การจดการโค และกระบอ

ผศ. ดร. สรรเพชญ องกตตระกล

ประเภทของโค กระบอ

• โคพนเมอง

• โคเนอ

• โคขน

• โคนม

• กระบอ

โคพนเมอง

ความสาคญของการเลยงโคพนเมอง

• เพอเปนแหลงทรพยากร ทางพนธกรรม และการใชประโยชนอยางย งยน

เนองจากโคพนเมองมความสาคญตอชวต และความเปนอยของ

เกษตรกรสวนใหญของประเทศ

– เปนอาหาร

– ใชงาน

– ธนาคารออมทรพยของเกษตรรายยอย

– เปนสวนหนงของอารยะธรรม และทรพยากรของประเทศ

โคพนเมอง

• เปนโคทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของประเทศไทย

• มขนาดเลก ทนทานตอสภาพอากาศรอนชน ทนตอโรคพยาธ และแมลง

• หากนเกง ใหลกดก สามารถใชประโยชนจากอาหารหยาบไดด

• เลยงงาย โดยปลอยใหหากนตามทงหญาสาธารณะ ตามปาละเมาะไลตอน

ตามปาเขา สามารถใชเศษเหลอจากผลผลตทางการเกษตรเปนหลก

• ตนทนในการเลยงดตากวาโคพนธทนาเขาจากตางประเทศ

ปญหาการเลยงโคพนเมอง

• ปจจบนโคพนเมองมปรมาณลดลง เนองจาก นโยบายการเลยงโคในอดต

ทผานมา ไดเนนการผลตเพอบรโภค และทดแทนการนาเขาเนอโคจาก

ตางประเทศ

• เกษตรกรหนมาเลยงโคพนธตางประเทศทงพนธแท และลกผสม จนทา

ใหโคพนเมองไมไดรบความเอาใจใสในดานการเลยงด การปรบปรง

พนธ และขาดการอนรกษพนธ

พนธโคพนเมอง

• จดอยในกลมโคอนเดย Bos indicus มขนาดคอนขางเลก มขนสนเกรยน

ลาตวสนาตาลแกมแดง แตอาจมสแตกตางกนหลายส เชน ดา แดง

นาตาล ขาว เหลอง เปนตน หนายาวบอบบาง หนาผากแคบ ตะโหนกเลก

เหนยงคอ และหนงใตทองไมมากนก ใบหเลก นสยเปรยว ตนตกใจงาย

รกฝง จดจาฝงไดด มความแขงแรง ทนทาน และอดทนมาก

• เปนโคสาหรบใชงานโดยแทจรง ทนทานตอสภาพอากาศรอนชน โรค

พยาธ และแมลงไดด มความสามารถใชอาหารหยาบทมคณภาพตา

• มลกษณะดอย คอ การเจรญเตบโตตา

พนธโคพนเมอง

• โคพนเมองจะมความแตกตางกนไปในแตละภมภาคของประเทศ โดยโค

พนเมองแทๆ จะอยในเขตภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

• สวนทางภาคเหนอ และภาคใตโคพนเมองบางสวน จะมรปตางแตกตาง

กนออกไป เพราะมสายเลอดโคสายพนธอนผสมอย

โคพนเมองโคอสาน

มขนสนเกรยน มลาตวสนาตาลแกมแดง แตอาจมสแตกตางกนหลายส

เชน ดา แดง นาตาล ขาว เหลอ เปนตน หนายายบอบบาง หนาผากแคบ

ตะโหนกเลก เหนยงคอ และหนงใตทองไมมากนก

รปรางขนาดเลก

นาหนกเพศผ 300 - 350 กก.

เพศเมย 220 -250 กก.

ระยะการอมทอง 270 - 275 วน

โคขาวลาพน

• เขา และเทา มสนาตาลสม ขอบตา และเนอจมก มสชมพสม ขนพหาง ส

ขาว ไมมเหนยงสะดอ ขนาดเหนยงคอปานกลาง ไมพบยนมาก

เหมอนกบโคบราหมน

• นาหนกเพศผ 350 - 450 กก.เพศเมย 300 - 350 กก. ระยะการอมทอง 290

- 295 วน

• โคขาวลาพน ใชในพระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ

โคขาวลาพน

โคพนเมองภาคใต (โคชน)

• มสแดง สนาตาลออน ดา และดาง ไมมเหนยงสะดอ มเหนยงคอบาง

• นาหนกเพศผ 280 - 320 กก.เพศเมย 230 - 280 กก. ระยะการอมทอง 270

- 275 วน

• โคชนมมากทสดในจงหวดนครศรธรรมราช พทลง ตรง และสงขลา

โคชน

โคพนเมองภาคกลาง (โคลาน)

• นสยเปรยว ตนตกใจงาย ลาตวยาวบาง มสแดง สนาตาลออน นาตาลแก

ดา และดางไมมเหนยงสะดอ มเหนยงคอบาง

• นาหนกเพศผ 280-300 กก. เพศเมย 200-260 กก. ระยะการอมทอง 270-

275 วน

• เลยงกนมากในภาคกลาง โดยเฉพาะจงหวดเพชรบร ราชบร กาญจนบร

ประจวบครขนธ นครปฐม และสพรรณบร

โคลาน

การจดการโคพนเมอง

• การเลยงแมโคจากคลอดลก ถง 3-4 เดอน (120 วน) หลง

• การเลยงแมโคระยะตงทอง 4-6 เดอน

• การเลยงแมโคระยะ 90 วน (3 เดอน) กอนคลอด

• การเลยงลกโคเลก(จากแรกเกด ถงหยานม)

• การเลยงโคหลงหยา

• การเลยงดโคสาว

การผสมพนธ

• ปกตแมโคเมอคลอดแลวกลบเปนสดอกภายใน 50 วน แตควรผสมหลง 60 วน

• การทจะใหแมโคใหลกปละตว แมโคจะตองไดรบการผสมอกภายใน 80 วน

การเปนสด

• แมโคจะผสมตดได จะตองอยในระยะทเปนสด ซงเปนระยะทแมโคจะ

แสดงอารมณทางเพศ และพรอมทจะยอมใหผสม

• แมโคทเปนสดจะมอาการกระวนกระวายกวาปกต ไลขนทบตวอนหรอ

ยอมใหตวอนขนทบ อวยวะเพศจะบวมกวาเดม ผนงดานในชองคลอด

จะมสชมพออกแดง ในชวงตนของอาการเปนสดอาจจะมเมอกใส ๆ ไหล

ออกมา ในชวงหลงๆ นาเมอกจะขน และเหนยวขน

• แมโคจะเปนสดอยนานประมาณ 20 ถง 22 วน (เฉลย 21 วน) จะกลบเปน

สดใหม

วธการผสมพนธ

• การปลอยใหพอพนธคมฝง

– การผสมพนธโคพนเมองจะผสมตลอดป โดยปลอยพอพนธใหคมฝงแมโค

และใหมการผสมพนธตามธรรมชาต

• การจงผสม

– เปนการผสมโดยจงพอพนธมาผสมกบแมพนธ หรอจงแมพนธมาผสมกบพอ

พนธ การผสมโดยวธน ควรแยกพอพนธออกเลยงตางหาก เพราะจะทาใหพอ

พนธมสขภาพสมบรณด และพอพนธสามารถผสมกบแมพนธไดจานวน

มากกวาการใชคมฝง แตมขอเสยคอผเลยงตองคอยสงเกตการเปนสดเอง

วธการผสมพนธ

การผสมเทยม

• เปนวธการผสม โดยนานาเชอพอพนธมาผสมกบแมพนธทเปนสด ซงผ

ททาการผสมเทยมจะสอดหลอดฉดนาเชอเขาไปในอวยวะเพศของแมโค

ทเปนสด ปกตจะสอดหลอดผานคอมดลก (cervic) เขาไปปลอยนาเชอใน

มดลกของแมโค

ขอดการผสมเทยม

• ไมตองเสยคาใชจายในการซอ และเลยงโคพอพนธ

• ในกรณใชพอพนธคมฝง ตองมแปลงหญาตามจานวนฝง

• สามารถเกบสถตในการผสม และรกาหนดวนคลอดทคอนขางแนนอน

• สามารถใชนาเชอโคพนธดจากทตางๆ ไดสะดวก ทาใหความกาวหนาใน

การปรบปรงพนธเรวขน

• ถาใชควบคกบฮอรโมนควบคมการเปนสด จะทาใหการจดการเกยวกบ

การผสมสะดวกขน

ขอเสยของการผสมเทยม

• ตองสงเกตการเปนสด หรอใชโคตรวจจบการเปนสด

• ตองใชคอก และอปกรณในการผสมเทยม เสยเวลาตอนแยกโคไปผสม

• แปลงเลยง ควรใกลบรเวณผสมเทยม มฉะนนจะเสยเวลาตอนโค

• เสยคาใชจายในการจางคน หรอฝกอบรมคนผสมเทยม

• อตราการผสมตดขนอยกบความสามารถในการตรวจจบการเปนสด และ

ความชานาญของคนผสม

• เสยคาใชจายในการซอนาเชอ

การตงทองและการกลบเปนสด

• หลงจากแมโคไดรบการผสมพนธจนตดแลว จะตงทองเฉลยนาน

ประมาณ 272 วน (270 ถง 275 วน )

• ผเลยงควรจดบนทกวนทผสม แลวอกประมาณ 21 วนตอไป ตองคอย

สงเกตดวาแมโคกลบเปนสดอกหรอไม

• หากกลบเปนสดแสดงวา ผสมไมตดตองผสมใหม หากไมกลบเปนสด

แสดงวาผสมตดแลว แตอกทก ๆ 21 วนตอไปควรคอยสงเกตอก เพอให

เกดความมนใจมากขน

การจดการโคเนอ

• โคพนธพนเมอง

• โคพนธบราหมน

• โคพนธชารโรเลส

• โคพนธซมเมนทล

• โคพนธตาก

• โคพนธกาแพงแสน

• โคพนธกบนทรบร

• โคพนธฮนดบราซล

ขอด 1. เลยงงาย หากนเกง ไมเลอกอาหาร สามารถ

ปรบตวใหเขากบการเลยงโดยใชทรพยากรทมอยอยางจากดในพนทไดเปนอยางด

2. ใหลกดก สวนใหญใหปละตว3. ทนทานตอโรค และแมลงและสภาพอากาศใน

บานเราไดด4. ใชแรงงานไดด สามารถใชงานได

5. แมโคพนเมองเหมาะทจะนามาผสมพนธกบพอพนธหรอผสมเทยมกบพนธอน เชน บราหมน โคพนธตาก โคกาแพงแสน หรอ โคกบนทร

โคพนธพนเมอง

ขอเสย1

.เปนโคขนาดเลก

2

.ไมเหมาะทจะนามาเลยงขน เพราะมขนาดเลก คอ นาหนกมชวต 450 ก.ก. และเนอไมมไขมนแทรก

3

.เนองจากแมโคมขนาดเลก จงไมเหมาะสมทจะผสมกบโคพนธทมขนาดใหญ เชน ชารโลเลย และซมเมนทล เพราะอาจมปญหาการคลอดยาก

โคพนธพนเมอง

โคพนธบราหมน

• มตนกาเนดในประเทศอนเดย แตถกปรบปรงพนธทประเทศสหรฐอเมรกา

• สวนใหญนาเขามาจากสหรฐอเมรกา และ ออสเตรเลย

• เปนโคทมขนาดคอนขางใหญ ลาตวกวาง ยาว และลก ไดสดสวน หลงตรง

หนอกใหญ หใหญยาว จมก รมฝปาก ขนตา กบเทา และหนงเปนสดา

เหนยงทคอ และหนงใตทองหยอนยาน โคนหางใหญ พหางสดา สจะมส

ขาว เทา และแดง ทนยมเลยงกนมากคอสขาว

• เพศผหนกประมาณ 800-1,200 ก.ก. เพศเมยประมาณ 500-700 ก.ก.

โคพนธบราหมน

ขอด 1. ปรบตวเขากบสภาพอากาศรอนของเมองไทยได

ด2. ทนทานตอโรค และแมลง โตเรว 3. เหมาะสาหรบเปนโคพนฐานเพอผลตโคเนอ

คณภาพดและโคนม เชน ผสมกบพนธชารโรเลสเพอผลตโคขน ผสมกบพนธโฮสสไตนฟรเชยน (ขาวดา) เพอผลตโคนม และผสมกบพนธซมเมนทอลเพอผลตโคกงเนอกงนม

4 สามารถใชงานได

โคพนธบราหมน

ขอเสย1

.เปนโคพนธทมอตราการผสมตดคอนขางตา ใหลกตวแรกชา และใหลกคอนขางหาง

2

.สวนใหญเลอกกนเฉพาะหญาทมคณภาพด เมอหญาขาดแคลนจะทรดงาย ซงจะเหนไดจากเมอปลอยเขาแปลงหญาจะเดนตระเวนไปทวแปลงหญากอน แลวจงคอยเลอกกนหญา

โคพนธบราหมน

โคพนธชารโรเลส

• มถนกาเนดในประเทศฝรงเศส มสขาวครมตลอดตว รปรางมลกษณะ

เปนสเหลยมผนผา ขาสน ลาตวกวาง ยาว และลก มกลามเนอตลอด

ทงตว นสยเชอง เปนโคทมขนาดใหญมาก

• เพศผหนกประมาณ 1,100 ก.ก. เพศเมย 700-800 ก.ก.

โคพนธชารโรเลส

ขอด 1. มการเตบโตเรว ซากมขนาดใหญ เนอนม เนอ

สนมไขมนแทรก (marbling) เปนทตองการของตลาดเนอโคคณภาพด

2. เหมาะทจะนามาผสมกบแมโคบราหมนหรอลกผสมบราหมนเพอนาลกมาเลยงเปนโคขน

ขอเสย1. ถาเลยงเปนพนธแทหรอมสายเลอดสงๆ จะไมทนตอ

สภาพอากาศในบานเรา 2. ไมเหมาะทจะใชผสมกบแมโคขนาดเลก เพราะอาจ

โคพนธชารโรเลส

โคพนธซมเมนทล

• มถนกาเนดในประเทศสวสเซอรแลนด

– นยมเลยงกนในประเทศยโรป ไดรบการปรบปรงพนธเปนโคกงเนอกงนม

– ประเทศสหรฐอเมรกา นาไปคดเลอกปรบปรงพนธใหเปนโคเนอ

• ลาตวมสนาตาล หรอแดงเขมไปจนถงสฟาง หรอเหลองทอง และมสขาว

กระจายแทรกทวไป หนาขาว ทองขาว และขาขาว เปนโคขนาดใหญ

โครงรางเปนสเหลยม ลาตวยาว ลก บนทายใหญ ชวงขาสน และแขงแรง

• เพศผหนกประมาณ 1,100-1,300 ก.ก. เพศเมย 650-800 ก.ก.

โคพนธซมเมนทล

ขอด

1. มการเตบโตเรว ซากมขนาดใหญ เนอนม เนอสนมไขมนแทรก (marbling) เปนทตองการของตลาดเนอโคคณภาพด

2. เหมาะทจะนามาผสมกบแมโคบราหมนหรอลกผสมบราหมนเพอนาลกมาเลยงเปนโคขน เพศเมยสามารถใชรดนมได ขอเสย

1. ถาเลยงเปนพนธแทหรอมสายเลอดสงๆ จะไมทนตอสภาพอากาศในบานเรา

2. ไมเหมาะทจะใชผสมกบแมโคขนาดเลก เพราะอาจทาใหคลอดยาก

ป โ

โคพนธซมเมนทล

โคพนธตาก

• เปนโคลกผสมระหวางพนธชารโรเลส กบพนธบราหมน

• เปนโคเนอพนธใหมทโตเรว เนอนม เพอทดแทนการนาเขาพนธโคและ

เนอโคคณภาพดจากตางประเทศ

ขอด 1. มการเตบโตเรว เนอนม เนอสนมไขมนแทรก (marbling) ซาก

มขนาดใหญทสนองความตองการของตลาดเนอโคคณภาพด2. เลยงงาย หากนเกง ไมเลอกกนหญา ทนทานตอสภาพ

อากาศรอนไดดพอสมควร3. เหมาะทจะนามาผสมกบแมโคพนเมอง โคบราหมนและ

ลกผสมบราหมนเพอนาลกมาเลยงเปนโคขนได4. แมพนธผสมพนธไดเรว ทศนยฯ ตาก ผสมพนธทแมโคอาย

14 เดอน นาหนก 280 ก.ก.ขนไปขอเสย1. การเลยงตองอาศยการดแลเอาใจใสพอสมควร ไมเหมาะทจะ

นาไปปลอยเลยงในปาโดยไมดแลเอาใจใส หากเลยงในสภาพปลอยปาหรอปลอยทง ควรใชพนธตาก 1 หรอโคพนธตาก 2

โคพนธตาก

โคพนธกาแพงแสน

• เปนโคพนธใหมปรบปรงพนธโดยมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขต

กาแพงแสน

• โดยใชพนธชารโรเลส กบบราหมน คลายกบโคพนธตาก แตโคพนธ

กาแพงแสนเรมตนปรบปรงพนธจากโคพนเมอง โคพนธกาแพงแสนม

สายเลอด 25% พนเมอง 25% บราหมน และ 50% ชารโรเลส

โคพนธกบนทรบร

• เปนโคลกผสมระหวางพนธซมเมนทล กบพนธบราหมน เปนโคกงเนอ

กงนม โดยลกโคเพศผใชเปนโคขน และแมโคใชรดนมได

ขอด 1. หากเลยงแบบโคเนอมการเตบโตเรว ซากมขนาดใหญทสนอง

ความตองการของตลาดเนอโคคณภาพดได2. ทนทานตอสภาพอากาศรอนไดดพอสมควร3. เหมาะทจะนามาผสมกบแมโคพนเมอง โคบราหมนและลกผสมบ

ราหมนเพอนาลกเพศผมาเลยงเปนโคขน ลกเพศเมยใชรดนมไดมากพอสมควร

ขอเสย1. การเลยงตองอาศยการดแลเอาใจใสพอสมควร ไมเหมาะทจะ

นาไปปลอยเลยงในปาหรอปลอยทง2. หากใชแมโครดนม ลกโคทเกดออกมาตองแยกเลยงแบบลกโค

นม ดงนนผเลยงตองมความรในการเลยงโครดนม และตองดแลเอาใจใสใหด

3. เนอมสแดงเขม อาจเปนขอตของตลาดเนอโคคณภาพดเมอ

โคพนธกบนทรบร

โคพนธฮนดบราซล

• เปนโคทมเชอสายโคอนเดยเชนเดยวกบโคบราหมน แตปรบปรงพนธท

ประเทศบราซล สมตงแตสขาวจนถงสเทาเกอบดา สแดง แดงเรอๆ หรอ

แดงจดขาว หนาผากโหนกกวางคอนขางยาว หมขนาดกวางปานกลาง

และหอยยาวมาก ปลายใบหมกจะบด เขาแขงแรงมกจะเอนไปดานหลง

หนอกมขนาดใหญ ผวหนงและเหนยงหยอนยานมาก เปนโคทมขนาด

ใหญ และคอนขางสง

• เพศผหนกประมาณ 900-1,200 ก.ก. เพศเมย 600-700 ก.ก.

โคพนธฮนดบราซล

ขอด 1. เปนโคทนรอน ปรบตวเขากบสภาพอากาศบานเราได2. ทนตอโรค และแมลง

ขอเสย1. ไมเหมาะทจะเลยงเปนโคเนอ เนองจากเปนโคขนาดใหญ สราง

กลามเนอชา จงไมนยมนาไปเลยงขน อาจเปนเพราะในอดตนยมเลยงตวทมลกษณะสวยงาม เชน หยาว หนาผากโหนกกวาง แทนทจะเลอกโคทโตเรว การสงเสรมใหเลยงโคพนธนมากขนจะเปนการทาลายเศรษฐกจของประเทศ เพราะจะไปแยงทรพยากรทควรใชในการเลยงโคพนธอนทใหผลตอบแทนทางเศรษฐกจมากกวา

2. การเลยงตองเอาใจใสดแลพอสมควร ไมเหมาะทจะนาไปปลอย ใ ป ป โ ไ ใ ใส

โคพนธฮนดบราซล

การจดการโคเนอ

• การเลยงแมโคจากคลอดลกถงหลงคลอด

• การเลยงแมโคระยะตงทอง 4-6 เดอน

• การเลยงแมโคระยะ 90 วน กอนคลอด

• การเลยงลกโคแรกเกดถงหยานม

• การเลยงโคหลงหยานม

• การเลยงโคสาว

เขาโค

• เกดอนตรายตอผเลยง และผทเกยวของ

• โคมกขวดกนเอง ทาใหเกดบาดแผล เสยคาใชจาย และเสยเวลาในการรกษา

• โคบางตวอาจมเขายาวโงงเขามาทมแทงใบหนา หรอตาตนเองได

• อาจเกดอบตเหตเขาเขาไปตด หรอขดกบคอก อาจทาใหถงตายได

• โคบางตวเขากางออก ทาใหสนเปลองเนอทรางอาหาร คอก และการขนสง

การทาลายเขาโค

• การทาลายเขาโค ยงทาเมออายนอยเทาใดกยงด เพราะจะลดความ

เจบปวดจากบาดแผลทเกดขน การจบยดกทาไดงาย การทาลายเขาลกโค

มวธการตางๆ เชน

– การ ใชสารเคม เชน โซดาไฟ ควรทาเมอลกโคอายไมเกน 10 วน

– การ ใชความรอน เชน เหลกรอน ทากบลกโคทอายประมาณ 3-12 สปดาห

การทาลายเขาโค

การตอนโค

• ลกโคตวผทไมตองการใชทาพนธ หรอเพอใชทางาน ควรตอนเมออาย

ประมาณ 5 - 6 เดอน

• โคตวผทตองการใชทางาน ควรตอนเมออายประมาณ 3 - 4 ป เพอให

กลามเนอสวนหนาของรางกายโคไดพฒนาตามลกษณะของโคตวผอยาง

เตมทกอน กลามเนอสวนหนาจะทาใหโคทางานไดแขงแรง

• การตอนสามารถทาไดโดยการทบแบบพนบาน การผาเอาลกอณฑะออก

แตวธทปลอดภยคอ การตอนโดยใชคม ทเรยกวา "เบอรดซโซ

(Burdizzo) โดยใชคมหนบใหทอนานาเชอเหนอลกอณฑะอดตน

การตอนโค

การตเบอร

• ควรทาเครองหมายถาวร โดยตเบอรโคทตะโพกดานซายของโค

– การตเบอรรอน ทาไดโดยนาเหลกตเบอรเผาไฟ แลวนามาประทบบนตวโค

– การตเบอรเยน ใชเหลกตเบอรแชในนาแขงแหง (dry ice) แทน

– สวนใหญใชการตเบอรรอน เพราะทาไดงาย และไมเปลองคาใชจาย

อาหารหยาบ

• โคเปนสตวทธรรมชาตสรางขนมา เพอใชประโยชนจากอาหารหยาบเปน

หลก ใหอาหารขนเฉพาะเมอจาเปนเทานน

• อาหารหยาบทสาคญคอ หญาสด เชน หญารซ กนนสมวง หญาขน แพง

โกลา เฮมล ฯลฯ ในฤดฝนมกมหญาสดเกนความตองการของโค จงควร

ถนอมไวเปนอาหารสตวในฤดแลง โดยการทาหญาแหง หรอหญาหมก

• พชตระกลถว ยงเปนพชอาหารสตวทมคณคาทางอาหารสง ทนแลงได

ดกวา เชน ถวฮามาตา แกรมสไตโล คาวาลเคด เซนโตรซมา ซราโตร

กระถน แคฝรง ไมยรา ฯลฯ

หญาขน หญารซ

ถวฮามาตา

อาหารหยาบ

• วสดพลอยไดจากการปลกพช เชน ฟางขาว ตนขาวโพด ยอดออย มน

สาปะหลง ตนถวลสง ตนถวเหลอง ฯลฯ

• ผลพลอยไดจากอตสาหกรรมการเกษตร เชน กากนาตาล เปลอก

สบปะรด เปนตน

อาหารขน

• อาหารทมความเขมขนทางโภชนะอยสง โดยเฉพาะโปรตน มเปอรเซนตเยอใยตา เมอสตวกนเขาไปสามารถยอยไดงาย– อาหารชนดเดยว เชน รา ปลายขาว ขาวโพดบด กากถวเหลอง กากถวลสง กาก

ปาลม

– อาหารขนสาเรจรป

– หวอาหาร

– อาหารสาเรจรป ท เอม อาร (total mixed ration)

แรธาต

• แรธาตทาใหสตวเจรญเตบโต และทาใหการทางานของรางกาย และ

ระบบสบพนธเปนปกต การใหอาหารแรธาตอาจทาไดดงน

– แรธาตกอน

– แรธาตผง

1

.เมอปลอยแปลง จะแทะเลมหญาตดตอกนประมาณ 1-3 ชวโมง แลวหยดนงประมาณ 10-20 นาท จากนนเรมเคยวเออง ประมาณ 10-20 นาท แลวกลงมอแทะเลมหญาสลบกนไป

2

.เมออยในคอก จะเคยวเอองและหยดนงสลบกนไป

3

.ขณะหยดนงอาจยนหรอนอน บางครงกหลบตา แตห และหางยงคงกระดกไลแมลงตลอดเวลา

4

.ในวนหนงๆ โคจะดมนา 3-4 ครง

5

.ปสสาวะปกตมสใส หรอสเหลองออนๆ

6

.ปกตโคถายอจจาระวนละประมาณ 8 ครง คอ กลางวน 5 ครง กลางคน 3 ครง รวมอจจาระหนกประมาณ 4-5% ของ น น ตว ลกษณะอจจาระขนอยกบชนดอาหาร ถากนหญาอยาง

ลกษณะของโคปกต

1. เมอปลอยแปลงจะยนนงใตตนไมตลอดเวลา โดยไมแทะเลมหญา และไมเคยวเออง

2. ขณะอยในคอกไมเคยวเอองเลย ไมแกวงหางไลแมลง ยนหรอนอนซมตลอดเวลา ไมชอบเคลอนไหว

3. ปสสาวะมสขน หรอเหลองเขม หรอเหลองปนเขยว มเลอดปน4. อจจาระเหลว สแดงหรอมเลอดปน ถายเปนมกหรอเปนเมด ม

กลนเหมนมาก มพยาธปน5. หวใจเตนชาหรอเรวกวาปกต6. หายใจหอบ ถ หรอหายใจเบาๆ นานๆ ครง7. อณหภมรางกายสงกวาปกต

ลกษณะของโคผดปกต

การเลยงโคขน

• การเลยงโคขน หมายถง การเลยงโคใหเจรญเตบโตอยางรวดเรว โดย

ไดรบอาหารทคอนขางด อยางเตมท ในชวงระยะเวลาหนง คอนอกจาก

จะใหโคกนอาหารหยาบ (หญาหรอฟาง) แลวยงมการใหกนอาหารขน

(อาหารเสรม) เพมเตมอกดวย

• ทาใหโคเจรญเตบโตอยางรวดเรว ไดเนอทมคณภาพด

วธการขนโคเนอ

• การขนดวยการใหอาหารหยาบเพยงอยางเดยว

– ไดรบหญาสดทมคณภาพด ใชระยะเวลานานในการเพมน าหนก

– ไดเนอทไมคอยมคณภาพดเทาทควร

– คาใชจายในการขนตา

• การขนดวยอาหารหยาบ เสรมดวยอาหารขน

– เปนการขนโคทตองลงทนสง มงใหไดเนอโคขนคณภาพด สงขายใหกบตลาด

เนอชนสง

เนอโคขนคณภาพด

• การขนลกโคออน ใชลกโคนมเพศผ เรมขนตงแตลกโคอาย 1 สปดาห อาหารทใช

ลงทนจะใชหางนมผงเปนหลก ใชเวลาขนจนลกโคมอายประมาณ 6-8 เดอน โคจะม

การเจรญเตบโตอยางรวดเรวไดเนอทคณภาพด

• การขนโคทอายประมาณ 1 ปครง หรอมนาหนกประมาณ 200-250 ก.ก. ใช

ระยะเวลาขนประมาณ 6 เดอน ใหไดนาหนก 400-450 ก.ก. นยมใชโคเนอลกผสมท

มการเจรญเตบโตด คณภาพเนอทไดจะดกวาการขนในรปแบบอนมาก

2.3 การขนโคทมอายมาก ซงมอายไมตากวา 5 ป เปนการขนเพอเพมกลามเนอเพยง

บางสวน แตสวนใหญจะเปนการเพมไขมนหมซาก จะใชเวลาในการขนประมาณ 3

เดอน โดยทวไปนยมเรยกกวา "โคมน"

การเลยงโคนม

• หลกในการพจารณาเลอกซอโคนม

• ตองสอบถามประวต ซงหมายถง สายพนธ และความเปนมา

• ถาเปนโครดนม ควรจะเปนแมโคทใหลกตวท 1 ถง ตวท 4

• ถาเปนแมโคทรดนมมาหลายเดอน ควรจะตงทองดวย

• ถาเปนโคสาว หรอแมโคนมแหง ควรจะเปนแมโคทตงทองดวย เพอเปน

การยนระยะเวลาจะไดรดนมเรวขน

• ควรเปนโคทมประวตการใหนมดพอใช และตองปลอดจากโรคแทง

ตดตอ และโรควณโรค

พนธโคนม

• พนธโคนมทมถนกาเนดในแถบรอน เชน พนธเรดซนด, ซาฮวาล เปน

ตน จะสงเกตไดงายคอ โคนมพวกน จะมโหนกหลงใหญ และทนรอนได

ด แตใหนมไดไมมากนก

• พนธโคนมทมถนกาเนดในเขตหนาว หรอเรยกโคยโรป มอยดวยกน

หลายพนธ ซงโคยโรปนจะสงเกตไดงาย คอไมมโหนกทหลง คอจะเหน

แนวสนหลงตรง มกไมคอยทนตออากาศรอน พนธทสาคญไดแก พนธ

โฮลสไตนฟรเชยน (ขาว ดา) หรอ เรด เดน (ววแดง)

โคพนธโฮลสไตนฟรเชยน

• โคพนธนมถนกาเนดในประเทศฮอลแลนด เปนพนธทไดรบความนยมเลยงกนมาก

ทสด เพราะใหนมมาก มสดาตดขา รปรางใหญ ขนาดโตเตมทตวผหนก 800 -

1,000 ก.ก. ตวเมยหนก 600 - 700 ก.ก.

• โคพนธนชอบอากาศหนาวอณหภมตากวา 26 องศา ซ.

• สาหรบในประเทศไทย ซงเปนประเทศรอน ควรเลยงโคพนธผสมโฮลสไตนฟร

เชยนทมสายเลอดโคพนธโฮลสไตนฟรเชยนไมเกน 75% ซงโคพนธผสมระดบ

สายเลอดนจะใหนมเฉลย 2,400 - 2,900 กก. ตอระยะการใหนม 260 วน

โคพนธโฮลสไตนฟรเชยน

การเลยงและดแลโครดนม

• แมโค จะใหนม หรอมนานมใหรดกตอเมอหลงจากคลอดลกในแตละครง

• โดยทวไปจะรดนมไดประมาณ 5 - 10 เดอน

• นมนาเหลองควรจะรดใหลกโคกนจนหมด ไมควรนาสงเขาโรงงานเปนอนขาด

• ควรใหอาหารแกแมโคอยางเพยงพอ เพอแมโคจะไดไปสรางนานม และเสรมสรางรางกายสวนอน ๆ ทยงไมสมบรณไดอยางเพยงพอภายหลงจากคลอดลก

• โดยเฉลยแลวประมาณ 30 - 70 วน หลงจากคลอด มดลกจะเรมกลบเขาสสภาพปกตแมโคจะเรมเปนสดอก

• ในทางปฏบตสวนใหญ ควรรอใหเปนสดครงท 2 จงคอยผสม ซงโดยเฉลยแลวจะใชเวลาประมาณ 45 - 72 วน หลงจากคลอด

การรดนม

• การรดนมดวยมอ

• การรดนมดวยเครอง

การจดการกระบอ

โอกาสและขอไดเปรยบของการเลยงกระบอ

• กระบอ จะใชประโยชนจากหญาธรรมชาต หญาทเปนวชพช ฟางขาว และสามารถเปลยนเปนเนอไดด กระบอโตเรว และมไขมนนอย กระบอจะมนนาหนกมากกวาโค เมออายเทากน แตกระบอจะเลยงงาย และตนทนตากวา และใหเนอมากกวา และเนอกระบอมไขมนตา จงเหมาะในการบรโภคมากกวาโค

• กระบอมระบบยอยอาหารทยาวกวาโค และมจรนทรยชนดทโคไมม ดงนนกระบอจงสามารถใชประโยชนอาหารหยาบทคณภาพตา ซงเปลยนเปนเนอไดดกวาโค

• กระบอสามารถใชแรงงานในไรนา และลากเกวยนไดดกวาโค กระบอไถนาไดวนละ 4-6 ชวโมง

• กระบอเปนสตวไมทนรอน จงชอบนอนปลกทาใหแปลงหญาเกดความเสยหาย การเลยงกระบอในรปฟารมจงเปนไปไดยาก

พนธกระบอ

• กระบอปลก

กระบอปลก จะเลยงกนในประเทศทางตะวนออกไกล ไดแก ไทย

ฟลปปนส มาเลเซย อนโดนเซย เวยดนาม พมา กมพชา และลาว กระบอ

ชนดน จะเลยงเพอใชแรงงานในไรนา เพอปลกขาว และทาไร และเมอ

กระบออายมากขน กจะสงเขาโรงฆาเพอใชเนอเปนอาหาร

กระบอปลก จะชอบนอนแชปลก มรปรางลาสน ผวหนงมสเทา

เขมเกอบดาอาจมสขาวเผอก มขนเลกนอย ลาตวหนาลก ทองใหญ หว

ยาวแคบ เขามลกษณะแบบโคงไปขางหลง หนาสน หนาผากแบบราบ

ตานนเดนชด ชวงระหวางรจมกทงสองขางกวาง คอยาว และบรเวณใต

คอจะมขนขาวเปนรปตวว หวไหล และอกนนเหนชด

กระบอปลก

กระบอแมนา

• กระบอชนดน พบในประเทศ อนเดย ปากสถาน อยปต ประเทศในยโรป

ตอนใต และยโรปตะวนออก

• เปนกระบอทใหนมมาก เลยงไวเพอรดนม จะไมชอบลงแชโคลน แตจะ

ชอบนาสะอาด กระบอแมนาจะมหลายสายพนธ เชน พนธมราห พนธน

ล ราว พนธเมซาน พนธเซอต และพนธเมดเตอเรเนยน เปนตน

• กระบอประเภทน จะมขนาดใหญ รปรางแขงแรง ลกษณะทวไปจะม

ผวหนงสดา หวสน หนาผากนน เขาสน และบดมวนงอ สวนลาตวจะลก

มาก มขนาดเตานมใหญกวากระบอปลก

กระบอแมนา

กระบอพอพนธ

• เกดจากพอแมทมลกษณะดใหลกดก

• มอายระหวาง 3 ปครงถง 10 ป นอกจากจาเปนอาจใชพอกระบอหนม

อาย 2 ปครงขนไป

• มสวนสง 130 เซนตเมตร ขนไป และมความยาวรอบอกเมอวดตรงซอก

ขาหนาไมตากวา 195 เซนตเมตร

• มอวยวะเพศสมบรณ ไมผดปกต

• ไมดราย

กระบอสาว

• เกดจากพอแมทมลกษณะด ใหลกดก

• มสวนสง 125 เซนตเมตรขนไป และมความยาวรอบอก ไมตากวา 180

เซนตเมตร หรอมนาหนก 350 กโลกรม ขนไป

• มอายระหวาง 2 ป (หากมนาหนกถงตามขอ 2 ) ถง 10 ป

• มอวยวะเพศสมบรณ ไมเปนหมน

• มลกษณะเปนกระบอเพศเมย เตานมไมผดปกต

• มสขภาพสมบรณ

• สงเกตการเปนสดของกระบอสาวใหด เพอจะไดจดการผสมพนธได

• แมกระบอไมควรอวนหรอผอมเกนไป จะทาใหการผสมตดยาก

การผสมพนธ

• กระบอเปนสตวทผสมพนธตลอดป

• กระบอตวเมยจะมอายประมาณ 2 ปครง หรอสงไมตากวา 125 เซนตเมตร หรอควรมนาหนกไมตากวา 350 กโลกรม และกระบอผอายประมาณ 3 ปครงหรอสงไมตากวา 130 เซนตเมตร

• แมกระบอทมสขภาพไมสมบรณจะทาใหแสดงอาการเปนสดไมชดเจน และทาใหอตราการผสมตดตา

• การผสมกระบอสาวทอาย หรอมนาหนกนอยเกนไป จะทาใหแมกระบอชะงกการเจรญเตบโตและใหลกไมสมบรณ

วธผสมพนธ

• การปลอยใหพอพนธคมฝง

• การจงเขาผสม

• การผสมเทยม

ระยะเวลาอมทองของกระบอ

• ระยะเวลาไมแนนอน ประมาณ 10 เดอน หรอ 316 วน

• ระยะอมทองของกระบอนานกวาโคเลกนอย ลกกระบอตวผมกอยในทอง

นานกวาลกกระบอตวเมย

กระบอคลอดลก และหลงคลอดลก

• แยกกระบอทจวนคลอดออกไวตางหากแลว ควรหาหญาหรอฟางแหง ๆ ปรองนอน และหมนทาความสะอาด เงยบ อาหารทใหควรออนยอยงาย เชน ราละเอยด และอนๆ เมอทาการคลอดแลว ควรใชยาฆาเชอราดในคอก และดน และเผาหญาหรอฟางแหงทรองใหหมด

• ลกกระบอทอยในทาคลอดทปกตกคอ หวคอ และขาหนาจะออกกอน ถาเอาหลงออกหรอกนออก นนแสดงวาเกดคลอดลกยากแลว

• เมอคลอดลกแลว แตลกยงไมไดกนนมแม กควรจบอมชวยลกโดยใหลกดดนมเหลอง(colostrum)นานมระยะแรกนสาคญมาก เพราะเปนอาหาร และยาถายทสาคญทสดตองใหลกกนใหได

• สวนแมกระบอเมอคลอดลกแลว ควรใหนา และหญาออน ๆ และใหพกผอนไดรบความสบาย ถาแมกระบอไมเลยลกควรใชผานมๆ เชดถตวลกกระบอใหแหง เพอทาใหเลอดกระจายไปทวๆ

• ลกกระบอทแขงแรงจะยนขน และกนนมภายใน 1 ชวโมงภายหลงคลอด

การเลยงดตงแตเกด - 6 เดอน

• ระยะนเปนระยะทมอนตรายมากทสดจะตองดแลลกกระบอเปนอยางด

เปนพเศษ

• ควรใหลกกระบอไดกนนานมแมทงหมดจนถงอายประมาณ 3-4 สปดาห

แลวจงคอยใชของอนแทน โดยลดจานวนนานมลงทละนอย

• ในกรณนานมไมพอใหลกกระบอกน กควรหานานมผงมาละลายนาให

กน หรอจะใหนานมเทยมกได นานมเทยมโดยมากทาจากถว และไขหรอ

นมผง

การเลยงดตงแต 6 เดอน - 10 เดอน

• เปนระยะทลกกระบอหยานม

• โดยเลยงในทงหญา และใหอาหารผสม และเมลดพชบดอนๆ อาหารผสม

สาหรบหญาทมพวกตระกลถว ซงมโปรตนอยในตว

• มแรธาตเสรม เชน แคลเซยม หรอธาตเหลก หรอแรธาตตางๆ เชน

ทองแดง ไอโอดน โคบอลต หรอแมงกานส

การเลยงดตงแตอาย 10 เดอนขนไป

• เปนอายทอวยวะยอยอาหาร มจลนทรย จะยอยอาหารหยาบ เชน พวก

หญา ไดเจรญเตมทแลว ถาหญาเปนหญาทมคณภาพสง อาหารผสมกให

นอยลง หรอไมตองใหเลย แตนาเกลอ และแรธาตตางๆ ตองใหกน

ตลอดเวลา

การควบคมปองกนโรค

• หลกสขาภบาล คอการรกษาความสะอาดภายในคอก และโรงเรอน และ

การกาจดมลสตว

• การเลยงด ดแลเอาใจใสสตวใหมอาหาร และนาพอเพยงมอาหารคณภาพ

ด โรงเรอนเหมาะสม อากาศถายเทไดด

• การใชวคซน คอการใชวคซนปองกนโรคตามทสตวแพทยแนะนา

เพอใหมภมคนกนโรคแกสตวในระดบสงตลอดเวลา

• การใชยาปฎชวนะ ในอาหารสตว หรอนาในระดบทใชปองกนโรค

สามารถปองกนโรคบางชนดได

จบ