การดแลตนเองการดแลตนเอง

เมอมทวารใหมระบบทางเดนอาหารเมอมทวารใหมระบบทางเดนอาหาร

ออสโตม คลนก งานการพยาบาลศลยกรรม กลมภารกจบรการวชาการ

โรงพยาบาลราชวถ พ.ศ. 2559

การดแลตนเองเมอมทวารใหมจากระบบทางเดนอาหาร การผาตดเพอเปดชองขบถายของเสยบรเวณหนาทองหรอท

เรยกวา ทวารใหม เปนวธการรกษาผปวยบางรายทมโรคหรอความ

ผดปกตเกยวกบล าไส หรออวยวะสบพนธและทางเดนปสสาวะ

ระบบทางเดนอาหาร เรมตน

จากปาก หลอดอาหาร ลงส

กระเพาะอาหาร จากนนกผาน

ลงส ล าไสเลก และล าไสใหญ กระเพาะอาหารและล าไสเลก

ท าหน าท ยอยอาหารใหเ ป น

โมเลกลเลกๆ และดดซมเขา

รางกายตงแตล าไสเลกจนถงล าไส

ใหญ

การยอยอาหาร อาศยกรดจากกระเพาะอาหาร น าดจากตบ และ

เอนไซมในล าไสเลก ดงนนอาหารทอยในล าไสเลก จงมความเขมขนของ

ความเปนกรด ดางสง มความเหลวเปนน า

ล าไสใหญ แบงเปน 4 สวนคอ ล าไสใหญสวนตน สวนขวาง สวนปลาย

และ สวนซกมอยด จากนนจะผาน

ออกทางทวารหนก

ทมา : www.adam.com

ความรทวไปเกยวกบทวารใหม

"ออสโตม" มาจากภาษากรก หมายถง ปาก หรอชองทางเปด โดยทวไป

เรยกวา ทวารใหม หรอ ทวารเทยม เปนการผาตดใหมชองเปดออกทางหนาทอง เพอเปนทางผานให

อจจาระหรอปสสาวะออกภายนอก ในกรณท อจจาระและปสสาวะ ไม

สามารถหรอไมสมควรผานออกสภายนอกตามชองทางปกต ซงอาจเปน

แบบถาวร หรอชวคราว ข นกบแผนการรกษาและสภาวะโรค

การผาตดทวารใหมชวคราว เพอใหรอยผาตดภายในตดดกอน

แลวจงนดมาปดเกบล าไสคนภายหลง สวนการผาตดทวารใหมชนดถาวร

จะท าในรายทมพยาธสภาพของโรคในต าแหนงทไมสามารถใชหรดได ปกตทวารใหม จะมสแดงหรอสชมพ ผวมนเรยบ ชมช น ไม ม เสนประสาทไปเ ลยง จ งไม มความรส กสมผ ส

นอกจากจะรสกสมผสของผวหนงรอบทวารใหม หากถก

กระทบกระแทก จะท าใหเลอดออกไดแตจะหยดไดเอง ทวารใหมอาจจะ

เลอดออกไดเลกนอยขณะท าความสะอาด ดงนนจงควรท าดวยความ

นมนวล กอนผาตดทวารใหม ทานจะไดรบขอมลการผาตดจากแพทย

และพยาบาลผดแล ควรซกถามขอสงสย เพอความมนใจมากข น

เหตทท ำผำตด สวนใหญมกเกดจากการอดตนทางเดนอาหาร จากโรคมะเรง การอกเสบของล าไสใหญ ตงเนอในล าไส โรคทางพนธกรรม อบตเหตบรเวณชองทองจนท าใหล าไสแตก จากการกระทบกระแทก

รนแรงทท าให ล าไสหรอทางเดนปสสาวะฉกขาด , หรอมการอดตนในระบบทางเดนอาหารแตก าเนดหรอเกดภายหลง รวมทงในรายทเปน

โรคมะเรง

4 3 2 1

0 10 9 7

6 5

ไมปวดเลย ปวดปานกลาง ปวดมากทสด

8

การเตรยมล าไสกอนผาตด

เพอลดปรมาณอจจาระและเช อแบคทเรยในล าไส โดยมวธการ ดงน 1.จ ากดอาหาร โดยใหรบประทานอาหารทมกากนอย จนถงวนกอน

ผาตดจะใหอาหารเหลวใส เพอลดกากอาหาร 2.สวนลางล าไส ดวยน าเกลอจนสะอาด หรออาจใหยาถายทออกฤทธ

เรว ท าใหถายอจจาระจนใส 3.การใหยาปฏชวนะ รบประทานในวนกอนผาตดหรอใหยาฉดในวนผาตด

การก าหนดต าแหนงของทวารใหม ในการผาตดทวารใหม จะมการเลอกต าแหนงกลามเนอหนาทอง

ทมผวหนงเรยบ มองเหนไดชดขณะท าความสะอาด เลยงบรเวณแนวเขม

ขด รอยแผลเปน ปมกระดก บรเวณทมหนาทองยวยมากในคนอวน

หลงผาตดจะบอกแพทยอยางไรเมอปวด การบอกความรสกปวด เปนบนไดขนแรก สความส าเรจในการบ าบด

อาการปวด เพราะทานเทานน ททราบความรสกของตนเองดกวาใคร ทานควร

บอกระดบหรอปรมาณความร สกปวด โดย ใชมาตรวด สอใหผ ดแลทราบถง

ปรมาณความปวดคราว ๆ ไมตองกลวผดถก ตวเลขทบอก จะเปนคาประมาณ

ระดบความรสกปวดทมอย เปนตวเลขระหวาง 0-10 โดยสมมตวาความปวดท

ทนไมไดมคาเตม 10 คะแนน หากไมปวดเลย ใหมคาเปน 0 คะแนน

อปกรณส าหรบรองรบสงขบถาย อปกรณรองรบสงขบถาย จ าเปนในการปองกนเปรอะ

เปอน กลนและแกสทไมพงประสงค และปองกนผวหนงเปนแผล

รวมทงชวยใหมนใจในการรวมกจกรรมสงคมไดตามปกต อปกรณรองรบม 2 แบบ ควรเลอกใหเหมาะกบตวทาน

แบบชนเดยว เปนถงรองรบสงขบถายทมสวนทมกาว ตดสนท

กบผวหนง

ตวถงม 2 ชนด คอชนดปลายปดใช

ครง เดยวแลวทง และชนดปลายเปด

สามารถเทระบายสงขบถายออกได

แบบ 2 ชน ประกอบดวย แปนส าหรบตดกบผวหนง และถงรองรบสงขบถาย ทน ามาตดกบแปน สามารถปลดถงออกเปลยนลางได ตวถงมทงชนดปลายเปดและชนดปลายปด

แปนส ำหรบตดกบผวหนง ถงรองรบสงขบถำย

การเลอกใชถงรองรบสงขบถาย

ข นอยกบ ความพอใจของผปวยและสถานะทางเศรษฐกจของผปวย ถงรองรบทด ควรเกบกลนได ไมระคายเคองผวหนง ปองกนการ

รวซม ทนทานและน าหนกเบา ใชงาย สะดวกสบาย ประหยดเงน มสทบ

และเหมาะสมกบอจจาระทออกมาตามต าแหนงของทวารใหม การเลอกใช ควรค านงถงความสามารถในการใชมอ ถามอสน มองเหน

ไมชดเจน ควรเลอกใชถงชนดช นเดยว เพอสะดวกในการตดถง นอกจากนความสามารถในการรบร จดจ า กเปนอกเรองทตองพจารณา

เพราะถามขนตอนมากอาจจ าไมได

การเกบรกษาอปกรณ

ควร เกบใหเปนท และหยบใชสะดวก หลกเลยงการเกบในททมแสงแดด และรอนจด เลยง

การเกบไวในกระโปรงรถ ไมควรซออปกรณมาเกบไวมากเกนไป เพราะเมอ

ขนาดทวารใหม เลกลง อาจตองเปลยนขนาด

การถายเทของเสย

ควรถายเทอจจาระ เมอมปรมาณ 1/2 หรอ 1/3ของถง เพอปองกนแปนหรอถงหลดจากการถวงน าหนกของของเสย

ถงแบบชนเดยวปลำยเปด ใหผปวยนงบนโถสวมหรอเกาอแยกขา

ออกปลอยปลายถงลงชองระหวางขาพรอมท งเปดปลายถง เทลงในโถ

สวมหรอภาชนะทเตรยมรองรบไว

เมอถายเทของเสยออกแลว ใสน าเขาทางดานปลายถง ลางอจจาระให

สะอาด และเชดดวยกระดาษช าระใหสะอาดกอนปดถงอกครง

กรณใชถงระบบ 2 ชน จะใชวธเดยวกนกได หรอเปดถงออกจาก

แปนรอง แลวปลอยของเสยลงในโถสวม ท าความสะอาดถงโดยการใช

น าฉดลางจากดานบนถงลงไปจนสะอาด แลวจงปดถงไวเชนเดม

กำรท ำควำมสะอำดถงรองรบสงขบถำย ท าความสะอาดถง ดวยน ายาลางจาน ครมอาบน า หรอแชมพสระ

ผมจนสะอาด ผงลมจนแหง แลวจงน ามาใชใหม

อปกรณทควรเตรยมไวเวลาเปลยนถง คอ ถงแบบ 2 ช น หรอช นเดยวชดใหม กระดาษ หรอ ถงใสถงรองรบทใชแลว แผนพลาสตกใส หรอแบบวด เพอวดขนาดทวารใหมและปากกา

ส าหรบลอกลายขนาดทวารใหมลงบนแผน plastic เพอทาบลงบนแปน

น า และกระดาษช าระ หรอส าล ส าหรบลางท าความสะอาด กรรไกรปลายโคงส าหรบตดอปกรณทใชใหพอดกบขนาดทวารใหม

การท าความสะอาดทวารใหมและเปลยนถงรองรบ การท าความสะอาดทวารใหม รวมกบการใชอปกรณรองรบสงขบถาย

ชวยลดกลนจากการหมกหมมของสงขบถาย ท าใหมสขอนามยทด และ

ชวยใหตรวจพบความผดปกตตางๆ ทอาจเกดข นไดตงแตระยะเรมแรก

แกไขความผดปกตไดงายและไดผลด โดยมขนตอน ดงน

1. ลอกหรอถอดอปกรณรองรบ ออกจากผวหนง เมอรวซม

2. ท ำควำมสะอำดทวำรใหมและผวหนงโดยรอบ ดวยน า/น าสบออน แลวเชดหรอลางคราบออกใหหมดดวยน าสะอาด ซบผวหนงโดยรอบ

ทวารใหมใหแหง 3. กำรตดแปน/ ถงรองรบใหม โดย เลอกแปนทมขนาดวงพลาสตกกวางกวาขนาดของทวารใหมประมาณ1/2 นว และถงรองรบทเขาชดกน ตดแปนท อย ในวงพลาสตกใหเปนชองขนาดใหญกวาทวารใหม

ประมาณ 1-2 มลลเมตร โดยเทยบขนาดกบแบบวดหรอลอกขนาดทวารใหมลงบนแผนพลาสตกใสกอน แลวจงน าไปเปน

แบบในการตด(ดงรป)

วดขนาดทวารใหม ทกครงทเปลยนอปกรณ เพราะขนาดของทวารใหมจะ

เลกลงและจะคงท หลงผาตด 6-8 สปดาหหลงผาตด

ในกรณเปนทวารใหมของล าไสเลกหรอทวารใหมทางเดน

ปสสาวะ หรอผวหนงโดยรอบไมเรยบ ใหปรบระดบผวหนง

โดยทากาว(paste) รอบทวารใหม ดงรป

ใชส าลชบน าสะอาดบบหมาด แลวปรบแตงกาวบน

ผวหนงรอบทวารใหม รอจนกาวแหง ระหวางน

คอยซบของเสยทออกจากทวารใหม เปนระยะ

ลอกกระดาษกาวดานหลง

ออก แลวน าแปนไปปดครอบทวารใหม

เรมตดทสวนลางของ

ทวารใหมกอนและรด

ใหตวแปนแนบสนทกบ

ผวหนงโดยรอบ น าถงรองรบปดใหแนนสนทกบแปน โดยเรมตด

สวนลางกอน * กรณใชถงปลายเปด พบปลายถงรองรบข น 1 นว ปดปลายถงใหสนทดวยคลปหรอหนงยาง

ภาพการพบปลายถงโดยใชคลบ

ตดถงรองรบ โดยใหถงเอยงท ามม45 องศา เพอใหระบายของเสยไดสะดวก ทงในทานงและทานอน

อาการผดปกตของทวารใหมและผวหนงทพบบอย

ผวหนงเปนรอยแดง เ ปนผนแพหรอ

ลอกเปนแผลตนๆ มอาการคน จากการ

แพกาวของอปกรณรองรบ หรอการลอก

แปนออกแรงหรอบอยเกนไป แกไขโดย เลอกใชวสดทไมท าใหมอาการแพ

ผวหนงเปนตมอกเสบหรอตมหนอง

มกเกดจากการอกเสบของรขมขน จาก

การลอกแปนแรงเกนไป เกดรวมกบการ

ขงของสงขบถาย แกไขโดยก าจดขนและลอกแปนดวย

ความนมนวล เบามอ

การมเลอดออกจากทวารใหม เกดจาก

การเชดทวารใหมแรงเกนไป หรอไดรบ

บาดเจบ โดยไมรตว ถามเลอดออกไม

หยด ควรปรกษาแพทย

ผวหนงเปนแผลตนๆรอบทวารใหม เกด

จากการระคายเคองของผวหนงจากกรดดาง

ในอจาระกดท าลายผวหนง เมอ มการรวของ

แปน รวมกบการขงของสงขบถาย แกไขโดย

หมนตรวจสอบ หาสาเหตและจดการ

ปญหาทตองปรกษาแพทย ไดแก การยนออกของล าไสจากเดมทท าไว จากการยกของหนก ไสเลอนหลงการผาตด และการดงกลบของล าไส

เปนเหตให ทวารใหม มขนาดเตยลงจากทท าไว หรอต ากวาระดบของผวหนงหนาทอง

ภาพการยนออกของล าไสจากเดมท ท าไว ภาพการดงกลบของล าไส นอกจากนอาการทควรมาพบแพทย ไดแก 1.ถายเหลวผานทางทวารใหมนานกวา 2 วน 2. มเลอดออกทางทวารใหมมากผดปกต 3.ทวารใหม มสทเปลยนไปจากปกต 4.เกดการรวหรอซมรอบๆ ทวารใหม 5. เกดอาการปวดทองรวมกบการมไข

อาหารและพฤตกรรมการรบประทานทเหมาะสม

ควรรบประทานอาหารเปนเวลา สม าเสมอ วนละ 4 ถง 6 มอ เพอใหล าไสท างานปกตข น รบประทานอาหารมอหนกในเวลากลางวน และมอ

เยนควรเปนอาหารเบาๆ เพอลดอจจาระในเวลากลางคน และดมน าสะอาด อยางนอย 10-12 แกวตอวน

ควรเรมอาหารแตละชนด ครงละ 1 ชนด เพอทราบวาอาหารชนด

นน มผลตอการขบถายอยางไร ถาเกดอาการผดปกต ใหหลกเลยง

อาหารชนดนน แลวคอยๆเพมอาหารชนดนนอกเปนระยะ ควรสงเกต

ชนดของอาหารชนดใดท าใหมอาการทองเสย หรออาการทองผก

ส ำหรบผทมทวำรใหมล ำไสเลก

รเปดของทวารใหมจะมขนาดเลก มโอกาสเกดภาวะอดตนของล าไส

ในระยะแรกจงควรงดอาหารทมเสนใยมากกอน จากนนคอยเรมครงละ

นอย ๆ เค ยวใหละเอยด แลวสงเกตการขบถาย ถาไมมอาการผดปกต จง

เพมปรมาณ และเนองจากอจจาระทออกมาเปนน ามากกวาเนอ จงควรดมน า

อยางนอย 10-12 แกว/วน เลยงอาหารทท าใหทองเสย เชน อาหารรส

เผดจด อาหารมนมาก

ส ำหรบผทมทวำรใหมล ำไสใหญ เมอผำนระยะพกฟนแลว

สามารถรบประทานอาหารไดตามปกตเหมอนกอนผาตด อ ำ หำ ร ท ช ว ย ใ ห

อ จจ ำระเ ป นกอน

ควบคมอำกำรทองเดน เชน กลวย เนยแขง และ

มนฝรง เปนตน

อำหำรทชวยใหอจจำระ

เหลว หรอท ำใหมอำกำร

ทองเดน ไดแก แอลกอฮอลถวแหง,บรอคโคล อาหารทมมน ผกใบเขยว กะหล าปล

กระหล าดอก,อาหารรสเผดจด,อาหารรสหวานมาก,นม,น าผลไม ลกพรน

กรณทมอำกำรถำยเหลว ทองเสย ใชถงรองรบชนดปลายเปด เพอเลยงการลอกอปกรณออกจาก

ผวหนงบอยๆ การใชกาวทารอบวงทวารใหมกอนตดถงรองรบ จะชวย

ปองกนการรวซมไดด และเลยงอาหารรสจด เครองเทศ และดมน า

มากๆ ถามปญหาผวหนงเปนแผล ตดอปกรณรองรบแลวหลดรวบอย

อาจใชผงโรยแผล กอนทากาวแลวปดอปกรณรองรบไว งดอาหาร

ชวคราวเพอลดการขบถาย ดแลแผลไมใหเปยกแฉะ แผลจะหายไดเอง

ภายใน 2-3 วน ถาไมดข นควรมาโรงพยาบาลหรอปรกษาผเชยวชาญ

กรณมอำกำรถำยแขงผดปกต ควรรบประทานอาหารทมเสนใย

เชน ผก ผลไม และควรดมน ามากๆ

กรณทไดร บกำรฉำยแสงบรเวณหนำทองและองเชงกรำน ควรใชอปกรณแบบ 2 ช น เพอเลยงการระคายเคองจากการลอกอปกรณบอยๆ และการเปรอะเปอนสงขบถายขณะระบายจากถงรองรบ ระหวางฉายแสง ถาตดอปกรณแลวหลดรวบอย ผวหนงรอบทวารใหม จะ

มอาการอกเสบเปนแผลได ควรรบปรกษาแพทย/พยาบาลทนท

การมแกสในล าไสมาก เกดจากอาหารประเภทถว, เบยร, หวหอม, กระหล าปล การเค ยวไมละเอยด, พดคยขณะรบประทานอาหาร, การดดน าจากหลอด, การสบบหรและการเค ยวหมากฝรง เปนตน

ควบคมแกส โดยเลยงอาหาร

ตระกลถว น าอดลม การเค ยว

หมากฝร งและการพดคยขณะ

รบประทานอาหาร

อาหารทท าใหเกดกลน ไดแก

อาหารทะเล , อาหารรสเผด , ไข, ชะอม, สะตอ , อาหารประเภทถ ว กระเทยม หวหอม หนอไมฝร ง

เนและเครองเทศ เปนตน

ลดกลน โดย รบประทาน ผกช ฝรง ผกใบเขยวเขม บตเตอรมลด และโยเกรต การท าความสะอาดถงบอย ๆ หรออาจเลอกใชถงทมถานส าหรบซบกลน

การปฏบตกจวตรประจ าวน

การออกก าลงกาย

หลงผาตด 6 สปดาหแรก สามารถใชชวตประจ าวนได ทงเรองงานอาชพ เลนกฬา เรมจากกฬาเบาๆ เลยงกฬาประเภททใชกลามเนอหนาทองหรอมการปะทะ

ทานอาจใชเขมขดหรอผาพนหนาทองเจาะชองเปดทวารใหมไว เพอ

ปองกนการรวซมขณะเลนกฬา หรอในขณะท ากจกรรมทตองการความ

แนนกระชบของถงรองรบ แตตองระวงไมควรยกของหนกเพอปองกนไส

เลอนและล าไสยน

การมเพศสมพนธ เมอมสภาพรางกายแขงแรง ทานสามารถม

เพศสมพนธไดตามปกต เตรยมตว โดยระบายสงขบถาย การท าความ

สะอาด หรอเปลยนอปกรณรองรบกอนการมเพศสมพนธ รวมทงการใช

ผาพนรอบล าตวปดทวารใหมจะชวยใหมนใจเพมข น ทานสามารถขอรบ

ค าปรกษาจากแพทยและพยาบาลผดแลได การอาบน า ควรใชวธตกอาบหรออาบดวยฝกบว โดยปดอปกรณรองรบหรอไมปดกได หลงอาบน าใหรบซบทกสวนของอปกรณรองรบทปดอยเดม

ใหแหงหรอรบปดอปกรณรองรบชดใหม

การแตงกาย ควรสวมเสอผาทหลวมเลกนอย ใชเสอกก เสอคลม

กระโปรงหรอ กางเกง ทมจบดานหนา ชวยพรางตา สามารถใช

กางเกงในตวหลวมทคลมถงรองรบสงขบถาย หรอใชกางเกงในทมขอบ

เอวอยใตถงรองรบสงขบถายกไดตามชอบ

การเดนทาง ทานสามารถเดนทางไปทตางๆ ได เพยงแตเตรยมอปกรณรองรบ

ส ารองไปดวย 2-3 ชด เพอใหพรอมใชงานเมอมความจ าเปน

การเขาสงคมและการท างาน

การใชชวตในสงคม แรกๆทานอาจรสกมผลกระทบบาง แตความร

ความเขาใจ รวมทงแรงสนบสนนจากบคคลใกลชด จะชวยสรางก าลงใจทด

ท าใหรบรวายงเปนทรกและตองการของบคคลรอบขาง จะชวยใหปรบตวไดดขน

ในการท างาน ทานอาจเตรยมอปกรณท าความสะอาดไว เพอดแล

ทวารใหมเมอจ าเปน นอกจากนทานสามารถใชถงรองรบชนดปลายปดใน

สถานททไมสะดวกในการท าความสะอาดอปกรณ เพอชวยเพมความมนใจ

กอนกลบบานผปวยและญาต ควรไดฝกปฏบต ดงน

เปลยนแปนหรอถงรองรบดวยตนเอง

ไดรบการนดหมายในการกลบมารบการตรวจจากแพทย และ

สถานทบรการสขภาพในชมชน เชนศนยบรการตางๆ แหลงช ออปกรณ

และชนดของอปกรณทใช

ฝกสงเกต เรยนรเกยวกบ ทวารใหม และการขอความชวยเหลอจาก

แพทยและพยาบาล

แหลงททานสามารถหากลมเพอน ค าแนะน าและความชวยเหลอ

ไดแก ชมรม จตอาสาทวารเทยม โรงพยาบาลราชว ถ ชมรม

มตรภาพบ าบด สถาบนมะเรงแหงชาต โรงพยาบาลรามาธบด โรงพยาบาล

พระมงกฎเกลา โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ศ ร ราชพยาบาล และ

โรงพยาบาลใกลบานทาน

อปกรณทใชปจจบน ชนดแปน................................................ .ยหอ.................................. ถง.......................................................... ..ยหอ................................... อปกรณชวยตด........................................ยหอ..................................

ออสโตม คลนก โรงพยาบาลราชวถ เปดบรการทกวน เวลา 8.00-16.00 น.

โดยใหบรการพยาบาลแก ผมทวารใหม ทงใน และนอกโรงพยาบาล เปนท

ปรกษาในการปรบตวทงทางดานรางกายและจตใจ การปองกนการเกด

ภาวะแทรกซอนเฉพาะภายหลงผาตดทวารใหม ความรและค าแนะน าเพอ

สงเสรมการดแลตนเอง ภาวะแทรกซอนทอาจจะเกดขนหลงผาตดทวารใหม แหลงบรการอน รวมทงความรเกยวกบการใชอปกรณออสโตม ตดตอโทร 02-3548108-37ตอ 3818 ดวยความปรารถนาดจาก ออสโตม คลนก โรงพยาบาลราชวถ

จดท ำโดย น.ส.บญชน อมมำก พยาบาลวชาชพช านาญการพเศษดานการ

พยาบาล

สนบสนนโดย นพ.มานส โพธาภรณ ผอ านวยการโรงพยาบาลราชวถ น.ส.ประนอม ดวงใจ รองผอ านวยการดานการพยาบาล ออสโตมทม กลมงานการพยาบาลผปวยศลยกรรม โรงพยาบาลราชวถ