Page 1 of 12

เอกสารประกอบเวทสมมนาวชาการเรอง “คณคา ความหมาย ของชาวนาและชมชนในยคโลกาภวตน”

วนท 15 สงหาคม 2556 เวลา 09.30 – 12.30 น ณ หองประชม 209 ช น 2 คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

(เอกสารหมายเลข 1)

“นยยะความมนคงทางอาหาร ในกระแสความเปราะบางของสงคมผผลต”

โดย

ปยาพร อรณพงษ นกวจยโครงการสทธชมชนกบความมนคงทางอาหาร

จดท าโดย : กลมปฏบตงานทองถนไรพรมแดน(LocalAct)

ดาวนโหลดเอกสารประกอบเวทสมมนาไดท : www.landactionthai.org

Page 2 of 12

“นยความมนคงทางอาหาร ในกระแสความเปราะบางของสงคมผผลต”

งานวจยเรอง " การสญเสยทดนของเกษตรกรรายยอยกบนยยะทสงผลตอความมนคงทาง

อาหาร ของชมชนและสงคม" เปนอกหนงเครองมอของความพยายามในการศกษาประเดนความมนคง

ทางอาหาร โดยเนนการฉายภาพสถานะความมนคงทางอาหารจากมตของการสญเสยทดนซงเปนฐาน

การผลตส าคญ ของสงคมผผลตอาหาร การยกตวอยางกรณศกษา1 ระดบครวเรอนจากชาวนาทมภาวะ

หนสนท าใหเหนภาพ ความเปราะบางของสงคมผผลตอาหาร ในขณะทระดบชมชนไดท าการศกษาวถ

ชวตเกษตรกรและชมชนท พงพงฐานทรพยากรในปาทอาจเกดความไมมนคงในชวตหากตองถกขบไล

ออกจากทดนท ากนเดม ปญหา ความมนคงทางอาหารทงสองระดบทก าลงเกดขนไมเพยงแตทพบจาก

กรณศกษาของงานวจย แตยงเปน ปรากฏการณของปญหาทเกดขนแพรหลายและมผลสบเนองตอ

ทศทางของภาคการเกษตรของประเทศท เกษตรกรมจ านวนลดลง ในขณะทระบบการผลตอาหาร

กลบไปอยในมอของธรกจการเกษตรขนาดใหญและ เนนการสงออกเพอผลตอาหารสระบบอาหารโลก

ซงจะท าใหสถานะระบบอาหารของสงคมอยในทศทางท ตอบสนองการพฒนาระบบอาหารเพอการคา

มากกวาจะเปนการสรางระบบอาหารเพอคณภาพชวตของ ประชาชน โดยเฉพาะกลไกของระบบตลาด

ทสนคาตวใดไมไดท าก าไรกมกจะถกตดออกไปจากระบบ ในแงน ความมนคงทางอาหารอาจมองไดแต

เพยงการมปรมาณอาหารในระบบ แตมตคณภาพ ความเปนธรรมตอ อาหาร สงแวดลอม และผคน ยง

ไมถกน ามาพจารณา

งานวจยมวตถประสงคเพอศกษาสถานะ มมมอง นยามและคณคาความมนคงดานทดน ความ

มนคง ทางอาหาร โดยใชฐานเครองมอตวชวดความมนคงทางอาหารระดบครวเรอนและชมชนทเนน

การตความ แบบกวาง ทรวมถงประเดนดานสทธ การเขาถงทรพยากร เสถยรภาพและความยงยนทง

ในปจจบนและ อนาคต รวมทงศกษาแนวทางและขอเสนอระดบปฏบตการในการปองกนการสญเสย

ทดนของเกษตรกรราย ยอย การสญเสยฐานทรพยากรธรรมชาต การเชอมโยงมตความส าคญของ

1

งานวจยวางอยบนหลกเกณฑการพจารณากรณศกษาเชงประเดน (issue-based approach) โดยเลอกศกษาการสญเสย ทดนในระดบชมชน (กรณเครอขายปฏรปทดนเทอกเขาบรรทด )และ การสญเสยทดนในระดบปจเจกหรอระดบครวเรอน (ศกษาเกษตรกรรายยอยภาคกลางทเปนสมาชกสภาเครอขายองคกรเกษตรกรแหงประเทศไทย(สค.ปท.) จงหวดพระนครศรอยธยาและจงหวดเพชรบร)

Page 3 of 12

ความมนคงทางอาหารรวมกน ระหวางภาคชนบทและภาคเมองเพอสนบสนนใหเกดนโยบายท

สอดคลองและสนบสนนการจดการทดนเพอความมนคงทางอาหาร

ระบบอาหารในสมการความไมมนคง

กระบวนทศนการพฒนาและการสรางความเจรญเตบโตตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 ระบบ

อตสาห กรรมอาหารกลายเปนแนวทางการสรางความมนคงใหมวลมนษยเพอเปนหลกประกนในการ

เขาถงอาหาร การเกษตรเชงพาณชยเพอตอบสนองการพฒนาอตสาหกรรมไดเขามาแทนทระบบ

เกษตรกรรมรายยอยทมความหลากหลายและความสามารถในการปรบตวกบระบบนเวศน สญญาณ

บงชส าคญคอการลดลงของ จ านวนเกษตรกรผผลตอาหาร ซงสวนทางกบการขยายตวของธรกจ

การเกษตรทเขาแทนทและกมอ านาจ ควบคมระบบอาหารไวมากขน ตงแตการถอครองทดนขนาดใหญ

การเปนเจาของเมลดพนธ สดสวนรายได และก าไรจากสวนแบงตลาดอาหารทงในประเทศและระดบ

โลก

สภาพการณเชนนคงไมนาแปลกใจนก หากเราเขาใจถงโครงสรางของกระบวนการสรางอาณา

นคม ในระบบอาหารทกอตวขนอยางรวดเรว ตงแต การเขามาแทนทของแบบแผนการผลตอาหาร

ทองถนทใน อดตสามารถตอบสนองความตองการไดอยางเพยงพอ แตปจจบนแนวคดการผลตสวนเกน

สตลาดและการ แสวงหา “ก าไร” จากการคาและตลาดอาหาร ไดชกน าใหระบบอาหารถกแปรสภาพให

อยในอ านาจควบคม ของกลมทนธรกจ อยางเชนกรณ การลอมรวทดนทเกดขนชวงศตวรรษท 17-18

ในประเทศองกฤษ การท าใหทดนทเคยใชรวมกนตกเปนกรรมสทธของเอกชน สงผลใหเกษตรกรไมม

สทธในทดน ประกอบกบ ในเวลาตอมาทการปฏวตอตสาหกรรมไดเขามาท าลายระบบอาหารทองถน

โดยการดงผคนภาคการเกษตร ออกจากแหลงอาหารและกลายมาเปนแรงงานรบจางในเมอง ชนบทท

ถกทงรางมาจากการอพยพของ แรงงานภาคเกษตรก าลงถกเครองจกรและเทคโนโลยเขาแทนทเพอ

สรางการผลตในปรมาณมากเพอใหเกด ผลผลตสวนเกนและสามารถน าไปสการสรางก าไรจากการผลต

แมวาในอกดานหนงจะพบวาเกษตรกรบางคนปรบตวโดยการใชเครองจกรทางการเกษตร

เหลานน พรอมกบการใช “ปจจยการผลต” อยางเขมขน ไมวาจะเปนการใชเทคโนโลยการปรบปรง

เมลดพนธ การใช ป ยเคมเพอเรงผลผลต ยาฆาแมลงเพอควบคมศตรพช ตลอดจนการมรถยนตและ

การคมนาคมขนสงเพอน า ผลผลตออกสตลาดไดมาก ทงนเพอน าไปสการผลตทม “ประสทธภาพ” และ

เพอทจะใหเกดความคมคาหรอ คมทนตอปจจยการผลตทควกกระเปาจายไปในตอนตนกจ าเปนตองยง

ผลตใหมากขนดวย

Page 4 of 12

อกดานหนง ทไมลมตองพจารณาใหรอบดานจากการเขามาของเครองจกรและเทคโนโลย

ทางการ เกษตร คอ การปรบ ทดนใหสอดรบกบการใชเครองจกรดงกลาว เพอความสะดวกในการใช

เครองมอสมยใหม

ในแงน นอกจากการเหนถงความเสอมโทรมของการใชดนอยางเขมขน การเขามาของ

เครองจกรท แทนทแรงงานภาคเกษตรอยางเตมอตราและตองแลกมาดวยการจายคาตนทนปจจยการ

ผลตในทกกจกรรม สงเหลานไดน าไปสการเกด “ตนทนทซอนเรน” ซงนบรวมตงแตความสมบรณของ

หนาดนทสญเสยไป นเวศ และกายภาพรอบๆ แปลงเกษตรทถกท าลายตงแตอากาศไปจนถงสายน า

และรวมถงการสญเสยสขภาพทง กายและใจของเกษตร แมวาจะมระบบสถาบนการเงนหรอโครงการท

ชวยเหลอเกษตรกรเขามาเปนทางเลอก ในการจดการเกษตรเพมมากขน ทงระบบเงนกหรอสนเชอเพอ

การเกษตร นโยบายกระตนราคาสนคาเกษตร การประกนราคาหรอประกนรายได แตกดเหมอนเปน

การสราง “วงจรหรอสายพานแหงความทกขยาก” ใหทอดยาวออกไป เหมอนส านวนทอธบายผลจาก

การท าเกษตรของชาวนาทสบทอดกนมาวา “ท านาปเหลอ แตหนกบซง ท านาปรงเหลอแตซงกบหน ”

จงไมแปลกใจเลยหากวาสงคมเกษตรกรรมไทยจะมวฒนธรรม การเปนหนทก ากบอยในตวเกษตรกรมา

ทกยคทกสมย

ความเปราะบางในสงคมของผผลตอาหาร

ระบบอาหารไดเกดการเปลยนแปลงและมความเชอมโยงกบมตอนๆอยางซบซอนและรวดเรว

ยงขนจนดเหมอนยากแกการท าความเขาใจ เชน อาหารกบมตสขภาพ เศรษฐกจ สงแวดลอม สงคม

การเมอง การเกษตร และความยากจน การท าความเขาใจระบบอาหารอยางจงจ าเปนตองเชอมโยง

อาหารกบมตอนๆ เหมอนดงทปญหาระบบอาหารกมความซบซอนไมยงหยอนไปกวากน แททจรงแลว

ทดนถกปรบสภาพ ใหแปลนราบ ในการ

น ตนไม พชอาหารในทดอนหรอหวไร

ปลายนา ตองถอนโคนออก เกษตรกร

ตองปลกพช เชงเดยวและใชพนทขนาด

ใหญเพอใหไดผลผลตเพมขน เพราะ

ตองการเงนไปซอปจจย การผลตส าหรบ

ฤดกาลหนา แหลงอาหาร จากธรรมชาต

จงถกท าลายไปสนเชง

Page 5 of 12

ประเดนวาดวยความ มนคงทางอาหารไมสามารถพจารณาไดเพยงวา ประเทศไทย ผลตอาหาร

เพยงพอหรอไม แตสถานการณ และความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ในปจจบน

ท าใหเราตองตระหนกวาความมนคง ทางอาหารมความสลบซบซอนและทส าคญประเทศไทย ก าลง

เผชญกบความเปราะบางตอทศทางความ มนคงทางอาหาร ภาพของยทธศาสตร “ครวไทยสครวโลก”

เปนจนตนาการทส าคญตออนาคตการเตบโต ทางเศรษฐกจของประเทศ ทการผลตอาหารจนสามารถ

สงออกไปไกลขามทวป ก าลงจะสรางรายไดและ ความเตบโตทางเศรษฐกจใหกบประเทศไทยอยาง

งดงาม ท าใหเหนภาพไดวาทงรฐบาล ผประกอบการ ผสงออก ตลอดจนตลาดผซอสนคาอาหารใน

ตางประเทศเอง ตางกไดรบประโยชนกนถวนหนา แตทวา ตวตงตนของกระบวนการผลตอาหารของ

สงคมและเกษตรกรไทยก าลงออนลา ลมเหลว และก าลงจะ ลมสลาย ตนทางของระบบอาหารก าลง

ประสบปญหา ไมวาจะเปน

ระบบการผลตภาคเกษตรยงตองพงปจจยการผลตจากตางประเทศท าใหมตนทนการผลตสง

ตนทนการผลตขาวของชาวนาไทยในพนททดลองภาคกลาง สะทอนการแบกรบตนทนการผลตท สงขน

ถง 21,355 บาท/ไร ประกอบดวย คาแรง 54% ปจจยการผลต 20.4% คาใชทดน 10.4% อนๆ 10.4%

ขณะท รายไดเฉลยอยท 10,400 บาท/ไร เทากบชาวนาตองขาดทนทงสน 10,955 บาท/ไร (สถาบน

วชาการดาน สหกรณ, เอกสารประกอบงานเสวนา) ซงผลผลตขาว ของไทยยงต ากวาผลผลตเฉลยของ

โลก โดยผลผลต ของไทยอยท 448 กโลกรม/ไร ขณะทประเทศเวยดนาม อยท 862 กโลกรม/ไร และ

ผลผลตเฉลยโลกอยท 680 กโลกรม/ไร

พนทการเกษตรมจ ากดและถกใชไปเพอกจการอน พนทเกษตรของไทยทมกวา 130.29

ลานไร และมทนาอยประมาณ 63.6 ลานไร ไดเปลยนมอจากเกษตรกรทรบสบทอดทดนมาจากบรรพ

บรษ นอกจากน การใชปจจยการผลตทงทดน ป ย สารเคมและสารก าจดศตรพชอยางเขมขนท าใหฐาน

ทรพยากร ธรรมชาตมแนวโนมเสอมโทรมรนแรงสงผล กระทบตอการผลตภาคเกษตร และความมนคง

อาหาร นอกจากน ยงพบปญหาชาวตางชาตอาศยชองวางของกฎหมาย เขามาครอบครองทดน

เกษตรกรรม สงผลใหคนไทยสญเสยสทธการครอบครองและการใชประโยชนทดน การเปลยนมอการ

ถอครองทดนตงแต ยคฟองสบกอนวกฤตเศรษฐกจ ป 2540 ทราคาทดนในไทยมราคาสงมากและสง

กวาความเปนจรง ท าใหเกษตรกรโดยเฉพาะชาวนาไทยทมรายไดนอยมากตดสนใจขายทดนใหกบ

นายทน

การกระจกตวของทดน แนวคดเรองการกระจกตวของทดนทกอใหเกด การไรทดนขนน เกด

จากการพฒนาการของระบบทนนยมทเปนตวเชอมโยงสการสญเสยทดน เนองจาก ระบบทนนยมจะ

เปดโอกาสใหเฉพาะชาวนารวยหรอนายทนขนาดใหญสามารถเขาถงปจจยการผลต ในขณะทชาวนา

Page 6 of 12

ขนาด เลกหรอเกษตรกรรายยอยถกเอาเปรยบ ลมเหลวในการผลต ตกเปนหน สนและ สญเสยทดนใน

ทสด

นโยบายของรฐทมผลกระทบตอความมนคงทางอาหาร การเปดเสรการคาภายในอาเซยน

เปนการเปดชองใหกลมทนตางชาตเขามากวานซอ ทดนเพอการเกษตรในไทย ดงทประเทศสงคโปรท า

มา แลวในประเทศตางๆ เปนพนทประมาณ 10 ลานไรเมอเปดเสรมบทบาทตอความมนคงดานอาหาร

มากยง ขนไปกวาเดม และเปดชองทางใหกบกระบวนการแยงยดทดนในประเทศ

แรงงานภาคเกษตรทลดลง การลดลงของแรงงานภาคเกษตรสงผลใหมการใชเครองจกรกล

การเกษตรแทนแรงงานคนเพมขน ท าใหตนทนการผลตทเปนเงนสดเพมมากขน สงผลตอความยากจน

ของเกษตรกรขนาดเลก หากการหารายไดนอกภาคการเกษตรมจ ากด ประเดนดงกลาวนาจะสงผล

กระทบ ไปสการสญเสยทดนของเกษตรกร รวมถงการทงไรนา อพยพยายถน ไปสการเปนกรรมกรใน

เมองตามมา

คณภาพชวตของเกษตรผผลตก าลงถกรดรอน และถอยหลงเขาคลองไปไมมผสบทอด

สภาพชวตเกษตรกรทยากจน กวา 6 แสนคน ทไมมทดนท ากน เปนของตนเองตองเชาทดนและ ตอง

ไปรบจางผอน นอกจากนยงมปญหาความเหลอมล าดานรายไดท าให เกษตรกรเปนหนสน ขอมลส านก

งานสถตแหงชาต เกษตรกรเกนครงหนงมหนสนเพอการเกษตร

นยยะความมนคงทางอาหารจากทศทางการเปลยนแปลงฐานการผลต

แนวคดความมนคงทางอาหาร เปนแนวคดทใหสงคมไทยและสงคมโลกไดพจารณาวามนษย

ทกคน มสทธในการมสขภาวะทด มอาหารทมคณคาไวบรโภคอยางพอเพยง ซงหลอหลอมสงสมมา

จากวฒนธรรม ภมปญญาของแตละสงคม และฐานทรพยากรของระบบนเวศนทมความแตกตางกน

ความมนคงทางอาหาร จะเกดขนไดตองไมมการผกขาดในเชงโครงสรางทางการผลต การเขาถงฐาน

ทรพยากร และการบรโภค หากแตมการกระจายใหทกคนไดมอสระในการผลต การเขาถงและการ

จดการฐานทรพยากร รวมทงการ บรโภคทพอเพยง เพอน าไปสการมสขภาวะทดแนวคดความมนคง

ทางอาหารยงสอดคลองกบแนวคดสทธ มนษยชนขนพนฐานทถกรบรองโดยรฐธรรมนญ

ทดนกบความมนคงทางอาหารของเกษตรกรมความเชอมโยงเปนอยางยงตอความมนคงทาง

อาหารของสงคม จากอดตจนถงปจจบนทภาคเกษตรรายยอยยงคงเปนแหลงผลตอาหารทส าคญ

ส าหรบปอนจาก ชนบทสเมอง อาหารหลากหลายชนด ไมวาจะเปน ขาว ธญพช ผก ปลา และเนอสตว

ลวนถกผลตขนโดย เกษตรรายยอยในชนบท นบแตอดตจนถงปจจบน ภาคเกษตรถอไดวาเปนภาค

เศรษฐกจพนฐานส าคญของ ประเทศไทยมาโดยตลอด โดยเฉพาะในปจจบนทการหวนวตกตอ

Page 7 of 12

เสถยรภาพดานความมนคงทางอาหารท ทวความรนแรง ยงท าใหความส าคญของอาชพเกษตรกรรม

ทวความส าคญมากยงขน แตในทางกลบกน จ านวนตวเลขเกษตรกรกลบลดลงอยางรวดเรว ขอมลจาก

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร ในรอบ 30 ป ทผานมาพบวา ป 2534 มจ านวนเกษตรกร 35.85 ลาน

คน คดเปนสดสวนรอยละ 62.93 ป 2544 มจ านวน เกษตรกร 35.95 ลานคน คดเปนสดสวนรอยละ

57.71 และในป 2554 ลดลงเหลอ 24.1 ลานคน คดเปน สดสวนรอยละ 37.64

จะเหนไดวาภาคเกษตรทมความส าคญ แตจ านวนประชากรทอยในภาคเกษตรกลบลดนอยลง

เรอยๆ หากมองถงอายของผท าอาชพเกษตรกร พบวามอายเฉลยทประมาณ 45 ป ทเปนเชนน

เนองจาก ภาวะอาชพเกษตรกรรมถอเปนอาชพทมภาวะหนสนสง ซงอาจเปนเหตหนงของการเปน

อาชพทางเลอก โดยตวเลขหนสนของเกษตรกรทท าการส ารวจโดยส านกงานสถตแหงชาต ในเดอน

กมภาพนธ 2551 พบวา เกษตรกรทมทดนและเชาทดนท ากน มหนสนเฉลย 107,230 บาท สวน

เกษตรกรรบจาง มหนสนเฉลย 62,995 บาท เกษตรกรทมภาระหนคดเปนรอยละ 76.70 ของเกษตรกร

ทงหมด หากค านวณโดยใช ฐานขอมลดงกลาว หนสนโดยรวมของครอบครวเกษตรกรทงประเทศจะม

ขนาดประมาณ 4.5 – 7.5 แสนลานบาท

นบตงแตป 2543 ถง ป 2554 มผขอรบการขนทะเบยนเกษตรกรไวกบกองทนฟนฟและพฒนา

เกษตรกร ประมาณ 500,000 ราย มมลคาหนมากกวา 100,000 ลานบาท โดยในจ านวนนมจ านวน

100,000 รายททดนและทรพยสนก าลงจะถกขายทอดตลาด กองทนสามารถด าเนนการช าระหนสน

(ระหวางป 2549 – 31 ธ.ค. 2554) ไดเพยง 20,000 ราย หรอคดเปน 4% ของเกษตรกรทลงทะเบยนไว

เทานน ทงนพบวา เมอเกษตรกรไมสามารถช าระหนสนไดจะใชวธการกยมเงนจากกลมหรอองคกร

แลวน า ดอกเบยไปช าระหนธนาคารแทน และเมอไดรบอนมตเงนกรอบใหมจากธนาคาร กจะน าเงน

ดงกลาวสวน หนงไปช าระหนกลมหรอองคกร หนสนเกษตรกรจงเพมขนกลายเปนหนทยากจะใชคนได

นอกจากนคอปญหาจากการไมมทดนท ากน จากการส ารวจของส านกงานเศรษฐกจการเกษตร

ป 2554 พบวา เกษตรกรทเชาทดนผอนประมาณ รอยละ 19.6 ของทดนเกษตรทงหมด 149.25 ลานไร

ซงพบในภาคกลางสงทสดประมาณ รอยละ 36 โดยมมากกวา 10 จงหวด ทมการเชามากกวารอย

ละ 40 และพบสงทสดท จ.พระนครศรอยธยา มการเชามากถงรอยละ 72

ยงไมรวมถงปญหาจากแนวนโยบายและกฎหมายของรฐทมงเนนการจดการทดนและ

ทรพยากร ธรรมชาต โดยรวมอ านาจการจดการไวทสวนกลาง ซงมเหตผลหลกคอเพอการอนรกษและ

Page 8 of 12

จดการ ทรพยากรใหมประสทธภาพ ท าใหเกดขอจ ากดตอสทธการใชประโยชนทดนและ

ทรพยากรธรรมชาตของ ประชาชน รวมทงกฎหมายเดมทมอย มบทบญญตทหวงหามประชาชนไมให

เขาใชประโยชน และปฏเสธ สทธชมชนทองถนในการจดการทดนและทรพยากรธรรมชาต ท าให

ประชาชนจ านวนมากทอาศยและ ท ามาหากนในพนทรฐและพนทปา แมอยมากอนการประกาศเขต

ของรฐกตาม กลายเปนผบกรกปาและ พนทของรฐโดยปรยาย ปจจบนประมาณการวามชาวบานทอย

อาศยและท ากนในพนทปาอยางผดกฎหมาย ประมาณ 300,000 ครอบครว กลายเปนปญหาเรอรง เกด

การฟองรองคดความ กลายเปนความขดแยง และการละเมดสทธชมชนสบเนองมา

จะเหนไดวาปญหาเรองภาวะหนสน และปญหาการถอครองทดนของเกษตรกร รวมถงสทธ

ชมชนใน การจดการทรพยากร เปนสาเหตปจจยส าคญทสงผลตอความอยรอดของเกษตรกร และเปน

เรองททกภาค สวนตองใหความส าคญ ในการศกษาหาขอเทจจรงและหาทางออกตอปญหาทเกดขนทง

ในระดบพนท รวมไปถงมตทเกยวพนกบการแกไขปญหาเชงโครงสรางการจดการหนสนเกษตรกร และ

ปญหาโครงสราง การจดการทดน หากเกษตรกรไมมความยงยน ขาดทนจากการผลต ทดนหลดมอไป

อยในมอของนายทน และนกเกงก าไร ทดนซงเปนพนทการเกษตรทเหมาะสมตอการผลตอาหารอาจจะ

ถกน าไปใชประโยชนทาง อน หรอปลอยทงรางเพอการเกงก าไรและหากทดนกระจกตวอยในมอของผ

ถอครองทดนขนาดใหญไมกราย ผถอครองเหลานนจะเขามาก าหนดทศทางดานการผลตอาหารของ

สงคม หรอเปลยนแปลงการใชประโยชน ตามกลไกตลาดทใหผลตอบแทนสงกวา ดงนนการถอครอง

ทดนเพอสรางความมนคงทางอาหารของ เกษตรกรจงเปนหลกประกนตอความมนคงทางอาหาร การ

ขาดแคลนอาหาร การเขาถงอาหารทมคณภาพ และปรมาณเพยงพอตอการบรโภคตอคนในสงคม

ระบบอาหารโลก ระบบอาหารทองถน: สองสถานะระบบการผลตตอนยยะความมนคงทาง

อาหาร

การกระจายผลผลตและการตลาดของระบบอาหารโลกท าใหเกดตนทนทางนเวศทสงมาก อก

ทง สงแวดลอมทเปนผลจากการรองรบการผลตเชงพาณชยยงเสยหาย ถกท าลาย และเปลยนแปลง

อยางรนแรง แมการผลตอาหารเชงเดยวจะท าใหไดผลผลตในปรมาณมหาศาลเพอปอนสตลาดและ

สรางหลกประกนความมอาหารอยางเพยงพอ หรออาจลนเกนความตองการจนสามารถแบงสนปนสวน

ใหผผลตในรปดอกผลก าไร แตการด ารงชวตเรากไมสามารถเตบโตและมสขภาพทแขงแรงไดจากการ

กนอาหารเพยงไมกชนดทเปนผล ผลตจากเกษตรเชงเดยวในปจจบนได นอกจากน การผลตแบบ

อตสาหกรรมเกษตร เชน ขาว ยงเปนการ เพมแรงกดดนตอพช กลาวคอ มการใชปจจยการผลตเพอ

จดการผลตใหไดปรมาณมากและควบคมสงแวด ลอมใหไมคกคามตอผลผลตทคาดหวงไว การควบคม

Page 9 of 12

และจดการเหลานเปนสาเหตส าคญของการสญเสย ความหลากหลายทางชวภาพและการท าลาย

สงแวดลอมอยางเลยงไมได

การผลตเพอสงออกขาวในทนาภาคกลางของประเทศไทยเปนกรณตวอยางของระบบอาหาร

โลกท กลาวถงขางตน ทศทางนโยบายของรฐบาลและการประกาศยทธศาสตร ครวไทยสครวโลก

นบตงแตป 2547 คอ การทประเทศไทยเปนหนงในประเทศทมการผลตอาหารเกนความตองการของ

ประชากรในประเทศและ ไดสงออกผลผลตสวนเกนดงกลาวไปในตลาดการคาอาหารของโลก ทงในรป

ของสนคาเกษตร สนคาเกษตร แปรรปและอาหาร ทศทางของภาคการผลตทมงสการพงพงระบบ

อาหารโลกเชนนท าใหการเกษตรในระบบ ครวเรอนลมสลายและเกษตรกรยากจนและเปนหนเพมมาก

ขน ซงเปนการเออใหเกดความเตบโตของธรกจ การเกษตรในทศทางตรงกนขาม เนองจากเกษตรกร

ตองพงพงอปกรณและเทคโนโลยการเกษตรตงแตเมลด พนธจนกระทงตลาดสงออกจากบรษทธรกจ

การเกษตรเหลาน ไมนบวาปจจบนชาวนาภาคกลางยงตองเชา ทดนปลกขาวจากเจาของรายใหมซง

เขามากวานซอทดนเพอการลงทนเกงก าไรและแผนพฒนาอตสาหกรรมอาหารแบบครบวงจร จงไมผด

นกหากจะกลาววาธรกจการเกษตรไดควบคมระบบอาหารไวทงหมดตงแต ตนน าการผลต คอทดนและ

เมลดพนธ ไปจนถงปลายน า คอ ตลาดและคานยมการบรโภค วงจรการผลต อาหารทถกควบคมเชนน

จงไมนาแปลกใจทชาวนาไทยยงท านายงเปนหน สดสวนตนทนปจจยการผลตท อยธยา พบวา ตนทน

คาไถสองครงรวมกน (คาไถดะและไถพรวน) สดสวนรอยละ 18.89 รองลงมา คอ คาเชาทนา คดเปน

รอยละ 17.52 คาป ย คดเปนรอยละ 16.09 คาเกบเกยว รอยละ 10.4 และคาเมลดพนธ รอยละ 8.29

นอกจากนยงพบวา เกษตรกรทศกษาสวนใหญเปนผสงอาย และไมท านาเปนอาชพหลก อกตอไป

นกวชาการการเกษตรชาวอเมรกน ผไดรบการยกยองใหเปน

"บดาแหงการปฏวตสเขยว" ในฐานะทเปนผน าการคดคน

และน าเสนอเทคโนโลยการเพมผลผลตอาหารจากการเกษตร

ในชวงกลางศตวรรษท 20

ปาฐกถาของ นอรแมน บอรลอก

ทไดกลาว ระหวางการรบรางวลโนเบลใน

ป ค.ศ. 1970 วา แมวา การปฏวตเขยว

(green revolution) จะชวย เพมปรมาณ

ผลผลต แตกมผลกระทบทเกดขนหลาย

ประการจากการใชป ยเคมและยาฆาแมลง

และการ พงเปาไปทการเพมผลผลตในพช

เพยงไมกชนดทให ประโยชนแกเจาของท

เพาะปลกขนาดใหญ ท งท จ รง แลว

เ ปาหมายส าคญควรม ง เ นนไปทการ

ปรบปรง คณภาพชวตของผคน

Page 10 of 12

นอกจากนนนกปฏวตผนยงสนบสนนใหรฐบาลประเทศตางๆ ก าหนดนโนบายทเปนประโยชน

เชงเศรษฐกจตอเกษตรกร และปรบปรงโครงสรางพนฐานใหเกษตรกรเขาถงตลาดได และสามารถ

รบมอกบ การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมของโลก เชน การเปลยนแปลงภมอากาศโลกไดดวย

เจตนารมณทตอง เรยนรและท าความเขาใจตอการน าเทคโนโลยมาใชเพอเพมประสทธภาพการผลต

ของบดาแหงการปฏวต เขยว คอ การผลตอาหารตองเปนไปเพอแกปญหาความอดอยากของมนษย

และการมคณภาพชวตทด ไมใชเพอการครอบครองตลาด อาหารและสรางอาณานคมของปจจยการ

ผลตแกธรกจการเกษตร (วรลพชร ประเสรฐศกด, ม.ป.ป.)

ในอกดานหนง งานศกษาไดพบวา ระบบอาหารทองถนมความหลากหลาย และสามารถ

ปรบตวใน หลายระดบซงมกแตกตางกนไปตามสภาพทางธรรมชาต ลกษณะทางนเวศ และการม

วฒนธรรมของแตละ ทองถนในการก ากบดแลและใชประโยชนอยางเหมาะสม ระบบอาหารทองถนยง

ชวยใหพนธกรรมพชและ สตวมการคดสรรและเกบรกษาพนธอยางเหมาะสม การผลตแบบอนทรยท

รบกวนธรรมชาตนอยท าให ธรรมชาตกยงใหความสมบรณและรกษาสมดลของการผลตไดเพยงพอตอ

การใชชวตของผคน รปธรรมของ ระบบอาหารทองถนขององคกรชมชนบานไรเหนอ ต .ในเตา อ.หวย

ยอด จ.ตรง หนงในองคกรชมชนท ด าเนนการเสนอรปแบบการใชประโยชนและรกษาทดนอยางยงยน

รวมกบเครอขายปฏรปทดนเทอกเขาบรรทด ซงพบวา ระบบการผลตในบานไรเหนอยงมกา รยด

รปแบบสวนสมรมแบบดงเดมและสวนแบบผสมผสาน (หรอสวนสมรมสรางใหม) แมวาปจจบนการท า

เกษตรในลกษณะสวนสมรมแบบดงเดมมจ านวนทลดนอยลง เนองจากพชทปลกสวนใหญเปนพนธ

พนเมองไมสามารถใหผลผลตอยางเตมทและบางสวนไดเปลยนแปลงพนทมาสการท าสวนยางซงให

ผลตอบแทนทางเศรษฐกจทดกวา

จากการส ารวจระบบการผลตในแปลง

สวนยาง ของชมชนไรเหนอ ยงพบพชอาหารกวา

30 ชนด ในขณะท สวนสมรมแบบดงเดม พบพช

อาหารเพยง 17 ชนด ซงหากพจารณาถงความ

หลากหลายและ ปรมาณ ของความมนคงทาง

อาหาร จะพบวา ในแปลงเกษตร ทมการดแลและ

จดการภายใตระบบ วฒนธรรมองคกรม ความ

มนคงทางอาหารมากกวา พนทปาดงเดม ทงน

เพราะภายใตกตกาขององคกร ชมชนก าหนด

กฎเกณฑ ในการใชประโยชนจากทรพยากรใน

พนทปาอทยาน เพอไมใหมการบกรกพนทปา

เพม

Page 11 of 12

ประกอบกบขอหาม ในการใชสารเคมในการผลตท าใหระบบพช อาหารในบานไรเหนอเรมฟน

ตว มความปลอดภย อกทงการ พยายามรกษาสงแวดลอมเพอคนความสมดลแกทรพยากรปา และเพอ

สราง ความอดมสมบรณสระบบการ ผลตอาหารของชมชนดวย ทงนในการวเคราะหการเขาถงอาหาร

ของบาน ไรเหนอ พบวา ชมชนสามารถพงตนเองดานอาหารไดถงรอยละ 60 ทงจากการเกบหาจาก

ธรรมชาต การเพาะปลกอาหารไวในแปลงขาง บานและทดนท ากน อกทงการเขาถงอาหารจากการ

แบงปนภายใต ความสมพนธทางสงคมและวฒนธรรมทองถน ในขณะทชมชนตองพงพาตลาดในการ

เขาถงอาหารอยรอยละ 40 ซงเปนสดสวนทนอยมาก เมอเทยบกบการด าเนนชวตในระบบตลาดและ

กระแสเงนตราทเชยวกราด ในสงคมปจจบน

การเกษตรแบบหลากหลายและระบบอาหารทองถนทบานไรหนอ ท าใหความมนคงทางอาหาร

ม ความสมดลทงในเชงปรมาณ ซงชมชนจะมอาหารทเพยงพอในธรรมชาตตามฤดกาล และในเชง

คณภาพท อาหารจะมความปลอดภย และทส าคญคอมความหลากหลายของอาหารทจะสรางคณภาพ

ของการด าเนน ชวตไดอยางสมดล นอกจากความมนคงทางอาหารทสรางความมนคงในการด าเนน

ชวตของผคนแลว การเกษตรและระบบอาหารทองถนยงสราง “ความมนคงทางสงแวดลอม” อนจะเปน

หลกประกนในการสราง ความยงยนและ “ความมนคงทางสงคม” โดยรวมอกดวย ทงน เพราะการผลต

อาหารของทองถนทเลยนแบบ สภาพธรรมชาต ผสมผสานกบทศทางการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

โดยการปลกพชเพอหารายได เชน ยางพารา แตกคงวธการจดการทไมท าลายสงแวดลอม และทส าคญ

คอ การเปนชมชนทรกษาแหลงตนน าให กบระบบนเวศโดยรวม วถการจดการเพอฟนคนสภาพ

ธรรมชาตและพงพงทรพยากรเปนหลกเชนนท าให การใชประโยชนจากทรพยากรเปนมากกวาปจจย

การผลต แตทรพยากรคอตนทนชวต ระบบอาหารทองถน จงตองจดการใชประโยชนจากทรพยากร

อยางรคณคาและรวมรกษาใหยงยน

Page 12 of 12

บรรณานกรม

กฤษดา ขนณรงค. (ราง) รายงานวจยเรอง “การสญเสยทดนของเกษตรกรรายยอยกบนยท

สงผลตอความมนคงทางอาหารของชมชนและสงคม” กรณศกษา : องคกรชมชน

ปฏรปทดนบานไรเหนอ เครอขายปฏรปทดนเทอกเขาบรรทด (คปบ.) , เอกสาร

เผยแพร

เมธ สงหสถ า. (ราง) รายงานวจยเรอง “ภาวะหนสนชาวนากบนยทสงผลตอการสญเสยทดนและ

ความมนคงทางอาหารของชมชนและสงคม” กรณสกษาสภาเครอขายองคกร

เกษตรกรแหงประเทศไทย (สค.ปท.) จงหวดเพชรบร, เอกสารเผยแพร.

วรลพชร ประเสรฐศกด. แนวคดและคานยามของความมนคงทางอาหาร. สบคนจาก

www.polsci.tu.ac.th/fileupload/36/24.pdf เขาถงเมอ 2 สงหาคม 2556.

สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และ ส านกงานสงเสรม

สงคมแหงการเรยนรและคณภาพเยาวชน (สสค.), เอกสารประกอบงานเสวนาเรอง “แนว

ทางการยกระดบสมรรถนะชาวนาสการเปนมออาชพ, เอกสารอดส าเนา

อารวรรณ คสนเทยะ. (ราง) รายงานวจยเรอง “ภาวะหนสนชาวนากบนยทสงผลตอการสญเสย

ทดนและความมนคงทางอาหารของชมชนและสงคม” กรณสกษาสภาเครอขาย

องคกรเกษตรกรแหงประเทศไทย (สค.ปท.) จงหวดเพชรบร, เอกสารยงไมเผยแพร.