วาจาสภาษตหนงสอสอนพระพทธศาสนาแกเดก

นายเกษม บญศร เปรยญ แตง

ไดรบพระราชทานรางวล ชนท ๑

ในการประกวดประจำาพทธศกราช ๒๕๑๑

…นอกจากวชาความรแลว ยงมปจจยสำาคญอกประการหนง

ในการสรางสรรคความเจรญมนคงใหแกบคคลและสวนรวม คอ

ความสามารถของคนเราทจะพจารณาแยกแยะวาสงใดด สงใดชว

สงใดเปนประโยชน สงใดไมเปนประโยชน ความสามารถดงกลาวน

ไดแกปญญา ซงจะเกดมขนไดดวยการทบคคลฝกพจารณาใครครวญ

อยางตอเนองสมำาเสมอ กลาวคอ ไมวาจะประสบพบเรองใด ปญหาใด

กพนจพเคราะหใหเหนเหต เหนผล เหนความเกยวเนองกนโดย

ลำาดบ ดวยใจทเทยงตรงไมมอคต จนเขาใจเรองราวหรอปญหานน

อยางชดเจนตามเปนจรง เมอไดพากเพยรขบคดพจารณาอยเปน

ประจำาแลว ทสดกจะเกดปญญา อนถาวรมนคงและเปนปรกตนสย

ทำาใหสามารถจำาแนกแยกแยะความจรงความเทจ ความถกความผด

ความดความชว แลวปฏบตเฉพาะสงทดทเปนประโยชน ละเวน

ปฏบตสงทชวทไมเปนประโยชน ไดโดยอตโนมต จงขอใหบณฑต

ทกคนตงใจพยายามฝกปญญาของตน ใหงอกงามและเขมแขง

ยง ๆ ขนจนตลอดชวต เพอใหความเจรญมนคงทแทจรงและยงยน

บงเกดขนทงแกตนเอง แกสวนรวม และแกประเทศชาต…

พระราโชวาท สมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

ในพธพระราชทานปรญญาบตรแกผสำาเรจการศกษา

จากมหาวทยาลยรามคำาแหง ประจำาปการศกษา ๒๕๕๕ - ๒๕๕๖

ณ อาคารหอประชมพอขนรามคำาแหงมหาราช

มหาวทยาลยรามคำาแหง วนจนทรท ๓ มนาคม ๒๕๕๗

หลวงพอโรจนฤทธ อทธปาฏหารยพระพทธรปปางมารวชย สมยรตนโกสนทรวดโพธทองพทธาราม อำาเภอแกลง จงหวดระยอง

คำ�นำ�

สมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร มพระ- ราชประสงคทจะใหเดกไทยสนใจศกษาพระพทธศาสนาใหมากขน จงมพระราชบญชาใหคดเลอกหนงสอทชนะการประกวดหนงสอ สอนพระพทธศาสนาแกเดก ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทานในงานพระราชพธ วสาขบชา นบตงแตปพทธศกราช ๒๔๗๒ มาจดพมพใหม เพอ พระราชทานใหแกโรงเรยนและหองสมดตาง ๆ

สำานกงานโครงการสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยาม- บรมราชกมาร ไดคดเลอกหนงสอทไดรบพระราชทานรางวลท ๑ พทธศกราช ๒๕๑๑ เรอง วาจาสภาษต ซงแตงโดย นายเกษม บญศร เปรยญ มาจดพมพใหม โดยมการปรบปรงรปแบบการพมพ เพอใหนาสนใจและเหมาะสมตอเดกและเยาวชนมากยงขน แตยง คงเนอหาสาระตามตนฉบบเดม และหวงเปนอยางยงวา หนงสอนจะ เปนประโยชนตอเดก เยาวชน และผสนใจทวไป สมตามพระราช-ประสงคของสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

สำานกงานโครงการสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

พทธศกราช ๒๕๕๗

ส�รบญ

บทนำ� ๙

บทท ๑ ว�จ�สภ�ษต ๑๙

บทท ๒ ปล�หมอต�ยเพร�ะป�ก ๒๕

บทท ๓ พดดเปนเงนเปนทอง พดไมดเสยข�วเสยของ ๓๑

บทท ๔ เรองมะมวงมนตร ๓๗

บทท ๕ คำ�สตยเปนคำ�ไมต�ย ๔๓

บทท ๖ ป�กเปนเอก ๕๑

บทสงท�ย สรปคว�ม ๖๑

9

วาจา

สภาษต

บทนำา ๑. เมอโรงเรยนปดภาคเรยนปลายปทแลวมาน แมบาน

คนหนงไดพาพวกลก ๆ ไปชมสตวทเขาดนวนา กรงเทพฯ ขณะท

ลกกำาลงเดนผานกรงใหญกรงหนง ลกชายคนเลกหยดยนอยหนากรง

แลวรองบอกพสาวสองคนวา “เอบ..! อาบ..! ดนนซ คณทวดของเรา

มานงทำาอะไรอยนนแนะ”

พสาวสองคนเหลยวหนาเหลยวหลง ดรอบ ๆ บรเวณนน

แตไมเหนใครกพดวา “คณทวดคณแทดทไหนกน เจาเลกเอาอะไร

มาพดกไมร ตงแตเกดมาเราไมเคยเหนคณทวดกนเลย”

เดกชายวฒ วรวฒน กชเขาไปในกรง ตรงหนาตน แลวก

บอกวา “นนไงละบรรพบรษของเราเยอะแยะไป กำาลงนงจบหมดอย

กม กำาลงเกาะลกกรงอยกม กำาลงเดนกนอยยวเยยกม นนไงละ”

10

๒. พสาวคนโตมองเขาไปในกรง กเหนแตลงอยกนเปนฝง เลยหนมาซดนองชายเขาใหผวะหนง แถมถลงตาดนองชายพดเสยง เบา ๆ วา“อะไรกไมร ชางหยาบโลนอะไรอยางนหนาไมอาย ใครบอกใหเอาบรรพบรษมาเปรยบเปนลงเปนคางไปได”

แตเดกชายวฒกไมยอมแพ ถอยหางออกไปเถยงวา “กใน หนงสอเขาวาอยางนนนนา” แถมยงทาใหไปเปดหนงสอชววทยาด กได เสยงเถยงกนยงไมหยดลง ตองรอนถงแมบานทกำาลงเดนชมสตว ตาง ๆ อยอยางเพลดเพลนตองหนกลบมาฟง และกำาลงคดอยวา จะตดสนอยางไรด ใครผด ใครถกกนแน แตจะตดสนตรง ๆ คงไมไดแน

๓. เมอนางอน ฟงรเรองแลว จงหนไปหามลกสาวสองคนวา เจาอยาไปเถยงแกเลย นงเสยเถอะ แมจะบอกเอง แลวหนไปทาง ลกชายคนเลก บอกวา “เออ จรงซนะเจาเลก”

ฝายลกสาวสองคนไดฟงดงนน กสำาคญวาแมจะเขากบ นองชาย จงยกไมยกมอ ทำาทาจะเถยงแม แตนางอน กรบยกมอหาม เสยกอนแลวบอกวา ไมตอง..! ไมตอง..! แมเอง แลวพดกบลกชาย คนเลกวา “จรงแลวลก หนงสอเขาสอนมาอยางนนจรง ๆ แมกเคย

อานเหมอนกน เอาละ เอาวาเปนอยางลกวา

11

เลกกราบบรรพบรษซลก แตลกเชอหรอวา

เปนอยางนน ถาลกเชอกจดแจง

ไปกราบบรรพบรษของเจาเสยเดยวน เอาซ..! กราบซ..!”

เดกชายวฒบอกแมวา “มายละครบ คณแม เลกไมเอาละ ขนกราบเดยวตำารวจเขาเชญไปโรงพยาบาลประสาทใกล ๆ นแหละ”

๔. ทจรงเรองทเดกชายวฒพดนน กคอเรองของความ เปลยนแปลงนเอง ทเดยวนเขาพดกนวาววฒนาการ ทพระทาน เรยกวาอนจจง นนเทยว และเปนการเปลยนแปลงตามธรรมชาต เปนเรองทนาสนใจอยเหมอนกน

ตามตำาราวา นบเวลาเปนลาน ๆ ปทเจาตวแมงกะพรนตอง เปลยนแปลงไป ตองลอยตบปอง ๆ อยในทะเล จนกวาจะเปลยนแปลง รางกายมาเปนสตวนำาชนดตาง ๆ และเปนสตวครงนำาครงบก แลว เปนสตวเลอยคลานขนมาอยบนบก

แลวอกกลานปกไมร กวาจะกลายมาเปนลง

และอกสกกลานปกไมรอกเหมอนกน

ทจะกลายมาเปนคน

เปนคนแลวกยงเปนคนอกหลายชนดมทงหญงทงชาย

มทงโงทงฉลาด นนเปนการเปลยนแปลงตามธรรมชาต

12

๕. นางอนพดกบลก ๆ ตอไปอกวา นอกจากการเปลยน- แปลงตามธรรมชาตแลวยงมการเปลยนแปลงเพราะการกระทำา ของคนเขารวมอกดวย

“คนทำาอยางไรครบ คณแม” เดกชายวฒ สอดถามแม นางอนจงวา เออ..! เหมาะเชยวลกแม ลกเลกถามถกแลว

เอบกบอาบ ฟงไวดวยนะ จะไดไมตองไปเถยงกนอก ทแมวาเพราะการกระทำาของคนเขารวมดวยนนหมายความวา

คนเราเปลยนแปลงตวเองดวย แมจะแยกใหดวา อยางไรเปลยนแปลง

ตามธรรมชาต อยางไรเปลยนแปลงเพราะคนทำา

๖. เจาเลกไมตองดอนไกลอะไรทไหนดอก เจาจงดแม จงดพอ จงดพทงสองของเจา และตวเจาเอง แมกบพอตวโตกวาพ ทงสองของเจา พทงสองคนตวโตกวาเจา เจาตวเลกกวาใคร ๆ ทงหมดแตมนจะไมเลกอยอยางน ตอไปกจะตองโตเหมอนพ เหมอนแม เหมอนพอ เพราะแมกบพอกเคยเปนเดกเลกมากอนเหมอนอยางเจาอยางนแหละ

ความจรงตวเรานเปลยนแปลงอยทกขณะ จนเราไมรวา มนโตขนวนละเทาไร เหมอนอยางโลกทเราอาศยอยน มนหมนเรว เสยจนไมรวามนหมน เพราะการเปลยนแปลงของรางกายทโตขน

นแหละเปนการเปลยนแปลงตามธรรมชาต

13

๗. สวนทวา เพราะการกระทำาของคนเขารวมดวยนน กอยางทเรารกนวาเปนคนชวคนด ถาเดกทำาชว เขากเรยกวา เดกชว ถาผใหญทำาชว เขากเรยกวา คนชว ถาเดกทำาด เขากเรยกวา เดกด ถาผใหญทำาด เขากเรยกวา คนด ทเปนคนชวคนด นแหละ เปน เพราะการกระทำาของคนนนเอง

ทแมวาอยางน กเพราะวาตามธรรมดาของคนเรานน ตาม ธรรมชาตจะวาดวาชวไมได คอ ไมดไมชวนนเอง จะเปลยนเปนด เปนชวไปกเพราะการกระทำาของตน เชน

เจาเลกลกแมนแหละ ถาเจาดอพอดอแม ขเกยจเรยนหนงสอ

ดอครบาอาจารย เขากวาเจาเปนเดกดอ เดกชว

แตถาเจาเปนคนวานอนสอนงาย ขยนเรยนหนงสอ เชอฟง ครบาอาจารย เขากวาเจาเปนเดกด ทำาชว ทำาดน พระทานเรยกวา

“กรรม”

๘. ในเรองกรรมน แมอยากจะขอยกพระราชนพนธใน พระเจาอยหวรชกาลท ๗ ทมอยในหนงสอสอนพระพทธศาสนา แกเดก เรองศาสนคณ มาใหลกแมทงสามคนไดฟงดงน :-

“สงทเปนหลกสำาคญของพระพทธศาสนานน คอ วฏสงสาร

การเวยนวายตายเกด และ “กรรม” ทำาดไดด ทำาชวไดชว

“วฏสงสาร” และ “กรรม” น เปนความเชอทเกากวา

พระพทธศาสนา และเปนของพราหมณกจรง

14

แตเปนหลกสำาคญของ

พระพทธศาสนา

เพราะหนทางปฏบต

ของพระพทธศาสนา

กเพอใหพนจากวฏสงสาร

อนเปนความทกข

แตสงทดทประเสรฐนน

คอ ความเชอใน “กรรม”

๙. แตจะสอนแตเรองกรรมอยางเดยว ไมสอนเรองวฏสงสาร

ดวย กไมบรบรณ ความเชอในกรรม ขาพเจา (พระเจาอยหวพระองคนน)

เหนวาเปนของประเสรฐยง ควรเพาะใหมขนในใจของคนทกคน

และถาคนทงโลก เชอมนใน “กรรม” แลว ขาพเจา

(พระเจาอยหว) เชอวา มนษยในโลกจะไดรบความสขใจขนมาก

ความเชอในกรรมนไมใชความเชออยางงมงาย และไมควร

จะเปนอยางทเรยกกนวา “แลวแตบญแตกรรม” เลย ตรงกนขาม

ควรเปนสงทจะทำาใหคนขวนขวายทำาแตกรรมทดโดยหวงผลทด

เรองวฏสงสารและกรรมน เปนของตอง “มความเชอ”

๑๐. ตามธรรมดาคนเรา เมอไดรบความไมพอใจหรอความทกข

กมกจะพยายามหาทซด เชน ซดผใหญ ซดผบงคบบญชา (ซดพอ

ซดแม ซดครบาอาจารย) ซดรฐบาล ซดพวกเศรษฐ หรอซดขนบ-

ธรรมเนยมประเพณ อะไรตาง ๆ แลวแตจะเลอกซด

15

ผหาซาตานอะไรทำาใหขาเปนอยางน

กรรมตามทนแลวเรา

ถาซดสงทวามาแลวไมได กซดผสางเทวดาหรอ

พระเจาอะไรตอไป อยางไรกด การซดตาง ๆ เหลาน ทำาใหเกดความไมสบายใจทงนน

และทำาใหเกลยดหรอเบอหนายสงทตวซดนน ถาอยางดสกหนอยกคอพวกทเชอผ เชอเทวดาหรอเทพเจา

มความเชอจรงและเกรงกลวจรง ถอเสยวาความทกขทไดรบนน คอผหรอเทวดาหรอเทพเจาลงโทษตนททำาความผดมา

แตบางครงกเชอยากและอาจสงสยความอยตธรรมของผ

หรอเทพเจาบางกม

๑๑. สวนความเชอกรรมนน เราจะซดใครไมไดนอกจาก ตวเราเอง เราอาจจะเหนไดงาย ๆ วา ความผดของเรานนไดรบผล ทนท อยางทเรยกวา “กรรมตามทน” นนมเปนอนมาก ถาหากวาเราไดรบความทกขทเราแปลไมออกวา เปนผลไมดของกรรมอะไรทเราไดทำา เรากตองเชอวาเปนผลของกรรมในกอน

และพงทำากรรมทด เพอใหได

รบความสขในภายหนาตอไป

ขาพเจา (พระเจาอยหว) เชอแนวา ถาคนเราเชอกรรม

16

จรง ๆ แลวจะไดรบความสขใจไมนอย โดยไมทำาใหรสกทอถอยอยางใด

เพราะไมควรจะนงหาเรองซดใคร ๆ หรออะไรตาง ๆ จนไมเปนเรอง

๑๒. โดยเหตตาง ๆ ทไดกลาวมาขางตนน ขาพเจา (พระเจาอยหว) จงเหนวา “เราควรพยายามสอนเดกใหเขาใจและใหเชอมนในกรรม เสยแตตนทเดยว ยงใหเชอไดเทาไรยงด ควรใหฝงเปนนสยทเดยว นอกจากนควรสอนใหเดกเคารพตอพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ แมจะไมเขาใจหรอไมรวาบทสวดนนแปลวาอะไร กตองใหกราบไหว

เปนนตย”

๑๓. นเปนพระราชนพนธในพระเจาอยหว แมยกมาพดให เจาฟง กเพอจะใหลกของแมเหนความสำาคญของการเปลยนแปลง ทงตามธรรมชาตและคนทำารวมดวย เทาทแมพดมาน ลกแมอาจจะ ยงไมเขาใจคำาวา “กรรม” กได แมขอบอกลกวา “กรรม” คอการทำา ของเรานเอง เชนเจาเรยนหนงสอ เขยนหนงสอ อานหนงสอ คดเลข นนแหละเรยกวา “กรรม” และเปนกรรมด ถาเจาเลนเปนพาลเกเร เกะกะระรานเพอน ชกตอยเพอน ดาทอเพอน คดทำารายเพอน นนก เรยกวา “กรรม” และเปนกรรมชว กรรมดกรรมชวนเราทำาเอง

ทำาแลวกเปนของเรา ตดตวเรา เราทำาดกไดด ทำาชวกไดชว

๑๔. ทวาเราทำานน คอ เราทำาทางกาย เชน ใชมอใชเทา เรยกวา กายกรรม ทำาดวยกาย ทำาดวยวธพด เรยกวา วจกรรม คอ

พด ทำาดวยวธคด เรยกวา มโนกรรม คอ คด

ในทนแมอยากจะพดถงวจกรรม คอเรองพด เรองพดน

เปนสำาคญนกนะลกแม โบราณวา “ปากเปนเอก เลขเปนโท”

17

ลกไมตองดอนไกลอะไรทไหนดอก ทแมตองมาพดเปนวก เปนเวนน

กเพราะลกเลกพดถงเรองบรรพบรษของเรา

ตามตำาราทลกไดอานมาทำาใหพสาวเขาทบเอา

และตองเถยงกนไมรจกจบ จนแมตองเขามาชแจงนแหละ ใชไหมเลาลก

“ใชแลวครบ คณแม” เดกชายวฒรบคำาแมทนท เมอเหนจรง

๑๕. แตเรองทแมอยากจะพดนน กคอ “วาจาสภาษต” ตามทพระทานกลาวไว เมอพระทานพดอยางน กยอมแสดงให เหนวา เรองพดของคนเราน มสองอยาง คอ พดด พดไมด

พดไมดอยางไร พดไมดกคอ พดไมเขาหคน พดแลวคน ไมอยากฟง หรอฟงแลวทำาใหคนเกลยดคนชง ทำาใหคนไมชอบ แถมทำาใหเกดทะเลาะววาทแตกราวกน กลาวตามทพระทานวาก ไดแก พดเทจ พดสอเสยด พดหยาบคาย พดเพอเจอ ทงสอยางน เรยกวา พดไมด

ทวาพดด คอ พดเพราะ พดออนหวาน พดนาฟง พดแลว คนชอบใจ ฟงแลวกอยากฟงอก ทำาใหมความรกใครกน ทำาใหม ความสามคคกลมเกลยวเปนนำาหนงใจเดยวกน กลาวตามทพระ ทานวา กไดแก พดจรง พดสมาน พดออนหวาน พดเปนหลกฐาน ควรเชอได สอยางนเรยกวา พดด นแหละวาจาสภาษต

เอาละ วนนเอาเทานแหละ แลวกชวนกนกลบบาน

18

๕.

พดด

คอพดอยางไร ?

คำาถามประจำาบท

๑.

เดกชายวฒ

พดอยางไร ทำาใหพสาว

ของตนวาอยางไร ?

๒.

เดกชายวฒ แกตววาอยางไรพสาวยอมไหม ?

๓.

นางอนตดสนอยางไร ?

๔.

พดไมดคอพดอยางไร ?

19

บทท๑ วาจา

สภาษต

๑. คำาวา วาจา ในมงคลสตรทานอธบายวา ไดแก คำาพด ทคนพดออกมาเปนเสยง ทใหอกฝายหนงเขาใจความมงหมาย ของผพด และหมายความตลอดไปถงทแสดงออกเปนอาการ เปน เครองหมาย เปนลายลกษณ เปนหนงสอดวย ในทน ใหเดก ๆ เขาใจ งาย ๆ วา คำาพดหรอหนงสอเทานน

คำาวา สภาษต ในพจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน ใหคำานยามวา “คำาพดทเปนคต” หมายความวา มเหตมผล มคน ถอเอาเปนหลกได

เรองของคำาพดน มคำากลาวไวมากมายหลายอยาง เชน สนทรภกลาววา “ถงบางพดพดดเปนศรศกด มคนรกรสถอยอรอยจต ถาพดชวตวตายทำาลายมตร จะชอบผดในมนษยเพราะพดจา”

นอกจากนยงมอก เชนวา “ลนคนตดคอคน” “ปลาหมอ ตายเพราะปาก” หรอวา “อาวธใดในพภพไมลบปาก ถงนอยมาก

ฟนฟาดขาดเปนสน”

20

หรอวา “ปากเปนเอก เลขเปนโท หนงสอเปนตร ชวดเปน

ตรา” หรอวา “โอฐภย” หรอวา “จะยากไรหวโหยเพราะชวหา”

๒. พระทานวา ปากม ๓ ชนด คอ ๑) คถภาณ ปากเหมน ๒) ปปผภาณ ปากหอม ๓) มธภาณ ปากหวาน ปากเหมน หมายความวา พดจาหยาบคาย ดาวา สำาราก เพอเจอ พดแลวไมมใครอยากฟง ชวนทะเลาะบาง ยใหรำาตำาใหรวบาง วารายใหเขาเสยหายบาง เปนเทจบาง อยางน เรยกวา ปากเหมน ปากหอม หมายความวา พดเพราะ พดเปนคต พดเปนธรรมะ พดตรงไปตรงมา พดถกกาลเทศะ พดพอดไมมากไมนอย พดแลวอยากฟงอก อยางนเรยกวา ปากหอม ปากหวาน หมายความวา พดนมนวลชวนฟง ฟงแลวนารกนาชมนานยมนบถอ ทำาใหม

ความราเรงสมครสมาน

ปลกความรกใครใหสนทสนมยง ๆ ขน อยางนเรยกวา ปากหวาน

21

สวสด หนหาว

๓. ในเรองของวฒนธรรม ทานวา “สำาเนยงบอกภาษา” ในทางหนงหมายความวา เมอคนเรารวมกนอยมาก

จะรวาใครเปนชาตอะไร กรไดเมอพดออกมา

ถาพดออกมาเปนไทย กรวาผพดเปนคนไทย ถาพดออกมาเปนจน กรวาผพดเปนคนจน

ดงนเปนตน มคำาพระกลาววา “จะรไดวาเขาประพฤตด เพราะอยรวมกน”

“จะรไดวามกำาลงใจเขมแขง กในคราวมอนตราย” “จะรไดวามปญญา กในคราวสนทนา”

การพดจาปราศรยกน ทำาใหรไดวามปญญาหรอไมม นก เพราะพด เพราะฉะนน จงควรพดแตคำาทเปนสจรต เปนสภาษต

ทดทจรงเทานน เพราะไมทำาคนพด คนฟง ใหเดอดรอน

๔. วาจาสภาษตนน พระพทธเจาทานแสดงลกษณะไว ๕ ประการ คอ

๑) พดถกกาละ ๒) พดจรง ๓) พดออนหวาน ๔) พดมประโยชน ๕) พดดวยเมตตาจตทง ๕ ขอน เปนเครองสงเกตวา คำาทพดออกไปนน

ถาประกอบดวยลกษณะทง ๕ อยางนแลว กจดวาเปนสภาษตได

ทง ๕ อยางนน มความหมายดงน

22

เลกเรยนไปเทยวกนนะ

คำาทเราจะพดออกไปนน ตองเปนคำาจรง เปนเรองด เปน คำาออนหวานนมนวล ชวนฟง ทงเมอพดแลวยอมมประโยชนแก ผพดผฟงทงสองฝาย ทงผพดกตองพดดวยเมตตาจต แมเชนนแลว กตาม กตองรเวลาวาควรพดในเวลาไหน ตองพดใหถกเวลาดวย จะเหนไดงาย เชน ครสอนวชาแกนกเรยน เชน วชาคำานวณ ครจะ

ตองสอนนกเรยนในหองทกำาหนด ในเวลาทกำาหนด

๕. หรอวาตองสอนตามตารางทกำาหนดไว ถาไมสอนตาม ตารางทกำาหนดไว แมวชานนจะดอยางไรกไมเปนวชา หรออกอยางหนง ในขณะทนกเรยนกำาลงฟงคำาสอนอย หรอฟงปาฐกถาอย เกดนกอะไรขนมาไดกพดกนกบเพอนนกเรยน หรอเอาบทเรยนวชาอนมาคดลอกลงสมดในเวลานน เชนน แมเรองนน วชานน จะดวเศษอยางไรกตาม การทนกเรยนพดหรอทำาแทรกขน ในขณะนน เรองททำาคำาทพดนน กลายเปนเพอเจอไป ไมเปนสภาษต

เพราะฉะนน คำาสภาษตตองประกอบดวยลกษณะทง ๕ อยางนน และวาจาทประกอบดวยลกษณะ ๕ อยางนน เปนวาจา

สภาษต ไมเปนทพภาษต ไมมโทษ ผรไมตเตยน

๖. ทานขยายความขอนตอไปอกวาดงน

๑) ความตงใจจะพดวจสจรต ทง ๔ คอ ไมพดเทจ ไมพด

สอเสยด ไมพดคำาหยาบ ไมพดเพอเจอ นเปนพนแหงวาจาสภาษต

23

๒) กรยาทพดจรง พดสมานสามคค พดออนหวาน พด เปนหลกฐาน นเปนสวนประกอบของวาจาสภาษต

อกนยหนงทานวา กรยาทไมพดสอเสยด ทานวาพดสภาษต กรยาทไมพดเพอเจอ ทานวาพดเปนธรรมคอถกกาลเทศะ กรยาท ไมพดคำาหยาบ ทานวาพดปลกความรก กรยาทไมพดเทจ ทานวา

พดจรง นแลเรยกวา วาจาสภาษต

๗. เพราะฉะนน เมอเรารวาพดเทจเปนโทษ เรากควรพด แตความจรง โทษของการพดไมดนน พระพทธเจาแสดงไวดงน

คนพดเทจตดเปนนสย ยอมตกนรก เกดในกำาเนดสตวเดยรจฉาน ในกำาเนดเปรต โทษอยางเบาทสดนน คอ จะตองถกกลาวหาในทางราย

โทษของการพดสอเสยดอยางเบาทสดนน ตองถงแตกญาต

แตกมตรแตกพแตกนอง โทษของการพดคำาหยาบ อยางเบาทสดนน คอ จะตองได

ฟงแตเสยงทกวนใจ โทษของการพดเพอเจอ อยางเบาทสดนน คอ จะไมมใคร

เชอฟงถอยคำาเพราะฉะนน เมอเราเหนโทษของการพดไมดวามโทษมาก

เชนนแลว เรากควรพดแตคำาสภาษตเทานน ทานพระวงคสเถระ กราบทลพระพทธเจาวา พระเจาขา บคคลไมควรพดคำาททำาตวให เดอดรอนในภายหลงเลย คำาทพดแลว ไมทำาใหใครเดอดรอนนน

และเปนสภาษตนน

24

๕.

โทษของการพดไมด

อยางเบาทสด

มอะไรบาง ?

คำาถามประจำาบท

๑.

คำาวา สภาษตหมายความวา

คำาเชนไร ?

๒.

คำาวา โอฐภยหมายความวา

อยางไร ?

๓.

ทพระทานวาปากม ๓ ชนดนนคอชนดไรบาง ?

๔.

ลกษณะคำาสภาษตมเทาไร

คออะไรบาง ?

25

บทท๒ ปลาหมอ

ตายเพราะปาก

๑. คำาทยกมาตงเปนหวขอวา “ปลาหมอตายเพราะปาก”

นเปนคำาสภาษต ควรถอเอาเปนคตได แตไมไดหมายความวา เกดมา

เปนปลาหมอแลวตองตายเพราะปากทงนน ไมใชอยางนน

แตเอามาเปนขอเปรยบเทยบวา ใครกตาม เมอพดออกไป

แลว คำานนแหละ กลบมาฆาตนได เมอเปนดงนน คนคนนนกได

ชอวา ตายเพราะปาก

ดวยเหตนแหละ จงมสภาษตเปนคำาตกเตอนแกขอนไววา

“รแลวพดไปสองไพเบย รแลวนงเสยตำาลงทอง”

แตกมไดหมายความวา รอะไรแลว จะไมบอกไปทกอยาง

หรอทกคนกมได เปนแตทานแนะใหรวา ตองรควรไมควร ถาไมรวา

ควรไมควรอยางไร กใหบอกพอบอกแม หรอบอกครบาอาจารยกได

ทานจะไดแนะนำาใหวา ควรหรอไมควร

26

พวกขาพทธเจาถกจางมาพระเจาขา

๒. การรเรองของคนอนนน อยาวาถงจะตองพดเลย แม

เพยงรเทานนแหละกเปนโทษเสยแลว อยางทเราพดกนอยวา “ฆา

ปดปาก” นนกเพราะคนทถกฆานน เปนคนรเรองของคนอนท

ไมควรจะร

ในเรองนผใหญทานกมกจะสอนเดกวา เวลาผใหญพดกน

ทานหามไมใหเดกไปคอยฟง ททานหามอยางนน กเพราะวาการร

เรองของคนอนนนมนเปนโทษแท

มเรองครงพทธกาลเรองหนง คอเมอคราวทพระเทวทต

ใชนายขมงธนไปยงพระพทธองคนน พระเทวทตจดไวถง ๓ กลม

ดวยกน และทงสามกลมนนไมใหรกน

จดสงกลมแรกไป ๒ คน

ใหไปยงพระพทธเจา

แตกลมน เมอไปเหน

พระพทธองค

เกดใจออน

ไดฟงเทศนเขาดวย

เลยสารภาพ

เรองของตน

ตอพระพทธองค

แลวพระพทธองคกสงใหเขากลบเสยอกทางหนง ไมใชทาง

ทพระเทวทตสงไป

27

เมอพระเทวทตสงกลมแรกไปแลว จงสงกลมท ๒ ไปอก

๔ คน ใหไปฆากลมแรกเพอปดปาก แลวสงกลมท ๓ ไปอก ๘ คน

ใหไปฆากลมท ๒ เพอปดปากอก

แตเพราะกลมแรกทำาไมสำาเรจ จงเสยเรองทงหมด นกเพราะ

พระเทวทตหมายจะปดปากกลมแรกและกลมท ๒ ทรเรองของตน

นนเอง

นแหละการรเรองของคนอน แมไมตองพดกมโทษอยางน

๓. เมอรแลวพดไป เปนตองมโทษแน ในพงศาวดารกรงเกา

ทเขาเอามาทำาเปนละครเรองหนง ใหชอเรองวา ขนศกมหาราช

เปนเรองตอนแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช

ในเรองนนมตอนหนง กลาวถงนางรำาเพย เมยหมนหาญ

เธอไปรเรองของ

ฝายพระเพทราชา

วาคดขบถ แลวนางเอา

เรองนนไปบอกทางฝาย

สมเดจพระนารายณเขา

เลยถกฆา นนกเพราะ

พดเรองของคนอน

ทไมควรพด จงถกฆาปดปาก

๔. ไมตองถงเรองคนอน เรองของตนเองนแหละ ถาเปน

เรองทไมควรพด ไปพดเขา กทำาตวใหถงตายได

28

มนทานเรองหนงชอวาเรองเตาเหาะ ทานเลากนสบมาวา

มสระนำาใหญแหงหนง มนำาใสสะอาด บวชมขนงามสะพรง มปลา

และเตาอาศยอยในสระนเปนจำานวนมากสบลกสบหลานมาชานาน

มหงส ๒ ตว ไดมาอาศยอาบกนในสระนเปนประจำาจน

คนเคยกบเตา รกใครกนสนทสนม ตางราเรงใจดวยกนทงสองฝาย

ตอมาสระนนแหง บวตาย ปลาเลกปลานอยกตาย หงส

๒ ตว สงสารเตาซงเปนเพอนรกใครกนมาก คดจะชวยเตา จงชวน

เตาวาทปาใหญโนน มสระนำาใหญ มนำาและสตวนำาบรบรณ

ครนจะใหเตาเดนไปก

สดวสยเพราะทางไกล

และตองผานหมบาน

เกรงจะมภยอนตราย

จงคดอบายจะใหเตา

คาบไม แลวหงสทงสอง

จะคาบไมหวทายพาบนไป

แตเอาสญญากบเตาวา

พดไมไดตลอดทาง

ถาเผลอพดกจะพลด

ตกลงตายทนท

ตกลงกนดแลว หงสใหเตาคาบกลางทอนไมเลก ๆ แลวหงส

คาบทางหวไมทงสองขางพาเตาบนไปในอากาศ

29

ขณะทบนผานทงนาแหงหนง เดกเลยงววกลมหนงมองเหน

หงสพาเตามาอยางนน จงวงตามรองตะโกนวา เตาเหาะ..! เตาเหาะ..!

เตาโกรธเดก ลมตว จะรองดาเดก พออาปากกหลดจากไม ตกลง

มาตายทนท สวนหงสกทงไมบนไปยงทของตน

๕. นทานเรองนสอนใหรวา พดเรองทไมควรพด ในเวลา

ทไมควรพด ในททไมควรพด ทำาใหถงตายไดเหมอนเตาน เตาตาย

เพราะปากตรงกบสภาษตวา “ปลาหมอตายเพราะปาก”

เพราะฉะนน ทานจงสอนวา “รแลวพดไปสองไพเบย รแลว

นงเสยตำาลงทอง”

30

๕.คำาวา “รแลวพดไปสองไพเบย” กบ

“รแลวนงเสยตำาลงทอง” หมายความอยางไร ?

คำาถามประจำาบท

๑.

คำาวา ปลาหมอตายเพราะปาก หมายความ

วาอยางไร ?

๖.

จงเลาเรองเตาเหาะอยางยอ ๆ ใหฟงดวย ?

๒.

คำาวา ฆาปดปากหมายความวา

อยางไร ?

๓.

พระเทวทตสงนายขมงธนไปทำาอะไร ?

ทำาไมจงทำาไมได ?

๔.

พระพทธเจาบอกนายขมงธนอยางไร ?

31

บทท๓ พดดเปนเงน

เปนทองพดไมดเสยขาว

เสยของแกนะทำา ขาไมไดทำา

๑. เดก ๆ ไดอานบทตน ๆ มาแลว คงจะเขาใจไดแลววา

พดดและพดไมดนน หมายความวาอยางไร คำาไมดนน มมากอยาง

ดวยกน คำาหยาบกเปนคำาไมด คำาออนหวานเปนคำาด เมอรวาคำาหยาบ

เปนคำาไมด เราทงหลายกไมควรพด เพราะคำาหยาบนน ไมเปนคำา

ทปลกความรกใครกนเลย

พระพทธเจากทรงตเตยน ดงทตรสสอนไววา ขนชอวา

คำาหยาบแลว ยอมทำาความพนาศให ทำาใหกลายเปนสตวเดยรจฉาน

ไปกได ทำาใหไดฟงแตคำาทไมนาฟงทงนน เรองพดคำาหยาบนอยาวา

ถงจะพดกบคนเลย แมแตสตวเดยรจฉานไดฟงคำาหยาบเขา ยงทำา

เจาของใหตองเสยขาวเสยของได ดงเรองตอไปน

32

พนนกนไหม ไดเลย

๒. มเรองเลาวา ครงดกดำาบรรพ มพราหมณคนหนงเปน ชาวเมองตกศลา แควนคนธาระโบราณ อยมาวนหนง พราหมณคนนไปไดลกโคมาตวหนง เพงเกดใหมยงเลกอย พราหมณตงชอใหวา นนทวศาล

พราหมณเลยงโคตวนเหมอนเลยงลกของตวเอง ใหขาวปลา อาหารกนเหมอนคน

โคนนทวศาลเปนโคพเศษ เมอโตขนมกำาลงมาก สามารถ ลากเกวยนทบรรทกของเตมไปไดทเดยวตงรอยเลม

โคนนทวศาล รบญคณของพราหมณเจาของ ปรารถนาจะ ชวยเหลอพราหมณ อยมาวนหนง ไดโอกาสจงบอกกบพราหมณวา

ทานพราหมณ..! ทานจงไปหาเศรษฐในเมองน บอกเศรษฐ วา เรามโคตวหนงมกำาลงมาก สามารถจะลากเกวยนทบรรทกของ เตมรอยเลมไปไดพรอม ๆ กน แลวทาพนนกบเศรษฐ ตงเดมพนกน สกพนตำาลงกได พราหมณทำาตามทโคแนะนำานน ทานเศรษฐตกลงรบคำาทาพนน กำาหนดวน

เรยบรอยแลว

33

ลากไปเลยไอโคโกง

พอถงวนกำาหนด ทานพราหมณจงขอใหทานเศรษฐจดเกวยน ๑๐๐ เลม บรรทกกรวดทรายและหนจนเตมทงรอยเลม เอาไมไผ มาผาขนาบผกเกวยนทงรอยเลม ใหตดเนองกนเปนแถวเดยวกน ตามปรกต โคตวเดยวจะลากเกวยนไดตงรอยเลมนนไมไดเลย

พอถงเวลาทกำาหนดไว ทานเศรษฐกมายงสนามพรอมกน ทานพราหมณจงนำาโคนนทวศาลมาเทยมแอก

แลวตนเองกขนนงบนเกวยนเลมแรก เอาปฏกตโคลงไป แลวรองตวาดวา

เฮย..! เจาโคโกง..! เจาจงลากไปเจาโคโกง..!

เจาจงลากไป โคนนทวศาลไดฟงคำาหยาบเชนนนเขา กเกดไมชอบใจขนมา

ทนท จงยนเฉยเสยไมยอมลากเกวยนไป แมพราหมณจะตสกเทาไร กไมยอมลากไป คงยนเฉยอยนนเอง เลยพราหมณตองแพทานเศรษฐ ตองเสยทรพยพนตำาลง พราหมณโกรธโคเปนกำาลง จงปลดโคปลอย

ไปตามยถากรรม ตนเองตองเสยอกเสยใจเพราะผดหวง

ดซ..! โคเปนสตวเดยรจฉานแท ๆ ทง ๆ ทมกำาลงมากมาย

ทงตงใจสนองคณพราหมณดวยซำา แตพอไดฟงคำาหยาบของเจาของ

เขาเทานน กใจตก ยนเฉยเสย ไมยอมลากเกวยน แมจะถกตเจบตว

สกเทาไร กยนเฉย

34

ขอบใจมากนะ

ดเอาเถอะ สตวแท ๆ ยงไมชอบคำาหยาบเลย ไมจำาตองพด

ถงคน อยาวาแตคนอนเลย ตนเองผพดคำาหยาบนนเองแหละ กไม

ชอบคำาหยาบเหมอนกน เพราะฉะนน เราจงไมควรพดหยาบ

นแหละททานวา “พดไมดเสยขาวเสยของ”

๓. เรองเดยวกนนน ฝายโคนนทวศาล เมอถกปลอยเชนนน ตนเองกรตววาทำารนแรงไปเหมอนกน แตกไดทำาไปแลว ในใจนน กคดจะสนองคณพราหมณเจาของอยเสมอ

เมอเทยวหากนไปตามลำาพง เหนพอควรแลวจงกลบมาบาน เหนพราหมณยงเศราโศกอยจงบอกกบทานพราหมณวา

ทานพราหมณ..! ทานจงไปทาพนนกบทานโควนทเศรษฐ อก แตคราวนทานตองตงเดมพนขนไปใหถงสองพนตำาลง แตตอง ขอรองทานเปนพเศษวา ทานอยาพดคำาหยาบเชนนนอก

พราหมณรบคำาแลว จงไปทาพนนกบทานโควนทเศรษฐ ตกลงกำาหนดเวลากนแนนอนแลว พอถงกำาหนดนด ทานพราหมณจงนำาโคนนทวศาลไปเทยมเกวยนทจดเตรยมไวพรอมแลว ขนนงบนเกวยนเลมแรก แลวแกวงปฏกไปมา รองปลอบโควา พอมหาจำาเรญ..!

พอจงลากเกวยนไปเถด

35

โคนนทวศาลไดฟงคำาหวานเชนนน มความดใจ ไดกำาลงใจ

ลากเกวยนทงรอยเลมไปได เหมอนโคลากเกวยนเลมเดยวฉะนน

และลากไปไดตงรอยชวตวเกวยน จนทานเศรษฐหมดสงสย ทาน

พราหมณชนะพนนไดทรพยสองพนตำาลง

ดเถด โคแท ๆ ยงชอบคำาหวาน ทานพราหมณกลาวคำาหวาน

โคมกำาลงใจลากเกวยนไปไดอยางงายดาย ทำาใหพราหมณไดทรพย

มากมาย

เพราะฉะนน เราจงควรพดแตคำาทออนหวาน ไมควรพด

คำาหยาบเลยเดดขาด ไมวาในกาลไหน ๆ

นแหละโบราณทานจงกลาววา “พดดเปนเงนเปนทอง”

36

คำาถามประจำาบท

๑.

เพราะอะไรเราจงไมควรพด

คำาหยาบ ?

๒.

พระพทธเจา ทรงตเตยนคำาหยาบไว

อยางไรบาง ?

๓.

ทวา “พดไมดเสยขาวเสยของ” นนหมายความวา

อยางไร ?

๕.

เราควรพดคำาอยางไร ?

๔.

ทวา “พดดเปนเงนเปนทอง” นนหมายความวา

อยางไร ?

37

บทท๔ เรอง

มะมวงมนตร

๑. ทกลาวมาขางตนวา คนปากเหมนนน มไดหมายความวา ไมลางปาก ไมแปรงฟน ปากจงเหมน

คำาวา ปากเหมน ในทนหมายถง พดไมด พดไมดมหลายอยาง ดวยกน มอยางหนงทสำาคญ คอ พดเทจ พดเทจ คอ พดไมจรง คอพดกลบจรงเปนเทจ หรอกลบเทจเปนจรง เชน ม บอกวาไมม ร บอกวาไมร หรอไมม บอกวาม ไมร บอกวาร เหน บอกวาไมเหน หรอไมเหน บอกวาเหน รอยางหนง บอกเสยอกอยางหนง ไมตรง ตามเปนจรง และคำานนทำาลายประโยชนทงผพด ผฟง นเรยกวา คำาเทจ หรอพดเทจ

๒. ทานสอนไววา ไมควรพดคำาเทจ เพราะคนพดเทจ ยอมเสอมจากประโยชนทควรได และเสอมจากประโยชนทไดไว แลวดวย

นอกจากนนแลวคนพดเทจยงจะตองตกทกขไดยาก ทไมนา จะเปนอกดวย ดงเรองมะมวงมนตร

38

ทานอาจารยสอนมนตรผมดวย

ทานเลากนสบ ๆ มาวา ครงดกดำาบรรพ มหมบานชาวปา ตำาบลหนง ชายแดนกรงพาราณส มชายคนหนง เกดในหมบานนน แตเปนคนฉลาดเฉยบแหลม เขามมนตรเสกมะมวงใหออกผลไดใน คราวทไมใชฤดกาล พอรงเชา ชายคนนนเขาไปยนอยทใกลตนมะมวงประมาณสก ๗ กาว เสกนำามนตรรดตนมะมวง

ดวยอำานาจของมนตรนนมะมวงกผลดใบ แตกใบออน ออกชอ จอลก ตดลก โตเปนขบเผาะ เขาไคล แก สก ในเวลาไมนานนก ชายนนเกบผลมะมวงกนเอง ใหลกเมยกน แลวเกบขายเลยงตวและ

ครอบครว ใหอยเปนสขสบายตามควรแกอตภาพของชาวปา

๓. ในกาลนน มพราหมณหนมคนหนงเดนทางมาถงถนนน ไดกนมะมวง ไดเหนชายชาวปาเสกนำามนตรรดมะมวง ชอบใจมาก จงขอเรยนมนตรนนจากชายชาวปาคนนน ทานไมหวงวชา ขอแตเพยงใหพราหมณกราบทานเทานน

ทานกสอนใหดวยด พราหมณเรยนมนตร ทดลองมนตรจนชำานชำานาญ คลอง-

แคลวดแลว ชายชาวปาเหนฝกไดคลองแคลวดแลว จงบอกวา ทานเรยน

39

มะมวงเสกพะยะคะ

วชาสำาเรจแลว ประสทธมนตรใหพราหมณหนม กอนทพราหมณมาณพ จะลากลบบาน ชายชาวปาสอนพราหมณมาณพผเปนศษยของตนวา “พอมหาจำาเรญ..! พอเปนชาวเมอง เปนคนมตระกล มนตรนมคา ยงนก ไมสามารถจะคดคำานวณเปนเงนเปนทองได เราประสทธ มนตรนใหทานแลว ทานอาศยมนตรนเลยงชพไดอยางเปนสขสำาราญ หรอแมไมถงอยางนน มนตรนกจะชวยไมใหทานตองอดตาย

แตเราจะตองขอรองพออยางหนง พอตองถอสตย ตองไม พดเทจเปนเดดขาด เมอพอกลบไปบานไปเมองแลวแสดงมนตรนให ปรากฏแกคนทงหลายแลว หากมใครมาถามพอ พอกไมควรละอาย ไมควรปดบง พอตองตอบเขาตามตรงวา เรยนมาจากชายชาวปา ถาพออายปดบงเขา พดไปเสยอกทางหนง มนตรทเราประสทธให

จะเสอมทนท”

๔. พราหมณมาณพรบคำาแลว กราบลาทานอาจารยกลบ ภมลำาเนา เมอมาถงกรงพาราณสแลว

จงเสกตนมะมวง นำาผลมะมวงขน

ทลเกลาถวาย พระเจากรงพาราณส

ทรงโปรดปราน

พระราชทานรางวลมากมาย

อยมาวนหนง พระเจากรงพาราณสเสดจมาถงสำานกของ พราหมณมาณพนน ตรสถามเขาวา “พอมาณพ..! เจาเรยนมนตร บทนมาจากครไหน”

40

ออกจากเมองไปเดยวน

พราหมณหนมนกละอายทจะตองกราบทลตามเปนจรงวา เรยนมาจากชายชาวปา จงเพดทลวา “ขาแตพระองค ขาพระพทธเจา เรยนมาจากสำานกอาจารยทศาปาโมกข เมองตกศลา แควนคนธาระ โนน พระเจาขา”

พรอมกบทพราหมณกราบทลนน มนตรกเสอมทนท เพราะ เขาเสยสตยและเพราะเหตทเขาเสยสตยนนแหละเขาลมบทมนตร หมดจรง ๆ

๕. อยมาวนหนง พระเจากรงพาราณสเสดจพระราชอทยาน โปรดใหพราหมณหนมนำาผลมะมวงมาถวาย เขาพยายามนกถง บทมนตรพอไดบาง เขารายมนตรเสกตนมะมวงเสกเทาไรกไมสามารถ จะใหมะมวงออกผลไดเหมอนเดม เพราะมนตรเสอมไมมฤทธแลว พระเจากรงพาราณสทรงพระพโรธพราหมณหนมนนมาก โปรดให ไสหวมนออกไปใหพนบานเมอง

พวกเจาพนกงานรบพระโองการจดการเนรเทศพราหมณ หนมนนออกไปจากเมอง แลวบอกพราหมณนนวา ทานจงกลบไปหาทานอาจารยของทานเถด เอาอกเอาใจทาน รบผดรบชอบกบทานเสย ลกะโทษตวเองเสย ทานอาจารยคงจะกรณาอก

เพราะตามธรรมดา อาจารยยอมใจออนในลกศษยอยแลว

เมอทานกรณาและประสทธมนตรใหอก ทานกอยาคดอยางนนอก

กแลวกน และขอใหกลบมาเมองนใหม แลวอยาหายไปไหนเสยนะ

41

ลำาบากแลวเรา

พราหมณนนออกจากเมองไป หาทพงพาอาศยมได เดนทาง ไปหาทานอาจารยลกะโทษตนเอง ขอเรยนมนตรอก

ชายชาวปาผเปนอาจารยรบใหอยอาศย สงเกตดอธยาศย ใจคออยพอควรแลว เหนวาพราหมณคนน เปนคนเนรคณในสนดาน จงบอกวา เจาทรงมนตรไวไมไดแลว อยาเรยนเลย จงกลบไปบาน ไปเมองของตนเถด แลวสงพราหมณนนกลบไป

พราหมณนนคดวาเราไมควรจะอย

ในบานเมองตอไปแลว จงบายหนาเขาปา

ตกระกำาลำาบาก

ไปตามยถากรรม

๖. เรองนสอนใหรวา คำาเทจนนเปนคำาไมดแน ใครพดกตอง เดอดรอน แมมมนตรวเศษอยกตองเสอมเหมอนพราหมณคนน

เพราะเหตน คนโบราณจงสอนวา “เสยชพอยาเสยสตย” หรอวา “ถงไมมศล กใหมสตย” ยงเปนคนใชได

กลาวถงพราหมณคนน เขาเสยทงสองอยาง คอ เสยสตยท ใหไวแกอาจารย และเปนคนเนรคณคน เหนอาจารยเปนคนตำาตอย ไมยอมแสดงใหใครรวาเปนอาจารย ไดชอวามสนดานเปนคนเนรคณ อาจารยจงไมยอมสอนมนตรใหอก กเพราะเหนวาเขาไมสามารถจะ ทรงคณเชนนนได

เรองพดเทจเปนสงไมดอยางน เราทงหลายจงไมควรพดเลย

เปนเดดขาด

42

คำาถามประจำาบท

๑.

คำาเทจคอคำาอยางไร ?

๒.

พดเทจคอพดอยางไร ?

๔.

แมไมมศล กใหมสตยหมายความวา

อยางไร ?

๓.

เสยชพอยาเสยสตยหมายความอยางไร ?

๕.

จงเลาเรองมะมวงมนตร

มาใหฟงโดยยอ ?

43

บทท๕ คำาสตย

เปนคำาไมตาย

๑. มพระพทธภาษตบทหนงวา “สจจำ เว อมตา วาจา”

แปลวา “คำาสตยเปนคำาไมตาย” หรอวา “คำาจรงเปนคำาไมตาย”

พระพทธภาษตบทนพดกนอยทวไป ใคร ๆ กไดยน ถงเดก

นกเรยนกคงจะไดยน แตถาเปนเดกโตหนอยกมกจะจำาเอามาพดดวย

ซำาไป หรอบางทครทานเอามาตงเปนหวขอใหเดกโตเขยนเรยงความ

๒. ยงมคำาอกคำาหนง ไดยกมาพดในบทกอนแลววา “เสยชพ

อยาเสยสตย” คำาเหลานเปนสภาษตทงนน แตละคำา ๆ มความหมาย

วา คำาจรง หรอคำาสตย นเปนคำาทด ใครพดคำาสตย หรอพดคำาจรง

แมจะตายกยงไมตองตาย เชน จะถกฆา เมอพดคำาสตยกทำาให

รอดตายได คอ ไมตองถกฆา

44

รกษาความสตยเจาคะทำาบญอะไรไว

ละโยม

ขอนจะเหนไดงาย เชน คนทบนดาลโทสะ ฆาคนตาย ถาเขา ปฏเสธตอศาลวาเขาไมไดฆา แตเขาตองจำานนดวยพยานหลกฐาน ศาลกจะลงโทษเขาถงประหารชวตใหตายตกไปตามกน แตในเรอง เดยวกนนแหละ ถาเขาสารภาพตอศาลดวยด เมอศาลพสจนไดจรง ตามทเขาสารภาพ ศาลกจะลดโทษให คอ ไมตองประหารชวต

นรอดตายกเพราะพดจรง

๓. คำาสตยสำาคญอยางไร จงฟงเรองตอไปนครงพทธกาล มหญงคนหนง เปนชาวเมองพาราณส หญง

คนนไมเคยใหทาน ไมเคยรกษาศล ไมเคยไหวพระ ไมเคยฟงเทศน อยางจรงจงเลย หญงคนนรกษาแตความสตยเทานน ตอมานางมสาม มลก นางกไมทงความสตยนน เมอนางตายแลวไดขนถงสวรรค

ครงหนง ทานพระโมคคลลานเถระจารกไปในสวรรค ไปพก อยตรงหนาประตวมานของนางเทพธดาตนนน เหนสมบตของเธอ มากมาย จงถามเธอวา ทานทำาบญอะไรมาจงไดสมบตถงอยางน นางเทพธดากระดากทาน ดวยคดวา ทำาบญเลกนอยเหลอเกน

จงไมอยากจะกราบเรยนทาน

แตพระเถระกขอรองใหตอบใหทราบดวย เพอจะไดนำาความน

ไปบอกกบพวกมนษย นางไมสามารถจะปกปดได จงกราบเรยนทาน

วา “ดฉนรกษาความสตย” เจาคะ

45

เปนเชนนนแหละโมคคลลานะ

๔. เมอพระเถระกลบมายงมนษยโลกแลว ไดเขาเฝาพระ- พทธองค กราบทลถามถงเรองนนวา “พระเจาขา..! ความสตย อยางเดยวเทานน ทำาใหไปสวรรคไดหรอ”

ตรสวา โมคคลลาน

เธอถามตถาคตทำาไมอกเลา นางเทพธดา

บอกเธอแลวไมใชหรอ แลวตรสตอไปวา ไมใชแตนางเทพธดาตนนนเทานน ถงใคร ๆ

ทรกษาความสตยกไปสวรรคไดเชนกน

เรองนแสดงวาความสตยอยางเดยวกทำาใหไปสวรรคได

๕. อกเรองหนงทานกลาววา คำาสตยเปนคำาไมตาย มเรอง เลาวา ครงดกดำาบรรพมราชเสวกของพระเจาโกรพ กรงอนทปตถ คนหนงชอวธร ทานเปนคนมความสตย แมรอยวาจะตองไปตาย ทานกไมยอมเสยสตย

คราวหนงปณกยกษ อยากไดหวใจพระวธรแตจะจบฆาตรง ๆ กทำาไมได เพราะผตองการหวใจทใชปณกยกษมานน ไมตองการให ฆาพระวธร

ปณกยกษจงมาทาพนนกบพระเจาโกรพ สญญาวา ถายกษ แพจะถวายแกวมณโชตกบมามโนมย ถาพระเจาโกรพแพ จะพระ- ราชทานแควนอนทปตถ ยกเวนแตพระองคกบพระประยรญาตและ

ราชบลลงก

46

พระองคแพแลวเมอไดเลนสกาพนนกนพระเจาโกรพแพ จำาตองพระราชทานตามสญญา โปรดใหยกษเลอกเอาสมบตตามปรารถนา ปณกยกษเลอกเอาพระวธร

พระเจาโกรพไมยอมพระราชทาน อางวา พระวธรเปน เหมอนพระญาตรวมสายโลหต พระราชทานไมได เปนขอยกเวน ตามสญญา

แตปณกยกษไมเถยง ขอใหพระวธรเปนผตดสน วาจะเปน พระญาตตามทอางหรอไม

พระวธรรบพจารณาเรองนน เหนทางเดยววา ความสตย เทานนทจะชวยได จงตดสนตามเปนจรงวา ทานเปนราชเสวกไมใชพระญาต พระเจาโกรพจำาตองพระราชทาน

พระวธรใหปณกยกษ

ยกษจงพาพระวธรไปดวยหมายจะทรมานใหตายเอง แลว

จะแหวะควกเอาหวใจ แตในทสดกไมตองตาย เพราะยกษเหนความ

สตยของพระวธร เรองนกแสดงวาคำาสตยเปนคำาไมตาย

47

ไมรองจะจบไปฆานะ

๖. อกเรองหนง ทานเลากนสบมาวา มนายพรานปาชาวเมอง พาราณสคนหนง วนหนงเขาปาลาเนอ ไปพบกนนรสองผวเมยเขา คหนง จงจบเอามาถวายพระเจากรงพาราณส เมอรบสงถามวา มนดอยางไร

นายพรานกราบทลวา ขอเดชะ กนนรสองผวเมยคนรองเพลง ไพเราะมาก ฟอนรำานาดมาก แตคนทงหลายไมคอยจะไดเหน เพราะ มนอยปาลก

พระเจากรงพาราณสทรงโปรดพระราชทานรางวลมากมาย แกนายพราน ตอมา ทรงโปรดใหกนนรสองผวเมย รองเพลงบาง ฟอนรำาบาง กทรงพอพระทย

กนนรสองผวเมยคดวา ถาเรารองเพลงและฟอนรำาไมดได ดงประสงค เรากจะเสยชอเสยง คนทงหลายกจะตำาหนตเตยนได และอาจจบเราฆาเสยเมอไรกได ตามธรรมดาของคนทพดมาก กมก จะอดโกหกไมได เขากลวจะตองพดเทจ จงไมยอมรองเพลง

แมพระเจากรงพาราณสจะรบสงอยางไร

กไมยอมรอง พระเจากรงพาราณส

กรวมาก รบสงวา ถามนไมรองกจงฆามนแกงกนเสย

นางกนรไดฟงดงนน กคดวา เราตองถกฆาแน เราจะทำา

อยางไรดเลา นางจงกลาวขนวา

48

พดคำาไมด

นงเสยยงดกวา

คำาไมด ตงรอยคำาพนคำา

กสคำาดเพยง

เสยวเดยวไมได

เราพดไมด

กตองเศราหมอง

เพราะฉะนน

เราจงตองนง

มใชวาเราเปนอนธพาลเลย

๗. พระเจากรงพาราณสทรงโปรดนางกนร รบสงใหปลอย

เขาปาไป แตใหแกงกนนรในวนรงขน

ฝายกนนรผผวไดฟงดงนน จงคดวาเราตองถกฆาแน เราจะ

ทำาอยางไรด จงตกลงใจกราบทลวา

พระเจาขา ธรรมดาสตวเลยงทกนหญา กมเมฆเปนทพง

แตพวกมนษยเลยงชพดวยขาวปลาอาหาร กมสตวเลยงเปนทพง

สวนขาพระบาทมพระเจาอยหวเปนทพง พระเจาอยหวเปนทพง

ของขาพระบาท เมยของขาพระบาทมขาพระบาทเปนทพง และ

ขาพระบาทเลากเปนทพงของเมย ขาพระบาทสองผวเมย มชวต

รวมกนไมสามารถจะทงกนได

เพราะฉะนน ถาพระเจาอยหวจะทรงโปรดใหปลอยเมย

ขาพระบาทไปปา กขอไดโปรดรบสงใหฆาขาพระบาทเสยกอน

ใหนางเหนวาตายแลวจงโปรดใหปลอยไปในภายหลง

49

รกรออยกลบบานเรา

๘. พระเจากรงพาราณส ทรงโปรดปรานกนนรสองผวเมย

นน โปรดใหอยในกรงทอง รบสงใหนายพรานผจบมาได ใหนำากลบ

ไปปลอยยงทเดมทจบมาไดนน นายพรานกทำาตามรบสงทกประการ

กนนรสองผวเมย ไมกลาพดมาก กเพราะจะตองกลวพดเทจ

กนนรทงสองผวเมยรอดตายได กเพราะพดคำาสภาษต

เพราะฉะนน ผปรารถนาจะพนจากความตาย กควรเลก

พดคำาเหลาะแหละ ควรพดแตความจรงเทานน

ดวยเหตนแหละ พระทานจงกลาววา “สจจำ เว อมตา วาจา”

คำาสตยเปนคำาทไมตาย นเปนคตมาแตโบราณ คนดพดแตคำาสตย

ทเปนอรรถเปนธรรมเทานน ดงน

50

๕.

จงเลาเรองกนนรสองผวเมยโดยยอ

มาใหฟง ?

คำาถามประจำาบท

๑.

คำาสตยคอคำาอยางไร ?

๒.

พดคำาสตยคอพดอยางไร ?

๓.

คำาสตยเปนคำาไมตาย

อยางไร ?

๔.

พดคำาสตยรอดตายไดอยางไร ?

51

บทท๖

ปากเปนเอก

๑. คำาวา “ปาก” ในสภาษตทตงเปนหวขอน หมายความวา คำาพดทพดออกมาใหคนอนไดยน และตวผพดเองกไดยนดวย จำางาย ๆ วา “คำาพด” ททานกลาววา “เปนเอก” กหมายความวา “ดกวาเขยน หรอดกวาหนงสอ”

ทเปนอยางน กเพราะสอทจะใหคนอนรความคดของเรา หรอ ทจะใหรความคดของคนอน หรอคนเราจะรเรองของกนและกนได

กเพราะพดกนจงเขาใจกนได ถาไมพดกนกไมเขาใจกน

๒. ในทางวฒนธรรมวา “วาจาสอชาต มารยาทสอตระกล” หรอวา “สำาเนยงบอกภาษา กรยาบอกตระกล” นหมายวา “คนท รวมกนอยเปนกลม หรอประชมกนอย ตามธรรมชาตคนทอยยาน เดยวกน เชนในยานเอเซยน รปรางหนาตาของคนเหมอน ๆ กน ถาไมพดขนแลว กจะไมรเลยวา คนไหนเปนชาตอะไร ภาษาอะไร ตอเมอพดขน จงไดรวาคนนนเปนไทย คนนนเปนญวน คนนนเปนจน

คนนนเปนพมา คนนนเปนมลาย เปนตน

52

ไมแบงเดดขาด

ทวา “วาจาสอชาต” กคอ คำาพดทพดออกมานน บอกให รวาเปนชาตนนชาตน

ทวา “สำาเนยงบอกภาษา” กคอ เสยงทพดออกมานน บอกใหรวา คนผพดนนเปนภาษาอะไร คอ เปนคนไทยหรอคนจน อกอยางหนงหมายความสำาเนยงทพดนน บอกใหรสตปญญาของ ผพด หรอบอกใหรความสงตำาในจตใจของผพดดวย

เพราะเหตนแหละ ทานจงกลาววา “ปากเปนเอก”

๓. เรองปากเปนเอกน มเรองทแสดงใหเหนวา ปากเปนเอก จรงๆ หลายเรองดวยกน จะขอเลาใหฟงบางเรอง ดงตอไปน

เรองหนง ทานเลาไวในหนงสอพทธประวต พระนพนธใน สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส วาดงน

ครงเมอพระพทธเจานพพานใหม มลลกษตรย แหงนคร กสนารา รวมกบพระสงฆจดการถวายพระเพลงพระพทธสรระแลว เกบพระบรมธาตรวบรวมไว ในครงนนไดมเจาผครองแควนตางๆ ทเลอมใสในพระพทธเจาไดทราบขาวนนภายหลงจงจดสงทตานทต พรอมกบกองทพมายงนครกสนารา เพอขอแบงพระบรมธาต สงเปน คำาขาดมาวา ถามลลกษตรยไมยอมแบง กใหยกกองทพเขารบ แยงเอามาใหได เมอทตานทตแหงนครนน ๆ มาถง ขอสวนแบง ชนแรกเจามลละไมยอมแบง อางวาพระพทธองคประทานแกมลละโดยเฉพาะ

53

อม...แบงกได

อางพระดำารสทตรสแกพระอานนท ในระหวางทางเสดจเปนพยาน ฝายคณะทตานทตแหงนครนน ๆ กจะยอแยงเอาใหได

ขางมลลกษตรยกยนกรานไมยอมแบง ทงสงใหทหารเตรยม

พรอมประจำาทตามปอมคายทกแหง เพอรบศกแยงพระธาต

๔. โทณพราหมณ ซงเปนพราหมณผเฒา เปนผตงอยใน ธรรม เปนทเคารพนบถอของประชาชน ตงแตมลลกษตรยตลอดถง คนทวไป ทานพราหมณพจารณาเหนวา ถาขนแขงขอไมยอมแบง ตองเกดสงครามใหญ เปนสงครามแยงพระธาตพระพทธองค ความ พนาศกจะตกแตมลละฝายเดยว มลละจะตองเสยทงชวตและทรพยสน ความระสำาระสายกจะมในหมประชาชน ยงกวานนความเสยนนกจะ ตกถงพระพทธองคผนพพานแลว

เมอคดเหนเชนนน จงเขาไปเฝามลลกษตรย กราบทลให ทรงทราบถงภยทจะมาถงพระนคร

ขอใหมลลกษตรยยอมผอนตามแบงใหแกเจานครเหลานนตามควร

มลลกษตรยเหนดวย ตกลงยอมแบงตามท

โทณพราหมณแนะนำา ทานพราหมณทลอบาย

ใหทรงทราบ แลวใหรอไว

๕. ทานพราหมณจงใหประชมทตานทตแหงนครเหลานน ทมาแลวแจงใหทราบวา ขอใหฟงคำาอนเอกของทานสกคำาเถอะ พระพทธเจาของเราทรงมขนต ความอดทน ทรงชกนำาพวกเราใหม

54

ความอดทนดวย เราทงหลายกเปนผเลอมใสในพระพทธองค แม พระบรมธาตทจะขอแบงเอาไปน กจะเอาไปบชา ถาพวกเราจะ มาอางเอาพระธาตบงหนาทำาสงครามกน จะเปนการสมควรหรอ ประวตศาสตรกจะจดจำาไววา ลกศษยพระพทธเจาเอาพระธาตของ พระองคบงหนารบกน สงครามแยงพระธาตกจะเปนตราตดโลกอย

ตอไป

๖. คณะทตานทตเหนจรง ยอมหยดสงคราม โทณพราหมณ ไดทจงแจงใหทราบวามลลกษตรยยอมแบง แตขอใหคณะทตยงอย กอน เพราะนครทเลอมใสในพระพทธองคยงมอก รอใหนครเหลานน สงทตมากอน เมอรอไป นครตาง ๆ สงทตานทตมา ๗ นคร โทณพราหมณเหนสมควรแลว จงจดการแบงพระบรมธาตแกนครเหลานนเทา ๆ กน

นครเหลานนกนำาไปสรางพระเจดยบรรจไวเปนทสกการบชา

โดยทวกน ทโทณพราหมณระงบสงครามไดกเพราะพด

๗. พระพทธองคทรงโปรดองคลมาลใหกลบไดบวชใน พระศาสนากเพราะพด ทานเลาไววา

ครงพทธกาล องคลมาลนเมอยงเปนหนม ไดไปเรยนมนตร ในสำานกอาจารยแหงหนง ตองการนวคนพนนว มาเปนเครองประกอบ การเรยนมนตร เทยวฆาคนไปทวกรงสาวตถ ไดนวไมถงพน จะไป

55

วนนตองเอาใหครบพนนว

หยดกอน

ทางไหน คนกหลบหนหมด ไมพบใครตองไปดกซมอยในปาฆาคน ทเดนทางผานไปมา คนเขารเขาเขากไมเดนไปทางนน

ขณะนนไดนวมอไว ๙๙๙ นวแลว

ยงขาดอกนวเดยวเทานนจะครบ

๑,๐๐๐ นว ถาจะรอไปอกกจะเนาเสยหมด

จะตองทงอก กวาจะหามาแทนไดกตองลำาบากมาก จงคด จะไปหาแมและคดวาแมคงจะไมหน แลวจะฆาแมตดเอานวมาให

ครบพน ตกลงใจแลว เดนทางตรงไปยงบานของตน

๘. พระพทธเจาทรงพจารณาเหนวา องคลมาลมอปนสย พระอรหต ถาปลอยใหไปฆาแม กจะเสอมจากอรหตคณ

พระพทธองค จงเสดจพระพทธดำาเนนในทางนน พอถง ทางเลยวเปนสามแพรง องคลมาลเหนพระพทธเจาแตไกล จงเปลยนใจ ไมไปหาแมแลว เอาพระองคนแหละ

จงเดนเลยวตดตามไปหมายจะใหทน แลวจะจบฆาตดเอานว เดนเทาไรกไมทนสกท

อยในระยะทพอจะตะโกนพดกนไดยน

จงรองตะโกน “ทานครบ..! ทานขอรบ..! หยดกอน”

56

ชนแรก พระพทธองคทรงเฉยเสย คงทรงเดนเรอยไป องคลมาลก ตะโกนหนกขน พระพทธองคทรงเหนสมควรแลว จงหนมาตรสวา “เราหยดแลว ทานซยงไมหยด”

องคลมาลยงแปลกใจใหญ เดนอยหยก ๆ กลบบอกวา “หยด

แลว” พระองคนพดเทจ จงเปลยนใจมาตงใจจะจบเทจ

๙. เมอพระพทธองคทรงยงพระองค พอองคลมาลตามทน จงทลตอวาทนทวา ทำาไมบอกวา หยดแลว..! หยดแลว..! ทง ๆ ทยง เดนอยแท ๆ พระพทธองคตรสตอบวา “เราหยดทำาบาปแลว ทานซ ยงไมหยดทำาบาป นกกำาลงจะไปทำาบาปมใชหรอ” องคลมาลไดสต โยนดาบทนท หมอบลงกราบแทบพระบาททงค ทลขอบวช พระพทธองคกทรงอนญาตใหบวชตามปรารถนา ไดชอวาพระองคลมาล

ตอมา เปนพระอรหนตองคหนง ทรงชพอยตลอดอายขยเรองนกแสดงวา พระพทธองคทรงโปรดพระองคลมาล ดวย

พระวาจาเพยงคำาเดยววา “เราหยดแลว” เทานน นกเพราะพด

๑๐. อกเรองหนง ทานเลาไวในพงศาวดารกรงศรอยธยาวา ครงแผนดนสมเดจพระนเรศวรมหาราช คราวหนง สมเดจพระนเรศวร ทรงยกกองทพไปรบกบพระมหาอปราชา กรงหงสาวด ทยกลำา

57

แดนไทยเขามาถงหนองสาหราย ในระหวางทางเสดจยาตราทพนน เกดลมพายใหญพดฝนฟงมดฟามวฝน มองไมเหนกน กองทพกแตก ระสำาระสาย ตางคนตางไปกน แยกยายกนไปคนละทางสองทาง

พอลมสงบ สมเดจพระนเรศวรทรงชางพระทนง กบสมเดจ พระอนชาสองพระองคเทานน ตกอยในทลอมของขาศก พระมหา- อปราชายนชางอยไมไกลนก ตางไดทอดพระเนตรเหนกน

แทนทสมเดจพระนเรศวรจะทรงยอทอ กลบไสชางพระทนงเขาใกลตรสชวน

ใหทรงทำายทธหตถไวเปนตวอยาง

พระมหาอปราชา

ตองจำาสถงขาดคอชาง

๑๑. สมเดจพระนเรศวร ทรงยกทพกลบพระนคร โปรดให ลกขนพจารณาปรกษาโทษแมทพนายกองทตามเสดจในงานสงคราม ทงพระองคและพระอนชาไวแตลำาพง ดวยเดชะบารมจงไดชยชนะ กลบมา ลกขนปรกษาโทษประหารชวต โปรดใหเปนไปตามบท

พระอยการ แตบงเอญเปนวนพระใหรอการประหารไวกอน

ขณะนน สมเดจพระวนรต วดปาแกว ทราบเรองนน จงพา

พระสงฆราชาคณะหลายองคดวยกนไปเฝาเยยม สมเดจพระนเรศวร

ตรสปราศรยดวยด สมเดจพระวนรตถวายพระพรถงเรองการศก

ตรสวามชยกลบมา สมเดจพระวนรต ถวายพระพรวา ตามปรกต

เมอชนะศก แมทพนายกองจะตองไดรบพระราชทานทรพยสนตาม

58

ฐานานรป แตนแมทพนายกองกลบถกลงโทษถงประหาร สมเดจ-

พระนเรศวรกตรสเลาเรองถวายตงแตตน จนถงสงใหประหาร

ตรสเสรมวา นหากบารมของโยมยงมอย มฉะนน บานเมองกจะ

ตกเปนของเขาแลว

๑๒. สมเดจพระวนรต จงถวายพระพรวา ความจรงแมทพ นายกองเหลานน เปนขาเกาเตาเลยงมาตงครงแผนดนสมเดจ พระบรมชนกนาถแลว จะวาไมมความจงรกภกดนนเหนเปนไปไมได แตทเปนครงน หากบญบารมบนดาลใหเปนไป เพอจะเสรม พระเกยรตยศใหยงขน หากเสดจพรอมทงกองทพใหญแลวชนะศก กลบมากไมเปนการอศจรรยอยางใด แตทไปทรงชนะกลบมาครงน

เปนอศจรรยแท

๑๓. ขอนแมนดวยเมอครงพระพทธเจาทรงชนะมาร ในขณะ ทพระพทธองคประทบ ณ โพธบลลงก กอนเวลาตรสรนน เวลานน มหมเทวดาเฝาอยเปนอนมาก แตพอพญามารยกพลมาประจญ พวกเทวดากพากนหนไปหมด ทงใหพระพทธองคอยแตลำาพงพระองค แตกทรงชนะพญามารไดดวยพระบารม

จงไดนามวา มารวชย ผชนะมาร ในคราวนน ถามเทวดา

อยดวย หรอชวยรบมาร ความชนะครงนน กจะไมเปนอศจรรย

59

อาตมภาพขอบณฑบาตขอถวายพระพร

แตเพราะเหตทอยลำาพงพระองคกทรงชนะได ความชนะนนจงเปน

อศจรรยนก

๑๔. สมเดจพระวนรต ถวายพระพรตอไปวา การชนะศกคราวน หากบารมบนดาลใหเปนไป เพอเสรมพระเกยรตยศใหยงขนแมนดวยพระพทธองคทรงชนะพญามาร ฉะนน

สมเดจพระนเรศวรตรสวา ทพระผเปนเจากลาวน กชอบอย โยมกเหนดวย สมเดจพระวนรตไดชอง จงถวายพระพรวา ถาเชนนน อาตมภาพทงปวง ขอบณฑบาตชวตพวกแมทพนายกองทโดยเสดจ ในงานพระราชสงครามเสยดวย เพอไดโอกาสสนองพระเดชพระคณ เปนกำาลงของบานเมองตอไป

สมเดจพระนเรศวรตรสวา “ซงพระผเปนเจาขอเชนน โยม กจะยอมยกถวายตามประสงค แตขอใหแมทพนายกองเหลานไดยก ไปทำาศกเมองทวายแกตวดวย” สมเดจพระวนรตถวายพระพรวา

เรองการศกสงครามมใชกจแหงสมณะ แลวถวายพระพรลากลบวดเรองน กแสดงใหเหนวา พดเปนสำาคญ ททรงชนะศกได

กเพราะรบสงชวนชนชางเปนเหต ทพระราชทานอภยโทษแมทพนายกองกเพราะสมเดจพระวนรตถวายพระพรเปนเหต

เรองพดมความสำาคญอยางน โบราณทานจงกลาววา “ปาก เปนเอก” เมอเรารอยางนแลว จงระวงอยาพดคำาเสย จงพดแตคำาด

ทเปนสภาษต

60

๕.

ทำาไมสมเดจพระนเรศวรจงพระราชทานอภยโทษ

แกแมทพนายกอง ?

คำาถามประจำาบท

๑.

คำาวา “ปาก” ในคำาวาปากเปนเอกนนหมายความวา

อยางไร ?

๒.

ปากเปนเอกนนหมายความวาอยางไร ?

๓.

โทณพราหมณหามสงครามแยงพระธาต

ไดอยางไร ?

๔.

พระพทธองคตรสกบพระองคลมาล

วาอยางไร ?

61

บทสงทาย

สรปความ

๑. เดก ๆ ทไดอานเรองนมาตงแตตนคงจะรแลววา คำาวา สภาษตนน หมายความวาอยางไร คำาวา สภาษตนน ทานหมายความ ได ๒ อยาง อยางหนงหมายความวา คำาเปนคต คอ เปนคำาทฟงแลว ถอเอาเปนหลกได, อยางหนงหมายความวา พดด คอ พดแลว ไดประโยชนทงผฟง ผพด

คำาเปนคตนน ไดแก คำาทพดไวเปนหวขอใหจำางาย คำาเชนนน มเนอความเปนเชงหามกม เชนวา “เหนชางข อยาขตามชาง” หมายความวา เมอเหนคนมงม เขากนของแพง ใชของแพง ใชรถยนต กอยาไปกนอยางเขาใชอยางเขา ถาขนทำาอยางเขา กจะตองเดอดรอน ตองทำาใหเหมาะแกฐานะของเรา ดงนเปนตน

๒. คำาอยางนน มเนอความเปนเชงตกเตอนกม เชนวา “หวลานไดหว นวกดไดแหวน ตาบอดไดแวน” หมายความวา เมอจะหาอะไร กควรหาสงทมประโยชนแกตน เชน เขาเอาเสอผา มาแจก ใหเราเลอกเอาเอง ถาเราเปนหญงไปเลอกเอากางเกงผชาย หรอเราเปนชายไปเลอกเอากระโปรงผหญงเชนน ของทไดมานนก ไมมประโยชนอะไรแกเรา

หรอเชนเราจะอานหนงสอ เราชอบไปทกเรอง อานเรองโนน

62

หนอย เรองนหนอย ไมจบสกเรองหนง ในทสดกจะไมไดความร อะไรเลย เสยเวลาไปเปลา ๆ

หรอเชนเราเรยนวชานแหละ อยางนนกด อยางนกด ชอบไป ทกอยาง เดยวเรยนอยางนน เดยวเรยนอยางน เรยนอยางละนด ละหนอย เลยวชาทไดมาไมมประโยชนอะไรแกตวเลย เพราะไมร สกอยางหนงหรอทำากเหมอนกน ทำาอยางนนบาง ทำาอยางนบาง ไมเสรจสกอยางหนงกลายเปนคนจบจดไป ดงนเปนตน

๓. คำาอยางนน มเนอความเปนเชงแนะนำากม เชนวา “เมอนอยหาวชา เมอใหญหาสน” หมายความวา ตองเลาเรยน ศกษาหาวชาความรใหตดตวไวตงแตยงเปนเดกอยางน จะไปรอ จนโตเสยแลว โอกาสทจะเรยนกไมม

แมจะมคำาวา เรองเรยนไมมแกนนกจรง แตคำานนมได หมายความวา ใหเรยนเมอโตแลว แตหมายความวา ใหหาวชา เพมเตมอยตลอดเวลา ไมใชวาออกจากโรงเรยนไปทำางานแลวจะ ไมตองหาวชาเพมเตม ตองหาเพมเตมอยตลอดเวลา “เมอใหญหาสน” หมายความวา เมอเรยนเสรจแลวตองทำางานหาทรพยเพอเลยงตน เลยงครอบครวของตน เลยงพอแมทแกแลว หรอวา “จงฝนทงให เปนเขม” หมายความวา การเลาเรยนกด การทำางานกด ตองบากบน อดทนสะสมไวทละนอย ๆ เพราะการเลาเรยนกด การทำางานกด ไมใชวาจะรดได หรอจะสำาเรจไดในวนเดยว และความรดนนเลา กรไดเมอเรยนเสรจแลว การงานทดกเหมอนกน รไดเมอทำาแลว ไมใชกอนทำาหรอกำาลงทำา หรอวา “นำาขนใหรบตก” หมายความวา ไดโอกาสเรยนกใหรบเรยน ไดโอกาสทำากใหทำาเสย อยาปลอยให โอกาสนนลวงเลยไปเสย หรอวา “ทำาดไดด ทำาชวไดชว” ดงนเปนตน

63

คำาทกลาวมานหรอคำาทำานองน เรยกวา คำาสภาษต๔. คำาสภาษต ในคำาวา วาจาสภาษต ในมงคลน ทาน

หมายความวาพดด คอ พดเปนมงคล หมายความวา พดแลวได ประโยชนทงผฟงผพด พดดทพระทานวา วาจาสภาษตนน โดยพน ของคำาพด ตองเปนวจสจรตคอเปนคำาจรง ไมเปนเทจ ๑ เปนคำาปลก ความรกความสามคค ไมเปนคำาสอเสยดยยงใหเขาแตกราวกน ๑ เปนคำาออนหวาน นาฟง สะดวกห ไพเราะห ไมเปนคำาหยาบ ๑ เปนคำามหลกฐานควรเชอได ไมเปนคำาเพอเจอ ๑ ทง ๔ อยางนเปน พนของคำา ลำาพงพนของคำาเชนน ยงไมจดเปนสภาษตแท ดงนน ผพดจะตองพดคำาเหลานใหเปนสภาษตดวย

๕. การทจะพดใหเปนสภาษตนน ตองกำาหนดดงน คอ ๑. ตองพดใหเหมาะกบกาลเทศะ ๒. ตองพดจรง ๓. ตองพด ออนหวาน ๔. พดแลวเปนประโยชน ๕. พดดวยเมตตาจต คำาพดท มลกษณะทง ๕ น เรยกวา วาจาสภาษต คำาสภาษตเชนน เปนมงคล เพราะพดแลวมคณมประโยชน เชน เจาของโค พดดกบโค ทำาใหโค มกำาลงลากเกวยนไปได เจาของกไดทรพย โคกไดความชนใจวา ไดสนองคณเจาของ หรอเชนโทณพราหมณพดกบทตานทตแหงนคร ตาง ๆ ทำาใหระงบสงครามได ทำาใหแบงพระธาตไดความพอใจดวยกน ทกฝาย หรอเชนพระพทธเจาพดกบองคลมาลทกำาลงเดนทางจะไป ฆาแมแลวหนมาไลพระพทธองค ทำาใหพระองคลมาลเลกฆา ถงได บวชในศาสนา หรอเชนทพอแมสอนลก ทำาใหลกเปนคนด พอแม กไดความชนใจ ครบาอาจารยสอนนกเรยน ทำาใหนกเรยนมวชา ความร ครบาอาจารยกไดความชนใจ ดงนเปนตน

วาจาสภาษต เปนมงคลดวยประการดงน

64

๕.

วาจาสภาษต เปนมงคลอยางไร ?

คำาถามประจำาบท

๑.

คำาวา สภาษต หมายเอาคำาอยางไร ยกมาใหฟง

สกคำาหนง ?

๒.

วาจาสภาษตไดแก

คำาเชนไร ?

๓.

รไดอยางไรวาเปน

วาจาสภาษต ?

๔.

พดอยางไรเรยกวา

พดวาจาสภาษต ?

ภาคผนวก

วาจาสภาษตหนงสอสอนพระพทธศาสนาแกเดก

นายเกษม บญศร เปรยญ แตง

ไดรบพระราชทานรางวล ชนท ๑

ในการประกวดประจำาพทธศกราช ๒๕๑๑

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทาน

เนองในงานพระราชพธวศาขบชา

พทธศกราช ๒๕๑๑

(สำาเนา)

ท รล. ๐๐๐๒/๑๓๗๓ สำานกราชเลขาธการ

๑ พฤษภาคม ๒๕๑๑

เรอง การประกวดแตงหนงสอแสดงพระพทธศาสนาสำาหรบเดก

เรยน เลขาธการคณะรฐมนตร

อางถง หนงสอท สร. ๐๔๐๑/๔๗๙๔ ลงวนท ๑๗ เมษายน ๒๕๑๑

ตามทแจงรายงานของราชบณฑตยสถาน ขอใหนำาความกราบ

บงคมทลพระกรณา ขอรบพระบรมราชวนจฉยการประกวดแตงหนงสอ

แสดงพระพทธศาสนาสำาหรบสอนเดก ตามหวขอธรรม เรอง “วาจา

สภาษต” เพอรบพระราชทานรางวลและพมพพระราชทานในงาน

พระราชพธทรงบำาเพญกศลวศาขบชา ประจำาป พ.ศ. ๒๕๑๑ ซง

ราชบณฑตยสถานไดพจารณาเหนชอบดวยกบความเหนของสำานก

ศลปกรรม ฉบบหมายเลข ๓ นายเกษม บญศร เปรยญ เปนผแตง

ฉบบหมายเลข ๑ ร.อ. วชระ คงอดศกด เปรยญ เปนผแตง และ

ฉบบหมายเลข ๒ พระภกษ ชลอ คตตธมโม เปนผแตง อยในเกณฑ

ทจะไดรบพระราชทานรางวล ดงสำาเนาจากตนฉบบทงสามทสงไป

สำานกเลขาธการคณะรฐมนตรไดนำาเสนอทานนายกรฐมนตรพจารณา

แลว ความละเอยดแจงอยแลว นน

ไดนำาความกราบบงคมทลพระกรณาทราบฝาละอองธลพระบาท

แลว ทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ ใหฉบบหมายเลข ๓ ไดรบพระราชทาน

รางวลท ๑ ฉบบหมายเลข ๑ และ ๒ ไดรบพระราชทานรางวลท ๒

(ลงนาม) วนต นาวกบตร

(นายวนต นาวกบตร)

หวหนากองการในพระองค รกษาราชการแทน

ราชเลขาธการ

กองการในพระองค

(สำาเนา)ดวนมากท สร. ๐๔๐๑/๔๗๙๔ สำานกเลขาธการคณะรฐมนตร

๑๗ เมษายน ๒๕๑๑

เรอง การประกวดแตงหนงสอแสดงพระพทธศาสนาสำาหรบสอนเดกทล ราชเลขาธการสงทสงมาดวย สำาเนาจากตนฉบบหนงสอแสดงพระพทธศาสนาฯ เรองวาจาสภาษต รวม ๓ ฉบบ

ดวยราชบณฑตยสถานรายงานวา การประกวดแตงหนงสอแสดง พระพทธศาสนาสำาหรบสอนเดก เพอรบพระราชทานรางวลและพมพ พระราชทานในงานพระราชพธทรงบำาเพญกศลวศาขบชา ประจำาป พ.ศ. ๒๕๑๑ ราชบณฑตยสถาน ไดดำาเนนการเสรจเรยบรอยแลว การประกวดแตงประจำาปนไดประกาศใหแตงประกวดตามหวขอธรรม เรอง “วาจาสภาษต” ตามทมาในมงคลสตรซงเปนหวขอธรรมลำาดบ ตอจากปทแลว มผสงเขาประกวดรวม ๓ ราย เปนคฤหสถชาย ๒ ราย เปนพระภกษ ๑ ราย ราชบณฑตยสถานไดใหกรรมการตรวจในทาง หลกธรรมตรวจพจารณาแลวเสนอความเหนวา แตงถกตองตามหลกธรรม ทางพระพทธศาสนาทง ๓ ฉบบ ราชบณฑตยสถานจงไดเสนอหนงสอ ทง ๓ ฉบบ ใหสำานกศลปกรรมตรวจพจารณาในเชงวรรณคดอกชนหนง แลวเสนอความเหนวา ใน ๓ ฉบบน ฉบบหมายเลข ๑ วางรปเรอง ตามแบบเกาคลาย ๆ กบทเคยม สำานวนแตงดอยางธรรมดาจดเปนท ๒ ฉบบหมายเลข ๒ วางรปเรองแบบเกากไมใช แบบใหมกไมเชง สำานวน แตงซบซอนยากแกการจบใจความ มซำาคำาและเฝอคำาในทซงไมควรม แตงดไมถงขนาดจดเปนท ๓ ฉบบหมายเลข ๓ วางรปเรองด แปลกไป

จากสามญ สำานวนเรยงความกะทดรดใชประโยคสน ๆ ไมซบซอน มการ แสดงออกนาฟงชวนใหเดกอานไดสนก เพราะมสภาษตและนทานจงใจ ใหเดกฟงและจดจำา จดเปนท ๑ ความเหนของสำานกศลปกรรมน ราชบณฑตยสถานไดพจารณาเหนชอบดวย เมอไดเปดรายชอผแตง ปรากฏวา ฉบบหมายเลข ๓ นายเกษม บญศร เปรยญ เปนผแตง ฉบบหมายเลข ๑ ร.อ. วชระ คงอดศกด เปรยญ เปนผแตง ฉบบ หมายเลข ๒ พระภกษชลอ คตตธมโม เปนผแตง ราชบณฑตยสถาน จงขอสงสำาเนาหนงสอจากตนฉบบทงสามนนมาพรอมกบหนงสอน เพอขอใหนำาความกราบบงคมทล ฯ ขอรบพระบรมราชวนจฉยตอไป เมอทรงเลอกฉบบใดใหไดรบพระราชทานรางวลท ๑ แลว อกสองฉบบ กอยในเกณฑไดรบพระราชทานรางวลท ๒ ตามนยแหงประกาศ ราชบณฑตยสถาน วาดวยการประกวดแตงหนงสอแสดงพระพทธศาสนา สำาหรบสอนเดก ซงสำานกเลขาธการคณะรฐมนตรไดนำาเสนอทานนายก- รฐมนตรพจารณาแลว ขอใหนำาความกราบบงคมทล ฯ ตอไปได

จงทลมาเพอขอไดโปรดนำาความกราบบงคมทลพระกรณาเรยน พระราชปฏบต การจะควรประการใดกสดแลวแตจะทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ

แลวแตจะโปรด (ลงนาม) มนญ บรสทธ (นายมนญ บรสทธ) เลขาธการคณะรฐมนตร

กองกลาง

นายเกษม บญศร เปรยญ

วาจาสภาษต

หนงสอสอนพระพทธศาสนาแกเดก

ISBM : 978-616-91977-4-4

แตงโดย

นายเกษม บญศร เปรยญ

ไดรบพระราชทานรางวล ชนท ๑

ในการประกวดหนงสอสอนพระพทธศาสนาแกเดกประจำาป พ.ศ. ๒๕๑๑

พมพครงท ๑ พ.ศ. ๒๕๑๑

พมพครงท ๒ (ปรบปรง) พ.ศ. ๒๕๕๗ จำานวน ๓,๐๐๐ เลม

จดพมพโดย

สำานกงานโครงการสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

สวนจตรลดา พระราชวงดสต กรงเทพฯ ๑๐๓๐๓

โทรศพท ๐ ๒๒๘๒ ๖๕๑๑ โทรสาร ๐ ๒๒๘๑ ๓๙๒๓

ออกแบบปก/รปเลม/และภาพประกอบโดย

ไพยนต กาส เสาวณย เทยงตรง และ เทดเกยรต ปลกปานยอย

พมพท

หจก. แอลซพ ฐตพรการพมพ

๑๐๕/๖๖-๖๗ ถนนประชาอทศ ซอย ๔๕ แขวงบางมด

เขตทงคร กรงเทพฯ ๑๐๑๔๐