ตามทางพทธกจ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

รวมร ำลก

พระครกตตวราภรณ (ทว กตตปญโ , ดร.)

๗ มนาคม ๒๕๕๘

ตามทางพทธกจ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN 974-8357-34-1

พมพครงแรก - สงหาคม ๒๕๓๑ ๗,๕๐๐ เลม

พมพครงท ๔ - ตลาคม ๒๕๕๓ ๑,๕๐๐ เลม

พมพครงท ๑๐ – มนาคม ๒๕๕๘ ๓,๐๐๐ เลม - รวมบ าเพญกศลในงานพระราชทานเพลงศพ พระครกตตวราภรณ (ทว กตตปญโ ดร.) ๒,๒๗๓ เลม - ทนพมพหนงสอเปนธรรมทาน วดญาณเวศกวน ๗๒๗ เลม

แบบปก: พระครวนยธร (ชยยศ พทธวโร)

ขอมล: พ.ศ. ๒๕๒๘ คณพนตา องจนทรเพญ ถอดจากเสยงเปนตวอกษร - ท าเลมตนแบบ

พ.ศ. ๒๕๓๑ พระครปลดสวฒนพรหมคณ (อนศร จนตาปญโ ) งานขนสงโรงพมพ ดวยคอมพวเตอร ระบบ Apple Macintosh

พ.ศ. ๒๕๕๓ คณพทธชาต แผนสมบญ และเพอนๆ น าลงฐานขอมลคอมพวเตอร ระบบ PC

พมพเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ ทานผใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net

พมพท

น าใจเมตตาแผไว

ซมซานอยในศรทธามหาชน

ยอนหลงไปนบได ๓๐ ปพอด เมอเดอนกมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๒๘ อาตมภาพไดรบอาราธนาใหเดนทางไปนมสการพทธสงเวชนยสถาน และเยยมชมสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาหลายแหงในประเทศอนเดย เปนครงแรก

คณะบญจารกครงนนเปนคณะใหญทเดยว แตกเรยบรอย รนรมยเปนอยางด ดวยมพระครกตตวราภรณ (ทว กตตปญโ ) เมอยงเปนนกศกษาปรญญาเอก หรอพดงายๆ วา ก าลงท า Ph.D. อยทมหาวทยาลยฮนดพาราณส เปนผอ านวยการการเดนทาง และจดเตรยมอ านวยความสะดวกทกอยาง

โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ ผ นมนตและเปนหวหนาจดการเดนทางบญจารกครงนน ซงเปนโยมแมอปถมภของพระครกตตวราภรณเอง กไดจดเตรยมการตางๆ ส าหรบการเดนทางในดานทไปจากเมองไทยอยางพรงพรอมทกประการ การจารกบญครงนน ตนทางกสดใสดวยศรทธา จดปลายทางกฉ าชนดวยเมตตาและไมตร จงอยในขนทเรยกไดวาสมบรณ

โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ มลกศษยและญาตมตรมากหลาย บางทานทรวมจารกครงแรกพอใจจะไปอก บางทานทยงไมไดไป กอยากจะไปบาง เปนเหตใหโยมคณหญงจดการจารกบญสพทธสถานในชมพทวปอกเปนครงท ๒ ในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๓ คอหลงจากครงแรกไมนานประมาณ ๕ ป บญจารกครงท ๒ นถอไดวาเปนการยนยนความส าเรจของการจารกบญครงแรกนน

ตามทางพทธกจ ข

บญจารกครงแรกเมอป ๒๕๒๘ นน นานมากแลว ตงแตกอนเกดมวดญาณเวศกวน พระภกษทไดรบนมนตมเพยง ๒ รปจากวดพระพเรนทร คอ พระครวนยธรถวลย สมจตโต กบอาตมภาพ แตในการจารกครงท ๒ แมโยมจะตองพยายามจ ากดจ านวน คณะกใหญขนกวาครงแรก ทงพระภกษกเพมจ านวนขนเปน ๕ รป โดยนมนตพระวดญาณเวศกวน หมดทงสามรปในสมยนน มพระครปลดสวฒนพรหมคณ กบหลวงลง คอ พระครสงฆรกษ (ฉาย ปญ าปทโป) รวมไปดวยกบอาตมภาพ คราวนน พระอธการดษฎ เมธงกโร จากจงหวดชมพร (เจาอาวาสวดทงไผ จ.ชมพร ในปจจบน) กไดรวมขบวนจารกดวย และโยมกเพมจาก ๑๐ เปน ๑๓ คน

ในคณะบญจารกนน พระทกรปไมคนเคยกบอนเดย ไมรเรองการเดนทางในอนเดย ฝายโยม นอกจากไมคนถนอนเดยแลว กเปนผสงวยคอนขางมาก นอกจากนนการจารกอนเดยในเวลานน มความยากล าบาก ไมสะดวกนานปการ ตางจากสมยน ทไดทราบวามความพรงพรอมเพมขนมากมาย แตเพราะไดผ น าจารกทเชยวชาญเรองอนเดย คอ พระครกตตวราภรณ ซงเวลานนยงเปนพระครปลดทว กตตปญโ เปนผ ทไดอยในอนเดยมายาวนาน และมความสามารถ มความช านาญ รเขาใจกวางลกทงเรองคนและเรองถน จงน าการจารกใหไดผลด และสะดวกไปหมด

แมวาคณะบญจารกจะเดนทางอยในอนเดยไมนาน กพอมองเหนไดวา พระครกตตวราภรณ ซงอย ในอนเดยมานาน นอกจากมประสบการณมากมายและรเขาใจเรองราวทนนอยางดแลว ทานยงไดมเมตตา มไมตร ชวยเหลอเกอกลสงเคราะหพระรนนองและคฤหสถทไปศกษาในชมพทวปมามากรนมากรปมากคน จงปรากฏวามพระและคฤหสถมากหลายทานทก าลงศกษาอยใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ค

ประเทศอนเดย มารวมตอนรบชวยเหลอคณะจารกเปนอยางด นาชนใจตงแตตน และหลายทานไดรวมสมทบขบวนบญจารกดวย อาตมภาพซาบซงใจและยงระลกถงน าใจเกอกลของทานเหลานน ทงพระและคฤหสถ แมวาเมอจบการจารกกลบเมองไทยแลว จะตองหางกนไป แทบไมมโอกาสไดตดตอถงกนอก บางทานกยงสงรปภาพบางสงหนงสอบางไปใหทางไปรษณย เลยขอถอโอกาสขอบคณขอบใจทกทานพวงไปกบพระครกตตวราภรณดวย

ทเลาเรองการจารกนมา ถอไดวา เปนเพยงตวอยางของการทพระครกตตวราภรณไดชวยเหลอเกอกลคณะบญจารกจากเมองไทย ทไดไปเยยมเยอนนมสการพทธสถานในชมพทวป หมายความวา พระครกตตวราภรณคงจะไดใชน าใจเมตตาและความรความช านาญของทานในเรองถนอนเดยน ชวยน าคณะบญจารกอกมากมายหลายคณะใหไดปตในบญในธรรมกนไปแลว

ในการจารกครงแรกเมอป ๒๕๒๘ นน เ มอถงอสปตนมฤคทายวน ทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนาอนส าคญยง ถอวาเปนทแรกประดษฐานประกาศพระพทธศาสนา เมออาตมภาพจะกลาวธรรมกถาแกญาตโยม กจงนมนตทานพระครกตตวรา-ภรณ เปนผกลาวเกรนน าธรรมกถา ทธมเมกขสถป สารนาถ

หลงจากบญจารกคร งแรกจบลง และคณะกลบถงเมองไทยแลว ตอมาเมอรวบรวมธรรมกถาซงอาตมภาพกลาวในคราวเดนทางครงนนพมพเปนเลมหนงสอชอ ตามทางพทธกจ กไดน าค าเกรนน านมนตของพระครกตตวราภรณ ณ พทธสงเวชนยสถานทส าคญนน ลงตพมพไวดวย เปนทระลกถงพระครกตตวรา-ภรณ คกนกบบญจารกครงนนสบไป

ตามทางพทธกจ ง

ทจรง ไมเฉพาะพทธสถานและถนแดนทงหลายในอนเดยเทานน พระครกตตวราภรณมประสบการณดานการจารกมายาวนาน ตงแตในประเทศไทยประชดประเทศตอแดนอยางเมยนมาร ทานกไดเดนธดงคมามากมาย บกปาฝาดง ไปในถนทรกนดาร พบชมชนชาวชายแดน ผานเขาสงตอแดน ผจญภยอยางเสยงชวต ดงททานเขยนเลาไวแลว

เหมอนวาเมอมวยสงขน ทานจงอยประจ าท ดงททราบกนวา ทานเปนเจาอาวาสวดปาลไลยก ในต าบลล าป า อ.เมอง จ.พทลง และดวยน าใจรกงานรกการบ าเพญประโยชน นอกจากศาสนกจในการเผยแผธรรม การบรหาร การปกครอง ทปฏบตช านาญอยเปนประจ าตามปกตแลว ทานไดน าประชาชนในการสรางถนนหนทาง ทเรยกกนวาเปนงานพฒนาทองถนพฒนาชมชน ซงหนกแรง ตองเหนดเหนอยตรากตร ากลางฝ นกลางแดดอยางมาก เปนเหตเรมตนของโรคราย ทท าใหทานอาพาธยาวนาน แมจะบรรเทาได ขาววาดขนมาก แตกไดเปนเหตกอความออนแอแกระบบของรางกาย จนในทสดทานกไดถงมรณภาพ

แมวาพระครกตตวราภรณจะไดลวงลบดวยมรณภาพจากไป แตเมตตาไมตรธรรม ความมน าใจชวยเหลอเกอกลบ าเพญประโยชน ตอบคคลทงพระและโยม กบทงตอชมชนและสงคมสวนรวม ทานไดท าไวใหแลว ถงตวบคคลจากไป แตคณประโยชนทไดท าไวยงอย นอกจากวตถสถาน ททาง ทงสงหารมะและอสงหารมะแลว กคอความทรงจ าร าลกทเคยงคอยกบความซาบซงศรทธาในจตใจของบคคลและชมชนขางหลง ทยงอย เปนอนสรณทร าลกและอทศกศลแกองคทาน ยนนานสบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑ กมภาพนธ ๒๕๕๘

ชวตของทานพระครทควรดเปนคต

ทานพระครกตตวราภรณ (ดร.ทว) เปนพระภกษทมความสนใจ ใฝในการศกษาคนควา ไดมการเดนทางไปศกษาเลาเรยนทงทประเทศศรลงกา และอนเดย ตงแตยงเยาววย สนใจทจะไปพ านกพกในถนทแปลกใหม ตลอดจนไดจารกเปนธดงคขามแดน ไปยงดนแดนทรกนดาร หางไกลความเจรญ เชน ขามเขตแดนไทยไปพมา อนเดย เปนตน เพอเปนการฝกหดขดเกลา และเรยนรเรองราวททาทาย ตลอดเวลา เปนผ ทมมนษยสมพนธทด มวาจาไพเราะออนหวาน เขากนไดกบทกคน มเพอนสนทมตรสหายกระจายอยทวโลก

เทาทกระผมไดรจก ทานพระครเปนพระทปฏบตตนกบทกคนเสมอตนเสมอปลาย เปดเผย ตรงไปตรงมา ใหความรก ความเมตตา เอออาทร ตอตวกระผม เหมอนดงเปนพเปนนอง มการแวะเวยนเยยมเยยนพบปะกนเปนครงคราว เมอไดทราบวาทานพระครอาพาธดวยโรคราย จะตองรกษาตวตอเนองยาวนาน มคาใชจายในเรองคารกษามาก ไดเคยน าปจจยจากนตยภตของทานเจาคณอาจารยไปถวาย ณ วดเจามล กรงเทพฯ เพอเปนคารกษาพยาบาล ครนเมอทานพระครไดรบแลว ดอาการตอนนน ทานมความสข สดชน มก าลงใจ ทไดรบความเมตตานเคราะหจากพระมหาเถระยามวกฤตของชวตเชนนน

อกประการหนง ทานพระคร เปนผ ท มความเสยสละ ท างานเพอพระศาสนา ในการเกอกลและอนเคราะหตอประชาชน ไมหวงผลตอบแทน มใครนมนตทานพระครไปแสดงธรรมทไหน เมอไร ถาไมตดกจธระอนใด ทานกยนดตอบสนองดวยความเตมใจ

ตามทางพทธกจ ฉ

พรอมกนนนกคดโครงการใหมๆ ใหเกดประโยชนแกชมชนสงคมในวงกวาง เชน การสรางสะพานขามทะเลนอย จากล าป า จงหวดพทลง ไปยงอ าเภอระโนด จงหวดสงขลา กเปนผลงานทเหนไดเดนชด

แมวาในระยะหลงๆ มา ทานพระครมโรคภยเขามาเบยด เบยน ลมปวย จากการตรากตร าท างานหนก จนตองพกจากงานทเคยท า แตไฟในการท างานกยงไมมอดดบ ยงไดเขยนหนงสอบอกกลาวเลาเรองราวของโรคทเปนอยใหผคนไดเรยนร ท าเปนวทยาทาน และมการรกษาตวจนเหนผลดขนในระดบหนง โดยการฉนอาหารตามทคณหมอแนะน า ท าอยางเขมขนจรงจง หาทมอากาศด แมกระทงททานพระครเคยเลาใหฟงวา เคยไปอยบนเกาะแหงหนงทมเสยงเลาลอกนมาวาเปนถนทเหมาะทจะพกฟนสขภาพกายไดเปนอยางดกตามท

เคยไดไปพบกบทานพระครครงหนงทจงหวดเชยงใหม ซงมไดมการนดหมายลวงหนาแตประการใด ซงตอนนน ไดมโอกาสเดนทางไปเยยมโยมพอโยมแมทจงหวดเชยงราย ครนมเวลากไดไปเยยมชมวดทาตอน จงไดทราบจากพระทวดนนวา ทานพระครกตตวราภรณ ไดมาพกอยทนนโดยไปพ านกอาศยอยในทดนของวดทาตอน หลวงพอเจาอาวาสวดทาตอน จดทพกใหอยางสปปายะเพอเปนการรกษาตวใหหายจากโรคภยทเปนอย โดยมทมงานดแลทานพระครอยางด มทงลกศษยตดตามขบรถให และฝายแมครวทจะตองท าอาหารปลอดสารพษ และน าปานะถวายตรงตามเวลา

แตถงกระนนกตาม ทานพระครกหนไปไมพน มรณะ คอความตาย อนมนษยเชนเราจะปกปอง หลบซอนตวอยางไร จะมสถานทพกทมอากาศดๆ มอาหารทปลอดจากสารพษ มมตรไมตร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ช

จากเพอนพองนองพมากมาย ไมมใครเลยจะหนไปไดจากเงอมมอของพญามจจราชนไดเลย

ชวตของทานพระครทควรดเปนคตทวา ชวตของคนเราน ชางนอยนด ไมยาวนาน อยกนไปไดไมเกนรอยป ถงจะมการยอแยงแขงขนทจะอยตอไปอกกไมได ธรรมชาตไมเคยผอนปรนใหกบใคร คนสวนใหญในโลกนมชวตทตองดนรนแสวงหา ไขวควาสงตางๆ เขามาในชวต แตแลวกเปนเพยงภาพลวงตา ไมมแกนสารทแทจรง และวางทงไวในโลกน จกมกแตคณงามความด และบญกศลเทานนทไดท าไวตดตามตวไปในเบ องหนา สวนเกยรตยศ ศกดศร ทรพยสน เพอนมตรตดตามตวไปไมได

ถาหากพระครกตตวราภรณ จะพงทราบดวยญาณวถใด ทานคงจกไดรวมอนโมทนาในการบญกศลทปวงญาตมตร ลกศษย และสาธชนทกทานทกคนไดกระท า บ าเพญใหเปนไปในครงน ขอจงรนรมย มความสขสงบในสมปรายภพ สมตามเจตนาปรารภของคณะเจาภาพดวย เทอญ

พระครปลดสวฒนพรหมคณ วดญาณเวศกวน จ.นครปฐม

๙ กมภาพนธ ๒๕๕๘

สารบญ

น าใจเมตตาแผไว ซมซานอยในศรทธามหาชน – พระพรหมคณาภรณ ก

ชวตของทานพระครทควรดเปนคต - พระครปลดสวฒนพรหมคณ จ

ตามทางพทธกจ ๑

๑. ใตรมโพธตรสร ๑

๒. บนยอดเขาคชฌกฏ ๘

๓. ปฐมเทศนาทสารนาถ ๑๔ ธรรมกถาวาดวยปฐมเทศนา ๑๘

๔. กสนารา ทปรนพพาน ๓๘

๕. รปกายดบสญ ธรรมกายไมสน ๕๐

๖. หวใจพระพทธศาสนา ๗๒

๗. บทเรยนจากอดต ๑๐๖

- ทวนสรปการเดนทาง ๑๐๗ - ภาพชวตในพทธกาล ๑๑๘ - พระพทธศาสนาหลงพทธกาล ๑๒๙ - เหตใหพระพทธศาสนาสญสนจากอนเดย ๑๔๐ - คตจากอนจจง ๑๕๒

๘. อนเดย แดนเทวดา ๑๕๘

- อนเดยทไมเหมอนเดม อนเดยทเหมอนเดม ๑๖๓ - อนเดยแคเซนเทวดา มาไทยไดแถมสรา ๑๖๗ - ค าประกาศอสรภาพของมนษย แหงองคพทธะ ๑๗๐

- ทาทแบบพทธตอเทวดา ๑๗๒

ภาคผนวก: ค าปรารภ ในการพมพครงท ๑ ๑๘๑ บนทกของผเขยน (ในการพมพครงท ๑) ๑๘๔

ตามทางพทธกจ

๑

ใตรมโพธตรสร

ขอเจรญพรโยมซงไดมศรทธารวมเดนทางมานมสการ

สถานทส าคญทางพระพทธศาสนา บดนคณะกไดมาถงสถานทซงมความส าคญอยางยง พระพทธเจาตรสไววา เปนสงเวชนยสถานแหงหนงในบรรดาสงเวชนยสถาน ๔ สงเวชนยสถาน ๔ นน กคอ

๑. สถานทประสตของพระสมมาสมพทธเจา ไดแก ลมพนวน หรอสวนลมพน

๒. สถานทพระสมมาสมพทธเจาตรสรอนตตรสมมา -สมโพธญาณ คอ สถานทน

๓. สถานทพระสมมาสมพทธเจาทรงประกาศพระธรรมจกร แสดงปฐมเทศนา ปจจบนนเรยกวา สารนาถ ซงคณะจะไดเดนทางไปนมสการตอไป

๔. สถานทพระสมมาสมพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานทเมองกสนารา ซงกอยในเสนทาง มก าหนดการวาจะไปนมสการเชนเดยวกน

บดนคณะไดมาอยภายใตรมพระศรมหาโพธ อนเปนทตรสรซงกลาวไดวาเปนจดเรมตนของพระพทธศาสนา พระพทธศาสนา

ตามทางพทธกจ ๒

นนปจจบนไดแผไพศาลไปทวโลก มประชากรจ านวนมากมายนบถอเปนพทธศาสนกชนเปนจ านวนเกนรอยลานคน แตสถตน ตางกนไปบาง เปนสามรอยลานบางกม รอยหาสบลานบางกม กนบวาเปนจ านวนมากมาย อยกระจายกนไปทวโลก ประชากรในพทธศาสนาทงหมดนน กลาวไดวา เรมตนไปจากจดส าคญ ณ ทน คอ เรมจากการตรสรหรอสถานทพระพทธเจาตรสร แลวแผขยายเพมจ านวนออกไป

พระธรรมทพระพทธเจาประกาศถงปจจบนน เรามพระไตรปฎกเปนหลกฐาน เปนคมภรส าคญทชาวพทธยดถอเปนหลกทวโลก พระไตรปฎกทพมพเปนภาษาไทยกมจ านวน ๔๕ เลม หรอนบกนมาแตโบราณกมจ านวน ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ ทงหมดนนกมจดเรมตนจากการตรสรของพระพทธเจา ณ ภายใตพระศรมหาโพธน

เพราะฉะนน ตนพระศรมหาโพธทเราทงหลายก าลงมานงกนอยน จงเปนจดเรมตนของพทธศาสนา นบวาเราทงหลายไดมาสสถานททมความส าคญอยางสงสดของศาสนาทเราเคารพนบถอ

โยมแตละทานไดสละทนทรพยเปนอนมาก จดมงหมายกเพอจะไดมานมสการสถานทส าคญน ไดมาเคารพพระพทธเจา เคารพพระรตนตรย เราทงหลายเปนพทธศาสนกชน ไดเคารพบชาพระรตนตรยกนตลอดมา จะเรยกวาตงแตเกดกได จนกระทงบดน แตบดนเราไดมาเคารพพระพทธเจาถงสถานททพระองคไดอบตขน คอ อบตจากความเปนสทธตถราชกมาร หรอเปนมนษยธรรมดา เปนปถชน กลายเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

เพราะฉะนน จงควรแกการปลาบปลมปตยนดวาเราไดมาสสถานทส าคญนแลว มาสจดเรมตนของพระพทธศาสนาแลว มาสจดศนยรวมจตใจของพทธศาสนกชนทงปวง

เมอไดมาสสถานทนแลวโดยทางกาย กขอใหใจของเราไดมารวมดวย กายของเราไดมาสสถานทนกไดบรรยากาศอนรมรนมความชนบานรมเยนสดใสทางกาย ในทางจตใจเรากควรจะมความเบกบานผองใสเชนเดยวกน ซงอนนน จะเปนบญเปนกศล เพราะเมอเรามจตใจเบกบานผองใสแลว นอกจากจะท าใหชวตมความสดชนเบกบานทงกายทงใจครบถวนทกประการแลว กเปนการปฏบตตามค าสอนของพระสมมาสมพทธเจาดวย เพราะวาพระพทธเจาไดตรสสอนหลกธรรมทเปนหวใจ เปนหลกกลาง หรอเปนขอสรปของพระพทธศาสนาท เราเ รยกวา หวใจของพระพทธศาสนา ๓ ประการ คอ

๑. สพพปาปสส อกรณ การไมกระท าความชวทงปวง ๒. กสลสสปสมปทา การบ าเพญกศลคอความดใหถง

พรอม ๓. สจตตปรโยทปน การท าจตใจของตนใหบรสทธผองใส

ในสามประการน บางอยางก เปนขอปฏบตทวๆ ไปภายนอก และเปนเรองทอาศยการดความเปนไปในระยะเวลายาวนาน แตขอส าคญทเปนแกนกคอจตใจของเรา จตใจของเราทวากตองมความแชมชนเบกบานผองใส นเปนศนยกลางของชวต จตใจแชมชนเบกบานแจมใสแลว จะแสดงออกมาทางกาย วาจา ออกมาในชวตความประพฤต การด าเนนชพทงหมด

ตามทางพทธกจ ๔

ทน การท าจตใจของเราใหผองใสนน สามารถท าไดทกขณะทกเวลา โดยเฉพาะเวลานเปนโอกาสทสมควรอยางยงทจะท าจตใจใหแชมชนเบกบานแจมใส จตทแชมชนเบกบานแจมใส นอกจากอาศยศลความประพฤตทดงามเปนปกตเรยบร อย บรสทธหมดจดตามหลกค าสอนของพระสมมาสมพทธเจาในภายนอกแลว กอาศยการท าจตใจใหสงบ มปญญารเทาทนความเปนจรงของสงทงหลาย

บดน เรามาอยในสถานทอนสงบรมรน มจตใจยดเหนยวมงแนวไปดวยความเคารพบชาในองคพระสมมาสมพทธเจา กเปนขอทควรจะชวยท าใหจตใจของเรามความผองใสเบกบานได ซงนบเปนกศลธรรมอนส าคญ

ถาเรานกยอนกลบไปในอดตเมอสมยสองพนหารอยกวาปมาแลว ครงทพระพทธเจาไดตรสรพระสมมาสมโพธญาณภายใตรมพระศรมหาโพธ ณ บรเวณน

ตามขอความททานไดเลาไ วในคมภ รพระไตรปฎก พระพทธเจาไดออกบรรพชา เสดจจากกรงกบลพสด สละราชสมบตออกมาทรงผนวช พระองคเสดจด าเนนเดนทางมาโดยล าดบ ไดศกษาธรรมในส านกของอาจารยอาฬารดาบส กาลามโคตร ออกจากส านกอาฬารดาบส กาลามโคตรแลว กมาถงส านกอททกดาบส รามบตร ศกษาใน ๒ ส านกนจนจบฌานสมาบต ๘ ประการ พระองคกยงทรงเหนวาไมใชทางตรสร จงทรงคนควาเพยรพยายามดวยพระองคเอง ในทสดกไดเสด จมาย งสถานท น เรยกวาต าบลอรเวลาเสนานคม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

มความบรรยายไวในพระไตรปฎกแสดงถงบรรยากาศอนสดชนวา มหมไมเขยวขจนารนรมยใจ หาดทรายชายฝงแมน าเนรญชรา เรยบสะอาด มน าไหลใสกระจาง ทาทลงอาบน ากราบโลงดงามตา ความในพระไตรปฎกนอาตมภาพไม ไ ดดมาโดยเฉพาะ แตกเปนท านองน

เมอพระองคไดทรงเหนสถานทอนเปนทนารนรมยดงทกลาวแลว เปนทควรแกการบ าเพญเพยร จงไดตดสนพระทยวาจะบ าเพญเพยรเพอการตรสร ณ ทน ตอจากนนพระองคกเสดจประทบเรมตนดวยบ าเพญทกรกรยา จนกระทงเหนวามใชทางทถกตอง จงทรงเปลยนด าเนนวธใหม ทเราเรยกวาบ าเพญเพยรทางใจ ทรงด าเนนในมชฌมาปฏปทา จนกระทงในทสดกไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ เมอเพญเดอนวสาขะ หรอวนเพญเดอน ๖ เมอพระชนมายได ๓๕ พรรษา นแหละคอจดเรมตน

ถาเรานกถงความเดมในประวตศาสตร น ามาเทยบดกบสถานททเหนอยในปจจบน โดยท าจตใจใหยอนไปในอดตตามความททานบรรยายไว กจะเหนวาสถานทนเคยเปนทนารนรมย เปนทเหมาะแกการบ าเพญเพยร มความสงบวเวก แตสงทเปนวตถเปนสภาพแวดลอมภายนอกนน ยอมมความเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา แมวาสภาพทเปนอยบดน อาจจะไมรมรน ไมสงบสงดอยางในอดต แตกขอใหเราท าจตใจเหมอนกบวาไดด ารงอยในทตอพระพกตรของพระสมมาสมพทธเจา ถาท าความรสกไดอยางน กจะเกดความปตยนด เพราะไดมาอย ณ ททพระองคตรสร

ตามทางพทธกจ ๖

เหมอนกบมาเฝาตอพระพกตรของพระองคแลว เมอท าไดอยางน จตใจกจะสงบเปนทางแหงสมาธ

ทานกลาววา เมอจตใจปลาบปลมเอบอมยนดมปตแลว จตใจนนกจะผอนคลาย สงบ เกดปสสทธ เมอเกดปสสทธ จตใจผอนคลายสงบแลว กจะเกดสมาธ จตใจตงมนแนวแน และเมอใชจตทเปนสมาธนนพจารณา กจะเกดปญญารแจงความจรงตอไป แตในเบองตนขอใหเกดความสข ความสงบทางจตใจนกอน ตอแตนน เ มอพจารณาดวยปญญากจะเหนอยางทกลาวเมอกวา สภาพแวดลอมทนารนรมยในสมยของพระสมมาสมพทธเจานน ครนกาลเวลาลวงเลยมาถงบดน ๒,๕๐๐ กวาปแลว กมความเปลยนแปลงไปตามธรรมดาของสงขารทงหลาย

ความเปลยนแปลงของสงขารน กเปนไปตามหลกค าสอนของพระพทธเจา คอหลกทเรยกวา ไตรลกษณ ไดแก อนจจง ความไมเทยงแทแนนอน ทกขง ความทคงทนอยในสภาพเดมไมได และอนตตา ความมใชตวตน เมอพจารณาไดอยางน กจะมองเหนสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง เมอรแจงเขาใจความจรงเหลานแลว กจะท าใหจตใจเปนอสระ นอกจากไดความสงบ ความสขปตเอบอมทางจตใจแลว กไดรเทาทนธรรมดาของสงขารทงหลายเกดปญญาอกดวย เพราะฉะนน ในการมา ณ สถานทแหงนนน เราสามารถเจรญไตรสกขาไดครบบรบรณ ถาหากมความเพยรพยายาม ในดานศล เรากช าระกายวาจาใหบรสทธ เปนทแนนอนวาญาตโยมมาในสถานทนยอมมจตใจประกอบดวยศรทธา ประกอบดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

ความเคารพเลอมใส มปสาทะ มความตงใจดอยแลว จงเปนการแนนอนวาจะไดด ารงกายวาจาใหอยในศล และเมอปฏบตตามหลกดงทอาตมภาพไดกลาวมา ท าจตใจใหอมเอบผองใส เรมแตมปต ความปลาบปลมใจ จนกระทงถงจตใจสงบแนวแนมนคง กคอไดเจรญสมาธไปดวย และเมอรเขาใจความจรง พจารณาเหนธรรมดาของสงขาร กเกดปญญาอกอยางหนง จงไดทงศล ทงสมาธ ทงปญญา หรอถาจะกลาวถงขอปฏบตทเปนดานจตใจโดยเฉพาะ ในตอนนกจะไดทงสวนทเปนสมถะและสวนทเปนวปสสนา เปนเครองพฒนาหรอเจรญจตใจของตนเองใหกาวหนาไปในพระธรรมค าสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา เพราะฉะนน ในวาระน กเปนโอกาสอนดงามแลว ทเราทงหลายไดมาพรอมกนในสถานทอนเปนทเคารพบชา เปนทตงแหงความเลอมใส และเมอใดเขาใจเกยวกบเรองสถานทดวยดแลว เตรยมจตใจใหพรอมแลว ตอแตนไปเพอใหเปนทางแหงบญ แหงกศลมากขน เปนการเพมพน ‘สคคมคคะ’ ‘โมกขมคคะ’ คอทางแหงสวรรค ทางแหงพระนพพาน ดวยการด าเนนตามปฏปทาทเปนค าสอนของพระพทธเจา อาตมภาพกขอเชญชวนญาตโยมทกทานไดมารวมกนปฏบตตามค าสอนในสวนของการเจรญจตต-ภาวนา การเจรญจตใจใหกาวหนาไปในคณธรรม มสมาธ เปนตน และในปญญาภาวนา การเจรญปญญา คอความรเขาใจความจรง

ดงนน ตอแตน ไปกขอเชญโยมไดนงท าจตตภาวนา บ าเพญสมาธกนชวเวลาหนง ขอก าหนดไว ๑ ชวโมง

๒

บนยอดเขาคชฌกฏ ขอเจรญพรโยมทกทาน บดนคณะไดเดนทางยาวไกล ขน

ภเขามาจนถงพระคนธกฎบนยอดเขาคชฌกฏสมใจแลว พดไดวาเราไดมาเฝาพระพทธเจาถงทประทบของพระองค

และเรากไดกระท าสกการะบชา สวดมนตนอมร าลกถงพระคณของพระองค ท าจตใจสงบผองใสเปนบญเปนกศลยงขน เมอไดมาเฝาพระพทธเจาในลกษณะเชนน อาตมภาพกอยากจะกลาวถงการเฝานนใหเหนความหมายกวางขวางออกไป

ตามปกต การเฝาพระพทธเจานน กตองมพระกายของพระพทธเจาอย แตตามหลกททานกลาวไว กายของพระพทธเจาม ๒ อยางคอ รปกาย กบ ธรรมกาย นเปนค าสอนทแสดงไวในเถรวาท คอ นกายทเรานบถอกนอย สวนทางมหายานทานแบงกายเปน ๓ มธรรมกาย สมโภคกาย และนรมานกาย

ในทน จะกลาวถงค าสอนฝายนกายเถรวาท ทแสดงเรอง รปกาย กบ ธรรมกาย

เรามาถงทพระคนธกฎบนเขาคชฌกฏ ณ ทน กคอมา ณ ทประทบของพระพทธเจา เปนทเคยมพระรปกายของพระองคปรากฏ ทรงด าเนนมาประทบในทน เสดจลงจากทประทบนไปบ าเพญพทธกจขางลางในสถานทตางๆ แลว เสดจกลบขนมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

ประทบพกผอน และทรงกระท าธรรมปฏสนถารแกผ ทขนมาเฝา อนนนเปนดานรปกาย แตบดนรปกายของพระองคไมปรากฏใหเราเหน เพราะไดเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว เวลากลวงมาถง ๒,๕๐๐ ปเศษ

เพราะฉะนน แมเราจะมาถงกฏของพระองค เราจะเฝาพระรปกายของพระองคอยางทจะใหเหนเปนขนธ ๕ ครบถวนบรบรณ เปนรางกายชดๆ กไมได สวนทเราจะเฝาไดนนกคอพระธรรมกาย

ธรรมกาย กคอ กายทเปนธรรม ค าวา ‘กาย’ นนแปลวาประชม หรอกองกได เวลาเราพดถง

รปกาย รปกายกคอประชมแหงรป ไดแก ธาต ๔ ประชมกนเขา ปรากฏใหเราเหนได สมผสถกตองได

สวน ธรรมกาย กหมายถงประชมแหงธรรม หรอกองแหงธรรม พระพทธเจาตรสรแลว พระองคมรปกาย แตรปกายอยางเดยวกเปนเพยงเจาชายสทธตถะ ตอเมอพระองคมพระธรรมกายเกดขนจากการตรสร จงไดเปนพระพทธเจา

เมอเปนพระพทธเจา พระองคกกลายเปนทประชมแหงธรรมะดวย ทประชมแหงธรรมะ หมายความวา ธรรมะนนปรากฏอยทองคของเจาชายสทธตถะ เมอพระองคตรสธรรมะ ธรรมะนนกพรงพรออกมาจากพระโอษฐ ท าใหพระกายของพระองคทปรากฏ กลายเปนแดนหลงออกมาซงธรรม ท าใหสรรพสตวไดสดบธรรม และพระสาวกกไดเลาเรยนค าสอนและตรสรตาม พากนประจกษแจงธรรมกาย จงมพระอรหนตเกดขนเปนจ านวนมาก ธรรมกาย

ตามทางพทธกจ ๑๐

นนเราสามารถเฝาไดและสามารถท าใหปรากฏขนในใจของเรา พระนางมหาปชาบดโคตม ซงเปนพระนานาง และเปน

พระมารดาเลยงของพทธเจา ไดอปสมบทเปนพระภกษณรปแรก และพระองคกเปนพระเถรบรรลธรรมเปนพระอรหนตเถร ในตอนทจะปรนพพาน พระนางมหาปชาบดโคตมไดไปทลลาพระพทธเจา แลวกตรสขอความมากมาย

ตอนหนงไดกราบทลพระพทธเจาวา “รปกายของพระองคหมอมฉนไดเลยงดใหเตบโตขนมา แตธรรมกายของหมอมฉน

พระองคนแหละไดท าใหเจรญเตบโต หมอมฉนเปนพระมารดา

ของพระองค พระองคกเปนพระบดาของหมอมฉน” พระนางมหาปชาบดโคตมไดประกาศใหปรากฏแลววา ดวยธรรมกายนนเอง จงท าใหพระพทธเจาซงเปนโอรสเลยงของพระองค กลายเปนบดาของพระองค เพราะเปนผ ทท าใหพระนางมหาปชาบดโคตมเตบโตขนดวยพระธรรมกาย

ธรรมกายนนคออะไร ทไดเตบโตขนในพระนางปชาบดโคตมกคอ ประชมแหงธรรมะ ซงทานอธบายวา ไดแกโลกตตรธรรม ๙ ซงจะบรรลไดดวยโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ หรอหมายถงความรในอรยสจ ๔ ผ ใดไดเจรญโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ กยอมไดตรสรอรยสจ ๔ และนนกคอท าใหธรรมกายเกดขนในตน ไดท าใหธรรมกายเจรญเพมพนงอกงามขนจนบรบรณ โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการมอะไรบาง กมสมมปปธาน ๔, สตปฏฐาน ๔, อทธบาท ๔, อนทรย ๕, พละ ๕, โพชฌงค ๗ และมรรคมองค ๘ ประการ โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการน ผ ใดได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

เจรญขนมาส าเรจผล กเทากบวาไดเจรญธรรมกายขนในตนเอง เมอไดมาในสถานทน อนเปนทประทบของพระพทธเจา เรากสามารถจะเจรญธรรมกายใหปรากฏขนในจตของตนเอง แตความจรงนน แมไมไดมาในทน กสามารถเจรญธรรมกายไดเหมอนกน หมายความวา สามารถเฝาพระพทธเจาไดในใจของตนดวยการเจรญธรรมกาย

อยางไรกตาม การไดมาในสถานททพระพทธเจาเคยทรงอาศยใชสอยอยางพระคนธกฎน กเปนเครองเจรญศรทธา ใหจตใจมความสงบ มความเลอมใส มปตเอบอมปลาบปลมมากยงขน จงเปนทางท าใหเจรญธรรมกายงายยงขนดวย นเปนตวอยางอยางงายๆ เพราะวาศรทธานนกเปนองคธรรมขอหนงในโพธปกขยธรรม ๓๗ ทเรยกวาเปนธรรมกาย กลาวคอ ศรทธาอยในอนทรย ๕ และอนทรย ๕ กอยในโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ นนแหละ อนทรย ๕ กม ศรทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ศรทธาเปนองคธรรมขอท ๑ ในอนทรย ๕ เพยงวาโยมมศรทธาเกดขน กเปนอนวาไดเรมเจรญธรรมกายขอ ๑ แลว หรอวาถามปตเกดขน มความปลาบปลมใจ กอยในโพชฌงค โพชฌงค ๗ นน เปนสวนหนงในโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ กเปนสวนหนงของธรรมกายดวย หรอมจตสงบเกดขน อยางเรามานงในทน สวดมนตบชาพระพทธ พระธรรม พระสงฆ แลวนงท าจตสงบ ทางกายกสงบเพราะไดบรรยากาศเงยบสงบ เมอกายเงยบสงบแลว กพลอยท าใหจตใจสงบดวย อาตมภาพเขาใจวาโยมทนงในทน กคงมจตใจสงบ มความปลาบปลมใจเกดขนไมนอยทเดยว ความมจตใจสงบ

ตามทางพทธกจ ๑๒

นนกอยในธรรมกายเหมอนกน จงเปนโอกาสชวยใหเราไดเจรญโพธปกขยธรรมนมากบางนอยบาง ชอวาไดบ าเพญธรรมกายหรอเฝาพระพทธเจาเปนสวนพระธรรมกาย บดน เราไดเขามาอยในสถานทน มาถงทพระพทธเจาเคยทรงปรากฏรปกาย ถาสามารถเจรญธรรมกายอยางทอาตภาพไดกลาวมาแลวดวย กเทากบวาไดทง ๒ อยาง ไดเขาเฝาเกยวของกบพระพทธเจาทงโดยทางรปกายและธรรมกาย

ยงกวานน เมอเขามาเฝาใกลชดในสวนทเคยเปนทปรากฏของพระรปกายแลว ท าจตใจใหมศรทธาปสาทะ มความสงบ ปลาบปลม เปนตน กหวงไดวาจะท าใหมก าลงกาย ก าลงใจในการทจะเจรญธรรมกายใหมากขนไปอก ไมใชเฉพาะเจรญไดในทน เทานน แตยงเปนปจจยสนบสนนวา เมอกลบไปจากทนแลว จะเจรญธรรมกายใหเจรญงอกงามยงๆ ขนไปจนกวาจะไพบลย เปนอนวา ในวนน เราไดมาในสถานททพระพทธเจาเคยใชสอย ซงสถานทพระองคเคยใชสอยน ทานบอกวาเปนเจดยชนดหนง เจดยกเหมอนกบค าวาอนสาวรย เปนเครองเตอนใจใหระลกถงพระพทธเจา เจดยอยางนเรยกวา พทธเจดย แปลวา เจดยเกยวกบองคพระพทธเจา ม ๔ อยาง คอ

ธาตเจดย เจดยบรรจพระธาต ธรรมเจดย เจดยบรรจพระธรรม บรโภคเจดย เจดยคอสถานทพระองคเคยใชสอย หรอ

บรรจสงทพระพทธเจาใชสอย อทเทสกเจดย เจดยคอสงทสรางอทศตอองคพระพทธเจา

ไดแก พระพทธรป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

พระคนธกฎนกจดเขาในเจดยล าดบทสาม คอ บรโภคเจดย หมายถง สถานทพระพทธเจาเคยทรงใชสอย เคยอยอาศย วนน เ ราไ ดมาในท ท เ ปนพทธ เจด ย และไ ดมาเ ฝ าพระพทธเจาดวย ทงโดยการเขามาใกลชดในทสถตแหงพระรปกายของพระองค ทงโดยการพยายามท าใจของเราใหเฝาพระธรรมกายของพระองค ขออานสงสจงเพมพนดวยอานภาพของพระรตนตรย เพอใหทกทานเจรญดวยธรรมกายยงๆ ขนไป ทงในบดนและในเบองหนา ตลอดกาลนาน เทอญ

๓

ปฐมเทศนาทสารนาถ พระครปลดทว กตตปญโญ* กลาวน า กราบเรยนพระเดชพระคณทเคารพ เจรญพรแดญาตโยมทกทาน ขณะนเปนวนท ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๒๘ คณะของเราไดเดนทางแสวงบญมาถงดนแดนประกาศสจธรรมในทางพระพทธ -ศาสนาเปนครงแรก สถานทแหงนในสมยพทธกาลเรยกวา ปาอส-ปตนมฤคทายวน ปจจบนเรยกวา ‘สารนาถ’ สารนาถ และอสปตนมฤคทายวนนน กมความหมายคลายคลงกน

พระสถปใหญตรงหนาเราน สรางในสมยพระเจาอโศกมหาราช มชอเรยกวา ‘ธมเมกขสถป’ ธมม-อกข-สถป ธมเมกขสถป แปลวา สถานทบคคลเหนธรรม

ณ สถานทแหงน พระพทธองคไดทรงแสดงธรรมโปรด ปญจวคคย ทง ๕ คอ อญญาโกณฑญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช ทเราเรยกวา ‘ธมมจกกปปวตตนสตร ’ เมอวนเพญกลางเดอน ๘ กอน พ.ศ ๑ ไป ๔๕ ป

ณ สถานทแหงน อาตมาจะกลาวโดยยนยอวามอะไรเกดขนเปนครงแรกบาง

* มคคเทศกประจ าการเดนทางในครงน ขณะนนก าลงท าปรญญาเอกสาขาศาสนาและ

ปรชญา ทมหาวทยาลยแหงเมองพาราณส

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

๑. สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงธรรมครงแรก ๒. พระอรหนตสาวกเกดขนครงแรกทสถานทแหงน ๓. พระสงฆซงเปนหนงในไตรสรณาคมนกไดเกดขนครง

แรก ณ สถานทแหงน ๔. ณ สถานทแหงน พระพทธองคทรงไดสาวกซงเปนพระ

อรหนตทงหมด ๖๐ รป เปนรนแรก ๕. ณ สถานทแหงน ถอไดวาพระพทธเจาไดประทบจ า

พรรษา เปนพรรษาแรก หรอปแรก คอหลงจากทพระพทธองคทรงตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว กไดอยจ ากาลฝน ณ สถานทแหงน แมในพระวนยจะไมไดบงชดวาพระองคอยจ าพรรษาทน แตในฤดฝนปนนพระองคประทบอยทน

นอกจากนยงมเหตการณครงแรกเกดขนในพรรษานนอก คอ พระยสหรอพระยสะ ซงเปนบตรของนางสชาดา ไดเดนออกมาจากปราสาท ซงไมไกลจากทน อยทางขวามอของเรา ใกลเมองพาราณส หางเพยง ๔-๕ กม. เดยวนกยงอย เกดความขดของวนวายในจตใจ จงไดเดนทางมายงปาทน

ถาเรายอนนกไปในสมยนน ปาอสฯ เปนปาหวงหามของพระเจาพาราณส เปนทอยของเนอคอกวาง และเปนทอยของพวกฤษหรอพวกนกพรตซงมมากอนพระพทธศาสนาจะอบตเกดขน และ ณ สถานทแหงนพระองคไดโปรดพระยสจนไดบรรลพระอรหตตผล

ตามทางพทธกจ ๑๖

เทานนยงไมพอ บดา มารดาและภรรยาของพระยสกไดมาฟงธรรมดวย เพราะฉะนน อบาสกคนแรกผถงรตนะสามกเกดขนทน อบาสกาคนแรกผถงรตนะสามกเกดขนทปาอสฯ นอกเชนกน คอมารดาและภรรยาเกาของพระยส

อบาสกผ ถง รตนะสองอยางแรก ซงประกาศนบถอทบรเวณพทธคยาในสปดาหสดทายทพระพทธองคเสวยวมตตสขอย ไดแก ตปสสะ และภลลกะ พานชทงสองไดถงรตนะสอง คอ พทธรตนะและธรรมรตนะ ทตนราชายตนะ แตทวาอบาสก อบาสกาผถงรตนะสามไดเกดขน ณ ปาอสปตนมฤคทายวนแหงน

แคนยงไมพอ พระยสยงมสหายทรกใครกนมาก คอ กมพละ สพาห ปณณช และควมปต สหายทง ๔ นกไดมาฟงธรรมและกไดมาบวชเปนพระภกษในพระพทธศาสนาดวย องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงประทานเอหภกขอปสมปทา คอพระพทธเจาทรงบวชใหเอง ๔ คนน

แลวยงไมพอ ยงมสหายอก ๕๐ คนเดนตามสหายทง ๔ มาฟงธรรมดวย พระพทธองคกไดทรงแสดงธรรมเรองอนปพพกถาและอรยสจธรรมในธรรมจกกปปวตตนสตร อาตมภาพใครขออาราธนาพระเดชพระคณทานเจาคณพระราชวรมนไดแสดงโดยยอถงธมมจกกปปวตตนสตร และอนปพพกถาบางพอสมควร

เพราะฉะนน ทตรงนอาตมานกเอาเองวามอะไรแรกๆ อยประมาณ ๑๐ แรก แรกสดทายคอ พระพทธองคทรงสงพระธรรมทตชดแรกออกจากทน ดงทตรสวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

“จรถ ภกขเว … ภกษทงหลาย พวกเธอจงจารกไปเพอประโยชนสขของผอน ไปเพอประกาศสจธรรมอนไพเราะในเบองตน ทามกลาง และทสด”

พระพทธศาสนาไดชอวาเปนศาสนาแรกทสงพระธรรมทตออกไปประกาศศาสนา ถง ๖๐ องค ไดแก ปญจวคคย ๕ สหายพระยส ๕๔ พระยสอก ๑ รวมเปน ๖๐ เมอรวมทงพระพทธองคดวยเปน ๖๑ พระพทธองคตรสสงไมใหไปในสถานทเดยวกน ใหไปทางละองคเดยวเทานน เพราะพระสาวกมนอย เพราะฉะนนสถานทแหงนมความส าคญยง เปนทศาสนธรรม สจธรรม และบรมธรรมของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดหมนไป เปนไปอยางลอเกวยน หรออยางกงจกรหมนไปในจตใจของเวไนยสตว ผ มกเลสอนเบาบาง ผ มตณหาราคะ ทฐมานะอนนอย กไดดวงตาเหนธรรม ไดบรรลธรรมทพระพทธองคทรงแสดง

อาตมภาพไดกลาวเพยงยนยอ เพอแนะน าใหรจกสถานทส าหรบญาตโยมทมาใหม แตธรรมะทลกซงสขมคมภรภาพดงทพระพทธองคและองคอรหนตไดแสดงในครงพทธกาลนน เราจะไดฟงจากพระเดชพระคณโดยยอเทาทเวลาจะอ านวย กระผมในนามของญาตโยม ขออาราธนาครบ

ธรรมกถาวาดวยปฐมเทศนา ขอเจรญพร วนนคณะไดเดนทางมาถงพทธสงเวชนย -

สถานล าดบท ๓ ในบรรดาสงเวชนยสถาน ๔ แหง ทพระพทธไดตรสไวแลว จดมงหมายส าคญของคณะเดนทางนนกมง ทจะนมสการสถานทส าคญทางพระพทธศาสนา เพราะฉะนน การมาถงสถานทนจงเปนการบรรลเปาหมายอยางหนง หรอเปนทแหงหนงทท าใหบรรลความประสงคทไดตงเอาไว

เมอไดท าการทสมความมงหมายความสมหวง คนเรากยอมมจตใจปลมปตยนด เปนเหตใหเกดความสข โดยเฉพาะเปนสถานททเราตงความมงหวงในทางทเปนกศล

อาศยความมศรทธาในพระศาสนา มกศลเจตนา ความปลาบปลมยนดทเกดขน จงเปนปตอนประกอบดวยธรรม หรอเปนปตในธรรม เรยกวา ธรรมปต ยงถาไดเจรญธรรมขออนๆ ใหเกดขนในจตใจของตนดวย เชน สมาธ ปญญา เปนตน กจะท าใหความปตในธรรมนนเปนไปเพอประโยชน คอความเจรญงอกงามในธรรมยงๆ ขนไปอก พระพทธเจาตรสไววา

“ธมมปต สข เสต” แปลวา ผ อมใจในธรรมยอมนอนเปนสข หรอวาอยเปนสข นอกจากอยเปนสขแลวยงไดเจรญธรรมขออนๆ ยงๆ ขนไปดวย อยางททานบอกวา เมอเกดปตมความอมใจแลวกมปสสทธ คอความสงบกายสงบใจ เมอมปสสทธ กมสข เมอมความสข ความสบายในใจของตน ตอจากนนกเกดสมาธไดโดยงาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

วาเฉพาะสถานทส าคญแหงน เปนสงเวชนยสถานแหงท ๓ คอสถานทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา ธมมจกกปปวตตน-สตร แกพระภกษเบญจวคคย เปนการแสดงธรรมครงแรก และในบรรดาพระเบญจวคคยนน องคหวหนาคอพระอญญาโกณฑญญะ กไดดวงตาเหนธรรม ไดอปสมบทเปนพระภกษองคแรกในพระพทธศาสนา จงถอกนวาไดเกดพระสงฆทน เมอประดษฐานพระสงฆขนในพระศาสนา กท าใหพระรตนตรยครบถวนบรบรณ

ในเรองเกยวกบความส าคญของวนน และขอความทวๆ ไปนน ทานพระครทวกไดกลาวน าไวแลว ขอใหโยมร าลกถงสตะ คอความรทไดสดบมา ซงญาตโยมกไดอานไดฟงมาเปนอนมากแลว เพยงแตวามาทบทวนความรกนอกครงหนง

องคพระสถปทประดษฐานอยเบองหนาน มชอวา ธมเมกขสถป มความหมายดงททานพระครทวไดอธบายไปแลว ธมเมกขสถป มาจากค าวา ธมม+อกข แปลง อ เปน เอ เปน เอกข อกข แปลวา เหน แปลงเปน เอกข กแปลวา ผ เหน หรอการเหน สถปกคอสถป แปลอยางภาษาปจจบนกเปนท านองอนสาวรย หมายถงสงทไดกอพนขนไวเพอเปนเครองเตอนใจใหร าลกถง โดยปกตจะบรรจพระธาต หรอสงส าคญเขาไวดวย เพอเปนอนสรณของพระสมมาสมพทธเจา

ธมเมกขสถปนกเปนสถป หรอสงกอสรางทไดกระท าขนเพอเปนอนสรณถงผไดเหนธรรม หรอเปนเครองร าลกถงการเหนธรรม

ซงในทน หมายถงการเหนธรรมครงแรก คอการทพระอญญา -โกณฑญญะ ซงเดมชอเพยงวา โกณฑญญะ ไดฟงพระธรรมเทศนา ธมมจกกปปวตตนสตรแลว ไดดวงตาเหนธรรม มใจความวา

ตามทางพทธกจ ๒๐

“ยงกญจ สมทยธมม สพพนต นโรธธมม สงหนงสงใดมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงปวงลวน

มความดบไปเปนธรรมดา” พระโกณฑญญะไดมองเหนเ ขาใจธรรมะน ซ ง เ ปน

ความหมายโดยยอของค าสอนของพระพทธเจาทงหมด หรอถาจะกลาวโดยเฉพาะ กคอความหมายโดยยอของหลกปฏจจสมปบาทนนเอง เพราะเปนหลกแสดงเรองเหตเรองผล ความเปนไปตามเหตตามผล เพราะเหตทพระโกณฑญญะไดดวงตาเหนธรรม เขาใจธรรมะค าสอนของพระพทธเจา จงเปนเหตใหพระพทธองคทรงเปลงอทานในตอนทายของปฐมเทศนานวา

“อญ าส วต โภ โกณฑญโ อญ าส วต โภ โกณฑญโ ” “โกณฑญญะไดรแลวหนอ โกณฑญญะไดรแลวหนอ”

ค าวา อญญาส ทแปลวาไดรแลวน กไดมาประกอบเขากบชอของพระโกณฑญญะ ท าใหพระโกณฑญญะไดมชอเพมตอขางหนาวา อญญาโกณฑญญะ ถาจะแปลกเปนท านองวา อญญาโกณฑญญะผไดรแลว หรอรทว เขาใจทวถงธรรมะแลว

ในพระไตรปฎกฉบบสงหฬ อกษรพมา และอกษรโรมนของฝรงทพมพกน เขาเรยกพระอญญาโกณฑญญะวา อญญาต-โกณฑญญะ มเพยนกนไปนดหนอย ซงกมความหมายอยางเดยวกน แตวาประกอบรปศพทไวยากรณบรบรณ อญญาตะ แปลวา ผ ไดรแลว จงเรยกวา อญญาตโกณฑญญะ ของเราเรยกเพยง อญญา-โกณฑญญะ นคอการเกดขนของปฐมสาวก และการเกดขนของพระรตนตรยทครบ ๓ อยางบรบรณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

ทน พระธรรมเทศนาทพระพทธองคทรงแสดงในวนน เรยกวา ปฐมเทศนา ตามอาการทวาไดแสดงเปนครงแรก แตตวหลกธรรมทแสดงนนมชอเรยกเปนพระสตรโดยเฉพาะ เรยกวา ธมมจกกปปวตตนสตร

ธมมจกกปปวตตนสตร แปลวา พระสตรวาดวยการยงธรรมจกรใหเปนไป มาจากค าวา ธมม+จกก กบ ปวตตน ปวตตน แปลวา การท าใหเปนไป หรอแปลวาหมน ธมมจกก กแปลวา วงลอแหงธรรม ยงวงลอแหงธรรมใหเปนไป กคอ หมนวงลอธรรม

ทานเปรยบธรรมะของพระพทธเจาเหมอนวงลอทจะหมน คอวงแลนออกไป แพรหลายออกไปเพอประโยชนสขแกมวลมนษย พระพทธเจาไดทรงหมนวงลอแหงธรรมใหเคลอนไปจากทนเปนจดเรมตน ตอจากนธรรมะกแพรหลายขยายออกไป ท าใหเกดประโยชน เกดศล เกดสมาธ เกดปญญา เกดวมตตแกคนทงหลายอยางกวางขวาง

อกนยหนง ทานบอกวา ‘ธมมจกก’ แปลวา อาณาจกรแหงธรรม เพราะค าวา ‘จกร’ นอกจากแปลวา วงลอ แลว จะแปลวาดนแดนทลอไดหมนไปถงกได อยางสมยปจจบนน เรามค าวา “อาณาจกร” กแปลวา ท ทวงลอแหงอ านาจไดหมนไปถง อาณาจกรกเขาใจกนในภาษาไทย พดแลวรทนทวาหมายถงอะไร อยางพทธจกร จกร ในความหมายนเปนดนแดนทลอหมนไปถง เพราะในสมยโบราณ สงทเปนเครองหมายของความเจรญทส าคญกคอลอ เพราะวาลอเปนตวน าพาหนะ หรอเปนตวน าทท าใหเกดยานพาหนะ และกเกดการเคลอนทไดอยางรวดเรว

ตามทางพทธกจ ๒๒

กษตรยสมยโบราณ เมอเกดมลอมรถขนมาแลว กท าใหสามารถแผขยายอ านาจไปไดอยางกวางขวาง และดนแดนทลอรถหมนไปถง กเรยกวา “อาณาจกร”

ทน ทางโลกเขามอาณาจกร ดนแดนทอาณา คอ อ านาจหรออาชญาแผไปถง อ านาจแผไปถงอาจจะมความทกข ความเดอดรอน มการบงคบขเขญทเรยกวาอาชญา แตพระพทธเจาทรงอบตขนแลวมไดทรงแผอ านาจทเปนไปพรอมดวยความเบยดเบยนหรอความเจบปวดทกขทรมาน พระองคแผความสขความรมเยนดวยอ านาจธรรมะใหเปนไปอยางแพรหลายกวางขวาง ธรรมะแพรไปถงไหน ความสข ความรมเยนกแผไปถงนน แลวดนแดนทธรรมะแผไปถงน เรากเรยกวา ธรรมจกร เหมอนใหเปนคกบ อาณาจกร

เพราะฉะนน ธมมจกกปปวตตนสตร จงแปลอกอยางหนงวา พระสตรวาดวยการยงดนแดนแหงธรรมใหเปนไป หมายความวาเปนการประดษฐานอาณาจกรแหงธรรม กเลยแปลกน ๒ อยาง แตความหมายแรก กคอ พระสตรแหงการหมนวงลอแหงธรรม ยงธรรมะใหเรมเคลอนทออกไป ธรรมะทพระพทธเจาเรมหมนใหเคลอนทไป กตองเปนหลกส าคญในพระพทธศาสนา จะกลาวถงเนอหาทเปนตวธรรมจกร คอเนอหาของพระสตรนกอน ในพระสตรน พระพทธเจาตรสแสดงเรมตนดวยค าวา

“เทวเม ภกขเว อนตา ปพพชเตน น เสวตพพา” แปลวา “ภกษทงหลาย ทสด ๒ อยางน อนบรรพชตไม

ควรเสพ”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

แลวกตรสบรรยายตอไปวา คอ กามสขลลกานโยค การหมกมนสยบอยในกามสขทงหลายอยางหนง และ อตตกลมถานโยค การหมกมนในการท าตนเองใหล าบาก หรอการทรมานตนอยางหนง ๒ อยางนบรรพชตควรหลกเลยง

พระพทธเจาเองกไดทรงหลกเลยง ไมเขาไปของแวะการด าเนนชวตหรอปฏปทาทเอยงสดโตง ๒ อยางนแลว ทรงด าเนนในมชฌมาปฏปทาหรอทางสายกลาง

ทางสายกลาง นน ก คอ มรรคามองค ๘ ประการอนประเสรฐ เรมตนดวยสมมาทฏฐ ปญญาอนเหนชอบ จนกระทงจบดวยส มมาสมาธ ความตงจตม นชอบ อ นน เ ปนหล กแรกทพระพทธเจาตรสในปฐมเทศนาน ขอใหสงเกตวา พระพทธเจาเรมดวยขอปฏบต ทแยกพระพทธศาสนาออกจากความประพฤต หรอการด าเนนวธปฏบตของนกบวชสมยนน หรอความเปนอยของคนสมยนน ซงม ๒ อยาง ทลวนแตเปนสดโตง คอ คนทวๆ ไปพวกหนงนนด าเนนชวตอยในสงคมดวยความหมกมนมวเมาในความสขส าราญในกาม รป รส กลน เสยง โผฏฐพพะ แลวอกพวกหนงกสละกามสขน ออกไปบ าเพญพรตอยตามปาตามเขา เปนตน ท าตบะ ทรมานตวเองอยางยงยวด มบรรยายไวมากมาย เชน อยางพวกฤษโยคทไปอดอาหาร กลนลมหายใจ นอนบนหนาม อาบน าในฤดหนาว อะไรตางๆ มากมาย ซงพระพทธเจาไดทดลองมาแลว

ปฏปทาการด าเนนชวตของคนสมยนนเปนไปใน ๒ รปแบบนมาก คนพวกนนเขาใจวาการด าเนนชวตอยางนนดทสด

ตามทางพทธกจ ๒๔

แลว ท าใหชวตมความหมาย มความสขทสมบรณ พระพทธเจาทรงคนพบ ทรงไดผานมาดวยการด าเนนชวตของพระองคเองและกทรงตระหนกแลววา มใชชวตทดงามทจะใหประสบความสขอยางแทจรง กามสขลลกานโยคนน พระองคเองเคยไดประสบมาแลว เพราะวาพระองคเปนโอรสกษตรย อยในรวในวง ไดรบการปรนเปรออยางยงมาตลอดในชวตชวงตน ๒๙ ป ครนเสดจออกบรรพชาแลว กไดทรงทดลองขอปฏบตของนกบวชตางๆ ถงกบทรงบ าเพญตบะทกรปแบบ บ าเพญทกรกรยาอกถง ๖ ป เปนดานอตตกลมถานโยค เปนอนวาพระองคไดทดลอง และด าเนนตามวธปฏบตของคนในยคสมยนนมาครบถวน

ในทสดกไดทรงเหนวามใชทางทถกตอง จงไดทรงบ าเพญในมรรคาใหมทพระองคไดทรงคนพบ ทเรยกวา มชฌมาปฏปทา หรอทางสายกลาง และไดตรสร

เมอไดตรสรเชนนแลว พอมาแสดงธรรมครงแรกกทรงน าเอาขอปฏบตนมาชแจง แยกใหพระเบญจวคคยซงเปนคนชดแรกทพระองคเหนวาจะสามารถเขาใจธรรมะได ไดรไดเขาใจสงนดวย

เพราะฉะนน จดเรมแรก กคอ แยกใหเหนความแตกตางของขอปฏบตวา ขอปฏบตใดท าแลวผดพลาดไมถกตอง จะไดละเลกเสย แลวด าเนนในทางทถกตองตอไป เพราะฉะนน จดเรมตนอยทน

เมอพระองคไดแยกใหเหนขอปฏบตอนเปนปฏปทาหรอทางด าเนนทถกตองแลว กตรสเขาสเนอหาธรรมะ คอตรสถง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

อรยสจ ๔ ประการวา คนเราทมงหมายด าเนนชวตปฏบตไปตางๆ นน จดเปาส าคญกมงเขาสสจธรรม โดยเขาใจวาท าอยางนนๆ แลว จะเขาถงความจรงแท ชวตจะมความสขแทจรง จะมชวตทสมบรณ ทกอยางจะดงามแททกประการ ไมมปญหา ไมมความทกขยากเดอดรอนอกตอไป แตดวยว ธการปฏบต ทผด กไมสามารถบรรลสจธรรมและไปยดเอาอะไรตางๆ ทไมถกตองเปนสจธรรม พระองคจงชใหเหนวา สจธรรมคออะไร

ทรงชใหเหนวา สจธรรม ไดแก อรยสจ ๔ ประการ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค แลวพระองคกชใหเหนวา ทกข สมทย นโรธ มรรค แตละอยางนนมความหมายเปนอยางไร ใหเหนถงทกขทเปนตวปญหา คอปญหาชวตของมนษย หรอปญหาของมนษยทงหมด มนษยทเกดมาดนรนกระท าการตางๆ นน กเพอแกปญหา เพอใหพนไปจากทกข เพอประสบความสข นเปนจดเรมตน

ตองเขาใจเสยกอนวา ตวทกข หรอตวปญหานนคออะไรกนแน ถาจบจดตวปญหา ตวทกขผดแลว ตอจากนนกจบเหตผด ตงจดหมายผด จบทางปฏบต จบอะไรตออะไรผดไปหมด เพราะฉะนน ตองเขาใจเสยกอนวา ปญหาของเราคออะไรกนแน

เมอเขาใจชดเจนแลว กตองสบสาวหาสาเหตวามนเ กดจากอะไร ตอจากนน พระองคกแสดงใหเหนวา เหตของทกขทเรยกวาสมทยนน ไดแก ตณหา หรอสบคนออกไปตามแนวปฏจจสมป -บาท กจะไปลงทอวชชา

และตอจากนนกทรงแสดงใหเหนวา เปาหมายของชวตคออะไร กแสดงนโรธ การดบทกข การไมมทกขเกดขน ความพนจาก

ตามทางพทธกจ ๒๖

ทกข ความเปนอสระ ไดแก พระนพพาน เมอรวาอะไรเปนจดหมาย และเหนวาทกขหรอปญหานนแกไขได เมอแกปญหาไดแลวจะดอยางไร

เมอเหนทหมายทจะไป ทจะน าไปใหถงแลว คนกมจดมงไปสเปาหมายนน แลวกจะตองแสวงหาวธปฏบต หรอทางด าเนนใหเขาถง เมอถงตอนนพระองคกแสดงวา มชฌมาปฏปทา หรอมรรคามองค ๘ ประการ ดงทไดตรสแลวขางตนนนแหละ เปนทางทจะน าไปสความดบทกขหรอเปาหมายทตองการน

ตอนนกกลบไปบรรจบกบมชฌมาปฏปทาทพระองคตรสไวตอนแรกวา ใหแยกออกจากขอปฏบตทเรยกวาทางสดโตง ๒ อยาง เปนอนวาขอปฏบตทเรยกวามชฌมาปฏปทาทตรสตอนตนนนแหละ คอทางด าเนนใหเขาสจดมงหมายซงจะบรรลถงสจธรรมดงทไดตรสตอนหลงในอรยสจ ๔ ประการ นกเปนใจความโดยยอ การตรสเรองธมมจกกฯ เรองอรยสจ ๔ ประการ และเรองมชฌมาปฏปทานน เราตองมองดบรรยากาศสมยนน โดยเทยบกบความเชอถอของคนในสมยนนแลว จงจะเขาใจถงความอศจรรย คอตองเขาใจถงพนเพทเรยกวาภมหลงของคน และความเชอถอในสมยนนดวย จงจะเหนความอศจรรยมากจนกระทงเปนอยางททานกลาววา เมอพระพทธเจาตรสปฐมเทศนาจบแลว แผนดนกสะทานสะเทอนหวนไหวไปหมด เสยงกลาวกระฉอนเลองลอตงแตภมมเทวดา คอเทวดาขนพนดนนไปจนถงพรหมโลกชนสงสด เพราะเปนการปฏวตเปลยนแปลงความเชอถออะไรตางๆ ทคนนบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

ถอกนมา ซงอาตมภาพอยากจะกลาวตอไปขางหนา ตอนนจะยกไวกอน ทน หนมาดตอนหลงจากทพระพทธเจาไดเทศนาเรองนไปแลว ไดเกดพระสาวกขนแลว ตอจากนนพระองคกไดทรงบ าเพญพทธกจ ไดพระสาวกองคอนๆ มาเพมอยางททานพระครทวไดเลาถงพระยส เปนตน

ในการแสดงธรรมตอๆ มานน ครงท ๒ ท ๓ ไดมธรรมเทศนาอนๆ แทรกเขามาดวย คอเรองอนปพพกถา ซงในพระธรรมเทศนาทเรยกวา ธมมจกกปปวตตนสตร นน ใหสงเกตวาท าไมพระพทธเจาไมตรสอนปพพกถา แตพอถงครงตอๆ มา ท าไมถงตรสอนปพพกถาดวย มทาน ศล สคคะ กามาทนวะ เนกขมมานสงสะ เมอตรสอนปพพกถาจบแลว จงทรงแสดงอรยสจ ๔ ประการ อนปพพกถา ม ๕ อยาง คอ

๑. ทาน การให การชวยเหลอเออเฟอเผอแผแบงปนในทางวตถสงของ ตอจากนนก

๒. ศล ความประพฤตเรยบรอยถกตองดงาม เวนจากการเบยดเบยนซงกนและกนในรปแบบตางๆ การอยรวมกนดวยดในหมมนษยในสงคมน

๓. สคคะ สวรรค คอสภาพทมความสข ความมอารมณเลศ มรป รส กลน เสยง โผฏฐพพะ สงสมผสกายทเลอเลศ เมอบ าเพญทานแลว ด าเนนชวตตามแนวของศล มความประพฤตด กไดประสบผลด สงคมกมความ

ตามทางพทธกจ ๒๘

เรยบรอยดงามอยรวมกนเปนสข คนเออเฟอเผอแผแบงปนกน ชวยเหลอกน ท าแตสงทดงามเปนบญกศล กไดประสบผลอานสงส คอ สคคะ มความสข นกเปนผลดทพงปรารถนานาชนชม

๔. ตอจากนนพระองคกไดแสดงวา แมแตสงทคนพอใจเปนอารมณทเลศดงามเปนสวรรค มนกยงมโทษ มขอบกพรองท าใหเกดทกขได จงทรงชสงขนไปอกวา สคคะนนกมโทษมปญหา เพราะจตใจยงไมหลดพน เพราะฉะนน จงตรสใหเหนโทษเรยกวา กามาทนวะ แปลวา โทษของกาม เปนขอ ๔

๕. ตอจากกามาทนวะแลว จะท าอยางไร ในเมอกามยงมโทษ มขอบกพรอง มความทกขปะปนระคนอย พอผ ฟงมองเหนโทษชดเจนดแลว พระองคกทรงช ทางออกวามอย โดยปลกออกไปจากกาม สละความโลภความอยากไดใคร เอา ละเสยจากชวตและความคดทพวพนวนวายอยกบเรองทจะได จะเอา จะหาวตถหาอะไรๆ ทเปนเครองปรนเปรอบ ารงบ าเรอความสขของตน ปลกกาย ปลกใจ ท าตวใหเปนอสระออกไปเสย เรยกวา เนกขมมะ จากนนกแสดงคณ หรออานสงสแหงเนกขมมะนนเปนขอสดทาย เรยกวา เนกขมมานสงสะ

เมอพระพทธเจาไดทรงชเรองการด าเนนชวตทดงามของมนษย ผลดทจะพงประสบ แตยงมโทษ มขอบกพรองทคนจะตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

เกยวของระคนอย ความทกขทยงปะปนอยกบความสขของคนทงหลายอยางนนๆ และชทางออกใหแลว พระองคกแสดงอรยสจ ๔ ประการ

พระองคน าเอาอนปพพกถามาเปนธรรมะส าหรบปพน ทานบอกวา การแสดงอนปพพกถากเหมอนกบการเอาผามาซกฟอกใหสะอาด พรอมทจะรบน ายอม คอ อรยสจ ๔ ประการ ตอนนกมาถงจดทวา ท าไมในปฐมเทศนาพระพทธเจาแสดงธมมจกกฯ ข นสมชฌมาปฏปทาเลย เขาถงอรยสจ ๔ ประการทนท แตกบพวกพระยสและทานผ อน เชน บดาของพระยส มารดาของพระยส ภรรยาของพระยส พระพทธเจาแสดงอนปพพ-กถากอน

อนนเรากเหนไดงายวา ทานเบญจวคคยเปนนกบวชอยแลว สละชวตในทางโลกมาแลว มาบ าเพญขอปฏปทา เชน การบ าเพญทกรกรยา มความรความเขาใจเรองโทษของกามกอนแลวจงมาบวช แตวายงปฏบตไมถกตอง พระพทธเจากชเลยวาขอปฏบตใดผดหรอถก และเขาสหลกสจธรรมทนท แตส าหรบคนทวไปทยงครองเรอนนน จะตองท าความเขาใจเบองตนเสยกอน เรมตงแตการครองชวตทดงามเรอยมา ผลดผลเสยของชวตในทางโลก เมอเขาใจดแลวจงแสดงอรยสจทหลง

อนนกเปนใจความโดยยอ ของพระธรรมเทศนาในระยะตนๆ ทพระพทธเจาแสดงในบรเวณสถานทน

อาตมภาพอยากจะพดถงเรองความแตกตางของพระพทธ-ศาสนาจากลทธศาสนาอนๆ ดงทปรากฏในธมมจกกปปวตตนสตร

ตามทางพทธกจ ๓๐

แตกอนจะพดเรองนน อยากจะเลยไปพดถงสถานทดวยสกหนอย เพราะจะไดความรทเกยวของใหแงคดแกเราในบางแงบางดาน

สถานทนเรยกชออยางเดมวา อสปตนมคทายวน หรอ มฤคทายวน ปจจบนเรยกวา สารนาถ เดยวจะเหนวาชอเดมกบชอใหมนมาบรรจบกนอยางไร

อสปตนะ นนแปลวา ทตกของฤษ อส แปลวา ฤษ ปตนะ แปลวา เปนทตก ทานเลาวา ฤษมฤทธ เดนทางไปไหนกเหาะ ผคนพากนเหนวาฤษเหาะมาจากไหนๆ กมาตกกนทนหมด กเลยเรยกทนวา ทฤษตก หรอ อสปตนะ ท าไมฤษจงมาตกทน ความจรงไมใชทานตกหรอก แตทานมาเหาะลง คอทนเปนทชมนมของฤษ ฤษพากนมาประชมในทน เพราะฉะนนทานมาจากไหนๆ กมาเหาะลงทน มาประชมกนทน ทนกเปนแหลงของฤษเลยทเดยว ฤษพากนมาประชม ณ ทน คนธรรมดากเหนวาเปนทฤษมาตกลง

อนง ฤษนนตามปกตจะอยกนในปาหมพานต ฤษเหลานนจะมาในถนผคนหรอมนษยทวไปเปนครงคราว เมอจะมากเหาะมา เมอจะกลบไปกเหาะไป ทน เมอจะเหาะมา กมาลงทปาแหงน เมอจะกลบไป กมาเหาะขนจากทปาน หรอจะแปลวาชมทางพระฤษกได

ค าวา ปตนะ หรอ ตก บางทแปลวาทประชมกได อยางค าวา สนนบาต ในค าวา สนนบาตชาต สนนบาตอะไรตางๆ กแปลวาทประชม สนนบาตนนความจรงกมาจากค าวา ตกพรอม นปาต แปลวา ตกลง ส รวมกนหรอพรอมกน คอรวมกน มาประชมกนนนเอง เพราะฉะนน ปา อสปตน กแปลวา ทชมนมของฤษกได ททฤษมาเหาะลงกได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

มฤคทายวน หรอมคทายวน แปลวา ปาเปนทพระราชทานอภยแกเนอ เนอในทนไมไดแปลวาเนอสตวทเรากน เนอเปนสตวชนดหนง หมายความวา กวางเนอ คอ สตวจ าพวกกวางอะไรพวกน

แปลรวมกนวา เปนสถานทพระราชทานอภยแกเนอ และเปนทประชมของฤษดวย เปนทพระราชทานอภยแกเนอ หมายความวา พวกกวางเนอมาอย ในบร เวณนจะไมถ กท าอนตราย ไมถกฆา จง มความหมายเปนสถานททมความรมเยน มความสงบ เพราะวาทงในความหมายวาชมทางพระฤษ ฤษเปนนกบวช เปนผบ าเพญพรตภาวนาถอศล ก เ ปนทรมเยน มเมตตา มกรณา ดงนน บรรยากาศของสถานทกตองมความรนรมย

อนนกไปสมพนธกบชอปจจบนทเรยกวา ‘สารนาถ’ สารนาถ นนทานบอกวามาจากค าวา สารงคนาถ สารงคะ แปลวา เนอเหมอนกน คอกวางเนอนแหละ เปนอกศพทหนง นาถ กแปลวา ทพง ทพงของเนอ ถาแปลอยางงายๆ กหมายความวา สถานทน เปนทพงของเนอ กวางเนอมาอยทนไมมอนตราย แตวายงมเรองเบองหลงมามากกวานนอก

เรองนมาในชาดก การพระราชทานอภยแกเนอเปนเรองของพระเจาแผนดน กมเรองเลามาในชาดก (ชาดกท ๑๒ เรอง นโครธมคชาดก) ถงเหตทท าใหพระเจาแผนดนพระราชทานอภยแกเนอ

กลาวไปถงความหลงเมอพระพทธเจายงเปนพระโพธสตวอบตเปนเนอหวหนาฝง สมยนนพระเจาแผนดนเมองพาราณส

ตามทางพทธกจ ๓๒

เสวยเนอเปนประจ า โดยพอครวจะตองน าเนอในปาบรเวณนไปฆาปรงอาหารถวายทกวน พวกเนอเลยมาตกลงกนวา ในเมอทางวงจะตองน าเนอไปฆาถวายพระราชาทกวนแลวจะท าอยางไรด กเลยมาตกลงจดล าดบกนเหมอนคลายๆ เปนเวร แตเวรนไมมการหมนกลบใหตองมาท าเวรใหม คอตายแลวกผานไปเลย กจดล าดบกนเรยงรอไปเรอยๆ ถงวาระของเนอตวไหน กเปนอนวาไปสเขยง แลวกตายไป ตวอนกเขาล าดบตอไป

วนหนงมาถงวาระของแมเนอมครรภใกลจะคลอด พระโพธสตวทราบเรอง มความสงสารแมเนอนมาก กสละชวตของตนขอเขาล าดบแทน เมอพระโพธสตวเขาสล าดบทเขาจะตองเอาไปฆา ดวยความเสยสละน เรองกไปถงพระเจาแผนดน พระเจาแผนดนไดทรงทราบ ท าใหพญาเนอไดเขาเฝา และไดแสดงธรรมแกพระเจาแผนดน พระเจาแผนดนเหนความเสยสละของพญาเนอ แลวกไดฟงธรรมะค าสอนของพระโพธสตวดวย กท าใหพระองคเกดความกรณาขนมา แทนทจะฆาเนอ กเกดความสงเวชพระทยเกดความกรณามาก

ในทสดกเลยพระราชทานอภยแกเนอทงหมด เปนเหตใหบรเวณนเปนทอาศยของเนอโดยไมถกเบยดเบยน โดยพระโพธสตวเปนจดเรมตนทท าใหฝงเนอไดรบการอภยโทษ มความปลอดภย จงเรยกกนวา มคทายวน แปลวา ทพระราชทานอภยแกเนอ นกเปนเรองราวหนงทมาในพระพทธศาสนา ชาดกทเลาเรองแสดงใหเหนคณธรรม ความเสยสละ ความดงามตางๆ ทเรยกวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

บารม ทพระพทธเจาไดทรงบ าเพญมา เรองราวในพระพทธศาสนาจะแสดงถงการบ าเพญคณธรรมอยางนเสมอ

อาตมภาพหวนกลบไปนกถงเมอวานน ทไดฟงนทานทางฝายฮนดทพระครทวทานเลาใหคณะเดนทางฟงในรถ กมขอสงเกตอยางหนง โยมจะเหนวา นทานทางฝายฮนดนน เตมไปดวยเรองของกเลส เรองของความโกรธ ความโลภ ความหลง ความหงหวงรษยาเบยดเบยนกน อะไรตางๆ มากมาย สวนเรองราวทางพระพทธศาสนาจะแสดงถงการบ าเพญคณธรรมความเสยสละ การใหอภยแกกนและกน ความเมตตากรณา ความเออเฟอเผอแผอะไรตางๆ มากมาย ซงแสดงถงคตความคดทตางกนออกไป

นอกจากเรองของกเลสแลว กไปสมพนธกบเรองฤทธ เรองปาฏหารย ในทางนทานของฮนดจะเหนวา เทพเจาตางๆ นนมฤทธมากมาย แตฤทธนนจะเหนวาเอามาใชสนองกเลส คอฤทธทแสดงเพอสนองความโลภบาง จะเอาโนนเอาน เอาใหไดมาดวยก าลงฤทธ หรอวาโกรธคนนนคนนกใชฤทธไปท าลายเขา เขนฆาเบยดเบยนเขา เชน พระอศวรหมกมนในกามคณจนมสาวาทหลอกลวงพระฤษบาง ฤษโกรธ สาปพระอศวรบาง พระอศวรหงหวงพระอมาจนฆาลกตวเองบาง สารพดลวนแตเรองโลภ โกรธ หลงทงสน

ในทางพระพทธศาสนานนตรงขาม จะไมคอยพดถงเรองฤทธเลย เพราะเอาธรรมะนเองมาเปนฤทธ เอาก าลงคณธรรมทเราไดบ าเพญเปนตวฤทธ ถาหากจะมฤทธเขามา กประกอบกบคณธรรม แตเหนวาใชนอย เพราะวาธรรมะเปนฤทธในตวเอง เรยกวา ธรรมฤทธ

ตามทางพทธกจ ๓๔

แมในหลกการของพระพทธศาสนาทวไป กไมสรรเสรญเรองฤทธ ฤทธจะตองเขามาเปนเครองประกอบค าสอนทมเหตมผลดงาม หรอการบ าเพญคณธรรม เพราะฤทธนนมกจะเปนเรองของการใชอ านาจ และอ านาจนนกมกจะเกยวของกบกเลส ความโลภ ความโกรธ ความหลง โดยเฉพาะโลภะ โทสะ แสดงมาก

ในคตพทธศาสนา ไมคอยเกยวของกบเ รองฤทธ ไมสนบสนนการใชฤทธ ชอบใหยอมกนดวยเหตผล ดวยคณธรรมความด นอกจากวาพระพทธเจาจะตองไปปราบคนมฤทธ จะปราบคนมวเมาในฤทธมาก พระองคจงจะเอาฤทธไปปราบ อยางพวกอรเวลกสสปะชฎล ตอนนนเชอในฤทธของเทพเจา ฤทธของพญานาคอะไรตางๆ พระพทธเจาจงตองปราบดวยฤทธเสยกอน ใหพวกทเชอในฤทธยอมรบแลว พระองคกไมตดอยในฤทธนน ไมถอวาเรองฤทธส าคญ พอเขายอมแลว พระองคกจะแสดงธรรมตอไป คอเลยจากเรองฤทธไปอกทหนง นเปนขอทควรพจารณาตามหลกการของพระพทธศาสนา

อาตมภาพพดถงเรองนขนมา กอยากจะใหเปนคตวา เรองของฤทธเปนเรองทตองระวง เพราะวามนเอนเอยงไปสการสนองกเลส ความโลภ ความโกรธไดงาย ทน ในอนเดยจะผดหรอจะถกอยางไรกแลวแต แตเรามามองใหไดประโยชนจากสงทไดพบเหน เทาทไดสงเกตปจจบน และดประวตทเปนมาในอดต เหนวาชอบเพลดเพลนมวเมาดวยเรองเหลานตลอดมา

พระพทธศาสนาเปนศาสนาทมงคณธรรม และความมเหตมผล แมแตธมมจกกปปวตตนสตร พระพทธเจากทรงแสดงแต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

เรองเหตเรองผล เรองการทจะเขาถงสจธรรมดบทกขแกปญหาดวยความรความเขาใจ ดวยการบ าเพญคณธรรม การแกปญหาดวยปญญา ไมใชเอาเรองฤทธเรองปาฏหารยมาใช ซงมนตางกบคตความเชอของคนในสมยนนหรอนกบวชสมยนน ทเชอในเรองฤทธเรองปาฏหารยอะไรตางๆ ทจะใหมนเกดขนไดผลดวยอ านาจความศกดสทธ แตพระพทธเจาเอาเหตเอาผลเขามาแทน

นอกจากน คนในสมยนน เมอมเรองเกยวกบฤทธ กนบถอโยงไปถงพวกเทพเจาตางๆ พากนยกยองสรรเสรญบรรดาเทพเจาทงหลายทวามฤทธมอ านาจมากสงสง คอยหวงพงใหเทพเจาเหลานนดลบนดาล

แตพระพทธเจาทรงดงความสนใจลงมาสเรองของมนษย อรยสจเปนเรองของมนษย มนษยเราสามารถแกไขปญหา แกไขความทกขดวยสตปญญาของเรา ไมตองไปรอเทพเจาบนดาล ไมตองไปรอพระศวะ พระอศวร พระพรหม พระนารายณนรมตใหเรา ไมตองรอไปบชายญวงวอนใหพระองคบนดาลให มนษยเราแกได นมนเปลยนจากความเชอถอของคนในสมยนน

สมยนนคนอยในอทธพลของศาสนาพราหมณ เชอพระเวท เชอพระพรหม เชอการบชายญ เปนความเชอทส าคญเหนยวแนนมาก พระเจาแผนดนจะแสวงหาอ านาจอะไร กตองบชายญ ชาวบานกบชายญเลกๆ ลงมาตามล าดบ เซนสรวงกนไปตางๆ พระพทธเจาตรสบอกวา คนเรานแหละใชสตปญญาบ าเพญคณธรรมแกปญหาได นคอเปนไปตามหลกอรยสจ เปนการเปลยนพลกมาหมด ดงจากเทพเจามาสมนษย

ตามทางพทธกจ ๓๖

แลวมนษยน ถาบ าเพญคณธรรมประพฤตด ฝกฝนอบรมตนแลว พฒนาตนเอง กจะเปนผ ประเสรฐจนกระทงเราถอวามนษยทฝกตนดแลว พระพทธเจาเปนตวอยางของผ ฝกตนแลว เปนผประเสรฐสด แมแตเทพเทวาพระพรหมกตองบชา

แทนทมนษยจะตองไปมวบชาพระพรหม ตอนนเทวดาพระพรหมตองมาบชาพระพทธเจาซงเปนมนษย นมนพลกกลบหมด ท าไมฟาดนจะไมสนสะเทอน เพราะความเชอของคนในสมยนนมนถกปฏวตไปหมดเลย ดวยพระธรรมเทศนาน

ถาเรารภมหลง เราจะเหนความอศจรรย คนตองโจษจนกนไป แมแตเทพเจากตองหวนไหวหมด พระพรหมกตองหวนไหว ถกหนบลลงกเลย ถกท าลายทนงแลว สะเทอนสะทานสนคลอนหมดเลย เคยยงใหญอยางไร กถกลดลงมาหมด มนษยแกปญหาตวเองได แตตองใชสตปญญา

ทน เรามาพจารณาเรองราวความแตกตางระหวางพทธศาสนากบศาสนาฮนด ในเมอคนอนเดยไมมนอยในคณธรรม ไมเชอการบ าเพญคณธรรมของมนษย ไมเ ชอในความมเหตมผลสตปญญามนษย มงอทธฤทธปาฏหารย เชอในเทพเจาการดลบนดาลตางๆ และคอยรอหวงพงออนวอนใหเทพเจาดลบนดาลให อาตมภาพกเชอวาอนเดยกไมเหมาะกบพทธธรรม และไมสามารถรองรบพทธศาสนาไวได

เดยวนเรากเหนไดวา หลงจากพระพทธศาสนาไดสนไปจากอนเดยแลว ความเชอเรองศกดสทธเทพเจา การดลบนดาล ยงหนกขนทกท นกเปนสภาพของอนเดยทเปนอยในปจจบน ซงไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

ออกไปจากแนวทางพทธศาสนา และท าใหเขาเปนอยางทโยมไดเหนมาดวยกนตลอดทาง เขาเชออะไรอยางไร และเขาเปนอยางไรกใหพจารณาด อนนพดขนมาเพอใหเกดความไมประมาทดวย

เราอยาประมาทวาอนเดยรองรบพทธศาสนาไมได แลวไทยเรารองรบได ไทยเรากไมแนนอนวาจะรองรบไดตลอดไป ถาหากวาไมสามารถยดหลกการทางพระพทธศาสนาไวได เรายงหนไปหวงความส าเรจจากฤทธ จากปาฏหารย ความเชอการดลบนดาลอย ปลอยใหโลภะ โทสะ แสดงฤทธอ านาจ ไมชาพทธศาสนากอาจคอยๆ เ สอมสญไปจากจตใจ เมองไทยกจะไมสามารถรองรบพระพทธศาสนาไวไดเหมอนกน

นกเปนคตอยางหนงทอาจจะไดจากเรองนดวย นอกจากความเจรญศรทธา ความมจตใจเบกบานผองใสแลว กไดความเขาใจเหตเขาใจผล หลกการค าสอนของพระสมมาสมพทธเจาดวย อาตมภาพกขออนโมทนาโยมทไดมาในสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาน อยางนอยเรากไดมความสงบทางดานกาย บรรยากาศกสงบแลว จตใจของเรากพลอยมความผองใส มความสดชนเบกบานเปนกศลอยางมาก นบเปนผลในทางจตตภาวนา อกท งก ไ ด เจรญปญญาภาวนา ดวยการสดบค าสอนและค าอธบายธรรมะของพระสมมาสมพทธเจา

กขอใหกศลทเกดจากการน จงเปนเครองเอออ านวยผลใหโยมทกทานเจรญในธรรมะค าสอนของพระสมมาสมพทธเจายงๆ ขนไป และจงประสบจตรพธพร บรรลความส าเรจในสงทมงหวงโดยชอบ ประกอบดวยธรรม ทกทาน ตลอดกาลทกเมอ เทอญ

๔

กสนารา ทปรนพพาน

เจรญพร อาตมภาพจะขอโอกาสกลาวธรรมกถาสนๆ ในระยะเวลาส าคญทเราไดเดนทางมาถง และไดนมสการสงเวชนยสถานล าดบสดทายในบรรดาสงเวชนยสถาน ๔ แหง

เราเดนทางมาถงทนจะค ามดแลว เวลากจ ากด และโยมกอาจจะออนเพลยรางกาย เนองจากไดตรากตร าในการเดนทาง ควรแกการพกผอน จงจะกลาวธรรมกถาเปนแงคดแตเพยงสนๆ ถาพจารณาดถงสงเวชนยสถานทคณะไดเดนทางมาแลวซงมทงหมด ๓ แหง นบเฉพาะทมในรายการกครบถวน ณ แหงน ขอใหสงเกตวา ทเราเดนทางมานน เปนไปตามล าดบกาลในพทธประวต คอ เรมดวยสถานทตรสรทพทธคยา จากนนกเดนทางตอมายงสถานททรงแสดงปฐมเทศนา ‘ธมมจกกปปวตตนสตร’ ซงปจจบนเราเรยกกนวา สารนาถ หรอในพระบาลเรยก ปาอสปตนมคทายวน แลวบดนกมาถงสถานทเสดจดบขนธปรนพพาน เปนบรรจบครบสงเวชนยสถาน ๔ แหง หรอ ๓ แหงในรายการทคณะไดเดนทางมา สถานทดบขนธปรนพพานน เปนทระลกถงการด าเนนพระพทธกจของพระพทธเจามาถงวาระสดทาย เปนการสนสดพระชนม-ชพของพระองค เหตการณทเกยวกบการปรนพพานนนมกลาวไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

อยางคอนขางพสดารในพระสตรๆ หนง ทเรยกวา มหาปรนพพานสตร หรอแปลวาพระสตรวาดวยการเสดจดบขนธปรนพพาน หรอการปร นพพานอนยงใหญ ซงหมายถงการปร นพพานของพระพทธเจา เหตการณโดยสรปเรมมาตงแตพระพทธเจาจ าพรรษาทเมองเวสาล หลงจากออกพรรษาแลว พระองคไดเสดจพทธด าเนนมาตามล าดบ มเหตการณเกยวกบการทไดทรงปลงพระชนมายสงขาร คอ ประกาศความตกลงพระทยทจะปรนพพานทปาวาล-เจดยในวนเพญเดอน ๓ ซงกไปประจวบกบวนทเราเรยกวา มาฆบชา ดวย คอตรงกบวนททรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในตอนตนพทธกาล แตตอนนเปนปลายพทธกาล กอนปรนพพาน ๓ เดอน จากนนกเสดจมาโดยล าดบจนกระทงถงทน แลวไดเสดจดบขนธปรนพพานภายใตรมไมสาละ หรอในเมองไทยเรามกจะแปลกนวา ไมรงคท สาลวโนทยาน กคอสวนปาไมสาละซงเปนพระราชอทยานของกษตรยแควนมลละ เปนอนวา สถานทนเปนสวนหนงอยในดนแดนของอาณาจกรของกษตรยมลละ

พระพทธองคไดเสดจดบขนธปรนพพานในวนเพญเดอน ๖ หรอวนวสาขปรณม ซงเราจดเขาเปนเหตการณหนงในบรรดาเหตการณส าคญ ๓ อยางในวนทเรยกวา วสาขบชา นเปนการกลาวโดยสรป มเรองราวทควรจะยกมาเนนเปนพเศษ ซงแสดงใหเหนถงพระคณของพระพทธเจาดานพระมหากรณาธคณอนยงใหญ มเหตการณหลายตอนในระยะสดทายเมอจวนเจยนจะปรนพพาน

ตามทางพทธกจ ๔๐

กลาวเฉพาะวนปรนพพาน กมเหตการณหลายอยางทแสดงใหเหนถงพระทยของพระพทธเจาซงประกอบดวยความกรณาอนยงใหญตอสรรพสตวทงหลาย มงแตจะบ าเพญประโยชนแกผ อนโดยไมค านงถงความเหนดเหนอยยากล าบากของพระองคเอง เชนวา

เมอเสดจมาถงถนของนายจนทะ นายจนทกมมารบตรกไดนมนตพระพทธเจาพรอมดวยพระสงฆทตามเสดจใหไปฉนภตตาหารทบานของเขา เขาไดถวายอาหารทเรยกวา สกรมทวะ ซงแปลกนวา เนอสกรออนบาง ปราชญบางพวกแปลวา เปนเหดชนดหนงมพษบาง

พระพทธเจาทรงทราบวาอาหารนนยอยยาก จะเปนโทษแกรางกาย แตพระองคทรงทราบวาพระองคกจะปรนพพานอยแลว นายจนทะกมความปรารถนาด พระองคมพระประสงคจะฉลองศรทธานายจนทะ และอกประการหนงอาหารนน ถาพระองคไมฉน พระสงฆองคอนกจะตองฉน แลวจะไดรบความล าบากเดอดรอน เพอตดปญหา พระองคจงตรสบอกใหน าสกรมทวะมาถวายเฉพาะพระองค สวนพระองคอนไมตองฉน พระองคฉนแทนหมด ส าหรบองคอนกใหถวายอาหารอนไป พระองคไดฉนสกรมทวะนนเสรจแลว ทเหลอกใหฝงดนเสย และดวยสกรมทวะนกเปนเหตใหพระองคซงประชวรอยแลว ประชวรหนกยงขน

ในวนนน ไดมการประชวรอยางรนแรงจวนจะปรนพพานหลายหนกอนทจะเดนทางมาถงสาลวโนทยาน แตพระองคกมขนตธรรม ใชก าลงสตสมาธระงบทกขเวทนาไว ท าใหโรคภยไขเจบระงบไปชวคราว เสดจพระด าเนนตอไป และในระหวางทเสดจ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

พทธด าเนนมานน กยงทรงหวงถงนายจนทะ เกรงวานายจนทะจะเกดความเดอดรอนใจวาอาหารของเขาเปนเหตใหพระพทธเจาปรนพพาน แลวเขาจะไมสบายใจเปนอยางยง พระองคจงตรสสงพระอานนทซงตดตามเฝาพยาบาลพระองคอย ใหละพระองคไวกลบไปปลอบใจนายจนทะวา อาหารทเขาถวายแกพระพทธเจานนเปนอาหารครงส าคญใน ๒ วาระทมผลอานสงสยงใหญทสด โอกาสครงส าคญนนกคอโอกาสทจะตรสรครงหนง และโอกาสทจะเสดจดบขนธปรนพพานครงหนง อาหารทถวายเมอตอนจะตรสร กคอ อาหารทนางสชาดาถวาย และทจะปรนพพานกคออาหารทนายจนทะถวายนเอง ถอวาเปนเหตการณครงส าคญ เพราะถามองในแงประวตศาสตรพทธศาสนา ก ถอวาเปนเหตการณทปรากฏในประวตการณของพระพทธศาสนา ซงทกคนในหมชาวพทธจะตองจดจ า

พระองคไดตรสสงใหปลอบใจนายจนทะใหเขาเหนวาเปนการถวายอาหารครงส าคญในพทธประวต ใหเขามจตยนดปลาบปลมใจ และพระอานนทกไดปฏบตตามพระพทธบญชา เรองนกแสดงถงพระมหากรณาธคณเปนอยางมาก ททรงค านงถงประโยชนของผ อนมากกวาหวงพระองคเอง หลงจากนนกเสดจพทธด าเนนตอมาจนกระทงถงปาไมสาละ ทงๆ มทกขเวทนาอยางนนแลว ไดประทบบรรทมทเรยกวา อนฏฐานไสยา แปลวาการนอนทจะไมลกขนอก คอการนอนครงสดทายในชวต เมอเสดจบรรทมแลว พระองคกยงตรสแสดงธรรมแกพระสงฆตอไปเรอยๆ

ตามทางพทธกจ ๔๒

ตอนนนกมความในพทธประวตเลาถงปรพาชกคนหนง ชอนายสภททะ ไดขาววาพระพทธเจาจะปรนพพาน และตวเองกมปญหาขอสงสยอยากจะถาม เกรงวาจะไมมโอกาสถามตอไปอก จงเขามาจะขอถามปญหากบพระพทธเจา

ขณะนนพระสงฆก าลงแวดลอมพระพทธองคอย โดยเฉพาะพระอานนทกตองเปนผจดเรองวาใครควรจะเขาเฝาไดหรอไมได หรอควรจะท าอะไรในเวลานนๆ เมอนายสภททะเขามาขอทลถามปญหา พระอานนทกเกรงวาจะเปนการท าใหพระพทธเจาล าบากพระวรกายซงทรงประชวรหนกอยแลว จงหามไมใหเขาเฝา เขากขอรองวาเขามโอกาสครงสดทายนเทานน ปญหาทจะถามกเปนปญหาส าคญในชวตของเขา จงขอโอกาส พดกนไปพดกนมาเลย กลายเปนท านองถกเถยง กขอรองคะยนคะยอกนอยทตรงนนเอง จนเสยงนนเขาไปถงพระพทธเจา

ทรงทราบความ กตรสอนญาตใหสภททปรพาชกเขาไปทลถามปญหา บอกพระอานนทใหปลอยเขาเขามา นกแสดงวาพระองคไมไดทรงหวงใยพระวรกายของพระองคเอง ทรงค านงถงแตประโยชนทจะไดกบผ อน สภททะกไดมโอกาสเขาไปทลถามปญหากบพระพทธเจา แลวพระพทธเจากทรงตอบอธบายชแจงใหสภททปรพาชกสนความสงสย

ปรากฏวาสภททปรพาชกนกไดเขาถงธรรมะ แลวกไดขออปสมบทในพระพทธศาสนา เปนพระสาวกททนเหนพระพทธเจาเปนองคสดทาย เรยกวาเปน ‘ปจฉมสกขสาวก’ และเปนพระอรหนตดวย กจ ากนมาวา ‘สภททะเปนปจฉมสกขสาวก’ พระสาวกทนเหนพระพทธเจาองคสดทาย นกดวยพระมหากรณาธคณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

ตอจากนน พระพทธเจากทรงบ าเพญพทธกจแกพระสงฆตอไปอก ไดตรสแสดงธรรมะตางๆ ตอนทายไดตรสถามวา ในพระสงฆทมาชมนมอย ณ สถานทปรนพพาน องคไหนมขอสงสยอะไรบาง แมแตเลกนอยกขอใหถาม เพราะยงมโอกาสในตอนสดทาย กปรากฏวาในพระสงฆเหลานนไม มผ ใดมขอสงสย เพราะวาเปนพระอรยบคคลทงสน

ในทสด เมอไมมพระสงฆองคใดถามปญหา พระพทธเจากไดตรสปจฉมวาจา หรอพระวาจาครงสดทายของพระพทธเจา อยางทเราจ ากนแมนวา

“วยธมมา สงขารา อปปมาเทน สมปาเทถ” แปลวา “สงขารทงหลายมความเสอมสนไปเปนธรรมดา

เธอทงหลายจงยงประโยชนตน และประโยชนผอนใหถงพรอมดวยความไมประมาท”

แตกอนหนาทจะตรสปจฉมวาจาน กมพทธพจนทส าคญดวย จะเรยกวาเปนการสงเสยกได คอพระองคทรงค านงถงวา เมอพระองคดบขนธปรนพพานไปแลว พระสาวกทงหลายโดยเฉพาะผทเปนปถชน กอาจจะนกวาบดนพระบรมศาสดาสนไปแลว ใครจะเปนผน าตอไป พระองคจงตรสใหหลกไว เพอใหสาวกทงหลายมเครองยดเหนยว มแนวทางทใหเกดความมนใจ ไมเกดความลงเลสงสยโดยตรสวา

“มมจจเยน…” ในเวลาทเราลวงลบไปแลว ธรรมและวนยใดทเราไดแสดงแลวบญญตแลวแกเธอทงหลาย ธรรมและวนยนนแลจะเปนศาสดาของเธอทงหลาย

ตามทางพทธกจ ๔๔

หมายความวา พระองคไมไดทรงตงบคคลผ ใดผหนงใหเปนศาสดาแทนพระองค แตใหถอวาพระธรรมวนยนนแหละ หรอหลกธรรมทพระองคไดแสดงไว วนยทพระองคไดบญญตไวนนแหละ เปนศาสดาแทนพระองค ในพระพทธศาสนากถอหลกนสบตอกนมา

สวนพทธปจฉมวาจานน กเปนค าเตอนส าคญทเราจะตองใชเปนเครองเรงเราในการบ าเพญขอปฏบตตามค าสอนของพระพทธเจา คอหลกความไมประมาท หรอ อปปมาทธรรม นนเอง อปปมาทธรรม นน พระพทธเจาตรสไวบอยๆ วาเปนธรรมทมความส าคญมาก พระองคเปรยบความไมประมาทเหมอนกบรอยเทาชางทวา รอยเทาทงหลายทงปวงบรรดามของสตวบก กยอมประชมลงไดไมใหญเกนกวารอยเทาชาง ฉนใด ธรรมทงหลายทงปวงกเชนเดยวกน ยอมประชมลงในความไมประมาท เพราะเมอมความไมประมาทแลว กจงมการบ าเพญธรรมทงหลายได ธรรมทงหลายขออนๆ นน ถาหากวาเรามความประมาท คอ เราละเลยไมปฏบตเสยอยางเดยว มนกไมเกดผล ไมมประโยชน มแตชอ มกเหมอนไมม

ความประมาทนน กคอ ความละเลยไมใสใจ ทอดทง ถาประมาทเสยแลว ธรรมทงหลายแมจะมคณคา มประโยชนอยางไร เราจะรจะเขาใจมน กไมเกดผลอะไรข นมา แตถามความไมประมาทแลว เรากไมละเลย ไมทอดทง เอาใจใส เพยรพยายามปฏบต สงใดทควรเวนกตองพยายามตงใจงดเวน สงใดทควรจะท าควรจะประพฤต เรากพยายามตงใจเรงประพฤตปฏบต โดยมสต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

ระมดระวงกระตนเตอนตนอยตลอดเวลา เพราะฉะนน พระพทธพจนครงสดทายน กเปนการย าเรอง อปปมาทธรรม นอกครงหนง เราหวนมาพจารณาถงวา สงเวชนยสถานนน ก เปนสถานทๆ มความหมายดงทพระพทธเจาไดตรสไววา เปนทตงแหงความสงเวช ความสงเวช นนกคอ ท าใหเกดความสลดใจไดคด ไดคดอยางไร เชน พจารณาถงการปรนพพานของพระพทธเจาใหเหนในแงหนงวา

พระพทธเจา ทงททรงเปนพระบรมศาสดา เปนศาสดาเอกของโลก เปนศาสดาทงของเทวดาและมนษยทงหลาย แตพระองคกทรงมพระวรกายทประกอบดวยขนธ ๕ ซงเปนสงขาร และสงขารทงหลายนนกยอมเปนไปตามหลกไตรลกษณ คอเปนของไมเทยง คงทนอยไมได และมใชตวตน สงขารนนกมความเสอมสนไปเปนธรรมดา แมพระองคจะเปนพระสมมาสมพทธเจา พระวรกายของพระองคกเปนไปตามหลกธรรมดาหรอกฎเกณฑแหงธรรมชาตอนน จงไดเสอมสนไป

เราทงหลายทด าเนนชวตกนอยน เมอจะด าเนนตามค าสอนของพระองค กควรเขาใจถงหลกการทวาน และเมอเขาใจแลว กจะไดมความไมประมาทนนเอง หมายความวา เมอไดพจารณาถงความเปนไปของสงทงหลายทมความเปลยนแปลง มความเกดขน ตงอย เสอมไป สลายไปอยางนแลว ตราบใดทชวตยงด ารงอย กจะไดเรงรบท าสงทดงาม ท ากจทควรท า เมอค านงถงธรรมค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา กจะไดตงใจรบขวนขวายปฏบตเพอใหเกดความเจรญกาวหนาในธรรมนนยงๆ ขนไป

ตามทางพทธกจ ๔๖

น เ ปนโอกาสอนส าคญทเราทงหลายไดมานงอย ณ สถานทเสดจดบขนธปรนพพานอนเปนจดสดทาย เปนทอวสานของพระวรกายของพระพทธเจา เปนสถานทส าคญทจะใหเกดความสงเวช แลวจะไดเปนเครองกระตนใหเกดความไมประมาทในการทจะประพฤตปฏบตธรรมสบตอไป นเปนแงคดในดานหนง อกอยางหนงกคอ บดนเราไดมาถงสถานทปรนพพาน เปนแหงสดทาย ในระหวางท เ ดนทางมาโดยล าดบ เราไดเหนสภาพแวดลอมของทองถนอนเปนทตงของพทธสงเวชนยสถาน

สภาพแวดลอมอนเปนทตงของพทธสงเวชนยสถานน กคอดนแดนทเรยกกนวาประเทศอนเดยในปจจบน โยมทกทานกไดเหนมาแลววาสภาพปจจบนของประเทศอนเดยเปนอยางไร เทาทอาตมภาพไดฟงนน เขาใจวาหลายทานมความรสกไมคอยดนกตอประเทศอนเดยในสภาพปจจบน

ในดานหนง คอทางเศรษฐกจ กมความรสกวาเปนสถานทมความแรนแคนยากจน สภาพภมประเทศกแหงแลง ไมอดมสมบรณ ไมนาอย ไมนาด ประชาชนทงหลายกมหนาตาเหยวแหง ความเปนอย ถาจะเรยกดวยค ารนแรงกวาสกปรก อะไรท านองน ซงบางทกถงกบเปนเรองนารงเกยจ เปนความรสกทเกดขนในใจ หามกนไมได เพยงแตวาจะพดออกมาหรอไม บางทานกเกดความรสกยอนระลกถงเมองไทย ซงเมออยกมองเหนดานโนนไมด ดานนไมนาพอใจ แตเมอไดมาสมผสอนเดยแลว ถงกบอทานออกมาหลายครงวา ไดเหนอนเดยแลว ท าใหรกเมองไทยขนอกเปนกอง

ถาพจารณาในแงน มาค านงถงองคพระสมมาสมพทธเจา พระองคกไดมาอบตในดนแดนน ในสมยพทธกาลอาจจะเปนไดวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

ดนแดนทางชมพทวปยงมความอดมสมบรณ ประชาชนอาจมความเปนอยดกวานกได เรากไมไดเหนชดเจน ถงแมในปจจบนเองอนเดยกอาจมหลายอยางทเปนขอด แตเอาละพดใหตรงตามความรสกของโยมเทาทไดมองเหน เทาทกระทบความรสกแตตนมา พดกนในแงทวาอนเดยนไมด ไมนารนรมย เปนสถานทมสงอนนารงเกยจหลายอยาง หลายทานคงไมอยากจะอยเปนตน พสจนดวยความรสกเชนน ถาเราน าเอาความรสกทวานนมาพจารณาเทยบเคยงวานเปนสถานททพระพทธเจาไดอบตขน เรามาพจารณาถงการด าเนนพระชนมชพของพระองค รวมทงพระปฏปทา พระจรยาวตรตางๆ กจะมขอคดอนหนงเกดขน พระพทธเจาเองกไดตรสไววา

พระองคนนเหมอนกบดอกบว ดอกบวนนเกดขนในโคลนตม ในสงสกปรก แตแลวดอกบวนนกงามบรสทธ สงกลนหอมอนนารนรมยใจ ท าใหเกดความสขความสบายใจแกผ ทไดพบเหน และผ ทไดดมไดสดกลนของดอกไมนน พระพทธเจากเชนเดยวกน พระองคเสดจอบตในทามกลางประชาชาวโลกซงเปนปถชน ประกอบดวยกเลสมโลภะ โทสะ โมหะ แตพระองคไมตดในโลก ไมตดในกเลสเหลานน พระองคบรสทธหมดจดผองใส เบกบาน น าสนตและประโยชนสขมาใหแกประชาชนทวไป

ถาเรามองดพระชนมชพของพระองค พระองคกไดด าเนนปฏปทามาเชนนน และพระองคกไดน าคนทยงประกอบดวยโลภะ โทสะ โมหะ นน ใหเขาใจค าสอน รเขาใจชวตและโลกตามเปนจรง ชวยใหเขาไถถอนตนออกมาจากกเลสเหลานน ท าใหเปนผ เบกบานผองใส มความสขดวย

ตามทางพทธกจ ๔๘

ทน ถามองพระพทธศาสนาเปนสวนรวม กอาจจะไดแงคดเปนเหมอนวา พระพทธศาสนาเกดขนในดนแดนทไมนารนรมย ไมนาพงใจ เสรจแลวกไปเบกบานในทอน ท าใหเกดความรนรมยใจแผความสขความรนรมยใจนนใหกวางขวางออกไปในโลก ประเทศไทยกเปนประเทศหนงทไดรบเอาความสข ความเบกบาน ความรนรมยอนนไว

ถามองในแงนแลว จะตองคด ตองพจารณาตอไปอกวา ความรนรมยหรอความเบกบานบนเทงใจ ความผองใสนนจะเกดขนไดอยางไร จะเกดขนไดกตองอาศยการประพฤตปฏบตตามหลกค าสอนของพระพทธเจา การบ าเพญตามพทธจรยาวตรของพระองค

เพราะฉะนน เราทงหลายจะตองเขาใจธรรมะค าสงสอนของพระองคใหชดแจง แลวกศกษาพทธจรยา แลวบ าเพญใหถกตองตามหลกของพระองค อนประกอบดวยพระพทธคณ มพระปญญาคณ พระกรณาคณ อกทงพระวสทธคณดวย คอพระคณทง ๒ ทเปนหลกไดแก พระปญญาคณ พระกรณาคณ พรอมทงพระคณอกอยางหนงทเขามาประกอบเปน ๓ กลาวคอ พระวสทธคณ อนเปนหลกส าหรบชาวพทธจะประพฤตปฏบตตาม

ประเทศอนเดยทหลายทานรสกวาไมนารนรมย ไมนาอยน มไดปฏบตตามค าสอนของพระพทธเจา จงเปนไดเพยงดนแดนทพระพทธศาสนาเกดขน เสมอนโคลนตมซงเปนทเกดของดอกบว

ถาหากวาเราไดบ าเพญตามพทธจรยา และเขาใจค าสอนของพระองคใหถองแท ประพฤตปฏบตตามกนทวไปแลว กจะไดผลคอความสข ความเบกบาน พระพทธศาสนากจะไปเบกบาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

อยในสถานทเราไดอาศย คอในประเทศไทย ประเทศไทยกคงจะมความรงเรองเบกบานเชนนน ถาหากวาจะด ารงอยในค าสอนของพระสมมาสมพทธเจาสบตอไป

แตถาหากวาเราไมสามารถบ าเพญ หรอด าเนนตามพทธจรยา ไมเขาใจค าสอนของพระองค และไมประพฤตปฏบตตามค าสอนนน สภาพตรงขามอนไมนาพงใจกจะเกดขน คอเมองไทยกอาจจะกลายเปนเชนเดยวกบประเทศอนเดยทหลายทานไมชอบใจอยในบดน เพราะฉะนน กเปนขอคดทวา พวกเราทงหลายจะตองชวยกนศกษาพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาใหเขาใจถองแท แลวด าเนนตามพทธจรยาวตรใหถกตองตามจรง นกเปนขอคดบางประการทอาตมภาพน ามากลาวในทน และทพดถงประเทศอนเดยในทางไมดบางนน กมใชจะกลาวหาวาประเทศอนเดยเลวทราม เปนแตเมอความรสกทไมดเกดมขนแลว กฉวยเอามาใชใหเปนประโยชนในการเจรญธรรม แตสรปวาจะตองค านงถงพทธปจฉมวาจาทพระพทธเจาไดตรสไวเปนครงสดทายวา ใหบ าเพญประโยชนตน ประโยชนทานใหถงพรอมดวยความไมประมาท กจะมความเจรญกาวหนางอกงามในพระธรรมค าสอนของพระองคยงๆ ขนไป แลวกจะไดประสบอานสงสคอ ความสข ความเจรญทงสวนตนและสวนรวมโดยทวกน

ในวนนอาตมภาพกเหนวาไดกลาวธรรมกถามาพอสมควรแกเวลา พรงนเชาเรายงมเวลาทจะไดไปนมสการสถานทในเขตน สวนทเรยกวา ‘มกฏพนธนเจดย’ ซงเปนทถวายพระเพลงพระพทธสรระอนอยในทใกล กคงจะมเวลาพดคยในเรองธรรมะกนตอไปอก

๕

รปกายดบสญ ธรรมกายไมสน

ขอเจรญพรโยมคณะผ เดนทางนมสการสงเวชนยสถาน พทธสงเวชนยสถานทคณะนงอยในบดน กเปนสถานทส าคญสบเนองมาจากสถานททพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน ซงคณะไดไปนมสการเมอเยน และไดสวดมนตท าวตรจนถงตอนค าวานน ในเวลาทเดนทางมาถงใหมๆ

ทวาสถานทนเปนสถานทส าคญ สบเนองจากสถานทปรนพพานนน กเพราะวาเปนสถานทถวายพระเพลงพทธสรระ คอ เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว หลงจากนนบคคลทเกยวของทงฝายพระ และฝายคฤหสถ กไดเตรยมการเกยวกบการถวายพระเพลงพทธสรระ

ฝายพระนน ในสถานทปรนพพาน ตามประวตกว า พระอนรทธเถระ เปนประธาน และมพระผ ใหญอน เชน พระอานนทเถระ เปนตน ในฝายคฤหสถนนกไดแก กษตรยมลละทงหลาย ผ เปนเจาเมอง เจาแควนดนแดนแหงน ทานเหลานนกไดปรกษาหารอกน ทางฝายคฤหสถคอเจาเมองมลละทงหลายกเปนเจาการเปนผด าเนนการ โดยอาศยพระเถระ เชน พระอนรทธเปนทปรกษาวาจะท าอยางนนไดไหม อยางนไดไหม เราจ ากนมาตามทไดเลาเรยนพทธประวต เทาทพอจบความไดสนๆ กวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

พระพทธเจาไดเสดจดบขนธปรนพพานท สาลวโนทยาน ดงทไดกลาวแลว อยนอกประตเมองดานหนง เมอจะถวายพระเพลงกไดน ามาอกดานหนง คอ ณ สถานทน แตกอนทจะน ามาสสถานทน ซงเรยกวา มกฏพนธนเจดย กไดน าพทธสรระ หรอพระบรมศพนนผานเขาประตเมองกอน ท าเปนขบวนแหผานเขาทางประตเมองดานเหนอ ผานกลางพระนครออกมาทางประตเมองอกดานหนง แลวกมายงสถานทน ซงอยทางตะวนออกของตวเมองกสนารา

ตอนนนเปนเวลาทปรนพพานได ๗ วนแลว กตกลงกนวาจะถวายพระเพลง ทางกษตรยมลละ ซงเปนเจาการกถวายพระเกยรต โดยกษตรยมลละทเปนประมข ๔ พระองคไดเปนผจดเพลงถวายพทธสรระ แตวาจดไมตด จงไดถามพระอนรทธเถระ ผ เรยกไดวาประธานทปรกษา หรอเปนประธานฝายสงฆวาเปนดวยเหตใด พระอนรทธกไดกลาววา เทวดาทงหลายตองการทจะรอพระมหากสสปเถระซงเปนพระเถระทเปนผ ใหญทสด ไมไดอยในทประชมนนดวย ผด าเนนการเกยวกบการถวายพระเพลงกตองรอ ขอท าความเขาใจเลกนอยวา พระสาวกชนผ ใหญของพระพทธเจานน มหลายทานทไดปรนพพานกอนพระพทธเจา เชน ทนาลนทาซงคณะไดผานมาแลว ทานกไดเลาถงความหลงในครงพทธกาลวา

พระสารบตรเถระ เปนพระอครสาวกขางขวา ซงนบวาเปนผ ใหญทสด กปรนพพานกอนพระพทธเจา หลงจากพระสารบตรเถระนพพานไปแลวไมนานนก พระโมคคลลาน ซงเปนอครสาวก

ตามทางพทธกจ ๕๒

ฝายซาย เปนรองลงไปกปรนพพานอก เพราะฉะนน พระผ ใหญซงเปนล าดบรองลงมาก ส นไปเสยกอน ทยง เหลออยก มพระมหากสสปเถระนแหละ

ทน พระมหากสสปเถระทานไมไดเดนทางรวมกบพระพทธองค ทานเปนพระทชอบอยปา ขณะนนก าลงเดนทางมาจากเมองปาวา ซงเปนเมองคกนกบเมองกสนาราไมไกลกน ตอนนน พระ มหากสสปเถระกยงไมทราบเรองราวเกยวกบการปรนพพาน เมอเดนทางมาในระหวางทาง ทานกบคณะไดเขาพกในรมไม ขณะนนกไดเหนอาชวกคนหนง อาชวกกเปนนกบวชนอกพระพทธศาสนาพวกหนง อาชวกคนนนถอดอกไมอยางหนงมา เปนดอกไมทแปลกจากปรกต เขาเรยกวาดอกมณฑารพ ตามต านานวาเปนดอกไมสวรรค ซงไดรวงหลนลงมาในเวลาทพระพทธเจาเสดจดบขนธ -ปรนพพาน พระมหากสสปเถระเหนอาชวกถอดอกไมนมา ตามต านานวาถอตางรม เพราะเปนดอกไมใหญมาก กไดถามวา

“ทานไดดอกไมนมาจากทไหน” อาชวกกไดเลาใหพระมหากสสปะฟงวา “ขาพเจาไดมาจากสถานท ทพระสมณโคดมเสดจดบ

ขนธปรนพพาน ทานไมรหรอ พระสมณโคดมไดปรนพพานถงบดน ๗ วนแลว” จากการทอาชวกไดกลาวค าตอบชแจงแกพระมหาเถระครงน พระสงฆผ เปนบรวารตดตามพระมหากสสปะกไดทราบขาวทวกน เมอไดทราบขาวแลว ในหมของพระสงฆทงหมด กมทงพระทเปนอรยเจา และพระทเปนปถชน ทานทเปนพระอรหนตกไดแต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

ปลงธรรมสงเวช สวนพระทเปนปถชนกมความเศราโศกเสยใจเปนอนมาก พากนรองไหฟมฟายตางๆ

แตในหมพระเหลานน ปรากฏวามพระภกษรปหนงซงบวชเมอตอนแกชอ สภททะ เราเรยก สภททวฑฒบรรพชต สภททะเปนชอ วฑฒบรรพชต แปลวา บวชเมอแก ทานผ นเปนคนละองคกบสภททปรพาชกทวาไดมาทลถามปญหากะพระพทธเจา และไดบวชในวนทพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน คนละอง คกน ตองแยกใหถกตอง สภททะทบวชเมอภายแกอยในคณะของพระมหากสสปเถระนกไดกลาวค าแซงขนมาในขณะเมอพระภกษทงหลายก าลงเศราโศกเสยใจวา

“ทานทงหลายอยาเศราโศกเสยใจไปเลย พระสมณโคดมเสดจปรนพพานนกเปนการดแลว เมอทานยงด ารงพระชนมอยนน ทานตรสจ จจกจก เดยวกหามไมใหท าสงโนน เดยวกวาควรจะท าสงน สงโนนไมควรท า หามไมใหท า สงนควรท า กบอกใหท า ตอแตนไป ในเมอพระองคเสดจดบขนธปรนพพานจากไปแลว เราจะท าอะไรกไดตามสะดวกใจ”

อนนเปนค าของบคคลซงแทนทจะเศราโศกเสยใจในการปรนพพานขององคพระศาสดา กกลบดใจ ฝายพระมหากสสปเถระนน ทานเปนพระเถระผ ใหญ ทานกไดมองเหนทงพระทงหลายทมความเศราโศกเสยใจและไดสดบทงถอยค าทเปนการจวงจาบพระพทธเจา ในสวนทเปนการเศราโศกเสยใจนน ทานไดแสดงธรรมใหพระภกษทงหลายเขาใจถงคตธรรมดาของสงขารตามหลกไตรลกษณทมความไมเทยงแทแนนอนเปนตน แลวกกลาวโอวาทตางๆ

ตามทางพทธกจ ๕๔

สวนทเปนค าจวงจาบของพระสภททะนน ทานกไดแตก าหนดใจเอาไววา น พระพทธเจาเสดจปรนพพานไปใหมๆ ยงมบคคลกลาวถอยค าทเปนการจวงจาบไดถงเพยงน ถากาลเวลาลวงไปนาน กอาจจะมเหตการณทไมดไมงาม การไมเชอฟงถอยค า การไมปฏบตตามค าสอนของพระพทธเจาเพมขนไดมากมาย เปนเรองทจะตองน ามาพจารณาด าเนนการอะไรบางอยางทจะใหเกดความมนคงแกพระศาสนา

โดยเฉพาะทานเปนพระผ ใหญรบผดชอบหมคณะ ทานจงถอเรองนเปนส าคญมาก แตวายงไมกลาวอะไร กเกบไวกอน ไดแตกลาวโอวาทสงสอนพระ และน าคณะเดนทางมายงสถานททเมองกสนารา แลวกเดนทางมาถงทจดท าการถวายพระเพลงพระพทธสรระ คอท ‘มกฏพนธนเจดย’ ทเราทงหลายนงอยในบดน

เมอพระมหากสสปเถระมาถงแลว กด าเนนการเกยวกบการถวายพระเพลงพทธสรระตอไป พระมหากสสปเถระไดเขามานมสการอภวาทกราบไหวพระบรมศพ ตามความในเรองนนวา พระบาทของพระพทธเจาไดออกมาจากเครองหอพระบรมศพมารบอภวาท คอการกราบไหวของพระมหากสสปะ เมอพระมหากสสปเถระไดอภวาทกราบไหวแสดงความเคารพตอพระพทธสรระเสรจแลว ไฟกลกตดมาเอง เรยกวาไฟทพย คอ ไฟเทวดานนเอง การถวายพระเพลงพระพทธสรระกไดด าเนนไปจนกระทงเสรจสน

เมอถวายพระเพลงพระพทธสรระเสรจแลว กมการเกบพระอฐธาต หรอเรยกวา พระบรมสารรกธาต จากนน ขาวก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

แพรหลายออกไปถงเมองตางๆ ทพระพทธเจาไดเคยเสดจไป ซงเปนถนทชาวเมองและพระเจาแผนดน พระมหากษตรยผน าของประเทศมความเคารพนบถอในพระองค

เมอแตละถนไดทราบขาวคราวแลว กมความร าลกถงพระพทธเจา และอยากจะไดพระบรมสารรกธาตไวเปนอนสรณเครองร าลกถงพระองคเปนเครองสกการะบชาตอไป

เพราะความทตองการพระบรมสารรกธาตนน กเกรงวาเมองกสนารานจะยดครอบครองไวผ เดยว จะตองหาทางแบงกน จงสงทตสงกองทพมาขอแบงสวนพระสารรกธาต ปรากฏวามมาถง ๗ นคร ความตอนนขอเลาแตเพยงยนยอวา

เมอทต และกองทพของนครตางๆ มแควนมคธเปนตนทเปนมหาอ านาจมาถง กอยขางนอก แลวกขอเจรจาทจะแบงสวนพระสารรกธาต

ทางฝายมลลกษตรยกเกดความหวงแหนขนมาวา การทพระพทธเจาเสดจมาดบขนธปรนพพานทเมองของเราน แสดงวาพระองคเหนความส าคญของเมองเรา ตองการเหมอนอยางจะมอบพระพทธสรระให เรากควรจะแสดงความเคารพ แสดงความเอาใจใสในพทธสรระพระบรมสารรกธาตนเกบไวบชาใหเปนหลกเปนฐาน ณ สถานทน กเลยคดวาจะไมยอมแบงใหใคร

ทน ประเทศอนๆ ทสงตวแทนมา กชกจะไมพอใจ ไปๆ มาๆ กจะเกดการรบพงแยงชงกนขน

ในทสดกปรากฏวามพราหมณผหนงชอวา ‘โทณพราหมณ’ ซงเปนทเคารพนบถอของผน าประเทศตางๆ เหนวา ถาปลอยไวจะ

ตามทางพทธกจ ๕๖

เกดการรบราฆาฟนอะไรกนซงเปนการไมด กเลยขอเขามาเจรจาท าความตกลงในหมทต และกองทพเหลานน โทณพราหมณกเลยไดท าหนาทเปนผแบงแจกพระบรมสารรกธาตใหเปนสวนๆ เทาๆ กน ประเทศตางๆ ทสงทต สงกองทพ สงตวแทนมา กไดรบเอาสวนแบงนนไปกอพระสถปไวในดนแดนของตนเอง เ พอเปนทสกการะบชาตอไป ความโดยยอกเปนท านองน

มจดทนาสนใจอยางหนงวา เมองกสนาราของแควนมลละนเปนเมองเลกๆ ถาเทยบกบประเทศมหาอ านาจอนๆ ในสมยนนอยางทไดกลาวถงในครงกอนๆ เชน แควนมคธ แควนโกศล แควนวงสะ เปนตน พวกนนเปนแควนทใหญมอ านาจมาก

โดยเฉพาะแควนมคธ และโกศลนน มความเปนมาเกยวของกบพทธศาสนามาก แควนมคธกเปนททพระพทธเจาประดษฐานพระพทธศาสนา สวนแควนโกศล ซงมเมองสาวตถเปนเมองหลวง กเปนททพระพทธเจาเสดจประทบมากทสด ทพระเชตวน กบบพพาราม พระธรรมเทศนาของพระพทธเจาเกดในเมองสาวตถนนมากทสด

เพราะฉะนน เมองทง ๒ นน จงมความส าคญในพทธศาสนามาก แตเ มอปร นพพาน พระพทธเจากลบเสดจมาปรนพพานทเมองกสนารา ซงสมยนนเปนเมองหลวงของแควนมลละ อนเปนแควนทมอ านาจนอยลงมากแลว เปนแควนเลกๆ

ครงหนงกอนทพระพทธเจาจะเสดจดบขนธปรนพพาน พระอานนทไดทลถามเปนท านองทวงพระองควา เหตใดพระองคจงไดเสดจมาดบขนธปรนพพานทเมองกสนารา ซงอยในแควน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

เลกๆ ท าไมไมเสดจไปปรนพพานทเมองใหญๆ อยางเมองราชคฤห เมองสาวตถ เมองเวสาลอะไรตางๆ เหลาน ซง เปนเมองของประเทศมหาอ านาจ เปนประเทศยงใหญ แลวกมผน า มกษตรยผปกครองซงเคารพนบถอพระองค

พระพทธเจากไดตรสเปนท านองวา อยาไปนกวาเมองกสนาราเปนเมองเลกเมองนอย ความจรงเมองกสนาราเคยเปนเมองใหญในอดต ในอดตเมองกสนารานเคยเปนทประทบของพระมหาจกรพรรดชอวาพระเจามหาสทสสนะ แลวพระพทธเจากตรสเรองต านานเมองกสาวด

คอในครงโบราณ เมองกสนาราเคยเปนเมองหลวงทประทบของพระเจามหาสทสสนะ มชอวาเมองกสาวด เปนเมองทยงใหญมาก แลวตอมากไดมการเปลยนแปลงตามกาลสมย ขอน ถามองในแงหนงกใหเหนวา พระพทธเจาทรงสอนไมใหเกดความยดตดในเรองความยงใหญ อะไรเหลาน ใหมองเหนวา สงเหลาน ยอมเปลยนแปลงไปไดตามหลกอนจจง มหานครทเคยใหญโตกกลายเปนเมองเลกได เมองทเคยเลกในสมยกอน กกลบกลายเปนเมองใหญโตเจรญขนมาได อนนกเปนไปตามหลกอนจจง

ทานอธบายตอไปอกวา การทพระพทธเจาปรนพพานในเมองเลกจะเปนเครองชวยใหพระบรมสารรกธาตแพรหลายออกไปในทหลายแหง เพราะวาในทสดแลว เมองกสนาราจะตองยอมแบงแจกพระสารรกธาตใหกบแควนอนๆ แตถาหากเปนแควนใหญอยางแควนมคธ ซงมอ านาจมาก เขาคงเกบไวพวกเดยวไดแนนอน ไมยอมแบงใหแกใคร นกเปนรายละเอยดสวนปลกยอย รวมความ

ตามทางพทธกจ ๕๘

เปนอนวาพระพทธเจาไดเสดจดบขนธปรนพพานทเมองกสนาราน และไดมการถวายพระเพลงพทธสรระ ณ สถานทน

มขอสงเกตอกอยางหนง ใหโยมไดนกไวเปนขอคด กคอพระพทธเจาปรนพพานในสาลวโนทยาน หรอปาไมสาละ ภายใตรมไม ขอใหนกหวนยอนไปดประวตในตอนตนพทธกาล คอพระพทธเจาประสต กประสตทภายใตรมไมสาละ เชนเดยวกน กเปนอนวา พระพทธเจาประสตภายใตรมไมสาละ จะเปนตนรงหรอไมกแลวแต เปนเรองของนกปราชญยงไมยตเดดขาดวาไมอะไรแน แตคงยตแลววา ไมสาละนนไมใชไมรง เมองไทยเราแปลกนวาไมรง ตอนหลงวาไมใช กเลยตองเรยกวาไมสาละนนแหละ

ท น พระพทธ เ จากประสตภายใ ต รมไ มส าละ เ มอปรนพพานกปรนพพานภายใตรมไมสาละ นกเปนขอสงเกตอยางหนง จะถอวาเปนอศจรรยกได จะถอวาเปนเรองของพระพทธเจาททรงมพระชนมชพเกยวของอยกบธรรมชาตกได เมอตรสรกตรสรภายใตรมไมเหมอนกน แตเปนรมไมอกอยางหนง คอไมอสสตถะ เพราะเหตทพระพทธเจาตรสรใตรมไมนน รมไมนนกเลยไดชอพเศษวา ตนโพธ เพราะค าวา โพธ นนแปลวา ‘ตรสร’ หรอความตรสร ตนโพธกคอตนไมทพระพทธเจาตรสร ความจรงชอเดมกเรยกวาไมอสสตถะ หรออสสตถพฤกษ ไดชอพเศษจากการตรสรของพระพทธเจาเปนตนโพธ พระพทธเจาประสต ตรสร และปรนพพาน กภายใตรมไมทงสน อยทามกลางธรรมชาต กเปนเรองราวเกยวกบประวตของพระองค

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

จะเหนวา พทธศาสนกชนทงหลาย เรามความเคารพเลอมใสในพระองค และใหความส าคญแกเหตการณในพทธประวตเหลานเปนอยางยง แตไมควรนกถงเพยงแตความส าคญเทานน ควรใหเปนเครองเตอนใจเราดวย ใหระลกอย เสมอถงธรรมชาตของชวต และชวตทเปนธรรมชาต ตลอดจนวา ชวตนไมควรใหหางเหนเกนไปจากธรรมชาต และชวตทดงามนนธรรมชาตจะชวยเกอกลใหมความสขไดอยางไร พระสถปทเหนอยตรงหนา กเปนประจกษหลกฐานถงการทชาวพทธในสมยโบราณไดพยายามทจะท าการตางๆ เพอแสดงถงความเคารพบชาพระพทธเจาผ เปนพระบรมศาสดาของตน อยางททานพระครทวไดเลาใหโยมฟงแลววา ในสมยพระเจาอโศกมหาราช พระองคไดสรางสถปขนไว แลวตอมาพระมหากษตรยยคหลงคอ พระเจากนษกะมหาราชกไดมาสรางสถปใหญครอบขนไปอกชนหนง อยางทเหนในปจจบน ซงเวลานกเหลอแตซากปรกหกพง

ถาเรามองจากซากเหลาน กเหนวาตวพระสถปเดมจะตองใหญโตมากเหลอเกน นกแสดงถงวา พระมหากษตรยพระองคนนจะตองเหนความส าคญของสถานทนเปนอยางมาก แลวกมความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจาเปนอยางยง

พระเจาอโศกมหาราชนน เปนกษตรยทยงใหญ ในหมชาวพทธประเทศไทยรจกกนทวไป พระมหากษตรยในยคหลงกไดพยายามด าเนนตามพระปฏปทาของพระมหากษตรยองคน ในบรรดาพระมหากษตรยเหลานน พระเจากนษกะองคทวามาสราง

ตามทางพทธกจ ๖๐

สถปใหญครอบน กลาววาเปนพระมหากษตรยองคหนงทพยายามด าเนนตามพระจรยาวตรของพระเจาอโศกมหาราช พระเจากนษกะมหาราชเปนกษตรยทอยในอนเดยภาคทคอนไปทางตะวนตกเฉยงเหนอ ครองราชยอยใน พ .ศ.สก ๖๐๐ เปนกษตรยทไดอปถมภพทธศาสนาฝายมหายานมากกวา ทางมหายานจงรจกพระเจากนษกะมาก แตเพราะเหตทพระองคไปอปถมภทางฝายมหายาน ในประวตพทธศาสนาฝายเถรวาท หรอฝายใตกเลยไมคอยรจกพระองค อยางในประเทศไทยพดถงพระนามพระเจากนษกะ จะไมคอยมคนร นอกจากผ ทร าเรยนศกษาทางประวตศาสตร หรอโบราณคด หรอเรองเกยวกบประเทศอนเดย

พระเจากนษกะไดอปถมภพระพทธศาสนาเปนอยางมาก คลายๆ กบพระเจาอโศก และกไดเปนผอปถมภการสงคายนาครงหนงดวย เรยกวาเปนการสงคายนาครงท ๓ ของฝายมหายาน แตทางฝายเถรวาทไมนบ และการอปถมภพระพทธศาสนาของพระเจากนษกะมหาราช กเปนเหตใหพระพทธศาสนาเผยแพรไปทางภาคเหนอมาก หมายถงทางฝายประเทศจนเปนตน ซงเปนฝายมหายาน

นกเปนเรองราวทอยในประวตศาสตรพทธศาสนา และมเรองมาเกยวของกบพทธสงเวชนยสถานน อาตมภาพจงน ามาเลาคราวๆ เพอใหเหนภาพเลาๆ ของการทวา พทธศาสนกชนสมยโบราณนนไดสกการะบชาสถานทส าคญทางพทธศาสนากนเพยงไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

เราทงหลายทเกดมาภายหลง กเลยไดอาศยหลกฐานทเกดจากการกระท า หรอกศลกรรมของชาวพทธปางกอนเหลาน พากนมโอกาสมาถงสถานทน และมโอกาสไดรวาพระพทธเจาไดเสดจไปทไหนบาง มเหตการณส าคญเกยวกบพระชนมชพเกดขน ณ ทใด ทนนๆ อย ทจดหรอต าแหนงไหนในปจจบน นก เปนเรองราวในดานประวตศาสตร ทน ขอทเปนแงคดทางธรรมะ กคอความเปนสงเวชนยสถาน ดงทอาตมภาพไดกลาวแลว ซงพระพทธเจาตรสไววาสถานทเหลานเปนทตงของความสงเวช

“สงเวช” กคอ การทท าใหเกดความสลดใจ ไดคด หรอส านกได ค าวา ‘สลดใจ’ นเปนค าหนงทนาสงเกต อาตมภาพมองเหนวาค าวา สงเวช นเราไดเขาใจความหมายคลาดเคลอนกนไปไมนอย คอ เดยวนเราแปลค าวา สงเวช เปนสลดใจ บางทกรสกเปนท านองหดหไปเสยแลว ค าวา สงเวช ค าเดยวกนนแหละทแผลงเปนภาษาไทยมาเปนค าวา สมเพช ความจรงค าเดยวกน สงเวช สมเพช มาจากค าบาลค าเดยวกน และถาเปนค านามในภาษาบาล ทานใชวา สงเวค ค าวา สงเวช นน มความหมายอยางไรแน นาจะพจารณา เพราะวาเปนเรองเกยวกบธรรมะดวย จะตองเขาใจใหถกตอง อยางในคมภรวสทธมคค (วสทธ.๓/๒๙๙) กมการอธบายความหมาย ทานไขความวา สงเวช หมายความวา ท าใหเกดก าลงใจ หรอเรงเรากระตนใหเกดแรงในใจขน (= สมตเตชน)

ตามทางพทธกจ ๖๒

ตามททานอธบายอยางนน ค าวา สงเวช กมความหมายหนงวา เปนการเขามากระตนเตอนจต ใหเราไดเกดความคดหรอจตส านก ความคดอะไร

ถาเปนสถานทแหงน กไดความคดวา ออ...น พระพทธเจาของเรา พระองคไดเสดจมาดบขนธปรนพพาน เขาไดถวายพระเพลงพระสรระของพระองค พระองคแมแตเปนพระพทธเจา เปนศาสดาทยงใหญ แตพระสรรกายกเปนไปตามหลกธรรมดาของสงขาร มการเกดขน ตงอย ดบไป สญสนไป เราทงหลายนกเปนมนษยปถชน เปนคนธรรมดาสามญ และกเปนศษยของพระองค ถาวาถงชวตรางกาย เรากแนนอนวาจะตองเปนไปตามคตเชนนน

แตพระองคไดสงสอนเราไว หลกธรรมค าสอนของพระองค ใหประพฤตดงาม เราจะปฏบตตามค าสอนของพระองคนน ชวตของเรากด ารงอยชวคราวเปนไปตามหลกอนจจง ทกขง อนตตา จะประมาทอยไมได จะตองเรงขวนขวาย ท าอยางไรจงจะประพฤตปฏบตค าสอนของพระองคใหไดเพยบพรอมบรบรณ เราจะมวหลงระเรง หรอปลอยเวลาใหผานไปเปลาๆ ไมได จะตองเรงขวนขวายท าความดนนดวยความไมประมาท

การทเหตการณในพทธประวต หรอสถานทเกยวของกบพระองคมากระตนเตอนพวกเราใหไดเกดความคดอยางน แลวเรงขวนขวายประกอบกรรมดงาม เรงปฏบตธรรมนแหละ อนนเรยกวาสงเวช เรยกวากระตนใหเกดความคด ท าใหไดคดไดส านก เรยกวา สงเวช

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

ถาหากเพยงแตเราเกดความรสกสลดหดหใจ เชนไปเหนบคคลทไดรบทกขเวทนา หรอคนทเสยชวต แลวบอกวาเกดความสงเวช โดยหมายถงวาเพยงแตเกดความสลดใจ ใจหดหไปเสยอยางนน ไมถกตองตามธรรมะ ไมเรยกวาสงเวชตามความหมายทพระพทธเจาสอนไว แตกลายเปนนวรณ ขอทเรยกวา ถนะ ท าใหใจเศราหมอง เปนอกศลไปเสย

สงเวชจะตองเกดความรสกทกระตนใหเราไดเกดความคด เกดความส านก แลวคดทจะเรงขวนขวายท ากรรมดตอไป อยางน เรยกวาสงเวชทถกตองแทจรง และกจะสอดคลองกบค าอธบายของพระอรรถกถาจารยทวา ท าใหเกดแรงใจในการท าความดดวย บดน อาตมภาพเหนวา สงเวช ไดมความหมายเคลอนคลาดเลอนลางไปจากความหมายเดมมากแลว เราจงจะตองท าความเขาใจกนใหถกตอง

กเปนอนวา สถานทนกเปนสถานทแหงหนงทเราจะตองเกดความสงเวชดงทกลาวมาแลว และเมอสงเวชถกตองอยางนกจะไปสอดคลองกบหลกธรรมทพระพทธเจาตรสไวเปนปจฉมวาจาทวา ใหไมประมาท หรอใหยงประโยชนตนและประโยชนผ อนใหส าเรจดวยความไมประมาท

หมายความวา พทธศาสนกชนเมอระลกถงค าสอนของพระพทธเจา ระลกถงเหตการณเกยวกบพระองคแลว กจะตองเกดความส านกทจะเรงขวนขวายท าความด เรงขวนขวายปฏบตธรรม ไมปลอยปละละเลยทอดทง ไมท ากาลเวลาใหลวงไปเสยเปลา พยายามท าเวลาทผานไปใหมประโยชนมากทสด เพอใหเกดความเจรญงอกงามในทางธรรม

ตามทางพทธกจ ๖๔

สถานทถวายพระเพลงพทธสรระน กเปนเครองหมายใหเหนชดวา พระรปกายของพระพทธเจานนไดสนสดลงแลว รปกายของพระองคทประกอบดวยพทธลกษณะตางๆ ในทสดไดถกเพลงแผดเผาสญสนไป เหลอแตเพยงพระสารรกธาต คอ พระอฐ หรอกระดกเทานน

ทถวายพระเพลง กเปนเครองหมายของการจบสนของพระรปกาย ของพระพทธเจา อาตมภาพไดเคยกลาวแลววา พระพทธเจานนทรงมพระกาย ๒ อยาง ตามคตของพทธศาสนาฝายเถรวาท กคอม รปกาย กบ ธรรมกาย

รปกายของพระพทธเจาเสอมสนไปตามกาลเวลา ตามธรรมดาของสงขารทเปนของปรงแตง แตวาธรรมกายของพระองคไมเสอมสนไปดวย ธรรมกายนนมอย และเราทงหลายสามารถเฝา สามารถเหนไดเสมอ คอ เมอพระพทธเจาดบขนธปรนพพานไปแลว เรากไมสามารถจะเฝาพระองคในดานรปกายตอไป แตเราสามารถทจะเฝาพระองคในดานธรรมกาย ตลอดจนกระทงวาสามารถท าธรรมกายใหเกดขนปรากฏประจกษแกจตใจของเรา

มพทธพจนครงหนงตรสแกพระภกษรปหนงทมความรกในพระองคมาก เฝาตดตามพระองคเพอจะดพระรปพระโฉม ชมพทธลลา ไดแก พระภกษทชอวา วกกล

พระวกกลนหลงจากบวชมาแลว พระพทธเจาเสดจไปไหนกจะตามไปเสมอ ตองการทจะเฝาดความสงางามของพระพทธเจา จนกระทงถงตอนหนงพระพทธเจากไดตรสวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

“วกกล เธอจะดไปท าไมรางกายทเปอยเนาไดน ผ ใดเหนธรรม ผนนเหนเรา”

พระพทธเจาตรสดงน ซงครงแรกกท าใหพระวกกลเสยใจมาก จะไปกระโดดภเขาตาย พระพทธเจากตองเสดจไปโปรด แลวในทสดพระวกกลกไดส าเรจเปนพระอรหนต พทธพจนตอนน พระอรรถกถาจารยทานไดอธบายใหเหนความตางกนระหวางรปกายกบธรรมกาย คอทพระพทธเจาตรสวาจะตามดไปท าไมรางกายทเปอยเนาไดน ค าวากายตอนนหมายถงสวนรปกาย รปกายของพระพทธเจากเปนสงขารของปรงแตง เปนไปตามหลกอนจจง ทกขง อนตตา มความเกดขน ตงอย ดบไป เสอมสลายสนไป

สวนอกตอนทพระพทธเจาตรสวา “ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา ผใดเหนเรา ผนนเหนธรรม” ค าวา เหนเรา อนนคอพระพทธเจาตรสถงธรรมกาย

ธรรมกายนน อยางทอาตมภาพเคยเลาใหฟงแลววา เมอพระนางมหาปชาบดโคตมเถร จะปรนพพาน กไดไปทลลาพระพทธเจา พระนางมหาปชาบดโคตมไดทลตอนหนงวา

“ดฉนเปนมารดาของพระองค พระองคกเปนบดาของหมอมฉน กลาวคอ พระรปกายของพระองคนน หมอมฉนไดเลยงดใหเตบโตมา สวนธรรมกายของหมอมฉนพระองคกไดท าใหเจรญเตบโตขนมา”

กหมายความวา ตางฝายตางไดเลยงด หรอท าใหอกฝายหนงเจรญเตบโต รปกายของพระพทธเจานน พระนางมหาปชาบด

ตามทางพทธกจ ๖๖

โคตมเปนผ เลยงใหเตบโต แตวาธรรมกายของพระนางมหาปชาบดโคตมนน พระพทธเจาเปนผท าใหเจรญเตบโตขนมา ธรรมกาย นน ไดแก โลกตตรธรรมซงจะเขาถงไดดวย โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ มสตปฏฐาน ๔ เปนตน ตลอดจนกระทงอรยมรรคมองค ๘ ประการ และความรในอรยสจ ๔ ประการ เปนธรรมกาย

โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ เมอปฏบตไดถกตองกยอมน าไปสความเขาใจอรยสจ และการตรสร

บคคลทเปนชาวพทธยอมค านงถงรปกายของพระพทธเจา กวหลายทานพากนพรรณนาพทธลกษณ เชน เรองมหาปรสลกษณะ ๓๒ และเรองฉพพรรณรงส เปนตน ปรากฏอยในวรรณคดตางๆ หลายเรอง แตเมอเกดมาภายหลง เรากยอมไมสามารถเฝาพระพทธเจาในดานรปกายได แมกระนนกตาม เรากสามารถเฝาธรรมกายของพระองค ท าใหธรรมกายปรากฏประจกษแกตวเรา แกใจของทกๆ คนได

รปกายเปนสงทมองเหนดวยสายตาธรรมดา หรอตาเนอ เราอาจจะตองเดนทางไปไกลๆ โดยพาหนะตามถนนหนทางทเปนวตถ เปนรปธรรม เพอดรปกาย แมทเราเดนทางมานกเพอดสงทเกยวของกบพระรปกายของพระพทธองค มาดสถานททพระรปกายของพระองคเคยเสดจมาเกยวของ มาประทบ หรอมาถกพระเพลงเผาผลาญในคราวถวายพระเพลงพทธสรระ

แตวาธรรมกายนน เราจะเดนทางไปดวยยานพาหนะทเปนรปธรรมไมได แมกระนน ทานกไดแสดงหนทางหรอมรรคาอนเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

นามธรรมทจะน าใหเดนทางเขาสการเหนธรรมกายได อยางทพระพทธเจาตรสวา “ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา”

การเหนในทน หมายถงการเหนดวยดวงตาปญญา และทางเดนทจะไปเฝาพระธรรมกายนน กคอทางเดนทเรยกวา มรรคมองค ๘ ประการอนประเสรฐ ไดแก การปฏบต กลาวคอการเจรญธรรมะใหเกดขนในตวเรา ในใจของเรา พระพทธเจาไดตรสทางอนนนไวแลว เปนขอปฏบตทจะใหถงการเหนซงธรรมกาย แมแตการทไดมายงสถานททพระพทธเจาเคยเกยวของ เคยปรากฏรปกายของพระองคนน เมอไดท าใจใหถกตอง มโยนโสมนสการแลว กยอมเปนเครองเกอหนนแกการทจะปฏบตเพอการเหนธรรมกายได

เพราะวา เมอไดเดนทางมายงสถานทนแลว บงเกดความสงเวชตามหลกทถกตองทวา การกระต นจตส านกใหไดเกดความคด มความไมประมาท กด หรอเปนเครองเจรญศรทธาในค าสอนของพระองคแลว มฉนทะ มวรยะ ในการทจะบ าเพญปฏบต กด เกดมปตมความเอบอมปลาบปลมใจวาไดมาเฝา ณ สถานทพระองคเคยประทบ แลวมจตใจผองใสเบกบาน เกดความสขสงบในใจจนถงเกดเปนสมาธ กด อนนนลวนเปนเครองเกอหนนใหเราสามารถเดนทางไปเฝาไปเหนธรรมกายประจกษแจงในใจของตนไดทงนน เพราะฉะนน เมอเราไดมายงสถานทนดวยกศลเจตนาแลว และเรากเปนผปฏบตตามค าสอนของพระพทธเจา เมอปรารถนาจะบ าเพญขอปฏบตใหถกตองตามโอวาทของพระองค กควรจะได

ตามทางพทธกจ ๖๘

พยายามด าเนนตามวถทางทจะไดประจกษแจงในธรรมกายดวย อยางนอยเมอเกดศรทธาขน หรอมปตหรอใจสงบผองใส กเปนอนวาไดเรมท าธรรมกายใหงอกงามขนในตนแลว

อยางทอาตมภาพไดกลาวแลววา ศรทธานนกเปนธรรมขอหนงในโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ เปนธรรมะขอแรกในอนทรย ๕ ซงประกอบดวยศรทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ถาเราไดศรทธาทถกตองแลว กเปนอนวาไดอนทรย ๕ ขอท ๑ กเปนองคธรรมขอหนงในโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ เปนจดเรมตนในการกอเกดธรรมกาย

ทน ถาหากวาเราเจรญธรรมะขออนๆ เชนวา มศรทธา แลวเกดฉนทะกด หรอเกดสงเวชขนมาแลว เกดฉนทะในธรรมะ มความใสใจพอใจในธรรมะของพระพทธเจากด เมอเกดฉนทะความพอใจแลว กเกดวรยะ คอความเพยรพยายามทจะปฏบตธรรมใหยงๆ ขนไป ฉนทะ วรยะนกเปนองคธรรมในอทธบาท ๔ ประการ กเปนหมวดธรรม ๑ หมวดในโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการนน หรอมาถงแลวเกดมปต หรอใจสงบผองใส กเปนจดเรมในการเจรญธรรมกายไดเชนเดยวกน

เพราะฉะนน ในการมา ณ สถานทนในวนน ถาในใจของโยมไดประสบกบองคธรรมอยางหนงอยางใดดงทไดกลาวมาน กพดไดวาโยมไดเขามาถงในเขตทเฝาพระพทธเจาแลว ทงทางรปกาย และทางธรรมกาย คอ ทางรปกายกไดเขามาถงทพระวรกายของพระองคเคยประทบ ทางนามกายกไดประสบองคธรรมทเปนสวนแหงพระธรรมกาย คมคาในการทไดเดนทางมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

อาตมภาพขอทวนอกทวา โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการนน แบงเปนธรรม ๗ หมวด หรอจดเปน ๗ หมวด ไดแก สตปฏฐาน ๔ มอะไรบาง ม กายานปสสนาสตปฏฐาน, เวทนานปสสนาสตปฏฐาน, จตตานปสสนาสตปฏฐาน, ธรรมาน-ปสสนาสตปฏฐาน สมมปปธาน ๔ คอ ๑. สงวรปธาน ความเพยรในการหลกเลยง ระมดระวงบาปอกศลทยงไมเกด มใหเกด ๒. ปหานปธาน ความเพยรพยายามในการละอกศลธรรมทเกดขนแลว ท าใหหมดสนไป ๓. ภาวนาปธาน ความเพยรพยายามในการเจรญหรอท าใหเกดม หมายความวาเพยรปฏบตธรรม หรอกศลธรรมทยงไมเกดม ใหเกดมขน ๔. อนรกขนาปธาน ความเพยรพยายามในการรกษากศลธรรมทเกดขนแลว ใหตงมน และเจรญยงขนไปจนไพบลย

ตอไปกม อทธบาท ๔ ไดแก ฉนทะ ความพอใจ ความรก ความปรารถนาในธรรม วรยะ ความเพยรพยายาม ความแกลวกลาในการทจะปฏบตธรรมนน ไมยนระยอ ไมทอดธระ จตตะ ความใสใจ ความฝกใฝเอาใจใสในการปฏบตในปฏปทาทถกตอง และวมงสา ความพจารณาไตรตรองตรวจสอบเพอจะไดใชปญญา ด ารงรกษาขอปฏบตใหเปนไปในทางทถกตองตลอดสาย และกาวหนายงขนไป

ล าดบตอไปจากนโดยรวบรดกมอนทรย ๕, พละ ๕ อนทรย ๕ กคอ องคธรรมทเปนเจาการในการทจะก าจดหรอขมธรรมะทเปนอกศลฝายตรงขาม และพละกเปนธรรมทจะเปนก าลง

ตามทางพทธกจ ๗๐

ค มกนตานทานไมใหอกศลธรรมเขามาครอบง าตวเราได กมศรทธา วรยะ สต สมาธ และปญญา นเปนอนทรย ๕ และพละ ๕ ตอไปก โพชฌงค ๗ ไดแก สต, ธรรมวจยะ, วรยะ, ปต, ปสสทธ, สมาธ, อเบกขา

และองคธรรมหมวดสดทาย ไดแก มรรคมองค ๘ ประการ มสมมาทฏฐ ปญญาอนเหนชอบ สมมาสงกปปะ ความด ารชอบ สมมาวาจา เจรจาชอบ สมมากมมนตะ การกระท าชอบ หรอถกตอง สมมาอาชวะ การเลยงชพชอบ สมมาวายามะ การเพยรพยายามชอบ สมมาสต ระลกชอบ สมมาสมาธ ตงจตมนชอบ นแหละคอองคธรรมทเรยกวา โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ ทานแสดงวาเปนเครองเขาถงธรรมกาย เมอเราไดเจรญองคธรรมขอไหนกตามเปนจดตงตน กจะเปนเครองชวยในการทจะท าธรรมกายใหเจรญงอกงามขนในตวเรา

จนกระทงเมอใดธรรมกายไดงอกงามโดยสมบรณแลว กคอ การตรสรธรรม หรอเขาถงธรรมะ ถอเปนความหมายโดยการเปรยบเทยบวา ไดเขาเฝาพระพทธเจาในทางธรรมกาย หรอไดประจกษแจงในธรรมกายของพระพทธองคนนเอง บดน คณะกไดเดนทางมายงสถานทส าคญสมปรารถนาแลว กหวงวาโยมทกทานคงจะไดเจรญศรทธา ไดเจรญปตปราโมทย และความสขสงบใจ ไดเจรญฉนทะ วรยะ เปนตน อนเปนสวนเบองแรก สวนบพภาคในการทจะกาวหนาไปในธรรมกาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

ขอใหการทไดเขามาเกยวของกบสถานทอนเปนทเคยปรากฏแหงพระรปกายของพระพทธเจานน จงเปนเครองอดหนน สงเสรม เกอกลใหญาตโยมทกทานไดเจรญกาวหนาไปในแนวทางมรรคาทจะยงธรรมกายใหเจรญงอกงามขนไปจนไพบลยในจตของตนๆ และขอใหความเจรญงอกงามในธรรมกายนเปนไปเพอประโยชนสขของทกทาน น ามาซงผลอนพงปรารถนา มจตรพธพรชย เปนตน ตลอดกาลนาน เทอญ

๖ หวใจพระพทธศาสนา

การเดนทางวนนทมาบรรจบวนมาฆบชา อาตมภาพเหนวาเปนชวงเวลาทเหมาะพอดอยางหนง คอ การเดนทางมานมสการสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาของคณะทด าเนนถงตอนน กลาวไดวา เราไดจารกมาจบชวงแรกซงเปนตอนทเราไดนมสการสถานททเรยกวาพทธสงเวชนยสถาน อนเกยวของกบพระพทธเจาในสมยทพระองคยงด ารงพระชนมอย คอ สมยพทธกาล

จะเปนสถานทประสตกด ตรสรกด แสดงปฐมเทศนากด และสถานทเสดจดบขนธปรนพพานกด ลวนอยในดนแดนชมพทวป สวนทเราไดเดนทางผานมาแลวทงหมด แมวาเราจะไปไมครบทกแหง คอ ตดสถานทประสต ไดแก ลมพนวนออกไป แตลมพนวนนนกอยในเขตใกลเคยง ถอวาอยในทางผานเหมอนกน คอเลยจากเมองสาวตถขนไปทางเหนอไมมากเทาไร ไมเฉพาะแตสงเวชนยสถานทง ๔ เทานน แมสถานทอนๆ ทเกยวของในสมยพทธกาล เชน เมองนาลนทา เมองสาวตถ เปนตน ถาเราดแผนทประเทศอนเดย หรอชมพทวป กจะเหนวาอยในดนแดนอนเดยภาคตะวนออกเฉยงเหนอทงสน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

เวลาน เราก าลงเดนทางผานพนออกมาจากเขตนน แมวาตอจากนไปเราจะยงมการนมสการสถานททางพระพทธศาสนาอก เชน ทถ าอชนตา เอลโลรา เลยออกไป นนกเปนเ รองของพระพทธศาสนาในยคหลงพทธกาล

เพราะฉะนน อาตมภาพจงกลาววา วนนเปนจดแบงแยกการเดนทางเปน ๒ สวน คอ ทผานมาแลวเปนสวนของสถานทส าคญเกยวของกบพระชนมชพของพระพทธเจาเอง ซงเปนเรองสมยพทธกาล สวนตอแตนไปเปนเรองสมยหลงพทธกาล

ส าหรบสถานททเราผานมานน เมอถงวนมาฆบชา ซงเปนวนส าคญพอด เรากลองมาทบทวนเรองราวกนอกครงหนง ในบรรดาสถานททเรยกวาสงเวชนยสถานทง ๔ นน พระพทธเจาเสดจอบตโดยรปกายทสวนลมพนวน แลว พระองคกไดด ารงพระชนมายอย ๘๐ พรรษา ในทสดกไดไปเสดจดบขนธปรนพพานทเมองกสนารา เปนการสนสดของพระรปกายของพระพทธเจา คอรปกายของพระองคไดดบสลายไป ณ ทนน

ทน หวนกลบไปในทามกลาง ยอนไปยงสถานทตรสรทพทธคยา อนนนกเปนสถานททพระองคเสดจอบตโดยธรรมกาย ธรรมกายของพระพทธเจาอบตขนภายใตตนโพธทพทธคยา

หลงจากนนพระองคไดแสดงธมมจกกปปวตตนสตร หรอปฐมเทศนา กท าใหธรรมกายนนปรากฏขนในบคคลอน บคคลแรกทไดเขาถงธรรมกายเมอพระพทธเจาตรสเทศนา คอ พระโกณ-ฑญญะ ทเราเรยกวาเปนปฐมสาวก

ตามทางพทธกจ ๗๔

ตอแตนไปพระพทธเจากไดทรงอาศยพระรปกายของพระองคนนแสดงธรรมวนยสงสอนประชาชน ท าใหประชาชนเขาถงธรรมกายจ านวนมากมาย แผขยายกวางออกไปตามล าดบ

แมวาพระรปกายของพระองคจะไดดบสลายไปตามกาลเวลา และตามคตธรรมดาของสงขารทเมองกสนารา แตตอนนนพระธรรมวนยไดประดษฐานมนคงแลว ประชาชนจ านวนมากจงมโอกาสเขาถงธรรมกายกนเรอยมา จนถงปจจบนนเราทงหลายกยงสามารถเขาเฝาพระองค สามารถเหนพระองคไดในทางธรรมกายนน สมดงพทธด ารงทวา

“ดกร วกกล ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา” หมายความวา การทเราไดเขาถง ธรรมกาย นนเอง คอได

เหนองคพระพทธ เจา เพราะฉะนน ความส าคญขององ คพระพทธเจาหรอการทจะไดเหนพระพทธเจานนกอยทการเขาถงธรรมกาย คอธรรมะค าสอนของพระองค หรอการทไดหยงรสจธรรมนนเอง แมถงเราจะไดเหนรปกายขององคพระพทธเจา แตถาเราไมเขาใจธรรมะ กไม ชอวาเหนพระพทธเจาอยางแทจรง พระพทธเจาไดตรสกบพระวกกลดวยวา

“แมผใดจะเกาะชายสงฆาฎของเรา เดนตามเราไปทกหนทกแหง แตถาไมเหนธรรม กหาชอวาเหนเราไม”

คอถงแมวาจะเฝาพระพทธเจาโดยรปกายอยตลอดทกเวลา แตถาไมเขาใจธรรมะททรงสงสอน กไมเรยกวาเหนองคพระพทธเจาทแทจรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕

เพราะฉะนน โอกาสทจะเ ขาถ งธรรมกายหรอเ ฝาพระพทธเจาจงยงมอยเสมอ พระพทธเจาไดอาศยรปกายของพระองคนนแหละเปนเครองเผยแผธรรมกายใหแพรหลายออกไป พระองคไดท ารปกายของพระองคใหเปนของมคามประโยชน

ดงนน แมพระองคจะเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว เรากเหนความส าคญของพระรปกายของพระองค อนเปนทรองรบ เปนทอาศย เปนบอเกดแหงพระธรรมกาย จงไดพากนเดนทางมายงประเทศอนเดยน ยอมเสยสละเวลาเสยทนทรพยจ านวนมากเพอจะมาดสถานท เพอจะมาเฝานมสการสถานททพระรปกายของพระพทธเจาไดเคยเกยวของอาศย

บดน เรากไดผานสถานทเหลานนมาแลว ในบรรดาสถานทเหลานนนอกจากสงเวชนยสถานแลว ก มสถานทบางแหง ทพระพทธเจาเคยไปประทบอย ซงควรจะกลาวถงเปนพเศษ

อาตมภาพไดกลาวถงเมองราชคฤห เมองหลวงแหงแควนมคธวา เมอพระพทธเจาตรสรทพทธคยาแลว พระองคไดเสดจเดนทางไปพบพระเบญจวคคย ลกศษยเกาของพระองค แลวแสดงธรรมโปรด ไดเบญจวคคยเปนสาวกชดแรกหรอกลมแรกทเมองพาราณส ณ ปาอสปตนมคทายวน

หลงจากนน พระองคกเสดจมาประดษฐานพระพทธศาสนาในเมองราชคฤหทเปนเมองหลวงของแควนมคธ พระองคไดตรสเทศนาส าคญๆ ระยะแรกของพทธกาลท น เ รองราวทเ ปนเหตการณใหญๆ ของพทธศาสนากเกดขนทเมองราชคฤหน แมแตเหตการณทเรยกวา จาตรงคสนนบาต คอการประชมมองค ๔

ตามทางพทธกจ ๗๖

ประการ ทเราประกอบพธบชาเรยกวา มาฆบชา อนมาตกถงในวนน กเปนเหตการณทเกดขนในเมองราชคฤห ตามต านานกลาววาเกดขนหลงจากพระพทธเจาตรสรแลวได ๙ เดอน

เมอพระเจาพมพสาร พระราชาแหงแควนมคธไดถวายวดเวฬวนเปนวดแหงแรกในพระพทธศาสนาแลว พระพทธเจาไดทรงเผยแผธรรมอย ณ ทเวฬวน และบรเวณใกลเคยง เชน ทภเขาคชฌกฏทเราไดไปนมสการถงพระคนธกฎ และทเขาลกเดยวกนนน กไดแสดงธรรมโปรดฑฆนขะ ซงพระสารบตรกไดอยในสถานทนนดวย

ทานกลาววา พระสารบตรถวายงานพดพระพทธเจาอย ณ พระปฤษฎางคคอขางหลง พลอยไดฟงพระธรรมเทศนาทพระพทธเจาแสดงแกฑฆนขะ และดวยพระธรรมเทศนานน พระ สารบตรกไดบรรลธรรมเปนพระอรหนตในวนนนเอง

กพอดถงวนเพญเดอน ๓ พระพทธเจาเสดจลงจากภเขาคชฌกฏมายงพระเวฬวน กประจวบเหตการณวาพระสาวกในรนแรกๆ ทงหมด เฉพาะทเกดขนบรเวณใกลๆ นครราชคฤหนน คอพระสงฆสาวกทเคยเปนชฎลมากอน เปนลกศษยของอรเวล-กสสปะ นทกสสปะ และคยากสสปะ อดตชฎล ๓ พนอง รวมเปนภกษบรวารถง ๑,๐๐๐ รป กบอกชดหนงทเปนหมบรวารของพระสารบตรและพระโมคคลลานะรวมทงหมด ๒๕๐ รป พระภกษเหลานไดมาประชมพรอมทบรเวณพระเวฬวนมหาวหารนนโดยมไดนดหมายกน และวนเพญเดอน ๓ นนกเปนวนทถอวาส าคญกนมาแตโบราณตามหลกศาสนาพราหมณดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

พระพทธเจาทรงพจารณาเหนวาเปนโอกาสอนสมควร กเลยไดทรงแสดงธรรมทเราถอกนวาเปนหวใจของพระพทธศาสนา เรยกวา โอวาทปาฏโมกข โอวาทปาฏโมกข กแปลวาโอวาท หรอค ากลาวสอนทเปนหลกเปนประธาน อยางทเรยกวาเปนหวใจของพระพทธ -ศาสนา เปนหลกส าคญใหยดถอปฏบตกน แตทชมนมนน เปนทประชมของพระอรหนตสาวก เปนผ ทมตองประพฤตปฏบตเพอใหเขาถงธรรมส าหรบตนเอง คอเปนผ ทบรรลประโยชนตนเองโดยสมบรณแลว เพราะฉะนน ทานไมมภาระทจะตองท าเพอตนเองอกตอไป ภาระทจะท าจงมแตการบ าเพญประโยชนแกผ อน คอการเผยแพรธรรมะ

เพราะฉะนน การทพระพทธเจาไดทรงแสดงโอวาทปาฏ-โมกข หลกค าสอนส าคญของพระพทธศาสนาแกพระอรหนตทงหลายนน กมงเพอใหทานยดเปนหลกในการน าไปเผยแผสงสอนผ อนใหเปนประโยชนแกประชาชนกวางขวางออกไป เปนการซกซอมความเขาใจกนในหมผท างาน

จงถอกนวา โอวาทปาฏโมกขเปนหลกธรรมทเปนหวใจพระพทธศาสนา ส าหรบน าไปใชในการเผยแผใหประชาชนเขาใจ และประพฤตปฏบตใหถกตอง ถามองในแงนกเผยแผกถอวาโอวาทปาฏโมกขนเปนหลกในการเผยแผพระพทธศาสนาดวย ทน หลกธรรมทเปนโอวาทปาฏโมกขนนเปนอยางไร ประเดยวอาตมภาพจะไดกลาวตอไป

ตามทางพทธกจ ๗๘

ตอนนอยากจะพดถงความรทวไปเกยวกบเรองปาฏโมกขอกสกหนอย ค าวา “ปาฏโมกข” นน แมญาตโยมเองกอาจจะไดยนไดฟงอยบอยครง เมอถงวนเพญ หรอวนแรม ๑๕ ค า คอวนเดอนเตมและวนเดอนดบ คอในแตละครงเดอนนน เราจะไดยนวาพระสงฆลงอโบสถสวดปาฏโมกข

แตในวนน หรอในวนมาฆบชา เรามค าวา โอวาทปาฏ -โมกข โยมอาจจะสงสยวา ปาฏโมกขกมอยแลวในพระวนยทพระสงฆไปสวด แลวมโอวาทปาฏโมกขในวนมาฆบชาอก ตางกนอยางไร กขอชแจงใหเขาใจโดยยนยอ นกปราชญทางพระพทธศาสนาทเรยกวาพระอรรถกถาจารย ทานกลาววา ปาฏโมกขม ๒ อยาง ค าวา ปาฏโมกข น ตองเขาใจความหมายเสยกอน เราเคยไดยนค าวา มข หรอ ประมข ค าวาปาฏโมกขกมรากศพทคลายๆ กบค าวาประมข หรอมขนนเอง มขหรอประมขกแปลวาเปนหวหนา หรอเปนใหญเปนประธาน ปาฏโมกขกมความหมายท านองนน หมายถงค าสอนทเปนหลกเปนประธาน

ปาฏโมกข สงทเปนหลกเปนประธานนนม ๒ อยางๆ หนงเรยก โอวาทปาฏโมกข อยางทเรารจกในวนมาฆบชา และอยางท ๒ ทานเรยก อาณาปาฏโมกข

โอวาทปาฏโมกข กแปลวา ปาฏโมกขทเปนโอวาท ปาฏ-โมกขทเปนโอวาทกคอวา สงทเปนหลกเปนประธานในดานค ากลาวสอน หรอค าสอนทเปนหลกเปนประธาน

สวนอกอยางหนงทเราเรยกวา อาณาปาฏโมกข กแปลวา สงทเปนหลกเปนประธานดานอ านาจ อาณา แปลวา อ านาจ สงท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

เปนหลกเปนประธานในอ านาจ กคอวนย ไดแก ระเบยบวนยทเปนหลกเปนประธานส าหรบพระสงฆไดยดถอปฏบต

ปาฏโมกขทง ๒ อยางน มความสมพนธตอเนองกนอย ทานกลาววา พระพทธเจาไดทรงแสดงแตโอวาทปาฏโมกข ในทประชมสงฆตลอดเวลา ๒๐ พรรษาตน หมายความวา โอวาทปาฏ-โมกขนพระพทธเจามไดทรงแสดงเฉพาะในวนมาฆบชานเทานน วนมาฆบชาถอวาเปนวนเรมตน หรอเปนครงส าคญทพระพทธเจาแสดงโอวาทปาฏโมกข ตอแตนนมากทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขน ในการประชมสงฆอกเรอยมา ทรงปฏบตเชนนตลอด ๒๐ พรรษา

ครนเมอครบ ๒๐ พรรษาแลว ตอนนนคณะสงฆขยายใหญกวางขวางมากขน มพระภกษบวชใหมจ านวนมาก ในจ านวนพระทบวชกนมากมายน มผมาจากชาตตระกลตางๆ กน มความประพฤตยงหยอนกวากน กไดมพระภกษบางพวกทประพฤตปฏบตไมดไมงาม มการท าความผดเกดขน กมการบญญตพระวนยเรยกวา ‘สกขาบท ’ มขอหาม มบทลงโทษตางๆ ขนมา พระพทธเจากตรสใหรวมเอาบทบญญตเหลานมาใหพระสงฆสวด เอามาแสดงในวนเพญ วนดบ ทกกงเดอน และพระองคกไดงดแสดงโอวาทปาฏโมกขตงแตนนมา

สกขาบท หรอระเบยบวนยขอปฏบตทงหลายทน าเอามาแสดงในระยะหลง ตงแตพรรษาท ๒๐ ไปแลวน ทานเรยก อาณา-ปาฏโมกข เปนปาฏโมกขฝายพระวนย ซงเปนเรองเกยวกบอ านาจ เปนเ รองของการใชการบงคบ หมายความวา ถาฝาฝนจะม

ตามทางพทธกจ ๘๐

ความผด จะถกลงโทษ เชน ถาภกษดมสรา ก เปนอาบต มความผด เปนตน นรวมอยในอาณาปาฏโมกข เปนอนวา ปาฏโมกข ม ๒ อยาง อยางท ๑ คอ โอวาทปาฏ-โมกข เปนแตหลกค าสอนทจะกลาวตอไป ซงเปนเรองของวนมาฆบชาน ทใชสวดเปนหลกอย ๒๐ ป ตอจากนนกมอยางท ๒ อาณาปาฏโมกข คอ บญญตทางพระวนยทพระสงฆใชสวดกนทกกงเดอน ในวนเดอนเตม หรอวนเพญ และวนเดอนดบ คอแรม ๑๔, ๑๕ ค า อยางทปรากฏอยทกวนน เรยกพระลงอโบสถสวดปาฏโมกข ขอยอนกลบไปเรองโอวาทปาฏโมกข หรอค าสอนทเปนหลกเปนประธาน ซงพระพทธเจาไดทรงแสดงในวนมาฆบชา ขอใหความรเกยวกบการประชมนนสกหนอยหนง คอเรอง ‘จาตรงค-สนนบาต’ จาตรงคสนนบาต นนกเกยวเนองกบโอวาทปาฏโมกข หมายความวา มจาตรงคสนนบาตแลว จงมโอวาทปาฏโมกข จาตรงคสนนบาต กคอการประชมทประกอบดวยองค ๔ ประการ เมอมการประชมทพรอมดวยองค ๔ ประการแลว พระพทธเจาจงทรงแสดงโอวาทปาฏโมกข

พดอกอยางหนงกเหมอนกบบอกวา จาตรงคสนนบาตเปนเหตใหมโอวาทปาฏโมกข หรอจะบอกอกอยางหนงกวา พระ พทธเจาทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในทประชมจาตรงคสนนบาต การประชมจาตรงคสนนบาต หรอการประชมทประกอบดวยองค ๔ ประการนนเปนอยางไร สนนบาต แปลวาการประชม หรอทประชม จาตรงค กมาจากค าวา จต หรอ จาตร กบ องค หรอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

องค องค กแปลวาองค หรอสวนประกอบ จาตร กมาจาก จต แปลวา ส จาตรงค กแปลวา มองค ๔ จาตรงคสนนบาต จงแปลวาการประชมหรอทประชมอนมองค ๔ ประการ

สวนประกอบ ๔ ประการนน มดงน ขอหนง พระภกษทงหลายทมาประชมนน รวมทงหมด ๑,๒๕๐ องค ลวนเปนเอหภกข คอ เปนผบวชดวยการอปสมบททเรยกวา เอหภกขอปสมปทา

การบวชแบบเอหภกขอปสมปทา ก คอการบวชโดยพระพทธเจาเอง ทเรยก เอหภกข กเรยกตามค าทพระพทธเจาใชในการบวชพระภกษเหลานน มาจากค าวา เอห กบ ภกข เปนค าเรมตนทตรสในการบวชนน แปลวา “ดกรภกษ จงมา” ความเตมวา จงมาเปนภกษประพฤตพรหมจรรย ถาหากผนนยงไมเปนพระอรหนตกจะมตอไปอกวา เพอกระท าทสดแหงทกขเถด อะไรท านองน หมายความวา พระพทธเจาทรงบวชใหเองดวยค าวา เอหภกข ทานจงมาเปนภกษเถด เปนตน

พระภกษทง ๑,๒๕๐ รป เปนผ ทบวชโดยพระพทธเจาประทานอปสมบทใหเอง คอเปนลกศษยพระพทธเจาททรงบวชใหโดยตรง นเปนขอทหนง ขอทสอง พระภกษทงหลายเหลานนเปนพระอรหนตทงสน แลวกเปนผ ทไดอภญญา ๖ ดวย หมายความวา นอกจากเปนพระอรหนตแลวยงมความสามารถพเศษชนสงสดดวย พระอรหนตนนกมความสามารถไมเทากน เปนพระอรหนตสกขวปสสก ไดเพยงความเขาใจอรยสจเปนผหมดกเลส สนความทกขแลว แตถาไมม

ตามทางพทธกจ ๘๒

ความสามารถพเศษ เชน ไมมฤทธ ไมมปพเพนวาสานสสตญาณ ระลกชาตกอนไมได ไมมทพพจกข ไมมตาทพย ไมมทพพโสต ไมมหทพย ไมมเจโตปรยญาณ ก าหนดรใจคนอนไมได อยางนเปนตน พระภกษเหลานนทมาประชมกนทง ๑,๒๕๐ องคมความสามารถพเศษทเรยกวา อภญญา ๖ เหลาน ขอทสาม พระภกษทง ๑,๒๕๐ รปนนมาประชมกนโดยมไดนดหมาย

ขอทส วนนนเปนวนมาฆปรณม คอ วนเพญขน ๑๕ ค ากลางเดอน ๓ ซงเปนวนส าคญของศาสนาพราหมณแตเดมมาดวย

รวมเปนองคประกอบ ๔ ประการ ทานจงเรยกวาจาตรงค-สนนบาต แปลวาการประชมพรอมดวยองค ๔ ประการ และในทประชมทพรอมดวยองค ๔ ประการนแหละ พระพทธเจากไดทรงแสดงโอวาทปาฏโมกข หรอค าสอนทเปนหลกเปนประธานส าหรบนกเผยแผพระพทธศาสนาจะน าไปยดถอในการด าเนนงานสงสอนธรรมะ และจะเปนขอปฏบตขนพนฐานส าหรบพทธศาสนกชนตอไป

ตอไปน อาตมภาพกจะไดกลาวถงตวค าสอนทเรยกวาโอวาทปาฏโมกข วามเนอหาสาระส าคญอยางไร วนนกถอวาโยมมาใชวนมาฆบชาเลาเ รยนค าสอน หรอเหตการณส าคญเกยวกบพทธศาสนา อาจจะเปนเรองหนกสกหนอย แตกเปนความรทเปนประโยชน ในฐานะทเราเปนพทธศาสนกชน กควรจะเขาใจสงทเกยวของกบพระพทธศาสนานใหชดเจนพอสมควรตามก าลงของตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

ในโอวาทปาฏโมกข พระพทธเจาไดตรสเปนขอความเพยงสนๆ เราจงเรยกกนวาเปนหวใจพระพทธศาสนา หรอหวใจค าสอนของพระพทธเจา

ค าวาหวใจนน ปกตใชกบสงทเปนแกนเปนตวสาระส าคญจรงๆ เพราะฉะนน กไมมเรองราวมากมายอะไร คอเปนขอความสนๆ ทงหมด ๓ คาถากง คอม ๓ คาถากบอกครงคาถา อาตมภาพจะแยกใหฟงเปน ๓ ตอน จะวาใหฟงเปนภาษาบาลกอน คาถาท ๑ บอกวา

ขนต ปรม ตโป ตตกขา นพพาน ปรม วทนต พทธา น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร วเห ยนโต ฯ

ตอไป คาถาท ๒ สพพปาปสส อกรณ กสลสสปสมปทา สจตตปรโยทปน เอต พทธาน สาสน ฯ คาถาท ๒ นเรารจกกนเปนสวนมาก คอจ ากนแมน

ตอไปเปน คาถาท ๓ ซงมคาถากบอกครงคาถา หรอเรยกวาคาถากง ความวา อนปวาโท อนปฆาโต ปาตโมกเข จ สวโร มตตญญตา จ ภตตสม ปนตญจ สยนาสน อธจตเต จ อาโยโค เอต พทธาน สาสน ฯ

โอวาทปาฏโมกขมเทาน ๓ คาถากง แตมความส าคญอยางมาก เดยวจะไดกลาวถงเนอความหรออธบายยอตอไป

ตามทางพทธกจ ๘๔

มความรประกอบแทรกเขามานดหนง ทานกลาววาโอวาทปาฏโมกขน พระพทธเจาทกพระองคในอดตจะตองแสดงในทประชมสงฆครงใหญๆ ทกพระองคมาทเดยว

อยางในมหาปทานสตร ซงเปนพระสตรใหญพระสตรหนงมาในมหาวรรค แหง ทฆนกาย พระสตตนตปฎก แสดงถงพระพทธเจาในอดต เรมตงแตชวงทใกลชดพระพทธเจาพระองคน มพระวปสส เปนตน พระวปสสกมการประชมพระสาวกครงใหญทเรยกวามหาสนนบาตอยางน แลวกทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขมเนอความเชนเดยวกน แมพระพทธเจาองคตอมา คอ พระสข พระเวสสภ พระกกสนโธ พระโกนาคมโน พระกสสโป กแสดงโอวาทปาฏโมกขในทประชมดวยเชนกน

โอวาทปาฏโมกข นอกจากจะมาในมหาปทานสตรทวาพระพทธเจาทกพระองคแสดงในทประชมสาวกคร งใหญของพระองคแลว กมาในพระธรรมบทดวย

ทานแสดงล าดบตางกนนดหนอย คอทอาตมภาพเลาใหฟงเมอกนน ตามมหาปทานสตร เรมดวยคาถา ขนต ปรม ตโป ตตกขา เปนคาถาทหนง คาถา สพพปาปสส อกรณ เปนคาถาทสอง แตในทอกแหงหนงคอพระธรรมบทกลบกน เอาคาถา สพพปาปสส อกรณ เปนคาถาทหนง แลวเอาคาถา ขนต ปรม ตโป ตตกขา เปนคาถาทสอง อนนเปนเพยงความรรอบตว โยมไมตองใสใจเปนส าคญ

จะกลาวถงเนอความในคาถาทง ๓ นนตอไป เอาตามล าดบทอาตมภาพยกมาพดขางตนวา ขนต ปรม ตโป ตตกขา แปลตาม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

คาถาบาลนนเสยกอนวา ขนต ความอดทน คอความอดกลน เปนตบะอยางยง

นพพาน ปรม วทนต พทธา พระพทธเจาทงหลายกลาวนพพานวาเปนบรมธรรม หรอเปนธรรมสงสด

น ห ปพพชโต ปรปฆาต ผ เบยดเบยนคนอน หรอผท ารายผ อน ไมชอวาเปนบรรพชต เปนผบวชแลว หรอเปนนกบวช

สมโณ โหต ปร วเห ยนโต ผ เบยดเบยนคนอนไมชอวาเปนสมณะ นเปนคาถาท ๑

การทจะเขาใจเนอความของโอวาทปาฏโมกข เราควรจะเขาใจสภาพแวดลอมในสมยพทธกาลดวย เราจงจะเหนคณคาของพระคาถาทพระพทธเจาตรสออกมา

คาถาท ๑ อาตมภาพเขาใจวาพระพทธเจาแสดงลกษณะทวไปของพระพทธศาสนา เพอใหคนทรบฟงค าสอน ตลอดจนสาวกทจะไปเผยแผนน สามารถแยกพระพทธศาสนาออกจากศาสนาอนๆ ทเผยแพรกนอย หรอเชอถอกนอย ในสมยนน มศาสนาพราหมณ เปนตน

ในการ เผยแผน น ความ เ ข าใจลกษณะท ว ไปข องพระพทธศาสนายอมเปนสงส าคญ เพราะมศาสนาอนๆ ทเผยแพรกน และประชาชนกเชอถอเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะคนทมาฟงค าสอนนนเอง เขามความเชอในศาสนาของเขาอยเดม พระสาวกทจะ ไปส ง สอนจะ ตองสามารถแยกใ ห เหนลกษณะของพระพทธศาสนาวาตางจากศาสนาเหลานนอยางไร

คาถาท ๑ แสดงลกษณะทวไปของพระพทธศาสนา เรมตงแตขอความในบาทท ๑ วา ขนต ความอดทน คอความอดกลน

ตามทางพทธกจ ๘๖

ทนทาน เปนตบะอยางยง หรอเปนยอดตบะ เรามองดสภาพแวดลอมของอนเดยอยางทโยมเดนทางมาในครงนกจะมความเขาใจชดเจนมากขน เพราะวาเราไดมาอยในสถานทนเอง ไดเหนไดยนแลวกไดเรยนร อยางททานพระครทวไดเลาประสบการณของทานใหฟง

อนเดยสมยกอนพทธกาลจนกระทงถงสมยพทธกาล มความนยมในการบ าเพญตบะ ถอวาตบะนนเปนขอปฏบตส าคญทจะเผาผลาญกเลส ท าใหคนพนจากความทกข ท าใหเขาถงธรรมะทแทจรงได เพราะฉะนน นกบวชทงหลายกพากนบ าเพญตบะทวไปหมด คนทงหลายเรมตงแตชาวบานทวๆ ไปกมความนยมนบถอวา ถาเปนนกบวชแลว กตองบ าเพญตบะ นกบวชบ าเพญตบะแลว ประชาชนกมความเลอมใส

อยางพระพทธเจาเอง เมอเสดจออกบรรพชาแลว กยงไดทดลองบ าเพญตบะอยตามต านานวาถง ๖ ป เปนเวลาตงยาวนาน พระเบญจวคคยกเปนตวแทนของคนในสมยนน ตอนพระพทธเจาบ าเพญตบะกพากนมาปฏบตอยดวยความเชอวา พระพทธเจาน จะไดบรรลธรรม แลวจะไดสงสอนตน ตนจะไดมสวนแหงธรรมะบาง

เสรจแลว พอพระพทธเจาทรงละทงตบะ หรอการบ าเพญทกรก รยา โดยทรงเหนวามใชทาง ทถกตอง ทรงด าเ นนในมชฌมาปฏปทา พวกเบญจวคคยนน กพากนคลายความเลอมใสถงกบละทงเจาชายสทธตถะหรอพระโพธสตวไปเสย นนกเพราะเขามความเชอถอในเรองตบะเปนอยางยง

สภาพแวดลอมเปนทประจกษอยอยางน แมในสมยปจจบน อนเดยกยงมความเชอเรองตบะ การบ าเพญทกรกรยา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗

การบ าเพญอตตกลมถานโยค การทรมานตนใหล าบาก ยงท ากนอยมากมาย

ในการเดนทางคราวน เราไมมโอกาสเดนทางไปดการบ าเพญตบะเทาใด แตอาตมภาพกไดยนมาวา การบ าเพญทกรกรยาเหลานยงแพรหลายอยในอนเดย คนยงเชอถอกนมาก

พระพทธเจาเคยทรงบ าเพญตบะอยางนนมาแลว แลวกทรงละเลกไป เพราะเหนวาไมใชทางปฏบตทถกตอง แลวพระองคกไดด าเนนในมชฌมาปฏปทาจนกระทงบรรลผลส าเรจ คอการตรสร ไดเขาถงสมมาสมโพธญาณเปนพระพทธเจา

เมอพระองคเปนพระพทธเจาแลว พระองคกไดทรงสอนใหคนทงหลายมความเขาใจทถกตองวา ตบะอยางทบ าเพญกนอนเปนทกรกรยานน เปนการทรมานตนใหเดอดรอนไปเปลาๆ ไมใชทางแหงการพนทกข ไมใชเปนเครองเผาผลาญกเลสทแทจรง

ค าวา “ตบะ” นน แปลวาเครองเผาผลาญกเลส จงตองบ าเพญเพยรกนเปนการใหญ แตการบ าเพญเพยรของนกบวชสมยโบราณนน บ าเพญเพยรโดยการทรมานรางกาย เพราะเขาใจวารางกายน เดยวอยากนน อยากน ท าใหเราตองปรนปรอบ ารงบ าเรอมน ยงปรนเปรอตามอยาก กเลสก ยงหนาแนนเฟองฟ จงตองกดตองขมทรมานมนเสย ไมใหกเลสก าเรบ

บางกเขาใจวา เมอกดขมทรมานตนเองแลวจะเกดพลงไปบบบงคบเทพเจาใหโปรดปรานยอมตามใจตว จงเอารางกายไปเพยรพยายามท าสงทท าไดยาก เชน กลนลมหายใจ แชน าในฤดหนาว ยนตากแดดกลางฤดรอน ยนขาเดยว นอนบนหนาม อดขาว

ตามทางพทธกจ ๘๘

อดอาหารตางๆ เปนตน เขานกวาการเพยรพยายามเหลานเปนการเผาผลาญกเลส กเลสจะเหอดแหงไป และเกดพลงภายใน

พระพทธเจาทรงทดสอบแลววา นมใชทางทถกตอง พระองคตรสใหเขาเขาใจใหมวา การเผากเลส หรอตบะนน ไมใชจะส าเรจดวยการเพยรพยายามท ารางกายใหเดอดรอนอยางนน จะตองเขาใจตบะใหถกตองเสยใหม ตบะทถกตองกคอขนตนเอง

ขนตธรรมนนเปนตบธรรม เปนตบะอยางไร ขนตคอความอดทน ความอดทนนน หมายถงความทนทานตอสง ทเขามากระทบกระทง กระทบกระทงกายกม เชน ความล าบากตรากตร าตางๆ ความรอน ความหนาว แสงแดดสายลมตางๆ เปนเรองทจะท าใหเกดความเดอดรอน กระทบกระทงใจกม เชน วาจาเสยดแทงของผ อน ค ากลาวทเขามากระทบกระทงใจ ความลบหลดหมนอะไรตางๆ จะตองมความอดทน หรอความทนทาน

แตความทนทานนนจะตองมเปาหมาย ไมใชวาคงทนหรอทนทานไปเปลาๆ ปล ๆ คอ ถาเราทนไปเฉยๆ อยางไรเหตผล เชน รอนแดดกทนได อะไรตางๆ ทนไปเฉยๆ กคงไมไดอะไรขนมามากมาย นอกจากวาไมโวยวาย ไมวนวาย ไมทะเลาะกน ไมมเรองเดอดรอนบานปลาย กเปนประโยชนอย บางทกกลายเปนโทษ เชน ทนแดดทนกระหายจนกลายเปนปวยไข กเปนการทรมานตนใหล าบากเปลาอกแบบหนงนนเอง

แตความอดทนทจะมความหมายแทจรง กหมายถงวา เรามเปาหมาย หรอมทางด าเนนของเรา เชนวา เราด าเนนดวยความเขาใจในมรรคาทเรยกวาอรยมรรคมองค ๘ ประการ มสมมาทฏฐ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙

เปนตน เรากด าเนนแนวแนในแนวทางของเราเพอจดหมายทเรามงประสงคอยางแทจรง มความพยายามเดดเดยว มความเพยร เรากอดทนกบสงทมากระทบกระทง ยวย เยายวน ไมหวนไหว ไมทอถอย ไมหยดเลกเสย และไมหนเหออกจากทาง ท าใหสามารถเดนไปในแนวทางของเราไดจนกระทงบรรลเปาหมาย ความอดทนอยางนจะประกอบไปดวยกบความเพยร

เพราะฉะนน ในบางคราวพระพทธเจาจะตรสถงค าวาขนต หรอความอดทนนโดยมความหมายถงความเพยรดวย เชน อยางในฆราวาสธรรม ๔ ประการ ทเรยกวา สจจะ ทมะ ขนต จาคะ อนนน ขนต ทานบอกวาหมายถงความเพยร หรอมงเนนทความเพยร ขนต ความอดทนซงพรงพรอมไปดวยความเพยร กหมายถงความอดทนตอสงทเขามากระทบกระทงยวเยา ไมยนระยอตออปสรรคสงขวางกนทงหลาย มงหนาไปสจดมงหมาย เดนทางเรอยไปไมลดละ ไมยนระยอทอถอย อนนแหละคอตวตบะ เครองแผดเผากเลส จะท าใหสามารถด าเนนในมรรคาของเรา ท าใหเราบรรลเปาหมายของเราได อนนคอตวตบะทแทจรง

ตบะอยทขนตน ไมใชทรมานรางกายใหล าบากเดอดรอนอยางทนกบวชทงหลายสมยพทธกาลและกอนพทธกาลนยมกน หรอวานยมกนในอนเดยจวบจนทกวนน นกเปนความหมายในพระพทธด ารสทเรยกวาโอวาทปาฏโมกข ขอท ๑

ตอไปขอทสอง เมอตรสถงตบะทแทจรง ซงท าใหเราด าเนนในมรรคาไปจนบรรลจดหมายแลว พระพทธเจากตรสใหเหนถงจดหมายของพระพทธศาสนาวาคออะไร เพราะวาหลกการท

ตามทางพทธกจ ๙๐

ส าคญของศาสนากคอ เมอเราจะเดนไป เราตองรจดหมายของเรา พระพทธศาสนาทเรานบถอมอะไรเปนจดหมาย เราตองร ถาเราไมร กจะมการปฏบตทเลอนลอย บางทกอาจจะงมงาย พระพทธเจาไดตรสไวแลวในพระโอวาทปาฏโมกขในจาตรงคสนนบาตน แสดงถงจดหมายของพระพทธศาสนาดวย กคอขอความตอไปทบอกวา

นพพาน ปรม วทนต พทธา พระพทธเจาทงหลายกลาว นพพานวาเปนบรมธรรม อนนชดเลยวา จดมงหมายของพระพทธ- ศาสนาไดแกพระนพพาน เพราะถาไมเขาใจจรงแลวอาจเลอนเปอนไป เชน บางทกเขาใจไปวาสวรรคนนแหละคอจดหมายของพระพทธศาสนา ถาไมยนอยในจดหมายนแลว มทางเขวไดงาย

สวรรคเปนไดเพยงสวนหนงในทางด าเนนทถกตอง เราจะบรรลสวรรคดวยการบ าเพญบญ บ าเพญกศลธรรม แตจะตองเขาใจวาสวรรคนนยงไมใชจดหมายทแทจรงในพระพทธศาสนา เราอาจเอาสวรรคเปนทพก หรอทางผานระหวางทางกได แตถามวเพลนทพกน กอาจท าใหเราชกชา หรอถงกบหลงทาง พลดออกจากทาง สญเสยอสรภาพ ลมจดมงหมายไปเลย

จดหมายทแทจรงนนไดแก พระนพพาน ความมจตใจเบกบานบรสทธ ผองใส ปลอดพนจากกเลส ดบกเลสทงหลายได พนจากความทกขทงปวง ไมมความทกขความเดอดรอนเขามาบบคน เขามารบกวนจตใจของเราได เรยกวามจตใจหลดพนเปนอสระ มโลกธรรมเกดขนกไมหวนไหว เพราะจตใจไมมกเลสอนเปนทตงของความหวนไหวนน นกคอภาวะทเรยกวาพระนพพาน ท าจตใจของเราใหเบกบานผองใสตลอดทกเวลา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๑

ตงตนแตระดบงายๆ คอ ดบกเลสไดชวคราว ปราศจากโลภะ โทสะ โมหะ กท าใหจตใจของเราไมมความเศราหมอง ไม มกเลสรบกวน จนกระทงขนสดทายเปนสมทเฉทปหาน กคอละกเลสไดโดยสมบรณ เปนพระอรหนต เปนผ ทมจตใจเบกบานผองใสตลอดเวลา ปราศจากความทกขโดยสมบรณ เรยกวา บรรลความเปนอสระหลดพนจากกเลสและความทกขทงปวง

อนนกไดแก ความในบาททสองของพระคาถาท ๑ คอเมอด าเนนตามมรรคาของพระพทธศาสนา กจะบรรลถงเปาหมายน พระพทธเจากไดตรสใหเหนแลววา จดหมายของพระพทธศาสนาเปนอยางไร จากนนกตรสตอไปถงลกษณะอกอยางหนงของพระพทธศาสนา คอเรองนกบวช

นกบวช ตามความหมายของพระพทธศาสนาเปนอยางไร นกบวชเปนทปรากฏชดเจนของศาสนา เวลาคนมองศาสนา เขากจะมองทนกบวชกอน มองนกบวชแลวกมองไปทวด แตถาวดไมมพระ กไมมความหมาย พระหรอนกบวชนแหละเปนหลกส าคญของศาสนา เปนลกษณะทปรากฏ

เพราะฉะนน พระพทธเจาจงตรสถงลกษณะของพระพทธ-ศาสนาโยงเขามาในตอนนวา บคคลทเรยกวานกบวชมลกษณะอยางไร ความในคาถานบอกวา

น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร วเห ยนโต คนทท ารายผอนไมชอวาเปนบรรพชต คนทเบยดเบยน

ผอน ไมชอวาเปนสมณะ

ตามทางพทธกจ ๙๒

แสดงวาลกษณะของนกบวช หรอบรรพชต หรอผ ทเปนสมณะกคอ ผ ทไมเบยดเบยนผ อน ปราศจากการท ารายผ อน เปนผสงบระงบ สมณะ กแปลวาผ สงบจากกเลส หรอสงบจากการเบยดเบยน บรรพชต กแปลวาผ เวนจากบาป เวนจากการเบยดเบยนเหมอนกน อนนก เปนลกษณะของบรรพชตหรอสมณะ หรอนกบวชตามความหมายในพระพทธศาสนา ซงแตกอนนนอาจจะไมเขาใจอยางน

ลกษณะของนกบวชอยางเชนในพทธกาล คนจ านวนไมนอยกจะมองไปทการบ าเพญตบะ โดยเขาใจวาถาเปนนกบวช หรอเปนสมณะแลวตองบ าเพญตบะทรมานรางกายของตนใหล าบาก เปนตน หรออาจมความหมายวาจะตองไปบ าเพญพรตอยในปา ไปเปนฤษชไพร กนผกผลไม ไมยงเกยวกบผคน

อยางลท ธฤษชไพร ทมมากอนพทธกาล ม ในชาดกมากมายหลายเรอง ฤษเยอะแยะไปหมด พระพทธเจาไมถอวานกบวชเหลานนเปนสมณะ หรอบรรพชตทแทจรง ถาหากไมเขาหลกทกลาวมา คอไมเวนจากการเบยดเบยน ไมมความประพฤตสงบปราศจากการท ารายผ อน แมแตมวยงแขงฤทธกบเทวดา หรอสาปแชงคนโนนคนน หรอวาคนไมนอยกอาจจะมองเพยงทเครองแตงกาย คอลกษณะภายนอก ผานงหม เชน การนงหนงสอ การมนมวยผมเปนชฎา อยางพวกนกบวชชฎล เปนตน

คนจ านวนมากจะตดอยทลกษณะภายนอก ทเครองนงหม และอาการกรยาทประพฤตวตรหรอบ าเพญพรตตางๆ วาเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

นกบวช พระพทธเจาจงตรสบอกวา อนนนไมใชความหมายของสมณะหรอบรรพชตทแทจรง

สรปวา พระพทธเจาแสดงลกษณะบรรพชต หรอนกบวชในพระพทธศาสนาดวยความในบาทท ๓ และ ๔ ของคาถาท ๑ น เปนอนวาจบความในคาถาท ๑ ของโอวาทปาฏโมกข ซงแสดงลกษณะทวไปของพระพทธศาสนา

พระสงฆท าหนาทในการเผยแผพระศาสนา เมอไปสงสอนเขา กสามารถแยกลกษณะของพระพทธศาสนาใหเหนวาแตกตางจากศาสนาอนอยางไร ประชาชนทมารบฟงกแยกไดวา หลกค าสอนทถกตองในพระพทธศาสนานนตา งไปจากทคนเ ชอถอกนโดยทวไปในศาสนาอนอยางไร อนนเปนความในคาถาท ๑ ของโอวาทปาฏโมกข ตอไปนกจะแสดงความในคาถาท ๒

คาถาท ๒ นรจกกนมาก มความดงน บาทท ๑ สพพปาปสส อกรณ การไมท าความชวทงปวง

หรอการไมท าบาปทงปวง บาทท ๒ กสลสสปสมปทา การบ าเพญกศลคอความดให

ถงพรอม บาทท ๓ สจตตปรโยทปน การท าจตใจของตนใหผองใส

บรสทธ บาทท ๔ เอต พทธาน สาสน นคอค าสอนของพระพทธะ

ทงหลาย อยางทอาตมภาพไดกลาวมาแลวขางตนวา คาถาท ๒ น

ชาวพทธทวไปรจกกนมาก เราเอามาพดกนมากจนกระทงบอกวา

ตามทางพทธกจ ๙๔

นแหละคอ หวใจพระพทธศาสนา คลายๆ วาคาถานคาถาเดยวแทน ๓ คาถาของโอวาทปาฏโมกขทงหมดทเดยว คอ การละชว การท าความด และการท าจตใจใหผองใส

ท าไมจงรจกคาถานมาก กเพราะคาถานใชเปนหลกปฏบตของคนทวไป

คาถาท ๑ นน แสดงลกษณะของพระพทธศาสนา แตยงไมเหนชดถงหลกปฏบตทวๆ ไป

พอถงคาถาท ๒ พระพทธเจากแสดงหลกปฏบตทงหมดในพระพทธศาสนา สรปโดยยอลงในขอความเพยง ๓ ขอเทาน คอไมท าชว ท าด และท าจตใจใหผองใส ส าหรบพทธศาสนกชนทวไปสามารถยดถอเปนหลกปฏบตได คอเปนตวหลกปฏบตทพระสงฆจะน าไปสอนประชาชนใหยดถอบ าเพญตาม

ทานลงทายวา เอต พทธาน สาสน นคอค าสอนของพระพทธะทงหลาย ขอใหสงเกตดวย ทานบอกวาเปนค าสอนของพระพทธะทงหลาย ไมใชเฉพาะพระพทธเจาองคนเทานน พระพทธเจาทกองคกจะสอนเปนอยางเดยวกน เหมอนกนหมดวา ใหเวนจากความชว คอไมท าชว ใหท าความด แลวกท าจตใจใหผองใส

พระอรรถกถาจารยขยายความบอกวา ไมท าชว ท าด ท าจตใจใหผองใส นกคอหลกทเราเรยกวา ไตรสกขา หรอ ศล สมาธ ปญญา นนเอง

พระพทธโฆสาจารยแสดงไวในคมภรวสทธมคคตอนเรมตนทเดยว บอกวา หลกทวาไมท าชว กคอศลนนเอง การท าดใหถงพรอม หรอบ าเพญคณธรรมตางๆ ไดแก หลกอธจตตสกขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๕

หรอหลกสมาธ หลกการท าใจใหผองใส กคอ อธปญญาสกขา หรอปญญานนเอง

รวมความวา โอวาทปาฏโมกข คาถาท ๒ ไดแก หลกไตรสกขา หรอศล สมาธ ปญญา ดงทอาตมภาพกลาวมาโดยยอน

ผานคาถาท ๒ ส คาถาท ๓ อาตมภาพจะแปลใหฟงเสยกอน แลวจงจะอธบายใหเขาใจโดยยอ ทานบอกวา

อนปวาโท การไมกลาวราย หนง อนปฆาโต การไมท าราย หนง ปาฏโมกเข จ สวโร ความส ารวมในพระปาฏโมกข หนง

ใหสงเกตค าวา ปาฏโมกขมาอกแลว มตตญญตา จ ภตตสม ความเปนผรจกประมาณใน

ภตตาหาร หนง ปนตญจ สยนาสน ทนงทนอนอนสงด หรอการนอนนงในท

สงด หนง อธจตเต จ อาโยโค การประกอบความเพยรในอธจต หรอ

การฝกฝนพฒนาจตของตน อยางหนง เอต พทธาน สาสน นเปนค าสอนของพระพทธะทงหลาย

นเปนขอความในทอนท ๓ ของโอวาทปาฏโมกข มคาถากง คอคาถากบอกครงคาถา

ทานกลาววาขอความทอนท ๓ ของโอวาทปาฏโมกขนเปนหลกของนกเผยแผพระศาสนา คอ ผ ทจะท าหนาทเผยแผพระ

ตามทางพทธกจ ๙๖

ศาสนานน พงด ารงตนอยในหลกปฏบตทกลาวไวในความทอนน ขอโยงกบ ๒ ทอนแรก

ทอนท ๑ แสดงลกษณะทวไปของพระพทธศาสนาใหเหนตางจากลกษณะความเชอในศาสนาอนๆ โดยเฉพาะทมอยในสมยพทธกาล

ทอนท ๒ แสดงหลกปฏบตของพระพทธศาสนาโดยยอ แลวทอนท ๓ แสดงปฏปทาของนกเผยแพรพทธศาสนา

หรอผ ทจะท าหนาทน าเอาพระพทธศาสนาทกลาวแลวในทอนท ๑ และท ๒ นนไปสงสอนผ อนตอไป

ผ ทจะท าหนาทเผยแผพระพทธศาสนานน ควรจะปฏบตตามปฏปทา

หนง คอ ไมกลาวราย ขอนเขากบลกษณะของบรรพชต หรอสมณะในพระพทธศาสนาดงไดกลาวมาแลวขางตน ไมกลาวราย มงแสดงแตค าสอน แตหลกความจรง ไมพดกลาวรายตเตยนผ อน ไมกลาวรายปายสศาสนาอนๆ ซงพระพทธเจาเองกไดทรงบ าเพญเปนตวอยางในพทธปฏปทา

มพทธจรยาหลายตอนซงแสดงใหเหนถงพระพทธลกษณะทวาทรงแสดงแตหลกธรรม ไมกลาวรายปายสใคร เหนงายๆ อยางในตอนทพระพทธเจาเสดจประทบใตตนสาละค ทสาลวโนทยาน หรอปาไมสาละ ในวนทจะปรนพพานนน มสภททปรพาชกเขามาทลถามปญหา

สภททปรพาชกทลถามพระพทธเจาในท านองวามศาสนาตางๆ สอนกนมากมาย แตละศาสนากวาศาสนาของตวเองเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๗

ศาสนาทแทจรง มค าสอนทถกตอง ศาสนาอนสอนผดทงหมด สมณะหรอพระอรหนตมแตในศาสนาของตน ศาสนาอนไมมอรหนตอะไร ดงนเปนตน แลวเขากถามพระพทธเจาวาควรจะเชออยางไร

พระพทธเจาตรสวา ไมตองไปวพากษวจารณ เราจะไมพดละวาศาสนาไหนเขาเปนอยางไร เขาสอนถกตองหรอไมถกตอง เราจะแสดงธรรม กลาวแตหลกการเทานน แลวพระพทธเจากตรสหลกทวา มรรคามองค ๘ ประการอนประเสรฐ คอขอปฏบตอนเปนทางสายกลาง มปญญาอนเหนชอบ เปนตน มในค าสอนใด กมสมณะมพระอรหนตในค าสอนนน เอาแตหลกอยางน ไมตองไปวารายใคร ไมตองไปกลาวตเตยนยกตนเองขมผ อน นกตวอยางหนง หรออยางใน กาลามสตร ซงเปนสตรทมชอเสยงมาก ตอนนนพระพทธเจาเสดจไปถงเกสปตตนคม อนเปนทอยของพวกชนเผากาลามะ ชาวกาลามะกมาเฝาพระพทธเจา แลวกทลถามวา ทเกสปตตนคม หรออ าเภอ หรอเมองเลกๆ ทชอเกสปตตะน มเจาลทธตางๆ เดนทางผานมาเรอยๆ เจาลทธตางๆ เมอมาถง ตางกจะสงสอนยกยองลทธของตนเทานนวามค าสอนทถกตอง ลทธอนๆ สอนผดทงสน แลวนพระสมณโคดมมาจะวาอยางไร กคงจะถอวาลทธของตวถกตอง ลทธอนผดหมดอกละซ อะไรท านองน

พระพทธเจากตรสบอกวา “ทานทงหลาย ไมตองพดถงวาลทธไหนถกไมถกหรอก เอาละ เราจะใหหลก”

แลวพระพทธเจากทรงแสดงหลกวา นแนะ ชาวกาลามะทงหลาย จงอยาเชอโดยเพยงแตไดฟงตามๆ กนมา ตามเสยงเลา

ตามทางพทธกจ ๙๘

ลอ… เปนตน รวมความวา อยาใหเชองายๆ อยาปลงใจเชอดวยเหตนนๆ ทงหมด ๑๐ ประการ เราเรยกวาหลกกาลามสตร ๑๐ ประการ ถอวาเปนหลกแหงศรทธา

แมแตค าสอนของพระองคเอง พระพทธเจากไมไดทรงจ ากด หรอสอนยกตววาของเรานนะจงจะถกตอง ค าสอนอยางอนผด จงเชออยางทฉนบอก พระพทธองคไมตรสเลย พระองคบอกวาไมตองเชอแมแตค าสอนของเรา ใหทานพจารณาใชปญญา ไมตองถอวา นฉนเปนศาสดามาพด แลวทานจะตองเชอ ใหพจารณาวนจฉยดวยปญญาของตนเองวา สงใดเปนอกศลประพฤตแลวมโทษ สงใดเปนกศลประพฤตแลวเปนคณเปนประโยชน

หลกกาลามสตรนถอวาเปนหลกแหงศรทธา และแสดงลกษณะของพทธศาสนาอกเหมอนกน พวกทไดศกษาในทางเหตผล คนสมยใหมอยางพวกฝรงทมาเลอมใสพทธศาสนา กมาเลอมใสดวยกาลามสตรน เปนจ านวนมาก กาลามสตรเลยมชอเสยงในประเทศตะวนตก ทงๆ ทในประเทศไทยเราสมยกอนไมคอยมใครพดถงกน หรอไมรจกดวยซ า

ยงมตวอยางอนอก เชน มนกบวช หรอพวกพราหมณมาทลถามพระพทธเจาใหตดสนวาพวกศาสดาทง ๖ ม ปรณกสสปะ มกขลโคสาล อชตเกสกมพล ปกธกจจายนะ สญชยเวลฏฐบตร และนครนถนาฏบตร ตางกสอนกนไปตางๆ คนไหนสอนผด คนไหนสอนถก ใหพระพทธเจาวนจฉย

พระพทธองคกบอกวา อยาไปพดถงวาคนไหนสอนผด คนไหนสอนถก เราจะแสดงธรรมะ แสดงหลกการใหฟง ใหทาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๙

พจารณาเองวาอนนเปนหลกความจรงไหม ถาเหนวาเปนความจรง กพจารณาเอาเองวาใครสอนผดสอนถก พระพทธเจาจะตรสแบบน

พระองคไดทรงบ าเพญพทธจรยาเปนตวอยางในการทไมกลาวรายใคร พระองคแสดงแตหลกความจรง เปนอนวา ผ ทเผยแผค าสอนหรอหลกธรรมในพระพทธศาสนานน ควรจะยดหลกดงน

ขอท ๑ อนปวาโท คอ ไมกลาวราย ไมใหรายใคร ขอท ๒ อนปฆาโต คอไมท าราย เมอเปนนกบวชเปนบรรพชตกไมท ารายอยแลว ในการเผยแผไมควรท ารายเบยดเบยนใครๆ ขอท ๓ ปาฏโมกเข จ ส วโร แปลวา ส ารวมในปาฏโมกข ส ารวม แปลวาระมดระวง คอส ารวมระวงกวดขนตนเองประพฤตปฏบตใหถกตองในปาฏโมกขนนๆ อยางทอาตมภาพไดกลาวมาแลววาม ๒ อยาง ผ ทจะสงสอนเขา กตองถอวาเปนผน าในศาสนา เมอเปนผน าผ อนแลว กควรจะรกษาหลกการใหถกตอง จงมหนาทตามหลกค าสอนขอนวา จะตองระวงตนกวดขนตนเอง ควบคมตนเองใหอยในหลกการโดยเครงครด ทงในสวนทเปนหลกค าสอนทเปนประธาน ทงระเบยบวนยทเปนหลกเปนประธานดวย กเลยมค าสอนขอนทวาใหส ารวมในปาฏโมกข ตอไปขอท ๔ มตตญญตา จ ภตตสม แปลวา เปนผ รจกประมาณในการบรโภคภตตาหาร นกมองไดหลายอยาง ความรจกประมาณในภตตาหารนน เปนคณธรรมขอส าคญยงส าหรบบรรพชต หรอนกบวช สมพนธกบการท าตนใหเขาเลยงงาย

ตามทางพทธกจ ๑๐๐

เพราะวาพระสงฆ หรอนกบวช เปนผ มอาชวะหรอการเลยงชพเนองดวยผ อน หมายความวาไมไดท ามาหาเลยงชพดวยตนเอง ตองอาศยปจจย ๔ คอ ทานทญาตโยม ทายกทายกาถวาย

ญาตโยมนนเขาท ามาหาเลยงชพ กวาจะไดเงนไดปจจย ๔ มา บางทล าบากยากเยนมาก แลวเขาตองเอาปจจย ๔ นนมาจดแบงถวายใหแกนกบวช ใหแกพระสงฆอก

เพราะฉะนน พระสงฆกไมควรจะจกจกจ จ หรอปรนเปรอเอาใจตนเองในเรองปจจย ๔ โดยเฉพาะเรองอาหาร ควรท าตวใหชาวบานเขาเลยงงาย เมอตวเองมความรจกประมาณในอาหารแลว จตใจกจะไดปลอดโปรง ไมตองมวหวงกงวลในเรองอาหาร และกจะสามารถท าหนาทของตนไดบรบรณดวย จะไปไหนกไปไดงาย ถามวหวงแตความสขสบายทางรางกาย มวแตหวงเรองอาหารแลว กคงไปไหนไดยาก จะท าหนาทเผยแผพระศาสนาไดอยางไร

เพราะฉะนน ทานกใหมหลกในการรจกประมาณในอาหาร เมอรจกประมาณในภตตาหารแลว กเกอกลแกการบ าเพญธรรมขออนๆ ทงหมด มความสนโดษ มการบ าเพญเพยร เปนตน กจะท าใหสะดวกทกอยางทกประการ อนนกกลาวโดยยอ ตอไปก ปนตญจ สยนาสน มทนงทนอนอนสงด หมายความวา นกบวชหรอสมณะนกเผยแผพระศาสนาน จะตองรจกยนดในทสงดดวย ไมใชยนดในการคลกคล ลกษณะทตรงขามกบการยนดในทสงดกคอ การชอบคลกคล การชอบคลกคลกบหมคณะนนท าใหไมมเวลาบ าเพญเพยร ท าใหจตใจฟ งซานวนวายไดงาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑

นกบวชทจะท าหนาทไดดนน ไมวาจะเปนการบ าเพญประโยชนตน เพอความกาวหนาในธรรรมกด หรอจะขบคดธรรมะเพอทจะน าไปสงสอนผ อนกด จะตองรจกใฝหาความสงด จงจะบ าเพญหนาทไดผลด กาวหนาเจรญงอกงามในธรรม ตอไปขอสดทาย อธจตเต จ อาโยโค เมอยนดในทสงดแลว กบ าเพญเพยรประกอบในอธจต คอการฝกฝนพฒนาจตใจตนเอง ซงเปนหลกส าคญของพระภกษ

สมณะนน หลกส าคญอยทการฝกจต ส าหรบชาวบานอาจจะยงเกยวกบเรองทางกายมาก เชน วนวายในการประกอบอาชพ มภาระในเรองสงคม ในเรองครอบครว เปนตน แตพระภกษสงฆนนไดสละเวนวางจากสงเหลานนมาแลว เมอสละมาแลว กมงเนนการบ าเพญเพยรทางดานจตใจ พฒนาจตใจของตนเองเพอใหกาวหนาในธรรม

เมอบ าเพญเพยรในทางอธจต พฒนาจตของตนดแลว กจะเปนบาทฐานใหมความเจรญทางปญญา ไดเจรญสมถะและวปสสนาแลว กจะเขาถงจดหมายทพระพทธเจาไดแสดงไวในคาถาท ๑ ทบอกวา “นพพาน ปรม วทนต พทธา พระพทธเจาทงหลายกลาวนพพานวาเปนธรรมสงสด หรอบรมธรรม”

นอกจากบรรลจดหมายทเปนประโยชนตนสงสดแลว กท าหนาทตอผ อนไดดดวย

นอกจากนกเปนตวอยางใหเขาเหนวา การบ าเพญเพยรในทางจตใจ ท าจตใจของตนเองใหด พฒนาจตใจนนมคณประโยชนอยางไร ถาพระสงฆไมเปนตวอยางในอธจต ยงคงวนวายทางโลก

ตามทางพทธกจ ๑๐๒

มากมายแลว ชาวบานจะเหนดไดอยางไรวาการพฒนาจตใจนนมประโยชน จงตองท าใหเขาเหนเปนตวอยางดวย

ตกลงวา นเปนปฏปทา เปนขอปฏบต เปนทางด าเนนส าหรบผ ทท าหนาทเผยแผพระศาสนา เปนผน าของประชาชนในการเดนทางเขาสธรรมะ ค าสงสอนของพระพทธเจา จะพงยดถอเปนหลกปฏบตตอไป

ทกลาวมานก เ ปนค าอธบายโดยทวไปและเบ อง ตนเกยวกบโอวาทปาฏโมกข ทพระพทธเจาทรงแสดงในวนจาตรงคสนนบาต หรอวนโอวาทปาฏโมกข อาตมภาพไดแสดงสาระส าคญมาพอสมควรแกเวลา

ในวนมาฆบชา เมอ ๒๕๒๗ ปมาแลว พระพทธเจาไดแสดงค าสอนอนน และวนนเราทงหลายกมาบรรจบวนมาฆบชาอกครงหนง ในฐานะทเปนลกศษย เปนสาวก เปนผด าเนนตามปฏปทาของพระพทธเจา รวมทงพระอรหนตทงหลายทมาประชมในมหาสนนบาตครงนน พวกเรากควรพจารณาใสใจในค าสอนของพระพทธเจาทไดทรงแสดงไว

นอกจากท าความเขาใจใหถกตอง ใหรวาวนส าคญทตนนบถออยนนมความหมายอยางไร มเหตการณอะไรเกดขนบางแลว กจะไดน าค าสอนมายดถอปฏบต น ามาใชใหเปนประโยชนแกชวตของตนเอง ตลอดจนบ าเพญประโยชนแกผ อนใหเกดความสข ความเจรญ และความสงบโดยทวไปในสงคม

เมอท าไดอยางน กจะเปนการบชาพระพทธเจาโดยการปฏบตทเรยกปฏบตบชา ถาท าทง ๒ อยาง คอมทง อามสบชา การ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓

บชาดวยอามส และ ปฏบตบชา การบชาดวยการปฏบต กจะเปนการบชาทยอดเยยมสมบรณ

ส าหรบคฤหสถนนเรมดวยอามสบชาเปนพนฐาน แลวกน าเขาสปฏบตบชา ส าหรบพระสงฆนนกเนนทปฏบตบชา น าหนาประชาชนใหกาวหนาในปฏบตบชายงๆ ขนไป เราทงหลาย เมอถงวนมาฆบชาแลว กขอเชญชวนใหท าจตใจใหผองใส น าเอาโอวาทปาฏโมกขนนมาปฏบต

อยางนอยเรากท าไดในหลกปฏบตทวไปทอยในคาถาท ๒ คอ สพพปาปสส อกรณ การไมท าความชวทงปวง กสลสสปสมปทา การบ าเพญกศลคอความดใหถงพรอม สจตตปรโยทปน การท าจตใจของตนใหผองใส ท าไดทงในเฉพาะเวลานซงเปนปจจบน และกท าไดในระยะยาวตอไป

ทวาท าไดเฉพาะในเวลาบดน กคอ หนง เราไมท าความชวทงปวง ขณะนเรานงกนอยในทน เราเวนจากความชว ไมท าความชวอะไรเลย กด าเนนในขอท ๑ ไดอยางนอยกบางสวน

ขอท ๒ กสลสสปสมปทา บ าเพญความด หรอท าความดใหถงพรอม ขณะนเรากมาเจรญศรทธา เจรญฉนทะในธรรม มาฟงธรรม ประกอบในบญกรยาวตถ ญาตโยมทงหลายกไดประกอบบญในการนอยตลอดเวลาในการเดนทางน ทไดมานมสการสงเวชนย-สถาน กตงใจเปนกศลในเบองตนอยแลว นกคอการประกอบกศลเรมตงแตกศลเจตนา

นอกจากนน ญาตโยมยงไดอปถมภใหพระสงฆไดมานมสการดวย และในการเดนทางกไดบ าเพญทานเรอยมา ทงทาน

ตามทางพทธกจ ๑๐๔

ทเปนสวนบพภาคใหเกดการเดนทาง โดยอปถมภทนรอนใหพระสงฆสามารถเดนทางได และเมอขณะเดนทางกไดถวายภตตาหารอปถมภบ ารงใหก าลงในการเดนทางอยตลอดเวลา เปนการบ าเพญบญกรยาวตถทเปนสวนบญสวนกศล ท าความดอยเรอยไป ทงทแสดงออกทางกาย ชวยเหลอขวนขวาย ทางวาจา พดด และทางจตใจทบ าเพญศรทธา เปนตน ดงทไดกลาวแลว

ประการท ๓ กท าจตใจของเราใหบรสทธผองใสตามหลก สจตตปรโยทปน เมอจตใจของเรามศรทธาแลว จตใจนนกผองใสเบกบาน ยงถามความร าลก คอมอนสตในพระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ จตใจกสดชนราเรงบนเทงในธรรม จดเปนการปฏบตตามหลกค าสอนในพระคาถาท ๒

ทไดกลาวมาน เปนค าเชญชวนใหเราทงหลายกระท าการบชาในวนมาฆบชา เพอใหสมกบทวนนเปนวนส าคญในทางพระพทธศาสนา แมเราจะไมไดมการท าพธดงทนยมท ากนมาตามประเพณ แตดวยวธปฏบตบชาน ยอมถอวาเปนการเฉลมฉลองวนมาฆบชาทไมยงหยอนวาการกระท าอนใดทงสน

แทจรง อาจจะเปนการบชาทเปนการพเศษดวยซ า เพราะวา ดวยการทไดมานมสการสงเวชนยสถานแลวน จงท าใหจตใจของเรามศรทธาเพมพนยงขน มฉนทะในธรรมยงขน ญาตโยมอาจจะมปต มความปลาบปลมใจ อนนแหละเปนการบชาทมความส าคญมาก มอานสงสอยางพเศษ ซงเปนขอทนาอนโมทนา

อาตมภาพเหนวา ถามเวลากนาจะกลาวความสบเนองตอไปเกยวกบเหตการณส าคญในพระพทธศาสนาดวยใหมากขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๕

ไปอก เพอโยมจะไดมความรความเขาใจในเรองทเกยวของ ใหมองเหนภาพเกยวกบพระพทธศาสนากลมกลนกบการทเราไดเดนทางมาประเทศอนเดย

คอวา นอกจากเราจะเขาใจธรรมะ มศรทธาในการบ าเพญธรรมะ ประพฤตปฏบตธรรมะแลว เรากควรเขาใจเรองราวความเปนมาของพระพทธศาสนาดวย เพราะความเขาใจเชนนนจะท าใหเรามองเหนภาพของพระพทธศาสนาชดยงขน และการมองเหนภาพ เหนเหตการณตางๆ ชด กจะท าใหเกดความเขาใจซงจะน าไปสการปฏบตทถกตองยงข นดวย เชน เราจะมทศนคตทถกตอง มหลกในการวนจฉยวาอะไรถกอะไรผดมากยงขน

แลวความเขาใจธรรมะทสมพนธกบความเขาใจในสภาพแวดลอมน จะน าไปสการปฏบตทด าเนนแนวแนถกทางในค าสอนของพระสมมาสมพทธเจายงๆ ขนไป

อาตมภาพไดกลาวมาแลวในแงของหลกธรรมค าสอน ในโอกาสหนากจะโยงกลบมาสเหตการณในทางพระพทธศาสนาตอไป ตอนนอยากจะขอหยดพกผอน เพราะอาจจะตองดวาเวลาลวงเลยไปเทาใด สมควรจะใหพระสงฆไดฉนภตตาหาร แลวหลงจากนนจะไดพจารณากนใหม เจรญพร

๗

บทเรยนจากอดต ขอเจรญพร โยมคณะบญจารกทกทาน

อาตมภาพขอเรยกชอไปพลางๆ วา คณะบญจารก โดยทวไปนยมเรยกกนวา ผ เดนทางแสวงบญ แตมานกดทเรยกวาผ เดนทางแสวงบญน ความหมายจะแคบไปหนอย

ค าวา “บญจารก” น มความหมายกวาง แปลวา การจารกทเปนบญ หรอการจารกเพอบญไดทงนน เพราะวาผ เดนทางนน มความเปนบญตงแตกอนการเดนทางแลว คอตงใจเปนบญ เปนกศลไปแลว วาจะไปนมสการสถานทส าคญเกยวกบพระพทธเจา แลวเมอไป กไปยงสถานทเปนบญ สถานทดงาม ไปถงแลวกไปท าบญ ท าบญเสรจแลวเดนทางกลบมา ระลกขนจากจตใจทผองใส มความสข มความปตปลาบปลมเอบอมใจ เปนบญอก

ถาไดอยางน กเรยกวาเปนการจารกบญ เปนบญตลอดตงแตตน จนกระทงแมภายหลงจบการเดนทางแลว กไดบญเรอยไป นกขนมาเมอไร กเปนบญเปนกศลเมอนน

แมโยมทไมไดเดนทางไปดวย วนนมารวมฟงรวมชมหลายทาน กท าบญดวยกน เพราะวา แมไมไดไปดวยตนเอง กรวมอนโมทนากบโยมทไดไปท าบญ นอกจากนนกยงไดชวยสนบสนนในดานทนอปถมภ เปนตน ขอยกตวอยางเชน โยมเลก เจาของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗

บานน กไดอปถมภทนชวยเหลอในดานการเดนทางเปนอนมาก โยมสรอยนงอยในทน ไมไดไป แตกไดถวายทนชวยเหลออปถมภไป อยางนเปนตน กถอวาไดบญเหมอนกน

และวนน เมอมาชมการเดนทางทเปนบญเปนกศล ถาท าจตใจดวยด มความปตอมเอบใจ มจตใจผองใสเบกบาน กไดบญเพมเตมอก

ทน เพอใหการชมและการฟงสไลดตอไปนชดเจน อาตมภาพกอยากจะทบทวนการเดนทางนดหนอย อาตมภาพไดแจกแผนทไป เขาใจวาโยมมอยแลว เอามาดสกนดเปนการทบทวน ถาไดดแลว เวลาฟงกตาม เวลาชมสไลดกตาม เมอพดถงขนมา กจะมองเหนภาพชดเจนขนดวย

ขอทบทวนเสนทางตามแผนทน อาตมภาพขดไว เสนสแดง เปนเสนทางรถยนต เสนสน าเงน เปนทางเครองบน

ทวนสรปการเดนทาง

เรมแรก คณะเดนทางโดยเครองบน บรษทการบนไทย ไปลงทเมอง กลกตตา อยทางขวามอสดนน เปนจดเรมตน เมอวนท ๒๓ กมภาพนธ ตอนแรกแวะทวดเบงกอลกอน เปนวดของพระชาวเบงกอล แตวาอยในอนเดย ไมไดคางคน ไปขนรถไฟเดนทางตอไปในวนนนเอง สเมองคยา แลวกขนรถยนตตอไปพกท วดไทยพทธคยา ชมสถานทตรสร คางคนทวดไทยพทธคยาในคนวนท ๒๔ อกหนงคน

ตามทางพทธกจ ๑๐๘

แลววนท ๒๕ กเดนทางไปเมอง ราชคฤห แวะเยอนเวฬวน และเขาคชฌกฏ เปนตน แลวเดนทางตอไปยงเมอง นาลนทา คางคนทนาลนทานน ๑ คน ชมนาลนทามหาวหาร วดใหญทถอวาเปนมหาวทยาลยแรกของโลก มทานมหายอด เปนผ น าชม ตอจากนนกเดนทางกลบมาทวดไทยพทธคยาอกครง นอนคางทวดไทยพทธคยาคนวนท ๒๖

จากนน วนท ๒๗ หลงจากชมแมน า เนรญชราตรงวดมหนตของฮนดแลว กเดนทางตอไปยง เมองพาราณส (วาราณส) หรอเบนาเรส (Benares) ไปพกทวดไทยสารนาถ ซงพระครประกาศสมาธคณไปสรางไว แตตอนนทานมรณภาพแลว มพระภกษชาวอนเดยเปนผ รกษาการอย ทวดนไดคางคนถง ๓ คน คอคนวนท ๒๗, ๒๘ กมภาพนธ และวนท ๑ มนาคม

เชาวนท ๒๘ ไปชมเจาขณฑสถป และสถานทแสดงปฐมเทศนาทสารนาถ หรอปาอสปตนมฤคทายวน ตอนบาย ชมพพธภณฑแลวเดมชมสวนกวางและวดเชน ทอย ในบรเวณเดยวกน

รงขนวนท ๑ มนาคม เชาไปลองแมน าคงคา ตรงทาทคนมาลางบาปและเผาศพกนมาก ตอนสายไปแวะเยยมวดธเบต กลบมาฉนเพลทวด ตอนบายไปเฝามหาราชาแหงเมองพาราณสทรามานคร และไปทมหาวทยาลยพาราณส (Banaras Hindu University) พบกบพระภกษนกศกษาไทยแลว กไปเยยมโพรเฟส-เซอรรามน อาจารยคนหนงของมหาวทยาลยดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙

วนรงขน เดนทางไปยงเมองกาเซย หรอทเราเรยกตามศพทพทธศาสนาวา เมองกสนารา โดยผานเมองโครกขปร หรอ โครกขประ หรอโครกขบร ไปเมองกสนารา นอนคางทนน ๑ คน คอคนวนท ๒ มนาคม ไปนมสการสถานทปรนพพานของพระพทธเจา ซงมสถปปรนพพาน มวหารพระอนฏฐานไสยา คอพระพทธปางปรนพพาน วนรงขนกไปทมกฏพนธนเจดย สถานทถวายพระเพลงพระบรมศพของพระพทธเจา วนท ๓ มนาคม คณะเดนทางตอไปยง เมองสาวตถ ตามศพทสนสฤตเขาเรยก ศราวสต เราเรยก สาวตถ ในแผนทเขยนตามแบบสนสฤตเปน ศราวสต ไปนอนคางทวดไทย ของทานอาจารยประเสรฐ หรอทชาวไทยในอนเดยเรยกวา ฤาษเสรฐ ไดไปชมพระเชตวนมหาวหาร วดส าคญทพระพทธเจาประทบอยนานทสดถง ๑๙ พรรษา

ในทใกลๆ นน กจะเปนเขตแดนระหวางอนเดยกบเนปาล มสถานทส าคญแหงหนงชอวา ลมพน อนเปนสถานทประสต แตคณะไมไดเดนทางไป เพราะการเดนทางโดยรถยนตเขาไปจากเขตอนเดยล าบาก เราไมไดเดนทางโดยเครองบน ซ งตองไปลงทกตมณฑ แลวไปทลมพนอกตอหนง เปนอนวาคณะตดรายการทลมพน คอสถานทประสตไปเสย

ตอจากสาวตถ กเดนทางไปคางทเมองลกเนา คราวนมาขางลาง เมองลกเนานเปนเมองผานไปพกแรมเทานนเอง เปนคนวนท ๔ มนาคม คาง ๑ คน แลวเดนทางตอไป ผานเมองกานประทอยขางลาง แลวขนเลยผานไปเฉยๆ ไปยงเมองอครา ชมปอม

ตามทางพทธกจ ๑๑๐

เมองอครา (Agra Fort) วนรงขน จงไปชมทชมาฮาล ซงอยทเมองอคราน นเปนวนท ๕ มนาคม

ตอจากนน วนรงขนกเดนทางไป เมองชยประ ซงอยทางทศตะวนตกเฉยงใต ไปชมปราสาทแอมเบอร แตเขาปด เพราะตอนนนเปนเทศกาลโฮลทชาวอนเดยพากนเลนสนกสนาน ซงไมเหมาะส าหรบผ เดนทาง ไดคางแรมทนน ๑ คน คงเปนคนวนท ๖ มนาคม ตอจากนนกเดนทางไปยงเดล เมองหลวงของประเทศอนเดย คางแรมทนน ๑ คน ไปพกเฉยๆ เปนคนวนท ๗ มนาคม

ตอจากเมองเดลเปนเสนทางท ขดดวยหมกสน าเงน หมายความวาเดนทางโดยเครองบน เรมดวยไปเมองออรงคาบาดขางลาง แตเครองบนแวะทเมองอทยประดวย อาตมภาพกเลยขดไวใหดวาเครองบนแวะ แตเราไมไดแวะ จากเมองออรงคาบาดน เราไดไปชม ถ าเอลโลรา ซงเปนถ าจ านวนหนงมมาก คอมทงถ าพทธศาสนา ฮนด เชน ชมไดเพยงบางถ ากถงเวลาค า ไปค าทถ าไกรลาสของฮนดพอด

วนรงขนคณะสละเวลาทงวนใหแก ถ าอชนตา ซงเปนถ าของฝายพทธศาสนาลวนๆ คางทออรงคาบาดทงหมด ๒ คน ตรงกบวนท ๘ - ๙ มนาคม

จากนนกเดนทางกลบโดยเครองบนมาเดล คางทเดล ๑ คน คอคนวนท ๑๐ แลวเดนทางตอขนไปยงแควนแคชเมยร โดยทางเครองบนเชนเดยวกน กไปลงทเมองศรนคร ทคนไทยฟงเสยงแขกเรยกเปนศรนาการ ทจรงกคอ ศรนคระ หรอศรนคร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑

แวะท เมองศรนคร น แลวไปชมภ เขา ชมหมะ โดยเดนทางดวยรถยนตไปกลมารค อยทางซายมอทขดแดง ไปคางในทะเลสาบบนเรอ รวมทงหมด ๒ คน

ตอนแรกกะไววาจะคางท เคชเมยรเ พยง ๒ คนตามหมายก าหนดการเดม แตเมอไปขนเครองบน ปรากฏวาเครองบนเทยวนถกยกเลกไป ท าใหคณะตองไปคางทโฮเตล รมทะเลสาบ ตามทบรษทการบนจดใหเพมอก ๑ คน รวมเปนคางทแคชเมยร ๓ คน รายการทเดลกเลยถกตดไป ๑ วน

แลววนท ๑๔ กเดนทางจากศรนครกลบ เมองนวเดล และเดนทางกลบเมองไทยเชาตรของวนท ๑๕ มนาคม

ทงหมดนกเปนรายการทผานมา อาตมภาพคดวา จากทไดดตามแผนท กจะท าใหเหนสถานททไปไดชดเจนขน เวลาทบทวนความทรงจ ากจะงายดวย

อาตมภาพขอเลาสรปนดหนงถงสถานททเดนทางไปน อาตมภาพไดกลาวไวครงหนงวา เราเดนทางไปนน ระยะชวงตนเปนดนแดนทอยในเขตพทธภม

เขตพทธภม ในทน หมายถงสถานทเกยวของกบองคพระพทธเจาในสมยพทธกาล ดนแดนนเราเดนทางจากกลกตตาเขาไปหา กลกตตาเองกยงไมเขา ตองเรมนบตงแตพทธคยาเปนตนไป จนกระทงถงสาวตถ ชวงตนนอยในเขตพทธภม หรอดนแดนทมพทธสงเวชนยสถานและสถานทเกยวของกบพระพทธเจาในสมยพทธกาล ตงแตพระองคยงมพระชนมอย

ตามทางพทธกจ ๑๑๒

ดนแดนทเราเดนทางไปหลงจากนนทงหมด ไมเกยวของกบพระพทธเจาสมยยงมพระชนมอยโดยตรง มบางแตวาเราไมไดเกยวของในการเดนทาง กถอวาตอจากนนไปเปนดนแดนหลงพทธกาล เชนอยางถ าอชนตา เรมตงแต พ.ศ. ๓๐๐ – ๔๐๐ หรอสามรอย ถงสรอยป หลงพทธปรนพาน เปนเรองพระพทธศาสนาในยคหลง เมอพระสาวกไดสบตอพระพทธศาสนาสงทอดกนมา

จดส าคญทเราตองการไปด กคอชวงแรก ทนในสถานทชวงแรกทเปนดนแดนพทธภม ตงแตพทธคยาไปสาวตถนน กมสถานททเรยกวา สงเวชนยสถาน โดยตรง ๔ แหง ไดแก สถานทประสต ตรสร แสดงปฐมเทศนา และเสดจดบขนธปรนพพาน

ทประสต กคอทลมพนวน ซงคณะไมไดไป ทตรสร คอทพทธคยา ซงคณะไปถงเปนแหงแรก ทแสดงปฐมเทศนา คอทสารนาถ ซงเปนชอปจจบนของปาอสปตนมฤคทายวน และทปรนพพาน คอทกสนารา หรอในแผนทนเรยกวา กาเซย ในสงเวชนยสถานทง ๔ แหง คณะไดเดนทางไป ๓ แหง กตดลมพนออกไป เหลอทตรสร แสดงปฐมเทศนา และปรนพาน

แมวาจะเดนทางไปไมครบ ๔ แหง แตถามองในแงเกยวกบพระพทธเจาแท ๆ กถอวาครบ เพราะวาตอนประสตนนยงเปนเจาชายสทธตถะอย พระพทธเจาแทๆ ทอบตเปนพทธะจรงกตองทตรสร นนคอทเกดของพระพทธเจา กไดไปแสดงปฐมเทศนาเรมท างาน ตงตนทสารนาถ ปฏบตงานเรอยไป จนกระทงปรนพพานทกสนารา นกเปนเรองเกยวกบพระองคพระพทธเจาแทๆ ทน อาตมภาพเคยพดถงเรอง รปกาย กบ ธรรมกาย ตามหลกนกอาจจะพดแบงเปนวา ในบรรดาสงเวชนยสถานทง ๔ แหง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๓

นน ลมพน เปนทอบตของพระรปกาย ทปรนพพานคอกสนารา เปนทสนสดแหงพระรปกายของพระองค สวนธรรมกายนนเรมตนเมอตรสรทพทธคยา คอเปนทอบตของธรรมกาย

ถาถามวา พระพทธเจาอบตโดยรปกายทไหน กตอบวาทลมพนวน แตถาอบตโดยธรรมกายทไหน กอบตทพทธคยา

ตอมา เมอพระพทธเจาปรนพพานทกสนารา เราถอเปนทสนสดแหงรปกาย แตสวนพระธรรมกายนนไมสนสดไปดวย เพราะเมอกอนจะเสดจดบขนธปรนพพานทกสนารา พระองคไดตรสแกพระอานนท ซงอยในสถานทปรนพพานโดยใกลชด วา

“ธรรมแลวนยใด ทเราไดแสดงแลว บญญตแลว แกเธอทงหลาย ธรรมแลวนยนนแหละ จะเปนศาสดาของเธอทงหลายเมอเราลวงลบไปแลว”

กหมายความวา พระธรรมกายทเราเรยกพระธรรมวนยนน ด ารงอยเปนตวแทนของพระพทธองคสบมา พระธรรมกายน พระพทธเจาไดชวยกอใหเกดขนในผ อนเปนคนแรกกคอ พระอญญาโกณฑญญะ ณ สถานทแสดงปฐมเทศนา หรอสารนาถ หรอปาอ สปตนมฤคทายวน แต เ มอปรนพพานนน พระองคไดประดษฐานพระธรรมวนยไวมนคงแลว ท าใหมการขยายเผยแพรธรรมกายแกผ อนสบตอออกไปมากมาย

เพราะฉะนน แมพระองคจะเสดจดบขนธปรนพพานสญสนสลายโดยรปกายแลว แตธรรมกายกยงสามารถทจะอบตขนในผ อนสบตอมา หมายความวา เมอผ ใดไดมองเหนเขาถงธรรมกายแลว กสามารถเฝาพระพทธเจาไดตลอดเวลา และธรรมกายน

ตามทางพทธกจ ๑๑๔

แหละเปนสงส าคญทจะท าใหพระพทธเจาด ารงอยกบเรา เพราะวาในบดนองคพระพทธเจาทมพระชนมชพอย มทงรปกาย และธรรมกายพรอมอยในองคนน กไดสนสดสลายไปทกสนารา แลวตอจากนนมา เรากไดอาศยธรรมกายนเองเปนเครองส าหรบเขาถงพระพทธเจา

เราอาจจะมรปเคารพ เปนพระพทธรป ท าดวยทองค า ทองแดง ทองเหลอง ส ารด ตลอดจนกระทงหน ปน ไมตางๆ แตวตถ เหลานน ถาไม มธรรมกายเปนเครองยนยนแลว ก ไม มความหมาย

อยางทเราเดนทางไปประเทศอนเดย กไดพบเหนวตถน จ านวนมากมาย วตถเหลานน เมอพระธรรมปลาสนาการสญสนไปจากแผนดน ไมมค าสอนในทางพทธศาสนาเหลออย ผคนทนนเขากไมรจก

คนอนเดยจ านวนมากมายไม รจกพระพทธเจา เหนพระพทธรปกไมรวาอะไร กลายเปนของไมมคา ไมมความหมาย เปนเพยงทอง เปนเพยงดน หน ปน ไม เทานน แลวบางทเขากเอาไปใชในทางทท าใหเราเกดความสะเทอนใจอกดวย โดยกระท าการทเรยกวาลบหลดหมนอะไรตางๆ นนกเพราะเขาไมรจกคณคา

เพราะฉะนน จงเปนเครองเตอนใจพทธศาสนกชนวาจะตองชวยกนท าธรรมกายใหปรากฏยงยนอยตลอดไป เพอใหเราสามารถเขาถงพระรตนตรย สามารถเขาเฝาพระพทธเจาได สงทเรากอสรางไว เชน พระพทธรป เปนตน กจะมคามความหมาย ดวยธรรมกายปรากฏเปนเครองยนยนอยนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๕

นกเปนเรองโดยยอในฝายทเกยวกบพทธสงเวชนยสถาน

ทน นอกจากพทธสงเวชนยสถานโดยตรงแลว คณะยงไดเดนทางไปเยยมเยยนสถานทเกยวของกบพระพทธองคอนๆ ทส าคญกคอ เมองราชคฤห กบเมองสาวตถ

ทเมองราชคฤห คณะไดเขาไปในสถานทพระพทธเจาเคยปรากฏพระรปกาย ประทบอย คอทพระคนธกฎ บนเขาคชฌกฏ ไดไปท าวตรสวดมนต กลาวธรรมกถา ฟงธรรมกถากนทนน

อกแหงหนงกคอ สาวตถ ทเชตวน ซงอาตมภาพไดกลาวแลววาเปนททพระพทธเจาประทบอยนานทสด แสดงธรรมมากทสดทน

สถานท ๒ แหงน ควรจะกลาวถงมากเปนพเศษ ราชคฤหเปนเมองหลวงของแควนมคธ สาวตถเปนเมอง

หลวงของแควนโกศล ๒ แควนน เปนแควนมหาอ านาจทยงใหญทสดในครงพทธกาล นอกจากมความส าคญในทางการเมองแลว กมความส าคญในทางพทธศาสนามากทสดดวย

แควนมคธนน มความส าคญเกยวกบพระพทธศาสนาตลอดมา เปนเวลาหลายรอยป เรมดวยเมองราชคฤหเปนทประดษฐานพระพทธศาสนาใหมนคง ครนมนคงแลว กเปนแหลงทจะกระจายเผยแพรค าสอนออกไป สวนเมองสาวตถ เปนเมองทเมอพระพทธเจาประดษฐานพทธศาสนามนคงดแลว กเสดจไปประทบอยสบายๆ แลวแสดงพระธรรมเทศนาเรอยไป

ตามทางพทธกจ ๑๑๖

ถาจะเปรยบเทยบกน กวาราชคฤหเปนฐานทมนคง เปนเหมอนดานหนาหรอปอมคายทพระพทธเจาทรงตงกองทพธรรม แลวสงกองทพธรรมนนด าเนนการขยายกระจายค าสอน

สวนเมองสาวตถทเชตวน เปนแหลงปอนขอมลหรอเตรยมเสบยงให พระพทธเจาเสดจไปประทบทนน แลวกแสดงธรรมประทานเนอหาค าสอนตางๆ พระแมจะออกไปจากเมองราชคฤห แตกไดค าสอนจากสาวตถ หรอจากพระเชตวนน

เพราะฉะนน ๒ แหงน กมความส าคญดวยกนทงค เราจะเหนความเปนไปในประวตศาสตรสนบสนนเรองท

อาตมภาพกลาวมานวา ทสาวตถ พระพทธเจาประทบและแสดงธรรมมากกจรง แตในดานเหตการณส าคญเกยวกบการแพรหลายหรอขยายเผยแผพระพทธศาสนา ราชคฤหเปนศนยกลางทงหมด

ตอนแรก พระพทธเจาเสดจไปเมองราชคฤห ทรงแสดงธรรมแกพระเจาพมพสาร และท าใหพระเจาพมพสาร พรอมทงขาราชบรพารและประชาชนนบถอพระพทธศาสนา ตอมาอครสาวก พระสารบตร พระโมคคลลาน กไดทเมองน ทรงบ าเพญพทธกจจนประดษฐานพระพทธศาสนามนคง แตพระองคประทบทนนเพยง ๓ พรรษาเทานน กทรงท างานเรยบรอย ตอจากนนกไววางพระทยพระสาวกทงหลายได ใหท างานกนไป

จนกระทงเมอพระพทธเจาเสดจปรนพพานแลว เมองราชคฤหหรอแควนมคธกเปนสถานทส าคญในการท างานทางพทธศาสนาอก คอเปนทท าการสงคายนา พอพระพทธเจาปรนพพานได ๓ เดอน กมการจดสงคายนาครงท ๑ จดระเบยบค าสอนของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗

พระพทธเจาใหเปนหมวดหม เ ปนอนหนงอนเดยวกน การสงคายนานนกท าทเมองราชคฤห แควนมคธน ตอมาอก ๒๐๐ กวาป มพระเจาแผนดนผ ยงใหญเกดขนคอ พระเจาอโศกมหาราช ครองแควนมคธ ตอนนนเมองหลวงของแควนมคธ ไดยายจากราชคฤหไปอยท เมองปาตลบตร ปจจบนเรยกปตนะ

เมองปตนะนนในแผนทนกม เราไมไดไป อยเลยจากนาลนทาไปนดเดยว เปนเมองหลวงของแควนมคธในยคหลง คอหลงจากราชวงศพระเจาพมพสารแลว ตอมากยายเมองหลวงไปอยทปตนะ หรอปาตลบตรน พระเจาอโศกครองราชยอยทเมองปาตลบตร กไดท าสงคายนาครงท ๓ สงพระธรรมทตออกประกาศพระศาสนาจากปาตลบตรน

เพราะฉะนน มคธจงเปนดนแดนทเผยแพรพระพทธ -ศาสนา และท าหนาทนตลอดมา พระศาสนทตทมายงเมองไทย มาสวรรณภม พระโสณะและพระอตตระ กมาจากทน ในลงกา พระมหนท พระสงฆมตตาเถร กมาจากทน มาจากแควนมคธ เพราะฉะนน มคธจงเปนถนฐานส าคญในทางพระพทธศาสนาเปนอยางมาก

จนกระทงมาถงทายสด ตอนพระพทธศาสนาจะสญสนจากอนเดย ตอนนน ราชวงศทครองอนเดยคอ ราชวงศปาละ ตอจากปาละ กมราชวงศเลกชอ เสนะ เขามกรวมเรยกกนในทางศลปะวา ปาลเสนะ ปาละเปนราชวงศทนบถอพทธศาสนา กครองราชยทเมองปาตลบตรเชนกน จนกระทงมสลมบกเขามาท าลายหมด

ตามทางพทธกจ ๑๑๘

โดยนยน มคธจงสมพนธกบพระพทธศาสนาตลอดมา และเพราะเหตทไดเปนสถานทส าคญทางพระพทธศาสนา จงมวดวาอารามมากเหลอเกน บางวดกใหญโตเปนมหาวหาร ทเรยกเปนมหาวทยาลยในปจจบน เชน นาลนทากอยในแควนน

เพราะเหตทมวดวาอารามมากน แมเมอพระพทธศาสนาจะสญสนไปแลว กมซากวดวาอารามเหลออยทวไป ตอมา ค าวา มคธ ไดเลอนหายไปจากความทรงจ าของชาวอนเดย แตเพราะเหตทมวหารหรอวดมากมาย ค าวา วหาร หรอวดนกกลายเปนชอของแควนหรอรฐนแทนมคธ แตค าวา วหาร ไดแปลงมาเปน พหาร

ตว ว แผลงเปน พ ได เชนค าวา วงศ กแผลงเปน พงศ ได ค าวา วรรณ เปนพรรณ ได ตว ว เปน พ ในภาษาไทยมใชกนมากมาย ปจจบน ในแผนทนกเขยนไววา “พหาร” นคอชอรฐ หรอแควนนในปจจบน เดมกคอแควนมคธ แตเพราะเหตทมซากวดวาอารามมาก เมอชอเดมหายไป กเลยเรยกตามสภาพทเปนมาทางประวต - ศาสตรวา วหาร หรอ พหาร

ภาพชวตในพทธกาล

นอกจากน อาตมภาพกอยากจะเลาใหเหนภาพชวตของคนในยคนน เพอจะไดเหนภาพของมคธและโกศลเพมขน พรอมทงความสมพนธระหวางเมองทงสองนนเคยเลาไปบางแลววา พระเจาแผนดน ๒ แควนนเปนญาตกนโดยการแตงงาน ทรงเปนพเขยของกนและกน (อญ มญ ภคนปตกา) คอ พระกนษฐภคนของแตละ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๙

แควนไปเปนมเหสของพระมหากษตรยอกแควนหนง พระเจาพม- พสาร แหงแควนมคธ มมเหสเปนนองสาวของพระเจาปเสนทโกศล แหงแควนโกศล พระเจาปเสนทโกศลทครองกรงสาวตถแหงแควนโกศลกมมเหสเปนนองสาวของพระเจาพมพสารแหงแควนมคธ

หรออยาง อนาถบณฑกเศรษฐ ซงเปนเศรษฐประจ าเมองสาวตถแหงแควนโกศลกมารจกพระพทธเจา มานบถอพระพทธศาสนาทกรงราชคฤห เพราะแกมเพอนเปนเศรษฐทกรงราชคฤห โดยตางกเปนพนองเขยของกนและกน (อญ มญ ภคนปตกา) คราวหนงมาเยยมเยยนเพอน ตอนนนพระพทธเจาอบตขนแลว แกกเลยไดรจกพระพทธเจาแลวกเลอมใส ประกาศตนเปนพทธศาสนกชน เปนอบาสก แลวนมนตพระพทธเจาเสดจไปทแควนโกศลไปประทบทสาวตถ เปนครงแรกทท าใหพระพทธเจาเสดจไปสาวตถ แลวแกกไดสราง เชตวน ถวาย อกทานหนงทมความส าคญมากในพระพทธศาสนาคอ มหาอบาสกาชอ วสาขา ทานผ นกอยทสาวตถเชนเดยวกน มหาอบาสกาวสาขานน พอชอวา ธนญชยเศรษฐ ซงเปนลกของเมณฑกเศรษฐ ผ เปนเศรษฐใหญคนหนงของแควนมคธ

แควนมคธนนรงเรองมาก มเศรษฐมาก แตกอนนแควนใดจะแสดงความรงเรองของตน จะตองบอกไดวาตนมเศรษฐเยอะทน แควนมคธมเศรษฐเยอะ แควนโกศลกเลยขอเศรษฐไปคนหนง ท านองขอยมเพอจะไปประดบเกยรตของแควน พระเจาโกศลขอเศรษฐคนหนงจากแควนมคธ ทางแควนมคธกใหธนญชยเศรษฐซงเปนลกของเมณฑกเศรษฐเดนทางไปยงแควนโกศล

ตามทางพทธกจ ๑๒๐

ธนญชยเศรษฐไดไปสรางเมองใหมขนชอเมองสาเกต อยใกลๆ เมองสาวตถ ธนญชยเศรษฐกเปนบดาของนางวสาขา วสาขากเปนมหาอบาสกา ไดสรางวดส าคญ ชอวา วดบพพาราม ทพระพทธเจาไดประทบหลายพรรษา รวมทงหมด ๖ พรรษา สลบไปมากบเชตวนของอนาถบณฑกเศรษฐ

อาตมภาพอยากจะเลาเรองทวไปเปนตวอยางใหฟงกนอกสกเรอง ทแสดงภาพชวตในสมยพทธกาลเกยวของกบเมองสาวตถและเมองราชคฤหน เปนเรองเกยวกบพระภกษณกบพระภกษ พระภกษณรปหนง ซงเปนพระอรหนตเปนมารดาของพระภกษรปหนง ซงเปนพระอรหนตเหมอนกน โยมอาจจะสงสยวาเปนไดอยางไรกน พระภกษณมลกเปนพระอรหนต อาตมภาพจะเลาแทรกสกหนอย เพอประดบใหมองเหนภาพชวตในสมยพทธกาลมากขน ทกรงราชคฤหในสมยพทธกาล มตระกลเศรษฐตระกลหนงมลกสาวคนเดยว ลกสาวคนนเกดมาแลวกมจตใจโนมไปทางพระศาสนา ตอนนนพระพทธเจาประดษฐานพระพทธศาสนาไวในแควนมคธมนคงแลว แกกมจตศรทธาคดจะบวชอยเรอย

ทนเมอเตบโตพอสมควร เธอกออนวอนขอบดามารดาทเปนเศรษฐวาอยากจะออกบวช ฝายเศรษฐบดามารดากไมอนญาต บอกวาตระกลของเรามลกคนเดยว ถาลกไปบวชแลวใครจะสบตอวงศตระกล ทรพยสมบตจะเอาไปไหน กไมยอมใหบวช จะขอรองอยางไรกไมส าเรจ แกกเลยคาดหวงวา เอาละตอไปมครอบครวแลวคอยคดใหม สามของเราอาจจะเปนคนทพดงายกได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๑

ตอมาแกกแตงงาน แตงงานไปไดระยะหนง พอมโอกาสกพดกบสาม สามกตกลง เปนอนวาใหบวช สามกเปนเจาภาพในการบวชของภรรยาทเปนธดาเศรษฐน แตเขากมความคนเคยกบส านกภกษณทเปนฝายของพระเทวทต กเลยพาไปบวชในส านกภกษณนน

ภกษณนนตอนทบวชแกไมรตววาแกไดเรมตงครรภแลวนดหนอย บวชตอมาครรภกโตขนๆ

ฝายภกษณทงหลายมองเหนเรองครรภปรากฏชดกบอกวา นเธอยงไงกนน มาบวชเปนภกษณ ท าไมมครรภละ

พระภกษณองคนนกบอกวา ฉนไมทราบเหมอนกน มนยงไงกนแน แตฉนรตววาฉนบรสทธแนนอน

กเกดเปนปญหาขนมา พระภกษณทงหลายกบอกวาเรองนตองช าระความใหเสรจสนกนไป แลวกสงวางนเราไปหาพระเทวทตใหตดสนเรอง ตกลงพระภกษณทงหลายกพาเอา พระภกษณธดาเศรษฐ ไปหาพระเทวทตใหตดสนความ

ฝายพระเทวทตไดรบพจารณา กคดหวงแตชอเสยงของตน คดวาเรองนมนเกดขนในฝายของเรา ถาปรากฏขาวออกไปเรากเสยชอหมด ออ! ภกษณในฝายของเทวทตมครรภ! หมดแลว เสยหายหมด จตใจไมไดเอาเมตตากรณาเปนทตง นกถงแตเรองกลวตวเองเสยชอ กไมไดคดอะไรมาก นกอะไรกไมออก ความรกไมชดวาจะพจารณาเรองนอยางไรด กเลยตดสนเอางายๆ วา พวกเธอไปจดการสกกนไปเสยเถอะ อยาใหมนมเรองออฉาวขนมา ยกเรองปดไปเลย

ตามทางพทธกจ ๑๒๒

ฝายภกษณพวกนนกพดกบภกษณลกเศรษฐวา นพระเทวทตทานกไดสงใหสกแลวจะวายงไง

ฝายภกษณธดาเศรษฐกเสยใจมาก บอกวาดฉนนกอนจะบวชไดกยากเยนเสยเหลอเกน เปนผบวชดวยความตงใจจรง แมบวชมาแลวกพยายามตงใจปฏบตธรรมเตมท เพราะฉะนน จะใหเหตการณเลกนอยทดฉนเองกเปนผ บรสทธมาท าลายชวตฉนทงหมด ท าลายความตงใจความเพยรพยายามของดฉนทงหมด มนไมสมควรเลย

เอาอยางน เถอะ ดฉนไม ไ ดบวชในศาสนาของพระเทวทตนะ ดฉนบวชในศาสนาของพระพทธเจา อยางไรกขอใหไดน าคดนไปถวายพระพทธเจาตดสนเถด ขอใหถงพระพทธเจากอน

พระภกษณพวกนนกเหนใจบอกวา ตกลงเราจะไปเฝาพระพทธเจา แตภกษณส านกพระเทวทตอยในเมองราชคฤห สวนพระพทธเจาตอนนนประทบอยทเชตวน เมองสาวตถ คณะภกษณเหลานนจงตองพากนเดนทางจากเมองราชคฤหไปเมองสาวตถ

ทานกลาวไวในคมภรวาเปนระยะทางเดนทงหมด ๔๕ โยชน อาตมภาพเอามาเทยบกบทเราเดนทาง เราเดนทางจากพทธคยาไปราชคฤห ผานเมองพาราณสกอน ๒๓๐ กม. จากพาราณส สารนาถ ไปโครกขประ ๑๘๐ กม. จากโครกขประไปสาวตถ ๑๗๒ กม. รวมเปน ๕๘๒ กม. นเปนระยะทางทพระภกษณเหลานนเดนทางไป

แตถาเทยบกบทคมภรกลาวไว ๔๕ โยชน อาตมภาพคดคราว ๆ เปนไมลไดประมาณ ๔๕๐ ไมล กได ๗๒๐ กม. ยาวกวาท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๓

เราเดนทางคราวน อาจเปนไดวาเสนทางการเดนสมยโบราณเปนเสนทางเกวยน อาจจะออมกวา เหมอนอยางสมยปจจบนนไปสพรรณฯ เมอ ๗-๘ ป กอนไปเสนทางเกา ทางรถยนตประมาณ ๑๖๐ กม. แตเดยวนเสนทางใหมเหลอ ๑๒๐ กม. แลว แตเสนทางเดนทางใกลไกลตางกนได ตวเลขนกไมหางกนมากนก

กเปนอนวา ทานตองเดนทางกนเปนระยะทางยาวนานเลยทเดยว แลวไปเฝาพระพทธเจา เมอไปถงพระเชตวนแลว คณะพระภกษณเหลานนกน าพระภกษณธดาเศรษฐเขาเฝาพระพทธเจา กราบทลเรองทงหมดถวาย พระพทธเจาทรงพจารณาแลวกทรงทราบวาเปนเรองทคงตงครรภมากอนบวช แตจะตดสนไปเฉยๆ คงไมเปนการด คนอาจตฉนนนทา ยงเปนพระภกษณทเคยอยในส านกพระเทวทตดวย คนกอาจบอกวา โอ! นพระพทธเจาเอาภกษณ ทพระเทวทตทงแลว มาเลยงด หรอวาเปนการสนบสนนพวกทแตกมาจากฝายโนนมาเขาฝายน เปนการไมด ตองท าใหเรองนปรากฏชดในทประชม

พระองคจงตรสสงพระอานนทใหไปเตรยมการเชญบคคลส าคญมา ถาวาถงชาตตระกล ภกษณนกเปนผ ใหญเหมอนกน เปนธดาเศรษฐ กใหไปเชญพระเจาปเสนทโกศล อนาถบณฑก -เศรษฐ นางวสาขามหาอบาสกามายงทประชม (คงเปนทธรรมสภาทเราไปดกนวนนน ททานฤาษเสรฐไปแสดงทานางจญจมาณวกา คดวาคงเปนทนน เพราะเปนสถานทประชมใหญ) ฝายพระภกษกมอบพระอบาล ซงเปนพระวนยธร ใหเปนเจาของเรอง

วนรงขน นดประชมแลว กพจารณาเรองในทประชม พระอบาลเปนเจาของเรอง ไดพจารณาไตสวนกน พระอบาลกมอบให

ตามทางพทธกจ ๑๒๔

นางวสาขามหาอบาสกาพจารณาความ นางวสาขากไปสบสาวราวเรองกบนางภกษณ ดสภาพรางกาย สบถามประวตความเปนมาแลว กวนจฉยไดวาจะตองตงครรภมากอนอปสมบท

จากนนกน าเอาเรองราวทไดไตสวนทงหมดมาเลาใหพระอบาลฟง และน าเขาทประชมวนจฉยโดยพรอมหนา ตดสนไดวานางภกษณธดาเศรษฐเปนผบรสทธ ไดตงครรภมากอนอปสมบท เปนอนวาเรองราวเสรจสนไปดวยด เปนทปรากฏแจมชดแกมหาชน พระภกษณนนกพนคดไป

เมอทานพนคดแลว กอยปฏบตธรรมเรอยมา จนกระทงครรภแก กไดคลอดบตร แลวทานกเลยงเดกอยในส านกนางภกษณนนเอง

อยมาวนหนง พระเจาปเสนทโกศล เสดจมาเฝาพระพทธเจา คอพระองคเสดจมาบอยๆ มาเฝาพระพทธเจาเรอย วนหนงกเสดจมาทางส านกภกษณ ไดยนเสยงเดกทารกรอง กตรสถามขาราชบรพารวา เดกทารกทไหนมารองอยในวดในวา ขาราชบรพารกทลวา นกคอเดกทารกลกของนางภกษณองคนน องคทไดตดสนคดในวนนน

พระเจาปเสนทโกศลกตรสวา เรองการเลยงดเดกเปนเรองยาก ทานเปนภกษณ ทานยอมไมสะดวกในเรองปจจยการเปนอย การทจะเลยงเดกยอมไมสะดวกทกประการ เราควรชวยเหลอทาน

พระเจาปเสนทโกศลกเลยไปขอเดกทารกนนมา บอกวาเราจะขอไปเลยงในวง เปนอนวาเดกคนนนกเลยไดไปอยในวง ตงชอวา กสสปะ แตเพราะเหตทกสสปะเดกนอยคนนเตบโตขนในวง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๕

เปนราชกมาร เดกทเปนตระกลเจาเขาเรยก กมาร พอเตบโตในวงคนทงหลายกเลยเรยกวา กมารกสสปะ แปลวา กสสปะผ เปนกมาร หมายความวา กสสปะลกเจานาย หรอกสสปะเดกชาววง อะไรท านองนน หรออยางพระพทธเจาเวลาสงของเลกๆ นอยๆ ไปใหเดกคนนกเรยก กมารกสสปะ กเลยเรยกกนมาวา กมารกสสปะ

เวลาผานไป จนกระทงเดกนอยอาย ๗ ขวบ กไดมาบวชเปนสามเณร ศกษาปฏบตธรรมจนไดบรรลเปนพระอรหนตองคหนง ชอวา พระกมารกสสปะ เปนผ มชอเสยงมาก สามารถในการแสดงธรรมจนไดรบการยกยองจากพระพทธเจา เปนเอตทคคะในบรรดาภกษผ แสดงธรรมวจตร

อนนเ ปนฝายล ก อนาคตของ ฝายลกไดพฒนามาจนสมบรณ กเปนผบรรลธรรมสงสดในพระพทธศาสนาแลว

สวนนางภกษณผ เปนมารดานน ตงแตบตรของตนไปอยในวงแลว กเฝาหวงใย รองไหคดถงแตบตรของตนตลอดเวลา แมจะไดตงใจปฏบตธรรม แตหากใจหนงกคดถงแตลก จงไมเปนอนปฏบตธรรมไดจรงจง มกงวล มหวงเกดขน ร ารองหาแตลกเรอยมา กเลยไมบรรลมรรคผลอะไรทงสน

อยมานานจนกระท งว นหน ง เดนบณฑบาต ตอนนนพระกมารกสสปะเปนพระอรหนตแลว พระภกษณมารดามาเจอเขากบลก พอเจอเขา ดวยความดใจเปนอยางยง กรองเรยกวาลกรก แลวกโผเขาไปหา แตอารามรอนรน พอโผเขาไปหา กซวนเซ แลวกพลาดลมลงไป เขาวากนวา มารดาพอนกถงลกรก น านมจะไหล กปรากฏวาน านมไหล เปอนจวร แลวกไปจบลก

ตามทางพทธกจ ๑๒๖

ฝายพระกมารกสสปะ กมใจเมตตาการณยตอมารดา นกถงวามารดายงไมไดบรรลธรรม เปนเพราะความรกความหวงใยในตวเราผ เปนบตร เราจะชวยอยางไรด ถาหากวาใหแมมจตใจครนกงวลอยกบความรกความหวงใยอยอยางน กจะไมรจกไดบรรลมรรคผลแนนอน เราจะตองใชวธการเปนอบายสกอยาง ท าใหแมตดความรสกผกพนกงวลนใหได

ทานกเลยพดค าหนงขนมา ซงเปนค าทฟงแลวไมนาสบายใจนก แตโดยเจตนาดกท าเพอใหแมตดความรสกผกพนลงไป จะไดปฏบตธรรมได ทานพดท านองวา “แม ท าอะไรอย ความรกแคนกตดไมได” อะไรท านองน กท าใหแมรสกนอยใจขนมาวา “ลกเรา เรานะอตสาหตามหา รองไห หวงมาไมรกปแลว พอเจอกมาพดอยางน ไมเอาแลว เขายงไมรกเรา เราอยาไปรกเขาเลย” เปนท านองน ท าใหตดความรสกหวงใยผกพนลดนอยลงไปได

ตงแตนนกตงใจปฏบตธรรม ตอมากไดบรรลพระอรหตผล เปนพระเถรอรหนตรปหนง

เรองกจบลงดวยด พระภกษณมารดากไดเปนพระอรหนต พระภกษทเปนลกกไดเปนพระอรหนต เลยมเรองพระภกษณผ เปนอรหนต เปนแมของพระภกษผ เปนอรหนต เปนเรองเปนไปไดทเกดขนแลว ดงทไดเลามาน

เรองนไดเปนทปรารภของพระสงฆในธรรมสภา จนกระทงท าใหพระพทธเจาตรสธรรมะอนๆ อกอยางหนง ทพระพทธเจาตรสโดยปรารภเรองน กคอเรองการเกดขนของปาอสปตนมฤคทายวน ทพระโพธสตวเกดเปนกวาง คงจ ากนไดทอาตมภาพเลาใหฟง แลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๗

กสละชวตตวเองแทนแมเนอกวางทก าลงตงครรภใหมๆ รายน แหละ ท าใหเกดนยายเกยวกบ ปาอสปตนมฤคทายวน ขน นนกเรองหนง

อกเรองหนง กรณเดยวกนนแหละ กเปนเหตใหพระพทธเจาตรสพทธภาษตทวา “อตตา ห อตตโน นาโถ” ตนแลเปนทพงแหงตน พระพทธเจาทรงแสดงไขเนอความอนนวา แมแตเปนลกเปนแมกน แตในการบรรลธรรมเบองสง ในการท าจตใจใหพนจากกเลส ถงยงไง ตนกเปนทพงของตน คนอนจะมาชวยไมได ลกกชวยแมไมได แมกชวยลกใหพนจากกเลสไมได ตนเองตองท าดวยตนเอง พระองคตรสภาษตน เพราะพระภกษทานปรารภเรองน สนทนากน เรองพระภกษณธดาเศรษฐ กบพระภกษกมารกสสปะ พระพทธเจาทรงมาไดฟง กเลยแสดงธรรมใหเหนวา ตนตองเปนทพงของตนเองในการปฏบตธรรมขนสดทาย ทจะใหบรรลมรรคผล หรอจะใหพนกเลส พนจากทกขโดยสนเชง

แตอยางไรกตาม คนเรากเปนกลยาณมตร ชวยเหลอกนได คอชวยใหพงตนได อยางในกรณนพระกมารกสสปะกไดชวยมารดาของทานแลว เปนกลยาณมตรใหกบมารดา คอชวยใหแมพงตนเองได กชวยเสรมกน แตในขนสดทายแมตองพงตนเอง คอจตใจจะหลดพน ตองหลดพนเอง นกเปนทมาของพทธภาษตทเรารจกกนมาก

พทธศาสนกชนมกพดกนเสมอวา “อตตา ห อตตโน นาโถ” ตนแลเปนทพงของตน ตองเขาใจวาในขนตอนสดทายแลวเราตองพงตวเอง คนอนอาจจะชวยเกอกลเพอใหเราพงตนเองได ไมได

ตามทางพทธกจ ๑๒๘

หมายความวาจะตดไมใหเกยวของ ไมใหชวยเหลอกน คอมขอบเขตวา เรามาชวยกนและกนใหแตละคนพงตนเองได แลวแตละคนกตองพงตนเอง

นเปนเรองหนงทอาตมภาพน ามาเลาจะใหเหนภาพชวตทเกดขนในสมยพทธกาล เกยวของทงเมองราชคฤหและเมองสาวตถ แตสาวตถกด ราชคฤหกดในปจจบน จะเหนวามแตซาก ปากเหลอนอย เปนทแหงแลงเสยมาก สาวตถกยงเปนทชมชนมตนไมมากหนอย แตวาทง ๒ แหงกเปนเมองราง จะมหมบานอะไรกเปนเรองของชาวบานเลกๆ นอยๆ ในชนบทหางไกล แสดงใหเหนคตความเปลยนแปลงของสงขารทงหลาย ทไมเทยงแทแนนอน อาณาจกรทเคยยงใหญเปนมหาอ านาจ กลมสลายไป สญสนไป เมองใหมๆ อาณาจกรใหมๆ กเกดขน

แตเมองหนงทเราไปเยยมทสารนาถ ทพระพทธเจาแสดงปฐมเทศนา เมองนนคอ เมองพาราณส เมองพาราณสเดยวนกยงมความส าคญอย เพราะยงเปนดนแดนของศาสนาฮนด ศาสนาฮนดยงคงรงเรองอย และเมองพาราณสนนตงอยทแมน าคงคา แมน าคงคาปนแมน าศกดสทธของฮนด เดยวนชาวฮนดกยงไปทาน าทเมองพาราณส ไปอาบน าช าระบาปกน เอาศพไปเผาทนน เพอจะใหคนตายไปสวรรค อยางทเราไดไปดมาแลว

พาราณสมความส าคญในทางพระพทธศาสนา แตในแงของอดต คออยในเรองชาดก ถาหากเปนสาวตถกบราชคฤหแลว มความส าคญในครงพทธกาลเอง เรองราวจะเกดขนทนนมาก แต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๙

ถาเปนเรองอดตชาตของพระพทธเจา มกจะเปนเรองทเกดขนทพาราณส

ชาดกสวนมากจะขนตนวา “อตเต พาราณสย พรหมทตเต....” เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบตอยในเมองพาราณส พระโพธสตวอบตเปนนนเปนน อยางเรองกวางโพธสตวจะสละชวตใหกบกวางแมลกออน หรอแมกวางทก าลงตงครรภ กเปนเรองทเกดขนทเมองพาราณสเชนเดยวกน นกเปนเรองสมยพทธกาล

ตอไปนจะขามมาหลงพทธกาลใหเหนภาพววฒนาการของพระพทธศาสนา จนกระทงสนสดไปพอคราวๆ

ตอนนเราก าลงจะผานออกจากพทธภม คอ ดนแดนชวงแรกทเราเดนทางไปนมสการ ตงแตพทธคยาไปถงสาวตถ กเปนอนจบสนไป

พระพทธศาสนาหลงพทธกาล

คราวนกมาถงหลงพทธกาล เมอพระพทธเจาปรนพพานแลว พระสาวกกไดจดการสงคายนาครงท ๑ ขนทเมองราชคฤห ตอจากนนก ถอวาพระสาวกทงหลายมหนาทในการสบตอพระพทธศาสนาทอดกนมาโดยล าดบ

หลงพทธกาลแลว พระพทธศาสนาไดเจรญรงเรองขนมาบาง เสอมบางเปนระยะๆ ชวงแรกทเจรญสงสด กคอในสมยพระเจาอโศกมหาราช แหงราชวงศโมรยะ (ฝรงเรยกอยางสนสกฤตวา Maurya/เมารยะ) ทอาตมภาพกลาวถงครงหนงแลว พระเจาอโศก

ตามทางพทธกจ ๑๓๐

มหาราชครองราชยทเมองปาตลบตร หรอปตนะทกลาวถงเมอกน ระหวาง พ.ศ. ๒๑๘ ถง พ.ศ. ๒๖๐ เปนเวลาประมาณ ๔๒ ป

แตฝรงเขาไมนบเหมอนเรา ฝรงเขานบเทยบออกมาไดเปน พ.ศ. ๒๗๐ ถง พ.ศ. ๓๑๘ คอเรองประวตพทธศาสนาน นบแบบเรากบนบแบบฝรงมนจะตางกนสก ๖๐ ป แทบทงหมด แมแตพระพทธเจาประสตและปรนพพาน ของฝรงกตางจากของเรา ๖๐ ป เพราะของเราคดตวเลขปพทธปรนพพาน เราบอกวากอนครสต ๕๔๓ ป แตฝรงเขาเอา ๔๘๓ ป จงตางกนอยางนตลอด

พระเจาอโศกครองราชยระหวาง พ.ศ. ๒๑๘ ถง พ.ศ. ๒๖๐ ไดท าการสงคยานาครงท ๓ สงพระสาวกออกประกาศพระศาสนาอยางทกลาวเมอก ตอมาราชวงศพระเจาอโศกสบมาอก ๗ ชวพระเจาแผนดน คอมลกหลานของพระเจาอโศกครองมาอก ๗ องค กถกอ ามาตยทเปนพราหมณจบปลงพระชนมเสย แลวตงราชวงศใหมชอ ราชวงศศงคะ เปนราชวงศฮนด ซงเดมกเปนอ ามาตยของพระเจาแผนดนพทธนนเอง

ตอนกอนนน เมอพระเจาอโศกอปถมภพทธศาสนา กมอ ามาตยเปนพวกพราหมณดวย แตพอฮนดตงราชวงศของเขาขน เขากปราบชาวพทธถงกบท าพธบชายญ ด าเนนการปราบปรามชาวพทธถงกบใหคาหวแกคนทไปฆาชาวพทธมาได อะไรท านองน พทธศาสนากถกก าจดมาก กษตรยองคนชอ พระเจาปษยมตร แตมอ านาจไมกวางขวางมาก

ตอนนน ในดนแดนทเคยเปนแวนแควนของพระเจาอโศก ไดมพวกผ มอ านาจอนๆ ตงตวเปนกษตรยขนมา แตกเปนแควน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๑

เลกแควนนอย หลายแควนกด ารงพทธศาสนาไวได แควนหนงทด ารงพทธศาสนาไวดวยด คอแควนของพระเจามลนท

โยมคงเคยไดยนชอพระเจามลนท ทถามปญหาพระนาคเสน พระเจามลนทเปนกษตรยเชอชาตกรก ในภาษากรกเขาเรยกวาพระเจาเมนนเดอร เมนนเดอรนครองราชย เมอ พ.ศ. ๓๘๘ นวาตามการค านวณทางประวตศาสตร แตใน มลนทปญหา วา พ.ศ. ๕๐๐ อยทเมองสาคละ ปจจบนอยทประเทศปากสถาน

พระเจามลนทครองแผนดนตงแตแควนปญจาบไปจนถงประเทศอฟกานสถาน กใหญพอสมควร เมองสาคละทเปนเมองหลวงของพระเจามลนท กอยใกลๆ เมองศรนครทเราไปมาแลวในแคชเมยร ขอใหโยมนกภาพเมองศรนครนนแหละ ใตเมองศรนครลงไป หางสก ๒๓๐ กม. กเปนเมองสาคละ เมองหลวงของพระเจามลนท พระเจามลนทนกเปนผ ครองดนแดนส าคญแหงหนงทไดเชดชดวงประทปแหงพทธศาสนาใหคงอย หลงจากพระเจาอโศก

ตอจากนนผานมา ๒๐๐ ปเศษ กมพระเจาแผนดนยงใหญองคหนงทไดรวบรวมแควนเลกแควนนอยเขามาจดเปนมหาอาณาจกรไดในราว พ.ศ. ๖๐๐ พระเจาแผนดนองคนชอ พระเจากนษกะมหาราช ครองราชยราว พ.ศ. ๖๐๐ ตงเมองหลวงอยทเมองปรษประ หรอปรษบร หรอ เปษวาร อยในปากสถานปจจบน

อนนขอใหเปรยบเทยบกบเมองศรนครทเราไปในแควนแคชเมยร เมองปรษประของพระเจากนษกะอยเลยเมองศรนครไปทางทศตะวนตกประมาณ ๓๐๐ กม.

ตามทางพทธกจ ๑๓๒

พระเจากนษกะมหาราชเปนผอปถมภพทธศาสนาแบบมหายาน ท าใหพทธศาสนาแบบมหายานรงเรองขนมา

ในทางฝายของเรา หรอในทางเถรวาท จะไมคอยรจกพระเจากนษกะมหาราชเลย เพราะเราไมนบเขาในประวตศาสตรหรอในต านานของเรา

พระเจากนษกะอปถมภพทธศาสนาแบบมหายาน จดสงคายนาครงท ๓ ของพทธศาสนาแบบทเจรญทนนเวลานน เรยกวาพวกนกายสรวาสตวาทน (บาลเปน สพพตถกวาท) แตมมหายานรวม นกายสรวาสตวาทนสญไปนานแลว จงนบเปนสงคายนาของฝายมหายานดวย เหมอนอยางทพระเจาอโศกจดสงคายนาครงทเราเรยกวาครงท ๓ แตมหายานเขาไปนบเอาของพระเจากนษกะนเปนครงท ๓ ท าใหพระพทธศาสนาเผยแพรไปทางจน ทางมองโกเลย ธเบต ไปทางทศเหนอโนนมากมาย

นเปนเรองของพระเจาแผนดนอกองคหนง ทชอวากนษกะ กไดสรางถาวรวตถในทางพทธศาสนาไวมากเชนเดยวกน

หลงพระเจากนษกะแลว อาณาจกรกคอยๆ แตกสลายลงไปอกจนกระทงประมาณ พ.ศ. ๘๖๐ ผานพระเจากนษกะมา ๒ ศตวรรษเศษ หลงจากชงอ านาจกนมากมาย กมราชวงศหนงตงขน รวบรวมแควนนอยใหญเขามาเปนมหาอาณาจกร ไดแก ราชวงศคปตะ ราชวงศนเปนราชวงศฮนด ทผานมาเมอกกษตรยยงใหญเปนพทธ ตอนนเปนฮนด

กษตรยคปตะน แมจะเปนฮนดกจรง แตตองอาศยชาวพทธมาเปนมหาอ ามาตย เปนผ วางแผนในการปกครอง เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๓

เพราะวาตอนนนชาวพทธเปนผ มการศกษาดมาก เพราะฉะนน มหาอ ามาตยสวนมากหรอแทบทงหมดของราชวงศคปตะเปนพทธ ตอนปลายๆ นนกษตรยคปตะหลายองคกเปลยนมาเปนพทธเลย

ราชวงศคปตะครองอ านาจอยตงแตประมาณ พ.ศ. ๘๖๓ ถง พ.ศ. ๑๐๐๐ ตอนแรกกครองทปาตลบตรเหมอนกน ทเมองหลวงเดยวกบพระเจาอโศก แตตอมาไดยายไปทเมองอโยธยาซงอยใกลเมองกสนารา เฉยงไปทางตะวนตกนดหนอย คนไทยเราเรยกเมองหลวงเกาของเราวา อยธยา เลยนศพทมาจากของอนเดยนเอง อโยธยาเปนเมองหลวงของราชวงศคปตะ อยใกลๆ กบเมองกสนาราทเราไปมาแลว

ราชวงศคปตะแมจะเปนฮนด แตอาศยชาวพทธมาก และในเวลานนพทธศาสนาตงมนคงแลว จนกระทงวาไมมใครจะท าอะไรได เปนอนวา แมฮนดจะมอ านาจขน พทธศาสนากเจรญมาดวยกน และราชวงศคปตะกใหการอปถมภพทธศาสนาไปดวย เชนวา มหาวทยาลยนาลนทา ตอนนนรงเรองอยแลว พระเจาแผนดนคปตะกไดเปนผอปถมภมหาวทยาลยนาลนทาแทบทกพระองค จนกระทงถง พ.ศ. ๑๐๐๐ ราชวงศคปตะกสนสดลง เหตทสนสดกเพราะมตางชาตรกราน ตางชาตนคอชนชาตฮน

ชนชาตฮนบกเขามาทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของอนเดย พอบกเขามากท าลายหมด ท าลายทกอยาง โดยเฉพาะดานท าลายพทธศาสนามาก ตนทางทเรมเขามากคอ ตกศลา

ตกศลา ปจจบนนอยในปากสถาน ตกสลาเคยรงเรองมาก เราไดยนจากในคมภรพทธศาสนาวาเปนดนแดนทศาปาโมกข พอ

ตามทางพทธกจ ๑๓๔

หลงพทธกาลไมนานกเปนทตงมหาวทยาลยพทธศาสนา มวดวาอารามมากมาย พอพวกฮนบกเขามา กท าลายตกสลาราบไปเลย เผาผลาญหมด พวกฮนบกเขามาระยะ พ.ศ. ๑๐๔๓ – ๑๐๙๓ กท าใหอนเดยหวนไหว แตกเปนอาณาจกรเลกๆ นอยๆ มากมาย แตวาตอนนนอนเดยยงพอตานศตรไวได เขามาไมไดลกมาก ผลทสดฮนกตองออกไป แตวาไดท าลายพทธศาสนายอยยบไปมากทเดยว

พอตานพวกฮนไดแลว พวกกษตรยในอนเดยกพยายามจะชงอ านาจกนเอง จนกระทงมพระเจาแผนดนองคหนงรวบรวมแวนแควนไดมากหนอยชอ พระเจาหรรษวรรธนะ

พระเจาหรรษวรรธนะเปนกษตรยชาวพทธ แตพทธศาสนาทเจรญรงเรองในยคนนเปนมหายานสวนมากแลว เพราะฉะนน พระเจาหรรษวรรธนะทวาเปนชาวพทธ และไดอปถมภพทธศาสนาอยางยงใหญ กกลายเปนอปถมภพทธศาสนาฝายมหายาน

ครองราชยประมาณ พ.ศ. ๑๑๕๐ – ๑๑๙๐ เมองหลวงตงอยทเมองกระโนช เทยบปจจบนอยระหวางทางเมองลกเนาไปเมองอครา

พระเจาหรรษวรรธนะไดฟนฟอนเดยขนมาหลงจากยคทพวกฮนบก เปนพระเจาแผนดนพทธ กไดอปถมภพทธศาสนามากและไมเบยดเบยนศาสนาอนๆ แตตอนปลายรชกาลกปรากฏวาถกปลงพระชนม อ ามาตยพวกฮนดพวกพราหมณจดการลอบปลงพระชนม ครงแรกไมส าเรจ พระเจาหรรษวรรธนะกใจด เธอปลงพระชนมฉนไมส าเรจ มนเปนยงไง ไมพอใจอะไรกวากนดๆ กยกโทษให พอยกโทษใหพวกนกเลยสมคบกนใหม คราวท ๒ ปลงพระชนมส าเรจ พระเจาหรรษวรรธนะกสน พวกฮนดจงรงเรองขนมาอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๕

เหตการณผานมา อนเดยกแตกเปนแควนเลกแควนนอยอก แยงชงอ านาจกนมากมาย แตไมมใครทมอ านาจยงใหญจรงๆ ในตอนนกมราชวงศหนงอยทางตะวนออก แถวๆ แควนมคธทพอจะรวบรวมแควนใหญขนมา คอ ราชวงศปาละ เชน พระเจาธรรมบาล ยคนตกในราว พ.ศ. ๑๓๐๐ – ๑๖๘๕ พดงายๆ ตเสยวา ๑๓๐๐ - ๑๗๐๐ พระเจาแผนดนกครองราชยทเมองปาตลบตร และเปนราชวงศพทธ

วงศนไดอปถมภพระพทธศาสนา อดหนนมหาวทยาลยพทธ-ศาสนาทงแหงเกาทนาลนทา และทตงใหม มมหาวทยาลยโอทนต-ประ วกรมศลา เปนตน อกหลายแหง พทธศาสนากรงเรองมาไดอก แมวาจะเปนพทธศาสนาแบบกลายๆ คอมหายานผสมฮนด

ลมเลาไปนดหนง ตอนยคพระเจาหรรษวรรธนะ มพระภกษทมชอเสยงมากรปหนงเดนทางเขาไปในประเทศอนเดย แลวเลาเรองการเดนทางสบสานพระศาสนาในอนเดยเอาไวดวย คอ พระถงซ าจง ในเรองไซอว หลายทานรจกด

พระถงซ าจงเดนทางเขามาในสมยพระเจาหรรษวรรธนะ ประมาณ พ.ศ. ๑๑๕๐ – ๑๑๙๐ แลวกเลาเรองราวไวมากมาย ขนเอาพระไตรปฎกจากไซท หรอประเทศตะวนตกของจน คออนเดยนนเอง น าเอาพระไตรปฎกหรอคมภรพระพทธศาสนากลบไป เมองเชยงอาน แลวไปแปลออกเปนภาษาจน

พระถงซ าจงเปนปราชญแหงราชวงศถง เปนผ มชอเสยงมาก ทางประวตศาสตรเรยกหลวงจน เหยนจง ทานเรยนท

ตามทางพทธกจ ๑๓๖

มหาวทยาลยนาลนทาดวย และไดเขยนเลาเรองเกยวกบนาลนทาไวมากมาย

เมอสนสดยคพระเจาหรรษวรรธนะนนมา จนถงราชวงศปาละ เพราะเหตทอนเดยแตกแยกเปนแควนเลกนอยมากมาย กจงชงอ านาจกนเองเกดความออนแอ พอดตอนนมสลมกบกเขามา มสลมบกเขามาเรอยๆ ตงแต พ.ศ. ๑๕๐๐ เขาทางตะวนตกเฉยงเหนอ ตเขามาไดทละนอยๆ จนกระทงถง พ.ศ. ๑๗๐๐ กตไดถงแควนมคธ หรอแควนพหารในปจจบน

ตอนทมสลมเขาตมคธคราวน ราชวงศปาละสนสดไปแลวเพงสนสดไป มราชวงศใหมเปนฮนดชอ ราชวงศเสนะ ราชวงศเสนะกถกมสลมท าลาย ทหารมสลมท าลายลางเรยบ ไมมเหลอ ถาเปนวดกเปนอนวาเผาหมด พระสวนมากกถกฆา หรอไมกหนไป

ตอนนน นกประวตศาสตรของพวกมสลมเลาไวดวยความภาคภมใจวา เขาไปไหนมากไดทรพยสมบตมากมาย และเขากเอาดาบไปฆาผคน เมอปราบเสรจแลวเขากใหเลอกเอาระหวางดาบกบพระอลเลาะห จะเอาอะไร ถาเอาอลเลาะห กอย ถาไมเอาอลเลาะห กดาบ คอถกฆา

เพราะฉะนน ผลทสดพทธศาสนากสญสนจากอนเดยตงแต พ.ศ. ๑๗๐๐ เปนตนมา นกคอประวตศาสตรพทธศาสนาโดยยอ

อาตมภาพเลาใหเหนภาพคราวๆ โยมอาจจะยงเหนไมชดนก แตคงพอทราบวาเปนมาอยางไร พทธศาสนาในตอนหลงๆ แผไปทวอนเดยหมดแลว พอถงพระเจาอโศก กแผไปหมด พระเจาอโศกครองแผนดนทกวางขวางเปนมหาอาณาจกร หลงพระเจาอโศกไมนานกเกดถ าอยางอชนตา ขนมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๗

อชนตา กเกดระหวาง พ.ศ. ๔๐๐ – ๑๒๐๐ เปนถ าของพทธศาสนาลวนๆ เปนถ าของฝายเถรวาทอย ๕ ถ า นอกจากนนเปนมหายาน และทอกภเขาหนงคอ เอลโลรา หรอภาษาอนเดยเขาเรยกวาเอลลรา กสรางระหวาง พ.ศ. ๑๑๐๐ – ๑๓๐๐ ยคทมถ าพทธศาสนาคอ ๑๑๐๐ – ๑๓๐๐ ยคถ าฮนด ราว ๑๑๕๐ – ๑๔๕๐ ยคถ าของเชน ราว ๑๓๕๐ – ๑๕๕๐ หลงจากนนกหมด คงถงยคหนสงครามถกมสลมบก สวนมหาวทยาลยนาลนทา กเปนสถาบนการศกษาทยงใหญเรมขนมาเมอประมาณ พ.ศ. ๘๕๐ รงเรองในสมยราชวงศคปตะ จนกระทงพทธศาสนาสนสญจากอนเดยเมอ พ.ศ. ๑๗๐๐ กถกเผาราบเรยบไป รวมแลวรงเรองอยนานเกอบ ๑,๐๐๐ ป เมอมสลมไดเขามาครอบครองประเทศอนเดยแลว กมราชวงศมสลมหลายราชวงศเหมอนกน แตทยงใหญกครองอ านาจกนมาตงแต พ.ศ. ๑๗๐๐ - ๒๒๕๐

พอถงประมาณ พ.ศ. ๒๒๐๐ เศษ องกฤษ พวกนกลาอาณานคมจากตะวนตก กเขามาแยงชงดนแดนในอนเดย ผลทสดองกฤษรบชนะกษตรยมสลม ครอบครองอนเดยตงแต พ.ศ. ๒๒๕๐ มาจนถงอนเดยไดรบเอกราชเมอ พ.ศ. ๒๔๙๐ ตงแตนนมา กถงยคอนเดยสมยปจจบน

นเปนประวตศาสตรอนเดยโดยยอ

เปนอนวา พทธศาสนากไดสนสญไปแลว เหลอแตศาสนาอสลามส กบฮนดสบมา แตทงหมดกพายแพแก องกฤษ แลวทายทสด องกฤษกเลกราไปอกทหนง

ตามทางพทธกจ ๑๓๘

เราไดเหนความเปนไปในประวตศาสตรตลอดเวลาเปนพนๆ ป มราชวงศเลกๆ นอย ๆ เกดขนมากมาย แลวกแยงชงอ านาจกนลมหายไป มมหาอาณาจกรใหญๆ เกดขนมา แลวมหาอาณาจกรนอยใหญเหลานกสนสญไปตามกาลเวลาบาง โดยการท าลายบาง มอาณาจกรเลกๆ เกดขนกระจายไป แลวกรวมกนไดอก แลวแตกสลายไปอก หมนเวยนเปลยนไป เปนคตธรรมดา

ความเปลยนแปลงทเปนอนจจงน ถาหากพจารณาในแงของธรรมะคอ ไตรลกษณ กเปนเรองทควรแกการ สงเวช ใจดวย เปนอนวา ดนแดนทงหมดทเราไดไปดมา ลวนมความเกยวของสมพนธกบพทธศาสนาทงนน เราจะเหนหรอไมเหนกตาม อยางทอาตมภาพไดบอกไววา สวนนอกเหนอจากพทธภมมาแลว คอเลยจากสาวตถออกมา เปนถนทเกยวของกบพทธศาสนาหลงพทธกาล อชนตา เอลโลรา กเกยวชด เดลกเกยว เพราะทนนเปน เมองอนทปตถ อยในแควนกร พระพทธเจาเคยแสดงมหาสตปฏฐานสตรทนน

แมแตทแคชเมยร หรอกษมระ ซงเราไปทเมองศรนคร ทนนพทธศาสนากเคยแพรหลายอย ประชาชนแถวนนกเคยนบถอพทธศาสนา แตปจจบนเปนมสลมไปเกอบทงหมดแลว พทธศาสนาเคยรงเรองทนน เชน เมองสาคละของพระเจามลนท กอยหางจากทนนประมาณ ๒๐๐ กวากโลเมตร หรอเมองปรษะประของพระเจากนษกะ กอยหางจากนนสก ๓๐๐ กม. ดนแดนแถวๆ นน ลวนเคยเปนถนของพระพทธศาสนา จนกระทงถงอฟกานสถาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๙

และปากสถานทงหมด กเคยเปนประเทศพทธศาสนามากอน แตปจจบนนพทธศาสนาแทบไมมเหลออยเลย

ทกษมระ เราไดเลยเขาไปนดหนงในแดนหมพานต หมพานตนนกเปนดนแดนทมเรองราวในพทธศาสนามาก เชนเมอคราวทพวกเจาศากยะจะไปรบไปฆากนระหวางพนอง ในสงครามใหญระหวางโกลยะ กบศากยะ เมอพระพทธเจาไปหามทพเสรจเจาชายทจะไปรบ กเปลยนเปนบวช กไดบวชกนจ านวนมากมายพระพทธเจากพาพระใหมเหลานนไปเทยวแดนหมพานตกนพกใหญ เรองราวในชาดกกเยอะแยะทเกยวกบเรองแดนหมพานต

ในคมภรอรรถกถา ทานพดถงแดนหมพานตไววา มภเขาเปนเทอกใหญๆ ทงหมด ๗ เทอก ลอมภเขาคนธมาทน มเนอทสามแสนโยชน มยอดทงหมด ๘๔,๐๐๐ ยอด มทะเลสาบใหญทไมเคยรอนดวยแสงแดดเลย ๗ ทะเลสาบ

ปจจบนน กขอใหดแผนทเอาเองวา หมพานตนนกวางใหญขนาดไหน อาตมภาพเองกยงไมไดดวาเขาบอกไววามเนอทกลานเอเคอร หรอกลานไร อนนเราไปมาแลว โยมกพดไดวาเขาไปในดนแดนหมพานตแลวนดหนอย

ตามทางพทธกจ ๑๔๐

เหตใหพระพทธศาสนาสญสนจากอนเดย

ขอทควรจะกลาวในทนสกหนอย เปนคตในทางธรรมะ กคอ เรองพระพทธศาสนาสญสนไปจากอนเดย ควรกลาวถง เหตทงหลายทใหพทธศาสนาตองสญสนไปจากประเทศอนเดย ซงเปนเหตการณทชดเจนเมอ พ.ศ. ๑๗๐๐

๑. เหตอนแรก ทเราเหนได พดงายๆ วา ชาวพทธเราใจกวาง แตศาสนาอนเขาไมใจกวางดวย นกเปนเหตส าคญทท าใหพระพทธศาสนาสญสนไป เพราะวาเมอพระพทธศาสนาเกดขนนน กสอนแตเพยงแตหลกธรรมเปนกลางๆ ใหคนประพฤตด ท าความด จะนบถอหรอไมนบถอ กไมไดวาอะไร ถาเปนคนดแลวกไปสคตทดหมด ไมไดจ ากดวาตองเปนชาวพทธจงจะไปสวรรคได หรอวาชาวพทธทมานบถอแลวท าตวไมด กไปนรกเหมอนกน อะไรท านองน

ทนเมอชาวพทธไดเปนใหญ เชน อยางพระเจาอโศกมหาราชครองแผนดน กอปถมภทกศาสนาเหมอนกนหมด แตผ ทไดรบอปถมภเขาไมไดใจกวางตามดวย เพราะฉะนน พวกอ ามาตยพราหมณของราชวงศอโศกเอง กเปนผก าจดราชวงศอโศก จะเหนวาอ ามาตยทชอ ปษยมตร กไดปลงพระชนมพระเจาแผนดนทเปนหลานของพระเจาอโศก แลวตงราชวงศใหมทก าจดชาวพทธ อยางทเลาเมอก แตกก าจดไมเสรจสน มมาเรอย จนกระทงถงพระเจาหรรษวรรธนะครองราชย อ ามาตยทเปนฮนดกก าจดพระองคเสยอก กเปนมาอยางน จนในทสดมสลมกเขามาบกก าจดเรยบไปเลยเมอ พ.ศ. ๑๗๐๐ นกเปนเหตอนหนงทเหนไดงาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๑

ยงมเหตอนอก ชาวพทธเองกเปนเหตดวย อยาไปวาแตคนอนเขา

ขอทหนง ความใจกวางของชาวพทธนน บางทกกวางเลยเถดไป จนกลายเปนใจกวางลมหลก หรอใจกวางอยางไมมหลก ไมยนหลกของตวไว กวางไปกวางมา เลยกลายเปนกลมกลนกบเขา จนศาสนาของตวเองหายไปเลย ทหายไปใหเหนอยางชดเจนกคอ ไปกลมกลนกบศาสนาฮนด

ตอนทมสลมยงไมเขามา ศาสนาพทธเรากออนมากแลว เพราะไปกลมกลนกบศาสนาฮนดมาก ปลอยใหความเชอถอของฮนดเขามาปะปน อยางในถ าอชนตานน เปนทแสดงประวตพทธศาสนาไดอยางด จะเหนไดตงแตเจรญจนถงเสอม

ตอนตนจะเหนวา เดมกบรสทธด เปนพทธศาสนาเถรวาท ตอมากกลายเปนมหายาน มคตความเชอของทางฮนดเขามาปะปนมากขน ผลทสดพทธหมด จะเหนไดทเอลโลรา ผลทสดเหลอแตถ าฮนด ถ าพทธถกกลนหมด

เพราะฉะนน กเปนคตสอนใจอนหนงทวา ใจกวางจนลมหลก ไมยนรกษาหลกของตวเองไว กลมกลนจนกระทงตวเองสญหายไป

ในความใจกวางและกลมกลนนน มเรองหนงทนาจะกลาวไว คอ ลกษณะการกลมกลนกบศาสนาฮนด ศาสนาฮนดนนมลกษณะส าคญคอ การเชอเรองฤทธ เรองปาฏหารย เรองการดลบนดาลอยางนน สาปกนอยางนน เอาฤทธมาใชท าลายกนตาง ๆ โดยมากเปนเรองของโลภะ โทสะ โมหะ พทธศาสนาในยคหลงก

ตามทางพทธกจ ๑๔๒

ท าใหคนไปหวงพงเรองฤทธ เรองเทพเจาอะไรตออะไรมากขน จนลมหลกของตวเอง

๒. ในทางพทธศาสนานน จะเหนวา พระพทธเจากมฤทธเหมอนกน เปนปาฏหารยอยางหนงในบรรดาปาฏหารย ๓ แตตองยนหลกไวเสมอวา ปาฏหารยทส าคญทสดคอ อนศาสนปาฏหารย ปาฏหารยทเปนหลกค าสอน ไมใชปาฏหารยทเปนการแสดงฤทธตางๆ

ในทางพทธศาสนาใหถอการกระท าของเราเปนหลก สวนฤทธหรอเทพเจานนจะมาเปนตวประกอบ หรอชวยเสรมการกระท าของเรา จะตองเอาการกระท าของตวเองเปนหลกเสยกอน ถาหากวาเราไมเอาการกระท าหรอกรรมเปนหลก เรากจะไปหวงพงการดลบนดาลของเทพเจา หวงพงฤทธของผ อนมาท าให ไมตองกระท าดวยตนเอง กงอมองอเทา มนกมแตความเสอมไป

จดทเสอมกคอ ตอนท ชาวพทธลมหลกกรรม ไมเอาการกระท าของตวเองเปนหลก ไปหวงพงเทพเจา ไปหวงพงฤทธ พงปาฏหารย

ตราบใดทเรายนหลกได คอเอากรรม เอาการกระท าเปนหลกแลว ถาจะไปนบถอฤทธปาฏหารยบาง ฤทธปาฏหารยนนกมาประกอบมาเสรมการกระท า กยงพอยอม แตถาใครใจแขงพอกไมตองพงฤทธ ไมตองพงปาฏหารยอะไรทงสน เพราะพทธศาสนานน ถาเราเอากรรมหรอการกระท าเปนหลกแลว กจะยนหยดอยไดเสมอ ยกตวอยางเรอง อนาถบณฑกเศรษฐ ซงเปนชาวพทธในสมยพทธกาล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๓

อนาถบณฑกเศรษฐ นน ทบานหรอทปราสาทของทาน กมเทวดามาอย เทวดานมความล าบากมาก เพราะพระพทธเจากบพระสงฆเสดจมาทบานของทานเศรษฐบอยๆ ดวยความเคารพพระสงฆ เทวดากตองฝนใจลงมาจากซมประตบาน ลงมาขางลาง

เทวดามความรสกเดอดรอนร าคาญใจ กเลยมายแหยอนาถบณฑกเศรษฐวา ทานกจนลงทกวน เพราะถวายทานแกพระพทธเจาและพระสงฆ อยาเลย อยาท าลายทรพยสมบตเลย เลกนบถอพระพทธเจาเถอะ เลกถวายทาน เทวดานมาสอนใหท าไมด เทวดากมทงเทวดาด และเทวดาไมด

ทน อนาถบณฑกเศรษฐนน เปนผมนในพระรตนตรยแลว มนในคณธรรม ไมเอาดวย บอกเทวดาวา ทานเปนใครกน เรองอะไรมาชวนขาพเจาในเรองไมเขาทาเขาทาง เทวดากบอกวาขาพเจาอย ทซ มประตบานทานนแหละ มความหวงดตอท าน อยากใหทานร ารวย ไมยากจนเพราะการสละทรพยสมบต

เศรษฐกบอกวา ตอแตนไปทานอยาอยทนเลยนะ ไปอยทอนดกวา อยทนคงไมด เพราะความเหนไมตรงกน ทานไมตงอยในธรรม มาชกชวนในทางไมถกตอง

เทวดากเดอดรอนเพราะเจาของบานไล เลยตองไปหาเทวดาผ ใหญใหมาออนวอนอนาถบณฑกเศรษฐ เทยวไดไปหา เทพเจาใหญๆ จนถงพระอนทร ใหมาชวยออนวอนเศรษฐ ขอใหอนญาตใหกลบเขาบานไดตามเดม

ผลทสดพระอนทรกบอกวา พระอนทรเองกชวยไมได อยทตวเศรษฐเขาจะยอมไมยอม แตเอาละ ลองหาอบายไปใหเขายอม

ตามทางพทธกจ ๑๔๔

ดซ พระอนทรกไดแตแนะน าอบายให บอกวา นลองไปหาดซทไหนมขมทรพยดๆ ไปบอกเศรษฐ

เทวดาไปเจอขมทรพยแหงหนง กเลยเอามาบอกเศรษฐวา ทานเศรษฐครบ ทนนมขมทรพยใหญอย ทานมทางทจะไดทรพยสมบตมาท าบญอกเยอะ เศรษฐบอกวา เทวดาแนะน าอย างน พอใชได กเลยอนญาตใหอยบานไดตอไป

หมายความวา เทวดากบมนษยนน อยในระดบใกลกน ใครจะตองยอมใคร กอยทวาใครมคณธรรมสงกวา ถาใครมนในคณธรรมมากกวา อกฝายหนงกตองยอม เพราะฉะนน พระพทธเจาจงสอนใหคนเรามนใจในกรรม มนใจในการกระท าความดของตนเอง แลวเทวดากตองยอมเรา มเรองในชาดกวา เทวดาท านายแลวมนษยกยงฝนได แมแตพระอนทรท านาย โดยฤาษเปนสอใหบอกพระเจาแผนดน ๒ ฝายทจะรบกน ฝายนจะชนะ ฝายนนจะแพ ฝายทไดรบค าท านายจากพระอนทรวาจะชนะ กประมาทมวเมา สนกสนาน ฝายทไดรบค าท านายวาแพ เกดหวหนาคอมหากษตรยเปนคนไมประมาท มจตใจเขมแขง เตรยมการตอส เตมท เหตการณกกลายเปนวาฝายทไดรบค าท านายวาแพกลบเปนฝายชนะ ฝายทวาจะชนะกลบเปนฝายแพ อยางนกม

ฝายทแพกไปดาพระฤาษ บอกวา ฤาษโกหก ฤาษกนอยใจไปตอวาพระอนทรวา ท าไมทานแกลงขาพเจา พระอนทรบอกวาไมไดแกลง แลวกกลาวคตออกมาวา “ความเพยรพยายามของมนษยนน เทวดากเกยดกนไมได”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๕

เพราะฉะนน ในทางพทธศาสนาถอการกระทา หรอกรรมเปนส าคญ เทวดาจะตองมาเสรมมาชวยการกระท าทดของเรา ฤทธจะตองมาประกอบการกระท า เอาการกระท า เอาความเพยรพยายามหรอเอาการกระท าทดเปนหลก ไมใชวาละเลยการกระท า ปลอยทงกรรม แลวไปมวหวงพงอ านาจพงฤทธ รอการดลบนดาลของเทพเจาตางๆ เสยหลกนเมอไร พทธศาสนากเสอม

นกเปนตวอยางอนหนง แสดงใหเหนวา เมอจบหลกของตวไมถก เสยหลกแลว กกลายเปนการกลมกลนกบฮนด กลมกลนไปมา ผลทสดตวเองกหายไปหมดเลย กลายเปนเชอเทวดาโนนนมาดลบนดาลตางๆ โดยไมตองท า ไมตองเพยรพยายาม

๓. อกอยางหนงทควรระวง คอ พอมภยหรอเรองกระทบกระเทอนสวนรวม ชาวพทธไมนอยมลกษณะทวางเฉย ไมเอาเรอง แลวเหนลกษณะนเปนดไป เหนวาใครไมเอาเรองเอาราว มอะไรเกดขนกเฉยๆ ไมเอาเรอง กลายเปนด ไมมกเลส เหนอยางนไปกม

ในทางตรงกนขาม ถาไปยง กแสดงวามกเลส อนนอาจจะพลาดจากคตพทธศาสนาไปเสยแลว และจะกลายเปนเหยอเขา

ในทางพทธศาสนานน ผ ไม ม ก เลส ทานย งกบเรองทกระทบกระเทอนกจการสวนรวม แตการยงของทานมลกษณะทไมเปนไปดวยกเลส คอ ท าดวยจตใจทบรสทธ ซงพระพทธเจากไดท าเปนคตไวแลว ตงแตสมยพทธกาล อาตมภาพขอยกตวอยาง เรองทเกดขนเมอพระพทธเจาด ารงพระชนมอยเอง สมยหนงพระพทธเจาตรสไลพระภกษกลม

ตามทางพทธกจ ๑๔๖

หนงทท าเสยงอกทก แลวไดปรารภกบพระสารบตร และพระโมค-คลลาน วา “นแนะ… สารบตรและโมคคลลาน เธอเหนอยางไร เมอเราไลพระสงฆกลมนน”

พระสารบตรกกราบทลวา “ตอไปนพระองคจกเปนผขวนขวายนอย (เปนศพททางพระ

หมายความวา จะทรงเลกยงเกยวกบกจการสวนรวม การปกครองคณะสงฆจะไมเอาแลว วางมอเสยท) พระองคจกเปนผขวนขวายนอย ขาพระองคทงสอง สารบตรและพระโมคคลลานกจกเปนผขวนขวายนอยดวย”

พระพทธเจากตรสหามไมใหคดอยางนน แลวกตรสถามพระโมคคลลานตอไปวา “เธอ..โมคคลลานจะเหนอยางไร”

พระโมคคลลานกไดกราบทลวา “ถาพระองคผ เปนธรรมสาม หมายความวาเปนเจาของ

ธรรม เปนหวหนาผประดษฐานธรรมะ เปนประมขของพระศาสนาจะมความขวนขวายนอย วางมอจากการปกครองคณะสงฆแลว ไมเอาธระแลว ขาพระองคทงสอง โมคคลลานและสารบตรจะท าหนาทนนตอไป”

พระพทธเจากอนโมทนาวา “ดแลว… โมคคลลาน ควรจะเปนเชนนน” นกเปนคตใหเหนวา พระอรหนตเปนตวอยางของผ ท

จะตองเอาใจใสกจการของสวนรวม ไมใชไมยงไมเกยว

ม.ม. ๑๓/๑๘๙/๑๙๗

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๗

มคตรายอนเปนตวอยางตอมาอกเรอยๆ เชน พระมหากสสปะ แมจะเปนพระอรหนตฝายปา ทานอยปาเรอย ออกไปธดงค เปนเอตทคคะทางธดงค ดคลายๆ กบไมยงเกยวกบใคร แตทจรง ถาเปนกจการสวนรวม ทานตองยงตองเอาใจใส

เราจะเหนวา เมอคราวทพระพทธเจาปรนพพาน พระมหากสสปะเปนผน าเลยทเดยว ในการท าสงคายนา โดยททานไดปรารภวา พระพทธเจาปรนพพานแลว มผกลาวจวงจาบพระธรรมวนย คอ พระสภททวฑฒบรรพชต จงจะตองรบท าสงคายนาวางหลกการไวใหแนนอน ไมใหคนทคดรายไดชองทจะประพฤตไขวเขวออกไป

และถาสบตอไปอก การท าสงคายนาน ใครเปนผ รเรมไวกอน กคอพระสารบตร พระสารบตรนนเคยท าสงคายนาไวเปนตวอยางกอนพระพทธเจาปรนพพานดวยซ า ท าไวตอนทนครนถ-นาฏบตรสนชพ ตอนนนสาวกของนครนถแตกกน พระสารบตรกปรารภวา เหนไหมสาวกในบางศาสนา พอศาสดาสน เขากแตกกนไมมหลกมเกณฑ เพราะฉะนน เราควรจะท าสงคายนาพระธรรมวนยไวเปนหลกเปนฐาน เปนแบบแผนอนเดยวกน จะไดยดถอปฏบตตอไป กจงไดท าสงคายนาเปนตวอยางไว ปรากฏอยในพระไตรปฎก เรยกวา สงคตสตร

สวนพระมหากสสปะเปนพระปา พอพระพทธเจาปรนพ-พานกเปนหวหนาจดประชมท าสงคายนาเปนครงแรก เปนคตแกพระอรหนตสมยตอๆ มา ทจะตองยงเกยวกบกจการสวนรวม เชน

ท.ปา. ๑๑/๒๒๑-๓๖๓/๒๒๒-๒๘๗

ตามทางพทธกจ ๑๔๘

พระอปคตตเถระ ทานไปจ าพรรษาบ าเพญฌานอยในทไกลผคน ตอนนนพระศาสนาเดอดรอน มการประชมครงใหญของพระเจาอโศก ตองการความพรอมเพรยงของผ ทจะท ากจการสวนรวม

พระอรหนตทงหลายกประชมกน พจารณาวามพระอรหนตอปคตนไปท าสมาธบ าเพญฌานปลกตวเงยบอย กมมตลงโทษเลย มตทประชมใหลงโทษเรยกวา ท าทณฑกรรมแก พระอรหนตอปคต ใหมารบหนาทในการปกปองดแลกจการสมโภชมหาวหารของพระเจาอโศก

หรออยางตอนท พระเจามลนท ก าลงเบยดเบยนพทธศาสนา และทกศาสนาดวยการทาโตวาททวไปหมด ใครๆ กแพไปหมดสน พทธศาสนากจะแย เพราะไมมปราชญไปสพระเจามลนท พระผใหญทงหลายกมาประชมกนหาทางแกไขวา จะตองหาคนดมปญญามาสพระเจามลนท

เวลานน มพระอรหนตองคหนงไปอยในปา ไมมารวมในทประชม ทประชมกลงโทษพระอรหนตองคนนเลย ท าทณฑกรรมใหพระอรหนตองคนมารบมอบหนาทจากทประชม โดยทประชมรวมกนหา และก าหนดตวบคคลทจะเอามาสพระยามลนท แลวใหพระอรหนตองคนคอยเปนอาจารยใหการศกษา เตรยมพรอมเพอจะไดมาสกบพระเจามลนท กเลยได พระนาคเสน มา

นเปนตวอยาง คอกจการสวนรวมเปนเรองทจะตองรวมกนพจารณาเอา

ใจใส นเปนคตทางพทธศาสนา แตในบางยคบางสมย เราไปถอวาไมเอาธระ จะมเรองราวกระทบกระเทอน มภยเกดกบสวนรวม ก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๙

ไมยงไมเกยวอะไรตางๆ แลวเหนเปนวาไมมกเลสไปกม อยางน เปนทางหนงของความเสอมในพระพทธศาสนา

๔. อกอยางหนง คอ การฝากศาสนาไวกบพระ ชาวพทธจ านวนมากทเดยว ชอบฝากศาสนาไวกบพระอยางเดยว แทนทจะถอตามคตของพระพทธเจา พระพทธเจาตรสวาพระศาสนานนอยดวยบรษททง ๔ คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ไมใชบรษทใดบรษทหนง แตจะตองชวยกน

ทนพวกเรามกจะมองวาพระศาสนาเปนเรองของพระ บางท เมอมพระประพฤตไมด ชาวบานบางคนบอกวาไมอยากนบถอแลวพทธศาสนา อยางนกม แทนทจะเหนวา พระพทธศาสนาเปนของเรา พระองคนประพฤตไมด เราตองชวยกนแก ตองเอาออกไป แทนทจะคดอยางนน กลบกลายเปนวา เรายกศาสนาใหพระองคนน พระองคทไมดกเลยดใจ กลายเปนเจาของศาสนา เรายกใหแลว บอกไมเอาแลวศาสนาน เปนอยางนกม นเปนทศนคตทผด

ชาวพทธเราทวไปไมนอยมความคดแบบน ท าเหมอนกบวาพระพทธศาสนาเปนเรองของพระ เรากไมตองรดวย

ยงกวานน ชาวพทธมกไมมขอปฏบตประจ าตว ของตวเองอยางในศาสนาอน ยกตวอยางชาวมสลม เขาตองมละหมาดวนละ ๕ ครง เปนขอปฏบตทแสดงวาเปนศาสนกของศาสนานนๆ

แตชาวพทธคฤหสถของเราไมคอยมขอปฏบตของตวเองทชดออกมาวา ถาเปนชาวพทธจะตองปฏบตตว ตองรกษาขอปฏบตอะไรบาง ดงนน เมอไมมพระเปนหลก ศาสนากหมด

ตามทางพทธกจ ๑๕๐

ตอนนนมสลมมา ฆาพระหมด ชาวพทธทเปนคฤหสถไมมหลก เลยถกฮนดกลนหมด เพราะฉะนน ทวาสญสนนน คอ หนง ถกเขาปราบท าลาย สอง ถกเขากลนไปงายๆ นเปนเพราะฝากศาสนาไวกบพระอยางเดยว นเปนอกขอหนง

นอกนกมเบดเตลดอกหลายอยาง เชนทเขาบอกวา ทางอนเดยอาจจะถอวาพทธศาสนาเปนศาสนาของคนตางชาต เขาเลยพยายามก าจดอยเรอย

พระพทธเจากมนกปราชญสนนษฐานวา เปนเชอชาตมงโกล คอแบบพวกเราน ไมใชเชอชาตอนเดยอยางนน เพราะเกดในถนทปจจบนเรยกวาเนปาล คนเนปาลกรปรางหนาตาเหมอนคนไทยเปน มงโกลเหมอนกน* พวกอนเดยเลยไมชอบ เพราะฉะนนพระเจาอโศก แมจะยงใหญทสดในประวตศาสตร แตถาฝรงไมมาขดคนโบราณสถานแสดงหลกฐานใหปรากฏแลว อนเดยไมรจกเลย เขาลมกนหมดเรยบรอยแลว จนกระทงฝรงมาขดคนโบราณวตถเจอ พระเจาอโศกจงปรากฏเกยรตยศขนมาวาเปนกษตรยผยงใหญ

หรออยางพระเจากนษกะมหาราช กเปนมงโกลอก ไมใชชาวอนเดยแท มหาอ ามาตยทปรกษาของราชวงศคปตะ สวนมากเปนชาวพทธ ราชวงศคปตะ เลอกชาวพทธ เพราะเปนผ มความรด และมหาอ ามาตยพวกนนเปนตางชาตทงนน ไมใชชาวอนเดย อาจจะเปนไดวากษตรยฮนด หรอชาวอนเดย พยายามทจะตดรอนพทธศาสนา เพราะถอวาไมใชชาวอนเดยทแทจรง * บางทานวา คนเนปาลปจจบนไมใชเผาศากยะดงเดม แตเปนชนเผาใหมในถนเกา หมายความวา ศากยะเปนอารยน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๑

อกขอหนงทโนมไปทางทท าใหเกดการกลมกลนไดงาย กคอ ตอนทพระพทธศาสนารงเรองอยแลว และราชวงศฮนดขนครองราชย มอ านาจเขมแขง เปนผอปถมภพทธศาสนา ชาวพทธกใจออนเพราะความใจกวางอยแลว กเอาใจผปกครอง มกจะผอนปรนประนประนอมจนเสยหลกของตว เชนวา อยางนกได อยางนนกได ยงไงกได ไปๆ มาๆ เลยกลายเปนหายไปเลย กลมกลนกนไปหมด แตไปรวมอยขางในศาสนาฮนด พระพทธเจากลายเปนอวตารปางหนงของพระนารายณ

อกขอหนงกคอ พระ พอไดรบการอปถมภมาก มความสขสบาย บางสวนกมความประพฤตยอหยอน และอาจจะเหนหางจากประชาชนทวๆ ไป เพราะวาไดรบความอปถมภจากพระมหากษตรย เปนตน

อยางทมหาวทยาลยนาลนทา ทวารงเรองนน มความเสอมอยดวยในตว พระเจาแผนดนยกหมบานทอยรอบบรเวณนนเกบภาษถวายบ ารงมหาวทยาลยนาลนทา พระสงฆกเลยไมไดเกยวของกบประชาชน อาศยการอปถมภของพระเจาแผนดนอยสบาย เรยนหนงสอไป เปนนกปรชญาอะไรตออะไร ถกเถยงกนไป หางประชาชน นานๆ เขา พทธศาสนากหมดความหมายไปจากประชาชน

ตอจากนนกมาถง คตการกอสรางสงใหญโต ใหสงเกตวาเมอมการสรางสงใหญโตมากๆ ไมชาศาสนาจะคอยๆ สน มกจะเปนเชนนมาตลอด อชนตา เอลโลรา กเปนตวอยางอนหนง

ตามทางพทธกจ ๑๕๒

การสราง สงอะไรใหญๆ โตๆ มกจะเ ปนระยะ ทวาตอจากนนไมนานนก มกจะเกดความเสอมขนมา กเปนเรองทจะตองพจารณารายละเอยดวาเปนเพราะอะไร แตอยางไรกตามในการสรางสงใหญโตจะตองค านงเสมอวา จะตองมคนไวใชสงกอสรางนน เอาไวรกษาบาง เอาไวใชใหเปนประโยชนบาง เพราะสรางขนมาท าไม ถาไมใชใหเปนประโยชน

ทน คนทจะใช กตองเปนคนทมธรรมะ เปนผปฏบตตามธรรมะ เพราะฉะนน เมอสรางสงกอสรางใหญโต กตองสรางคนไปดวย สรางคนดทจะมาใชมารกษาสงทสรางนน

การลมสรางคนน อาจเปนเหตหนงทท าใหพทธศาสนาเสอมโทรมลงไป เพราะฉะนน สงกอสรางทใหญโตนน เมอเหลอหลงมา กกลายเปนเหยอของผ อนตอไป หนง กกลายเปนสงไมมคา สอง เขากเอาไปใชในศาสนาของเขา ถาไมใช เขากเอามาลบหลใหเปนสงทกระทบกระเทอนจตใจแกพวกเรา อยางทไดไปเหนกนหลายๆ แหง

คตจากอนจจง

รวมความทงหมดน เมอพระพทธศาสนาสญสนไป กด ถาวรวตถสญสนไป กด มหาอาณาจกรนอยใหญสญสนท าลายไป กด กไดคตธรรมตามหลกอนจจง ทเปนไตรลกษณ หลกอนจจงนนใหคต ๒ อยางในทางธรรมะ

คตท ๑ กคอวา ท าใหเราปลงธรรมสงเวช การปลงธรรมสงเวช กคอ เปนเครองกระตนเตอนภายในใจของเราใหคดได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๓

ใหคดได คอใหเหนคตธรรมดาของสงขาร ทมการเกดขน ตงอย เสอมสลาย และสญสนไป ถาเรารเขาใจคตธรรมดาอยางน แลว ใจเรากจะไดไมเศราโศกเสยใจ มใจผองใสเบกบานอยได

เราไปเหนสถานททางพทธศาสนาทเคยรงเรองอยนานถง ๑๗๐๐ ป ยงใหญขนาดไหน แตท าไมเดยวนสญสนไป เหลอแตซาก บางแหงซากกไมมเหลอ อยางวงของพระเจาปเสนทโกศล ซากกหาไมได วดบพพารามทนางวสาขาสรางขน กถกแมน าอจรวดพดพาไปหมด ไมมเหลอเลยแมแตซาก ถาใจของเราไมรเทาทนไตรลกษณ เรากอาจจะเศราโศกมวหมองกได

เพราะฉะนน เมอรธรรมดาของสงขารอยางนแลว ถงจะมองเหนความเกดขนเสอมสญไป ใจเรากผองใสเบกบานอยไดเปนอสระ อนนกเปนการปรบใจภายใน ท าใจไดด นเปนประการหนง

ตอไป คตท ๒ กคอวา เปนเครองเตอนใจใหไดคด โดย เปนบทเรยนใหไมประมาท เพราะสงอยางน หรอความเสอมความสญสนนน ไมควรใหเกดขนบอยๆ ไมควรใหเกดขนอก และไมควรใหเกดขนโดยงาย คอ ไมควรปลอยหรอไมควรยอมใหเกดขน

เพราะฉะนน สงใดทเกดขนมาในอดต แลวเปนเหตแหงความเสอม สงนนเราควรหลกเลยง สงใดเปนเหตแหงความเจรญ เรากชวยกนสรางสรรคตอไป นเปนคตของความไมประมาท

พระพทธเจาเมอสอน มกสอนทง ๒ อยางน คอ สอนขอทหนง เพอใหใจของเราเปนอสระอยได ผองใสเบกบาน ไมเศราโศก และกสอนขอทสอง เพอใหบทเรยนทจะท าใหเกดความไมประมาท โดยแสดงออกมาเปนการกระท าทจะปรบปรงภายนอกใหมนด ใหมนเจรญงอกงามตอไปดวย

ตามทางพทธกจ ๑๕๔

บางทเราไดอนเดยว พวกหนง ไดแตปรบใจภายใน ท าใจไมใหเศราโศก แลวกไมปรบปรงขางนอก เกดความประมาท กปลอยปละละเลย กเสอมอกๆ มแตเสอมเรอยไปจนสญหมด สวน อกบางพวก กเอาแตไมประมาท จะตองแกไขปรบปรง โดยทในใจกอาจจะเศราหมอง

เพราะฉะนน ตองใหไดทง ๒ อยาง เมอชาวพทธปฏบตธรรมไมครบ พทธศาสนาเองกจะเสอม

หนง ใจตองเปนอสระ ผองใสเบกบานเสมอ สอง ตองไดความไมประมาท ทจะกระท าการเพอหลกเลยง

ความเสอม และสรางความดงาม ความเจรญกาวหนาสบตอไป

นกเปนคตทไดจากเรอง สงเวชนยสถาน ทผานมา กเขากบคตค าวา สงเวช ทอาตมภาพไดกลาวมาแลววา

สงเวช นนแปลวา กระตนใจใหไดความคด คดอะไร - คดรเทาทนความจรง ปลงใจวางใจได อยางหนง - คดทจะไมประมาท ทจะเรงปองกน และแกไขปรบปรง ใหม

แตความเจรญงอกงามมนคง และความดงาม อยางหนง

น อนเดยกผานไปแลว ความเสอม ความพนาศสญสนกไดเกดขนแลว เปนบทธรรม และบทสอนธรรมอนยงใหญ

พระพทธศาสนากอยในประเทศไทย ในโลกเขากยงถอวา พทธศาสนานเจรญรงเรองในประเทศไทย ประเทศไทยเปนศนยกลางพทธศาสนา กนบวาเรามโชคดทเปนทรองรบ เปนแหลงใหญของพระพทธศาสนา แมวาบานเมองของเรา พทธศาสนาบางครงจะเจรญบาง เสอมบางเปนคตธรรมดา แตเรากตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๕

พยายามชวยกนรกษาไวสบตอไป เราจะเหนวา บางคราวพทธศาสนาในเมองเสอมไป แต

พระในปากยงชวยรกษาพทธศาสนาไว แตพระในปากตองเตอนทานเหมอนกนวา

ตองเอาธระกบการสวนรวมดวย อยาถอคตไมยงไมเกยว และตองสอนตองชกจงชาวบานใหมทศนคตทางธรรมทถกตอง เอากจเอาการของสวนรวม อะไรเขามากระทบกระเทอนพระศาสนา กตองขวนขวายปองกน แกไข พระพทธศาสนาจงจะรกษาอย ไดดวยด

เอาละ อาตมภาพจะปดรายการละ เปนอนวา พทธศาสนาในเมองไทยน กใหเราชวยกนรกษาไว แตการทจะรกษาดวยดนน เรากตองเรยนคตทไดรบจากอดต มบทเรยนมาชวยดวย

ความรในอดตนนแหละจะมาชวยเรา อาตมภาพกลาวไวอยางหนงแลว กขอกลาวตอไป ไหนๆ กเลยเวลามาแลว เคยพดไวทหนงวา การทจะเขาใจพทธศาสนาใหไดดนน ไมใชเพราะเรยนหลกค าสอนเทานน จะตองรเหตการณความเปนมาดวย อนนนจะชวยใหเราเขาใจไดดขน เพราะวา การทจะเขาใจค าสอนทเปนตวการหลกของพระพทธศาสนานน องคประกอบอยางหนงกคอเราจะตองมการตความ คนเรานอานอะไรกตาม เรยนอะไรกตาม เราจะมการตความดวย

ทน การตความ นน กมกจะอาศยภมหลง คอความรในเหตการณความเปนมาของเราเขาไปประกอบ ยกตวอยางงายๆ เมอเราไปอนเดย เรามภมหลง มประสบการณของเรา เราไปพบ

ตามทางพทธกจ ๑๕๖

คนอนเดย เรากตความตามภมหลงของเรา ชาวอนเดยโคลงหว เรานกวาเขาปฏเสธ นกคอตความตามภมหลงประสบการณทเราม แตอนเดยเขาโคลงหว หมายความวา เขารบ ใชไหม มนตรงขาม เพราะฉะนน เราตองเรยนรเหตการณความเปนไป ภมหลงวฒนธรรมของอนเดยดวย เราจงจะเขาใจถกตอง

อยางไรกตาม ความหมายทางค าสอนกตองเรยนดวย ตองประกอบกนทงค ไมเชนนน การตความกอาจจะผด เชนอยางในเรองพระผ ทตความไปตามเหตการณ หรอตามประสบการณ ถาถามวาความหมายของ สมณะ คออะไร สมณะในพทธศาสนาคออะไร อยางทอาตมภาพเคยกลาวไวในวนมาฆบชา สมณะมความหมายวาอะไร ถาเราไมมหลก กอาจจะยง

ภาพของความเปนสมณะอยทไหน พวกหนงอาจจะมองวา พระไดแกผ มฤทธ มปาฏหารย อยทขลง อยางนกม หมายถงวา ถาเปนพระ เปนนกบวช กตองเปนผ มฤทธ มปาฏหารย พวกนกจะหวงฤทธ หวงปาฏหารยจากพระ

ทน บางคนในสมยปจจบน อาจจะมองพระเปนนกเรยไรกได ถาเหนพระกวา นกเรยไรมาแลว มหวงจะเสยเงนอกแลว

นคอภาพของพระทอยในใจของคนทตางกนไป แตภาพของพระในประวตของพระพทธศาสนาทแทจรงคออะไร คอผสงบ ผ ไมมภยอนตรายใดๆ ตามโอวาทปาฏโมกขทเราพดกนในวนมาฆบชา น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร วเห ยนโต ผ ทท ารายผ อนไมชอวาเปนบรรพชต ผ เบยดเบยนผ อนไมเปนสมณะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๗

หมายความวา ภาพของสมณะในความหมายของเราตามหลกของพระพทธศาสนา คอผ ไมมภยอนตราย ไปทไหนกมแตท าใหเกดความสงบ ความปลอดโปรงโลงใจ

พระเปนเครองหมายของความไมมภย พระไปทไหน คนกรสกรมเยน มความปลอดโปรงโลงใจ ไมตองระแวงภย เพราะฉะนน ถาเราชวยกนรกษาภาพอนนไวได สมณะในพระพทธศาสนากอยในความหมายทแทจรง

สงเหลานเปนเรองทเราจะตองเรยนรไว ทงเหตการณ ความเปนมา และหลกค าสอนทแทจรง เอามาใชเพอจะบ ารงรกษาพระพทธศาสนาใหเจรญมนคงอยตอไป

การทพระพทธศาสนาจะเจรญมนคง เราตองรกษาตวหลกธรรมทแทจรงไวใหได ตความใหถกตอง เขาใจใหถองแท ปฏบตตามใหถกตรง

นกคอคตจากทงหมดทไดผานมา ทง ทดร เหนดวยตาตนเอง และทอาตมภาพไดกลาวเสรม

บดนกพอสมควรแกเวลา ตอแตนไป กขอใหโยมไดดสไลดเปนภาคท ๒ ของการประชมในวนน

๘

อนเดย แดนเทวดา

ขอเจรญพร ทานอาจารย ทานผปฏบตงาน และนกศกษาผสนใจใฝธรรมทกทาน

วนน อาตมภาพไดรบนมนตมาพด โดยตงหวขอวา “อนเดยในระหวางและหลงพทธกาล” เรองนเกดสบเนองมาจากการทอาตมภาพไดเดนทางไปประเทศอนเดย เมอ ๒-๓ เดอนทแลวมา คณหมอกาญจนา* ผ ตดตอนมนต กเลยสนบสนนใหพดเกยวกบประเทศอนเดย เพราะเดนทางกลบมาใหมๆ

อาตมภาพเองกไดชวยคดชอใหเปนวาอนเดยระหวางและหลงพทธกาล แตเมอตงชอไปแลว กมานกอกทวา เรองนทจรงเปนเรองของผ เชยวชาญ ตองรเรองอนเดยมากทเดยว และจะตองมาเลาประวตศาสตรกนยดยาวนาน ไม ใช เ รองทจะพดกนในระยะเวลาสนๆ อาตมภาพนนเพงเคยไปอนเดยจรงๆ ครงเดยวเทานนเอง เพราะฉะนน จะไปรเรองอนเดยเขาถงทกสงทกอยางเปนไปไมได กตองท าใจกนไวกอนวา ทมาพดวนนนน เปนการมาเลาความคดค านง แสดงความคดเหนบางอยาง โดยทวาไมตองไปมงเอาความจรงทลกซงทางประวตศาสตรอะไร มงเอาแตสงทจะน ามาใชใหเปนประโยชน *

แพทยหญงกาญจนา เกษสอาด โรงพยาบาลศรราช

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๙

การทอาตมภาพไดรบนมนตไปอนเดยนน กเนองจากวา โยมผ หวงดนมนตใหไปพกผอน แตในการไปพกผอนน กไดไปนมสการสงเวชนยสถาน พรอมทงสถานทส าคญในทางพระพทธ-ศาสนาดวย เมอไดไปเชนนแลว จะไดพกผอน หรอไมไดพกผอนกตาม ถอวาไดประโยชนคมคาอยในตว

เรองการไปประเทศอนเดยน แมวาอาตมภาพจะไปเปนครงแรก จะถอวารจกนอยกจรงในแงของการไดพบไดเหน แตในแงของการสดบตรบฟงแลวละก ไดยนมานาน มทานทรจกเปนพระบาง เปนคฤหสถบาง โดยเฉพาะพระททานไปศกษาเลาเรยนอยประเทศอนเดยนานๆ กลบมาแลว ทานกเลาใหฟง

เพราะฉะนน กไดยนเ รองประเทศอนเดยมาไมนอยเหมอนกน โดยมากจะเปนเสยงพดในทางไมคอยด เชน เมอพดถงดนแดนประเทศอนเดย กพดถงความแหงแลง ความยากจน ความสกปรก ความไมสะดวกสบายตางๆ อาหารทรบประทานไดยาก ไมถกปากคนไทย ถาพดถงผคน กวา คนอนเดยนน นอกจากจะยากจนแลว กขเหนยว ใจแคบ อะไรตางๆ กพดถงวาแหงแลงทงแผนดน แหงแลงทงน าใจ อนนกเปนเสยงทไดยนมากอน

กเลยเปนอนวา ไดยนในทางไมคอยดเกยวกบประเทศอนเดยไวมากทเดยว บางทานทเปนอาจารยผ ใหญทนบถอ ไดยนอาตมภาพไปอนเดย ทานบอกวา อนเดยไมใชเปนประเทศส าหรบไปพกผอน ถาหากจะไปดไปศกษาละกได เปนประโยชน ตวทานเองเคยไปอนเดยมาแลว บอกวาเปนการเดนทางทล าบากยากแคนทสดในชวต กไมมความปรารถนาจะไปอก นอกจากวาเพอการศกษา อนนกเปนเรองทไดยนเกยวกบประเทศอนเดยมากอน

ตามทางพทธกจ ๑๖๐

กอนทจะพดถง เ รองราวทตวไปเหนวาเ ปนอยางไร อยากจะขอแทรกสกนดหนง ทพดเมอกวาเดนทางไปน กไดไปนมสการสงเวชนยสถาน สงเวชนยสถาน กเปนทส าคญทางพระพทธศาสนา แปลกนวา สถานทตงแหงความสงเวช

ถาเปนชาวพทธไป กตองมงไปท สงเวชนยสถาน ๔ แหง คอ สถานทพระพทธเจาประสต สถานทพระองคตรสร สถานทพระองคทรงแสดงปฐมเทศนา และสถานทเสดจดบขนธปรนพพาน

ขอทอยากจะพดแทรกในทน กคอความหมายของค าวา สงเวช รสกวาเปนเรองทตองแกไข ท าความเขาใจใหถกตอง

ค าวา สงเวช ในภาษาไทย มกจะมองกนในแงของความสลดหดหใจ หรอไมกหอเหยวไปเลย ซงความหมายเดมในบาลไมใชอยางนน

“สงเวช” น แปลวา กระตนเตอน หรอเราใจ คอ เราใจใหคดไดหรอไดคด ใหส านกทจะเลกละความผดพลาดและใหหนมาอยากท าความด ใหไมประมาท

ความหมายของค าหลายค าในภาษาบาล เดยวนมนตรงกนขามกบความหมายในภาษาไทย ตองแกกนใหม เชน อยางพระพทธพจนทตรสถงเรอง สงเวชนยสถาน ๔ นน ในพระไตรปฎก ในมหาปรนพพานสตร พระพทธเจาไดตรสถงสงเวชนยสถาน ๔ โดยใชค าควบวาเปนทศนยสถานดวยวา ทสสนยาน สเวชนยาน านาน สถานทอนเปนทศนยะ เปนสงเวชนยะ ๔ ทน เราเอาเฉพาะค าหลง กเหลออยแตสงเวชนยะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๑

พระพทธเจาตรสโดยปรารภวา เมอพระองคทรงพระชนมอย พระภกษทงหลายเดนทางมาจากทไกลๆ มงจะมาไดพบเหนสนทนาปราศรยกบพระภกษทงหลายผ เปนทเจรญใจ (มโนภาวนย) เพราะวาเมอมาเฝาพระพทธเจาแลว กมสาวกผ ใหญ ซงเปนผบรสทธทรงคณธรรมตางๆ อยดวยมากมาย แตเมอพระองคเสดจดบขนธลวงลบไปแลว กจะไมไดโอกาสเชนนน กเลยใหมาดสถานททง ๔ น

เมอมาดแลว กอาจจะเกดความรสกไดหลายอยาง อาจจะรสกในแงหนง คอ ปลง มองเหนไตรลกษณ โดยเฉพาะความไมเทยงวา พระวรกายของพระองคกตกอยในอ านาจของคตธรรมดา ตองแตกสลายเสอมโทรมไป

หรอจะมองในแงวา เกดความรสกปตยนด ท าใหเหนวา โอ…นสถานท เ ปนหลกฐานทางประว ตศาสตร แสดงว า พระพทธเจาของเรามอยจรง พระองคไดเคยประทบในสถานทน เรามาถงสถานทพระองคเคยประทบ เคยทรงใชสอย เคยเสดจมา เรากเกดเอบอมใจ ปลาบปลมปตยนดขนมา แลวกมก าลงใจในการประพฤตปฏบตดงาม

ไมวาจะนกในแงไหนกตาม ถาท าใหเกดความไมประมาท คดขวนขวายจะท าความดงามแลว ความรสกเราใจเตอนใจอยางนนทานเรยกวา ‘ความสงเวช’

ถาหากเราประสบเรองความเกด ความแก ความเจบ ความตายแลว มความรสกทจะไมประมาทเรงขวนขวายท าความดงามนน เรยกวาเกดความสงเวช

ตามทางพทธกจ ๑๖๒

ถาหากวาเกดความสลดหดหใจ จะเปนคณธรรมไดอยางไร มนไมเปนกศลแลว สลดหดหใจนนเปนกเลส เรยกวา นวรณ เปนถนมทธะ ไมดแนๆ

เพราะฉะนน อาตมภาพเลยพดแทรกขนมา เรองความหมายของค าวาสงเวช ขอผานไป

เมอเดนทางไป สงเกตดในหมทานทอยในคณะเดนทางเอง สงทสะดดความรสก กเปนเรองทงของความแหงแลงของแผนดนทงบนฟาและทงบนใบหนาคน หมายความวา บนผนแผนดนนนกหาน าไดยาก แหงแลง ตนไมเขยวๆ กไมคอยจะม ดหนาผ คนทผานไป ตงแตเลกจนเปนผใหญ กแหงไปหมด น…เปนสงทกระทบความรสกในเบองแรก มขอทานมากมายเตมไปหมด

ในแมน า แทนทจะมน า กมแตทราย เชน แมน าเนรญชรา ทพระพทธเจาไปประทบและไดตรสรอยบนรมฝงแมน าน บดนไมมน าสกหยดเดยว มแตทรายเตมไปหมด บนภเขากไมมตนไม หาตนไมไดยาก มแตหนแตทราย มแตดนสแดง อะไรพวกน

อาตมภาพผานไปในสถานทเหลาน จตใจกหวนนกมาถงเมองไทยอยเสมอ มานกถงวา เอ…ประเทศไทยของเรานก าลงเดนไปสสภาวะจะเปนอยางนนหรอไม เชน มการตดไมท าลายปา เปนตน ตอไปเมองไทยเราจะแหงแลงอยางนน น าจะเหลอแตทราย ภเขาจะเหลอแตดนแดงหรอเปลา มความรสกเชนนอยตลอดเวลา

นกเปนความรสกทไดเกดขน เปนสงทเรยกวา ความรสก เพราะฉะนน กไมตองพดถงเหตผล หามไมได ยงไมใชเรองถกเรองผด วากนไป เหนแลวกรสกอยางนน ไมวาใครทไปในคณะ กรสก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๓

คลายๆ กนอยางน อยางไรกตาม เรองความรสกอยางเดยวนไมพอ เราจะตองพดกนถงเนอหาสาระเหตผลตอไป

อาตมภาพอยากพดสรปโดยรวบรด เพราะเวลาเรามนอยถงภาวะของประเทศอนเดยตามหวขอทตงไววา “อนเดยในระหวางและหลงพทธกาล” ถาพดโดยยอแลว กม ๒ ฝาย คอ สงทไมเหมอนเดม กบ สงทเหมอนเดม

อนเดยทไมเหมอนเดม อนเดยทเหมอนเดม

เอาสงทไมเหมอนเดมกอน สงทไมเหมอนเดม โดยสภาพธรรมชาต กคลายกบทไดกลาวมาเมอก คอ เรองตนไม แมน า ธรรมชาตแวดลอม ความอดมสมบรณตางๆ ทเดยวนมนไมเปนอยางนน

ถาเรามองยอนไปในสมยพทธกาล โดยศกษาจากคมภร วรรณคดพทธศาสนาทกลาวถง กเขาใจวา จะตองมความอดมสมบรณ ถงแมจะไมสมบรณมากนก แตกตองดกวาสมยน

เชนอยางกลาวถงสถานททพระพทธเจาประสต กเปนปา คอ ปาลมพน ดงไมสาละ บดน มนไมเปนปาแลว มนเปนทโลง

อยางแมน าเนรญชรา ทพระพทธเจาไปประทบท าความเพยรจนตรสรนน กมค าบรรยายไวในพระไตรปฎก กลาวถงธรรมชาตทสวยงาม ตนไมทรมรนเขยวขจ มทาน า มแมน า กระจาง ใสแจว เปนทรนรมยใจ พระพทธเจาเสวยขาวมธปายาสแลว กไปลอยถาดทแมน าเนรญชรา แตบดน แมน าเนรญชรากมแตทราย

ตามทางพทธกจ ๑๖๔

พระพทธเจาจะไปลอยถาดอยางไร เฉพาะเดอน ๖ ไมมน าใหลอยถาดแนนอน

พดถงสภาพผ คนทมองเหนโดยทวไปกคอ สภาพความยากจน และเรองการศกษา มคนไมรหนงสอมากมาย

ถาเรามองกลบไปดสภาพในสมยพทธกาล พระพทธเจาทรงตงคณะสงฆ มภกษสงฆแลว ตอมากมภกษณสงฆ ภกษสงฆกมผทรงความร ภกษณสงฆกมพระเถรททรงปญญา เปนถงอครสาวกา มอบาสกเปนนกแสดงธรรมทเกงกาจ แมแตสาวกาฝายอบาสกา เปนคฤหสถ กมผ ทเปนเอตทคคะในทางพหสต เปนผคงแกเรยน แสดงวาในสมยพทธกาล อยางนอยพทธศาสนากท าใหคนทวไป รวมทงสตร ไดรบการศกษาขนมาเปนอนมาก

คร นมาถ งสมยพระ เ จาอโศก ท เ ปนกษตร ยนบ ถอพระพทธศาสนา ฝรงเขยนหนงสอสนนษฐานวา สมยนนมการรหนงสอเปนเปอรเซนตสงเหลอเกน แตมาในสมยปจจบน อนเดยเสอมลงในดานการศกษา มการศกษานอย โดยเฉพาะกอนทจะปรบปรงประเทศ ถงแมตอนนจะปรบปรงประเทศแลว กยงไมกาวหนาไปมากนก เพราะฉะนน ในแงนกจะถอวาเปนความไมเหมอนกน

ตอไป ดานทเหมอนเดม ทวาเหมอนเดมกคอ มมาแตกอนพทธกาลอยางไร เดยวนกมอยางนน

วาถงในแงเหมอนเดมน ไมใชเปนสงทดหรอก เปนสงทพระพทธเจาพยายามแกไข แตมนกไมหมดสนไป เหลออยจนกระทงปจจบนน เชน การบ าเพญตบะ ทราบวาทอนเดยนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๕

คนกยงบ าเพญทกรกรยา มความเชอเหลานกนมาก นกบวชในลทธตางๆ กยงบ าเพญตบะกน ยนขาเดยวเหนยวกงไม นอนบนหนาม อดอาหาร ถอนผมทละเสนจนหมดศรษะ ยนกลางแดด อะไรตางๆ เพอบรรลโมกษะ ยงท ากนอย โยคในประเทศอนเดย ยงถอมาเปนพนๆ ป ไมไดตางออกไป

ถดไปกเรอง วรรณะ ทเปนเครองแบงคนออกเปนชนชน มกษตรย มพราหมณ มแพศย มศทร เกดมาอยางไรกตองอยในสภาวะ ในฐานะนนๆ ตลอดชาต

พระพทธเจาอบตขนมา กพยายามแกไข ใหถอวา คนเราน จะสงจะต า มใชเพราะชาตก าเนด แตเปนเพราะการกระท าความประพฤต มการตงคณะสงฆ ไมวาใครจะมาจากวรรณะไหน เมอมาบวชแลว กเปนสมณศากยบตรเสมอกน พยายามแกไขมา แตศาสนาเดมเขากพยายามด ารงรกษาระบบนนไว จนกระทงตอมาภายหลงพทธศาสนากเสอม ระบบวรรณะกกลบยงเขมงวดกวาเกา กลบรนแรงยงขน

จนกระทงปจจบนน แมวาในทางกฎหมาย รฐบาลอนเดยจะใหถอวาไมมชนชนวรรณะ แตในทางปฏบต กยงถอชนวรรณะอยตามเดม เวลากพนปมาแลว อนเดยกยงคงอยอยางเดมในเรองวรรณะ

อกอยางหนง คอ การบวงสรวงออนวอนเทพเจา อนเดยเปนประเทศทเตมไปดวยเทวดา มเทพเจามากมาย มพระพรหม พระปชาบด ตอมามพระศวะ พระนารายณ เปนเทพใหญ แตกแยกกนเปนนกายตางๆ

ตามทางพทธกจ ๑๖๖

พวกหนงถอพระศวะ กเปนนกายไศวะ กนบถอวาพระศวะยงใหญทสด อกพวกหนงนบถอพระวษณ ถอวาพระนารายณยงใหญกวา กเปนนกายไวษณพ หรอ ไวษณวะ เปนตน

แลวกมเทวดาตางๆ เลกนอยลงไปมากมาย มอทธฤทธปาฏหารยเยอะแยะ เดยวนกยงมการบวงสรวงออนวอนเทวดากนทวไป นกเหมอนเดม

สงทไมเหมอนเดมชดๆ กคอ พทธศาสนา เองนนแหละ เคยอยในประเทศอนเดยเจรญรงเรอง บดนกสญสนไปจากประเทศอนเดยเสยแลว นแสดงวาไมเหมอนแนๆ

แตมนกปราชญกลาววา ถงแมพทธศาสนาจะสญสนไปจากอนเดยแลวกตาม (เดยวนอาจจะเรมกลบไปบางแลวนดๆ หนอยๆ) แตอทธพลของพทธศาสนา สงทพระพทธศาสนาสอนไว หาไดสนสญไปไม กลบมอทธพลตอศาสนาในทองถนเดม

อยางศาสนาฮนด กตองปรบปรงตว ตองรบเอาค าสอนในพทธศาสนาเขาไป ทเหนชดๆ ไดแก หลกอหงสา

ศาสนาพราหมณทมาเปนศาสนาฮนดนน เดมเปนศาสนาแหงการบชายญ ฆาสตว ตลอดจนกระทงฆาคนบชายญ ทน พระพทธศาสนาเกดขนมา สงสอนเรองความเมตตากรณา ความชวยเหลอกน การงดเวนจากการเบยดเบยน ค าสอนเหลาน กท าใหศาสนาพราหมณตองปรบปรงตวเอง กระทงภายหลงศาสนาฮนดกลายเปนศาสนาแหงการไมกนเนอสตวไป

คนแขกโดยทวๆ ไป ชาวฮนดไมกนเนอสตว อาจจะเปนดวยวาตองการแขงกบพทธศาสนาใหเหนวา ฉนถออหงสายงกวาในพทธศาสนาดวยซ าไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๗

นกเปนเรองตางๆ ทน ามากลาว แตภาพหนงทปรากฏขนมา กคอความรสกทวา อนเดยเปนตโชวอดต คอใครไปอนเดยกมงจะไปดภาพความเจรญซงเปนอารยธรรมในอดต ๒,๐๐๐-๓,๐๐๐ ป ๑,๐๐๐ กวาป ๕๐๐-๖๐๐ ปมาแลว คนทตองการไปทอนเดยเพอดภาพปจจบนนหายาก

หมายความวา ถาไมมซากของอดตทแสดงวาอนเดยเคยเจรญรงเรอง มอารยธรรม คนกไมรจะไปประเทศอนเดยท าไม เพราะฉะนน ในแงนกเลยเรยกวาเปนตโชวของอดต

อนเดยแคเซนเทวดา มาไทยไดแถมสรา

อยากจะพดถงเรองทควรเนนสกนดหนอยในเวลาอนจ ากด ตองยกประเดนอนนาจะพดขนมาพดเปนเรองๆ ทน ในบรรดาเรองทผานมา ทวาเหมอนและไมเหมอน อะไรตางๆ ในครงพทธกาลกบครงปจจบนนน กมเรองทเดนในความรสกของอาตมภาพเมอเดนทางไปประเทศอนเดย ๒ เรอง หรอ ๒ สง

แต ๒ เรองน อาจจะเปนเรองเดยวกนกได เพราะบางท ๒ อยาง แตเปนเรองเดยวกนกม ในทนกม ๒ อยางทเดนในความรสก

เรองทหนงคอ ความแหงแลง สองกเรอง เทวดา ไปในอนเดย ภาพสองอยางนมมาก ท าใหเดนในความรสก เรองความแหงแลงกบเทวดานน เปน ๒ อยางกจรง แต

อาจสมพนธเปนเรองเดยวกนกได ถาเอามาบรรจบกน ลองพดด ก

ตามทางพทธกจ ๑๖๘

อาจจะบอกวา ในประเทศอนเดยนน บนแผนดน กเตมไปดวยความแหงแลงยากจน บนผนฟา กเตมไปดวยเทวดาผทรงฤทธ

เมอเอามาบรรจบกนอยางนแลวจะไดความคดวาอยางไร ขอทหน ง บางทานกอาจจะคดวา ประเทศอนเดยกม

เทวดายงใหญ ทรงฤทธอ านาจมาก มทงพระพรหม พระศวะ พระนารายณ ท าไมจงปลอยประเทศอนเดยใหโทรม ท าไมไมชวยแกไขใหเปนประเทศทยงใหญ อดมสมบรณ เพราะเทพทนนลวนใหญโตเปนผ สรางโลก เปนผ ดลบนดาลทกสงทกอยาง คนอนเดยกบวงสรวงบชานบถอทานเหลอเกนดวย ท าไมทานปลอยประเทศอนเดยใหมนแหงแลง ยากไรอยางนน นกเปนแงทหนงทอาจจะคดขนมา แงนขอผานไปกอน

ขอแทรกตรงนหนอยวา เชนอยาง พระพรหม นน เวลาน ในเมองไทยกนบถอเซนสรวงบชาทานมาก คนบางคนทรเหนพฤตกรรมของทานด อาจจะตดพอทานขนมากไดวา ทานรบเครองเซนสงเวยในอนเดยมานาน จนเวลานอนเดยแหงแลงหมด จะไมมอะไรเซนไหวอกแลว และทงๆ ทเขากยงนบถอบชาทานอย ทานกละทงเขาเสย มารบเครองเซนสรวงบชาตอทเมองไทย ปลอยใหอนเดยซบโทรมผจญชะตากรรมไปตามล าพง

ตอไปภายหนา พอเครองเซนสรวงบชาทเมองไทยรอยหรอ แผนดนไทยแหงแลงยากไรลง ทานกคงละทงแผนดนไทยไปหาเครองเซน ณ ทใหมในดนแดนอน เชนททานไดท ามาแลวกบอนเดย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๙

แงทสอง อาจจะมความสมพนธเปนวงจรแบบปฏจจสมป-บาท คอวา คนมความหวงพงเทวดามาก กสวดออนวอนรอความชวยเหลอ ไมท าการท างาน ไมเพยรพยายามดวยตนเอง เมอไมเพยรพยายามดวยตนเอง กยงยากจนขนแคนลง ยงยากจนขนแคนลง ไมมใครชวยเหลอได กยงหวงพงเทวดามากขน หวงพงเทวดามากขน ไมท าอะไร มนกยงยากจน เพราะฉะนน มนกสนบสนนซงกนและกนใหยงหนกลงๆ กลายเปนวงจรแบบปฏจจสมปบาทไป

กเลยนกวา คนอนเดยปลอบใจตวดวยเทวดา แลวกมานกถงเมองไทยวา เหมอนคนไทยปลอบใจตวดวยสราและการพนน

นเปนขอคดอนหนง คอเปนลกษณะของการปลอบใจตวอยดวยความหวง ทท าใหไมเพยรพยายามขวนขวายทจะแกไขปรบปรงท าการงาน เฝาแตรอคอยผลทจะลอยมา อนนกจะเปนทางแหงความเสอม จะเปนการปลอบใจตวดวยเทวดา หรอจะปลอบใจดวยสราและการพนน กจะมผลออกมาคลายๆ กน

ทน เมอมานกถง เมองไทยเราน มนจะหนกขนไปอก เดยวจะเพมการปลอบใจตวดวยเทวดาเขามาอกหนง กเปนสาม คอ ปลอบใจตว ทงดวยเทวดา ทงดวยสราและการพนน ถาอยางนกไมรวาจะพฒนาประเทศกนไดอยางไร

นกเปนขอคดตางๆ ทไดเกดขนมา อยาง เ รอง เทวดาของอนเดย ทานม อทธฤทธตางๆ

มากมายเหลอเกน เทพเจา ๒ องค อาจจะมารบกน ยกทพมามพลนกายเปนแสน เปนลาน เปนโกฎ ยกทพมาแลว กแสดงฤทธกน

ตามทางพทธกจ ๑๗๐

เทพองค ก. อาจจะดลบนดาลดวยอทธฤทธใหเทพองค ข. ตกจากสวรรคลงไปใตบาดาล เทพองค ข.นนตกไปใตบาดาลแลวกแสดงฤทธ บนดาลใหตวใหญโตขนมา สงจากบาดาลขนมาถงสวรรค ตวใหญมาก กจบเทพองค ก. เทพองค ก. กเอาพระขรรคขวางไปถกเทพองค ข. เสยงดงเปรยงปราง พระเศยรขาดอะไรท านองน กเปนเรองตนเตนสนกสนานอศจรรยคกคกด

คนทนบถอฟงเรองเหลาน กท าใหลมความทกขยากไปไดชวคราว สนกสนานตนเตน กเลยมความหวงกบเทพเจาผ ยงใหญ นกเปนเรองของเทวดาทมมาในคตของฮนด

ค าประกาศอสรภาพของมนษย แหงองคพทธะ

ในพทธศาสนา เรากกลาวถงเรองเทวดาเหมอนกน ดเหมอนวาในสมยปจจบนน การเกยวของกบเทวดาชกจะมากขน เรานาจะมาพดถงทศนคตทาทของพทธศาสนาตอเทวดาใหชดเจนยงขน โดยเฉพาะวา มนตางจากความนบถอของศาสนาพราหมณหรอฮนดอยางไร มฉะนนแลว ชาวพทธจะไขวเขว การแยกการปฏบตใหถกตอง เปนเรองส าคญมาก

อยากจะยกพทธพจนขอหนงข นมาอางไวกอน เ ม อพระพทธเจาประสต ทานเลาวา พระองคไดเปลงอาสภวาจา หรอวาจาอนอาจหาญ ประกาศวา

อคโคหมสม โลกสส, เชฏโ หมสม โลกสส, เสฏโ หมสม โลกสส

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๑

แปลวา เราเปนอครบคคลแหงโลก เราเปนผใหญยงแหงโลก

เราเปนผประเสรฐสดของโลก บางทานวา พระพทธเจาท าไมไปประกาศพระองคยงใหญ

อยางนนะ ทจรงอาตมภาพมองวา นคอ การประกาศอสรภาพของมนษย

ค าตางๆ ทพระพทธเจาประกาศในอาสภวาจานน แตกอนโนน เปนค าทศาสนาพราหมณเขาใชแสดงความยงใหญของพระผเปนเจาทงนน

หมายความวา กอนพทธกาลนน คนทงหลายยอมตนตอเทพเจาไปหมด มแตเทพเปนผ ยงใหญ เปนผสรางโลก เปนผดลบนดาลทกอยาง มนษยไดแตพากนบชายญ บวงสรวงออนวอนดวยประการตางๆ ฝากชะตากรรมไวกบการดลบนดาลของเทพเจา

เมอพระพทธเจาอบตขน พระองคกประกาศอสรภาพวามนษยนแหละสามารถฝกตนใหประเสรฐ เปนพระพทธเจาทเลศยงกวาเทพเจาทงหลายทงหมด เทวดา มาร พรหม ตองบชาพระพทธเจาทงสน นเปนการประกาศอสรภาพของมนษย

แตเราไดคตอนนหรอเปลา นเปนขอทนาพจารณา หลกการในพระพทธศาสนานน ทานเปลยนจากการหวง

พงเทวดา มาเชอกรรม เชอกรรมกคอเชอการกระท า หมายความวา เราตองการผล กตองท าเหต เราเชอการ

กระท าไหม มนใจในการท าความดไหม หรอจะเชอจะหวงการออนวอน นเปนเรองส าคญ นเปนจดตดสนวาเปนพทธ หรอเปนพราหมณ

ตามทางพทธกจ ๑๗๒

ทาทแบบพทธตอเทวดา

พระพทธศาสนาไมไดปฏเสธเทวดา อนนเปนขอทตองพจารณากนอนหนง แลวกไมไดใหเปนปฏปกษตอเทวดา แตทานมหลกการปฏบตทชดเจนในเรองเทวดา คอใหอยรวมกนกบเทวดาดวยไมตรจตมตรภาพ ฐานเพอนรวมโลก เพอนรวมทกข รวมเกด แก เจบ ตาย ดวยกนหมดทงสน จะเหมอนญาต หรอเหมอนมตรรวมโลกกแลวแต แลวทานกสอนตวอยางมากมายใหชาวพทธปฏบตใหถกตองในเรองเทวดา แตบางทเรากไมไดสงเกตวาทานสอนไวอยางไร

อาตมภาพจะเลาเรองททานสอนไวสก ๓ เรอง แลวจะสรปเปนขอปฏบตของชาวพทธตอเทวดาได

เรองทหนง คอ เรอง มหาชนกชาดก หรอมหาชนกในทศชาต มหาชนก แสดงวรยบารม คอความเพยรพยายาม ทานเลาวา

มหาชนกเดนทางไปในเรอเดนสมทร แลวเรอแตก เมอเรอแตกกลางทะเลนน คนกระส าระสาย บางพวกกไดแตรองไหเศราโศก บางพวกกแสดงความทอแทหมดอาลยตายอยากในชวต บางพวกกออนวอนเทพเจาทตนนบถอขอใหมาชวย แตมหาชนกโพธสตวหากระท าเชนนนไม ทานใชปญญาของมนษยพจารณาวา เมอปญหาเกดขนเชนน เราจะแกปญหาอยางไร แลวทานกหาทางออก

ในทสด ทานกหาไดทอนไมทอนใหญมาอนหนง พอเรอแตกไมนาน คนอนกตายหมด แตมหาชนกอาศยทอนไมนนเกาะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๓

ลอยไปในทะเล เพยรพยายามวายไปเรอยไมรจกสนสด จนกระทง นางมณเมขลา เทพธดาประจ ามหาสมทร ไดมองเหนและตามดพฤตกรรมของทาวมหาชนกนวา ท าไมจงเพยรพยายามอยไดอยางนน แลวกเลยมาแกลงทดสอบด นางเทพธดาถามวา

“ใครนนนะ มาเพยรพยายามวายน าอยกลางมหาสมทร ทงๆ ทมองไมเหนฝง ถาขนพยายามอยางนตอไปไมเหนจดหมาย กคงตายเสยเปลา”

มหาชนกโพธสตวกตอบวา “เราจะตายกไมเปนไร ถาเราไดเพยรพยายามท าหนาท

ของคนแลว ถงจะตาย กตายไปอยางไมเปนหนใคร ถาไดท ากจหรอหนาทของลกผชายแลว จะเปนอยางไร กไมตองเสยใจ ไมตองเดอดรอนใจ”

ทานวาอยางน แลวกโตตอบกนไปมา ในทสดนางมณเมขลากเลยชวยพาขนฝงไป นเปนเรองท ๑ เดยวจะสรปวาทานสอนอะไรบาง

เรองท ๒ มกษตรย ๒ เมอง ยกทพมาตงเตรยมพรอมทจะรบกน ตอนนนกมเสยงเลาลอวา พระฤษทานหนง ตงอาศรมอยรมแมน าคงคา ตดตอกบพระอนทรได แลวกถามพระอนทรไดวาเหตการณภายหนาจะเปนอยางไร

ในเมอมเสยงเลาลออยางน กษตรยทง ๒ ฝาย กอยากจะรวาใครจะชนะ ใครจะแพ กเลยหาโอกาสลอบไปถามพระฤษน ปรากฏวาไปถามคนละครง กษตรยฝาย ก. ไปถาม พระฤษกนดใหมาวนนน ฉนจะพบกบพระอนทรกอน แลวคอยมาเอาค าตอบ พอ

ตามทางพทธกจ ๑๗๔

มารบค าตอบ ทานกบอกวา กษตรย ก. ชนะ ตอมา กษตรย ข. มาถามบาง ฤษกบอกวา ทานจะแพ

ทน กษตรยฝาย ก.ไดรบค าท านายวาจะชนะ มาบอกเสนาขาทหาร กเลยสนกสนานเพลดเพลนเลยงดกนใหญ หมทหารเมามายหลบไหลกนเตมท ฝายกษตรย ข. ไดรบค าท านายวาจะแพ แตเปนกษตรยทไมยอมยอทอ กเลยยงระวงตวใหญ เตรยมทหารมากยงขน เพยรพยายามกระท าการดวยความรอบคอบ วางแผนอยางด ผลทสด เมอรบกนจรง กปรากฏวากษตรยฝาย ข. ชนะ

กษตรยฝาย ก. กเสยใจ โกรธเคองพระฤษมาก วาฤษหลอกตม เมอหนทพไป วงมาผานอาศรมพระฤษ กรองตะโกนวา ฤษโกหก

ฝายพระฤษกนอยใจวา พระอนทรท าไมมาหลอกเรานะ ท าใหเราเสยชอในหมมนษย รอเวลาพระอนทรลงมา กเลยตอวาพระอนทร พระอนทรกใหคตออกมาบอกวา “ความเพยรพยายามของมนษยนน แมแตเทวดากเกยดกนไมได”

นเปนคตทางพทธศาสนาในเรองเทวดาอยางหนง

เรองท ๓ มครอบครวหนงทนบถอพทธศาสนา พระภกษทตระกลนบ ารงอย เปนประจ านน ทานไปอยปฏบตธรรมในปา เทวดาทอยในบรเวณนนกมความอดอดใจ เพราะมผทรงศลทรงคณธรรมมาอาศยอย ตนอย จะท าอะไรกไมคอยสะดวก กเลยอยากจะแกลง หาทางไลใหพระภกษองคนหนไปเสย แตตองท าใหทานเสยศลกอน จงจะไลได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๕

ในทสด เทวดากใชวธไปบบคนเอาทางครอบครวทบ ารง โดยไปสงในรางของลกชายของตระกลนน ท าใหคอบด แลวกบอกแกอบาสกพอบานวา ทานจะตองใหพระภกษรปนนท าอยางนนๆ ซงเปนการท าใหเสยศล แลวฉนจงจะออก อบาสกเปนผมนคงในธรรมะกไมยอมปฏบตตาม ลกฉนจะตายกยอมละ แตฉนจะไมยอมประพฤตละเมดธรรมเปนอนขาด ผลทสด ดวยอานภาพของคณธรรม ความมนในธรรมของอบาสกผนน เทวดากเปนฝายแพไป

เรองอนาถบณฑกเศรษฐ ทเปนเศรษฐใหญในสมยพทธกาล และเปนอบาสกใหญในพระพทธศาสนา ซงเคยเลาแลว กเหมอนกน อนนนเทวดาทอยในเขตบานของทาน มาชวนใหเลกท าบญท าทานอะไร เศรษฐกไมยอม และขบไลเทวดาออกจากบาน เทวดาเดอดรอน ตองไปหาทางคนด เอาอกเอาใจทานเศรษฐตางๆ ทานจงยอมใหกลบเขาไปอยในบานได

อนนกเปนคตในทางพทธศาสนา

จะสรปทาทของพทธศาสนาทมตอเทวดา กมดงน

ประการท ๑ ทานใหเราอยรวมกบเทวดาอยางมตร อยางผร วมทกข รวมสขในโลก ใ หแผ เมตตา มไมตร จตตอกน ไมเบยดเบยนกน ใหเกยรตตอกน เคารพนบถอกนเหมอนอยางญาตมตร หรอผใหญผ นอย แตไมใหไปหวงพงออนวอนกนอย

มนษยตองเพยรพยายามท ากจของตนไป เราตองเพยรท ากจหนาทของเราใหเตมท ไมตองรอการออนวอน หรอหวงพงเทวดา ถาเทวดามคณธรรมเปนเทวดาด เขาเหนควรชวย เขากจะ

ตามทางพทธกจ ๑๗๖

มาชวยเอง นนกเปนเรองความดของเขา ถาเทวดาไมด ไมมคณธรรม ไมมเทวดาดมาชวย กใหมนรไป

กเหมอนอยางกรณมหาชนก ทานท าความเพยรของทานไป ไมตองค านงถงเทวดาหรออะไรทงนน เหนโดยเหตผลวาถกตองควรท าแนนอน กท าไป นางมณเมขลาเปนเทวดายงมคณธรรมอย อดรนทนไมได กตองมาชวย อนนนเปนเรองของเทวดาเอง เมอเขามคณธรรม เขากมาชวย ไมมคณธรรม กไมมาชวย กแลวไป

ประการท ๒ ทบอกไวชดในเรองท ๒ คอเรองความเพยรพยายามของมนษยนน แมแตเทวดากเกยดกนไมได

อาตมภาพไปมองภาพอนเดยแลว กนกถงชาวยว เปนเรองความคดค านง อาจจรงหรอไมจรงกเลาใหกนฟง คนยวนนหวงพงการกระท าของมนษย แตคนอนเดยหวงพงการกระท าของเทวดา รอคอยการชวยเหลอของเทวดา

หวงพงการกระท าของมนษยอยางไร คอหวงพงตวเอง ไดทราบจากคนทไปเมองยวมาวา คนเมองยวเขาฝกกนมาอยางด ทกคนท าไดทกอยาง จะเปนผหญงหรอผชายกตาม ถาลงเรอกขบเรอได ถาขนรถกขบรถได ขนเครองบนกขบเครองบนได มกรณตองมชาง ตองซอมอะไร ท าไดทกอยาง หมายความวา คนเดยวท าไดเหมอนกบคนชาตอน ๑๐ คน เพราะฉะนน รบกบคนชาตอนมก าลงมากกวา ๑๐ เทา ๒๐ เทา เขากเอาชนะได

ทจรง ยวนบถอเทวดาเหมอนกน แตเทวดาคอ พระยะโฮวา ทานใหแผนดนแหงสญญาไวในกาลภายหนาอกนาน ทนจะมาชวยในอกกพนป กหมนป กไมร ตอนนเธอตองชวยตวเองไปกอน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๗

เพราะฉะนน พวกยวกตองชวยตวเอง กเลยท ากนเตมท ใชความเพยรของมนษยอยางสดก าลง ไมรอความหวงจากเทวดา

จดส าคญกคอ มนษยตองเพยรพยายามดวยตนเอง หวงพงการกระท าของตน พระพทธศาสนาสอนไวแลว ใหเชอการกระท า ไมใชไปหวงพงออนวอนพระเจาอย

ประการท ๓ ในเรองการปฏบตตอเทวดากคอ ในบรรดาเทวดาทงหลายนน อาจจะมเทวดาทไมมคณธรรม เทวดามจฉาทฏฐ เปนตน พวกนอาจจะมาลอหลอกมนษย ใหมนษยประพฤตผดธรรม หรอวามาชวยเหลอมนษยเพยงหวงเครองเซนสงเวย เปนตน ถาหากเปนเชนน ชาวพทธกไมยอม

ตองถอวาธรรมะเปนส าคญ ยดเอาหลกการไว ไมยอมแมแตเทวดา ถาหากเขาประพฤตผดธรรม

นกเปนคตของพระพทธศาสนาในเรองเทวดา ซงเราไมไดปฏเสธความมอย แตวาสอนใหปฏบตใหถกตอง

อยากพดอกอยางหนงคอ ความจรงบทบาทของเทวดานน กคลายกบบทบาทของผ ใหญ ในสงคมนนกมผ ใหญและผ นอย ในแงหนงผใหญกเปรยบเหมอนเทวดา แตแบงออกไปกมผ ใหญทเปนแบบเทวดาฮนด กบผใหญแบบเทวดาพทธ

ถาเปนผ ใหญแบบเทวดาฮนด กเปนผ ใหญแบบทมองหาเครองเซน อาจจะไมตองเปนเครองเซนสนบนอะไร อยางออนๆ กอาจจะเปนการเอาอกเอาใจการพะเนาพะนอ แคนกถอเปนเทวดารอเครองเซน เรยกวา เทวดาแบบฮนด

ตามทางพทธกจ ๑๗๘

ทน เทวดาแบบพทธเปนอยางไร เทวดาแบบพทธนน กคอยดแลสอดสองวา มใครท าความดบาง ใครท าความด กเขาไปโอบอมสนบสนน ไมตองรอใหเขามาพะเนาพะนอเอาใจ

เหมอนอยางเรองมหาชนก กเปนตวอยางทไดสอนแลววาบทบาทของผ ใหญในทางพทธเปนอยางไร เทวดาทดตองคอยสอดสองมนษยทท าความด แลวไปชวยเหลอเขาเอง ไมใชรอใหมนษยไปออนวอน หรอเซนสรวงสงเวยเอาอกเอาใจ

เพราะฉะนน ผ ใหญกเชนเดยว ถาเราถอเทวดาตามคตฮนด ตอไปผใหญของเรากจะเปนแบบเทวดาฮนด คอเปนผ ใหญทรอการเอาใจ แตถาเราปฏบตใหถกตามหลกพทธศาสนา เรากจะมผ ใหญในสงคมประเภททคอยสอดสองการกระท าความดของผนอย แลวไปชวยโอบอมสนบสนน

ความจรง เรองนกเปนวงจรปฏจจสมปบาท มนยอนกลบไป แลวกยอนกลบมา ถาหากวามนษยนนคอยจะหวงพงเทวดา เซนสรวงบชา ตอมาเรากจะมเทวดาชนดทชอบเครองเซน หรอเทวดาทชอบเครองเซนกจะมาอยใกลมนษย เทวดาดๆ ทจะชวยเหลอผ มคณธรรม กอาจจะหนหายไป หรอเขามาไมถง มนเปนวงจรกลบไปอยางน

ทน เมอเทวดามาคอยรอเครองเซน แลวจงจะชวย กยงท าใหมนษยยงเซนสรวงมากยงข น แลวเทวดากชวยดวยเหนเครองเซน ไมใชชวยดวยเหนความด แลวมนษยกบนกนหาวาท าดแลวไมไดด คนไมท าดกไดด วปรตไปหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗๙

ฉะนน จงตองหาทางทจะแหกวงลอมท าลายวงจรปฏจจ-สมปบาทแบบนออกไปเสย

ในสงคมเดยวนกเหมอนกน เมอผ ใหญรอการเอาอกเอาใจกจะมผ นอยประเภทไมชอบท าการท างาน กอยากมาคอยเอาใจผใหญ ผ นอยชอบเอาใจผใหญ ตอมาเรากจะไดแตผ ใหญทรอคอยการเอาอกเอาใจของผนอย มนกลบไปกลบมา

ทน จะแกจดไหนกแกไดทงสน มนกท าใหวงจรนขาดไป

ทงหมดนเปนคตตางๆ เกยวกบเรองเทวดา แตโดยสรปกถอวา อาตมภาพไดไปอนเดยมา ซงอนเดยนกเปนดนแดนแหงแสนโกฏเทวดา

กอนพทธกาลนน เทวดายงใหญมาก กเปนเจานายมนษย ครนมาถงพทธกาล พระพทธเจาไดท าใหเทวดาลงมาเปนมตรของมนษย มาอยรวมกนฉนมตร

ครนภายหลงพทธกาล ตอมาอกไมนาน เทวดากเรมขยายจ านวนมมากมายขน แลวกมความยงใหญมาก จนกระทงในทสด แมพระพทธเจาเองกไดกลายเปนนารายณอวตารปางหนงไป เมอพระพทธเจากลายเปนเพยงอวตารปางหนงของพระนารายณ ผลทสด ศาสนาพราหมณหรอเทวดา กเลยเบยดพทธศาสนาตกจากประเทศอนเดยไป อยางทเปนอยในปจจบนน

วาระตอไป กตองมาดกนวา ประเทศไทยเรานก าลงเดนทางไปในวถเดยวกบอนเดยหรอเปลา ถาเปนเชนนน พทธศาสนากอาจถกเทวดาเบยดตกไปจากแผนดนไทยเชนเดยวกน

ตามทางพทธกจ ๑๘๐

นเปนคตทอาตมภาพวา เอาเรองเดยวกพอ ในการทไดไปอนเดย ขอใหมาชวยกนคดวา ท าอยางไรจะใหเราปฏบตกนไดถกตองในเรองของเทวดาน เปนตน ซงมความหมายรวมมาถงการปฏบตตอการอยรวมกนระหวางผใหญกบผ นอยในสงคมดวย

เมอปฏบตไดถกตองแลว มนษยกจะอยด และเรากจะชอบใหเทวดาเปนผ รกษาคณธรรมของเทวดาไวไดดวย

เมอไดมาพดถงตรงน กเปนเวลาพอสมควร

ในทสดน อาตมภาพขออาราธนาคณพระรตนตรยอวยชยใหพรแดทานผสนใจใฝธรรมทกทานในทประชมน ขอจงเปนผงอกงามดวยคณธรรม และเจรญดวยประโยชนสขจากการปฏบตธรรมโดยทวกนทกทาน เทอญ

ภาคผนวก

คาปรารภ ในการพมพครงท ๑

เมอป พ.ศ. ๒๕๒๘ในชวงระหวางวนท ๒๓ กมภาพนธ ถง ๑๕ มนาคม ขาพเจาไดมโอกาสเดนทางไปพทธสงเวชนยสถานและเยยมชมสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาหลายแหงในประเทศอนเดยเปนครงแรก

การเดนทางครงน เกดจากกศลเจตนาของโยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ ซงมความประสงคจะใหขาพเจาพกผอนจากศาสนกจ ดวยการเดนทางจารกทหวงวาจะเปนประโยชนเกอกลแกศาสนกจในภายหนาตอไปดวย โยมคณหญงกระจางศรไดอาราธนาและจดเตรยมการตางๆ ส าหรบการเดนทางอยางพรงพรอมทกประการ พรอมกนนนคณโยมหมอจรญ ผลนวาส กไดอปถมภในดานพาหนะคาเครองบนโดยสารทงหมด

ในการเดนทาง นอกจากพระภกษ ๒ รป คอ พระถวลย สมจตโต และขาพเจา พรอมดวยคณะญาตโยม ๑๐ ทาน ทเดนทางไปจากประเทศไทยแลว ยงมพระภกษและคฤหสถชาวไทยอกหลายทาน ทก าลงศกษาอยในประเทศอนเดย รวมสมทบเดนทางบญจารกดวย โดยหลายทานไดรวมเดนทางเพยงบางสวน ทานทรวมเดนทางดวยตลอด คอ พระครปลดทว กตตปญโ Ph.D. แหงมหาวทยาลยฮนดพาราณส ซงเปนผอ านวยการการเดนทางและจดเตรยมอ านวยความสะดวกทกอยาง

ณ พทธสงเวชนยสถาน และสถานทส าคญหลายแหงทไปถง นอกจากคณะเดนทางจะไดท าวตรสวดมนต และเจรญจตตภาวนา

ตามทางพทธกจ ๑๘๒

แลวขาพเจาไดกลาวธรรมกถาทสมควรแกสถานทนนๆ ดวย เพอเปนเครองเจรญศรทธาและเพมพนธรรมสตะแกคณะบญจารกยงๆ ขนไป

ภายหลงการเดนทางกลบถงประเทศไทยแลวโยมบางทานมจตศรทธาทจะจดพมพธรรมกถาทกลาวขางตนนนเผยแพร โดยเฉพาะคณโยมหมอจรญ ผลนวาส ประสงคจะพมพเปนธรรมบรรณาการในวนท าบญอายมงคลครบรอบวนเกดของทาน ณ วนท ๑๗ มถนายน ๒๕๒๘

ทางดานตนฉบบ คณพนตา องจนทรเพญ ไดมฉนทะและความเสยสละชวยรบภาระจดการลอกธรรมกถาทงหมดจากแถบบนทกเสยง พมพดดตนฉบบทตรวจแกเสรจแลว และด าเนนการสงเรยงพมพ พรอมทงจดอารตเวรคไวเสรจเรยบรอยนบไดวาพรอมทจะจดพมพได

อยางไรกตาม ขาพเจาเองไดมความคดวา ควรจะจดท าหนงสอ “ตามทางพทธกจ” นใหมเนอหาสาระสมบรณ และส าเรจประโยชนแกผอานมากทสด โดยเฉพาะใหความรเกอกลผจะเดนทางไปนมสการสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาในอนเดยใหมากทสด จงด ารวาจะรวบรวมเรยบเรยงเนอหาเพมเตมเขาในหนงสอนนใหมหมวดตอนตางๆ วาดวยความรทางภมศาสตรและประวตศาสตรเกยวกบสถานทนนๆ พรอมทงพระสตรและพระพทธพจนตางๆ ทตรส ณ สถานทเหลานน จงรงรอการจดพมพไวกอน เพอจดท าตนฉบบสวนทจะเพมใหสมบรณ แคปรากฏวางานตางๆ ไดประดงทวมทน จนไมมเวลาทจะเขยนสวนเพมเตมตามทคดหมาย ในทสดวนเกดของคณโยมหมอจรญ ผลนวาส ในป พ.ศ. ๒๕๒๘ กผานพนไปโดยมไดมการตพมพหนงสอตามทางพทธกจ

บดน วนเวลาไดลวงเลยไปอกถง ๓ ปเศษ จนผานพนวนเกดของคณโยมหมอจรญ ผลนวาส ประจ าป พ.ศ. ๒๕๓๑ โดยทระหวางน ขาพเจากยงไมมเวลาและโอกาสทจะเขยนเพมเตมเนอหาตางๆ ทไดด ารไว ในทสดจงคดวา ไมควรรอเวลาตอไปอก ควรจดพมพธรรมกถา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๓

สวนทมอยแลวนนออกไปครงหนงกอน ตอไปภายหนาเมอมเวลาเขยนเพมเตม จงคอยจดพมพฉบบสมบรณใหมภายหลงเมอตดสนใจดงน แลว จงไดรอฟนงานเฉพาะสวนธรรมกถาเหลานนขนมาด าเนนการตอ และจดพมพจนส าเรจเปนรปเลมดงปรากฏอยน

อนง ในระหวางการจดพมพหนงสอนยงคางอย โยมมารดาของขาพเจาไดถงแกกรรมลง ตอมา บตรธดา ไดตกลงกนวา จะจดงานปลงศพของทานในวนท ๒๑ สงหาคม ๒๕๓๑ พรอมทงจะจดพมพหนงสอเปนธรรมทาน และเปนอนสรณแหงงานจ านวนหนงดวย เมอพจารณาเลอกหนงสอทจะพมพในโอกาสนน กเหนวาหนงสอ “ตามทางพทธกจ” มเนอหาสาระเหมาะกบงานเพราะนอกจากเปนเรองเกยวกบองคพระพทธเจาและพทธธรรมอนเปนทเคารพบชาแลว เนอความสวนใหญกเปนเรองเลา มธรรมสอดแทรกหรอบรรยายสลบซงไมยากส าหรบผอานทวไป ควรแกการเผยแพรในวาระเชนนจงตกลงพมพหนงสอ “ตามทางพทธกจ” เปนหนงสออนสรณส าหรบงาน …

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต) สงหาคม ๒๕๓๑

บนทกของผเขยน (ในการพมพครงท ๑)

เรองตางๆ ทรวบรวมตพมพในหนงสอเลมน สวนใหญเปนธรรมกถาทขาพเจาไดแสดง ณ พทธสงเวชนยสถาน และสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาบางแหง เมอครงเดนทางจารกไปประเทศอนเดย ระยะตนป พ.ศ. ๒๕๒๘ อยางไรกตาม มเรองทบรรยายภายหลงในประเทศไทยอยดวย ๒ เรอง คอ ค าบรรยายทบทวนสรปการเดนทาง และเรองอนเดยในระหวางและหลงพทธกาล ซงไดน ามาตพมพไวดวย เพราะเปนเรองทสบเนองมาจากการเดนทางครงนน

เฉพาะเรองสดทาย คอ อนเดยในระหวางและหลงพทธกาล หรออนเดยแดนเทวดานน เปนธรรมกถาซงแสดงทชมนมพทธธรรม ศรราช เมอวนท ๑๒ มถนายน ๒๕๒๘ คอหลงจากกลบจากประเทศอนเดยแลวประมาณ ๓ เดอน มเนอหาบางสวนซ าซอนกบธรรมกถาครงกอนๆ บาง เพราะเปนการเลาเรองและแสดงความคดเหนเกยวกบเรองเดยวกนแกทประชมตางแหง ตางกลมผ ฟงกน แมธรรมกถาเรองตนๆ บางเรองกมความบางตอนซ ากน เนองจากตองการเนนย าบาง โยงเรองใหเชอมถงกนบาง ขยายความเรองใหเชอมถงกนบาง ขยายความเรองเดมใหชดเจนยงขนบาง

การเดนทางในประเทศอนเดย ไดรบความเออเฟอจาก พระครปลดทว กตตปญโ แหงมหาวทยาลยพาราณส เปนผจดเตรยมรายการและอ านวยการการเดนทางโดยตลอด และในการกลาวธรรมกถา ณ ทบางแหง ทานพระครฯ กไดเปนผ กลาวเกรนน าอาราธนาดวย โดยเฉพาะทธมเมกขสถป สารนาถ ค าเกรนน านมนตมเนอความยาวเปนพเศษ ผจดพมพเหนวามสาระนาสนใจ จงขอน ามาตพมพไวดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๘๕

อนง ธรรมกถาและการสนทนากบนกศกษาทมหาวทยาลยพาราณสนบวาเปนเรองพเศษ มเนอหาตางจากเรองอนๆ หลายอยาง โดยเฉพาะมเรองเกยวกบสถานการณพระศาสนาในประเทศไทยแทรกเขามา เชน เรอง พ .ร.บ. เกยวกบมหาวทยาลยสงฆ และกรณครสตจกรมแผนการไมดไมงามตอพระพทธศาสนา อาจท าใหรสกไมกลมกลน พงท าความเขาใจวา นกศกษาไทยทอยในตางแดนยอมใหความสนใจและมความหวงใยตอสภาวการณในประเทศทเปนบานเกดของตน และพงถอวาเปนเรองแทรกเขามาทมประโยชนและเสรมรสของหนงสอไปอกแงหนง

หนงสอนส าเรจเปนเลมขนมา ดวยแรงฉนทะและความเสยสละของคณพนตา องจนทรเพญ เรมจากการลอกความจากแถบบนทกเสยง การเตรยมการเบองตน เชน จดท าอารตเวรค ตลอดจนประสานงานทวไป โดยไดรบความรวมศรทธาจากคณสมชย ฟกสวรรณ ชวยเกบศพทท าดชน และคณบรรณนาท ไชยพาน ชวยออกแบบปก สวนงานขนสดทายกอนสงโรงพมพ รวมทงการเรยงพมพความตนเลม และดชน ดวยเครองคอมพวเตอร Macintosh ส ำเรจดวยควำมเสย สละของพระมหำอนศร จนตาปญโ

ในการตพมพ คณช เกยรต อทกะพนธ ผ จดการบรษท อมรนทร พรนตง กรพ จ ากด พรอมดวยพนกงานชาวโรงพมพอมรนทร ไดใหความรวมมอเอาใจใสด าเนนการดวยความมน าใจยง

ขออนโมทนาขอบคณทกทานทไดเอยนามขางตน ซงไดชวยใหการพมพหนงสอตามทางพทธกจนส าเรจเรยบรอยมาดวยด

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต) ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๓๑