หนงสอวชา โภชนาการส าหรบนกศกษาพยาบาล

สฟา/เหลอง

โลโก วพบ.ราชบร

ภาพนกศกษาพยาบาล รปหวใจ

จดท าโดย

อาจารยวรดา อรรถเมธากล

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ราชบร

ค าน า

ความรทางดานโภชนาการมการเปลยนแปลงตลอดเวลาและ

รวดเรว หนงสอวชาโภชนาการส าหรบนกศกษาพยาบาลฉบบน

จดท าขนเพอใหนกศกษาพยาบาลสามารถเชอมโยงความรดาน

โภชนาการทเปนทฤษฎใหน าไปสการปฏบตเพอไปใชไดจรง ทละ

ขนตอนตงแตความรขนพนฐานจนถงการใชความรทซบซอนในผท

มปญหาสขภาพ ไดพฒนาเนอหาใหทนสมยเหมาะกบการประกอบ

ความรการดแลดานโภชนาการในวชาชพการพยาบาล ตามบทบาท

ดานการสงเสรมสขภาพ การปองกนการเจบปวย และการบ าบดผทม

ปญหาจากการเจบปวย รวมทงมแบบฝกหดในแตละสาระเพอ

เชอมโยงใหเกดความร ความเขาใจ ประยกตใชในสถานการณจรง

ได

วรดา อรรถเมธากล

แนวคดและความส าคญของโภชนาการตอภาวะสขภาพ

อาหาร (Food) หมายถง สงทมนษยรบประทานและไมเปนพษตอรางกาย

มประโยชนตอรางกาย ซอมแซมสวนทสกหรอ และท าใหกระบวนการ

ตางๆ ในรางกายด าเนนไปตามปกต

สารอาหาร (Nutrient) หมายถง สารประกอบทางเคม ซงมความส าคญ

เพราะท าใหเกดพลงงานสรางความเจรญเตบโต ท าใหอวยวะตาง ๆ

ท างานไดตามปกต มทงหมด 6 หมวด สารอาหารทใหพลงงานไดแก

คารโบไฮเดรท โปรตน ไขมน สวนสารอาหารทไมใหพลงงานแตมหนาท

ส าคญคอควบคมกระบวนการตางๆในรางกายไดแก วตามน เกลอแร และ

น า

ดงนนรางกายมนษยจ าเปนตองรบอาหารเขาสรางกาย เพอใหได

พลงงานและสรางความเจรญเตบโต และเพอใหอวยวะตางๆของรางกาย

ท างานไดตามปกต สารอาหารแตละชนดมบทบาทหนาทในการควบคม

การท างานของรางกายในอวยวะทแตกตางกน การทรางกายไดรบ

สารอาหารบางตวไมเพยงพอเปนเวลานานๆจะท าใหอวยวะทจ าเปนตองม

สารอาหารทมบทบาทควบคมการท างานเกดความผดปกตได ดงนน

รางกายจงตองไดรบสารอาหารทหลากหลายครบถวน และไดปรมาณท

เพยงพอ เพอใหไดพลงงาน และสารอาหารทเพยงพอแกความตองการของ

รางกาย มการก าหนดแนวทางการรบประทานอาหารเพอสขภาพทด

ส าหรบคนไทยคอ โภชนบญญต 9 ประการ และ การใชแนวทางตามธง

โภชนาการ

การจดท าภาพ "ธงโภชนาการ" มจดมงหมายเพอแนะน า "สดสวน"

"ปรมาณ" และ "ความหลายหลาย" ของอาหารทคนไทยควรบรโภคใน ๑

วน ดวยรปแบบทเขาใจงาย เพอน าคนไทยไปสการมสขภาพทดทวถวนทก

คน สดสวนปรมาณและความหลากหลายของอาหารทน ามาใชแนะน าใน

การบรโภคพจารณามาจากผลงานวจยเกยวกบชนดและปรมาณอาหารท

คนไทยควรบรโภคเพอใหไดพลงงานและสารอาหารเพยงพอการความ

ตองการของรางกายและหนวยตวงวดทนยมใชในครวเรอนของครอบครว

คนไทย"ธงโภชนาการ"จงเปนสญลกษณของการบรโภคอาหารทม

เอกลกษณของความเปนไทยทจะชวยการน าไปสการ "กนพอด สขทว

ไทย" ตามเจตนารมณของขอปฏบตการบรโภคอาหาร เพอสขภาพทดของ

คนไทย หรอโภชบญญต ๙ ประการ และเอกสารฉบบนเหมาะทจะใชเปน

คมอปฏบตส าหรบประชาชนทจะน าไปใชประกอบการบรโภคอาหารใน ๑

วน

"ขอปฏบตการบรโภคอาหารเพอสขภาพทดของคนไทย" หรอ โภชน

บญญต ๙ ประการ

๑. กนอาหารครบ ๕ หม แตละหมใหหลากหลายและหมนดแลน าหนกตว

๒. กนขาวเปนอาหารหลกสลบกบอาหารประเภทแปงเปนบางมอ

๓. กนพชผกใหมากและกนผลไมเปนประจ า

๔. กนปลา เนอสตวไมตดมน ไข และ ถวเมลดแหงเปนประจ า

๕. ดมนมใหเหมาะสมตามวย

๖. กนอาหารทมไขมนแตพอควร

๗. หลกเลยงการกนอาหารทหวานจด และเคมจด

๘. กนอาหารทสะอาด ปราศจากการปนเปอน

๙. งดหรอลดเครองดมทมแอลกอฮอล

แสดงกลมอาหารและสดสวนการกนอาหารในแตละกลมมากนอยตาม

พนทสงเกตไดชดเจนวาฐานใหญดานบนเนนใหกนมากและปลายธง

ขางลางบอกใหกนนอยๆ เทาทจ าเปน

โดยอธบายไดดงน

- กนอาหารใหครบ ๕ หม

- กลมอาหารทบรโภคจากมากไปนอย แสดงดวยพนทในภาพ

- อาหารทหลากหลายชนดในแตละกลมสามารถเลอกกนสลบเปลยน

หมนเวยนกนไดภายในกลมเดยวกน ทงกลมผก กลมผลไมและกลม

เนอสตว ส าหรบกลมขาว - แปง ใหกนขาวเปนหลก อาจลบกบผลตภณฑท

ท าจากแปงเปนบางมอ

- ปรมาณอาหาร บอกจ านวนเปนหนวยครวเรอน เชน ทพพ ชอนกนขาว

แกว และ ผลไมก าหนดเปนสดสวน

- ชนดของอาหารทควรกนปรมาณนอย ๆ เทาทจ าเปนคอ กลมน ามน

น าตาล เกลอ

หนวยตวงวดระดบครวเรอน

ทพพ ใชในการตวงนบปรมาณอาหารกลมขาว - แปง และผก

ขาวสก ๑ ชอน ประมาณ ๑๕ กรม หรอ ประมาณ ๑/๒ ถวยตวง

ผกสก ๑ ทพพ ประมาณ ๘๐ กรม หรอ ประมาณ ๑/๒ ถวยตวง

ชอนกนขาว ใชในการตวงนบปรมาณอาหารกลมเนอสตว

เนอสก ๑ ชอนกนขาว ประมาณ ๑๕ กรม

เนอสตวสามารถเลอกเปลยนเปนอาหารในกลมเดยวกนได คอ

เนอสตว ๑ ชอนกนขาว สามารถเลอกเปลยนเปน ปลาท ๑/๒ ตว หรอ

ไข ๑/๒ ฟองหรอ เตาหเหลอง ๑/๔ แผน

สวน ใชกบการปรมาณผลไม

ผลไม ๑ สวน ส าหรบผลไมทเปนผล ปรมาณดงน คอ

กลวยน าวา ๑ ผล กลวยหอม ๑/๒ ผล

สมเขยวหวาน ๑ ผลใหญ เงาะ ๔ ผล หรอ

ผลไม ๑ สวน ส าหรบผลไมผลใหญทหนเปนชนพอค า ไดแก

มะละกอ หรอสบปะรด หอ แตงโมประมาณ ๖ - ๘ ค า

ขอก าหนดสารอาหารทประชาชนควรไดรบประจ าวน

ขอก าหนดสารอาหารทประชาชนควรไดรบประจ าวน

(Recommended Daily dietary Allowances : RDA) เปนมาตรฐาน

อาหารและโภชนาการทจดท าขนเพอเปนแนวทางหรอหลกการในการ

แนะน าประชาชนในการบรโภคอาหารใหไดคณคาสารอาหารชนดตางๆ

เหมาะสมตามความตองการของรางกายประจ าวนโดยมความหมาย ดงน

RDA หมายถง การก าหนดปรมาณสารอาหารชนดตางๆ ท

จ าเปนตองไดรบจากอาหารบรโภคประจ าวนเพยงพอแกความตองการทาง

สรรวทยาของรางกายของบคคลปกตทวไปในกลมประชากร เพอใหด ารง

สขภาพอนามยสมบรณ (คณะกรรมการจดท าขอก าหนดสารอาหารประจ า

วนทรางกายควรไดรบของประชาชนไทย ; 2546)

แบบฝกหดท 1 ความส าคญของอาหารและสารอาหาร

1. บอกความแตกตางของ อาหาร และสารอาหาร ( 2 คะแนน)

2. เพราะเหตใด รางกายจงตองไดรบสารอาหารทหลากหลาย ( 1

คะแนน)

3. อธบายค าวา กนใหพอ กนใหด ใหสามารถน าไปสการปฏบตการ

ดแลตนเองดานโภชนาการได

(2 คะแนน)

ความส าคญของโภชนาการในชวตประจ าวน วฒนธรรม และพฤตกรรม

การบรโภคอาหารตอภาวะสขภาพ

บรบทชวตของแตละคนมผลกระทบตอภาวะโภชนาการอยางมาก ทง

ในดานชวตความเปนอย สงแวดลอม วฒนธรรม ความนยม ความชอบ

ความเชอ ความร รายได ครอบครว สงคมและชมชน

แบบฝกหดท 2 เรอง ปจจยทผลตอภาวะโภชนาการ

ใหนกศกษาเลาเรองราวในชวตของตนเอง ตงแตจ าความไดจนถง

ปจจบน วามเหตการณ ความรสก การปฏบต พฤตกรรมทเกยวของกบ

การกนอยางไร อะไรทมผลตอการกนทงจากตวเอง เพอน ครอบครว

สงคม สงแวดลอม ทกอยางทเกยวของ กบการกน อาจใชระยะเวลาตาม

อาย หรอชนปทเรยน เปนตวแกนในการบอกเลาเรองราวทงหมด และ

วเคราะหวาปจจยใดทมผลตอภาวะโภชนาการ (อาจใชแผนภาพก ากบ)

( 5 คะแนน)

ความตองการพลงงานใน 1 วน

ในแตละวนคนเราตองการพลงงานไมเทากน ขนอยกบ อาย ขนาด

รางกาย การใชพลงงานจากการท ากจกรรมตางๆ ภาวะสขภาพหรอความ

เจบปวย (การมไข จะมการเผาผลาญมากขน หรอการมแผลตองใช

สารอาหารและพลงงานในการเสรมสรางการหายของแผล) อณหภมของ

อากาศ ฯลฯ

การคดคาความตองการพลงงานใน 1 วน คดจาก

1. พลงงานขนต าทรางกายตองการ รวมกบ พลงงานทใชท ากจกรรม และ

รอยละ10ของพลงงานทใชท ากจกรรม จะไดคาของความตองการพลงงาน

ในแตละวน โดยค านวณพลงงานทใช

2. หรอจะใชวธการเปดตารางความตองการพลงงานและสารอาหาร

ส าหรบคนไทยโดยดจากเพศ น าหนกเฉลย และชวงอาย ซงเปนคากะ

ประมาณ

3. หรอค านวณจาก น าหนกทควรเปนคณดวยปรมาณความตองการ

พลงงานตามกจกรรมหรองานทท า (หนก ปานกลาง เบา) แยกตามเพศ

แบบฝกหดท 3 เรอง ความตองการพลงงานใน 1 วน หญงอาย 30 ป

สวนสง 163 ซม. น าหนก 57 กก. อาชพพนกงานพมพเอกสาร นงพมพ

งานอยางเรวตลอดวนประมาณ 5 ชวโมง เดนมาท างานและเดนกลบบาน

แบบเรวปกต ประมาณ 40 นาท ท างานบานเองโดยการกวาดพนประมาณ

15 นาท ลางจาน 15

นาท รดผา 30 นาท จงค านวณหาพลงงานทตองการใน 1 วน มา 2 วธ

วธท 1

วธท 2

การประเมนภาวะโภชนาการ

ถาเราทราบถงพลงงานทเราตองการใน 1 วนแลว เราสามารถจดและ

เลอกการรบประทานใหไดพลงงานและสารอาหารทเพยงพอแกความ

ตองการของรางกาย ในอาหารแตละชนดนอกจากจะใหสารอาหารทให

พลงงาน (คารโบไฮเดรท โปรตน และไขมน) แลวยงใหสารอาหารทชวย

ในกระบวนการเผาผลาญ ชวยควบคมการท างานของอวยวะตางๆ สราง

สวนประกอบส าคญทจ าเปนตอการท างานของอวยวะตางๆของรางกาย

(วตามน และเกลอแร)

การประเมนภาวะโภชนาการ คอ การทเราจะบอกไดวาแตละคน

ไดรบพลงงานและสารอาหารเพยงพอแกความตองการของรางกายหรอไม

มหลายวธการ คอ

1. การประเมนจากอาหารทรบประทานในแตละวน โดยการบนทก

อาหารบรโภคยอนหลงใน 24

ชวโมง ใชโปรแกรม INMUCAL ในการค านวณและเปรยบเทยบกบ

ปรมาณของสารอาหารในขอก าหนดการไดรบสารอาหารประจ าวนของ

คนไทย (Thai RDA) การสอบถามความถของอาหารบรโภค ฯลฯ

2. การวดสดสวนของรางกาย เชน การชงน าหนกและวดสวนสง

เทยบตามเกณฑ การหาคาดชนมวล

กาย การวดไขมนใตผวหนง การหาสดสวนระหวางเสนรอบวงของเอวตอ

สะโพก

3. การตรวจเพอหาคาทางชวเคม เชน ระดบเกลอแรและวตามนใน

เลอด ระดบโปรตนในเลอด

(Albumin) ความเขมขนของเลอด (Hematocrit) การตรวจหาไอโอดนใน

ปสสาวะ การตรวจสงกะสจากเลบ ผม ผวหนง ฯลฯ

4. การตรวจรางกาย การซกประวตเพอคนหาอาการและอาการแสดง

เพอหาความผดปกตของ

อวยวะจากการขาดสารอาหาร เชน คอโตจากการขาดไอโอดน ตาบอด

กลางคนจากการขาดวตามนเอ กระดกขาออนโกงจากการขาดวตามนด

ปากนกกระจอกจากการขาดวตามนบสอง อาการเหนบชา เพลย ออนแรง

จากการขาดวตามนบหนง อาการตะครวจากการขาดแคลเซยม เปนตน

5. การตรวจอวยวะเฉพาะอยาง เชน การหาความหนาแนนของมวล

กระดก (Bone mass)

การเลอกวธประเมนภาวะโภชนาการ ขนอยกบความเหมาะสมตามวย

ระยะเวลา งบประมาณ วตถประสงคของการประเมน สภาพแวดลอม การ

เอออ านวยและความสะดวก

แบบฝกหดท 4 เรอง การประเมนภาวะโภชนาการ

ภาวะโภชนาการของเราเปนอยางไร จะใชวธการใดในการประเมน เพราะ

เหตใด

โรคทเกยวของกบการขาดไอโอดนคอโรค

.........................................................................................................

.............

……………………………………………………………………………

………………………………………………………………………….

สามารถประเมนภาวะโภชนาการทเกยวของกบการขาดไอโอดนในแตละ

กลม ดวยวธการใด เพราะเหตใด

1. หญง

ตงครรภ……………………………………………………………

…………………………………………………………..

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

…

2. ทารก………………………………………………………………

…………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

…

3. วย

เรยน………………………………………………………………

……………………………………………………………….

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

…

4. วย

ผใหญ………………………………………………………………

……………………………………………………………..

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

…

แบบฝกหดท 5 เรอง การจดรายการอาหารสขภาพ : เมนสขภาพของฉน

รายการอาหาร สวนประกอบหลก ประโยชนตอรางกายฉน

มอเชา

มอวางเชา

มอกลางวน

มอวางบาย

มอเยน

ฉลากโภชนาการนนส าคญไฉน

การทราบถงพลงงานสารอาหารทรางกายจะไดรบนน วธหนงทเรา

สามารถจะรไดนนโดยการอานจากฉลากโภชนาการทระบไว มประโยชน

และส าคญอยางยงส าหรบการดแลสขภาพดานโภชนาการ เปนการปองกน

การไดรบพลงงานและสารอาหารมากเกนความจ าเปนของรางกาย ซงจะ

สงผลใหอวยวะนนของรางกายท างานอยางหนกจนเกดภาวะทรดโทรม

และปญหาสขภาพตามมา และมประโยชนส าหรบบคคลผมปญหาสขภาพ

จ าเปนตองจ ากดสารอาหารบางชนด เชน ไขมน โซเดยม น าตาล เปนตน

ในบทบาทของพยาบาลผมหนาทในการดแลสขภาพของประชาชนจ าเปน

อยางยงทตองอานฉลากโภชนาการใหเปนเพอการใหความร ค าแนะน าใน

การดแลสขภาพทดแกประชาชน

ฉลากโภชนาการแบบ GDA

แบบฝกหดท 6 เรอง ฉลากโภชนาการ ท าใหรและเหนสงทเปนประโยชน

ใหนกศกษาเกบฉลากโภชนาการ (แบบท1) 2 รายการทนกศกษา

รบประทานปดลงบนหนากระดาษทให บนทกขอมลเกยวกบพลงงาน

และสารอาหารทไดรบเปนปรมาณ และรอยละเมอเทยบตาม

ขอก าหนด (Thai DRI) รวมทงสรปผลการไดรบสารอาหารทจ าเปน

ในการรบประทานอาหารทง 2 ชนดนน

ตารางแสดงปรมาณพลงงานและสารอาหารทไดรบจากการอานฉลาก

โภชนาการ

รายการ ชนดท 1 ชนดท 2 รวม

ปรมาณ % ปรมาณ % ปรมาณ %

ผลวเคราะหการไดรบพลงงานและสารอาหารจากการประเมนการ

รบประทานอาหารโดยการอานฉลากโภชนาการ พบวา

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

....................................................................................................

อาหารมาตรฐานจากภมปญญาไทย

อาหารทดและเหมาะสมกบบคคลนน นอกจากจะใหพลงงาน และ

สารอาหารทครบถวนและเพยงพอ แลว ยงจ าเปนตองค านงถงความคมคา

คมทน ประโยชนทไดรบอยางแทจรง การสบทอดวฒนธรรมประเพณของ

ไทยดานอาหาร องคความรการจดเตรยมอาหารของไทยเปนสงทตอง

ศกษาและอนรกษ อาหารทองถนเปนอาหารทหาไดงาย ราคาไมแพง ม

ประโยชนตอสขภาพ โดยเฉพาะผกพนบาน เครองเทศ ผกสวนครวไทย

และผลไมไทยตามฤดกาล รวมทงกรรมวธการปรงอาหารแบบไทย

ลกษณะเดนของอาหารไทย คอ อาหารแตละชนดจะมคณคาทาง

อาหารครบทง 5 หม และสวนประกอบของอาหารจะมสมนไพรทม

ประโยชนตอสขภาพอยดวยเชน ขา ตะไคร ใบมะกรด อาหารทมสมนไพร

เปนสวนประกอบ ไดแก ตมย ากง แกงเหลอง แกงไตปลา น าพรกออง ออม

และสมต า เปนตน การตกแตงอาหารอยางสวยงาม ประณต การแกะสลก

ผกผลไม การประดษฐรปแบบของขนมใหสวยงาม เพอใชในพธการตางๆ

เชน ขนมทองเอก ขนมจามงกฎ เปนตน อาหารไทยจงไดรบความนยมไป

ทวโลก อาหารไทยแท คอ อาหารทคนไทยคดท ากนมาแตโบราณ

สวนมากเปนแบบงายๆ เชน ขาวแช ตมโคลง แกงปา น าพรก และหลน

เปนตน ขนมไทยแทจะปรงมาจากแปง น าตาล กะท เปนสวนใหญ เชน

ขนมเปยกปน ขนมเปยกออนตะโก ลอดชอง ขนมปลากรมไขเตา ขนมใส

ไส และขนมครก เปนตน สวนมากไมใชไข ถาใชมกจะเปนขนมไทยท

รบมาจากชาตอน อาหารแตละชนดมาจากการคดคนเพอใหเขากบ

ภมอากาศ ภมประเทศ สะดวกในการหาวตถดบทใชประกอบ ปรงอาหาร

และมคณคาทางโภชนาการ รวมทงเปนสมนไพร ใชในการรกษา ปองกน

โรคตางๆ ได ดงนนการรบประทานอาหารไทยนนจงมประโยชนอยางมาก

ในปจจบนชาวตางชาตกไดหนมานยมอาหารไทย เพราะตดใจในรสชาตท

เปนไทยๆ ทงยงมคณคาทางโภชนาการสง

แบบฝกหดท 7 เรอง อาหารมาตรฐานจากภมปญญาไทย

ระบชนดอาหารทมาจากทองถน ภมปญญาไทย และประโยชนตอสขภาพ

มา 2 ชนด

1. ……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

………………………………………

2. .……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

…………………………………………………………………………

……………………………………….

น ามาจดรายการอาหาร 1 มอ

รายการอาหาร สวนประกอบหลก/

ปรมาณ

สารอาหารและประโยชนทไดรบ

โภชนบ าบด

การดแลดานโภชนาการเพอการบ าบดและรกษาในขณะทรางกาย

เกดความผดปกตหรอแปรปรวน จ าเปนตองมการเลอกและดดแปลงอาหาร

ใหเหมาะสมกบสภาพรางกาย เพอเปนการเสรมสราง ซอมแซมและบ าบด

ความผดปกตหรอแปรปรวนของอวยวะรางกายในขณะนน

ความหมาย : โภชนบ าบด (Therapeutic Nutrition Diet Therapy)

หมายถงการใชความรดานโภชนศาสตรและอาหารมาชวยใน

การรกษา และบรรเทาอาการผปวยจากโรค หรอสภาวะตางๆ

ได โดยดดแปลงจากอาหารของคนปกตใหเหมาะสมกบโรค

หรอสภาวะในขณะเจบปวยนน ตามความตองการของรางกายท

มการเปลยนแปลงใหกลบสสภาวะปกต ทงยงมจ านวนพลงงาน

และคณคาสารอาหารทจ าเปนครบถวน

ประเภทของอาหารบ าบด

1. อาหารธรรมดาทวไป (Regular Diet, General Hospital Diet)

เปนอาหารมาตรฐานเนนอาหารครบ 5 หม ในปรมาณและสดสวนท

เพยงพอกบความตองการของรางกาย เปนอาหารทมสวนประกอบและ

ลกษณะเหมอนกบอาหารธรรมดาทบรโภคทวไป เพยงแตงดอาหารทยอย

ยาก อาหารหมกดอง และอาหารทรสจด เพราะอาจท าใหเกดปญหาระบบ

ทางเดนอาหาร ผปวยสามารถเลอกอาหารทรบประทานเองไดไมมขอหาม

ใหไดตามทผปวยชอบและสามารถรบได ปรมาณแรงงานในอาหาร

ประเภทนอยระหวาง 2,000 – 2,500 กโลแคลอร/วน เปนสารโปรตน 70

– 80 กรม ไขมน 100 กรม และคารโบไฮเดรท 200 กรม

ตวอยางอาหารธรรมดาทรบประทานได ไดแก

ขาวสวยหงนม ทงแกงจด แกงสม ตมย า และแกงกะททกชนด ผดผก

ทกชนด ไขและเนอสตวทผานความรอนท าใหสก เครองจมทกชนด ผลไม

สด ผลไมกระปอง และขนมหวานทกชนด

อาหารทควรงด ไดแก อาหารรสจดทกชนด เชน ผลไมดอง ฯลฯ

อาหารทท าใหทองอด อาหารทอดทอมน ามน เชน กลวยแขก ปาทองโก

อาหารทชบแปงทอด อาหารทมใยแขงยอยยาก

ภาพแสดง อาหารธรรมดา

2. อาหารออน (Soft diet)

2.1 อาหารออนทวไป (medical soft diet)

ลกษณะเนออาหารออนนม รสชาดออน กลนงาย ไมตองเคยวมาก

กากนอย ไมใสเครองเทศมาก ปรงดวยวธงายๆ เชน นง ยาง ตม ตน ไม

ควรทอดหรอผดน ามน ใหในผปวยทมปญหาระบบทางเดนอาหาร ชวยลด

การท างานของล าไส ในผปวยหลงผาตด ผปวยทมการตดเชอของล าไส

หรอหลอดอาหาร จนเปนผลใหระบบทางเดนอาหารตบแคบ ผปวยท

เจบปวยเฉยบพลน

สงทตองระวงคอ กบขาวทรบประทานกบขาวตม เพราะจะเขาใจวา

กบขาวเหมอนปกต เชน ย ากงแหง ย าเกยมฉาย ถวลสงทอด ไมควรน ามา

จดใหผปวย จะตองเปนอาหารทเปอยนมและยอยงาย

ลกษณะของอาหาร

ขาว - เปนขาวตม ขาวตนเปอย

ขนมปง - เนอนม ไมมขอบแขง

ผลไม - กลวยสก สมเอากากออก

ผก - ปรงสก ลดเสนใยทเหนยว ผกมกลนแรงใหแกสมาก

ควรงด เชน

หอมหวใหญ กะหล าปล

ไขมน - ไมควรปรงดวยมะพราว หรอน ามน

เครองเทศ - ควรงด หรอใชนอยทสด เชน กระเทยม เครองปรงรส

ตางๆ

คณคาอาหาร อาหารออนควรมคณคาอาหารไมแตกตางจากอาหาร

ธรรมดา คอ ใหพลงงานเทากบหรอใกลเคยงกบอาหารธรรมดา

ภาพแสดง อาหารออน

2.2 อาหารออนส าหรบผปวยหลงผาตด (Surgical soft diet) เปนอาหารท

มกากใยนอยมาก ใชส าหรบผปวยหลงผาตดทมอาการดขน แตยงไม

สามารถรบประทานอาหารธรรมดาได มกใหโปรตนสงเพอชวยใหแผล

หายเรวขน พลงงานประมาณ 1,500-2,000 กโลแคลอร/วน

ภาพแสดง อาหารเหลวขน และเหลวใส

3. อาหารเหลว (Liquid diet)

เปนอาหารทมลกษณะเหลวหรอเมอละลายแลวเปนน า เชน ไอศกรม

เปนอาหารยอยงาย มกากนอยมากหรอไมม เปนอาหารทมคณคา

สารอาหารไมครบถวน ควรใหในชวยเวลาสนๆ เทานน แบงเปน 2 ชนด

คอ

3.1 อาหารเหลวใส (Clear Liquid) ลกษณะเนออาหารใสไมมกาก เพอลด

การยอย ชวยการกระหายน า ปองกนการขาดน า ชวยใหคงสภาพอเลค

โตรไลต ในผปวยทมอาการคลนไส อาเจยน เบออาหาร ทองเดน หลง

ผาตดวนแรกๆ หลงผาตดล าไสใหญและทวารหนก (เพอไมใหมการถาย

อจจาระในชวยระยะหนงจนกวาแผลจะด) ผปวยทก าลงรอการวนจฉย

และผปวยล าไสอกเสบ เปนตน นอกจากนการใหอาหารเหลวใสยงเปน

การกระตนการท างานของระบบทางเดนอาหารและทดสอบความสามารถ

ในการรบประทานอาหารทางปากอกดวย

อาหารเหลวใสมคณคาทางโภชนาการต าและไมเพยงพอกบความ

ตองการของรางกายโดยทวไปจะใหชวยสนๆ ประมาณ 24 – 48 ชวโมง

ประกอบดวย โปรตน 5 กรม คารโบไฮเดรท 100 – 120 กรม การใหครง

แรกควรใหทละประมาณ 30-60 ซ.ซ. ถาผปวยรบไดดคอยเพมใหโดยให

ทก2 ชวโมงเนองจากอาหารเหลวใสมคณคาทางโภชนาการไมครบดงนน

ผปวยควรไดรบการเสรม (Supplementation) ดวยอาหารเสรมโปรตน

ธาตแคลเซยม ในรปของเครองดมทผปวยรบได

ขอหามในการใหอาหารเหลวใส เนองจากอาหารเหลวใสมลกษณะ

เปนน า การไดรบน าจ านวนมากและมความเขมขนสง (High Osmolality)

จะมผลใหน าในรางกายถกดดซมเขามาทล าไสเลก เพอเจอจางความ

เขมขนของอาหาร (Hyperosmotic Fluid) ท าใหเกดการเสยสมดลของน า

ในรางกาย หลงใหอาหารเหลวใสแลวอาจพบอาการคลนไส อาเจยน

ทองเดน หรอผปวยรสกไมสขสบายในระบบทางเดนอาหารได

โดยเฉพาะถาน าทใหมความเขมขนกวา 500 mOsm/Kg ควรมการเจอ

จางดวยน ากอนใหผปวยเพอปองกนอาการดงกลาว อาการนจะพบไดมาก

ในผปวยทผาตดกระเพาะและผปวยทไมไดรบประทานอาหารตงแต 2 – 3

วนขนไป นอกจากนควรสนใจและระวงผปวยเบาหวานเปนพเศษ ในเรอง

การรกษาระดบน าตาลในเลอด ในเรองการรกษาระดบน าตาลในเลอดเพอ

ปองกนการเกดภาวะน าตาลในเลอดต า

3.2 อาหารเหลวขน (Full Liquid Diet) ลกษณะเนออาหารเปน

ของเหลวทมความหนดอยระหวางอาหารเหลวและอาหารออน แตตองไมม

กากหรอสารปรงรสแตงทอาจรบกวนหรอระคายเคองทางเดนอาหาร เนอ

อาหารละเอยด ไมตองเคยว กลนงาย อาหารจะมลกษณะขนมคณคา

อาหารทางโภชนาการมากกวาอาหารเหลวใส จงสามารถใหในชวงทนาน

กวาอาจใหไดถง 1 สปดาห มพลงงานประมาณ 1,300 – 1,500 กโล

แคลอร บางครงอาจใหเพมถง 2,000 กโลแคลอร ประกอบดวยโปรตน

45 กรม คารโบไฮเดรท 15 กรม และไขมน 65 กรม

ควรจดใหกบผปวยทไมสามารถเคยวหรอกลนอาหารได มการ

เจบปวยกะทนหน โรคกระเพาะอาหารอกเสบ ทองรวง หลงการผาตด

ผาตดบรเวณหนาและคอ ผปวยรบประทานอาหารแขงไมไดเพราะมการ

ตบแคบของทางเดนอาหารและบางครงเพอเตรยมผปวยจากการ

รบประทานอาหารเหลว กอนเปลยนเปนใหรบประทานอาหารออน

ขอควรระวงในผปวยทมปญหา Lactose intolerance คอขาด

น ายอย Lactase ควรใหในรปของ Free Lactose เพอปองกนอาการเกรง

ของชองทอง มลมในกระเพาะอาหารมาก และทองเดน สวนในผปวย

เบาหวานควรระวงเพราะอาหารเหลวขนจะมปรมาณคารโบไฮเดรทสง

ตวอยางอาหารเหลวใสและเหลวขน

ชนด

อาหาร

อาหารเหลวขน อาหารเหลวใส

เครองด

ม

ชา กาแฟ น าขาว น าหวาน นมสด

เครองดมประเภทโอวลตน

ชา กาแฟ น าหวาน นา

ขาวใส

ธญพช ขาวครดผสมน า ขาวโอตกรองใส -

เนอ ไข เนอครดผสมน าซป ไขไกผสมเครองดม -

ผก น าตมผก ผกบดและกรองผสม น าตมผกให

ดมได น ามะเขอเทศ

น าตมผกใส ไมมใบ

หรอตะกอน

ผลไม น าผลไม กรองเอากากและใบออก น าผลไมใส ไมมใย

หรอตะกอน

ซป ซปครม ซปน าใส ซปน าขน ผกกรอง ซปน าใส

ไขมน เนย ครม น ามน เนยละลายผสมลงใน

ซปน าใส น าขาว

ของ

หวาน

คสตาด วนน าใส วนใสครม ไอศกรม วนลา

เชอรเบต

วนใส น าแขงกดใสน า

ผลไมใส หรอน าหวาน

ท าจากน าผลไมใส

อนๆ เกลอ น าตาล เกลอ น าตาล

4. อาหารดดแปลง (Modified diet)

เปนอาหารทจดท าขนจากอาหารปกตทวไป แตมการดดแปลง

สารอาหารบางชนดใหเพมมากขนหรอลดลง เพอใหเหมาะสมกบโรคหรอ

สภาวะทผดปกต เพอชวยบรรเทาอาการผดปกต แบงออกเปนหลายชนด

แบงเปน 8 กลม คอ

4.1 อาหารดดแปลงโปรตน (Modified Protein)

- High Protein Diet ใหโปรตนสงกวาปกต อาจสงถง 100

– 150 กรม หรอ

มากกวา ใหในรายกอนหรอหลงผาตด ผทขาดโปรตน แผลไฟไหม หรอ

แผลประเภทอนๆ มอาการบวม เสยเลอดมาก ไขสงมการเผาผลาญของ

รางกายเพม โรคไตบางโรค เชน Nephrosis โรคตบบางชนด โปรตนท

จดใหควรเปนโปรตนทมคณภาพสมบรณ (Biological value) เชน ไข นม

เนย เนอสตวไมตดมน เครองดมโปรตนสง

ภาพแสดง อาหารโปรตนสง

- Protein Restricted Diet มปรมาณโปรตนต ากวาปกต

แหลงทใหพลงงานมา

จากคารโบไฮเดรทและไขมน ซงตองมปรมาณพอทจะไมดงโปรตนมาเปน

แหลงใหพลงงาน หรอท าใหมการสลายโปรตนจากเนอเยอรางกายมาใช

ปรมาณโปรตนทจดใหไมเกน 20 – 60 กรม อาจตองจ ากดโซเดยม และ

โปตสเซยมรวมดวย เพอใหเหมาะสมกบโรค เชน โรคตบวาย (Hepatic

coma) โรคไตเรอรง เปนตน อาหารทควรงดคอ นม ไข และเนอสตว

4.2 อาหารดดแปลงคารโบไฮเดรท (Modified

Carbohydrate)

- High Carbohydrate Diet การใหคารโบไฮเดรทสง

เพอใหไดพลงงานเพยงพอ ใหในผปวยเจบปวยเฉยบพลน ไขสง ผอม ม

การเผาผลาญพลงงานในรางกาย เชน ผปวยโรคไทรอยด ประเภทอาหาร

เปนพวก ขาว แปง ผก และผลไม

- Carbohydrate Restricted Diet จ ากดเฉพาะคารโบไฮเด

รท แตอาหารอนยงใหตามปกต เหมาะใหกบผปวยเบาหวาน ผปวยอวน

(Low Carbohydrate) ผปวยโรคลมชกเรยกวา Ketogenic diet ซงตอง

อยภายใตการดแลของแพทย เปนตน

4.3 อาหารดดแปลงไขมน (Modified Fat)

- High Fat Diet การใหไขมนสงจะเปนแหลงใหพลงงานแทน

ใหในรายตองการเพมน าหนก โรคลมชก สวนประกอบเนนอาหารหลก 5

หม และใหผก ผลไมทมคารโบไฮเดรทต า ควรเสรมธาตเหลก แค

ลเซยม และวตามนทละลายน า

- Fat Controlled Diet ควบคมตงแตอาหารทมไขมนระดบ

ปานกลาง จนถงไขมนต า เหมาะสมส าหรบโรคกระเพาะล าไส อวน

หวใจและหลอดเลอด ควรระมดระวงประเภทไขมน ควรใชไขมนทมาจาก

พชแทนไขมนสตว ใหวตามนทละลายในไขมนรวมดวยเพอปองกนการ

ขาด

4.4 อาหารดดแปลงโซเดยม (Modified Sodium) มการ

ดดแปลงอาหารใหมปรมาณ

โซเดยมต ากวาปกต เหมาะส าหรบโรคไตเรอรง โรคหวใจ ความ

ดนโลหตสง อาการ

บวมจากโรคทกชนด อาหารประเภทนจะประกอบดวยขาว ผลไม และผก

ในปรมาณทพอควร จ ากดผลตภณฑแปรรปตางๆ ของหมกดอง ไมควร

ใสเกลอ หรอผงปรงรสในการปรงอาหาร ในรายทจ ากดอยางเขมงวด

อาหารจะมรสจดมากผปวยรบประทานไมได อาจอนญาตใหใชสาร

สงเคราะหอนแทนเกลอ ทนยมใชคอ โปแตสเซยมคลอไรด หรอ

แอมโมเนยมคลอไรดหรอในรปผสมกน (ขอเสยหากใชมากเกดอนตรายม

การคงของคลอไรดในกระแสเลอดได) หรอใชรสชาตความหวานจากผก

ผลไมมาชวยปรงแตงได

4.5 อาหารดดแปลงแคลอร (Modified Calories Diet)

- อาหารแคลอรสง (High Calories Diet) มการเพมพลงงานสง

กวาปกต ใหประมาณ 3,000 หรอมากกวา เหมาะส าหรบผปวยทมไข

ผอมมาก วณโรค การเผาผลาญพลงงานสง เชน โรคของตอมไทรอยด

การเจบปวยทรนแรงเปนระยะเวลานานจนมน าหนกลด และภาวะ

โภชนาการไมด

- อาหารแคลอรต า (Low Calories Diet) จดอาหารทม

ปรมาณพลงงานลดลง เหลอประมาณ 1,000 ถง 1,500 กโลแคลลอร

จ ากดพวกคารโบไฮเดรทและไขมน ใหโปรตนสงกวาปกตเลกนอย

ประมาณ 65 – 100 กรม/วน เพอใหพลงงานเพยงพอเหมาะใหกบโรค

อวน เบาหวาน หวใจ โรคไต ความดนโลหตสง โรคเกาท นวในไต ผ

ทตองการลดน าหนกกอนผาตด อาหารกลมคารโบไฮเดรทควรจะใหในรป

ของผก ผลไม โดยงดพวกน าตาล ขนมหวานจด มนจด เปนตน

4.6 อาหารกากใยนอย (Low residue diet) ไดแก อาหารซง

ยอยและดดซมไดสมบรณ ใหกากนอย หรอไมมเลย ไมรบกวนระบบ

ประสาทและทางเดนอาหาร ใชกบผปวยทเปนโรคทองรวงรนแรง ล าไส

ใหญอกเสบเปนแผลในระยะแรก กอนหรอหลงผาตดล าไสใหญหรอทวาร

หนก เมอไมตองการใหถายอจจาระหลายๆ วน หรอมการอดตนของล าไส

ใหญชวคราว ถาตองการใหอาหารนหลายวน ควรใหวตามนและเกลอแร

เพมเตม ตวอยางเชน ไข เนอทเปอยนม ปลา ไก น าผลไม ขาว และ

ขนมปงทท าจากแปงทขดสพอสมควร เนยเหลว หรอเนยเทยม น าตาล

ซปใส ไมมไขมน ขนมทมเนอออนนม น าชา กาแฟ ฯลฯ อาหารทควร

เวน คอ นม เนยแขง ผก ผลไม ขนมปง และขาวทใหกากหยาบ เนอ

เหนยว ของหวานทมนจด อาหารทอดหรอมไขมนสง เครองปรงรส ของ

ดอง และอาหารหวานจด

4.7 อาหารกากใยสง (High fiber diet) ไดแก อาหาร

ปกต แตเนนพวกทใหกากมาก เชน ผกใบเขยว ผลไมสด และทหงตม

แลว ขาวและขนมปงทใหกากหยาบ เหมาะส าหรบผทส าไสใหญไม

ท างาน หรอทองผกเรอรง อาหารพวกนจะใหกากประมาณวนละ 10-11

กรม ผทกนอาหารนควรดมน ามากกวาวนละ 2,000 มลลลตร และดมน า

1-2 แกวกอนเวลาอาหารเชา

4.8 อาหารทมพวรนต า (Low purine diet) ไดแก อาหาร

ปกตทมพวรนต า และมกมไขมนต า เพราะไขมนขดขวางการขบถายกรด

ยรตในปสสาวะ เหมาะส าหรบผปวยทเปนโรคเกาท (Gout) ถาผปวยเปน

โรคอวนหรอน าหนกมากเกนขนาด ควรจ ากดแคลอรดวย อาหารดงกลาว

ประกอบดวย นม ไข ขาว ขนมปง ผกและผลไมแตควรงดเวนเนอสตวและ

เครองดมทผสมแอลกอฮอล

วธทางการใหอาหารแกผปวย แบงเปน 2 ทาง คอ

1. การใหอาหารทางระบบทางเดนอาหาร ( Enteral Nutrition)

2. การใหอาหารทางหลอดเลอดด า ( Parenteral Nutrition)

1. การใหอาหารทางระบบทางเดนอาหาร

เปนการใหอาหารทางปากหรอผานทางทอสายยาง เพอใหอาหาร

เขาสระบบทางเดนอาหาร

เปนวธทมความปลอดภย และประหยดคาใชจายกวาวธการใหทางหลอด

เลอดด า จะใหในรายทระบบทางเดนอาหารยงท าหนาทไดตามปกต การ

ใหลกษณะนแบงออกเปน 2 วธ

ทางปาก (Oral Feeding)

ใหในผปวยรสกตวด ไมมขอหามในการรบประทานอาหารทาง

ปาก ใหไดทงผปวย

ชวยเหลอตวเองไดและไมได เปนวธทงายและสะดวกทสด เหมาะสมกบ

สรระรางกายมากทสด อาหารทจดใหตองเหมาะสมในเรอง อาย ปรมาณ

อาหาร สดสวนสารอาหาร ขอหามหรอขอจ ากดของโรคหรอสภาวะ

เจบปวย ลกษณะอาหารทจดใหมทงอาหารธรรมดา อาหารออน อาหาร

เหลว และอาหารดดแปลงเฉพาะโรค

ทางทอสายยางใหอาหาร (Tube Feeding)

เปนการใหอาหารทมลกษณะเปนของเหลวเขาสระบบทางเดน

อาหาร โดยผานทางทอสาย

ยาง ต าแหนงของการใสสายยางใหอาหาร ขนอยกบสภาวะการเจบปวย

ในขณะนน ซงมต าแหนงทใสแตกตางกน ดงน

Nasogastric Tube เปนต าแหนงทนยมใสมากทสด ใสงาย ใชในรายทใส

ไมนาน ปญหาอาจมการส าลกได

Orogastric Tube ใหในผปวยทมพยาธสภาพของจมก เนองจากไดรบ

บาดเจบ หรอในผปวยทารก เดก Nasoduodenal และ/หรอ Nasojejunal

Tube ใชในกรณผสงอายทมแนวโนมการส าลกอาหารไดงาย ลกษณะ

พเศษของสายคอ ปลายสายยางจะมตมโลหะเปนปรอท หรอทงสเตนถวง

อย ตองใหผช านาญเปนคนใส และหลงใสตอง X-rays ดทกครง

Cervical Pharyngostomy หรอ Esophagostomy Tube การใสตองม

การผาตดเพอสอดสายไปทต าแหนงคอหอย หรอหลอดอาหาร โดยปลาย

สายจะอยทกระเพาะอาหาร ใชในผปวยทผาตดบรเวณศรษะและล าคอ

Gastrostomy Tube มการผาตดเปดต าแหนงกระเพาะอาหาร เพอสอด

สายเขา มทงแบบชวคราว เมอเลกใหกปดรทผาตด หรอใหแบบถาวร พบ

ไดในผปวยทหลอดอาหารตบแคบหรอตบตน

Jejunostomy Tube ใหอาหารผาทางรเปดของเจจนม ในรายทผาตด

กระเพาะอาหาร หรอโรคของกระเพาะอาหารทไมสามารถใหอาหารผาน

ทอโดยวถทางอนได ใหในรายทตองคาสายนานกวา 6 สปดาหขนไป เพอ

ปองกนภาวะแทรกซอนอนๆ หรอในผปวยทตองใสเครองชวยหายใจ

ประเภทของสตรอาหาร แบงเปน 2 ประเภท คอ

1. สตรอาหารทแผนกโภชนาการโรงพยาบาลจดเตรยมขนเอง แบง

ออกเปน 2 ประเภท คอ

1.1 สตรนมเปนหลก (Milk – base formula) สวนประกอบหลก

มาจากนม และผลตภณฑจากนม สตรนไมเหมาะใหผปวยผใหญ

เนองจากขาดน ายอยแลคเตส (Lactase) เกดปญหา Lactose

intolerance มอาการทองเดน

1.2 สตรอาหารปนผสม (Blenderized Formula) เปนสตรทน า

อาหารหลายประเภทมาปนผสมใหละเอยด จดเตรยมไดงาย ราคา

ถก สามารถแนะน าใหผปวยทจ าเปนตองไดอาหารปนเปนระยะ

เวลานาน จดเตรยมไดเอง

ตวอยาง : อาหารปน

สตรท 1 เนอววสก บดละเอยดแลว 100 กรม

น าขาว 1/2 ถวย

น ามนพช 85 มลลลตร

ไข 2 ฟอง

น าตาลกลโคส 50 กรม

นมขนจด 150 มลลลตร

เตมน าจนครบ 2.5 ลตร

หมายเหต : สตรนจะมความเขมขนของพลงงานประมาณ 1 กโล

แคลอร / 1 มลลลตร

สตรท 2 ตบหม / ตบไก 100 กรม

ไข 200 กรม

ฟกทอง 100 กรม

กลวย / มะละกอ 100 กรม

น าตาลทราย 200 กรม

เตมน าจนครบ 1 ลตร

เปนสตรอาหารปนผสมของรามาธบดทใชกบผปวยผใหญ ไม

มนมเปนสวนผสมปองกนปญหา Lactose Intolerance ความเขมขนของ

พลงงานประมาณ 1 กโลแคลอร ตอ 1 มลลลตร

(Blenderized diet 1:1 = B.D. 1:1)

วธท า

1. ตบ หนเปนชนเลกๆ ชง/ตวงตามสวน

2. ฟกทองและกลวยน าวา ลางสะอาด ปอกเปลอก หนเปนชนเลกๆ

ชง/ตวงตามสวน

3. ไขไกลวก 3-5 นาท ใหไขขาวขนขนเทานน

4. นงตบ ฟกทอง กลวยน าวา พอสก

5. น าตบ ฟกทอง กลวยทสกแลวใสเครองปน เตมน าตมผกเลกนอย

ปนใหละเอยด

6. กรองดวยกระชอนอะลมเนยม เอากากทง (ถาม)

7. ใสไขลวก น าตาล และน ามนพช ผสมใหเขากน

8. บรรจลงขวดสะอาด แลวเตมน าตมผกจนครบ 1,000 ซซ

9. ปดฝาใหสนทแลวเกบในตเยนได 6 ชวโมง

ภาพแสดง อาหาร Blenderized Diet

1.3 สตรอาหารส าเรจรป (Commercial Formula) เปนสตรอาหาร

ส าเรจรปทมลกษณะเปนผง

หรอของเหลว ปจจบนมหลายบรษทผลตออกจ าหนาย สามารถใหเปน

อาหารทางทอสายยาง หรอเพอเสรมใหทางปากกได สะดวกในการใช

จดเตรยมไดงาย ใชสดสวนตามทระบไวขางกระปอง รวมทงม

รายละเอยดของปรมาณสารอาหารตางๆ ทจะไดรบ ขอเสยคอมราคาแพง

อาหารส าเรจรปมหลายชนด การแบงชนดขนอยกบแหลงทมา

ของโปรตน ดงน

1.3.1 สตรอาหารส าเรจรปทมโปรตนจากนม (Milk Protein Base

Formula) นมเปน

แหลงใหโปรตนมทงชนดทไมไดสกดสารอาหารบางตวออก และชนดสกด

มนเนยเปนนมพรองมนเนย ตวอยางทรจกทวไป คอ Sustagen, Sustain

1.3.2 สตรอาหารส าเรจรปทมโปรตนจากถวเหลอง (Soy-Protein

Base Formula) ถว

เหลองเปนแหลงโปรตนเหมาะส าหรบผทแพนมวว เชน Sobel และ

Prosobee

1.3.3 สตรอาหารส าเรจรปทมสวนผสมของโปรตนจากนมและถว

เหลอง (Milk and soy

Protein Base Formula) นมและถวเหลอง เปนแหลงใหโปรตน เชน

Ensure, Subtacal และ Isocal เหมาะกบผทไมมน ายอยแลคเตส หรอม

ปญหาการยอยและดดซมไขมน เพราะในสตรม MCT (Medium Chain

Triglyceride) ท าใหยอยสลายไดงาย

1.3.4 สตรอาหารทมโปรตนอยในสภาพของ Protein Hydrolysate

วธการคอ น า

Casein มายอยสลายท าใหได casein ทมสวนประกอบของกรดอะมโน

75 % และ Short Chain Peptide 25% ท าใหยอยไดงายขนเมอเขาส

รางกาย ตวอยางคอ Pregestimil, Flexical และ Criticare HN เปนตน

เหมาะส าหรบผปวยทมปญหาการยอยและการดดซม

1.3.5 สตรอาหารส าเรจรปทมโปรตนอยในสภาพของกรดอะมโน

(Amino acid Base

Formula) เชน Elental

หลกการจดอาหารและใหอาหารทางทอสายยางทด

ลกษณะของสตรอาหารใหทางทอสายยางทด ควรค านงถงสง

ตอไปน

1. มสารอาหารครบถวน มคณคาทางโภชนาการทงประมาณและ

คณภาพเพยงพอกบความตองการของรางกาย ไมวาเปนการให

ระยะสนหรอในระยะยาว

2. มสดสวนของสารอาหารหลกทเปนแหลงใหพลงงานอยาง

เหมาะสม คอ

คารโบไฮเดรท รอยละ 50 – 55 มาจากพวกแปงธญพช

มากกวาไดจากน าตาล

โปรตน รอยละ 15 – 20 ใชโปรตนคณคาสงพวกไข นม

ไขมน รอยละ 30 – 35 ใชไขมนพชทให Linoleic Acid

แทนไขมนสตว และมปรมาณโคเลสเตอรอลต า

วตามน ทใหประกอบดวย วตามนเอ 2 – 4 ครง/วน

วตามนซ 2000 กรม/วน สวน สงกะส ให 220

มลลกรม แบงให 3 ครง/วน

3. มอตราสวนของพลงงาน ทไมไดจากโปรตนตอไนโตรเจน (Non-

Protein Calorie :

Nitrogen Ratio) ทเหมาะสมคอ ผปวยควรไดพลงงานทไมใชจากแหลง

พลงงานของโปรตนประมาณ 150 กโลแคลอรตอ 1 กรมไนโตรเจน หรอ

24 กโลแคลอรตอ 1 กรมของโปรตน เพอใหรางกายไดรบปรมาณ

พลงงานเพยงพอ และสามารถน ากรดอะมโนไปใชในการสรางโปรตน

ใหมได

4. มความเขมขนของสารละลาย (Osmolality) ทพอเหมาะ ถา

รางกายไดรบสารละลายท

เขมขนมากๆ จะเกดอาการทองเดน (Osmotic Diarrhea)ได ปกต

ของเหลวในรางกายจะมความเขมขนประมาณ 300 mOsm. ตอกโลกรม

ดงนนในกรณทใหสารละลายทมความเขมขนมากกวาควรมการเจอจาง

กอนให หรอควบคมอตราการใหอาหารใหชาลง เพอปองกนปญหาทจะ

เกดขน

5. จ านวนพลงงานทควรไดรบ ปกตจะใหในอตรา 1:1 คออาหาร

เหลว 1 มลลลตร ให

พลงงาน 1 กโลแคลอร บางครงถง 1.2 กโลแคลอร ในรายทตองการให

พลงงานเพมหรอในรายทมขอจ ากดปรมาณน าทได อาจใหอาหารทม

ความเขมขนสงถง 1.5 กโลแคลอร ตอน า 1 มลลลตร แตตองระวงปญหา

การขาดน า (Dehydration) และภาวะทองเดนในผปวยดวย

6. การก าหนดจ านวนพลงงานทควรไดรบ มหลกการค านวณดงน

25 – 30 กโลแคลอรตอกโลกรมตอวน กรณตองการใหลด

น าหนก

30 – 35 กโลแคลอรตอกโลกรมตอวน เพอคงสภาพน าหนกท

พอเหมาะ

35 – 40 กโลแคลอรตอกโลกรมตอวน เพอเพมน าหนกในรายท

มน าหนกนอย

7. ปรมาณน าทผปวยควรไดรบตอวนใหประมาณ 30 – 40 มลลลตร

ตอน าหนกตว 1

กโลกรมตอวน แตถามการสญเสยน าหนกมากจากการอาเจยน ทองเดน

เสยเลอดหรอมทอระบายควรใหเพมเพอทดแทน

8. จ านวนมอและปรมาณอาหารทให ใหวนละ 6 – 8 ครง

ประมาณทใหไมควรเกน 350

มลลลตร เมอสนสดการใหในแตละครงควรใหน าตาม 50 – 100

มลลลตร เพอเปนการลางสาย ท าใหอาหารไมบดเนาในสายหรอท าให

สายอดตนได

9. การใหอาหารทอสายยางครงแรก ควรมการทดสอบโดยเรมให

น าประมาณ 50 มลลลตร

หลงจากนน 1 ชวโมงตรวจสอบดวามการดดซมน าทใหหรอไม ถาดดซม

ไดดจงพจารณาเรมใหอาหารได อาหารทใหครงแรกควรเจอจางความ

เขมขนใหเหลอแคครงสตร คอใหผสมน า 1 เทาตว เพอดการรบไดกอน

พจารณาใหเตมสตรตอไป

10. ความสะอาดของอาหารในการจดเตรยมตองค านงถงความ

ปลอดภยของอาหารไมให

อาหารปนเปอนเชอโรคตางๆ ทควรระวง เชน การเตรยมอาหารโดยใชไข

ดบ อาจท าใหเกดการตดเชอ ซาลโมเนลลา (Salmonella) ท าใหผปวย

ทองเดนได

11. ความหนดทพอเหมาะ ถาอาหารมความหนดมากเกนไป จะท า

ใหผานสายไดไมด หรอ

ถาอาหารเหลวเกนไป จะไหลผานสายอยางรวดเรวท าใหผปวยไมสข

สบาย ปวดเกรงในชองทอง และทองเดนได

12. อณหภมอาหาร อาหารทใหควรมอณหภมใกลเคยงกบ

อณหภมหอง ถาเยนมากเกนไป

ควรอน เพอใหมอณหภมใกลเคยงกบอณหภมหอง ปองกนการเกดอาการ

คลนไสอาเจยนได

ภาวะแทรกซอนทอาจพบไดในผปวยทไดรบอาหารทางทอสายยาง

1. ทองเดน (Diarrhea) อาจเกดจากการเตรยมอาหารทไมสะอาด

เกดการปนเปอนเชอ การ

ใหในอตราทเรวเกนไป อาหารเยนเกนไป อาหารทใหมความเขมขนของ

อาหารเหลวทใหมากเกนไป อาหารมปรมาณไขมนสงเกน 20 กรมตอลตร

หรอในรายทมปญหาขาดน ายอยแลคเตส

2. ภาวการณขาดน า (Dehydration) อาจเปนผลตอเนองจาก

ปญหาทองเดน หรอในรายท

ไดอาหารเขมขนสง นอกจากจะสญเสยน าจากอาการทองเดนแลว

รางกายยงตองการน าเพมเพอมาเจอจางอาหารทเขมขนเกนไป และใน

รายทไดโปรตนในปรมาณมากเกนไป จะท าใหเกดปญหาขาดน าได

3. การส าลก (Aspirate) ในผปวยทใหอาหารทางทอสายยาง

ตองระวงเกยวกบอาการส าลก

โดยเฉพาะผปวยทไมรสกตวและไดรบอาหารทาง Nasogastric Feeding

จะเสยงอนตรายมากเพราะจะเขาไปทหลอดลมลงสปอดเกดภาวะปอด

อกเสบจากการส าลก (Aspirate Pneumonia)

4. ภาวะทพโภชนาการ เกดได 2 ลกษณะ คอ

4.1 เปนโรคขาดสารอาหาร (Malnutrition) พบไดในผปวยท

ไดรบอาหารผานทอ

สายยางเปนระยะเวลานาน แตไดรบอาหารทมปรมาณไมเพยงพอกบ

ความตองการของรางกาย หรอไดรบอาหารทมคณคาทางโภชนาการไม

ครบถวน ทพบบอย คอไดอาหารทเปนแหลงพลงงานไมเพยงพอ อาจท า

ใหขาดวตามน และเกลอแร ทพบบอยคอภาวะโซเดยมต า เปนตน

4.2 โรคอวน (Obesity) ผปวยทไดอาหารทางทอสายยาง

สวนใหญเปนผปวยทตอง

นอนพกบนเตยง ไมคอยมกจกรรมการเคลอนไหว ดงนนเมออยในชวงพก

ฟน ควรปรบลดปรมาณของพลงงานใหลดลง เพอปองกนปญหาการ

ไดรบโภชนาการเกนจนเกดโรคอวนได

การประเมนผลภาวะโภชนาการของผปวยทไดรบอาหารทางสายให

อาหาร

ในผปวยทไดรบอาหารทางสายใหอาหารทกรายทตองแบบตอเนอง

เปนระยะเวลานานตงแต 1 สปดาหขนไป ควรมการตรวจสอบภาวะ

โภชนาการของผปวยสปดาหละ 2 ครง เพอปองกนปญหาภาวะ

โภชนาการเกนหรอขาดได ถาการใหอาหารมประสทธผลด น าหนกตว

ควรคงทในระยะแรกและคอยๆเพมขน อาการแสดงของการขาด

สารอาหารจะคอยๆ หายไป บาดแผลทมกควรดขน รวมทงตดตามผลการ

ตรวจทางหองปฏบตการตางๆ เปนตน

แบบฝกหดท 8 เรอง โภชนบ าบด

นายสมใจ อาย 54 ป น าหนก 52 กโลกรม สวนสง 168 cm. หลงการ

ผาตดไสตง 3 วน เรมอาหารเหลว 1 วน ไมมอาการทองอด Bowl

sound ปกต แพทยมแผนการรกษาใหอาหารออน

1. ปรมาณพลงงานทตองการใน 1 วน

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

………Kcal

ก าหนดรายการอาหาร

เชา ระหวางมอ กลางวน ระหวางมอ เยน กอนนอน

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

…………..

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………..

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………

……………

……………

……………

……………

...…………

…………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………

……………

……………

……………

………….

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……..

โภชนบ าบด

ในยามทรางกายเกดภาวะผดปกตหรอเบยงเบนทางสขภาพ เชน ไม

สามารถรบประทานอาหารทางปากไดเอง ไมสามารถเคลอนไหวไดทงจาก

ระบบประสาทเสยหนาทหรอจากภาวะความออนเพลยจากสาเหตอนๆ

ภาวะไข การไดรบบาดเจบ การมแผลเรอรง ฯลฯ การวางแผนการดแล

ดานโภชนาการเพอใหไดรบพลงงานและสารอาหารทเพยงพอแกความ

ตองการของรางกายโดยการค านวณความตองการพลงงานใน 1 วน และ

พลงงานทไดรบใน 1 วน

พลงงานทไดรบใน 1 วน มาจาก 1. พลงงานจากอาหาร ถาเปน

อาหารปนผสม (Blenderized diet) จะมหลายสตร สตรปกตคอ B.D.1:1

หมายความวา ใหพลงงาน 1 Kcal จาก B.D. 1 c.c.

B.D.1.2:1 หมายความวา ใหพลงงาน 1.2 Kcal

B.D. 1 c.c.

B.D.1.5:1 หมายความวา ใหพลงงาน 1.5 Kcal

จาก B.D. 1 c.c.

2. พลงงานจากสารน าทางหลอดเลอดด า ซง

มหลายประเภท ในสารน าทใหทางหลอดเลอดด ามสารอาหารทใหพลงงาน

คอ Dextrose ซงเปนสารอาหารกลมคารโบไฮเดรท

Dextrose 1 gm. ใหพลงงาน 3.4 Kcal.

การหาปรมาณ Dextrose แตละขวดของสารน า 5%D/w 1000 ซซ

หมายถงม Dextrose 5 กรม ในสารละลาย 100 ซซ

ดงนนสารน า 1 ขวด 1000 ซซ ม Dextrose 50 กรม ใหพลงงาน

เทากบ 50*3.4 = 170 Kcal

แบบฝกหดท 9 เรอง โภชนบ าบด

ปาทองด อาย 62 ป น าหนก 46 กโลกรม สวนสง 166 cm. ปวยเปนโรค

หลอดเลอดในสมองแตก ไม

สามารถลกเดนได ตองนอนอยบนเตยงตลอดเวลา รบประทานอาหารได

นอยมาก ไดรบอาหารทางสาย

ยาง Blenderized diet (BD) 1:1.2 350 ซซ. * 4 feeds และ On IV

Fluid 5%D/N/2 1000 ml V 80 ml/hr ผปวยสามารถรบอาหารทาง

สายยางได ไมมสงตกคาง (content)

1. ปาทองด ไดรบพลงงานวนละเทาไร

จาก B.D.

……………………….………………………………..………………

……………………………………….………Kcal

จาก IV

Fluid…………………………………………………………………

………………………………………………..Kcal

รวม……………………………………………………………………

……………….………Kcal

2. พลงงานทไดรบเพยงพอหรอไม

หลกการจดอาหารส าหรบผปวยโรคเบาหวาน

โรคเบาหวานเปนโรคทรกษาไมหายกจรง แตกสามารถควบคมใหม

อายยนยาวไดเชนเดยวกบคนปกตถารจกปฏบตตนใหถกตอง ดงนน การ

ปฏบตตนของผปวยจงเปนเรองส าคญทสด การควบคมโรคเบาหวานม

จดมงหมายทจะใหผปวยมสขภาพด ปราศจากอาการของโรค น าหนก

รางกายปกตปสสาวะไมมกลโคสหรอคโตน น าตาลในเลอดไมเกนรอยละ

100 มลลกรม กอนอาหารเชา และไมเกนรอยละ 150 มลลกรมหลงอาหาร

ดงนน ผปวยจงควรปฏบตตนดงน

1. รบปรกษาแพทยทนทททราบวาเปนโรค เพอขอค าแนะน าท

ถกตองใหทนทวงท

2. ใหความรวมมอโดยปฏบตตามค าสงของแพทยอยางเครงครด ใน

เรองการควบคมอาหารการตรวจปสสาวะดวยตนเอง การออก

ก าลงกาย การใชยา และในเรองการดแลรกษาสขภาพอนามยอน

ๆ

การควบคมอาหาร

การควบคมอาหารทถกตองมประโยชนอยางยงในการรกษา

โรคเบาหวาน เพราะนอกจากจะชวยหยดยงความรนแรงของโรคแลว ใน

ผปวยบางรายอาจชวยใหไมมความจ าเปนตองใชยา ใหความสะดวกแก

แพทยผรกษาทจะไมตองหวงเกยวกบพษของยา ยงผปวยทอวนดวยแลว

การควบคมอาหารเปนสงส าคญและจ าเปนทสด จากสถตพบวา ผปวย

มากกวาครงหนงหรอประมาณรอยละ 60 มชวตปกตสขโดยการควบคม

อาหารเพยงอยางเดยว ไมจ าเปนตองใชอนซลน ผปวยดงกลาวมกเปนโรค

ในระยะเรมแรกหรอมกเปนโรคเบาหวานและโรคอวน สวนทเหลอประมาณ

รอยละ 40 นน จ าเปนตองใหอนซลนควบคกบการควบคมอาหาร แบง

ประเภทของอาหารส าหรบผปวยเบาหวานออกเปน 3 ประเภท คอ

ประเภทท 1 หามรบประทาน

ไดแก อาหารน าตาล และขนมหวาน เชนทองหยบ ทองหยอด ฝอยทอง

สงขยา ลอดชอง อาหารเชอม เคก ชอกโกแลต ไอศกรม และขนมหวานอน

ๆ

เครองดม ประเภทน าอดลม น าหวานตางๆ น าเขยว น าแดง โอเลยง เครอง

ชก าลง นมขนหวาน น าเกลอแร น าผลไมซงมน าตาลประมาณ 8-15 %

เปนสวนใหญ ยกเวนน ามะเขอเทศ มน าตาลประมาณ 1%

ควรดม น าเปลา น าชาไมใสน าตาล ถาดมกาแฟ ควรดมกาแฟด า ไมควร

ใสน าตาล นมขนหวาน หรอครมเทยม (เชน คอฟฟเมท ซงประกอบดวย

น าตาลกลโคส 58 % น ามนปาลม 33 % ) ควรใสนมจดพรองไขมน หรอ

น าตาลเทยมแทน

ถาดมนม ควรดมนมจด พรองไขมน นมเปรยวสวนใหญไมใช นมพรอง

ไขมน และมน าตาลอยดวยประมาณ 15 % เปนสวนใหญเชนเดยวกบนม

ถวเหลอง

ถาดมน าอดลม ควรดมน าอดลมทใสน าตาลเทยม เชน เปปซแมก ไดเอ

ทโคก เปนตน

ประเภทท 2 รบประทานไดไมจ ากดจ านวน

ไดแก ผกใบเขยวทกชนด เชน ผกกาด ผกคะนา ถวฝกยาว ฝกบง ถวงอก

ท าเปนอาหาร ตวอยาง เชน ตมจด ย า สลด ผดผก เปนตน อาหารเหลานม

สารอาหารต า นอกจากนนยงมกากอาหารทเรยกวา ไฟเบอร ซงท าใหการ

ดดซมน าตาลชาลง

ประเภทท 3 รบประทานไดแตจ ากดจ านวน

ไดแก อาหารพวกแปง (คารโบไฮเดรท) ปจจบนอาหารพวกแปงนนไม

จ ากดจ านวน ถาผปวยไมอวนมาก เนองจากลดอาหารจ าพวกแปง ท าให

ตองเพมอาหารพวกไขมน ซงอาจเปนผลใหระดบไขมนสง และเพม

เนอสตวท าใหหนาทของไตเสยไปเรวขนในผปวยทมโรคไตรวมดวย

ผลไมนนตองจ ากดจ านวนควรรบประทานพรอมกบอาหารครงละ 1 สวน

ตามตารางแลกเปลยน เนองจากอาหารกลมพวกแปงหลกเลยงไดยาก

โดยเฉพาะอาหารไทยดงนนจงควรเลอกรบประทานอาหารกลมคารโบไฮ

เดรทเชงซอนทมคณภาพโดยค านงถง 2 ปจจยคอ

1. ปรมาณไฟเบอร (เสนใยอาหาร)

อาหารไฟเบอร ท าใหการดดซมอาหารชาลงจงควรรบประทาน

อาหารคารโบไฮเดรตทมไฟเบอรสง ควรไดรบไฟเบอรทงหมด 40 กรม/วน

แบงอาหารตามปรมาณไฟเบอรในอาหาร

มไฟเบอรสง (มากกวา 3 กรม/อาหาร 100 กรม)

แอปเปล, ฝรง, ขาวโพดออน, ถวแระ, ถวฝกยาว, แพร, ถวเขยว, แครอท,

อาหารซรล ชนดแบรน,

เมดแมงลก

มไฟเบอรปานกลาง (1-3 กรม/อาหาร 100 กรม)

ขนมปงโฮลวท, มะกะโรน, กระหล าป, ตะขบ, นอยหนา, สปาเกตต, ขาว

แดง(ซอมมอ) ขาวโพดตม, พทรา

มไฟเบอรนอย(นอยกวา 1 กรม/อาหาร 100 กรม)

ขาว, ขนน, ลนจ, ชมพ, องน, มะมวง, ละมด, ล าไย, กลวย, แตงโม,

แตงไทย, มะปราง, สม, อาหารชรลชนดคอรนเฟลค

2. คาไกลซมคอนเดกซ (Glycemic Index) เปนการวดการดดซมของ

อาหาร เปรยบเทยบกบอาหารมาตรฐาน ถาไกลซมคอนเดกซ เทากบ 100

แสดงวาดดซมไดรวดเรวเทาอาหารมาตรฐาน ถาไกลซมคดนเดกซต ากวา

100 แสดงวาดดซมไดชา อาหารทควรรบประทานในผปวยเบาหวาน คอ

อาหารทมไกลซมคอนเดกซต า

คาไกลซมคอนเดกซในอาหารประเภทแปง

(โดยใชขาวเจาเปนอาหารมาตรฐาน)

ขนมปงขาว = 110 , ขาวเจา = 100, กวยเตยวเสนหม บะหม = 75, วนเสน

= 63 , ขาวเหนยว = 106 กวยเตยวเสนใหญ = 76, มะกะโรน สปาเกตต

= 64-67

คาไกลซมคอนเดกซของผลไมไทย (ใชน าตาลกลโคสเปนสารอาหาร

มาตรฐาน)

ทเรยน = 62.4 , ล าใย = 57.2 , องน = 53.1, มะละกอ = 40.6 , สบปะรด

= 62.4 , สม = 55.6

มะมวง = 47.5, กลวย = 38.6

การชมผลไมวาหวาน หรอไมหวานนน อาจท าใหเขาใจผดวาผลไม

นนไมมปญหาส าหรบผปวยเบาหวาน ผลไมบางอยางมรสเปรยวกลบรส

หวานอย ทงทคณสมบตในการท าใหน าตาลในเลอดสงเทาเทยมกบผลไม

ทมรสหวาน เชน สบปะรด ขณะทมะมวงมรสหวานแต ไกลซมคอนเดกซไม

สงดงนนผลไมทไมควรรบประทานเนองจาก ไกลซมคอนเดกซสงไดแก

ทเรยน สบปะรด ล าใย เปนตน ผลไมทรบประทานไดประจ าเนองจากไกล

ซมคอนเดกซต าไดแก กลวย มะละกอ มะมวง องน เปนตน อาหารพวกแปง

เปนอาหารหลกเลยงไดยาก จงควรเลอกรบประทานกลมทมไกลซมคเดกซ

ต ากวาบางเชน วนเสน กวยเตยว บะหมตางๆ หลกเลยงทมไกลซมคอน

เดกซสงเชน ขาวเหนยว ขนมปงขาว เปนตน

1. พลงงาน ผปวยเปนโรคเบาหวานมความตองการพลงงาน

เชนเดยวกบคนปกต คอ ขนอยกบ

ขนาดของรางกาย (สวนสงและน าหนก) อาย เพศ และอาชพหรอกจกรรม

สมาคมแพทยแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภแนะน าดงน

ผท างานเบาหรอออกแรงนอยควรไดรบ 30 กโลแคลอรตอน าหนก 1

กโลกรม

ผท างานหนกหรอออกแรงมากควรไดรบ 35-40 กโลแคลอรตอ

น าหนก 1 กโลกรม

ถาผปวยอวนหรอน าหนกรางกายมากเกนไป กคอย ๆ ลดน าหนกจน

ไดน าหนกทตองการ โดย

ลดปรมาณพลงงานหรอมการค านวณอาหารตอวน ผปวยเบาหวาน

ตองการปรมาณอาหารประมาณ 20-45 กโลแคลอร/น าหนกตวมาตรฐาน

ขนอยกบน าหนกตวและกจวตรประจ าวน ถาน าหนกตวนอยควรใหอาหาร

มากขนเพอเพมน าหนกใหอยเกณฑมาตรฐานในขณะทถาอวนควรให

อาหารนอยลงเพอลดน าหนกใหอยในเกณฑมาตรฐาน

การค านวณปรมาณอาหารตอวนในผปวยเบาหวาน (ปรมาณทแสดงเปน

กโลแคลอร/น าหนกตวมาตรฐาน)

กจวตรประจ าวน/น าหนก------ อวน----- ปกต-----ผอม

นอย----------------------20-------25------30

ปานกลาง-------------------25-------30-----35

มาก-----------------------30------40------45

ค านวณหาน าหนกตวมาตรฐาน

ผชาย = (สวนสง-100) x 0.9 หนวยเปนกโลกรม

ผหญง = (สวนสง-100) x 0.8 หนวยเปนกโลกรม

ถาเปนผใชแรงงาน ควรใหปรมาณอาหารมาก ผปวยสงอายนง ๆ นอน ๆ

ควรใหปรมาณอาหารต า เปนตน

กรณตวอยาง ผปวยหญงเบาหวาน น าหนกตว 55 กโลกรม สง 160 ซม.

ท างานเปนกรรมกรแบกหาม

ค านวณปรมาณแคลอรทควรจะไดรบเทากบ 40 กโลแคลอรตอน าหนกตว

มาตรฐาน (ซงเทากบ 48 กโลกรม) จงตองการพลงงาน 1,920 กโลแคลอ

ร/วน

สดสวนของอาหารเบาหวาน คารโบไฮเดรต : โปรตน : ไขมน เทากบ

55:15:30 (คารโบไฮเดรตคอ อาหารพวกแปงน าตาล โปรตน คออาหาร

พวกเนอสตวหรอโปรตนจากพช เชนถว เตาห ไขมนคอ อาหารประเภท

ไขมนตาง ๆ ทงจากสตวและพช สดสวนไขมน ควรจดในสดสวนไขมนไม

อมตวชนดโพล : ไขมนอมตว : ไขมนไมอมตวชนดโมโน 1:1: 0.5 โดยม

ปรมาณโคเลสเตอรอลในอาหารต ากวา 300 มก./วน

2. โปรตน ผปวยควรไดรบวนละ 1 - 1.5 กรม ตอน าหนก 1 กโลกรม

หรอประมาณรอยละ 15-20 ของแคลอรทงหมด ส าหรบเดกทก าลงเตบโต

หญงมครรภ หญงใหนมบตร กเพมขนอกตามสวน การทใหโปรตนสงกวา

คนปกตกเพราะเนอเยอมการสลายตวมาก ท าใหรางกายสญเสยไนโตรเจน

ทางปสสาวะจ านวนมาก จงตองใหโปรตนคณภาพดปรมาณสงเพอปองกน

การขาดโปรตน นอกจากนอาหารทมโปรตนสงยงอดมดวยเกลอแรและ

วตามนซงชวยการท างานของระบบประสาทและปองกนอาการชาทเกดขน

ได โปรตน 1 กรมใหพลงงาน 4 กโลแคลอร และจะเปลยนเปนน าตาลได

รอยละ 58 ในรางกาย

3. คารโบไฮเดรท ตามแนวทางของสมาคมเบาหวานแหง

สหรฐอเมรกา ซงผานการยอมรบ

จากองคการอนามยโลก ในป 1993 คอรอยละ 55-60 และในป 1995

ก าหนดใหคารโบไฮเดรทและไขมนชนดไมอมตวรวมกนใหไดรอยละ 60-

70 ของพลงงานจากอาหารทไดตอวน ควรเปนชนด คารโบไฮเดรท

เชงซอน (Complex Carbohydrate) ซงไดจากธญพชและแปง เชน ขาว

กวยเตยว วนเสน ขนมปง เผอกและมน เปนตนประมาณรอยละ 40-50

สวนคารโบไฮเดรทเชงเดยว (Simple Carbohydrate) ซงไดจากน าผลไม

และน านม เปนน าตาลทไดจากธรรมชาต ควรไดรบ รอยละ 10

4. ไขมน สมาคมแพทยแหงประเทศไทยแนะน าผปวยใหกนไขมน 1

กรม ตอน าหนกตว 1

กโลกรม ปรมาณไมเกน รอยละ 30 ของพลงงานทไดรบ โดยใหมไขมนไม

อมตวไมเกนรอยละ 10 ทเหลอเปนไขมนไมอมตว และเนองจากผปวยมกม

ไขมนในเลอดสง จงแนะน าใหจ ากดปรมาณไขมนจากสตว (เวนปลา เปด

ไก) และใหกนไขมนจากพช (เวนน ามนมะพราว) แทน และควร

รบประทานอาหารทมโคเลสเตอรอลใหนอยกวา 300 มลลกรม/วน

5. วตามนและเกลอแร เทากบภาวะปกต ถาสามารถรบประทาน

อาหารไดตามปกตและรบอาหารครบ 5 หม จะไดปรมาณทเพยงพอ ยกเวน

ในรายทไดรบพลงงานต ามากกวา 800 กโลแคลอรตอวน หรอหญง

ตงครรภ จ าเปนตองไดรบเสรม เชน วตามนเอ อ และโครเมยม ส าหรบ

โซเดยม สมาคมโรคเบาหวานแหงสหรฐอเมรกา แนะน ารบประทานไมเกน

3,000 มลลกรมตอวน แตถามความดนโลหตสงเลกนอยถงปานกลางใหได

ไมเกน 2,400มลลกรมตอวน และถามความดนโลหตสงมาก และม

ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาทใหไดไมเกน 2,000 มลลกรม/วน

ตวอยาง การค านวณอาหาร ส าหรบผปวยทหนก 50 กโลกรม ท างานเบา

1) พลงงานทควรไดรบ 50 x 30 = 1,500 แคลอร

2) โปรตนทควรไดรบ 50 x 1.5 = 75 กรม = 300 แคลอร

3) ไขมนทควรไดรบ 50 x 1 = 50 กรม = 450 แคลอร

4) คารโบไฮเดรตทควรไดรบ 1,500 – (300+450) = 750 แคลอร

= 750 = 187.5 กรม

4

ตวอยางอาหารเบาหวานทมคารโบไฮเดรต 150 กรม โปรตน 70 กรม

ไขมน 70 กรม และพลงงาน 1,500 กโลแคลอร

อาหารทงหมดใน 1 วน ควรประกอบดวย

นมสด 2 ถวย ผกใบตามตองการ ผกหว 1 สวน

ผลไม 3 สวน ขาวหรอขนม 6 สวน เนอ 6 สวน

ไขมน 4 สวน

การจดอาหารควรเลอกอาหารพวกทใหคารโบไฮเดรตกอน แลวจง

เลอกพวกเนอและนมสวน

ไขมนเปนอนดบสดทาย อาจใชวธตวงไดไมจ าเปนตองชงเสมอไป การปรง

อาหารใช น าปลา มะนาว น าสม กระเทยม พรกไทย เกลอ ปรงรสตามชอบ

สวนเครองดมพวกน าชา กาแฟ ไมจ ากด ถาไมใสนมและน าตาล

การนบคารโบไฮเดรท หรอนบแปง (Carbohydrate Counting) เปน

วธการทส าคญมากในการควบคมอาหารส าหรบผปวยเบาหวาน เพราะตอง

จ ากดปรมาณของอาหารกลมคารโบไฮเดรท คอ แปง และน าตาล เปนการ

นบปรมาณของคารโบไฮเดรททมในอาหารทรบประทานแตละวน วธการ

นบตองใชหลกการของอาหารแลกเปลยนเขามาชวยโดยการก าหนด

ปรมาณของอาหารเปนสวนแลกเปลยนเฉพาะอาหารทมสวนประกอบของ

คารโบไฮเดรท โดยจดเปน 5 หมวดคอ หมวดนม ผก ผลไม ธญพช และ

น าตาล ถาเปนอาหารส าเรจรปใหอานปรมาณคารโบไฮเดรทจากฉลาก

โภชนาการทระบไว

ตาราง 1 ปรมาณสารอาหารคารโบไฮเดรทในหมวดอาหารปรมาณ 1

สวนแลกเปลยน

หมวดอาหาร คารโบไฮเดร

ต

(กรม)

1. หมวดนม 12

2. หมวดผก 5

3. หมวดผลไม 15

4. หมวด

ธญพช

15

5. น าตาล 5

ตาราง 2 การนบคารโบไฮเดรทส าหรบอาหารมอเชา

อาหารมอเชา สวนประกอบ สวน คารโบไฮเด

รท

(กรม)

เกยวกง แผนเกยว 1 15

ผกรวม 0.25 1.5

กาแฟรอน น าตาลทราย 2 10

นมสด นมจดไขมน

ต า 1 12

รวม 38.5

ตาราง 3 การนบคารโบไฮเดรทส าหรบอาหารมอกลางวน

อาหารมอกลางวน สวนประกอบ สวน คารโบไฮเดรท

(กรม)

ขาวผดน าพรกไข

ดาว

ขาว 2 15

ไขดาว ผกรวม 1 5

น าตาลทราย 1 5

น าสมคน 1 แกว สมกลาง 4

ผล

2 30

รวม 55

ตาราง 4 การนบคารโบไฮเดรทส าหรบอาหารมอเยน

อาหารมอเยน สวนประกอ

บ

สวน คารโบไฮเดรต

(กรม)

สปาเกตตทนา เสนสปา

เกตต 2 30

ผกรวม 0.25 1.5

น าตาล

ทราย 1 5

ชมพ ชมพกลาง

2 ผล

1 15

รวม 51.5

จะนบเฉพาะอาหารหมวดทใหคารโบไฮเดรท ไดคารโบไฮเดรท

ทงหมด 3 มอ ประมาณ 145.5 กรม รวมกนแลวไมต า และไมเกนกวา

ขอแนะน าของ WHO หากผปวยไดยารบประทานเพอลดระดบน าตาลใน

เลอด หรอไดรบการฉดอนซลน จ าเปนตองพจารณาตอวาจะใหมการ

กระจายคารโบไฮเดรทไปทอาหารมอใดตามความเหมาะสมของการออก

ฤทธของอนซลน

ขอสงเกต ขนมหวาน ของหวานจด และของเชอมตางๆทมน าตาล

เปนสวนประกอบในปรมาณมากอาจนบคารโบไฮเดรทเทยบเทากบจ านวน

น าตาลได

การกระจายคารโบไฮเดรท หรอแปงในแตละมอ ในรายทผปวย

ไดรบอนซลน เพอปองกนภาวะน าตาลในเลอดต า จะมการกระจายตามการ

ออกฤทธของอนซลน ดงน

ส าหรบผปวยทไมใชอนซลน หรอผทไดรบอนซลนทออกฤทธปาน

กลาง เชน NPH หรอ Lente หรอผทไดรบอนซลน PZI บวกกบอนซลน

ธรรมดา แบงคารโบไฮเดรตใหเทากนทง 3 มอ ตวอยาง ผปวยไดคารโบไฮ

เดรททงวน 180 กรม จะกระจายคารโบไฮเดรทไปมอเชา มอกลางวน และ

เยนปรมาณมอละ 60กรม เพอไปรองรบการออกฤทธของอนซลน ปองกน

การเกด Hypoglycemia

ถาผปวยไมใชอนซลนแตมน าตาลสงในตอนเชา หรอผปวยไดรบ

อนซลนออกฤทธระยะยาว (PZI) แบงคารโบไฮเดรตใหมอเชา 1/5 มอ

กลางวนและเยนมอละ 2/5

ผปวยไดอนซลนออกฤทธเรว วนละครงตอนเชา ใหกระจายคาร

โบไฮเดรทไปท มอเชาและกลางวน 2/5 มอเยน1/5 ตวอยาง ผปวยไดคาร

โบไฮเดรททงวน 180 กรม จะกระจายคารโบไฮเดรทไปมอเชา และ

กลางวนปรมาณมอละ 72 กรม และมอเยน 36 กรม เพอไปรองรบการออก

ฤทธของอนซลน ปองกนการเกด Hypoglycemia

โดยมากผทใชอนซลนทออกฤทธระยะยาวหรอปานกลางมกตองให

คารโบไฮเดรตวนละ 20-40 กรม ตอนกอนเขานอนเพมเตมดวย เพอ

ปองกนภาวะ Hypoglycemia ในตอนเชามด

การรบประทานอาหารเปนเวลา กจะชวยปองกนไมใหน าตาลใน

เลอดต าเกนไป ดงนนจงเปนสงจ าเปนเชนเดยวกบการรบประทานอาหารท

ถกตอง

การใชสารใหความหวานแทนน าตาลส าหรบผปวยเบาหวาน

น าตาลเทยมทขายในประเทศไทย สวนใหญเปนแอสปารแทม ซงมรส

หวานเปน 200 เทาของน าตาลทราย แอสปารแทม 1 ซอง (38 มลลกรม) ให

ความหวานเทากบน าตาล 2 ชอนชา FDA ของสหรฐอเมรกาไดทดสอบความ

ปลอดภยและอนญาตใหใชไดวนละ 50 มลลกรมตอ น าหนกตว 1 กโลกรม ซง

สวนใหญจะใชในปรมาณนอยกวานมาก แอสปารแทมทนความรอนสงไมได จง

ตองใหใสหลงประกอบอาหาร ผปวยทยงคงตดรสหวานสามารถใชใสในอาหาร

หรอเครองดมได ผปวยตองการดมน าอดลม ควรดมประเภททมค าวา ไดเอทซง

ใชสารนแทนน าตาลสารใหความหวาน หรอน าตาลเทยมทมในปจจบนม 5

ประเภท คอ

1.) อเซสซลเฟม-เค จ าหนายภายใตชอ sweet One, Swiss Sweet และ

Sunett มความหวาน 150-200 เทาของน าตาลทราย เมอถกความรอนยงคง

รสชาตอยจงมกใชผสมกบแอสปาแทม ชวยยดอายการเกบของผลตภณฑ สาร

นไมใหพลงงานเนองจากรางกายไมเผาผลาญ และขบออกทางปสสาวะโดยไม

เปลยนแปลง มการใชในอาหารมากกวา 4000 ชนด เชน หมากฝรงTrident

ปรมาณทใหบรโภคไดคอ 15 มลลกรม /กก./วน ถาหนก 60 กก. บรโภคไมเกน

0.9 กรม/วน

2.) แอสปาแทม ชอการคาวา อควล (Equal) และ Nutra sweet เปนสารทม

การศกษาเกยวกบความปลอดภยมากทสด หรอไดเอดจ าหนายเปนเมด และเปน

ซอง แอสปาแทมเปนสารอาหารคอ เปนกรดอะมโนเอซด (amino acid) ม

สารอาหารต าใน 1 เมด ม 2 กโลแคลอร ใน 1 ซองม 4 กโลแคลอร จง

รบประทานได แตไมมากเกนไป ไมเกน 40-50 มลลกรมตอน าหนกตว 1

กโลกรม เปนสวนผสมในน าอดลม (เปปซแมกซ ไดเอทโคก) ค าเตอนขางกลอง

น าตาลเทยมและกระปองน าอดลมวา หามใชในผปวยทเปนฟนลคโตยเรย

(phenylketonuria) โรคนพบนอยในเมองไทย และถาเปนโรคนจะไดรบการ

วนจฉยโรคตงแตวยเดก

3.) แซคคารน (saccharin) หรอขณทสกรชอทางการคาวา สวทแอนดโลว

(sweet and low) และ sugar twin ไมมสารอาหาร มการศกษาวาเกดมะเรง

กระเพาะปสสาวะในหน แตตองใชปรมาณสงมาก ในคนยงไมมหลกฐานวาท า

ใหเกดมะเรง ใหใชได 5 มลลกรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม ใหความหวาน

มากกวาน าตาลทรายถง 500 เทา เนองจากเปนอนพนธของสารซลโฟนาไมค

ดงนนผแพซลฟาควรหลกเลยง

4.) ซคาโลส จ าหนายภายใตชอ Splenda ประกอบดวยคลอไรดทไปแทน

หมไฮดรอกซลบนน าตาลทราย ใหความหวานถง 600 เทาของน าตาลทราย

ทนตอความรอน สามารถดดซมไดเพยง 11-27% เทานน ปรมาณบรโภคตอง

ไมเกน 15 มลลกรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม ยงไมมการทดสอบความปลอดภย

โดยเฉพาะการบรโภคเปนระยะเวลานานๆ

5.) ไซลทอล เปนน าตาลอลกอฮอลทอาจเกดขนในรางกายเราได ใหพลงงาน

เพยงครงหนงของน าตาลทราย ถกดดซมชาๆ นยมใชในหมากฝรง ปองกนฟน

ผ ปองกนการสญเสยกระดกได 10% เหมาะกบผปวยเบาหวาน และการลด

น าหนกเนองจากลดความอยากน าตาล ถาบรโภคมากๆอาจทองเสย

แบบฝกหดท 10 เรอง การจดอาหารส าหรบผปวยโรคเบาหวาน

ปาจก วย 68 ป น าหนก 78 กโลกรม สวนสง 158 ซม.อาชพแมบาน

เปนโรคเบาหวานมานาน 5 ป แพทยใหฉดยาอนซลนประเภททออก

ฤทธเรว ในตอนเชาเวลา 7.00 น. และ 15.00น. ทกวน ใหนกศกษา

แสดงการกระจายสารอาหารคารโบไฮเดรท ทปาจกควรไดรบในแตละ

มอ

2. ปรมาณพลงงานทตองการใน 1 วน

……………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………

3. ปรมาณพลงงานจากสารอาหารคารโบไฮเดรท

……………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………

4. ปรมาณพลงงานจากคารโบไฮเดรทในแตละมอ

มอ ปรมาณ ปรมาณ รายการ สวนประกอบ นบแปง

อาหาร พลงงานจาก

CHO (Kcal)

CHO (กรม) อาหาร ทมแปง

น าตาล

(กรม)

เชา

กลางวน

เยน

รวม

หลกการจดอาหารส าหรบผปวยโรคเกาท

โรคเกาทจดวาเปนโรคทางพนธกรรมชนดหนง และจะเกดในเพศ

ชายมากกวาเพศหญง ในเพศชายจะเรมแสดงอาการเมออายมากกวา 35

ป สวนในเพศหญงพบไดนอยมาก แตถาเปนโรคเกาท ปกตแลวจะปรากฏ

อาการหลงหมดประจ าเดอน โรคเกาทเปนอาการแสดงทางรางกายทมผล

มาจากการรบประทานอาหารแลวสงผลตอสขภาพ ของระบบกระดกและ

ขอ เกดจากความผดปกตของกระบวนการเผาผลาญสารชนดหนงชอ "พ

วรน" พวรนเปนองคประกอบของกรดนวคลอค (nucleic acid) ท าใหมการ

สะสมของสารโมโนโซเดยมยเรต หรอทเรยกวา ผลกของกรดยรกในเลอด

สงมากขนผดปกต และจะมการสะสมของผลกของกรดยรกอยรอบขอตางๆ

ประมาณรอยละ 80 ของกรดยรกเกดจากการสรางขนในรางกาย และรอย

ละ 20 มาจากอาหารทรบประทานเขาไป กรดยรกจะถกขบออกจาก

รางกายทางปสสาวะ ประมาณรอยละ 67 และทางอจจาระประมาณรอยละ

33

ความสมพนธระหวางพวรน กรดยรกและการเกดโรคเกาท ปกต

ขอมอขอเทาจะมน าไขขอชวยหลอลน ชวยลดแรงเสยดทาน ขอขยบ

สะดวกไมตดขด ในรายทเปนโรคเกาทจะมน าระหวางขอเหมอนเศษแกว

คมกรบขนาดเลกเขาไปผสมอยจ านวนมาก เวลายดนวใหตรง เศษแกว

เลกๆ นนกจะกรดเขาไปในเนอเยอรอบขอ ท าใหมอาการเจบปวด เศษ

แกวเลกๆ ทเปรยบเทยบน คอผลกคมของกรดยรก ถาสะสมจนมปรมาณ

เขมขนในน าไขขอ จะตกผลกเปนเมดทรายในขอ ท าใหเกดขออกเสบ

กรดยรกเกดจากกระบวนการทางเคมในรางกาย ขออกเสบแบบเกาท

เพราะมกรดยรกมาก กรดยรกมาจากสารพวรน ผปวยโรคเกาทจงตอง

หลกเลยงอาหารทมสารพวรน

รางกายมความสามารถเปลยนกรดยรกใหเปนอลลนโทอน

(allantion) ซงละลายน าไดดและขบออกจากรางกายงาย คนและลงบาง

ชนดสามารถขบกรดยรกทางปสสาวะไดแตมขดจ ากด ในคนปกตสราง

กรดยรกในปรมาณนอย จงไมเปนปญหาตอสขภาพ ผซงมลกษณะ

พนธกรรมบกพรองรางกายจะเปลยนพวรนใหเปนกรดยรกมากกวาคน

ธรรมดา เมอคนกลมนกนอาหารทมพวรนสงเขาไปทกวน แตขบยรกได

เพยงวนละเลกนอย เมออายมากขน กรดยรกกจะเพมมากขนใน กระแส

เลอด

อาการของโรคเกาท

1. ลกษณะพเศษของการอกเสบอยางเฉยบพลนเปน ๆ หาย ๆ ของ

ขอ (arthritis) เอนรอบขอ

(tenosynovitis) เบอรซา (bursitis) หรอผวหนงใกลเคยงขอ (cellulitis-

like) และตรวจพบผลกเกลอยเรตในเมดเลอดขาวของน าไขขอขณะทขอม

การอกเสบ มอาการปวด บวม แดง รอนตามขอและเจบ อาจรนแรงจนถง

ขนเดนไมได อาการนจะเปน ๆ หาย ๆ จะทงชวงระยะเวลาเปนอาทตย เปน

เดอน หรอเปนป อาการปวดอาจจะเปนขอเดยวหรอหลายขอพรอมกน ขอ

ทเปนบอยเชน ขอเทา ขอหวแมเทาหรอหวขอเขา เพราะความสามารถใน

การละลายของกรดยรกในกระแสเลอด ทอณหภมรางกายประมาณ 6.8

มลลกรม/เดซลตร แตอณหภมทหวแมเทา จะต ากวาอณหภมรางกาย กรด

ยรกจงละลายไดนอยกวา คอเพยง 4 มลลกรม/เดซลตร กรดยรกจงตกผลก

ทขอหวแมเทากอนขออนๆ ท าใหมอาการตง รอนและบวมทขอ และอาจม

ไขต าๆรวมดวย

2. มการสะสมของผลกเกลอยเรตตามสวนตาง ๆ ของรางกาย

ภายในขอและชนใตผวหนงรอบ

ขอ เรยก โทไฟ (tophi) ในผปวยบางรายอาจมโทไฟขนาดใหญและ

จ านวนมากจนท าใหขอผดรปและเกดความพการตามมา

3. รอยละ 25 ของผทขออกเสบเฉยบพลนจากโรคเกาทมกมนวในไต

ดวย ผลกยเรตอาจ

สะสมอยในสวนหมวกไต ท าใหมอาการเลอดออกทางปสสาวะ ถามการ

สะสมในไตมากๆ จะขดขวางการท างานของไต หรอท าลายเนอไต ท าให

เกดภาวะไตลมเหลว มพยาธสภาพในเนอไตชน interstitium (urate

nephrolithiasis)

4. นวของกรดยรกในทางเดนปสสาวะ (uric acid urolithiasis) ท า

ใหปวดทองรนแรง และ

ปสสาวะขด หลกการจดอาหาร แมวาการใชยาบ าบดโรคเกาทจะชวยใน

การขบถายกรดยรคแตผปวยกควรระมดระวงเรองอาหารดวย หลกการจด

อาหารส าหรบโรคนมดงน

การดแลดานโภชนาการ

1. การควบคมอาหารในผปวยโรคเกาททกระยะ เปนสงส าคญ กา

รอดอาหารอาจท าใหมความ

รนแรงมากขน ดแลใหรบประทานอาหารทมพวรนนอย ในระยะทโรค

ก าเรบเฉยบพลน ตองจ ากดอาหารควรงดยอดผกทกชนด เพราะสวนท

ก าลงงอกจะมสารพวรนสงเปลยนเปนกรดยรกได เชน ยอดผกบงจน

ผกทอดยอด ยอดคะนา และยอดผกหวาน ผปวยทเปนโรคเกาทเรอรง

หรอผปวยทเปนโรคไต ควรงดเวนอาหารกลมทมพวรนมาก รวมทง

แอลกอฮอล และควรระวงไมควรกนอาหารทมพวรนปานกลางมาก ส าหรบ

อาหารทไมมพวรนหรอมนอย เชน นม ไข กนไดไมจ ากดจ านวน ชา

กาแฟ และเครองดมรสโกโก มสารคาเฟอน ทโอฟลน และทโอโบรไมด ซง

จะถกรางกายเปลยนแปลงเปนสารจ าพวกยรก เรยก "เมธลยเรต" แตจะไม

สะสมตามเนอเยอรอบขอตอ สามารถจดอาหารส าหรบผปวยโรคเกาทได

แตไมควรมากเกนไป การปรงอาหารไมควรใสเครองปรงรส หรอ

เครองเทศทเผดรอนมากระหวางทโรคก าเรบรนแรง

การจดอาหารควรจดใหหลากหลาย เลอกชนดทมพวรนต าเปนหลก

เลอกรบประทานอาหารกลมพวรนสงไมเกนสปดาหละ 1-2 ครง

คารโบไฮเดรตในปรมาณสงจะชวยในการขบกรดยรกออกแตไมควรเปน

น าตาลโมเลกลเดยว เชนของหวานตางๆ เพราะท าใหไตรกลเซอไรดขนสง

จะขดขวางการขบกรดยรกได อาหารทรบประทานตามปกตมพวรนอยวน

ละประมาณ 600-700 มก. ผปวยโรคเกาททถงขนรนแรงแลวอาหารท

รบประทานแตละวนควรจ ากดใหมพวรนเพยงประมาณ 100-150 มก.

เทานน มการแบงกลมอาหารทมพวรนในระดบตางๆ ดงน

อาหารทมพวรนสง คอในระดบ 150 มลลกรมขนไป ตอปรมาณ

อาหาร 100 กรมหรอเทากบ 1 ขด

ไดแก เครองในสตว ตบ ตบออน ไต หวใจ ไส สมอง เซงจ ปลาซารดน

ปลากระปอง ปลาไสตน ปลาท ปลารง ไขปลา ปลาดก ปลาอนทร กงชแฮ

หอยเชลล ซปกอน น าสกดจากเนอ น าตมกระดก

น าเกรว (Gravies) เปนน าทท าส าหรบราดสเตกท ามาจากน าตมเนอและ

น ามนหลงการทอดสเตกแลวใสแปงขาวโพดและซอสปรงรส กะป ยสต

อาหารทมพวรนในระดบปานกลาง หรอ 50-150 มลลกรมตอเนอ

อาหาร 100 กรมไดแก เนอวว หม เนอไก ปลา อาหารทะเล กง ป หอย ถว

เหลอง ด า แดง เขยว ถวลนเตา หนอไมฝรง ผกโขม เหด กะหล าดอก

ชะอม กระถน สะเดา สะตอ ใบขเหลก ขาวโอต ขาวสาลทไมไดสเอาร า

ออก (Whole-wheat cereal) หนอไมฝรง ถวตางๆ เหด

อาหารพวรนต า ในระดบ 0-15 มลลกรม ตอปรมาณอาหาร 100 กรม

ไดแก ผกเกอบทกชนด

(ยกเวนชนดทระบใหจ ากด) ผลไม นม เนยแขง ไข เมลดขาวตางๆ ทเอา

เปลอกออก (ยกเวนขาวโอต,ขาวสาลทไมไดสเอาร าออก) แปง ยกเวนแปง

สาล อาหารอนๆทไมไดระบใหงดหรอใหจ ากด

2. จ ากดอาหารถาคนไขอวนหรอน าหนกมากเกนไป โดยพยายาม

ใหคนไขลดน าหนกทละนอย

อาหารทใหพลงงานต าประมาณ 1,200-1,500 กโลแคลอรตอวน

3. โปรตน ผปวยโรคเกาทจ าเปนตองไดรบอยางเพยงพอ แตไมเกน

พอ คอประมาณ 0.8-1.0 กรม

ตอน าหนกตวมาตรฐาน 1 กโลกรมตอวน

4. จ ากดไขมนในอาหารประมาณวนละ 60 กรม อาหารทมไขมนสง

จะท าโรครนแรงขน เพราะ

ถงแมจะไมมพวรน แตท าใหรางกายขบยรกไดนอยลง ควรเลอกดมนม

ไขมนต า หรอปราศจากไขมน และควรงดเวนเครองดมพวกโกโก ชอคโก

แลต หมสามชน ขาหม หนงไก กนไก ปลาสวาย ปลาเทโพ

5. ใหคารโบไฮเดรทใหเพยงพอ พลงงานทผปวยโรคเกาทควรไดรบ

จากอาหารนนควรไดจากพวก

คารโบไฮเดรทเปนสวนใหญเพราะจะชวยขบกรดยรก

6. งดเครองดมอลกอฮอลเพราะจะขดขวางการขบกรดยรก เหลา

เบยร ท าใหกรดยรกในเลอดสงขน

คนทปวดขอภายหลงดมเบยร เพราะมการเพมของสารแลคเตทในเลอด จง

ไปยบยงการขบกรดยรกทางไต

7. ควรดมน ามาก ๆ อยางนอยวนละ 8 แกว (ประมาณ 2 ลตร) เพอ

ชวยการขบถายกรดยรก

ผปวยโรคเกาทมกจะมกอนนวเกดขนในไตไดงายการดมน ามากจะปองกน

การเกดนว

8. การจ ากดอาหารพวกเครองในสตวซงมพวรนมากอาจท าใหขาด

ธาตเหลก ดงนน ควรกนผกใบ

เขยวหรอผลไมแหงทมเหลกสงแทน รบประทานผกและผลไมชนดตางๆให

มากขนจะชวยใหปสสาวะมสภาวะเปนดาง ลดความเปนกรด สงผลใหเกด

การขบปสสาวะมากขน ควรหลกเลยงอาหารทอด อาหารทใสน าตมเนอ

เชน กวยเตยวน า ควรพกผอนใหเพยงพอ เพราะการหกโหมท างานเหนอย

จนเกนไปและความเครยด อาจท าใหอาการของโรคก าเรบได

ภาพแสดงผกใบเขยวทมธาตเหลกสง

9. อาการปวดขอแบบเกาทน จะไมรายแรงหากไดรบการดแลรกษา

อยางเหมาะสม แพทยอาจสง

ยาลดกรดยรกในเลอดและยาปองกนการอกเสบของเนอเยอรอบขอ จาก

ประสบการณทพบ ผปวยจะใหประวตวารบประทานอาหารทมพวรนสงเปน

ประจ าตดตอกนหลายๆวน เดอน ป กอนทจะมอาการ

ผกกด ผกแวน ใบแมงลก กะเพราแดง

แบบฝกหดท 11 เรอง โภชนาการส าหรบผมปญหาสขภาพ : โรคเกาท

นายสมด อาย 44 ป น าหนก 56 กโลกรม สวนสง 159 cm. มปญหาปวด

ขอนวเทา ขอเขา บอยๆ บอกวาชอบรบประทานเครองในสตวมาก สปดาห

ละ 4-5 ครง รบประทานมานานเกอบ 20 ป แพทยวนจฉยวาเปนโรคเกาท

ใหยาลดการสราง และเพมการขบกรดยรคมารบประทาน

ทานจะใหค าแนะน าดานโภชนาการแกนายสมด อยางไร (2 คะแนน)

……………………………………………………………………………

……………………………….…………………………………………

…………………………………………………………………..………

……………………………………………………………………………

……………………….…………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………..

ใหทานจดรายการอาหารมาใหนายสมด 1 วน (3 คะแนน)

เชา ระหวางมอ กลางวน ระหวางมอ เยน กอนนอน

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

…….……

……………

……………

………….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

…….……

……………

……………

……..

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

….…….

……………

……….

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………….

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

...…………

…………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

…..…….

……………

……….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………….

……………

……………

……………

……………

……………

……………

……………

………

หลกการจดอาหารส าหรบผปวยทตองจ ากดโซเดยม

ปรมาณโซเดยมทรางกายควรไดรบแตละวนเทากบ 2,000-2,500

มลลกรม ซงเทากบเกลอแกงหรอโซเดยมคลอไรด 1 ชอนชา ตามธง

โภชนาการระบไวทปลายธง ผทมปญหาสขภาพเกยวกบการท างานของไต

และหวใจ จ าเปนตองมการจ ากดโซเดยม เพอลดการท างานของไตและ

หวใจ ปองกนภาวะแทรกซอนหรออาการทรนแรงทอาจเกดขนได

โซเดยมเปนสารอาหารทส าคญในตระกลเกลอแร จดอยในกลม

อเลคโทรไลต เมอละลายน าจะแยกตวออกเปนไอออนทมประจไฟฟาบวก

โซเดยมมมากทสดในน านอกเซลล มหนาทควบคมความดนออสโมตกเพอ

รกษาปรมาณของน านอกเซลล และรกษาความเปนกรดและดางของ

รางกาย ชวยน าซโครสและกรดอะมโน ไปเลยงรางกาย โซเดยมจะถกดด

ซมไดตลอดทางเดนอาหาร นอยทสดทกระเพาะอาหาร และมากทสดท

ล าไสเลกสวนกลาง โซเดยมในธรรมชาตจะไมอยเดยวๆ จะอยในรปของ

โซเดยมคลอไรด โซเดยมไบคารบอเนต โซเดยมเบนโซเอต ฯลฯ สวนใหญ

มรสเคมแตไมเสมอไป เชน โซเดยมทอยในผงฟ เปนตน ปรมาณโซเดยม

ในรางกายสมพนธกบปรมาณน าในรางกาย ถารางกายมโซเดยมมาก

รางกายกจะมน ามากตาม

มการศกษาของ วรวรรณ ลมมานนท (2549) ทพบวาคนไทยไดรบ

โซเดยมเกนความตองการของรางกายถงเกอบ 2 เทา และการศกษาของ

ดลรตน รจวฒนากร (2547) พบวาผทมความดนโลหตสงมการไดรบ

โซเดยมเกนความตองการของรางกายถง 3.2 เทา ดงนนเพอการสราง

เสรมสขภาพปองกนไมใหเกดความเจบปวยตามมา เราตองแนวปฏบตการ

รบประทานอาหารเพอลดภาวะโซเดยมเกนความตองการของรางกายเพอ

ลดการท างานของหวใจ และไต

หลกการจดอาหารจ ากดโซเดยม

แหลงอาหารของโซเดยมในอาหาร ไดแก โซเดยมคลอไรด (NaCl)

ในอาหารประจ าวนจะมปรมาณ

โซเดยมตงแต 2-4 กรม ในกลมทใชปรมาณต า สวนผทใชในปรมาณสง

จะไดรบสงถง 10-12 กรมตอวน ซงจะมาจากเกลอแกง (NaCl) ในจ านวน

2 เทา เพราะในเกลอแกง 100% จะมโซเดยมอย 40% ซงสามารถ

ค านวณเทยบกลบไปมาได การจ ากดโซเดยมจะชวยลดทงความดนโลหต

สงและลดบวม ภาวะเชนนจะพบไดในผปวยทมความดนโลหตสง หรออาจ

พบในโรคหวใจและหลอดเลอดอนๆ โรคไต ซงจ าเปนตองควบคมปรมาณ

โซเดยมทไดรบ การควบคมโซเดยมจะแบงการควบคมออกเปนหลายระดบ

คอ

1. ไมใหมโซเดยมเพม (No Added Salt) อนญาตใหได 4-5 กรม

(170-220 mEq.)ตอวน

เหมาะกบผปวยทมความดนโลหตสงเลกนอย มน าคงเลกนอยในรางกาย

วธการทจะจ ากดใหไดเพยงวนละ 4-5 กรม สามารถท าไดดงน คอ

1.1 หามมการเสรฟเครองปรงรสโดยเฉพาะทมสวนประกอบ

ของเกลอบนโตะรบประทานอาหาร

1.2 ขณะปรงอาหารใชเกลอไมเกน 1-4 ชอนโตะตอเนอ 1

ปอนด (2.2 กโลกรม) ถาปรงอาหารแปงและผก อนญาตใหใช

เกลอไมเกน 1/8 ชอนโตะตอ 1 แลกเปลยน

1.3 หามอาหารทปรงดวยเกลอในปรมาณมาก ๆ เชน อาหาร

หมกเกลอ รมควน ยาง ตากแหง เปนตน

2. จ ากดเลกนอย (Mild Restriction) ให 2-3 กรม (87-130 mEq.)

ตอวน เหมาะกบผปวย

ความดนโลหตสง เพอปองกนการบวมในผปวยโรคหวใจและโรคไต ตบ

แขงทมน าในชองทองหามไมใหมการเตมเครองปรงบนโตะอาหาร

อนญาตใหใชเกลอปรงอาหารไดเลกนอยประมาณ ½ ชอนชา/วน พอใหม

รส หลกเลยงการใชวตถดบทมโซเดยมสงในเนออาหาร อาหารหมกดอง

อาหารกระปอง อาหารหมกเกลอ นอกเหนอจากนสามารถปรงไดตามปกต

จดจ านวนนมและผลตภณฑไมเกนวนละ 16 ออนซ (480 ซ.ซ.) ตอวน

3. จ ากดปานกลาง (Moderate Restriction) ให 1000 มลลกรม

(43-45 mEq.) ตอวน ใหใน

ผปวยหวใจวาย ความดนโลหตสงและมภาวะบวม การจดการคลายกบการ

จ ากดเลกนอย แตการปรงอาการควรใชรสเคมไมเกน ¼ ชอนชา ถาเลอก

วตถดบทมาปรงอาหารควรพจารณาเลอกอาหารทมโซเดยมต า เชน ผก

ผลไม จ ากดการใชเนอสตวทะเล และนม เชนเดยวกบจ ากดเลกนอยเพราะ

มปรมาณโซเดยมสง

4. จ ากดมาก (Strict Sodium Restriction) ใหไมเกน 0.5 กรม (22

mEq.) ตอวน ใชในรายทม

ปญหาเหมอนกบการจ ากดปานกลาง แตอาการของโรครนแรงมากขน เชน

อาการหวใจวายรวมกบมบวม โรคไต ตบแขงมน าในชองทองมาก ตองเขม

งวดการเลอกวตถดบมาปรงอาหาร การใชเนอสตว นมและไข อนญาตให

ใชเพยงเลกนอย อาหารทมปรมาณโซเดยมมากกอนปรงตองน ามาแชน า

อาจตองใชสารอนแทนเกลอโซเดยมเพอเพมรส เลกใชยาทมโซเดยมเปน

สวนประกอบ เชน Sodium Ampicillin ,Sodium Salicylate ,Sodium

Cloxacillin, Sodium Bicarbonate เปนตน

5. จ ากดเขมงวด (Severe Sodium Restriction) ไมเกน 0.25 กรม

(11 mEq.) ตอวน ใหใน

ผปวยหวใจวายทมอาการบวมมาก และการมระดบโซเดยมทสงมาก โรค

ตบแขงรวมกบมน าคงในชองทอง การก าจดอยางเขมงวดน ในทางปฏบต

ไมคอยไดใช เพราะอาหารไมมรสชาตยากในการปฏบตของผปวย และ

มกจะใชยาชวย ส าหรบการดแลเหมอนกบการจ ากดมากแตนมควรเปนนม

โซเดยมต า ส าหรบเนอสตวและไขควรใหเปนบางโอกาสเทานน

การค านวณปรมาณโซเดยม

1 mEq โซเดยม = 23 มลลกรม โซเดยม

1 กรมโซเดยมคลอไรด มโซเดยม = 400 มลลกรม

1 ชอนชา ของโซเดยมคลอไรด มโซเดยม = 2300 มลลกรม

= 100 mEq โซเดยม

1 กรมโซเดยม = 1,000 มลลกรม โซเดยม

= 43 mEq โซเดยม

แบบฝกหดท 12 เรอง โภชนาการส าหรบผมปญหาสขภาพ : จ ากด

โซเดยม

จงค านวณปรมาณโซเดยมทไดรบจากอาหารเชา 1 มอ ใสซอวขาว

1/2 ชอนชา น าสมคน แกว (ศกษารายละเอยดจากคมอการกนเพอ

ปองกนโซเดยมเกน เพมเตม)

รายการอาหาร สวนประกอบ

(กรม/ถวยตวง/สวน)

ปรมาณโซเดยม

mg. mEq

โจกหมใสไข ขาว 60 กรม

ผกช ตนหอม 1/4

ถวยตวง

ไข 1 ฟอง

ซอวขาว 1/2 ชอนชา

น าสมคน 1

แกว

สมขนาดกลาง 4 ผล

เกลอ 1/4 ชอนชา

รวม

การดแลดานโภชนาการส าหรบผมปญหาสขภาพ : ภาวะทพโภชนาการ

ปญหาหรอผลเสยของโรคขาดโปรตนและพลงงาน

1. ตอเดก

1.1 ท าใหอตราการตายของทารกและเดกวยกอนเรยนสง

1.2 ผลตอรางกาย ท าใหมขนาดของรางกายเลกกวาปกต

กลามเนอลบและเหยวแหง

1.3 ผลเสยตอระบบภมตานทานตอเชอโรคของรางกายต าลง ม

โอกาสตดเชองายกวาเดกปกต

1.4 ผลตอระบบทางเดนอาหาร การขาดอาหารท าใหเยอบล าไส

เลกฝอลดพนผวการดดซมอาหาร ปรมาณเอนไซม และฮอรโมน

ของล าไสลดลงท าใหการยอย และการดดซมพลงงาน และ

สารอาหารตางๆ กลโคสและไขมนของระบบทางเดนอาหารลดลง

โดยเฉพาะอยางยงเอนไซม lactase จะถกกระทบมากและงาย

ทสดท าใหผปวยมอาการของ lactose intolerance

1.5 ผลตอสมอง สตปญญา และการเรยนร เนองจากเซลลสมองม

การเจรญเตบโต แบงตวเพมจ านวนในระยะ 3 – 4 เดอน กอน

คลอดไปจนถงระยะ 6 – 8 เดอน หลงคลอด หลงจากนนจะม

การเตบโตในดานขนาดของเซลลตงแตคลอดไปจนถง 3 – 4 ป

หลงคลอด ดงนนในผปวยทเปนโรคขาดโปรตนและพลงงาน

อยางรนแรงในชวงระยะทสมองก าลงเจรญเตบโต โดยเฉพาะ

อยางยงถาเกดโรคนในชวงกอนอาย 6 – 8 เดอน จะท าใหเซลล

สมองมจ านวนลดลงแตถาเกดโรคนในชวงหลงจะท าใหขนาดของ

เซลลสมองเลกลง

2. ผลตอครอบครว ท าใหสนเปลองคาดแลรกษาลกทเจบปวยบอยๆ

และสญเสยเวลาการท างาน

3. ผลตอประเทศชาต ท าใหไดพลเมองทดวยคณภาพทงทาง

รางกาย และสตปญญาสงผลกระทบตอการพฒนาประเทศ

ผลของโรคขาดโปรตนและพลงงานทมตอระบบภมตานทานของรางกาย

ภมตานทานหรอกลไกการปองกนโรคตดเชอของรางกาย (Host

Defence Mechanism) มหลายอยางถารางกายขาดอาหารโดยเฉพาะ

ขาดโปรตนซงจะพบไดในเดกทเปนโรคขาดโปรตนและพลงงานจะมผลตอ

การท างานของระบบภมคมกนของรางกายดงน

1. การปองกนเฉพาะท (Local Protection) ไดแก เยอบตางๆ

เชน ผวหนง เยอบทางเดนอาหาร เยอบทางเดนหายใจ และเยอ

บทางเดนปสสาวะ เยอเหลานหลดลอกและฝอเหยวจงเปดโอกาส

ใหเชอโรคเขาสรางกายไดงายและสามารถพบภมตานทานตอ

อาหาร และ Endotoxin ไดในเลอดของคนเหลานน ผวหนงไม

มการตอบสนองตอสงแปลกปลอม Secretion IgA ทหลงออกมา

อยในระบบทางเดนอาหารและหายใจลดนอยลงหรอหมดไป ท า

ใหระบบตางๆ เหลานตดเชองายขน น ายอยเอนไซมแลคเตสท

ไดจากเยอบล าไสเลกลดนอยลง หรอหมดไป ท าใหยอยน าตาล

แลคโตสทมอยในน านมไมได เกดอาการอจจาระรวงเนองจาก

Lactose intolerance

2. Humoral Immunity พบวาการสราง Immunoglobulin (Ig) ใน

เดกทเปนโรคขาดโปรตนและพลงงานยงดอยเพราะพบระดบของ

IgA และ IgD ในเลอดปกต หรอสงกวาปกตในรายทมการตด

เชอ สวนระดบ IgE นนกสามารถพบสงกวาปกตไดในรายทมพ

ยาธ แตจากการศกษาถงภมตานทานเฉพาะ (Specific

antibodies) หลงการใหวคซนชนดตางๆ พบวามการตอบสนอง

นอยตอวคซนปองกนทยฟอยด สวนการตอบสนองตอวคซน

ปองกนโรคหด Tetanus Toxiod ยงคงปกต

3. Cellular immunity ในผปวยทขาดอาหารจะม Lymphatic

organs เชน ทอนซล Adenoids, Peyer’s patch มขนาดเลก

ลงดวย นอกจากนจ านวน Lymphocyte และ T lymphocyte

จะลดลง เมอท าการทดสอบผวหนงโดย Tuberculin หรอ

candida จะมการตอบสนองลดลง ดงนนผปวยโรคขาดโปรตน

และพลงงานจงมอบตการตดเชอวณโรค เชอฉกฉวยโอกาส

(Opportunity organism) และ Disseminated herpes virus

มากขน และเมอปวยเปนโรคหดจะมอาการแทรกซอนของโรคหด

มากขน

4. Complements พบวาในโรคขาดโปรตนและพลงงาน จะมคา

Complement และระดบของ Hemolytic complement

activity ต าลงดวย การทมComplement ต าลงนนเปนผล

เนองมาจากการสรางนอยลง หรอมการท าลายมากขน ผลของ

การทม Complement ต าลงนน ท าใหเสย Inflammatory

responses, chemotaxis และ opsonization

5. Phagocytic function ในผปวยทขาดโปรตนและพลงงาน

เมดเลอดขาวเคลอนไปสบรเวณทเชอโรคเขาสรางกายไดนอยลง

(Impairment of migration of PMN) แตเมดเลอดขาวยงกน

เชอโรคไดตามปกต สวนการฆาเชอโรคภายในเซลลเมดเลอด

ขาวนนจะมประสทธภาพลดลง

แบบฝกหดท 13 เรอง ภาวะทพโภชนาการ

จงจบคขอความทมความสมพนธกนถกตอง

…………1. ตาด าอกเสบ

(Xeropthalmia)

a. จากการขาดธาตเหลก

…………2. ภาวะ Prothrombin

ต า

b. ขาดไอโอดน

…………3. เหงอกบวม สแดงจด

และแขง

c. ขาดวตามน K

…………4. Microcytic

hypochromic anemia

d. ขาดวตามน D

…………5. Endermic Goiter e. ขาดวตามน C

…………6. มกเกดในทารกคลอด

กอนก าหนด

f. ขาดวตามน A

ใสเครองหมาย ลงหนาขอความ ททานเหนวาถกตอง และ ลง

หนาขอความททานเหนวาไมถกตอง

…………7. Marasmus พบบอยในเดกอายมากกวา 1 ป

…………8. Kwashiorkor จะมอาการกลามเนอออนแรง เสนผมบาง

เปราะ

…………9. ภาวะขาดอาหารท าใหเกด Lactose Intolerance

…………10. ควรพจารณาใหอาหารทางหลอดเลอดด าทนทแกเดกทขาด

อาหาร

………………………………………….

การดแลดานโภชนาการส าหรบผมปญหาสขภาพ : โรคอวน

ความอวนนนสมพนธกบการเกดโรคหลายชนด และมผลตอระบบการ

ท างานในรางกายหลายระบบ ไดแก

-ปญหาเกยวกบหวใจ ซงไดแก โรคหลอดเลอดและหวใจ เชน ความ

ดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง โรคหลอดเลอดโคโรนาร

-โรคเกยวกบถงน าด (gallbladder disease) โรคเกยวกบตบ เชน

ตบแขง (cirrhosis)

-มะเรง เชน มะเรงล าไสใหญ ปากมดลก เยอบมดลก ตอมลกหมาก

มดลก รงไข เตานม ถงน าด ตบออน

-โรคทางเดนหายใจและปอด หายใจล าบากขณะนอนหลบ นอนกรน

(snoring) การหยดหายใจในขณะหลบ (Sleep apnea) เพราะ

ทางเดนหายใจเรมตบตน รางกายจะขาดออกซเจน สงผลใหงวงนอน

ในเวลากลางวน บางคนอาจเปนมากขนาดหลบในขณะขบรถ จน

เกดอบตเหตได

-โรคเกยวกบไต เชน นว ไตวายจากความดนโลหตสง

-โรคกระดกและขอตอ โรคขอตอเสอม (osteoarthritis in joints)

โดยเฉพาะบรเวณสะโพก หวเขา ขอศอก

-โรคเกาท (gout) -โรคเบาหวาน (diabetes mellitus)

-เสนเลอดในสมองแตกหรออดตน (stroke) -ซมเศรา

(depression)

-เสนเลอดขอด (varicose vein) -เหงอออกมาก

(sweating)

-การเปนหมน (infertility)

พบวาอตราการเสยชวตของคนทอวนมากมสงขนถง 2-12 เทา

ขนกบอาย แตถาลด น าหนกไดเพยง

5-10 % ของน าหนกตวเรมตนจะสามารถลดอตราการพการ และอตราการ

ตาย (morbidity and mortality rate) ได

ตาราง แสดงความชกของภาวะน าหนกเกนและโรคอวน และภาวะ

น าหนกนอยจากการส ารวจสขภาพ 2534-2552 แสดงจ านวนรอยละ

จากรายงานการส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย

ครงท 4 พ.ศ. 2551-2, วชย เอกพลากร, บรรณาธการ. ไมปรากฏป,

ส านกงานส ารวจสขภาพประชาชนไทย.

ผลกระทบจากภาวะนำหนกเกนและโรคอวน

ปญหาภาวะน าหนกเกนและความอวนจดเปนปจจยเสยงทางสขภาพ

ทส าคญอนดบตนๆ ของประชากรโลก ภาวะน าหนกเกนและโรคอวนสราง

ผลกระทบทางสขภาพมากมาย ทงผลกระทบเฉยบพลนและปญหาเรอรง

ทงปญหาสขภาพกายและสขภาพจต โครงการการศกษาภาระโรคของ

องคการอนามยโลกประมาณการวารอยละ 58 ของโรคเบาหวาน รอยละ

21 ของโรคหลอดเลอดหวใจ และรอยละ 42 ของโรคมะเรงเกยวของกบ

ภาวะโรคอวน นอกจากนนยงพบความสมพนธระหวางความ รนแรงของ

โรคอวนและของโรคทพบรวม และในภาพรวมยงมผลลดอายคาดเฉลย

ของผปวยดวย

เมอพจารณาภาระโรคจากปแหงสขภาวะทสญเสยไปปรบดวยความ

พการ (disability-adjusted

life years/DALYs) ภาวะน าหนกเกนและโรคอวน (คอกลมทมดชนมวล

กาย 25 ก.ก./ตารางเมตร ขนไป) กอภาระโรคเปนอนดบเจด ในกลม

ประเทศก าลงพฒนาใน พ.ศ. 2542 ในประเทศไทย ภาวะน าหนก เกนและ

โรคอวนเปนสาเหตของการเสยชวตมากถงสองหมนราย หรอคดเปนรอย

ละ 5.1 ของการ เสยชวตทงหมดใน พ.ศ. 2547 ในจ านวนนเปนการ

เสยชวตกอนวยอนควร 12,404 คน และกอจ านวนปของชวตทเสยไป

366,370 ป โดยภาวะน าหนกเกนจดเปนปจจยเสยงทางสขภาพอนดบสอง

ในประชากรหญงไทย และอนดบหกในประชากรชาย กอภาระโรค คดเปน

ประมาณรอยละ 6 และ รอยละ 2 ของภาระโรคทงหมดตามล าดบ

สาเหตของโรคอวน

1. พนธกรรม ถาพอแมเปนโรคอวน ลกทเกดมากมโอกาสเปนโรค

อวนสง

2. รบประทานอาหารมากเกนไป แลวไมมเวลาออกก าลงกาย

พลงงานทไดรบมากกวาพลงงานทใช เชน ชอบรบประทานอาหารท

มไขมนและแคลอรสง เชน หนงไกทอด มนหม หมสามชน ขาหม

ครม เคก ฯลฯ และไมออกก าลงกาย

3. พฤตกรรมการใชชวตประจ าวนทไมเหมาะสม มการใชพลงงาน

ต า เสยโอกาสในการท ากจกรรม หรอออกก าลงกายทมประโยชนตอ

สขภาพ เชน การจราจรตดขดท าใหตองนงเฉยบนรถยนตหลาย

ชวโมงตอวน ลกษณะงานทตองนงท างานตลอดเวลา พฤตกรรมชอบ

รบประทานอาหารจกจก เปนตน

4. โรคบางชนด เชน Cushings Syndrome จะท าใหเปนโรคอวน

เกดจากความผดปกตของฮอรโมนในรางกาย ท าใหอวนบรเวณ

ใบหนา ล าตว ตนคอดานหลง แตแขนขาจะเลก และไมมแรง ตอง

รกษาทตนเหตคอ ฮอรโมนทมความผดปกต

การดแลดานโภชนาการส าหรบผมปญหาสขภาพ : โรคอวน

1. การจดอาหาร (Dietary Manangment)

1.1 การจ ากดปรมาณพลงงานของอาหาร (Calorie Restricted Diet)

หลกการคอ จ ากดปรมาณพลงงานทควรไดรบตอวนใหนอย

กวาทรางกายตองการ ส าหรบ

ปรมาณพลงงานทใหได และจะประสบความส าเรจในการลดน าหนกตวได

นนขนอยกบอาย เพศ โครงสรางรปราง น าหนกตว และกจกรรมของแต

ละบคคล โดยทวไปเสนอแนะใหคอยๆ ลดน าหนกเพอไมใหผปวยรสก

ออนเพลยจนเกนไป และท าใหผวหนงขาดความตงตว อตราการลดท

พอเหมาะคอ ประมาณ 0.5 – 1 กโลกรม ซงสามารถค านวณหาปรมาณ

พลงงานทควรไดตอวน ดงนคอ

การเผาผลาญไขมน 1 กรมใหพลงงาน 9 กโลแคลอร เนอเยอ

ไขมน 1 กรม จะมน าเปน

สวนประกอบอยประมาณ 14% ดงนนเนอเยอไขมนจรงใน 1 กรม จะม

เพยง 0.86 กรมหรอเทากบ 7.7 กโลแคลอร (9 x 0.86 = 7.7) ถา

ตองการลดน าหนก 1 กโลกรม (1000 กรม) ใน 1 สปดาห จะตองลด

พลงงานลงเทากบ 7.7 x 1000 = 7700 กโลแคลอร/สปดาห ดงนน ใน

หนงวน ควรจดปรมาณพลงงานในอาหารใหนอยลง ประมาณวนละ

7700 7 = 1,000 กโลแคลอรตอวน และถาหากตองการลดสปดาหละ

0.5 กโลกรม กตองจดอาหารใหมพลงงานลดลงวนละ 500 กโลแคลอร

จากปรมาณพลงงานจรงทรางกายตองการ

ส าหรบการจดอาหาร ควรจดอาหารใหมความสมดลของสาร

คารโบไฮเดรท 50 – 55 %

โปรตน 20 % และทเหลอเปนไขมน การจดอาหารโปรตนควรไดอยาง

นอย 50 – 60 กรมตอวน เพอปองกนการขาดดลของไนโตรเจนใน

รางกาย ส าหรบไขมนควรจ ากดแตไมควรนอยกวา 20 % เพอปองกน

การขาดวตามนทละลายในไขมน และผลการศกษาพบวา การจ ากด

ปรมาณไขมนในอาหาร จะท าใหโปรแกรมการลดน าหนกไดผล ดกวา

การจ ากดปรมาณพลงงานเพยงอยางเดยว

รปแบบอาหารกควรมขอจ ากดดวยเชนกน คอควรเปนอาหาร

ประเภท นง อบ ปง ยางหลกเลยง

การทอด หรออาหารทมแปงมาก เนอสตวควรเปนเนอแดงไมตดมน ไม

รบประทานหนงสตวทกชนด รบประทานผกผลไมเพมมากขน เพราะม

กากใยมากท าใหอมเรว ใชเวลายอยนาน

1.2 อาหารทใหพลงงานต ามาก (Very – Low Calorie Diets = VLCD)

อาหารประเภทนจะใชส าหรบผปวยทอวนระดบปานกลางถง

อวนมาก โดยเฉพาะในรายทม

ภาวะแทรกซอนจากเบาหวาน ความดนโลหตสง และ Sleep Apnea

จ าเปนตองลดน าหนกอยางรวดเรว โดยอยภายใตการดแลของแพทย

กอนเรมใหจะตองตรวจสอบการท างานของหวใจทม Arrhythmias หรอ

Angina การใชยาทท าใหมการสญเสยโปรตน เชน ยาสเตยรอยด เปน

หญงตงครรภ เปนตน

หลกการใหพลงงานวนละไมเกน 800 กโลแคลอร ซง

ประกอบไปดวย โปรตนทม

คณภาพสง เนอไมตดมน เปด ไก หรอปลาทมไขมนต า ในปรมาณวน

ละ 500 – 1,000 กรม หรอประมาณ 1.5 กรม ตอน าหนกตวมาตรฐาน

เพอปองกนการเกดการขาดดลไนโตรเจน และใหเหลอพอมสะสมใน

กลามเนอตอไป แตส าหรบไขมนจะใหไดจากไขมนทตดมากบเนอสตว

เทานน และคารโบไฮเดรทใหจ านวนเลกนอย ประมาณ 30 – 45 กรม

นอกจากนควรใหวตามนและเกลอแรเสรม ส าหรบปรมาณทเสรมขนกบผล

การตรวจทางหองทดลอง และควรใหน าอยางนอง 1.5 – 2 ลตร/วน วธ

นจะท าใหน าหนกตวลดลงไดอยางรวดเรว ประมาณ 1.5– 2 กโลกรมตอ

สปดาห ขอดของวธนคอ พบวาระดบของโคเลสเตอรอล ไตรกลเซอไรด

ในเลอดลดลง ความดนโลหตลดลง ปญหาระบบทางเดนหายใจดขน แตม

ขอเสยคอ ยงพบวามการสญเสยโปรตนและโปตสเซยม รวมกบมภาวะ

เสยงตอการมนวในถงน าด เกดภาวะคโตซส ผวแหง ผมรวง เหนอยงาย

ปวดศรษะ ทองผก หรอทองเสย และในหญงจะพบประจ าเดอนมาไม

สม าเสมอ และทส าคญ พบวาอตราการเลกกลางคนมคอนขางสงมาก ทง

ยงพบวาผปวยมแนวโนมไมสามารถคมน าหนกตอไปได

1.3 การอดอาหาร (Fasting)

กอนทจะใชวธนควรตรวจสอบผปวยวามขอหามเกยวกบ

โรคหวใจ ตบโต เกาท หรอเปน

ชวงของการเจรญเตบโตหรอไม เพราะอาจท าใหเกดอนตรายกบผปวยได

เนองจากใหอดอาหารโดยเดดขาดเปนระยะเวลานาน อาจเปนสปดาหหรอ

เปนเดอน จ าเปนตองอยภายใตการดแลของแพทยในโรงพยาบาล ใชใน

รายทลมเหลวจากการลดน าหนกดวยวธอนมาแลวและไมไดผล โดยใช

หลกทวามนษยสามารถมชวตอยไดนานกวา 15 วนได หากไดรบน าเพยง

อยางเดยว วธนจะลดไดอยางรวดเรว แตคอนขางเปนอนตรายตอชวต

และยงพบวาภายหลง 1 – 2 ป จะกลบมาอวนอก ปจจบนจงไมคอยนยม

แตถาใชวธอดในชวงสนๆ เชน สปดาหละ 1 – 2 วน ท าไปเรอยๆ จน

น าหนกลดลงในเกณฑทพอใจกยงใชกนอย ขอเสยคอ เกดอาการ

ขางเคยงทไมพงประสงค ไดแก ปวดศรษะ หนามดเมอมการเปลยนทา

คลนไส ทองผก ขาดดลของอเลคโตรไลต ระดบไขมนและกรดยรกใน

เลอดเพมมากขน ท าใหรางกายมสภาพเปนกรด บางรายอาจพบผมรวง

มกลามเนอลบ และน าตาลในเลอดต า

2. การออกก าลงกาย

จดประสงคในการออกก าลงกาย เพอลดเนอเยอไขมนและชวยสราง

กลามเนอ โดยการกระตนใหมการใชพลงงานเพมมากขน แตการออก

ก าลงกายเพยงอยางเดยวไมชวยใหลดน าหนกไดตองท ารวมกบการจ ากด

อาหารจงจะไดผล จากการศกษาพบวาในคนทออกก าลงกายจะมอตรา

การเผาผลาญพลงงานสงสดในชวงออกก าลงกาย และหลงจากนนจะ

ยงคงมการเผาผลาญเพมขน 10% จากภาวะปกต เปนเวลานานถง 4 –

12 ชวโมง หลงจากทไดออกก าลงกายไปแลว ดงนนการออกก าลงกายจะ

ท าใหกระตนความอยากอาหารเพมขน แตผลการวจยไดยนยนแลววา

แมวาการออกก าลงกายจะท าใหคนเกดอาการกระปรกระเปรา และ

รบประทานอาหารไดมากขน แตปรมาณทไดนนไมเพยงพอทจะท าใหเพม

น าหนกได นอกจากนในคนทออกก าลงกายเปนประจ าจะท าใหความ

อยากอาหารลดลงดวย

3. การปรบเปลยนพฤตกรรม

วธการรกษาโรคอวนโดยใหมการปรบเปลยนพฤตกรรม ไดม

การพฒนามาไมนอยกวา 20 ปแลว มรายงานวาในโปรแกรมการควบคม

น าหนก วธการนเปนกจกรรมหนงทจ าเปนอยางยง และจะไดผลในคนทม

น าหนกเกนมากกวาในคนอวน ซงมหลายเทคนคดงน

3.1 เปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหาร เชน เมอรสกหว

ควรรอประมาณ 10 นาท ความรสกหวจะหายไปชวขณะ ควร

รบประทานเฉพาะในหองรบประทานอาหารเทานน และเวลารบประทาน

ควรสนใจในสงทรบประทานเขาไป หามรบประทานขณะนงดทว หรอ

อานหนงสอ เพราะจะรบประทานไปไดเรอยๆ โดยไมจ ากดจ านวน

รบประทานอาหารทใหพลงงานต า โดยใชจานขนาดเลก เวลาเคยว

อาหารควรเคยวชาๆ ขณะปรงอาหารไมควรชม เวลาวางอาจเคยวหมาก

ฝรง เพอชวยทดแทนความอยากอาหาร เปนตน

3.2 เปลยนพฤตกรรมการด าเนนชวต เชน หากจกรรมไมให

วางอยเสมอเพอท าใหไมมเวลามาคดเกยวกบการรบประทานอาหาร

หลกเลยงอาหารทปรงแตงดวยไขมนและน าตาล พยายามคดเสมอวา

รบประทานอาหารเพอสขภาพ ไมใชคดวาก าลงรบประทานอาหารเพอลด

น าหนกเพราะจะท าใหรสกมความกดดน และควรออกก าลงกายเปนประจ า

จะไดไมหมกมนกบเรองอาหาร

3.3 วางแผนการจดอาหาร เชน อาหารควรมเฉพาะทหองครว

เทานน ไมควรมวางอยทวไปภายในบานในรปแบบอาหารหรอขนม ไม

ชมอาหารขณะปรง จดซออาหารทเปนขอตองหามใหมนอยทสด

วางแผนเมนอาหารกอนไปจายตลาด ไมควรไปจายกบขาวขณะรสกหว

ซอเฉพาะอาหารทก าหนดไวและซอในปรมาณทตองการใชในแตละครง

เทานน

3.4 สรางความรสกทดกบตนเอง โดยคดวาตวเองตองผอม ม

จตใจเดดเดยว คดอยเสมอวาตองผอมเพออะไรบาง เปนการสราง

แรงจงใจ เมอท าไดระดบหนงควรใหรางวลตนเองในรปเสอผาหรอสงของ

แทนอาหารหรอขนม

4. การใชยา (Use of drugs) มการใชยาหลายกลมดวยกน

เพอชวยลดน าหนกตว ไดแก

4.1 ยาลดความอยากอาหาร เปนกลมยาทออกฤทธกดศนย

ความรสกหว และกลมยาทออกฤทธกระตนศนยความรสกอมในสมอง ท

ใชกนปจจบนไดแก กลม Amphetamine จะออกฤทธกระตนทประสาท

สวนกลางผปวยจะตนตวตลอดเวลา หวใจเตนเรว คลนไส คอแหง จตใจ

เคลบเคลมเปนสข ท าใหตดยาได อกกลมคอ Serotoninergic ไดผล

ดกวากลม Amphetamine โดยออกฤทธกดประสาทสวนกลาง ท าใหงวง

ซม และซมเศราได

4.2 ยาทท าใหมการเผาผลาญพลงงาน (Thermogenic Drugs) ท

ใชในปจจบน คอยา Thyroid Hormones ท าใหเกดการเผาผลาญ

พลงงานเพมมากขน เปนผลใหน าหนกลด

4.3 ยาขบปสสาวะ (Diuretics) การใชยากลมนจะท าใหขบน าออก

จากรางกายไมใชขบเนอเยอไขมน แพทยไมคอยใชกบการรกษาโรคอวน

เพราะการทน าหนกลดอยางรวดเรวจากการสญเสยน า รางกายจะสญเสย

เกลอแรดวย และอาจเปนอนตรายตอชวตได ถาเกดรวมกบการอดอาหาร

4.4 ยาทออกฤทธตอระบบทางเดนอาหาร (Gastrointestinal Tract

Drugs) จะอยในรปลกกวาดและหมากฝรง โดยใหรบประทานกอนมอ

อาหาร จะชวยลดการรบประทานอาหาร เพราะความอยากอาหารจะถก

กดไว โดยไปเพมระดบน าตาลในเลอด รวมทงประสาทการรบรสชาตของ

อาหารท างานลดลง

5. การผาตด (Surgical)

เปนหนทางสดทายทจะใชรกษาโรคอวน คอใชวธอนไมประสบ

ความส าเรจแลว และผปวยม

ภาวะเสยงตอภาวะแทรกซอนจากโรคอวน แตการผาตดไมไดหมายความ

วาจะลดน าหนกไดอยางถาวร ตราบใดทยงไมปรบเปลยนพฤตกรรม

วธการผาตดมหลายแบบ เชน

1.1 Jejunoileal Bypass วธการคอตดตอล าไสใหสนลงเปนการ

ลดพนทการดดซมมผลท าให

น าหนกลด แตขอเสยคอ ท าใหสารอาหารตางๆ ถกดดซมนอยลง

ภาวะแทรกซอนนจะพบไดคอ โรคขาดสารอาหาร ตบวาย ทองเสยอยาง

แรง นวในกระเพาะปสสาวะ เปนตน

1.2 Gastroplasty ปลอดภยกวาวธแรก โดยการลดพนทของ

กระเพาะอาหารดวยการท า Gastric

Banding หรอการท า Gastric Bypass ท าใหรบประทานอาหารและมการ

ดดซมไดนอยลง ถารบประทานมากจะอดอด ปวดทอง และอาเจยน แต

ถาเคยวไมละเอยด อาจเกดการอดตนได

1.3 Intergastric Ballon Insertion วธนไมตองผาตด อาศย

เครองสงกลองใสบอลลนเขาไปใน

กระเพาะแลวปมลมเขาไป จะท าใหความจของกระเพาะลดลง ตองท า

รวมกบอาหารบ าบดและการปรบเปลยนพฤตกรรมจงจะไดผล แตพบวาม

ภาวะแทรกซอนคอ อาเจยน มแผลในกระเพาะ กระเพาะท างานผดปกต

และบางครงมล าไสอดตน

1.4 Fat Suction (Lipectomy) โดยใชเครองสญญากาศดดไขมน

ออกมา บรเวณทนยมท าม

สะโพก หนาทอง แกม กน ตนขา เปนการแกปญหาทปลายเหต ไมได

แกปญหาทตนเหตของการเกดโรคอวน ขอเสยของวธนคอมแผลเปน

แบบฝกหดท 14 เรอง โภชนาการส าหรบผมปญหาสขภาพ : โรคอวน

นายแปงเปยก อาย 34 ป น าหนก 99 กโลกรม สวนสง 159 cm. มปญหา

การนอนหลบ กลางดกจะตกใจตนเพราะวาหายใจไมออก มารดาน าสง

โรงพยาบาล แพทยบอกวามาจากปญหาน าหนกตวมาก สงพบโภชนากร

เพอใหค าปรกษาดานโภชนาการ

ปญหาจากอาการดงกลาวเกดจากน าหนกเกน เพราะเหตใด ให

อธบายกลไกการเกด (2 คะแนน)

มารดาไดรบค าแนะน าใหควบคมปรมาณพลงงาน โดยใหลดปรมาณ

พลงงานทไดรบวนละ 500 Kcal. เพอใหน าหนกตวลดลง สปดาหละ 0.5

Kg. โดยไมมผลกระทบตอรางกาย จากค าแนะน าดงกลาว สามารถอธบาย

ทมาจากหลกการดานโภชนาการไดอยางไร (3 คะแนน)