกนหรอ. ปโรหตกราบทลวา ขาแตมหาราชเจา พระองคโปรดอยาทรงพระดารเพราะขอนนเปนปจจยเลย อาวธทงหลาย มใชลกโพลงแตในพระราชนเวศนของพระองคเทานน ทวพระนครกเปนอยางน พระ-เจาขา ตรสถามวา เพราะเหตไรเลา อาจารย. กราบทล ในเรอนขาพระองค เดกชายเกดโดยฤกษโจร เขาเกดเปนศตรทวพระนคร.นนเปนบพนมตของเขา แตพระองคไมมอนตรายดอก พระเจาขา แตถาจะทรงพระประสงค กโปรดใหฆาเขาเสย. ตรสวา เมอไมเบยดเบยนเรากไมตองฆาดอก. ปโรหตคดวา บตรเราถอเอาชอของตนมาดวย จงตงชอเขาวา สตตกะ. ภททากเตบโตในเรอนเศรษฐ. สตตกะกเตบโตในเรอนปโรหต. ตงแตเขาสามารถเลนวงมาวงไปได เขาจะนาทกสงทเขาพบในทเทยวไป มาไวเตมเรอนบดามารดา. บดาจะพดกะเขาแมตง ๑,๐๐๐ เหตกหามปรามเขาไมได. ตอมา บดารวาหามเขาไมไดโดยอาการทงปวง จงใหผาเขยวแกเขา ๒ ผน ใหเครองอปกรณตดชอง และ สฆาตกยนต[กลไกรปกระจบ] ไวในมอ แลวสละเขาไป ดวยกลาววา เจาจง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 39เลยงชพดวยงานชนดน . ตงแตวนนนมา เขากเหวยงกลไกกระจบ [พาตว] ขนไปบนปราสาทของสกลทงหลาย ตดชอง [ทตอเรอน ]ขโมยทรพยสงของทเขาเกบไวในสกลผอน เหมอนตวเองเกบไวแลวกไป.ทวพระนคร ขนชอวาเรอนหลงทเขาไมยองเบาไมมเลย. วนหนง พระ-ราชาเสดจเทยวไปในพระนครโดยราชรถ จงตรสถามสารถวา ทาไมหนอ ในเรอนหลงนน ๆ ในพระนครน จงปรากฏมชองทงนน. สารถกราบทลวา ขาแตเทวะ ในพระนครนมโจรชอสตตกะ ตดฝาเรอนลกทรพยของสกลทงหลาย พระเจาขา. พระราชาจงรบสงใหหาเจาหนาทนครบาลมาแลว ตรสถามวา เขาวาในพระนครนมโจรชออยางน เหตไรเจาจงไมจบมน. เจาหนาทนครบาลกราบทลวา ขาแตเทวะ พวกขาพระ-องคไมอาจพบโจรนนพรอมทงของกลาง พระเจาขา. ตรสสงวา ถาวนนเจาพบโจรนน จงจบ ถาไมจบ เราจกลงอาชญาเจา. เจาหนาทนครบาลทลรบวา พระเจาขา เทวะ. เจาหนาทนครบาลสงใหมนษยทวพระนครเทยวสบสวนจนจบตวโจรผตดฝาเรอนลกทรพยเขา พรอมทงของกลางนนได นาไปแสดงแกพระราชา. พระราชตรสสงวา จงนาโจรนออกทางประตดานทศใตแลว ประหารเสย. เจาหนาทนครบาลรบสนองพระ-ราชโองการแลว โดยโจรนนครงละ ๔ ท ๑,๐๐๐ ครง ใหจบตวพาไปทางประตดานทศใต. สมยนน ภททา ธดาเศรษฐน เผยสหบญชร [หนาตาง] ดเพราะเสยงโกลาหลของมหาชน เหนสตตกะโจร ถกเขานาไปฆา กเอามอทงสองทาบหวใจ ไปนอนควาหนาบนทนอนอนเปนสร. กนางเปนธดาคนเดยวของสกลนน. ดวยเหตนน พวกญาตของนางจงไมอาจทน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 40เหนหนาอนหมนหมองแมเลกนอยได. ครงนนมารดาเหนนางนอนบนท นอน จงถามนางวา ลกเอย เจาทาอะไร. นางตอบตรง ๆ วา แมจา ดฉนพบโจรทเขากาลงนาไปฆาจะ เมอไดเขามาจงจะเปนอยได เมอดฉนไมไดตายเสยเทานนประเสรฐ บดามารดาปลอบโดยประการตาง ๆ กไมอาจใหนางยนยอมได จงกาหนดไววา เปนอยดกวาตาย. ครงนนบดาของนางจงหาเจาหนาทนครบาล คดสนบน ๑,๐๐๐ กหาปณะ. แลวบอกวา ธดาของเรามจตตดพนในโจร โปรดจงปลอยโจรน ดวยอบายวธอยางใดอยางหนงเสย. เจาหนาทนครบาลรบปากเศรษฐวา ไดจะ แลวพาโจรหนวงเหนยวใหชกชาไปทางโนนทางนบาง จนพระอาทตยตก เมอพระ-อาทตยตกแลวกใหนาเอาโจรคนหนงจากพวกโจรออกมา ทาเปนโจรขนแกสตตกะโจรออกจากเครองจองจาพาไปสงยงเรอนเศรษฐแลว เอาเครองจองจานนพนธนาการโจรอกคนหนง นาตวออกไปทางประตดานทศใตประหารชวต (แทน ) เสย. แมพวกทาสของเศรษฐตางพาตวสตตกะโจรมายงเรอนของเศรษฐ. เศรษฐเหนแลวคดวา เราจกทาใจของธดาใหเตมเสยท จงใหพวกทาสเอานาหอมอาบสตตกะโจร แลวใหตกแตงประ-ดบประดาดวยเครองอาภรณทกชนด พาไปสงตวยงปราสาท. นางภททาคดวา ความดารของเราเตมทแลว จงแตงตวใหเพรศพรงดวยเครองอลง-การนานาชนดคอยบาเรอเขา. สตตกะโจร พอลวงมาได ๒ - ๓ วนคดวา สงของเครองประดบของนางจกเปนของเรา เราควรจะถอเอาเครองอาภรณนดวยอบายบางประการเสย ดงนแลว พอถงเวลานงใกลชดกนอยางมความสขจงพดกะนางภททาวา เรามเรองทจะพดสกเรองหนง. ธดาเศรษฐปลาบปลมใจ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 41ประหนงวาไดลาภตงพนจงตอบวา พทาน เราสนทสนมกนแลว พทานจงบอกมาเถด โจรกลาววา เธอคดวาโจรนไดชวตมาเพราะอาศยเราแตเราพอถกจบเทานน ไดออนวอนเทวดาผสงสถตอยทเขาทงโจรวาถาขาพเจาจกไดชวต ขาพเจาจกถวายพลกรรมแดทาน เราไดชวตเพราะอาศยเทวดานน ขอเธอจงรบใหจดเครองพลกรรมเถด. นางภททาคดวา เราจกทาใหเขาเตมใจเสยท สงใหจดแจงเครองพลกรรม ประดบประดาเครองประดบทกชนด ขนนงในรถคนเดยวกนไปยงเหวทงโจรพรอมกบสาม เรมไตภเขาขนไปดวยคดวา เราจกทาพลกรรมแกเทวดาประจาภเขา. สตตกะโจรคดวา เมอขนไปกนหมดแลวเราจกไมมโอกาสถอเอาเครองอาภรณของนางได จงใหนางภททานนนนแหละถอภาชนะเครองเซนสรวง แลวขนภเขาไป. เขาพดถอยคาทาทเปนพดกบนางภททา พดคยกนไป ดวยเหตนนนงเองนางจงไมรความประสงคของโจร. ทนน โจรจงพดกะนางวา นองภททา เธอจงเปลองผาหมของเธอออก แลวเอาเครองประดบทประดบอยรอบกายทาเปนหอไว ณทน. นาง. นายจา ดฉน มความผดอะไรหรอ. โจร. แนนางผเขลา กเธอทาความสาคญวา เรามาเพอทาพลกรรมหรอ ความจรงเราจะตวกบถวายแกเทวดาน แตเรามประสงคจะถอเอาเครองอาภรณของเธอโดยอางพลกรรมจงไดมา. นาง. นายจา เครองประดบเปนของใคร ตวฉนเปนของใคร. โจร. เราไมรบร ของของเธอกเปนสวนหนง ของของเรากเปนสวนหนง.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 42 นาง. ดแลวจะพทาน แตขอใหพทานจงทาความประสงคของนองอยางหนงใหบรบรณทเถด ขอพทานใหนองไดสวมกอดพทงดานหนาและดานหลงโดยทานองทแตงตวอยอยางนนแหละ. โจรกรบปากวา ไดสจะ. นางทราบวา โจรรบปากแลวกสวมกอดขางหนาแลวกทาเปนทสวมกอดขางหลง จงผลกเขาตกเหวไป. เขาเมอตกลงไปกแหลกละเอยดไปในอากาศนนแหละ. เทวดาผสงสถตอยทภเขา เหนความทนางทาใหโจรเหลกละเอยดไป จงไดกลาวคาถาดวยประสงคจะสรรเสรญ มดงนวา น โส สพเพส าเนส ปรโส โหต ปณฑโต อตถ จ ปณฑตา โหต ตตถ ตตถ วจกขณา น โส สพเพส ฐาเนส ปรโส โหต ปณฑโต อตถ จ ปณฑตา โหต มหตตมป จนตเย ผชายนนมใชจะเปนบณฑตไปเสยในททกสถาน แตผหญงผมวจารณญาณในทนนๆ กเปนบณฑตได ผชายนนนะมใชจะเปนบณฑตไปเสยในททกสถาน แตผหญงคดอานแมครเดยว กเปนบณฑตได. ลาดบนน นางภททาจงคดวา เราไมสามารถจะกลบไปบานโดยทานองนได เราไปจากทนแลวจกบวชสกอยางหนง จงไดไปยงอารามของพวกนครนถขอบรรพชากะพวกนครนถ. ทนนพวกนครนถเหลานนกลาวกะนางวา จะบวชโดยทานองไหน. สงใดเปนของสงสดในบรรพชาของทาน ขอทานจงการทาสงนน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 43นนแหละ. พวกนครนถรบวาดแลว จงเอากานตาลทงถอนผมของนางแลวใหบวช. ผมเมอจะงอกขนอกกงอกขนเปนวงกลมคลายตมห โดยเปนกลมกอนขนมา. เพราะเหตนนนางจงเกดมชอวา กณฑลเกสา. นางเรยนศลปะทกอยางในททคนบวชแลว ครนทราบวา คณวเศษยงกวานของพวกนครนถเหลานไมม จงเทยวไปยงคามนคมราชธาน บณฑตมในทใด ๆกไปในทนนๆ แลวเรยนศลปะทบณฑตเหลานนรทกอยางหมด. ยอมาคนทงหลายผทสามารถจะใหคาโตตอบแกนางไดมไดม เพราะนางเปนผไดศกษามาในทเปนอนมาก. นางมไดมองเหนใครทสามารถจะกลาวกบตนไดเขาไปสบานใดกด นคมใดกด กทากองทรายไวทประตบานหรอนคมนนแลวปกกงตนหวาไวบนกองทรายนนนนแหละ ใหสญญาแกพวกเดก ๆ ทยนอยในทใกลดวยพดวา ผใดสามารถทจะโตตอบวาทะของเราได ผนนจงเหยยบกงไมน. แมตลอดตงสปดาหนนกหามคนเหยยบไม. แลวนางกถอเอากงไมนนหลกไป. ในสมยนนพระผมพระภาคเจาของเราเสดจอบตขนแลวในโลก ทรงอาศยกรงสาวตถ เสดจประทบอยทพระเชตวน. ฝายนางกณฑลเกสากไปถงกรงสาวตถตามลาดบ เมอเขาไปภายในนครแลว กปกกงไมไวบนกองทรายทานองเดนนนแหละ แลวใหสญญาแกพวกเดกแลวจงเขาไป. ในสมยนน เมอภกษสงฆเขาไปแลว พระธรรมเสนาบดจงเขาไปสนครเพยงรปเดยวเทานน เหนกงตนหวาทเนนทรายแลวถามวา เพราะเหตไร เขาจงปกกงตนหวานไว พวกเดกบอกเหตนนโดยตลอด. จงกลาววา นแนะ หนทงหลาย เมอเปนเชนนนพวกเธอจงจบเอากงตนหวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 44นออกมาเหยยบยาเสย. บรรดาเดกเหลานน บางพวกฟงคาพระเถระ แลวไมกลาทจะเหยยบยาได บางพวกเหยยบยาทนททเดยว การทาใหแหลกละเอยดไป. นางกณฑลเกสาบรโภคอาหารแลวเดนออกไปเหนกงไมถกเหยยบยา จงถามวา นเปนการการทาของใคร. ทนนพวกเดกจงบอกการทพระธรรมเสนาบดใหพวกเขากระทาแกนาง. นางจงคดวาพระเถระนเมอไมรกาลงของตน จกไมกลาใหเหยยบยากงไมน พระเถระน จกตองเปนผยงใหแนนอน แตแมเรายงเปนคนเลก ๆ อยจกใหงามไมได. เราควรจะเขาไปภายในบานทเดยว แลวใหสญญาแกพวกบรษทดงน แลวไดกระทาดงนน. พงทราบวา ในนครอนเปนทอาศยอยแหงตระกลถง ๘๐,๐๐๐ ตระกล คนทงหมดนนแหละตางรจกกนดวยอานาจทมความเทาเทยมกน. ฝายพระเถระกระทาภตกจเสรจแลว จงนงทโคนตนไมแหงหนง.ทนน นางกณฑลเกสาน มมหาชนหอมลอมเดนไปยงสานกของพระเถระกระทาปฏสนถารแลว ยน ณ ทควรสวนขางหนง ถามวา ขาแตทานผเจรญ พระคณเจาใหเหยยบยากงไมนหรอ. พระสารบตร - ใชแลว เราใหเหยยบยาเอง นาง - เมอเปนเชนนน ขอดฉนกบพระคณเจามาโต วาทะกนนะพระคณเจา. พระสารบตร - ไดสนองนาง. นาง - ใครจะถาม ใครจะกลาวแก เจาขา. พระสารบตร - ความจรงคาถามตกแกเรา แตทานจงถามสงท ทานรเถด.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 45 นางถามลทธตามทตนรมาทงหมดทเดยว ตามทพระเถระยนยอม.พระเถระกกลาวแกไดหมด. นางครนถามแลวถามอกจนหมดจงไดนง.ลาดบนน พระเถระจงกลาวกะนางวา ทานถามเราหมดแลว แมเรากจะถามทานขอหนง. นาง - ถามเถด เจาขา. พระสารบตร - ทชอวาหนงคออะไร. นางกณฑลเกสเรยนวา ดฉนไมทราบ เจาขา. พระสารบตร - เธอไมทราบแมเหตเพยงเทาน เธอจกทรามอะไร อยางอนเลา. นางหมอบแทบเทาทงสองของพระเถระ เรยนวา ดฉนขอถงพระคณเจาเปนสรณะ เจาขา. พระสารบตร - จะทาการถงเราเปนสรณะไมได บคคลผเลศ ในโลกพรอมทงเทวโลก ประทบอยทวหารใกล ๆ นเอง ขอเธอจงถงพระองคทานเปนสรณะเถด. นาง - ดฉน จกกระทาเชนนน เจาขา. พอตอนเยน ในเวลาทพระศาสดาทรงแสดงธรรม จงไปยงสานกของพระศาสดา ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐแลวไดยน ณ ทควรสวนขางหนง. พระศาสดาตรสคาถาในธรรมบทตามความเหมาะสมกบจรยาของนางทเคยพจารณาเหนสงขารอนทกขบบคนแลว ตอไปวา สหสสมป เจ คาถา อนตถปทสหตา เอก คาถาปท เสยโย ย สตวา อปสมมต หากคาถาไมประกอบดวยบทอนมประโยชน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 46 แมจะมตง ๑,๐๐๐ คาถากตาม คาถาเดยวทบคคลฟง แลวสงบระงบได ยงประเสรฐกวา ดงน. ในเวลาจบพระคาถา นางทงทยนอยนนเองกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา จงทลขอบรรพชา. พระศาสดาทรงรบใหนางบรรพชาแลว. นางไปยงสานกภกษณบวชแลว. ในกาลตอมาเกดสนทนากนขนในทามกลางบรษท ๔ วา นางภททากณฑลเกสานใหญยงจรงหนอบรรลพระอรหตในเวลาจบคาถาเพยง ๘ บท. พระศาสดาทรงกระทาเหตนนใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองแลว ทรงสถาปนาพระเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาภกษณสาวกา ผตรสรเรว ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐ ๑๐. ประวตพระภททกาปลานเถร

ในสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปพเพนวาส อนสสรนตน ทานแสดงวา พระ-ภททกาปลานเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมปพเพนวาสญาณตามระลกขนธสนดานทเคยอาศยอยในกาลกอนได. ไดยนวา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมมตตระ นางบงเกดในเรอนแหงสกล กรงหงสวด ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลวเหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผมบพเพนวาสญาณ จงกระทากศลกรรมใหยงยวด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 47ขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายตายเกดไปในเทวดาและมนษย ทงหลาย เมอพระพทธเจายงไมอบตขน ถอเอาปฏสนธในเรอนสกล กรงพาราณส กระทาการทะเลาะกบนองสาวของตน เมอนองสาวนนถวาย บณฑบาตแดพระปจเจกพทธเจา กคดวา นางนถวายบณฑบาตแดพระ-ปจเจกพทธเจาแลว จกใหเราตกอยใน อานาจของตน ดงนแลวจงรบบาตรจากมอของพระปจเจกพทธเจา เทอาหารทงเสย เอาเปอกตมใสจนเตมแลวถวายไป. มหาชนตางตเตยนกนวา นางนเปนพาล พดกนวา เธอทะเลาะกบหญงผใด ไมกระทาอะไรแกหญงผนน พระปจเจกพทธเจาทาผดอะไรตอเธอหรอ. นางละอายดวยคาพดของตนเหลานน จงรบบาตรมาใหม เทเปอกตมออกลาง เอาฝนหอมขดส ใสอาหารมรสอรอย ๔ อยางจนเตม แลววางบาตรซงสดใสดวยเนยใสมสประดจหองดอกบวหลวงซงเทลาดหนาไวบนมอของพระปจเจกพทธเจา แลวตงความปรารถนาไววาบณฑบาตนเกดมแสงสกใส ฉนใด ขอใหสรระของดฉนจงมแสงสกใสฉนนนเถด. เรองนทงหมดพงทราบตามนยทกลาวแลวในเรองของพระ-มหากสสปเถระ. สวนพระมหากสสปเถระถอเอาทางขวา ไปยงโคนตนไทรชอพหปตตะอนเปนสานกของพระทศพล. นางภททกาปลานถอเอาทางซายไดไปยงอารามของพวกปรพาชก เพราะเหตทการบรรพชามาตคามพระผมพระภาคเจายงมไดทรงอนญาต. ตอเมอพระนางมหาปชาบดโคตมทรงไดบรรพชาแลว นางจงไดบรรพชาและอปสมบทในสานกของพระเถร ในกาลตอมาการทาวปสสนากรรมฐานไดบรรลพระอรหต จงเปนผมความชาของชานาญในบพเพนวาสญาณ. ลาดบนน พระศาสดา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 48ประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมบพเพนวาสญาณ ดวยประการฉะนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๑๑ ๑๑. ประวตพระภททากจจานาเถร

ในสตรท ๑๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา มหาภาปปตตาน ทานแสดงวา พระภททา-กจจานาเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผบรรลอภญญาใหญ. ความจรงสาหรบพระพทธเจาองคหนง มผทสาเรจอภญญาใหญได ๔ ทาน สาวกทเหลอหาสาเรจไม. เพราะสาวกทเหลอยอมสามารถระลกชาตไดตลอดแสนกปเทานน ยงขนไปกวานนระลกไมได. แตทานผบรรลอภญญาใหญยอมระลกชาตไดอสงไขยหนงยงดวยแสนกป. ในศาสนาของพระศาสดาแมของพวกเรา ชน ๔ ทานเหลานนคอ พระอครสาวก ๒ รป พระ-พากลเถระ พระนางภททากจจานาเถร สามารถระลกชาตไดประมาณเทาน เพราะฉะนน พระเถรนจงชอวาเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผมอภญญาใหญ. พระนางมพระนานวา ภททากจจานา. กผวพรรณแหงสรระของพระนางนนเปนผวพรรณเหมอนผวของทองคาชนดทสด.เพราะฉะนน พระนางจงนบไดวาเปนคนสวยงามโดยแท นเปนพระนามของพระมารดาของพระราหล. แมพระนางนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมมตตระ ถอเอา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 49ปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด ในกาลตอมาฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศของเหลาภกษณสาวกาผบรรลอภญญาอยางใหญ จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายตายเกดในเทวดาและมนษยโลกตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนถอเอาปฏสนธในพระราชนเวศนพระเจาสปปพทธะ. เหลาพระประยรญาตเฉลมพระนามวา ภททากจจานา.พระนางเจรญวยไดอภเษกเปนมเหสพระโพธสตว. ตอมาพระนางไดประสตพระโอรสพระนามวา พระราหลกมาร. ในวนทพระราหลกมารประสตแลว พระโพธสตวเสดจออกทรงผนวช ทรงบรรลพระสพพญต-ญาณทโคนตนโพธ เมอจะกระทาการอนเคราะหชาวโลก เสดจมาถงกรงกบลพสดโดยลาดบ ไดทรงกระทาการสงเคราะหพระญาต ตอมาเมอพระเจาสทโธทนมหาราชปรนพพานแลว พระนางมหาปชาบดโคตมพรอมกบมาตคาม ๕๐๐ นาง ขอบรรพชาในสานกของพระศาสดา. พระ-มารดาของพระราหลกด พระนางรปนนทาชนบทกลยากด กพากนไปยงสานกของพระเถร บวชแลว. นางจาเดมแตบวชแลวไดปรากฏชอวาภททากจจนาเถร. ตอนาพระนางเจรญวปสสนาบรรลพระอรหตแลวเปนผชาชองชานาญในอภญญาทงหลาย นงขดสมาธครงเดยว ระลกชาตไดถงอสงไขยหนงยงดวยแสนกปโดยการระลกถงครงเดยว. เมอคณความดนนของนางปรากฏชดแลว พระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงเอตทคคะตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาภกษณสาวกาผบรรลอภญญาใหญ แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 50 อรรถกถาสตรท ๑๒ ๑๒. ประวตพระกสาโคตมเถร

ในสตรท ๑๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ลขจวรธราน ทานแสดงไววา นางกสาโคตมเปนยอดของเหลาภกษสาวกาผทรงผาบงสกลอนประกอบดวยความเศราหมองดงน นางมชอวา โคตม แตเขาเรยกกนวา กสาโคตม เพราะเปนผคอนขางจะผอมไปนดหนอย. แมนางนครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกลกรงหงสวด ฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผทรงจวรเศราหมอง จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลคนเขญใจ กรงสาวตถ เวลาเจรญวยแลวกไปสการครองเรอน. พวกชนในสกลนนดหมนนางวา เปนธดาของสกลคนเขญใจ. ตอนานางไดคลอดบตรคนหนง. ทนนชนทงหลายจงไดทาความยกยองนาง. กบตรของนางตงอยในวยพอจะวงไปวงมาเลนไดกมาตายเสย ความเศราโศกกเกดขนแกนาง. นางคดวา เราขาดลาภและสกการะในเรอนนแลว นบแตเวลาทบตรเกดมาจงไดสกการะ ชนเหลานจงพยายามแมเพอจะทงบตรของเราไวขางนอก ดงน จงอมบตรใสสะเอวเทยวเดนไปตามลาดบประตเรอนดวยพดวา ขอพวกทานจงใหยาแกบตรของเราดวยเถด ดงน. พวกมนษยในททพบแลว ๆ ตางดด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 51นวมอกระทาการเยยหยนวา ยาสาหรบคนตายแลวทานเคยเหนทไหนบาง. นางมไดเขาใจความหมายแหงคาพดของพวกเขาเลย. ลาดบนน คนฉลาดคนหนง เหนนางแลวคดวา นางนจกตองมจตฟงซาน (บา) เพราะความเศราโศกถงบตร แตยาสาหรบบตรของนางนนคนอนหารไม พระ-ทศพลเทานนจกทรงทราบ ดงนแลว จงกลาวอยางนวา แมเอย ยาสาหรบ บตรของเธอคนอนทจะรหามไม พระทศพลผเปนยอดบคคลในโลกพรอมทงเทวโลกประทบอยในวหารใกล ๆ นเอง ขอเธอจงไปทลถามดเถด. นางคดวา คนผนพดจรง จงอมบตรไปยนอยในตอนทายบรษทในเวลาทพระตถาคตประทบนงบนพทธอาสน แลวกราบทลวา ขาแต พระผมพระภาคเจา ขอพระองคโปรดประทานยาแกบตรของขาพระองคดวยเถด ดงน . พระศาสดาทรงเหนอปนสยของนางแลวตรสวา ดกอนโคตม เธอมาทนเพอตองการยานบวาทาดมาก เธอจงเขาไปยงนคร เดนเทยวไปตลอดนครนบแตทายบานไป ในเรอนใดไมเคยมคนตาย จงนาเอาเมลดพนธผกกาดจากเรอนนนมา ดงน. นางทลวา ดแลว พระเจาขา ดงนมใจยนดเขาไปภายในนคร พอถงเรอนแรกทเดยวกพดวา พระทศพลทรงมรบสงใหหาเมลดพนธผกกาดมา เพอประโยชนใชเปนยาแกลกของเรา ขอพวกทานจงใหเมลดพนธผกกาดแกเราเถด ดงน. พวกคนทงหลายตางไดนามาใหนางดวยพดวา เชญเถดโคตม. โคตม. ดฉนยงไมอาจรบไวไดโดยทานองน ในเรอนนชอวาไมเคยมคนตายหรอ. ชาวบาน. ดกอนนางโคตม เธอพดอะไร ใครจะอาจนบคนทตายแลวในเรอนนไดเลา.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 52 โคตม. ถากระนน พอท พระทศพลทรงรบสงใหขาพเจารบเมลด พนธผกกาดนน จากเรอนทไมเคยมคนตาย. นางเดนไปเรอนหลงท ๓ โดยทานองนนแหละแลวคดไดวา ในนครทงสนกจกมทานองนเหมอนกน พระพทธเจาผทรงอนเคราะหดวยประโยชนเกอกลจกทรงเหนเหตนแลว ดงน ไดความสงเวชใจ ออกไปภายนอกนครนนทเดยว ไปยงปาชาผดบเอามอจบบตรแลวพดวา แนะลกนอย แมคดวา ความตายนเกดขนแกเจาเทานน แตวาความตายนไมมแกเจาคนเดยว นเปนธรรมดามแกมหาชนทวไป ดงนแลว จงทงลกในปาชาผดบแลวกลาวคาถานวา :- น คามธมโม โน นคมสส ธมโม น จาปย เอกกลสส ธมโม สพพสส โลกสส สเทวกสส เอเสว ธมโม ยทท อนจจตา. ธรรมนนแหละคอควานไมเทยง มใชธรรมของ ชาวบาน มใชธรรมของนคม ทงมใชธรรมกศล เดยวดาย แตเปนธรรมของโลกทงหมด พรอมทง เทวโลก. กแหละครนกลาวอยางนแลว นางไดไปยงสานกของพระศาสดา.ทนน พระศาสดาตรสวา ดกอนโคตม เธอไดเมลดพนธผกกาดแลวหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมมการทจะใชเมลดพนธผกกาดแลว แตขอพระองคจงประทานทพงแกขาพระองคเถด. ลาดบนน พระศาสดาตรสคาถาในธรรมบทแกนางวา:-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 53 ต ปตตปสสมมตต พยาสตตมนส สตต คาม มโหโฆว มจจ อาทาย คจฉต. มฤตยยอมพาเอานรชน ผมวเมาในลกและสตว เลยง ผมใจของอยในอารมณตาง ๆ ไป เหมอนหวง นาใหญพดพาเอาชาวบานทหลบไหลอยไปฉะนน. จบพระคาถานางทงทยนอยนนเอง ดารงอยในโสดาปตตผล ทลขอบรรพชาแลว. พระศาสดาทรงอนญาตการบรรพชาให. นางทาประทกษณพระศาสดา ๓ ครง ถวายบงคมแลวไปยงสานกภกษณ ไดบรรพชาและ อปสมบทแลว ไมนานนกการทากรรมในโยนโสมนสการ เจรญวปสสนาลาดบนน พระศาสดาไดตรสพระคาถาพรอมดวยเปลงโอภาส [รศม] แกนางวา :- โย จ วสสสต ชเว อปสส อมต ปท เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อมต ปท . กผใดไมเหนอมตบท พงมชวตอยตง ๑๐๐ ป ชวตของผเหนอมตบทเพยงวนเดยว ยงประเสรฐกวา ดงน. จบพระคาถา นางกบรรลอรหต เปนผเครงครดยงในการใชสอยบรขาร หมจวรประกอบดวยความปอน ๓ อยางเทยวไป. ตอมาพระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผทรงจวรเศราหมอง แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 54 อรรถกถาสตรท ๑๓ ๑๓. ประวตพระสง๑คาลมาตาเถร

ในสตรท ๑๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา สทธาธมตตาน ทานแสดงวา พระสงคาลมาตาเถรเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผพนกเลสดวยศรทธา. ดงไดสดบมา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ นางบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด เมอฟงธรรมของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผพนกเลสดวยศรทธา จงกระทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐกรงราชคฤห ไดสามทมสกลมชาตเสมอกน คลอดบตรคนหนง. ชนทงหลายตงชอใหลกของนางวา สงคาล-กมาร. เพราะเหตนนนนแหละ แมนางกมชอวา สงคาลมารดา. วนหนงนางฟงธรรมกถาของพระศาสดาแลว ไดศรทธาไปสานกของพระศาสดาบรรพชาแลว ตงแตบวชแลว กลบไดสทธนทรยมประมาณยง. นางไปสวหารเพอตองการฟงธรรม กาลงยนมองดพระสรสมบตของพระทศพลอยนนเอง พระศาสดาทรงทราบวานางเปนผดารงมนในลกษณะแหงศรทธาแลว ทรงแสดงธรรมเปนทตงแหงความเลอมใส ทรงทาใหเปนทสบาย ทเดยว พระเถรแมนนกกระทาศรทธาลกษณะนนแหละใหเปนธระ ไดบรรลพระอรหตแลว. ลาดบนน พระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรง

๑. บาลเปน สคาลมาตาเถร.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 55สถาปนาภกษณทงหลายในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนา พระเถรนในตาแหนงเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผพนกเลสดวยศรทธา ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาเถรบาล ประดบดวยสตร ๑๓ สตร จบอรรถกถาวรรคท ๕ จบประวตพระภกษณสาวกาเอตทคคะ ๑๓ ทาน พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกนบาต

พระสกลาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผมจกษทพย พระภททากณฑลเกสาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผตรสรไดเรวพลน. พระภททากาปลานภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผระลกชาตกอน ๆ ได. พระภททากจจานาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผไดบรรลอภญญาใหญ. พระกสาโคตมภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผทรงจวรเศราหมอง. พระสคาลมาตาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผพนจากกเลสไดดวยศรทธา. จบวรรคท ๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 56 วรรคท ๖

วาดวยอบาสกผมตาแหนงเลศ ๑๐ ทาน

[๑๕๑] ดกอนภกษทงหลาย พอคาชอตปสสะและภลลกะ เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผถงสรณะกอน. สทตตอนาถปณฑกคฤหบด เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผถวายทาน. จตตคฤหบดชาวเมองมจฉก๑สณฑะ เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเปนธรรมกถก. หตถกอบาสกชาวเมองอาฬว เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผสงเคราะหบรษทดวยสงคหวตถ ๔. เจาศากยะพระนามวามหานามะ เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผถวายรสอนประณต. อคคคฤหบดชาวเมองเวสาล เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผถวายโภชนะเปนทชอบใจ. อคคคฤหบด เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเปนสงฆอปฏฐาก. สรมพฏเศรษฐบตร เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเลอมใสอยางแนนแฟน. หมอชวกโกมารภจ เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเลอมใสในบคคล. นกลปตาคฤหบด เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผคนเคย. จบวรรคท ๖

๑. บางแหงเปนมจฉกาสณฑะ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 57 อบาสกบาล

อรรถกถาวรรคท ๖

อรรถกถาสตรท ๑

๑. ประวตตปสสะและภลลกะอบาสก

สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปม สรณ คจฉนตาน ทานแสดงวา พอคาสองคนคอ ตปสสะ ๑ ภลลกะ ๑ เปนเลศกวาพวกอบาสกผถงสรณะกอนคนทงปวง. ไดยนวา พอคาทงสองน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระถอเอาปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา ไดฟงธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกสองคนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถงสรณะเปนคนแรก จงกระทากศลใหยงยวดในรป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาทงสองเวยนวายตายเกดไปในเทวดาและมนษยสนแสนกป มาบงเกดในเรอนกฎมพในอสตญชนนครกอนพระโพธสตวของเราทรงบรรลพระสพพญตญาณ พชายใหญไดมชอวาตปสสะ. นองชาย ชอวาภลลกะ. สมยตอมาพวกเขาอยครองเรอนเทยมเกวยน ๕๐๐ เลม เทยวทาการคาขายตลอดมาเปนเวลานาน. ในสมยนนพระโพธสตวของพวกเรา ทรงบรรลพระสพพญตญาณ ประทบอยทโคนตนโพธ ๗ สปดาห ในสปดาหท ๘ ประทบนงทโคนตนเกด. ในสมยนนพอคาทงสองนน ไดมาถงสถานทนนพรอมกบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 58เกวยนประมาณ ๕๐๐ เลม. มารดาของสองพอคานนเกดเปนเทวดาอยใน ทแถวนนในอตภาพตดตอกน ๕ อตภาพ. นางคดวา บดนพระพทธเจาควรทจะไดรบพระกระยาหาร เพราะตอแตนไปพระองคปราศจากพระกระยาหารจะไมสามารถทรงพระชนมชพอยได. อนง บตรของเราทงสองนกไปตามสถานทน. วนนบตรทงสองนนควรไดถวายบณฑบาตแดพระพทธเจาทงหลาย ดงนแลว จงไดทาใหโคทเทยมเกวยนทง ๕๐๐ เลมหยดไมเดนไป. พวกเขาตางพดวา นอะไรกน อะไรกนน จงพากนตรวจดนมตตาง ๆ. ทนน เทพยดานนทราบวาเขาทงสองลาบาก จงเขาสงในรางของบรษคนหนงแลวกลาววา เพราะเหตไร พวกทานจงตองลาบาก ไมมยกษอนกลนแกลง ไมมภตผกลนแกลง ไมมนาคกลนแกลงพวกทานดอก แตเราเปนมารดาของพวกทานในอตภาพท ๕ บงเกดเปนภมเทวดาอยในทน นนพระทศพลประทบนงอยทโคนตนเกด ขอพวกเจาจงถวายบณฑบาตเปนครงแรกแดพระองคเถด ดงน . พวกเขาไดฟงถอยคาของนางแลวมใจยนด เอาขาวสตตผงและขาวสตตกอนใสถาดทองนาไปยงสานกของพระศาสดาแลวกราบทลวา ขอพระองคโปรดทรงรบโภชนะนเถด พระเจาขา. พระศาสดาทรงตรวจดอาจณปฏบตของพระพทธเจาทงหลายในอดตแลว. ลาดบนน ทาวมหาราชทง ๔ องค นอมถวายบาตรทาดวยหน ๔ ใบแดพระองค. พระศาสดาตรสวา ขอผลเปนอนมากจงสาเรจแกทานทงสองเถด แลวทรงอธษฐานบาตรแมทง ๔ ใบใหเปนบาตรใบเดยวเทานน. ในขณะนนพอคาทงสองนน จงเอาขาวสตตผงและขาวสตตกอนใสในบาตรของพระตถาคต ในเวลาทพระองคเสวยเสรจแลวถวายนา ในเวลาเสรจภตกจแลวถวายบงคม นง ณ ทควรสวนขางหนง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 59ทนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขาทงสอง. ในเวลาจบเทศนา เขา ทงสองตงอยในสรณะ. [ทเววาจกะ] ทเปลงวาจาถงพระพทธเจาและพระธรรมทงสองเทานน ถวายบงคมพระศาสดาแลว มประสงคจะไปสนครของตนจงกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรดประทานเจดยสาหรบบชาแกพวกขาพระองคเถด. พระศาสดาทรงเอาพระหตถขวาลบพระเศยรแลวประทานเสนพระเกศธาต ๘ เสน แกชนแมทงสอง ชนทงสองนนวางพระเกศธาตไวในผอบทองคานาไปสนครของตน ใหบรรจพระเกศธาตของพระพทธเจาทยงมพระชนมไวทประตอสตญชนนคร ในวนอโบสถกมรศมสนลเปลงออกมาจากพระเจดย เรองนเกดขนโดยทานองน กในกาลตอมา พระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาอบาสกทงหลายไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาชนทงสองนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกทงหลาย ผถงสรณะกอนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒ ๒. ประวตสทตตอนาถปณฑกคฤหบด

ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ทายกาน ทานแสดงวา อนาถบณฑกคฤหบดชอสทตตะเปนเลศกวาพวกอบาสกผยนดยงในทาน. ดงไดสดบมา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ คฤหบดนนบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด เมอฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 60พระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวก อบาสกผถวายทาน จงกระทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน.เขาเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนมาบงเกดในเรอนของสมนเศรษฐ กรงสาวตถ. ชนทงหลายตงชอใหแกเขาวาสทตตะ ตอมาเขาดารงอยในฆราวาสวสย เปนผใหทาน เปนทานบดจงไดมชอวา อนาถปณฑกะ อนเปนชอทเขาไดปรารถนาไว เพราะคณนนนนแหละ เขาใชเวยน ๕๐๐ เลมบรรทกสนคา ไปยงเรอนของเศรษฐผเปนสหายรกของตนในกรงราชคฤห ไดยนวา พระผมพระภาค-พระพทธเจาเสดจอบตขนแควนในทนน ในเวลาจวนจะใกลรงเขาไปเฝาพระศาสดาทางประตทเปดไวดวยอานาจของเทวดา ฟงธรรมแลวตงอยในโสดาปตตผล ในวนท ๒ ถวายมหาทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ถอปฏญญาของพระศาสดา เพอเสดจมาสกรงสาวตถ ในทาง๕๔ โยชน ในระหวางทางใหทานทรพยนบแสน ๆ ใหสรางวหารในระยะทกโยชน ปลาดพระเชตวนดวยเครองปลาดราคานบโกฏ ซอทดนดวยทรพย ๑๘ โกฏ สรางวหารดวยทรพย ๑๘ โกฏ เมอวหารเสรจแลวใหทานตามทตองการแกบรษท ในเวลากอนอาหารและหลงอาหารกระทาการฉลองวหารดวยทรพย ๑๘ โกฏ. การฉลองวหารเสรจสนในเวลา ๙ เดอน. อาจารยพวกอนอกกลาววา ในเวลา ๕ เดอน. แตขอทมเถยงกนของอาจารยทงปวงเหลานนไมม. เขาสละทรพย ๕๔ โกฏ โดยอาการอยางน ทาทานเหนปานนใหเปนไปในเรอนของตนตลอดกาลเปนนตย. ทก ๆ วน มสลากภต ๕๐๐ ท มปกขกภต ๕๐๐ ท มสลากยาค๕๐๐ ท มปกขยยาค ๕๐๐ ท มธวภต ๕๐๐ ท มสลากภตสาหรบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 61ภกษอาคนตกะ ๕๐๐ ท มภตสาหรบภกษผเตรยมตวจะเดนทาง ๕๐๐ ท มภตสาหรบภกษไข ๕๐๐ ท มภตสาหรบภกษผคอยดแลภกษไข ๕๐๐ ทมอาสนะ ๕๐๐ ท ปไวประจาเปนนตยในเรอนทเดยว เมอเปนเชนนนในกาลตอมาพระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาอบาสกทงหลายในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาทานไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกทงหลาย ผถวายทาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓ ๓. ประวตจตตคฤหบด

ในสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ธมมกถกาน ทานแสดงวา จตตคฤหบดเปนเลศกวาพวกอบาสกผเปนธรรมกถก. ไดยนวา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ เขาบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมาไดฟงธรรมกถา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกคนหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกผเปนธรรมกถกจงกระทากศลยงยวดขนรป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ครงพระพทธเจาพระนามวา กสสปะ บงเกดในเรอนแหงนายพรานเนอ ตอมา ในเวลาทเขาสามารถจะทาการงานในปาไดแลว วนหนง เมอฝนตก ถอเอาหอกไปเพอจะฆาเนอ เขาไปปากาลงมองดตวเนออย เหนภกษรปหนงหมผาบงสกลคลมศรษะนงอยบนหลงแผนหนทเงอมเขาเกดเองแหงหนง เกดความสาคญขนวา พระผเปนเจา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 62จกนงกระทาสมณธรรมอยรปเดยว ดงน รบไปเรอน ใหปงเนอทไดมา เมอวานไวทเตาหนง หงขาวทเตาหนง เหนภกษสองรปเทยวบณฑบาตจงรบบาตรของทานนมนตใหนงเหนออาสนะทจด ไว ใหรบอาหารแลวสงคนอนวา พวกทานจงเลยงดพระผเปนเจา ตวเองกใสขาวลงในหมอ เอาใบไมผกปากหมอแลวถอหมอเดนไป ระหวางทางกเลอกเกบดอกไมนานาชนดถงททพระเถระนง ยกหมอลงวางไว ณ ทสมควรสวนขางหนงแลวกลาววาทานเจาขา โปรดสงเคราะหขาพเจาดวยเถด รบบาตรของพระเถระมาแลวบรรจขาวจนเตม วางไวในมอพระเถระ บชาพระเถระดวยดอกไมทคละกนเหลานน ยน ณ ทสมควรสวนขางหนงแลวกลาววา ในสถานทขาพเจาเกดแลวเกดแลว ขอบรรณาการ ๑,๐๐๐ จงมาถงขาพเจา ขอฝนดอกไม ๕ สจงตกลง เหมอนอยางการบชาดวยดอกไมพรอมกบบณฑบาตมรสอรอยทาจตใหแชมชนฉะนน. พระเถระเหนอปนสยของเขาแลว บอกใหกรรมฐานมอาการ ๓๒ เปนอารมณ. เขาทากศลจนตลอดชวตบงเกดในเทวโลก. ในสถานทเกด ฝนดอกไมทพยตกลงตามพนทประมาณแตหวเขาทงตนเองกประกอบดวยยศยงกวาเทวดาองคอน ๆ. เขาเวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาท-กาลน กบงเกดในสกลเศรษฐ ณ นครมจฉกาสณ๑ฑะ แควนมคธ. เวลาเขาเกด ฝนดอกไม ๕ ส ตกลงตามเขตประมาณแคหวเขาทวพระนคร.ครงนน บดามารดาของเขาคดวา บตรของเรานาชอของตนมาดวยตนเองแมในวนเกด ทวพระนครกวจตรดวยดอกไม ๕ ส จงขนานนามเขาวาจตตกมาร. ยอมาเขาดารงอยในฆราวาสวสย เมอบดาลวงลบ ไป กไดตาแหนงเศรษฐในนครนน. สมยนน พระเถระชอวามหานามะ ใน

๑. บาลเปน มจฉกสนฑะ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 63จานวนพระเถระปญจวคคย ไปถงนครมจฉกาสณฑะ จตตคฤหบดเลอมใส ในอรยาบถของทาน จงรบบาตรนามายงเรอน บชาดวยบณฑบาตทานฉนเสรจแลว กนาไปยงสวนชออมพาตการาม สรางทอยถวายพระ-เถระ ณ ทนน ถอปฏญญาเพอทานอยรบบณฑบาตในเรอนตนเปนนตย.แมพระเถระเหนอปนสยของจตตคฤหบดนน เมอแสดงธรรมจงแสดงเฉพาะสฬายตนวภงคเทานน. ไมชานก จตตคฤหบดกบรรลพระอนาคาม-ผล. เพราะตนมการพจารณาเหนสงขารอนทกขบบคนแลวในภพกอน. ตอมาวนหนง ทานพระอสทตตเถระมาอยในทนน เมอฉนเสรจในเรอนของเศรษฐแลว ถกทานพระเถระ [มหานาม] ผไมอาจแกปญหานมนตไวจงวสชนาปญหาแกอบาสก เมอทานทราบวาเปนสหายคฤหสถกนมากอน คดวา บดน ไมควรอยในทน จงหลกไปตามสบาย.วนรงขน เศรษฐคฤหบดจงออนวอนพระมหา๑กสสปเถระผเฒา เพอทาอทธปาฏหารย. แมพระเถระกแสดงปาฏหารยทสาเรจดวยเตโชสมาบตคดวา บดน ไมสมควรอยในทน แลวกหลกไปตามสบาย. ตอมาวนหนง พระอครสาวกทงสอง มภกษ ๑,๐๐๐ รปเปนบรวาร ไปยงอมพาตการาม. เศรษฐคฤหบดกตระเตรยมสกการะอยางใหญสาหรบ พระอครสาวกทงสองนน. พระสธมมเถระ เมอระรานจตตคฤหบดนน จงคาวาเศรษฐดวยวาทะวานายขนมคลกงา ถกเศรษฐนนไลแลวไปสานกพระศาสดา ไดโอวาท ดารงอยในโอวาทพระทศพล ขอขมาจตตคฤหบดแลวอยในอมพาตการามนนนนแหละ เจรญวปสสนาแลวบรรลพระอรหต. ครงนน อบาสกคดวา เราไมพบพระศพลมาลวง

๑. ม. พ ระมหานามเถระ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 64เวลานนแลว แตเมอเราไปเฝาพระศาสดา ไมควรไปมอเปลา จงให ตกลองปาวประกาศวา คนเหลาใดประสงคจะเฝาพระทศพล คนเหลานนจงเอาเกวยน ๕๐๐ เลม บรรทกนามน, นาผง, นาออยมากบเรา มบรษท ๒,๐๐๐ คนแวดลอมพากนไปเฝาพระศาสดา. ในหนทางทก ๆโยชน เหลาเทวดากพากนตงเครองบรรณาการไว. จตตคฤหบดนนไปสานกพระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ. ขณะนนฝนดอกไม ๕ ส กตกลงมาจากอากาศ. พระศาสดาตรสสฬายตนวภงคโปรดคนเหลานน ตามอธยาศยของจตตคฤหบด. เมอจตตคฤหบดนนแมถวายทานแดพระทศพลเพยงครงเดอน ขาวสารนามนนาผงและนาออย เปนตน ทนามาจากเรอนของตน กมไดหมดสนไป. เครองบรรณาการทชาวกรงราชคฤหสงไปกยงเพยงพอ. แมจตตคฤหบดนนเฝาพระศาสดาแลว เมอจะกลบไปเมองของตน กไดถวายทกสงทกอยางทนามาดวยเกวยนทงหลายแกภกษสงฆ. เหลาเทวดากชวยกนทารตนะ๗ เตมเกวยนทวางเปลา. ในระหวางมหาชนเกดพดกนขนวา จตตคฤหบดชางมการทาสกการะและการนบถอจรงหนอ. พระศาสดาทรงสดบเรองนนจงตรสพระคาถาในพระธรรมบท ดงนวา สทโธ สเลน สมปนโน ยโส โภคสนปปโต ย ย ปเทส ภชต ตตถ ตตเถว ปชโต. คนผมศรทธา ถงพรอมดวยศล เพยบพรอมดวย ยศและโภคสมบต ไปยงประเทศใด ๆ คนเขาก บชาในประเทศนน ๆ. ตงแตนนมา จตตคฤหบดนน กมอบาสกทเปนอรยสาวก ๕๐๐ คน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 65หอมลอมเทยวไป. ยอมาภายหลง พระศาสดา เมอทรงสถาปนาเหลา อบาสกไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ ทรงทากถาชอจตตสงยตใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรอง จงทรงสถาปนาทานไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผเปนธรรมกถก แล. จบอรรถกถาสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๔ ๔. ประวตหตถกอาฬวกอบาสกชาวเมองอาฬว ในสตรท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา จตห สงคหวตถห ทานแสดงวา หตถกอาฬวก-อบาสก เปนเลศกวาพวกอบาสกผสงเคราะหบรษทดวยสงคหวตถ ๔ อยาง. ไดยนวา หตถกอาฬวกอบาสกน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนสกส กรงหงสวด ตอมา ฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนง ผประกอบดวยสงคหวตถ ๔ ไวในตาแหนงเอตทคคะ จงทากศลใหยงยวดขนไปปรารถนาตาแหนงนน. เขาเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกปในพทธปบาทกาลนถอปฏสนธในพระราชนเวศนของพระเจาอาฬวกะกรงอาฬว แควนอาฬว รงขนกถกสงตวไปใหอาฬวกยกษ พรอมดวยถาดอาหาร. ในเรองนน มเรองกลาวตามลาดบ ดงน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 66 เลากนวา วนหนง พระเจาอาฬวกะประพาสปาลาเนอ เสดจตาม เนอตวหนง ฆาไดแลว ตดเปน ๒ ทอน ผกคลองไวทปลายธน เสดจกลบมา มพระวรกายเหนดเหนอยเพราะลมและแดด จงเสดจเขาไป ประทบนงโคนตนไทรทมรมเงาสบาย. ขณะนน พระราชาบรรเทาความเหนดเหนอยไดตระหนงแลวเสดจออกมา เทวดาทสงอยทตนไทรกจบพระหตถพรอมกบกลาววา หยด หยด ทานตองเปนอาหารของเรา.เพราะถกจบไวมนคง ทาวเธอกไมทรงเหนอบายอยางอน จงตรสวาเราจกสงถาดอาหารพรอมกบคนหนง ๆ ใหแกทานทกวน เสดจกลบพระ-นครแลว ตงแตนนมา กทรงสงถาดอาหารพรอมดวยมนษยคนหนง ๆจากเรอนจา. โดยทานองนแล เมอมนษยในเรอนจาหมดแลว พวกคนแก ๆ กถกจบสงไป ความพรนกลวกเกดขนในบานเมอง. พวกราชบรษจบผคนเหลานนไมไดแลว กเรมจบพวกเดกออน. ตงแตนนมาแมของเดกและหญงมครรภในพระนครตางพากนไปรฐอน. สมยนน พระศาสดาทรงตรวจดโลกในระหวางใกลรง ทรงเหนอปนสยแหงมรรคผล ๓ ของอาฬวกกมาร ทรงพระดารวา กมารผน ตงความปรารถนาไวถงแสนกป จตจากเทวโลกแลว บงเกดในพระ-ราชนเวศนของพระเจาอาฬวกะ พระราชาเมอไมไดคนอน กจกจบพระ-กมารไปพรอมดวยถาดอาหารในวนพรงน ดงนแลว ในเวลาเยนจงเสดจปลอมพระองคไปยงทอยของอาฬวกยกษ ขอรองยกษมชอคนธพพะผเฝาประต เพอเสดจเขาไปยงทอยยกษ. คนธพพยกษนนทลวา ขาแตพระ -ผมพระภาคเจา โปรดเสดจเขาไปเถด สวนทขาพระองคไมบอกอาฬวก-ยกษ ไมควรแน จงไดไปสานกอาฬวกยกษ ผไปสสมาคมยกษใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 67หมวนตประเทศ. แมพระศาสดาเสดจเขาไปถงทอยแลว กประทบนงบน บลลงกทนงของอาฬวกยกษ. สมยนน สาตาครยกษและเหมวตยกษกาลงไปสสมาคมยกษผานทางเบองบนทอยของอาฬวกยกษ เมอยงไปไมถงกนกวาเหตอะไรกนหนอ เหนพระศาสดาประทบนงในภพของอาฬวก-ยกษ เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลวจงไปสสมาคมยกษ ประกาศความยนดแกอาฬวกยกษวา ทานอาฬวกะ ทานมลาภใหญแลว ทพระผเปนอครบคคลในโลกพรอมทงเทวโลก ประทบนงในทอยของทาน จงไปฟงธรรมในสานกพระศาสดาเสย. อาฬวกยกษฟงคาของยกษทงสองนนแลว กคดวา ยกษทงสองนพดวา พระสมณะโลนรปหนง บงอาจนงเหนอบลลงกของเรา กไมพอใจ โกรธเกรยวพดวา วนนเรากบสมณะรปน จกตองทาสงครามกน พวกทานจงเปนสหายเราในสงความนน แลวกยกเทาขางขวาเหยยบยอดเขา ระยะประมาณ ๖๐ โยชน. ยอดเขานนกแยกออกเปนสองสวน. ตงแตนน พงกลาวเรองการรบของอาฬวกยกษใหพสดาร. กอาฬวกยกษ แมรบกบพระตถาคตดวยอาการตาง ๆ ตลอดคนยงรง กไมสามารถทาอะไรได จงเขาไปหาพระศาสดาถามปญหา ๘ ขอพระศาสดากทรงวสชนา. จบเทศนา อาฬวกยกษดารงอยในโสดาปตต-ผล. ทานผประสงคจะกลาวโดยพสดารพงตรวจดอรรถกถาอาฬวกสตร.วนรงขน เมออรณขน เวลานาถาดอาหารไป พวกราชบรษไมเหนเดกทควรจะจบทวพระนคร จงกราบทลแดพระราชา. พระราชาตรสวาพอเอย เดกมอยในทไมควรจะจบไดมใชหรอ. พวกเขากราบทลวาอยางนน พระเจาขา วนนมราชโอรสประสตในราชสกล พระเจาขา.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 68จงตรสวา พอจงเอาไป เมอเรายงมชวตอยจกไดลกอก จงสงเดกนนไปพรอมกบถาดอาหาร. เมอพระเทวกนแสงคราครวญอย ราชบรษเหลานนกพาเดกไปถงทอยของอาฬวกยกษพรอมดวยถาดอาหารกลาววา เชญเถดเจาจงรบสวนของเจาไป. อาฬวกยกษฟงคาของบรษเหลานนแลว กรสกละอาย เพราะตนเปนพระอรยสาวกแลว ไดแตนงกมหนา. ลาดบนนพระศาสดาตรสกะเขาวา อาฬวกะ บดน ทานไมมกจทจะตองละอายแลว จงอมเดกใสมอเรา. พวกราชบรษกวางอาฬวกกมารลงในมออาฬวก-ยกษ ๆ กอมเดกวางไวในพระหตถของพระทศพล. สวนพระศาสดาทรงรบแลว กทรงวางไวในมออาฬวกยกษอก. อาฬวกยกษอมเดกวางไวในมอของเหลาราชบรษ. เพราะพระกมารนนจากมอหนงสอกมอหนงดงกลาวมาน จงพากนขนานพระนามกมารนนวา หตถกอาฬวกะ. ครงนน ราชบรษเหลานนดใจ พาพระกมารนนไปยงสานกพระราชา. พระราชาทอดพระ-เนตรเหนพระกมารนน ทรงเขาพระหฤทยวา วนนอาพวกยกษไมรบถาดอาหาร จงตรสถามวา เหตไรพวกเจาจงพากนมาอยางนเลา พอ.พวกเขากราบทลวา ขาแตเทวะ ความยนดและความจาเรญมแกราชสกลแลว พระศาสดาประทบนงในภพของอาฬวกยกษ ทรงทรมานอาฬวก-ยกษ ใหเขาดารงอยในภาวะเปนอบาสก โปรดใหอาพวกยกษใหพระกมารแกพวกขาพระองค พระเจาขา. แมพระศาสดากทรงใหอาฬวกยกษถอบาตรจวร เสดจบายพระพกตรสนครอาฬว. อาพวกยกษนน เมอจะเขาสพระนคร กรสกละอาย จะถอยกลบ. พระศาสดาทรงแลดแลวตรสถามวา ละอายหรออาฬวกะ. เขาทลวา พระเจาขา ชาวพระนครอาศยขาพระองค ทงแม ทงลก ทงเมย จงพากนตาย พวกเขาเหนขาพระองค

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 69แลว จกประหารดวยทอนไมบาง กอนดนบาง ธนบาง เพราะเหตนน ขาพระองคจงจะถอยกลบ พระเจาขา. พระศาสดาตรสปลอบวา อาฬวกะไมมดอก เมอทานไปกบเรากสนภย ไปกนเถด ประทบหยดยนอยแนวปาไมไกลพระนคร. แมพระเจาอาฬวกะกทรงพาชาวพระนครออกไปตอนรบเสดจพระศาสดา. พระศาสดากทรงแสดงธรรมโปรดบรษททมาถง. จบเทศนา เหลาสตว ๘๔,๐๐๐ กพากนดมนาอมฤต. ชาวเมองอาฬวเหลานน พากนไปทอยของอาฬวกยกษ ณ แนวปานนนนเอง จดพลกรรมกนทกป. แมอาฬวกยกษกสงเคราะหชาวเมองดวยการจดรกษาอยางเปนธรรม. อาฬวกกมารแมนน เจรญวยแลว ฟงพระธรรมเทศนาของพระ-ศาสดาแลวกแทงตลอดมรรคและผล ๓ มอบาสกผเปนอรยสาวก ๕๐๐ คนหอมลอมเทยวไปทกเวลา. ตอมาวนหนง เขาเขาไปเฝาพระศาสดาพรอมดวยอบาสก ๕๐๐ คน ถวายบงคมแลวนง ณ ทสมควรสวนขางหนง.พระศาสดาทอดพระเนตรเหนเขามวนยอนด จงตรสถามวา อาฬวกะเธอมบรษทมากสงเคราะหกนอยางไร. เขากราบทลวา ขาแตพระผมพระ-ภาคเจา เมอเขายนดดวยการให ขาพระองคกเคราะหดวยการให เมอเขายนดดวยการพดจานารก ขาพระองคกสงเคราะหดวยการพดจานารกเมอเขายนดใหชวยทากจทเกดขนใหเสรจสน ขาพระองคกจะสงเคราะหดวยการชวยทากจทเกดขนใหเสรจสนไป เมอเขายนดดวยการใหวางตนเสมอกน ขาพระองคกสงเคราะหดวยการวางตนเสมอกน พระเจาขา.เรองทเกดขนอยางน. ตอมาภายหลงพระศาสดาประทบ ณ พระเชตวน-วหาร เมอทรงสถาปนาพวกอบาสกไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 70หตถกอาฬวกอบาสกไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผสงเคราะหบรษทดวยสงคหวตถ ๔ แล. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕ ๕. ประวตพระเจามหานามศากยะ

ในสตรท ๕ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปณตทายกาน ทานแสดงวา พระเจามหานามศากยะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายทานอนมรสประณต. ดงไดสดบมา พระเจามหานามศากยะนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายทานอนมรสประณต. จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในราชสกลเจาศากยะกรงกบลพสด ทรงเจรญวยแลว ดารงอยในพระโสดาปตตผล ดวยการเฝาพระทศพลครงแรกเทานน. ตอมาสมยหนง พระศาสดาเสดจจาพรรษาณ เมองเวรญชาแลวเสดจไปกรงกบลพสด โดยลาดบ ประทบ ณ นโครธา-ราม พระเจามหานามทรงทราบวา พระศาสดาเสดจมา จงเขาไปเฝาถวายบงคมแลว ประทบนง ณ ทสมควรสวนขางหนง กราบทลพระศาสดาอยางนวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคไดสดบมาวา เขาวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 71ภกษสงฆลาบากดวยการเทยวขออาหารในเมองเวรญชา ขอพระองคโปรด ประทานปฏญญาทรงรบใหขาพระองคทะนบารงภกษสงฆตลอด ๔ เดอนเถด ขาพระองคจะประจโอชะเขาไปในสรระของภกษสงฆนะพระเจาขา.พระศาสดาทรงรบโดยดษณภาพ พระเจามหานามะทรงทราบวา ทรงรบแลว ตงแตวนรงขน กบารงภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยโภชนะอนประณตและของมรสอรอย ๔ ชนด เปนตน รบปฏญญาบารงอก ๔ เดอน เปน ๘ เดอนเตม แลวรบปฏญญาบารงอก ๔ เดอน ชอวา ทรงบารงตลอดทงป. พระศาสดามไดประทานปฏญญารบอาราธนาเกนไปกวานน. สวนพระเจามหานามะทรงทาสกการะแกภกษสงฆทมาถงตอ ๆ มาโดยทานองนนแล. พระคณนนของเจามหานามะ กขจรไปทวชมพทวป. เรองเกดขนอยางนนแล. ตอมา พระศาสดาประทบนง ณพระเชตวนวหาร จงทรงสถาปนาพระเจามหานามศากยะไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผถวายทานอนมรสประณต แล. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖ ๖. ประวตอคคคฤบดชาวเมองเวสาล

ในสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา มนาปทายกาน ทานแสดงวา อคคคฤหบด ชาวกรงเวสาล เปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายโภชนะทชนชอบใจ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 72 ดงไดสดบมา อคคคฤหบดนน ครนพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายโภชนะทชนชอบใจ ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐ เมองเวสาล.เวลาทานเกดมซงไมแนนอน. แตตอมา รางกายของทานสงขน. สงางามเหมอนเสาระเนยดทตกแตงแลว เหมอนแผนผาทวจตรดวยลวดลายทเขายกขน ทงคณทงหลายของทานกฟงขจรไป. ทานจงชอวา อคคเศรษฐเพราะเรอนรางและคณทงสองนฟงขจรไป. กทานอคคคฤหบดนนนดารงอยในโสดาปตตผล ดวยการเฝาพระทศพลครงแรกเทานน ตอมากกระทาใหแจงมรรคและผล ๓ เวลาทตวแกเฒา ทานไปในทลบนงคดวาสงใด ๆ เปนทรกเปนทชอบใจของเรา เราจกถวายสงนน ๆ นนแหละแดพระทศพล เราไดฟงคานในทเฉพาะพระพกตรพระศาสดาวา บคคลผถวายของทชอบใจ ยอมไดของทชอบใจ ดงน . ครงนน ทานดารอยางนวา พระศาสดาทรงทราบจตใจของเราบางหรอหนอ พงเสดจมายงประตนเวศน. แมพระศาสดากทรงทราบจตใจของทาน มภกษสงฆแวดลอมเสดจมาปรากฏ ณ ประตนเวศนทนท. ทานทราบวาพระศาสดาเสดจมาแลว กขะมกเขมนอยางเหลอเกน เดนไปสสานกพระทศพลกราบดวยเบญจางคประดษฐแลวรบบาตรของพระศาสดา อาราธนาใหเสดจเขาไปยงเรอนแลว ใหพระศาสดาประทบนงเหนอพทธอาสนอนดทจดไวแลว ใหภกษสงฆนงเหนออาสนะทเหลอ แลวเลยงดภกษสงฆม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 73พระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารรสเลศตางๆ ครนเสรจภตกจ นง ณทสมควรสวนขางหนง กราบทลอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ-องคไดฟงมาเฉพาะพระพกตร ชอวารบมาเฉพาะพระพกตรพระผมพระ-ภาคเจาวา บคคลผถวายของทชอบใจ ยอมไดของทชอบใจ ดงน ขาแตพระองคผเจรญ สงใด ๆ ทชอบใจของขาพระองค สงนน ๆ ขาพระ-องคถวายแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข. ทาพระศาสดาใหทรงทราบแลว นบตงแตนนไป กถวายสงทชอบใจเขา แกภกษสงฆมพระ-พทธเจาเปนประมข. กเรองนนทงหมดจกมาในอคคสตร ปญจกนบาตแล.เรองนเกดขนอยางน. ตอมาภายหลงพระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวน-วหาร จงทรงสถาปนาอบาสกผนนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผถวายโภชนะทชนชอบใจ แล. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗ ๗. ประวตอคคตคฤหบดชาวบานหตถคาม

ในสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา สงฆปฏากาน ทานแสดงวา อคคตคฤหบดชาวบานหตถคาม เปนเลศกวาพวกอบาสกผเปนอปฏฐากภกษสงฆ. ดงไดสดบมา อคคตคฤหบดนน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 74เอตทคคะ เปนเลศกวาพวกอบาสกผเปนสงฆอปฏฐาก ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป. ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐ บานหตถคาม. พวกญาตไดขนานนามวา อคคตกมาร. ตอมา ทานดารงอยในฆราวาสวสยบดาลวงลบไป กไดตาแหนงเศรษฐ. สมยนน พระศาสดาทรงมภกษสงฆแวดลอม เสดจจารกไปถงบานหตถคาม ประทบอย ณ อทยาน-นาคภวนะ ครงนน อคคตเศรษฐน เมานาเมาอยถง ๗ วน ถกเหลานกฟอนราหอมลอมไปยงอทยานนาคภวนะบาเรออย ครนเหนพระทศพลกเกดหรโอตตปปะ มกาลง. เมอเขาเขาเฝาพระศาสดา ความเมาสรากเหอดหายไปหมด. เขาถวายบงคมพระศาสดาแลวนง ณ ทสมควรสวนขางหนง. ครงนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขา. จบเทศนา เขากแทงตลอดมรรคและผล ๓. ตงแตนนมา เขากสละเหลานกฟอนราดวยกลาววา พวกทานจงไปตามความพอใจเถด. เปนผยนดยงนกในทานถวายทานแกภกษสงฆเทานน. เทวดามาหาในระหวางราตรแลวบอกแกเศรษฐวา ทานคฤหบด ภกษรปโนนมวชชา ๓ ภกษรปโนนมอภญญา ๖ รปโนนมศล รปโนนทศล. เขาสดบคาของเทวดานนแลว กรคณตามเปนจรงกอนแล. แตเขากยงถวายไทยธรรมดวยจตสมาเสมอทเดยว แมนงอยในสานกพระศาสดา กกลาวแตคณนนนนแหละ. ตอมา พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร ทรงสถาปนาคฤหบดผนนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผเปนอปฏฐากภกษสงฆ แล

จบอรรถกถาสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 75 อรรถกถาสตรท ๘ ๘. ประวตสรอมพฏฐอบาสก

ในสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อเวจจปสนนาน ทานแสดงวา ปรพนธเศรษฐอบาสก [ บาลวา สรอมพฏฐะ] เปนเลศกวาพวกอบาสกอรยสาวกผเลอมใสไมหวนไหว. ดงไดสดบมา อบาสกผน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผเลอมใสไมหวนไหว ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธป-บาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐ. พวกญาตไดขนานนามวา ปรพนธะ. ตอมาเขาเจรญวย ดารงอยในฆราวาสวสย เปนอปฏฐากของเหลาอญญเดยรถย. ครงนน พระศาสดาทรงตรวจดโลกเวลาใกลรง ทรงเหนเหตแหงโสดาปตตมรรคของเขา จงเสดจไปถงประตนเวศนในเวลาเทยวแสวงหาอาหาร. เขาเหนพระทศพล จงคดวา พระสมณโคดมทรงอบตในสกลใหญและเปนผอนมหาชนรจกกนอยางดในโลก ดวยเหตนน การไมไปสานกของพระสมณโคดมนน ไมสมควร. เขาจงไปสสานกพระศาสดากราบทพระยคลบาท รบบาตรแลวอาราธนาใหเสดจเขาไปเรอน ใหประทบนงบนบลลงกมคามากถวายภกษา เมอเสรจภตกจ จงนง ณ ทสมควรสวนขางหนง. พระศาสดาทรงแสดงธรรมตามอานาจจรยาของเขา.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 76จบเทศนาเขากดารงอยในโสดาปตตผล. แมพระศาสดาทรงฝกเขาแลวกเสดจไปพระเชตวนวหาร. ลาดบนน มารคดวา ชอวาปรพนธะนเปนสมบตของเรา แตพระศาสดาเสดจไปเรอนเขาวนน ไดทรงทาใหมรรคปรากฏ เพราะฟงธรรมของพระศาสดาหรอหนอ เพยงทเราจะรวา เขาพนจากวสยของเราหรอยงไมพน จงเนรมตรปละมายพระทศพล ทงทรงจวร ทงทรงบาตร เสดจดาเนนโดยอากปกรยาของพระพทธเจาทเดยวทรงพระลกษณะ ๓๒ ประการ ไดประทบยนใกลประตเรอนของปรพนธ- อบาสก. แมปรพนธอบาสก ฟงวา พระทศพลเสดจมาอกแลว กคดวา ธรรมดาการเสดจไปชนดไมแนนอนของพระพทธะทงหลายไมมเลยเหตไรหนอจงเสดจมา ดงน แลวจงรบเขาไปสสานกพระพทธองคดวยสาคญวาพระทศพล กราบแลวยน ณ ทสมควรสวนขางหนง กราบทลวาขาแตพระองคผเจรญ พระองคทรงทาภตกจเสรจแลวในเรอนของขา-พระองค ทรงอาศยเหตอะไรจงเสดจมาอก. มารกลาววา ดกอนปรพนธะเราเมอกลาวธรรมไมทนพจารณาแลวกลาวคาไปขอหนง มอย แทจรงเรากลาวไปวา ปญจขนธไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา หมดทกอยางแตความจรงไมใชทงหมดเหนปานนน ดวยวา ขนธ บางจาพวก ทเทยงมนคง ยงยน มอย. ทนน ปรพนธอบาสกคดวา เรองนเปนเรองหนกอยางยง ดวยธรรมดาวา พระพทธะทงหลาย ตรสเปนคาสองไมม. จงคดใครครวญวา ขนชอวามารเปนขาศกของพระทศพล ผนตองเปนมารแน จงกลาววา ทานเปนมารหรอ. ถอยคาทพระอรยสาวกกลาวไดเปนหนงเอาขวานฟนมารนน. เพราะเหตนน มารจะดารงอยโดยภาวะของตนไมได จงกลาววา ใชละ ปรพนธะ เราเปนมาร. ปรพนธอบาสกจง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 77ชนวกลาววา มารตง ๑๐๐ ตง ๑,๐๐๐ กมาทาศรทธาของเราใหหวนไหวไมไดดอก. พระทศพลมหาโคดม เมอทรงแสดงธรรมแกเรา กทรงแสดงธรรมปลกใหตนวา สงขารทงปวงไมเทยง. ทานอยายนใกลประตเรอนของเรานะ. มารฟงคาของปรพนธอบาสกนนแลว กถอยกรดไมอาจพดจา อนตรธานไปในทนนนงเอง. แมปรพนธอบาสก เวลาเยนกเขาไปเฝาพระศาสดา กราบทลกรยาทมารทาแลวทลวา ขาแตพระองคผเจรญมารพยายามทาศรทธาของขาพระองคใหหวนไหว. พระศาสดาทรงทาเหตนนนนแลใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรอง จงทรงสถาปนาปรพนธ-อบาสกไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผเลอมใส ไมหวนไหว แล. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙ ๙. ประวตหมอชวกโกมารภจ

ในสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปคคลปปสนนาน ทานแสดงวา หมอชวกโกมารภจเปนเลศกวาพวกอบาสกผประกอบดวยความเลอมใสในบคคล. ดงไดสดบมา หมอชวกนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผเลอมใสในบคคล ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 78นน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในครรภของสตร ชอสาสวด๑ อาศยรปเลยงชพ อาศยอภยราช-กมารอย ณ กรงราชคฤห. กขนชอวาสตรผอาศยรปเลยงชพ เวลาตลอดถาเปนบตรชาย กทงเสย ถาเปนบตรหญง กเลยงไว. ดงนน นางจงเอากระดงใสเดกชายทงเสยทกองขยะ. ครงนน อภยราชกมารเสดจไปทเขาเฝา ทอดพระเนตรเหนเดกชายนน จงตรสถามวา พนาย อะไรนนฝงกาจงรมลอมเตมไป ทรงสงพวกราชบรษไป เมอเขากราบทลวา ทารกพระเจาขา. ตรสถามวา ยงเปนอยหรอ พนาย. ทรงฟงวา ยงเปนอยพระเจาขา. จงโปรดใหนาไปเลยงไวภายในบรของพระองค. เขาพากนขนานนามทานวา ชวก. พออายได ๑๖ ป กไปกรงตกกศลา เรยนแพทยศลปะ ไดลาภสกการะจากราชสานกของพระเจาพมพสาร ไดกระทาพระโรคของพระเจาจณฑปชโชตใหหายจนทรงพระสาราญ ทาวเธอกสงขาวสาร ๕๐๐ เลมเกวยน กหาปณะ ๑๖,๐๐๐ และคผาแควนสพทประมาณคามได ทงผาบรวารนบจานวน ๑,๐๐๐ พระราชทานแกหมอชวกนน. สมยนน พระศาสดาทรงอาศยกรงราชคฤห ประทบอยทเขาคชฌกฏ. หมอชวกประกอบเภสชทลถวายการขบถายในพระวรกายทมธาตสะสมแลวแดพระศาสดา คดวา ปจจย ๔ เฉพาะเปนของ ๆ เรามอยดงน จงอาราธนาใหพระศาสดาประทบอยในวหารของตน ปรงยาถวายนอมคผานนถวาย กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรดทรงใชสอยคผาน แลวไดถวายผา ๑,๐๐๐ ผนทไดมาพรอมกบคผานนแกพระภกษสงฆ. นเปนความยอในเรองหมอชวกโกมารภจนน. สวน

๑. ม. สาลวด.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 79โดยพสดาร เรองหมอชวกมาแลวในขนธกวนย ตอมา พระศาสดาประทบอยในพระเชตวนวหาร จงทรงสถาปนาหมอชวกโกมารภจไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผเลอมใสในบคคล แล. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐ ๑๐. ประวตนกลบดาคฤหบด

ในสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา วสสาสกาน ทานแสดงวา นกลบดาคฤหบดเปนเลศกวาพวกอบาสกผกลาวถอยคาแสดงความคนเคย. ดงไดสดบมา ทานคฤหบดนน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผคนเคย กทากศลใหยงยวดขนไปปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกปในพทธปบาทกาลนกบงเกดในสกลเศรษฐ นครสงสมารคร แควนภคคะ. แมพระศาสดา อนภกษสงฆแวดลอมแลวเสดจจารกไปถงนครนนประทบอยทเภสกลาวน . ครงนน นกลบดาคฤหบดน กไปเฝาพระศาสดาพรอมดวยเหลาชาวสงสมารครนคร โดยการเฝาครงแรกเทานน เขาและภรยากตงความสาคญวา พระทศพลเปนบตรของตน จงหมอบลงทพระ-ยคลบาทของพระศาสดากราบทลวา ลกเอย เจาทงพอแมไปเสยตลอด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 80เวลาเทาน เทยวไปอยเสยทไหน. นยวา นกลบดาคฤหบดน แมใน ชาตกอน ๆ กไดเปนบดาพระทศพล ๕๐๐ ชาต เปนอา ๕๐๐ ชาตเปนป ๕๐๐ ชาต เปนลง ๕๐๐ ชาต. นกลมารดากไดเปนมารดา๕๐๐ ชาต เปนนา ๕๐๐ ชาต เปนยา ๕๐๐ ชาต เปนปา ๕๐๐ ชาต.ดงนน เพราะมความรกทตดตามมาตลอดกาลยาวนาน พอเหนพระทศพลกสาคญวาบตรจงทนอยไมได. พระศาสดามไดตรสวา จงหลกไปตราบเทาทจตใจของคนทงสองนนยงไมรสกตว. ครงนน พอคนทงสองนนกลบไดสตตามเดมแลว พระศาสดาทรงทราบอาสยะ คออธยาศยของเหลาสตวผวางใจเปนกลางแลว ทรงแสดงธรรม. เมอจบเทศนา แมทงสองคนกดารงอยในพระโสดาปตตผล. ตอมา เวลาทรงพระชรา พระศาสดาไดเสดจไปยงนครแควนภคคะอก. คนทงสองนนทราบวาพระศาสดาเสดจมา กเขาไปเฝาถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ อาราธนาเพอเสวยในวนพรงน ในวนรงขนกเลยงดภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยโภชนะมรสเลศตาง ๆ ในนเวศนของตน พระศาสดาเสวยเสรจกเขาไปใกล ๆ นง ทสมควรสวนขางหนง. ครนนงเรยบรอยแลว นกลบดาคฤหบดจงไดกราบทบพระผ-มพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกบนกลมารดาคฤห-ปตานแตงงานกนครงเปนหนมเปนสาว ขาพระองคมไดลวงรวา นกล-มารดาคฤหปตานจะนอกใจแมทางใจเลย ดงนน นางจะนอกใจทางกายไดแตทไหน ขาพระองคปรารถนาจะพบกนและกนทงในปจจบน ทงในภายภาคหนา พระเจาขา. นกลมารดาคฤหปตานกกราบทลพระผมพระ-ภาคเจาบางวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกบนกลบดาคฤหบด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 81แตงงานกนครงยงเปนหนมเปนสาว ขาพระองคมไดลวงรวา นกลบดาคฤหบดจะนอกใจแมทางใจ ดงนน เขาจะนอกใจทางกายไดแตทไหน. ขาพระองคปรารถนาจะพบกนและกน ทงในปจจบน ทงในภายภาคหนาพระเจาขา. ตอมา ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหารเมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ ทรงนาเรองของคนทงสองใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองแลว ทรงสถาปนานกลบดาคฤหบดไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผคนเคย แล. จบอรรถกถาอบาสกบาลประดบดวยสตร ๑๐ สตร จบประวตอบาสกสาวกเอตทคคะ ๑๐ ทาน

จบอรรถกถาวรรคท ๖

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 82 วรรคท ๗ วาดวยอบาสกาผมตาแหนงเลศ ๑๐ ทาน [๑๕๒] ดกอนภกษทงหลาย นางสชาดาธดาของเสนานกฎมพเลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผถงสรณะกอน. นางวสาขามคารมารดา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผถวายทาน. นางขชชตตรา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเปนพหสต. นางสามาวด เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผมปรกตอยดวยเมตตา. นางอตตรานนทมารดา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผยนดในฌาน. นางสปปวาสาโกลยธดา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผถวายรสอนประณต. นางสปปยาอบาสกา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเปนคลานปฏฐาก. นางกาตยาน เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเลอมใสอยางแนนแฟน. นางนกลมารดาคหปตาน เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผคนเคย. นางกาฬอบาสกาชาวกรรฆรกา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเลอมใสโดยไดยนไดฟงตาม. จบวรรคท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 83 อบาสกาบาล อรรถกถาวรรคท ๗

อรรถกถาสตรท ๑ ๑. ประวตนางสชาดา เสนยธดา๑

อบาสกาบาล สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปม สรณ คจฉนตน ทานแสดงวา ธดาของเสนยะชอสชาดา เปนเลศกวาพวกอบาสกาผดารงอยในสรณะกอนคนอนทงหมด. แมนาง ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา นางฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผถงสรณะกอนอบาสกาทงปวง จงทากศลใหยงยวดขนไปปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกปบงเกดในครอบครวของกฎมพชอเสนยะ ณ ตาบลอรเวลาเสนานคม กอนพระศาสดาของเราบงเกด เจรญวยแลวไดทาความปรารถนาไว ณ ตนไทรตนหนงวา ถานางไปมเหยาเรอนกะคนทเสมอ ๆ กน ไดบตรชายในทองแรกจกทาพลกรรมประจาป. ความปรารถนาของนางกสาเรจ. เมอพระมหาสตวทรงทาทกรกรยาครบปท ๖ ในวนวสาขปณณมนางคดวา จกทาพลกรรมแตเชาตร จงตนขนเวลาใกลรงแหงราตรแลวใชใหเขารดนมโค. เหลาลกโคกไมไป ถอเอาเตานมของเหลา

๑. บาลขอ ๑๕๒ เปนเสนานกฏมพ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 84แมโคนม. พอเอาภาชนะใหม ๆ เขาไปรองใกลนม หยาดนามนกไหลโดยธรรมดาของคน นางสชาดาเหนความอศจรรยนน กถอเอานานมดวยมอของตนเองใสภาชนะใหม เรมเคยว. เมอขาวมธปายาสกาลงเคยวอยฟองใหญ ๆ กผดขนเวยนขวาไปรอบ ๆ. หยาดมธปายาสสกหยดหนงกไมกระเดนออกขางนอก. ทาวมหาพรหมกนฉตร. ทาวโลกบาลทง ๔ ถอพระขรรคตงการรกษา. ทาวสกกะรวบรวมฟนตดไฟ. เหลาเทวดานาโอชะใน ๔ ทวปมาใสในขาวมธปายาสนน. ในวนนนนนเอง นางสชาดาเหนขออศจรรยเหลาน จงเรยกนางปณณทาสมาสงวา แมปณณะ วนน เทวดาของเรานาเลอมใสเหลอเกน ตลอดเวลาเทาน. ขาไมเคยเหนความอศจรรยเหนปานนเลย เจาจงรบไปปฏบตเทวสถาน. นางปณณทาสรบคานางวา ดละแมเจา ขมขมนรบไปยงโคนตนไม. ฝายพระโพธสตวรอเวลาแสวงหาอาหาร กเสดจไปประทบนง ณ โคนตนไมแตเชาตร.นางปณณะเดนไปเพอจะปดกวาดโคนตนไม กมาบอกนางสชาดาวาเทวดาประทบนงอยโคนตนไมแลว. นางสชาดากลาววา แมมหาจาเรญถาเจาพดจรง เจากไมตองเปนทาสละ แลวประดบเครองประดบทกอยางจดขาวมธปายาสอยางดลงในถาดทองมคาแสนหนง เอาถาดทองอกถาดหนงปดแลวหมหอดวยผาขาว หอยพวงของหอมพวงมาลยไวรอบ ๆ ยกขนเดนไป พบพระมหาบรษ กเกดปตอยางแรง กมตวลงตงแตสถานท ๆพบ ปลงถาดลงจากศรษะ เปดออกแลววางขาวมธปายาสพรอมทงถาดไวในพระหตถของพระมหาบรษ ไหวแลวกลาววา ขอมโนรถของทานจง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 85สาเรจเหมอนมโนรถของดฉนทสาเรจแลวเถด แลวกหลกไป. พระโพธสตวเสดจไปยงฝงแมนาเนรญชรา ทรงวางถาดทองไวรมฝง ลงสรงสนานแลวเสดจขน ทรงปนเปนกอนได ๔๙ กอน เสวยขาวมธปายาสแลว ทรงลอยถาดทองลงในแมนา เสดจขนสโพธมณฑสถานตามลาดบ ทรงบรรลพระสพพญตญาณ ประทบ ณ โพธมณฑสถานลวงไป ๗ สปดาห ทรงประกาศพระธรรมจกรอนประเสรฐ ณ ปาอส-ปตนมคทายวน ทรงเหนอปนสยของเดกชอยสะ บตรของนางสชาดาจงเสดจไปประทบนง ณ โคนไมตนหนง. แมยสกลบตรเหนนางบาเรอนอนเปดรางในลาดบตอจากครงราตร เกดความสลดใจพดวา วนวายหนอ ขดของหนอ แลวออกจากนเวศนเดนไปยงสานกพระศาสดานอกพระนคร ฟงธรรมเทศนาแลวแทงตลอดมรรคผล ๓. ขณะนน บดาของเขาเดนตามรอยเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ทลถามเรองของยสกล-บตร. พระศาสดาทรงปกปดยสกลบตรไวทรงแสดงธรรม จบเทศนาเศรษฐคฤหบดกดารงอยในพระโสดาปตตผล. สวนยสะบรรลพระอรหต.พระผมพระภาคเจาตรสกะเขาวา จงเปนภกษมาเถด. ทนใดนนนนเองเพศคฤหสถของเขากหายไป เขาไดเปนผทรงบาตรและจวรสาเรจดวยฤทธ. แมบดาของทานกนมนตพระศาสดา. พระศาสดาทรงมพระยสกล-บตรเปนปจฉาสมณะ ตดตามไปขางหลง เสดจไปเรอนของเศรษฐนนเสวยภตตาหารเสรจแลว กทรงแสดงธรรมโปรด. จบเทศนา นางสชาดามารดาและภรยาเกาของพระยสะ กดารงอยในพระโสดาปตตผล. ในวนนน นางสชาดากนหญงสะใภ กดารงอยในเตวาจกสรณะ คอถงพระ-พทธเจา พระธรรม และพระสงฆครบ ๓ เปนสรณะ. นเปนความยอใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 86เรองนน. สวนโดยพสดาร เรองนมาแลวในคมภรขนธกะ. ภายหลงตอมา พระศาสดาเมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆตามลาดบ จงทรงสถาปนาอบาสกาผนไวในตาแหนงเลตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกา ผถงสรณะ แล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒ ๒. ประวตนางวสาขามคารมารดา

ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ทายกาน ทานแสดงวา นางวสาขามคารมารดาเปนเลศกวาพวกอบาสกาผยนดยงในการถวายทาน. ดงไดสดบมานางวสาขานน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผยนดในการถวายทาน จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ครงพระพทธเจาพระนานรา กสสปะ บงเกดเปนราชธดาองคนองนอยกวาเขาทงหมด แหงพระราชธดาพนอง ๗ พระองค ในพระ-ราชนเวศนของพระเจากงก. กครงนน พระราชธดาพนอง ๗ พระองคคอสมณ สมณคตตา ภกขน ภกขทาสกา ธมมา สธมมา และสงฆทาสครบ ๗. พระราชธดาเหลานน ในบดน [ครงพทธกาล] คอพระเขมา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 87พระอบลวรรณา พระปฏาจารา พระโคตม พระธรรมทนนา พระนางมหามายา และนางวสาชา ครบ ๗. บรรดาพระราชธดาเหลานน พระนางสงฆทาสเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลนบงเกดในครรภของนางสมนเทวภรยาหลวงของธนญชยเศรษฐ บตรของเมณฑกเศรษฐภททยนคร แควนองคะ. บดามารดาไดตงชอนางวาวสาขา. เวลานางมอายได ๗ ขวบ พระทศพลทรงเหนอปนสยสมบตของเสลพราหมณและเหลาสตวพวกจะตรสรอน ๆ มภกษสงฆเปนบรวาร เสดจจารกไปถงนครนน ในแควนนน. สมยนน เมณฑกคฤหบด เปนหวหนาของเหลาผมบญมาก ๕ คนครองตาแหนงเศรษฐ. เหลาผมบญมาก ๕ คน คอ เมณฑกเศรษฐ ๑ภรยาแสวงของเขา ชอจนทปทมา ๑ บตรของเขา ชอธนญชย ๑ ภรยาของธนญชยนน ชอสมนเทว ๑ ทาสของเมณฑกเศรษฐ ชอปณณะ ๑.มใชแตเมณฑกเศรษฐอยางเดยวดอก ถงในราชอาณาจกรของพระเจา-พมพสาร กมบคคลผมโภคสมบตนบไมถวนถง ๕ คน คอ โชตยะชฏละ เมณฑกะ ปณณะ และกากพลยะ. บรรดาคนทง ๕ นนเมณฑกเศรษฐน ทราบวาพระทศพลเสดจมาถงนครของตน จงเรยกเดกหญงวสาขา ธดาธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรมาแลวสงอยางนวาแมหน เปนมงคลทงเจา ทงป เจาจงพาเกวยน ๕๐๐ เลม พรอมดวยเดกหญง ๕๐๐ คน บรวารของเจามทาส ๕๐๐ นาง เปนบรวาร จงทาการรบเสดจพระทศพล. นางฟงคาของป กปฏบตตาม. แตเพราะนางเปนผฉลาดในเหตและมใชเหต นางกไปดวยยาน เทาทพนทยานจะไป

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 88ไดแลว กลงจากยานเดนไปเขาเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ยน ณ ท สมควรสวนหนง. ครงนน พระศาสนาทรงแสดงธรรมโปรดดวยอานาจจรยาของนาง. จบเทศนา นางกดารงอยในโสดาปตตผล พรอมกบเดกหญง ๕๐๐ คน แมเมณฑกเศรษฐ กเขาไปเฝาถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ ทสมควรสวนหนง. พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรด ดวยอานาจจรยาของเศรษฐนน. จบเทศนา เมณฑกเศรษฐกดารงอยในโสดาปตตผล อาราธนาพระศาสดา เพอเสวยในวนพรง. วนรงขนกเลยงดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารอยางประณตในนเวศนของตน ไดถวายมหาทานโดยอบายนน ครงเดอน. พระศาสดาประทบอย ณ ภททยนคร ตามพทธอธยาศยแลวกเสดจหลกไป. พงวสชนากถามรรคอนตอจากนแลว กลาวเรองการเกดของนางวสาขา. จรงอย ในกรงสาวตถ พระเจาโกศลทรงสงขาวสาสนไปยงสานกของพระเจาพมพสารวา ในราชอาณาเขตของหมอมฉน ชอวา สกลทไดโภคสมบตนบไมถวนไมมเลย สกลทไดโภคสมบตนบไมถวนของพระองคมอย ขอไดโปรดทรงสงสกลทไดโภคสมบตนบไมถวนไปใหหมอมฉนดวยเถด. พระราชาทรงปรกษากบเหลาอามาตย. เหลาอามาตยปรกษากนวา ไมอาจสงสกลใหญ ๆ ไป แตเราจะสงเฉพาะบตรเศรษฐคนหนงไปจงขอรองธนญชยเศรษฐ บตรเมณฑกเศรษฐ. พระราชาทรงสดบคาปรกษาของอามาตยเหลานน กทรงสงธนญชยเศรษฐไป. ครงนนพระเจาโกศลพระราชทานตาแหนงเศรษฐใหเขาอยในนครสาเกต ทายกรงสาวตถไป ๗ โยชน. กในกรงสาวตถ บตรของมคารเศรษฐ ชอปณณวฒนกมารเจรญวยแลว. ขณะนน บดาของเขารวา บตรของเรา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 89เจรญวยแลว เปนสมยทจะผกพนดวยฆราวาสวสย จงสงคนทงหลายผฉลาด ในเหตและมใชเหตไป ดวยสงวา พวกทานจงเสาะหาเดกหญงในสกลทมชาตเสมอกบเรา. คนเหลานนไมพบเดกหญงทตองใจตนในกรงสาวตถจงพากนไปนครสาเกต. วนนนนนเอง วสาขามหญงสาว ๕๐๐ คน ทมวยรนเดยวกนแวดลอม พากนไปยงบงใหญแหงหนง เพอเลนนกษตรฤกษ คนแมเหลานน เทยวไปภายในนคร กไมพบเดกหญงทถกใจคน จงยนอยนอกประตเมอง. ขณะนน ฝนเรมตก. เหลาเดกหญงทออกไปกบนางวสาขากรบเขาศาลา เพราะกลวเปยกฝน. คนเหลานนไมพบเดกหญงตามทปรารถนา ในระหวางเดกหญงเหลานน. แตนางวสาขาอยขางหลงเดกหญงเหลานนทงหมด ไมนาพาฝนทกาลงตก เปยกปอนเขาไปยงศาลาเพราะไมรบเดน. คนเหลานนเหนนางแลวกคดวา เดกหญงคนนสะสวยยงกวาแมเดกหญงคนอน ๆ กรปนนนเปนสงทหญงบางพวกตกแตงไดเหมอนชางทารถ ตกแตงลอรถไดฉะนน จงกลาวตอไปวา จาเราจาตองรวา เดกหญงคนนพดไพเราะหรอไม. ดงนนจงกลาวกะนางวา แมหนเจาเหมอนกบสตรทมวยเปนผใหญฉะนน. นางจงถามวา พอทานพวกทานเหนอะไรจงกลาว. คนเหลานนตอบวา หญงสาวทเลนกบเจาคนอน ๆ รบมาเขาศาลา เพราะกลวเปยกฝน สวนเจาเหมอนหญงแกไมรบสาวเทามา ไมนาพาวาผาจะเปยก ถาชางหรอทาไลตามเจาอยางนนแล เจาจะทาอยางไร. นางกลาววา พอทาน ขนชอวาผาหาไดไมยากในสกลของฉนหาไดงาย สวนผหญงเจรญวยแลว กเปนเหมอนสนคาทเขาขาย เมอมอหรอเทาหกไป คนทงหลายเหนผหญงทเรอนรางบกพรอง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 90กรงเกยจ ถมนาลายหนไป เพราะเหตนน ฉนจงคอย ๆ เดนมา คนเหลานนคดวา ชอวา หญงในชมพทวปนไมม จะเทยบกบเดกหญงคนน ไมมทจะเทยบกน ทงรปทงคาพด รเหตและมใชเหตแลวจงพด ดงนแลวกเหวยงพวงมาลยไปบนนาง. ขณะนน นางวสาขาคดวา เราไมถกเขาหวงแหนมากอน แตบดน เราถกเขาหวงแหนแลวจงนงลงทพนดนโดยอาการทจะถกเขานาไปแลว. ครงนน คนทงหลายจงเอาทานกนลอมนางไวตรงนนนงเอง. นางรวาเขาปดกนไว กมหมทาสหอมลอมกลบไปเรอน. คนของมคารเศรษฐเหลานน กพากนไปสานกธนญชยเศรษฐพรอมกบนาง เมอเศรษฐถามวา พอคณ พวกทานเปนชาวบานไหน กตอบวา พวกเราเปนคนของมคารเศรษฐ กรงสาวตถทราบวา ทเรอนทานมเดกหญงเจรญวยแลว ทานจงสงพวกเรามา ธนญชยเศรษฐกลาววา ดละ พอคณ เศรษฐของพวกทานเทยบกบเราไมไดทางโภคสมบตกจรง แตกเทาเทยมกนโดยชาต. ธรรมดาวาคนทเพยบพรอมดวยอาการทกอยาง หาไดยาก. พวกทานจงไปบอกเศรษฐวา เรายอมรบ. คนเหลานนสดบคาของธนญชยเศรษฐนนแลวกกลบไปกรงสาวตถ แจงความยนดและความเจรญแกมคารเศรษฐแลวกลาววา นายทาน พวกเราไดเดกหญงในเรอนของธนญชยเศรษฐแลว มคารเศรษฐฟงดงนน กดใจวา พวกเราไดเดกหญงในเรอนของสกลใหญจงสงขาวไปบอกธนญชยเศรษฐทนทวา บดนเราจกนาเดกหญงมา โปรดกระทากจทควรทาเสย. แมธนญชยเศรษฐกสงขาวตอบมคารเศรษฐไปวาเรองนไมเปนการหนกสาหรบเราเลย เศรษฐโปรดการทากจทควรทาสาหรบคนเถด. มคารเศรษฐจงไปเขาเฝาพระเจาโกศลกราบทลวา ขาแต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 91เทวะ. เดกหญงผมกรยาเปนมงคลแกขาพระองคมอยคนหนง เดกหญงนน ชอวสาขา ธดาของทานธนญชยเศรษฐ ขาพระองคจกนามาใหแกปณณวฒนกมาร ทาสของพระองค ขอทรงโปรดอนญาตใหขาพระองคไปนครสาเกตเถดพระเจาขา. พระราชารบสงวา ดละทานเศรษฐ ถงเรากควรจะมาดวยมใชหรอ. เศรษฐกราบทลวา ขาแตเทวะ ขาพระองคจะบงอาจใหบคคลเชนพระองคเสดจไดอยางไรเลา. พระราชามพระราช-ประสงคจะทรงสงเคราะหสกลใหญ ทรงรบวา อาเถด ทานเศรษฐเราจกมาดวย แลวกเสดจไปยงนครสาเกตพรอมดวยมคารเศรษฐ. ธนญชยเศรษฐรวา มคารเศรษฐพาพระเจาโกศลมาดวย จงออกไปรบเสดจ พาพระราชาไปยงนเวศนของตน. ทนใดนนเอง กจดสถานทอย และมาลยของหอมเปนตน ไวพรอมสรรพ สาหรบพระราชา สาหรบทหารของพระราชา และสาหรบมคารเศรษฐ รกจทกอยางดวยตนเองวาสงนควรไดแกผน สงนควรไดแกผน. ชนนน ๆ กคดวา ทานเศรษฐกระทาสกการะแกเราเทานน. ตอมาวนหนง พระราชาทรงสงขาวไปบอกธนญชยเศรษฐวา ทานเศรษฐไมอาจจะเลยงดพวกเราไดนาน ๆ ขอทานเศรษฐจงกาหนดเวลาทเดกหญงจะไปเถด. แมธนญชยเศรษฐ กสงขาวถวายพระราชาวา บดนฤดฝนมาถงแลว ทหารของพระองคจะเทยวไปตลอด ๔ เดอนคงไมได กจใด ๆ ควรจะได กจนนทงหมดเปนภาระของขาพระองค ขอเทวะโปรดเสดจไปเวลาทขาพระองคสงธดาไปอยางเดยวเถด พระเจาขา. นบแตนนมา นครสาเกตกไดเปนเหมอนตาบลบานทนงานนกษตรฤกษอยเปนนตย. ลวงไป ๓ เดอนโดยอาการอยางน.เครองประดบชอมหาลดาประสาธน สาหรบธดาของธนญชยเศรษฐกยง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 92ไมเสรจ. ครงนน เหลาเจาหนาทประจางานกมาบอกธนญชยเศรษฐวา ขนชอวาสงทไมมสาหรบชนเหลานนไมมดอก แตฟนใชหงตมสาหรบทหารไมเพยงพอ. ธนญชยเศรษฐจงสงวา พอเอย ไปรอโรงชางโรงมาเอาไมมาใชหงตมอาหารเถด. เมอหงตมกนอยอยางนลวงไปครงเดอนแตนน เหลาเจาหนาทกมาบอกอกวา ฟนยงไมพอ. ธนญชยเศรษฐกสงวา พอเอย ในฤดนเราหาฟนไมไดอกแลว พวกทานจงเปดเรอนคลงผา เอาผาชนดหยาบ ๆ มาฟนเปนเกลยวชบในถงนามน ใชหงตมอาหารเถด. เมอหงตมโดยทานองนกเตม ๔ เดอน . ตอนน ธนญชยเศรษฐรวาเครองประดบมหาลดาประสาธนสาหรบธดาเสรจแลว จงสงวาพรงนเราจะสงธดาไป จงเรยกธดาเขามานงใกล ๆ ไดใหโอวาทวา ลกเอยธรรมดาวาสตรจะอยในสกลสานม ควรจะศกษามารยาทอยางน อยางน.มคารเศรษฐนงอยภายในหองกไดยนโอวาทของธนญชยเศรษฐ. แมธนญชยเศรษฐกโอวาทธดาอยางนวา ลกเอย ธรรมดาวาสตรผจะอยในสกลบดาของสาม ไฟในกไมพงนาออก ไฟนอกกไมพงนาเขา พงใหแกผทให ไมพงใหแกผทไมให พงใหทงแกผทให ทงแกผทไมใหพงนงเปนสข พงบรโภคเปนสข พงนอนเปนสข พงบาเรอไฟ พงนอบนอมเทวดาภายใน ครนใหโอวาท ๑๐ อยางนดงนแลว วนรงขนกประชมนายกองทกกอง จดกฎมพ ๘ นย ในพวกเสนาของพระราชาเปนนายประกน แลวกลาววา ถาความผดเกดแกธดาของเราในท ๆ ไปแลวไชร พวกทานพงชาระ แลวใหประดบธดาดวยเครองประดบมหาลดาประสาธน มคา ๙ โกฏ ใหทรพย ๕๔ เลมเกวยน เปนมลคาสาหรบผงเครองหอมสาหรบผสมนาอาบ ใหทาสรปสวยคอยปรนนบตใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 93เวลาเดนทางประจาธดา ๕๐๐ นาง รถเทยมมาอาชาไนย ๕๐๐ คน สกการะทกอยา ๆ ละ ๑๐๐. ชแจงใหพระเจาโกศล และมคารเศรษฐทราบแลว เวลาธดาไป เรยกเจาหนาทควบคมดอกโคมา สงวา พอเอยในท ๆ ธดาเราไปแลว ใหเตรยมโคมาไว เพอธดาเราตองการดมนานม.ใหเตรยมโคใชงานไว เพอธดาเราตองการเทยมยาน เพราะเหตนนพวกทานพงเปดประตคอกโค ในหนทางทธดาเราไป เอาโคใชฐาน ๘ ตวทอวนพจดเปนดวยนาฝงโคถงซอกเขาชอโนน มเนอทประมาณ ๓ คาวตเมอฝงโคถงทนนแลว พงตกลองเปนสญญาณใหเปดประตคอกโค.คนเหลานนรบคาของเศรษฐวา ดละ แลวปฏบตตามคาสงนน. เมอประตคอกเปดออกแลว แมโคทงหลายทอวนพกออกไป แตเมอประตปดเหลาใดทฝก โคมกาลง และโคด กโลดแลนออกไปขางนอก แลวเดนตามทางไป เพราะแรงบญของนางวสาขา. ครงนน เวลาถงกรงสาวตถ นางวสาขาคดวา เราจะนงในยานทปกปดเขาไปหรอยนบนรถเขาไปดหนอ. ขณะนน นางดารวา เมอเราเขาไปดวยยานทปกปด ความวเศษของเครองประดบมหาลดาประสาธนจกไมมใครรกนทว นางแสดงตวทวนคร ยนบนรถเขาสพระนคร.ชาวกรงสาวตถ เหนสมบตของนางวสาขาแลว พากนกลาววา เขาวาสตรผน ชอนางวสาขา และสมบตเหนปานน กสมควรแกนางทเดยวนางเขาไปเรอนมคารเศรษฐ ดวยสมบตอยางใหญ ดวยประการฉะน.กในวนทนางมาถง ชาวกรงทวไปตางกสงเครองบรรณาการตามกาลงสามารถไปดวยกลาววา ธนญชยเศรษฐของเราไดกระทาสกการะอยางใหญแกผคนทมาถงนครของตน. นางวสาขา สงใหใหเครองบรรณาการ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 94ตอบการทชาวกรงสงไป ๆ ทวไปในสกลของกนและกนในนครนนนนเอง. ขณะนน ลาดบอนเปนสวนแหงราตร แมมาแสนรตวหนง ตกลก.นางจงใชใหเหลาทาสถอคบไฟไปทนน ใหอาบนาอนใหแมมา ใชนามนชโลมตวใหแมมา แลวกกลบไปสถานทอยของตน. ฝายมคารเศรษฐทาการฉลองงานอาวาหมงคลแกบตร ๗ วน ไมสนใจพระตถาคตแมประทบอยวหารใกล ๆ วนทครบ ๗ วน เชญเหลาชเปลอยใหนงเตมไปทวทงนเวศน สงขาวบอกนางวสาขาวา ธดาของเราจงมาไหวพระอรหนตทงหลาย. นางเปนพระอรยสาวกาชนโสดาบน ไดฟงวา พระอรหนตทงหลาย ดงน กราเรงยนด เดนไปยงสถานทนงของชเปลอยเหลานนมองดชเปลอยเหลานนแลวคดวา ชเปลอยเหลานไมใชพระอรหนต จงตาหนวา เหตไรทานพอ จงใหเรยกขาพเจามายงสานกของเหลาคนทเวนจากหรโอตตปปะ ดงน แลวกกลบไปสถานทอยของตนเสย. เหลาชเปลอยเหนนางแลว ทงหมดกตเตยนเศรษฐในทนทนนแหละวา ทานคฤหบด ทานหาหญงคนอนไมไดหรอ เหตไรทานจงเชญหญงผนซงเปนสาวกาของพระสมณโคดม ตวกาลกณใหญใหเขาไปในเรอน จงรบนาหญงผนนออกไปเสยจากเรอนน. ลาดบนน เศรษฐคดวาเราไมอาจขบไลหญงผนออกไปจากเรอนตามคาของชเปลอยเหลานได เพราะหญงผนเปน ธดาของสกลใหญ จงกลาววา ทานอาจารยทงหลาย ขนชอวาตนหนมสาวทงหลาย พงทาทงทรบางทงทไมรบาง ขอพวกทานจงนง ๆ ไว แลวกสงเหลาชเปลอยกลบไป นงบนแทนใหญ อนนางวสาขาถอชอนทองเลยงดอย บรโภคขาวมธปายาสมนานอยในถาดทอง. สมยนน พระเถระผถอบณฑบาตเปนวตร เทยวไปบณฑบาตมา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 95ถงประตเรอนของเศรษฐ. นางวสาขาเหนพระเถระแลวคดวาไมควรบอก บดาสาม ดงน ทงทเศรษฐนนกเหนพระเถระนน ผยงไมจากไป คงยงยนอยอยางนน. แตเศรษฐนนเปนคนพาล แมเหนพระเถระกทาเปนเหมอนไมเหน กมหนาบรโภคขาวมธปายาสเรอยไป. นางวสาขากรไดวาบดาสามของเราแมเหน พระเถระกไมทาอาการวาเขาใจ จงเขาไปหาพระเถระกลาววา โปรดไปขางหนากอนเถด เจาขา บดาสามของดฉนกาลงกนบญเกา. เศรษฐนน เวลาทเหลานครนถวากลาวคราวกอนกอดกลนได แตในขณะทนางวสาขากลาววากนบญเกากวางมอ สงวาพวกเจาจงนาขาวปายาสนออกไปจากทน และจงนาหญงผนออกไปจากเรอนหลงน ดวยวา หญงผนทาใหเราชอวาเปนผกนของไมสะอาดในเรอนมงคลเหนปานน. แตวาในนเวศนนนแล ทาสและกรรมกรเปนตนทงหมดเปนสมบตของนางวสาขา ไมมใคร ๆ สามารถจะจบมอเทานางไดขนชอวาผสามารถจะกลาวดวยปากกไมม. เมอนางวสาขาฟงคาของบดาสามแลวกลาววา ทานพอขา พวกเราจะไมออกไปดวยเหตเพยงเทานดอก ดฉนกไมไดถกทานนามาจากทานาเหมอนพวกกมภทาส ธรรมดาวาเหลาธดาของบดามารดาผยงมชวตอย ยอมไมออกไปดวยเหตเพยงเทาน อนง ดวยเหตเพยงเทานนแหละ ในวนทดฉนมาในทนบดาของดฉนกใหเรยกกฎมพ ๘ นายมาสงวา ถาความผดเกดเพราะธดาของเรา พวกทานจงชวยกนชาระแลวกมอบดฉนไวในมอของกฎมพ ๘ นายนน ขอทานพอโปรดใหเรยกกฎมพ ๘ นายนนมาใหเขาชาระวาเปนความผด หรอมใชความผดของดฉนสเจาคะ. ลาดบนน เศรษฐคดวาเดกหญงคนนพดดจงใหเรยกกฎมพ ๘ นายมาสงวา เดกหญงคนนเรยกเราผซงนงในเรอน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 96มงคลในวนทครบ ๗ วนวา เปนคนกนของไมสะอาด. กฎมพ ๘ นายนน จงถามนางวา เขาวาอยางนจรงหรอแมหน. นางตอบวา พอคณเอยทานบดาสามของดฉนจกตองการกนของไมสะอาดเอง แตดฉนไดพดใหทาอยางนน. สวนเมอพระเถระผถอบณฑบาตเปนวตรรปหนงยนใกลประตเรอน ทานบดานกาลงบรโภคมธปายาสมนานอยอย ไมสนใจพระเถระนนเลย ดวยเหตน ดฉนจงพดเทานวา ไปขางหนากอนเถดเจาขา บดาสามของดฉนไมทาบญในอตภาพน กาลงกนบญเกา ๆ อย.กฎมพ ๘ นายจงกลาววา แมเจาไมมความผดในขอน ธดาของเราพดมเหต เหตไรทานจงโกรธเลา. เศรษฐกลาววา พอเจาเอย ความผดนนไมมกชางเถด แตเดกหญงคนนในวนทมากไมใหความเอาใจใสในบตรเราไดไปยงสถานทตนเองปรารถนา. กฎมพ ๘ นายถามวา เขาวาอยางนนจรงหรอแมหน. นางตอบวา พอคณเอย ดฉนไมไปยงท ๆ ตนชอบใจแตในเรอนหลงน เมอแมมาแสนรตกลก ดฉนคดวา ไมทาแมความเอาใจใสแลวนงเฉย ๆ เสย ไมสมควร จงใหเหลาทาสถอคบไฟหอมลอมไปทนน จงสงใหดแลรกษาแมมาทตกลกจะ. กฎมพ ๘ นายกลาววาพอเจา ธดาของเราไดกระทากจกรรมแมเหลาทาสกตองทาในเรอน ทานเหนโทษอะไรในขอน. เศรษฐกลาววา พอเจาเอย นนเปนคณความดกชางเถด แตบดาของเดกหญงคนน เมอใหโอวาทในวนทมาในทนกกลาววา ไฟในไมควรนาออก. กฎมพ ๘ นายถามนางวา เขาวาอยางนนจรงหรอแมหน. นางตอบวา พอคณเอย บดาของดฉนมไดพดหมายถงไฟนนดอก แตเรองความลบอนใดของผหญงมมารดาสามเปนตนเถดขนภายในนเวศน เรองความลบอนนนไมควรบอกแกเหลาทาสและทาส

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 97เพราะวาเรองเหนปานนน มแตจะขยายตวออกไปเปนการทะเลาะกนเพราะฉะนน บดาของดฉนหมายถงขอน จงพดจะ พอคณทงหลาย.เศรษฐกลาววา พอคณเอย ขอนนเปนอยางนนกชางเถด แตบดาของเดกหญงคนนกลาววาไฟนอกไมควรนาเขาไปภายใน กเมอไฟในดบไปแลว เราไมนาไฟขางนอกเขามาไดหรอ. กฎมพ ๘ นายถามนางวา เขาวาอยางนนจรงหรอแมหน. นางตอบวา บดาของดฉนมไดพดหมายถงไฟนนดอกจะ แตความผดอนใด ทเหลาทาสและกรรมกรพดกนความผดอนนน ไมควรบอกเลาผคนภายใน ฯ ล ฯ แมคาใด ทานบดากลาววา พงใหแกคนทใหเทานน คานนทานกกลาวหมายถงวา พงใหแกพวกคนทยมเครองมอเครองใชแลวนามาสงคนเทานน. แมคาทวาเย น เทนต ทานกกลาวหมายถงวา ไมพงใหแกพวกคนทยมเครองมอเครองใชแลวไมนามาสงคน. สวนคานวา ททนตสสาป อททนตส-สาป ทาตพพ ทานกลาวหมายถงวา เมอญาตมตรตกยากมาถงแลว เขาจะสามารถใหตอบแทน หรอไมสามารถใหตอบแทนไดกตาม กควรใหทงนน. แมคานวา สข นสทตพพ ทานกลาวหมายถงวา เมอดฉนเหนมารดาบดาสามแลว ไมควรนงเฉยในททตนควรลกยนขน คาวาสข ภชตพพ ทานกลาวหมายถงวา ไมบรโภคกอนมารดาบดาสามและสาม ควรจะเลยงดทานเหลานนแลว รวาทกทานไดแลวหรอยงไมไดอะไร แลวตนเองบรโภคทหลง. คาวา สข นปชชตพพ ทานกลาวหมายถงขอนวา ไมพงขนทนอนแลวนอนกอน มารดาบดาสามและสามตองทาวตรปฏบตทสมควรทาแกทานเหลานน แลวตนเองจงควรนอนทหลง. คาวา อคค ปรจรตพโพ ทานกลาวหมายถงขอนวา ควรจะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 98เหนทงบดามารดาสามทงสาม เปนเหมอนกองไฟและเหมอนพญาง.เศรษฐกลาววา จะเปนคณเทานกชางเถด แตบดาของเดกหญงคนน ใหนอบนอมเทวดาภายใน ประโยชนอะไรของโอวาทน. กฎมพ ๘ นายถามนางวา เขาวาอยางนนจรงหรอแมหน. นางตอบวา จรงจะ พอคณทงหลาย บดาของดฉนกลาวคานหมายอยางน ตงแตเราอยครองเรอนตามประเพณ เหนนกบวชมาถงประตเรอนของตนแลวถวายของเคยวของตนทมอยในเรอน แกเหลานกบวชแลว ตนเองจงควรกน. ครงนนกฎมพเหลานน จงถามเศรษฐนนวา ทานมหาเศรษฐ ทานเหนเหลานกบวชแลว ทจะชอบใจวา ไมควรใหทงนนหรอ. ทานเศรษฐมองไมเหนคาตอบอยางอน จงไดแตนงกมหนา. ครงนน เหลากฎมพจงถามเศรษฐนนวา ความผดอยางอนของธดาเรา ยงมอยหรอ. ตอบวา ไมมดอกพอคณ ถามวา กเพราะเหตไรทานจงขบไลธดา ซงไมมความผดออกไปจากเรอนโดยมใชเหต. ขณะนนนางวสาขากลาววา ยงไมควรไปตามคาของบดาสามเรากอน แตวนทเรามา บดาเรามอบเราไวในมอพวกทานเพอชาระความผดเรา บดนเราไปไดสะดวกแลวละ จงสงเหลาทาสและทาสใหทาการตระเตรยมยานเปนตนไว. คราวนน เศรษฐพากฎมพเหลานน ไป พดกะนางวา แมหน พอไมรจงพดไป จงยกโทษใหพอเสยเถด. นางกลาววา พอคณทงหลาย ดฉนพงอดโทษแกพวกทานได จะอดโทษใหกอน แตดฉนเปนธดาของทานเศรษฐผเลอมใสไมหวนไหวในพระพทธศาสนา เราเวนภกษสงฆเสยมไดถาเราไดบารงภกษสงฆตามชอบใจของเรา เรากจกอย. เศรษฐกลาววาแมหน เจาจงบารงเหลาสมณะของเจาไดตามชอบใจ. ดงนน นางวสาขา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 99จงใหนมนตพระทศพลอาราธนาใหภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข นงเตมนเวศนในวนรงขน. แมบรษทของชเปลอยรวาพระศาสดาเสดจไปเรอนมคารเศรษฐ กไปทนนพากนนงลอมเรอนไว. นางวสาขาใหนาทกษโณทกแลวสงขาวบอกวา สกการะทกอยางจดไวแลว ขอทานบดาสามของเราโปรดจงมาเลยงดพระทศพล. เศรษฐนนฟงคาของนางวสาขาแลวกกลาววา อธดาของเราจงเลยงดพระสมมาสมพทธะเถดนางวสาขาครนเลยงดพระทศพลดวยภตตาหารเลศรสตาง ๆ แลว ครนเสรจภตกจแลวกสงขาวไปอกวา ขอทานบดาสามของเราโปรดมาฟงธรรมกถาของพระทศพล. ลาดบนน เศรษฐนนกไปเพอประสงคจะฟงธรรมกถาวา บดนชอวาการไมไป เปนเหตไมสมควรอยางยง เหลาชเปลอยกกลาววา ทานเมอฟงธรรมของพระสมณโคดมกจงนงฟงนอกมาน แลวกพากนไปกอนกนมานไว. มคารเศรษฐไปนงนอกมาน. พระตถาคตทรงพระดารวา ทานจะนงนอกมานกตาม นอกฝาเรอนกตาม นอกแผนหนกตาม หรอนอกจกรวาลกตาม เราชอวาพระพทธเจาสามารถนาทานใหไดยนเสยงของเราได จงตรสธรรมกถาประหนงวาจบลาตนมะมวงเขยาใหผลมสดงทองหลนลงอยฉะนน จบเทศนา เศรษฐกดารงอยในโสดาปตตผล ยกมานขนถวายบงคมพระบาทของพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ ในสานกพระศาสดานงเอง กสถาปนานางวสาขาไวในตาแหนงมารดาของตนวา แมหน จงเปนมารดาของเราตงแตวนนไป. ตงแตนนมา นางวสาขาจงมชอวามคารมารดา. วนหนง เมอสมยนกษตรฤกษดาเนนไปในพระนคร นางวสาขากคดวา ไมมคณในการอยในพระนคร จงหอมลอมดวยทาสเดนไปฟง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 100ธรรมกถาของพระศาสดา แตฉกคดวาไปสานกพระศาสดาดวยทงเพศทมเครองหมคลมไมบงควร จงเปลองเครองประดบมหาลดาประสาธนออกมอบไวในมอทาส เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลวนง ณ ทสมควรสวนหนง. พระศาสดาตรสธรรมกถา. จบพระธรรมเทศนาของพระศาสดานางจงถวายบงคมพระทศพลแลวเดนมงหนาสพระนคร. ทาสแมนนไมทนกาหนดสถานทนางวางเครองประดบซงตนรบไว จงเดนกลบไป เพอหาเครองประดบ. ขณะนน นางวสาขาจงสอบถามทาสนนวา เจาวางเครองประดบไวตรงไหน. ทาสตอบวา ทบรเวณพระคนธกฎจะแมเจา.นางวสาขากลาววา ชางเถด เจาจงไปนามา นบตงแตเจาวางของไวบรเวณพระคนธกฎแลว ชอวาการใหนาของกลบมาไมสมควรแกเราเพราะเหตนน เราจาจกสละเครองประดบมหาลดาประสาธนนน ทาเปนทณฑกรรม แตเมอเครองประดบนนยงวางไว พระคณเจาทงหลายกคงเปนกงวล. วนรงขน พระศาสดามภกษสงฆเปนบรวาร เสดจถงประตนเวศนของนางวสาขา. กในนเวศนจดอาสนะไวเปนประจา. นางวสาขารบบาตของพระศาสดา อาราธนาใหเสดจเขาเรอนใหประทบนงเหนออาสนะทจดไวแลวนนแหละ เมอพระศาสดาเสวยเสรจ กนาเครองประดบนนไปวางไวใกลพระบาทของพระศาสดา กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคถวายเครองประดบนแดพระองคเจาคะ. พระศาสดาตรสหามวา ขนชอวาเครองประดบยอมไมสมควรแกเหลานกบวช. นางวสาขากราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคร แตขาพระองคจะจาหนายเครองประดบน เอาทรพยมาสรางพระคนธกฎเปนทอยสาหรบพระองค เจาคะ ตรงนน พระศาสดากทรงรบโดยดษณ. แมนางวสาขา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 101นน. กจาหนายเครองประดบนน เอาทรพย ๙ โกฏมาสรางพระคนธกฎ เปนทประทบอยสาหรบพระตถาคตในวหารชอวาบพพาราม อนประดบดวยหอง ๑,๐๐๐ หอง. กนเวศนของนางวสาขา เวลาเชากมลงเมลองดวยผากาสาวะ คลาคลาไปดวยนกแสวงบญ. ในเรอนแมของนางวสาขานน กจดทานไวพรอมสรรพเหมอนในเรอนของทานอนาถบณฑกเศรษฐ. นางวสาขานนเวลาเชากทาอานสสงเคราะหแกพระภกษสงฆ ภายหลงอาหารกใหบาวไพรถอเภสช ยา และนาอฐบานไปยงวหารถวายแกพระภกษสงฆ ฟงพระธรรม-เทศนาของพระศาสดาแลวกกลบมา. ภายหลงตอมา พระศาสดาเมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนานางวสาชามคารมารดาไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผชายทาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓ - ๔ ๓ - ๔ ประวตนางขชตตราและนางสามาวด

ในสตรท ๓ และท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. โดยบทวา พหสสตาน ยทท ขชชตตรา เมตตาวหารน ยททสามาวต ทานแสดงวา นางขชชตตราเปนเลศกวาพวกอบาสกาผเปนพหสต. นางสามาวดเปนเลศกวาพวกอบาสกาผมปกตอยดวยเมตตา. ไดยนวา แมนางทงสองครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระถอปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมาคดกนวาจกฟงธรรมกถาของ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 102พระศาสดา จงพากนไปวหาร. นางทงสองนน นางขชชตตราเหนพระ-ศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกาผเปนพหสต จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางสามาวดเหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหหงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกาผอยดวยเมตตาจงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. เมอนางทงสองทากศลจนตลอดชวตกบงเกดในเทวโลกะ เวยนวายอยในเทวดาและมนษยนนแล เวลากลวงไปถงแสนกป. ครงนน กอนพระศาสดาของเราบงเกด. เถดอหวาตกโรคขนในแควนอลลกปปะ ในเรอนหลงหนงๆ คน ๑๐ คนบาง ๒๐ คนบาง๓๐ คนบาง กตายพรอม ๆ กนนนแหละ. สวนผคนทไปนอกแควนกรอดชวต. บรษผหนงรเรองนนแลวกพาบตรภรยาของตนไปนอกแควนนน ดวยหมายจะไปแควนอน. คราวนนเสบยงเดนทางทเอามาในเรอนของบรษนนยงไมทนขามทางกนดารในระหวางทาง กหมดสนไป.เรยวแรงรางกายของพวกเขากลดลง. มารดาอมบตรไปไดประเดยวหนงบดากบตรไปไดประเดยวหนง. ครงนน บดาของบตรนน จงคดวาเรยวแรงรางกายของเราลดลงแลว จะแบกบตรเดนไปคงไมอาจขามทางกนดารไปได. บรษนนไมใหมารดาบตรร ใหบตรนงททางทาเปนเหมอนละไวไปหานา แลวกเดนทางไปลาพงคนเดยว. คราวนนภรยาของบตรนนยนคอยเขามาไมเหนบตรในมอกรองกลาววา บตรฉนไปไหนละนายเขาพดปลอบวา เจาตองการบตรไปทาไม เรายงมชวตอยกจกไดบตรเองนางกลาววา ชายผนใจรายนกหนอ แลวกลาววา ทานไปเถด ฉนไมไป

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 103กบทานดอก, เขากลาววา แมนางจา ฉนไมทนใครครวญไดทาไปแลวจงยกโทษขอนนแกฉนเสยเถดแลวกพาบตรไป. คนเหลานนขามทางกนดารนนแลว เวลาเยนกถงบานคนเลยงโคตาบลหนง. วนนน พวกบานคนเลยงโค หงปายาสไมมนา เหนคนเหลานนกคดวา คนเหลานคงหวจด จงเอาปายาสใสเตมภาชนะใหญ ลาดเนยเตมกระบวยใหไป เมอคนเหลานนบรโภคขาวปายาสนน สตรนนกบรโภคพอประมาณ สวนบรษบรโภคเกนประมาณ ไมอาจใหไฟธาตยอยไดกทากาละเสยในเวลาหลงเทยงคน เขาเมอทากาละ เพราะยงมความอาลยในคนเหลานน จงถอปฏสนธในทองนางสนขในเรอนของพวกคนเลยงโค. ไมนานนก นางสนขกออกลก คนเลยงโคเหนสนขนน มลกษณะสงางามกปรนเปรอดวยกอนขาว จงพาสนขทเกดความรกในตนเทยวไปดวยกน. ตอมาวนหนง พระปจเจกพทธเจาองคหนงมาถงประตเรอนของคนเลยงโค ในเวลาแสวงหาอาหาร คนเลยงโคนน เหนพระปจเจกพทธ-เจานนแลว กถวายอาหาร ถอปฏญญาของพระปจเจกพทธเจาทจะอยอาศยตน พระปจเจกพทธเจากเขาอย ณ ราวปาแหงหนง ไมไกลสกลคนเลยงโค คนเลยงโคไปสานกพระปจเจกพทธเจา กพาสนขนนไปดวยกตตนไมหรอแผนหน เพอไลสตวราย ในทอยสตวราย ระหวางทางแมสนขนนกาหนดวธทาของคนเลยงโคนนไว ตอมาวนหนงคนเลยงโคนงในสานกพระปจเจกพทธเจากลาววา ทานผเจรญ กระผมมาไมไดทกครงแตสนขนฉลาด โดยสญญาจาหมายทสนขนมาแลว กจะพงมายงประตเรอนของกระผมได วนหนง คนเลยงโคนน กสงสนขไปดวยกลาววา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 104เจาจงพาพระปจเจกพทธเจามา สนขนนฟงคาของคนเลยงโคนน กไปในเวลาแสวงหาอาหาร กเอาอกหมอบแทบเทาพระปจเจกพทธเจา พระ-ปจเจกพทธเจารวาสนขนมาสานกเราแลว กถอบาตรจวรเดนทาง แตทานจะทดลองสนขนน จงแยกออกเดนทางอน สนขกยนขางหนา ตอนใหไปทางทไปหมมานคนเลยงโค กในทใด คนเลยงโคตตนไมหรอแผนหนเพอขบไลสตวราย สนขถงทนนแลว กสงเสยงเหาดง ๆ ดวยเสยงของสนขนน สตวรายทงหลายกหนไป แมพระปจเจกเทพทธเจากใหกอนขาวทเยน ๆ กอนใหญแกมน เวลาฉนเสรจแลว แมสนขนนกรกอยางยงในพระปจเจกพทธเจาดวยความอยากไดกอนขาว คนเลยงโคถวายผาพอแกการทจะทาจวรได ๓ ผน แกพระปจเจกพทธเจาตลอดไตรมาสแลวกลาววา ทานเจาขา ถาทานชอบใจ กโปรดอยเสยในทนนแหละ แตถาไมชอบใจ กโปรดไปไดตามสบาย พระปจเจกพทธเจาแสดงอาการวาจะไปคนเลยงโคตามไปสงพระปจเจกพทธเจาแลวกกลบ สนขรวาพระปจเจก-พทธเจาไปทอน กเกดความโศกเศราอยางแรง เพราะรก หวใจแตกตายไปบงเกดในสวรรคชนดาวดงส. กโดยทสตวรายหนไป เพราะสนขนนทาเสยงดงเวสาไปกบพระปจเจกพทธเจา เสยงของเทวบตรนน เมอพดกบเหลาเทวดาจงกลบเสยงเทวดาเสยสน ดวยเหตนนนนแล เทวบตรนนจงไดชอวาโฆสกเทพบตร กเมอโฆสกเทพบตรนน เสวยสมบตในดาวดงสนน พระราชาพระนามวาอเทนเสวยราชสมบต ณ กรงโกสมพ ถนมนษยเรองพระเจาอเทน พงทราบโดยนยทกลาวไวแลวในอรรถกถาโพธ-ราชกมารสตรนนแล. เมอพระเจาอเทนนนครองราชยอย โฆสกเทพบตร กจตถอปฎ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 105สนธในครรภของสตรผอาศยรปเลยงชพผหนง ในกรงโกสมพ ลวงไป ๑๐ เดอน นางกคลอดบตร รวาเปนชายกใหทงเสยทกองขยะ. ขณะนนคนทางานของโกสมพกเศรษฐ กาลงเดนไปเรอนเศรษฐแตเชาตร สงสยวาสงนอะไรหนอทเหลากากลมรมกนอย กเขาไปพบทารก คดวาทารกน จกมบญ จงสงเดกไวในมอบรษผหนงใหนาไปสเรอน (ตน) แลวกไปเรอนเศรษฐ ฝายเศรษฐกาลงไปยงราชสกลในเวลาเขาเฝา พบปโรหตในระหวางทาง กถามวา วนน ดาวฤกษอะไร ปโรหตนนยนอยตรงนนนนแหละ. กคานวณแลวกลาววา ดาวฤกษชอโนน ทารกทเกดตามดาวฤกษนในวนน จกไดตาแหนงเศรษฐในนครน เศรษฐนน ฟงคาของปโรหตนนแลว กรบสงคนไปยงเรอนวา ทานปโรหตคนนไมพดเปนคาสอง หญงแมเรอนมครรภแกของเรามอย พวกเจาจงตรวจดนางวาตลอดแลวหรอยง คนเหลานนไปสารวจรแลวกกลาววา นายทาน หญงมครรภแกนนยงไมคลอด. เศรษฐจงสงวา ถาอยางนน พวกเจาจงไปหาทารกทเกดในวนน ในนครน คนเหลานนแสวงหากพบทารกนนในเรอนของคนทางานของเศรษฐนนแลวบอกแกเศรษฐ. เศรษฐกลาววา เจา-พนาย ถาอยางนน พวกเจาจงไปเรยกคนทางานมา คนเหลานนกเรยกคนทางานมา เศรษฐถามเขาวา เขาวา เรอนเจามทารกหรอ เขาตอบวามขอรบ นายทาน เศรษฐบอกวา เจาใหทารกนนแตเราเถด เขาวาใหไมไดดอกนายทาน. เศรษฐกลาววา เจารบทรพย ๑,๐๐๐ แลวใหเถด.คนทางานนนคดวา ทารกนจะเปนหรอตาย ขอนกรกนยาก ดงนจงรบทรพย ๑,๐๐๐ แลวใหทารกไป. ลาดบนนเศรษฐคดวา ถาภรยาเราตลอดธดา กจกทาทารกนให

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 106เปนบตร ถาคลอดบตร กจกทาทารกนใหตาย ครนคดแลว กเลยง ทารกไวในเรอน. ครงนน ภรยาของเศรษฐนนกคลอดบตร โดยลวงไป๒-๓ วน แตนน เศรษฐกคดจะใหพวกโคเหยยบทารกนนเสยใหตายจงสงวา พวกเจาจงเอาทารกนไปนอนทประตคอก คนทงหลายกใหทารกนนนอนทประตคอกนน. ครงนน โคอสภะจาฝงออกไปกอน เหนทารกนนกยนครอมไวในระหวางเทาทง ๔ ดวยหมายใจวา โคตวอน ๆ จกไมเหยยบทารกนน. ดวยอาการอยางน ขณะนน คนเลยงโคพบทารกนนคดวา ทารกนแมแตสตวดรจฉานยงรจกคณ คงเปนผมบญมาก เราจกเลยงทารกนน แลวกนาไปเรอนตน. ฝายเศรษฐทราบวาทารกนนยงไมตาย ไดฟงเขาวา พวกคนเลยงโคนาไป กใหทรพย ๑,๐๐๐ แลวใหทงเสยทสสานศพสด. เวลานน คนเลยงแพะในเรอนเศรษฐ อาศยสสานนาแมแพะไปเลยง แพะแมนมตวหนงเพราะบญของทารก ขาไป กแวะจากทางไปใหนมทารกแลวกไป ขากลบ จากทนน กไปใหนมทารกทนนนนแหละ คนเลยงแพะคดวา แมแพะตวนแวะจากทนไปแตเชา เพราะเหตอะไรกนหนอ จงเดนไปตรวจดกรถงทารกนนวา ทารกนคงมบญมาก แมแตสตวดรจฉานยงรคณ จาเราจกเลยงทารกนนไว แลวพาไปเรอน. ฝายเศรษฐ กใหตรวจตราดอกวา ทารกนนตายหรอไมตาย รวาคนเลยงแพะรบไว กใหทรพย ๑,๐๐๐ สงวา พรงน บตรนายกองเกวยนคนหนง จกเขาไปยงนครน พวกทานจงนาทารกนไปวางไวททางลอเกวยน ลอเกวยนนนกจกเฉอนไปอยางน เหลาโคในเกวยนเลมแรกของนายกองเกวยน แลเหนทารกทเขาวางไวททางลอเกวยนนน กยนเอาเทา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 107ทง ๔ ครอมเหมอนเสาคากนอยฉะนน. นายกองเกวยนสงสยวานนอะไรกนหนอ กรเหตทโคเหลานนหยดยน เหนทารกแลวเขาใจวาทารกมบญมาก ควรเลยงไว จงพาไปแลว. ฝายเศรษฐกใหสารวจวาเดกนนตายหรอไมทายททางเกวยน ทราบวานายกองเกวยนรบไป กใหทรพย ๑,๐๐๐ แมแตนายกองเกวยนนนสงใหโยนเหวในทไมไกลพระนคร ทารกนน เมอตกไปในเหวนน กตกลงทโรงชางสานในททางานของพวกชางสาน โรงชางสานนน ไดเปนเสมอนสมผสดวยปยฝาย ๑๐๐ ชน ดวยอานภาพบญของทารกนน. ครงนนหวหนาชางสานเขาใจวาทารกนมบญควรเลยงไว จงพาทารกนนไปเรอน. เศรษฐใหเสาะหาในท ๆ ทารกตกเหววาตายหรอไมตาย ทราบวาหวหนาชางสานรบไป กใหทรพย ๑,๐๐๐ แมแกหวหนาชางสานนนใหนาทารกมา ตอมา ทงบตรของเศรษฐเอง ทงทารกนน ทงสองคนกเจรญเตบโต. เศรษฐกครนคดแตอบายทจะใหเดกโฆสกะตาย จงไปเรอนชางหมอของตน พดเปนความลบวา พอคณ ทเรอนฉนมเดกสกลตาตอยอยคนหนง ควรจะทาอยางใดอยางหนงใหเดกนนตายเสย ชางหมอนนกปดหทงสองกลาววา ไมควรพดถอยคาทหนกเหนปานน แตนน เศรษฐคดวา ชางหมอนจกไมทาโดยไมไดอะไร จงกลาววา เอาเถดพอคณ จงเอาทรพยไป ๑,๐๐๐ ทางานนใหสาเรจ ขนชอวาสนบน ยอมทาลายสงททาลายไมไดงาย เพราะเหตนน ชางหมอนนไดทรพย ๑,๐๐๐ แลว กรบแลวกลาววา นายทาน กระผมจกจดไฟเตาเผาหมอในวนชอโนน ขอนายทานจงสงทารกนนไป ในวนโนน เวลาโนน. ฝายเศรษฐรบคาของชาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 108หมอนนแลว นบวนตงแตวนนน รวาวนทชางหมอนดไวมาถงแลว กใหเรยกนายโฆสกะมาสงวา ลกเอย พอตองการภาชนะจานวนมาก ในวนชอโนน เจาจงไปหานายชางหมอบอกวา ไดยนวา มงานทบดาเราพดไวแกทานอยางหนง วนนขอทานจงทางานนนใหสาเรจ นายโฆสกะรบคาของเศรษฐนนวา ดละ แลวกออกไป. ขณะนน ในระหวางทางลกตวของเศรษฐกาลงเลนกฬาขลบ จงรบไปพดวา พจา ฉนกาลงเลนกบพวกเดกๆดวยกน ถกเขาเอาชนะเทาน พจงกลบเอาชนะเขาใหฉนนะ. นายโฆสกะกลาววา บดน โอกาสของพไมม ทานบดาใชพไปหาชางหมอดวยกจรบดวนจะ. ลกตวเศรษฐพดวา พจา ฉนจะตกไปแทนเอง พจงเลนกบเดกเหลาน นาโชคกลบมาใหฉนนะ. นายโฆสกะกลาววา ถาอยางนน เจาไปเถด แลวบอกลาวทบดาบอกแกตน แกนองชายนน แลวเลนเสยกบพวกเดก ๆ. เดกแมนน [นองชาย] ไปหาชางหมอแลวบอกขาวนน.ชางหมอกลาววา ดละพอคณ เราจกทางานใหสาเรจ แลวใหเดกนนเขาไปในหอง เอามดคมกรบตดเปนชนเลกชนนอย ใสหมอปดปากหมอวางไวระหวางภาชนะ แลวจดไฟเตาเผาหมอ นายโฆสกะเลนชนะเปนอนมากกนงคอยนองมา เขารวา นองชกชา กไปยงสวนหนงของเรอนชางหมอในทไหน ๆ กไมพบ คดวา นองคงจกกลบไปบานแลว จงกลบไปเรอน.เศรษฐเหนเขาเดนมาแตไกล กสงสยวา จกมเหตอะไรหรอหนอ กเราสงมนไปหาชางหมอ เพอใหฆามนใหตาย บดน เจาเดกนน ยงมาในทน อก. เขามาถงจงถามเขาวา เจาไมไปหาชางหมอดอกหรอลก นายโฆสกะจงบอกเหตทตนกลบ และเหตทนองชายไป เศรษฐฟงคาเขาแลว เปนเหมอนถกแผนดนใหญถลมทบสก ๑๐๐ ครง จตหมนไปวา เจาพดเรอง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 109อะไรอยางนหรอ แลวกรบไปหาชางหมอ พดโดยถอยคาทไมควรพดในสานกคนเหลาอนวา ดสพอคณ ดสพอคณ ชางหมอกลาววา ทานใหดอะไรเลา งานนนเสรจไปแลว แตนน เศรษฐนนกกลบไปเรอน. ตงแตนนมา โรคทางใจกเกดแกเศรษฐนน สมยนน เศรษฐนนกนไมไดดวยโรคทางใจนน ครนคดวา ควรจะเหนความพนาศของศตรของบตรเราดวยอบายอยางใดอยางหนง จงเขยนหนงสอขนฉบบหนง เรยกนายโฆสกะมาสงดวยปากวา เจาจงถอหนงสอนไปหาคนทางานของพอทมอยบานชอโนน จงบอกวา ไดยนวา ทานจงรบทาเรองทมอยในหนงลอ ระหวางทางจงไปเรอนเศรษฐคนหนง ชอคามกเศรษฐสหายของพอ กนอาหารแลวพงไป แลวไดมอบสาสนใหไป นายโฆสกะนนไหวเศรษฐแลว รบหนงสอออกไป ระหวางทางไปถงสถานทอยของคามกเศรษฐแลว ถามถงเรอนของเศรษฐ ยนไหวคามกเศรษฐนน ซงนงอยนอกซมประตกาลงใหชางแตงหนวดอย เมอถกถามวา พอเอย เขามาแตไหนละ จงตอบวา ทานพอ ผมเปนบตรโกสมพยเศรษฐ ขอรบ. คามกเศรษฐนนกราเรงยนดวาบตรเศรษฐสหายเรา. ขณะนน ทาสคนหนงของธดาเศรษฐ นาดอกไมมาใหธดาเศรษฐ. ลาดบนน เศรษฐจงกลาวกะทาสนนวา พกงานนนไวเสย จงลางเทาพอโฆสกะ จดทนอนให. ทาสนนกทาตามคาสงแลวไปตลาด นาดอกไมมาใหธดาเศรษฐ. ธดาเศรษฐเหนทาสนนแลวกดนางวาวนน เจาชกชาอยขางนอกนานนก โกรธแลวจงกลาววา เจามวทาอะไรในทนนตลอดเวลาเทาน ทาสกลาววา แมเจาอยาพดเลยเจาคะ ดฉนไมเคยเหนชายหนมรปงามเหนปานนเลย เขาเปนชายหนมคนหนง เปนบตรเศรษฐสหายบดาของแมเจา ดฉนไมอาจกลาวถงรปสมบตของเขาได ดฉนกาลง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 110จะไปนาดอกไมมา ทานเศรษฐกใชใหดฉนลางเทาชายหนมคนนน ใหจด ทนอนให ดวยเหตนน ดฉนจงชกชาอยขางนอกเสยนาน เจาคะ. ธดาเศรษฐแมนน ไดเคยเปนแมเรอนของชายหนมนน ในอตภาพท ๔เพราะเหตนน ตงแตไดฟงคาของทาสนน กไมรสกตววายน ไมรสกตววานง นางกพาทาสนนไปยงทนายโฆสกะนนนอนอย มองดเขากาลงหลบเหนหนงสอทชายผ สงสยวานนหนงสออะไร ไมปลกชายหนมใหตนหยบหนงสอเอามาอาน กรวา ชายหนมผนถอหนงสอฆาตวไปดวยตนเองจงฉกหนงสอนน. เมอชายหนมนนยงไมตน กเขยนหนงสอ [เปลยนความเสยใหม ] วา ทานจงสงสาสนของเราไปวา เราสงบตรไปยงสานกทาน คามกเศรษฐสหายเรามธดาเจรญวยแลว ทานจงรบรวบรวมทรพยทเกดในทอาณาบรเวณของเรา ถอเอาธดาของคามกเศรษฐ ทาการมงคลแกบตรของเรา ดวยทรพยทกอยาง ๆ ละ ๑๐๐ แลว เมองานมงคลเสรจ ทานจงสงสาสนใหเราทราบวา ทาการมงคลแลวดวยวธน เราจกรกจทพงทาแกทานในทน ใสตราหนงสอนนแลวกผกไวทชายผาเหมอนเดม ชายหนมแมนนอยบานคามกเศรษฐนนวนหนงแลว รงขนกอาลาเศรษฐไปยงบานของคนทางานมอบหนงสอนนให คนทางานอานหนงสอแลว กใหประชมชาวบานกลาววา ทานทงหลาย อยาสนใจเราเลย นายของเราสงขาวมายงสานกเราวา จงนาเดกหญงมาดวยทรพยทกอยาง ๆละ ๑๐๐ แกบตรคนโตของตน พวกทานจงรบรวบรวมทรพยทเกดในทนมา แลวกจดการพธมงคลเครองสกการะ. [แตงงาน] ทกอยาง สงขาวแกคามกเศรษฐใหรบแลว ใหตกลงงานมงคล [สมรส] ดวยทรพย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 111ทกอยาง ๆ ละ ๑๐๐ แลวสงหนงสอถงโกสมพก๑เศรษฐวา ขารขาวในหนงสอททานสงไปแลว กกระทากจอยางน ๆ เสรจแลว. เศรษฐฟงขาวนนแลวเหมอนถกเผาแลวในกองไฟฉะนน ถงความเปนโรคลงโลหต เพราะอานาจทคดวา บดนเราวอดวายแลว ดงน กใหคนเรยกนายโฆสกะนนดวยคดจะทาอบายบางอย หมายใจวาจกทามนไมใหเปนเจาของทรพยสมบตของตน ตงแตงานมงคลเสรจแลว กสงขาวไปวา เหตไรบตรของเราจงอยเสยภายนอก จงรบกลบมาเถด เมอชายหนมฟงขาวแลวกเรมจะไป ธดาเศรษฐคดวา สามนเขลา ไมรดอกวา สมบตนอาศยเราจงไดมา ควรทเราจะทาบางอยาง แลวกทาอบายหามแมการไปของเขาเสย แตนนจงกลาวกะสามวา พอหนมอยรบดวนนกเลย ดฉนกจะไปบานของสกล ธรรมดาวาผไปควรจะตระเตรยมการของตนแลวจงคอยไป ฝายโกสมพกเศรษฐรวาบตรนนชกชาอย กสงขาวไปอกวา เหตไรบตรเราจงชกชาอย เราเปนโรคลงโลหต ควรทเจาจะมาพบเราขณะทยงเปนอย. เวลานน ธดาเศรษฐกบอกแกสามนนวา เศรษฐนนไมใชบดาของทานดอกทานกยงเขาใจวาเปนบดา เศรษฐนนสงหนงสอแกคนทางาน เพอใหเขาฆาทาน ดฉนจงเปลยนหนงสอนน เขยนขอความเสยใหม ทาสมบตนใหเกดแกทาน เศรษฐนนเรยกทานไป หมายใจจะทาทานไมใหเปนบตรตางหาก ทานจงรอการตายของเศรษฐนนเถด. ครงนน นายโฆสกะไมไปดวยทงทเศรษฐนนกเปนอย ตอทราบวาเขาเพยบหนก จงไปนครโกสมพ แมธดาเศรษฐกใหสญญาจาหมายภายนอกแกสามนนวา ทานเมอเขาไป กจดอารกขาไวทวบานจงเขาไป

๑. ม. ๓๒๙ เปนคนเดยวกนกบโกสมพยเศรษฐ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 112ตนเองกไปพรอมกบบตรเศรษฐ ยกแขนทงสองขนทาเปนราไหไปใกล ๆเศรษฐ ซงนอนอยในทคอนขางมด เอาศรษะกระแทกตรงหวใจ เศรษฐนนกทากาละดวยการกระแทกนนนนแหละ เพราะเขาหมดกาลง. ชายหนมกทาสรระกจของบดา ใหสนบนแกคนใกลชดวา พวกทานจงบอกวาฉนเปนบตรตวของเศรษฐ จากนนวนท ๗ พระราชาทรงดารวาควรจะไดคน ๆ หนง ซงควรแกตาแหนงเศรษฐ จงทรงสงคนไปสารวจวา เศรษฐมบตรหรอไมมบตร. พวกคนใกลชดเศรษฐกกราบทลพระราชาถงวาเศรษฐมบตร พระราชาทรงรบรองแลว กไดพระราชทานตาแหนงเศรษฐแกเขา เขากชอวาโฆสกเศรษฐ. ครงนน ภรยากกลาวกะสามวาพอเจา ทานกเกดมาตา ดฉนกบงเกดในสกลตกยาก เราไดสมบตเหนปานน กดวยอานาจกศลทเราทากนแตปางกอน แมบดนเรากจกทากศล.สามกรบปากวา ดละนองเอย กสละทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะทกวน ตงทานไวเปนประจา. ในสมยนน บรรดาชนทงสองนน นางขชชตตรา จตจากเทวโลกถอปฏสนธในครรภของแมนม ในเรอนของโฆสกเศรษฐ เวลาทเกดนางมรางคอม เพราะฉะนน คนทงหลายจงตงชอวา ขชชตตรา. สวนนางสามาวด จตจากเทวโลกแลว ถอปฏสนธในเรอนของภททวตยเศรษฐ แควนภททวตยะ. ตอมานครนนเถดฉาตกภยอดอยากผคนทงหลายกลวอดอยาก จงแยกยายกนไป. ครงนน ภททวตยเศรษฐนปรกษากบภรยาวา นองเอย ฉาตกภยนยงไมปรากฏภายใน จาเราจกไปหาโฆสกเศรษฐสหายเราในกรงโกสมพ สหายนนพบเรา คงจกไมรจกนยวาเศรษฐนนไดเปนสหายทไมเคยเหนกนของโฆสกเศรษฐนน เพราะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 113เหตนน จงกลาวอยางน. ภททวตยเศรษฐนน ใหคนทเหลอกลบกนแลว กพาภรยาและธดาเดนทางไปกรงโกสมพ ทงสามคนประสบทกขเปนอนมากในระหวางทาง กบรรลกรงโกสมพตามลาดบ พกอาศยอย ณ ศาลาหลงหนง. ฝายโฆสกเศรษฐ ใหเขาจดมหาทานแกพวกคนกาพรา คนเดนทางไกล วณพก และยาจกใกลประตเรอนของตน. ครงนน ภททวตยเศรษฐน กคดวา เราไมอาจแสดงตวแกเศรษฐสหาย ดวยเพศของตนกาพรานไดเมอรางกายเปนปกต เรานงหมดแลวจงจกไปพบเศรษฐ แมทงสองคนกสงธดาไปโรงทานของโฆสกเศรษฐ เพอนาอาหารมาใหตน ธดานนก ถอภาชนะไปโรงทาน ยนเอยงอายอย ณ โอกาสแหงหนง คนจดการทานเหนนางกคดวา คนอน ๆ ทาเสยงดงเหมอนกบชาวประมงแยงซอและขายปลาในทประชมพรอมหนากน ไดแลวกไป สวนเดกหญงผน คงจกเปนกลธดา เพราะฉะนน อปธสมปทาของนางจงมอย. แตนนจงถามนางวาแมหน เหตไรเจาจงไมรบเพอนกะคนอน ๆ เลา. นางตอบวา พอทานดฉนจกกระทาการเบยดเสยดกนขนาดนเขาไปไดอยางไร. เขาถามวา แมหนพวกเจามกคนเลา. นางตอบวา ๓ คนจะพอทาน. เขากใหขาว ๓ กอนนางกใหขาวนนแกบดามารดา บดาหวโหยมานานกนเกนประมาณกเลยตาย.รงขน นางกไปรบขาวมา ๒ กอนเทานน วนนนภรยาเศรษฐ กตายเสยตอจากเวลาเทยงคน เพราะลาบากดวยอาหารและเพราะเศราโศกถงเศรษฐทตาย. วนรงขน ธดาเศรษฐรบกอนขาวกอนเดยวเทานน คนจดการทานใครครวญดกรยาของนาง จงถามวา แมหน วนแรกเจารบกอนขาวไป๓ กอน รงขนรบกอนขาวไป ๒ กอน วนนรบกอนขาวกอนเดยวเทานนเกดเหตอะไรขนหรอ นางจงบอกเลาเหตการณนน . เขาถามวา แมหน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 114เจาเปนชาวบานไหนเลา. นางกเลาเหตการณโดยตลอด. เขากลาววา แมหน เมอเปนดงนน เจากเปนธดาเศรษฐของเรา เราไมมเดกหญงอน ๆ เจาจงเปนธดาเราเสยตงแตบดน แลวกรบนางไวเปนธดา. นางไดยนเสยงดงออองในโรงทานกถามวา พอทาน เหตไรจงเสยงดงลน ดงน . เขากตอบวา แมหน ในระหวางคนมาก ๆ ไมอาจทาใหมเสยงเบาลงไดดอก. นางกลาววา พอทาน ฉนรอบายในเรองน. เขาถามวา ควรจะทาอยางไรเลา แมหน. นางบอกวา พอทาน พวกทานจงทารวไวรอบ ๆ ประกอบประต ๒ ประต. ใหตงภาชนะ [แจกทาน]ไวขางใน ใหคนเขาไปทางประตหนง รบอาหารแลวใหออกไปทางประตหนง. เขารบวา ดละแมหน แลวกใหกระทาอยางนน. ตงแตวนรงขนนบแตนนมาโรงทานกมเสยงเงยบประหนงสงบไป. แตนนโฆสกเศรษฐไดยนเสยงดงออองในโรงทานมาแตกอน. ครงนน เมอไมไดยนเสยงนน.จงเรยกคนจดการทานมา ถามวา วนนทานใหเขาใหทานแลวหรอ เขาตอบวา ใหทานแลว นายทาน. เศรษฐถามวา ถาเชนนน เหตไรจงไมไดยนเสยงในโรงทานเหมอนแตกอน. เขาตอบวา จรงส นายทานผมมธดาอยคนหนง ผมทาคามอบายทนางบอก จงทาโรงทานใหไมมเสยง.เศรษฐถามวา เจาไมมธดา เจาไดธดามาแตไหน. คนจดการทานนน กเลาเรองทธดามาทกอยางแกเศรษฐ เพราะไมอาจจะหลอกลวงได.เศรษฐกลาววา พอมหาจาเรญ เหตไรเจาจงไดทากรรมหนกเหนปานน ไมบอกเรองธดาซงอยในสานกตนแกเราเสยตงนานเพยงน เจาจงรบใหนานางมาไวเรอนเรา. คนจดการทานนนฟงคาเศรษฐแลว กใหนานางมาทงทตนไมประสงคเชนนน. ตงแตนนมา เศรษฐกตงนางไวในตาแหนงธดา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 115คดวาจะรบขวญธดา จงจดหญงสาว ๕๐๐ นางทมวยรนเดยวกน จาก สกลทมชาตทดเทยมกบตนมาเปนบรวารของนาง. ตอมาวนหนง พระเจาอเทนเสดจครวญพระนครทอดพระเนตรเหนนางสามาวดนน มหญงสาวเหลานนแวดลอมเลนอย ตรสถามวา เดกหญงนของใคร ทรงสดบวา ธดาของโฆสกเศรษฐ ตรสถามวา ไมมสามหรอเมอเขาทลวา ไมมสาม จงดารสสงวา พวกเจาจงไปบอกเศรษฐวาพระ-ราชามพระราชประสงคธดาทาน. เศรษฐฟงแลว บอกเขาวา เราไมมเดกหญงอน ๆ ไมอาจใหธดาคนเดยวอยกบสามได. พระราชาทรงสดบคานนแลวสงใหเศรษฐและภรยาอยนอกบาน ใหปดประตตตราทวทกหลงเรอน.นางสามาวดไปเลนเสยนอกบานกลบมาเหนบดามารดานงอยนอกบาน จงถามวา แมจา พอจา เหตไรจงมานงทน. เศรษฐและภรยากแจงเหตนน.นางจงกลาววา แมจา พอจา อยาทลตอบพระราชาอยางนนสจะ บดน จงใหทลอยางนนะพอนะวา ธดาของเราไมอาจอยผเดยวกบสามได ถาพระองคทรงใหหญงสาว ๕๐๐ คน บรวารของนางอยดวย นางจงจะอยดวย. เศรษฐกลาววา ดละลกเอย พอไมรจตใจของเจาน เศรษฐและภรยาจงกราบทลอยางนน พระราชาทรงเลอมใสยงขนไป ตรสวา ๑,๐๐๐ คนกชางเถด จงนามาทงหมด. ครงนน เศรษฐและภรยาจงนาธดานน มหญง ๕๐๐ คนเปนบรวารไปยงพระราชนเวศน โดยมงคลนกษตรฤกษอนเจรญ พระราชากทรงทาหญง ๕๐๐ คนเปนบรวารของนางแลว ทรงทาอภเษกใหนางอยในปราสาทหลงหนง. กสมยนน ในกรงโกสมพ เศรษฐ ๓ คนคอโฆสกเศรษฐ กกกฏ-เศรษฐ และปาวารกเศรษฐ เปนสหายกนและกน. เศรษฐแมทง ๓ คน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 116กบารงดาบส ๕๐๐ รป แมเหลาดาบสกอยในสานกเศรษฐทง ๓ คนนน ๔ เดอน อยปาหมวนต ๘ เดอน. ตอมาวนหนง ดาบสเหลานนมาจากปาหมวนต หวกระหายลาบากในทางกนดารมาก จงพากนไปยงตนไทรใหญตนหนง มงหวงรบการสงเคราะหจากสานกเทวดาทสถตอย ณ ตนไทรใหญนน นงกนอย. เทวดากยนมอทประดบดวยเครองประดบทกอยางหลงถวายนาปานะทควรแกการดมเปนตนแกดาบสเหลานน ชวยบรรเทาความลาบากได. ดาบสเหลานนประหลาดใจ เพราะอานภาพของเทวดาจงถามวา ทานเทวดา ทานทากรรมอะไรหนอ จงไดสมบตนน. เทวดาบอกวา พระผมพระภาคเจาพระนามวา พทธะ ทรงอบตแลวในโลกบดน พระองคประทบอยกรงสาวตถ คฤหบคชออนาถบณฑกะอปฎฐากพระองคอย วนอโบสถ อนาถบณฑกเศรษฐนน ใหคาอาหารประจาวนแกคนงานของคนแลวใหทาอโบสถ กเราเขาไปเพอตองการอาหารเชาในตอนกลางวนวนหนง ไมเหนคนงานใคร ๆ ทางานเลย จงถามวาเหตไรวนนคนงานทงหลายไมทางานกน คนทงหลายจงบอกเรองนนแกเรา เมอเปนดงนน เราจงกลาววา บดนกลวงไปตงครงวนแลว เราจะอาจทาอโบสถไดครงวนหรอหนอ. แมนน คนทงหลายกบอกแกเศรษฐแลว เศรษฐกลาววา ทาครงวนกได เราฟงคานนแลว กสมาทานอโบสถครงวนทากาละเสยในวนนนนนเองแลวมาไดสมบตน. ครงนนดาบสเหลานน เกดปตปราโมทยวา เขาวาพระพทธเจาทรงอบตแลว ในโลก แมประสงคจะไปจากทนนสกรงสาวตถ กคดวาพวกเศรษฐผอปฏฐากเรามอป-การะมาก จาเราจกบอกเรองนนแกเศรษฐเหลานน จงพากนไปกรงโกสมพ พวกเศรษฐกระทาสกการะสมมานะเปนอนมาก จงบอกวา พวก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 117เราจะไปกนในวนนนแหละ. พวกเศรษฐตอวาวา ทานเจาขา พวกทานรบรอนนกหรอ เมอกอนทานอยกน ๔-๕ เดอนแลวจงไป จงบอกเรองนน.เมอเหลาเศรษฐบอกวา ทานเจาขา ถาอยางนนพวกเรากจะไปกนทงหมดกบอกวาพวกเราจะไปกน พวกทานกคอย ๆ มากนเถด แลวไปถงกรงสาวตถ บวชในสานกพระผมพระภาคเจาแลวกบรรลพระอรหต. ฝายเศรษฐเหลานน มเกวยน ๕๐๐ เลมเปนบรวาร ถงกรงสาวตถในภายหลง ตงคายพกในทไมไกลพระเชตวนวหาร เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ นง ณ ทสมควรสวนขางหนง. พระศาสดาทรงแสดงธรรมดวยอานาจจรยาของคนเหลานน จบเทศนา เศรษฐทง ๓คน กดารงอยในโสดาปตตผล นมนตเพอเสวยในวนรงขน ถวายมหาทานแกพระภกษสงฆมพระพทธเจาทรงเปนประมขในวนรงขน นมนตเพอเสวยในวนน โดยทานองนนนนแล ถวายขนธวารภตทาน (ทานของคนตงคายพก) สนไปครงเดอน จงทลออนวอนพระ ศาสดา เพอเสดจมาสนครของตน. พระศาสดาตรสวา พระตถาคตทงหลายยนดนกในเรอนวาง ดงน . เศรษฐเหลานนกราบทลวา พระเจาขา ขาพระองคทราบกนแลว แลวกราบทลวา ขอพระองคโปรดเสดจมาตามสาสนทพวกขา-พระองคสงมานะพระเจาขา ถวายบงคมพระศาสดาทาประทกษณเวยนขวา๓ รอบแลว กลบไปนครของตนทง ๓ คน กใหสรางพระวหารในอทยานของตน วหารทโฆสกเศรษฐสราง ชอวา โฆสตาราม ทกกกฏ-เศรษฐสราง ชอวากกกฏาราม ทปาวารกเศรษฐสราง ชอวาปารารกมพวน-วหาร. เศรษฐเหลานนใหสรางวหารเสรจแลวสงทตไปทลพระศาสดาวา ขอพระศาสดาโปรดเสดจมาพระนครน เพอสงเคราะหพวกขาพระองคเถด.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 118 พระศาสดาทรงพระดารวา จกเสดจไปกรงโกสมพ มภกษสงฆ หมใหญเปนบรวาร เสดจออกจารก ทรงเหนอปนสยพระอรหตของมาคณฑยพราหมณ ในระหวางทาง จงงดการเสดจไปกรงโกสมพ เสดจไปยงนคม ชอวากมมาสธมมะ แควนกร. สมยนน มาคณฑยพราหมณบาเรอไฟอยนอกบานตลอดคนยงรง เชาตร จงเขามาบาน วนรงขนแมพระศาสดา กเสดจเขาไปบณฑบาตในบาน เดนสวนทางกน แสดงพระองคแกมาคณฑยพราหมณ. มาคณฑยพราหมณนน เหนพระทศพลกคดวา เราเทยวแสวงหาเดกหนม ททดเทยมกนกบรปสมบตแหงธดาของเรา ตลอดเวลาเทาน เมอรปสมบตแมมอย เรากปรารถนาการบรรพชาทผนถออยเชนนเหมอนกน แตบรรพชตผน งามนาชม ชางเหมาะสมกบธดาของเราจรง ๆ จงรบกลบไปเรอน. นบวา พราหมณนนเปนวงศบรรพชตวงศหนงมากอน ดวยเหตนน พอเหนบรรพชตเทานนจตใจของเขาจงนอมไป พราหมณปรกษากะนางพราหมณวา นองเอย ฉนปรารถนาการบรรพชาอยางน ฉนไมเคยพบบรรพชตเหนปานน เปนเพศพราหมณมผวพรรณดงทอง ชางเหมาะสมกบธดาแท ๆ จงรบแตงตวธดาของเจาส. เมอนางพราหมณกาลงแตงตวธดาอย พระศาสดากทรงแสดงพระเจดยคอรอยพระบาทไวในททเขาพบพระองค เสดจเขาไปภายในพระนคร. ขณะนน พราหมณพาธดาพรอมกบนางพราหมณมายงทนน ตรวจดรอบ ๆ เพราะเขามาเวลาทพระศาสดาเสดจเขาไปในหมบาน ไมเหนพระทศพล กบรภาษนางพราหมณวา การกระทาของเจานชอวาดไมมเลย เพราะเจามวทาชกชาอย บรรพชตผนนจงออกไปเสย.พราหมณตรวจดทพระศาสดาเสดจไปวา บรรพชตไปแลว ชางกอนเถด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 119ไปทางทศไหนหรอไปทางทศน กพบเจดยคอรอยพระบาท กลาววาแมมหาจาเรญ นรอยเทาบรษนน เขาคงจกไปทางน. ขณะนน นาง-พราหมณเหนเจดยคอรอยพระบาทของพระศาสดา คดวา ตาพราหมณผนชางโงจรงหนอ ไมรความหมายแมเพยงคมภรของตน จงทาการเยยหยน พดกบพราหมณนนวา ทานพราหมณ ทานโงเพยงนแลวยงจะมาพดวา เราจะใหธดาแกบรษผเหนปานนน. ดวยวา ธรรมดารอยเทาของบรษผทราคะยอมแลว โทสะประทษรายแลว โมหะใหลมหลงแลวจะไมเปนเชนนน ดสพราหมณ นนเปนรอยเทาของพระสพพญ-พทธะ ผมหลงคาเปดแลวในโลก. รตตสส ห อกกฏก ปท ภเว ทฏฐสส โหต อวกฑฒต ปท มฬหสส โหต สหสานปฬต ววฏจฉทสส อทมทส ปทนต. แทจรง รอยเทาของผทถกราคะยอมแลวพงเปน รอยเทากระหยง รอยเทาของผทถกโทสะประทษ- รายแลว พงเปนรอยเทาจกปลาย รอยเทาของผทถก โมหะใหลมหลงแลว พงเปนรอยเทาทกดลงสนเทา นเปนรอยเทาของผทมหลงคาเปดแลวแล. เมอนางพราหมณพดเพยงนน พราหมณนนกไมฟงคา กลบหาวาเปนหญงปากรายเสยซาไป. เมอสองสามภรยาพดทมเถยงกนอยนนแลพระศาสดาเสดจเทยวไปบณฑบาต พรอมกบภกษสงฆ เสวยเสรจแลว

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 120จงเสดจออกไป ใกลทางทพราหมณแลเหนได. พระแลเหนพระ-ศาสดาเสดจมาแตไกล กบอกนางพราหมณ ราเรงยมแยมพดวา ผนคอบรษผนน จงยนทรงพระพกตรทลวา ทานบรรพชตผเจรญ ขาพเจาเทยวหาทานตงแตเชา. ในชมพทวปน ไมมสตรผใดมรปงามเสมอกบธดาของขาพเจา แมบรษกไมมผใดมรปงามเสมอกบทาน ขาพเจาใหธดาของขาพเจา เพอทานจะไดเลยงด ทานรบนางไปเถด. ครงนนพระศาสดาจงตรสกะพราหมณนนวา พราหมณ แมแตเหลาเทพธดาอยในสวรรคชนกามาวจร มรปเลอเลศ มผวพรรณตางๆ กน มายนในสานกกลาวถอยคาเพอประเลาประโลมเรา เรายงไมปรารถนา จะปวยกลาวไปไยถงธดาของทานวาเราจะรบ ครนตรสแลว จงตรสพระคาถานวา ทสวาน ตณห อรตจ ราค นาโหส ฉนโท อป เมถนสม กเมวท มตตกรสปณณ ปาทาป น สมผสต น อจเฉ. เพราะเหนนางตณหา นางอรด นางราคา แม ความพอใจในเมถน กไมมเลย สรระน เตมไปดวย อจจาระปสสาวะทงนนหนอ แมแตเทา เรากไม ปรารถนาจะแตะตองนาง. นางมาคณฑยาคดวา ธรรมดาคนทไมตองการพดปฏเสธวา อยาเลยเทานกควร แตบรรพชตผน ทาสรระของเราใหเปนทเตมไปดวยอจจาระปสสาวะ แลวยงพดวา แมแตเทา กไมปรารถนาจะแตะตอง.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 121เราเมอไดตาแหนงยงใหญตาแหนงหนง จกดจดจบของบรรพชตนนแลว ผกอาฆาตไว. พระศาสดามไดทรงใสพระทยนาง ทรงเรมพระธรรมเทศนาโปรดพราหมณ ดวยอานาจจรยาของเขา. จบเทศนา สองสามภรยากดารงอยในอนาคามผลแลวดารวา บดนเราไมตองการครองเรอนแลวจงใหมาคณฑยพราหมณผเปนอารบธดาไว ทงสองคนกบวชแลวบรรลพระอรหต. ครงนน พระเจาอเทนไดทรงทาการพดจาทกลงกบมาคณฑย-พราหมณผเปนอา แลวทรงนาเดกสาวมาคณฑยา มายงพระราชนเวศนดวยพระราชานภาพ ทรงอภเษกพระราชทานปราสาทตางหาก เพอพระ-นางมาคณฑยากบบรวารสตร ๕๐๐ ไดอย. ฝายพระศาสดา เสดจจารกโดยลาดบ มาถงกรงโกสมพ. ทานพวกเศรษฐ [ ๓ คน] รวาพระศาสดาเสดจมา จงออกไปรบเสดจถวายบงคนดวยเบญจางคประดษฐนง ทสมควรสวนขางหนง กราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ วหารทง ๓ น ขาพระองคสรางเจาะจงพระองค ขอไดโปรดทรงรบวหารทงหลาย เพอสงเคราะหสงฆทจารกมาแตทศทง ๔ เถด พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาทรงรบวหารไว. แมเศรษฐเหลานน กอาราธนาพระศาสดา เพอเสวยอาหารในวนรงขน ถวายบงคมแลวกกลบบาน. ฝายพระนางมาคณฑยา ทรงทราบวา พระศาสดาเสดจมา จงใหเรยกเหลานกเลงผตดชองมาแลวใหสนจางแกนกเลงเหลานน ตรสวา พวกเจาจงดาพระสมณโคดมดวยทานองอยางน แลสงไป. นกเลงเหลานนกดาพระศาสดาพรอมทงบรวารเวลาเสดจเขาภายในหมบาน ดวยเรองสาหรบคา มอยางตาง ๆ. ทานพระอานนทกราบทลพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ เราจกไมอย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 122ในสถานทดากนเหนปานน จกไปนครอน. พระผมพระภาคเจาตรสวา อานนท ธรรมดาพระตถาคตยอมไมหวนไหวดวยโลกธรรม ๘ ประการเสยง [ดา] แมนกจกดาเนนไปไมเกน ๗ วน ทณฑอยางใดอยางหนงจกตกอยเหนอพวกทดานนแหละ เธออยาวตกไปเลย. สวนเศรษฐของนครทง ๓ คนนน ทลใหพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไป ดวยสกการะยงใหญ ถวายมหาทาน. เศรษฐเหลานนกาลงถวายทานตอเนองกนไปกลวงเวลาไปเดอนหนง. ครงนน เศรษฐเหลานน กดารอยางนวาธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ทรงอบตมาอนเคราะหโลกทงปวง เราจกใหโอกาสแกคนเหลาอนกนบาง. เศรษฐชาวกรงโกสมพนน จงใหโอกาสแกประชาชนดงแตนนมา ชาวกรงทงหลาย จงถวายมหาทาน โดยจดเปนสายคนรวมถนน สายคนรวมคณะ. ตอมาวนหนง พระศาสดามภกษสงฆแวดลอม ประทบนงในเรอนของหวหนาชางทาดอกไม. ขณะนนนางขชชตตรา หญงรบใชพระนางสามาวด นากหาปณะ ๘ กหาปณะไปเรอนนน เพอตองการดอกไม หวหนาชางทาดอกไม เหนนางกกลาววา แมอตตรา ไมมเวลาทาดอกไมใหเธอดอก ฉนจกเลยงดพระภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข แมเธอกจงเปนสหายในการเลยงดดวย. ดวยอาการอยางน ตงแตนไป เธอกจกพนจากการตองขวนขวายรบใชคนเหลาอน. แตนน นางขชชตตราบรโภคอาหารทคนไดแลว กทาการขวนขวายในโรงอาหาร เพอพระ-พทธะทงหลาย. นางเรยนธรรมทพระศาสดาตรสดวยอานาจอปนสนนกถาไวไดทงหมด แตฟงอนโมทนาแลวกดารงอยในโสดาปตตผล. นางให๔ กหาปณะในวนอน ๆ รบดอกไมทงหลายแลวกไป แตในวนนนไม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 123เกดจตคดอยากไดในทรพยของผอน เพราะเปนผเหนสจจะแลว จงให หมดทง ๘ กหาปณะ. แลวบรรจดอกไมเตมกระเชา นาดอกไมไปสานกพระนางสามาว. ลาดบนน พระนางตรสถามนางวา แมอตตรา ในวนกอน ๆ เจานาดอกไมมาไมมากเลย แตวนนดอกไมมาก พระราชาของเราทรงเลอมใสยงขนหรอ. นางไมปดบงกรรมทคนทาแตกอนเพราะเปนผไมควรพดเทจ บอกเรองทงหมดเลย ครนถกถามวา เพราะเหตไรวนนจงนามามาก จงกลาวอยางนวา วนนดฉนฟงธรรมของพระ-ทศพล กระทาใหแจงอมทธรรมแลว เพราะเหตนนดฉนจงไมหลอกลวงพวกทานเจาคะ. สตรทงหลายฟงคานนแลว กลาววา แมอตตราเจาจงใหอมตธรรมทเจาไดแลว แกพวกเราดวย แลวกพากนเหยยดมอออกขอทกคน. นางจงกลาววา แมเจาเอย ใหอยางไมไดดอก แตดฉนจกแสดงธรรมแกทาน ตามทานองทพระศาสดาตรสแลว. เมอเหตของคนมอย พวกทานจกไดธรรมนน. สตรทงหลายกลาววา ถาอยางนน จงกลาวเถดแมอตตรา. นางกลาววา จะกลาวอยางนนไมไดดอกจงจดอาสนะสง ๆ แกดฉน พวกทานจงนงอาสนะตา ๆ. สตรแมทง๕๐๐ นางนน กใหอาสนะทสงแกนางขชชตตรา สวนตงเองนงอาสนะทตา. แมนางขชชตตรา ตงอยในเสกขปฏสมภทา แสดงธรรมแกสตรเหลานน. จบเทศนา สตรทงหมดมพระนางสามาวดเปนพระประมขกดารงอยในโสดาปตตผล. ตงแตนนมา สตรเหลานนกใหนางขชชตตราเลกทาหนาททางานรบใช แลวกลาววา ทานฟงธรรมกถาของพระศาสดาแลวนามาใหพวกเราฟง. ตงแคนนมา แมนางขชชตตรา กไดกระทาอยางนน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 124 ถามวา กเพราะเหตไร นางขชชตตราน จงบงเกดเปนทาส. ตอบวา ดงไดสดบมา นางขชชตตราน ในศาสนาพระพทธเจาพระนามวา กสสปะ ไดใหสามเณรรปหนงทาการรบใชตน ดวยกรรมนน นางจงบงเกดเปนทาสของคนอนถง ๕๐๐ ชาต. ถามวา เพราะเหตไร จงเปนหญงคอม. ตอบวา เขาเลาวา เมอพระพทธเจายงไมอบต นางอยในราชนเวศนของพระเจากรงพาราณส เหนพระปจเจกพทธเจาองคหนงประจาราชสกลเปนคนคอม จงทาการเยยหยนตอหนาเหลาสตรทอยดวยกนกบตน เทยวทาอาการวาเปนคนคอม. เพราะเหตนน นางจงบงเกดเปนหญงคอม. ถามวา กนางทาบญอะไรจงเปนผมปญญา. ตอบวาเขาเลาวา เมอพระพทธเจานงในอบตนางบงเกดแลว อยในราชนเวศนของพระเจากรงพาราณส เหนพระปจเจกพทธเจา ๘ องค อบรมทเตมดวยขาวปายาสรอนจากรพนเวศนเดนไป กลาววา ทานเจาขา โปรดหยดพกตรงนน แลวตอไป จงปลดทองปลายแขน ๘ วง ถวายไป.ดวยผลของกรรมนน นางจงบงเกดเปนผมปญญา. ครงนนแล สตร ๕๐๐ นาง บรวารของพระนางสามาวด แมแทงตลอดสจจะแลว กไมไดไปสานกของพระศาสดาเฝาพระพทธเจาคามกาลอนสมควร เพราะพระราชาไมทรงมศรทธา. เพราะเหตนนเมอพระทศพลเสดจพระราชดาเนนระหวางถนน เนอหนาตางทงหลายมไมพอ สตรเหลานนทเจาชองในหองของคนมองด. [พระศาสดา].ตอมาวนหนง พระนางมาคณฑยา เสดจดาเนนออกจากชนปราสาทของพระองค ไปยงทอยตรเหลานน เหนชองของหองจงทรงถามวานอะไร เมอสตรเหลานนไมรเรองการผกอาฆาตในพระศาสดาของพระ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 125นางมาคณฑยาจงทลวา พระศาสดาเสดจมาพระนครน พวกเรายนทตรงนน จกเหนจกบชาพระศาสดา เจาคะ ทรงคดวา สตรเหลานเปนอปฏฐายกาของพระสมณโคดมนน เราจกรกจทพงทาแมแกสตรเหลาน แลวเสดจไปกราบทลพระราชาวา ขาแตพระมหาราชเจา สตรเหลาน พรอมกบพระ-นางสามาวด ปรารถนาจะออกไปภายนอก มนจะทาชวตของพระองคใหมวยมรณทสด ๒ - ๓ วน เพคะ. พระราชาไมทรงเชอวาสตรเหลานนจกกระทาอยางนน. แมเมอพระนางมาคณฑยาทลอก กไมทรงเชออยนนเอง. ครงนน แมเมอพระนางกราบทลถง ๓ ครง พระราชากมไดทรงเธอ พระนางมาคณฑยาจงกราบทลวา ขาแตพระมหาราชเจา ถาพระองคไมทรงเชอ ขอพระองคโปรดเสดจไปยงทอยของสตรเหลานนแลวทรงสอบสวนด เพคะ. พระราชาเสดจไปพบชองในหองทงหลาย ตรสถามวา อะไร เมอเขากราบทลความขอนน กมไดทรงกรวสตรเหลานนไมตรสอะไร เพยงรบสงใหปดชองเหลานนเสย. พระนางมาคณฑยาตรสวาพระนางสามาวดกบบรวารไมทรงมความเยอใย หรอความรกในพระองคเมอหนาตางมไมพอ จงเจาะชองเหลานน ทาโอกาสมองดพระสมณโคดมเสดจไประหวางถนน. ตงแตนนมา พระราชาจงโปรดใหทาหนาตางกรตาขายไวในปราสาทของสตรเหลานน. พระนางมาคณฑยานน ไมอาจทาพระราชาใหทรงกรวดวยเหตนนได จงกราบทลวา เทวะ สตรเหลานนมความรกหรอไมมความรกในพระองค เราจกรกน ขอพระองคโปรดสงไก ๘ตวไปใหสตรเหลานนปงถวายพระองคส เพคะ. พระราชาทรงสดบคานนแลวรบสงวา จงปงไกเหลานสงไป ทรงสงไก ๘ ตวแกพระนางสามาวด. พระอรยสาวกา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 126ผเปนโสดาบน รวา ไกยงเปนอย จกปงไดอยางไร จงตรสปฏเสธวาอยาเลย ไมปรารถนาแมแตจะเอาพระหตถจบตอง. พระนางมาคณฑยากราบทลวา ขอนนยกไวกได พระมหาราชเจา ขอไดโปรดทรงสงไกเหลานนแหละ เพอปงถวายพระสมณโคดม. พระราชากทรงทาอยางนน.พระนางมาคณฑยาทรงใหคนฆาไกเสยในระหวางทางแลว สงไปดวยรบสงวา พระนางสามาวดจงแกงไกเหลานถวายพระสมณโคดม. พระนางสามาวดนน เพราะทรงเขาพระทยอยางนน และเพราะมพระทยจดจอตอพระทศพล จงแกงไกสงไปถวายแดพระทศพล. พระนางมาคณฑยาทลวา ทอดพระเนตรเอาเถด พระมหาราชเจา ดงน กไมสามารถทาพระราชาใหทรงกรวไดดวยเหตเพยงเทาน . กพระเจาอเทนนประทบอยในสถานทอยของบรรดานางเทวเหลานนพระองคหนง ๆ พระองคละ ๗ วน. สวนพระนางมาคณฑยาน ใชใหคนเอาลกงเหาตวหนงใสไวในปลองไมไผ วางไว สถานทอยของตน.พระราชาเสดจไปทแหงใดแหงหนง กทรงถอพณชอหตถกนตะ. เวลาพระราชเสดจมาหาตน พระนางมาคณฑยากใสลกงนนไวภายในพณ ใหปดชองไว. กราบทลวา พระมหาราชเจา เวลาเสดจไปหานางสามาวคขนชอวานางสามาวดเขาขางพระสม โคดม ไมนาพาพระองคเลย ทาการอยางใดอยางหนง กคดแตจะใหโทษพระองคเทานน ขอพระองคอยาทรงประมาทนะเพคะ. พระราชาทรงถงสถานทอยของพระนางสามาวดประทบอย ๗ วน ไดเสดจไปนเวศนของพระนางมาคณฑยาอก ๗ วน .เมอพระราชากาลงเสดจมา พระนางมาคณฑยาทาเหมอนจะทลวา พระ-มหาราชเจา พระนางสามาวไมหาความผดของพระองคดอกหรอเพคะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 127รบพณจากพระหตถของพระราชามาเขยาตรสวา พระมหาราชเจา อะไร อยขางในนเพคะ แลวทาโอกาสใหงออกไป รองวา วาย งอยขางในแลวทงพณลงหนไป. เวลานน พระราชาทรงตวาดดวยความเกรยวกราดเหมอนไฟไหมปาไมไผฉะนน และเหมอนเตาไฟใสเมดเกลอลงไปฉะนนรบสงวาจงเรยกสานาวดกบบรวารมา. พวกราชบรษกไปเรยก. พระนางสามาวดนนทรงทราบวาพระราชาทรงกรว จงใหสญญาแกเหลาสตรพวกนน ตรสวา พระราชาทรงประสงคจะฆาพวกเราจงเรยกมา วนนพวกเราจงแผเมตตาเจาะจงพระราชาตลอดวนนะ. พระราชาทรง เรยกหญงเหลานนใหทกคนยนเรยงกน ทรงจบธนคนใหญ ทรงสอดลกธนกาซาบยาพษประทบยนเหนยวธนเตมท. ขณะนนสตรทงหมดนนมพระนางสามาวดเปนประมข กพากนแผเมตตาโดยเจาะจง. พระราชากไมสามารถยงลกธนและปลดลกธนลงได. พระเสโทกหลงออกจากพระวรกาย พระวรกายสนเทม พระเขฬะไหลออกจากพระโอษฐ. ไมทรงเหนทพงทควรจะพงได. ลาดบนน พระนางสามาวดกราบทลพระราชาวา พระมหาราชเจาทรงลาบากหรอเพคะ. พระราชาตรสวา จรงจะเทว พลาบาก. ดละเจาจงเปนทพงของพดวย. พระนางสามาวดกราบทลวา ดละ พระ-มหาราชเจา ขอพระองคจงทรงหนลกธนลงดนเพคะ. พระราชากทรงปฏบตตาม. พระนางอธษฐานวา ขอลกธนจงหลดจากพระหตถของพระราชา. ขณะนนลกธนกหลด. ในขณะนนเอง พระราชาทรงดาลงในนา เสดจมาทงทพระเกศาเปยก พระภษาเปยก หมอบลงแทบพระบาทพระนางสามาวดตรสวา ยกโทษใหพเถด เทว พไมทนไดใครครวญกทากรรมนน ตามคาขอพวกคนทจะใหพแตกกน. พระนางตรสวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 128เทวะ หยอมฉนขออดโทษถวายเจาพเพคะ. พระราชาตรสวา ดละเทว ขอนกเปนอนเจายกโทษใหพแลว. แลวตรสอกวา ตงแตบดนเปนตนไปพวกเจาจงถวายทานแดพระทศพลไดตามทเจาจะตองการ ภายหลงภตจะไปวหารฟงธรรมกถากได เราจะใหการรกษาดแลเอง. พระนางกราบทลวา เทวะ ถาอยางนน ตงแตวนนไป ขอทรงโปรดขอพระภกษสกองคหนงมาสอนธรรมแกพวกหมอมฉนเพคะ. พระราชาเสดจไปสานกพระศาสดา เมอจะทรงขอ กทรงขอพระอานนทเถระ. จาเดมแตนนสตรเหลานน ใหนมนตพระเถระมาแลวทาสกการะเคารพนบถอ เลาเรยนธรรมในสานกพระเถระ เมอทานฉนเสรจแลว. วนหนง สตรเหลานนเลอมใสในอนโมทนาของพระเถระ ไดถวายอตตราสงค ผาหม ๕๐๐ ผนแดพระเถระ. เขาวา ในชาตกอน พระเถระไดถวายชนผาบนฝาพระหตถพรอมดวยเขมเลมหนงแดพระปจเจกพทธเจาองคหนงในเวลาเยบผา. ดวยผลของเขม พระเถระนนไดเปนผมปญญามากในอตภาพน ทงไดผา ๕๐๐ผน ตามทานองนดวยผลแหงชนผา. แตนน พระนางมาคณฑยาไมเหนกจทจะพงทาอยางอน จงกราบทลวา พระมหาราชเจา พวกเราจะไปพระอทยานกนนะเพคะ พระราชาทรงอนญาตวา ดละเทว ดงนแลว พระนางจงใหเรยกอามาสงวา เวลาพวกฉนไปสวน อาจงไปสถานทอยของพระนางสามาวด ขงพระนางสามาวดพรอมทงบรวารไวขางใน บอกวาเปนพระรบสงของพระราชาแลวปดประตเสย ใหเอาฟางมาพนไวแลวจงจดไฟเผานเวศนเสย. นายมาคณฑยาฟงคาพระนางแลว กกระทาตามทพระนางสงทกประการ.วนนนสตรเหลานน ทงหมดไมอาจเขาสมาบตได เพราะอานภาพของอปป-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 129ฬกกรรมททาในชาตกอน กมอดไหมประหนงกองขเถาพรอมกนหมด. เหลาทหารรกษาสตรเหลานนกไปเฝากราบทลวา ขาแตเทวะ คนทงหลายไดกระทากรรมชอน . พระราชาทรงสบสวนวาใครทา กทรงทราบวาพระนามมาคณฑยาใชใหคนทา จงรบสงใหเรยกพระนางมาตรสวา เจาทากรรมไดงดงามแลว เจากระทากรรมทเรากาลงจะทา แมมหาจาเรญความพยายามเพอจะฆาเราทกอขนและกอขนแลว ถกทาลายลงแลว เจาจะใหสมบตแกเจา จงเรยกพวกญาตของเจามา. พระนางฟงพระราชดารสแลว กใหเรยกคนทไมเปนญาตทาใหเปนญาตมาแลว. พระราชาทรงทราบวาคนทงหมดประชมกนพรอมแลว กใหขดหลมฝงคนเหลานนลงเหลอแคคอทพระลานหลวง แลวใหทาลายศรษะทโผลขนนาโดยใหไถดวยไถเหลกขนาดใหญ ใหตดพระนางมาคณฑยาเปนชนเลกชนนอย ใหทอดในกระทะทอดขนม. ถามวา กรรมทพระนางสามาวดกบบรวารถกไฟเผาคอกรรมอะไร. ตอบวา ดงไดสดบมา พระนางสามาวดนน เมอพระพทธเจายงไมอบต เลนนาในแมนาคงคากบสตร ๕๐๐ คนนนนนแหละ ยนนอกทานา กเกดหนาวเยน เหนบรรณศาลาของพระปจเจกพทธเจาในทไมไกล ไมตรวจดขางในแลวจดไฟพากนผงไฟ ภายในบรรณศาลาพระ-ปจเจกพทธเจานงเขาสมาบต. สตรเหลานน เมอเปลวไฟโทรมลงจงเหนพระปจเจกพทธเจา คดกนวา พวกเราทากรรมอะไรหนอ พระปจเจก-พทธเจาองคนเปนพระประจาราชสกล พระราชาทรงพบเหนเหตนแลวจกทรงกรวพวกเรา บดน ควรทพวกเราจะฌาปนกจพระองคใหเสรจเรยบรอยไป จงใสฟนอน ๆ จดไฟ เมอเปลวไฟโทรมลงอก พระปจเจก-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 130พทธเจาออกจากสมาบต สะบดจวรแลวกเหาะขนสเวหา ทงทสตรเหลานนมองเหนอยนนแล. สตรเหลานนไหมในนรกดวยกรรมนน แลวกถงความพนาศครงนดวยเศษกรรมทสกงอมแลว. แตในบรษท ๔ เกดการสนทนากนขนวา นางขชชตตราผพหสตตงอยในอตภาพเปนสตร กลาวธรรมแกสตร ๕๐๐ คนใหดารงอยในโสดาปตตผล ฝายพระนางสามาวดแผเมตตาหามลกธนทพระราชาทรงกรวตนได. มหาชนกกลาวคณของพระนาง. เรองทเกดขนอยางน. ตอมา พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร ทรงทาเหตนนแลใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองแลวทรงสถาปนานางขชชตตราไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกาอรยสาวกาผเปนพหสตทรงสถาปนาพระนางสามาวดไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกาผมปกตอยดวยเมตตา แล. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕ ๕. ประวตนางอตตรานนทมารดา

ในสตรท ๕ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ณายน ทานแสดงวา นางอตตรานนทมารดาเปนเลศกวาพวกอบาสกาผยนดในฌาน. ดงไดสดบมา นางอตตรานน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปท-มตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมกถาของพระศาสดา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 131เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศ กวาพวกอบาสกาสาวกาผยนดในฌาน ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธป-บาทกาลนถอปฏสนธในครรภของภรยาปณณ๑เศรษฐ ผอาศยสมนเศรษฐอยในกรงราชคฤห. บดามารดาตงชอนางวา อตตรา. ในวนงานฉลองนกษตรฤกษครงหนง ราชคหเศรษฐเรยกนายปณณะมากลาววา พอปณณะ นกษตรฤกษหรออโบสถจกทาอะไรใหแกคนยากเขญได เมอเปนเชนนน เจาจงบอกมาวา เจาจกรบทรพยคาใชจายในงานนกษตร-ฤกษแลวเลนนกษตรฤกษ หรอจกพาโคมกาลง ผาลและไถไปไถนานายปณณะกลาววา นายทาน ผมจกปรกษากบภรยาผมกอนจงจะร แลวบอกเรองนนแกภรยา. ภรยาเขากลาววา ธรรมดาเศรษฐเปนนายเปนอสรชน คาพดของเขาทกลาวกบทาน ยอมงดงาม สวนทานอยาสละการทานาของตนเลย. นายปณณะนนฟงคาภรยาแลว กไปเพอนาเครองมอนาไปไถนา. ในวนนน พระสารบตรเถระออกจากนโรธสมาบต นกวาวนน เราควรจะทาการสงเคราะหใคร กเหนอปนสยของนายปณณะน ในเวลาแสวงหาอาหาร จงถอบาตรจวรไปยงท ๆ นายปณณะไถนา แสดงตวในทไมไกล. นายปณณะเหนพระเถระกหยดไถนาไปหาพระเถระ ไหวดวยเบญจางคประดษฐ. พระเถระแสดงเขาแลว ถามถงนาทใชได. เขาคดวา พระผเปนเจานจกตองการบวนปาก จงรบไปจากทนน นาไมชาระฟนมาทาใหเปนกปปยะของสมควรแลวถวายพระเถระ เมอพระเถระกาลงเคยวไมชาระฟน กนาธมกรก หมอกรองนากบบาตรออกแลว

๑. ม. ปณณสหสส นาม ของบรษชอวา ปณณสหะ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 132ใสนาเตมแลวนามา. พระเถระกบวนปาก เดนทางแสวงหาอาหาร. นายปณณะคดวา พระเถระไมเดนทางนในวนอน ๆ แตวนนทจกเดนทางเพอสงเคราะหเรา โอหนอ ภรยาของเราพงวางอาหารทจะนามาใหเราลงในบาตรพระเถระ. ครงนน ภรยาของเขาคดวา วนนเปนวนนกษตรฤกษ จงจดของเคยวของบรโภค โดยทานองทตนจะได ถอไปแตเชาตร มายงสถานทสามไถนา ระหวางทางพบพระเถระจงคดวา เราพบพระเถระในวนอน ๆ ไทยธรรมไมม แมเมอมไทยธรรมเรากไมพบพระเปนเจา แตวนน ทงสองอยางมพรอมหนาแลว จาเราจะจดแจงสวนของสามของเรานามาใหม จกถวายอาหารสวนนแดพระเถระเสยกอนทาทานใหประกอบดวยเจตนาทง ๓ แลววางโภชนะนนลงในบาตรพระ-สารบตรเถระแลวกลาววา ขอดฉนจงพนจากชวตยากเขญในโลกน ดวยทานอยางนเถดเจาขา. แมพระเถระกทาอนโมทนาแกนางวา ขออธยาศยของนางจงเตมเทอญ กลบจากทนนแลวกไปวหาร. แมนางกกลบบานตนอก แลวจดหาอาหารสาหรบสามนาไปยงสถานทสามไถนา กลวสามจะโกรธ จงกลาววา นายจา วนนขอนายจงอดกลนใจของนายไววนหนงเถด. เขาถามวา เพราะเหตไร. นางตอบวา วนนดฉนกาลงนาอาหารมาสาหรบนาย ระหวางทางพบพระเถระ จงวางอาหารสวนของนายลงในบาตรพระเถระ จงกลบไปเรอนอก หงตมอาหารแลวนามา บดน . เขากลาววา นองเอย เจาทาถกใจจรง ๆ ถงฉนกถวายไมชาระฟนและนาบวนปากแดพระเถระแตเชาตร วนนชางเปนโชคของเราจรง ๆ แมของทงหมดทเราถวายพระเถระ กเกดเปนสมบตของเราทงนน . แมทงสองคนกมจตเสมอนเปนอนเดยวกน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 133 ครงนน นายปณณะกนอาหารเสรจแลว กเอาศรษะหนนตกภรยา นอนครหนง. ขณะนนเขากหลบไป. เขาหลบไปหนอยหนงแลวกตนมองดถามทไถนา สถานทมองดแลวมองดอก กไดเปนประหนงเตมไปดวยดอกบวบขมขนาดใหญ เขาจงพดกะภรยาวา นองเอย นนอะไรกนวนนสถานทไถนานปรากฏเปนทองไปได. ภรยาพดวา นายทาน วนน เพราะนายทานเหนดเหนอยมาทงวน ชะรอยดวงตาจะพราไปกได. เขาวา นองเอย เจาไมเชอพกมองดเองส. เวลานนภรยามองดแลวกพดวา นายทานพดจรง นนคงจกเปนอยางนน. นายปณณะลกขนจบไมอนหนงตทหวขไถ. ดนหวขไถกเปนเหมอนเมดกลมๆ ฝงอยในดนหวขไถฉะนน. เขาเรยกภรยามากลาววา นองเอย เมอคนอน ๆ หวานเมลดพช พชกใหผล ๓-๔ เดอน สวนผลทานทใหในวนน กดวยพชคอศรทธาทเราจะปลกลงในระหวางทานพระสารบตรเถระพระผเปนเจาของเรา. ในพนทประมาณกรสหนงน ทองแมขนาดเทาผลมะขามปอมชอวาไมใชทอง ไมมเลย. ภรยาพดวา นายทาน บดนเราจกทาอยางไรเลา. นายปณณะพดวา นองเอย เราไมอาจนาทองเทานไปกนไดดอกแลวใสทองเตมถาดทภรยานามาวางไวในทนน ใหภรยานาไปกราบทลพระราชาวา มนษยผหนงยนถอถาดใสทอง พระเจาขา. พระราชารบสงใหเรยกเขาเขาไปตรสถามวา พอเอย เจาไดมาแตทไหน. เขากราบทลวาขาแตเทวะ. สถานทขาพระองคไถนาแหงหนง ขอไดโปรดสงคนไปใหขนทองทเกดแลวทงหมดมาเสย พระเจาขา. ตรสถามวา เจาชออะไร.ทลตอบวา ชอวาปณณะ พระเจาขา. ตรสสงวา พนาย พวกเจาจงไปเทยมเกวยนขนทองมาจากสถานทนายปณณะไถนา. เหลาราชบรษไปกบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 134เหลาเกวยน กลาววา บญของพระราชา ถอเอากอนทองไป. กอนทองทถอ เอานน กเปนกอนดนขไถไป. ราชบรษเหลานนไปกราบทลพระราชา.พระราชาตรสวา พนาย ถาอยางนน พวกเจาจงไปกลาววา บญของนายปณณะแลวถอเอาทอง. สงทเขาถอเอาเปนทองไปทงนน . ราชบรษเหลานนกนาทองทงหมดนนมากองไวทพระลานหลวง. กองสงประมาณ เทาตนตาล. พระราชาโปรดใหเรยกพวกพอคามาตรสถามวา ในเรอนใดมทองเทานบาง. พวกพอคากราบทลวา ขาแตเทวะ ของใคร ๆ กไมมพระเจาขา. ตรสปรกษาวา เราควรจะทาอะไรแกเจาของทรพยเทานเลากราบทลวา ควรตงเขาเปนธนเศรษฐส พระเจาขา. พระราชาตรสวาถาอยางนน พวกเจาจงแตงตงปณณะชอวาธนเศรษฐในพระนครน. แลวพระราชทานของทงหมดนนแกนายปณณะนนเทานน พระราชทานตาแหนงเศรษฐแกเขาในวนนนนนเอง. เศรษฐนน เมอกระทามงคลกไดถวายทานแดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ๗ วน. ในวนท ๗ เมอพระทศพล ทรงทาการอนโมทนาในภตทานของปณณเศรษฐกด ภรยากด ธดากด ทงหมดกดารงอยในโสดาปตตผล. ภายหลง ราชคหเศรษฐทราบวา ปณณเศรษฐมธดาสาวกเจรญวยอย จงสงสาสนไปเรอนของปณณเศรษฐนนขอธดาเพอบตรของตน.ปณณเศรษฐนน ฟงสาสนราชคหเศรษฐนนแลว กสงสาสนตอบไปวาเราไมใหธดาดอก. ฝายสมนเศรษฐ [ราชคหเศรษฐ] สงสาสนไปอกวาทานอาศยเรอนเราอย บดน กเปนอสรชน โดยทนททนใด แลวยงจะไมใหธดาแกเราหรอ. แตนน ปณณเศรษฐ กตอบวา ทานพดถงแตสภาพเศรษฐของทานกอนเทานน ชอวาบรษ ทานไมควรกาหนดเอาวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 135ตองเปนอยางนไปตลอดกาล ความจรงเราสามารถรบเอาพวกบรษเชนนน ทาเปนทาสกไดนะ แตเราไมอาจเออมถงชาตและโคตรของทานไดดอก.อนงเลา ธดาของเรากเปนพระอรยสาวกาผพระโสดาบน กระทาการบชาดวยดอกไมมคาหลายกหาปณะทก ๆ วน เราจกไมสงธดาไปเรอนคนมจฉาทฏฐเชนทาน. ราชคหเศรษฐรวา ปณณเศรษฐปฏเสธอยางนน กสงสาสนไปอกวา โปรดอยาทาลายความสนทสนมเกา ๆ เสยเลย เราจกใหจดดอกไมมคา ๒ กหาปณะทก ๆ วน แกสะใภของเรา. ปณณเศรษฐกตอบรบแลวสงธดาไปเรอนของราชคหเศรษฐนน. ตอมาวนหนง นางอตตราธดาของปณณเศรษฐนน กกลาวกะสามของตนอยางนวา ดฉนทาอโบสถกรรมประจาเดอนละ ๘ วน ในเรอนสกลของตน แมบดน เมอทานรบใหความยนยอมได เรากจะพงอธษฐานองคอโบสถ. สามนนกลาววา ฉนยนยอมไมได แลวกไมรบคา. นางไมอาจทาสามนนใหยนยอมได กนงเสย คดวา เราจกอธฐานองคอโบสถภายในพรรษาอก แมครงนนเมอนางขอโอกาส กไมไดโอกาสอกนนเอง.ภายในพรรษา ลวงไป ๒ เดอนครงยงเหลออยครงเดอน นางจงสงขาวไปบอกบดามารดาวา ดฉนถกทานพอทานแมสงไปขงไวในทกกขงตลอดกาลยาวนานเทานแลว จะอธษฐานองคอโบสถแมตลอดวนหนงกไมไดโปรดสงกหาปณะ แกดฉน ๑๕,๐๐๐ กหาปณะเถด. บดามารดาฟงขาวธดาแลวกไมถามวา เพราะเหตไร สงเงนไปใหเลย. นางอตตรารบกหาปณะเหลานนแลว. มหญงโสเภณชอสรมาอยในนครนน จงใหเรยกนางมาแลวกลาววา แมสรมาจา ดฉนจกอธฐานองคอโบสถ ตลอดครงเดอนน ขอแมนางจงรบกหาปณะ ๑๕,๐๐๐ กหาปณะเหลานนไว แลวบาเรอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 136บตรเศรษฐตลอดครงเดอนน. นางสรมากรบปากวา ดละแมเจา. ตงแต นนมา บตรเศรษฐคดวา เราจกสาเรงสาราญกบนางสรมา จงอนญาตใหนางอตตรารบอโบสถกรรมตลอดครงเดอน. นางอตตรารวาสามรบปากยนยอมแลว มหมทาสแวดลอม จดแจงของเคยวของฉนดวยมอเองแตเชาตรทก ๆ วน เมอพระศาสดาทรงทาภตกจเสรจ เสดจไปวหารแลวกอธษฐานองคอโบสถ ขนปราสาทอนประเสรฐ นงระลกถงศลของตน.ลวงเวลาไปครงเดอนดวยอาการอยางน ในวนสละอโบสถ นางจงเทยวจดแจงขาวยาคและของเคยวเปนตนแตเชาตร. เวลานน บตรเศรษฐอยบนปราสาทอนประเสรฐกบนางสรมา เปดหนาตางกรตาขาย ยนดสงของไปตามลาดบ นางอตตราแหงนดไปทางชองหนาตาง. บตรเศรษฐมองดนางอตตราคดวา หญงผนคงถอกาเนดแตสตวนรกหนอ ละสมบตอยางนแลวเปนผเปรอะเปอนดวยเขมาหมอขาววนวายอยระหวางทาสทงหลายโดยหาควรแกเหตไม แลวกระทาการยมแยมนางอตตราทราบความทบตรเศรษฐนนประมาท คดวา บตรเศรษฐน ชอวาเปนคนเขลา คงจกสาคญวาสมบตของตนจะอยถาวรทกเวลา ดงนแลว แมตนเองกทาการยมแยมบาง. แตนนนางสรมากโกรธแลวบรภาษวา นางทาสผนเมอเรายนอยกยงทาการยมแยมกบสามของเราอยางน จงรบลงจากปราสาท. โดยอากปกรยาทมาของนางสรมานนนนแหละนางอตตรากทราบวา หญงโงคนนอยในเรอนหลงนเพยงครงเดอน กเกดสาคญวาเรอนหลงนเปนของเราคนเดยว ดงน ทนใดนนนงเองกยนเขาฌานมเมตตาเปนอารมณ. ฝายนางสรมา กมาในระหวางทาสทงหลายจบกระบวยเตมดวยนามนทเดอด ในกระทะทอดขนม ราดลงบนศรษะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 137นางอตตรา. ดวยการแผเมตตาฌาน นามนเดอดทนางสรมาราดลง บนศรษะนางอตตรา ไหลกลบไป เหมอนนาทราดลงบนใบบวฉะนน. ขณะนนทาสทงหลายทยนใกลนางสรมร เหนเหตนนแลวกบรภาษนางสรมานน ตอหนาวา ไฮ แมมหาจาเรญ เจารบมลคาจากมอแมนายของเรานาอยในเรอนหลงน ยงพยายามจะมาทาเทยมแมนายของพวกขาหรอ. ขณะนน นางสรมารวาตวเปนอาคนตกะมาอยชวคราว กไปจากทนนแลวหมอบลงแทบเทานางอตตรา กลาววา แมนาง ดฉนไมทนใครครวญกทากรรมอยางน โปรดยกโทษใหดฉนเสยเถด. นางอตตรากลาววา แมสรมาจา ฉนยกโทษใหแมในฐานะนไมไดดอก ฉนเปนธดามบดา จะยกโทษใหกตอเมอพระทศพลทรงยกโทษใหแมเทานน. แมพระศาสดามภกษสงฆเปนบรวาร กเสดจมาประทบเหนออาสนะทจดไว ณ นเวศนของนางอตตรา. นางสรมาจงไปหมอบแทบพระยคลบาทพระศาสดา กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกระทาความผดอยางหนง ในระหวางแมนางอตตรา นางกลาววา เมอพระองคทรงยกโทษประทาน เรากจกยกโทษให ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอพระองคโปรดทรงยกโทษประทานแกขาพระองคซงขมาโทษอยดวยเถด.พระผมพระภาคเจาตรสวา สรมา เรายกโทษใหเจา. เวลานน นางสรมานนกไปขอใหนางอตตรายกโทษให. และในวนนน นางสรมาฟงอนโมทนาภตทานของพระทศพลวา อกโกเธน ชเน โกธ อสาธ สาธนา ชเน ชเน กทรย พาเนน สจเจนาลกวาทน . พงชานะคนโกรธดวยความไมโกรธ พงชานะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 138 คนไมดดวยความด พงชาระคนตระหนดวยการให พงชานะคนพดเทจดวยคาจรง.เมอจบพระคาถา กดารงอยในโสดาปตตผล นมนตพระทศพลถวายมหา-ทาน ในวนรงขน. เรองนเกดขนอยางน. ภายหลง พระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวนวหารเมอทรงสถาปนาพวกอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆจงทรงสถาปนานางอตตรานนทมารดา ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกา ผเขาฌานแล. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖ ๖. ประวตพระนางสปปวาสา โกลยธดา

ในสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปณตทายกาน ทานแสดงวา พระนางสปปวาสาโกลยธดา เปนเลศกวาพวกอบาสกาผถวายของมรสประณต. ดงไดสดบมา พระนางสปปวาสา โกลยธดานน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงพระ ธรรมทศนาของพระศาสดาเหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนง ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผถวายของมรสประณคทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลกษตรยพระนครโกลยะ. พระประยรญาตจงขนานพระนามพระนางวา สปปวาสา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 139ทรงเจรญวยแลว อภเษกกบศากยกมารพระองคหนง ดวยการเขาเฝา ครงแรกเทานน สดบธรรมกถาของพระศาสดา กดารงอยในโสดาปตตผลตอมา พระนางประสตพระโอรส พระนามวา สวล. เรองของพระสวลนนกลาวไวพสดารแลวแตหนหลง. วนหนง พระนางถวายโภชนะอนประณตมรสเลศตาง ๆ แกพระภกษสงฆ. มพระพทธเจาเปนประมข.พระศาสดาเสวยเสรจแลว เมอทรงกระทาอนโมทนา ทรงแสดงธรรมน แกพระนางสปปวาสาวา ดกอนสปปวาสา อรยสาวกาผถวายโภชนะ ชอวาใหฐานะทง ๕ แกพวกปฏคาหก คอ ใหอาย ใหวรรณะ ใหสข ใหพละใหปฏภาณ. กแลผใหอาย ยอมเปนผมสวนแหงอาย ทงทเปนของทพยทงทเปนของมนษย ฯล ฯ ผใหปฏภาณ ยอมเปนผมสวนแหงปฏภาณ ทงทเปนของทพย ทงทเปนของมนษย เรองนเกดขนอยางน. ตอมาภายหลงพระศาสดาประทบนง พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาพวกอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระนางสปปวาสา ไกลยธดาไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาสาวกา ผถวายของมรสประณต แล. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗ ๗. ประวตนางสปปยาอบาสกา

ในสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา คลานปฏากาน ทานแสดงวา นางสปปยาอบาสกา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 140เปนเลศกวาพวกอบาสกาผอปฏฐากภกษไข. ดงไดสดบมา นางสปปยาอบาสกาน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ. บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมากาลงฟงพระ-ธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผอปฏฐากภกษไข จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในเรอนสกล กรงพาราณส.บดามารดาจงตงชอนางวาสปปยา. ตอมาพระศาสดามภกษสงเปนบรวารไดเสดจไปกรงพาราณส. ดวยการเฝาครงแรกเทานน นางฟงธรรมแลวดารงอยในโสดาปตตผล. อยมาวนหนง นางไปพระวหารเพอฟงธรรมเทยวจารกไปในพระวหาร พบภกษไขรปหนงไหวแลว ทาการตอนรบ ถามวาพระผเปนเจาควรจะไดอะไร ภกษไขตอบวา ทานอบาสกา ควรไดอาหารมรส [เนอ] จะ. นางกลาววา เอาเถด เจาขา ดฉนจกสงไปถวายไหวพระเถระแลว เขาไปในเมอง วนรงขน กสงทาสไปตลาดเพอตองการปวตตมงสะ [เนอทขายกนในตลาด]. ทาสนนหาปวตตสะทวเมองกไมได กบอกนางวาไมไดเสยแลว. อบาสกาคดวา เราบอกแกพระผเปนเจาไววา จกสงเนอไปถวาย ถาเราไมสงไป พระผเปนเจาเมอไมไดจากทอนกจะลาบาก ควรทเราจะทาเนออยางใดอยางหนงสงไปถวาย แลวกเขาหอง เฉอนเนอขาใหแกทาส สงวา เจาจงเอาเนอนปรงดวยเครองปรง นาไปวหารถวายพระผเปนเจา ถาทานถามถงเรา กจงแจงวาเปนไข. ทาสนนกไดกระทาอยางนน. พระศาสดาทรงทราบเหตนน วนรงขน เวลาแสวงหาอาหาร กม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 141ภกษสงฆเปนบรวาร เสดจไปเรอนของอบาสกา. นางทราบวาพระ-ตถาคตเสดจมาจงปรกษาสามวา ลกเจา ดฉนไมอาจไปเฝาพระศาสดาไดพทานจงไปกราบทลเชญพระศาสดาใหเสดจเขาเรอนแลวใหประทบนงเถด.สามนนกไดกระทาอยางนน. พระศาสดาตรสถามวา สปปยาไปไหนเสยเลา. สามกราบทลวา นางเปนไข พระเจาขา. ตรสสงวา จงเรยกนางมาเถด. นางคดวา พระศาสดาทรงสงเคราะหเกอกลแกชาวโลกทงปวง ทรงทราบเหตของเรา จงใหเรยกหา กลกขนจากเตยงอยางฉบพลน. ครงนน ดวยพทธานภาพ แผล [ทเฉอนเนอขา] ของนางกงอกขนทนททนใด ผวกเรยบ ผวพรรณผองใสยงกวาเดม. ขณะนนอบาสกากยมได ถวายบงคมพระทศพลดวยเบญจางคประดษฐ นง ณ ทสมควรสวนขางหนง. พระศาสดาทรงดารวา อบาสกาผนไมสบายเพราะเหตไร จงตรสถาม นางจงเลาเรองทคนทาทกอยางถวาย. พระศาสดาเสวยเสรจแลวเสดจไปพระวหาร ทรงประชมภกษสงฆ แลวทรงตาหนภกษนนเปนอยางมาก ทรงบญญตสกขาบท. เรองนเกดขนอยางน.กาลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาพวกอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนานางสปปยาอบาสกาไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกา ผอปฏฐากภกษไข แล. จบอรรถกถาสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 142 อรรถกถาสตรท ๘ ๘. ประวตนางกาตยาน

ในสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อเวจปปสนนาน ทานแสดงวา นางกาตยาน เปนเลศกวาพวกอบาสกาผประกอบดวยความเลอมใสอยางแนนแฟนทตนบรรลแลว. ดงไดสดบมา นางกาตยานนน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผเลอมใสอยางแนนแฟน จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนนนางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในกรรฆรนคร. บดามารดาตงชอนางวา กาตยาน. ตอมา นางเจรญวย เปนสหายเปนมตรสนทของนางกาฬชาวกรรฆรนคร กเมอใด ทานพระโกฏกณณโสณเถระถกมารดาวอนขอวาทานจงกลาวธรรมแมแกโยมแม โดยทานองทพระทศพลตรสไวเถด กนงเหนออาสนะทตกแตงแลวภายในนคร ตอนเทยงคนเรมเทศนาทามารดาใหเปนพระอรยกายสกข.๑ เมอนน นางกาตยานอบาสกานไปกบนางกาฬยนฟงธรรมทายบรษท. สมยนนโจรประมาณ ๙๐๐ คน ขดอโมงคเรมแตมมหนงภายในนคร ตามกาหนดหมายททาไวในเวลากลางวนไปทะลถงเรอนนางกาตยานอบาสกาน. บรรดาโจรเหลานน หวหนาโจรไมเชาไปกบโจรเหลานน ไปยงสถานทกลาวธรรมของทานพระโสณเถระ เพอสบสวนวาบรษทนประชมกนทาไมหนอ เมอยนทายบรษท กยนขางหลง

๑. พระโสดาปตตผลถงพระอรหตมรรคบคคล ชอวาพระอารยกายสข บคคลบญญต หนา ๔๒.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 143นางกาตยานอบาสกาน. เวลานน นางกาตยานเรยกทาสมาสงวา แม นเจาจงเขาไปเรอนนาประทปนามนมา ขาจกจดประทปใหไฟสวางแลวฟงธรรม. ทาสนนไปเรอนจดประทปพบพวกโจรขดอโมงค กไมถอเอาประทปนามนมา ไปบอกแมนายของตนวา แมนาย พวกโจรขดอโมงคในเรอนเจาคะ. หวหนาโจรฟงคาทาสนนแลว คดวา ถาหญงผน เชอคาทาสนแลวไปเรอนไซร เรากจกเอาดาบฟนนางใหขาดสองทอนในทนนแหละกถาหญงผนจกฟงธรรมโดยนมตทนางถอเอาแลวนนแล เรากจกใหคนทรพยทพวกโจรยดถอไว. ฝายนางกาตยานฟงคาทาสแลวกกลาววา แมคณอยาทาเสยงดงเลย ขนชอวาพวกโจร เมอจะลก กลกแตทรพยทตนเหนเทานนดอก สวนขาจะฟงธรรมทหาไดยากในวนน เจาอยาทาอนตรายแกธรรมเลย. หวหนาโจรฟงคานางกคดวา พวกเรา ซงพากนลกทรพยสงของในเรอนของหญงทมนคงดวยอธยาศยเชนนกพงถกธรณสบแน. ทนใดนนเอง หวหนาโจรนนกไปสงใหคนทรพยสงของทลกมาเสย แลวพวกโจรกพรอมกนมายนฟงธรรมทายบรษท. ฝายนางกาตยานอบาสกา จบเทศนาของพระเถระ กดารงอยในโสดาปตตผล. ขณะนน เมออรณขนหวหนาโจรกไปหมอบแทบเทาอบาสกากลาววา แมเจา โปรดยกโทษใหแกพวกขาทงหมดดวยเถด. นางถามวา กพวกทานทาอะไรแกฉนไวหรอ.หวหนาโจรนนกบอกโทษทตนทาทงหมด. นางกลาววา พอเอย ฉนยกโทษใหพวกทานจะ. หวหนาโจรกลาววา แมเจา กเปนอนแมเจายกโทษใหแกพวกเราแลว แตขอแมเจาโปรดใหพวกเราทกคนไดบวชในสานกพระเถระบตรของแมเจาดวยเถด. นางกพาโจรเหลานนทงหมดไปใหบวชในสานกพระโกฏกณณโสณเถระ. คนเหลานน บวชในสานกพระเถระ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 144แลว กบรรลพระอรหตหมดทกรป. เรองนเกดขนอยางน. ตอมาภายหลงพระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาพวกอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนานางกาตยานอบาสกา ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกา ผเลอมใสอยางแนนแฟนแล. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙ ๙. ประวตนางนกลมารดาคหปตาน

ในสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา วสสาสกาน ทานแสดงวา นางนกลมารดาคหปตานเปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกาผกลาวคาคนเคย. กคาทจะพงกลาวในเรองนทงหมด มนยทกลาวไวแลวในอปาสกปาลในหนหลงนนแล.พงทราบเรองนางนกลมารดาเทยบเคยง (ในอบาสกบาล ) แล.

จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐ ๑๐. ประวตนางกาฬอบาสกาชาวกรรฆรนคร

ในสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อนสสวปสนนาน ทานแสดงวา นางกาฬอบาสกาชาวกรรฆรนคร เปนเลศกวาพวกอบาสกาผประกอบดวยความเลอมใสทเกดขนโดยฟงตาม ๆ กนมา. ดงไดสดบมา นางกาฬอบาสกานน ครงพระพทธเจาพระนามวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 145ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของ พระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผเลอมใสโดยฟงตาม ๆ กนมา จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาสน บงเกดในเรอนสกลกรงราชคฤห. เหลาญาตไดตงชอนางวา กาฬ. นางเจรญวยแลว มสามในกรรฆรนคร. ครงนน โดยการอยรวมกน นางจงตงครรภ. นางมครรภครบกาหนดแลว คดวา การคลอดบตรในเรอนของตนเหลาอนไมสมควร จงไปกรรฆรนครของตน ตอจากเวลาเทยงคน ฟงคาของเหลาสาตาครยกษและเหมวตยกษซงยนในอากาศเหนอปราสาทของตนกลาวพรรณนาพระคณพระรตนตรย เกดความเลอนใสทไดยนเสยงสรรเสรญคณพระรตนตรย กดารงอยในโสดาปตตผล โดยยงไมไดเฝาพระศาสดาเลย ตอมา นางกคลอดบตร. เรองทงหมด กลาวไวพสดารแลวในหนหลง. ตอมา พระศาสดาประทบนงทามกลางภกษสงฆณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆจงทรงสถาปนาอบาสกาผนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบา-สกา ผเสอมโดยฟงตาม ๆ กนมา แล. จบอรรถกถาอปาสกาปาล ประดบดวยสตร ๑๐ สตร จบประวตอสกาสาวกาเอตทคคะ ๑๐ ทาน จบอรรถกถาเอตทคคปาลทงหมด ในมโนรถปรณ อรรถกถาคตตรนกาย ดวยสตรมประมาณเทาน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 146 อฏฐานบาล

วรรคท ๑

วาดวยฐานะและอฐานะ

[๑๕๓] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงยดถอสงขารไร ๆ โดยความเปนสภาพเทยงนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงยดถอสงขารอะไร ๆ โดยความเปนสภาพเทยงนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๔] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงยดถอสงขารไร ๆ โดยความเปนสขนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงยดถอสงขารไร ๆ โดยความเปนสขนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๕] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงยดถอธรรมไร ๆ โดยความเปนตนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงยดถอธรรมไร ๆ โดยความเปนตนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๖] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงฆามารดานน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลายแตขอทปถชนจะพงฆามารดานน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๗] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงฆาบดานน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 147แตขอทปถชนจะพงฆาบดานน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๘] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงฆาพระอรหนตนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงฆาพระอรหนตนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๙] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงเปนผมจตประทษรายยงพระโลหตของพระตถาคตใหหอนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนพงเปนผมจตประทษรายยงพระโลหตของพระตถาคตใหหอนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๐] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงทาลายสงฆใหแตกกนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงทาลายสงฆใหแตกกน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๑] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงถอศาสดาอนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงถอศาสดาอน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๒] ดกอนภกษทงหลาย ขอทพระอรหนตสมมาสมพทธเจาสองพระองค จะพงเสดจอบตขนพรอมกนในโลกธาตเดยวกนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทพระอรหนต-สมมาสมพทธเจาพระองคเดยว จะพงเสดจอบตขนในโลกธาตอนหนงนนเปนฐานะทจะมได.

จบวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 148 อรรถกถาอฏฐาน๑บาล อรรถกถาวรรคท ๑ ในอฏฐานบาล พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา อฏฐาน ไดแก การปฏเสธเหต. บทวา อนวกาโส ไดแกการปฏเสธปจจย. พระผมพระภาคเจาทรงปฏเสธเหตเทานน แมดวย เหตและปจจยทงสอง. จรงอย เหต ตรสเรยกวา ฐานะ เปนเหตทตงแหงผลของตน และวาโอกาส ( ชองทาง ) เพราะมความเปนไปเนองดวยผลนน. บทวา ย แปลวา เพราะเหตใด. บทวา ทฏ สมปนโนไดแก พระอรยสาวก คอพระโสดาบนผถงพรอมดวยปญญาในมรรค.จรงอย พระโสดาบนนนมชอมาก เชนชอวา ทฏ สมปนโน ผถงพรอมดวยทฏฐกม ทสสนสมปนโน ผถงพรอมดวยทสสนะกม อาคโตอม สทธมม ผมาถงพระสทธรรมนกม ปสสต อม สทธมม ผเหนพระสทธรรมอยกม เสกขาน าเณน สมนนาคโต ผประกอบดวยญาณของพระเสกขะกม เสกขาย วชชาย สมนนาคโค ผประกอบดวยวชชาของพระเสกขะกม ธมมโสตสมาปนโน ผถงพรอมดวยกระแสธรรมกม อรโย นพเพธกปโ ผมปญญาเครองชาแรกกเลสอนประเสรฐกม อมตทวาร อาหจจ ตฏต ผตงอยใกลประตพระนพะพานกม. บทวา กจ สงขาร ความวา บรรดาสงขารทเปนไปในภม ๔เฉพาะสงขารไร ๆ เพยงสงขารหนง. บทวา นจจโต อปคจเฉยย

๑. อธบายบาลขอ ๑๕๓-๑๖๒.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 149ความวา พงยดถอวาเทยง. บทวา เนต าน วชชต แปลวา เหตน ไมม คอหาไมได. บทวา ย ปถชชโน แปลวา ชอวาปถชนเพราะเหตใด. บทวา านเมต วชชต แปลวา เหตนมอย. อธบายวาจรงอย เพราะปถชนนนมความเหนวาเทยง พงยดถอบรรดาสงขารทเปนไปในภม ๔ เฉพาะสงขารบางอยาง โดยควานเปนของเทยง. กสงขารทเปนไปในภมท๑ ๔ ยอมไมเปนอารมณของทฏฐหรออกศลอยางอน เพราะมากดวยเดช เหมอนกอนเหลกทรอนอยทงวน ไมเปนอารมณของฝงแมลงวน เพราะเปนของรอนมากฉะนน. พงทราบความแมในคาวา กจ สงขาร สขโต เปนตน โดยนยน. คาวา สขโตอปคจเฉยย น ตรสหมายถงการยดถอโดยความเปนสข ดวยอานาจอตตทฏฐอยางนวา ตนมสขโดยสวนเดยว ไมมโรค จนกวาจะตายไป.ดวยวา พระอรยสาวกถกความเรารอนครอบงาแลวยอมเขาไปยดถอสงขาร บางอยางไวโดยความเปนสข เพอระงบความเรารอนโดยจตปราศจากทฏฐ เหมอนเสกขพราหมณ๒ผสะดงกลวชางตกมน กยดอจจาระไวฉะนน. ในอตตวาระ พระผมพระภาคเจาไมตรสวา สงขาร แตตรสวากจ ธมม เพอทรงรวมเอาบญญตมกสณเปนตน. แตแมในทน พงทราบกาหนดสาหรบพระอรยสาวก ดวยอานาจสงขารทเปนไปในภมทง ๔. สาหรบปถชน ดวยอานาจสงขารทเปนไปในภมทง ๓. อกอยางหนง ในวาระทกวาระกาหนดสาหรบแมพระอรยสาวก ดวยอานาจสงขารทเปนไปในภม ๓ กควร. กปถชนยอมยดถอธรรมใด ๆ พระ -

๑. จตภมกสงขารา สงขารพงเปนไปในภมท ๔ คอโลกตรภม ควรเปน จตตถภมกสงขารา.๒. ม. โจกขพราหมณ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 150อรยสาวกยอมเปลองความยดถอจากธรรมนน ๆ. คอปถชนเมอยดถอธรรม นน ๆ วาเทยง วาสข วาตน พระอรยสาวกเมอยดถอธรรมนน ๆวาไมเทยง วาเปนทกข วาไมใชตน ยอมเปลองความยดถอนนเสย.ในพระสตรทง ๓ พระสตรน ขอ ๑๕๓, ๑๕๔, ๑๕๕ พระองคตรสถงความเปลองความยดถอของปถชนไวดวย. ในคาวา มาตร เปนตน ทานประสงคเอาสตรผใหกาเนด ชอวามารดา บรษผใหกาเนด ชอวาบดา และพระขณาสพผเปนมนษยเทานนชอวา พระอรหนต. ถามวา กพระอรยสาวกพงปลงชวตผอนไดหรอ.ตอบวา ขอนนไมเปนฐานะ. เพราะวา ถาพระอรยสาวกทเกดระหวางภพไมรวาตวเปนอรยสาวกไซร ใคร ๆ กจะพงบงคบอยางนวา ทานจงปลงชวตมดดามดแดงนเสยแลวปฏบตหนาทเปนพระเจาจกรพรรดในหวงจกรวาลทงสนเถด. พระอรยสาวกนน กไมพงปลงชวตมดดามดแดงนนไดเลย. แมเมอเปนเชนนน คนทงหลายพงบงคบทานอยางนวา กถาทานไมฆามดดามดแดงนนไซร พวกเรากจกตดศรษะทานเสย. คนทงหลายจะพงตดศรษะของทาน แตทานกไมพงฆามดดามดแดงนน. แตคานพระผมพระภาคเจาตรสไวเพอทรงแสดงความมโทษมากของความเปนปถชน เพอทรงแสดงกาลงของพระอรยสาวก. กในขอนมอธบายดงนวาความเปนปถชน ชอวามโทษตรงทปถชนจกทาอนนตรยกรรมมมาตฆาต เปนตนได อรยสาวกชอวามกาลงมากตรงทไมทากรรมเหลานน. บทวา ปทฏจตโต ไดแก เปนผมจตอนวธกจต (จตคดจะฆา)ประทษรายแลว. บทวา โลหต อปปาเทยย ไดแก ทาพระโลหต แมเทาแมลงวนตวเลกดมไดใหหอขนในพระสรระของพระตถาคตผยงทรง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 151พระชนมอย. บทวา สงฆ ภนเทยย ไดแก ทาสงฆผมสงวาสธรรมเปนเครอง อยรวมเสมอกน ผตงอยในสมาทเสมอกน ใหแตกกนดวยอาการ ๕อยาง. จรงอย พระผมพระภาคเจาตรสคาน ไววา ดกอนอบาล สงฆยอมแตกกนดวยอาการ ๕ คอ ดวยกรรม ดวยอเทศ ดวยการชแจงดวยประกาศ ดวยจบสลาก. บรรดาบทเหลานน บทวา กมเมนไดแก ดวยกรรมทง กรรมใดกรรมหนง. บทวา อทเทเสนไดแก ดวยปาตโมกขทเทส ๕ อเทศอยางหนง. บทวา โวหารนโต ไดแก ดวยการชแจง คอแสดงเภทกรวตถเรองทาใหแตกกน ๑๘อยาง มแสดงวาอธรรมเปนธรรมเปนตน ดวยอปบตเหตเกดเรองนน ๆ.บทวา อนสสาวเนน ไดแก ทาการเปลงถอยคาประกาศโดยนยเปนตนวาพวกทานทราบกนหรอวา เราบวชมาแตตระกลสง และเปนพหสต พวกทานไมควรเกดจตคดวา คนเชนเราจะพงถอสตถศาสนคาสอนของพระศาสดานอกธรรม นอกวนย อเวจสาหรบเราเปนของเยนเหมอนสวนอบลขาบหรอ เราไมกลวอบายหรอ. บทวา สลากคาเหน ไดแกดวยการประกาศอยางนแลวทาจตของภกษเหลานนใหมนคง กระทาใหเปนธรรมไมกลบกลอกแลว ไดจบสลากดวยกลาววา พวกทานจงจบสลากน. กบรรดาอาการทง ๕ นน กรรมหรออเทศเทานน ควรถอเปนประมาณ. สวนการกลาว การประกาศ และการใหจบสลากเปนสวนเบองตน. ดวยวา แตเมอสงฆกลาวดวยอานาจแสดงเรอง ๑๘ ประการประกาศชกชวนเพอใหเกดความชอบใจในเรองนน จบสลากกนแลว ก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 152ยงไมชอวาทาสงฆใหแตกกน . ตอเมอใด ภกษ ๙ รป หรอเกน ๔ รป จบสลากแลว กระทากรรม (สงฆกรรม ) หรออเทศแยกกนตางหากเมอนน จงชอวา ทาสงฆใหแตกกน . ขอวา บคคลผถงพรอมดวยทฏฐอยางน พงทาสงฆใหแตกกนนมใชฐานะ. ดวยคามประมาณเทาน กเปนอนทรงแสดงอนนตรยกรรม ๕ มมาตฆาตฆามารดาเปนตน . ปถชนทาอนนตรยกรรมเหลาใดได แตอนนตรยกรรมเหลานนพระอรยสาวกไมทา.เพอความแจมแจงแหงอนนตรยกรรม ๕ นน พงทราบวนจฉย โดยกรรมโดยทวาร โดยการตงอยในอเวจตลอดกป โดยวบาก โดยสาธารณะเปนตน. ในเหตเหลานน พงทราบวนจฉยโดยกรรมกอน. แทจรง ผทเปนมนษยทานนน ปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนมนษย ซงยงไมเปลยนเพศจากมนษย จงเปนอนนตรยกรรม. ผทาอนนตรยกรรม คดวา เราจกหามวบากของกรามนน ดงน จงสรางสถปทองคาขนาดเทาพระมหา-เจดยใหเตมหวงจกรวาลทงสนกด ถวายมหาทานแดพระภกษสงฆทนงเตมสากลจกรวาลกด ไมละชายผาสงฆาฏของพระผมพระภาคพทธเจาเทยวไปกด เมอกายทาลายแตกตายไปกเขาถงนรกเทานน. สวนผใด ตนเองเปนมนษย ปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนสตวดรจฉานกด ตนเองเปนสตวดรจฉานปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนมนษยกด ตนเองเปนสตวดรจฉานดวยกนกด กรรมของผนนไมเปนอนนตรยกรรม แตเปนกรรมหนกตงจดอนนตรยกรรมทเดยว. แตปญหาน ทานกลาวสาหรบผทเปนมนษย. ในปญหานนควรกลาวเรองเอฬกจตกกะ สงคามาจตกกะ และโจร-จตกกะ กบคคลแมเขาใจวา เราจะฆาแลวฆามารดาหรอบดาผเปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 153มนษย ซงตงอยในทอยของแพะ ชอวาตองอนนตรยกรรม. บคคลผฆา แพะดวยเขาใจวาเปนแพะ หรอดวยเขาใจวาเปนมรรคหรอบดา ชอวาไมตองอนนตรยกรรม. บคคลผฆามารดาหรอบดาโดยเขาใจวาเปนมารดาหรอบดา ชอวาตองอนนตรยกรรมโดยแท. ใน ๒ จตกกะนอกนกนยนเหมอนกน. พงทราบจตกกะเหลานแมในพระอรหนต กเหมอนในมารดาหรอบดา. บคคลผฆาพระอรหนตผเปนมนษยเทานน ชอวาตองอนนตรย-กรรม. ฆาพระอรหนตผเปนยกษ ชอวาไมตองอนนตรยกรรม. แตเปนกรรมหนก เหมอนอนนตรยกรรมทเดยว. เมอบคคลใชศสตราประหารหรอวางยาพษพระอรหนตผเปนมนษย เวลาททานยงเปนปถชน ผวาทานบรรลพระอรหต มรณะลงดวยการประหารดวยศสตราหรอยาพษนนนนแล ผนนยอมชอวาฆาพระอรหนตโดยแท. ทานใดเขาถวายเวลาท ทานเปนปถชน ทานบรรลพระอรหตแลวบรโภค ทานนนกยงชอวาใหแกปถชนอยนนเอง. บคคลผฆาพระอรยบคคลทเหลอ (โสดาบนสกทาคาม อนาคาม ) ไมเปนอนนตรยกรรม แตเปนกรรมหนกเหมอนอนนตรยกรรมทเดยว. พงทราบวนจฉยในอนนตรยกรรมขอโลหตปบาท ดงตอไปน :- ชอวาบคคลผเปนชาศกจะตดพระจมมะ (หนง ) ในพระวรกายทยงๆไมแตกของพระตถาคตใหพระโลหตไหลออกไมได. เวนแตพระโลหตจะคงคางอยในทหนงภายในพระวรกายเทานน. สะเกดหนทกะเทาะจากกอนหนทพระเทวทตยกทมไปกระทบปลายพระบาทของพระตถาคต.พระบาทเหมอนถกฟนดวยขวาน ไดมโลหตคงอยขางในเทานน. กรรมของพระเทวทตผกระทาอยางนน ชอวาเปนอนนตรยกรรม. สวนหมอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 154ชวกตดพระจมมะดวยศสตราตามความชอบพระทยของพระตถาคต นา โลหตเสยออกจากทนน ไดกระทาใหทรงผาสก. กรรมของหมอชวกผกระทาอยางนน เปนบญกรรมโดยแท. ถามวา เมอพระตถาคตปรนพพานแลว คนเหลาใดทาลายพระเจดยตดตนโพธ เหยยบยาพระธาต กรรมอะไรจะมแกบคคลเหลานน. ตอบวา กรรมนนเปนกรรมหนกเชนเดยวกบอนนตรยกรรม. แตกงโพธทเบยดสถปหรอพระปฏมาทมพระธาต (บรรจ ) จะตดเสยกควร.แมถาพวกนกจบทกงโพธนน ถายอจจาระรดพระเจดคย กควรตดเสย.เพราะพระเจดยบรรจพระสรรธาต สาคญกวาบรโภคเจดยทบรรจเครองบรโภค. จะตดรากโพธทไปทาลายเจดยวตถออกไปเสยกควร. แตกงโพธ ทเบยดเรอนโพธ จะตดกงโพธเพอจะรกษาเรอนโพธไมได เพราะเรอนโพธมไวเพอ ประโยชนแกตนโพธ (แต) ตนโพธหามไวเพอประโยชนแกเรอนโพธไม. แมในเรอนเกบอาสนะ ( พระแทน) กนยนเหมอนกน.จะตดกงโพธเพอรกษาเรอนอาสนะ (พระแทน) ทเขาบรรจพระธาตกควร. เพอบารงคนโพธ จะตดกงทแยงโอชะ. (คออาหาร) หรอกงผเสย กควรเหมอนกน. แมบญกมเหมอนดงปรนนบตพระสรระพระ-พทธเจาฉะนน. ในสงฆเภท การทาลายสงฆ พงทราบวนจฉยดงตอไปน :- เมอสงฆผอยในสมามไดประชมกน เมอภกษผซงสงฆทาการชแจงๆการสวดประกาศและการใหจบสลาก แลวยงพาบรษทสวนหนงแยกไปทาสงฆกรรม หรอสวดปาฏโมกขตางหาก ชอวาสงฆเภทดวย เปนอนนตรยกรรมดวย. แตเมอภกษกระทาดวยความสาคญวาจะสมครสมาน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 155กน (หรอ) ดวยความสาคญวาทาถก กเปนเพยงการแตกกนเทานน ยงไมเปนอนนตรยกรรม. ทาในบรษททหยอนกวา ๙ รปกเหมอนกน(คอเปนการแตกกนแตไมเปนอนนตรยกรรม). โดยกาหนดภกษจานวน๙ รป เปนอยางตาสด ในหมภกษ ๙ รป ภกษใดทาลายสงฆ อนน-ตรยกรรมยอมมแกภกษนน. กรรมของภกษพวกอธรรมวาทผปฏบตตามภกษนน เปนกรรมมโทษมาก . สาหรบภกษผเปนธรรมวาทไมมโทษ.ในการทาสงฆเภทสาหรบภกษ ๙ รปนน มพระสตรอางองดงนวา ดกอนอบาล ฝายหนงม ๔ รป (อก) ฝายหนงกม ๔ รป รปท ๙ สวดประกาศใหจบสลากโดยกลาววา นธรรม นวนย นสตถศาสน พวกทานจงถอเอาสลากอนน จงชอบใจสลากนแล. ดกอนอบาล สงฆราช (ความราวรานแหงพระสงฆ ) ดวยสงฆเภท ( ความแตกแหงสงฆ ) ดวย ยอมมดวยประการอยางน กในกรรม ๕ อยางน สงฆเภทเปนวจกรรมกรรมทเหลอเปนกายกรรม. ฉะนน พงทราบวนจฉยโดยกรรม ดวยประการดงน. บทวา ทวารโต มอธบายวา กกรรมเหลานทงหมดนนแล ยอมตงขนทางกายทวารบาง ทางวจทวารบาง. ในเรองทวาดวยทวารนกรรม ๔ ประการขางตน แมจะตงขนทางวจทวารดวยอาณตตกประโยค(คอประโยคสงบงคบ) และวชชามยประโยค (คอประโยคทสาเรจดวยวชาเวทมนตร) กทากายทวารใหบรบรณไดเหมอนกน. สงฆเภท แมจะตงขนทางกายทวารซงภกษผผทาการยกมอ กทาใหวจทวารบรบรณไดเหมอนกน. ในเรองน พงทราบวนจฉยแมโดยทวาร ดวยประการดงน .

๑. ม. อท (สลาก ) โรเจถ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 156 บทวา กปปฏตยโต มอธบายวา กในเรองน สงฆเภทเปนบาปตงอยชวกป. ทาสงฆเภทใน (ตอนท) กปยงตงอย หรอในตอนระหวางกลางกป กพนบาปตอเมอกปพนาศนนแหละ. กถาวาพรงน กปจกพนาศไซร ทาสงฆเภทวนน พรงนกพน จะไหมอยในนรกวนเดยวเทานน. แตการกระทาอยางน ไมม. กรรม ๔ ประการทเหลอเปนอนนตรยกรรมเทานน ไมเปนกรรมดงอยตลอดกป. พงทราบวนจฉยแมโดยความเปนกรรมตงอยตลอดกปในเรองน ดวยประการดงน. บทวา ปากโต มอธบายวา กบคคลใดกระทากรรมแมทง ๕ประการน สงฆเภทเทานนยอมใหผลแกบคคลนนดวยอานาจปฏสนธกรรมทเหลอยอมนบวาเปนกรรมทม (ทา) แลว แตวบากของกรรมยงไมมดงน เปนตน. เมอสงฆเภทไมม โลหตปบาท (คอการทาพระโลหตใหหอ)ยอมใหผล เมอโลหตปบาทนนไมม อรหนตฆาต (คอการฆาพระอรหนต)ยอมใหผล เมออรหนตฆาตนนไมม ถาบดาเปนผมศล มารดาทศลหรอไมมศลอยางบดานน ปตฆาต (คอการฆาบดา ) ยอมใหผลดวยอานาจปฏสนธ. ถามารดาเปนผมศล มาตฆาตยอมใหผล. แมเมอบดามารดาทงสองทาน เปนผเสมอกนโดยศล หรอโดยทศล มาตฆาตเทานนยอมใหผลดวยอานาจปฏสนธ เพราะมารดาเปนผทาสงททาไดยาก ทงเปนผมอปการะมากแกบตรทงหลาย. ฉะนน พงทราบวนจฉยแมโดยวบากคอผลในเรองน ดวยประการดงน บทวา สาธารณาทห ความวา กรรม ๔ ประการเบองตน เปนกรรมทวไปแกคฤหสถและบรรพชตทงปวง สวนสงฆเภทยอมเปนเฉพาะแกภกษผมประการดงตรสไว ยอมไมเปนแกคนอน โดยพระบาลวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 157ดกอนอบาล ภกษณทาสายสงฆไมไดแล สกขมานา สามเณร สามเณรอบาสก อบาสกา กทาลายสงฆไมได ดกอนอบาล ภกษผเปนปกตตตะมธรรมเครองอยรวมอนเสมอกน อยในสมาเสมอกน ยอมทาสงฆเภทไดเพราะฉะนน สงฆเภทจงเปนกรรมไมทวไป. ดวยอาทศพท (คอศพทวาเปนตน ) ชนเหลานนทงหมด เปนผสหรคตดวยทกขเวทนา และสมปยตดวยโทสะ โมหะ. พงทราบวนจฉยโดยเปนกรรมทวไปเปนตนในเรองน ดวยประการฉะน. บทวา อ สตถาร ความวา บคคลคดวา พระศาสดาของเราน ไมสามารถทากจของพระศาสดาได จงถอเจาลทธอนอยางนวาทานผน เปนศาสดาของเรา ดงน ขอนเปนฐานะทจะมได. บทวา เอกสสาย โลกธาตยา คอ ในหมนโลกธาต. กเขตม ๓คอ ชาตเขต ๑ อาณาเขต ๑ วสยเขต ๑. ในเขตทง ๓ นน หมนโลกธาต ชอวา ชาตเขต. ดวยวา หมนโลกธาตนนไหวในเวลาทพระตถาคตเสดจลงสครรภพระมารดา เสดจออก (ผนวช) ตรสรประกาศพระธรรมจกร ปลงพระชนนายสงขาร และปรนพพาน.แสนโกฏจกรวาล ชอวา อาณาเขต. เพราะวาอาณาเขตของอาฏานาฏย-ปรตร โมรปรตร ธชคคปรตร และรตนปรตร เปนตน ยอมแผไปในแสนโกฏจกรวาลน. สวนวสยเขตไมมปรมาณ ( คอนบไมได). กธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ชอวาธรรมมใชวสยหามไม เพราะพระบาลวาพระญาณ (ความร) มประมาณเพยงใด ขอทจะพงรกมประมาณเพยงนน ขอทจะพงรมประมาณเพยงใด พระญาณกมประมาณเพยงนน.ขอทจะพงรมพระญาณเปนทสด พระญาณกมขอทจะพงรเปนทสด ดงน .

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 158 กในเขตทง ๓ น ไมมพระสตรทวา เวนจกรวาลนเสย พระ-พทธเจาทงหลายยอมเสดจอบตในจกรวาลอน แตมพระสตรวา ไมเสดจอบต. กพระปฎกม ๓ คอพระวนยปฎก พระสตตนตปฎก พระอภธรรม-ปฎก. สงคต (คอการสงคายนา) กม ๓ ครง คอ สงคตของพระ-มหากสสปเถระ ๑ สงคตของพระยสเถระ ๑ สงคตของพระโมคคลลบตร-เถระ ๑. ในพระพทธพจน คอ พระไตรปฎกทยกขนสสงคตทง ๓ครงน ไมมพระสตรทวา พนจกรวาลนไป พระพทธเจาทงหลายทรงอบตในจกรวาลอน แตมพระสตรอยวาไมทรงอบตในจกรวาลอน. บทวา อปพพ อจรม ไดแก ในกาลไมกอนไมหลงกน ทานอธบายวา ไมทรงอบตพรอมกน คอ ทรงอบตกอนกนหรอหลงกน.ในคาทวา ไมกอนไมหลงกน นน ไมพงทราบวา ในกาลกอน คอตงแตเวลาทประทบนง ณ โพธบลลงกดวยตงพระทยวา ไมบรรลพระ-โพธญาณจกไมลกขน จนถงทรงถอปฏสนธในพระครรภพระมารดา.กในการถอปฏสนธของพระโพธสตว ทานกาหนดเขตดวยหมนจกรวาลไหวเทานน กเปนอนหามการอบตแหงพระพทธเจาพระองคอนในระหวาง.ไมพงทราบวาในกาลภายหลง คอ ตงแตปรนพพานจนถงพระธาตแมเทาเมลดพนธผกกาดยงทรงดารงอย เพราะเมอพระธาตยงคงดารงอยพระพทธเจาทงหลายชอวายงทรงดารงอย เพราะเหตนน ในระหวางกาลน ยอมเปนอนหามการเสดจอบตขนแหงพระพทธเจาพระองคอน. แตเมอพระธาตปรนพพานแลว ไมหามการเสดจอบตแหงพระพทธเจาพระองคอน. ถามวา กเพราะเหตไร พระพทธเจาทงหลาย จงไมทรงอบต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 159ไมกอนไมหลงกน (คอพรอมกน). ตอบวา เพราะอบตพรอมกนไมเปนเหตอศจรรย. เพราะวา พระพทธเจาทงหลายเปนอจฉรยะ มนษยอศจรรย. สมดงทตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บคคลเอก เปนมนษยอศจรรย ยอมอบตขน บคคลเอกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา. กถาพระพทธเจาม ๒ พระองค ม ๔ พระองคม ๘ พระองค หรอ ๑๖ พระองค พงอบตพรอมกนไซร กพงเปนผไมนาอศจรรย. แมมเจดย ๒ เจดยในวหารเดยวกน ลาภสกการะยอมไมมโหฬาร. แมภกษทงหลายกไมนาอศจรรย เพราะมมาก แมพระพทธ-เจาทงหลายกพงเปนอยางนน เพราะฉะนน จงไมทรงอบตพรอมกน. เมอวาโดยเทศนากไมแปลกกนดงน:- พระพทธเจาพระองคหนงทรงแสดงธรรมใดมสตปฏฐานเปนตน พระพทธเจาพระองคอนแมอบต ขน กจะทรงแสดงธรรมนนนนแหละ. เพราะเหตนน จงไมนาอศจรรย.แตเมอพระพทธเจาพระองคเดยวทรงแสดงธรรม แมการแสดงธรรมกเปนของนาอศจรรย. เมอวาโดยไมมการโตแยงกน อนง เมอพระพทธเจาหลายพระองคอบตขน พวกพทธมามกะกจะพงววาทกนวา พระพทธเจาของพวกเรานาเลอมใส พระพทธเจาของพวกเรามพระสรเสยงไพเราะ มลาภ มบญดงน เหมอนพวกศษยของพวกอาจารยเปนอนมาก ฉะนน แมเพราะเหตนน จงไมอบตขนอยางนน. อกประการหนง เหตขอนพระนาคเสนถกพระเจามลนทถาม กไดกลาวไวพสดารแลว. จรงอย ในมลนทปญหานน ทานกลาวไววาพระเจามลนทตรสถามวา ทานพระนาคเสนเจาขา พระผมพระภาคเจา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 160ไดภาษตขอนไววา ดกอนภกษทงหลาย ขอทพระอรหนตสมมาสมพทธเจา จะพงอบตไมกอนไมหลง พรอมกน ๒ พระองค ในโลกธาตเดยวกนนน มใชฐานะ มใชโอกาส ขอทวา นนมใชฐานะทจะมได. ทานพระนาคเสนเจาขา กพระตถาคตแมทกพระองค เมอจะทรงแสดง กทรงแสดงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ เมอจะตรสอรยสจะ ๔เมอจะทรงใหศกษา กทรงใหศกษาสกขา ๓ และเมอจะทรงพราสอน กทรงพราสอนขอปฏบต คอ ความไมประมาท. ทานพระนาคเสนเจาขาถาวา พระตถาคตแมทกพระองค มอเทศเดยวกน มกถาเดยวกน มการพราสอนอยางเดยวกนไซร เพราะเหตไร พระตถาคต ๒ พระองคจงไมอบตในสมยเดยวกน. ดวยการอบตขนของพระพทธเจาพระองคเดยว โลกนยงเกดแสงสวางถงเพยงนนแลว ถาจะพงมพระพทธเจาแมองคท ๒ โลกนกจะพงเกดแสงสวาง มประมาณอยางยง ดวยพระรศมของพระพทธเจา ๒ พระองค. อนง พระพทธเจา ๒ พระองค เมอจะทรงสงสอน กทรงสงสอนสะดวก และเมอจะทรงพราสอนกทรงพราสอนสะดวก. ในเรองทพระพทธเจา ๒ พระองคไมอบตพรอมกนนน ทานโปรดแสดงเหตใหขาพเจาหมดสงสยทเถด. พระนาคเสนตอบวา มหาบพตร หมนโลกธาตนทรงพระพทธเจาไวไดเพยงพระองคเดยว ทรงพระคณของพระตถาคตไดเพยงพระองคเดยว ถาพระพทธเจาจะพงเสดจอบตเปนองคท ๒ หมนโลกธาตนกจะทรงไวไมได พงสนสะเทอนทรดเซซวนเรยรายกระจดกระจายทาลายไปถงการตงอยไมได. มหาบพตร เรอรบคนไดคนเดยว เมอคน ๆ เดยวขน เรอจะเพยบเสมอนา ครนคนทสองซงเปนคนมอาย ผวพรรณ วย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 161ขนาดประมาณความผอมความอวน มอวยวะทกสวนบรบรณมาถง เขาพง ขนเรอลานน มหาบพตร เรอลานนจะรองรบคนทงสองไดบางไหม.ไมไดเลยทาน เรอจะโคลงเคลงนอมเอยงตะแคงสายลมจมไป ทรงลาอย.ไมได พงจมลงไปในนา ฉนใด มหาบพตร หมนโลกธาตน กฉนนนเหมอนกน ยอมทรงพระคณของพระตถาคตไดเพยงพระองคเดยวเทานนถาพระพทธเจาองคทสองอบตขน หมนโลกธาตนจะดารงอยไมได จะพงสนสะเทอนโนมเอยงเอนเรยรายกระจดกระจายทาลายไป ตงอยไมได.มหาบพตร หรอเปรยบเหมอนบรษพงบรโภคอาหารพอเกดความตองการจนลนปดคอหอย เขาเอบอมจากการบรโภคนนเตมทไมขาดระยะ. ทาใหเกยจคราน กมตวไมลงเหมอนทอนไม ยงบรโภคอาหารประมาณเทานนซาเขาไป มหาบพตร คนผนนจะพงมความสขบางหรอหนอ. ไมเปนสขเลยทาน เขาบรโภคอกตรงเทานนกจะตาย อปมานนฉนใด มหาบพตรหมนโลกธาตนกฉนนนเหมอนกน รองรบพระพทธเจาไดเพยงพระองคเดยว ทรงคณของพระตถาคตไดเพยงพระองคเดยว ถาพระพทธเจาพระองคท ๒ จะอบตขนหมนโลกธาตนจะธารงอยไมได จะสนสะเทอนทรดเซซวนเรยรายกระจดกระจายทาลายไปถงตงอยไมได. ทานพระ-นาคเสน แผนดนไหวเพราะความหนกของธรรมอนยงหรออยางไร ?ถวายพระพร มหาบพตร ในทนมเกวยน ๒ เลม เตมดวยรตนะจนเสมอขอบเกวยน เขาเอารตนะจากเกวยนเลมหนง มาเตมใสในเกวยนอกเลมหนง มหาบพตร เกวยนเลมนนจะรองรบรตนะของเกวยนทงสองเลมไดบางหรอหนอ. ไมไดเลยทาน แมคมของเกวยนนนกจะแตก แมเพลาของเกวยนนนกจะทาลาย แมกงของเกวยนนนกจะหกลงไป แมเพลาของ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 162เกวยนนนกจะแตกรป. มหาบพตร เกวยนพงเพราะความหนกของรตนะ มากเกนไปหรอหนอ. ใชสทาน. มหาบพตร แผนดนสนสะเทอนกเพราะความหนกของธรรมอนยง ฉนนนเหมอนกนแล. มหาบพตร อนงเลา เหตนทานประมวลมากเพอแสดงพระพละของพระพทธเจาทงหลาย ขอพระองคโปรดสดบเหตแมอยางอนอก อนเปนเหตทาใหพระพทธเจา ๒ พระองค ไมอบตในสมยเดยวกน มหาบพตรผวาพระพทธเจา ๒ พระองค พงอบตในขณะเดยวกนไซร บรษทกจะพงววาทกน จะพงเกดเปน ๒ ฝายวา พระพทธเจาของพวกทาน พระ-พทธเจาของพวกเรา มหาบพตร ความววาทยอมเกดแกบรษทของพวกอามาตยผเขมแขง ๒ พวก ยอมเกดเปน ๒ ฝายวา อามาตยของพวกทานอามาตยของพวกเรา ดงนฉนใด มหาบพตร ขอนกฉนนนเหมอนกนแหละ ถาพระสมมาสมพทธเจาพงอบตในคราวเดยวกน ๒ พระองคไซรบรษทกจะพงเกดความววาทกน จะพงเกดเปน ๒ ฝายวา พระพทธเจาของพวกทาน พระพทธเจาของพวกเรา ดงน . ขอพระองคโปรดทรงสดบเหตขอแรกอน เปนเหตใหพระสมมาสมพทธเจา ไมอบตในคราวเดยวกน ๒ พระองค. ขอพระองคโปรดทรงสดบเหตแมขออนยงขนไป อนเปนเหตใหพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค ไมอบตในคราวเดยวกน มหาบพตรถาวา พระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค จะพงอบตในคราวเดยวกนคาทวา พระพทธเจาเปนเอกอครบคคลกจะพงผดไป คาทวา พระพทธเจาทรงเจรญทสด ฯลฯ พระพทธเจาทรงประเสรฐทสด พระพทธเจาทรงสงสด พระพทธเจาทรงลาเลศ พระพทธเจาไมมผเสมอ พระพทธเจา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 163ไมมคนเปรยบ พระพทธเจาไมมคนเทยบ พระพทธเจาไมมบคคลเทยมถง ดงนนน กจะพงผดไป. มหาบพตร ขอพระองคโปรดทรงทรามเหตอน เปนเหตใหพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค ไมทรงอบตในคราวเดยวกนแมนแล โดยใจความเถด. มหาบพตร กอกอยางหนง ขอทพระพทธเจาพระองคเดยวเทานนอบตขนในโลกนนเปนสภาพปกตของพระพทธเจาทงหลาย. เพราะเหตไร. เพราะคณของพระสพพญพทธเจาทงหลายเปนเหตใหญ. มหาบพตร แมสงอนใดชอวาเปนของใหญ สงนนกมเพยงอยางเดยวเทานน. มหาบพตรแผนดนเปนของใหญ แผนดนนนกมผนเดยว สาครใหญกมแหงเดยวขนเขาสเนรใหญกมลกเดยว อากาศใหญกมหวงเดยว พระพรหมใหญมองคเดยว พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาใหญมพระองคเดยว พระ-ตถาคตอรหนตสมมาพทธเจาเปนตนเหลานน อบตในทใด ในทนนคนพวกอนยอมไมมโอกาส เพราะฉะนน พระตถาคตอรหนตสมมาสม-พทธเจาพระองคเดยวเทานน อบตขนในโลก. ทานพระนาคเสน ปญหาพรอมทงเหตอนเปนขออปมาทานกลาวดแลวละ. บทวา เอตสสาย โลกธาตยา คอในจกรวาลเดยว ในตอนตนทานถอเอาหมนจกรวาลดวยคา ( วาโลกธาตหนง ) น. แมหมนจกรวาลนน กควรกาหนดเองเพยงจกรวาลเดยวเทานน. ดวยวา พระพทธเจาทงหลายเมอจะอบต ยอมอบตในจกรวาลนเทานน กเมอหามสถานทอบตไว พระพทธเจาทงหลายจงไมอบตในจกรวาลอน ๆ นอกจากจกรวาลน เพราะเหตนน สถานทอบตอน ๆ ยอมเปนอนหามเดดขาด(คอจะอบตทอนไมได).

จบอรรถกถาวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 164 วรรคท ๒

วาดวยฐานะและอฐานะ

[๑๖๓] ดกอนภกษทงหลาย ขอทพระเจาจกรพรรด ๒ พระองคจะพงเสดจอบตขนพรอมกนในโลกธาตเดยวกนนน มใชฐานะ มใชโอกาสจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทพระเจาจกรพรรดพระองคเดยวจะพงเสดจอบตขนในโลกธาตอนหนง เปนฐานะทจะดได. [๑๖๔] ดกอนภกษทงหลาย ขอทสตรจะพงเปนพระอรหนต-สมมาสมพทธเจานน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลายแตขอทบรษจะพงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจานน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๕] ดกอนภกษทงหลาย ขอทสตรจะพงเปนพระเจาจกร-พรรดนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบรษจะพงเปนพระเจาจกรพรรดนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๖] ดกอนภกษทงหลาย ขอทสตรจะพงเปนทาวสกกะ ฯลฯจะพงเปนมาร ฯลฯ จะพงเปนพรหมนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย ขอทบรษจะพงเปนทาวสกกะ ฯลฯ จะพงเปนมาร ฯลฯ จะพงเปนพรหมนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๗] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนนาปรารถนา นาใครนาพอใจ แหงกายทจรต จะพงเกดขนนน ม ใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใครไมนาพอใจ แหงกายทจรต จะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 165 [๑๖๘ ] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงวจทจรต จะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใครไมนาพอใจ แหงวจทจรต จะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๙] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนนาปรารถนา นาใครนาพอใจ แหงมโนทจรต จะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงมโนทจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได.

จบวรรคท ๑

อรรถกถาวรรคท ๒๑

ในบทวา อปพพ อจรม น กาลกอนแตจกรรตนะปรากฏ ชอวา ปพพ กอนภายหลงแตจกรรตนะนนนนแลอนตรธาน ชอวาจรม ภายหลง ในคานน จกรรตนะอนตรธานยอมม ๒ ประการ คอพระเจาจกรพรรดสวรรคตหรอทรงผนวช. กแตวาการอนตรธานนนจะอนตรธานในวนท ๗ แตการสวรรคตหรอแตการทรงผนวช. เบองหนาแตนนไป ไมหามการปรากฏขนแหงพระเจาจกรพรรด. ถามวา กเพราะเหตไร พระเจาจกรพรรดจงไมทรงอบตพรอมกน๒ พระองคในจกรวาลเดยวกน ? ตอบวา เพราะจะตดการววาท เพราะไมนาอศจรรย และเพราะจกรรตนะมอานภาพมาก. ดวยเหตวา พระเจาจกรพรรด ๒ พระองคทรงอบตขน ความววาทกจะพงเกดขนวา พระ-

๑. บาลขอ ๑๖๓-๑๖๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 166ราชาของพวกเราเปนใหญ พระราชาของเรา (ตางหาก) เปนใหญและจะพงไมนาอศจรรยดวยสาคญวา เปนจกรพรรดในทวปเดยว เปน จกรพรรดในทวปเดยว อนง ความมอนภาพมากของจกรรตนะทสามารถมอบความเปนใหญใหในมหาทวปทง ๔ มทวปนอยสองพนเปนบรวารแมนนกจะเสอมไป. พระเจาจกรพรรด ๒ พระองค ไมอบตในจกรวาลเดยวกนกเพราะจะตดความววาท ๑ เพราะไมนาอศจรรย ๑ และเพราะจกรรตนะมอานภาพมาก ๑ ดวยประการฉะน ในบทเหลานวา ย อตถ อรห อสส สมมาสมพทโธ ดงนพทธภาพความเปนพระพทธเจาทสามารถใหสพพญคณเกดแลวรอขนสตวออกจากโลกจงพกไวกอน. สตรแมเพยงตงความปรารถนา กยอมไมสาเรจพรอม ( เปนพระพทธเจา ). เหตเปนเครองตงความปรารถนาใหสาเรจเหลาน คอ มนสสตต ลงคสมปตต เหต สตถารทสสน ปพพชขา คณสมราตต อธการโร จ ฉนตตรา อฏธมนสโนธานา อภนหาโร สมชฌต. อภนหารยอมสาเรจเพราะประชมธรรม ๘ ประ- การ คอ ความเปนมนษย ๑ ความถงพรอมดวย เพศ (บรษ) ๑ เหต (คออปนสยอนเปนเหต สรางกศลมาก) ๑ การไดพบพระคาสดา ๑ การ ไดบรรพชา ๑ ครามถงพรอมดวยคณ (มฌาน สมาบตเปนตน) ๑ อธการ (คอบญญา- ภสมภารอนยงเชนบาเพญปญจมหาบรจาค) ๑ ความเปนผมฉนทะ (ในพระโพธญาณ) ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 167 สตรไมสามารถทาแมปณธาน คอการตงความปรารถนาดงกลาวมานใหสาเรจได พทธภาพความเปนพระพทธเจาจะมไดแตไหน เพราะเหต นน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ขอทสงสมบญพระอรหนตสมมาสมพทธเจานน มใชฐานะ มใชโอกาส. การสงสมบญอนบรบรณโดยอาการทงปวงเทานน ยอมทาอตภาพอนสมบรณดวยอาการทงปวงใหบงเกดเพราะเหตนน บรษจงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาได. แมในบททวา น อตถ ราชา อสส จกกวตต ดงนเปนตนมอธบายวา เพราะเหตทลกษณะทงหลายของสตรไมครบถวน เพราะสตรไมมของลบอนเปนวตถทตงอยในฝก รตนะ ๗ ประการกไมถงพรอมเพราะไมมอตถรตนะ ทงอตภาพอนยงกวามนษยทงปวงกไมม ฉะนนจงตรสวา ขอทสตรจะพงเปนพระเจาจกรพรรดนน มใชฐานะ มใชโอกาส ดงน . อนง เพราะเหตฐานะทง ๓ มความเปนทาวสกกะเปนตน เปนฐานะสงสง สวนเพศสตรเปนเพศตา ฉะนน สตรนนจงเปนทาวสกกะเปนตน ไมสาเรจเดดขาด. ถามวา แมเพศบรษกไมมในพรหมโลกเหมอนเพศสตรมใชหรอ. เพราะฉะนน จงไมควรกลาววา ขอทบรษพงครอบครองความเปนพรหมนน เปนฐานะทจะมได ตอบวา ไมควรกลาวหามได. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะบรษในโลกนบงเกดในพรหมโลกนนได. กในบทวา พรหมตต ทานหมายเอาความเปนทาวมหาพรหม.อนง สตรบาเพญฌานโลกน กระทากาละ (ตาย) ไปแลว ยอม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 168เขาถงความเปนสหายแหงพวกพรหมปารสชชา (พรหมทเปนบรษท) ไมเขาสงความเปนทาวมหาพรหม สวนบรษไมพงกลาววาไมเกดในพรหมโลกนนอนง ในพรหมโลกนน แมเพศทงสองจะไมม พรหมทงหลายกมสณฐานทรวดทรงเหมอนบรษทงนน ไมมสณฐานทรวดทรงเหมอนสตรเลย เพราะฉะนน พระดารสทตรสไวนน เปนตน เปนอนตรสไวดแลวนนแล. ในบทวา กายทจจรตสส เปนตน มอธบายวา พชสะเดาและบวบขม ยอมไมทาผลมรสหวานใหบงเกด ไดแตทาผลอนมรสไมนาชอบใจไมมรสหวานใหบงเกดอยางเดยว ฉนใด กายทจรตเปนตน ยอมไมทาผลอนมรสอรอยใหบงเกด ยอมทาผลอนไมอรอยเทานนใหบงเกด ฉนนน พชออยและพชขาวสาลยอมใหผลมรสหวานอรอยทงนนใหบงเกดยอมไมทาผลทไมแชมชน ผลเผดรอนใหบงเกด ฉนใด กายสจรตเปนตน ยอมทาวบากผลอนอรอยทงนนใหบงเกด ไมทาผลทไมอรอยใหบงเกด ฉนนน. สมจรงดงพระดารสทตรสไววา ยาทส วปเต พช ตาทส ลภเต ผล กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก คนหวานพชเชนใด ยอมไดผลเชนนน คน สาเหตด ยอมไดผลด สวนคนทาเหตชว ยอมไดผลชว. เพราะฉะนน จงตรสพระดารสมอาทวา อฏานเมต ภกขเวอนวกาโส ย กายทจจรตสส ดงน . ความเปนผมความพรอมเพรยง ๕ อยาง คอ ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยการสงสม ๑ ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยเจตนา ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 169ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยกรรม ๑ ความเปนผมความพรอม เพรยงดวยวบาก ๑ ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยความปรากฏ ๑ชอวาเปนผมความพรอมเพรยง ในบทวา กายทจจรตสมงค ดงนเปนตน. บรรดาความเปนผมความพรอมเพรยง อยางนน ความเปนผมความพรอมเพรยงในขณะสงสมกศลกรรมและอกศลกรรม ทานเรยกวาความเปนผพรอมเพรยงดวยการสงสม. ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยเจตนากเหมอนกน. กสตวทงหลายยงไมบรรลพระอรหตเพยงใดสตวแมทงหลาย ทานกเรยกวาเปนผพรอมเพรยงดวยเจตนา เพราะเปนผพรอมเพรยงดวยเจตนาทสะสมเอาไวในกาลกอนเพยงนน นชอวาความเปนผมความพรอมเพรยงดวยเจตนา. สตวแมทงปวง ทานเรยกวาเปนผมความพรอมเพรยงดวยธรรมเพราะหมายเอากรรมทควรแกวบากซงไดสะสมเอาไวในกาลกอน ตราบเทาทยงไมบรรลพระอรหต นชอวาความเปนผพรอมเพรยงดวยกรรม. ความเปนผพรอมเพรยงดวยวบาก พงทราบเฉพาะในขณะแหงวบากเทานน. กสาหรบเหลาสตวทจตจากภพนน ๆ ไปเกดในนรกกอนนรกยอมปรากฏโดยอาการปรากฏทงหลายมเปลวไฟและหมอโลหกมภเปนตน. สาหรบเหลาสตวผจะตองถงความเปนคพภไสยกสตว ครรภของมารดายอมปรากฏ. สาหรบเหลาสตวผจะเกดในเทวโลก เทวโลกยอมปรากฏโดยอาการทปรากฏตนกลปพฤกษและวมานเปนตน อปบตนมตยอมปรากฏอยางน ดงกลาวมาฉะน ตราบเทาทเหลานนยงไมบรรลพระ-อรหต ดงนน ความทสตวเหลานนยงไมพนจากความปรากฏแหงอปบต-นมตน จงชอวาความเปนผพรอมเพรยงดวยความปรากฏ ความเปนผ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 170พรอมเพรยงดวยความปรากฏนนไมแนนอน. สวนความเปนผมความ พรอมเพรยงทเหลอ ( ๔ ประการ) แนนอน. จรงอย แมเมอนรกปรากฏขนแลว เทวโลกกปรากฏขนได แมเมอเทวโลกปรากฏขนแลวนรกกปรากฏขนได แมเมอมนษยโลกปรากฏแลว เดยรฉานกาเนดกปรากฏได และแมเมอเดยรฉานกาเนดปรากฏแลว มนษยโลกกปรากฏขนไดเหมอนกน. ในขอนน มเรองดงตอไปนเปนตวอยาง :- ไดยนวา มพระธรรมกถกรปหนง ชอวา โสณเถระ อยในเขลวหาร ใกลเชงเขาโสณคร. บดาของทานชอวา สนขราชก. พระ-เถระแมจะหามบดากไมสามารถจะใหอยในความสงวรได คดวา คนผ ยากไรอยาฉบหายเสยเลย ดงน จงใหทานบดาบวชในตอนแกทงทไมอยากบวช. นรกปรากฏแกทานผนอนอยบนทนอนสาหรบคนปวย. พวกสนขตวใหญ ๆ มาจากเชงเขาโสณคร รมลอมทาทดงจะกดกน. ทานกลวตอมรณภยจงกลาววา พอโสณะ หามท พอโสณะ หามท. พระโสณะถามวา หามอะไร ทานมหาเถระ. พระเถระผบดาพดวา พอไมเหนหรอแลวบอกเรองราวนน. พระโสณเถระคดวา บดาของคนเชนเรา จกเกดในนรกไดอยางไรเลา แมเรากจกเปนทพงของทาน ดงนแลว จงสงสามเณรทงหลายใหนาดอกไมนานาชนดมา แลวทาเครองบชาทตงกบพนและเครองบชาบนแทน ทลานพระเจดและลานโพธ แลวใหบดานงบนเตยง พดวา เครองบชาน พระมหาเถระทาเพอประโยชนแกทาน ทานจงกลาววา ขาแตพระผมพระภาคเจา เครองบรรณาการของคนยากนเปนของขาพระองค ดงน แลวถวายบงคมพระผมพระภาคเจา ทาจตให

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 171เลอมใสเถด. พระมหาเถระเหนเครองบชาแลวจงกระทาตามนน ทาจต ใหเลอมใสแลว ในขณะนนเองเทวโลกปรากฏแกทาน สวนนนทวนสวนจตรลดาวน สวนมสกวน และวมานทงหลาย กบทงเทพนกฟอนราไดเปนประหนงวาหอมลอมอย. พระมหาเถระพดวา หลกไป พอโสณะ.พระโสณะถามวา นเรองอะไรกน. พระมหาเถระพดวา นนมารดาของลกกาลงมา. พระเถระคดวา สวรรคปรากฏแกพระมหาเถระแลว. พงทราบวา ความเปนผพรอมเพรยงดวยการปรากฏ ยอมไมแนนอนตว ประการอยางน. ในควานเปนผพรอมเพรยงเหลาน คาวาความเปนผพรอมเพรยงดวยกายทจรต ดงนเปนตน ตรสไวในทน กดวยอานาจความพรอมเพรยงดวยการสงสม เจตนา และกรรม และดวยอานาจความเปนผพรอมเพรยงดวยกายทจรต. ในคาวา ความเปนผพรอมเพรยงดวยกายทจรตเปนตนนน ทานอาจารยพวกหนงกลาววา ในขณะใด เขาสงสมเอากรรมไว ในขณะนนแหละไมหามสวรรคสาหรบเขา.สวนอาจารยอกพวกหนงกลาววา ธรรมดากรรนอนเปนเครองประมวลมาไดวาระคอคราวใหวบากบาง ไมไดบาง มอย ในเรองกรรมอนเปนเครองประมวลมานนโนกาลใด กรรมไดวาระไหวบากในกาลนนเทานนจงหามสวรรคสาหรบเขา. คาทเหลอในททกแหง มเนอความงายทงนน.

จบอรรถกถาวรรคท ๒ จบอรรถกถาอฏฐานบาล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 172 วรรคท ๓๑

วาดวยฐานะและอฐานะ

[๑๗๐] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงกายสจรตจะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนนาปรารถนานาใคร นาพอใจ แหงกายสจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๑] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนไมนาปรารถนาไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงวจสจรตจะพงเกดขนนน มใชฐานะมใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนนาปรารถนานาใคร นาพอใจ แหงวจสจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมไค. [๑๗๒ ] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอน ไมนาปรารถนาไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงมโนสจรตจะพงเกดขนนน มใชฐานะมใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนนาปรารถนานาใคร นาพอใจ แหงมโนสจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๓] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอมดวยกายทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะความเพยบพรอมดวยกายทจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะมใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวยกายทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาตนรก เพราะความเพยบพรอมดวยกายทจรตเปนเหต เปนปจจยนนเปนฐานะทจะมได.

๑. วรรคท ๓ ไมมอรรถกถาแก.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 173 [๑๗๔] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยวจทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะความเพยบพรอมดวยวจทจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวยวจทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความเพยบพรอมดวยวจทจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๕] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอมดวยมโนทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะความเพยบพรอมดวยมโนทจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวยมโนทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกเพราะความเพยบพรอมดวยมโนทจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๖] ดกอนภกษทงหลาบ ขอทบคคลผมความเพยบพรอมดวยกายสจรต เมอแตกกายตายไป พงเชาถงอบาย ทคต วนบาตนรก เพราะความเพยบพรอมดวยกายสจรตเปนเหต เปนปจจยนนมใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวยกายสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะความเพยบพรอมดวยกายสจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได.

จบวรรคท ๓ จบอฏฐานบาล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 174 [๑๗๗] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอมดวยวจสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกเพราะความเพยบพรอมดวยวจสจรตเปนตน เปนปจจยนน มใชฐานะมใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพรยบพรอม ดวยวจสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะความเพยบพรอมดวยวจสจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๘] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอมดวยมโนสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาตนรก เพราะความเพยบพรอมดวยมโนสจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวยมโนสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะความเพยบพรอมดวยมโนสจรตเปนเหต เปนปจจยนนเปนฐานะทจะมได. จบวรรคท ๓ จบอฏฐานบาล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 175 เอกธมมาทบาล นยอน

วรรคท ๑

วาดวยอนสสต ๑๐ [๑๗๙] ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงทบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสรเพอนพพาน ธรรมอยางหนงคออะไร คอพทธานสสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงนแล อนบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน. [๑๘๐] ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงทบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสรเพอนพพาน ธรรมอยางหนงคออะไร คอธมมานสสต. . . .สงฆานสสต...สลานสสต . . . . จาคานสสต. . . เทวตานสสต . . . อานาปานสต. . . .มรณสต . . . . กายคตาสต.. . อปสมานสสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงนแล อนบคคลเจรญแลว การทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอความดบ เพอความสงบเพอความระยง เพอความตรสร เพอนพพาน. จบวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 176 อรรถกถาเอกธมมาทบาล

อรรถกถาวรรคท๑ ๑ พงทราบวนจฉยในเอกธรรมบาล ตอไป. ความเปนธรรมอยางหนง ชอวาเอกธรรม ธรรมอยางหนง. บทวาเอกนตนพพทาย ไดแก เพอประโยชนแกความหนาย คอ เพอประโยชนแกความเบอระอาในวฏฏะโดยสวนเดยว. บทวา วราคาย ไดแก เพอประโยชนแกการคลายกาหนดในวฏฏะ. อกอยางหนง เพอสารอก คอเพอความไปปราศแหงกเลสทงหลายมราคะเปนตน. บทวา นโรธายไดแก เพอความดบกเลสทงหลายมราคะเปนตน คอ เพอประโยชนแกการทากเลสมราคะ เปนตน มใหดาเนนตอไป. อกอยางหนง เพอประ-โยชนแก การดบวฏฏะ. บทวา อปสมาย เพอประโยชนแกการเขาไปสงบกเลส. บทวา อภญญาย คอ เพอประโยชนแกการยกขนสไตร-ลกษณ มความไมเทยงเปนตนแลวรยง. บทวา สมโพธาย ไดแกเพอประโยชนแกการตรสรสจจะทง ๔. อกอยางหนง คอ เพอประโยชนแกการแทงตลอดญาณในมรรคทง ซงพระองคตรสไวอยางนวา ญาณในมรรคทง ๔ เราเรยกวา โพธ การตรสร. บทวา นพพานาย ไดแกเพอประโยชนแกการทาใหแจงพระนพพานซงหาปจจย ( ปรงแตง )มได. พระผมพระภาคเจาตรสพรรณนา พทธธานสสตกรรมฐาน ดวยบททง ๗ น ดวยประการดงน เพราะเหตไร. เพราะพระองคเปน

๑. บาลขอ ๑๗๙-๑๘๐.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 177บณฑต ตรสพรรณนาไวเพอใหมหาชนเกดความอตสาหะ เหมอนพอคา ชอวาวสกณฏกะผคานาออยงบฉะนน. คฬวาณชพอคานาตาลกอน ชอวาวสกณฏกวาณช พอคานาออยงบ. ไดยนวา พอคานน ไดบรรทกสนคามนาตาลกอนและนาตาลกรวดดวยเกวยนแลว ไปยงหมบานชายแดงแลวรองโฆษณา (ขาย) วาพวกทานจงมาซอเอา วสกณฏกะไป พวกทานจงมาซอเอาวสกณฏกะไปดงน. ฝายพวกชาวบาน ครนฟงคาโฆษณาแลว จงคดกนวา ชอวายาพษเปนกอน กมพษรายแรง ผใดเคยวกนกอนยาพษนน ผนนยอมตาย,แมหนาม (ทมพษ) แทงแลว กยอมตาย, สนคาแมทงสองเหลานนกเปนกอนแขง ๆ. บรรดาสนคาทเปนกอนแขง ๆ เหลานน จะมอานสงสอะไร ดงนแลว ใหปดประตเรอนและไลใหเดก ๆ หลบหนไป. พอคาเหนเหตนนแลวคดวา พวกชาวบานเหลาน ไมเขาใจในถอยคา เอาละเราจะใหพวกเขาซอสนคาไป ดวยอบาย ดงนแลว จงรองโฆษณาวาพวกทานจงมาซอสนคาอรอยมากไป พวกทานจงมาซอสนคาดมากไปพวกทานจะไดนาตาลงบ นาออย นาตาลกรวดอนมราคาแพงไป พวกทานจะซอแมดวยทรพยมมาสกเกาหรอกหาปณะเกาเปนตนกได. พวกชาวบานครนฟงคาโฆษณานนแลว ตางกชนชมยนด จบกลมกนเปนพวก ๆไปใหทรพยมลคาคาสง ซอเอาสนคามาแลว. ในเรองกรรมฐานนน พระผมพระภาคเจาตรสสอนกรรมฐานมพทธานสสตเปนอารมณ เปรยบเหมอนพอคาชอวาวสกณฏกะโฆษณาวา พวกทานจงซอเอาวสกณฏกะไป ดงน. การททรงกระทามหาชนใหเกดความอตสาหะในกรรมฐานนน ดวยการตรสสรรเสรญคณของพทธา-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 178นสสตกรรมฐานดวยบททง ๗ น เปรยบเหมอนพอคากลาวสรรเสรญคณ วสกณฏกะ ทาใหมหาชนเกดอตสาหะเพอตองการจะซอเอาวสกณฏกะนนฉะนน. ปญหาวา กตโม เอกธมโม ดงน เปนกเถตกมยตาปจฉา คาถามทพระองคตรสถามเพอทรงตอบดวยพระดารสวา พทธานสสต น เปนชอของอนสสตซงเกดขนเพราะปรารภพระพทธเจาเปนอารมณ. กพทธา-นสสตกรรมฐานนนนนเปน ๒ อยาง คอเปนประโยชนแกการทาจตใหราเรง และเปนประโยชนแกวปสสนา. คาทกลาวนน เปนอยางไร. คอ ในขณะใดภกษเจรญอสภสญญาในอสภารมณ จตตปบาทถกกระทบกระทง เออมระอา ไมแชมชนไมไปตามวถ ซดสายไปทางโนนทางน เหมอนโคโกงฉะนน ในขณะนนจตตปบาทนนละกรรมฐานเดมเสย แลวระลกถงโลกยคณและโลกตร-คณของพระตถาคตโดยนยวา อตป โส ภควา ดงนเปนตน. เมอภกษนนระลกถงพระพทธเจาอย จตตปบาทยอมผองใส ปราศจากนวรณ.ภกษนนฝกจตนนอยางนนแลวจงมนสการกรรมฐานเดมนนแหละอก. ถามวา มนสการกรรมฐานเดมอกอยางไร. ตอบวา มนสการกรรม-ฐานเดม เหมอนบรษกาลงตดตนไมใหญเพอตองการเอาไปทาชอฟาเรอนยอด เมอคมขวานบนไปเพราะเพยงตดกงและใบไมเทานน แมเมอไมอาจตดตนไมใหญได กไมทอดธระ ไปโรงชางเหลกใหทาขวานใหคม แลวพงตดตนไมใหญนนอกฉนใด พงทราบขออปไมยนฉนนน ภกษฝกจตดวยอานาจพทธานสสตอยางนไดแลว จงมนสการถงกรรมฐานเดมอก ทาปฐมฌานมอสภเปนอารมณใหเกดขน พจารณาองคฌานทงหลาย ยอมหยง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 179ลงสอรยภมไดอยางนน. พทธานสสตกรรมฐานยอมเปนประโยชนแกการทาจตใหราเรง ดวยประการอยางนกอน. กในกาลใด ภกษนนระลกถงพทธานสสตแลว ตามระลกถงโดยนยเปนตนวา โก อย อตป โส ภควา แปลวา บคคลผนคอใครแมเพราะเหตน บคคลผนน คอ พระผมพระภาคเจา ดงนเปนตน.กาหนดอยวาเขาเปนสตรหรอเปนบรษ เปนเทวดา มนษย มาร พรหมคนใดคนหนงหรอ กไดเหนวา ผนหาใชใครอนไม จตทประกอบดวยสตเทานนระลกได ดงน แลวกาหนดอรปวา กจตนนนแล วาโดยขนธเปนวญญาณขนธ เวทนาทสมปยตดวยจตนน เปนเวทนาขนธ สญญาอนสมปยตดวยจตนน เปนสญญาขนธ ธรรมมผสสะเปนตน ทเกดพรอมกน เปนสงขารขนธ (รวมความวา) ขนธ ๔ เหลาน เปนอรปขนธแลวคนหาทอาศยของอรปนน กไดพบหทยวตถ จงพจารณามหาภตรปทง ๔ อนเปนทอาศยของอรปนน และอปาทารปทเหลอ ซงอาศยมหาภตรปนนเปนไป แลวกาหนดรปและอรปโดยสงเขปวา นเปนรปอนกอนเปนอรป และกาหนดทกขสจในขนธ ๕ โดยเปนประเภทอกวาโดยยอขนธแมทง ๕ เหลานเปนทกขสจ ดงน ในเบองตนกาหนดสจจะทง ๔ อยางนวา ตณหาเปนทเกดของทกขนนเปนสมทยสจ ความดบของทกขนนเปนนโรธสจ ปฏปทาเปนเครองรความดบเปนมรรคสจแลวกาวลงสอรยภมโดยลาดบ. ในกาลนน กรรมฐานนทงหมดยอมชอวาเปนประโยชนแกวปสสนา. ในบทวา อย โข เปนตน พงทราบวาระแหงอปปนา โดยนยดงกลาวแลวนนแล.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 180 แมในธมมานสสตเปนตน กมนยนเหมอนกน. กในขอทวาดวยธมมานสสตนน มความหมายของถอยคาดงตอไปน :- อนสสตทเกดขนเพราะปรารภพระธรรม ชอวา ธมมานสสต. คาวา ธมมานสสตน เปนชอของสตซงมพระธรรมคณทพระองคตรสไวดแลวเปนตนเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภพระสงฆ ชอวา สงฆานสสต.คาวา สงฆานสสต น เปนชอของสตซงมพระสงฆคณมความเปนผปฏบตดแลวเปนตนเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภศล ชอวา สลานสสต. คาวาสลานสสต น เปนชอของสตอนมคณของศลมความมศลไมขาดเปนตนเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภจาคะการบรจาค ชอวา จาคานสสต.คาวา จาคานสสต น เปนชอของสตอนมความเปนผมทานอนตนบรจาคแลวเปนตนเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภเทวดา ชอวา เทวตานสสต.คาวา จาคานสสต น เปนชอของสตอนมศรทธาของตนเปนอารมณโดยตงเทวดาไวในฐานะเปนสกขพยาน. สตทเกดขนเพราะปรารภลมหายใจเขาออก ชอวา อานาปานสต.คาวา อานปานสต น เปนชอของสตอนมลมหายใจเขาและลมหายใจ ออกเปนนมตเปนอารมณ. สตทเกดขนเพราะปรารภความตาย ชอวา มรณสต. คาวามรณสต น เปนชอของสตอนมการตดขาดชวตนทรยเปนอารมณ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 181 เมอควรจะกลาววาสตทเปนไปสรปกายอนตางดวยผมเปนตน หรอทเปนไปในกาย ชอวา กายคตา, กายคตาดวย สตนนดวย ชอวากายคตสต แตทานไมทาการรสสะใหสน กลบกลาววา กายคตาสต ดงน คาวา กายคตาสต น เปนชอของสตอนมสวนของกายมผมเปนตนเปนนมตเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภความเขาไปสงบระงบ ชอวา. อป-สมานสสต. คาวา อปสมานสสต น เปนชอของสตอนมความเขาไปสงบระงบ ทกขทงปวงเปนอารมณ. อกอยางหนง ความเขาไปสงบระงบม ๒อยาง คอ อจจนตปสมะ ความเขาไปสงบระงบโดยสดยอด และขยปสมะความเขาไปสงบระงบโดยความสนกเลส. ใน ๒ อยางนน พระนพพานชอวาความสงบระงบโดยสดยอด มรรคชอวาความสงบระงบโดยความสนกเลส. ความหมายในอธการนมวา สตอนเกดขนแกผระลกถงความสงบระงบแมทงสองน ดวยประการอยางน ชอวา อปสมานสสต. ในกรรมฐาน ๑๐ เหลาน กรรมฐาน ๓ อยางน คอ อานาปานสตมรณสต กายคตาสต ยอมเปนประโยชนแกวปสสนาอยางเดยว กรรมฐานทเหลอ ๗ อยาง เปนประโยชนแกการทาจตใหราเรงดวย เปนประโยชนแกวปสสนาดวย ดวยประการฉะน.

จบอรรถกถาวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 182 วรรคท ๒

วาดวยมจฉาทฏฐและสมมาทฏฐ [๑๘๑] ดกอนภกษทงกลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน หรออกศล-ธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง เหมอนกบ-มจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนผดอกศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง. [๑๘๒] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน หรอกศลธรรม ทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง เหมอนกบสมมา-ทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนชอบ กศล-ธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง. [๑๘๓] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมเกด ไมเกดขน หรอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเสอมไป เหมอนกบมจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนผด กศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขน และกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเสอมไป. [๑๘๔] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 183ขอหนง ซงเปนเหตใหอกศลธรรมทยงไมเกด ไมเกดขน หรออกศลธรรม ทเกดขนแลว ยอมเสอมไป เหมอนกบสมมาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนชอบ อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเสอมไป. [๑๘๕] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหมจฉาทฏฐทยงไมเกดขน เกดขนหรอมจฉาทฏฐทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน เหมอนกบการทาในใจโดยแยบคายนเลยดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลทาในใจโดยไมแยบคาย มจฉาทฏฐทยงไมเกด ยอมเกดขน และมจฉาทฏฐทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน. [๑๘๖] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหสมมาทฏฐทยงไมเกด เกดขน หรอสมมาทฏฐทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน เหมอนการทาในใจโดยแยบคายนเลยดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลทาในใจโดยแยบคาย สมมาทฏฐทยงไมเกด ยอมเกดขน และสมมาทฏฐทเกดขนแลว ยอมดเจรญยงขน. [๑๘๗] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหสตวทงหลายเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เหมอนกบมจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลายสตวทงหลายผประกอบดวยมจฉาทฏฐ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. [๑๘๘] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 184ขอหนง ซงเปนเหตใหสตวทงหลายเมอแตกกายแตกตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค เหมอนกบสมมาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย สตวทงหลายผประกอบดวยสมมาทฏฐ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. [๑๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนผด ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไปเพอผลทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาชอบใจ ไมเปนประโยชนเกอกล เพอทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเลวทราม ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนเมลดสะเดากด เมลดบวบขมกด เมลดนาเตาขมกด บคคลหมกไวในดนทชมชน รสดน รสนาทมนถอเอาทงหมด ยอมเปนไปเพอความเปนของขม เพอเผดรอน เพอไมนายนดขอนนเพราะเหตไร เพราะพชเลว ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนผดธรรมทงหมดนน ยอมเปนไปเพอผลทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาชอบใจ ไมเปนประโยชนเกอกล เพอทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเลวทราม ฉนนนเหมอนกนแล. [๑๙๐] ดกอนภกษทงหลาย กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทาน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 185ใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนชอบ ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไป เพอผลทนาปารถนา นาใคร นาชอบใจ เพอประโยชนเกอกล เพอความสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเจรญ ดกอนภกษทงหลายเปรยบเหมอนพนธออยกด พนธขาวสาลกด พนธผลจนทนกด บคคลหมกไวในดนทชมชน รสดน รสนาทมนถอเอาทงหมด ยอมเปนไปเพอความเปนของหวาน นายนด นาชนใจ ขอนนเพราะเหตไร เพราะพชพนธด ฉนใด กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนชอบ ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไปเพอผลทนาปรารถนา นาใคร นาชอบใจ. เพอประโยชนเกอกล เพอความสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเจรญ ฉนนนเหมอนกนแล. จบวรรคท ๒

อรรถกถาวรรคท ๒๑

ในวรรคท ๒ พงทราบวนจฉยตอไปน. บทวา มจฉาทฏ น เปนชอของทฏฐแมทง ๖๒. บทวามจฉาทฏ กสส ไดแก บคคลผประกอบดวยทฏฐนน. บทวา สมมาทฏ น เปนชอของสมมาทฏฐแมทง ๕ ประการ.บทวา สมมาทฏ กสส ไดแก บคคลผประกอบดวยสมมาทฏฐนน.

๑. บาลขอ ๑๘๑ - ๑๙๐

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 186 การทาในใจโดยไมมอบาย ชอวา การทาในใจโดยไมแยบคาย.การทาในใจโดยอบาย ชอวา การทาในใจโดยแยบคาย. ในการทาในใจโดยไมแยบคายและแยบคายนน เมอทาในใจโดยไมแยบคาย มจฉา-ทฏฐทยงไมเคยเกด ยอมเกดขน สวนทเกดขนแลว ยอมเจรญ จนถงการปฏสนธโดยแนนอน. เนอแนนอนแลว มจฉาทฏฐชอวาเจรญแลว.เมอทาในใจโดยแยบคาย สมมาทฏฐทยงไมเคยเกด ยอมเกดขน สวนทเกดขนแลว ยอมเจรญมากขน จนถงพระอรหตมรรค. เมอบรรลพระ-อรหตผลแลว สมมาทฏฐชอวาเปนอนเจรญมากแลว. ในบทวา มจฉาทฏ ยา ภกขเว สมนนาคตา สตตา นพงทราบวนจฉย ดงน :- มจฉาทฏฐบางอยางหามสวรรคดวย หามมรรคดวย. บางอยางหามมรรคเทานน ไมหามสวรรค. บางอยางไมหามทงสวรรค ไมหามทงมรรค. บรรดามจฉาทฏฐเหลานน มจฉาทฏฐ ๓ อยางน คอ อเหตกทฏฐอกรยทฏฐ นตถกทฏฐ หามสวรรค และหามมรรค. อนตคาหกมจฉาทฏฐ มวตถ ๑๐ หามมรรค แตไมหามสวรรค. สกกายทฏฐ มวตถ ๒๐ ไมหามสวรรค ไมหามมรรค. แตปฏเสธวธนแลววา ธรรมดาทฏฐโดยทสดกาหนดเอาสกกายทฏฐซงมวตถ ๒๐ประการ ชอวาสามารถนาไปสสวรรค ไมม ยอมทาใหจมลงในนรกโดยสวนเดยวเทานน โดยพระบาลในพระสตรนวา มจฉาทฏ ยา ภกขเวสมนนาคตา ดกอนภกษทงหลาย สตวผประกอบดวยมจฉาทฏฐ ดงน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 187เปนตน เหมอนอยางวา กอนหนแมขนาดเทาถวเขยวและถวเหลอง โยนลงไปในนา ชอวาจะลอยอยขางบน ยอมไมม ยอมจมลงไปขางลางอยางเดยว ฉนใด โดยทสด แมแตสกกายทฏฐ ชอวาสามารถนาไปสสวรรค ยอมไมม ยอมใหจมลงในอบายทงหลายโดยสวนเดยวเทานนกฉนนน. ในบทวา สมมาทฏ ยา สมนนาคตา น พงทราบวนจฉย ดงน :- สมมาทฏฐม ๕ อยาง คอ กมมสสกตสมมาทฏฐ ฌานสมมาทฏฐวปสสนาสมมาทฏฐ มคคสมมาทฏฐ ผลสมมาทฏฐ. ในสมมาทฏฐ ๕อยางนน กมมสสกตสมมาทฏฐ ยอมชกมาซงสมปตตภพ. ฌานสมมา-ทฏฐ ยอมใหปฏสนธในรปภพ. มคคสมมาทฏฐ ยอมกาจดวฏฏะ.ผลสมมาทฏฐ ยอมหามภพ. ถามวา วปสสนาสมมาทฏฐทาอะไร. ตอบวา แมวปสสนาสมมาทฏฐนน กไมชกมาซงปฏสนธ. สวนพระตปฎกจฬอภยเถระกลาววา ถาวปสสนาสมมาทฏฐทอบรมไวแลว อาจใหบรรลพระอรหตในปจจบนไดไซร ขอนนกเปนการดถาไมอาจใหบรรลพระอรหตไดไซร กยงใหปฏสนธในภพ ๗ ภพไดผมอาย. ทานกลาวถงสมมาทฏฐอนเปนโลกยะและโลกตระนไวอยางน.กในเนอความดงกลาวน พงทราบสมมาทฏฐอนเปนโลกยะซงใหสาเรจในภพเทานน. พงทราบวนจฉยในคาวา ยเจว กายกมม ยถาทฏ สมตต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 188สมาทนน ดงตอไปน :- บทวา ยถาทฏฐ ไดแก ตามสมควรแกทฏฐ นน. บทวา สมตต แปลวา บรบรณ. บทวา สมาทนน แปลวาถอเอาแลว. กายกรรมนนนนม ๓ อยาง คอ กายกรรมทตงอยตามทฏฐ ๑ กายกรรมทเกดพรอมกบทฏฐ ๑ กายกรรมทอนโลมทฏฐ ๑. บรรดากายกรรม ๓ อยางนน กายกรรมคอปาณาตบาต อทนนาทานและมจฉาจาร ของบคคลผมลทธอยางนวา เมอบคคลฆาสตว ลกทรพยทเจาของไมให ประพฤตมจฉาจาร บาปซงมเหตมาแตการกระทานนไมมการใหผลของบาปกไมม นชอวา กายกรรมตงอยตามทฏฐ. อนง กายกรรมทเกดพรอมกบทสสนะนแหงลทธนทวา เมอบคคลฆาสตว ลกทรพยทเจาของไมให ประพฤตมจฉาจาร บาปซงมเหตมาแตการกระทานนไมม การใหผลของบาปกไมม ดงน ชอวา กายกรรมทเกดพรอมกบทฏฐ. กายกรรมนนนนแหละ ทบคคลสมาทานใหบรบรณ ยดถอ ถกตองใหบรบรณ ชอวา กายกรรมอนโลมทฏ . แมในวจกรรมเปนตนกมนยนเหมอนลน. กในวจกรรมน ประกอบความวา เมอบคคลฆาสตว ลกทรพยทเจาของไมให ประพฤตมจฉาจาร บาปซงมเหตมาแตการกระทานนไมม ดงนฉนใด ในวจกรรมและมโนกรรมกฉนนน พงประกอบความวา เมอบคคลพดเทจ กลาวคาสอเสยด กลาวคาหยาบ กลาวคาเพอเจอ บาปซงมเหตมาแตการพดนนไมม เมอบคคลมอภชฌาคอความเพงเลง มจตพยาบาท มความเหนผด บาปซงมเหตแตวจทจรตและมโนทจรตไมม ดงน. กในบทวา ยา จ เจตนา ดงนเปนตน เจตนาทเกดพรอมกบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 189ทฏฐ ชอวา เจตนา. ความปรารถนาทเกดพรอมกบทฏฐ ชอวา ปตถนา ความปรารถนา. การตงจตไวตามเจตนาและความปรารถนา ชอวาปณธ ความตงใจ. สวนธรรมมผสสะเปนตน ทประกอบพรอมกบเจตนาเปนตนเหลานน ชอวา สงขาร ธรรมอนปจจยปรงแตง. บทวา ทฏ ห ภกขเว ปาปกา ความวา เพราะวา ทฏฐของบคคลนนเลวทราม. บทวา นกขตต แปลวา ปลกไว. บทวาอปาทยต แปลวา ถอเอา. บทนทวา กฏกตตาย (เพอความเปนของขม ) เปนไวพจนของบทแรกนนแหละ. กแมในทน พงทราบคาวา กฏก (เเปลวา ความขม) เหมอนในอาคตสถาน (ทมาของพระบาล ) วา วณณคนธรสเปโต อมโพย อหวา ปเร ดงน เปนตน ซงแปลความวา เมอกอนมะมวงนเปนไมทสมบรณดวยส กลน และรส ไดรบการยกยองอย บดน มะมวงกกลายเปนไมมผลขมไป เพราะเหตไร. ขาแตพระเจาทธวาหนะ มะมวงของพระองค ถกหอมลอมดวยสะเดา รากเกยวพนกนกบราก กงทบกนกบกง มะมวงจงกลายเปนไมมผลขม เพราะอยรวมกบตนไมมรสขม. บทวา อสาตตตายแปลวา เพราะเปนของมรสไมอรอย. กในวชปมสตรน พระเถระปางกอนกลาววานยตมจฉาทฏฐ ทานถอเอาดวยบทวา ทฏฐ. แตคานนทานปฏเสธแลวกลาววา รวมเอาแมทฏฐ ๖๒ ทงหมด. ในพระสตรตอไป พงประกอบแลวทราบวา กายกรรมเปนตนอนตงอยตามทฏฐ โดยนยมอาทวาเมอบคคลเวนจากปาณาตบาต อทนนาทาน เวนจากมจฉาจาร บญเกดแตการงดเวนนนเปนเหต ยอมไมม ดงน . กในทน พงทราบความตงจต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 190อนเกดพรอมกบสมมาทฏฐเทานน ชอวา ปตถนา ความปรารถนา. กในอธการน ทานกลาวหมายเอาสมมาทฏฐทงโลกยะและโลกตระ คาทเหลอในททกแหง งายทงนนแล.

จบอรรถกถาวรรคท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 191 วรรคท ๓

วาดวยบคคลคนเดยวทเกดขนแลวยงความพนาศแกโลกเปนตน

[๑๙๑] ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยว เมอเกดขนในโลกยอมเกดขนเพอไมเปนประโยชนเกอกล ไมเปนความสขแกชนเปนอนมากเพอความฉบหาย มใชประโยชนเกอกล เพอความทกขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย บคคลคนเดยวคอใคร คอบคคลผเปนมจฉาทฏฐ มความเหนวปรต เขาทาใหคนเปนอนมากออกจากสทธรรมแลว ใหตง อยในอสทธรรม ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยวนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขน เพอไมเปนประโยชนเกอกล ไมเปนความสขแกชนเปนอนมาก เพอความฉบหาย มใชประโยชนเกอกล เพอความทกขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย. [๑๙๒] ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยว เมอเกดขนในโลกยอมเกดขนเพอเปนประโยชนเกอกล เพอความสขแกชนเปนอนมากเพอประโยชนหตสขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย บคคลคนเดยวคอใครคอบคคลผเปนสมมาทฏฐ มความเหนไมวปรต เขาทาใหคนเปนอนมากออกจากอสทธรรมแลว ใหตงอยในสทธรรม ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยวนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพอประโยชนหตสขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย. [๑๙๓] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 192ขอหนง ซงจะมโทษมากเหมอนมจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย โทษทงหลายมมจฉาทฏฐเปนอยางยง. [๑๙๔] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนบคคลอนแมคนเดยวทปฏบตเพอไมเปนประโยชนเกอกล ไมเปนความสขแกชนเปนอนมากเพอความฉบหาย มใชประโยชนเกอกล เพอความทกขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย เหมอนกบโมฆบรษชอวามกขลนเลย ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบคคลพงทงลอบไวทปากอาว เพอไมเปนประโยชนเกอกลเพอความทกข เพอความเสอม ความพนาศแกปลาเปนอนมาก. แมฉนใดโมฆบรษชอวามกขล กฉนนนเหมอนกนแล เปนดงลอบสาหรบดกมนษย เกดขนแลวในโลก เพอมใชประโยชนเกอกล เพอความทกขเพอความเสอม เพอความพนาศแกสตวเปนอนมาก. [๑๙๕] ดกอนภกษทงหลาย ผทชกชวนเขาในธรรมวนยทกลาวไวชว ๑ ผทถกชกชวนแลวปฏบตเพอความเปนอยางนน ๑ คนทงหมดนน ยอมประสบกรรมมใชบญเปนอนมาก ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวชว. [๑๙๖] ดกอนภกษทงหลาย ผทชกชวนเขาในธรรมวนยทกลาวไวด ๑ ผทถกชกชวนแลวปฏบตเพอความเปนอยางนน ๑ คนทงหมดนน ยอมประสบบญเปนอนมาก ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวดแลว. [๑๙๗] ดกอนภกษทงหลาย ทายกพงรจกประมาณในธรรมวนยทกลาวไวชว ปฏคาหกไมจาตองรจกประมาณ ขอนนเพราะเหตไรเพราะธรรมทานกลาวไวชว.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 193 [๑๙๘] ดกอนภกษทงหลาย ปฏคาหกพงรจกประมาณในธรรม วนยทกลาวไวด ทายกไมจาตองรจกประมาณ ขอนนเพราะเหตไรเพราะธรรมทานกลาวไวดแลว. [๑๙๙] ดกอนภกษทงหลาย ผทปรารภความเพยรในธรรมวนยทกลาวไวชว ยอมอยเปนทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวชว. [๒๐๐] ดกอนภกษทงหลาย ผเกยจครานในธรรมวนยทกลาวไวด ยอมอยเปนทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวดแลว. [๒๐๑] ดกอนภกษทงหลาย ผทเกยจครานในธรรมวนยทกลาวไวชว ยอมอยเปนสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวชว. [๒๐๒] ดกอนภกษทงหลาย ผปรารภความเพยรในธรรมวนยทกลาวไวด ยอมอยเปนสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวดแลว. [๒๐๓] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนคถแมเพยงเลกนอยกมกลนเหมน ฉนใด ภพแมเพยงเลกนอยกฉนนนเหมอนกน เราไมสรรเสรญ โดยทสดแมชวกาลเพยงลดนวมอเดยวเลย. [๒๐๔] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนมตร... นาลาย...หนอง... เลอดแมเพยงเลกนอย กมกลนเหมน แมฉนใด ภพแมเพยงเลกนอยกฉนนนเหมอนกน เราไมสรรเสรญ โดยทสดแมชวกาลเพยงลดนวมอเดยวเลย.

จบวรรคท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 194 อรรถกถาวรรคท ๓๑

อรรถกถาสตรท ๑

ในวรรคท ๓ สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มจฉาทฏ โฏ ไดแก ผไมเหนตามความเปนจรง. บทวาวปรตทสสโน ไดแก เปนผมความเหนแปรปรวนไปตามความเหนผดนนทเดยว. บทวา สทธมมา วฏาเปตวา ความวา ใหออกจากธรรมคอกศลกรรมบถ ๑๐. บทวา อสทธมเม ปตฏาเปต ความวา ใหตงอยในอสทธรรม กลาวคออกศลกรรมบถ ๑๐. กในบทวา เอกปคคโลน พงทราบวา ไดแก พระเทวทตกบครทง ๖ และคนอน ๆ ทเปนอยางน. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา สมมาทฏ โฏ ไดแก ผมความเหนตามความเปนจรง. บทวา อวปรตทสสโน ไดแก ผมความเหนอนไมแปรปรวนไปจากความเหนชอบนนนนแหละ. บทวา อสทธมมา ความวา จากอกศลกรรมบถ ๑๐. บทวา สทธมเม ความวา ในสทธรรม กลาวคอกศลกรรมบถ ๑๐. กในบทวา เอกปคคโล น ในเมอพระพทธเจายงมไดเสดจอปบต ยอมไดแกบคคลมอาทอยางน คอ พระเจาจกรพรรด

๑. บาล ๑๙๑ - ๒๐๔.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 195พระสพพญโพธสตว เมอพระพทธเจาเสดจอบตแลว ยอมไดพระพทธเจาและสาวกของพระพทธเจา. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มจฉาทฏ ปรมาน น มวเคราะหวา มจฉาทฏฐเปนอยางยงของโทษเหลานน เหตนน โทษเหลานน ชอวา มจฉาทฏ -ปรมาน โทษทงหลายมมจฉาทฏ เปนอยางยง. อธบายวา อนน-ตรยกรรม ๕ ชอวากรรมมโทษมาก. มจฉาทฏฐเทานน ชอวามโทษมากกวาอนนตรยกรรม ๕ แมเหลานน. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะอนนตรยกรรม ๕ นนมเขต กาหนด. ดวยวา ทานกลาวอนนตรยกรรม ๔ อยางวา ใหเกดในนรก.แมสงฆเภทกเปนกรรมตงอยในนรกชวกปเทานน. อนนตรยกรรมเหลานนมเขตกาหนดทสด กยงปรากฏ ดวยประการอยางน. สวนนยตมจฉาทฏฐคอ ความเหนผดอนดง ไมมเขตกาหนด เพราะนยตมจฉาทฏฐนนเปนรากเหงาของวฏฏะ. การออกไปจากภพ ยอมไมมสาหรบคนผประกอบดวยนยตมจฉาทฏฐนน . ชนเหลาใด เชอฟงถอยคาของตนผประกอบดวยนยตมจฉาทฏฐนน แมชนเหลานนกยอมปฏบตผด. อนง ทงสวรรคทงมรรค ยอมไมมแกคนผประกอบดวยนยตมจฉาทฏฐนน ในคราวกปพนาศ เมอมหาชนพากนเกดในพรหมโลก บคคลผเปนนยตมจฉาทฏฐไมเกดในพรหมโลกนน (แตกลบ) เกดทหลงจกรวาล. ถามวา กหลง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 196จกรวาลไฟไมไหมหรอ. ตอบวา ไหม. บางอาจารยกลาววา กเมอหลงจกรวาลแมถกไฟไหมอย คนผเปนนยตมจฉาทฏฐน กถกไฟไหมอยในโอกาสแหงหนงในอากาศ. จบอรรถกถาสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มกขล ความวา เจาลทธผไดชออยางน เพราะยดคาวามา ขล อยาพลาดลมนะ. บทวา นทมเข ความวา ในททแมนา ๒สายมาบรรจบกน. คาน เปนเพยง ( ยกมา ) เทศนาเทานน. นาแมอยางอนเหนปานนน ซงมสถานทมาบรรจบกนของแมนาสายใดสายหนงในบรรดานาแมเหลาน คอ ลาธาร ๒ สาย สายนา ๒ สาย ทะเลสายนาจด ทะเลสายนาเคม และแมนาแหงสมทร. บทวา ขป ๑ แปลวาลอบ. บทวา อชเฌยย แปลวา ดก. อธบายวา พวกมนษยเอาไมออตนออย ไมไผ หรอเสนเถายานทรายมาสานใหเปนลอบขนาดเทาหมอใบเดยวบาง ๒ ใบบาง ๓ ใบบาง ผกงาทปากลอบดวยหวาย นาไปดกเอาปากลอบจมไวในนา ดอกหลกขนาบไวทงสองขาง ผกลอบดวยหวายไวกบหลกนน. คาวา ดกลอบ น ทานกลาวหมายเอาการกระทาดงกลาวแลวนน. กแมปลาตวเลก ๆ เขาไปในลอบนนแลวกหลดออกไปไมได. บทวา อนยาย ความวา เพอความไมเจรญ. บทวา พยสนายความวา เพอความฉบหาย. บทวา มกขล โมฆปรโส ไดแก บรษ

๑. ม. ขปป ลอบ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 197เปลาชอ มกขลโคสาล ผน. บทวา มนสสขป มเ โลเก อปปนโนความวา เกดขนแลวในโลก เปนเหมอนลอบดกมนษย เพอหามมหาชน ไปในทางนน คอทางไปสวรรคและพระนพพาน. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕ เปนตน

ในสตรท ๕ เปนตน พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทรกขาเต ภกขเว ธมมวนเย มอธบายวา คาสอนของเจาลทธนอกพระศาสนา ชอวาธรรมวนยทกลาวไวชว. เพราะวา ในคาสอนนน แมผสอนกไมเปนสพพญ แมธรรมกเปนธรรมทกลาวไวชวแมหมคณะกเปนผปฏบตชว. บทวา โย จ สมาทเปต ไดแก บคคลผเปนอาจารยคนใดยอมชกชวน. บทวา ยจ สมาทเปต ความวาชกชวนอนเตวสก (ศษย) คนใด. บทวา โย จ สมาทปโตตถตตาย ปฏปชชต ความวา อนเตวาสกคนใดถกอาจารยชกชวนแลวกระทาตามคาของอาจารยอย ชอวาปฏบตเพอความเปนอยางนน. บทวาพห อป ปสวต อธบายวา กบคคลผชกชวน เมอชกชวนคน๑๐๐ คน ในกรรมมปาณาตบาตเปนตน ยอมไดอกศลเทากนกบอกศลของคนผถกชกชวนแมทงหมดนน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา คนเหลานนทงหมดยอมประสบกรรมมใชบญเปนอนมาก. บทวา สวากขาเต ไดแก ในพระธรรมและพระวนยทตรสไวดแลว.คอแสดงไวดแลว เพราะในพระธรรมและพระวนยเหนปานน พระ-ศาสดากทรงเปนพระสพพญ พระธรรมพระศาสดากตรสไวดแลว และ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 198หมคณะกเปนผปฏบตดแลว. บทวา สพเพ เต พห ป ปสวต อธบายวา คนผชกชวนไดเหนภกษทงหลายเขาไปบณฑบาต ไดชกชวนคนอน ๆ ใหถวายขาวยาคและภตเปนตน ยอมไดกศลเทากบกศลของผถวายทานแมทงหมด. เพราะเหตนน พระองคจงตรสวา คนเหลานนทงหมด ยอมประสบบญเปนอนมาก. บทวา ทายเกน มตตา ชานตพพา ความวา บคคลผใหพงรประมาณคอพงใหพอประมาณ ใหจนเตม ไมควรใหจนลน แตไมกลาววาไมพงให ดงน กลาววาพงใหหนอยหนง ๆ พอประมาณ. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะเมอเตมแลวแมจะใหเกนไป มนษยสมบต ทพย-สมบต หรอนพพานสมบตทเกนไปยอมไมม. บทวา โน ปฏคคาหเกนความวา กสาหรบปฏคาหก ชอวากจในการรจกประมาณแลวรบเอายอมไมม. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะขนชอวาปฏปทาในความเปนผมกนอย ซงมมลมาแตการรประมาณ เตมแลวรบพอประมาณ ยอมไมมแกปฏคาหกนน. แตวาไดเทาใด ควรรบเอาเทานน. เพราะเคามลในการรบอยางเหลอลน สาหรบปฏคาหกนน จกเปนการรบเพอเลยงบตรและภรรยาไป. บทวา ปฏคคาหเกน มตตา ชานตพพา ความวา บคคลผเปนปฏคาหก พงรประมาณ. พงรอยางไร. คอเมอจะรบ ตองรอานาจของผให ตองรอานาจ (ความมากนอย) ของไทยธรรม ตองรกาลงของตน. กถาไทยธรรมมมาก ผใหตองการใหนอยไซร ควรรบเอาแตนอยตามอานาจของผให. ไทยธรรมมนอย ผใหตองการใหมาก ควรรบเอาแตนอยตามอานาจของไทยธรรม. แมไทยธรรมกมาก แมผให

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 199กตองการจะใหมาก ปฏคาหกควรรกาลงของตนแลวรบเอาพอประมาณ กเมอรประมาณอยางนแลวรบเอา ยอมทาปฏปทาคอความมกนอยใหเตมบรบรณ. ลาภยอมเกดขนแกบคคลผไมเคยมลาภเกดขนแลว ลาภทเกดขนแลวยอมอยมนคง. บคคลผทยงไมเลอมใสกเลอมใส บคคลผทเลอมใสแลวกเลอมใสยงขน เปนประหนงบคคลผเปนทสนใจของมหาชน กระทาพระศาสนาใหดารงอยตลอดกาลนาน. ในขอนน มเรองตอไปนเปนตวอยาง:- ไดยนวา ในโรหนชนบท มภกษหนมรปหนงอยในกฬมรยวหารในสมยทภกษาหายาก (ทาน) รบภตตาหารทพพเดยวเพอฉน ในเรอนของนายลมพกณณ (กรรมกร) คนหนงในบานนน แลวรบภตตาหารอกทพพหนงเทานน เพอจะไป. วนหนง ทานไดเหนพระภกษอาคนตกะรปหนงในเรอนนน จงรบเอาภตตาหารทพพเดยวเทานน. เพราะเหตนนตอมาภายหลง กลบตรผนนเลอมใสทาน จงบอกแกพวกมตรอมาตยทประตพระราชวงวา พระประจาสกลของเรา เปนผชอวามกนอยเหนปานน. มตรอามาตยแมทงปวงเหลานนกเลอมใสในคณคอความมกนอยของทาน ตางพากนตงภตตาหารประจา ๖๐ ท เฉพาะวนหนง ๆ. ภกษผมกนอยเปนธรรมดาอยางนแล ยอมยงลาภทยงไมเกดใหเกดขน. แมพระเจาสทธาตสสมหาราช ทรงใหตสสอามาตย ผเปนคนอปฏฐากใกลชดไปสอบสวน ทรงใหเขาปงนกกระทาตวหนงมาให. เมอตสสอามาตยทาอยางนนแลว ครนเวลาจะเสวยจงตรสวา เราใหสวนทเลศแลวจงจกบรโภค จงใหประทานเนอนกกระทาแกสามเณรผถอสงของของพระมหาเถระใกลบรเวณกสสตถศาลา เมอทานรบเอาแตนอย ก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 200เลอมใสในคณคอความมกนอยของทาน จงตรสวา ดกอนพอ โยมเลอมใส ขอถวายภตตาหารประจา ๘ ทแกทาน. สามเณรทลวา มหาบพตรภตตาหารประจาเหลานน อาตมาถวายอปชฌาย. พระราชาตรสวา โยมถวายอก ๘ ท. สามเณรทลวา ภตตาหาร๘ ทนน อาตมาขอถวายอาจารยของอาตมา. พระราชาตรสวา โยมถวายอก ๘ ท. สามเณรทลวา อาตมาถวายภตตาหาร ๘ ทนน แกทานผเสมอดวยอปชฌาย. พระราชาตรสวา โยมถวายอก ๘ ท สามเณรทลวา อาตมาถวายภตตาหาร ๘ ทนน แกภกษสงฆ. พระราชาตรสวา โยมถวายภตตาหารแมอก ๘ ท. สามเณรนนจงรบเอา. ลาภอนเกดขนแกสามเณรนน ยอมเปนลาภมนคงดวยประการอยางน. แมในบทวา อปปสนนา ปสทนต น กมตวอยางดงตอไปน:- ทฆพราหมณ นมนตพราหมณทงหลายมาฉน ไดถวายภตตาหารทละ ๕ ขนกไมอาจใหอมหนา. อยมาวนหนงไดฟงถอยคาวา วากนวาพวกพระสมณะเปนผมกนอย เพอจะทดลอง จงใหคนถอภตตาหารไปยงวหารในเวลาทพระภกษสงฆทาภตกจ เหนภกษประมาณ ๓๐ รป ฉนอยบนหอฉน จงถอเอาภตตาหารขนหนงไปยงทใกลพระสงฆเถระ. พระ-เถระไดใชนวมอหยบเอาหนอยหนง. โดยทานองนนนแล ภตตาหารขนเดยวไดทวถงแกภกษหมดทกรป. แตนน พราหมณเลอมใสในความมกนอยวา ไดยนวา พระสมณะเหลานมคณทกอยางทเดยว จงสละทรพย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 201พนหนง สรางพระเจดยไวในวหารนนนนแล. ผทยงไมเลอมใสยอม เลอมใส ดวยประการอยางน. ในบทวา ปสนนา ภยโย ปสทนต น กจเนองดวยเรองราว(ทจะนามาสาธก) ไมม. กเพราะเหนความมกนอย ความเลอมใสยอมเจรญยงทเดยวแกผทเลอมใสแลว. กมหาชนไดเหนคนผมกนอยเชนพระมชฌนตกตสสเถระ เปนตนยอมสาคญทจะเปนผมกนอย ( ตามอยาง ) บาง เพราะเหตนน ผมกนอยจงชอวาเปนทสนใจของมหาชน. อนง ผมกนอย ชอวายอมกระทาพระ-ศาสนาใหตงมนอยไดนาน เพราะพระบาลวา ดกอนภกษทงหลาย ความมกนอย ยอมเปนไปเพอความตงมน เพอความไมฟนเฟอน เพอความไมอนตรธานแหงพระสทธรรม ดงน. บทวา โน ทายเกน ความวา กในพระธรรมวนยทตรสไวดแลว ชอวากจทจะตองรประมาณแลวจงให ยอมไมมแกทายก. ไทยธรรมประมาณเทาใดมอย ควรใหไมเกนประมาณเทานน. กทายกผใหนยอมไดสงทประณตยง ๆ ขน ไมเกนมนษยสมบต และทพยสมบตเพราะเหตทใหจนเกนประมาณ. บทวา โย อารทธวรโย โส ทกข วหรต ความวา ผประ-กอบเนอง ๆ ซงวตรมการทาใหเรารอนดวยความรอน ๕ แหง การทาความเพยรดวยการหมกในหลมทราย การพลกไปมาในแสงพระอาทตย(คอนอนกลางแดด) เพราะความเพยรในการนงกระหยง เปนตน ยอมอยเปนทกขในปจจบน. เมอคนผนนนนแหละสมาทาน (วตร) ในลทธ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 202ภายนอกพระศาสนา (เขา) เกดในนรกดวยวบากของการประพฤตตบะนน ชอวายอมอยเปนทกขในสมปรายภพ. บทวา โย กสโต โส ทกข วหรต ความวา แมคนผเกยจ-ครานน กอยเปนทกขทงในปจจบนและสมปรายภพ. ถามวา อยเปนทกขอยางไร. ตอบวา บคคลใด จาเดมแตบวชมาไมมการใสใจโดยแยบคาย ไมเรยนพระพทธวจนะ ไมกระทาอาจรยวตรและอปชฌายวตร ไมกระทาวตร (คอการปดกวาด) ลานพระเจดยและลานโพธ. บรโภคศรทธาไทย ( ของทเขาใหดวยศรทธา ) ของมหาชนดวยการไมพจารณา ประกอบเนอง ๆ ซงความสบายในการนอนตลอดวนในเวลาตนขนมากตรกดวยวตก ๓ ประการ (คอกามวตก พยาบาท-วตก วหงสาวตก ) บคคลนนยอมเคลอนจากภกษภาวะความเปนภกษโดย ๒-๓ วนเทานน. ชอวาอยเปนทกขในปจจบน ดวยประการอยางน.และกเพราะบวชแลวไมกระทาสมณธรรมโดยชอบ กโส ยถา ทคคหโต หตถเมวานกนตต สาม ทปปรามฏ นรยายปกฑฒตต. แปลความวา คณเครองเปนสมณะ (พรหมจรรย) ทบคคล จบตองไมด ยอมคราไปนรก เหมอนหญาคาทบคคล จบไมแนน (แลวดงมา) ยอมบาดมอนนแหละ ฉะนน. เขายอมถอปฏสนธในอบายทเดยว ชอวายอมอยเปนทกขในสม-ปรายภพ ดวยประการอยางน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 203 บทวา โย กสโต โส สข วหรต ความวา บคคลกระทา การประพฤตตบะอะไร ๆ ในการประพฤตตบะซงมประการดงกลาวแลวตามเวลา นงผาขาว ทดทรงดอกไมและลบไลของหอม บรโภคโภชนะทอรอย นอนบนทนอนอนออนนมตามเวลา ยอมอยเปนสขในปจจบนและสมปรายภพ. กเพราะเขาไมยดมนการประพฤตตบะนน จงไมเสวยทกขในนรกมากยง เพราะฉะนน จงชอวาอยเปนสขในสมปรายภพ. บทวา โย อารทธวรโย โส สข วหรต ความวา บคคลปรารภความเพยร จาเดมแตกาลทไดบวชมา ยอมกระทาใหบรบรณในวตรทงหลาย เรยนเอาพระพทธพจน การทากรรมในโยนโส-มนสการ ครนเมอเขานกถงการบาเพญวตร การเลาเรยนพระพทธพจนและการทาสมณกรรม จตยอมเลอมใส เพราะเหตนน จงชอวาอยเปนสขในปจจบน ดวยประการฉะน. แตเมอไมอาจบรรลพระอรหตในปจจบนยอมจะเปนผตรสรเรวในภพทเกด เพราะเหตนน จงชอวาอยเปนสขแมในสมปรายภพ. พระสตรน มคาเปนตนวา ดกอนภกษทงหลาย คถแมมจานวนนอยกมกลนเหมน แมฉนใด ดงน ตรสไวเพราะอตถปปตตเหตเกดเรอง. ถามวา เหตเกดเรองไหน. ตอบวา เหตเกดเรองแหงสตปปาท-สตรในนวกนบาต. จรงอย พระตถาคต เมอจะตรสเรองนน ไดตรสวาบคคล ๙ จาพวก พนจากนรก พนจากกาเนดสตวเดยรจฉาน พนจากเปรตวสย ดงน เปนตน. ครงนน พระตถาคตมพระดารวา กถาบตรของเราฟงธรรมเทศนานแลวสาคญวา พวกเราเปนผสนนรก สนกาเนดสตวเดยรจฉาน สนเปรตวสย สนอบาย ทคต วนบาตแลว กจะไมพงสาคญทจะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 204พยายามเพอมรรคผลสง ๆ ขนไป เราจกทาความสงเวชใหเกดแกบตรของ เราเหลานน ดงนแลว จงทรงเรมพระสตรนวา เสยยถาป ภกขเวดงน เปนตน เพอจะใหเกดสงเวช. บรรดาบทเหลานนน บทวา อปปมตตโกแปลวา มประมาณหนอยหนง คอมประมาณนอย. คถนน ชนทสดแมแตปลายใบหญาคาแตะแลวดม กลนกเหมนอยนนแหละ. บทวา อปปมตตก ปภว น วณเณม ความวา เราไมสรรเสรญการถอปฏสนธในภพชวกาลเวลาเลกนอย. บดน เมอจะทรงแสดงการเปรยบเทยบกาลเวลานน จงตรสวา โดยชนทสดแมชวกาลเวลาลดนวมอ ดงน. ในคานทานอธบายวา ชวกาลเวลาแมสกวาเอานว ๒ นว มารวมกนแลวกดดแยกออกเปนกาหนดอยางตาทสด. คาทเหลอในททกแหงมความงายทงนนแล. จบอรรถกถาวรรคท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 205 วรรคท ๔ วาดวยสตวทเกดในมชฌมชนบทมนอย

[๒๐๕ ] ดกอนภกษทงหลาย สตวทเกดบนบก มเปนสวนนอยสตวทเกดในนา มากกวาโดยแท สตวทกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวทกลบมาเกดในกาเนดอนจากมนษย มากกวาโดยแทสตวทเกดในมชฌมชนบท มเปนสวนนอย สตวทเกดในปจจนตชนบทในพวกชาวมลกขะทโงเขลา มากกวาโดยแท สตวทมปญญา ไมโงเงาไมเงอะงะ สามารถทจะรอรรถแหงคาเปนสภาษตและคาเปนทพภาษตไดมเปนสวนนอย สตวทเขลา โงเงา เงอะงะ ไมสามารถทจะรอรรถแหงคาเปนสภาษต และคาเปนทพภาษตได มากกวาโดยแท สตวทประกอบดวยปญญาจกษอยางประเสรฐ มเปนสวนนอย สตวทตกอยในอวชชาหลงใหล มากกวาโดยแท สตวทไดเหนพระตถาคต มเปนสวนนอยสตวทไมไดเหนพระตถาคต มากกวาโดยแท สตวทไดฟงธรรมวนยทพระตถาคตประกาศไว มเปนสวนนอย สตวทไมไดฟงธรรมวนยทพระตถาคตประกาศไว มากกวาโดยแท สตวทไดฟงธรรมแลวทรงจาไวไดมเปนสวนนอย สตวทไดฟงธรรมแลว ทรงจาไวไมได มากกวาโดยแทสตวทไตรตรองอรรถแหงธรรมทตนทรงจาไวได มเปนสวนนอย สตวทไมไตรตรองอรรถแหงธรรมทตนทรงจาไวได มากกวาโดยแท สตวทรทวถงอรรถ รทวถงธรรมแลว ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม มเปนสวนนอย สตวทไมรทวถงอรรถ ไมรทวถงธรรมแลว ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม มากกวาโดยแท สตวทสลดใจในฐานะเปนทตงแหง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 206ความสลดใจ มเปนสวนนอย สตวทไมสลดใจในฐานะเปนทตงแหงความสลดใจ มากกวาโดยแท สตวทสลดใจเรมตงความเพยรโดยแยบคาย มเปนสวนนอย สตวทสลดใจไมเรมตงความเพยรโดยแยบคาย มากกวาโดยแท สตวทกระทานพพานใหเปนอารมณแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต มเปนสวนนอย สตวทกระทานพพานใหเปนอารมณแลว ไมไดสมาธไมไดเอกคคตาจต มากกวาโดยแท สตวทไดขาวอนเลศและรสอนเลศมเปนสวนนอย สตวทไมไดขาวอนเลศและรสอนเลศ ยงอตภาพใหเปนไปดวยการแสวงหา ดวยภตทนามาดวยกระเบอง มากกวาโดยแท สตวทไดอรรถรส ธรรมรส วมตตรส มเปนสวนนอย สตวทไมไดอรรถรสธรรมรส วมตตรส มากกวาโดยแท เปรยบเหมอนในชมพทวปน มสวนทนารนรมย มปาทนารนรมย มภมประเทศทนารนรมย มสระโบกขรณทนารนรมย เพยงเลกนอย มทดอน ทลม เปนทตงแหงตอและหนาม มภเขาระเกะระกะเปนสวนมาก ฉะนน เพราะฉะนนแหละเธอทงหลาย พงศกษาอยางนวา เราจกเปนผไดอรรถรส ธรรมรสวมตตรส ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล. [๒๐๖] ดกอนภกษทงหลาย สตวทจตจากมนษยกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวทจตจากมนษยไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากมนษยไปเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากมนษยไปเกดในนรกเกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากเทพยดากลบมาเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากเทพยดาไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 207มากกวาโดยแท สตวทจตจากเทพยดากลบมาเกดในมนษย มเปนสวน นอย สตวทจตจากเทพยดาไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉานเกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากนรกกลบมาเกดในมนษยมเปนสวนนอย สตวทจตจากนรกไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตว เดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากนรกไปเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากนรกไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากกาเนดสตวเดยรจฉานกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวทจตจากกาเนดสตวเดยรจฉาน ไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉานเกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากกาเนดสตวเดยรจฉานไปเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากกาเนดสตวเดยรจฉานไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากปตตวสยกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวทจตจากปตตวสยไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากปตตวสยไปเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากปตตวสยไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท เปรยบเหมอนในชมพทวปน มสวนทนารนรมย มปาทนารนรมย มภมประเทศทนารนรมย มสระโบกขรณทนารนรมย เพยงเลกนอย มทดอน ทลม เปนลานา เปนทตงแหงตอและหนาม มภเขาระเกะระกะเปนสวนมากโดยแทฉะนน.

จบวรรคท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 208 อรรถกถาวรรคท ๔๑

วรรคท ๔ สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ชมพทเป ความวา ชอวา ซมพทวป เพราะเปนทวปทรกนทวไป คอ ปรากฏดวย ตนหวาเปนสาคญ. เขาวาทวปนมตนหวาใหญตระหงานสง ๑๐๐ โยชน กงยาว ๕๐ โยชน ลาตนกลม ๑๕ โยชนเกดอยทเขาหมพานตตงอยชวกป. ทวปนเรยกวาชมพทวป เพราะมตนหวาใหญนน. อนง ในทวปน ตนหวาตงอยชวกป ฉนใด แมตนไมเหลาน คอ ตนกระทม ในอมรโคยานทวป ตนกลปพฤกษ ในอตตรกร-ทวป ตนซก ในบพพวเทหทวป ตนแคฝอยของพวกอสร ตนงวของพวกครฑ ตนปารชาตของพวกเทวดา กตงอยชวกปเหมอนกน ฉนนน. ทานประพนธเปนคาถาไววา ปาตล สมพล ชมพ เทวาน ปารฉตตโก กทมโพ กปปรกโข จ สรเสน ภวต สตตโม แปลวา ตนแคฝอย ตนงว ตนหวา ตนปารชาต ของ เทวดา ตนกระทม ตนกลปพฤกษ และตนซก ครบ ๗ ตน. บทวา อารามรามเณยยก ความวา บรรดาสวนดอกไมและสวนผลไม ทนารนรมย เชน สวนพระเวฬวน ชวกมพวน เชตวน และบพพาราม. สวนอนนารนรมยนน ในชมพทวปนมนอย คอ นดหนอย

๑. บาลขอ ๒๐๕-๒๐๖

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 209อธบายวา มไมมาก. แมในบททเหลอ กมนยนเหมอนกน. บทวา วนรามเณยยก ในสตรน พงทราบวาปาไม คออรญดงไม ในประเทศแหงเขาวงก และเขาหมวนตเปนตน กเชนเดยวกบปานาควน ปาสาลวนและปาจมปกวนเปนตน. บทวา ภมรามเณยยก ไดแก พนทสมาเสมอคอราบเรยบ เชนพระเชตวนวหารและนาในแควนมคธเปนตน. บทวาโปกขรณรามเณยยก ไดแก สถานทตงสระโบกขรณซงมสณฐานกลมสเหลยม ยาวและโคงเปนตน เชนสระโบกขรณของเจาเชต และสระโบกขรณของเจามลละ. บทวา อกกลวกล แปลวา ทดอนและทลม.ในพระบาลวา อกกลวกล นน ทดอนชอวา อกกละ ทลมชอวา วกละบทวา นทวทคค ไดแก แมนา ทเรยกวา นทวทคค เพราะเปนแมนาทไหลไปยาก คอหลม. บทวา ขาณกณฏกฏาน ไดแก ททบถมอยแหงตอและหนามอนเกดในทนนเอง และทคนอนนามาทงไว. บทวาปพพตวสม ไดแก ทขรขระแหงภเขานนแหละ. บทวา เย โอทกา ความวา สตวทเกดในนาเทานน มากกวา.ไดยนวา จากทนไป ประมาณ ๗๐๐ โยชน มประเทศชอวา สวรรณภม.เรอแลนไปดวยลมพดไปทางเดยว จะเดนทางถงในเวลา ๗ วน ๗ คน.ครนสมยหนงเรอแลนไปอยางนน เดนทางไปเพยง ๗ วน (โดยแลนไป)ตามหลงปลานนทยาวฏ๑ พงทราบวาสตวนามมากอยางน อกประการ หนง เพราะพนทบนบกนอย และเพราะนามมาก พงทราบความหมายในเรองนดงตอไปน. เหมอนอยางวา ในบงใหญมกอบวกอหนงมใบ ๔ ใบ เฉพาะตรงกลาง (กอ) มดอกบวตมดอกหนง ฉนใด

๑. เขาวาปลาขนาดใหญมาก อาจจะเปนประเภทปลาวาฬกได

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 210ทวปทง ๔ เหมอนใบบว ๔ ใบ เขาสเนร เหมอนดอกบวตมทกลาง (กอ) ฉนนนเหมอนกน. โอกาสวางทนาลอมรอบทวป กเหมอนนาทเหลอ. ความทนานนเปนของมาก ยอมปรากฏแกทานผมฤทธ. เพราะเมอทานผฤทธไปทางอากาศ ทวปทง ๔ ยอมปรากฏเหมอนใบบว ๔ ใบเขาสเนรปรากฏเหมอนดอกบวตมอยตรงกลาง พงทราบวา เพราะสตวเกดในนามมาก สตวนาเทานนจงมากกวาดวยประการอยางน. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒ เปนตน

ในสตรท ๒ เปนตน พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตร มนสเสห ความวา ในทนทานประสงคเอาอบายทง ๔ เวนมนษยทงหลาย. บทวา มชฌเมส ชนปเทส อธบายวา ในทศตะวนออกมนคมชอกชงคละ, ตอจากนคมนนไป เปนมหาสาลนคร. ถดจากมหาสาลนครนนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ.ในทศตะวนออกเฉยงใต มแมนาชอวา สาลวด ถดจากแมนานนออกไปเปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในทศใต มนคมชอวา เสตกณณกะ ถดจากนคมนนออกไป เปนปจจนตชนบทรวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในทศตะวนตก มบานพราหมณชอถนะ ถดจาก บานพราหมณนนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในทศเหนอมภเขาชออสรธชะ ถดจาก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 211ภเขานนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในชนบทททานกาหนดไวดงกลาวมาฉะน. ชนบทนมสณฐานเหมอนตะโพน (วด ) โดยตรง บางแหง ๘๐ โยชน บางแหง ๑๐๐ โยชนบางแหง ๒๐๐ โยชน แตตรงกลาง ๓๐๐ โยชน (วด ) โดยรอบประมาณ๙๐๐ โยชน. สตวเหลาน คอ พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระ-มหาสาวก พระพทธอปฏฐาก และพระพทธสาวก พระพทธมารดาพระพทธบดา พระเจาจกรพรรด ยอมเกดในทมประมาณเทาน. อกประการหนง มชฌมประเทศ แมเทยบเคยงเอายอมได. พงทราบนย อยางนวา กชมพทวปแมทงสน ชอวาเปนมชฌมประเทศ ทวปทเหลอเปนปจจนตชน. เมองอนราธประในตามพปณณทวป (เกาะลงกา )ชอวาเปนมชฌมประเทศ ประเทศทเหลอเปนปจจนตชนบท. ในบทวา ปวนโต อชฬา อเนฬมคา น ผประกอบดวยปญญาเหลาน คอ กมมสสกตปญญา ๑ ฌานปญญา ๑ วปสสนาปญญา ๑มคคปญญา ๑ ผลปญญา ๑ ชอวาผมปญญา. ผไมโงเขลา ชอวาผไมโงเงา.นาลายของชนเหลาใดไมไหลออกจากปาก ชนเหลานน ชอวาผไมมนาลายไหล. อธบายวา ปากไมมนาลาย (ไหลยด) ปากไมมโทษ.บทวา ปฏพลา แปลวา ผสามารถ คอเปนผประกอบดวยกาลงกาย และกาลงญาณ. บทวา อาต ความวา เพอรประโยชนและมใชประโยชน เหตและมใชเหต. บทวา ทปปา แปลวา ผไมมปญญา.บทวา ชฬา แปลวา ผเขลา ผหลง. บทวา อรเยน ปาจกขนา ความวา พรอมกบวปสสนาและมรรค. บทวา อวชชาคตา แปลวา ผประกอบดวยความมดบอด คอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 212อวชชา. บทวา เย ลภนต ตถาคต ทสสนาย ความวา สตวเหลาใดรคณของพระตถาคต ยอมไดเหนพระตถาคตดวยจกขวญญาณ. บทวา ตถาคตปปเวทต ความวา อนพระตถาคตประกาศแลวคอ ตรสประกาศไวแลว. บทวา สวนาย ไดแก เพอสดบดวยโสต- บทวา ธาเรนต ไดแก ไมหลงลมพระธรรมวนยนน. บทวาธตาน ธมมาน อตถ อปปรกขนต ความวา สอบสวนอรรถและมใชอรรถะแหงพระบาลโดยคลองแคลว. บทวา อตถมาย ธมม-มาย ไดแก รอรรถกถาและบาล. บทวา ธมมานธมม ปฏปซซนตไดแก บาเพญปฏปทาอนสมควร. บทวา ส เวชนเยส าเนส ไดแก ในเหตอนนาสงเวช. บทวาส วชชนต ความวา ยอมถงความสงเวช. บทวา โยนโส ปทหนต ความวา กระทาปธานะ คอ ความเพยรอนตงไวโดยอบาย. บทวา ววสสคคารมม ความวา พระนพพานเรยกวา ววสสคคะ(เปนทสละสงขาร) กระทาพระนพพานนนใหเปนอารมณ. บทวาลภนต สมาธ ความวา ยอมไดมรรคสมาธและผลสมาธ. บทวา อนนคครสคคาน ไดแก ขาวอยางดและรสอยางด. บทวาอเฉน กปาลภตเตน ยาเปนต ความวา ยอมยงอตภาพใหเปนไปดวยรากไม และผลไมนอยใหญในปา หรอดวยภตตาหารทตนนามาแลวดวยภาชนะกระเบอง โดยการแสวงหา กในเรองน บคคลใดเมอจตเกดตองการของเคยวของกน อะไร ๆ กไมไดของนนในทนท บคคลน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 213ชอวาไมไดขาวอยางดและรสอยางด. แมเมอบคคลใด ไดในทนทแลว มองดอย (เหน) ส กลน และรส ไมชอบใจ แมบคคลน กชอวาไมไดขาวอยางดและรสอยางด. สวนบคคลใด ไดของทม ส กลน และรสชอบใจ บคคลน ชอวาไดขาวอยางดและรสอยางด. บคคลผนนพงทราบโดยตวอยางสงสด เชน พระเจาจกรพรรด โดยตวอยางอยางตาพระเจาธรรมาโศกราช. กโดยสงเขป ภตตาหารหนงถาดมราคาแสนหนงน ซอวาขาวอยางดและรสอยางด. ถามวา กการทพวกมนษยไดเหนภกษสงฆเทยวบณฑบาตแลวถวายภตตาหารอนอดมและประณตน เรยกวาอะไร. ตอบวา นกเรยกวาขาวอยางดและรสอยางด เทยบเคยงบคคลผยงอตภาพใหเปนไปดวยภตตาหารทตนนามาดวยภาชนะ.กระเบอง ดวยการเทยวแสวงหา. ในบทวา อตถรโส เปนตนไป ความวา สามญผล ๔ ชอวาอรรถรส. มรรค ๔ ชอวา ธรรมรส. พระอมตนพพาน ชอวาวมตตรส.คาทเหลอในททกแหงมเนอความงายทงนนแล.

จบอรรถกถาวรรคท ๔ จบชมพทวปเปยยาล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 214 ปาสาทกรธมมาทบาล

วาดวยคณสมบตทเปนสวนหนงของลาภ

[๒๐๗] ดกอนภกษทงหลาย ความเปนผถออยปาเปนวตรความเปนผถอเทยวบณฑบาตเปนวตร ความเปนผถอทรงผาบงสกลเปนวตร ความเปนผถอทรงไตรจวร ความเปนพระธรรมกถก ความเปนพระวนยธร ความเปนผมพระพทธพจนอนไดสดบแลวมาก ความเปนผมนคง ความมอากปปสมบต ความมบรวารสมบต ความเปนผมบรวารมาก ความเปนกลบตร ความเปนผมผวพรรณงาม ความเปนผมเจรจาไพเราะ ความเปนผมกนอย ความเปนผมอาพาธนอย นเปนสวนหนงของลาภ.

วาดวยผชอวาทาตามคาสอนของพระศาสนา

[๒๐๘] ดกอนภกษทงหลาย ถาภกษเจรญปฐมฌานแมชวกาลเพยงลดนวมอไซร ภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา กจะปวยกลาวไปไยถงผกระทาใหมากซงปฐมฌานนนเลา. [๒๐๙] ดกอนภกษทงหลาย ถาภกษผเจรญทตยฌานแมชวกาล เพยงลดนวมอ... เจรญตตยฌาน.. . เจรญจตตถฌาน... เจรญเมตตาเจโตวมตต... เจรญกรณาเจโตวมตต. . . เจรญมทตาเจโตวมตต. . .เจรญอเบกขาเจโตวมตต. .. พจารณากายในกายอย พงเปนผมความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌา และโทมนสในโลก. . .พจารณาเวทนาในเวทนาทงหลาย . . .พจารณาจตในจตอย . . .พจารณา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 215ธรรมในธรรมทงหลาย ... ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความ เพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหอกศลธรรมอนลามกทยงไมเกด เกดขน... ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอละอกศลธรรมอนลามกทเกดขนแลว ... ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอยงกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน . .. ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอความตงมน ไมฟนเฝอ เพอความมมาก เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณแหงกศลธรรมทเกดขนแลว ... เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธาน-สงขาร... เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร... เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร.. . เจรญอทธบาททประ-กอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร... เจรญสทธนทรย.. . เจรญวรยน-ทรย... เจรญสตนทรย.. . เจรญสมาธนทรย... เจรญปญญนทรย...เจรญสทธาพละ.. . . เจรญวรยพละ. . . เจรญสตพละ....เจรญสมาธพละ...เจรญปญญาพละ...เจรญสตสมโพชฌงค...เจรญธมมวจยสมโพช-ฌงค.. . เจรญวรยสมโพชฌงค... เจรญอเบกขาสมโพชฌงคสมโพชฌงค . . . เจรญสมาธสมโพชฌงค. . . เจรญอเบกขาสมโพฌงค... เจรญสมมาทฏฐ ... เจรญสมมาสงกปปะ.... เจรญสมมาวาจา... เจรญสมมากมมนตะ... เจรญสมมาอาชวะ. . . เจรญสมมาวายามะ....เจรญสมมาสต ถาภกษเจรญสมมาสมาธแมชวกาลเพยงลดนวมอไซรภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 216ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา จะปวยกลาวไปไยถงผกระทาใหมากซงสมมาสมาธเลา. [๒๑๐] ภกษผมความเขาใจรปภายใน เหนรปภายนอกทเลกมวรรณะดหรอวรรณะทรามเขา เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน ดงน ดกอนภกษทงหลาย ภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา จะปวยกลาวไปไยถงผกระทาใหมากซงความเขาใจนนเลา. [๒๑๑] ภกษผมความเขาใจรปภายใน เหนรปภายนอกทไมมประมาณ มวรรณะดหรอมวรรณะทรามเขา เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน... [๒๑๒] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทเลกมวรรณะดหรอวรรณะทราม เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . [๒๑๓] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทไมมประมาณ มวรรณะดหรอมวรรณะทรามเขา เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน... [๒๑๔] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทเขยวมสเขยว เปรยบดวยของเขยว มแสงเขยวเขา เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน. . . [๒๑๕] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทเหลองมสเหลอง เปรยบดวยของเหลอง มแสงเหลองเขา เธอครอบงารปเหลา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 217นนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . [๒๑๖] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทแดงมสแดง เปรยบดวยของแดง มแสงแดงเขา เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . [๒๑๗] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทขาวสขาว เปรยบดวยของชาว มแสงขาวเขา เธอครอบงารปเหลานนเสย ไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . ภกษผมรป ยอมเหนรปทงหลาย . . . [๒๑๘] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน ยอมเหนรปภายนอก... ภกษยอมเปนผนอมใจไปวางามเทานน... [๒๑๙] ภกษบรรลอากาสานญจายตนฌาน โดยมนสการวาอากาศไมมทสด เพราะลวงรปสญญาโดยประการทงปวง เพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมใสใจซงสญญาตาง ๆ อย. . . . [๒๒๐] ภกษกาวลวงอากาสานญจายตนฌานโดยประการทงปวงแลว ไดบรรลวญญาณญจาตนฌาน โดยมนสการวา วญญาณไมมทสด. . . [๒๒๑] ภกษกาวลวงวญญาณญจายตนฌาน โดยประการทงปวงแลว ไดบรรลอากญจญญายตนฌาน โดยมนสการวา สงอะไรไมม. . . [๒๒๒] ภกษกาวลวงอากญจญญายตนฌาน โดยประการทงปวงแลว ไดบรรลเนวสญญานาสญญายตนฌาน... [๒๒๓] ภกษกาวลวงเนวสญญานาสญายตนฌาน โดยประการทงปวงแลว ไดบรรลสญญาเวทยตนโรธ . . .

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 218 [๒๒๔] ดกอนทงหลาย ถาภกษเจรญปฐวกสณแมชวกาลเพยงลดนวมอไซร ภกษนเรากลาววาอยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลากจะปวยกลาวไปไยถงผกระทาใหมากซงปฐวกสณนนเลา ถาภกษเจรญ อาโปกสณ . . . เจรญเตโชกสณ . . . เจรญวาโยกสณ. . . เจรญนลกสณ.. .เจรญปตกสณ. . . เจรญโลหตกสณ. . . เจรญโอทาตกสณ. . . เจรญ อากาสกสณ. . . เจรญวญาณกสณ. . . เจรญอสภสญญา. . เจรญมรณ-สญญา. . . เจรญอาหาเรปฏกลสญญา. . . เจรญสพพโลเกอนภรตสญญา. . .เจรญอนจจสญญา . . . เจรญอนจเจทกขสญญา... เจรญทกเธอนตตสญญา...เจรญปหานสญญา. . . เจรญวราคสญญา . . . เจรญนโรธสญญา . . เจรญอนจจสญญา. . .เจรญอนตตสญญา. . . เจรญมรณสญญา . . .เจรญอาหาเร-ปฏกลสญญา... เจรญสพพโลเกอนภรตสญญา. . . เจรญอฏฐกสญญา. . .เจรญปฬวกสญญา. . . เจรญวนลกสญญา . . . เจรญวจฉททกสญญ. . .เจรญอทธมาตกสญญา . . . เจรญพทธานสสต . . . เจรญธมมานสสต . . .เจรญสงฆานสสต . . . เจรญอานาปานสต . . . เจรญมรณสต . . . เจรญเทวตานสสต. . . เจรญอานาปานสต . . . เจรญมรณสค. . . เจรญกายคตาสต. . . เจรญอปสมานสสต.. . เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยปฐมฌาน. . .เจรญวรยนทรย. . .เจรญสตนทรย. . .เจรญสมาธนทรย. . . เจรญปญญน-ทรย. . . เจรญสทธาพละ . . . เจรญวรยพละ . . . เจรญสตพละ. . . เจรญสมาธพละ.. .. เจรญปญญาพละ. . . เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยทตย-ฌาน ฯลฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยตตยฌาน ฯลฯ เจรญสทธน-ทรยอนสหรคตดวยจตตถฌาน ฯ ล ฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 219เมตตา ฯลฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยกรณา ฯลฯ เจรญสทธน-ทรยอนสรหคตดวยมทตา ฯลฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยอเบกขา. . . จรญวรยนทรย. . . เจรญสตนทรย. . . เจรญสมาธนทรย . . . เจรญปญญนทรย. . . เจรญสทธาพละ. . . เจรญวรยพละ. . . เจรญสตพละ. . .เจรญสนมธพละ. . . เจรญปญญาพละ แมชวกาลเพยงลดนวมอไซรภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดาปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา จะปวยกลาวไปไยถงผการทาใหมาก ซงปญญาพละอนสหรคตดวยอเบกขาเลา.

วาดวยอานสงสการเจรญกายคตาสต

[๒๒๕] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนภกษรปใดรปหนงเจรญแลว กระทาใหมากแลว กศลธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนไปในสวนวชชา ยอมหยงลงในภายในของภกษนน เปรยบเหมอนมหา-สมทรอนผใดผหนงถกตองดวยใจแลว แมนานอยสายใดสายหนงซงไหลไปสสมทร ยอมหยงลงในภายในของผนนฉะนน. [๒๒๖] ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงซงบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว เปนไปเพอความสงเวชใหญ เปนไปเพอประโยชนใหญ เปนไปเพอความเกษมจากโยคะใหญ เปนไปเพอสตและสมปชญญะ เปนไปเพอไดญาณทสสนะ เปนไปเพออยเปนสขในปจจบน เปนไปเพอทาใหแจงซงผล คอวชชาและวมตต ธรรมขอหนงคออะไร คอกาย-คตาสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลอบรมแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสงเวชใหญ ยอมเปนไปเพอประโยชนใหญ ยอมเปนไปเพอความเกษมจากโยคะใหญ ยอมเปนไปเพอสตและ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 220สมปชญญะ ยอมเปนไปเพอไดญาณทสสนะ ยอมเปนไปเพออยเปนสข ในปจจบน ยอมเปนไปเพอทาใหแจงซงผล คอวชชาและวมตต. [๒๒๗] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว แมกายกสงบ แมจตกสงบ แมวตกวจารกสงบธรรมทเปนไปในสวนแหงวชชาแมทงสน กถงความเจรญบรบรณ ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว แมกายกสงบ แมจตกสงบแมวตกวจารกสงบ ธรรมทเปนไปในสวนแหงวชชาแมทงสน กถงความเจรญบรบรณ. [๒๒๘] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวการทาใหมากแลว อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขนไดเลย และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมละเสยได ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขนไดเลยและอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมละเสยได. [๒๒๙] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวทาใหมากแลว กศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง ธรรมขอหนงคออะไรคอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว กศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และกศล-ธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญไพบลยยง.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 221 [๒๓๐] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมละอวชชาเสยได วชชายอมเกดขน ยอมละอสมมานะเสยได อนสยยอมถงความเพกถอน ยอมละสงโยชนเสยไดธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว การทาใหมากแลว ยอมละอวชชาเสยไดวชชายอมเกดขน ยอมละอสมมานะเสยได อนสยยอมถงความเพกถอนยอมละสงโยชนเสยได. [๒๓๑] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความแตกฉานแหงปญญา ยอมเปนไปเพออนปาทาปรนพพาน ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว การทาใหมากแลวยอมเปนไปเพอความแตกฉานแหงปญญา ยอมเปนไปเพออนปาทาปร-นพพาน. [๒๓๒] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว ยอมมการแทงตลอดธาตมากหลาย ยอมมการแทงตลอดธาตตาง ๆ ยอมมความแตกฉานในธาตมากหลาย ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแลบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมมการแทงตลอดธาตมากหลายยอมมการแทงตลอดธาตตาง ๆ ยอมมความแตกฉานในธาตมากหลาย [๒๓๓] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอทาโสดาปตตผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาสกทาคามผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาอนาคามผลใหแจง ยอม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 222เปนไปเพอทาอรหตผลใหแจง ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอทาโสดาปตตผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาสกทา-คามผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาอนาคามผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาอรหตผลใหแจง. [๒๓๔] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลวกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอไดปญญา ยอมเปนไปเพอความเจรญ แหงปญญา ยอมเปนไปเพอความไพบลยแหงปญญา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาใหญ ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญามาก ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาไพบลย ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาลกซง ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาสามารถยง ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญากวางขวาง ยอมเปนไปเพอความเปนผมากดวยปญญา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาวองไว ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาเรว ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาราเรง ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาแลน ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาคม ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาชาแรกกเลส ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสตดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอไดปญญา. . . ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาชาแรกกเลส. [๒๓๕] ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดไมบรโภคกายคตาสตชนเหลานนชอวายอมไมบรโภคอมตะ ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดบรโภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมบรโภคอมตะ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 223 [๒๓๖] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมบรโภค แลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมบรโภคแลว ดกอนภกษทงหลน กาย-คตาสตอนชนเหลาใดบรโภคแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนบรโภคแลว. [๒๓๗] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตของชนเหลาใดเสอมแลว อมตะของชนเหลานนชอวาเสอมแลว ดกอนภกษทงหลาย กาย-คตาสตของชนเหลาใดไมเสอมแลว อมตะของชนเหลานน ชอวาไมเสอมแลว. [๒๓๘] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดเบอแลวอมตะชอวาอนชนเหลานนเบอแลว ดกอนภกษทงหลาย กายสตาสตอนชนเหลาใดชอบใจแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนชอบใจแลว. [๒๓๙] ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดประมาทกายคตาสตชนเหลานนชอวาประมาทอมตะ ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดไมประมาทกายคตาสต ชนเหลานนชอวาไมประมาทอมตะ. [๒๔๐] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดหลงลมอมตะชอวาอนชนเหลานนหลงลม ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมหลงลม อมตชอวาอนชนเหลานนไมหลงลม. [๒๔๑] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมสองเสพแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมสองเสพแลว ดกอนภกษทงหลายกายคตาสตอนชนเหลาใดสองเสพแลว อมตชอวาอนชนเหลานนสองเสพแลว. [๒๔๒] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมเจรญแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมเจรญแลว ดกอนภกษทงหลาย กาย-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 224คตาสตอนชนเหลาใดเจรญแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนเจรญแลว. [๒๔๓] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอน ชนเหลาใดไมทาใหมากแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมทาใหมากแลว ดกอนภกษทงหลายกายคตาสตอนชนเหลาใดทาใหมากแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนทาใหมากแลว . [๒๔๔] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมรดวยปญญาอนยง อมตะชอวาอนชนเหลานนไมรดวยปญญาอนยง ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดรดวยปญญาอนยง อมตะชอวาอนชนเหลานนรดวยปญญาอนยง. [๒๔๕] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมกาหนดรแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมกาหนดรแลว ดกอนภกษทงหลายกายคตาสตอนชนเหลาใดกาหนดรแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนกาหนดรแลว. [๒๔๖] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมทาใหแจงแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมทาใหแจงแลว ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดทาใหแจงแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนทาใหแจงแลว. เอกนบาต ๑,๐๐๐ สตร จบบรบรณ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 225 อรรถกถาปสาท๑กรธมมาทบาล

อรรถกถาปสาท๒กรธรรมวรรค

คาวา อทธ ในบทเปนตน วา อทธมท นเปนชอของสวนหนง ๆทานอธบายวา นเปนลาภแนแท คอ นเปนสวนหนง ๆ ของลาภ.บทวา ยทท อารกตต คอ ความเปนผอยปาสวนหนงใด. อธบายวา ชอวาความเปนผอยปาเปนสวนหนงของลาภ คอ ภกษผอยปาอาจไดลาภ เพราะเปนผบาเพญไดอยางแทจรง. กภกษผอยปาเปนวตรคดวาเราจก กระทาสงทสมควรแกการอยปาของตวเรา จงไมการทากรรมทชอวาลามก. เมอเปนเชนนน มหาชนกจะเกดความเคารพตอทานวา ภกษน ถอการอยปาเปนวตร ยอมทาการบชาดวยปจจยทง ๔. เพราะเหตนนพระผมพระภาคเจาจงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ความเปนผอยปาเปนวตรน เปนลาภแนแท ดงน. แมในบททเหลอกมนยนแหละ. กคามเปนผไดสดบฟงมาก ชอวา พาหสจจะ ในสตรน. บทวาถารเรยย ไดแก ความเปนผถงความมนคง เพราะเปนผบวชนาน.บทวา อากปปสมปทา ไดแก ความถงพรอมดวยมารยาทมการครองจวรเปนตน . ความเปนผมบรวารสะอาด ชอวา ปรวารสมปทา ความถงพรอมดวยบรวาร. ความเปนกลบตร ชอวา กลปตต (บตรคนมตระกล). ความเปนผมรปรางด ชอวา วณณโปกขรตา. ความเปลงถอยคาไพเราะ ชอวา กลยาณวากกรณตา. ความถงพรอมดวยความไมมโรค ชอวา อปปาพาธตา. กภกษผไมมโรค ยอมบาเพญวาสธระ

๑. บาลขอ ๒๐๗-๒๔๖. ๒. บาลขอ ๒๐๗.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 226(ธระในการอบรมจตใจ) และคนถธระใหบรบรณได เพราะตนเปนผ มรางกายสบาย. เพราะเหตนน ลาภทงหลายจงเกดขนแกภกษนนแล. จบอรรถกถาปสาทกรธรรมวรรค

อรรถกถาอปรอจฉราสงฆาตวรรค๑

พระสตรแมนวา อจฉราสงฆาตมตต ดงน ตรสไวในเหตเกดเรองของอคคกขนโธปมสตร. กกถาทพดถงผลของเมตตาทไมถงอปปนาไมม.พระธรรมเทศนานพงทราบวาทรงปรารภในเมอเกดเรองนน นนแล.

ในบทเหลานน บทวา ปม มเนอความดงกลาวไวในวภงควาเปนท ๑ ตามลาดบแหงการนบ ชอวาเปนท ๑ เพราะเขาฌานท ๑ น. บทวา ณาน ความวา ชอวาฌานม ๒ อยาง คอ อารมมณปนชฌานและลกขณปนชฌาน. ในฌาน ๒ อยางนน สมาบต ๘ ชอวา อารมม-ณปนชฌาน. กสมาบต ๘ เหลานน เรยกวาอารมมณปนชฌาน เพราะเขาไปเพงอารมณมปฐวกสณเปนตน . วปสสนา มรรค และผล ชอวาลกขณปนชฌาน. กวปสสนาชอวา ลกขณปนชฌาน เพราะเขาไปเพงลกษณะของสงขารดวยอานาจไตรลกษณมความไมเทยงเปนตน . กมรรคทานเรยกวาลกขณปนชฌาน เพราะกจในการเขาไปเพงลกษณะแหงวปสสนา ยอมสาเรจดวยมรรค ผลทานเรยกวาลกขณะปนชฌาน เพราะเขาไปเพงพระนพพานอนมลกษณะเปนสญญตะ (วางเปลา) อนมตตะ(ไมมนมต) และอปปณหตะ (ไมมทตง ). กบรรดาฌาน ๒ อยางนนในอรรถนประสงคเอาอารมมณปนชฌาน.

๑. บาลขอ ๒๐๘ - ขอ ๒๒๔ ในบาลไมไดแยกเปนวรรค แตรวมอยในปสาทกรธมมาทบาล.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 227 บทวา โก ปน วาโท เย น พหลกโรนต ความวา ไมม คาทจะพงกลาวในชนผการทาปฐมฌานนนใหมาก คาทเหลอในสตรนพงเขาใจโดยนยดงกลาวไวแลวในหนหลงนนแล. แมในบทวา ทตย ดงนเปนตนไป กพงทราบเนอความโดยนย มอาทวา เปนท ๒ ความลาดบแหงการนบ ดงน . บทวา เมตต ไดแก แผประโยชนเกอกลไปในสรรพสตวทงหลาย.บทวา เจโตวมตต ไดแก ความหลดพนดวยจต. เมตตาทถงอปปนาเทานน ทานประสงคเอาในทน. แมในกรณาเปนตนกมนยนนนแล. กพรหมวหาร ๔ เหลานเปนวฏฏะ เปนบาทแหงวฏฏะ เปนบาทแหงวปสสนา เปนธรรมเครองอยเปนสขในปจจบน เปนบาทแหงอภญญาหรอเปนบาทแหงนโรธ. แตไมเปนโลกตระ. ถามวา เพราะเหตไร.ตอบวา เพราะยงมสตวเปนอารมณ. บทวา กาเย กายานปสส ความวา ผพจารณาเหนดวยปญญาซงกายนนแล ในกาย ๑๘ ประการนคอ อานาปานบรรพ ๑ อรยา-ปถบรรพ ๑ จตสมปชญญบรรพ ๑ ปฏกลมนสกาพรรพ ๑ ธาต-มนสการบรรพ ๑ นวสวถกาบรรพ ๙ กสณมนลกสณเปนตน ๔ เนองดวยบรกรรมภายใน. บทวา วหรต แปลวา เปนอย คอเปนไปอย.ดวยบทวา วหรต น ยอมเปนอนกลาวถงอรยาบถของภกษผเจรญกายา-นปสสนาสตปฏฐานดวยกาย ๑๘ อยางนดวย. บทวา อาตาป ไดแก มความเพยร ดวยความเพยรเปนเครองเจรญสตปฏฐานมประการดงกลาวแลวนนนนแล. บทวา สมปชาโน ไดแก รอยโดยชอบดวยปญญาเครองพจารณากายานปสสนาสตปฏฐาน ดวยกาย ๑๘ อยาง. บทวา สตมา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 228ผประกอบดวยสตอนควบคมการพจารณาเหนกายดวยกาย ๑๘ อยาง.บทวา วเนยย โลเก อภาชฌาโทมนสส มอธบายวา ภกษนาออกคอขมตณหาอนเปนไปในกามคณ ๕ และโทมนสอนประกอบดวยปฏฆะในโลก กลาวคอกายนนนนแหละ เปนผพจารณาเหนกายในกายอย.ดวยประการเพยงเทาน พงทราบวา ทานกลาวการพจารณารปลวนๆ ดวยกายานปสสนาสตปฏฐาน. บทวา เวทนาส เวทนานปสส ความวา กในคาเปนตนวาบรรดาเวทนาทงหลายมสขเวทนาเปนตน ภกษเปนผพจารณาเหนเวทนา๙ อยางดงทตรสไวอยางนวา เมอเสวยสขเวทนา ยอมรชดวา เรากาลงเสวยสขเวทนา เมอเสวยทกขเวทนา ยอมรชดวา เรากาลงเสวยทกขเวทนาเมอเสวยอทกขมสขเวทนา ( เวทนาทไมสขไมทกข) ยอมรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนา เมอเสวยสขเวทนาองอามส หรอสขเวทนาปราศจากอามส ทกขเวทนาองอามส หรอทกขเวทนาปราศจากอามส อทกขมสขเวทนาองอามส หรออทกขมสขเวทนาปราศจากอามส ยอมรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนาปราศจากอามส ดงน พงทราบเนอความในเรองน ดวยอานาจของวรยะ ปญญา และสต ซงเปนตวกากบการเจรญเวทนา-นปสสนาสตปฏฐานโดยประการ ๙ อยาง. กในบทวา โลเก น พงทราบวาไดแกเวทนา. แมในจตและธรรมเปนตนกมนยนแหละ. แตบทวา จตเต จตตา-นปสส ในสตรน มความหมายวา พจารณาเหนดวยอนปสสนาอนพจารณาอยางน ในจต ๑๖ ประเภทททานขยายความไววา หรอยอมรชดจตมราคะวาเปนจตมราคะ ดงน. บทวา ธมเมส ธมมานปสส ความวา พจารณาเหนธรรม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 229เหลานนดวยอนปสสนาอนเปนตวพจารณา ในธรรมทกลาวไว ๕ ประการ ดวยโกฏฐาส คอสวนอยางน คอนวรณ ๕ อปาทานขนธ อายตนะภายในและอายตนะภายนอกอยางละ ๖ โพชฌงค ๗ อรยสจ ๔. กในการพจารณาเหนธรรมน ทานกลาวการพจารณานามลวน ๆในเวทนานปสสนาสตปฏฐาน และจตตานปสสนาสตปฏฐาน. กลาวถงการพจารณาทงรปและนามในสมมานปสสนาสตปฏฐาน. พงทราบวาสตปฏฐานแมทง ๔ น ทานกลาวทงโลกยะและโลกตระคละกนไป. บทวา อนปปนนาน ไดแก ทยงไมเกด. บทวา ปาปกานไดแก ตาทราม. บทวา อกสลาน ธมาน ไดแก ธรรมมโลภะเปนตนอนเกดจากความไมฉลาด. บทวา อนปปาทาย คอเพอตองการไมเกด. บทวา ฉนท ชเนต ความวา ยอมใหเกดกศลฉนทะในความเปนผใครจะทา. บทวา วายมต ไดแก กระทาความเพยรเปนเครองประกอบ คอความบากบน. บทวา วรย อารภต ไดแก กระทาความเพยรทางกายและทางใจ. บทวา จตต ปคคณหาต ไดแก ยกจตขนดวยความเพยรอนเกดรวมกนนนนนแหละ. บทวา. ปทหต ไดแกกระทาความเพยรอนเปนปธานะ. บทวา อปปนนาน ไดแก เกดแลว คอบงเกดแลว. บทวากสลาน ธมมาน ไดแก ธรรมมอโลภะเปนตนอนเกดจากความฉลาด. บทวา ตยา แปลวา เพอความตงอย. บทวา อสมโมสายแปลวา เพอความไมเลอนหาย. บทวา ภยโยภาวาย แปลวา เพอความมบอย ๆ. บทวา วปลาย แปลวา เพอความไพบลย. บทวาภาวนาย แปลวา เพอความเจรญ. บทวา ปารปรยา แปลวา เพอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 230ความบรบรณ. การขยายความเฉพาะบทเดยวสาหรบสมมปปธาน ๔ เพยงเทาน กอน. กชอวากถาวาดวยสมมปปธานนม ๒ อยาง คอ เปนโลกยะ ๑เปนโลกตระ ๑. ในกถา ๒ อยางนน สมมปปธานกถาอนเปนโลกยะมอยในเบองตนแหงกถาทงปวง. กถาวาดวยสมมปปธานอนเปนโลกยะนน พงทราบไดเฉพาะในขณะมรรคอนยงเปนโลกยะโดยปรยายแหงกสสปสงยต. สมจรงดงททานพระมหากสสปกลาวไวในกสสปสงยตนนวา ผมอาย สมมปปธาน ( ความเพยรชอบ ) ๔ เหลาน สมมปปธาน ๔ อยางเปนไฉน. ผมอาย ภกษในพระธรรมวนยน ยอมกระทาความเพยรอยวา อกศลธรรมอนลามกทยงไมเกดขนแกเรา เมอเกด ขนพงเปนไปเพอความฉบหาย, ยอมกระทาความ พากเพยรอยวา อกศลธรรมอนลามกทเกดขนแลว แกเรา เมอยงละไมได พงเปนไปเพอความฉบหาย, ยอมกระทาความพากเพยรอยวา กศลธรรมทยงไม เกดขนแกเรา เมอยงไมเกดขน พงเปนไปเพอ ความฉบหาย, ยอมกระทาความพากเพยรอยวา กศลธรรมทเกดขนแลวแกเรา เมอดบไป พงเปน เพอความฉบหายดงน. กในอธการน อกศลธรรมทงหลายมโลภะเปนตน พงทราบวาอกศลธรรมอนลามก. บทวา อนปปนนา เม กสลา ธมมา ไดแก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 231สมถวปสสนาและมรรค. สมถวปสสนาและมรรค ชอวากศลทเกดขนแลว. แตมรรคนนเกดขนคราวเดยวแลวดบไป ชอวายอมเปนไปเพอความฉบหาย. เพราะมรรคนนใหปจจยแกผล (กอน) แลวกดบไป.อกอยางหนง แมในตอนตนกลาวไววา พงถอเอาเฉพาะสมถวปสสนาเทานน ชอวากศลทเกดขนแลว แคคาทกลาวนนไมควร. กถาวาดวยสมมปปธานอนเปนโลกยะ พงทราบโดยปรยายแหงกสสปสงยตในตอนตน ๆ แหงสตรทงปวง. กในขณะโลกตรมรรค ความเพยรอยางเดยวนเทานน ไดชอ ๔ ชอ เนองดวยทากจ ๔ อยางใหสาเรจ. ในบทวา อนปปนนาน ปาปกาน น ในบาลแหงกสสปสงยต นน พงทราบความตามนยทกลาวในบทวา อนปปนโน เจว กามฉนโท (กามฉนทะยงไมเกดขน) ดงนเปนตน. ในบทวา อปปนนาน ปาปกาน น อปปนนะม ๔ อยาง คอวตตมานปปนนะ ภตวาวคตปปนนะ โอกาสกตปปนนะ ภมลทธป-ปนนะ. ในอปปนนะ ๔ อยางนน ขอทกเลสม (และ) พรอมพรงดวยการถอมน น ชอวา วตตมานปปนนะ. กเมอกรรมเปนไปอย เสวยรสอารมณแลว วบากดบไป ชอวาภตวาวคตปปนนะ. กรรมทเกดขนแลวดบไป กชอวาภตวาวคตป-ปนนะ. แมทงสองความหมายนนกนบวา ภตวาวคตปปนนะ. กศลกรรมหามวบากของกรรมอนเสย ใหโอกาสแกวบากของตน.วบากทเกดขนในโอกาสทไดอยางน เรยกวา อปปนนะ จาเดมแตได

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 232โอกาสน ชอวา โอกาสกตปปนนะ. กเบญจขนธ ชอวาภมของวปสสนา. เบญจขนธเหลานน เปนขนธตางโดยอดตขนธเปนตน. สวนกเลสอนอนเนองอย ในเบญจขนธเหลานน ไมควรกลาววาเปนอดตหรออนาคต. เพราะกเลสแมนอนเนองอยในอดตขนธ กยงละไมได แมทนอนเนองอยในอนาคตขนธกยงละไมได แมทนอนเนองอยในปจจบนขนธ กยงละไมได เพราะเหตนน ขอทยงละกเลสอนนอนเนองในขนธตาง ๆ ไมไดนชอวา ภม-ลทธปปนนะ. เพราะเหตนน ทานโบราณาจารยทงหลายจงกลาววากเลสทงหลายทยงถอนไมไดในภมนนๆยอมนบวา ชอวาภมลทธปปนนะ. อปปนนะ ๔ ประการ อกอยางหนง คอ สมทาจารปปนนะอารมมณาธคหตปปนนะ อวกขมภตปปนนะ อสมคฆาฏตปปนนะ. ในอปปนนะ ๔ อยางนน อปปนนะทเปนไปทนททนใด ชอวาสมทาจารปปนนะ. ไมควรกลาววา กเลสจกไมเกดขน. ในขณะทลมตาขนครงหนงแลวระลกถงอารมณทถอเปนนมต. เพราะเหตไร. เพราะกเลสยดตดอารมณ. ถามวา เหมอนอะไร. ตอบวา เหมอนบคคลเอาขวานฟนตนไมทมยาง พดไมไดวาในททถกขวานฟนแลว ยางจกไมไหล. น ชอวาอารมมณาธคหตปปนนะ. กกเลสทไมไดขมไวดวยสมาบต ไมควรกลาววาจกไมเกดในทชอน.ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะไมไดขมไว. ถามวา เหมอนอะไร. ตอบวา เหมอนคนเอาขวานตดตนไมทมยาง ไมควรกลาววายางจะไมไหลในทชอน. อนนชอวาอวกขมภตปปนนะ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 233 กกเลสทยงไมไดถอนขนดวยมรรค ยอมเกดแมแกผบงเกดในภวคคพรหม เพราะเหตนน พงขยายความใหพสดารโดยนยกอนนนแล.อนนชอวาอสมคฆาฏตปปนนะ. ในอปปนนะเหลานน อปปนนะ ๔ อยาง คอ วตตมานปปนนะภตวาวคตปปนนะ โอกาสกตปปนนะ สมทาจารปปนนะ ไมเปนอปปนนะทมรรคจะพงฆา. อปปนนะทมรรคจะพงฆาไดม ๔ อยาง คอภมลทธปปนนะ อารมมณาธคหตปปนนะ อวกขมภตปปนนะ อสมค-ฆาฏตปปนนะ. เพราะมรรคเกดขนยอมละกเลสเหลาน. มรรคนนละกเลสเหลาใด กเลสเหลานนไมควรจะกลาววาเปนอดต อนาคต หรอปจจบน. สมจรงดงทตรสไววา หากละกเลสอนเปนอดตไซร ถาอยางนน กยอมยงกเลสทสนไปแลวใหสนไปได ดบกเลสทดบ แลวใหดบได ยงกเลสทถงการตงอยไมได ใหถงการ ตงอยไมได ละกเลสทลวงไปแลวซงไมมอยได. หาก ละกเลสอนเปนอนาคตไดไซร ถาอยางนน กยอมละ กเลสทยงไมเกด ยอมละกเลสทยงไมบงเกด ยงไม เกดขนแลว ยงไมปรากฏได ยอมละกเลสทยง ไมมาถงซงไมมอยได. หากละกเลสอนเปนปจจบน ไดไซร ถาอยางนน คนผกาหนด ยอมละราคะได คนผประทษราย ยอมละโทสะได คนผหลง ยอม ละโมหะได คนผเยอหยง ยอมละมานะได คนผ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 234 ยดมนความเหนผด ยอมละทฏฐได คนผตดสนใจ ไมได ยอมละวจกจฉาได คนผมเรยวแรง ยอม ละอนสยได ธรรมดากบธรรมขาว กยอมจะเปนธรรม คกากบกนเปนไป. การบาเพญมรรคกยอมเปนไป กบสงกเลส ฯ ล ฯ. ถาอยางนน การบาเพญมรรค ยอมไมม, การทาผลใหแจง ยอมไมม. การละกเลส ยอมไมม, การตรสรธรรม ยอมไมม. การบาเพญ มรรค มอย ฯ ล ฯ การตรสรธรรม มอย. ถามวา เปรยบเหมอนอะไร. ตอบวา เปรยบเหมอนตนไม รน ๆ ฯ ล ฯ เปนไมทยงไมปรากฏ ( ผล ) ยอมไม ปรากฏ (ผล) เลย. ตนไมทยงไมเกด ( มท ) มาในพระบาล แตควรแสดงตนไมทเกดผลดวย. เปรยบเหมอนตนมะมวงรนทมผล พวกมนษยจะบรโภคผลของมน จง ( เขยา) ใหผลทเหลอหลนลง แลวเอาใสในกระเชาใหเตม. ภายหลง บรษอกคนเอาขวานตดตนมะมวงนน . ผลอนเปนอดต ของมะมวงตนนน ยอมเปนผลทบรษคนนนทาใหเสยหายไมได ผลทเปน ปจจบนและอนาคตกทาใหเสยหายไมได. เพราะผลทเปนอดต พวกมนษยกบรโภคไปแลว ผลทเปนอนาคตกยงไมเกด จงไมอาจทาใหเสยหาย. กในสมยทตนมะมวงนนถกเขาตด ผลมะมวงยงไมม เพราะ-เหตนน ผลทเปนปจจบน จงไมถกทาใหเสยไป. กถาตนมะมวงยงไมถกตด ผลของมนอาศยรสของดนและรสของนาเกดขนในภายหลงนน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 235ยอมถกทาใหเสยหาย. เพราะผลเหลานนทยงไมเกด กเกดไมได ทยงไมบงเกด กไมบงเกด และทยงไมปรากฏ กปรากฏไมได ฉนใด มรรคกฉนนนเหมอนกน ยอมกเลสอนตางดวยกเลสอนเปนอดตเปนตนกหามได จะไมละกหามได. การเกดขนแหงกเลสเหลาใด จะพงมไดในเมอมรรคยงไมกาหนดรขนธทงหลาย ( แต ) เพราะมรรคเกดขนกาหนดรขนธทงหลายไดแลว กเลสเหลานน ทยงไมเกด กไมเกด ทยงไมบงเกดกไมบงเกด ทยงไมปรากฏ กไมปรากฏ. พงขยายเนอความนใหแจมแจงดวยยา สาหรบใหหญงแมลกออนไมคลอดบตรอกตอไป หรอแมสาหรบระงบโรคของคนเจบปวย. ไมควรกลาววา กเลสทงหลายทมรรคละไดนน เปนอดต อนาคต หรอปจจบน ดวยประการอยางน. อนงมรรคจะไมละกเลสทงหลายกหาไม. แตทานหมายเอากเลสทมรรคละไดเหลานน จงกลาววา อปปนนาน ปาปกาน ดงนเปนตน. กมรรคจะละแตกเลสเทานนกหามได แมอปาทนนขนธทเกดขนกละได เพราะละกเลสทงหลายไดเดดขาดแลว. สมจรงดงทตรสไววา ( ขนธทงหลายเหลาใด คอ ) นามและรปพงเกดขนในสงสารอนกาหนดทสดเบองตนและเบองปลายไมได เวน ๗ภพ โดยดบอภสงขารวญญาณดวยโสดาปตตมรรคญาณ ขนธทงหลายเหลานนยอมดบทนามรปนดงน ความพสดารแลว. มรรคยอมออกจากอปาทนนขนธ และอนปาทนนขนธ ดวยประการฉะน. กวาดวยภพทงปวง โสดาปตตมรรคยอมออกจากอบายภพ. สกทา-คามมรรคยอมออกจากสวนหนงของสคตภพ. อนาคามมรรคยอมออกจากสคตกามภพ. อรหตมรรคยอมออกจากรปภพและอรปภพ. บางอาจารยกลาววา พระอรหตมรรคยอมออกจากภพทงปวง ดงนกม.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 236 ถามวา กเมอเปนอยางนน ในขณะแหงมรรคจะมการอบรมเพอ ยงธรรมทยงไมเกดใหเกดขนไดอยางไร หรอจะมการอบรมเพอใหธรรมทเกดขนแลวดารงอยไดอยางไร. ตอบวา ดวยการทมรรคดาเนนไปไมขาดสายนนแหละ. กมรรคทกาลงดาเนนไปอย เรยกชอวา อนปปนนะเพราะไมเคยเกดขนในกาลกอน. เหมอนอยางวา คนผไปยงททไมเคยไปและไดเสวยอารมณทยงไมเคยเสวย มกจะกลาววา พวกเราไดไปยงททไมไดเคยไปแลวหามได๑ เสวยอารมณทไมไดเคยเสวยแลวหามได๒ ดงนฉนใด. ความดาเนนไปของมรรคนนนแหละ ชอวาตงอย เพราะเหตนนจะกลาววา ในภาวะแหงการตงอย ดงนกควร. ความเพยรในขณะโลกตรมรรคนของภกษนน ยอมไดชอ ๔ ชอ มอาทวา อนปปนนานปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปาทาย ดงน ฉนนนเหมอนกน.กถาวาดวยความเพยรชอบในขณะโลกตรมรรคเพยงเทาน. กในพระสตรน ทานกลาวความเพยรชอบอนเปนโลกยะและโลกตระคละกนไป. บรรดาอทธบาททงหลาย สมาธทอาศยฉนทะดาเนนไป ชอวาฉนทสมาธ. บทวา ปทานสงขารสมนนาคต ความวา บาทแหงความสาเรจทแสดงไวแลวดวยธรรมเหลานน หรอบาทอนเปนความสาเรจชอวาอทธบาท. แมในบททเหลอ กมนยนนนแล. ในทนมความสงเขปเพยงเทาน. สวนความพสดารมมาแลวในอทธบาทวภงคนนแล. กเนอความ (แหงอทธบาทนน) แสดงไวแลวในวสทธมรรค. ในวสทธมรรคนน แสดงไววา ในกาลใด ภกษนอาศยธระอยางหนงในฉนทอทธบาทเปนตน เจรญวปสสนาแลวบรรลพระอรหต แมสมถะกเหมอนกน

๑. ม. ไมม น. ๒. ไมม น. ปฏเสธวา หามได.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 237อทธบาท ทภกษนนอาศยเจรญวปสสนา ในกาลนน เปนโลกยะใน เบองตน เปนโลกตระในเบองปลาย แมอทธบาททเหลอ กอยางนนดงน. ในพระสตรแมน กตรสอทธบาทอนเปนทงโลกยะและโลกตระ. กศรทธาในบทวา สทธนทรย ภาเวต ดงน เปนตน ชอวาสทธนทรย เพราะกระทาความเปนใหญในศรทธาธระของตน. แมในวรยนทรยเปนตน กนยนแหละ. กในบทวา ภาเวต น พระโยคาวจรผเรมบาเพญเพยร ชาระสทธนทรยใหหมดจดดวยเหต ๓ ประการ ชอวาเจรญสทธนทรย. แมในวรยนทรยเเปนตน กมนยนเหมอนกน. สมจรงดงททานพระสารบตรกลาวไววา สทธนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการเหลาน แกบคคลผเวนบคคลผไมมศรทธา ผเสพ คบ เขาไป นงใกลบคคลผมศรทธา ผพจารณาพระสตรอนนา เลอมใส. วรยนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการเหลาน แกบคคลผเวนบคคลผเกยจคราน ผเสพ คบ เขาไป นงใกลบคคลผปรารภความเพยร ผพจารณาสมมป- ปธาน (ความเพยรชอบ). สตนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการเหลาน แกบคคลผเวนบคคลผมสตหลงลม ผเสพ คบ เขาไป นงใกลบคคลผมสตปรากฏ ผพจารณาสตปฏฐาน. สมาธนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 238 เหลาน แกบคคลผเวนบคคลผมจตไมตงมน ผเสพ คบ เขาไปนงใกลบคคลผมจตตงมน ผพจารณาฌาน และวโมกข. ปญญนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการ เหลาน แกบคคลผเวนบคคลผไมมปญญา ผเสพ คบ เขาไปนงใกลบคคลผมปญญา ผพจารณาญาณจรยา อนลกซง. กบทวา คมภรญาณจรย ปจจเวกขโต ในพระบาลนน มความวาผพจารณาลาดบขนธ๑ ลาดบอนทรย พละ และโพชฌงค ลาดบมรรคและลาดบผลอนละเอยดสขม. กพระโยคาวจรผเรมบาเพญกรรมฐานไมกระทาความยดมนดวยอานาจแหงเหตละ ๓ ๆ เหลาน เรมตงความยดมนในศรทธาธระเปนตน อบรมใหเจรญขน ในทสดละขาดได ยอมถอเอาพระอรหต. พระโยคาวจรนน ชอวาเจรญอนทรยเหลานจนกระทงพระอรหตมรรค. เมอบรรลพระอรหตผลแลว ยอมชอวาเปนผเจรญ อนทรย. ทานกลาวอนทรยแมทง ๕ น เปนทงโลกยะและโลกตระ ดวยประการฉะน. ในสทธาพละเปนตน ศรทธานนแหละเปนพละ เพราะอรรถวาไมหวนไหว เพราะเหตนน จงชอวา สทธาพละ. แมใน วรยพละเปนตน กมนยเหมอนสทธาพละนนแล. กศรทธาในอธการวาดวยพละน ยอมไมหวนไหวดวยความไมเชอ. ความเพยรยอมไมหวนไหวดวยความเกยจคราน. สตยอมไมหวนไหวดวยความหลงลมสต. สมาธยอมไม

๑. ฎกาแกวา ความทขนธทงหลายเปนตาง ๆ กนโดยสภาวะ ชาต และภมเปนตน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 239หวนไหวดวยความฟงซาน. ปญญายอมไมหวนไหวดวยอวชชา เพราะเหตนน พละแมทงหมดเรยกวา พละ เพราะอรรถวา ไมหวนไหว.กการประกอบความเพยรในการเจรญภาวนาในพละน พงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในการเจรญอนทรยนนแล. ทานกลาวพละ ๕ น เปนทงโลกยะและโลกตระ. ในบทวา สตสมโพชฌงค ภวาเวตน มภาวนานยแหงการพรรณนาเนอความพรอมกบกลบตรผเรมบาเพญกรรมฐานเพยงเทาน. บทตน ๗ บทซงกลาวไวโดยนยเปนตนวา สตสมโพชฌงค ดงน ในพระบาลนนมการพรรณนาความดงตอไปนกอน. พงทราบวนจฉยในสตสมโพชฌงคกอน. ชอวาสต เพราะอรรถวาระลกได. กสตนนนน มความปรากฏขนเปนลกษณะ หรอมอนใหนกไดเปนลกษณะ. สมจรงดงททานพระนาคเสนกลาวไววา มหาบพตร ขนคลงของพระราชา กราบทลใหพระราชาทรงนกถงพระราชทรพยวา ขาแตมหาราชเงนมเทาน ทองมเทาน ทรพยสนมเทาน ดงน ฉนใด มหาบพตรสตกฉนนนเหมอนกนแล เมอเกดขน ยอมใหนกได ยอมใหระลกไดซงธรรมทงหลาย อนเปนกศลและอกศล มโทษและไมมโทษ เลวและประณต มสวนเปรยบดวยธรรมดาและธรรมขาว. คอสตปฏฐาน ๔เหลาน ความพสดารแลว. (สต) มอนใหนกไดเปนรส (คอกจ). กพระเถระกลาวลกษณะนนของสตนนวาเปนกจนนเอง. อกอยางหนง(สต)มความไมหลงลมเปนรส มความเผชญหนาตออารมณเปนปจจปฏฐาน(เครองปรากฏ). สตนนแหละ เปนสมโพชฌงค เพราะฉะนน จงชอวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 240สตสมโพชฌงค ดวยประการอยางน. ในบทวา สตสมโพชฌงโค นน ชอวาโพชฌงค เพราะเปนองคแหงปญญาเครองตรสรหรอแหงพระโพธญาณ. ถามวา ทานอธบายไวอยางไร. ตอบวา อธบายไววา ธรรมสามคคน เรยกวาโพธ เพราะกระทาอธบายวา พระอรยสาวกยอมตรสรดวยธรรมสามคค คอ สตธรรมวจย วรยะ ปต ปสสทธ สมาธ และอเบกขา อนเกดขนในขณะแหงมรรคอน เปนโลกยะและโลกตระ อนเปนปฏปกษตออนตรายมใชนอยมการตงอยและการประมวลไวซงความหดหและความฟงซาน และความยดมนในการประกอบกามสข การทาตนใหลาบาก และในอจเฉททฏฐและสสสตทฏฐ. บทวา พชฌต ความวา ออกจากความหลบ คอกเลสสนดาน. อธบายวา แทงตลอดอรยสจ ๔ หรอทาใหแจงเฉพาะพระนพพาน. สมจรงดงทตรสไวแลววา เจรญโพชฌงค ๗ แลวตรสรพรอมเฉพาะซงพระสมมาสมโพธญาณอนยอดเยยม ดงน . ชอวาโพชฌงคเพราะเปนองคแหงโพธ คอ ธรรมสามคคนน ดงนบาง เหมอนดงฌานงคะองคฌาน มคคงคะองคมรรคฉะนน. พระอรยสาวกเรยกวาโพธเพราะการทาอธบายวา พระอรยสาวกนนแมใดตรสรดวยธรรมสามคคนน ซงมประการดงกลาวแลว องคแหงพระอรยสาวก (ทเรยกวาโพธ)นน แมเพราะเหตนน จงชอวาโพชฌงค (องคแหงพระอรยสาวกผตรสร) เหมอนดงองคประกอบแหงกองทพ และองคประกอบแหงรถเปนตนฉะนน. เพราะเหตนน พระอรรถกถาจารยทงหลายจงกลาววาชอวาโพชฌงค เพราะเปนองคแหงบคคลผตรสร. อกอยางหนง ในบาลวา โพชฌงคา น ชอวาโพชฌงค เพราะอรรถอะไร. ชอวาโพชฌงค

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 241เพราะเปนไปเพอตรสร. ชอวาโพชฌงค เพราะตรสร. ชอวาโพชฌงคเพราะแทงตลอด. (ยอมเจรญ ) สตสมโพชฌงคนน. แมในบทวา ธมมวจยสมโพชฌงค ดงน เปนตน มวนจฉยดงตอไปน:- ชอวา ธรรมวจย เพราะคนหาสจธรรมทง ๔ กธรรมวจยนนมการเลอกเฟนเปนลกษณะ มความแจมแจงเปนรส มความไมหลงลมเปนปจจปฏฐาน (เครองปรากฏ ). ชอวา วรยะ เพราะภาวะกลาหาญและเพราะดาเนนไปตามวธ. กวรยะนน มการประคองไวเปนลกษณะมการคาจนไวเปนรส มการไมยอหยอนเปนปจจปฏฐาน. ชอวา ปตเพราะอมเอบ. ปตนน มการแผซานเปนลกษณะ หรอมความยนดเปนลกษณะ มการทากายและจตใหเอบอมเปนรส มการทากายและจตนนแหละใหฟขนเปนปจจปฏฐาน. ชอวา ปสสทธ เพราะระงบความกระวนกระวายแหงกายและจต. ปสสทธนน มความสงบเปนลกษณะมการยายความกระวนกระวายแหงกายและจตเปนรส มความเยนอนเกดจากความไมดนรนเปนปจจปฏฐาน. ชอวา สมาธ เพราะความตงมน.กสมาธนน มความไมฟงซานเปนลกษณะ หรอมการไมซานออกเปนลกษณะ มการประมวลจตและเจตสกไวเปนรส มความตงอยแหงจตเปนปจจปฏฐาน. ชอวา อเบกขา เพราะความเพงเฉย. อเบกขานน มการพจารณาเปนลกษณะ หรอมการนาไปอยางสมาเสมอเปนลกษณะ มการหามความหยอนไปและความเกนไปเปนรส หรอมการตดขาดในการเขาเปนฝกฝายเปนรส มความเปนกลางเปนปจจปฏฐาน. บททเหลอมนยดงกลาวไวแลวนนแล. บทวา ภาเวต ความวา พอกพน คอ ใหเพมขนอธบายวา ใหเกดขน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 242 ในสมโฬชฌงคนน ธรรม ๔ ประการ คอ สตสมปชญญะ ๑ ความเวนบคคลผมสตหลงลม ๑ ความเสพบคคลผมสตตงมน ๑ ความเปนผนอมใจไปในสตสมโพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงสตสมโพชฌงค. กในฐานะทง ๗ แมมการกาวไปเปนตน สตสมโพชฌงคยอมเกดขน ดวยสตสมปชญญะ ดวยการเวนบคคลผทสตหลงลมดจกาซอนเหยอ ดวยการเสพบคคลผมสตตงมน เชนพระตสสทตตเถระและพระอภยเถระ และดวยความเปนผมจตโอนนอมโนมไปเพอใหสตตงขนในการยนและการนงเปนตน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐานยงสตสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๔ ประการเหลาน แลวกระทาสต-สมโพชฌงคนนอยางเดยวใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนนนนแล ชอวาเจรญสตสมโพชฌงคในพระอรหตมรรค. เมอกลบตรนนบรรลพระอรหตผลแลว ยอมเปนผชอวาเจรญสตสมโพชฌงคแลว. ธรรม ๗ ประการ คอ ความสอบถาม ๑ ความทาวตถใหสละสลวย ๑ ความทาอนทรยใหดาเนนไปสมาเสมอ ๑ ความเวนบคคลผมปญญาทราม ๑ ความเสพบคคลผมปญญา ๑ ความพจารณาญาณจรยาอนลกซง๑ความนอมใจไปในธมมวจยสมโพชฌงคนน ๑. ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงธมมวจยสมโพชฌงค บรรดาธรรม ๗ ประการนน ความเปนผมากดวยการสอบถามอนองอาศยอรรถแหงขนธ ธาต อายตนะ อนทรย พละ โพชฌงคองคมรรค ฌาน สมถะ และวปสสนา ชอวา ความสอบถาม. การทาความสละสลวยแกวตถทงภายในและภายนอก ชอวาความทาวตถให

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 243สละสลวย. กในกาลใด ผม เลบ และขนของกลบตรนนยาวหรอสรระมโทษ หมกหมมและมอมแมมดวยมลทนเหงอไคล ในกาลนน วตถภายในไมสละสสวย ไมหมดจด. อนง ในกาลใด จวรเกา สกปรก มกลนเหมนสาบหรอเสนาสนะรกรงรง ในกาลนน วตถภายนอกไมสละสลวย ไมสะอาดเพราะฉะนน ควรทาวตถภายในใหสละสลวย ดวยการโกนผมเปนตนดวยการทารางกายใหเบาดวยการขบถายทงเบองบนและเบองลางเปนตนและดวยการอบและอาบ. พงทาวตถภายนอกใหสละสลวย ดวยการเยบการซก การยอม และการประพรมเปนตน. กแมญาณในจตและเจตสกทเกดขนในวตถภายในและภายนอกทไมสละสลวยนนนแล กพลอยเปนญาณไมบรสทธไปดวย เปรยบเหมอนแสงสวางของเปลวประทปทอาศยโคมประทป ไสและนามนเปนตนทไมสะอาดเกดขนฉะนน. กแมญาณในจตและเจตสกทเกดในวตถทงภายในและภายนอกอนสละสลวย กเปนญาณชดแจง เหมอนแสงสวางของดวงประทปทอาศยโคมประทป ไสและนามนเปนตนทสะอาดเกดขนฉะนน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา กระทาวตถใหสละสลวย ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงธมมวจย-สมโพชฌงค ดงน . การทาอนทรยทงหลายมศรทธาเปนตน ใหสมาเสมอ ชอวาการทาอนทรยใหถงความสมาเสมอ กถาสทธนทรยของกลบตรนนมกาลงอนทรยนอกนออน. แตนน วรยนทรยไมอาจทาหนาทประคบประคองสตนทรยไมอาจทาหนาทปรากฏ สมาธนทรยไมอาจทาหนาทไมฟงซานปญญนทรยไมอาจทาหนาทเหน. เพราะฉะนน ควรใหลดลงไป ดวยการพจารณาสภาวธรรม หรอดวยการไมไดใสใจ โดยประการทเมอใสใจ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 244(สทธนทรย ) กลบมกาลงขน. กในขอน มเรอง พระวกกลเถระ เปนอทาหรณ. กถาวรยนทรยมกาลง เมอเปนอยางนน สทธนทรยยอมไมอาจทากจในการนอมใจเชอ อนทรยนอกนกไมอาจทากจนอกนแตละชนดใด. เพราะฉะนน วรยนทรยนนควรทาใหลดลง ดวยการทาศรทธาเปนตนใหเจรญขน. แมในขอนน กควรแสดงเรองราวของพระโสณเถระ.แมในอนทรยทเหลอ กอยางนน. พงทราบวา เมออนทรยอยางหนงมกาลงกลา อนทรยนอกนจะไมมความสามารถในหนาทของตน ๆ. กโดยเฉพาะอยางยงในอธการวาดวยอนทรยน ทานสรรเสรญความเสมอกนของศรทธากบปญญา และสมาธกบวรยะ. เพราะคนผมศรทธาแกกลายอมเปนผมปญญาเขลา เลอมใสงาย ยอมเลอมใสในสงทไมเขาเรอง.คนผมปญญามาก มศรทธานอย ยอมคบกบฝายเกเร เหมอนโรคมสมฏฐานมาจากยา ยอมเปนโรคทแกไขยาก. คนผ (มความคด ) แลนเกนไปวา กศลมไดดวยสกวาทาใหเกดขนในจตเทานน แลวไมทากศลมการใหทานเปนตน ยอมเกดในนรก. เพราะศรทธากบปญญาทงสองเทากน คนจงเลอมใสในเรองทเปนเรอง. กความเกยจคราน ยอมครอบงาคนผมสมาธกลา แตมความเพยรออน เพราะสมาธเปนฝายขางความเกยจคราน. ความฟงซาน ยอมครอบงาคนทมความเพยรกลา สมาธออน เพราะความเพยรเปนฝายขางความฟงซาน. กสมาธทกากบดวยความเพยรยอมไมตกไปในความเกยจคราน. ความเพยรทกากบดวยสมาธ ยอมไมตกไปในความฟงซาน. เพราะฉะนน ตองทาทงสองอยางนน ใหเทากนกเพราะทงสองอยางเทากน อปปนายอมเกด. อกอยางหนง สาหรบผบาเพญสมาธ ศรทธามกาลงจงควร. เพราะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 245ผเชอเมอปกใจเธออยางนน จกบรรลถงอปปนา. กบรรดาสมาธและปญญา ความมจตแนวแนมกาลง ยอมควรสาหรบผบาเพญสมาธ. เพราะเมอเปนอยางนน ผบาเพญสมาธนน. ยอมบรรลถงอปปนา. ปญญามกาลงยอมควรสาหรบทานผบาเพญวปสสนา. เพราะเมอเปนอยางนนทานผบาเพญวปสสนานน ยอมบรรลการแทงตลอดไตรลกษณ. กแมสมาธกบปญญาทงสองเทากน ยอมเปนอปปนาแท. กสตมกาลงในทกอยาง ยอมไมเสยหาย. กสตยอมรกษาจตไวมใหตามไปในความฟงซาน ดวยอานาจของศรทธา ความเพยร และปญญา อนเปนปฏปกษตอความฟงซาน และมใหตกไปในความเกยจครานดวยสมาธอนเปนปฏปกษตอความเกยจคราน.เพราะฉะนน สตนนจาตองปรารถนาในททงปวง เหมอนเกลอกบเครองเทศตองใชปรงกบขาวทกชนด และเหมอนอามาตยผชานาญในสรรพกจจาตองใชในราชการทงปวงฉะนน. เพราะเหตนนทานจงกลาววา กแลสต พระผมพระภาคเจาตรสวามประโยชนทกอยาง. ถามวา เพราะเหตไร.ตอบวา เพราะจตมสตเปนทพงอาศย และสตมการรกษาเปนเครองปรากฏเวนสตเสยแลว การประคองและการขมจต จะมไมได ดงน. การเวนใหหางไกลจากบคคลผมปญญาทราม ผไมมปญญาหยงลงในประเภทแหงขนธเปนตน ชอวา เวนบคคลผมปญญาทราม. การเสพบคคลผประกอบดวยอทยพยปญญา (เหนเกดดบ) อนกาหนดพจารณาลกษณะ ๕๐ ถวน ชอวา เสพบคคลผมปญญา. การพจารณาประเภทของญาณอนลกซงซงดาเนนไปในขนธเปนตนอนลกซง ชอวา พจารณาความเปนไปแหงญาณอนลกซง. ความมจตนอมไปเพอใหธมมวจย-สมโพชฌงคตงขนในการยนและการนงเปนตน ชอวา ความนอมใจไป

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 246ในธมมวจยสมโพชฌงคนน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญเพยรทาธมมวจยสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๗ ประการเหลาน ทาธมม-วจยสมโพชฌงคนนนนแหละใหเปนการเปนงาน เรมยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนนชอวาเจรญธมมวจยสมโพชฌงคจนกระทงถงอรหตมรรค. เมอบรรลผล ยอมชอวาเปนผอบรมเสรจแลว. ธรรม ๑๑ ประการ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงวรยสมโพช-ฌงค คอ ความพจารณาภยในอบาย ๑ ความเหนอานสงฆ ๑ ความพจารณาทางสาหรบไป ๑ ความยาเกรงตอบณฑบาต ๑ ความพจารณามรดกความเปนทายาทเปนใหญ ๑ ความพจารณาความเปนใหญแหงพระศาสดา ความพจารณาความเปนใหญโดยชาต ๑ ความพจารณาความทเพอนผประพฤตพรหมจรรยเปนใหญ ๑ ความเวนบคคลผเกยจ-คราน ๑ ความเสพบคคลผเรมทาความเพยร ๑ ความเปนผมใจนอมไปในวรยสมโพชฌงคนน ๑. บรรดาธรรม ๑๑ ประการนน วรยสมโพชฌงคยอมเกดขนแมแกผพจารณาอบายอยางนวา ใคร ๆ ไมอาจยงวจยสมโพชฌงคใหเกดขนแมในเวลาเสวยทกขใหญ จาเดมแตตองถกลงโทษดวยเครองจองจาครบ ๕อยางในนรก แมในเวลาถกเขาจบดวยแหอวน และไซเปนตนในกาเนดสตวเดยรจฉาน อนง แมในเวลาลากเกวยนเปนตน ของสตวทถกแทงดวยเครองประหารมปฏกและคนธนเปนตน แมในเวลากระสบกระสายดวยความหวและความระหายตลอดพน ๆ ปบาง พทธนดรหนงบาง ในเปรตวสย แมในเวลาเสวยทกขอนเกดจากลมและแดดเปนตน ดวยทงอตภาพสกแตหนงหมกระดก สงประมาณ ๖๐ ศอก ในพวกเปรตกาล-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 247กญชกาสตร. ดกอนภกษ กาลน แหละ เปนกาลของเธอแลว ดงน.วรยสมโพชฌงคยอมเกดแมแกผเหนอานสงสอยางนวา ผเกยจครานไมไดโลกตรธรรม ๙. ผปรารภความเพยรเทานน จงได. นเปนอานสงสของวรยสมโพชฌงค. ยอมเกดแมแกผพจารณาทางไปอยางนวา ทางทพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระมหาสาวกทงปวงไปแลว เราควรไป กทางนนอนผเกยจครานไมอาจไป ดงน. ยอมเกดแมแกผพจารณาถงความยาเกรงตอบณฑบาตอยางนวา มนษยเหลาใดบารงทานดวยบณฑบาตเปนตน มนษยเหลานน มใชญาต มใชทาสกรรมกร ใหบณฑบาตอนประณตแกทาน ดวยหวงใจวา พวกเราจกอาศยบณฑบาต นนเลยงชวตกหามได. โดยทแท เขาหวงวาการทาอปการะของตนเปนของมผลมากจงให. แมพระศาสดาทรงเหนอยางนวา ภกษนบรโภคปจจยเหลานแลวจกเปนผมรางกายลาสนอยเปนสข ดงน จงทรงอนญาตปจจยทงหลายแกเธอกหามได โดยทแท ทรงอนญาตปจจยทงหลายแตเธอกดวยพระประสงควา ภกษนบรโภคปจจยเหลานกระทาสมณธรรมแลวจกพนวฏทกข. บดน เธอนนเกยจครานอยจกประพฤตยาเกรงตอบณฑบาตนนกหาไม. เพราะธรรมดาวา ความยาเกรงตอบณฑบาตยอมมแกผทปรารภความเพยรเทานน เหมอนพระมหามตตเถระและพระปณฑปาตย-ตสสเถระฉะนน. เขาเลาวา พระมหามตตเถระอาศยอยในถาชอกสสกะ. กมหาอบาสกาคนหนงในโคจรคามของทาน ปฏบตพระเถระเหมอนกบบตร. วนหนงนางจะไปปาจงสงลกสาววา ลกจา ขาวสารเกาอยโนน นมสดอยโนนเนยใสอยโนน นาออยอยโนน เวลาพระผเปนเจามตตะ พชายของ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 248เจามา เจาจงหงขาวถวายพรอมกบนมสด เนยใส และนาออย และเจากควรบรโภคเสยดวย สวนแมจะบรโภคขาวคางคนทหงไวเมอวานนกบนาผกดอง. ลกสาวถามวา กลางวนแมจะบรโภคอะไรละจะแม. แมตอบวา เจาจงใสผกดองเอาขาวสารหก ๆ ตมขาวยาคเปรยวเกบไวใหนะลกพระเถระหมจวรแลวกาลงนาบาตรออกมา ไดยนเสยงนนจงกลาวสอนตนวา นยวา มหาอบาสกาจกบรโภคขาวคางคนกบนาผกดอง แมตอนกลางวนกจกบรโภคขาวยาคเปรยวปรงดวยขาวสารหกกบผก. กนางบอกใหขาวสารเกาเปนตน เพอประโยชนแกทาน และนางอาศยทานแลวจะหวงไดนา หวงไดสวนกหามได แตนางปรารถนาสมบตทง ๓ จงใหทานจกสามารถใหสมบตเหลานนแกนางไหม กบณฑบาตนแล ทานผมราคะ โทสะ โมหะ ไมอาจรบ ดงนแลวจงอาบาตรใสถลก ปลดลกดมกลบไปทถากสสกะ เกบบาตรไวใตเตยง พาดจวรไวทสายระเดยง นงอธษฐานความเพยรวา เรายงไมบรรลพระอรหต จกไมออกไป. ภกษผไมประมาทอยประจามานาน เจรญวปสสนาบรรลพระอรหตในเวลากอนภตตาหาร เปนพระขณาสพกระทาความแยมออกไป เหมอนดอกบวแยมฉะนน. เทวดาผสงอยทประตถาเปลงอทานวา นโม เต ปรสาช นโม เต ปรสตตม ยสส เต อาสวา ขณา ทกขเณยโยส มารส ทานบรษอาชาไนย เราขอนอบนอมทาน ทาน บรษผสงสด เราขอนอบนอมทาน ทานผนรทกข ทานมอาสวะสนแลว เปนพระทกขไณยบคคล.ดงน แลวกลาววา ทานผเจรญ หญงแกถวายภกษาหารแกพระ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 249อรหนตเชนทานผเขาไปบณฑบาต จกพนทกข. พระเถระลกขนเปดประตมองดเวลา รวายงเชาอย จงถอบาตรและจวรเขาไปยงบาน. แมเดกหญงกเตรยมภตตาหารไวพรอมแลว นงมองดประตดวยหวงใจวาประเดยวพระพชายของเราจกมาถง. เมอพระเถระถงประตบาน เดกหญงนนกรบบาตรบรรจภตตาหารอนประกอบดวยเนยใสและนาออยใหเตม แลววางไวทมอ. พระเถระทาอนโมทนาวา จงมความสขเถด แลวหลกไป.กเดกหญงนนไดยนมองดทานอย. กในคราวนน พระเถระมฉววรรณบรสทธยงนก อนทรยผองใส ใบหนาสกสกาวเหมอนผลตาลสกทหลดจากขวฉะนน. มหาอบาสกากลบมาจากปาถามบตรสาววา พระพชายมาแลวหรอลก. บตรสาวนนจงบอกความเปนไปนนทงหมด. อบาสการวา กจแหงบรรพชตของบตรเราถงทสดแลวในวนน จงกลาววา แมพระพชายของเจายนดไมเบอระอาในพระพทธศาสนาแลว. กเรองพระปณฑปาตยเถระพงทราบอยางน . ไดยนวา บรษเขญใจคนหนงในบานมหาคาม เลยงชวตดวยการขายฟน. บรษนนไดชอตามเหตการณนนนนแล จงมชอวา ทารภณฑกมหาตสสะ. วนหนง เขาพดกะภรรยาของเขาวา ชอวาความเปนอยของพวกเราเปนอยางไรกน พระศาสดาตรสวา ทลทททานมผลมาก แตเราไมอาจใหเปนประจาได เราถวายปกขกภตแลว แมสลากภตอนเกดขนขางหนาเรากจกถวาย. ภรรยารบคาวา ดละนาย แลวไดถวายปกขกภตตามมตามไดในวนรงขน. กเวลานน เปนเวลาทพระภกษสงฆไมขดของดวยเรองปจจยทงหลาย. ภกษหนมและสามเณรทงหลายฉนโภชนะลวนประณตรวา นเปนอาหารไมสดกกระทาปกขกภตของคนทงสองนนใหเปนแตสกวารบไวเทานน เมอคน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 250ทงสองนนเหนอยนนแหละกทงเสยแลวกไป. ฝายหญงนนเหนการกระทา นน จงบอกแกสาม. แตไมไดมความเดอดรอนใจวา พระทงของทเราถวาย. สามของนางกลาววา กพวกเราไมอาจใหพระผเปนเจาฉนไดโดยงาย เพราะเปนคนจน เราจกกระทาอยางไรหนอแลจงจกอาจเอาใจพระผเปนเจาได. ทนน ภรรยาของ เขากลาววา นาย ทานพดวาอะไรหรอธรรมดาคนเขญใจทงหลายมบตรกมอยมใชหรอ นธดาของทาน. ทานจงเอาธดาคนนวางเปนประกนไวในตระกลหนง เอาทรพยมาสก ๒กหาปณะ ( ๑ กหาปณะ=๔บาท ของชาวมคธ) แลวซอแมโคนมมาตวหนงเราจกถวายสลากภตปรงกบนมสดแกพระผเปนเจา เราอาจเอาใจของพระผเปนเจาเหลานนได ดวยอาการอยางน. สามรบคาวา ได แลวจงกระทาอยางนน. ดวยบญของคนทงสองนน แมโคนมตวนนใหนานม ๓ มาณกะในตอนเยน (มาณกะเปนมาตราตวงของชาวมคธ) ในตอนเชาใหนม ๓มาณกะ. คนทงสองทานมสดทไดในตอนเยนใหเปนนมเปรยว ในวนรงขนจงทาใหเปนเนยใสจากเนยขนทถอเอาจากนมสมนน แลวถวายสลาก-ภตปรงดวยนมสดพรอมกบเนยใสนนแหละ จาเดมเเตนน พระผมบญจงจะไดสลากภตในเรอนของเขา. วนหนง สามกลาวกะภรรยาวา พวกเราพนจากเรองทนาละอายกเพราะมลกสาว ทงภตตาหารในเรอนของเราแหงเดยว เปนของควรบรโภคแหงพระผเปนเจาทงหลาย เธออยาประมาทในวตรอนดงามนจนกวาพจะมา พจะทางานอะไรสกอยางไถตวลกสาว เขาไปยงประเทศหนงทางานหบออย โดยเวลา ๖ เดอนไดเงน ๑๒ กหาปณะ คดวาเงนเทานอาจจะไถลกสาวของเราได จงเอาชายผาขอดกหาปณะเหลานน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 251ไว แลวเดนทางดวยตงใจวาจกไปบาน. ในสมยนน พระปณฑปาตยตสสเถระอยในอมพรยมหาวหาร คดวาจกไปมหาวหารไหวพระเจดย จงออกจากทอยของตนไปยงบานมหาคามเดนไปทางนนเหมอนกน อบาสกนนเหนพระเถระแตไกล คดวาเรามาผเดยว จกไปฟงธรรมกถากณฑหนง พรอมกนกบพระผเปนเจารปน เพราะผมศลหาไดยากตลอดมาทกเวลา จงรบไปทนพระเถระไหวแลวเดนไปดวยกน เมอเวลาฉนภตตาหารใกลเขามาจงคดวา หอภตตาหารไมมอยในมอเรา และกถงเวลาฉนภกษาหารของพระผเปนเจาแลว ทงคาใชสอยนกมอยในมอเรา ในเวลาถงประตบานแหงหนง เราจกถวายบณฑบาตแกพระผเปนเจา. เมอความคดของเขาสกวาพอเกดขนอยางน เทานน คนผหนงถอหอ ภตตาหารมาถงทนนพอด อบาสกเหนคนผนนแลว กลาวนมนตวา ทานผเจรญ โปรดคอยหนอยเถด ๆ แลวเขาไปหาคนผนนกลาววา บรษ ผเจรญ ฉนจะใหกหาปณะแกทาน ทานจงใหหอภตตาหารแกฉน บรษผนนคดวา ภตตาหารแมนจะมราคาแมสกมาสกหนงในเวลานกหามไดแตอบาสกน ใหเรากหาปณะหนง เปนครงแรกทเดยว เหตในเรองน จกม ครนคดแลวจงกลาววา โดยกหาปณะหนง เราจะไมให อบาสกกลาววา ถาอยางนน ทานจงถอเอา ๒ กหาปณะ. จงถอเอา ๓ กหาปณะโดยทานองนประสงคจะใหกหาปณะเหลานนแมทงหมด บรษนอกนสาคญวา กหาปณะแมอนของอบาสกนนมอย (อก) จงกลาววา เราไมใหครงนน อบาสกนนกลาวกะบรษนนวา ทานผเจรญ ถากหาปณะแมอนของเราพงมอยไซร เราพงใหกหาปณะแมเหลานน แตเราจะถอเอาเพอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 252ประโยชนแกตนเองกหามไดเลย เรานมนตพระผเปนเจารปหนงใหนงอยทโคนไมตนหนงกศลจกมแกทานดวย ทานจงใหภตตาหารนนแกเราเถด บรษนนพดวา ทานผเจรญ ถาอยางนน ทานจงเอาไปจงนากหาปณะเหลานนมา ไดถอเอากหาปณะแลวใหหอภตตาหารไป อบาสกถอภตตาหารเขาไปหาพระเถระแลวกลาววา นาบาตรออกมาเถด ทานขอรบ พระเถระนาบาตรออกมา เมออบาสกถวายภตตาหารเขาไปไดครงหนง กปดบาตรเสยอบาสกกลาววา มสวนเดยวเทานน กระผมไมอาจบรโภคจากสวนเดยวน ภตตาหารนกระผมเทยวหาไดมา กเพอประโยชนแกทานเทานน ขอทานจงรบภตตาหารนนเถด เพออนเคราะหกระผม พระเถระคดวา มเหตจงรบมาฉนทงหมด อบาสกไดกรองนาดมดวยเครองกรองนาแลวถวายตอจากนน เมอพระเถระทาภตกจเสรจแลว แมทงสองกเดนทางไป(ดวยกน). พระเถระถามอบาสกวา เพราะเหตไรทานจงไมบรโภค อบาสกนนบอกเรองราวในการไปของตนทงหมด พระเถระฟงความเปนไปนนแลวสลดใจ คดวา อบาสกทาสงททาไดยาก กเราบรโภคบณฑบาตเหนปานน ควรเปนผกตญตออบาสกน เราไดเสนาสนะอนเปนสปปายะแลวเมอผวหนง เนอ และเลอด แมจะแหงไปในเสนาสนะนน ( กตามท )ยงไมบรรลพระอรหตโดยนงขดสมาธอยนนแหละ จกไมลกขน พระเถระนนไปยงตสสมหาวหาร กระทาอาคนตกวตร (คอระเบยบปฏบตสาหรบผจรมา ) แลว เขาไปยงเสนาสนะทถงแกตน ลาดเครองลาดแลวนงบนเครองลาดนนกาหนดมลกรรมฐานของตนนนเอง พระเถระนนไมอาจจะทาแมสกวาโอภาสใหบงเกดขนในราตรนน. จาเดมแตวนรงขน จง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 253ตดความกงวลในการเทยวภกษาจารเสย กเหนแจงกรรมฐานนนนนแหละ ทงอนโลมและปฏโลม พระเถระเหนแจงอยโดยอบายนน ไดบรรลพระ-อรหตพรอมดวยปฏสมภทาในอรณท ๗ แลวคดวา สรระเมอยลาเหลอเกน ชวตของเราจกดาเนนไปไดนานไหมหนอ ครงนน พระเถระกาหนดไดแนนอนวา สรระนนจะไมดาเนนไป จงถอบาตรและจวรไปยงทามกลางวหาร ตกลองใหภกษสงฆประชมกน. พระสงฆเถระถามวา ใครใหภกษสงฆประชม. พระเถระตอบวากระผมขอรบ. พระสงฆเถระถามวา เพออะไร ทานสตบรษ. พระเถระตอบวา กรรมอนไมมดอกขอรบ แตวาทานผมความสงสยในมรรคหรอผลทานผนนจงถามกระผมเถด. พระสงฆเถระถามวา ทานสตบรษ ภกษทงหลายเชนทาน ยอมไมกลาวคณทไมมอย ความสงสยในมรรคหรอผลน ไมมแกพวกเรา. กอะไรเปนเหตใหเกดความสงเวชแกทาน. ทานทาอะไรใหเปนปจจย พระอรหตนจงบงเกดขน. พระเถระตอบวา ทานขอรบในวลลยวถในบานมหาคามน มอบาสกชอทารภณฑกมหาตสสะ จานองธดาของตนไวภายนอกแลวเอาทรพยมา ๑๒ กหาปณะ ซอแมโคนมมาตวหนง เรมทงสลากภตนมสดแกพระสงฆ. เขาคดวา เราจกไถธดาจงทาการรบจางอยในโรงหบออยถง ๖ เดอน ไดทรพย ๑๒ กหาปณะแลวจงเดนไปบานของตนดวยหวงใจวา จกไถธดา เหนกระผมในระหวางทาง ในเวลาภกษาจารไดใหกหาปณะนนแมทงหมด แลวถอเอาหอภตตาหารมาถวายกระผมทงหมด. กระผมฉนบณฑบาตนนแลวมาทน ไดเสนาสนะอนเปนสปปายะแลวคดวา เราจกกระทาความยาเกรงตอบณฑบาตดงน จงไดทาคณวเศษใหเกดขนขอรบ. บรษท ๔ ผประชมกนอยทนน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 254ไดใหสาธการแกพระเถระ. ชอวาผสามารถเพอดารงตามภาวะของตน ไมมเลย. พระเถระนงพดอยในทามกลางสงฆ กาลงพดอยนนแลอธษฐานวา กฏาคาร ( คอเรอนมยอด ) ของเราจงเคลอนไป ในเวลาททารภณฑกมหาตสสะเอามอถกตองเทานน ดงนแลว ปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต. พระเจากากวณณตสสมหาราชทรงสดบวา พระเถระรปหนงปร-นพพาน จงเสดจไปยงวหารทรงทาสกการะสมมานะแลว ตรสสงใหตระ-เตรยมกฏาคารแลวยกพระเถระขนใสในกฏาคารนน ทรงดารวา เราจกไปทเชงตะกอนเดยวน จงทรงยกกฏาคาร กไมอาจใหเคลอนทได พระราชารบสงถามภกษสงฆวา ทานผเจรญ คาพดอะไรทพระเถระกลาวไวมอยหรอ. ภกษทงหลายจงทลเรองราวทพระเถระกลาวไว. พระราชารบสงใหเรยกอบาสกนนมาแลวตรสถามวา ในทสด ๗ วนจากวนนไป เธอถวายหอภตตาหารแกภกษไร ๆ ผเดนทางหรอ. อบาสกทลวา ถวายพระเจาขา ขาแตสมมตเทพ. พระราชาตรสถามวา เธอถวายทานองไหน.อบาสกนนจงกราบทลเหตการณนนทงหมด. ลาดบนน พระราชาจงทรงสงอบาสกนนไป ณ ทตงกฏาคารของพระเถระดวย พระดารสวา เธอจงไปจงรพระเถระนนวาเปนรปนนหรอรปอน. อบาสกนนไปแลวเลกมานขนเหนหนาพระเถระกจาได เอามอทงสองทบหวใจไปยงสานกของพระราชากราบทลวา ขาแตสมมตเทพ เปนพระผเปนเจาของขาพระองค. ลาดบนนพระราชารบสงใหพระราชทานเครองประดบชดใหญแกอบาสกนน. ตรสกะอบาสกผประดบเสรจแลววา ทานมหาตสสะผพชาย ทานจงไปไหวพระผเปนเจาของเราแลวจงยกกฏาคารขน. อบาสกรบพระดารสวา ขอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 255รบใสเกลา ขาแตสมมตเทพ แลวไปไหวเทาพระเถระ เอามอทงสองยก ขนทนไวเหนอกระหมอมของตน. ขณะนนเอง กฏาคารลอยไปทางอากาศประดษฐานอย ณ ขางบนของเชงตะกอน. ในกาลนน เปลวไฟลกขนเองจากมมแมทง ๔ ของเชงตะกอน. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงมรดกความเปนทายาทเปนใหญอยางนวา กทรพยมรดกคออรยทรพย ๗ ของพระศาสดานน เปนของใหญ ทรพยมรดกนนอนคนผเกยจครานไมอาจรบ เหมอนอยางวา บดามารดายอมกดกนบตรผประพฤตผดไวภายนอกวา ผนไมเปนบตรของเรา เมอบดามารดาลวงลบไป เขายอมไมไดทรพยมรดก ฉนใดแมคนเกยจครานกฉนนน ยอมไมไดมรดกดออรยทรพยน ผปรารภความเพยรเทานนจงจะได ดงน . วรยสมโพฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงความทพระศาสดาเปนใหญอยางนวา กพระศาสดาของทาน (ยง) ใหญแล เพราะในเวลาทพระศาสดาของทานถอปฏสนธในพระครรภของพระมารดากด ในการเสดจออกเพอคณอนยงใหญกด ในการตรสรสมโพธญาณอนยงกด ในการประกาศพระธรรมจกร ทรงแสดงยมกปาฏหารย เสดจลงจากเทวโลกและทรงปลงอายสงขารกด ในกาลดบขนธ ปรนพพานกด หมนโลกธาตหวนไหวแลว ความททานบวชในศาสนาของพระศาสดาเหนปานนนแลวเปนผเกยจครานไมสมควรเลย. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงความทชาตเปนใหญอยางนวา. แมวาโดยชาต บดน ทานกเปนผมชาตไมตาทราม ทานเปนผเกดในวงศของพระเจาโอกกากราชอนสบมาจากเชอสายของพระเจา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 256มหาสมมตราชอนไมปะปน (กบวงศอน) เปนหลานของพระเจาสทโธทน-มหาราช ของพระนางมายาเทว เปนนองชายของพระราหลภททะ ชอวาทานเปนบตรของพระชนเจาเหนปานน เปนผเกยจครานอย ไมควรเลย. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงความทเพอนพรหมจรรยเปนใหญอยางนวา พระสารบตรและพระโมคคลลานะกบพระ-อสตมหาสาวก ยอมแทงตลอดโลกตรธรรม ๙ ดวยความเพยร ทานจงดาเนนตามทางของเพอนผประพฤตพรหมจรรยเหลานน ดงน. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผเวนบคคลเกยจครานผสละความเพยรทางกายและทางจต เชนกบงเหลอมกนเตมทองแลวกหยด (ไมเลอยไปไหน) แมแกผเสพบคคลผมจตมนคง ปรารภความเพยร แมแกบคคลผมจตนอมโนมโอนไปเพอยงความเพยรใหเกดขนในการยนและการนงเปนตน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐาน ทาวรยสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๑๑ ประการเหลานแลว ทาวรยสมโพชฌงคนนนนแลใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ.กลบตรนน ชอวาเจรญวรยสมโพชฌงคจนกระทงถงอรหตมรรค. เมอบรรลผลแลว ชอวาเปนผเจรญแลวแล. ธรรม ๑๑ ประการยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงปตสมโพชฌงค. คอ พทธานสสต ระลกถงคณของพระพทธเจา ๑ ธมมานสต ระลกถงคณของพระธรรม ๑ สงฆานสสต ระลกถงคณของพระสงฆ ๑ สลานสสตระลกถงคณของศล จาคานสสต ระลกถงการบรจาค ๑ เทวดานสสตระลกถงคณอนทาบคคลใหเทวดา ๑ อปสมานสสต ระลกถงความเขาไปสงบ (คอพระนพพาน) ๑ เวนคนผเศราหมอง ๑ เสพคนผ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 257เรยบรอย ๑ พจารณาพระสตรอนนาเลอมใส ๑ ความเปนผมจตนอมไปในปตสมโพชฌงคนน ๑. กแมเมอบคคลระลกถงคณของพระพทธเจา ปตสมโพชฌงค ยอมเกดแผซานไปตลอดรางกายทงสน จนกระทงถงอปจารสมาธ. ปตสมโพช-ฌงค ยอมเกด แมแกบคคลผระลกถงคณของพระธรรมและพระสงฆ แมแกบรรพชตผพจารณาจตปารสทธศล รกษาไมใหขาดมาตลอดกาลนาน แมแกคฤหสถผพจารณาศล ๑๐ ศล ๕ แมแกบคคลผถวายโภชนะอนประณตแกเพอนผประพฤตพรหมจรรยในยามมภยอนเกดแตการทภกษาหาไดยากเปนตนแลว พจารณาถงการบรจาควา เราไดใหทานชออยางนแลวเปนตน แมแกคฤหสถผพจารณาถงทานทใหแลว แกทานผมศลทงหลายเหนปานน แมแกผพจารณาถงคณทงหลายอนเปนเหตใหผประกอบไวซงคณเครองเปนเทวดาเหนปานนนวามอยในตน แมแกผพจารณาถงกเลสทงหลายทขมไวดวยการเขาสมาบตวา ไมฟงซานมาตง ๖๐ ปบาง ๗๐ปบาง แมแกผเวนบคคลเศราหมองเชนกบธลบนหลงลา เพราะไมมความรกดวยอานาจความเลอมใสในพระพทธเจา เปนตน เพราะความเปนผเศราหมอง อนบงถงกรยาทไมเคารพ ในการเหนพระเจดย เหนตนโพธ และเหนพระเถระ แมแกผเสพบคคลผเรยบรอย มจตออนโยนมากดวยความเลอมใสในพระพทธเจาเปนตน แมแกผพจารณาพระสตรอนนาเลอมใสแสดงคณของพระรตนตรย แมแกผมจตนอมโนมโอนไปเพอยงปตใหเกดขนในการยนและการนงเปนตน. เพราะเหตนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐาน ยงปตสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๑๑ ประการนแลว ทาปตสมโพชฌงคนนนนแหละใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 258ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวาเจรญ ปตสมโพชฌงคจนกระทงถงอรหตมรรค. เมอบรรลผลแลว ชอวาเปนผเจรญปตสม-โพชฌงคแลว. ธรรม ๗ ประการ คอ เสพโภชนะอนประณต ๑ เสพฤดอนสบาย ๑ เสพอรยาบถอนสบาย ๑ ประกอบคนเปนกลาง ๑ เวนบคคลผมกายไมสงบ ๑ เสพบคคลผมกายสงบ ๑ นอมจตไปในปสสทธสม-โพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดปสสทธสมโพชฌงค. กความสงบ ยอมเกด แมแกผบรโภคโภชนะอนเปนสปปายะ ประณต งดงาม แมแกผเสพฤดในฤดหนาวและรอนและอรยาบถมยนเปนตนอนเปนสปปายะ. กบคคลใดมชาตเปนมหาบรษ เปนผอดทนไดในฤด (หนาว- รอน ) และอรยาบถทงปวง คาน ทานกลาวโดยหมายเอาบคคลนนกหามได. ความสงบยอมเกดแกบคคลผเสพฤดและอรยาบถอนเปนสภาคกน. การพจารณาความเปนผมกรรมเปนของตน ทงของตนและของคนอน เรยกวาการประกอบตนเปนกลาง ความสงบยอมเกดดวยการประกอบคนเปนกลางดงกลาวมาน. ความสงบ ยอมเกด แมแกผเวนบคคลผมกายไมสงบ ผเทยวเบยดเบยนสตวอนดวยกอนดนและทอนไมเปนตนเหนปานนน แมแกผเสพบคคลผมกายสงบ สารวมมอและเทา แมแกผมจตนอมโนมโอนไปเพอตองการทาความสงบใหเกดขนในการยนและการนงเปนตน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐานยงปสสทธสม-โพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๗ ประการน กระทาปสสทธสมโพชฌงคนนใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวายอมเจรญปสสทธสมโพชฌงคจนถงพระอรหตมรรค เมอบรรล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 259ผลแลว ยอมชอวาเจรญปสสทธสมโพชฌงคไวแลว. ธรรม ๑๑ ประการ คอ ทาวตถใหสละสลวย ๑ ทาอนทรยใหดาเนนไปสมาเสมอ ๑ ความฉลาดในนมต ๑ ประคองจตในสมย (ควรประคอง ) ๑ ขมจตในสมย ( ควรขม ) ๑ การทา ( จต ) ใหราเรงในสมย ( ควรใหราเรง ) ๑ การเพงดจตในสมย ( ควรเพงด ) ๑การเวนบคคลผมจตไมตงมน ๑ เสพบคคลผมจตตงมน ๑ พจารณาฌานและวโมกข ๑ ความเปนผมจตนอมไปในสมาธสมโพชฌงคนน ๑ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงสมาธสมโพชฌงค. บรรดาธรรมเหลานน การทาวตถใหสละแลว และการทาอนทรยใหดาเนนไปสมาเสมอ พงทราบโดยนยดงกลาวแลว. ความฉลาดในการเรยนกสณนมต ชอวาฉลาดในนมต. บทวา สมเย จตตสส ปคคณหนตาความวา ในสมยใด จตหดหดวยยอหยอนความเพยรเปนตน ในสมยนนประคองจตไวดวยการทาธมมวจยสมโพชฌงค วรยสมโพชฌงค และปตสมโพชฌงคใหเกดขน. บทวา สมเย จตตสส นคคณหนตาความวา ในสมยใด จตฟงซานดวยปรารภความเพยรเปนตนเกนไปในสมยนน ขมจตไวดวยการทาปสสทธสมโพชฌงค สมาธสมโพชฌงคและอเบกขาสมโพชฌงคใหเกดขน. บทวา สมเย สมปห สนตา ความวาในสมยใด จตไมแชมชนเพราะประกอบปญญานอยไป. หรอเพราะไมไดสขอนสงบ ในสมยนน ยงจตใหสงเวชดวยการพจารณาสงเวควตถ ๘ประการ. ชอวาสงเวควตถ ๘ ประการ คอ ชาต ชรา พยาธ มรณะความเปน ๔ ทกขในอบาย เปนท ๕ ทกขมวฏฏะเปนมลในอดต เปนท ๖ ทกขมการแสวงหาอาหารเปนมลในปจจบน เปนท ๗ ทกขม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 260วฏฏะเปนมลในอนาคต เปนท ๘. การยงความเลอมใสใหเกดขนดวย การระลกถงคณของพระรตนตรย นเรยกวา ความทาจตใหราเรงในสมย.ชอวาความเพงดจตในสมย ไดแกในคราวทจตอาศยการปฏบตชอบเปนจตไมหดห ไมฟงซาน มความแชมชน ดาเนนไปตามสมถวถซงเปนไปอยางสมาเสมอในอารมณนน กลบตรไมตองขวนขวายในการประคอง ขมและทาใหราเรง เหมอนสารถ ไมตองขวนขวายในเมอมาวงไปเรยบ นเรยกวา ความเพงดจตในสมย. ชอวาการเวนบคคลผมจตไมตงมน ไดแกเวนใหหางไกลบคคลผมจตฟงซาน ผยงไมบรรลอปจารสมาธหรออปปนาสมาธ. ชอวาเสพบคคลผมจตตงมน ไดแกเสพ คอคบ เขาไปนงใกลบคคลผมจตตงมนดวยอปจารสมาธ และอปปนาสมาธ. ชอวาความเปนผมจตนอมไปในสมาธสมโพชฌงคนนไดแกความเปนผมจตนอมโนมโอนไปเพอใหสมาธเกดขนในการยนและการนงเปนตน. กเมอปฏบตอยอยางนแหละ สมาธสมโพชฌงคยอมเกดขน.เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐาน ยงสมาธสมโพชฌงคใหเกดขนดวยเหต ๑๑ ประการเหลาน การทาสมาธสมโพชงคนนเทานนใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ.กลบตรนน ชอวาบาเพญสมาธสมโพชฌงคจนกระทงถงอรหตมรรค เมอบรรลผลแลว ยอมชอวาเปนผไดเจรญสมาธสมโพชฌงคแลว. ธรรม ๕ ประการ คอ ความเปนกลางในสตว ๑ ความเปนกลางในสงขาร ๑ ความเวนบคคลผยดถอสตวและสงขาร ( วาเปนของตน) ๑ เสพบคคลผวางตนเปนกลางในสตวและสงขาร ๑ ความเปนผม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 261จตนอมไปในอเบกขาสมโพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงอเบกขาสมโพชฌงค. ในธรรม ๕ ประการนน บคคลยอมยงความเปนกลางในสตวใหเกดขนดวยอาการ ๒ อยาง คอ ดวยการพจารณาความทสตวมกรรมเปนของตนอยางนวา ทานมาดวยกรรมของตน จกไปดวยกรรมของตนแมสตวนจกไปดวยกรรมของตนเหมอนกน ทานจะยดถอใครวาเปนของตน ดงน และดวยการพจารณาถงความไมมสตวอยางนวา โดยปรมตถสตวไมม ทานนนจะยดถอใครวาเปนของตน ดงน. บคคลยอมยงความเปนกลางในสงขารใหเกดขนดวยอาการ ๒ อยาง คอ ดวยการพจารณาถงความเปนของไมมเจาของอยางนวา จวรน เขาถงความวการ ( ผนแปร )แหงสและความเกาไปโดยลาดบ เปนทอนผาสาหรบเชดเทา จกตองเอาปลายไมเทาเขยทงไป กถาจวรนนพงมเจาของ เขาจะตองไมใหมนฉบหายไปอยางน และดวยการพจารณาเปนของชวคราวอยางนวา จวรนเปนของชวคราว ไมคงทน ดงน. แมในบาตรเปนตน กพงประกอบความเหมอนดงในจวรนนแล. ในบทวา สตตสงขารเกลายนปคคลปรวชชนตา น พงทราบวนจฉยตอไปน. บคคลใดเปนคฤหสถ ยดถอบตรและธดาเปนตนของตนวาเปนของเรา หรอเปนบรรพชต ยดถออนเตวาสกผรวมอปชฌายกนเปนตนวาเปนของเรา กระทาการปลงผม โกนหนวด เยบจวร ซกจวรและระบมบาตรเปนตน แกอนเตวาสกเหลานนดวยมอของตนเองเมอไมเหนแมสกครหนง กมองหาไปรอบ ๆ วา สามเณรโนนไปไหนภกษหนมโนนไปไหน ดงน เหมอนเนอตนเหลยวมองทางโนนทางนอย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 262ฉะนน แมผอนขอไปเพอประโยชนแกการปลงผมเปนตนวา ขอทาน จงสงทานรปโนนไปสกครกอนเถด กไมใหโดยพดบายเบยงวา แมพวกเรากยงไมใหทานรปนนทาการงานของตน พวกทานพาเธอไปจกลาบากนชอวา ยดถอสตวเปนของตน. สวนบคคลใดยดถอจวร บาตร ภาชนะและไมเทาเปนตนวาเปนของเรา แมคนอนจะเอามอลบคลากไม (ยอม)ให (ทา) เขายมชวคราวกพดวา แมเราเปนเจาของสงนกยงไมใชเองเราจะใหพวกทานไดอยางไร นชอวา ยดถอสงขารวาเปนของตน. สวนบคคลใดวางตนเปนกลาง เปนผวางเฉยในวตถแมทงสองเหลานน บคคลนชอวา วางตนเปนกลางในสตวและสงขาร. อเบกขา-สมโพชฌงคนยอมเกดขน แมแกผเวนหางไกลบคคลผยดถอสตวและสงขารเหนปานน แมแกผเสพบคคลผวางตนเปนกลางในสตวและสงขาร แมแกผมจตนอมโนมโอนไปเพอใหอเบกขาสมโพชฌงคนนเกดขนในการยนและการนงเปนตน ดวยประการดงน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐานทาอเบกขาสมโพชฌงคใหเกดขนดวยเหต ๕ ประการเหลาน กระทาอเบกขาสมโพชฌงคนนนนแหละใหเปนธระ เรมตงความยดมนไวยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวาเจรญอเบกขา-สมโพชฌงคจนถงอรหตมรรค เมอบรรลผลแลว ยอมชอวาไดเจรญแลว.สมโพชฌงค๗เหลาน ตรสคละกนทงโลกยะและโลกตระ ดวยประการดงน. บทวา สมมาทฏ ภาเวต ความวา ยอมพอกพน คอเพมขนซงสมมาทฏฐอนเปนเบองตนของมรรคมองค ๘. แมในบททเหลอกม นยนนนแล. กในขอทวาดวยมรรคมองค ๘ น สมมาทฏฐ มความเหนชอบเปนลกษณะ. สมมาสงกปปะ มความยกขนซงจตโดยชอบเปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 263ลกษณะ. สมมาวาจา มความกาหนดถอเอาชอบเปนลกษณะ. สมมา-กมมนตะ มการตงขนซงการงานโดยชอบเปนลกษณะ. สมมาอาชวะมความทาอาชพใหบรสทธโดยชอบเปนลกษณะ. สมมาวายามะ. มความประคองไวชอบเปนลกษณะ. สมมาสต มความปรากฏขนชอบเปนลกษณะ. สมมาสมาธ มความตงใจชอบเปนลกษณะ. ในมรรคมองค ๘ นน มรรคหนง ๆ มกจ ๓ อยาง คอ กอนอนสมมาทฏฐ ละมจฉาทฏฐพรอมกบกเลสทเปนขาศกของตนแมอยางอน ๆกระทานโรธใหเปนอารมณ เหนสมปยตธรรม เพราะไมหลง ดวยอานาจการกาจดโมหะทปกปดสมมาทฏฐนน. แมสมมาสงกปปะเปนตนกเหมอนกน ละมจฉาสงกปปะเปนตน และทานโรธใหเปนอารมณ. โดยเฉพาะอยางยง ในมรรคน สมมาสงกปปะ ดารถงสหชาตธรรมสมมาวาจา กาหนดถอเอาชอบ สมมากมมนตะ ตงขนซงการงานชอบสมมาอาชวะ ทาอาชพใหบรสทธโดยชอบ สมมาวายามะ ประคองไวชอบสมมาสต ปรากฏขนชอบ สมมาสมาธ ตงใจชอบ. อกประการหนง ธรรมดาวาสมมาทฏฐนในเบองตนมขณะตางกนมอารมณตางกน ( แต ) ในเวลาเปนมรรค มขณะเดยวกน มอารมณเดยวกน. แตเมอวาโดยกจไดชอ ๔ ชอมวา ทกเข าณ ดงนเปนตน.แมสมมาสงกปปะเปนตน กมขณะตางกน มอารมณตางกนในเบองตนแตในเวลาเปนมรรค มขณะเดยวกน มอารมณเดยวกน. ในมรรคเหลานนสมมาสงกปปะ เมอวาโดยกจ ไดชอ ๓ ชอมวา เนกขมมสงกปปะดงนเปนตน. องคมรรค ๓ แมมสมมาวาจาเปนตน ในเบองตน มขณะตางกน มอารมณตางกน คอ เปนวรตบาง เปนเจตนาบาง แตใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 264ขณะมรรคเปนวรตเทานน. แมองคมรรคทงสองน คอ สมมาวายามะ สมมาสต เมอวาโดยกจ ไดชอ ๔ ชอ ดวยอานาจสมมปปธาน ๔ และสตปฏฐาน ๔. ดวยสมมาสมาธ คงเปนสมมาสมาธอยางเดยว ทงในเบองตน ทงในขณะมรรค. ในธรรม ๘ ประการน ดงพรรณนามาฉะน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสมมาทฏฐกอน เพราะเปนอปการะแกพระโยคผปฏบตเพอบรรลพระนพพาน. กสมมาทฏฐนเปนไปโดยชอวา ปญาปชโชโตปาสตถ (ปญญาเปนแสงสวาง ปญญาเพยงดงศสตรา) ดงน.เพราะเหตนน พระโยคาวจรกาจดมดคออวชชา ดวยสมมาทฏฐ คอวปสสนาญาณนในเบองตน ฆาโจรคอกเลสเสย ยอมบรรลพระนพพานโดยความเกษม. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา นพพานาธคมาย ปฏปนนสส โยคโน พหการตตา ปม สมมาทฏ เทสตา. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสมมาทฏฐ กอน เพราะเปนธรรมมอปการะมากแกพระ- โยคผปฏบตเพอบรรลพระนพพาน. กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะฉะนน จงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน . เหมอนอยางวา เหรญญกใชมอพลกไปพลกมา ตาดเหรยญกษาปณ ยอมรวา อนนปลอม อนนด ฉนใดแมพระโยคาวจรกฉนนน ในเบองตน ใชวตกตรกไปตรกมา ใชวปสสนา-ปญญาตรวจด ยอมรวา ธรรมเหลานเปนกามาวจร ธรรมเหลานเปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 265รปาวจรเปนตน. กหรอวาชางถาก เอาขวานถากไมใหญทบรษจบปลายคอยพลกให ยอมนาไปใชงานได ฉนใด พระโยคาวจรพจารณาธรรมทวตกคอยตรกใหดวยปญญา โดยนยมอาทวา ธรรมเหลานเปนกามาวจรธรรมเหลานเปนรปาวจร ยอมนาเขาไปใชงานได ฉนนน เพราะเหตนนทานจงกลาววา กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะ-ฉะนน จงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน ดงน. สมมาสงกปปะนนน มอปการะแกสมมาวาจา เหมอนดงมอปการะแกสมมาทฏฐฉะนน สมดงทตรสไววา ดกอนคหบด บคคลตรกแลวพจารณาแลวในเบองตนกอนแล จงเปลงวาจา เพราะฉะนน พระองคจงตรสสมมาวาจาไวในลาดบแหงสมมาสงกปปะนน. กเพราะเหตทคนจะตองจดแจงดวยวาจากอนวา เราจะกระทาสงนและสงน ดงนแลว จงประกอบการงานในโลก เพราะฉะนน จงตรสสมมากมมนตะไวในลาดบสมมาวาจา เพราะวาจามอปการะแกการงาน.กเพราะเหตทศลมอาชวะเปนท ๘ ยอมบรบรณแกผละวจทจรต ๔ และกายทจรต ๓ แลวทาวจสจรตและกายสจรตทงสองใหบรบรณ ไมบรบรณสาหรบคนนอกน เพราะฉะนน จงตรสสมมาอาชวะไวในลาดบแหงสมมาวาจาและสมมากมมนตะทงสองนน. เพอแสดงวา ถาบคคลผมอาชวะบรสทธอยางน กระทาความปลาบปลมดวยเหตเพยงเทานวา อาชพของเราบรสทธ แลวเปนผประมาทเหมอนดงหลบอย ไมควร โดยทแท ควรตองปรารภความเพยรนทก ๆอรยาบถ จงตรสสมมาวายามะไวในลาคบแหงสมมาชวะนน. ตอแตนนเพอจะแสดงวา แมปรารภความเพยรแลว กควรการทาสตใหตงมนใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 266วตถทง ๔ มกายเปนตน จงทรงแสดงสมมาสตไวในลาดบแหงสมมาวายามะ. กเพราะเหตทสตตงมนอยางนแลว ใสใจไดดถงคตธรรมทงหลายทมอปการะและไมมอปการะแกสมาธ ยอมสามารถทาจตใหแนวแนในเอกคคตารมณ เพราะฉะนน พงทราบวา ทรงแสดงสมมาสมาธไวในลาดบแหงสมมาสตแล. ดงนน จงตรสมรรคอนประกอบดวยองค ๘ แมน คละกนทงโลกยะและโลกตระ. ในบทวา อชฌตต รปส ดงนเปนตน ภกษชอวาเปนผมความเขาใจรปภายใน ดวยอานาจบรกรรมรปภายใน. กเมอกระทาบรกรรมรปสเขยวในภายใน ยอมกระทา (บรกรรม คอพจารณาบอย ๆ )ทผม ทด หรอทดวงตา. เมอทาบรกรรมรปสเหลอง ยอมทาทมนขนทผวหนง ทฝามอฝาเทา หรอในททนยนตามสเหลอง. เมอทาบรกรรมรปสแดง ยอมทาทเนอ ทเลอด ทลน หรอในททนยนตามสแดง. เมอทาบรกรรมรปสขาว ยอมทาทกระดก ทฟน ทเลบ หรอในททนยนตามสขาว. กรปสเขยวเปนตนนน ไมเปนสเขยวแท ไมเหลองแท ไมแดงแท ไมขาวแท เปนสไมบรสทธเลย. บทวา เอโก พหทธา รปาน ปสสต ความวา บรกรรมอยางนของภกษใดเกดขนภายใน นมตเกดขนภายนอก ภกษนนเรยกวามความเขาในรปภายใน เปนรปภายนอก ดวยอานาจบรกรรมรปภายในและใหรปภายนอกถงอปปนา. บทวา ปรตตาน ไดแก ยงไมเจรญ.บทวา สวณณทพพณณาน ความวา จะเปนรปมวรรณะด หรอวรรณะทรามกชางเถด พงทราบวา ทานกลาวอภภาย*ตนะน ดวยอานาจรปทเปน

* อภภายตนะม ๘ ประการ หมายถงการบาเพญโดยเพงรปคอวณณกสณเปนอารมณ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 267ปรตตารมณเทานน. บทวา ตาน อภภยย ความวา บรษผมไฟธาตดไดภตตาหารประมาณทพพหนง คดวา มอะไรทเราจะพงบรโภคไดในภตตาหารน จงรวมทาใหเปนคาขาวคาเดยวกน ฉนใด บคคลผมญาณอนยง มญาณแจมใสกฉนนนเหมอนกน พจารณาวา มอะไรทเราจะพงเขาฌานในปรตตารมณนอนนไมเปนเรองหนกสาหรบเรา จงครอบงารปเหลานนเขาฌาน อธบายวา ใหถงอปปนาในรปนนพรอมกบทานมตใหเกดขนทเดยว. กดวยบทวาชานาม ปสสาม น ทานกลาวถงความคานงของภกษนน. กความคานงถงนนแล ยอมมแกภกษผออกจากสมาบต ไมใชมในภายในสมาบต.บทวา เอว ส โหต ความวา ยอมมความเขาใจอยางน ดวยความเขาใจในความคานงถงบาง ดวยความเขาใจในฌานบาง. กความเขาใจในการครอบงา (รป ) ยอมมแกภกษนนในภายในสมาบต แตความเขาใจในการคานงถง ยอมมแกภกษผออกจากสมาบตแลวเทานน. บทวา อปปมาณาน ความวา ขยายขนาดขน คอใหญขน. กในบทวา อภภยย น มความวา เหมอนบรษผกนจ ไดภตตาหารเพมอกหนงท กคดวา แมภตตาหารอนกชางเถด ภตตาหารนนจกทาอะไรเรายอมไมเหนภตตาหารทไดเพมนนโดยเปนของมากมาย ฉนใด บคคลผมญาณอนยง มญาณแจมใส กฉนนนเหมอนกน เหนวา เราจะพงเขาฌานอะไรในรปน รปนมประมาณมากมายกหามได เราไมหนกใจในการทาจตใหแนวแน (กบรปน) ดงน ครอบงารปเหลานนเสยแลวเขาสมาบตคอทาใหถงอปปนาพรอมกบทานมตใหเกดขนทเดยว. บทวา อชฌตต อรปส ความวา ผเดยวเวนบรกรรมสญญา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 268ในรปภายในเสย เพราะไมไดหรอเพราะไมตองการ. บทวา พหทธา รปาน ปสสต ความวา บรกรรมกด นมตกด ของภกษใดเกดขนเฉพาะภายนอก ภกษนนทานเรยกวาผเดยว มความเขาใจอรปในภายใน เหนรปในภายนอก. คาทเหลอในสตรน มนยดงกลาวไวในอภภายตนะท ๔ นนแล. กบรรดารปทง ๔ น รปทเปนปรตตารมณ มาดวยอานาจวตกจรต.รปมากหลายไมมประมาณ มาดวยอานาจโมหจรต. รปมวรรณะด มาดวยอานาจโทสจรต. รปมวรรณะทราม มาดวยอานาจราคจรต. เพราะรปเหลาน เปนสปปายะของจรตเหลาน . กความทรปเหลานนเปนสปปายะไดกลาวไวพสดารแลวในจรยนเทศในวสทธมรรค. ในอภภายตนะท ๕ เปนตน พงทราบวนจฉยตอไปน :- บทวา นลาน กลาวเนองดวยการถอเอาทงหมด. บทวา นลวณณานกลาวเนองดวยวรรณะ. บทวา นลนทสสนาน กลาวเนองดวยเหนสเขยวอธบายวา สไมปะปนกนปรากฏชดเจน. เหนเปนสเขยวสเดยวเทานน.กบทวา นลนภาสาน กลาวเนองดวยแสง อธบายวา ประกอบดวยสเขยว. ทานแสดงวา อภภายตนะเหลานนบรสทธ ดวยบทวา นล- นภาสาน น. กทานกลาวอภภายตนะเหลานน ดวยสบรสทธเทานน. กในอธการทวาดวยอภภายตนะน การทากสณ การบรกรรม และวธถงอปปนา มอาทวา เมอถอเอานลกสณ ยอมถอเอาตในดอกไม ผาหรอวรรณธาตทมสเขยว ดงนทงหมด ไดกลาวไวแลวโดยพสดารในวสทธมรรค. กอภภายตนฌานทง ๘ ประการน เปนวฏฏะบาง เปนบาทของวฏฏะบาง เปนบาทของวปสสนาบาง เปนบาทของอภญญาบาง แตพงทราบวาเปนโลกยะเทานน ไมเปนโลกตระ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 269 ในบทวา รป รปาน ปสสต น รปฌานทเกดดวยอานาจ นลกสณเปนตน ทผมเปนตนในภายใน ชอวา รป. ชอวา รป เพราะอรรถวาเขามรปฌานนน. บทวา พททธา รปาน ปสสต ความวายอมเหนรปมนลกสณเปนตนภายนอก ดวยฌานจกษ. ดวยบทน ทานแสดงรปาจรฌานแมทง ๔ ของบคคลผทาฌานใหเกดในกสณอนเปนวตถภายในและภายนอก. บทวา อชฌตต อรปส ความวา ไมมความเขาใจรปภายใน คอ รปาวจรฌานอนไมเกดทผมเปนตนของตน.ดวยบทน ทานแสดงรปาวจรฌานของบคคลผกระทาบรกรรม ( กสณ )ในภายนอกแลวทาฌานใหเกด ( ทกสณ ) ในภายนอกนนแหละ. ดวยบทวา สภนเตว อธมตโต โหต น ทานแสดงฌานในวณณกสณมนลกสณเปนตนอนบรสทธ. ในฌานเหลานน ความคานงวางาม ยอมไมมในภายในอปปนากจรง ถงอยางนน ภกษใดทาความงามอนบรสทธดใหเปนอารมณของกสณอย เพราะเหตทภกษนนจะตองถกเรยกวา เปนผนอมใจไปวา งาม เพราะฉะนน จงตรสเทศนาอยางนน.กในปฏสมภทามรรค ทานพระสารบตรกลาวไววา ชอวาวโมกข เพราะเปนผนอมใจไปวา งามอยางไร. ภกษในพระศาสนาน มจตสหรคตดวยเมตตา ฯลฯ แผไปตลอดทศหนงอย เพราะเปนผเจรญเมตตา สตวทงหลายจงเปนผไมนารงเกยจ. มจตสหรคตดวยกรณา มทตา อเบกขาแผไป ฯ ล ฯ ตลอดทศหนงอย เพราะเปนผเจรญกรณา มทตา อเบกขาสตวทงหลายจงเปนผไมนารงเกยจ, ชอวาวโมกข เพราะอรรถวา เปนผนอมใจวางามอยางน ดวยประการดงกลาวน. คาใดทจะพงกลาวในบทวาสพพโส รปสาน เปนตน คาทงหมดแมนน ไดกลาวไวแลวใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 270วสทธมรรคนนแล. กในบทวา ปวกสณ ภาเวต น ทชอวา เพราะอรรถวาทงสน. กสณมปฐวเปนอารมณ ชอวาปฐวกสณ. คาวา ปวกสณ ภาเวตน เปนชอของบรกรรมวาปฐวกม ของอคคหนมตกม ของปฏภาคนมตกม ของฌานอนทานมตนนใหเปนอารมณเกดขนกม. แตในทน ทานประสงคเอาฌานทมปฐวกสณเปนอารมณ. ภกษนนเจรญปฐวกสณนน. แมในอาโปกสณเปนตน กมนยนเหมอนกน. กภกษเมอจะเจรญกสณเหลาน ชาระศลแลวตงอยในศลอนบรสทธ ตดบรรดาปลโพธความกงวล ๑๐ ประการทมอยนนออกไปเสย แลวเขาไปหากลยาณมตรผใหกรรมฐาน เรยนเอากรรมฐานทเปนสปปายะโดยเกอกลแกจรตของตนแลวละทอยอนไมเหมาะแกการบาเพญกสณ อยในทอยอนเหมาะสม ทาการตดความกงวลเลก ๆ นอย ๆ อยทาภาวนาวธทกอยางใหเสอมไป พงเจรญเถด. นเปนความยอในสตรน สวนความพสดารไดกลาวไวแลวในวสทธมรรค. กวญญาณกสณมาในวสธมรรคนนทงสน วญญาณกสณนนโดยใจความกคอวญญาณอนเปนไปในอากาสกสณ. กวญญาณนนแล ทานกลาวโดยเปนอารมณ ไมใชกลาวโดยเปนสมาบต. กภกษนกระทาวญญาณกสณนนใหเปนวญญาณไมมทสด แลวเจรญวญญาณจายตนะสมาบตอยเรยกวาเจรญวญญาณกสณ. กสณ ๑๐ แมน เปนวฏฏะบาง เปนบาทของวฏฏะบาง เปนบาทของวปสสนาบาง เปนประโยชนแกการอยเปนสขในปจจบนบาง เปนบาทของอภญญาบาง เปนบาทของนโรธบาง เปนโลกยะเทานน ไมเปนโลกตระ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 271 บทวา อสภส ภาเวต ความวา สญญาอนสหรคตดวยปฐม ฌานซงเกดในอารมณ ๑๐ มศพทขนพองเปนตน เรยกวา อสภ. อบรมคอพอกพน เจรญอสภสญญานน. อธบายวา ทาอสภสญญาทยงไมเกดขนตามรกษาอสภสญญาทเกดขนแลวเอาไว. กแนวของการเจรญอสภ ๑๐ทงหมดกลาวไวพสดารแลวในวสทธมรรค. บทวา มรณส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนทามรณะแมทง ๓ คอ สมมตมรณะ ขณกมรณะ สมจเฉทมรณะใหเปนอารมณเกดขน อธบายวา ทาสญญาทยงไมเกดใหเกดขน ตามรกษาสญญาทเกดขนแลวเอาไว. มรณสตอนมลกษณะดงกลาวไวในหนหลงนนแหละเรยกวา มรณสญญาในทน . อธบายวา เจรญมรณสญญานน ทาใหเกดขน ใหเจรญขน. กนยแหงการเจรญมรณสญญานนกลาวไวพสดารแลวในวสทธมรรคนนแล. บทวา อาหาเร ปฏกลส ภาเวต ความวา ยอมเจรญสญญาอนเกดขนแกภกษผพจารณาความปฏกล ๙ อยาง มปฏกลโดยการไปเปนตน ในกวฬงการาหารชนดทกนและดมเปนตน อธบายวา ทาใหเกดขน ใหเจรญขน. นยแหงการเจรญอาหาเรปฏกลสญญาแมนน กไดกลาวไวอยางพสดารแลวในวสทธมรรคเหมอนกน. บทวา สพพโลเก อนภรตส ภาเรต ความวา เจรญอนภรตสญญา (ความสาคญวาไมนายนด) คออกกณฐตสญญาในไตร-โลกธาตแมทงสน. บทวา อนจจส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนเกดขนในขนธ ๕ วาไมเทยง กาหนดพจารณาความเกดขน ความเสอมไป และความแปรปรวนแหงอปาทานขนธ ๕. บทวา อนจเจ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 272ทกขส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนเกดขนวา เปนทกข กาหนด พจารณาทกขลกษณะคอความบบคน ในขนธบญจกอนไมเทยง. บทวา ทกเข อนตตส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนเกดขนวา เปนอนตตา อนกาหนดพจารณาอนตตลกษณะ กลาวคออาการอนไมอยในอานาจ ในขนธบญจกอนเปนทกขเพราะอรรถวาบบคน.บทวา ปหานส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนทาปหานะ ๕ อยางใหเปนอารมณเกดขน. บทวา วราคส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนกระทาวราคะ ๕ อยางนนแลใหเปนอารมณเกดขน. บทวา นโรธส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนทาสงขาร-นโรธใหเปนอารมณเกดขน. บางอาจารยกลาววา สญญาอนกระทาพระนพพานใหเปนอารมณเกดขน ดงนกม. กในบทวา นโรธส ภาเวต น ทานกลาวถงวปสสนาอนแกกลา ดวยสญญาทง ๓ น คอสพพโลเกอนภรตสญญา ๑ อนจจสญญา ๑ อนจเจทกขสญญา ๑. ทานกลาวซาเฉพาะการปรารภวปสสนา ดวยสญญา ๑๐ ประการ มคาวาอนจจส ภาเวต ดงนเปนตน. บทวา พทธานสสต เปนตน ไดกลาวอธบายความไวแลว . บทวา ปมชฌานสหคต แปลวา ไป คอเปนไปพรอมกบปฐมฌาน อธบายวา สมปยตดวยปฐมฌาน. บทวา สทธนทรย ภาเวตความวา เจรญสทธนทรยใหสหรคตดวยปฐมฌาน คออบรม พอกพนใหเจรญ. ในบททกบทมนยดงกลาวน.

จบอรรถกถาอปรอจฉราสงฆาตวรรค

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 273 อรรถกถากายคตาสตวรรค๑

ในบทวา เจตสา ผโฏ ( แผไปดวยใจ ) น การแผม ๒ อยาง คอ แผไปดวยอาโปกสณ ๑ แผไปดวยทพยจกษ ๑. ใน ๒ อยางนนการเขาอาโปกสณแลวแผไปดวยอาโป ชอวาแผดวยอาโปกสณ. เมอมหาสมทรแมถกแผไปดวยการแผไปอยางน แมนานอยทกสายทไหลลงมหาสมทร ยอมเปนอนรวมเขาอยดวย. กการเจรญอาโลกกสณแลวเหนสมทรทงสนดวยจกษ ชอวาแผดวยทพยจกษ เมอมหาสมทรแมถกแผไปดวยการแผไปอยางน แมนานอยทไหลลงมหาสมทร ยอมเปนอนรวมเขาไวดวย. บทวา อนโตคธา ตสส ความวา กศลธรรมทงหลายยอมเปนอนหยงลงในภายในแหงการเจรญของภกษนน. ในบทวา วชชาภาคยาน มวเคราะหดงตอไปน :- ชอวาวชชาภาคยะ เพราะบรรจบวชชา ดวยการประกอบเขากนได. ชอวาวชชาภาคยะ เพราะเปนไปในสวนแหงวชชา คอในภาคของวชชา. ในบทวา วชชาภาคยา นน วชชาม ๘คอ วปสสนาญาณ ๑ มโนมยทธ ๑ อภญญา ๖. โดยความหมายแรกธรรมทสมปยตดวยวชชาเหลานน เปนวชชาภาคยะ. โดยความหมายหลงวชชาขอใดขอหนงเพยรขอเดยวในบรรดาวชชา ๘ นนเปนวชชา. ธรรมทเหลอเปนวชชาภาคยะ คอเปนสวนแหงวชชา. รวมความวา วชชากดธรรมอนสมปยตดวยวชชากด พงทราบวาเปนวชชาภาคยะทงนน บทวา มหโต ส เวคาย แปลวา เพอประโยชนแกความสงเวชใหญ. แมในสองบทขางหนา กมนยนเหมอนกน . กในอธการน

๑. บาลขอ ๒๒๕- ขอ ๒๓๔, วรรคนรวมอยในปสาทกรธมมาทบาล.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 274วปสสนา ชอวาความสงเวชใหญ มรรค ๔ ชอวาประโยชนใหญสามญญผล ๔ ชอวาความเกษมจากโยคะใหญ. อกอยางหนง มรรคพรอมกบวปสสนา ชอวาความสงเวชใหญ สามญญผล ๔ ชอวาประโยชนใหญ พระนพพาน ชอวาความเกษมจากโยคะใหญ. บทวา สตสมปชาย ไดแก เพอประโยชนแกสตและญาณ.บทวา าณทสสนปฏลาภาย คอ เพอทพยจกขญาณ. บทวา ทฏ-ธมมสขวหาราย ไดแก เพอตองการอยเปนสขในอตภาพทประจกษอยนทเดยว. บทวา วชชาวมตตผลสจฉกรยาย ไดแก เพอตองการทาใหเหนประจกษซงผลของวชชาและวมตต. กในบทวา วชชาวมตตผล-สจฉกรยาย น ปญญาในมรรค ชอวาวชชา. ธรรมทเหลออนสมปยตดวยวชชานน ชอวาวมตต. อรหตผล ชอวาผลของธรรมเหลานนอธบายวา เพอทาใหแจงอรหตผลนน. บทวา กาโยป ปสสมภต ความวา ทงนามกาย ทงกรชกายยอมสงบ. อธบายวา เปนกายอนสงบแลว. บทวา วตกกวจาราป ความวา ธรรมเหลาน ชอวายอมเขาไปสงบดวยทตยฌาน. กในทน ทานกลาวหมายเอาการเขาไปสงบธรรมอยางหยาบ. บทวา เกวลา แปลวาทงสน อธบายวา ทงหมดไมเหลอเลย. บทวา วชชาภาคยา คอเปนไปในสวนของวชชา. ธรรมเหลานนไดแยกแยะแสดงไวแลวขางตน. บทวา อวชชา ปหยต ความวา ความมดตอ คอความไมร อนกระทาความมดอยางมหนต เปนมลรากของวฏฏะในฐานะ ๘ ประการอนภกษยอมละได. บทวา วชชา อปปชชต ไดแก วชชาในอรหต-มรรค ยอมเกดขน. บทวา อสมมาโน ปหยต ความวา มานะ ๙ วา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 275เปนเราเปนตน อนภกษยอมละได. บทวา อนสยา ไดแก อนสย ๗. บทวา ส โยชนาน ไดแก สงโยชน ๑๐. บทวา ปาปปเภทายไดแก เพอถงความแตกฉานแหงปญญา. บทวา อนปาทาปรนพพานายแปลวา เพอตองการทาใหแจงปรนพพานอนหาปจจยมได. บทวา อเนกธาตปฏเวโธ โหต ความวา ยอมมความรแจงแทงตลอดลกษณะของธาต ๑๘ ประการ. บทวา นานาธาตปฏเวโธ โหตความวา ยอมมการรแจงแทงตลอดลกษณะโดยภาวะตาง ๆ แหงธาต ๑๘เหลานนแหละ. ดวยบทวา อเนกธาตปฏสมภทา โหต น ทานกลาวถงความรประเภทของธาต. ปญญาเปนเครองรวา ธาตนชอวามเปนอนมาก ชอวาธาตปเภทญาณ ความรประเภทของธาต. กความรประเภทของธาตนนน มใชมแกคนทวไป มโดยตรงแกพทธะทงหลาย เทานน. ความรประเภทของธาตนนพระสมมาสมพทธเจามไดตรสไวโดยประการทงปวง (โดยเฉพาะ ). ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะเมอตรสไว กไมมประโยชน. บท ๑๖ บทมอาทวา ปาปฏลาภาย ดงนไป ทานตงหวขอแลวขยายความพสดารไวในปฏสมภทามรรคอยางนวา สปปรสปสงเสวะคบสตบรษ ๑ สทธมมสวนะ ฟงธรรมของสตบรษ ๑ โยนโสมนสการะใสใจโดยแยบคาย ๑ ธมมานธมมปฏปตต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ๑(และหวขออยางนวา ) ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๔ ประการนแลทบคคลอบรมแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอไดเฉพาะปญญา ฯ ล ฯยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาชาแรกกเลส. สมจรงดงททานพระธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไว ในบทวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 276ปาปฏลาภาย ส วตตนต ดงน การไดเฉพาะปญญาเปนไฉน. การได การไดเฉพาะ การถง การถงพรอม การถกตอง การทาใหแจงการเขาถง มรรคญาณ ๔ ผลญาณ ๔ ปฏสมภทาญาณ ๔ อภญญาญาณ ๖ญาณ ๗๓ ญาณ ๗๗. นชอวาการไดเฉพาะปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอไดเฉพาะปญญา. ในบทวา ปาวฑฒยา ส วตตนต ดงน ความเจรญปญญาเปนไฉน. ปญญาของพระเสกขะ ๗ จาพวก และของกลยาณปถชนยอมเจรญ แตปญญาของพระอรหนตเปนวฑฒนาปญญา (คอปญญาอนเจรญเตมทแลว) นชอวาความเจรญปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเจรญปญญา. ในบทวา ป าเวปลลาย ส วตตนต ดงน ความไพบลยแหงปญญาเปนไฉน. ปญญาของพระเสกขบคคล ๗ พวก. และของกลยาณปถชน ยอมถงความไพบลย ปญญาของพระอรหนต ถงความไพบลยแลว นชอวาความไพบลยแหงปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอความไพบลยแหงปญญา. ในบทวา มหาปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาใหญเปนไฉน.ชอวาปญญาใหญ เพราะกาหนดถอเอาประโยชนใหญ ชอวาปญญาใหญเพราะกาหนดถอเอาธรรมใหญ ฯลฯ นรตตใหญ ปฏภาณใหญ กองศลใหญ กองสมาธ ปญญา วมตต และวมตตญาณทสสนะใหญ ฐานะและอฐานะใหญ วหารสมาบตใหญ อรยสจใหญ สตปฏฐาน สมมปปธานและอทธบาทใหญ อนทรย พละใหญ โพชฌงคใหญ อรยมรรคใหญสามญผลใหญ มหาอภญญาใหญ พระนพพานอนเปนประโยชนอน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 277ยงใหญ. นชอวาปญญาใหญ ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาใหญ. ในบทวา ปถปญตาย ส วตตต ดงน ปญญามากเปนไฉน.ชอวาปญญามาก เพราะญาณยอมเปนไปในขนธตาง ๆ มาก. ชอวาปญญามาก เพราะญาณยอมเปนไปในธาตตาง ๆ มาก ในอายตนะตาง ๆมาก ในปฏจจสมปบาทตาง ๆ มาก ในการไดสญญตะตาง ๆ มาก ในอรรถ ธรรม นรตต ปฏภาณมาก ในสลขนธ สมาธขนธ ปญญาขนธวมตตขนธ และวมตตญาณทสสนขนธตาง ๆ มาก ในฐานะและอฐานะตาง ๆ มากในวหารสมาบตตาง ๆ มาก ในอรยสจตาง ๆ มาก ในสตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงคตาง ๆ มากในอรยมรรคตาง ๆ มาก ในสามญญผลตาง ๆ มาก ในอภญญาตาง ๆมาก.ชอวาปญญามาก เพราะญาณเปนไปในพระนพพานอนเปนประโยชนอยางยง ลวงธรรมอนทวไปแกชนตาง ๆ มาก. นชอวาปญญามากในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญามาก. ในบทวา วปลปาย ส วตตต ดงน ปญญาไพบลยเปนไฉน.ชอวาปญญาไพบลย เพราะกาหนดถอเอาประโยชนอนไพบลย ฯลฯชอวาปญญาไพบลย เพราะกาหนดถอเอาพระนพพานอนมประโยชนยงไพบลย นชอวาปญญาไพบลย ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาไพบลย. ในบทวา คมภรปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาลกซงเปนไฉน. ชอวาปญญาลกซง เพราะญาณเปนไปในขนธทงหลายอนลกซง.ความพสดารเหมอนกบขอทวาดวยปญญามาก. ชอวาปญญาลกซง เพราะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 278ญาณยอมเปนไปในพระนพพานอนมประโยชนอยางยง ลกซง. นชอวา ปญญาลกซง ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาลกซง. ในบทวา อสสามนตปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาเทยมกนไดเปนไฉน. บคคลใดบรรล กระทาใหแจง ถกตองดวยปญญา ซงอตถปฏสมภทา โดยการกาหนดรอรรถ บรรล กระทาใหแจง ถกตองดวยปญญา ซงธรรม นรตต ปฏภาณ โดยกาหนดรธรรม นรตต และปฏภาณ ใคร ๆ อนยอมไมอาจครอบงา อรรถ ธรรม นรตต และปฏภาณของบคคลนน และบคคลนนเปนผอนคนทงหลายอนไมพงครอบงาได เพราะฉะนน บคคลนน จงชอวาผมปญญาไมเทยบกนได. ปญญาของกลยาณปถชน ไกล หางไกล ไกลแสนไกล ไมใกลไมใกลเคยงกบปญญาของพระอรยบคคลท ๘, เมอเทยบกบกลยาณปถชนพระอรยบคคลท ๘ ชอวาเปนผมปญญาไมเทยบกนได. ปญญาของพระอรยบคคลท ๘ ไกล ฯลฯ ปญญาของพระโสดาบน. เมอเทยบกบพระอรยบคคลท ๘ พระโสดาบน ชอวาเปนผมปญญาไมเทยบกนได.ปญญาของพระโสดาบนไกล ฯลฯ ปญญาของพระสกทาคาม ปญญาของพระสกทาคามไกล ฯลฯ ปญญาของพระอรหนต. ปญญาของพระ-อรหนตไกล หางไกล ไกลแสนไกล ไมใกล ไมเฉยดปญญาของพระ- ปจเจกพทธเจา. เมอเทยมกนพระอรหนต พระปจเจกพทธเจา ชอวาเปนผมปญญาไมเทยบกนได. เมอเทยบกบ พระปจเจกพทธเจา และชาวโลกพรอมทงเทวดา พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา เปนผมพระปญญาไมมของใครเทยบได เปนชนเลศ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 279 พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาทรงฉลาดในประเภทของปญญา ทรงมพระญาณแตกฉาน ฯล ฯ บณฑตเหลานนแตงปญหาแลวเขาไปเฝาพระตถาคต ทลถามทงขอลลบและปกปด ปญหาเหลานนทพระผ-มพระภาคเจาตรสบอกและทรงตอบแลว ยอมเปนอนทรงชเหตใหเหนชดและปญหาทเขายกขนนน พระผมพระภาคเจากทรงตอบไดสมบรณ โดยแทจรงแลว ในปญหานน พระผมพระภาคเจาทรงทราบแจมแจงดวยพระปญญา เพราะเหตนน จงชอวา มพระปญญาไมมของใครเทยบไดเปนชนเลศ นชอวาปญญาไมมของใครเทยบได ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาไมมของใครเทยบได. ในบทวา ภรปตาย ส วตตนต ดงน ภรปญญาเปนไฉน.ชอวาภรปญญา เพราะครอบงาราคะอย. ชอวาภรปญญา เพราะครอบงาราคะไดแลว. ชอวาภรปญญา เพราะยอมครอบงา โทสะ โมหะโกธะ อปนาหะ มกขะ ปลาสะ อสสา มจฉรยะ มายา สาไถยถมภะ สารมภะ นานะ อตมานะ มทะ ปมาทะ กเลสทงปวง ทจรตทงปวง อภสงขารทงปวง ฯ ล ฯ กรรมอนเปนเหตนาไปสภพทงปวง.ชอวาภรปญญา เพราะครอบงาแลว. ราคะ ชอวาเปนอร. ปญญาอนยายอรนน เหตนน ชอวาภรปญญา. โทสะ โมหะ ฯลฯ กรรมเปนเหตนาไปสภพทงปวง ชอวาเปนอร ปญญาอนยายอรนน เหตนน ชอวาภรปญญา. แผนดนเรยกวาภร ผประกอบดวยปญญาอนแผไปกวางขวางเสมอแผนดนนน เหตนน จงชอวา ภรปญโญ ผมปญญาเสมอแผนดน.อกอยางหนง คานคอ ภร เมธา ปรณายกา เปนชอของปญญา. นชอวา ภรปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมภรปญญา.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 280 ในบทวา ปญาพาหลลาย ส วตตนต ดงน ความเปนผมากดวยปญญาเปนไฉน. บคคลบางคนในโลกน เปนผหนกในปญญา เปนผมปญญาเปนจรต มปญญาเปนทอาศย นอมใจไปในปญญา มปญญาเปนธงชย มปญญาเปนยอดธง มปญญาเปนอธบด มากดวยการวจยมากดวยการคนควา มากดวยการพจารณา มากดวยการเพงพนจ มการเพงพนจเปนธรรมดา อยดวยปญญาอนแจมแจง และประพฤตในปญญานน หนกในปญญานน มากดวยปญญานน นอมไปในปญญานนโนมไปในปญญานน เงอมไปในปญญานน นอมใจไปในปญญานนมปญญานนเปนอธบด อปมาเหมอนภกษผหนกในหมคณะ กเรยกวาผมากดวยหมคณะ ผหนกในจวร ผหนกในบาตร ผหนกในเสนาสนะกเรยกผมากดวยเสนาสนะ ฉนใด บคคลบางคนในโลกนกฉนนนเหมอนกน เปนผหนกในปญญา มปญญาเปนจรต ฯลฯ มปญญาเปนอธบด.นชอวา ความเปนผมากดวยปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมากดวยปญญา. ในบทวา สฆปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาเรวเปนไฉน.ชอวา ปญญาเรว เพราะทาศลใหบรบรณรวดเรว. ชอวา ปญญาเรวเพราะทาอนทรยสงวร โภชเนมตตญตา ชาครยานโยค ศลขนธสมาธขนธ วมตตขนธ วมตตญาณทสสนขนธใหบรบรณรวดเรว. ชอวาปญญาเรว เพราะแทงตลอดฐานะและอฐานะไดรวดเรว เพราะทาวหาร-สมาบตใหบรบรณไดรวดเรว เพราะแทงตลอดอรยสจไดรวดเรว เพราะเจรญสตปฏฐานไดรวดเรว เพราะเจรญสมมปปธาน อทธบาท อนทรยพละ โพชฌงค อรยมรรคไดรวดเรว. ชอวา ปญญาเรว เพราะทาให

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 281แจงสามญญผลไดรวดเรว ชอวา ปญญาเรว เพราะแทงตลอดอภญญา ไดรวดเรว ชอวา ปญญาเรว เพราะทาใหแจงพระนพพานอนเปนประ-โยชนอยางยงไดรวดเรว. นชอวา ปญญาเรว ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาเรว. ในบทวา ลหปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาฉบพลนเปนไฉน.ฉบพลน ฯลฯ ชอวา ปญญาฉบพลน เพราะทาใหแจงพระนพพานอนเปนประโยชนอยางยงไดฉบพลน. นชอวา ปญญาฉนพลน ในบทวายอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาฉบพลน. ในบทวา หาสปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาราเรงเปนไฉน.ชอวา ปญญาราเรง เพราะบคคลบางคนในโลกน มความราเรงมาก มความอมใจมาก มความยนดมาก มความปราโมทยมาก บาเพญศลทงหลายใหบรบรณ ฯลฯ ชอวา ปญญาราเรง เพราะทาใหแจงพระ-นพพานอนเปนประโยชนอยางยง. นชอวา ปญญาราเรง ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาราเรง. ในบทวา ชวนปตาย ส วตตนต ดงน ปญญาแลนเปนไฉน.ชอวา ปญญาแลน เพราะรปอยางใดอยางหนงทเปนอดต อนาคต และปจจบน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณอยางใดอยางหนง ทเปนอดตอนาคต และปจจบนเปนภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณต อยทไกลหรอใกล ปญญาพลนแลนไปยงวญญาณทงปวงโดยความเปนของไมเทยง. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะพลนแลนไปโดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะพลนแลนไปยงจกษ ฯลฯ ชราและมรณะ อนเปนอดต อนาคต และ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 282ปจจบน โดยความเปนของไมเทยง โดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะเทยบเคยง พจารณา รแจงทาใหแจมแจงรปทเปนอดต อนาคต และปจจบน วาไมเทยง เพราะอรรถวาสนไป วาเปนทกข เพราะอรรถวานากลว วาเปนอนตตา เพราะอรรถวาไมมแกนสาร แลวพลนแลนไปในพระนพพานอนเปนทดบรปฯลฯ ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะพลนแลนไปยงพระนพพานอนเปนทดบชราและมรณะ. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะเทยบเคยง พจารณารแจง ทาใหเเจมแจงรป ฯลฯ ชราและมรณะ ทงอดต อนาคต ปจจบนไมเทยง ถกปรงแตง อาศยกนเกดขน มความเสอมเปนธรรมดามความสนเปนธรรมดา มความคลายไปเปนธรรมดา มความคบไปเปนธรรมดา แลวพลนแลนไปยงพระนพพานอนเปนทดบชราและมรณะนชอวา ปญญาพลนแลน ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาแลนพลน ในบทวา ตกขปตาย ส วตตนต ดงน ปญญากลาเปนไฉน.ชอวา ปญญากลา เพราะตดกเลสไดไว. ชอวา ปญญากลา เพราะไมรบละทง บรรเทา ทาใหสนสด ใหถงความไมมตอไป ซงกามวตก พยาบาท-วตก วหงสาวตก อกศลบาปธรรมทเกดขนแลวเกดขนเลา ชอวา ปญญากลา เพราะไมรบไว ละทงไป บรรเทาได ทาใหสนสดไป ใหถงความไมมตอไป ซงราคะ โทสะ โมหะทเกดขนแลวเกดขนเลา ฯลฯ ซงกรรมเปนเหตไปสภพทงปวง. ชอวา ปญญากลา เพราะบรรล ทาใหแจงถกตองดวยปญญา ซงอรยมรรค ๔ สามญญผล ๔ ปฏสมภทา ๔อภญญา ๖ บนอาสนะเดยว. นชอวา ปญญากลา ในบทวา ยอมเปนไป

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 283เพอความเปนผมปญญากลา. ในบทวา นพเพธกปยตาย ส วตตนต ดงน ปญญาเครองทาลายกเลสเปนไฉน. ชอวา ปญญาเครองทาลายกเลส เพราะบคคลบางคนในโลกน เปนผหวาดเสยวมาก เปนผสะดงมาก เปนผกระสนมากเปนผมากดวยความไมยนด มากไปดวยความไมยนดยงในสงขารทงปวงเปนผหนหนาออก ไมยนดในสงขารทงปวง. แทง ทาลายกองโลภซงยงไมเคยแทงยงไมเคยทาลาย. ชอวา ปญญาเครองทาลายกเลส เพราะแทงทาลายกองโทสะ กองโมหะ โกธะ อปนาหะ ฯลฯ กรรมอนเปนเครองไปสภพทงปวงทไมเคยแทง ทไมเคยทาลาย. นซงวา ปญญาเครองทาลายกเลส ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาเครองทาลายกเลส. พงทราบเนอความในอธการทวาดวยปญญาน โดยนยดงกลาวไวในปฏสมภทามรรคดวยประการอยางน. กในปฏสมภทามรรคนน เปนพหพจนอยางเดยว ในสตรนเปนเอกพจน ดงนน ความตางกนในเรองปญญานมเพยงเทาน. คาทเหลอเหมอนกนทงนนแล. กแหละมหาปญญา๑๖ ประการน ทานกลาวคละกนทงโลกยะและโลกตระ.

จบอรรถกถากายคตาสตวรรค

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 284 อรรถกถาอมตวรรค๑

บทวา อมตนเต ภกขเว ปรภชนต ความวา ชนเหลานนชอวา ยอมบรโภคพระนพพานอนปราศจากมรณะ. ถามวา กพระนพพาน เปนโลกตระ กายคตาสตเปนโลกยะ มใชหรอ ชนผบรโภคกายคตาสตนน ชอวา บรโภคอมตะไดอยางไร. ตอบวา เพราะตองเจรญกายคตาสตจงจะบรรล (อมตนพพาน). จรงอย ผเจรญกายคตาสตยอมบรรลอมตะไมเจรญกไมบรรล เพราะฉะนน จงตรสอยางนน. พงทราบเนอความในบททงปวง โดยอบายดงกลาวน. อกอยางหนง บทวา วรพธ ในสตรน ไดแกบกพรองแลว คอไมบรรล. บทวา อารทธ ไดแก บรบรณแลว. บทวา ปมาทส ไดแกเลนเลอ. บทวา ปมฏ แปลวา หลงลม ซานไป หรอหายไป. บทวาอาเสวต แปลวา สองเสพมาแตตน. บทวา ภาวต แปลวา เจรญแลว.บทวา พหลกต แปลวา ทาบอย ๆ. บทวา อนภาต แปลวา ไมรดวยญาตอภญญา (รยงดวยการร ). บทวา อปราต แปลวา ไมกาหนดรดวยญาตปรญญา (กาหนดรดวยการร) นนแหละ. บทวาอสจฉกต แปลวา ไมทาใหประจกษ. บทวา สจฉกต แปลวา ทาใหประจกษ. คาทเหลอทกแหงมความงายทงนนแล. จบอรรถกถาอมตวรรค จบอรรถกถาเอกนบาตประมาณ ๑,๐๐๐ สตร ใน มโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย

๑. บาล ขอ ๒๓๕ - ๒๔๖ วรรคนรวมอยในปสาทกรธมมาทบาล.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 285 พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาตขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ปฐมปณณาสก กมมกรณวรรคท ๑ สตรท ๑ วาดวยโทษทเปนไปในปจจบนและภพหนา [๒๔๗๑] ๑.. ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ. ณ ทนนแล พระผมพระ-ภาคเจาไดตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบสนองพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ดกอนภกษทงหลาย โทษ ๒ อยางน โทษ ๒ อยางเปนไฉน คอโทษทเปนไปในปจจบน ๑ โทษทเปนไปในภพหนา ดกอนภกษทงหลาย กโทษทเปนไปในปจจบนเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน เหนโจรผประพฤตความชว พระราชาจบไดแลว รบสงใหทากรรมกรณนานาชนด คอ

๑. เลขในวงเลบเปนเลขขอในพระบาล เลขนอกวงเลบเปนเลขลาดบสตร.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 286(๑) กสาหป ตาเฬนเต โบยดวยแสบาง(๒) เวตเตหป ตาเฬนเต โบยดวยหวายบาง(๓) อฑฒทณฑเกหป ตาเฬนเต ตดวยตะบองสนบาง(๔) หตถ ป ฉนทนเต ตดมอบาง(๕) ปาท ป ฉนทนเต ตดเทา(๖) หตถปาท ป ฉนทนเต ตดทงมอทงเทาบาง(๗) กณณ ป ฉนทนเต ตดหบาง(๘) นาส ป ฉนทนเต ตดจมกบาง(๙) กณณนาส ป ฉนทนเต ตดทงหทงจมกบาง(๑๐) พลงคถาลก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'หมอเคยว นาสม' บาง(๑๑) สงขมณฑกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ขอดสงข' บาง(๑๒) ราหมข ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ปากราห' บาง(๑๓) โชตมาลก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ดอกไมไฟ' บาง(๑๔) หตถปปชโชตก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'คบมอ' บาง(๑๕) เอรกวฏฏก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'รวสาย' บาง(๑๖) จรกวาสก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'นงเปลอกไม' บาง(๑๗) เอเณยยก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ "ยนกวาง" บาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 287(๑๘) พฬสม สก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'เกยวเหยอเบด' บาง(๑๙) กหาปณก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'เหรยญ- กษาปณ' บาง(๒๐) ขาราปฏจฉก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'แปรงแสบ' บาง(๒๑) ปลฆปรวฏฏก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'กางเวยน' บาง(๒๒) ปลาลปก ป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ตงฟาง' บาง(๒๓) ตตเตนป เตเลน โอสจนเต ราดดวยนามนเดอด ๆ บาง(๒๔) สนเขหป ขาทาเปนเต ใหฝงสนขรมทงบาง(๒๕) ชวนต ป สเล อตตาเสนเต ใหนอนบนหลาวทงเปนบาง ตดศรษะดวยดาบบางเขามความคดเหนเชนนวา เพราะบาปกรรมเชนใดเปนเหต โจรผทาความชวจงถกพระราชาจบแลวทากรรมกรณนานาชนด คอเฆยนดวยหวายบาง ฯ ล ฯ เอาดาบตดหวเสยบาง กถาเรานแหละ จะพงทาบาปกรรมเชนนน กพงถกพระราชาจบแลวทากรรมกรณนานาชนด คอเอาหวายเฆยนบาง ฯลฯ เอาดาบตดหวเสยบบาง ดงน เขากลวตอโทษทเปนไปในปจจบน ไมเทยวแยงชงเครองบรรณาการของคนอน ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาโทษทเปนไปในปจจบน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 288 ดกอนภกษทงหลาย กโทษทเปนไปในภายหนาเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน สาเหนยกดงนวา วบากอนเลวทรามของกายทจรตเปนโทษทบคคลจะพงไดในภพหนาโดยเฉพาะ วบากอนเลวทรามของวจทจรตเปนโทษทบคคลจะพงไดในภพหนาโดยเฉพาะ วบากอนเลวทรามของมโนทจรต เปนโทษทบคคลจะพงไดในภพหนาโดยเฉพาะ กถาเราจะพงประพฤตทจรตดวยกาย พระพฤตทจรตดวยวาจา ประพฤตทจรตดวยใจ ทจรตบางขอนน พงเปนเหตใหเรา เมอแตกกายตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดงน เขากลวตอโทษทเปนไปในภพหนาจงละกายทจรต เจรญกายสจรต ละวจทจรต เจรญวจสจรต ละมโนทจรตเจรญโนสจรต บรหารตนใหสะอาด ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาโทษเปนไปในภพหนา ดกอนภกษทงหลาย โทษ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย เพราะฉะนนแหละ เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา เราจกกลวตอโทษทเปนไปในปจจบน จกกลวตอโทษเปนไปในภพหนา จกเปนคนขลาดตอโทษ มปกตเหนโทษโดยความเปนของนากลว ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล ดกอนภกษทงหลาย เหตเปนเครองหลดพนจากโทษทงมวลอนบคคลผขลาดตอโทษ มปกตเหนโทษโดยความเปนของนากลวจะพงหวงได. จบสตรท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 289 มโนรถปรณ

อรรถกถาองคตตรนกาย ทกนบาต

อรรถกถาสตรท ๑

ทกนบาต สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วชชาน แปลวา โทษ คอความผด. บทวา ทฏธมมกไดแก มผลเกดขนในปจจบน คอในอตภาพนแหละ. บทวา สมปรายกไดแก มผลเกดขนในภายหนา คอในอตภาพทยงไมมาถง. บทวา อาคจาร ไดแก ผกระทาชว คอกระทาความผด. บทวาราชาโน คเหตวา ววธา กมมกรณา กโรนเต ความวา ราชบรษทงหลายจบโจรมาลงกรรมกรณหลายอยางตางวธ. แตชอวา พระราชาทรงใหราชบรษลงกรรมกรณเหลานน. บคคลนเหนโจรนนถกลงกรรม-กรณอยางน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ปสสต โจร อาคจาร ราชาโน คเหตวา ววธา ภมมกรณา กโรนเต ดงน . บทวา อฑฒ-ทณฑเกห ความวา ดวยไมตะบอง หรอดวยทอนไมทเอาไมยาว ๔ ศอกมาตดเปน ๒ ทอน ใสดามสาหรบถอไวเพอประหาร. บทวา ทวลงคถาลก ไดแกลงกรรมกรณวธทาใหเปนหมอเคยวนาสม. เมอจะลงกรรมกรณวธนน เปดกะโหลกศรษะแลวเอาคมคบกอนเหลกแดงใสเขาในกะโหลกศรษะนน ดวยเหตนน มนสมองในศรษะเดอดลนออก. บทวา สงขมณฑก ไดแก ลงกรรมกรณวธขอดสงข.เมอจะลงกรรมกรณวธนน ตดหนงศรษะแตจอนหทงสองขางลงมาถง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 290ทายทอยแลวรวบเสนผมทงหมดผกเปนขมวด ใชไมสอดบดยกขน ให หนงเลกหลดขนมาพรอมทงผม ตอแตนนกใชทรายหยาบขดกะโหลกศรษะลางใหเกลยงขาวเหมอนสงข. บทวา ราหมข ไดแก ลงกรรมกรณวธปากราห. เมอจะลงกรรมกรณวธนน ใชขอเหลกเกยวปากใหอาขนแลวจดไฟในปากนน อกวธหนง ใชสวตอกแตจอนหทงสองขางลงไปทะลปากเลอดไหลออกมาเตมปาก. บทวา โชตมาลก ความวา ใชผาเกาชบนามนพนทวทงตว แลวจดไฟ. บทวา หตถปปชโชตก ความวา ใชผาเกาชบนามนพนมอทงสองแลวจดไฟ ตางคบไฟ. บทวา เอรกวฏฏก ไดแกลงกรรมกรณวธรวสาย. เมอจะลงกรรมกรณวธนน เชอดหนงลอกออก เปนรว ๆ ตงแตใตคอลงไปถงขอเทา แลวใชเชอกผกโจรลากไป โจรเดนเหยยบรวหนงของตวลมลง. บทวา จรกวาสก ไดแก ลงกรรมกรณวธนงเปลอกไม เมอจะลงกรรมกรณวธนน เชอดหนงเปนรว ๆ เหมอนอยางแรกนนแหละ แตทาเปน ๒ ตอน แตใตคอลงมาถงสะเอวตอน ๑แตสะเอวถงขอเทาตอน ๑ รวหนงตอนบนคลมลงมาปดกายตอนลางเปนดงนงเปลอกไม. บทวา เอเณยยก ไดแก ลงกรรมกรณวธยนกวางเมอจะลงกรรมกรณวธนน ใชหวงเหลกสวมขอศอกทงสอง และเขาทงสองใหกมลงกบดน สอดหลกเหลกตอกตรงไว เขาจะยนอยบนดนดวยหลกเหลก ๔ อน แลวกอไฟลอมลน เขายอมเปนเหมอนกวางถกไฟไหมตาย แมในอาคตสถานทานกกลาวดงนเหมอนกน. เมอเขาตายแลวถอนหลกออก ใหเขายน (เปนสตว ๔ เทา) อยดวยปลายกระดกทง ๔นนเอง. ชอวาเหตการณเหนปานนยอมไมม. บทวา พฬสมส สก ความวา ใชเบดมเงยง ๒ ขาง เกยวหนงเนอเอนดงออกมา. บทวา กหาปณก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 291ความวา ใชมดคมเฉอนสรระทกแหง ตงแตสเอวออกเปนแวน ๆ ขนาดเทาเหรยญกษาปณ. บทวา ขาราปฏจฉก ความวา สบฟนใหยบทวกายแลวใชนาแสบราด ขดถดวยแปรงใหหนงเอนหลดออกมาหมด เหลอแตกระดก. บทวา ปลฆปรวฏฏก ความวา จบนอนตะแคง ใชหลาวเหลกตอกตรงชองห ทะลลงไปตรงแนนอยกบดน. แลวจบเทาทงสองยกเดนเวยนไป. บทวา ปลาลปก ความวา เจาหนาทผฉลาดใชลกบดศลากลงทบตวใหกระดกแตกปน แตไมใหผวหนงขาด แลวจบผมรวบยกเขยา ๆ ใหเนอรวมเขาเปนกอง ใชผมนนแหละ พนตะลอมเขาวางไวเหมอนตงฟาง. บทวา สนเขหป ขาทาเปนเต ความวา ไมใหอาหารสนข ๒-๓ วน แลวใหฝงสนขทหวจดกดกน เพยงครเดยวกเหลอแตกระดก. บทวา สเล อตตาเสนเต ไดแก ยกขนนอนหงายบนหลาว. บทวา น ปเรส ปาภต วลมปนโต วจรต ความวา เหนสงของของผอนมาอยตอหนา โดยทสดแมเปนของทมคาตง ๑,๐๐๐ ตกอยตามถนน กมไดเทยวยอแยงเอา ดวยคดวา จกมชวตอยดวยสงนหรอคดวา ประโยชนอะไรดวยสงน ใชหลงเทาเขยไป. บทวา ปาปโกแปลวา เลว ไดแก เปนทกข คอไมนาปรารถนา. บทวา กจ ตความวา จะพงมเหตนไดอยางไร. บทวา เยนาห ตดบทวา เยน อห . บทวา กายทจจรต ไดแก กายกรรมทเปนอกศล ๓ อยางมปาณาตบาตเปนตน. บทวา กายสจรต ไดแก กศลกรรม ๓ อยางทเปนปฏปกษตอกายทจรต. บทวา วจทจจรต ไดเเก วจกรรมทเปนอกศล๔ อยาง มมสาวาทเปนตน. บทวา วจสจรต ไดแก กศลกรรม ๔ อยางทเปนปฏปกษตอวจทจรต. บทวา มโนทจจรต ไดแก มโนกรรมทเปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 292อกศล ๓ อยางมอภชฌาเปนตน. บทวา มโนสจรต ไดแก กศลกรรม๓ อยางทเปนปฏปกษตอมโนทจรต. ในคาวา สทธ อตตาน ปรหรต น สทธม ๒ อยาง คอปรยายสทธ ๑ นปปรยายสทธ ๑. จรงอย บคคลชอวาบรหารตนใหหมดจดโดยปรยาย ดวยสรณคมน ชอวาบรหารตนใหหมดจดโดยปรยายดวยศล ๕ ดวยศล ๑๐ ดวยจตปารสทธศล ดวยปฐมฌาน ฯลฯดวยเนวสญญานาสญญายตนฌาน ดวยโสดาปตตมรรค ฯลฯ ดวยอรหตมรรคเหมอนกน. สวนผทดารงอยในอรหตผล เปนพระขณาสพยงขนธ ๕ ซงมรากขาดแลว ใหเปนไปอยบาง ใหเคยวกนบาง ใหบรโภคบาง ใหนงบาง ใหนอนบาง พงทราบวา บรหาร คอประคบประคองตนใหหมดจด คอหมดมลทนโดยตรงทเดยว. บทวา ตสมาความวา เพราะสองอยางเหลาน เปนโทษทเดยว มใชไมเปนโทษ.บทวา วชชภรโน แปลวา เปนผขลาดตอโทษ. บทวา วชชภย-ทสสาวโน แปลวา เหนโทษเปนภยอยเสมอ. บทวา เอต ปาฏกงข ความวา ขอนจะพงหวงได อธบายวา ขอนจะมแน. บทวา ย เปนเพยงนบาต อกอยางหนง เปนตตยาวภตต ความวา เปนเหตเครองพนจากโทษทงปวง. ถามวา จกพนดวยเหตไร. แกวา พนดวยมรรคท ๔ดวย ดวยผลท ๔ ดวย. ชอวาพนดวยมรรค เมอบรรลผลแลว ชอวาพนอยางหมดจด. กอกศลไมใหผลแกพระขณาสพหรอ. ใหผล. แตอกศลนน ทานทาไวกอนแตยงไมเปนพระขณาสพ และใหผลในอตภาพนเทานน ในสมปรายภพ ผลกรรมไมมแกทาน. จบอรรถกถาสตรท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 293 สตรท ๒

วาดวยความเพยรซงเกดไดยาก ๒ อยาง

[๒๘๘] ๒. ดกอนภกษทงหลาย ในโลกมความเพยรซงเกดไดยาก ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอความเพยรเพอทาใหเกดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ของคฤหสถผอยครองเรอน ๑ความเพยรเพอสละคนอปธทงปวง ของผทออกบวชเปนบรรพชต ๑ดกอนภกษทงหลาย ในโลกมความเพยรซงเกดไดยาก ๒ อยางนแลดกอนภกษทงหลาย บรรดาความเพยร ๒ อยางน ความเพยรเพอสละคนอปธทงปวงเปนเลศ ดกอนภกษทงหลาย เพราะฉะนนแหละ เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา เราจกเรมตงความเพยรเพอสละคนอปธทงปวงดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล จบสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปธานาน แปลวา ความเพยร. จรงอย ความเพยร ทานเรยกวา ปธานะ เพราะควรตงไว หรอเพราะทาความพยายาม. บทวาทรภสมภวาน ความวา ยากทจะบงคบ คอยากทจะใหเปนไป อธบายวาทาไดยาก. บทวา อคาร อชฌาวสต แปลวา อยในเรอน. ดวยคาวาจวรปณฑปาตเสนาสนคลานปจจยเภสชชปรกขารานปปาทนตถ ปธานทานแสดงวา ชอวาความพยายามเพอใหปจจย ๔ มจวรเปนตนเหลาน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 294เกดขน เกดขนยาก. ความจรง การทจะพดวา ทานทงหลายจงใหผา เพยง ๔ ศอก หรอภตตาหารประมาณขาวสารฟายมอหนง หรอบรรณ-ศาลาประมาณ ๔ ศอก หรอเภสชมเนยใสเนยขนเปนตนเพยงนดหนอยดงนกด การนาออกใหกด ทาไดยาก เหมอนกองทพ ๒ ฝายเขาทาสงครามกน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ทาน จ ยทธ จ สมานมาห อปปาป สนตา พหก ชเนนต อปป ป เจ สททหาโน ททาต เตเนว โส โหต สข ปรตถ. ทานและการยทธทานวาเสมอกน สตบรษถงนอย กชนะคนมากได ถามศรทธา ถงจะใหนอย เขา ยอมมความสขในโลกอน ดวยเหตนนแหละ ดงน. บทวา อคารสมา อนคารย ปพพชตาน ความวา ออกจากเรอนเขาบรรพชาอยางผไมมเรอน เวนกสกรรมและโครกขกรรมเปนตนทนาประโยชนเกอกลมาแกเรอน คอแกผครองเรอน. บทวา สพพปธ-ปฏนสสคคตต ปธาน ความวา ความเพยรทเกดรวมกบวปสสนาและมรรค เพอประโยชนพระนพพาน กลาวคอสลดออกซงอปธ คอขนธกเลส และอภสงขาร. บทวา ตสมา ความวา เพราะความเพยร ๒ อยางนเกดไดยาก. จบอรรถกถาสตรท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 295 สตรท ๓

วาดวยธรรมเปนทตงแหงความเดอดรอน ๒ อยาง

[๒๔๙] ๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเปนทตงแหงความเดอดรอน ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอ บคคลบางคนในโลกน ทาแตกายทจรต มไดทากายสจรต ทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต เขาเดอดรอนอยวา เรากระทาแตกายทจรต มไดทากายสจรต ทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเปนทตงแหงความเดอดรอน๒ อยางนแล. จบสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน บทวา ตปนยา ความวา ชอวาเปนทตงแหงความเดอดรอนใจเพราะเหลาสตวยอมรอนใจทงในโลกนและโลกอน. บทวา ตปปต ความวา ยอมเดอดรอนโดยเดอดรอนใจ คอยอมเศราโศก เหมอนนนทยกษเหมอนนนทมาณพ เหมอนนนทโคฆาต เหมอนเทวทต และเหมอนสองพนอง. เลากนมาวา พนองสองคนนน ฆาโคแลวแบงเนอเปนสองสวน.ตอนน นองชายพดกะพชายวา ฉนมเดกหลายคน พใหไสโคเหลานแกฉนเถด. พพดกะนองวา เนอทงหมดเราแบงเปนสองสวนแลว แกจะมา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 296หวงอะไรอก แลวตนองเสยตาย แตเมอเหลยวด เหนนองตาย จงคดไดวา เราทากรรมหนกเสยแลว. เขาเศราโศกมาก. ในทยนกตาม ทนงกตาม เขานกถงแตกรรมนนเทานน ไมไดความสบายใจ. แมโอชารสทเขากลนดมและเคยวกนเขาไปกไมซาบซานในรางกายของเขา. รางกายของเขาจงเปนเพยงหนงหมกระดกเทานน. ครงนน พระเถระรปหนงเหนเขา จงถามวา อบาสก ทานกมขาวนาเพยงพอ แตไฉนจงเหลอเพยงหนงหมกระดกเทานน ทานมกรรมอะไร ๆ ททาใหรอนใจอยหรอ.เขารบวา มขอรบ ทาน. แลวบอกเรองทงหมด. พระเถระพดกะเขาวาอบาสก ทานทากรรมหนก ทานผดในทไมนาผด. เขาทากาละแลวบงเกดในนรกดวยกรรมนนเอง. คนทรอนใจเพราะวจทจรต เชนสปปพทธ-ศากยะ พระโกกาลกะ และนางจญจมาณวกาเปนตน. จบอรรถกถาสตรท ๓

สตรท ๔

วาดวยธรรมไมเปนทตงแหงความเดอดรอน ๒ อยาง

[๒๕๐] ๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมไมเปนทตงแหงความเดอนรอน ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอ บคคลบางคนในโลกน ทาแตกายสจรต มไดทากายทจรต ทาแตวจสจรต มไดทาวจทจรต ทาแตนโนสจรต มไดทามโนทจรต เขาไมเดอดรอนวา เรากระทาแตกายทจรตมไดทากายสจรต ทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมไมเปนทตงแหงความ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 297เดอดรอน ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๔

คาทเหลอในสตรท ๔ น มเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๔

สตรท ๕

วาดวยคณของธรรม ๒ อยาง

[๒๕๑] ๕. ดกอนภกษทงหลาย เรารทวถงคณของธรรม ๒ อยางคอ ความเปนผไมสนโดษในกศลธรรม ๑ ความเปนผไมยอหยอนในความเพยร ๑ ดกอนภกษทงหลาย ไดยนวา เราเรมตงความเพยรอนไมยอหยอนวา จะเหลออยแตหนง เอน และกระดกกตามท เนอและเลอดในสรระจงเหอดแหงไปเถด ยงไมบรรลผลทบคคลพงบรรลไดดวยเรยวแรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษแลว จกไมหยดความเพยรเสย ดกอนภกษทงหลาย โพธญาณอนเรานนไดบรรลแลวดวยความไมประมาท ธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม อนเรานนไดบรรลแลวดวยความไมประมาท ดกอนภกษทงหลาย ถาแมเธอทงหลายจะพงเรมตงความเพยรอนไมยอหยอนวา จะเหลออยแตหนง เอน และกระดกกตามท เนอและเลอดในสรระจงเหอดแหงไปเถด ยงไมบรรลผลทบคคลพงบรรลไดดวยเรยวแรงของบรษดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษแลว จกไมหยดความ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 298เพยรเสย ดกอนภกษทงหลาย แมเธอทงหลายกจกทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตตองการนน ดวยความรยงเองในปจจบน เขาถงอยตอกาลไมนานเลยดกอนภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล เธอทงหลายพงศกษาอยางนวาจกเรมตงความเพยรอนไมยอหยอนวา จะเหลออยแตหนง เอน และกระดกกตามท เนอและเลอดในสรระจงเหอดแหงไปเถด ยงไมบรรลผลทบคคลพงบรรลไดดวยเรยวแรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษแลว จกไมหยดความเพยรเสย ดกอนภกษทงหลายเธอทงหลายพงศกษาอยางนแล. จบสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทวนนาห ตดบทเปน ทวนน อห . บทวา อปาสความวา ไดเขาไปร คอทราบคณ อธบายวา แทงตลอด บดน เมอจะทรงแสดงธรรมเหลานน จงตรสพระพทธพจนวา ยา จ อสนตฏ ตาเปนตน. เพราะ พระผมพระภาคเจาทรงอาศยธรรม ๒ น บรรลพระ-สพพญตญาณ ฉะนน เมอจะทรงแสดงอานภาพของธรรม ๒ อยางนนจงตรสอยางน. บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา อสนตฏ ตา กสเลสธมเมส น แสดงความดงนวา เราไมสนโดษดวยเพยงฌานนมตหรอดวยเพยงโอภาสนมต ยงอรหตมรรคใหเกดขนได คอเราไมสนโดษชวเวลาทอรหตมรรคยงไมเกดขน. และเราไมทอถอยในความเพยรตงอย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 299โดยไมยอหยอนเลย ไดกระทาความเพยร เมอจะทรงแสดงเนอความดงกลาวน จงตรสพระพทธพจนวา ยา จ อปปฏวาณตา เปนตน.บรรดาบทเหลานน บทวา อปปฏวาณตา แปลวา ความไมกาวกลบคอไมยอหยอน. บทวา สท ในคานวา อปปฏวาณ สทาห ภกขเวปทหาส เปนเพยงนบาต ในขอนมเนอความดงนวา ดกอนภกษทงหลายเราตงอยในความไมยอหยอน ปรารถนาเปนพระสพพญ ไดกระทาความเพยรเมอยงเปนโพธสตว. บดนเมอจะทรงแสดงวธกระทาความเพยรจงตรสพระพทธพจนวา กาม ตโจ จ เปนตน. บรรดาบทเหลานนดวยบทวา ยนต น ทรงแสดงคณชาตทจะพงบรรล. ในบทวา ปรสถาเมนเปนตน ตรสถงพลงทใหเกดญาณ ความเพยรทใหเกดญาณ ความบากบนทใหเกดญาณของตน. บทวา สณาน ไดแก อย คอไมเปนไปยอหยอน อธบายวา ระงบ. ดวยพระพทธพจนเพยงเทาน ชอวาพระองคตรสความตงใจมนในการบาเพญเพยรซงประกอบดวยองค ๔. แลในทน บทวา กาม ตโจ เปนองคหนง. บทวา นหาร จ เปนองคหนง.บทวา อฏ จ เปนองคหนง. บทวา ม สโลหต เปนองคหนง.องค ๔ เหลานเปนชอของความเพยรอยางยงยวด มบทวา ปรสถาเมนเปนตน. ความเพยรทประกอบดวยองค ๔ ขางตนดวยประการฉะน ตงมนแลวอยางน พงทราบวา ชอวา การตงความบาเพญเพยรซงประกอบดวยองค ๔. ดวยพระพทธพจนเพยงเทาน เปนอนพระองคตรสอาคม-นยปฏปทาของพระองค ณ โพธบลลงก บดน เพอจะตรสคณทพระองคไดมาดวยปฏปทานน จงตรสพระพทธพจนวา ตสส มยห ภกขเวเปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมาทาธคตา ความวา ไดแลว

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 300ดวยความไมประมาท กลาวคอความไมอยปราศจากสต. บทวา โพธไดแกจตมรรคญาณและสพพญตญาณ. ดวยวา ผทมวเมาประมาทไมอาจบรรลจตมรรคญาณและสพพญตญาณนนได เพราะเหตดงนนนพระองคจงตรสวา อปปมาทาธคตา โพธ ดงน . บทวา อนตตโรโยคกเขโม ความวา มใชแตปญญาเครองตรสรอยางเดยวเทานน แมธรรมอนปลอดจากเครองผกอนยอดเยยม กลาวคออรหตผล นพพาน เรากไดบรรลดวยความไมประมาทนนแล. บดน เมอจะทรงใหภกษสงฆยดถอในคณทพระองคไดมา จงตรสพระพทธพจนวา ตมเห เจป ภกขเวเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ยสสตถาย ความวา เพอประโยชนแกผลอนเปนทสดแหงพรหมจรรยอนใด อธบายวา เปนผใครเพอจะเขาถงผลอนเปนทสดแหงพรหมจรรยอนใดอย. บทวา ตทนตตร ไดแกผลอนยอดเยยมนน. บทวา พรหมจรยปรโยสาน ไดแกอรยผลซงเปนทสดแหงมรรคพรหมจรรย. บทวา อภา สจฉกตวา ความวา ทาใหประจกษดวยปญญาอนยง คอดวยปญญาอนสงสด. บทวา อปสมปชช วหรสสถ ความวา จกไดเฉพาะคอบรรลอย. บทวา ตสมา ความวาเพราะธรรมดาความเพยรอยางไมทอถอยน มอปการะมาก ใหสาเรจประโยชนแลว. จบอรรถกถาสตรท ๕

สตรท ๖

วาดวยความพอใจและความหนายในธรรมอนเปนปจจยแหงสงโยชน [๒๕๒] ๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมดา ๒ อยางน ๒ อยางเปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 301ไฉน คอ ความตามเหนโดยความพอใจในธรรมอนเปนปจจยแหง สงโยชน ๑ ความพจารณาเหนดวยอานาจควานหนายในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงสงโยชน ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลผตามเหนโดยความพอใจในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงสงโยชนอย ยอมละราคะไมได.ยอมละโทสะไมได ยอมละโมหะไมได เรากลาววา บคคลยงละราคะไมได ยงละโทสะไมได ยงละโมหะไมไดแลว ยอมไมพนจากชาต ชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ยอมไมพนไปจากทกขดกอนภกษทงหลาย บคคลผพจารณาเหนดวยอานาจความหนายในธรรมทงหลาย อนเปนปจจยแหงสงโยชนอย ยอมละราคะได ยอมละโทสะไดยอมละโมหะได เรากลาววา บคคลละราคะ ละโทสะ ละโมหะไดแลวยอมพนจากชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสยอมพนจากทกขได ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สโชนเยส ธมเมส ความวา ในธรรมทเปนไปในภม ๓ ซงเปนปจจยแหงสงโยชน ๑๐. บทวา อสสาทานปสสตาความวา ความเหน คอภาวะทเหน โดยความเปนอสสาทะนายนด. บทวานพพทานปสสตา ความวา ความเหนดวยอานาจความเบอหนาย คอดวยอานาจความเออมระอา. บทวา ชาตยา ไดแกจากความเกดแหงขนธ.บทวา ชราย ไดแก จากความแกแหงขนธ. บทวา มรเณน ไดแกจาก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 302ความแตกแหงขนธ. บทวา โสเกห ไดแก จากความโศกซงมลกษณะเกรยมภายใน. บทวา ปรเทเวห ไดแก จากความคราครวญซงมลกษณะราพนอาศยความโศกนน. บทวา ทกเขห ไดแกจากทกขทบบคนกาย.บทวา โทมนสเสห ไดแกจากโทมนสทบบคนใจ. บทวา อปายาเสหไดแก จากความคบแคนซงมลกษณะคบใจอยางยง. บทวา ทกขสมาไดแกจากทกขในวฏฏะทงสน. บทวา ปชหต ไดแก ยอมละไดดวยมรรค.ในบทวา ปหาย น ตรสขณะแหงผล. ในสตรน ตรสทงวฏฏะและววฏฏะ. จบอรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๗

วาดวยธรรมฝายดา ๒ อยาง

[๒๕๓] ๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายดา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อหรกะ ๑ อโนตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายดา ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กณหา ความวา มใชเปนธรรมฝายดา เพราะมสดา แตนอมไป เพอความเปนธรรมดา เพราะฉะนน จงชอวาเปนธรรมฝายดาเพราะเปนธรรมฝายดาโดยผลสาเรจ อกอยางหนง เมอวาโดยกจคอหนาท

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 303ของตน อกศลธรรมทงหมดเปนธรรมฝายดาทงนน. ดวยวา จตยอม ผองใสไมได เพราะอกศลธรรมเหลานนเกดขน. บทวา อหรก แปลวาไมมความละอาย. บทวา อโนตตปป แปลวา ไมมความเกรงกลว. จบอรรถกถาสตรท ๗

สตรท ๘

วาดวยธรรมฝายขาว ๒ อยาง

[๒๕๔] ๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สกกา ความวา มใชเปนธรรมฝายขาว เพราะมสขาวแตนอมไปเพอเปนธรรมฝายขาว เพราะฉะนน จงชอวาธรรมฝายขาวเพราะเปนธรรมฝายขาวโดยผลสาเรจ อกอยางหนง เมอวาโดยกจคอหนาทของตน กศลธรรมทงหมด เปนธรรมฝายขาวทงนน. ดวยวา จตยอมผองใส เพราะกศลธรรมเหลานนเกดขน. ในคาวา หร จ โอตตปปจ นหรมลกษณะรงเกยจบาป โอตตปปะมลกษณะกลวบาป. อนง คาทควรจะกลาวโดยพสดารในทนนน ไดกลาวไวแลวในคมภรสทธมรรคทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๘

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 304 สตรท ๙

วาดวยโลกบญญตคาวามารดาเปนตนเพราะอาศยธรรมฝายขาว ๒ อยาง

[๒๕๕] ๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางน ยอมคมครองโลก ๒ อยางเปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางนแล ถาธรรมฝายขาว ๒ อยางน ไมพงคมครองโลก ใคร ๆ ในโลกนจะไมพงบญญต วามารดา วานา วาปาวาภรรยาของอาจารย หรอวาภรรยาของคร โลกจกถงความสาสอนกนเหมอนกบพวกแพะ พวกแกะ พวกไก พวกหน พวกสนขบาน และพวกสนขจงจอก ฉะนน ดกอนภกษทงหลาย กเพราะธรรมฝายขาว ๒อยางน ยงคมครองโลกอย ฉะนน โลกจงบญญตคาวามารดา วานาวาปา วาภรรยาของอาจารย หรอวาภรรยาของครอย. จบสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา โลก ปาเลนต ความวา ยอมดารงโลกไว คอใหอย ไดแกรกษาไว. บทวา นย ป เยถ มาตา ความวา มารดาผใหกาเนดในโลกน จะไมพงปรากฏเปนทเคารพนบถอวา หญงผนเปนมารดาของเราแมในบททเหลอ กนยนเหมอนกน. บทวา สมเภท ไดแก ความระคนกน หรอความไมมขอบเขต. ในคาวา ยถา อเชฬกา เปนตนมวนจฉยวา ดวยวา สตวเหลานนยอมไมสานกดวยความเคารพนบถอวาหญงผนเปนมารดาของเรา หรอวา เปนปาของเรา ยอมปฏบตผดใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 305วตถทตนไดอาศยเกดขนนนเอง ฉะนน เมอทรงเปรยบเทยบ จงตรสพระพทธพจนวา ยถา อเชฬกา เปนตน. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

วาดวยวสสปนายการเขาพรรษา ๒ อยาง

[๒๕๖] ๑๐. ดกอนภกษทงหลาย วสสปนายกา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ วสสปนายกาตน ๑ วสสปนายกาหลง ๑ ดกอนภกษทงหลาย วสสปนายกา ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐

จบกมมกรณวรรคท ๑

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน สตรน พระผมพระภาคเจาตรส เพราะมเหตใหเกดเรอง อะไรเปนเหตใหเกดเรอง การโพนทะนาของพวกมนษยเปนเหตใหเกดเรอง. เรองมวา ๒๐ พรรษาตอนปฐมโพธกาล พระผมพระภาคเจายงมไดทรงบญญตวนเขาพรรษา ภกษทงหลาย ไมมความผกพนเรองพรรษาจารกไปตามสบายทงในฤดรอน ทงในฤดหนาว ทงในฤดฝน. พวกมนษยเหนดงนน พากนโพนทะนากลาวคาเปนตนวา ทาไมพระสมณะศากยบตร ถงไดจารกกนทงหนาหนาวทงหนารอนทงหนาฝน. เหยยบ-ยาหญาระบด เบยดเบยนสงมชวต ทาสตวเลก ๆ มากมายใหลาบาก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 306ถงพวกอญญเดยรถยทกลาวธรรมไมดไมชอบเหลานน กยงหยดพกหลบฝนนกทงหลายยงทารงทปลายตนไมหยดพกหลบฝน ดงน . ภกษทงหลาย กราบทลเรองนนแดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงยกเรองนนเปนเหต ทรงแสดงสตรน ตรสพระพทธดารสเปนปฐมเพยงเทาน กอนวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหเขาจาพรรษา ดงน. ตอมาทรงทราบวาพวกภกษเกดวตกกนวา ควรเขาจาพรรษาเมอไร จงตรสวาดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหเขาจาพรรษาในฤดฝน. ตอมาภกษทงหลายสงสยกนวา วนเขาพรรษามกวน พากนกราบทลความนนแดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงทราบดงนน เมอทรง แสดงสตรนทงสน จงตรสพระพทธดารสเปนตนวา เทวมา ภกขเว ดงน บรรดาบทเหลานน บทวา วสสปนายกา แปลวา วนเขาพรรษา.บทวา ปรมกา ความวา เมอถงวนแรม ๑ คา เดอน ๘ พงเขาพรรษา๓ เดอนแรก มวนเพญเดอน ๑๑ เปนทสด. บทวา ปจฉมกา ความวาเมอเดอน ๘ ลวงไป พงเขาพรรษา ๓ เดอนหลง มวนเพญเดอน ๑๒เปนทสด. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบกมมกรณวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 307 อธกรณวรรคท ๒

สตรท ๑

วาดวยพละ ๒ อยาง

[๒๕๗] ๑๑. ดกอนภกษทงหลาย พละ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉนคอ ปฏสงขานพละ ๑ ภาวนาพละ ๑ ดกอนภกษทงหลาย กปฏสงขาน-พละเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมพจารณาดงนวา วบากของกายทจรตแล ชวชาทงในชาตนและในภพหนา วบากของวจทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพหนา วบากของมโนทจรต ชวชาทงในชาตน และในภพหนา ครนเขาพจารณาดงนแลว ยอมละกายทจรต เจรญกาย-สจรต ยอมละวจทจรต เจรญวจสจรต ยอมละมโนทจรต เจรญมโน-สจรต บรหารคนใหบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาปฏสงขาน-พละ. ดกอนภกษทงหลาย กภาวนาพละเปนไฉน ในพละ ๒ อยางนนภาวนาพละนเปนพละของพระเสขะ กบคคลนนอาศยพละทเปนของพระ-เสขะ ยอมละราคะ ละโทสะ ละโมหะเสยไดเดดขาด ครนละราคะละโทสะ ละโมหะไดเดดขาดแลว ยอมไมทากรรมทเปนอกศล ยอมไมเสพกรรมทเปนบาป ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาภาวนาพละ ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 308 อธกรณวรรคท ๒

อรรถกถาสตรท ๑

อธกรณวรรคท ๒ สตรท ๑ มวนจฉนดงตอไปน. บทวา พลาน ความวา ชอวา พละ ดวยอรรถอะไร ชอวาพละ ดวยอรรถวาไมเปนทตงแหงความหวนไหว คอดวยอรรถวาครอบงาไดยาก และยายไมได. บทวา ปฏสงขานพล ไดแกกาลงคอการพจารณา.บทวา ภาวนาพล ไดแก กาลง คอการพอกพน คอกาลงคอการพฒนา.บทวา สทธ อตตาน น พงทราบตามนยทกลาวแลวในหนหลงนนแล.บทวา ตตร ไดแกในพละ ๒ อยางนน. บทวา ยทท ตดบทเปนย อท นใด. บทวา เสขเมต พล ความวา ภาวนาพละนนไดแกกาลงญาณของพระเสขะ ๗ จาพวก. บทวา เสข ห โส ภกขเว พล อาคมม ความวา ปรารภ หมาย คออาศยกาลงญาณของพระเสขะ ๗จาพวก. บทวา ปชหต ความวา ละไดดวยมรรค. ดวยบทวา ปหาย น ตรสถงผล. บทวา ย ปาป ความวา สงใดเปนบาป คอลามก. กเพราะบคคลเจรญพละทง ๒ อยางเหลานแลว จงบรรลพระอรหตได ฉะนนพงทราบวาพละชนยอดเยยม มไดทรงจดไวในทน. จบอรรถกถาสตรท ๑

สตรท ๒

วาดวยพละ ๒ อยาง

[๒๕๘] ๑๒. ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ปฏสงขานพละ ๑ ภาวนาพละ ๑ ดกอนภกษทงหลาย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 309กปฏสงขานพละเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมพจารณาดงนวา วบากของกายทจรตแล ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา วบากของมโนทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา ครนเขาพจารณาดงนแลว ยอมละกายทจรต เจรญกายสจรต ยอมละวจทจรต เจรญวสจรต ยอมละมโนทจรต เจรญมโนสจรต บรหารตนใหบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาปฏสงขานพละ. ดกอนภกษทงหลาย กภาวนาพละเปนไฉน ภกษในธรรมวนยนยอมเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ยอมเจรญธมมวจยสมโพชฌงค. . . ยอมเจรญวรย-สมโพชฌงค... ยอมเจรญปตสมโพชฌงค... ยอมเจรญปสสทธ-สมโพชฌงค. . . ยอมเจรญสมาธสมโพชฌงค. . . ยอมเจรญอเบกขา-สมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาภาวนาพละ ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒อยางนแล. จบสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. ในบทวา สตสมโพชงค ภาเวต เปนตน มพรรณนาความของบททยงมไดมมาในหนหลง ดงน . บทวา วเวกนสสต ไดแก อาศยวเวก. ความสงด ชอวาวเวก. วเวกดงกลาวน ม ๕ อยาง คอ ตทงค-วเวก วกขมภนวเวก สมจเฉทวเวก ปฏปสสทธวเวก และนสสรณวเวก.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 310ในวเวก ๕ อยางนน. ในบทวา วเวกนสสต พงทราบเนอความวาภกษเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยตทงควเวก อาศยสมจเฉทวเวก และอาศยนสสรณวเวก. จรงอยางนน พระโยคผบาเพญสตสมโพชฌงค-ภาวนา ในขณะวปสสนายอมเจรญสตสมโพชฌงค อาศยตทงควเวกโดยกจอาศยนสสรณวเวกโดยอชฌาสย แตในขณะมรรคอาศยสมจเฉทวเวกโดยกจอาศยนสสรณวเวกโดยอารมณ. อาจารยบางพวกกลาววา อาศยวเวกทง ๕อยางกม. จรงอย อาจารยเหลานน มใชยกโพชฌงคทงหลายขนในขณะแหงพลววปสสนา มรรค และผลจตอยางเดยวเทานน แมในกสณฌาน อานาปานสต อสภกมมฏฐาน และพรหมวหารฌาน ซงเปนบาทแหงวปสสนากยกขนดวย แตพระอรรถกถาจารยทงหลายกไมปฏเสธ ฉะนน ตามมตของอาจารยเหลานน ในปวตตขณะแหงฌานเหลานน อาศยวกขมภนวเวกโดยกจเทานน เหมอนอยางทกลาววา ในขณะวปสสนาอาศยนสสรณวเวกโดยอชฌาสย ฉนใด กควรจะกลาววาเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยปฏปสสทธวเวกกได ฉนนน. แมในสต-สมโพชฌงคทอาศยวราคะเปนตน กนยนเหมอนกน. ธรรมมวราคะเปนตน มในอรรถวาสงดเหมอนกน. กความสละในบทวา โวสสคค-ปรณาม น ม ๒ อยางเทานน คอความสละโดยบรจาค ๑ ความสละโดยแลนไป ๑. ใน ๒ อยางนน บทวา ปรจจาคโวสสคโค ไดแกการละกเลสอยางชวขณะในวปสสนาขณะ และอยางเดดขาดในมรรคขณะ.บทวา ปกขนทนโวสสคโค ไดแก การแลนไปสพระนพพาน โดยนอมไปในพระนพพานนน ในวปสสนาขณะ แตในมรรคขณะ โดยทาพระนพพานใหเปนอารมณ. ความสละทง ๒ อยางนน ยอมใชไดใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 311สตสมโพชฌงค ซงระคนกนทงโลกยะและโลกตระน ตามนยทมาในอรรถกถา จรงอยางนน สตสมโพชฌงคน ยอมสละกเลส แลนไปสพระนพพาน โดยประการดงกลาวแลว. อนง ดวยคาทงสนวา โวสสคค-ปรณาม น ทานอธบายวา. ตงอยในความสละ คอทกาลงนอมไปกนอมไป และทกาลงจะแกกลากแกกลาไป. กภกษผบาเพญโพชฌงค-ภาวนาน ยอมเจรญสตสมโพชฌงค โดยประการทสตสมโพชฌงคจะแกกลาและแกกลาแลว เพอโวสสคคะ คอความสละกเลส เพอโวสสคคะคอแลนไปสพระนพพาน. แมในโพชฌงคทเหลอกนยนเหมอนกน. กพระนพพานนแหละ ทานกลาววา วเวก เพราะสงดจากสงขตธรรมทกอยาง กลาววา วราคะ เพราะสารอกสงขตธรรมทกอยาง กลาววา นโรธ เพราะเปนธรรมทดบสงขตธรรม. กมรรคนนแหละ ชอวานอมไปในความสละ เพราะฉะนน ภกษเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยวเวก โดย ทาวเวกใหเปนอารมณเปนไป อาศยวราคะ อาศยนโรธกเหมอนกนและสตสมโพชฌงคนนแล นอมไปแลว กกลาแลว โดยสละกเลสเหตละไดอยางเดดขาด ในขณะอรยมรรคเกดขน โดยแลนไปสพระ-นพพานนนเอง พงเหนเนอความน ดงกลาวมาฉะนแล. แมในโพชฌงคทเหลอกนยนเหมอนกน. โพชฌงค ๗ เหลาน พระผม-พระภาคเจาตรสระคนกนทงโลกยะและโลกตระ ดวยประการฉะน ความเปนเลศในพละ ๒ แมเหลาน พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 312 สตรท ๓

วาดวยพละ ๒ อยาง

[๒๕๙] ๑๓. ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอปฏสงขานพละ ๑ ภาวนาพละ ๑ ดกอนภกษทงหลายปฏสงขานพละเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมพจารณาดงนวาวบากของกายทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา วบากของวจทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา วบากของมโนทจรต ชวชาทงใน ชาตนและในภพเบองหนา ครนเขาพจารณาดงนแลว ยอมละกายทจรต เจรญกายสจรต ยอมละวจทจรต เจรญวจสจรต ยอมละมโนทจรต เจรญมโนสจรต บรหารตนใหบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาปฏสงขานพละ. ดกอนภกษทงหลาย กภาวนาพละเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตก วจารสงบไป มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ม ปตและสขอนเกดแตสมาธอย มอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌานทพระอรยเจาทงหลาย สรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข บรรลจตตถ-ฌาน ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย ดกอนภกษทงหลาย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 313นเรยกวาภาวนาพละ ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน. เนอความพระบาลของฌาน ๔ วา ววจเจว กาเมห เปนตนและนยแหงภาวนา ไดกลาวไวพสดารในคมภรวสทธมรรคโดยประการทงปวงทเดยว. กฌาน ๔ เหลาน ภกษรปหนงเจรญเพอตองการใหจตแนวแน รปหนงเจรญเพอตองการเปนบาทแหงวปสสนา รปหนงเจรญเพอตองการเปนบาทแหงอภญญา รปหนงเจรญเพอตองการเปนบาทแหงนโรธ รปหนงเจรญเพอความวเศษแหงภพ. แตในสตรน ฌาน ๔ เหลานน ทรงประสงคเปนบาทแหงวปสสนา. จรงอย ภกษนเขาถงฌานเหลานแลวออกจากสมาบต พจารณาสงขาร กาหนดเหตปจจยและกาหนดนามรปพรอมทงปจจย ประชมอนทรย พละ และโพชฌงค บรรลพระอรหต. ฌานเหลานพระผมพระภาคเจาตรสระคนกนทงทเปนโลกยะและทเปนโลกตระ. อนง ความเปนเลศในพละ ๒ แมน พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๓

สตรท ๔

วาดวยการแสดงธรรมของตถาคต ๒ อยาง

[๒๖๐] ๑๔. ดกอนภกษทงหลาย การแสดงธรรมของพระ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 314ตถาคต ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ โดยยอ ๑ โดยพสดาร ๑ดกอนภกษทงหลาย การแสดงธรรมของพระตถาคต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา สงขตเตน จ วตถาเรน จ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา ธรรมเทศนาม ๒ เทานน คอ ธรรมเทศนาโดยสงเขป ธรรม-เทศนาโดยพสดาร. ใน ๒ อยางนน เทศนาทตรสแสดงเฉพาะหวขอชอเทศนาโดยสงเขป. เทศนาทตรสแยกแยะหวขอนน ๆ ชอเทศนาโดย พสดาร. อกอยางหนง เทศนาททรงตงหวขอกตาม ไมทรงตงกตามตรสแยกแยะโดยพสดาร ชอวาเทศนาโดยพสดาร. ในเทศนา ๒ อยางนน เทศนาโดยสงเขป ตรสแกบคคลทมปญญามาก เทศนาโดยพสดารตรสแกบคคลทมปญญานอย. เพราะเทศนาโดยพสดาร ยอมเปนเหมอนเปนชาอยางยง แกผมปญญามาก. เทศนาโดยสงเขป ยอมเปนเหมอนกระตายกระโดด แกผมปญญานอย ไมอาจจบตนชนปลายได. อนงเทศนาโดยสงเขป ตรสแกบคคลประเภทอคฆตตญ เทศนาโดยพสดารตรสแกบคคล ๓ ประเภทนอกน (วปจตญ เนยยะ ปทปรมะ). พระไตรปฎกทงสนยอมนบเขาในขอนวา เทศนาโดยสงเขป เทศนาโดยพสดาร นนแล. จบอรรถกถาสตรท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 315 สตรท ๕

วาดวยเหตใหอธกรณยดเยอและไมยดเยอ

[๒๖๑] ๑๕. ดกอนภกษทงหลาย ในอธกรณใด ทภกษผตองอาบต และภกษผเปนโจทก ยงมไดพจารณาตนดวยตนเองใหด ในอธกรณนน พงหวงไดวา จกเปนไปเพอความยดเยอ เพอการมวาจาหยาบคาย เพอความรายกาจ และภกษทงหลายจกอยไมผาสก ดกอนภกษทงหลาย สวนในอธกรณใด ทภกษผตองอาบต และภกษผเปนโจทก พจารณาตนดวยตนเองใหด ในอธกรณนน พงหวงไดวา จกไมเปนไปเพอความยดเยอ จกไมเปนไปเพอการมวาจาหยาบ จกไมเปนไปเพอความรายกาจ และภกษทงหลายจกอยผาสก ดกอนภกษทงหลายกภกษผตองอาบต ยอมพจารณาตนดวยตนเองใหดอยางไร คอ ภกษผตองอาบตในธรรมวนยน ยอมสาเหนยกดงนวา เราแลตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว ฉะนน ภกษนนจงไดเหนเราผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ถาเราจะไมพงตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ภกษนนกจะไดพงเหนเราผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย กเพราะเหตทเราตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ภกษนนจงไดเหนเราผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย กแหละภกษนน ครนเหนเราผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว เปนผไมชอบใจภกษนนเปนผไมชอบใจ ไดวากลาวเราผมวาจาไมชอบใจ เราผมวาจาไมชอบใจ ถกภกษนนวากลาวแลว ยอมไมชอบใจ เมอไมชอบใจ ไดบอกแกผอนวา ดวยเหตน โทษในเหตนจงครอบงา แตเฉพาะเราคนเดยว

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 316เทานน เหมอนกบในเรองสนคา โทษครอบงาผจาตองเสยภาษฉะนน ดกอนภกษทงหลาย ภกษผตองอาบต ยอมพจารณาตนดวยตนเองใหดดวยประการฉะนแล ดกอนภกษทงหลาย กภกษผเปนโจทก ยอมพจารณาตนดวยตนเองใหดอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษผเปนโจทกในธรรมวนยน ยอมสาเหนยกดงนวา ภกษนแลตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว ฉะนน เราจงไดเหนภกษนตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ถาภกษนจะไมพงตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย เราจะไมพงเหนภกษนตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย แตเพราะเหตทภกษนไมตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย เราจงไดเหนภกษนตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย กแหละเรา ครนไดเหนภกษนตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว เปนผไมชอบใจ เราเมอเปนผไมชอบใจ ไดวากลาวภกษนผมวาจาไมชอบใจ ภกษนมวาจาไมชอบใจ เมอถกเราวากลาวอย เปนผไมชอบใจ เมอเปนผไมชอบใจไดบอกแกผอนวา ดวยเหตน โทษในเหตนจงครอบงาแตเฉพาะเราคนเดยวเทานน เหมอนกบในเรองสนคา โทษครอบงาผจาตองเสยภาษฉะนน ดกอนภกษทงหลาย ภกษผเปนโจทก ยอมทพจารณาตนดวยตนเองใหด ดวยประการฉะนแล ดกอนภกษทงหลาย ในอธกรณใดทภกษผตองอาบตและภกษผเปนโจทก ยงไมไดพจารณาตนดวยตนเองใหดในอธกรณนน พงหวงไดวาจกเปนไปเพอความยดเยอ เพอความมวาจาหยาบคาย เพอความรายกาจ และภกษทงหลายจก อยไมผาสก สวนในอธกรณใด ทภกษผตองอาบตและภกษผเปนโจทก พจารณาตนเองดวย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 317ตนเองใหด ในอธกรณนน พงหวงไดวาจกไมเปนไปเพอความมวาจาหยาบคาย จกไมเปนไปเพอความรายกาจ และภกษทงหลายจกอยผาสก. จบสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ยสม ภกขเว อธกรเณ ความวา ในอธกรณใด ในบรรดาอธกรณ ๔ เหลาน คอ ววาทาธกรณ อนวาทาธกรณ อาปตตา-ธกรณ และกจจาธกรณ. บทวา อาปนโน จ ภกข ไดแก ภกษผตองอาบต. บทวา ตเสมต ตดบทเปน ตสม เอต แปลวา ในอธกรณนน ขอทพงหวงนน. บทวา ทฆตตาย ไดแก เพอตงอยตลอดกาลนาน.บทวา ขรตตาย ไดแก เพอกลาววาจาหยาบอยางนวา ทาส เหย จณฑาล ชางสาน. บทวา วาฬตตาย ไดแก เพอความราย คอประหารดวย กอนหน กอนดน และทอนไมเปนตน. บทวา ภกข จ น ผาสวหรสสนต ความวา เมอภกษววาทกน ภกษทประสงคจะเรยนอเทศหรอปรปจฉา หรอประสงคจะบาเพญเพยรเหลานนจกอยไมผาสก. เมอภกษสงฆทาอโบสถหรอปวารณา ภกษทมความตองการอเทศเปนตนยอมไมอาจเรยนอเทศเปนตนได พวกภกษผเจรญวปสสนายอมไมเกดจตมอารมณเดยว แตนนกไมอาจใหคณวเศษบงเกดได ภกษทงหลายจกอยไมผาสกดวยอาการอยางนแล. ในบทวา น ทฆตตาย เปนตน พงทราบเนอความโดยนยตรงขามกบทกลาวแลว. บทวา อธ แปลวา ในศาสนาน. บทวา อต ปฏสจกขต แปลวา พจารณาอยอยางน. บทวาอกสล ในขอวา อกสล อาปนโน น ทรงหมายถงอาบต. ความวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 318ตองอาบต. บทวา กจเทว เทส ความวา มใชอาบตทงหมดทเดยวแตเปนอาบตบางสวนเทานน อธบายวา อาบตบางอยาง. บทวา กาเยนไดแก กรชกาย. บทวา อนตตมโน แปลวา มจตไมยนด. บทวาอนตตมนวาจ แปลวา วาจาไมนายนด. บทวา มเมว แปลวา แกเราผเดยว. บทวา ตตถ แปลวา ในเหตนน. บทวา อจจโย อจจคมาความวา ความผดไดลวงเกนยาย (ขาพเจา ) ขาพเจาผเดยวมความผดในเรองน. บทวา สงกทายก ว ภณฑสม ความวา เมอนาสนคาเลยงดานภาษ ความผดยอมตกอยแกผนาสนคาเลยงภาษ เขาแหละเปนผผดในเรองนน ไมใชพระราชา ไมใชราชบรษ. ทานอธบายวา ผใดนาสนคาเลยงดานภาษทพระราชาทรงตงไว พวกราชบรษเอาเกวยนนาผนนพรอมดวยสนคามาแสดงแกพระราชา โทษไมมแกดานภาษ ไมมแกพระราชา ไมมแกพวกราชบรษ แตโทษมแกผเลยงดานภาษมเทานนภกษรปนนกฉนนนนนแล ตองอาบตใดแลวในเรองนน อาบตนนไมมโทษ ภกษผโจทกกไมมโทษ แตภกษผตองอาบตรปนนเทานนมโทษดวยเหต ๓ ประการ. ดวยวา เธอมโทษดวยความเปนผตองอาบตบาง.มโทษดวยความทภกษผเปนโจทกไมพอใจบาง มโทษดวยเมอมผไมพอใจบอกอาบตแกผอนบาง. แตสาหรบภกษผโจทก เธอไดเหนภกษนนตองอาบต ในขอนนไมมโทษ แตมโทษเพราะโจทกดวยความไมพอใจ แมไมใสใจถงขอนน ภกษนกพจารณาเหนโทษของตน ชอวา ยอมใครครวญอยางนวา เปนอยางน โทษในกรณนน ยอมตกอยแกขาพเจาผเดยว ดจโทษเพราะสนคาทนาเลยงภาษมาฉะนน. ในทตยวาร พงประกอบเนอความวา โทษ ๒ อยาง คอ ภกษผโจทกไมพอใจ ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 319จาเลยถกโจทดวยความไมพอใจ ๑ โทษลวงเกนกนดวยอานาจโทษ ๒อยางนน. คาทเหลอในทนงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๕

สตรท ๖

วาดวยเหตปจจยใหสตวตายแลวเขาถงทคตและสคต

[๒๖๒] ๑๖. ครงนนแล พราหมณคนหนงเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถานพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจย ใหสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก พระผมพระภาคเจาตรสตอบวาดกอนพราหมณ เพราะเหตแหงการประพฤตไมสมาเสมอ คอ ประพฤตเปนอธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป จงเขาถงอบายทคต วนบาต นรก. พ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนเหต เปนปจจย ใหสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ภ. ดกอนพราหมณ เพราะเหตแหงการประพฤตสมาเสมอ คอประพฤตเปนธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป จงเขาถงสคตโลกสวรรค. พ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ทานพระโคดมทรง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 320ประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยหวงวา ผมจกษจกเหนรปฉะนน ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม กบทงพระ-ธรรมและภกษสงฆเปนสรณะ. ขอทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตโร ไดแก พราหมณคนหนงไมปรากฏชอ. บทวาเยน ในคาวา เยน ภควา เตนปสงกม น เปนตตยาวภตต ลงในอรรถแหงสตตมวภตต. เพราะฉะนน พงทราบเนอความในทนอยางนวาพระผมพระภาคเจาประทบอยในทใด พราหมณเขาไปเฝาในทนน. อกอยางหนง พงทราบเนอความในทนอยางนวา พวกเทวดาและมนษยเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาดวยเหตใด พราหมณเขาไปเฝาดวยเหตนน.กพราหมณนนควรเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาดวยเหตอะไร. ดวยความประสงคบรรลคณวเศษนานปการ เหมอนฝงนกเขาหาตนไมใหญทออกผลเปนนจ ดวยความตองการกนผลไมอรอย ๆ. อนง บทวา อปสงกมทานอธบายวา ไปแลว. บทวา อปสงกมตวา เปนคาแสดงถงความสนสดของการเขาไปเฝา. อกอยางหนง ทานอธบายวา ผทไปอยางน ไปยงทใกลกวานน กลาวคอใกลชดพระผมพระภาคเจา. บทวาภควตา สทธ สมโมท ความวา พราหมณแมนนไดมความชนชมกบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 321พระผมพระภาคเจานน อยางทพระผมพระภาคเจาตรสถามพราหมณถงเรองพอทนไดเปนตน คอไดถงความชนชมอยางเดยวกน เหมอนนารอนกบนาเยน. กกถาชอสมโมทนยะ เพราะใหเกดความชนชมกลาวคอปตและปราโมทย และเพราะภาวะทควรชนชม ซงชนชมดวยคาเปนตนวาพอทนหรอ ทานพระโคดมพอเปนไปไดหรอ ทานพระโคดมและสาวกของทานพระโคดม มอาพาธนอย มโรคนอย กะปรกะเปรา มกาลงอยสบายดหรอ ชอสาราณยะ เพราะสมควรใหระลกถงกนตลอดกาลนานระลกอยเรอย ๆ และเพราะภาวะทควรระลก เพราะมความไพเราะทงอรรถะและพยญชนะ ชอวา สมโมทนยะ เพราะเปนสขเมอฟงชอวา สาราณยะ เพราะเปนสขเมอระลกถง อนง ชอวา สมโมทนยะเพราะพยญชนะบรสทธ ชอวา สาราณยะ เพราะอรรถะบรสทธ พราหมณเสรจการกลาวสมโมทนยกถา สาราณยกถา คอใหจบสนโดยอเนกปรยายอยางนดวยประการฉะนนแลว ประสงคจะทลถามเรองทตนมาจงนงลง ณ ทอนสมควร. ศพทวา เอกทนต แสดงภาวนปงสกะเหมอนในประโยคเปนตนวา วสม จนทมสรยา ปรวตตนต พระจนทรและพระอาทตยโคจรไมเทากน ดงน ฉะนน พงทราบเนอความในทน อยางนวา นงอยางทผนงนงในทอนสมควร. อกอยางหนง บทนเปนทตยาวภตต ลงในอรรถแหงสตตมวภตต. บทวา นสท ไดแก เขาไปใกล.ธรรมดาคนฉลาด เขาไปหาผทมฐานะเปนคร ยอมนงในทอนสมควรดวยความเปนผฉลาดในเรองนง. และพราหมณนกเปนคนหนงในบรรดาคนฉลาดเหลานน ฉะนน จงนง ณ ทอนสมควร.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 322 ถามวา นงอยางไร จงชอวานง ณ ทอนสมควร. แกวา นงเวน โทษของการนง ๖ อยาง. โทษของการนง ๖ อยาง อะไรบาง. โทษของการนง ๖ อยาง คอ ไกลเกนไป ใกลเกนไป นงเหนอลม นงทสงนงตรงหนาเกนไป นงขางหลงเกนไป. ผนงไกลเกนไป ถาตองการจะพดกตองพดเสยงดง. นงใกลเกนไป ยอมจะเสยดส. นงเหนอลม ยอมจะเบยดเบยนดวยกลนตว. นงทสง ยอมประกาศวาไมเคารพ. นงตรงหนาเกนไป ถาตองการจะด กจะสบตากน. นงขางหลงเกนไป ถาตองการจะด กจะตองยนคอด. เพราะฉะนน พราหมณแมนจงนงเวนโทษของการนง ๖ อยางเหลาน เหตนน ทานจงกลาววา นงลง ณ ทอนสมควร. บทวา เอตทโวจ ความวา คาถามม ๒ อยาง คอ คาถามของคฤหสถ ๑ คาถามของบรรพชต ๑ ใน ๒ อยางนน คาถามของคฤหสถมาโดยนยเปนตนวา ขาแตทานผเจรญ อะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล.คาถามของบรรพชตมาโดยนยนวา ขาแตทานผเจรญ อปาทานขนธ ๕เหลานหรอหนอแล. กพราหมณนเมอจะถามคาถามของคฤหสถซงสมควรแกตน จงไดกราบทลคาน คอคาเปนตนวา ขาแตทานพระโคดม อะไรหนอเปนเหต อะไรเปนปจจย. บรรดาบทเหลานน บททงสองวาเหตปจจโย น เปนคาแสดงไขถงเหตนนเอง. บทวา อธมมจรยาวสมจรยาเหต แปลวา เพราะเหตแหงความประพฤตไมเรยบรอย กลาวคอความประพฤตผดธรรม อธบายวา เพราะความประพฤตนนเปนเหตเพราะความพระพฤตนนเปนปจจย. ในบทนน มอรรถของบท ดงน ความประพฤตสงทไมเปนธรรม ชอวาความประพฤตผดธรรม อธบายวาการกระทาทไมเปนธรรม ความประพฤตทไมเรยบรอย หรอความ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 323ประพฤตซงกรรมอนไมเรยบรอย เหตนน จงชอวาความประพฤตไมเรยบ รอย. ความประพฤตไมเรยบรอยนนดวย เปนความประพฤตผดธรรมดวยเหตนน จงชอวาความประพฤตไมเรยบรอย เปนความประพฤตผดธรรม.แมในธรรมฝายขาว กพงทราบเนอความโดยอบายน แตโดยใจความในทน พงทราบวา อกศลกรรมบถ ๑๐ ชอวาความประพฤตไมเรยบรอยคอความประพฤตผดธรรม กศลกรรมบถ ๑๐ ชอวาความประพฤตเรยบรอยกลาวคอความประพฤตถกธรรม. อภกกนต ศพท ในคาวา อภกกนต โภ โคตน อภกกนตโภ โคตม น แปลวา สนไป ด งาม และนาอนโมทนายง. แปลวาสนไป ไดในประโยคเปนตนวา อภกกนตา ภนเต รตต นกขนโตปฐโม ยาโม จรนสนโน ภกขสงโฆ ขาแตพระองคผเจรญ ราตรสนไปแลว ปฐมยามลวงไปแลว ภกษสงฆนงนานแลว. แปลวา ด ไดในประโยคเปนตนวา บคคล ๔ คนเหลาน คนนดกวาและประณตกวา.แปลวา งาม ไดในคาถาเปนตนวา ใครมวรรณะงามยงนก รงเรองดวยฤทธ รงเรอง ดวยยศ ยงทศทงปวงใหสวางไสว ไหวเทาของเรา.แปลวา นาอนโนทนายง ไดในคาเปนตนวา นาอนโมทนายง พระเจาขา.แมในทน อภกกนต ศพท กแปลวา นาอนโมทนายงนนแล. และเพราะแปลวา นาอนโมทนายง ฉะนน พงทราบวา ทานอธบายไววาดยง พระโคดมผเจรญ ดงน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 324 ทานผรยอมพดซา เพราะความกลว โกรธ สรรเสรญ รบดวน ตนตระหนก ราเรง โศก และเลอมใส.ก อภกกนต ศพทน พงทราบวา ทานกลาว ๒ ครงในทน ดวยอานาจความเลอมใส และดวยอานาจความสรรเสรญ ตามลกษณะดงกลาวมาน. อกอยางหนง บทวา อภกกนต แปลวา นาปรารถนายง คอนาพอใจยง อธบายวา ดยง. ในสองศพทนน ดวย อภกกนต ศพทหนงพราหมณชมเทศนา อกศพทหนงชมความเลอมใสของตน. แลในทนมอธบายดงนวา พราหมณชมพระดารสของพระผมพระภาคเจาหมายเอาเนอความ ๒ เนอความวา ดยง พระโคดมผเจรญ คอ ธรรมเทศนาของพระโคดมผเจรญ ดยง และขาพระองคเลอมใส กเพราะอาศยเทศนาของพระโคดมผเจรญ. พระดารสของพระโคดมผเจรญ ดยง เพราะดยง เพราะใหบรรลคณ พงประกอบเหมอนกน ดวยบทมอาทอยางน วา เพราะใหเกดศรทธา เพราะใหเกดปญญา เพราะมอรรถ เพราะมพยญชนะ เพราะบทตน เพราะอรรถลก เพราะสะดวกห เพราะถงใจเพราะไมยกตน เพราะไมขมทาน เพราะเยนดวยกรณา เพราะตรสดวยปญญา เพราะเปนทางทนารนรนย เพราะขมศตรได เพราะสบายแกผฟงเพราะนาพจารณา และเพราะเกอกล. แมตอจากนน กยงชมเทศนาดวยอปมาถง ๔ ขอทเดยว. บรรดาบทเหลานน บทวา นกกชชต ไดแกตงควาหนา หรอเอาหนาไวลาง. บทวา อกกชเชยย แปลวาหงายหนา. บทวา ปฏจฉนน ไดแก ปกปดดวยหญาเปนตน. บทวาววเรยย แปลวา หงายหนาขน. บทวา มฬหสส ไดแก คนหลงทศ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 325บทวา มคค อาจกเขยย ความวา จงมอไปบอกวาทางน. บทวา อนธกาเร ไดแก มด ๔ อยาง คอ แรม ๑๔ คา เทยงคน ไพรสณฑทบ เมฆหนา. เนอความของบททยากเทาน. มอธบายดงตอไปน พระโคดมผเจรญใหขาพระองคผหนหลงใหพระสทธรรม ตกอยในอสทธรรม ออกจากอสทธรรมได เหมอนคนบางคนหงายของทควา ทรงเปดคาสอนทถกมจฉาทฏฐปกปดจาเดมแตศาสนาของพระผมพระภาคเจากสสปะอนตรธานเหมอนเปดของทปด ทรงทาใหแจงซงทางสวรรคและนพพานแกขาพระ-องคผดาเนนทางชวทางผด เหมอนบอกทางแกคนหลง ทรงประกาศธรรมแกขาพระองค ดวยทรงชประทปคอเทศนา กาจดความมอคอโมหะทปกปดพระรตนตรยนน แกขาพระองคผจมอยในทมดคอโมหะ ไมเหนรปแหงพทธรตนะเปนตน เหมอนคนสองประทปนามนในทมด. เพราะทรงประกาศโดยปรยายเหลาน เปนอนทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย.พราหมณชมเทศนาอยางนแลว มจตเลอมใสในพระรตนตรยเพราะเทศนาน เมอกระทาอาการของผทเลอมใส จงกลาวคาเปนตนวา เอสาห ดงน .บรรดาบทเหลานน บทวา เอสาห ตดบทเปน เอโส อห แปลวาขาพระองคน. บทวา ภวนต โคตม สรณ คจฉาม ความวาขาพระองคขอถง คอคบ เสพ นงใกล ซงพระโคดมผเจรญ ดวยความประสงคนวา พระโคดมผเจรญ เปนทพง เปนทไปในเบองหนาเปนผกาจดความชว และเปนผประทานประโยชนเกอกลแกขาพระองคอธบายวา ทราบ คอรอยางน. กธาตเหลาใดมความวา ไป ธาตเหลานนมความวา ร กม ฉะนน ความของบทวา คจฉาม น ทานจงกลาววา ชานาม พชฌาม ขาพระองคทราบ คอร ดงน . ในบทวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 326ธมมจ ภกขสงฆจ น ชอวาธรรม เพราะทรงเหลาสตวผบรรล มรรค และทานโรธใหแจง ปฏบตตามคาสงสอน ไมใหตกไปในอบาย ๔โดยอรรถ ไดแกอรยมรรคและพระนพพาน. สมจรงดงทพระผมพระ-ภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสงขตธรรมทงหลาย อรย-มรรคประกอบดวยองค ๘ เรากลาววาเปนยอดของสงขตธรรมเหลานน. วาโดยพสดาร มใชแตอรยมรรคและพระนพพานเทานน ทชอวาธรรมทจรง แมปรยตธรรมกบอรยผล กชอวาธรรม. สมจรงดงทตรสไวในฉตตมาณวกวมานวตถวา ราควราคมเนชมโสก ธมมมสงขตมปปฏกล มธรมม ปคณ สวภตต ธมมมม สรณตถมเปห. เธอจงเขาถงธรรมเครองสารอกราคะ ไมหวน ไหว ไมเศราโศก เปนอสงขตธรรม ไมปฏกล งาม คลองแคลว จาแนกไวดแลว น วาเปนสรณะ เถด.บทวา ราควราโค ในทน ตรสหมายถงมรรค. บทวา อเนชมโสกไดแก ผล. ธมมมสงขต ไดแกนพพาน. บทวา อปปฏกล มธรมมปคณ สวภตต ไดแก ธรรมขนธทงหมดทจาแนกเปน ๓ ปฎก ชอวาสงฆ เพราะเกยวเนองกนโดยทฏฐและศล. สงฆนน โดยอรรถไดแกกลมพระอรยบคคล ๘. สมจรงดงทตรสไวในวมานวตถนนแหละวา ยตถ จ ทนนมหปผลมาห จตส สจส ปรสยเคส อฏ จ ปคคลธมมทสา เต สงฆมม สรณตถมเปห.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 327 เธอจงเขาถงสงฆ คอ คนสะอาด ๔ ค เปน พระอรยบคคล ๘ ซงบณฑตกลาววา ทานทถวาย ทานแลวมผลมาก น วาเปนสรณะเถด.หมแหงภกษทงหลาย ชอภกษสงฆ. พราหมณประกาศการถงสรณะ๓ ประการ ดวยคาเพยงเทาน . เพอความเปนผฉลาดในสรณคมนเหลานน แมในทนกควรทราบวธนวา สรณคมนของผทถงสรณะม ๒ประเภท คอ สรณคมนประเภท ๑ อานสงสแหงสรณคมนประเภท ๑.คอ อยางไร. พงทราบโดยเนอความของบทกอน ชอวาสรณะ เพราะอรรถวากาจด อธบายวา ฆาเครองเศราหมองรอบ ๆ คอความสะดงความทกข และทคต ทาใหพนาศ ดวยสรณคมนนนแหละ ของผทถงสรณะ คาวา สรณคมนนเปนชอของพระรตนตรย. อกอยางหนง ชอวาพทธ เพราะกาจดภยของเหลาสตว ดวยใหสงทเปนประโยชนเปนไปใหออกจากสงทไมเปนประโยชน. ชอวา ธรรม เพราะยกสตวใหขามจากกนดารคอภพ และเพราะทาความเบาใจแกสตวโลก ชอวา สงฆ เพราะทาสกการะแมมประมาณนอย กลบไดผลไพบลย. ฉะนน พระ-รตนตรยจงเปนสรณะ โดยปรยายแมน จตตปบาททกาจดกเลสไดดวยความเลอมใสและความเคารพพระรตนตรยนน ทเปนไปโดยอาการ คอความเปนผมพระรตนตรยนนเปนเบองหนา ชอวาสรณคมน สตวทมความพรอมเพรยงดวยสรณคมนนน ถงสรณะ คอถงรตนะ ๓ เหลานวาเปนสรณะ ดวยจตตปบาทมประการดงกลาวแลว อธบายวา เขาถงรตนะ๓ เหลานวา เปนทไปในเบองหนาอยางน ดวยประการฉะน. กสรณคมนของผทถงสรณะ พงทราบเพยงเทานกอน. กในประเภทแหงสรณคมน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 328สรณคมนม ๒ ประเภท คอ ทเปนโลกตระประเภท ๑ ทเปนโลกยะประเภท ๑. ใน ๒ ประเภทนน สรณคมนทเปนโลกตระ สาหรบผทเหนอรยสจแลว โดยอารมณมพระนพพานเปนอารมณ โดยกจ ยอมสาเรจในพระรตนตรยทงสน ดวยการตดขาดอปกเลสดวยสรณคมนในมรรคขณะ. สรณคมนทเปนโลกยะสาหรบพวกปถชน โดยอารมณมพทธ-คณเปนตนเปนอารมณ ยอมสาเรจดวยการขมอปกเลสดวยสรณคมนแล.สรณคมนนน โดยอรรถ ไดแกการไดศรทธาในวตถ ๓ มพระพทธเจาเปนตน และสมมาทฏฐทมศรทธาเปนมล. ในบญกรยาวตถ ๑๐ ทานเรยกวา ทฏชกรรม. สรณคมนนนนเปนไปโดยอาการ ๔ คอ โดยการมอบถวายตน ๑ โดยความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา ๑ โดยเขาถงความเปนศษย ๑ โดยการนอบนอม ๑. ใน ๔ อยางนน ทชอวาการมอบถวายตน ไดแกการสละตนถวายแดพระพทธเจาเปนตน อยางน วา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจาขอมอบถวายตนแดพระพทธเจา แดพระธรรม แดพระสงฆ. ทชอวาความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนาไดแกความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา อยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจามพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนเบองหนาขอทานทงหลายจงทรงจาขาพเจาไว ดงน. ทชอวาเขาถงความเปนศษยไดแกการเขาถงความเปนศษย อยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจาเปนอนเตวาสก (ศษย) ของพระพทธเจา ของพระธรรม ของพระสงฆขอทานทงหลายจงทรงจาขาพเจาไว ดงน. ทชอวาทาความนอบนอมไดแกการทาความเคารพอยางยงในพระพทธเจาเปนตน อยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจาขอการทาอภวาท การลกขนรบ อญชลกรรม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 329สามจกรรม แดวตถ ๓ มพระพทธเจาเปนตนเทานน ขอทานทงหลายจงทรงจาขาพเจาไว ดงน . เมอทาอาการ ๔ อยางนแมอยางใดอยางหนงยอมเปนอนรบสรณคมนแลวทเดยว. อกอยางหนง พงทราบการมอบถวายตน แมอยางนวา ขาพเจาขอสละตน แดพระผมพระภาคเจา ขอสละตน แดพระธรรม แดพระสงฆ ขาพเจาขอสละชวต ดงน เปนอนขาพเจาสละตนแลวทเดยว เปนอนขาพเจาสละชวตแลวทเดยว ขาพเจาขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ พระพทธเจาเปนสรณะ เปนทเรน เปนทฟงของขาพเจา จนสดสนชวต ดวยประการฉะน. การเขาถงความเปนศษย พงเหนเชนสรณคมนของพระมหากสสปะ แมอยางนวา ถาขาพเจาจะพงเหนพระศาสดา กขอเหนพระผมพระภาคเจาเทานน ถาขาพเจาจะพงเหนพระสคต กขอเหนพระผมพระภาคเจาเทานน ถาขาพเจาจะพงเหนพระสมมาสมพทธเจา กขอเหนพระผมพระภาคเจาเทานน. ความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา พงทราบอยางสรณคมนของอาฬวก-ยกษเปนตน แมอยางนวา โส อห วจรสสาม คามา คาม ปรา ปร นมสสมาโน สมพทธ ธมมสส จ สธมมต . ขาพเจานน จกเทยวไป จากบานสบาน จาก เมองสเมอง ขอนมสการพระพทธเจา และพระ- ธรรมของพระองคอนเปนธรรมด ดงนแล. ครงนนแล พราหมณพรหมาย ลกจากอาสนะ หมผาเฉวยงบาหมอบศรษะลงแทบพระยคลบาทของพระผมพระภาคเจา จบพระยคลบาทนวดดวยฝามอ และประกาศชอวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 330พราหมณพรหมาย ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาพราหมณพรหมายการทาความนอบนอม พงเหนแมอยางน ดวยประการฉะน. กการทาความนอบนอมนนน ม ๔ อยาง ดวยอานาจญาต, ภย, อาจารย และทกข-เณยยบคคล, ใน ๔ อยางนน สรณคมนยอมมไดดวยการทาความนอบนอมแกทกขเณยยบคคล มใชมดวย ๓ อยางนอกน. ดวยวา สรณะอนบคคลถอดวยอานาจคนประเสรฐนนแล ขาดกดวยอานาจคนประเสรฐเหมอนกน ฉะนน ผใดเปนศากยะกตาม เปนโกลยะกตาม ไหวดวยคดวาพระพทธเจาเปนพระญาตของเรา ดงน สรณะยอมไมเปนอนผนนรบเลย.อกอยางหนง ผใดไหวดวยความกลววา พระสมณโคดม เปนผทพระราชาบชา มอานภาพมาก เมอเราไมไหว จะพงทาความพนาศให ดงนสรณะยอมไมเปนอนผนนรบเหมอนกน. ผใดระลกถงอะไร ๆ ทตนเลาเรยนในสานกของพระผมพระภาคเจา ครงเปนพระโพธสตว และเลาเรยนอนสาสน ครงเปนพระพทธเจา เหนปานนวา เอเกน โภเค ภเชยย ทวห กมม ปโยชเย จตตถจ นธาเปยย อาปทาส ภวสสต. บคคลพงใชทรพยสวนหนงกนอย ใชทรพย ๒ สวนประกอบการงาน สวนท ๔ พงเกบไว เผอ คราวอนตราย ดงน.แลวไหวดวยคดวา เปนอาจารยของเรา ดงน สรณะยอมไมเปนอนผนนรบเหมอนกน. แตผใดไหวดวยคดวา ผนเปนอครทกขเณยยบคคลในโลกสรณะยอมเปนอนผนนรบแลวทเดยว. ผทรบสรณะอยางนแลว เปนอบาสกกตาม เปนอบาสกากตาม ไหวญาตแมบวชในพวกอญญเดยรถย

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 331ดวยคดวา ผนเปนญาตของเรา ดงน สรณคมนไมขาด จะปวยกลาวไปไยถงผทมไดบวช ไหวพระราชาดวยอานาจความกลววา ธรรมดาวาพระราชานน เพราะเขาบชากนทวประเทศ เมอเราไมไหว จะพงทาความพนาศให ดงน เหมอนกน แมไหวเดยรถยผสอนศลปะอยางใดอยางหนงดวยคดวา ผนเปนอาจารยของเรา สรณคมนไมขาด พงทราบประเภทแหงสรณคมน ดวยประการฉะน. และในทน สรณคมนทเปนโลกตระมสามญญผล ๔ เปนวบากผล มความสนทกขทงหมด เปนอานสงสผล.สมจรงดงทตรสไววา โย จ พทธจ ธมมจ สงฆจ สรณ คโต จตตาร อรยสจจาน สมมปปาย ปสสต ทกข ทกขสมปปาท ทกขสส จ อตกกม อรยจฏงคก มคค ทกขปสมคามน เอต โข สรณ เขม เอต สรณมตตม เอต สรณมาคมม สพพทกขา ปมจจต ผใดถงพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ เปนสรณะ ผนนยอมเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญาอน ชอบ คอเหนทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ และ อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ซงใหถงความสงบ ทกข นนแลเปนสรณะอนเกษม นนเปนสรณะสงสด ผอาศยสรณะน ยอมพนจากทกขทงปวง ดงน. อกอยางหนง พงทราบอานสงสผลของสรณคมนนน แมดวยสามารถความไมเขาไปยด โดยความเปนของเทยงเปนตน. สมจรงดงท

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 332ตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย มใชฐานะ มใชโอกาสทบคคลผสมบรณดวยทฏฐจะพงเขายดสงขารอะไร ๆ วาเทยง วาเปนสข เขาถงธรรมอะไร ๆ วาเปนตวตน ฆาแม ฆาพอ ฆาพระอรหนต คดรายทาพระ-ตถาคตถงหอเลอด ทาลายสงฆ อทศศาสดาอน นนมใชฐานะทจะมได. แตทงภวสมบต ทงโภคสมบต กเปนผลของสรณคมนทเปนโลกยะนนเอง.สมจรงดงทตรสไววา เยเกจ พทธ สรณ คตาเส น เต คมสสนต อปายภม ปหาย มานส เทห เทวกาย ปรปเรสสนต ชนเหลาใดเหลาหนงถงพระพทธเจา เปนสรณะ ชนเหลานนจกไมไปสอบายภม เขาละกายมนษย แลว จกทากายเทพใหบรบรณ ดงน. ทานกลาวไวอกอยางหนงวา ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพ พรอมดวยเทวดา ๘๔,๐๐๐ เขาไปหาทานมหาโมคคลลานะถงทอย ฯลฯทานมหาโมคคลลานะไดกลาวคานกะทาวสกกะจอมเทพ ผยนอย ณ ทอนสมควรวา ดกอนจอมเทพ การถงพระพทธเจาเปนสรณะ มประโยชนจรง ดกอนจอมเทพ เพราะเหตทถงพระพทธเจาเปนสรณะนนแหละสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคเขาทงหลายยอมเหนอเทวดาอน ๆ โดยฐานะ ๑๐ ประการ คอ อายทพยวรรณะทพย สข ยศ อธปไตยทพย รป เสยง กลน รส และโผฏฐพพะ อนเปนทพย. ในพระธรรมและพระสงฆกนยน. อกอยางหนง พงทราบผลวเศษแหงสรณคมน แมดวยอานาจเวลามสตรเปนตน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 333ผลแหงสรณคมนพงทราบอยางน. แลในสรณคมน ๒ อยางนน สรณคมนทเปนโลกยะ ยอมเศราหมองดวยไมร สงสย และรผดเปนตน ในพระ-รตนตรย ยอมไมมผลรงโรจน ไมมผลแผไพศาล. สรณคมนทเปนโลกตระไมมเศราหมอง. อนง สรณคมนทเปนโลกยะ ม ๒ ชนด คอชนดมโทษ ๑ ชนดไมมโทษ ๑. ใน ๒ ชนดนน ชนดมโทษยอมมไดดวยการมอบถวายตนในศาสดาอนเปนตน ชนดนนมผลไมนาปรารถนา.ชนดไมมโทษ ยอมมไดดวยกาลกรยา [ตาย] ชนดนนไมมผลเพราะไมมวบาก. สวนสรณคมนทเปนโลกตระไมมขาดเลยทเดยว. ดวยวาแมในระหวางภพ พระอรยสาวกกไมอทศศาสดาอน พงทราบความเศราหมอง และความขาดแหงสรณคมนอยางน ดวยประการฉะน. บทวา อปาสก ม ภว โคตโม ธารต ความวา ขอทานพระโคดมผเจรญจงทรงจา คอจงทรงทราบขาพระองคอยางนวา ผนเปนอบาสก ดงน. เพอความเปนผฉลาดในเรองของอบาสก พงทราบขอเบดเตลดในทนดงนวา อบาสกคอใคร เหตไรจงเรยกอบาสก อบาสกมศลเทาไร มอาชวะอยางไร มวบตอยางไร มสมบตอยางไร. บรรดาบทเหลานน บทวา โก อปาสโก ไดแก คฤหสถบางคนทถงสรณะสาม. สมจรงดงทตรสไววา ดกอนมหานามะ บคคลเปนอบาสกดวยเหตใดแล บคคลเปนผถงพระพทธเจาเปนสรณะ ถงพระธรรมเปนสรณะ ถงพระสงฆเปนสรณะ ดกอนมหานามะ บคคลยอมเปนอบาสกดวยเหตเพยงนแล.ถามวา เหตไรจงเรยกอบาสก แกวา เรยกวา อบาสก เพราะนงใกลพระรตนตรย คอเรยกเขาวา อบาสก เพราะนงใกลพระพทธเจา เรยกวาอบาสก เพราะนงใกลพระธรรม พระสงฆ. ถามวา อบาสกมศล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 334เทาไร แกวา มเจตนาเครองงดเวนบาป ๕ ขอ. อยางทตรสวา ดกอนมหานามะ ดวยเหตใดแล อบาสกเปนผงดเวนจากปาณาตบาต เปนผงดเวนจากอทนนาทาน จากกาเมสมจฉาจาร จากมสาวาท จากการดมนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ดกอนมหานามะ อบาสกยอมมศลดวยเหตเพยงนแล. ถามวา มอาชวะอยางไร แกวา ละเวนการคาขายทผด ๕ อยาง เลยงชพโดยธรรมโดยเหมาะสม. สมจรงดงทตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย การคาขาย ๕ อยาง อบาสกไมพงกระทา๕ อยางอะไรบาง คอขายศสตรา ขายสตว ขายเนอ ขายนาเมา ขายยาพษ ดกอนภกษทงหลาย การคาขาย ๕ อยางเหลานแล อบาสกไมพงกระทา. ถามวา มวบตอยางไร แกวา ศลวบตและอาชววบตนนแหละ เปนวบตของอบาสก. อกอยางหนง กรยาทเปนเหตใหอบาสกนเปนผตาชา มวหมอง เลวทราม แมนน พงทราบวา เปนวบตของอบาสกนน. กรยาทวานน โดยความกคอธรรม ๕ ประการมความเปนผไมมศรทธาเปนตน . เหมอนอยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย อบาสกประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนอบาสกตาชา เปนอบาสกมวหมอง เปนอบาสกเลวทราม ธรรม ๕ ประการอะไรบาง คอเปนผไมมศรทธา ๑ ทศล ๑ ถอมงคลตนขาว คดเชอมงคล ไมเชอกรรม ๑แสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา ๑ ไมบาเพญบญแตในพทธศาสนา ๑ดงน . ถามวา มสมบตอยางไร. แกวา ศลสมบตและอาชวสมบตนนแหละ เปนสมบตของอบาสก ธรรม ๕ ประการ มศรทธาเปนตนทาอบาสกนนใหเปนอบาสกแกวเปนตน. เหมอนอยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย อบาสกประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนอบาสก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 335แกว อบาสกปทม และอบาสกบณฑรก ธรรม ๕ ประการ อะไรบางคอเปนผมศรทธา ๑ มศลบรสทธ ๑ ไมถอมงคลตนขาว คอเชอกรรมไมเชอมงคล ๑ ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา ๑ บาเพญบญแตในพทธศาสนา ๑ ดงน. อคค ศพท ในบทวา อชชตคเค น ยอมปรากฏในความวา(แปลวา) เปนตน ปลาย สวน และประเสรฐทสด. ปรากฏในความวา เปนตน ในประโยคเปนตนวา แนะนายประตเพอนรก ตงแตวนนเปนตนไป ทานจงกนประตพวกนครนถ ชายหญง ดงน. ในความวาปลาย ในประโยคเปนตนวา พงเอาปลายนวนนแหละจดปลายนว ปลายออย ปลายไผ ดงน . ในความวา สวน ในประโยคเปนตนวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหแบงสวนของมรสเปรยว หรอสวนนาผง ตามสวนของวหาร หรอตามสวนของบรเวณ ดงน. ในความวา ประเสรฐทสดในประโยคเปนตนวา ดกอนภกษทงหลาย สตวเหลาใดไมมเทากตาม ฯลฯบรรดาสตวเหลานน เรากลาวพระตถาคต วาประเสรฐทสด ดงน. กในทนอคค ศพทน พงเหนในความวา เปนตน. ฉะนน ในบทวา อชช-ตคเค น พงเหนความอยางนวา ทาวนนใหเปนตน ( ตงตนแตวนนเปนตนไป) บทวา อชชต แปลวา ความเปนวนน. ปาฐะวาอชชทคเค ดงนกม. ท อกษรทาหนาทเชอมบท. ความวา ทาวนนใหเปนตน . บทวา ปาณเปต ความวา เขาถงดวยลมปราณทงหลาย คอเขาถงชวเวลาทชวตของขาพระองคยงเปนไปอย. ขอทานพระโคดมผเจรญจงทรงจา คอทรงทราบขาพระองควาไมมศาสดาอน เปนอบาสกผถง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 336สรณะดวยไตรสรณคมน เปนกปปยการก ถาแมจะมใครเอาดาบคมกรบ มาตดศรษะของขาพระองค ขาพระองคกจะไมยอมกลาวพระพทธเจาวาไมใชพระพทธเจา พระธรรมวาไมใชพระธรรม หรอพระสงฆวาไมใชพระสงฆ พราหมณ (ไมปรากฏนาม) ถงสรณะดวยการมอบถวายตนอยางน. ดวยประการฉะน ปวารณาดวยปจจย ๔ แลวลกจากอาสะ ถวาย บงคมพระผมพระภาคเจา กระทาประทกษณ รอบแลวหลกไป แล. จบอรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๗

วาดวยเหตปจจยใหสตวตายแลวเขาถงทคตและสคต

[๒๖๓] ๑๗. ครงในแล พราหมณชานสโสณเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจย ใหสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก พระผมพระภาคเจาตรสตอบวาดกอนพราหมณ เพราะการทาดวย เพราะไมกระทาดวย สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป จงเขาถงอบาย ทคต วนบาต. นรก. ชา. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนเหต เปนปจจย ใหสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป เขาถงสคตโสกสวรรค. พ. ดกอนพราหมณ เพราะกระทาดวย เพราะไมกระทาดวย สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 337 ชา. ขาพระองคยอมไมรทวถงเนอความแหงภาษต ททานพระ-โคดมตรสแลวโดยยอไดโดยพสดาร ขอประทานวโรกาส ขอทานพระ-โคดมจงทรงแสดงธรรม โดยทขาพระองคจะพงรทวถงเนอความแหงภาษตททานพระโคดมตรสแลวโดยยอไดโดยพสดารเถด. พ. ดกอนพราหมณ ถาเชนนน ทานจงฟง จงตงใจใหด เราจกกลาว พราหมณชานสโสณไดทลสนองพระดารสของพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธวจนะดงนวา ดกอนพราหมณบคคลบางคนในโลกน ยอมทาแตกายทจรต มไดทากายสจรต ยอมทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ยอมทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต ดกอนพราหมณ เพราะกระทาดวย เพราะไมการทาดวย สตวบางพวกในโลกนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดกอนพราหมณสวนบคคลบางคนในโลกน ยอมทาแตกายสจรต มไดทากายทจรต ยอมทาแตวจสจรต มไดทาวจทจรต ยอมทาแตมโนสจรต มไดทามโนทจรต ดกอนพราหมณ เพราะกระทาดวย เพราะไมกระทาดวย สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ชา. ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวาคนมจกษจกเหนรปฉะนน ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม กบทงพระ-ธรรมและภกษสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวตตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 338 อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. คาวา ช๑าณสโสณ ในบทวา ชาณสโสณ น เปนตาแหนงตาแหนงอะไร. ตระกลใด ไดตาแหนง ตระกลนน ทานเรยกวาตระกลชาณสโสณ (ตระกลทเปนเหตใหไดตาแหนงนน ทานเรยกวาตระกลชาณสโสณ). ดวยวา พราหมณน เรยกกนวา ชาณสโสณ เพราะเกดในตระกลนน และเพราะไดสกการะตาแหนงชาณสโสณแตราชสานก.บทวา เตนปสงกม ความวา พราหมณทราบมาวา พระสมณโคดมเปนบณฑต เปนผเฉยบแหลม เปนพหสต คดวา ถาพระสมณโคดมนนจกรประเภทลงค วภตต และ การกเปนตนไซร พระองคจกรสงทพวกเรารเทานน หรอวาสงทพวกเราไมรพระองคกร พระองคจกตรสสงทพวกเรารเทานน หรอวาสงทพวกเราไมร พระองคกตรส เขาถอธงคอมานะชขนทนท แวดลอมไปดวยบรวารเปนอนมาก เขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ. บทวา กตตา จ พราหมณ อกตตา จ ความวา พระ-ศาสดาทรงสดบคาของพราหมณนนแลว มพระดารวา พราหมณนมาในทน มใชประสงคจะร แตมาเพอแสวงหาเนอความ จงไดถอธงคอมานะชขนทนททมา จะมอะไรหนอ เมอเราบอกโดยวธทพราหมณนจะรทวถงเนอความของปญหา จกมความเจรญ หรอวาบอกโดยวธทพราหมณยงไมรทวถง จงจกมความเจรญ ทรงทราบวา บอกโดยวธทพราหมณไมร จกมความเจรญ จงตรสวา กตตตา จ พราหมณอกตตตา จ ดงน. พราหมณไดฟงดงนนแลว คดวา พระสมณโคดม

๑. บาล ชานสโสณ.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 339ตรสถงการบงเกดในนรก เพราะทากม เพราะไมทากม ขอนรไดยาก มดตอ เพราะตรสถงการบงเกดในทแหงเดยว ดวยเหตถงสองอยาง เราไมมทพงในเรองน แตถาเราจะนงเสยเลย ถงเวลาพดในทามกลางพวกพราหมณ พราหมณทงหลายจะพงกลาวกะเราอยางนวา ทานยกธงคอมานะชขนทนททมาในสานกของพระสมณโคดม ถกเขาคาเดยวเทานนกนงเงยบ พดอะไรไมออก ทานจะพดในทนทาไม ฉะนน กตองทาเปนไมแพ จกถามปญหาในการไปสวรรคอก จงเรมปญหาทสองวา ก ปนโภ โคตม ดงน. อนง พราหมณนนไดมความคดอยางนวา เราจกรปญหาเบองลางดวยปญหาเบองบน จกรปญหาเบองบนดวยปญหาเบองลาง.ฉะนน พราหมณจงถามปญหาน. พระศาสดามพระดารโดยนยกอนนนเอง เมอจะตรสโดยวธทพราหมณไมร จงตรสวา กตตตา จ พราหมณอกตตตา จ ดงนอก. เมอพราหมณไมอาจจะดารงอยในเรองนนไดจงตกลงใจวา เรองนนจงยกกไว คนทมาสานกของคนขนาดน ควรจะรเรองแลวไป เราจกละวาทะของตน อนวตรตามพระสมณโคดม แสวงหาประโยชน จกชาระทางไปสปรโลก เมอจะอาราธนาพระศาสดา จงกลาวคาเปนตนวา น โข อห ดงน. ลาดบนน พระศาสดาทรงทราบวาพราหมณลดมานะลงแลว เมอจะทรงขยายเทศนาใหสงขน จงตรสวาเตนห พราหมณ เปนตน . บรรดาบทเหลานน บทวา เตนห แสดงถงเหต. อธบายวา เพราะพราหมณนน เมอไมรเนอความของพระดารสท ตรสโดยยอ จงอาราธนาใหแสดงโดยพสดาร. ฉะนน คาทเหลอในทน งายทงนนแล. จบอรรถากถาสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 340 สตรท ๘

ทจรต ๓ เปนกจทไมควรทาโดยสวนเดยว เพราะมโทษ ๕ ประการ สจรต ๓ เปนกจทควรทาโดยสวนเดยว เพราะมอานสงห ๕ ประการ [๒๖๔] ๑๘. ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสกะทานพระอานนทวา ดกอนอานนท เรากลาวกายทจรต วจทจรต มโนทจรต วาเปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว ทานพระอานนททลถามวา ขาแตพระองคผเจรญเมอบคคลทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต ทพระผมพระภาคเจาตรสวาเปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว โทษอะไรอนผนนพงหวงได. พ. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายทจรต วจทจรต มโนทจรตทเรากลาววาเปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว โทษอยางนอนผนนพงหวงได คอ ๑. แมตนกตเตยนตนเองได ๒. ผรใครครวญแลวยอมตเตยนได๓. กตตศพทชวยอมกระฉอนไป ๔. เปนคนหลงทากาละ ๕. เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต ทเรากลาววาเปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว โทษอยางนอนผนนพงหวงไดดกอนอานนท เรากลาวกายสจรต วจสจรต มโนสจรต วาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว. อา. ขาแดพระองคผเจรญ เมอบคคลทากายสจรต วจสจรตมโนสจรต ทพระผมพระภาคเจาตรสวาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 341อานสงสอะไรอนผนนพงหวงได. พ. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายสจรต วจสจรต มโนสจรตทเรากลาววาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว อานสงสอยางนอนผนนพงหวงไดคอ ๑. แมตนกตเตยนตนเองไมได ๒. ผรใครครวญแลวสรรเสรญ๓. กตตศพทอนดยอมกระฉอนไป ๔. ไมเปนคนหลงทากาละ ๕. เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายสจรต วจสจรต มโนสจรต ทเรากลาววาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว อานสงสอยางนอนผนนพงหวงได. จบสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. คาวา อายสมา เปนคาแสดงความรก. คาวา อานนโท เปนชอของพระเถระนน. บทวา เอก เสน แปลวา โดยสวนเดยว. บทวาอนวจจ แปลวา ใครครวญแลว. บทวา ว ไดแก บณฑตบทวา ครหนต แปลวา ตาหน คอกลาวโทษ. คาทเหลอในทน งายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๘

สตรท ๙

วาดวยจงละอกศล เจรญกศล

[๒๖๕] ๑๙. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละอกศล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 342กศลอนบคคลอาจละได ถาบคคลไมอาจละอกศลได เราไมพงกลาว อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละอกศล ดงน ดกอนภกษทงหลาย กเพราะอกศลอนบคคลอาจละได ฉะนน เราจงกลาวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละกศล ดกอนภกษทงหลาย ถาอกศลนอนบคคลละไดแลว จะพงเปนไปเพอไมเปนประโยชนเพอทกขไซร เราไมพงกลาวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละอกศล ดกอนภกษทงหลาย กเพราะอกศลอนบคคลละไดแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอความสข ฉะนน เราจงกลาวอยางนวาดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอนภกษทงหลายกศลอนบคคลอาจใหเกดได ถาบคคลไมอาจใหเกดได เราไมพงกลาวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอนภกษทงหลาย เพราะกศลอนบคคลอาจใหเกดได ฉะนน เราจงกลาวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอนภกษทงหลาย ถากศลนอนบคคลใหเกดแลว จะพงเปนไปเพอไมเปนประโยชน เพอทกขไซร เราไมพงกลาวอยางน ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอนภกษทงหลาย กเพราะกศลอนบคคล ใหเกดแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอความสข ฉะนน เราจงกลาวอยางนวา ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด. จบสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๙

คาทงหมดในสตรท ๙ งายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 343 สตรท ๑๐

วาดวยธรรม ๒ อยางทเปนเหตใหพระสทธรรมเลอนหาย และตงมน

[๒๖๖] ๒๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ยอมเปนไปเพอความฟนเฟอนเลอนหายแหงพระสทธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอบทพยญชนะทตงไวไมด ๑ อรรถทนามาไมด. แมเนอความแหงบทพยญชนะทตงไวไมด กยอมเปนอนนามาไมด ดกอนภกษทงหลาย ธรรม๒ อยางนแล ยอมเปนไปเพอความฟนเฟอนเลอนหายแหงพระสทธรรมดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ยอมเปนไปเพอความตงมน ไมฟนเฟอนไมเลอนหายแหงพระสทธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอบทพยญชนะทตงไวด ๑ อรรถทนามาด ๑ แมเนอความแหงบทพยญชนะทตงไวดแลว กยอมเปนอนนามาด ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแลยอมเปนไปเพอความตงมน ไมฟนเฟอน ไมเลอนหายแหงพระสทธรรม. จบสตรท ๑๐ จบอธกรณวรรคท ๒

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทนนกขตตจ ปทพยชน ไดแก บาลทเรยงไวผดลาดบกบทนนแหละ เรยกวาพยญชนะ เพราะเปนทปรากฏชดแหงขอความ.บทและพยญชนะทงสองนน เปนชอของบาลนงเอง. บทวา อตโถ จทนนโต ความวา อรรถกถาแหงบาลทแปลจบความผดลาดบ . บทวาทนนกขตสส ภกขเว ปทพยชนสส อตโถป ทนนโย โหต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 344ความวา อรรถกถาของบาลทแปลจบความผดลาดบสบสน ยอมชอวา นามาชว ทาชว. จบอรรถกถาท ๑๐

อรรถกถา๑สตรท ๑๑

ในสตรท ๑๑ พงทราบเนอความโดยนยตรงกนขามกบทกลาวแลว จบอรรถกถาสตรท ๑๑ จบอธกรณวรรคท ๒

๑. ในพระบาลมเพยง ๑๐ สตร สตรท ๑๑ รวมอยในขอ ๒๖๖ ซงเปนสตรท ๑๐.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 345 พาลวรรคท ๓

สตรท ๑

วาดวยคนพาล ๒ จาพวก

[๒๗๖] ๒๑. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวก ๒จาพวกเปนไฉน คอ คนทไมเหนโทษโดยความเปนโทษ ๑ คนทไมรบรองตามธรรม เมอผอนแสดงโทษ ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทเหนโทษโดยความเปนโทษ ๑ คนทรบรองตามธรรมเมอผอนแสดงโทษ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑

พาลวรรคท ๓

อรรถกถาสตรท ๑

พาลวรรคท ๓ สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อจจย อจจยโต น ปสสต ความวา ทาผดแลว ไมเหนความผดของตนวา เราทาผด ไดแก ไมกลาววา ขาพเจาทาผดแลวนาทณฑกรรมมาขอขมาโทษ. บทวา อจจย เทเสนตสส ความวาเมอเขากลาวอยางนแลวนาทณฑกรรมมาขอขมาโทษ. บทวา ยถาธมมน ปฏคคณหาต ความวา เมอเขากลาววา ขาพเจาจกไมกระทาอยางน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 346อก ขอทานโปรดยกโทษแกขาพเจา ดงน กไมยอมรบการขอขมานตาม ธรรม คอตามสมควร คอไมกลาววา จาเดมแตน ทานอยาไดทาอยางน อก เรายกโทษแกทาน ดงน. ธรรมฝายขาวพงทราบโดยนยตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๑

สตรท ๒

วาดวยคน ๒ จาพวก กลาวตพระตถาคต

[๒๖๘] ๒๒. ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนยอมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนเจาโทสะซงมโทษอยภายใน ๑ คนทเชอโดยถอผด ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมกลาวตตถาคต. จบสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อพภาจกขนต ไดแก กลาวต คอกลาวดวยเรองไมจรง บทวา โทสนตโร แปลวา มโทสะตงอยในภายใน. จรงอย คนแบบน ยอมกลาวตพระตถาคต เชน สนกขตตลจฉว กลาววา อตตรมนสสธรรมของพระสมณโคดมหามไม. บทวา สทโธ วา ทคคหเตน ความวาหรอวา ผทมศรทธาแกกลา ดวยศรทธาทเวนจากญาณ มความเลอมใสออนนน ถอผด ๆ กลาวตพระตถาคตโดยนยเปนตนวา ขนชอวาพระพทธเจานน เปนโลกตระทงพระองค พระอาการ ๓๒ มพระเกสา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 347เปนตนของพระองคลวนเปนโลกตระทงนน ดงน. จบอรรถกถาสตรท ๒

สตรท ๓

วาดวยคน ๒ จาพวกทกลาวตและไมกลาวตพระตถาคต

[๒๖๙] ๒๓. ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทแสดงสงทตถาคตมไดภาษตไวมไดตรสไววา ตถาคตไดภาษตไว ไดตรสไว ๑ คนทแสดงสงทตถาคตภาษตไว ตรสไววา ตถาคตมไดภาษตไว มไดตรสไว ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล. ยอมกลาวตตถาคต ดกอนภกษทงหลายคน ๒ จาพวกน ยอมไมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนท แสดงสงทตถาคตมไดภาษตไว มไดตรสไววา ตถาคตมไดภาษตไว มไดตรสไว ๑ คนทแสดงสงทตถาคตภาษตไว ตรสไววา ตถาคตภาษตไวตรสไว ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล ยอมไมกลาวตตถาคต. จบสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 348 สตรท ๔

วาดวยคน ๒ จาพวกทกลาวตและไมกลาวตพระตถาคต

[๒๗๐] ๒๔. ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถจะพงนาไปวา พระสตตนตะมอรรถนาไปแลว ๑ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถอนนาไปแลววา พระสตตนตะมอรรถทจะพงนาไป ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล ยอมกลาวตตถาคต ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมไมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉนคอ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถจะพงนาไปวา พระสตตนตะมอรรถทจะพงนาไป ๑ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถอนนาไปแลววาพระสตตนตะมอรรถอนนาไปแลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล ยอมไมกลาวตตถาคต. จบสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เนยยตถ สตตนต ความวา สตตนตะใดมเนอความพงแนะนา ซงสตตนตะมเนอความพงแนะนานน. บทวา นตตโถสตตนโตต ทเปต ความวา เมอกลาววา สตตนตะน มเนอความกลาวไวแลว. ในบาลประเทศนน สตตนตะเหนปานนวา ดกอนภกษทงหลายบคคลจาพวก ๑ บคคล ๒ จาพวก บคคล ๓ จาพวก บคคล ๔ จาพวก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 349ดงน ชอวามเนอความพงแนะนา. กในทน ถงพระสมมาสมพทธเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย บคคลจาพวก ๑ ดงน เปนตนกจรง ถงอยางนน เมอวาโดยปรมตถ บคคลหามไม พงแนะนาเนอความแกเขาอยางนดวยประการฉะนทเดยว แตบคคลผนโงเขลา จงแสดงวา สตตนตะนมเนอความแนะนาแลว. เพราะวาเมอบคคลไมมโดยปรมตถแลว พระ-ตถาคตกไมพงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย บคคลจาพวก ๑ ดงนเปนตนซ. แตเพราะพระองคตรสอยางนน ฉะนน จงถอวา บคคลมอยโดยปรมตถ ชอวายอมแสดงสตตนตะมเนอความควรแนะนา วาเปนสตตนตะมเนอความแนะนาแลว. บทวา นตตถ ไดแก มเนอความทตรสไวอยางนวา อนจจ ทกข อนตตา ซงในทนกมเนอความชดอยแลววา ไมเทยง เปนทกข ไมใชตวตน. แตบคคลผนโงเขลา คดวายงมสตตนตะทมเนอความพงแนะนา เราจกนาเนอความของสตตนตะนนมา ถอวา ทเทยง ทเปนสข ทเปนตวตนกมอย ดงน ชอวายอมแสดงสตตนตะมเนอความแนะนาแลว วาเปนสตตนตะมเนอความควรแนะนา. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕๑

ในสตรท ๕ มเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๕

๑. อรรถกถาสตรท ๔ - ๕ น แกพระสตรท ๔ (ขอ ๒๗๐) แตอรรถกถาแบงเปน ๒ สตร.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 350 สตร๑ท ๕

วาดวยคต ๒ อยางของผมการงานลามกและไมลามก

[๒๗๐] ๒๕. ดกอนภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอ นรกหรอกาเนดสตวดรจฉานอยางใดอยางหนง อนผมการงานลามกพงหวงไดดกอนภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอเทวดาหรอมนษยอยางใดอยางหนงอนผมการงานไมลามกพงหวงได. จบสตรท ๕

อรรถกถ๒าสตรท ๖

ในสตรท ๖ (บาลขอ ๒๗๑) มวนจฉยดง บทวา ปฏจฉนนกมมนตสส ไดแก ผมการกระทาอนเปนบาป.เพราะคนทงหลายยอมทาบาปโดยอาการปกปด แมหากทาโดยอาการไมปกปด บาปกรรมกไดชอวา กรรมอนปกปดอยนนเอง. บทวา นรโยไดแก ขนธพรอมทงโอกาส และขนธในกาเนดดรจฉาน. จบอรรถกถาสตรท ๖

สตร๓ท ๖

วาดวยคต ๒ อยางทคนมจฉาทฏฐและสมมาทฏฐพงหวงได

[๒๗๒] ๒๖. ดกอนภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอ นรกหรอกาเนดสตวดรจฉานอยางใดอยางหนง อนคนมจฉาทฏฐพงหวงได ดกอน

๑. อรรถกถาเปนสตรท ๖ แตแกบาลสตรท ๕ (ขอ ๒๗๑)๒. พระสตรเปนสตรท ๕.๓. บาลเปนสตรท ๖ แตอรรถกถาเปนสตรท ๗-๘.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 351ภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอ เทวดาหรอมนษยอยางใดอยางหนงอนคนสมมาทฏฐพงหวงได. จบสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗-๘

ในสตรท ๗ และสตรท ๘ งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๗-๘

สตร๑ท ๗

วาดวยฐานะ ๒ ทตอนรบคนทศลและคนมศล

[๒๗๓] ๒๗. ดกอนภกษทงหลาย ฐานะทตอนรบคนทศลม๒ อยาง คอ นรกหรอกาเนดสตวดรจฉาน ดกอนภกษทงหลาย ฐานะทตอนรบคนมศล ๒ อยาง คอ มนษยหรอเทวดา. จบสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปฏคคหา แปลวา ฐานะทตอนรบ ความวา สถานท ๒ แหงยอมตอนรบบคคลทศล. จบอรรถกถาสตรท ๙

๑. อรรถกถาเปนสตรท ๙.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 352 สตร๑ท ๘

วาดวยประโยชน ๒ ประการในการเสพเสนาสนะอนสงด

[๒๗๔] ๒๘. ดกอนภกษทงหลาย เราพจารณาเหนอานาจประโยชน ๒ ประการ จงเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปาและปาเปลยวอานาจประโยชน ๒ ประการเปนไฉน คอ เหนการอยสบายในปจจบนของตน ๑ อนเคราะหหมชนในภายหลง ๑ ดกอนภกษทงหลาย เราเหนอานาจประโยชน ๒ ประการนแล จงเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปาและปาเปลยว. จบสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตถวเส ไดแก เหต. บทวา อรวนปฏาน ไดแกปาและดง. ใน ๒ อยางนน ในอภธรรมทานเรยกททงหมดทอยนอกเสาอนทขล [ เสาหลกเมอง ] ออกไปวา ปา โดยตรงกจรง ถงอยางนนบาทภกษผถออรญญกธดงคพอพกอยได ททานกลาววาใกลทสดชว๕๐๐ ธนนนแหละ พงทราบวา ทานประสงค. บทวา วนปฏ ไดแกปาทเลยเขตบานออกไป ไมเปนถนของมนษย ไมเปนทไถทหวาน.บทวา ปนตาน ไดแก สดก คอไกลมาก. บทวา ทฏธมมสขวหารไดแก การอยอยางผาสกทงทเปนโลกยะและโลกตระ. บทวา ปจฉมจชนต อนกมปมาโน ความวา อนเคราะหสาวกรนหลงของเรา. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

๑. อรรถกถาเปนสตรท ๑๐.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 353 สตรท ๙๑

วาดวยธรรม ๒ อยางทเปนไปในสวนแหงวชชา

[๒๗๕] ๒๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางเปนไปในสวนแหงวชชา ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ สมถะ ๑ วปสสนา ๑ ดกอนภกษทงหลาย สมถะทภกษเจรญแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอมรมจต จตทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละราคะไดวปสสนาทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอบรมปญญา ปญญาทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละวชชาได. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๒๗๖] ๓๐. ดกอนภกษทงหลาย จตทเศราหมองดวยราคะยอมไมหลดพน หรอปญญาทเศราหมองดวยอวชชา ยอมไมเจรญ ดวยประการฉะนนแล ดกอนภกษทงหลาย เพราะสารอกราคะได จงชอวาเจโตวมตต เพราะสารอกอวชชาได จงชอวาปญญาวมตต. จบสตรท ๑๐ จบพาลวรรคท ๓

อรรถกถาสตรท ๑๑๒

ในสตรท ๑๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วชชาภาคยา แปลวา เปนไปในสวนวชชา. บทวา สมโถ

๑. สตรท ๙-๑๐ มเนอความตดตอกน ควรจะรวมไวในสตรเดยวกน แตบาลแยกเปน ๒ สตรอรรถกถารวมไวเปนสตรเดยวกน คอสตรท ๑๑.๒. บาลขอ ๒๗๕-๒๗๖.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 354ไดแก ความทจตมอารมณเดยว ( แนวแน ). บทวา วปสสนา ไดแกญาณกาหนดสงขารเปนอารมณ. บทวา กมตถมนโภต ความวา ใหสาเรจประโยชนอะไร คอใหถงพรอม ใหบรบรณ. บทวา จตต ภาวยตความวา เจรญเพมพน พฒนามรรคจต. บทวา โย ราโค โส ปหยตความวา ละกเลสทชอวาราคะดวยอานาจยอมใจได. เพราะราคะเปนขาศกของมรรคจต มรรคจตเปนขาศกของราคะ. ขณะมราคะ ไมมมรรคจต ขณะมมรรคจต ไมมราคะ. ราคะเกดขนเมอใด ยอมหามนใหมรรคจตเกดขนเมอนน คอตดหนทาง. มรรคจตเกดขนเมอใด เมอนนมรรคจตกเพกถอนราคะพรอมทงรากทเดยว ดวยเหตนน จงตรสวา ราโค ปหยต. บทวา วปสสนา ภกขเว ภาวตา ความวา วปสสนาญาณอนภกษเพมพนแลวใหเจรญแลว. บทวา ปา ภาวยต ความวา มรรคปญญาอนวปสสนาใหเจรญ คอใหเพมพนใหพฒนา บทวา ยา อวชชา สาปหยต ความวา ละอวชชาใหญทมมลแหงวฏฏะไดในฐานะทง ๘. อวชชาเปนขาศกของมรรคปญญา มรรคปญญากเปนขาศกของอวชชา. ในขณะมอวชชา ไมมมรรคปญญา ในขณะมมรรคปญญา ไมมอวชชา. อวชชาเกดขนเมอใด เมอนนยอมหามมใหมรรคปญญาเกดขน คอตดหนทาง.มรรคปญญาเกดขนเมอใด เมอนนมรรคปญญากเพกถอนอวชชาพรอมทง3รากทเดยว. เพราะเหตนนจงตรสวา อวชชา ปหยต. สหชาตธรรมทงสองคอมรรคจต มรรคปญญา พระผมพระภาคเจาตรสแลว ดวยประการฉะน. ดวยพระดารสวา ราคปกกลฏ วา ภกขเว จตต น วมจจตดงน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา มรรคจตยอมไมหลดพน เพราะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 355จตยงเศราหมองดวยราคะ. ดวยพระดารสวา อวชชปกกลฏา วา ปาน ภาวยต ดงน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา มรรคปญญา ภกษยอมเจรญไมได เพราะปญญายงเศราหมองดวยอวชชา. บทวาอต โข ภกขเว แปลวา ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล. บทวาราควราคา เจโตวมตต ความวา ธรรมดาเจโตวมตตยอมม เพราะสารอกราคะ คอราคะสนไป. คานเปนชอของผลสมาธ. บทวา อวชชา-วราคา ปาวมตต ความวา ธรรมดาปญญาวมตตยอมม เพราะสารอกอวชชา คออวชชาสนไป. ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสสมาธวปสสนาทเปนไปในขณะตาง ๆ ดงนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ จบพาลวรรคท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 356 สมจตตวรรคท ๔

สตรท ๑

วาดวยภมของอสตบรษและสตบรษ

[๒๗๗] ๓๑. ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงภมอสตบรษและสตบรษแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษทงหลายนนทลรบพระดารสพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ดกอนภกษทงหลาย กภมอสตบรษเปนไฉน อสตบรษยอมเปนคนอกตญอกตเวท กความเปนคนอกตญอกตเวทน อสตบรษทงหลายสรรเสรญ กอนภกษทงหลาย ความเปนคนอกตญอกตเวทน เปนภมอสตบรษทงสน ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษยอมเปนคนกตญกตเวทกความเปนคนกตญกตเวทน. สตบรษทงหลายสรรเสรญ ดกอนภกษทงหลาย ความเปนคนกตญกตเวททงหมดน เปนภมสตบรษ. จบสตรท ๑

สมจตตวรรคท ๔

อรรถกถาสตรท ๑

สมจตตวรรค สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อสปปรสภม ไดแก ฐานะทดารงอยของพวกอสตบรษ.แมในภมของสตบรษ กนยนแหละ. บทวา อกต ไดแกไมรบญคณ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 357ทผอนกระทาแกตน. บทวา อกตเวท ไดแก ไมรบญคณทผอนกระทา แกตนโดยทาใหปรากฏ. บทวา อปญาต แปลวา ยกยอง ชมเชยสรรเสรญ. บทวา ยทท แปลวา นใด (หมายความวา คอ). บทวาอกต ตา อกตเวทตา ไดแก ความไมรอปการะทผอนกระทา และความไมรอปการะทผอนการทาโดยทาใหปรากฏ (ไมตอบแทนคณเขา).บทวา เกวลา แปลวา ทงสน. แมในธรรมฝายขาว กพงทราบเนอความตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑

สตรท ๒

บคคล ๒ พวกทกระทาตอบแทนไมไดงาย

[๒๗๘] ๓๒. ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวการกระทาตอบแทนไมไดงายแกทานทงสอง ทงสองทานคอใคร คอ มารดา ๑ บดา ๑ดกอนภกษทงหลาย บตรพงประคบประคองมารดาดวยบาขางหนง พงประดบประคองบดาดวยบาขางหนง เขามอาย มชวต อยตลอด ๑๐๐ ปและเขาพงปฏบตทานทงสองนนดวยการอบกลน การนวด การใหอาบนาและการดด และทานทงสองนน พงถายอจจาระปสสาวะบนบาทงสองของเขานนแหละ ดกอนภกษทงหลาย การกระทาอยางนนยงไมชอวาอนบตรทาแลวหรอทาตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย ดกอนภกษทงหลายอนง บตรพงสถาปนาบดามารดาในราชสมบต อนเปนอสราธปตยในแผนดนใหญอนมรตนะ ๗ ประการมากหลายน การการทากจอยางนนยงไมชอวาอนบตรทาแลวหรอทาตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย ขอนน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 358เพราะเหตไร เพราะมารดาบดามอปการะมาก บารงเลยง แสดงโลกน แกบตรทงหลาย สวนบตรคนใดยงมารดาบดาผไมมศรทธา ใหสมาทานตงมนในศรทธาสมปทา ยงมารดาบดาผทศล ใหสมาทานตงมนในศล-สมปทา ยงมารดาบดาผมความตระหน ใหสมาทานตงมนในจาคสมปทายงมารดาบดาผทรามปญญา ใหสมาทานตงมนในปญญาสมปทา ดกอนภกษทงหลาย ดวยเหตมประมาณเทานแล การกระทาอยางนนยอมชอวาอนบตรนนทาแลวและทาตอบแทนแลวแกมารดาบดา. จบสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา มาต จ ปต จ ไดแก มารดาผบงเกดเกลา ๑ บดาผบงเกดเกลา ๑. บทวา เอเกน ภกขเว อ เสน มาตร ปรหเรยย ความวาบตรพงปรนนบตมารดาแบกไวบนจะงอยบาขางหนง. บทวา เอเกน อ เสน ปตร ปรหเรยย ความวา บตรพงปรนนบตบดาแบกไวบนจะงอยบาขางหนง. บทวา วสสสตายโก วสสสตาชว ความวา มอายถง ๑๐๐ ปทรงชพอย ๑๐๐ ป. มคาอธบายวา ถาบตรคดวาจกตอบแทนคณบดามารดา กระวกระวาดใหมารดานงบนจะงอยบาขางขวา ใหบดานงบนจะงอยบาขางซาย มอายถง ๑๐๐ ป ทรงชพแบกอย ๑๐๐ ป. บทวาโส จ เนส อจฉาทนปรมททนนหาปนสมพาหเนน ความวา บตรนนแลพงบารงบดามารดาผนงอยบนจะงอยบานนเอง ดวยการอบกลนใหตวหอม เพอบรรเทากลนเหมน ดวยการนวดมอเทา เพอบรรเทาเมอยขบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 359เวลาหนาวใหอาบนาอน เวลารอนใหอาบนาเยน ดวยการดดคอ ดงมอ และเทาเปนตน . บทวา เต จ ตตเถว ความวา บดามารดาทงสองกนงถายอจจาระปสสาวะอยบนนนแหละ คอบนจะงอยบาทงสองของบตรนน. บทวา น เตวว ภกขเว ความวา ดกอนภกษทงหลาย ดวยอาการปรนนบตถงเพยงน จะเปนอนบตรนนไดทาคณหรอไดตอบแทนคณแกบดามารดาแลว หามไดเลย. บทวา อสสราธปจเจ รชเช พระผมพระ-ภาคเจาตรสหมายถงความเปนพระเจาจกรพรรดทเดยว. บทวา อาปาหกาแปลวา เปนผใหเตบโต เปนผดแล. เพราะบตรทงหลาย บดามารดาทาใหเตบโตและดแลแลว. บทวา โปสกา ไดแก เปนผเลยงด โดยใหมอเทาเตบโต ใหดมโลหตในหทย. เพราะบดามารดาเลยงบตรอยางดประคบประหงมดวยขาวนาเปนตน . บทวา อมสส โลกสส ทสเสตาโรความวา ถาในวนทบตรเกด บดามารดาจะจบเทาบตรเหวยงไปในปาหรอในเหว บตรกจะไมไดเหนอฏฐารมณและอนฏฐารมณในโลกน แตเพราะทานไมทาอยางน ฟมฟกเลยงด บตรจงเหนอฏฐารมณ เละอนฏฐารมณในโลกน เพราะอาศยบดามารดา ฉะนน บดามารดาจงชอวาเปนผแสดงโลกนแกบตร. บทวา สมาทเปต ไดแก ใหเธอถอ. ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสศรทธา ศล จาคะ ปญญา ผสมกนทงโลกยะและโลกตระ ภกษเชนพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ พงทราบวาชอวายงบดามารดาใหตงมนอยในคณธรรมเหลานน. จบอรรถกถาสตรท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 360 สตรท ๓

วาดวยไมควรทาทจรต ๓ ควรทาสจรต ๓

[๒๗๙] ๓๓. ครงนนแล พราหมณคนหนงเขาเฝาพระผมพระ-ภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ทานพระโคดมมวาทะวาอยางไร กลาววาอยางไร พระผมพระภาคเจาตอบวา ดกอนพราหมณ เรามวาทะวาควรทาและมวาทะวาไมควรทา. พ. ทานพระโคดม มวาทะวาควรทา และมวาทะวาไมควรทาอยางไร. ภ. ดกอนพราหมณ เรากลาววา ไมควรทากายทจรต วจทจรตมโนทจรต เรากลาววา ไมควรทาอกศลธรรนอนลามกหลายอยาง และเรากลาววา ควรทากายสจรต วจสจรต มโนสจรต เรากลาววา ควรทากศลธรรมหลายอยาง ดกอนพราหมณ เรากลาววาควรทาและกลาววาไมควรทาอยางนแล. พ. ขาแตทานพระโคดม ภาษตของพระองคแจมแจงนก . . . ขอทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวตตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 361 อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เตนปสงกม ความวา พราหมณนน ทราบมาวา พระ-สมณโคดมตรสตอบคาทคนถาม พระองคไมทรงเบอหนายคาถาม จาเราจกแตงปญหาชนดมเงอนงา จงบรโภคโภชนะอนประณตแลวปดประตหองนงเรมคด ( แตงปญหา). ลาดบนน พราหมณไดมความคดอยางนวาในทนมเสยงอกทกกกกอง จตไมสงบ เราจกใหทาเรอนตดพนดน ใหทาเรอนตดพนดนแลวเขาไปในเรอนนน คดวา เราถกถามอยางนแลวจกตอบอยางน เขาผกปญหาขอหนง เมอจะวสชนาปญหาขอหนง ไมสามารถจะเหนคาตอบอะไร ๆ สนทงวน. เขาคดอยโดยทานองน ลวงไป ๔ เดอน. พอลวงไป ๔ เดอน เขาจงไดพบปญหา ๒ เงอน เลากนมาวา พราหมณนนไดมความคดอยางนวา เราจกเขาไปเฝาพระสมณโคดมทลถามวา พระโคดมผเจรญเปนวาทอะไร ถาพระสมณโคดมกลาววาเราเปนกรยวาท เราจกขมพระสมณโคดมวา พระองคสอนใหคนทาชวทกอยาง ถาพระสมณโคดมกลาววา เราเปนอกรยวาท เราจกขมพระ-สมณโคดมวา พระองคสอนไมใหคนทาด พระสมณโคดมถกถามปญหา๒ เงอนแลว จกกลนไมเขาคายไมออก เรากจกชนะ พระสมณโคดมกจกแพ ดวยอาการอยางน เขาลกขนปรบมอออกจากเรอนตดพนดนคดวา ผถามปญหาขนาดน ไมควรไปคนเดยว จงใหโฆษณาทวเมองแวดลอมไปดวยชาวเมองทงสน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ.บทวา กวาท แปลวา มลทธอะไร. ดวยบทวา กมกขายต พราหมณ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 362ทลถามวา พระองคสอนปฏปทาแกสาวกอยางไร. ครนนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบวา พราหมณแตงปญหาอย ๔ เดอน มาดวยถอตววา เราเหนปญหาททาใหพระสมณโคดมแพแลว เมอจะทรงทาลายปญหานนดวยบทเดยวเทานน จงตรสวา กรยวาทจาห พราหมณ อกรยวาท จ ดงน. ลาดบนน พราหมณถอนมานะของตนไดแลว เมออาราธนาพระผมพระภาคเจา จงกลาวเปนคาตนวายถากถ ปน ดงน. คาทเหลอในทน งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๓

สตรท ๔

วาดวยทกขไณยบคคล ๒ จาพวก

[๒๘๐] ๓๘. ครงนนแล อนาถบณฑกคฤหบด ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวนงณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ในโลกมทกขไณยบคคลกจาพวก และควรใหทานในเขตไหน พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนคฤหบด ในโลกมทกขไณยบคคล ๒ จาพวก คอ พระเสขะ ๑ พระอเสขะ ๑ ดกอนคฤหบด ในโลกนมทกขไณยบคคล ๒ จาพวกนแล และควรใหทานในเขตน. ครนพระผมพระภาคเจาผสคตศาสดาไดตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกในภายหลงวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 363 "ในโลกน พระเสขะกบพระอเสขะเปนผควรแก ทกษณาของทายกผบชาอย พระเสขะและอเสขะ เหลานนเปนผตรงทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ นเปนเขตบญของทายกผบชาอย ทานทใหแลวใน เขตนมผลมาก." จบสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทกขเณยยา ความวา ทานทานเรยกวา ทกษณา. ทานอนาถบณฑกคฤหบดถามวา บคคลกเหลาทควรรบทานนน. ดวยบทวาเสกโข น ทานแสดงพระเสขบคคล ๗ จาพวก. แลในบทน ทานสงเคราะหแมปถชนผมศล ดวยพระโสดาบนนนแล. บทวา อาหเนยยายชมานาน โหนต ความวา เปนผควรแกของทนามาบชา ของผถวายทาน คอเปนผรบทาน. บทวา เขตต ไดแก เปนพนท คอทตงอธบายวา เปนทงอกงามแหงบญ. จบอรรถกถาสตรท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 364 สตรท ๕

วาดวยบคคลผมสงโยชนในภายในและในภายนอก

[๒๘๑] ๓๕. สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบ อย ณพระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถสมยนนแล ทานพระสารบตรอยทปราสาทของนางวสาขามคารมารดา ในบพพาราม ใกลกรงสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระสารบตรไดเรยกภกษทงหลายมาวา ดกอนผมอายทงหลาย ภกษเหลานนตอบรบทานพระ-สารบตรแลว ทานพระสารบตรไดกลาววา ดกอนผมอายทงหลาย เราจกแสดงบคคลทมสงโยชนในภายใน และบคคลทมสงโยชนในภายนอกทานทงหลายจงพง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนตอบรบทานพระสารบตรแลว ทานพระสารบตรไดกลาววา ดกอนผมอายทงหลายกบคคลทมสงโยชนในภายในเปนไฉน ภกษในพระธรรมวนยน เปนผมศล สารวมแลวในปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลายเมอแตกกายตายไป ภกษนนยอมเขาถงหมเทพหมใดหมหนง ครนจตจากอตภาพนนแลว เปนอนาคาม กลบมาสความเปนผเชนน นเรยกวาบคคลผมสงโยชนในภายใน เปนอนาคาม กลบมาสความเปนผเชนน. ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลผมสงโยชนในภายนอกเปนไฉนภกษในพระธรรมวนยน เปนผมศล สารวมแลวในพระปาตโมกขสงวรถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษเพยงเลกนอยสมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย ภกษนนยอมบรรลเจโตวมตตอน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 365สงบอยางใดอยางหนง เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงหมเทพหมใดหมหนงครนจตจากอตภาพนนแลว เปนอนาคาม ไมกลว มาสความเปนผเชนนนเรยกวา บคคลผมสงโยชนในภายนอก เปนอนาคาม ไมกลบมาสความเปนผเชนน. ดกอนผมอายทงหลาย อกประการหนง. ภกษเปนผมศล สารวมแลวในปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบทงหลาย ภกษนนยอมปฏบตเพอความหนาย เพอคลาย เพอความดบกามทงหลาย ยอมปฏบตเพอความหนาย เพอคลาย เพอความดบภพทงหลาย ยอมปฏบตเพอสนตณหา เพอสนความโลภ ภกษนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงหมเทพหมใดหมหนง ครนจตจากอตภาพนนแลว เปนอนาคามไมกลบมาสความเปนผเชนน ดกอนผมอายทงหลาย นเรยกวา บคคลมสงโยชนในภายนอก เปนอนาคาม ไมกลบมาสความเปนผเชนน. ครงนนแล เทวดาทมจตเสมอกนมากองคเขาไปเฝาพระผมพระ-ภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระสารบตรนนกาลงเทศนาถงบคคลทมสงโยชนในภายในและบคคลทมสงโยชนในภายนอกแกภกษทงหลาย อยทปราสาทของนางวสาขามคารมารดา ในบพพาราม ขาแตพระองคผเจรญ บรษทราเรงขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงพระกรณาเสดจไปหาทานพระสารบตรจนถงทอยเถด พระผมพระภาคเจาทรงรบคาอาราธนาดวยดษณภาพ ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงหายจากพระเชตวนวหาร

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 366ไปปรากฏเฉพาะหนาทานพระสารบตร ทปราสาทของนางวสาขามคาร-มารดา ในบพพาราม เหมอนบรษมกาลงเหยยดแขนทคหรอคแขนทเหยยดฉะนน พระผมพระภาคเจาประทบนงบนอาสนะทปลาดไว แมทานพระสารบตรกไดถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวนงลง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสกะทานพระสารบตรวา ดกอนสารบตร เทวดาทมจตเสมอกนมากองคเขาไปหาเราจนถงทอย ไหวเราแลวยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวบอกวา ขาแตพระองคผเจรญทานพระสารบตรกาลงเทศนาถงบคคลทมสงโยชนในภายใน และบคคลทมสงโยชนในภายนอกแกภกษทงหลาย อยทปราสาทของนางวสาขามคาร-มารดา ในบพพาราม ขาแตพระองคผเจรญ บรษทราเรง ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาทรงพระกรณาเสดจไปหาทานพระ-สารบตรจนถงทอยเถด ดกอนสารบตร กเทวดาเหลานนยนอยในโอกาสแมเทาปลายเหลกแหลมจดลง ๑๐ องคบาง ๒๐ องคบาง ๓๐ องคบาง๔๐ องคบาง ๕๐ องคบาง ๖๐ องคบาง แตกไมเบยดกนและกนดกอนสารบตร เธอกพงมความคดอยางนวา จตอยางนน ซงเปนเหตใหเทวดาเหลานนยนอยไดในโอกาสแมเทาปลายเหลกแหลมจดลง ๑๐ องคบาง. . . ๖๐ องคบาง เปนจตอนเทวดาเหลานนอบรมแลวในภพนนแนนอน ดกอนสารบตร กขอนนเธอไมควรเหนเชนน ดกอนสารบตรกจตอยางนน ซงเปนเหตใหเทวดาเหลานนยนอยไดในโอกาสแมเทาปลายเหลกแหลมจดลง ๑๐ องคบาง ฯลฯ แตกไมเบยดกนและกน เทวดาเหลานนไดอบรมแลวในศาสนานเอง เพราะฉะนนแหละ สารบตร เธอพงศกษาอยางนวา จกเปนผมอนทรยสงบ มใจระงบอย เธอควรศกษา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 367เชนนแหละ สารบตร กายกรรม วจกรรม มโนกรรมของผมอนทรยสงบมใจระงบ จกสงบระงบ เพราะฉะนนแหละ สารบตร เธอพงศกษาวาจกนากายและจตทสงบระงบแลวเทานนเขาไปในเพอนพรหมจารทงหลายดกอนสารบตร เธอควรศกษาเชนนแหละ ดกอนสารบตร พวกอญญ-เดยรถยปรพาชกทไมไดฟงธรรมบรรยายน ไดพากนฉบหายเสยแลว. จบสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปพพาราเม ไดแก ณ อารามทางทศตะวนออกกรงสาวตถ.บทวา มคารมาตปาสาเท ไดแก เปนปราสาทของอบาสกาชอวสาขา.กอบาสกาวสาขานน เรยกกนวา มคารมารดา เพราะทานมคารเศรษฐ( พอผว ) ตงไวในฐานะมารดาดวย เพราะมชอเหมอนชอของเศรษฐผเปนป [วสาขเศรษฐ] ซงเปนบตรคนหวปดวย. ปราสาททนางวสาขาสราง มหอง ๑,๐๐๐ หอง ชอวาปราสาทมคารมารดา. พระเถระพกอยในปราสาทนน. บทวา ตตร โข อายสมา สารปตโต ความวาพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระพกอยในปราสาทนน. บทวา ภกข อามนเตส ความวา พระเถระเรยกเวลาไหน. เพราะสตรบางสตร กลาววากอนภตกม บางสตรวา หลงภต บางสตรวายามแรก บางสตรวา ยามกลาง บางสตรวา ยามทาย. กปฏปทาสตรในสมจตตวรรคน กลาววา หลงภต ฉะนน พระเถระจงเรยกภกษทงหลายเวลาเยน. ความจรงสตรน พระเถระมไดกลาวองคเดยวเทานน แม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 368พระตถาคตกตรส. ถามวา ประทบนงทไหน ตอบวา ประทบนง ณ รตนปราสาทของนางวสาขา. จรงอย ๒๐ พรรษาตอนปฐมโพธกาลพระตถาคตมไดประทบอยประจา ทใด ๆ มความผาสก กเสดจไปประทบอย ณ ทนน ๆ นนแล. พรรษาแรก ทรงประกาศธรรมจกร ณ ปาอสปตนะ ใหมหาพรหม๑๘ โกฏดมนาอมฤต ทรงอาศยกรงพาราณสประทบอย ณ ปาอสปตนะ พรรษาท ๒ ทรงอาศยกรงราชคฤห ประทบอย ณ เวฬวนวหาร พรรษาท ๓ และ ท ๔ กประทบอย เวฬวนวหารนนแหละ พรรษาท ๕ ทรงอาศยกรงเวสาล ประทบอย ณ กฏาคารศาลาปามหาวน พรรษาท ๖ ประทบอย ณ มกลบรรพต พรรษาท ๗ ประทบอย (ณ ปณฑกมพลศลาอาสน) บนสวรรคชนดาวดงส พรรษาท ๘ ทรงอาศยสงสมารครนคร แควนภคคะ ประทบอยณ เภสกฬาวน. พรรษาท ๙ ประทบอย ณ กรงโกสมพ พรรษาท ๑๐ ประทบอย ณ ไพรสณฑปาลเลยยกะ พรรษาท ๑๑ ประทบอย ณ พราหมณคาม เมองนาลา พรรษาท ๑๒ ประทบอย เมองเวรญชา พรรษาท ๑๓ ประทบอย ณ จาลยบรรพต พรรษาท ๑๔ ประทบอย ณ เชตวนวหาร

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 369 พรรษาท ๑๕ ประทบอย ณ กรงกบลพสด พรรษาท ๑๖ ทรงโปรดอาฬวกยกษ ใหสตวแปดหมนสพนดมนาอมฤต ประทบอย ณ เมองอาฬว พรรษาท ๑๗ ประทบอย ณ กรงราชคฤหอก พรรษาท ๑๘ ประทบอย ณ จาลยบรรพตอก พรรษาท ๑๙ ประทบอย ณ จาลยบรรพตเหมอนกน พรรษาท ๒๐ ทรงอาศยกรงราชคฤหนนแล ประทบอย. ๒๐ พรรษาแรก พระตถาคตมไดประทบอยประจาดงกลาวมานทใด ๆ มความผาสก กประทบอย ทนน ๆ นนแล. ตอจากนน ทรงใชเสนาสนะ ๒ แหงเปนประจา. ๒ แหง คอทไหนบาง. คอ เชตวน ๑บพพาราม ๑. เพราะเหตไร. เพราะ ๒ ตระกลมคณมาก. พระศาสดาทรงใชสอยเสนาสนะ ๒ แหงนนเปนประจา เพราะทรงอาศยคณ ซงหมายถงคณของทานอนาบณฑกและนางวสาขา. แมเสดจจารกไปในฤดฝน เมอวนเขาพรรษากประทบอย เสนาสนะ ๒ แหงนนแหละ.พระองคประทบอยอยางน กลางคนประทบอย ณ พระเชตวน รงขนแวดลอมไปดวยภกษสงฆ เสดจขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ทางประตทศใต แลวเสดจออกทางประททศตะวนออก ทรงพกผอนกลางวน บพพาราม. กลางคนประทบอย ณ บพพาราม รงขน เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ทางประตทศตะวนออก แลวเสดจออกทางประตทศใตทรงพกผอนกลางวน ณ พระเชตวน. กในวนนน พระสมมาสมพทธเจาประทบอย ณ พระเชตวนนนเอง.พระพทธเจาเมอประทบอยในทใดทหนง ยอมไมทรงเวนพทธกจ ๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 370ประการเลย. พทธกจ ๕ ประการนน กลาวไวพสดารแลวในหนหลง.บรรดากจเหลานน เวลาของกจในปจฉมยาม พระผมพระภาคเจาทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนวา ชาวกรงสาวตถและเหลาสตวหาประมาณมไดรอบ ๆ กรงสาวตถในพนทคาวตหนงและกงโยชนจะไดตรสร ตอจากนนทรงตรวจดวา เวลาไหนหนอ จกมการตรสร ทรงเหนวา เวลาเยนทรงตรวจดวา เมอเรากลาว จกมการตรสร หรอวาเมอสาวกกลาว จกมการตรสร ทรงเหนวา เมอพระสารบตรเถระกลาว จกมการตรสรครนแลวทรงตรวจดวา นงกลาวทไหน จกมการตรสร ทรงเหนวานงทรตนปราสาทของนางวสาขา ไดทรงทราบวา ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ยอมมประชมสาวก ๓ ครง พระอครสาวกทงหลาย มประชมครงเดยว บรรดาประชมเหลานน วนนจกมประชมสาวกของพระธรรม.เสนาบดสารบตรเถระ ครนทรงทราบแลว ทรงปฏบตพระสรระแตเชาทเดยว ทรงนงสบง หมสคตจวร ทรงถอบาตรเสลมยบาตรหน แวดลอมไปดวยภกษสงฆ เสดจเขาเมองทางประตทศใต เสดจบณฑบาตอย ทรงทาใหภกษสงฆหาบณฑบาตไดงาย เสดจหวนกลบออกทางประตทศใตเหมอนเรอทตองลม ประทบยนอยนอกประต. ลาดบนน พระอสตมหา-สาวก ภกษณบรษท อบาสกบรษท อบาสกาบรษท รวมเปนบรษท ๔แวดลอมพระศาสดา. พระศาสดาตรสเรยกพระสารบตรเถระมารบสงวาสารบตร เธอควรจะไปบพพาราม จงพาบรษทของเธอไป. พระเถระรบพระพทธดารสวา ดแลว พระพทธเจาขา แวดลอมดวยภกษบรวารของตนประมาณ ๕๐๐ รป ไดไปยงบพพาราม. พระศาสดาทรงสงพระ-อสตมหาสาวกไปยงบพพารามเหมอนกนโดยทานองนแหละ พระองคเอง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 371เสดจไปพระเชตวนกบพระอานนทเถระองคเดยวเทานน. แมพระอานนท-เถระกกระทาวตรแดพระศาสดาแลวถวายบงคมกราบทลวา ขาพระองคจะไปบพพาราม พระเจาขา. ตรสวา ไปเถดอานนท. พระอานนทเถระถวายบงคมพระศาสดาแลวไดไปในบพพารามนนทเดยว. พระศาสดาทรงคอยอยทพระเชตวนพระองคเดยวเทานน. กวนนน บรษท ๔ ประสงคจะฟงธรรมกถาของพระเถระเทานน. แมพระเจาโกศลมหาราชกแวดลอมไปดวยพลนกาย เสดจไปยงบพพารามเหมอนกน. ทานอนาถบณฑก-คฤหบดมอบาสก ๕๐๐ คนเปนบรวาร กไดไปเหมอนกน. ฝายมหา-อบาสกาวสาขา แวดลอมไปดวยหญง ๑,๐๐๐ คน ไดไปแลว . ในกรงสาวตถ ซงเปนทอยของตระกลทองอาจ ๕,๗๐๐,๐๐๐ ตระกล ชนทงหลายนอกจากเดกเฝาบาน ตางพากนถอจรณของหอมและดอกไมเปนตนไปยงบพพารามกนทงนน. และมนษยทกหมเหลา ในทคาวตหนง กงโยชนและโยชนหนง ในหมบานทประตเมองทง ๔ ไดถอจรณของหอมและดอกไมเปนตนไปยงบพพาราม. ทวทงวหารไดเปนเหมอนเกลอนกลาดไปดวยดอกไมทงหลาย. แมพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระกไดไปยงวหารยนอย ณ ทเปนเนนในบรเวณวหาร. ภกษทงหลายชวยกนปลาดอาสนะถวายพระเถระ. พระเถระนงบนอาสนะนน เมอพระเถระผอปฏฐากกระทาวตรแลว ใหโอวาทแกภกษสงฆ เขาไปยงคนธกฎ นงเขาสมาบต.ไดเวลาตามกาหนด ทานออกจากสมาบต ไปยงแมนาอจรวด ชาระเหงอไคลระงบความกระวนกระวาย แลวขนจากนาทางทาทลงนนแหละครองสบงจวรแลวยนหมสงฆาฏ. แมภกษสงฆกลงสรงนาพรอมกน ชาระเหงอไคลแลวกลบขนมาแวดลอมพระเถระ. แมภายในวหารกไดจดปลาด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 372ธรรมาสนไวสาหรบพระเถระ. บรษททง ๔ รโอกาสของตน ๆ จงนงเวนทางไว. พระสารบตรเถระแวดลอมดวยภกษประมาณ ๕๐๐ รป มายงธรรมสภา นงผนหนาไปทางทศตะวนออก จบพดวชนอนวจตร บนรตนบลลงกทยกเศวตฉตรขน ซงประดษฐานอยบนหวสงห [รป] . ครนนงแลวแลดบรษท คดวา บรษทนใหญเหลอเกน การแสดงธรรมเบดเตลดมประมาณนอย ไมสมควรแกบรษทน แสดงธรรมขอไหนจงจกสมควรหนอ เมอนกถงพระไตรปฎก จงไดเหนธรรมเทศนาวาดวยสงโยชนนครนกาหนดธรรมเทศนาอยางนแลว ประสงคจะแสดงขอนน จงเรยกภกษทงหลายวา อาวโส ภกขโว ดงน. คาวา ภกขโว ไมกลาววา อาวโส พระพทธเจาทรงใชเรยกภกษทงหลาย. กทานพระสารบตรนคดวา เราจกไมเรยกเหมอนพระทศพลเมอจะเรยกสาวก จงกลาววา อาวโส ภกขเว ดงน ดวยความเคารพในพระศาสดา. บทวา เอตทโวจ ความวา ทานพระสารบตรไดกลาวคาน คอบทธรรมเทศนาวา ดกอนอาวโสทงหลาย ขาพเจาจกแสดงบคคลผมสงโยชนภายใน และบคคลผมสงโยชนภายนอก ดงน. กทรตน-ปราสาทนน มเทพบตรเปนพระโสดาบนสงอยองคหนง พอพระพทธเจาหรอพระสาวกทงหลายเรมเทศนาเทานน เทพบตรองคนนกทราบวาเทศนานจกตน เทศนานจกลก เทศนานจกพาดพงฌาน เทศนานจกพาดพงวปสสนา เทศนานจกพาดพงมรรค เทศนานจกพาดพงผล เทศนานจกพาดพงถงพระนพพาน. แมในวนนน พอพระเถระเรมเทศนาเทานนเทพบตรองคนนกทราบไดวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระผเปนเจาของเรา เรมเทศนาโดยทานองใด ๆ กตาม เทศนานจกหยงลงถง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 373วปสสนา พระเถระจกกลาววปสสนาโดยมขทง ๖ เวลาจบเทศนา เทวดา พนโกฏจกบรรลพระอรหต สวนเทวดาและมนษยทเปนพระโสดาบนเปนตน กาหนดไมได เราจกถวายสาธการแดพระผเปนเจาของเราใหสมควรแกเทศนา จงใชเทวานภาพเปลงเสยงดง กลาวา สาธ สาธพระผเปนเจา ดงน . เมอเทวราชใหสาธการ เหลาเทวดาผสงสถตอยทปราสาท ๑,๐๐๐องคซงเปนบรวาร กพากนใหสาธการพรอมกนทงหมดทเดยว. ดวย เสยงสาธการของเทวดาเหลานน เหลาเทวดาทอยในบพพารามไดใหสาธการ. ดวยเสยงของเทวดาทอยในบพพารามเหลานน เหลาเทวดาทอยในพนทประมาณคาวตหนงไดใหสาธการ ตอจากนน เหลาเทวดาผอยในพนทกงโยชน. เหลาเทวดาผอยในพนทโยชนหนง เหลาเทวดาในจกรวาลหนง สองจกรวาล สามจกรวาล ฯลฯ รวมเปนเหลาเทวดาในหมนจกรวาล ไดใหสาธการโดยอบายน ดวยประการฉะน. ดวยเสยงสาธการของเทวดาเหลานน เหลานาคทอยในแผนดน และเหลาเทวดาทอยในอากาศไดใหสาธการ ตอจากนน เทวดาเมฆหมอก เทวดาเมฆรอนเทวดาเมฆหนาว เทวดาเมฆฝน มหาราชทง ๔ ชนจาตนหาราชกา ทาวสกกเทวราช ชนดาวดงส สยามเทวราช เทวดาชนยามา สนตสตเทวราชเทวดาชนดสต นมมานรดเทวราช เทวดาชนนมมานรด วสวตดเทวราชเทวดาชนวสวตด พรหมปารสชชา พรหมปโรหตา มหาพรหม พวกปรตตาภา พวกอปปมาณาภา พวกอาภสสรา พวกปรตตสภา พวกอปปมาณสภา พวกสภกณหา พวกเวหปผลา พวกอวหา พวกอตปปาพวกสทสสา พวกสทสส และเทวดาพวกอกนฏฐา รวมเทวดาทงปวง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 374ในททพอจะฟงเสยงได นอกจากพวกอสญญและพวกอรปาวจร ไดให สาธการ. ตอจากนน เหลามหาพรหมผเปนพระขณาสพราพงวา เสยงสาธการนดงจรงหนอ มาจากพนแผนดนจนถงชนอกนฏฐา นเรองอะไรกนหนอ คดวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ นงทรตนปราสาทของนางวสาขา ในบพพาราม เรมแสดงธรรมวาดวยสงโยชน แมพวกเรากควรจะเปนกายสกขในทนน จงไดพากนไปในทนน. บพพารามจงเตมไปดวยเทวดาทงหลาย. ทรอบๆ บพพารามคาวตหนง กงโยชน โยชนหนงขยายไปทวจกรวาล ดานขวางใตแผนดน จดขอบจกรวาล เนองแนนไปดวยเหลาเทวดาหมนจกรวาลมาประชมกน. เทวดา ๖๐ โกฏเบองบนไดยนเนรมตอตภาพใหละเอยด ในทเทาปลายเหลกแหลมจดลง. ครงนน ทานพระสารบตรราพงวา โกลาหลนใหจรงหนอ. นเรองอะไรกน ไดเหนเทวดาทอยในหมนจกรวาลมารวมกนอยในจกรวาลเดยว อนง เพราะพระพทธเจาทงหลายไมมความจาเปนเรองอธษฐานทรงเหนและใหไดยนเสยงโดยประมาณบรษทเทานน แตเหลาสาวกควรอธษฐาน ฉะนน พระเถระจงเขาสมาบต ออกจากสมาบตแลวจงอธฐานดวยมหคคคจตวา ขอบรษททวถงขอบจกรวาลทงหมดจงเหนเรา และเมอเราแสดงธรรมจงไดยนเสยง. จาเดมแตเวลาทพระเถระอธฐาน ผทนงอยขางเขาขวาพระเถระกตาม ทขอบปากจกรวาลกตาม ไมมเรองทจะตองพดวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระเปนเชนไร สง ตา ดา ขาวอยางไร. พระเถระไดปรากฏเฉพาะหนาของบรษททงหมดทนงอยทกทศเหมอนดวงจนทรทลอยอยกลางนภากาศ. แมเมอพระเถระกาลงแสดงธรรมอย เทวดาและมนษยทงหมด ทนงอยขางเขาขวาพระเถระกตาม ทขอบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 375ปากจกรวาลกตาม ตางไดฟงเสยงพรอมกนเลยทเดยว. ครนอธฐานแลว พระเถระจงเรมแสดงบคคลผมสงโยชนภายใน. บรรดาบทเหลานน บทวา อชฌตต ไดแก กามภพ. บทวาพหทธา ไดแก รปภพและอรปภพ. จรงอย สตวทงหลายมเวลาอยในกามภพนอย เปนสวนท ๔ ของกปเทานน เวลา ๓ สวนนอกน กามภพวางเปลา. สตวทงหลายมเวลาอยในรปภพมากกจรง ถงอยางนนเพราะสตวเหลานนมจตและปฏสนธในกามภพมาก ในรปภพและอรปภพนอย และภพใดมจตและปฏสนธมาก ภพนนยอมมอาลยบาง ปรารถนาบาง ราพงราพนบางมาก ภพใดมจตและปฏสนธนอย ภพนนกมอาลยปรารถนาหรอราพงราพนนอย ฉะนน กามภพจงชอวา ภายใน รปภพและอรปภพจงชอวา ภายนอก แล. ฉนทราคะในกามภพกลาวคอภายในชอวา สงโยชนภายใน. ฉนทราคะในรปภพและอรปภพกลาวคอภายนอกชอวา สงโยชนภายนอก. อกอยางหนง สงโยชน ๕ ทเปนไปในสวนเบองตา ชอวา สงโยชนภายใน. สงโยชน ๕ ทเปนไปในสวนเบองบน ชอวาสงโยชนภายนอก.ในขอนนมเนอความของคาดงตอไปน :- กามธาต ทานเรยกวา เบองตา เหลาสตวยอมเกยวของเรองตา ๆนน เพราะใหสาเรจการเกดในกามธาตนน ฉะนน จงชอวาเปนไปในสวนเบองตา. รปธาตและอรปธาต ทานเรยกวา เบองบน เหลาสตวยอมเกยวของในเบองบนนน เพราะใหสาเรจการเกดในรปธาตและอรป-ธาตนน ฉะนน จงชอวาเปนไปในสวนเบองบน. บคคลผประกอบดวยสงโยชนภายในมประเภทดงกลาวแลว ชอวาสงโยชนภายใน บคคล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 376ผประกอบดวยสงโยชนภายนอก ชอวาผมสงโยชนภายนอก ดวยประการ ฉะน. ทงสองนจะเปนชอของโลกยชนสวนมากทยงอาศยวฏฏะอย กหามได. แตทงสองนเปนชอของพระอรยสาวกชนโสดาบน สกทาคามและอนาคามเหลานนทกาหนดเปน ๒ พวก. เหมอนอยางวา ปาตะเคยนและปาสาละเปนตน ยอมไมไดชอวาเสา วาขอ วาเตา ยอมไดชอวาปาตะเคยน ปาสาละเทานน แตเมอใดคนใชขวานคมตดตนไมจากปานนแลวถากโกลนรป เปนเสาเปนตน ยอมไดชอวาเสา วาขอ วาเตาเมอนน ฉนใด ปถชนผมกเลสหนายงกาหนดตดภพไมได กฉนนนเหมอนกน ยงไมไดชอนน พระโสดาบนเปนตนเทานนทกาหนดตดภพไดทากเลสใหเบาบางดารงอยจงจะได. อนง เพอใหเนอความนแจมแจง พงทราบอปมาคอกลกววดงตอไปน. เรองมวา ชาวบานทาคอกลกวว ตอกหลกขางในหลายหลก ใชเชอกผกลกววแลวเขาไปผกไวทหลกเหลานน เมอเชอกไมพอ จงจบทหทงสองใหลกววทงหลายเขาคอก พนทภายนอกไมเพยงพอ จงตอกหลกไวขางนอกหลายหลก แลวทา (ผก) อยางนนเหมอนกน ทคอกนนลกววทผกไวขางในบางตวนอนขางนอก บางตวทผกไวขางนอกนอนขางใน บางตวทผกไวขางในนอนขางใน บางตวทผกไวขางนอกกนอนขางนอกนนเอง บางตวไมไดผกไว กเทยวอยขางในนนเอง บางตวไมไดผกไว เทยวออกขางนอกกม. บรรดาลกววเหลานน ลกววทผกไว ขางในนอนขางนอก เชอกทผกยาว. เพราะลกววตวนนถกความรอนเปนตนเบยดเบยน จงออกไปนอนรวมกบลกววทงหลายขางนอก. แมในลกววทผกไวขางนอกเขาไปนอนขางใน กนยนเหมอนกน. สวนลกวว

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 377ตวใดผกไวขางใน นอนขางในนนเอง เชอกทผกลกววตวนนสน. แมในลกววทผกไวขางนอก นอนขางนอก กนยนแหละ. ลกววทงสองพวกนนคงวนเวยนหลกอยในคอกนนเองตลอดวน. แตลกววตวใดไมไดผกไวขางใน ยอมเทยวอยในกลมลกววทงหลายในคอกนนเอง. ลกววตวทนอนน ถดงหปลอยเขาไปในกลมลกววทงหลาย กไมไปทอน คงเดนอยในกลมนนเอง. ลกววทไมไดผกไวขางนอกกตาม ทเทยวอยในคอกนนเองกตาม กมนยอยางนเหมอนกน. ในอปมานน พงทราบวา ภพ ๓ เหมอนคอกลกวว. อวชชาเหมอนหลกในคอกลกวว. สงโยชน ๑๐ เหมอนเชอกผกลกววทหลก.เหลาสตวทเกดในภพ ๓ เหมอนลกวว. พระโสดาบนและพระสกทาคามในรปภพและอรปภพ เหมอนลกววทผกไวขางใน นอนขางนอก. พระ-อรยบคคลเหลานนอยในรปภพและอรปภพนนกจรง ถงอยางนน สงโยชนกยงเขาไปพวพนทานเหลานนไวในกามาวจรภพ. แมปถชนในรปภพและอรปภพ กสงเคราะหเขาในกามาวจรภพนนเหมอนกน เพราะอรรถวายงละสงโยชนอะไรไมได. จรงอย แมปถชนนนอยในรปภพและอรปนนกจรง ถงอยางนน สงโยชนกยงเขาไปพวพนเขาไวในกามาวจรภพเหมอนกน. พระอนาคามในกามาวจรภพ เหมอนลกววทผกไวขางนอกนอนขางใน. ดวยวา พระอนาคามนน อยในกามาวจรภพกจรง ถงอยางนน สงโยชนกยงเขาไปพวพนทานไวในรปภพและอรปภพเหมอนกน. พระโสดาบนและพระสกทาคามในกามาวจรภพ เหมอนลกววทผกไวขางใน นอนขางใน. ดวยวา ทานเหลานนอยในกามาวจรภพเองบางสงโยชนเขาไปพวพนทานไวในกามาวจรภพบาง. พระอนาคามในรปภพ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 378และอรปภพ เหมอนลกววทผกไวขางนอก นอนขางนอก ดวยวา ทานอยในรปภพและอรปภพนนเองบาง สงโยชนเขาไปพวพนทานไวในรป-ภพและอรปภพบาง. พระขณาสพในกามาวจรภพ เหมอนลกววทไมไดผกไวขางใน ทองเทยวอยขางใน. พระขณาสพในรปภพและอรปภพเหมอนลกววทไมไดผกไวขางนอก เทยวอยขางนอก. กบรรดาสงโยชนทงหลาย สงโยชน ๓ เหลาน คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพต-ปรามาส ไมหามบคคลผกาลงไปไมได ผไปแลวกนากลบมาไมได. แตสงโยชน ๒ เหลาน คอ กามฉนทะ ยาบาท อนบคคลไมขมไวดวยสมาบต หรอไมถอนออกดวยมรรค ยอมไมอาจเพอใหเกดในรปภพและอรปภพได. บรษวางถงรตนะ ๒ ถงไวขางตว แบงรตนะ ๗ ประการใหแกบรษททมาหาเตมคนละ ๒ มอ ครนใหรตนะถงแรกอยางนแลว แมถงท ๒ กใหอยางนนเหมอนกน แมฉนใด พระสารบตรเถระกฉนนนเหมอนกน ตงบท ๒ บทเหลานวา อชฌตตส โยชน จ อาวโส ปคคลเทเสสสาม พหทธาส โยชนจ ดกอนผมอายทงหลาย ขาพเจาจกแสดงบคคลผมสงโยชนภายใน และบคคลผมสงโยชนภายนอก ดงน เปนหวขอไวกอน บดน เพอจะแสดงรายละเอยดแกบรษท ๘ เหลา จงเรมกถาอยางพสดารนวา กตโม จาวโส ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลผมสงโยชนภายในเปนอยางไร ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา อธ แปลวา ในศาสนาน. บทวา สลวาโหต ความวา เปนผสมบรณดวยจตปารสทธศล. พระสธรรมเถระผอยทปวหารกลาววา พระเถระยกจตปารสทธศลขนแสดงดวยคาเพยงเทาน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 379แลวแสดงเชฏฐกศลในบาลประเทศนนอยางพสดาร ดวยบทนวา ปาฏ-โมกขส วรส วโต สารวมโดยปาตโมกขสงวร ดวยประการฉะน. ฝายพระจฬนาคเถระผทรงพระไตรปฎก อนเตวาสกของพระสธรรมเถระกลาววา พระสารบตรเถระกลาวถงปาตโมกขสงวร แมดวยบททงสองเพราะปาตโมกขสงวรนนแหละเปนศล สวน ๓ อยางนอกน ยอมมฐานะทเรยกไดวา ศล ดงน . เมอไมคลอยตาม ทานยงกลาวยงขนไปวา เพยงรกษาทวาร ๖ เทานน กชอวา อนทรยสงวร เพยงใหปจจยเกดขนโดยธรรมโดยสมาเสมอ กชอวา อาชวปารสทธศล เพยงพจารณาปจจยทไดมาวา นมประโยชน ดงนแลวบรโภค กชอวา ปจจยสนนสสตศล แตปาตโมกขสงวรเปนศลโดยตรง ภกษผมปฏโมกขสงวรแตก ไมควรจะกลาววา จกรกษาขอทเหลอไวได เหมอนคนศรษะขาด กไมควรกลาววาจกรกษามอเทาไวไดฉะนน สวนภกษผมปาตโมกขสงวรไมดางพรอยยอมสามารถรกษาขอทเหลอใหเปนปกตไดอก เหมอนคนศรษะยงไมขาดยอมรกษาชวตไวไดฉะนน พระสารบตรเถระจงแสดงปาตโมกขสงวรดวยบทวา สลวา เมอจะใหปาฏโมกขสงวรนนพสดาร จงกลาววาปาฏโมกขส วรส วโต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปาฏโมกขส วรส วโต ความวา ผประ-กอบดวยความสารวมในพระปาตโมกข. บทวา อาจารโคจรสมปนโนความวา ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร. บทวา อณมตเตส แปลวาประมาณนอย. บทวา วชเชส ไดแกในอกศลธรรมทงหลาย. บทวาภยทสสาว แปลวา เหนเปนภย. บทวา สมาทาย แปลวา ถอเอาโดยชอบ. บทวา สกขต สกขาปเทส ความวา สมาทานศกษาสกขาบท นน ๆ. อกอยางหนง บทวา สมาทาย สกขต สกขาปเทส ความวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 380บรรดาสกขาบททงหลาย คอบรรดาสวนแหงสกขาบททงหลาย สกขาบท ขอใดขอหนง ซงเปนไปทางกายกตาม ทางวาจากตาม ทควรศกษาถอเอาสกขาบทนน ๆ ทงหมดโดยชอบศกษา. ในเรองนมความยอ ดงน .กบททงหลายมปาฏโมกขสงวรเปนตน เหลานทงหมด กลาวไวอยางพสดารแลวในคมภรวสทธมรรค และจตปารสทธศล กแสดงแยกแยะไวแลวโดยอาการทงปวง. บทวา อตร เทวนกาย ความวา หมเทพจาพวกใดจาพวกหนงในบรรดาหมเทพชนกามาพจร ๖. บทวา อาคาม โหต ความวา เปนผมาเกดในเบองตา. บทวา อาคนตา อตถตต ความวา เปนผมาสความเปนอยางน คอความเปนขนธของมนษยนแหละ. พระเถระแสดงวา เปนผเกดในภพนน หรอเกดในภพสงขนไป กหามได ยอมเปนผมาเกดในภพเบองตาอกนงเอง. ดวยองคน ทานกลาวถงมรรคเบองตาทง ๒ และผลทง ๒ ของภกษทเจรญธาตกมมฏฐาน. ผเปนสกขวปสสก. บทวาอตร สนค เจโตวมตต ความวา จตตถฌานสมาบตอยางใดอยางหนงในสมาบต ๘. ดวยวา จตตถฌานสมาบตนน เรยกวา สงบ เพราะกเลส ทเปนขาศกสงบ และเรยกวา เจโตวมตต เพราะใจพนจากกเลสเหลานนนนแล. บทวา อตร เทวนกาย ไดแกเทพนกายจาพวกใดจาพวกหนงในเทพนกายชนสททวาส ๕. บทวา อนาคนตา อตถตต ความวาไมมาสความเปนปญจขนธนอก. พระเถระแสดงวา ไมเกดขนภพเบองตาจะเกดในภพสงขนไปเทานน หรอปรนพพานในภพนนเอง. ดวยองคนทานกลาวถงมรรค ๓ และผล ๓ ของภกษผประกอบการบาเพญสมาธ. บทวา กามาน เย นพพทาย ไดแก เพอตองการหนาย คอเบอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 381กามทงสอง. บทวา วราคาย ไดแก เพอตองการคลายกาหนด. บทวา นโรธาย ไดแก เพอตองการทาใหเปนไปไมได. บทวา ปฏปนโน โหตไดแก เปนผบาเพญขอปฏบต. ดวยคาเพยงเทาน ยอมเปนอนพระเถระกลาวอนาคามมรรควปสสนา เพอตองการใหความกาหนดทเปนไปในกามคณ ๕ ของพระโสดาบนและของพระสกทาคามสนไป. บทวาภวาน เยว ไดแก ซงภพ ๓. ดวยบทน ยอมเปนอนพระเถระกลาวอรหตมรรควปสสนา เพอตองการใหความกาหนดในภพของพระอนาคามสนไป. ดวยบทวา โส ตณหกขยาย ปฏปนโน โหต เธอเปนผปฏบตเพอความสนตณหา แมน เปนอนพระเถระกลาวอนาคามมรรควปสสนาเพอทาใหตณหาทเปนไปในกามคณ ๕ ของพระโสดาบนและพระสกทาคามนนแลสนไป. ดวยบทวา โส โลภกขยาย เธอเปนผปฏบตเพอความสนโลภะ แมน เปนอนพระเถระกลาวอรหตมรรควปสสนา เพอตองการใหความโลภในภพของพระอนาคามสนไป. บทวา อญตรเทวนกาย ไดแก เทพนกายจาพวกใดจาพวกหนง ในชนสทธาวาสทงหลายนนแหละ. บทวา อนาคนตา อตถตต ความวา ไมมาสความเปนขนธปญจกน. เปนผไมเกดในภพเบองตา เปนผเกดในภพสงขนไปเทานน หรอปรนพพานในภพนนเอง. พระเถระกลาวมรรคและผล ๒เบองตา ของภกษผเจรญธาตกมมฏฐาน ผสกขวปสสก ดวยองคแรกกลาวมรรคและผล ๓ ของภกษผประกอบการบาเพญสมาธ ดวยองคท ๒ดวยประการฉะน. ดวยบทวา โส กามาน เธอเปนผปฏบตเพอดบเสยซงกามทงหลายน พระเถระกลาวอนาคามมรรควปสสนาเบองสง เพอใหความกาหนดท

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 382เปนไปในกามคณ ๕ ของพระโสดาบนและพระสกทาคามทงหลายสนไป.ดวยบทวา โส ภวาย เยว เธอเปนผปฏบตเพอตดเสยซงภพทงหลายนนเทยว น พระเถระกลาวอรหตมรรควปสสนาเบองสง เพอตองการใหความกาหนดในภพของพระอนาคามสนไป. ดวยบทวา โส ตณหก-ขยาย เธอเปนผปฏบตเพอความสนตณหา น พระเถระกลาวอนาคามมรรควปสสนาเบองสง เพอใหตณหาทเปนไปในกามคณ ๕ของพระโสดาบนและพระสกทาคามทงหลายสนไป. ดวยบทวา โสโลภกขยาย เธอเปนผปฏบตเพอความสนโลภะ น พระเถระกลาวอรหตมรรควปสสนาเบองสง เพอใหโลภะของพระอนาคามสนไป. พระ-เถระกลาววปสสนา ดวยหวขอทง ๖ เทศนาไปตามลาดบอนสนธอยางนดวยประการฉะน. เวลาจบเทศนา เทวดาพนโกฏ บรรลพระอรหต.และทเปนพระโสดาบนเปนตน นบไมถวน. เมอตรสมหาสมยสตรกดมงคลสตรกด จฬราหโลวาทสตร เทวดาพนโกฏบรรลพระอรหต เหมอนในสมาคมน. เทวดาและมนษยทเปนพระโสดาบนเปนตน นบไมถวน. บทวา สมจตตา เทวตา ความวา เทวดาทงหลาย ชอวาเหลาสมจตตา เพราะความทมจตละเอยดเสมอกน . ดวยวา เทวดาเหลานนทงหมด เนรมตอตภาพของตนใหละเอยดคลายจต เหตนน จงชอวาสมจตตา. ชอวา สมจตตา ดวยเหตอน ๆ กม. พระเถระกลาวสมาบตกอน แตมไดกลาวถงกาลงของสมาบต เทวดาทงปวงไดมความคดเปนอยางเดยวกนวา พวกเราจกอญเชญพระทศพลใหตรสกาลงของสมาบตเหตนน จงชอวา สมจตตา. เหตอยางหนง พระเถระกลาวทงสมาบต ทงกาลงของสมาบต โดยปรยายหนง. เทวดาทงหลายตรวจดวา ใครบาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 383หนอมาสมาคมน ใครไมมา ทราบวา พระตถาคตไมเสดจมา ทงหมดไดมความคดเปนอยางเดยวกนวา พวกเราจกอญเชญพระตถาคต ทาบรษทใหบรบรณ เหตนบางจงชอวา สมจตตา. เหตอกอยางหนง เทวดาทงหลายทงปวงทเดยว ไดมความคดเปนอยางเดยวกนวา ใคร ๆ ในอนาคตไมวาจะเปนภกษ ภกษณกตาม เทวดา มนษยกตาม จะไมเคารพเพราะคดวาเทศนาเรองน เปนสาวกภาษต (ไมใชพทธภาษต) พวกเราจกอญเชญพระสมมาสมพทธเจา ทาเทศนาเรองนใหเปนสพพญภาษต เทศนาเรองนจกเปนทตงแหงความเคารพในอนาคตดวยอาการอยางน เหตนบางจงชอวา สมจตตา. เหตอกอยางหนง เทวดาเหลานนทงหมดเปนผไดสมาบตอยางเดยวกนบาง ไดอารมณอยางเดยวกนบาง เหตนนจงชอวา สมจตตา อยางนกม. บทวา หฏา ไดแก ยนด รนเรง บนเทงใจ. บทวา สาธ เปนนบาต ในอรรถวา วงวอน. บทวา อนกมป อปาทาย ความวา อาศยความอนเคราะห กรณาเอนดพระเถระ. ความจรงในฐานะแมน ไมมกจทจะตองอนเคราะหพระเถระ. ในวนทพระศาสดากาลงตรสเวทนากมมฏ-ฐาน แกทฆนขปรพาชกผเปนหลาน ทประตถาสกรขาตะ พระเถระยนถอกานตาลถวายงานพดพระศาสดาอย ไดสาเรจสาวกบารมญาณ โดยไมตองชแจง เหมอนคนบรโภคโภชนะทเขาคดไวเพอผอน บรรเทาความหวและเหมอนคนเอาเครองประดบทเขาจดไวเพอผอน มาสวมศรษะตนในวนนนแหละ ชอวาพระผมพระภาคเจาทรงอนเคราะหแลว. เทวดาทงหลายทลวงวอนพระผมพระภาคเจาวา ขอพระผมพระภาคเจาโปรดเสดจไปอนเคราะหเหลาเทวดาและมนษยทเหลอ ซงอย ณ ทนน. บทวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 384พลวา ปรโส ความวา คนกาลงนอยไมสามารถจะคแขนเขาหรอเหยยด แขนออกไดฉบพลน คนมกาลงเทานนสามารถ เหตนน ทานจงกลาวดงน.บทวา สมมเข ปาตรโหส ความวา ไดปรากฏในทพรอมหนา คอตอหนาทเดยว. บทวา ภควา เอตทโวจ ความวา พระผมพระภาคเจาไดตรสคานคอเหตทพระองคเสดจมา โดยนยวา อธ สารปตต เปนตน. เลากนมาวาพระผมพระภาคเจาไดมพระดารอยางนวา ถาคนพาลอกตญบางคนไมวาเปนภกษ ภกษณกตาม เปนอบาสก อบาสกากตาม จะพงคดอยางนวา พระสารบตรเถระไดบรษทมากมายเหลอเกน พระสมมา-สมพทธเจาไมอาจจะทรงอดกลนเรองอยางนได จงเสดจมาทรงตงบรษทดวยความรษยา ผนนคดประทษรายเรา ดงน จะพงบงเกดในอบาย.พระผมพระภาคเจาเมอตรสถงเหตทพระองคเสดจมา ไดตรสพระพทธ-ดารสวา อธ สารปตต เปนตน. ครนตรสถงเหตทพระองคเสดจมาอยางนแลว บดนเพอจะตรสกาลงแหงสมาบต จงตรสพระพทธดารสวาตา โข ปน สารปตต เทวตา ทสป หตวา เปนตน. ในบาลประเทศนน ควรจะนาเนอความมา ดวยอานาจยศบาง ดวยอานาจสมาบตบาง. จะกลาวดวยอานาจยศกอน เทวดาพวกเปนใหญมาก ไดยนอยในทแหงละ ๑๐ องค เทวดาพวกเปนใหญนอยกวาพวกนน ไดยนอยในทแหงละ ๒๐ องค. เทวดาพวกเปนใหนอยกวาพวกนน ฯลฯ ไดยนอยในทแหงละ ๖๐ องค. สวนดวยอานาจสมาบต พงทราบ ดงน เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตชนประณต เทวดาเหลานน ไดยนอยในทแหงละ๖๐ องค. เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตตากวานน เทวดาเหลานน ไดยน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 385อยในทแหงละ ๕๐ องค. เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตตากวานน ฯลฯเทวดาเทานน ไดยนอยในทแหงละ ๑๐ องค. อกอยางหนง เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตขนตา เทวดาเหลานน ไดยนอยในทแหงละ ๑๐ องคเทวดาเหลาใดเจรญ สมาบตประณตกวานน เทวดาเหลานนไดยนอยในทแหงละ ๒๐ องค เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตประณตกวานน ฯลฯ เทวดาเหลานน ไดยนอยในทแหงละ ๖๐ องค. บทวา อารคคโกฏนตทนมตเต แปลวา ในทวางพอจดปลายเขมลงได. บทวา น จ อม พยาพาเธนต ความวา ถงยนอยในทแคบอยางน กไมเบยดกน ไมสกน ไมกดกน ไมดนกนเลย มไดมเหตทจะตองพดวา มอทานบบเรา เทาทานเบยดเรา ทานยนเหยยบเราดงน. บทวา ตตถ นน ไดแก ในภพนนเปนแน. บทวา ตถา จตตภาวต ความวา จตอนเทวดาเหลานนอบรมดวยอาการนน. บทวา เยนตา เทวตา ความวา จตทเทวดาอบรมดวยอาการนน จงเปนเหตใหเทวดาเหลานนแมมจานวน ๑๐ ฯลฯ กยนอยไดและไมเบยดกนและกน. บทวาอเธว โข ไดแก ในศาสนา หรอในมนษยโลก. เปนสตตมวภตต.ความวา ในศาสนานแหละ. ในมนษยโลกนแหละ. จรงอย จตอนเทวดาเหลานนอบรมแลว ในมนษยโลกนแหละ และในศาสนานแหละ ซงเปนเหตทเทวดาเหลานนบงเกดในรปภพทมอย กแลเทวดาเหลานนมาจากรปภพนนแลว เนรมตอตภาพละเอยดยนอยอยางน. บรรดาเทวดาเหลานน แมเทวดาททามรรคและผล ๓ ใหบงเกดในศาสนาของพระ-กสสปทศพลจะมอยกจรง ถงอยางนน พระผมพระภาคเจาทรงทาวาพระสพพญพทธเจาทงหลาย มอนสนธตามตอเนองอยางเดยวกน ศาสนา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 386คาสอนอยางเดยวกน เมอทรงทาศาสนาของพระพทธเจาองคอน ๆ เปน พระพทธศาสนานแล จงตรสวา อเธว โข สารปตต ดงน พระตถาคตตรสกาลงแหงสมาบต ดวยพระพทธดารสเพยงเทาน . บดน เมอจะตรสอนสาสนตามระบบ ปรารภพระสารบตรเถระจงตรสวา ตสมาตห สารปตต ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ตสมาความวา เพราะเหตทเทวดาเหลานนทาสมาบตทมอยในภพนแหละใหบงเกดแลวจงไดบงเกดในภพทมอย. บทวา สนตนทรยา แปลวามอนทรยสงบ เพราะอนทรยทง ๕ สงบ เยน ประณต. บทวาสนตมานสา แปลวา มใจสงบ เพราะใจสงบ เยน ประณต. บทวาสนต เยวปหาร อปหรสสาม ความวา พวกเราจกเสนอความนบถอบชาดวยกายและใจ ซงเปนความนบถอบชาอนสงบ เยน ประณต ทเดยว.บทวา สพรหมจารส ไดแกในสหธรรมกทงหลายผประพฤตธรรมชนสงทเสมอกน มเปนผมอเทศอนเดยวกนเปนตน. ดวยพระพทธดารสนวาเอวห เต สารปตต สกขตพพ ดงน พระผมพระภาคเจาไดทรงทาเทศนาใหเปนภาษตของพระสพพญพทธะโดยฐานเพยงเทาน. บทวาบทวา อนสส แปลวา เสย เสยหาย. บทวา เย อม ธมมปรยายนาสโสส ความวา พวกนกบวชผนบถอลทธอน อาศยทฏฐของตนทลามก เปลาสาระ ไรประโยชน ไมไดฟงธรรมเทศนาน เหนปานน พระผมพระภาคเจาทรงจบเทศนาคามอนสนธ ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 387 สตรท ๖ วาดวยกามราคะและทฏฐราคะเปนเหตใหววาทกน [๒๘๒] ๓๖. สมยหนง ทานพระมหากจจานะอยทฝงแมนากททมทหะ ใกลพระนครวรณา ครงนนแล พราหมณอารามทณฑะไดเขาไปหาทานพระมหากจานะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหากจจานะครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามวา ดกอนทานกจจานะ อะไรหนอเปนเหตเปนปจจย เครองใหกษตรยกบกษตรย พราหมณกบพราหมณ คฤหบดกบคฤหบด ววาทกน ทานมหากจจานะตอบวา ดกอนพราหมณ เพราะเหตเวยนเขาไปหากามราคะ ตกอยในอานาจกามราคะ กาหนดยนดในกาม-ราคะ ถกกามราคะกลมรม และถกกามราคะทวมทบ แมกษตรยกบกษตรยพราหมณกบพราหมณ คฤหบดกบคฤหบด กววาทกน. อา. ดกอนกจจานะ กอะไรเปนเหต เปนปจจย เครองใหสมณะกบสมณะววาทกน . มหา. ดกอนพราหมณ เพราะเหตเขาไปหาทฏฐราคะ ตกอยในอานาจทฏฐราคะ กาหนดยนดในทฏฐราคะ ถกทฏฐราคะกลมรม และถกทฏฐราคะทวมทบ แมสมณะกบสมณะกววาทกน. อา. ดกอนกจจานะ กในโลก ยงมใครบางไหม ทกาวลวงการเวยนเขาไปหากามราคะ การตกอยในอานาจกามราคะ การกาหนดยนดในกามราคะ การถกกามราคะกลมรม และการถกกามราคะทวมทบน และกาวลวงการเวยนเขาไปหาทฏฐราคะ การตกอยในอานาจทฏฐราคะการถกทฏฐราคะกลมรม และการถกทฏฐราคะทวมทบนเสยได.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 388 มหา. ดกอนพราหมณ ในโลก มทานทกาวลวงการเวยนเขาไป หากามราคะ การตกอยในอานาจกามราคะ การกาหนดยนดในกามราคะการถกกามราคะกลมรม และการถกกามราคะทวมทบนเสยได และกาวลวงความเวยนเขาไปหาทฏฐราคะ การตกอยในอานาจทฏฐราคะ การกาหนดยนดในทฏฐราคะ การถกทฏฐราคะกลมรม และการถกทฏฐราคะทวมทบน. อา. ดกอนกจจานะ ใครในโลกเปนผกาวลวงการเวยนเขาไปหากามราคะ. . . และการถกทฏฐราคะทวมทบน. มหา. ดกอนพราหมณ ในชนบทดานทศบรพา มพระนครชอวาสาวตถ ณ พระนครสาวตถนนทกวนน พระผมพระภาคอรหนตสมมา-สมพทธเจาพระองคนนกาลงประทบอย ดกอนพราหมณ กพระผม-พระภาคเจาพระองคนน ทรงกาวลวงการเวยนเขาไปหากามราคะ. . . .และการถกทฏฐราคะทวมทบนดวย. เมอทานพระมหากจจานะตอบอยางนแลว พราหมณอารามทณฑะลกจากทนง หมผาเฉวยงบาขางหนงแลว คกมณฑลเขาขวาลงบนแผนดนประนมอญชลไปทางทพระผมพระภาคเจาประทบอยแลวเปลงอทาน ๓ ครงวา ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนนขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ผกาวลวงการเวยนเขาไปหากามราคะ การตกอยในอานาจกามราคะ การกาหนดยนดในกามราคะ การถกกามราคะกลมรม และการถกกามราคะทวมทบนแลว กบทงไดกาวลวงการเวยนเขาไปหาทฏฐราคะ การตกอยในอานาจ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 389ทฏฐราคะ การกาหนดยนดในทฏฐราคะ การถกทฏฐราคะกลมรม และการถกทฏฐราคะทวมทบนดวย ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทาน แจมแจงนก ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทานแจมแจงนก ทานกจจานะประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวาคนมจกษจกเหนรปฉะนน ขาแตทานกจจานะ ขาพเจาน ขอถงพระ-โคดมผเจรญพระองคนน กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะขอทานกจจานะจงจาขาพเจาวาเปนอบาสก ผถงสรณะตลอดชวต จาเดมตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปร๑ณาย วหรต ความวา เมองมชอวาปรณา ทานพระมหากจตานะเขาไปอาศยเมองนนอย. บทวา กาม๒ราควนเวสวนพนธ-ปลเคธปรยฏานชฌฌสานเหต เพราะเวยนเขาไปหากามราคะเปนเหต ตกอยในอานาจกามราคะเปนเหต มความกาหนดยนดในกามราคะเปนเหต เพราะกามราคะกลมรมอยเปนเหต และทวมทบอยเพราะกามราคะเปนเหต. มคาอธบายดงน เพราะกามราคะทเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕นน ยดไวเปนตนเปนเหต เพราะถกกามราคะพวพน ผกพนไวเพราะละโมบ คอตะกรามเพราะกามราคะนนแหละ ซงเปนเหมอนหลมใหญเพราะกลมรมอยเพราะกามราคะนนแหละ คอถกกามราคะจบไว และเพราะ

๑. บาลเปน วรณาย วหรต. ๒. ม. กามราคาภนเวส.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 390จดจอเพราะกามราคะ คอถกกามราคะกลนสาเรจเสรจสนยดไว. แมในบทวา ทฏราค เปนตน กนยนแหละ. แตในบทวา ทฏ ราโค น บณฑตพงทราบวา ไดแกราคะทเกดขนเพราะอาศยทฏฐ ๖๒. บทวา ปรตถเมส ชนปเทส ความวา จากททพระเถระอยไปทางทศตะวนออก มสาวตถชนบท. พระเถระเมอนง กนงหนหนาไปทางทศนน ฉะนน ทานจงกลาวอยางน. บทวา อทาน อทาเนสแปลวา เปลงอทาน. เหมอนอยางวา นามน ไมอาจขงเครองตวงไดไหลลนไป เขาเรยกวา ลนเหลอ และนาทไมอาจขงเหมองนาไดไหลลนไปนน เขาเรยกวา นาหลาก ฉนใด คาทเกดแตปตกฉนนนเหมอนกนขงหทยไมได คอเกบไวขางในไมอย กลนออกขางนอกนน ทานเรยกวา อทาน อธบายวา พราหมณอารามทณฑะ เปลงคาทเกดแตปตเหนปานน. จบอรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๗

วาดวยชอวาเปนบณฑตและเปนเถระ มใชเพราะเปนคนแก

[๒๘๓] ๓๗. สมยหนง ทานพระมหากจจานะอยทปาคนทาวนใกลเมองมธรา ครงนนแล พราหมณกณฑรายนะเขาไปหาทานพระมหา-กจจานะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหากจจานะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามวา ดกอนทานกจจานะ ขาพเจาไดฟงมาวา ทานสมณะกจจานะ หาอภวาท ลกขนตอนรบพวกพราหมณ ทชราแกเฒาลวงกาล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 391ผานวย หรอเชอเชญดวยอาสนะไม ดกอนทานกจจานะ ขาวทไดฟงมา นนจรงแท เพราะทานกจจานะหาอภวาท ลกขนตอนรบพวกพราหมณทชราแกเฒาลวงกาลผานวย หรอเชอเชญดวยอาสนะไม ดกอนกจจานะการกระทาเชนนนนเปนการไมสมควรแท. ทานพระมหากจจานะตอบวา ดกอนพราหมณ ภมคนแกและภมเดก ทพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาผทรงรทรงเหนพระองค นนตรสไวมอย ดกอนพราหมณ ถงแมจะเปนคนแกมอาย ๘๐ ป ๙๐ ปหรอ ๑๐๐ ป แตกาเนดกด แตเขายงบรโภคกาม อยในทามกลางกามถกความเรารอนเพราะกามแผดเผา ถกกามวตกเคยวกนอย ยงเปนผขวนขวายเพอแสวงหากาม เขากยอมถงการนบวาเปนพาล ไมใชเถระโดยแท ดกอนพราหมณ ถงแมวาจะเปนเดกยงเปนหนม มผมดาสนทประกอบดวยความเปนหนมอนเจรญ ยงตงอยในปฐมวย แตเขาไมบรโภคกาม ไมอยในทามกลางกาม ไมถกความเรารอนเพราะกามแผดเผาไมถกกามวตกเคยวกน ไมขวนขวายเพอแสวงหากาม เขากยอมถงการนบวาเปนบณฑต เปนเถระแนแททเดยวแล. ทราบวา เมอทานพระมหากจจานะกลาวอยางนแลว พราหมณกณฑรายนะไดลกจากทนงแลวหมผาเฉวยงบาขางหนง ไหวเทาของภกษทหนมดวยเศยรเกลา กลาววา พระผเปนเจาแก ตงอยแลวในภมคนแกเรายงเดก ตงอยในภมเดก ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทานแจมแจงนก ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทานแจมแจงนก ทานพระกจจานะประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 392คนมจกษจกเหนรปฉะนน ขาแตทานกจจานะ ขาพเจาน ขอถงพระโคดมผเจรญพระองคนน กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆเปนสรณะ ขอทานพระกจจานะจงจาขาพเจาวาเปนอบาสก ผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนน เปนตนไป. จบสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา คนทาวเน ไดแก ณ ปาซงมชออยางน. บทวา อปสงกมความวา กณฑรายนพราหมณไดทราบขาวเลากนมาวา พระมหากจจานะ-เถระเหนคนคราวพอของตนกตาม คราวปกตาม คราวทวดกตาม ไมกราบไหวไมลกตอนรบ ไมเชอเชญใหนง ดงน คดวา ไมมใครสามารถแกเรองเพยงเทานใหสาเรจได เราจกเขาไปขมทาน ดงน รบประทานอาหารเขาแลว เขาไปหาทานพระมหากจจานะถงทอย. บทวา ชณเณไดแก ผคราคราเพราะชรา. บทวา วฑเฒ ไดแก ผเจรญโดยวย.บทวา มหลลเก ไดแก ผแกโดยชาต (เกดมานาน). บทวา อทธคเต ไดแก ผผานเวลายาวนาน. บทวา วโยยอนปปตเต ไดแก ผอยถงปจฉมวย. บทวา ตยท โภ กจจาน ตเถว ความวา ทานกจจานะผเจรญขอใดทพวกขาพเจาไดฟงมาอยางชดเจน ขอนนกสมกบเรองทขาพเจาไดเหนน ทาไมถงเปนอยางนน ไมเปนอยางอน คาวา น ห ภว กจจาโน พราหมเณ น กณฑรายนพราหมณกลาวหมายถงตนเอง.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 393นยวา ขอนนมอธบายดงนวา ทานกจจานะผเจรญเหนพวกเราผเปนคนแกขนาดน กไมมแมเพยงการกราบไหว แมเพยงการลกตอนรบแตเพยงการเชอเชญใหทนง. บทวา น สมปนนเมว แปลวา ไมเหมาะเลย คอไมสมควรทเดยว. พระเถระฟงคาของพราหมณแลว คดวาพราหมณนไมรจกคนแก ไมรจกเดก จาเราจกบอกคนแกและเดกแกเขาดงน เมอจะขยายเทศนา จงกลาวคาวา อตถ พราหมณ เปนตน . บรรดาบทเหลานน บทวา ชานตา ไดแก ผรนยทงปวง. บทวาปสสตา ไดแก ผเหนนยนนนนแหละ เหมอนเหนผลมะขามปอมทวางไวในมอ. บทวา วฑฒภม ไดแก เหตททาใหเปนคนแก. บทวาทหรภม ไดแก เหตททาใหเปนเดก. บทวา อสตโก ไดแก มวย๘๐ ป. บทวา กาเม ปรภชต ความวา ยงตองการบรโภคกามทง๒ คอ วตถกาม และกเลสกาม. บทวา กามมชณาวสต ความวายงอยคอครองกามทง ๒ อยาง เหมอนเจาของเรอนอยครองเรอน. บทวากามปรเยสนาย อสสโก ความวา ยงขวนขวายเพอแสวงหากามทง ๒อยาง. บทวา โส พาโล น เถโรเตวว สงข คจฉต ความวาบคคลนนไมนบวาเปนเถระ นบวาเปนเดก คอคนปญญาออนโดยแทสมจรงดงทตรสไววา น เตน จ เถโร โหต เยนสส ปลต สโร ปรปกโก วโย ตสส โมฆชณโณต วจจต บคคลจะเปนเถระ เพราะเหตทมผมหงอกบน ศรษะกหามได ผนนมวยหงอมแลว เรยกวา คนแกเปลา.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 394 บทวา ทหโร แปลวา เดกรน. บทวา ยวา ไดแก ประกอบดวยความเปนหนม. บทวา สสกาฬเกโส แปลวา มผมดาสนท บทวา ภเทรน โยพพเนน สมนนาคโต ความวา บคคลชอวาเปนคนหนม เพราะประกอบดวยความเปนหนมใด ทานแสดงความเปนหนมนนวา ภทรก กาลงเจรญ. บทวา ปฐเมน วยสา ความวา อาย๓๓ ป ชอวาปฐมวย ประกอบดวยปฐมวยนน. บทวา ปณฑโตเถโรเตวว สงข คจฉต ความวา บคคลนน คอเหนปานน นบวาเปนบณฑตดวย เปนเถระดวยแล. สมจรงดงทตรสไว ยมห สจจจ ธมโม จ อหสา ส ยโม ทโม สเว วนตมโล ธโร โส เถโรต ปวจจต ผใดมสจจะ เทยงธรรม ไมเบยดเบยน สารวม ฝกฝน ผนนแหละเปนผคายกเลสดจธลแลว เปน ปราชญ เราเรยกวาเถระ จบอรรถกถาสตรท ๗

สตรท ๘

วาดวยเหตเปนไปและไมเปนไปเพอประโยชนเกอกลแกชน

เปนอนมาก

[๒๘๔] ๓๘. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด พวกโจรมกาลงสมยนน พระเจาแผนดนยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมยเชนนน พระเจาแผนดนยอมไมสะดวกทจะเสดจผานไป. เสดจออกไป

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 395หรอจะออกคาสงไปยงชนบทชายแดน ในสมยเชนนน แมพวกพราหมณและคฤหบดกไมสะดวกทจะผานไป จะออกไป หรอเพอตรวจตราการงานภายนอก ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน สมยใด พวกภกษเลวทรามมกาลง สมยนน พวกภกษทมศลเปนทรกยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมยเชนนน ภกษพวกทมศลเปนทรก เปนผนงเงยบทเดยว นงในทามกลางสงฆ หรอคบชนบทชายแดน ขอนยอมเปนไปเพอมใชประโยชนของชนมาก เพอมใชสขของชนมาก เพอความฉบหายเพอมใชประโยชนแกชนเปนอนมาก เพอทกขแกเทวดาและมนษยทงหลายดกอนภกษทงหลาย สมยใด พระเจาแผนดนมกาลง สมยนน พวกโจรยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมยเชนนน พระเจาแผนดนยอมสะดวกทจะเสดจผานไป เสดจออกไป หรอทจะออกคาสงไปยงชนบทชายแดน ในสมยเชนนน แมพวกพราหมณและคฤหบดยอมสะดวกทจะไป ออกไป หรอตรวจการงานภายนอก ดกอนภกษทงหลายฉนนนเหมอนกน สมยใด พวกภกษทมศลเปนทรก. มกาลง สมยนนพวกภกษทเลวทราม ยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมยเชนนนพวกภกษทเลวทราม เปนผนงเงยบทเดยว นงในทามกลางสงฆ หรอออกไปทางใดทางหนง ดกอนภกษทงหลาย ขอนยอมเปนไปเพอประโยชนของชนมาก เพอสขของชนมาก เพอประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย. จบสตรท ๘

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 396 อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา โจรา พลวนโต โหนต ความวา พวกโจรพรกพรอมดวยพรรคพวก พรกพรอมดวยบรวาร พรกพรอมดวยสถานทอยพรกพรอมดวยพาหนะ. บทวา ราชาโน ตสม สมเย ทพพลา โหนตความวา ในสมยนน ฝายเจาทงหลาย เปนฝายออนกาลง เพราะไมมสมบตเหลานน. บทวา อตยาต ความวา เพอเทยวตรวจตราชนบทภายนอกแลวประสงคจะเขาพระนครในขณะทตองการ. บทวา นยยาตความวา ไมมความผาสก ทจะเสดจออกไปไมวาในปฐมยาม มชฌมยานหรอปจฉมยาม ดวยมพระดารสวา พวกโจรปลนยายชนบทจาจกปองกนพวกมน. จาเดมแตนน พวกโจรเทยวตแยงชงผคน. บทวา ปจจนตเมวา ชนปเท อนสาต ความวา แมจะปกครองชนบทชายแดนเพอสรางบานทอย สรางสะพาน ขดสระโบกขรณ และสรางศาลาเปนตน กไมสะดวก. บทวา พราหมณคหปตกาน ไดแก พวกพราหมณและคฤหบดทงหลายทอยภายในพระนคร. บทวา พาหราน วา กมมนตานไดแก งานสวนงานนานอกบาน. บทวา ปาปภกข พลวนโต โหนต ความวา พวกภกษชวเปนฝายมกาลง พรงพรอมดวยอปฏฐากชายหญงเปนอนมาก และไดพงพงพระราชาและราชมหาอามาตย. บทวา เปสลา ภกข ตสม สมเยทพพลา โหนต ความวา ในสมยนน พวกภกษทมศลเปนทรก(เรยบรอย) เปนทออนกาลง เพราะไมมสมบตเหลานน. บทวาตณหภตา ตณหภตา สงฆมชเฌ สงกสายนต ความวา เปนผเงยบ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 397เสยงนงในทานกลางสงฆ ไมอาจเงยหนาอาปากกลาวอะไร ๆ แมแตคาเดยวนงประหนงซบเซาอย. บทวา ตยท ไดแก เหตนนนน. ในฝายขาวกพงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๘

สตรท ๙

วาดวยการปฏบตผดไมยงกศลธรรมใหสาเรจ การปฏบตชอบ

ยงกศลธรรมใหสาเรจ

[๒๘๕] ๓๙. ดกอนภกษทงหลาย เราไมสรรเสรญความปฏบตผดของคน ๒ จาพวก คอคฤหสถ ๑ บรรพชต ๑ ดกอนภกษทงหลายคฤหสถหรอบรรพชตปฏบตผดแลว ยอมไมยงกศลธรรมทนาออกใหสาเรจกได เพราะการปฏบตผดเปนเหต ดกอนภกษทงหลาย เราสรรเสรญความปฏบตชอบของคน ๒ จาพวก คอ คฤหสถ ๑ บรรพชต ๑ ดกอนภกษทงหลาย คฤหสถหรอบรรพชตปฏบตชอบแลว ยอมยงกศลธรรมทนาออกใหสาเรจได เพราะการปฏบตชอบเปนเหต. จบสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา มจฉาปฏปตตาธกรณเหต ความวา เพราะกระทาคอปฏบตขอปฏบตผดเปนเหต. บทวา ญาย ธมม กสล ไดแก มรรคพรอมทงวปสสนา. ดวยวาบคคลเหนปานน ยอมไมอาจทามรรคพรอมทง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 398วปสสนาใหสาเรจ คอใหถงพรอมได. ในฝายขาวกพงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. ในสตรน ตรสมรรคพรอมวปสสนา จบอรรถกถาสตรท ๙

สตรท ๑๐

วาดวยเหตใหพระสทธรรมอนตรธานและดารงอย

[๒๘๖] ๔๐. ดกอนภกษทงหลาย ภกษพวกทหามอรรถและธรรมโดยสตรซงตนเรยนไวไมด ดวยพยญชนะปฏรปนน ชอวาปฏบตแลวเพอมใชประโยชนของชนมาก เพอมใชสขของชนมาก เพอความฉบหายเพอมใชประโยชนแกชนเปนอนมาก เพอทกขแกเทวดาและมนษยทงหลาย อนง ภกษนนยงจะประสบบาปเปนอนมาก และทงชอวาทาสทธรรมนใหอนตรธานไปอกดวย ดกอนภกษทงหลาย ภกษพวกทอนโลมอรรถและธรรม โดยสตรซงตนเรยนไวด ดวยพยญชนะปฏรปนนชอวาปฏบตแลวเพอประโยชนของชนมาก เพอความสขของชนมาก เพอประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ดกอนภกษทงหลาย อนง ภกษพวกนนประสบบญเปนอนมาก ทงชอวาดารงสทธรรมนไวอกดวย. จบสตรท ๑๐

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทคคหเตห ไดแก ทถอมาผดระเบยบ. บทวา พยชน-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 399ปฏรปเกห ไดแก ทมพยญชนะงดงาม คอทไดมาดวยมอกขระวจตร. บทวา อตถจ ธมมจ ปฏวาหนต ความวา ยอมคานทงอรรถกถาและบาล แหงสตตนตะทงหลายทถอมาถก. ภกษเหลานนแสดงทงอรรถทงบาลของสตตนตะทคอมาผด ยงยวดกวา. ฝายขาวกพงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. ในสตรน ตรสทงความเจรญและความเสอมแหงพระศาสดา แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบสมจตตวรรคท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 400 ปรสวรรคท ๕

สตรท ๑

วาดวยบรษท ๒ จาพวก คอ ตน และ ลก

[๒๘๗] ๔๑. ดกอนภกษทงหลายบรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บรษทตน ๑ บรษทลก ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษทตนเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มภกษฟงซานเชดตว มจตกวดแกวง ปากกลา พดจาออฉาว หลงลมสต ไมมสมปชญญะ มจตไมตงมน คดจะสก ไมสารวมอนทรย บรษทเชนนเรยกวาบรษทตน ดกอนภกษทงหลาย กบรษทลกเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มภกษไมฟงซาน ไมเชดตว มจตไมกวดแกวง ปากไมกลา ไมพดจาออฉาว ดารงสตมน มสมปชญญะมใจตงมน มจตเปนเอกคคตา สารวมอนทรย บรษทเชนน เรยกวาบรษทลก ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล บรรดาบรษท ๒จาพวกน บรษทลกเปนเลศ. จบสตรท ๑

อรรถกถาปรสวรรคท ๕

อรรถกถาสรท ๑

วรรคท ๕ สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตตานา ไดแก เปดเผย ไมปกปด. บทวา คมภราไดแก เรนลบ ปกปด. บทวา อทธตา ไดแก ประกอบดวยความ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 401ฟงเฟอ. บทวา อนนฬา ไดแก ถอด อธบายวา มมานะเปลา ๆ ปล ๆ ทตงขน. บทวา จปลา ความวา ประกอบดวยความชกซนมตกแตงจวรเปนตน. บทวา มขรา ไดแก ปากจด วาจาหยาบ. บทวาวกณณวาจา ไดแก พดไมสารวม พดคาทไรประโยชนไดทงวน . บทวามฏสสต ไดแก ปลอยสต. บทวา อสมปชานา ไดแก ไรปญญา.บทวา อสมาหตา ไดแก ไมไดแมเพยงความทจตมอารมณเดยว. บทวาปากตนทรยา ความวา ประกอบดวยอนทรยทตงอยตามปกต เปดเผยไมรกษา (ไมสารวม ). ฝายขาว พงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๑

สตรท ๒

วาดวยบรษททแยกเปนพวก และทสามคคกน

[๒๘๘] ๔๒. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บรษททแยกออกเปนพวก ๑ บรษททสามคคกน ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททแยกออกเปนพวกเปนไฉน ดกอนภกษทงหลายบรษทใดในธรรมวนยน มภกษหมายมนทะเลาะววาทกน ตางเอาหอกคอปากทมแทงกนและกนอย บรษทเชนน เรยกวาบรษททแยกกนเปนพวกดกอนภกษทงหลาย กบรษททสามคคกนเปนไฉน ดกอนภกษทงหลายบรษทใดในธรรมวนยน มภกษพรอมเพรยงกน ชนชมกนไมววาทกนเปนเหมอนนานมกบนา ตางมองดกนและกนดวยนยนตาเปนทรกอยบรษทเชนน เรยกวาบรษททสามคคกน ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒จาพวกนแล บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททสามคคกนเปนเลศ. จบสตรท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 402 อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ภณฑนชาตา ความวา เบองตนของการทะเลาะ ทานเรยกวา แตกราว. การแตกราวนนเกดแลวแกภกษเหลานน ดงนนจงชอวาเกดแตกราว อนง ไดแกการทะเลาะทเกดขน โดยกลาวคาเปนตนวา พวกเราจกใหลงอาชญา จกใหจองจาพวกทาน. นยฝายคฤหสถพงทราบเทานกอน สวนพวกบรรพชตทกลาววาจาถงการลวงอาบต ชอวาเกดทะเลาะกน . บทวา ววาทาปนนา ไดแก ถงวาทะทขดแยงกน.บทวา มขสตตห วตทนตา ความวา วาจาเปนทภาษตทานเรยกวาหอกคอปาก เพราะอรรถวาตดคณความดทงหลาย ทมคอแทงกนดวยวาจาเหลานน. บทวา สมคคา ความวา ประกอบดวยความเปนผพรอมเพรยงกนดวยการกระทาสงเหลาน คอ งานเดยวกน อเทศเดยวกน มการศกษาเสมอกน. บทวา ปยจกขน ไดแก ดวยจกษทแสดงเมตตา หวงดกน. จบอรรถกถาสตรท ๒

สตรท ๓

วาดวยบรษททไมมอครบคคล และมอครบคล

[๒๘๙] ๔๓. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บรษททไมมอครบคคล ๑ บรษททมอครบคคล ๑ดกอนภกษทงหลาย กบรษททไมมอครบคคลเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มพวกภกษเถระเปนคนมกมาก เปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 403คนยอหยอน เปนหวหนาในการกาวไปสทางตา ทอดทงธระในปวเวกไมปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถงเพอบรรลธรรมทยงไมไดบรรลเพอทาใหเเจงซงธรรมทยงมไดทาใหแจง ประชมชนภายหลงตางถอเอาภกษเถระเหลานนเปนตวอยาง ถงประชมชนนนกเปนผมกมาก ยอหยอนเปนหวหนาในการกาวไปสทางตา หยดทงธระในปวเวก ไมปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรลธรรมทยงไมบรรล เพอทาใหแจงซงธรรมทยงไมไดทาใหแจง ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวาบรษทไมมอครบคคล ดกอนภกษทงหลาย กบรษททมอครบคคลเปนไฉนดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มพวกภกษเถระเปนคนไมมกมาก ไมยอหยอน ทอดทงธระในการกาวไปสทางตา เปนหวหนาในปวเวก ปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรลธรรมทยงไมไดบรรล เพอทาใหแจงซงธรรมทยงไมไดทาใหแจง ประชมชนภายหลงตางถอเอาภกษเถระเหลานนเปนตวอยาง ถงประชมชนนนกเปนผไมมกมาก ไมยอหยอน ทอดทงธระในการกาวไปสทางตา เปนหวหนาในปวเวก ปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรลธรรมทยงไมไดบรรล เพอทาใหแจงซงธรรมทยงไมไดทาใหแจง ดกอนภกษทงหลายบรษทเชนน เรยกวาบรษทมอครบคคล ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททมอครบคคลเปนเลศ. จบสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 404 บทวา อคควต ไดแก มบคคลสงสด หรอประกอบดวยการปฏบตอยางเลศคอสงสด. บรษทตรงขามจากบรษททมตนเลศนน. ชวตทไมมคนเลศ. บทวา พาหลลกา ไดแก ผปฏบตดวยความมกมากดวยปจจย ๔ มจวรเปนตน . บรษทชอวา สาถลกา เพราะอรรถวา ถอศาสนายอหยอน. นวรณ ๕ เรยกวา โอกกมน ในคาวา โอกกมเนปพพงคมา น ดวยอรรถวา ดาเนนตาลง. อธบายวา ภกษเถระเหลานนมงหนาดวยทานวรณ ๕ ใหเตม. บทวา ปวเวเก นกขตตธรา ความวาเปนผทอดธระในวเวก ๓ อยาง. บทวา น วรย อารภนต ความวาไมทาความเพยรทง ๒ อยาง. บทวา อปปตตสส ปตตยา ความวาเพอตองการบรรลคณวเศษคอฌานวปสสนามรรคและผลทคนยงไมไดบรรลมากอน. สองบทนอกน อนธคตสส อธคมาย อสจฉกตสสสจฉกรยาย เปนไวพจนของบท (อปปตตสส ปตตยา) นนเอง.บทวา ปจฉมา ชนตา ไดแก ชนผเปนสทธวหารกและอนเตวสก.บทวา ทฏนคต อาปชชต ความวา เมอกระทาความขอทอปชฌายอาจารยกระทาแลว ชอวาประพฤตตามอาจาระของทานเหลานนทตนเหนแลว. คาทเหลอ พงทราบโดยนยตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๓

สตรท ๔

วาดวยบรษททมใชอรยะ และเปนอรยะ

[๒๙๐] ๔๔. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอบรษททมใชอรยะ ๑ บรษททเปนอรยะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททมใชอรยะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษใน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 405บรษทใดในธรรมวนยน ไมรชดตามเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกด ทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหถงความดบทกข ดกอนภกษทงหลายบรษทเชนน เรยกวาบรษททมใชอรยะ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททเปนอรยะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในบรษทใดในธรรมวนยนรชดตามเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกขนขอปฏบตใหถงความดบทกข ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนนเรยกวาบรษททเปนอรยะ ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแลดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททเปนอรยะเปนเลศ. จบสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อรยา ไดแก อรยสาวกบรษท. บทวา อนรยา ไดแกปถชนบรษท. บทวา อท ทกขนต ยถาภต นปปชานนต ความวาเวนตณหา เบญจขนธทเปนไปในภม ๓ ชอวาทกข ไมรทกขเพยงเทานตามสภาวะทเปนจรงวา ทกขนอกจากน ไมม. ในบททงปวงกนยนกในบททเหลอมอธบายวา ตณหามในกอนซงทาทกขนนใหตงขน ชอวาทกขสมทย ความสนไปอยางเดดขาด คอไมเกดขนอกแหงตณหานนนนแลหรอแหงสจจะทงสองนน ชอวาทกขนโรธ.อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ดวยสจจะ ๔ ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 406 สตรท ๕

วาดวยบรษทหยากเหยอ และบรษทใสสะอาด

[๒๙๑] ๔๕. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บรษทหยากเยอ ๑ บรษทใสสะอาด ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษทหยากเยอเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในบรษทใดในธรรมวนยน ยอมถงฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวาบรษทหยากเยอ ดกอนภกษทงหลายกบรษทใสสะอาดเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในบรษทใดในธรรมวนยน ยอมไมถงฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษทใสสะอาดเปนเลศ. จบสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ มวนจฉยตอไปน. บทวา ปรสกสโฏ ไดแก บรษทกาก บรษทหยากเยอ อธบายวาบรษทไมมประโยชน. บทวา ปรสมณโฑ ไดแก บรษทผองใส อธบายวาบรษทผมประโยชน. บทวา ฉนทาคต คจฉนต ความวา ลอคตเพราะความพอใจ อธบายวา ทาสงทไมควรทา. แมในบททเหลอกนยนแหละ. กการลอคต ๔ เหลาน จะมขนในการแบงสงของและในสถานทวนจฉยอธกรณ ใน ๒ อยางนน จะกลาวในการแบงสงของกอน เมอสงของไมเปนทชอบใจถงแกพวกภกษทเปนภาระของตน ในฐานะทตนตองเลยงด เปลยนสงของนน ใหสงของทชอบใจ ชอวาลฉนทาคต.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 407แตเมอสงของเปนทชอบใจถงแกพวกภกษทมไดเปนภาระของตน เปลยน สงของนนเสย ใหสงของไมเปนทชอบใจไป ชอวาลโทสาคต. เมอไมรวตถคอสงของทควรจะแบงและหลกเกณฑ ชอวาลโมหาคต. เปลยนใหสงของทชอบใจแกคนปากจดหรอคนอาศยพระราชาเปนตน เพราะกลววาเมอเราใหสงของทเปนทชอบใจ คนพวกนจะพงทาความพนาศให ชอวาลภยาคต. แตผใดไมดาเนนอยางน เปนตราชของตนทงปวง วางตนเปนกลาง มความพอด สงใดถงแกผใด กใหสงนนแหละแกผนน ผนชอวาไมลอคต ๔ อยาง. สวนในสถานวนจฉยอธกรณ พงทราบดงน กลาวครกาบตของภกษผเปนภาระของตน ระบวาเปนลหกาบต ชอวาลฉนทาคต. กลาวลหกาบตของภกษพวกอน ระบวาเปนครกาบต ชอวาลโทสาคต. ไมรการออกจากอาบตและกองอาบต ชอวาลโมหาคต. กลาวอาบตหนกจรง ๆ ของภกษปากจด หรอภกษทพระราชาทงหลายบชาระบวาเปนอาบตเบา เพราะกลววา เมอเรากลาวอาบต ระบวาเปนอาบตหนก ภกษนจะพงทาความพนาศให ชอวาลภยาคต. แตผใดกลาวตามเปนจรงทกอยางของคนทงปวง ชอวาไมลอคตทง ๔ อยางแล. จบอรรถกถาสตรท ๕

สตรท ๖

วาดวยบรษททดอดาน และไมดอดาน

[๒๙๒] ๔๖. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอบรษททดอดานไดรบการสอบถามแนะนา ๑ บรษททไดรบการสอบถามแนะนาไมดอดาน ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททดอดานไมไดรบการสอบถามแนะนาเปนไฉน ภกษในบรษทใดในธรรม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 408วนยน เมอผอนกลาวพระสตรทตถาคตภาษตไวซงลกลา มอรรถอนลกลา เปนโลกตระ ปฏสงยตดวยสญญตธรรม ไมตงใจฟงใหด ไมเงยหลงสดบ ไมเขาไปตงจตไวเพอจะรทวถง อนง ภกษเหลานนไมเขาใจธรรมทตนควรเลาเรยนทองขนใจ แตเมอผอนกลาวพระสตรทกวไดรจนาไวเปนคากว มอกษรวจตร มพยญชนะวจตร มในภายนอก ซงสาวกไดภาษตไว ยอมดงใจฟงเปนอยางด เงยหลงสดบ เขาไปตงจตไวเพอจะรทวถง อนง ภกษเหลานนยอมเขาใจธรรมทตนควรเลาเรยน ทองขนใจภกษเหลานนเรยนธรรมนนแลว ไมสอบสวน ไมเทยวไดถามกนและกนวาพยญชนะนอยางไร อรรถแหงภาษตนเปนไฉน ภกษเหลานนไมเปดเผยอรรถทลลบ ไมทาอรรถทลกซงใหตน และไมบรรเทาความสงสยในธรรมเปนทตงแหงความสงสยหลายอยางเสย ดกอนภกษทงหลาย บรษทน เรยกวาบรษทดอดาน ไมไดรบการสอบถามแนะนา. ดกอนภกษทงหลาย กบรษททไดรบการสอบถามแนะนา ไมดอดานเปนไฉน ภกษในบรษทใดในธรรมวนยน เมอผอนกลาวพระสตรทกวรจนาไวเปนคากวมอกษรวจตร มพยญชนะวจตร มในภายนอก เปนสาวกภาษต ไมตงใจฟงดวยด ไมเงยหลงสดบ ไมเขาไปตงจตไวเพอจะรทวถง อนง ภกษเหลานนไมเขาใจธรรมทคนควรเลาเรยน ทองขนใจ แตวา เมอผอนกลาวพระสตรทตถาคตภาษตไว ซงลกลา มอรรถลกลา เปนโลกตระปฏสงยตดวยสญญตธรรม ยอมตงใจฟงเปนอยางด เงยหลงสดบ เขาไปตงจตเพอจะรทวถง และภกษเหลานนยอมเขาใจธรรมทตนควรเลาเรยนทองขนใจ ภกษเหลานนเรยนธรรมนนแลว ยอมสอนสวนเทยวไตถามกนวา พยญชนะนอยางไร อรรถแหงภาษตนเปนไฉน ภกษเหลานนยอม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 409เปดเผยอรรถทลลบ ทาอรรถทลกซงใหตน และบรรเทาความสงสยในธรรมเปนทตงแหงความสงสยหลายอยางเสย ดกอนภกษทงหลาย บรษทน เรยกวาบรษทผไดรบการสอบถามแนะนา ไมดอดาน ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกเหลานแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททไดรบการสอนถามแนะนา ไมดอดานเปนเลศ. จบสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. โอกกาจตวนตา ไดแก ฝกสอนยาก. บทวา โน ปฏปจฉาวนตาไดแก ไมเปนผรบฝกสอนโดยสอบถาม. บทวา คมภรา ไดแก ลกโดยบาล เชนจลสเวทลลสตร. บทวา คมภรตถา ไดแก ลกโดยอรรถเชนมหาเวทลลสตร. บทวา โลกตตรา ไดแก แสดงอรรถเปนโลกตระ.บทวา สตปฏส ยตตา ไดแก ประกาศเพยงทเปนสญญตธรรม ๗เทานน เชนแสงขตสงยต. บทวา น อาจตต อปฏเปนต ไดแกไมตงจตเพอจะร คอหลบเสยบาง สงใจไปทอนเสยบาง. บทวาอคคเหตพพ ปรยาปณตพพ ไดแก ทจะพงถอเอาดวย ทจะพงเลาเรยนดวย. บทวา กวกตา ไดแก ทกวแตง. บทวา กาเวยยา นอกนเปนไวพจนของบทวา กวกตา. นนเอง. บทวา จตตกขรา แปลวามอกษรวจตร. บทวา จตตพยชนา นอกน เปนไวพจนของบทวาจตตกขรา นนเหมอนกน. บทวา พาหรกา ไดแก เปนสตตนตะนอกพระศาสนา. บทวา สาวกภาสตา ไดแก ทพวกสาวกของพาหรก-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 410ศาสดาเหลานนกลาวไว. บทวา สสสสนต ความวา มใจแชมชนตงใจ ฟงอยางด เพราะมอกษรวจตร และสมบรณดวยบท. บทวา น เจวอม ปฏปจฉนต ความวา มไดถามเนอความ อนสนธ หรอเบองตนเบองปลายกน และกน. บทวา น ปฏวจรนต ความวา มไดเทยวไปไตถาม. บทวา อท กถ ความวา พยญชนะน พงเขาใจอยางไรคอพงเขาใจวาอยางไร. บทวา อมสส กวตโถ ความวา ภาษตนมเนอความอยางไร มอนสนธอยางไร มเบองตนและเบองปลายอยางไร บทวาอววฏ ไดแก ทยงปกปด. บทวา น วรรนต ไดแกไมเปดเผย บทวาอนตตานกต ไดแกทไมปรากฏ. บทวา น อตตานกโรนต ความวามไดทาใหปรากฏ. บทวา กงขาฏานเยส ไดแก อนเปนเหตแหงความสงสย. ฝายขาว กพงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๗

วาดวยบรษททมหนกในอามส ไมหนกในสทธรรม และบรษททหนก

ในสทธรรม ไมหนกในอามส

[๒๙๓] ๔๗. ดกอนภกษทงหลายบรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอบรษททหนกในอามส ไมหนกในสทธรรม ๑ บรษททหนกในสทธรรม ไมหนกในอามส ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททหนกในอามส ไมหนกในสทธรรมเปนไฉน ภกษบรษทใดในธรรมวนยนตางสรรเสรญคณของกนและกนตอหนาคฤหสถผนงหมผาขาววา ภกษรปโนนเปนอภโตภาควมต รปโนนเปนปญญาวมต รปโนนเปนกายสกข

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 411รปโนนเปนทฏฐปตตะ รปโนนเปนสทธาวมต รปโนนเปนธมมานสารรปโนนเปนสทธานสาร รปโนนมศล มกลยาณธรรม รปโนนทศล มธรรม เลวทราม เธอตางไดลาภดวยเหตนน ครนไดแลว ตางกกาหนดยนดหมกมนไมเหนโทษ ไรปญญาเปนเหตออกไปจากภพบรโภคอย ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวาบรษทผหนกในอามส ไมหนกในสทธรรมดกอนภกษทงหลาย กบรษททหนกในสทธรรม ไมหนกในอามสเปนไฉนภกษในบรษทใดในธรรมวนยน ตางไมพดสรรเสรญคณของกนและกนตอหนาคฤหสถผนงหมผาขาววา ภกษรปโนนเปนอภโตภาควมต รปโนนเปนปญญาวมต รปโนนเปนกายสกข รปโนนเปนทฏฐปตตะ รปโนนเปนสทธาวมต รปโนนเปนธมมานสาร รปโนนเปนสทธานสาร รปโนนมศลมกลยาณธรรม รปโนนทศลมธรรมเลวทราม เธอตางไดลาภดวยเหตนนครนไดแลวกไมกาหนดไมยนดไมหมกมน มกเหนโทษ มปญญาเปนเหตออกไปจากภพบรโภคอย ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวา บรษทผหนกในสทธรรม ไมหนกในอามส ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททหนกในสทธรรม ไมหนกในอามสเปนเลศ. จบสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อามสคร ไดแก หนกในปจจย ๔ คอเปนบรษททถอโลกตรธรรมเปนของทรามดารงอย. บทวา สทธมมคร ไดแก เปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 412บรษททยกโลกตรธรรม ๙ เปนทเคารพ ถอปจจย ๔ เปนของทราม ดารงอย. บทวา อภโตภาควมตโต ความวา เปนผหลดพนโดยสวนทงสอง. บทวา ปญาวมตโต ไดแก เปนผหลดพนดวยปญญา คอเปนพระขณาสพประเภทสกขวปสสก. บทวา กายสกข ไดแกเปนผถกตองฌานดวยนามกาย ภายหลงทานโรธคอนพพานใหแจงดารงอย. บทวาทฏ ปปตโต แปลวา เปนผถงทสดแหงความเหน. ทง ๒ พวกเหลาน ยอมไดในฐานะ ๔. บทวา สทธาวมตโต ไดแก ชอวา สทธาวมตตเพราะเชอจนหลดพน. แมพวกนกยอมไดในฐานะ ๖. ชอวา ธมมานสารเพราะตามระลกถงธรรม. ชอวา สทธานสาร เพราะตามระลกถงศรทธา แม ๒ พวกเหลาน กเปนผพรอมเพรยงกนดวยปฐมมรรค. บทวากลยาณธมโม แปลวา เปนผมธรรมงาม. บทวา ทสสโล ปาปธมโมแปลวา เปนผทศล มธรรมลามก. เพราะเหตไรจงถอขอน. เพราะพวกเขาสาคญวา เมอคนมศลทงหมดเสมอนคนเดยวกน ความเคารพอยางมกาลงในคนผมศล กจะไมม แตเมอมบางพวกเปนคนทศล ความเคารพมกาลงจงมเหนอพวกคนมศล จงถออยางน. บทวา เต เตเนว ลาภ ลภนตความวา ภกษเหลานนกลาวสรรเสรญภกษบางพวก ตภกษบางพวก ยอมไดปจจย ๔. บทวา คธตา ไดแก เปนผละโมบเพราะตณหา. บทวามจฉตา ไดแก เปนผสยบเพราะอานาจตณหา. บทวา อชโณสนนาไดแก เปนผอนความอยากทวมทบกลนกนสาเรจเสรจสนแลว. บทวาอนาทนวทสสาวโน ไดแก ไมเหนโทษในการบรโภคโดยไมพจารณา บทวา อนสสรณปา ไดแก เวนจากปญญาเครองสลดออก ทฉดคราฉนทราคะในปจจย ๔ คอ ไมรวาเนอความนเปนอยางน. บทวา ปรภชนต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 413ไดแกเปนผมฉนทราคะบรโภค. ในบทวา อภโตภาควมตโต เปนตนในธรรมฝายขาว มวนจฉยดงตอไปน. พระอรยบคคล ๗ จาพวก มอธบายสงเขปดงน . ภกษรปหนงยดมนทางปญญาธระ ทาสมาบต ๘ ใหบงเกด บรรลโสดาปตตมรรค เธอยอมชอวา ธมมานสาร ในขณะนน ชอวา กายสกข ในฐานะ ๖ มโสดา-ปตตผลเปนตน ชอวา อภโตภาควมต ในขณะบรรลอรหตผลอธบายวา เปนผหลดพน ๒ ครง หรอหลดพนทง ๒ สวน คอโดยวขมภนวมคตดวยสมาบตทงหลาย โดยสมจเฉทวมตตดวยมรรค. อกรปหนงยดมนทางปญญาธระ ไมอาจจะทาสมาบตใหบงเกดได เปนสกข-วปสสกเทานน บรรลโสดาปตตมรรค เธอยอมชอวา ธมมานสาร ในขณะนน ชอวา ทฏฐปตตะ ถงทสดแหงความเหน ในฐานะ ๖ มโสดา-ปตตผลเปนตน ชอวา ปญญาวมตต ในขณะบรรลอรหตผล. อกรปหนงยดมนทางสทธาธระ ทาสมาบต ๘ ใหบงเกดแลวบรรลโสดาปตตผลเธอยอมชอวา สทธานสาร ในขณะนน ชอวา กายสกข ในฐานะ ๖มโสดาปตตผลเปนตน ซงวา อภโตภาควมต ในขณะบรรลอรหตผล.อกรปหนงยดมนทางสทธาธระ ไมอาจจะทาสมาบตใหบงเกดได เปนสกขวปสสกเทานน บรรลโสดาปตตมรรค ยอมชอวา สทธานสาร ในขณะนน ชอวา สทธาวมต ในฐานะ ๖ มโสดาปตตผลเปนตนชอวา ปญญาวมต ในขณะบรรลอรหตผล. จบอรรถกถาสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 414 สตรท ๘

วาดวยบรษททเรยบรอย และไมเรยบรอย

[๒๙๔] ๔๘. ดกอนภกษทงหลายบรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอบรษทไมเรยบรอย ๑ บรษทเรยบรอย ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษทไมเรยบรอยเปนไฉน ในบรษทใดในธรรมวนยน กรรมฝายอธรรมเปนไป กรรมฝายธรรมไมเปนไป กรรมทไมเปนวนยเปนไปกรรมทเปนวนยไมเปนไป กรรมฝายอธรรมรงเรอง กรรมฝายธรรมไมรงเรอง กรรมทไมเปนวนยรงเรอง กรรมทเปนวนยไมรงเรอง ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวาบรษทไมเรยบรอย ดกอนภกษทงหลายเพราะบรษทเปนผไมเรยบรอยกรรมฝายอธรรมจงเปนไป กรรมฝายธรรมจงไมเปนไป กรรมทไมเปนวนยจงเปนไป กรรมทเปนวนยจงไมเปนไปกรรมฝายอธรรมจงรงเรอง กรรมทเปนธรรมจงไมรงเรอง กรรมทไมเปนวนยจงรงเรอง กรรมทเปนวนยจงไมรงเรอง ดกอนภกษทงหลาย กบรษทเรยบรอยเปนไฉน ในบรษทใดในธรรมวนยน กรรมฝายธรรมเปนไปกรรมฝายอธรรมไมเปนไป กรรมทเปนวนยเปนไป กรรมทไมเปนวนยไมเปนไป กรรมฝายธรรมรงเรอง กรรมฝายอธรรมไมรงเรอง กรรมทเปนวนยรงเรอง กรรมทไมเปนวนยไมรงเรอง ดกอนภกษทงหลาย บรษทน เรยกวา บรษทเรยบรอย ดกอนภกษทงหลายเพราะบรษทเรยบรอย กรรมฝายธรรมจงเปนไปกรรมฝายอธรรมจงไมเปนไป กรรมทเปนวนยจงเปนไปกรรมทไมเปนวนยจงไมเปนไป กรรมฝายธรรมจงรงเรอง กรรมฝายอธรรมจงไมรงเรอง กรรมทเปนวนยจงรงเรอง กรรมทไมเปนวนยจงไมรงเรองดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 415บรษท ๒ จาพวกน บรษททเรยบรอยเปนเลศ. จบสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วสมา ไดแก ชอวา ไมเรยบรอย เพราะอรรถวาพลงพลาดบทวา สมา ไดแก ชอวา เรยบรอย เพราะอรรถวาไมพลงพลาด. บทวาอธมมกมมาน ไดแก กรรมนอกธรรม. บทวา อวนยกมมาน ไดแกกรรมนอกวนย. จบอรรถกถาสตรท ๘

สตรท ๙

วาดวยบรษททไรธรรมและทประกอบดวยธรรม

[๒๙๕] ๔๙. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บรษทไรธรรม ๑ บรษททประกอบดวยธรรม ๑ ฯลฯดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททประกอบดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อธมมกา แปลวา ปราศจากธรรม. บทวา ธมมกา แปลวาประกอบดวยธรรม. จบอรรถกถาสตรท ๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 416 สตรท ๑๐

วาดวยบรษท ๒ คอ อธรรมวาทและธรรมวาท

[๒๙๖] ๕๐. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ อธรรมวาทบรษท ๑ ธรรมวาทบรษท ๑ ดกอนภกษทงหลาย กอธรรมวาทบรษทเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ในบรษทใดในธรรมวนยน ภกษทงหลายยดถออธกรณ เปนธรรมหรอไมเปนธรรมกตาม ภกษเหลานน ครนยดถออธกรณนนแลว ไมยงกนและกนใหยนยอม ไมเขาถงความตกลงกน ไมยงกนและกนใหเพงโทษตน ภกษเหลานนมการไมตกลงกนเปนกาลง มการไมเพงโทษตนเปนกาลง คดไมสละคน ยดมนอธกรณนนแหละดวยกาลง ดวยลบคลา แลวกลาววา" คาน เทานนจรง คาอนเปลา" ดงน ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวา " อธรรมวาทบรษท." ดกอนภกษทงหลาย กธรรมวาทบรษทเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ในบรษทใดในธรรมวนยน ภกษทงหลายยดถออธกรณ เปนธรรมหรอไมเปนธรรมกตาม ภกษเหลานนครนยดถออธกรณนนแลวยงกนและกนใหยนยอม เขาถงความตกลงกน ยงกนและกนใหเพงโทษเขาถงการเพงโทษตน ภกษเหลานนมความตกลงกนเปนกาลง คดสละคนไมยดมนอธกรณนนดวยกาลง" ดวยการลบคลา แลวกลาววา " คานเทานนจรง คาอนเปลา" ดงน ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวา"ธรรมวาทบรษท" ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 417ภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน ธรรมวาทบรษทเปนเลศ. จบสตรท ๑๐ จบปรสวรรคท ๕ จบปฐมปณณาสก

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อธกรณ ไดแก อธกรณ ๔ อยาง มววาทาธกรณเปนตน. บทวา อาทยนต แปลวา ถอเอา. บทวา สาเปนต แปลวา ใหรกน.บทวา น จ สตต อปคจฉนต ความวา ไมประชมแมเพอประกาศใหรกน. บทวา น จ นชฌาเปนต ไดแก ไมใหเพงโทษกน . บทวาน จ นชฌตต อปคจฉนต ความวา ไมประชมเพอใหเพงโทษกนและ-กน. บทวา อสตตพลา ความวาภกษเหลานน ชอวา อสตตพลาเพราะมการไมตกลงกนเปนกาลง. บทวา อปปฏนสสคคมนตโนความวา ภกษเหลาใดมความคดอยางนวา ถาอธกรณทพวกเราถอ จกเปนธรรมไซร พวกเราจกถอ ถาไมเปนธรรมไซรพวกเราจกวางมอ ดงนภกษเหลานน ชอวามการไมคดสละคน. แตภกษเหลานไมคดกนอยางนน เหตนน จงชอวา ไมมการคดกนสละคน. บทวา ถามสาปรามสา อภนวสส ความวา ยดมนโดยกาลงทฏฐและโดยการลบคลาทฏฐ.บทวา อทเมว สจจ ความวา คาของพวกเรานเทานน จรง. บทวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 418โมฆม ความวา คาของพวกทเหลอเปนโมฆะ คอเปลา. ฝายขาวมเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบปรสวรรคท ๕ จบปฐมปณณาสก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 419 ทตยปณณาสก

ปคคลวรรคท ๑

สตรท ๑

วาดวยบคคล ๒ จาพวก ทเกดขนเพอประโยชนสข

แกเทวดาและมนษย

[๒๙๗] ๕๑. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกน เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอประโยชนเกอกลของชนมาก เพอสขของชนมากเพอประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสม-พทธเจา ๑ พระเจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลเมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอประโยชนเกอกลของชนมาก เพอสขของชนมาก เพอประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย. จบสตรท ๑

ทตยปณณาสก

ปคคลวรรคท ๑

อรรถกถาสตรท ๑

ทตยปณณาสก สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. เพราะถอเอาพรอมกบพระเจาจกรพรรด จงมไดตรสบทวา โลกา-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 420นกมปาย ไวดวย. และในสตรน เพราะความเกดขนแหงพระเจาจกร-พรรด สตวโลกยอมไดสมบต ๒ (คอมนษยสมบต และสวรรคสมบต) สวนความเกดขนแหงพระพทธเจาทงหลาย ยอมไดสมบตทง ๓ (คอไดเพมนพพานสมบตดวย). จบอรรถกถาสตรท ๑

สตรท ๒

วาดวยอจฉรยบคคล ๒ จาพวก

[๒๙๘] ๕๒. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกน เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเปนอจฉรยมนษย ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระ-ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระเจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเปนอจฉรยมนษย. จบสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อจฉรยมนสสา ความวา เหลามนษยผสรางสมบารมชอวามนษยอศจรรย. จบอรรถกถาสตรท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 421 สตรท ๓

วาดวยกาลกรยาของบคคล ๒ จาพวก

[๒๙๙] ๕๓. ดกอนภกษทงหลาย กาลกรยาของบคคล ๒ จาพวกนเปนความเดอดรอนแกชนเปนอนมาก กาลกรยาของบคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ของพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ ของพระเจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย กาลกรยาของบคคล ๒ จาพวกนแลเปนความเดอดรอนแกชนเปนอนมาก. จบสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา พหโน ชนสส อนตปปา โหต ความวา ยอมกระทาความรอนใจแกมหาชน. บรรดาบคคล ๒ จาพวกนน กาลกรยาของพระเจาจกรพรรด ยอมกระทาความรอนใจแกเทวดาและมนษยในจกรวาลเดยวกาลกรยาของพระตถาคต ยอมกระทาความรอนใจแกเทวดาและมนษยในหมนจกรวาล. จบอรรถกถาสตรท ๓

สตรท ๔

วาดวยถปารหบคคล ๒ จาพวก

[๓๐๐] ๕๔. ดกอนภกษทงหลาย ถปารหบคคล ๒ จาพวกน๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 422เจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย ถปารหบคคล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ถปารหา แปลวา ผสมควรคอคควรเหมาะสมแกสถป.เพราะผปรนนบตพระเจดยของพระเจาจกรพรรด ยอมไดสมบต ๒ ผปรนนบตพระเจดยของพระพทธเจาทงหลาย ยอมไดสมบตแมทง ๓. จบอรรถกถาสตรท ๔

สตรท ๕

วาดวยพระพทธเจา ๒ จาพวก

[๓๐๑] ๕๕. ดกอนภกษทงหลาย พระพทธเจา ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระ-ปจเจกพทธเจา ดกอนภกษทงหลาย พระพทธเจา ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา พทธา ไดแก ทานผตรสรอรยสจ ๔ ดวยอานภาพของตน(ตรสรเอง). จบอรรถกถาสตรท ๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 423 สตรท ๖

วาดวยบคคล ๒ จาพวก เมอฟาผาไมสะดง

[๓๐๒] ๕๖. ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกน เมอฟาผายอมไมสะดง ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระภกษขณาสพ ๑ ชางอาชาไนย ๑ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกนแล เมอฟาผายอมไมสะดง. จบสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ผลนตยา แปลวา เมอฟาทาเสยง [ผา]. บทวา นสนตสนต ความวา ยอมไมกลวเพราะละสกกายทฏฐไดแลว. บรรดาคนและสตวทงสองนน พระขณาสพไมกลว เพราะละสกกายทฏฐของตนไดแลว ชางอาชาไนยไมกลว เพราะมสกกายทฏฐจด. อรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๗

วาดวยบคคล ๒ จาพวก เมอฟาผาไมสะดง

[๓๐๓] ๕๗. ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกน เมอฟาผายอมไมสะดง ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระภกษขณาสพ ๑ มาอาชาไนย ๑ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกนแล เมอฟาผายอมไมสะดง. จบสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 424 สตรท ๘

วาดวยบคคล ๒ จาพวก เมอฟาผาไมสะดง

[๓๐๔] ๕๘. ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกน เมอฟาผายอมไมสะดง ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระภกษขณาสพ ๑ สหมฤคราช ๑ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกนแล เมอฟาผายอมไมสะดง.

อรรถกถาสตรท ๗ - ๘

แมในสตรท ๗ ขอ ๓๐๓ และสตรท ๘ ขอ ๓๐๔ กนยนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๗ - ๘

สตรท ๙

กนนรเหนประโยชน ๒ ประการจงไมพดภาษามนษย

[๓๐๕] ๕๙. ดกอนภกษทงหลาย กนนรเหนอานาจประโยชน๒ ประการน จงไมพดภาษามนษย อานาจประโยชน ๒ ประการเปนไฉน คอ เราอยาพดเทจ ๑ เราอยพดผอนดวยคาไมจรง ๑ ดกอนภกษทงหลาย กนนรเหนอานาจประโยชน ๒ ประการนแล จงไมพดภาษามนษย. จบสตรท ๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 425 อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กปรสา ไดแก กนนร. บทวา มานส วาจ น ภาสนตความวา ไมพดภาษามนษย. เลากนมาวา ราษฎรนากนนรตวหนงมาแสดงแกพระเจาธรรมาโศก.พระองคมรบสงวา พวกทานจงใหมนพด. กนนรไมปรารถนาจะพด.บรษคนหนงคดวา เราจกใหกนนรนพด จงพากนนรลงไปยงปราสาทชนลาง ตอกหลก ๒ หลกแลวยกหมอขาวขนตง. หมอขาวตกลงขางโนนบางขางนบาง. กนนรเหนดงนน กกลาวคาเพยงเทานวา ตอกหลกเพมอกหลกหนง จะไมเหมาะหรอ. เวลาตอมา เขานากนนรมาแสดงอก๒ ตว พระราชามรบสงวา. พวกเจาจงใหมนพด กนนรทงสองนนกไมปรารถนาจะพด. บรษคนหนงคดวา เราจกใหกนนรทงสองนพด จงไดพากนนรเหลานนไปตลาด. ทตลาดนน กนนรตวหนงไดเหนมะมวงสกและปลา กนนรอกตวหนงไดเหนผลมะขวดและผลไมมรสเปรยว. บรรดากนนร ๒ ตวนน กนนรตวหนงพดวา เพอนยาก พวกมนษยเคยวกน(ผลไมมมะมวงเปนตน ) พวกเขาจะไปเปนโรคกลากไดอยางไรเลา. กนนรอกตวหนงพดวา คนเหลานอาศยปลาและผลไมนน จะไมเปนโรคเรอนไดอยางไรเลา. กนนรทงหลายแมไมอาจพดภาษามนษย แตเมอเหนอานาจประโยชน ๒ อยางดงกลาวมาน กพด แล. จบอรรถกถาสตรท ๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 426 สตรท ๑๐

วาดวยมาตคามไมอมไมระอาธรรม ๒ ประการ

[๓๐๖] ๖๐. ดกอนภกษทงหลาย มาตคามไมอม ไมระอาตอธรรม ๒ ประการ ทากาลกรยา ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ การเสพเมถนธรรม ๑ การตลอดบตร ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคามไมอม ไมระอาตอธรรม ๒ ประการนแล ทากาลกรยา. จบสตรท ๑๐

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปปฏวาโน ไดแก ไมเธอ ไมทอแท. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

สตรท ๑๑

วาดวยการอยรวมของอสตบรษและสตบรษ

[๓๐๗] ๖๑. ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงการอยรวมของอสตบรษ ๑ การอยรวมของสตบรษ ๑ แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟงจงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระ-ผมพระภาคไดตรสวา ดกอนภกษทงหลาย กการอยรวมของอสตบรษเปนอยางไร และอสตบรษยอมอยรวมอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษทเปนเถระในธรรมวนยน ยอมคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกไมควรวากลาวเรา ถงภกษทเปนมชฌมะกไมควรวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 427กไมควรวากลาวเรา แมเรากไมพงวากลาวภกษทเปนเถระ ภกษทเปน มชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาแมภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเราไซรกพงปรารถนาสงทไมเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เราแมเหนอยกไดพงตมถอยคาของเขา แมหากภกษทเปนมชฌมะจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแตสงทไมเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง แมเราเหนอย กไมพงทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษทเปนนวกะ จะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแตสงทไมเปนประโยชนไมใชปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เราแมจะเหนอย กไมพงทาตามถอยคาของเขา แมภกษทเปนมชฌมะกคดอยางน ฯลฯแมภกษทเปนนวกะกคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกไมควรกลาววาเราถงภกษทเปนมชฌมะกไมควรวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะกไมควรวากลาวเรา แมเรากไมพงวากลาวภกษทเปนเถระ ภกษทเปนมชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาแมภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาสงทไมเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เราแมจะเหนอย กไมพงทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษทเปนมชฌมะจะพงวากลาวเราไซร ... ถาแมภกษทเปนนวกะจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแตสงทไมเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เรา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 428แมจะเหนอย กไมพงทาตามถอยคาของเขา ดกอนภกษทงหลาย การอย รวมของอสตบรษเปนเชนนแล และอสตบรษยอมอยรวมเชนนแล. ดกอนภกษทงหลาย การอยรวมของสตบรษเปนอยางไร และสตบรษยอมอยรวมอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษทเปนเถระในธรรมวนยนยอมคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกพงวากลาวเรา ถงภกษทเปนมชฌมะกพงวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะกพงวากลาวเรา แมเรากพง ๆ กลาวภกษทเปนเถระ ภกษทเปนมชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาสงทเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงทไมเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเรากไมพงเบยดเบยนเขา เราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษทเปนมชฌมะจะพงวากลาวเราไซร ... ถาแมภกษทเปนนวกะจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแตสงทเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทไมเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเรากไมพงเบยดเบยนเขา เราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา แมภกษทเปนมชฌมะกคดเชนน ฯลฯ แมภกษทเปนนวกะกคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกพงวากลาวเรา ถงภกษทเปนมชฌมะกพงวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะกพงวากลาวเรา เรากพงวากลาวภกษทเปนเถระ ทเปนมชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาแมภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเรา กพงปรารถนาแตสงทเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทไมเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเราไมพงเบยดเบยนเขาเราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษทเปนมชฌมะจะพงวากลาวเราไซร ... ถาแมภกษทเปนนวกะจะพงวากลาวเราไซร กพง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 429ปรารถนาแตสงทเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงทไมเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเราไมพงเบยดเบยนเขาเราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา ดกอนภกษทงหลาย การอยรวมของสตบรษเปนเชนนแล และสตบรษยอมอยรวมเชนน. จบสตรท ๑๑

อรรถกถาสตรท ๑๑

ในสตรท ๑๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อสนตสนนวาส ไดแก การอยรวมกนของเหลาสตบรษ.บทวา น วเทยย ความวา ไมพงกลวากลาว อธบายวา จงอยาวากลาวดวยโอวาทกตาม ดวยอนสาสนกตาม. บทวา เถร ปาห น วเทยยความวา แมเรากไมพงวากลาวภกษผเถระ โดยโอวาทและอนสาสน.บทวา อหตานกมป ไดแก นงหวงแตสงทไมเปนประโยชน. บทวาโน หตานกมป ไดแก ไมมงหวงประโยชนเกอกล. บทวา โนต นวเทยย ความวา พงกลาววา ขาพเจาจกไมเชอคาของทาน. บทวาวเหเสยย ความวา พงเบยดเบยนเพราะเหตแหงถอยคา. บทวา ปสสม-ปสส น ปฏกเรยย ความวา แมเราเหนอยกตาม รอยกตาม จะไมเชอคาของผนน. พงทราบเนอความในบททงปวงโดยอบายน. สวนในฝายขาว บทวา สาธต น วเทยย ความวา เมอเราชนชมคาของเขา จะพงกลาววา ดละ เจรญแท ทานกลาวดแลว. จบอรรถกถาสตรท ๑๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 430 สตรท ๑๒

วาดวยอธกรณทเปนเหตใหภกษอยไมผาสกและอยผาสก

[๓๐๘] ๖๒. ดกอนภกษทงหลาย ในอธกรณใด การดาโตตอบกน ความแขงดกน เพราะทฏฐ ความอาฆาตแหงใจ ความไมพอใจความขงเคยด ยงไมสงบระงบไป ณ ภายใน ความมงหมายนในอธกรณนน จกเปนไปเพอความเปนอธกรณยดเยอ กลาแขง รายแรง และภกษทงหลายจกอยไมผาสก ดกอนภกษทงหลาย สวนในอธกรณใดแล การดาโตตอบกน ความแขงดกนเพราะทฏฐ ความอาฆาตแหงใจ ความไมพอใจความขงเคยด สงบระงบดแลว ณ ภายใน ความมงหมายนในอธกรณนนจกไมเปนไปเพอความเปนอธกรณยดเยอ กลาแขง รายแรง และภกษทงหลายจกอยเปนผาสก. จบสตรท ๑๒ จบปคคลวรรคท ๑

อรรถกถาสตรท ๑๒

ในสตรท ๑๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อภโต วจส สาโร ความวา วาจาทสาดใสกนและกนออกมาเปนดาและดาตอบกนทงสองฝาย ชอวาการตอปากตอคา. บทวาทฏฐปลาโส ความวา การตเสมอมลกษณะเทยบค ซงเกดขนเพราะอาศยทฏฐ ชอวาการตเสมอดวยอานาจทฏฐ. บทวา เจตโส อาฆาโต ไดแก ความโกรธ. จรงอย ความโกรธนน เกดขนทาจตใหอาฆาต.บทวา อปปจจโย ไดแก อาการทไมยนด อธบายวา โทมนส. บทวา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 431อนภรทธ ไดแก ความโกรธนนเอง. กความโกรธนน ทานเรยกวาอนภรทธ เพราะไมยนดอยางยง. บทวา อชฌตต อวปสนต โหต ความวา เรองนนทงหมดไมสงบเสยได ในจตของตนซงเปนภายในของตนและในบรษทของตน คอสทธวหารกและอนเตวาสก. บทวา ตเสมตตดบทเปน ตสม เอต เเปลวา ขอทจะพงหวงไดในอธกรณเรองนน.บททเหลอ พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ จบปคคลวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 432 สขวรรคท ๒

สตรท ๑

[๓๐๙] ๖๓. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขของคฤหสถ ๑ สขเกดแตบรรพชา ๑ ดกอนภกษทงหลายสข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขเกดแตบรรพชาเปนเลศ. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๑๐] ๖๔. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ กามสข ๑ เนกขมมสข ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน เนกขมมสขเปนเลศ. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๑๑] ๖๕. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขเจอกเลส ๑ สขไมเจอกเลส ๑ ดกอนภกษทงหลายสข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขไมเจอกเลสเปนเลศ. จบสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 433 สตรท ๔

[๓๑๒] ๖๖. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สขมอาสวะ ๑ สขไมมอาสวะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขไมมอาสวะเปนเลศ. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๓๑๓] ๖๗. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สของอามส ๑ สขไมองอามส ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขไมองอามสเปนเลศ. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๐๔] ๖๘. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขของพระอรยเจา ๑ สขของปถชน ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขของพระอรยเจาเปนเลศ จบสตรท ๖

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 434 สตรท ๗

[๓๑๕] ๖๙. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ กายกสข ๑ เจตสกสข ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน เจตสกสขเปนเลศ. จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๓๑๖] ๗๐. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉนคอ สขอนเกดแตฌานทยงมปต ๑ สขอนเกดแตฌานทไมมปต ๑ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข๓ อยางน สขอนเกดแตฌานไมมปตเปนเลศ. จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๓๑๗] ๗๑. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขเกดแตความยนด ๑ สขเกดแตความวางเฉย ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒อยางน สขเกดแตการวางเฉยเปนเลศ. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๓๑๘] ๗๒. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉนคอ สขทถงสมาธ ๑ สขทไมถงสมาธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 435อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขทถงสมาธเปนเลศ. จบสตรท ๑๐

สตรท ๑๑

[๓๑๙ ] ๗๓. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขเกดแตฌานมปตเปนอารมณ สขเกดแตฌานไมมปตเปนอารมณ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขเกดแตฌานไมมปตเปนอารมณเปนเลศ. จบสตรท ๑๑

สตรท ๑๒

[๓๒๐] ๗๔. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขทมความยนดเปนอารมณ ๑ สขทมความวางเฉยเปนอารมณ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลายบรรดาสข ๒ อยางน สขทมความวางเฉยเปนอารมณเปนเลศ. จบสตรท ๑๒

สตรท ๑๓

[๓๒๑] ๗๕. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขทมรปเปนอารมณ ๑ สขทไมมรปเปนอารมณ ๑ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข๒ อยางน สขทไมมรปเปนอารมณเปนเลศ. จบสตรท ๑๓ จบสขวรรคท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 436 สขวรรคท ๒๑

อรรถกถาสตรท ๑

สขวรรคท ๒ สตรท ๑ (ขอ ๓๐๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา คหสข ไดแก ความสขทกอยางของคฤหสถทงหลายทมความสาเรจกามเปนมล. บทวา ปพพชชาสข ไดแก ความสขทมการบรรพชาเปนมล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ (ขอ ๓๑๐) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กามสข ไดแก ความสขทเกดขนเพราะปรารภกาม.บทวา เนกขมมสข ความวา บรรพชา ทานเรยกวาเนกขม สขทเกดขนเพราะปรารภเนกขมนน. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ ( ขอ ๓๑๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปธสข ไดแก สขทเปนไปในภม ๓. บทวา นรปธสขไดแก สขทเปนโลกตระ. จบอรรถกถาสตรท ๓

๑. สขวรรคท ๒ มพระสตร ๑๓ สตร เปนพระสตรสน ๆ ทงอรรถกถาแกไวสน ๆ จงลงตดตอกนไวทงวรรค โดยลงเลขขอแตละสตรกากบไวดวยเพอความไมสบสน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 437 อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ (ขอ ๓๑๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สาสวสข ไดแก สขในวฏฏะ ซงเปนปจจยแกอาสวะทงหลาย. บทวา อนาสวสข ไดแก สขในพระนพพาน ซงไมเปนปจจยแกอาสวะเหลานน. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ (ขอ ๓๑๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา นรามส ไดแก สขเครองใหถงวฏฏะ ยงมกเลส. บทวานรามส ไดแก สขเครองใหถงพระนพพาน ปราศจากกเลส. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ (ขอ ๓๑๔) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อรยสข ไดแก สขของอรยบคคล. บทวา อนรยสขไดแก สขของปถชน. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ (ขอ ๓๑๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กายก ไดแก สขทเกดรวมกบกายวญญาณ. บทวา เจตสกไดแก สขทเกดทางมโนทวาร. ตรสคละกนทงโลกยะและโลกตระ. จบอรรถกถาสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 438 อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ (ขอ ๓๑๖) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สปปตก ไดแก สขในปฐมฌานและทตยฌาน. บทวานปปตก ไดแก สขในตตยฌานและจตตถฌาน. บรรดาสข ๒ อยางนนพงทราบความเปนเลศ โดยไมแบงชนอยางน คอ สขปราศจากปตทเปนโลกยะ เลศกวาสขมปตทเปนโลกยะ และสขปราศจากปตทเปนโลกตระเลศกวาสขมปตทเปนโลกตระ. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ (ขอ ๓๑๗) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สาตสข ไดแก สขในฌานทง ๓. บทวา อเปกขาสขไดแก สขในจตตถฌาน. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ (ขอ ๓๑๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สมาธสข ไดแก สขทถงอปปนาสมาธ หรออปจารสมาธ.บทวา อสมาธสข ไดแก สขทไมถงสมาธทงสองนน.

จบอรรถกถาสตรท ๑๐

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 439 อรรถกถาสตรท ๑๑/H3

ในสตรท ๑๑ (ขอ ๓๑๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สปปตการมมณ ไดแก สขทเกดขนแกผพจารณาฌานทงสอง ทมปตเปนอารมณ แมในฌาน ทไมมปตเปนอารมณ กนยนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑

อรรถกถาสตรท ๑๒

ในสตรท ๑๒ (ขอ ๓๒๐) มวนจฉยดงตอไปน. จบอรรถกถาสตรท ๑๒

อรรถกถาสตรท ๑๓

ในสตรท ๑๓ (ขอ ๓๒๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา รปารมมณ ไดแก สขทเกดขนเพราะปรารภรปอยางใดอยางหนง อนเปนอารมณของรปาวรจตตถฌาน. บทวา อรปารมมณไดแก สขทเกดขนเพราะปรารภอรปอยางใดอยางหนง อนเปนอารมณของอรปาวจรฌาน. จบอรรถกถาสตรท ๑๓ จบสขวรรคท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 440 สนมตตวรรคท ๓

สตรท ๑

[๓๒๒] ๗๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มนมตจงเกดขน ไมมนมตไมเกดขน เพราะละนมตนนเสย ธรรมทเปน อกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน . จบสตรท ๑

สตรท ๒ [๓๒๓] ๗๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มนทานจงเกดขน ไมมนทานไมเกดขน เพราะละนทานนนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๒๔] ๗๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มเหตจงเกดขน ไมมเหตไมเกดขน เพราะละเหตนนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๓

สตรท ๔

[๓๒๕] ๗๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มเครองปรงจงเกดขน ไมมเครองปรงไมเกดขน เพราะละเครองปรงนนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 441 สตรท ๕

[๓๒๖] ๘๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม ปจจยจงเกดขน ไมมปจจยไมเกดขน เพราะละปจจยนนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๒๗] ๘๑. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มรปจงเกดขน ไมมรปไมเกดขน เพราะละรปนนเสย ธรรมทเปนบาปกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน . จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๓๒๘] ๘๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มเวทนาจงเกดขน ไมมเวทนาไมเกดขน เพราะละเวทนานนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๓๒๙] ๘๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มสญญาจงเกดขน ไมมสญญาไมเกดขน เพราะละสญญานนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๘

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 442 สตรท ๙

[๓๓๐] ๘๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม วญญาณจงเกดขน ไมมวญญาณไมเกดขน เพราะละวญญาณนนเสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๓๓๑] ๘๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล มสงขตธรรมเปนอารมณจงเกดขน ไมมสงขตธรรมเปนอารมณไมเกดขนเพราะละสงขตธรรมนนเสย ธรรมทเปนมาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสนมตตวรรคท ๓

สนมตตวรรคท ๓๑

อรรถกถาสตรท ๑

วรรคท ๓ สตรท ๑ (ขอ ๓๒๒) มนจฉยดงตอไปน. บทวา สนมตตา แปลวา มเหต. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒ เปนตน (ขอ ๓๒๓-๓๒๗)

แมในสตรท ๒ เปนตน กนยนแหละ. กบททงหมด คอ นทานเหต สงขาร ปจจย รป เหลาน เปนไวพจนของ การณะ ทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๒

๑. วรรคท ๓ ม ๑๐ สตร เปนสตรสน ๆ จงรวมอรรถกถาไวตดตอกน โดยลงเลขขอสตรกากบไวดวย.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 443 อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ (ขอ ๓๒๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สเวทนา ความวา เมอสมปยตตเวทนาทเปนปจจยนนแหละมอย ธรรมทเปนบาปอกศลทงหลายจงเกดขน เมอไมม กไมเกด. จบอรรถกถาสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๘ - ๙

แมในสตรท ๘ และสตรท ๙ (ขอ ๓๒๙- ๓๓๐) กนยน แหละ. จบอรรถกถาสตรท ๘ - ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ (ขอ ๓๓๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สงขตารมมณา ความวา ธรรมทเปนบาปอกศลทงหลายเกดขน เพราะกระทาสงขตธรรมทบงเกดขนดวยปจจย ใหเปนอารมณ. บทวา โน อสงขตารมมณา ความวา แตธรรมทเปนบาปอกศลจะไมเกดขน เพราะปรารภพระนพพาน อนเปนอสงขตะ. บทวา น โหนต ความวา ในขณะแหงมรรค ธรรมทเปนบาปอกศล ชอวาไมมอย เมอบรรลผลแลว กชอวามไดมแลว. ในสตรทง๑๐ สตรเหลาน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงเทศนาจนถงพระอรหตอยางน ดวยประการฉะนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบสนมตตวรรคท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 444 ธรรมวรรคท ๔

สตรท ๑

[๓๓๒] ๘๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ เจโตวมตต ๑ ปญญาวมตต ๑ ดกอนภกษทงหลายธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๓๓] ๘๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเพยร ๑ ความไมฟงซาน ๑ ดกอนภกษทงหลายธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๓๔] ๘๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ นาม ๑ รป ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๓

สตรท ๔

[๓๓๕] ๘๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ วชชา ๑ วมตต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 445 สตรท ๕

[๓๓๖] ๙๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ภวทฏฐ ๑ วภวทฏฐ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนแล. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๓๗] ๙๑. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๓๓๘] ๙๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๓๓๙] ๙๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนคนวายาก ๑ ความเปนผมมตรชว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 446 สตรท ๙

[๓๔๐] ๙๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนคนวางาย ๑ ความเปนผมมตรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๓๔๑] ๙๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนผฉลาดในธาต ๑ ความเปนผฉลาดในมนสการ ๑ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐

สตรท ๑๑

[๓๔๒] ๙๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนผฉลาดในอาบต ๑ ความเปนผฉลาดในการออกจากอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๑ จบธรรมวรรคท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 447 ธรรมวรรค๑ท ๔

อรรถกถาสตรท ๑

วรรคท ๔ สตรท ๑ (ขอ ๓๓๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เจโตวมตต ไดแก ผลสมาธ สมาธทสมปยตดวยอรหตผล. บทวา ปาวมตต ไดแก ผลปญญา ปญญาทสมปยตดวยอรหตผล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ (ขอ ๓๓๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปคคาโห ไดแก ความเพยร. บทวา อวกเขโป ไดแก ความทจตมอารมณเปนหนง. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ (ขอ ๓๓๔) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา นาม ไดแก อรปขนธทง ๔. บทวา รป ไดแก รปขนธ. ในสตรน ตรสญาณเครองกาหนดธรรมโกฏฐาส. จบอรรถกถาสตรท ๓

๑. วรรคท ๔ ม ๑๑ สตรสน ๆ จงรวมอรรถกถาไวตดตอกน โดยลงเลขทายสตรกากบไวดวย.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 448 อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ (ขอ ๓๓๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วชชา ไดแก ผลญาณ. บทวา วมตต ไดแก ธรรมทเหลอทสมปยตดวยผลญาณนน. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ (ขอ ๓๓๖) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ภวทฏ ไดแก สสสตทฏฐ. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖-๗

ในสตรท ๖ (ขอ ๓๓๗) และ สตรท ๗ (ขอ ๓๓๘) มเนอความงายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๖-๗

อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ (ขอ ๓๓๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา โทวจสสตา แปลวา ความเปนผวายาก. บทวา ปาปมตตตา แปลวา การซองเสพปาปมตร. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ (ขอ ๓๔๐) พงทราบโดยปรยายตรงขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 449 อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ (ขอ ๓๔๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ธาตกสลตา ไดแก รธาต ๑๘ อยาง วาเปนธาต. บทวา มนสการกสลตา ไดแก รธาตเหลานนนนแล ยกขนสลกษณะ ๓ มอนจจลกษณะเปนตน. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

อรรถกถาสตรท ๑๑

ในสตรท ๑๑ (ขอ ๓๔๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาปตตกสลตา ไดแก รอาบต ๕ กอง และ ๗ กอง. บทวา อาปตตวฏานกสลตา ไดแก รการออกจากอาบตทงหลาย ดวยการแสดงอาบตกตาม ดวยสวดกรรมวาจากตาม. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ จบธรรมวรรคท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 450 พาลวรรคท ๕

สตรท ๑

[๓๔๓] ๙๗. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทนาเอาภาระทยงมาไมถงไป ๑ คนทไมนาเอาภาระทมาถงไป ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๔๔] ๙๘. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทนาภาระทมาถงไป ๑ คนทไมนาเอาภาระทยงไมมาถงไป ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๔๕] ๙๙. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาควรในของทไมควร ๑ คนทเขาใจวาไมควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๓

สตรท ๔

[๓๔๖] ๑๐๐. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมควรในของทไมควร ๑ คนทเขาใจ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 451วาควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๓๔๗] ๑๐๑. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาเปนอาบต ในขอทไมเปนอาบต ๑คนทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทเปนอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๔๘] ๑๐๒. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทไมเปนอาบต ๑ คนทเขาใจวาเปนอาบตในขอทเปนอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒จาพวกนแล. จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๓๔๙] ๑๐๓. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาเปนธรรมในของทไมเปนธรรม ๑ คนทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 452 สตรท ๘

[๓๕๐] ๑๐๔. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทไมเปนธรรม ๑ คนทเขาใจวาเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒จาพวกนแล. จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๓๕๑] ๑๐๕. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาเปนวนยในขอทไมเปนวนย ๑ คนท เขาใจวาไมเปนวนยในขอทเปนวนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒จาพวกนแล. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๓๕๒] ๑๐๖. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา-พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมเปนวนยในขอทไมเปนวนย ๑ คนทเขาใจวาเปนวนยในขอทเปนวนย ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จา-พวกนแล. จบสตรท ๑๐

สตรท ๑๑

[๓๕๓] ๑๐๗. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทรงเกยจสงทไมนารงเกยจ ๑ ผท

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 453ไมรงเกยจสงทนารงเกยจ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๑

สตรท ๑๒

[๓๕๔] ๑๐๘. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทไมรงเกยจสงทไมนารงเกยจ ๑ ผทรงเกยจสงทนารงเกยจ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๒

สตรท ๑๓

[๓๕๕] ๑๐๙. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาควรในของทไมควร ๑ ผทเขาใจวาไมควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๓

สตรท ๑๔

[๓๕๖] ๑๑๐. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมควรในของทไมควร ๑ผทเขาใจวาควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 454 สตรท ๑๕

[๓๕๗] ๑๑๑. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาเปนอาบตในขอทไมเปนอาบต ๑ ผทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทเปนอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๕

สตรท ๑๖

[๓๕๘] ๑๑๒. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทไมเปนอาบต ๑ ผทเขาใจวาเปนอาบตในขอทเปนอาบต ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๖

สตรท ๑๗

[๓๕๙] ๑๑๓. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาเปนธรรมในขอทไมเปนธรรม ๑ ผทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๗

สตรท ๑๘

[๓๖๐] ๑๑๔. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทไมเปน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 455ธรรม ๑ ผทเขาใจวาเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลายอาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๘

สตรท ๑๙

[๓๖๑] ๑๑๕. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาเปนวนยในขอทไมเปนวนย ๑ ผทเขาใจวาไมเปนวนยในขอทเปนวนย ดกอนภกษทงหลายอาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๙

สตรท ๒๐

[๓๖๒] ๑๑๖. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมเปนวนยในขอทไมเปนวนย ๑ ผทเขาใจวาเปนวนยในขอทเปนวนย ดกอนภกษทงหลายอาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๒๐ จบพาลวรรคท ๕ จบทตยปณณาสก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 456 พาลวรรค๑ท ๕ อรรถกถาสตรท ๑

วรรคท ๕ สตรท ๑ (ขอ ๓๔๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อนาคต ภาร วหต ความวา เปนนวกะ พระเถระมไดเชอเชญ กกระทาภาระ ๑๐ อยาง ในพระบาลนวา ถวายโรงอโบสถ ๑ตามประทป ๑ ตงนาดม ๑ ตงอาสนะ ๑ นาฉนทะมา ๑ นาปารสทธมา ๑ บอกฤด ๑ นบภกษ ๑ โอวาท ๑ สวดปาตโมกข ๑ ทานเรยกวา ภาระหนาทของพระเถระ ดงน ชอวานาพาภาระทยงไมมาถง. บทวา อาคต ภาร น วหต ความวา เปนพระเถระอย ไมกระทาภาระ ๑๐ นนแหละดวยตน หรอไมชกชวนมอบหมายผอน ชอวาไมนาพาภาระทมาถงเขา. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

แมในสตรท ๒ (ขอ ๓๔๔) กพงทราบเนอความโดยนยนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ (ขอ ๓๔๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อกปปเย กปยยส ไดแก ผมความสาคญในสงทเปนอกปปยะ คอเนอราชสหเปนตน อยางนวา นเปนกปปยะ.

๑. วรรคนม ๒๐ สตร แตอรรถกถาแกไวเพยง ๑๖ สตร จงลงเลขขอสตรกากบไว.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 457 บทวา กปปเย อกปปยส ไดแก ผมความสาคญในสงทเปนกปปยะ มเนอจระเข และเนอแมวเปนตน อยางนวา นเปนอกปปยะ. จบอรรถกถาสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ (ขอ ๓๔๖) พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ (ขอ ๓๔๗) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อนาปตตยา อาปตตส ไดแก เปนผมความสาคญในเรองทไมเปนอาบต เปนตนวา ภกษทาความสะอาดภณฑะ รมบาตรตดผม เขาบานโดยบอกลา นนอยางนวา นเปนอาบต. บทวา อาปตตยาอนาปตตส ไดแก เปนผมความสาคญในอาบตเพราะไมเออเฟอตอเรองเหลานนนนแหละ นนอยางนวา นไมเปนอาบต. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ (ขอ ๓๔๘) พงทราบเนอความโดยนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ (ขอ ๓๔๙ - ๓๕๒) มเนอความงายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 458 อรรถกถาสตรท ๑๑

ในสตรท ๑๑ (ขอ ๓๕๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาสวา ไดแก กเลส. บทวา น กกกจจายตพพ ความวาความไมปรารถนาไมวจารณสวนในสงฆ ชอวาสงทไมควรราคาญ. บทวากกกจจายตพพ ความวา ไมราคาญความปรารถนาวจารณสวนในสงฆนนนนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑

อรรถกถาสตรท ๑๒ เปนตน

ในสตรท ๑๒ (ขอ ๓๕๔-๓๖๒) พงทราบโดยนยทกลาวแลวในหนหลงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ เปนตน จบพาลวรรคท ๕ จบทตยปณณาสก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 459 ตตยปณณสก

อาสาวรรคท ๑

สตรท ๑

[๓๖๓] ๑๑๗. ดกอนภกษทงหลาย ความหวง ๒ อยางนละไดยาก ๒ อยางเปนไฉน คอ ความหวงในลาภ ๑ ความหวงในชวต ดกอนภกษทงหลาย ความหวง ๒ อยางนแลละไดยาก. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๖๓] ๑๑๘. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนหาไดยากในโลด ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บพพการบคคล ๑ กตญกต-เวทบคคล ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลหาไดยากในโลก. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๖๔] ๑๑๙. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนหาไดยากในโลก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทพอใจ ๑ คนทอมหนา ๑ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลหาไดยากในโลก. จบสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 460 สตรท ๔

[๓๖๖] ๑๒๐. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนใหอม ไดยาก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลผเกบสงทไดไวแลว ๆ ๑ บคคลผสละสงทไดเเลว ๆ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลใหอมไดยาก. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๓๖๗] ๑๒๑. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนใหอมไดงาย ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลผไมเกบสงทคนไดไวแลว ๆ ๑บคคลผไมสละสงทตนไดแลว ๆ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลใหอมไดงาย. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๖๘] ๑๒๒. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงราคะ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สภนมต ๑ อโยนโสมนสการ ๑ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงราคะ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๓๖๙] ๑๒๓. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงโทสะ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ปฏฆนมต ๑ อโยนโสมนสการ ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 461ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงโทสะ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๓๗๐] ๑๒๔. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงมจฉาทฏฐ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การโฆษณาแตบคคลอน ๑อโยนโสมนสการ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงมจฉาทฏฐ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๓๗๑] ๑๒๕. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงสมมาทฏฐ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การโฆษณาแตบคคลอน ๑โยนโสมนสการ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงสมมาทฏฐ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๓๗๒] ๑๒๖. ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ลหกาบต ๑ ครกาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒อยางนแล. จบสตรท ๑๐

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 462 สตรท ๑๑

[๓๗๓] ๑๒๗. ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อาบตชวหยาบ ๑ อาบตไมชวหยาบ ๑ ดกอนภกษทงหลายอาบต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๑

สตร ๑๒

[๓๗๔] ๑๒๘. ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อาบตทมสวนเหลอ ๑ อาบตทไมมสวนเหลอ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๒ จบอาสาวรรคท ๑

ตตยปณณสก

อาสาวรรคท ๑

อรรถกถาสตรท ๑

ตตยปณณาสก สตรท ๑ (ขอ ๓๖๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาสา ไดแก ตณหา ความอยาก. บทวา ทปปชหาไดแก ละไดยาก คอนาออกไดยาก. สตวทงหลายใชเวลา ๑๐ ปบาง๒๐ ปบาง ๖๐ ปบาง รบใชพระราชา ทากสกรรมเปนตน เขาสสงความทฝายสองรบประชดกน ดาเนนอาชพเลยงแพะและทาหอกเปนตน แลนเรอไปยงมหาสมทร ดวยหวงวา พวกเราจกไดวนน พวก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 463เราจกไดพรงน ดงน เพราะความหวงในลาภเปนเรองละไดยาก แมเมอถงเวลาจะตาย กยงสาคญตนวาจะอยได ๑๐๐ ป แมจะเหนกรรมและกรรมนมตเปนตน มผหวงดตกเตอนวา จงใหทาน จงทาการบชาเถดกไมเชอคาของใคร ๆ ดวยหวงอยางนวา เราจกยงไมตาย นเพราะความหวงในชวตเปนเรองละไดยาก. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ (ขอ ๓๖๔) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปพพการ ไดแก ผทาอปการะกอน. บทวา กต กตเวท ไดแก ผรอปการะทเขาทาแลวตอบแทนภายหลง. ในสองทานนน ผทาอปการะกอน ยอมสาคญวา เราใหกหน ผตอบแทนภายหลง ยอมสาคญวา เราชาระหน. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ (ขอ ๓๖๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ตตโต จ ตปเปตา จ ความวา พระปจเจกพทธเจาและพระขณาสพผเปนสาวกของพระตถาคต ชอวาผอมแลว. พระตถาคต อรหนตสมมาสมพทธเจา ชอวาผอมแลวดวย ผทาคนอนใหอมดวย. จบอรรถกถาสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 464 อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ (ขอ ๓๖๖) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทตตปปยา ความวา ทายกทาใหอมไดยาก คอ การทาใหเขาอม ทาไมไดงาย. บทวา นกขปต ไดแก ไมใหใคร ไมใชสอยเอง. บทวา วสชเชต ไดแก ใหแกผอน. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ (ขอ ๓๖๗) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา น วสชเชต ความวา ไมใหแกผอนเสยทงหมดทเดยวแตใหถอเอาพอเยยวยาอตภาพตน เหลอนอกนนไมให. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ (ขอ ๓๖๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สภนมตต ไดแก อารมณทนาปรารถนา. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ (ขอ ๓๖๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปฏฆนมตต ไดแก นมตทไมนาปรารถนา. จบอรรถกถาสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ (ขอ ๓๗๐) มวนจฉยดงตอไปน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 465 บทวา ปรโต จ โฆโส ไดแก การฟงอสทธรรมจากสานกของผอน. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ (ขอ ๓๗๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปรโต จ โฆโส ไดแก การฟงพระสทธรรมจากสานกของผอน. จบอรรถกถาสตรท ๙ คาทเหลอในบททงปวง งายทงนนแล. จบอาสาวรรคท ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 466 อายาจนวรรคท ๒

สตรท ๑

[๓๗๕] ๑๒๙. ดกอนภกษทงหลาย ภกษผมศรทธา เมอออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนพระสารบตรและพระโมคคลลานะเถด ดกอนภกษทงหลาย ภกษสารบตรและภกษโมคคลลานะน เปนตราชมาตรฐานของภกษสาวกของเรา. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๗๖] ๑๓๐. ดกอนภกษทงหลาย นางภกษณผมศรทธา เมอออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนภกษณเขมาและอบลวรรณาเถด ดกอนภกษทงหลาย ภกษณเขมาและภกษณอบล-วรรณาน เปนตราชมาตรฐานของภกษณสาวกาของเรา. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๗๗] ๑๓๑. ดกอนภกษทงหลาย อบาสกผมศรทธา เมอออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนจตตคฤหบดและหตถกอบาสกชาวเมองอาฬวเถด ดกอนภกษทงหลาย จตตคฤหบดและหตถกอบาสกชาวเมองอาฬวน เปนตราชมาตรฐานของอบาสกสาวกของเราแล. จบสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 467 สตรท ๔

[๓๗๘] ๑๓๒. ดกอนภกษทงหลาย อบาสกาผมศรทธา เมอออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนอบาสกาขชชตตราและนางเวฬกณฏกนนทมารดาเถด ดกอนภกษทงหลายอบาสกาขชชตตราและนางเวฬกณฏกนนทมารดา เปนตราชมาตรฐานของอบาสกาสาวกาของเรา. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๓๗๙] ๑๓๓. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารตนใหถกกาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมาก ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ไมพจารณาไตรตรองพดสรรเสรญคณของตนทควรตเตยน ๑ ไมพจารณาไตรตรองพดตโทษของคนทควรสรรเสรญ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลมประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมบรหารตนใหถกกาจดถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารคนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย ธรรม๒ ประการเปนไฉน คอ พจารณาไตรตรองแลวพดตเตยนคนทควรตเตยน ๑ พจารณาไตรตรองแลวพดสรรเสรญ ๑ ดกอนภกษทงหลายสตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ การนแล ยอม

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 468บรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๘๐] ๑๓๔. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารคนใหถกกาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ไมพจารณาไตรตรองแลว เกดเลอมใสในฐานะอนไมเปนทตงแหงความเลอมใส ๑ ไมพจารณาไตรตรองแลว เกดไมเลอมใสในฐานะอนเปนทตงแหงความเลอมใส ๑ดกอนภกษทงหลา อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมบรหารคนใหถกกาจด ถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาดเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลายเขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย ธรรม๒ ประการเปนไฉน คอ พจารณาไตรตรองแลว เกดไมเลอมใสในฐานะอน เปนทตงแหงความไมเลอมใส ๑ พจารณาไตรตรองแลว เกดเลอมใสในฐานะอนเปนทตงแหงความเลอมใส ๑ ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาดเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมบรหารตน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 469ไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๓๘๐] ๑๓๕. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนใหถกกาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย บคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ มารดา ๑ บดา ๑ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒จาพวกนแล ยอมบรหารตนใหถกกาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบในบคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวยบคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ มารดา ๑ บดา ๑. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบในบคคล ๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลายเขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๓๘๒] ๑๓๖. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนใหถกกาจด

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 470ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย บคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคต ๑สาวกของพระตถาคต ๑ ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนใหถกกาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบในบคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวยบคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคต ๑ สาวกของพระตถาคต ๑ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบในบคคล๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๓๘๓] ๑๓๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การชาระจตของตนใหผองแผว ๑ การไมถอมนอะไร ๆในโลก ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐

[๓๘๔] ๑๓๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 471เปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธ ๑ ดกอนภกษทงหลายธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑

[๓๘๕] ๑๓๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การกาจดความโกรธ ๑ การกาจดความผกโกรธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๑ จบอายาจนวรรคท ๒

อายาจนวรรคท ๒

อรรถกถาสตรท ๑

วรรคท ๒ สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวาสทโธ ภกขเว ภกข เอว สมมา อายาจมาโน อายาเจยยความวา ภกษผมศรทธา เมอจะขอ คอตองการปรารถนาอยางนวาแมเรากจงเปนเชนพระสารบตรเถระ ทางปญญา แมเรากจงเปนเชนพระ-โมคคลลานเถระ ทางฤทธ ดงน ชอวาพงปรารถนาโดยชอบ เพราะปรารถนาสงทมอยเทานน. เมอปรารถนายงกวาน พงปรารถนาผดดวยวาละความปรารถนา ๒ อยางเสย ปรารถนาเหนปานน ยอมชอวาปรารถนาผด เพราะปรารถนาสงทไมม. เพราะเหตไร. บทวา เอสาภกขเว เอต ปมาณ ความวา เหมอนอยางวา เมอจะชงทองหรอเงน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 472พงใชตราช เมอจะตวงขาวเปลอก พงใชเครองตวง ตราชเปนมาตรฐานในการชง และเครองตวงเปนมาตรฐานในการตวง ดวยประการดงน ฉนใด สารบตรและโมคคลลานะเปนเครองชง เปนเครองตวง สาหรบเหลาภกษผเปนสาวกของเรา ยดทานทงสองนน จงอาจทจะชงหรอตวงคนวา แมเรากเทากน ทางญาณ หรอทางฤทธ นอกไปจากนไมอาจจะชงหรอตวงได. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒ เปนตน

แมในสตรท ๒ เปนตน กนยนเหมอนกน . แตในสตรน แยกกนดงน. บทวา เขมา จ ภกขน อปปลวณณา จ ความวา กบรรดาภกษณ ๒ รปนน ภกษณเขนาเสศทางปญญา ภกษณอบลวรรณาเลศทางฤทธ ฉะนน เมอขอโดยชอบ พงขอวา ขอเราจงเปนแมเชนน ทางปญญากตาม ทางฤทธกตาม แมอบาสกาขชชตตรากเลศเพราะมปญญามากนนทมารดา๑เลศเพราะมฤทธมาก เพราะฉะนน เมอขอโดยชอบ พงขอวาขอเราจงเปนแมเชนน ทางปญญากตาม ทางฤทธกตาม. จบอรรถกถาสตรท ๒ เปนตน

อรรถกถาสตรท ๕

สตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ขต ความวา ชอวาถกกาจด เพราะถกกาจดคณความด.

๑. พระสตรขอ ๓๗๘ วานางเวฬกณฏกนนทมารดา.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 473บทวา อปหต ความวา ชอวาถกทาลาย เพราะถกทาลายคณความด อธบายวา ถกตดคณความด ขาดคณความด เสยคณความด. บทวาอตตาน ปรหรต ความวา รกษาคมครองตนทปราศจากคณความด.บทวา สารชโช แปลวา มโทษ. บทวา สานวชโช แปลวา ถกตาหน. บทวา ปสวต แปลวา ยอมได. บทวา อนนวจจ ไดแกไมร ไมพจารณา. บทวา อปรโยคาเหตวา แปลวา ไมสอบสวน.บทวา อวณณารหสส ความวา ของเดยรถยกตาม ของสาวกเดรถยกตาม ผปฏบตผด ควรตาหน. บทวา วณณ ภาสต ความวากลาวคณวา ผนปฏบตดปฏบตชอบ ดงน . บทวา วณณารหสสความวา บรรดาพระอรยบคคลมพระพทธเจาเปนตน องคใดองคหนงผปฏบตชอบ. บทวา อวณณ ภาสต ความวา กลาวโทษวา ผนปฏบตชวปฏบตผด ดงน. บทวา อวณณารหสส อวณณ ภาสต ความวา บคคลบางคนในโลกน กลาวตาหนเดยรถย สาวกเดยรถย ผปฏบตชวปฏบตผด วาเปนผปฏบตชวเพราะเหตดงนบาง เปนผปฏบตเพราะเหตดงนบาง ชอวายอมกลาวตาหนผทควรตาหน. บทวา วณณารหสส วณณ ความวา กลาวสรรเสรญพระพทธเจาและเหลาพทธสาวกผปฏบตดปฏบตชอบ วาเปนผปฏบตดเพราะเหตดงนบาง เปนผปฏบตชอบเพราะเหตดงนบาง. จบอรรถกถาสตรท ๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 474 อรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปปสาทนเย าเน ไดแก ในเหตททาใหไมเลอมใส บทวา ปสาท อปธ เสต ความวา ใหเกดความเลอมใสในขอปฏบตชวขอปฏบตผด วานขอปฏบตด ขอปฏบตชอบ ดงน. บทวา ปสาทนเยาเน อปปสาท ความวา ใหเกดความไมเลอมใสในขอปฏบตดขอปฏบตชอบวา นขอปฏบตชว นขอปฏบตผด ดงน. คาทเหลอในสตรนงายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗

สตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทวส ไดแกในโอกาสสอง ในเหตสอง. บทวา มจฉา-ปฏปชชมาโน ไดแก ถอขอปฏบตผด. บทวา มาตร จ ปตร จความวา ปฏบตผดในมารดาเหมอนนายมตตวนทกะ ปฏบตผดในบดาเหมอนพระเจาอชาตศตร. ธรรมฝายขาวพงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล จบอรรถกถาสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๘

สตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ตถาคเต จ ตถาคตสาวเก เจ ความวา ปฏบตผดในพระตถาคต เชนพระเทวทต และปฏบตผดในสาวกของพระตถาคต

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 475เชนพระโกกาลกะ. ในฝายขาว ปฏบตชอบในพระตถาคต เชนพระอานนทเถระ และปฏบตชอบในสาวกของพระตถาคต เชนบตรของเศรษฐผเลยงโคชอนนทะ. จบอรรถถถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

สตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สจตตโวทาน แปลวา ความผองแผวแหงจตของตน บทน เปนชอของสมาบต ๘. บทวา น จ กจ โลเก อปาทยต ความวา ไมถอ คอไมแตะตองบรรดาธรรมมรปเปนตนแมธรรมอยางหนงไร ๆ ในโลก. ในสตรน ความไมถอมน เปนธรรมท ๒ ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐ - ๑๑

สตรท ๑๐ และสตรท ๑๑ งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ - ๑๑ จบอายาจนวรรคท ๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 476 ทานวรรคท ๓

สตรท ๑

[๓๘๖] ๑๔๐. ดกอนภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสทาน ๑ ธรรมทาน ๑ ดกอนภกษทงหลาย ทาน๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทานเปนเลศ. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๘๗] ๑๔๑. ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การบชาดวยอามส ๑ การบชาดวยธรรม ๑ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการบชา ๒ อยางน การบชาดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๘๘] ๑๔๒. ดกอนภกษทงหลาย การสละ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การสละอามส ๑ การสละธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลายการสละ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการสละ ๒ อยางนการสละธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 477 สตรท ๔

[๓๘๙ ] ๑๔๓. ดกอนภกษทงหลาย การบรจาค ๒ อยางน๒ อยางเปนไฉน คอ การบรจาคอามส ๑ การบรจาคธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การบรจาค ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการบรจาค ๒ อยางน การบรจาคธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๓๙๐] ๑๔๔. ดกอนภกษทงหลาย การบรโภค ๒ อยางน๒ อยางเปนไฉน คอ การบรโภคอามส ๑ การบรโภคธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การบรโภค ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการบรโภค ๒ อยางน การบรโภคธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๓๙๑] ๑๔๕. ดกอนภกษทงหลาย การสมโภค ๒ อยางน๒ อยางเปนไฉน คอ สมโภคอามส ๑ การสมโภคธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การสมโภค ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการสมโภค ๒ อยางน การสมโภคธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๓๙๒] ๑๔๖. ดกอนภกษ ทงหลาย การจาแนก ๒ อยางน ๒ อยาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 478เปนไฉน คอ การจาแนกอามส ๑ การจาแนกธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การจาแนก ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการจาแนก ๒ อยางน การจาแนกธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๓๙๓] ๑๔๗. ดกอนภกษทงหลาย การสงเคราะห ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การสงเคราะหดวยอามส ๑ การสงเคราะหดวยธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การสงเคราะห ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการสงเคราะห ๒ อยางน การสงเคราะหดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๓๙๔] ๑๔๘. ดกอนภกษทงหลาย การอนเคราะห ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การอนเคราะหดวยอามส ๑ การอนเคราะหดวยธรรม ดกอนภกษทงหลาย การอนเคราะห ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐

[๓๙๔] ๑๔๙. ดกอนภกษทงหลาย ความเออเฟอ ๒ อยางน

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 479๒ อยางเปนไฉน คอ ความเออเฟอดวยอามส ๑ ความเออเฟอดวย ธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความเออเฟอ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาความเออเฟอ ๒ อยางน ความเออเฟอดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๐ จบทานวรรคท ๓

ทานวรรคท ๓๑

อรรถกถาสตรท ๑

วรรคท ๓ สตร (ขอ ๓๘๖). มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทานาน ความวา ชอวา ทาน ดวยอานาจแหงวตถมทานเปนตนทเขาให บทนเปนชอของไทยธรรม อกอยางหนง เจตนาพรอมดวยวตถ ชอวา ทาน บทนเปนชอของการบรจาคสมบต. บทวาอามสทาน ความวา ปจจย ๔ ชอวา อามสทาน โดยเปนของให.บทวา ธมมทาน ความวา บคคลบางคนในโลกน กลาวปฏปทาเครองบรรลอมตะให นชอวา ธรรมทาน. จบอรรถกถาสตรท ๑

๑. วรรคนประกอบดวยสตรสน ๆ ๑๐ สตร จงลงอรรถกถาอธบายไว ตดตอรวมกนทงวรรคแตเพอความไมสบสน จงใสขอบาลกากบไวในอรรถกถาสตรดวย.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 480 อรรถกถาสตรท ๒

สตรท ๒ (ขอ ๓๘๗) มวนจฉยดงตอไปน. ปจจย ๔ ชอวา ยาคะ โดยเปนเครองบชา แมธรรมะ กพงทราบวา ชอวา ยาคะ โดยเปนเครองบชา. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

สตรท ๓ (ขอ ๓๘๘) มวนจฉยยดงตอไปน. การสละอามส ชอวา อามสจาคะ การสละธรรม ชอวาธรรมจาคะ. จบอรรถกถาสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๔

สตรท ๔ (ขอ ๓๘๙) แปลกกนเพยงอปสรรค. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕

สตรท ๕ (ขอ ๓๙๐) มวนจฉยดงตอไปน. การบรโภคปจจย ๔ ชอวา อามสโภคะ การบรโภคธรรม ชอวาธรรมโภคะ. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๖ (ขอ ๓๙๑) แปลกกนเพยงอปสรรค. จบอรรถกถาสตรท ๖

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 481 อรรถกถาสตรท ๗

สตรท ๗ (ขอ ๓๙๒) มวนจฉยดงตอไปน. การแจกจายปจจย ๔ ชอวา อามสสงวภาค การแจกจายธรรมชอวา ธรรมสงวภาค. จบอรรถกถาสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๘

สตรท ๘ (ขอ ๓๙๓) มวนจฉยดงตอไปน. การสงเคราะหดวยปจจย ๔ ชอวา อามสสงเคราะห การสงเคราะหดวยธรรม ชอวา ธรรมสงเคราะห. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

สตรท ๙ (ขอ ๓๙๔) มวนจฉยดงตอไปน. การอนเคราะหดวยปจจย ชอวา อามสอนเคราะห การอนเคราะหดวยธรรม ชอวา ธรรมอนเคราะห. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐

สตรท ๑๐ (ขอ ๓๙๕) มวนจฉยดงตอไปน. การแสดงความเอนดดวยปจจย ๔ ชอวา อามสอนกมปะ เกอกล

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 482ดวยอามส การแสดงความเอนดดวยธรรม ชอวา ธรรมอนกมปะเกอกลดวยธรรม. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบทานวรรคท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 483 สนถาวรรคท ๔

สตรท ๑

[๓๙๖] ๑๕๐. ดกอนภกษทงหลาย สนถาร ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสสนถาร ๑ ธรรมสนถาร ๑ ดกอนภกษทงหลายสนถาร ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสนถาร ๒ อยางน ธรรมสนถารเปนเลศ. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๓๙๗] ๑๕๑. ดกอนภกษทงหลาย ปฏสนถาร ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสปฏสนถาร ๑ ธรรมปฏสนถาร ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปฏสนถาร ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาปฏสนถาร ๒ อยางน ธรรมปฏสนถารเปนเลศ. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๓๙๘] ๑๕๒. ดกอนภกษทงหลาย เอสนา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสเอสนา การเสาะหาอามส ๑ ธรรมเอสนา การเสาะหาธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย เอสนา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลายบรรดาเอสนา ๒ อยางน ธรรมเอสนาเปนเลศ. จบสตรท ๓

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 484 สตรท ๔

[๓๙๙] ๑๕๓. ดกอนภกษทงหลาย ปรเยสนา ๒ อยางน๒ อยางเปนไฉน คอ อามสปรเยสนา การแสวงหาอามส ๑ ธรรมปรเยสนาการแสวงหาธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปรเยสนา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาปรเยสนา ๒ อยางน ธรรมปรเยสนาเปนเลศ. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๔๐๐] ๑๕๔. ดกอนภกษทงหลาย ปรเยฏฐ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสปรเยฏฐ การแสวงหาอามสอยางสง ๑ธรรมปรเยฏฐ การแสวงหาธรรมอยางสง ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปรเยฏฐ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาปรเยฏฐ ๒ อยางน ธรรม-ปรเยฏฐเปนเลศ. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๔๐๑] ๑๕๕. ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสบชา ๑ ธรรมบชา ๑ ดกอนภกษทงหลายการบชา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการบชา ๒ อยางนธรรมบชาเปนเลศ. จบสตรท ๖

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 485 สตรท ๗

[๔๐๒] ๑๕๖. ดกอนภกษทงหลาย ของตอนรบแขก ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ของตอนรบคออามส ๑ ของตอนรบคอธรรม ๑ดกอนภกษทงหลาย ของตอนรบแขก ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลายบรรดาของตอนรบแขก ๒ อยางน ของตอนรบแขกคอธรรมเปนเลศ จบสตรท ๗

สตรท ๘

[๔๐๓] ๑๕๗. ดกอนภกษทงหลาย ความสาเรจ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความสาเรจคออามส ๑ ความสาเรจคอธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความสาเรจ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาความสาเรจ ๒ อยางน ความสาเรจคอธรรมเปนเลศ จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๔๐๔] ๑๕๘. ดกอนภกษทงหลาย ความเจรญ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเจรญดวยอามส ๑ ความเจรญดวยธรรม ๑ดกอนภกษทงหลาย ความเจรญ ๒ อยางน ดกอนภกษทงหลายบรรดาความเจรญ ๒ อยางน ความเจรญดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๙

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 486 สตรท ๑๐ [๔๐๕] ๑๕๙. ดกอนภกษทงหลาย รตนะ ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ รตนะคออามส ๑ รตนะคอธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลายรตนะ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดารตนะ ๒ อยางน รตนะคอธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ [๔๐๖] ๑๖๐. ดกอนภกษทงหลาย ความสะสม ๒ อยางน๒ อยางเปนไฉน คอ ความสะสมอามส ๑ ความสะสมธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความสะสม ๒ อยางน ความสะสมธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๑ สตรท ๑๒ [๔๐๗] ๑๖๑. ดกอนภกษทงหลาย ความไพบลย ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไพบลยแหงอามส ๑ ความไพบลยแหงธรรม ๑ดกอนภกษทงหลาย ความไพบลย ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลายบรรดาความไพบลย ๒ อยาง ความไพบลยแหงธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๒ จบสนถารวรรคท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 487 สนถารวรรคท ๔๑

อรรถกถาสตรท ๑

วรรคท ๔ สตรท ๑ (ขอ ๓๙๖) มวนจฉยดงตอไปน. การปลาดดวยปจจย โดยปกปดชองวางคนและคนอน ชอวาอามสสนถาร. การปลาดดวยธรรม ชอวา ธรรมสนถาร. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ (ขอ ๓๙๗) แปลกกนเพยงอปสรรค จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ (ขอ ๓๙๘) การหาอามสมประการดงกลาวแลวชอวา อามสเอสนา. การหาธรรม ชอวา ธรรมเอสนา. จบอรรถกถาสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ (ขอ ๓๙๙) แปลกกนเพยงอปสรรค. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ (ขอ ๔๐๐) มวนจฉยดงตอไปน.

๑. อรรถกถาแกไวสน ๆ จงเรยงตดตอกนไปทงวรรค โดยลงเลขขอสตรกากบไวดวย.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 488 การแสวงหาอามสถงทสด ทานเรยกวา อามสปรเยฏ การแสวงหาธรรมถงทสด ทานเรยกวา ธรรมปรเยฏ . จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖

ในสตรท ๖ (ขอ ๔๐๑) การบชาอามส ชอวา อามสบชาการบชาดวยธรรม ชอวา ธรรมบชา. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗

ในสตรท ๗ (ขอ ๔๐๒) บทวา อตเถยยาน ไดแก ทานเพอผจรมา (ของรบแขก) ปาฐะวา อภเถยยาน ดงนกม. จบอรรถกถาสตรท ๗

อรรถกถาสตรท ๘

ในสตรท ๘ (ขอ ๔๐๓ ) อามสอทธ ชอวา อามสอทธ ใหสาเรจเสรจสรรพ แมธรรมกชอวา ธรรมอทธ เพราะใหสาเรจเสรจสรรพ. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ (ขอ ๔๐๔) ความเจรญดวยอามส ชอวา อามสวฒ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 489ความเจรญดวยธรรม ชอวา ธรรมวฒ. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ (ขอ ๔๐๕) อามสททาใหเกดความยนด ชอวาอามสรตนะ ธรรม ชอวา ธรรมรตนะ. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

อรรถกถาสตรท ๑๑

ในสตรท ๑๑ (ขอ ๔๐๖) การสะสมเพมพนอามส ชอวาอามสสนนจยะ การสะสมเพมพนธรรม ชอวา ธรรมสนนจยะ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑

อรรถกถาสตรท ๑๒

ในสตรท ๑๒ (ขอ ๔๐๗) ความไพบลยแหงอามส ชอวาอามสเวปลละ ความไพบลยแหงธรรม ชอวา ธรรมเวปลละ แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ จบสนถารวรรคท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 490 สมาปตตวรรคท ๕

สตรท ๑

[๔๐๘] ๑๖๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอความเปนผฉลาดในสมาบต ๑ ความเปนผฉลาดในการออกจากสมาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑

สตรท ๒

[๔๐๙] ๑๖๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนผซอตรง ๑ ความเปนผออนโยน ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๒

สตรท ๓

[๔๑๐] ๑๖๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ขนต ๑ โสรจจะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๓

สตรท ๔

[๔๑๑] ๑๖๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 491เปนไฉน คอ ความเปนผมวาจาออนหวาน ๑ การตอนรบแขก ๑ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔

สตรท ๕

[๔๑๒] ๑๖๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไมเบยดเบยน ๑ ความเปนคนสะอาด ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๕

สตรท ๖

[๔๑๓] ๑๖๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนผไมคมครองทวารในอนทรยทงหลาย ๑ ความเปนผไมรจกประมาณในการบรโภค ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนแล. จบสตรท ๖

สตรท ๗

[๔๑๔] ๑๖๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย ๑ ความเปนผรจกประมาณในการบรโภค ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 492 สตรท ๘

[๔๑๕] ๑๖๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ กาลงคอการพจารณา ๑ กาลงคอการอบรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘

สตรท ๙

[๔๑๖] ๑๗๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ กาลงคอสต ๑ กาลงคอสมาธ ๑ ดกอนภกษทงหลายธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙

สตรท ๑๐ [๔๑๗] ๑๗๑. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สมถะ ๑ วปสสนา ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนแล. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑

[๔๑๘] ๑๗๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ศลวบต ๑ ทฏฐวบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนแล. จบสตรท ๑๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 493 สตรท ๑๒

[๔๑๙] ๑๗๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ศลสมบต ๑ ทฏฐสมบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๒

สตรท ๑๓

[๔๒๐] ๑๗๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ศลบรสทธ ๑ ทฏฐบรสทธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๓

สตรท ๑๔

[๔๒๑] ๑๗๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ทฏฐบรสทธ ๑ ความเพยรทสมควรแกทฏฐ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๔

สตรท ๑๕

[๔๒๒] ๑๗๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนผยงไมพอในกศลธรรม ๑ ความเปนผไมทอถอย ในความเพยร ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๕

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 494 สตรท ๑๖

[๔๒๓] ๑๗๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเปนคนหลงลมสต ๑ ความไมรสกตว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๖

สตรท ๑๗

[๔๒๔] ๑๗๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สต ๑ สมปชญญะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนแล. จบสตรท ๑๗ จบสมาปตตวรรคท ๕ จบตตยปณณาสก

สมาปตตวรรค๑ท ๕

อรรถกถาสตรท ๑

สมาปตตวรรคท ๕ สตรท ๑ (ขอ ๔๐๘) มวนยดงตอไปน. บทวา สมาปตตกสลตา ไดแกความเปนผฉลาดในการกาหนดอาหารสปปายะเขาสมาบต. บทวา สมาปตตวฏานกสลตา ความวาเมอไดเวลาตามกาหนดเปนผฉลาดออก. ชอวาเปนผฉลาดในการออกจาก

๑. วรรคนประกอบดวยพระสตร ๑๘ สตร อรรถกถาแกไวสน ๆ จงลงตดตอกนไปทงวรรคโดยลงหวขอบาลประจาสตรประจาสตรกากบไวดวย.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 495สมาบต เพราะฉะนน ผนชอวาฉลาด ดงน. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๒

ในสตรท ๒ (ขอ ๔๐๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาชชว แปลวา ความตรง. บทวา มททว แปลวาความออนโยน. จบอรรถกถาสตรท ๒

อรรถกถาสตรท ๓

ในสตรท ๓ (ขอ ๔๐๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ขนต ไดแก อธวาสนขนต. บทวา โสรจจ ไดแกความเรยบรอย ความสงบเสงยม. จบอรรถกถาสตรท ๓

อรรถกถาสตรท ๔

ในสตรท ๔ (ขอ ๔๑๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สาขลย ไดแก ความชนชมโดยใชวาจาออนหวาน.บทวา ปฏสนถาโร ไดแก การตอนรบดวยอามสกตาม ดวยธรรมกตามชอวาปฏสนถาร. จบอรรถกถาสตรท ๔

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 496 อรรถกถาสตรท ๕

ในสตรท ๕ (ขอ ๔๑๒) มวนจฉยตอไปน. บทวา อวหสา ไดแกธรรมอนเปนสวนเบองตนของกรณา. บทวาโสเจยย ไดแก ความสะอาดโดยศล. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖ - ๗

ในสตรท ๖ และสตรท ๗ (ขอ ๔๑๓ - ๔๑๔) มเนอความงายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๖ - ๗

อรรถกถาสตร ๘

ในสตรท ๘ (ขอ ๔๑๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปฏสงขานพล ไดเเก กาลงคอการพจารณา. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ (ขอ ๔๑๖) มวนจฉยดงตอไปน. ชอวา กาลงคอสต เพราะเมอหลงลมสต กไมหวนไหว. ชอวากาลงคอสมาธ เพราะเมอฟงซาน กไมหวนไหว. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐

ในสตรท ๑๐ (ขอ ๔๑๗) มวนจฉยดงตอไปน.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 497 บทวา สมโถ ไดแก ความทจตแนวแน. บทวา วปสสนาไดแก ญาณกาหนดสงขารเปนอารมณ. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

อรรถกถาสตรท ๑๑

ในสตรท ๑๑ (ขอ ๔๑๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สลวปตต ไดแก ความทศล. บทวา ทฏ วปตตไดแก มจฉาทฏฐ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑

อรรถกถาสตรท ๑๒

ในสตรท ๑๒ (ขอ ๔๑๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สลสมปทา ไดแก ความมศลบรบรณ. บทวา ทฏ -สมปทา ไดแกความเปนสมมาทฏฐ. ดวยบทนน สมมาทฏฐแมทงปวงทสงเคราะหดวยสมมาทฏฐ คอ กมมสสกตาสมมาทฏฐ ฌานสมมาทฏฐวปสสนาสมมาทฏฐ มคคสมมาทฏฐ ผลสมมาทฏฐ ชอวา สมมาทฏ . จบอรรถกถาสตรท ๑๒

อรรถกถาสตรท ๑๓

ในสตรท ๑๓ (ขอ ๔๒๐) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สลวสทธ ไดแก ศลทบมวสทธ. บทวา ทฏ วสทธ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 498ไดแกสมมาทฏฐในมรรคทง ๔ ทบมวสทธ หรอสมมาทฏฐทง ๕ อยาง. จบอรรถกถาสตรท ๑๓

อรรถกถาสตรท ๑๔

ในสตรท ๑๔ (ขอ ๔๒๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทฏ วสทธ ไดแก สมมาทฏฐทบมวสทธนนแล. บทวายถา ทฏ สส จ ปธาน ความวา ความเพยรทสมปยตดวยมรรคเบองตานน ทานกลาววา ยถา ทฏสส จ ปธาน เพราะอนรปแกทฏฐนน. จบอรรถกถาสตรท ๑๔

อรรถกถาสตรท ๑๕

ในสตรท ๑๕ (ขอ ๔๒๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อสนตฏ ตา จ กสเลส ธมเมส ไดแก ความเปนผไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย นอกจากอรหตมรรค. จบอรรถกถาสตรท ๑๕

อรรถกถาสตรท ๑๖

ในสตรท ๑๖ (ขอ ๔๒๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา มฏสจจ แปลวา ความเปนผหลงลมสต. บทวา อสม-ปช ไดแก ความไมรตว. จบอรรถกถาสตรท ๑๖

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 499 อรรถกถาสตรท ๑๗

ในสตรท ๑๗ (ขอ ๔๒๔) มวนจฉยดงตอไปน. สต มใจไมลอยเปนลกษณะ. สมปชญญะ มรสกตวเปนลกษณะ. จบอรรถกถาสตรท ๑๗ จบสมาปตตวรรคท ๕ จบตตยปณณาสก

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 500 พระสตรทไมจดเขาในปณณาสก

[๔๒๕] ๑๗๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑... ความลบหลคณทาน ๑ความตเสมอ ๑... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑... มายา ๑ โออวด ๑...ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนแล. [๔๒๖] ๑๘๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑ ... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑ ... ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑ ... ความไมมายา ๑ ความไมโออวด ๑ ... หร ๑ โอตปปะ ๑ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. [๔๒๗ ] ๑๘๑. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม๒ ประการ ยอมอยเปนทกข ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑...ความรษยา ๑ ความตระหน ๑... มายา ๑ โออวด ๑... ความไมละอาย ๑ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม๒ ประการนแล ยอมอยเปนทกข. [๔๒๘] ๑๘๒. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม๒ ประการ ยอมอยเปนสข ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑ ... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ . ... ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑ ... ความไมมายา ๑

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 501ความไมโออวด ๑ ... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ผประกอยดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนสข. [๔๒๙] ๑๘๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน เปนไปเพอความเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑ ... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ๑ ... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑ ... มายา ๑ โออวด ๑ ... ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ยอมเปนไปเพอความเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ. [๔๓๐] ๑๘๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ยอมเปนไปเพอความไมเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ ธรรม ๒ อยางเปนไฉนคอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑ ... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑ ... ความไมรษยา ๑... ความไมตระหน ๑ ...ความไมมายา ความไมโออวด ๑ ... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ยอมไมเปนไปเพอความเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ. [๔๓๑] ๑๘๕. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม๒ ประการ ตงอยในนรกเหมอนดงถกนามาฝงไว ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผก โกรธไว ๑... ความลบหลคณทาน ๑ความตเสมอ ๑ ... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑ ... มายา ๑ โออวด๑... ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ตงอยในนรกเหมอนถกนามาฝงไว.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 502 [๔๓๒] ๑๘๖. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ตงอยในสวรรคเหมอนดงถกนามาตงลงไว ธรรม ๒ ประ-การเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว .... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑... ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑... ไมมายา ๑ ไมโออวด ๑... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ อยางนแล ตงอยในสวรรคเหมอนถกนามาตงลงไว. [๔๓๓] ๑๘๗. ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ประกอบดวยธรรม ๒ อยาง เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคตวนบาต นรก ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑ ... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑ ... ความรษยา ๑ความตระหน ๑... มายา ๑ โออวด ๑ ... ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกนประกอบดวยธรรม ๒ อยางนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคตวนบาต นรก. [๔๓๔] ๑๘๘. ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ประกอบดวยธรรม ๒ อยาง เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑....ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑ ... ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑ ... ไมมายา ๑ ไมโออวด ๑.... หร ๑ โอตตปปะ ๑ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ประกอบดวยธรรม ๒ อยางนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 503 [๔๓๕] ๑๘๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนเปน อกศล... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนเปนกศล... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมโทษ... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒อยางนไมมโทษ... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมทกขเปนกาไร... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมสขเปนกาไร... ดกอนภกษทงหลาน ธรรม ๒ อยางนมทกขเปนวบาก... ดกอนภกษทงหลายธรรม ๒ อยางนมสขเปนวบาก... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน เปนไปกบดวยความเบยดเบยน... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ไมมความเบยดเบยน ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ความไมผกโกรธไว ๑... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑...ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑... ไมมายา ๑ ไมโออวด ๑...หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ไมมความเบยดเบยน. [๔๓๖] ๑๙๐. ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน๒ อยางน พระตถาคตจงทรงบญญตสกขาบทแกสาวก อานาจประโยชน๒ อยางเปนไฉน คอ เพอความดแหงสงฆ ๑ เพอความสาราญแหงสงฆ ๑.... เพอความขมบคคลผเกอยาก ๑ เพออยสาราญแหงภกษผมศลเปนทรก ๑.... เพอปองกนอาสวะอนจกบงเกดในปจจบน ๒ เพอกาจดอาสวะอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนเวรอนจกบงเกดในปจจบน ๑เพอกาจดเวรอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนโทษอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดโทษอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนภยอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดภยอนจกบงเกดในอนาคต ๑ ...

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 504เพอปองกนอกศลธรรมอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดอกศลธรรม อนจกบงเกดในอนาคต ๑ ... เพออนเคราะหแกคฤหสถ ๑ เพอเขาไปตดรอนฝกฝายของภกษผมความปรารถนาลามก ๑ ... เพอความเลอมใสของผทยงไมเลอมใส ๑ เพอความเลอมใสยงของผทเลอมใสแลว ๑ ...เพอความตงมนแหงพระสทธรรม ๑ เพออนเคราะหพระวนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน ๒ อยางนแล พระตถาคตจงไดทรงบญญตสกขาบทแกสาวก. [๔๓๗] ๑๙๑. ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน๒ อยางน พระตถาคตจงทรงบญญตปาตโมกขแกสาวก... ทรงบญญตปาตโมกขทเทส... ทรงบญญตการตงปาตโมกข... ทรงบญญตปวารณา...ทรงบญญตการตงปวารณา... ทรงบญญตตชชนยกรรม... ทรงบญญตนยสสกรรม... ทรงบญญตปพพาชนยกรรม... ทรงบญญตปฎสารณ-กรรม... ทรงบญญตอกเขปนยกรรม... ทรงบญญตการใหปรวาส...ทรงบญญตการชกเขาหาอาบตเดม... ทรงบญญตการใหมานต... ทรงบญญตอพภาน... ทรงบญญตการเรยกเขาหม... ทรงบญญตการขบออกจากหม... ทรงบญญตการอปสมบท... ทรงบญญตญตตกรรม... ทรงบญญตญตตทตยกรรม... ทรงบญญตตจตตถกรรม ... ทรงบญญตสกขาบททยงไมไดทรงบญญต ... ทรงบญญตเพมเตมในสกขาบทททรงบญญตไวแลว... ทรงบญญตสมมขาวนย... ทรงบญญตสตวนย... ทรงบญญตอมฬหวนย... ทรงบญญตปฏญญาตกรณะ ... ทรงบญญตเยภยย-สกา... ทรงบญญตตสสปาปยสกา... ทรงบญญตตณวตถารกวนย อานาจประโยชน ๒ อยางเปนไฉน คอ เพอความดแหงสงฆ ๑ เพอความ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 505สาราญแหงสงฆ ๑... เพอความขมขบคคลผเกอยาก ๑ เพออยสาราญแหงภกษผมศลเปนทรก ๑... เพอปองกนอาสวะอนจกบงเกดในปจจบน ๑เพอกาจดอาสวะอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนเวรอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดเวรอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนโทษอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจด โทษอนจกบงเกดในอนาคต ๑...เพอปองกนภยอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดภยอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนอกศลธรรมอนจกบงเกดในปจจบน ๑เพอกาจดอกศลธรรมอนจกบงเกดในอนาคต ๑ ... เพออนเคราะหแกคฤหสถ ๑ เพอเขาไปตดรอนฝกฝายของภกษทมความปรารถนาลามก ๑...เพอความเลอมใสของผทยงไมเลอมใส ๑ เพอความเลอมใสยงของผทเลอมใสแลว ๑... เพอความตงมนแหงพระสทธรรม ๑ เพออนเคราะหพระวนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน ๒ อยางนแล พระตถาคตจงทรงบญญตตณวตถารกวนยไวแกสาวก. [๔๓๘] ๑๙๒. ดกอนภกษทงหลาย เพอรดวยปญญาอนยงซงราคะ จงควรอบรมธรรม ๒ อยาง ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ สมถะ ๑วปสสนา ๑ ดกอนภกษทงหลาย เพอรดวยปญญาอนยงซงราคะ จงควรอบรมธรรม ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย เพอกาหนดรราคะ...เพอความสนไปรอบแหงราคะ.... เพอละราคะเดดขาด... เพอความสนไปแหงราคะ.... เพอความเสอมไปแหงราคะ... เพอความสารอกราคะ ...เพอความดบสนทแหงราคะ.... เพอสละราคะ.... เพอปลอยราคะเสย จงควรอบรมธรรม ๒ อยางนแล. [๔๓๙] ๑๙๓. เพอรดวยปญญาอนยง... เพอกาหนดร... เพอ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 506ความสนไปรอบ... เพอสละ... เพอความสนไป... เพอความเสอมไป เพอความสารอก... เพอความดบสนท... เพอสละ.... เพอปลอยวางซงโทสะ... ซงโมหะ... ซงความโกรธ... ความผกโกรธไว... ซงการลบหลคณทาน... ซงการดเสมอ... ซงความรษยา... ซงความตระหน ซงมายา... ซงความโออวด... ซงความหวดอ... ซงความแขงด... ซงการถอตว... ซงการดหมนทาน... ซงความมวเมา ... ซงความประมาท... จงควรอบรมธรรม ๒ อยางนแล. จบทกนบาต

อรรถกถาแหงพระสตรทไมสงเคราะหลงในปณณาสก๑

(ขอ ๔๒๕ - ๔๓๙)

ในบทอน ๆ จากน โกธะ มโกรธเปนลกษณะ อปนาหะ มคมแคนเปนลกษณะ มกขะ มลบหลการกระทาททานทาดแลวเปนลกษณะ ปฬาสะ มเทยบคเปนลกษณะ อสสา มรษยาเปนลกษณะความเปนผตระหน ชอวา มจฉรยะ ทงหมดนน มเหนแกตวเปนลกษณะมายา มปกปดสงททาไวเปนลกษณะ สาไถย มตสองหนาเปนลกษณะอาการคอความไมละอาย ชอวา อหรกะ อาการคอความไมกลวแตความตเตยน ชอวา อโนตตปปะ ธรรมมอกโกธะเปนตน พงทราบวาตรงกนขามกบอปกเลสเหลานน. บทวา เสกขสส ภกขโน ความวา ธรรม ๒ อยาง ยอมเปนไปเพอความเสอมจากคณสง ๆ ขนไป ของพระเสขะทง ๗ จาพวก แตยอม

๑. บาลขอ ๔๒๕ - ๔๓๘ อรรถกถาแกรวม ๆ กนไป ไมไดแบงเปนสตร.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 507เปนไปเพอความเสอมแหงปถชนผหนกในพระสทธรรมเหมอนกน บณฑต พงทราบ ดงน. บทวา อปรหานาย ความวา เพอความไมเสอมจากคณสง ๆ ในรป. ในบทวา ยถาภต นกขตโต น พงทราบควานวาอยในนรกทเดยวเหมอนถกนามาเกบไว. บทวา เอกจโจ ความวา ความโกรธเปนตนเหลานมอยแกผใดผนนชอวาบางคน. บทวา สาวชชา ไดแก มโทษ. บทวา อนวชชาไดแก ไรโทษ. บทวา ทกขทรยา ไดแก มทกขเปนกาไร. บทวาสขทรยา ไดแก มสขเปนกาไร. บทวา สพยาปชฌา ไดแก มทกข.บทวา อพยาปชณา ไดแก ไรทกข. พระผมพระภาคเจาตรสวฏฏะและววฏฏะนนเทยว ดวยพระดารสเพยงเทาน . บทวา เทวเม ภกขเว อตถวเส ปฏจจ ความวา ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตอาศยผลทงสองเหตทงสอง. บทวา สกขาปท ปตตความวา ทรงบญญตสวนแหงสกขา. บทวา สงฆสฏตาย ความวาเพอใหสงฆรบวาด อธบายวา เพอสงฆกลาวรบวา ดแลว พระเจาขา.บทวา สงฆผาสตาย ความวา เพอความอยผาสกแหงสงฆ. บทวาทมมงกน ไดแก คนทศล. บทวา เปสลาน ไดแก คนมศลเปนทรก.บทวา ทฏธมมกาน อาสวาน ความวา ซงอาสวะทงหลาย กลาวคอทกขธรรมมการฆา การจองจา และการตเตยนเปนตน ทจะพงไดรบเพราะการลวงละเมดเปนเหต ในปจจบน คอในอตภาพนแหละ. บทวาส วราย ไดแก เพอปดกน. บทวา สมปรายกาน ความวา ซงอาสวะทเกดในสมปรายภพ กลาวคอทกขทเปนไปในอบาย เหนปานนนทเดยว.

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 508บทวา ปฏฆาตาย ไดแก เพอกาจด. บทวา เวราน ไดแก อกศลทเปนเวรบาง บคคลทมเวรกนบาง. บทวา รชชาน ไดแก โทษทง-หลาย. อกอยางหนง ทกขธรรมเหลานนแหละประสงคเอาวา วชช คอ โทษในทน เพราะเปนสงจาตองเวน . บทวา ภยาน ไดแก ภย คอจตหวาดสะดงบาง ทกขธรรมเหลานนแหละทเปนเหตแหงภยบาง. บทวาอกสลาน ไดแก ทกขธรรมทงหลาย กลาวคออกศล เพราะอรรถวา ไมเกษม. บทวา คหน อนกมปาย ความวา สกขาบทททรงบญญตเมอพวกคฤหสถกลาวโทษ ชอวาทรงบญญต เพออนเคราะหคฤหสถทงหลาย บทวา ปาปจฉาน ปกขปจเฉทนตถาย ความวา เพอตดพรรคพวกของเหลาภกษผมความปรารถนาลามกซงคดวาพวกเราอาศยพรรคพวกทาลายสงฆ บทวา อปปสนนาน ปสาทาย ความวา เพอใหเกดความเลอมใสเพราะไดเหนความถงพรอมแหงการบญญตสกขาบท ของมนษยบณฑตแมยงไมเลอมใสมากอน. บทวา ปสนนาน ภยโยภาวาย ความวาเพอใหผเลอมใสแลวเลอมใสยง ๆ ขน. บทวา สทธมมฏ ตยา ความวา เพอใหพระสทธรรมดารงอยนาน. บทวา วนยานคคหาย ความวาเพออนเคราะหพระวนยทง ๕ อยาง. บทวา ปาฏโมกข ปตต ความวา ทรงบญญตปาตโมกขทงสองอยาง คอ ภกขปาตโมกข ภกขนปาตโมกข. บทวา ปาฏโมก-ขทเทสา ความวา ทรงบญญตปาตโมกขทเทส ๙ คอ สาหรบภกษ ๕สาหรบภกษณ ๔. บทวา ปาฏโมกขฏปน ไดแก งดอโบสถ (หยดสวดปาตโมกขเมอมเหตฉกเฉน). บทวา ปวารณา ปตตา ความวาทรงบญญตปวารณา ๒ คอปวารณาวน ๑๔ คา ปวารณาวน ๑๕ คา

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 509บทวา ปวารณาฏปน ปตต ความวา ทรงบญญตการงดปวารณาเมอภกษมอาบตสวดญตตปวารณา. ในตชชนยกรรมเปนตน เมอภกษทงหลายทมแทงกนดวยหอกคอวาจา ทรงบญญตตชชนยกรรมแกเหลาภกษพวกปณฑกะและพวกโลหตกะ.ทรงบญญตนยสสกรรมแกภกษเสยยสกะผเปนพาลไมฉลาด. ทรงปรารภภกษพวกอสสชปนพพสกะผประทษรายตระกล บญญตปพพาชนยกรรม.ทรงบญญตปฏสารณยกรรมแกพระสธรรมเถระผดาพวกคฤหสถ ทรงบญญตอกเขปนยกรรม ในเพราะไมเหนอาบตเปนตน. ทรงบญญตการใหปรวาส เพออาบตทปกปดไวสาหรบภกษผตองครกาบต ทรงบญญตมลายปฏกสสนะ แกภกษผตองอาบตในระหวางอยปรวาส. ทรงบญญตการใหมานตเพออาบตทปกปดกด ทมไดปกปดกด.ทรงบญญตอพภานเเกภกษผประพฤตมานตแลว. ทรงบญญตโอสารณยกรรมแกอปสมปทาเปกขะผปฏบตถกระเบยบ.ทรงบญญตนสสารณยกรรมในเพราะปฏบตไมถกระเบยบเปนตน . ทรงบญญตอปสมปทา ๘ อยาง คอ ๑. เอหภกษอปสมปทา๒. สรณคมนอปสมปทา ๓. โอวาทอปสมปทา ๔. ปญหาพยากรณ-อปสมปทา ๕. ญตตจตตถกรรมอปสมปทา ๖. ครธรรมอปสมปทา๗. อภโตสงเฆอปสมปทา ๘. ทเตนอปสมปทา. ทรงบญญตกรรมซงประกอบดวยชานะ ๙ อยางนวา ญตตกรรมยอมถงฐานะ ๙ ดงน. ทรงบญญตญตตทตยกรรม ซงประกอบดวยฐานะ๗ อยางนวา ญตตทตยกรรมยอมถงฐานะ ๗ ดงน . ทรงบญญตญตต-จตตถกรรมซงประกอบดวยฐานะ ๗ เหมอนกนอยางนวา ญตตจตตถ-

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 510กรรมยอมถงฐานะ ๗ ดงน . เมอยงมไดทรงบญญตสกขาบทไวกอน พระองคทรงบญญตสกขาบทมปฐมปาราชกเปนตน ชอวาปฐมบญญต. เมอทรงบญญตสกขาบทไวแลวทรงบญญตเพมสกขาบทเหลานนแหละ ชอวาอนบญญต. ทรงบญญตสมมขาวนย ซงประกอบดวยความพรอมหนา ๔ อยางน คอ ความพรอมหนาธรรม ความพรอมหนาวนย ความพรอมหนาสงฆความพรอมหนาบคคล. ทรงบญญตสตวนย เพอมใหโจทพระขณาสพผมสตไพบลย. ทรงบญญตอมฬหวนยสาหรบ ภกษบา. ทรงบญญตปฏญ-ญาตกรณะ เพอไมปรบอาบตแกภกษทถกโจทโดยไมปฏญญา. ทรงบญญตเยภยยสกา เพอระงบอธกรณ โดยถอความเหนของพวกธรรมวาททมากกวา. ทรงบญญตตสสปาปยสกา เพอขมบคคลมบาปมาก. ทรงบญญตตณวตถารกะ เพอระงบอาบตทเหลอลง นอกจากอาบตทมโทษหนกและทเกยวของคฤหสถ แกภกษผตองอาบต เพราะประพฤตเรองไมสมควรแกสมณเพศเปนอนมาก เชนทะเลาะกนเปนตน . บทวา ราคสส ภกขเว อภาย ความวา เพอรชด คอทาใหประจกษ ซงราคะทเปนไปในกามคณ ๕ นนแล. บทวา ปรญายไดแก เพอกาหนดร. บทวา ปรกขยาย ไดแก เพอถงความสนสด.บทวา ปหานาย ไดแก เพอละ. บทวา ขยวยาย ไดแก เพอถงความสนไปเสอมไป. บทวา วราคาย ไดแก เพอคลายกาหนด. บทวานโรธาย ไดแก เพอดบ. บทวา จาคาย ไดแก เพอสละ. บทวาปฏนสสคคาย ไดแก เพอสละคน. บทวา ถมภสส ไดแก ความกระดาง เพราะอานาจความโกรธและ

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 511มานะ. บทวา สารมภสส ไดแก ความแขงด มลกษณะทาเกนกวา เหต. บทวา มานสส ไดแก มานะ ๙ อยาง. บทวา อตมานสสไดแก ถอตวสาคญวาเหนอเขา (ดหมนทาน). บทวา มทสส ไดแกความเมาคออาการเมา. บทวา ปมาทสส ไดแก ปราศจากสต หรอปลอยใจไปในกามคณ ๕. บททเหลอในททกแหง งายทงนนแล. จบมโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย ทกนบาต