การคงอยู่ของต าแหน่งก านัน...

การคงอยของต�าแหนงก�านนผใหญบาน

กบบทบาทในบรบทของสงคมอนาคต

The Position Stand of Subdistrict Headman

and Village Headman and Their Roles

in the Future Society Context

ศรนยดษฐ เบญจพงศ1

Srundit Benjapongs

บทคดยอ บทความนมจดม งหมายส�าคญ 3 ประการ ประการแรกเพออธบาย

ลกษณะทวไปของต�าแหนงก�านนและผ ใหญบาน ประการทสองเพออธบาย

สถานการณของต�าแหนงก�านนและผใหญบานในปจจบน และประการสดทาย

เพอใหขอเสนอการปรบปรงเกยวกบต�าแหนงก�านนและผ ใหญบาน เพอให

สอดคลองกบสภาพสงคมเศรษฐกจและระบบราชการสมยใหมในอนาคตซงปรากฏ

ดงตอไปน คอต�าแหนงก�านนและผใหญบานยงมความจ�าเปนส�าหรบสงคมชนบท

ก�านนและผใหญบานสมควรมาจากการเลอกตงโดยตรงของราษฎรในทองท

ต�าแหนงก�านนและผใหญบานควรมวาระการด�ารงต�าแหนงและบทบาทของก�านน

และผใหญบานในอนาคตควรเนนบทบาทเปนผประสานงานทกภาคสวนในทองท

และแสดงบทบาทเปนตวแทนของราษฎร

ค�าส�าคญ:การคงอยก�านนผใหญบาน

1ผชวยศาสตราจารยประจ�าสาขาวชารฐประศาสนศาสตรคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา

Abstract Thearticlepointedoutthethreeimportantissues.Thefirstissueis to describe the general roles of subdistrict headman and village headman. The second issue is to explain the present situations of subdistrict headman and village headman positions these days. The last issue is to provide suggestions and improvement in the positionsof subdistrict headman and village headman in order to be correlated with social context, econumy, and new governing system for the future.The study revealed that the positions of subdistrict headman and village headman are still necessary for the contryside society. Subdistrict headman and village headman should be from election by local people. The length of the positions should be set pellucidly. What’s more, the roles of subdistrict headman and village headman in the future should focus on the roles as coordinators for all local areas and representatives of local people.

Keywords: The Position Stand, Subdistrict Headman, Village Headman

บทน�า ก�านนผใหญบานเปนต�าแหนงเกาแกและเปนต�าแหนงส�าคญของระบบการปกครองทองทซงเปนสวนหนงของการบรหารราชการสวนภมภาคทอย ใกลชดกบราษฎรมากทสด เนองจากต�าแหนงก�านนผใหญบานบทบาททางหนงคอเจาพนกงานของรฐเปนผชวยและรบค�าสงจากนายอ�าเภอ เปนสอกลางรบขาวสารจากภาครฐถายทอดไปยงราษฎรในทองท สวนบทบาททางหนงคอตวแทนของราษฎรน�าความตองการหรอขอเรยกรองสงตอไปยงภาครฐอกทงยงเปนทพงพาเมอราษฎรประสบปญหาหรอตองตดตอกบภาครฐ ก�านนผใหญบานจงเปนต�าแหนงทมคณลกษณะพเศษหาไดยากจากต�าแหนงงานของภาครฐอนๆ

215การคงอยของต�าแหนงก�านนผใหญบาน กบบทบาทในบรบทของสงคมอนาคต

ศรนยดษฐ เบญจพงศ

นบตงแตประกาศใชพระราชบญญตปกครองทองท ร.ศ.116 ซงตอมาไดแกไขปรบปรงและประกาศเปนพระราชบญญตลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช2457กฎหมายดงกลาวไดจดระบบการปกครองทองทและต�าแหนงก�านนผใหญบานทเปนทางการ และทผานมาไดแกไขปรบปรงเกยวกบคณสมบตการเขาสต�าแหนงวาระการด�ารงต�าแหนงและอ�านาจหนาทของต�าแหนงก�านนผใหญบานใหเหมาะสมกบยคสมยและเหตผลทางการเมองเรอยมา(ปธานสวรรณมงคล,2560) แตในปจจบนเนองจากการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเปนไปอยางรวดเรวสงผลใหหลายทองทมความเจรญรดหนารวมทงกระแสกระจายอ�านาจการปกครองทองถน จงเกดขอถกเถยงวาต�าแหนงก�านนผใหญบานยงมความจ�าเปนตอไปอกหรอไม หรอบทบาทอ�านาจหนาทและการเขาสต�าแหนงควรมการเปลยนแปลงเปนอยางไรเพอใหสอดคลองกบสภาพสงคมเศรษฐกจและระบบราชการสมยใหม มลเหตขางตนผเขยนจงไดจดท�าบทความฉบบนโดยมจดมงหมายส�าคญ3 ประการ คอ เพออธบายลกษณะทวไปของต�าแหนงก�านนผใหญบาน อธบายสถานการณทวไปของต�าแหนงก�านนผใหญบานในยคคณะรกษาความสงบแหงชาต(คสช.)และขอเสนอแนะส�าหรบต�าแหนงก�านนผใหญบานในอนาคตโดยใชวธการศกษาคนควาขอมลจากหนงสอ บทความวชาการ บทความรายงานวจย และสออเลกทรอนกส ซงผเขยนเหนวาบทความนจะเปนประโยชนในแงวชาการและการตอยอดเพอท�าวจยไดตอไป

บทเรมตน: เพอความเขาใจ “ก�านนผใหญบาน” พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ.2534 บญญตใหการบรหารราชการสวนภมภาคแบงเปนจงหวดและอ�าเภอ และไดบญญตเพมเตมใหโครงสรางบรหารระดบต�ากวาอ�าเภอหรอการจดการปกครองอ�าเภอใหเปนไปตามกฎหมายวาดวยการปกครองทองท คอ พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 ทไดแบงเขตอ�าเภอเปนกงอ�าเภอ ต�าบลและหมบาน ซงการบรหารราชการระดบหลงน ถอเปนสวนขยายของการบรหารราชการระดบจงหวดและอ�าเภอ ถอเปนสวนหนงของระบบบรหารราชการสวนภมภาคและเปนสวนลางสดทน�านโยบายของรฐบาลไปสการปฏบตใหบรรลผลดงกลาวแลววาการจดการปกครองในอ�าเภอ ประกอบดวยกงอ�าเภอ ต�าบล และ

216 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

หมบาน แตปจจบนไมมการปกครองระดบกงอ�าเภอแลว เนองจากทงหมดไดรบการยกฐานะขนเปนอ�าเภอตงแตพ.ศ.2550(พชรณฎฐสงขประไพ,2560,น.96-97)ดงนนปจจบนการบรหารราชการระดบลางจงเหลอเพยงการปกครองระดบต�าบล7,255ต�าบลและมจ�านวนหมบาน75,032หมบาน(กรมการปกครอง,2561,ออนไลน) ต�าบลและหม บ านเปนหนวยการปกครองทจดตงเตมพนทในเขตภมภาคหรอนอกเขตกรงเทพมหานคร ต�าบลจะเปนเขตยอยของอ�าเภอ(หรอกงอ�าเภอ)กลาวอกทางหนงหลายต�าบลจะประกอบกนเปนอ�าเภอจดแบงไวเพอประโยชนในการบรหารการปกครอง ในแตละอ�าเภออาจมต�าบลประมาณ8-10 ต�าบล แตละต�าบลประกอบดวยการปกครองทองททเลกกวาคอหมบานทงนเกณฑในการจดตงต�าบลจะพจารณาจากจ�านวนหมบาน ทองทใดมจ�านวน20หมบานกเขาเกณฑจดตงเปนหนงต�าบลไดซงการจดตงต�าบลเปนอ�านาจของผวาราชการจงหวดทจะพจารณาก�าหนดเขตต�าบลโดยอาจใชล�าหวยหนองคลองบงหรอเครองหมายใด ๆ เปนเขตต�าบล แลวรายงานไปกระทรวงมหาดไทยหากกระทรวงมหาดไทยเหนชอบกจะออกประกาศกระทรวงมหาดไทยจดตงต�าบลในราชกจจานเบกษาตอไป อยางไรกตาม หลกเกณฑดงกลาวเปนเพยงแนวทางกวาง ๆ แตในทางปฏบต กระทรวงมหาดไทยวางหลกเกณฑจดตงต�าบลตามมตคณะรฐมนตร เมอวนท 14 พฤษภาคม 2539 เอาไว (กรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย,2555,น.36 ;เสนหจยโต,2559,น.32;พรชยเทพปญญา,2560,น.193)และต�าบลหนงมก�านนหนงคนเปนหวหนาปกครองราษฎรในเขตต�าบลและมบคคลต�าแหนงตางๆ ชวยเหลอในการปฏบตหนาทของก�านนไดแกสารวตรก�านนแพทยประจ�าต�าบลและผใหญบาน สวนหมบานเปนหนวยการปกครองทเลกทสด รวมบานหลายหลงในทองทหนงเขาไวดวยกน และใหอยในความรบผดชอบปกครองของผใหญบานและมบคคลต�าแหนงผชวยผใหญบานคอยชวยเหลอปฏบตหนาทของผใหญบานการจดตงหมบานกมลกษณะท�านองเดยวกบการจดตงต�าบลคอเมอบานหลายหลงในทองทเดยวกนหากเปนไปตามหลกเกณฑตามพระราชบญญตลกษณะปกครอง



ทองทพระพทธศกราช2457กสามารถจดตงเปนหมบานและกระทรวงมหาดไทยกไดวางหลกเกณฑจดตงหมบานตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท14พฤษภาคม2539เชนเดยวกน(กรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย,2555,น.30-31,ออนไลน;ปธาน สวรรณมงคล, 2560, น.221-222) ทงน อาจกลาวไดวาในการบรหารราชการสวนภมภาค หมบานเปนหนวยการปกครองทส�าคญทสด โดย พชรณฎฐสงขประไพ (2560, น.115) ใหเหตผลวา เพราะหมบานเปนจดแตกหกของการปกครองการรกษาความมนคงภายในการรกษาความสงบเรยบรอยตลอดจนการพฒนาชมชนเนองจากหมบานเปนกลไกเชอมระหวางภาคราชการกบประชาชนโดยเฉพาะในเขตชนบท อกทงงบประมาณแผนดนทภาครฐจดสรรใหการบรหารราชการสวนภมภาคจะสงตอไปยงจดสดทายคอหมบานอกดวย ตามทกลาวมา แมวาการปกครองระดบต�าบลหมบานเปนสวนหนงของการบรหารราชการสวนภมภาคแตต�าบลและหมบานแตกตางจากการบรหารราชการสวนภมภาคในระดบจงหวดและอ�าเภออย2ประการส�าคญประการแรกคอ ต�าบลและหมบานไมมฐานะเปนสวนราชการ เพราะต�าบลเปนเพยงเขตยอยของอ�าเภอหรอกงอ�าเภอสวนหมบานเปนเขตยอยของต�าบลทงต�าบลและหมบานจดแบงไวเพอประโยชนในการบรหารการปกครองประการทสองหวหนาปกครองต�าบลและหมบาน คอ ก�านน ผใหญบาน จะปฏบตหนาทตามทไดรบมอบหมายจากอ�าเภอก�านนและผใหญบานถอเปนเจาพนกงานของรฐตามกฎหมายในสงกดกรมการปกครองภายใตการก�ากบดแลของนายอ�าเภอแตไมใชขาราชการในระบบราชการเพราะไดรบเงนคาตอบแทนรายเดอนแตไมใชเงนเดอนจากเงนงบประมาณประเภทเงนเดอน รวมทงไมมสถานะเปนขาราชการการเมองและนกการเมองทองถน ทงนก�านนผใหญบานไมจ�าเปนตองปฏบตงานเตมเวลา โดยทงก�านนผใหญบานเปนต�าแหนงทมาจากการเลอกตงโดยประชาชนแตละทองท(เสนหจยโต,2559,น.32)อธบายเพมเตมไดวาผทจะเปนก�านนหรอผใหญบานไดจะตองเปนผทไดรบเลอกตงจากประชาชนของแตละทองท และนายอ�าเภอเปนผด�าเนนการคดเลอกผจะเปนก�านน โดยจดประชมผใหญบานทกคนในต�าบล เพอคดเลอกผใหญบานคนหนงในต�าบลขนเปนก�านน (ผจะเปนก�านนไดตองด�ารงต�าแหนง


เปนผใหญบานในต�าบลนนและเมอด�ารงต�าแหนงก�านนกตองเปนผใหญบานดวย)แลวเสนอผวาราชการจงหวดเพอแตงตง ก�านนจะใหมวาระการด�ารงต�าแหนงจนกวาจะมอายครบ 60 ปบรบรณ แตหากพนจากต�าแหนงผใหญบานกพนจากต�าแหนงก�านนดวย (สวนบรหารงานก�านนผใหญบาน ส�านกบรหารการปกครองทองท กรมการปกครอง, 2556, ออนไลน ; ประธาน สวรรณมงคล, 2560, น.232-233;นนทวฒนบรมานนท,2560,น.108)สวนต�าแหนงผใหญบานจะมาจากการเลอกตงของราษฎรในหมบาน และนายอ�าเภอออกค�าสงแตงตง แลวรายงานผวาราชการจงหวดเพอออกหนงสอไวเปนหลกฐาน(ประธานสวรรณมงคล,2560,น.225) ผใหญบานเมอไดรบเลอกตงแลวใหอยในต�าแหนงไดจนมอายครบ 60 ปบรบรณ แตอาจพนจากต�าแหนงหากไมผานการประเมนผลการปฏบตหนาทซงตองกระท�าอยางนอยทก 5ป (สวนบรหารงานก�านนผใหญบานส�านกบรหารการปกครองทองทกรมการปกครอง,2559,น.1,ออนไลน;ส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา,2559) อยางไรกตาม แมก�านนผใหญบาน จะไมใชขาราชการเพราะถอเปนเจาพนกงานของรฐ แตทงสองต�าแหนงนอกจากจะเปนหวหนาปกครองดแลต�าบลและหม บ านแลว ยงเปนผ ช วยเหลอนายอ�าเภอในการปฏบตหนาทและมบทบาทอ�านาจหนาทตามพระราชบญญตลกษณะปกครองท องทพระพทธศกราช 2457 โดยเฉพาะการรกษาความสงบเรยบรอย การปองกนและแกไขปญหากรณตางๆ และยงท�าหนาทเปนคนกลางในการไกลเกลยประนประนอมและจดการระงบปญหาความขดแยงในทองท นอกจากหนาทตามกฎหมายหลกแลวทงก�านนผใหญบานยงมอ�านาจหนาทปรากฏในกฎหมายอนๆอกหลายฉบบและยงมเรองอน ๆ ทกระทรวง กรมตาง ๆ ขอใหชวยเหลอ ซงเปนงานทสงมาทางอ�าเภอและอ�าเภอสงใหก�านนผใหญบานด�าเนนการปฏบต แตเมอเปรยบเทยบกนแลว ก�านนจะมอ�านาจหนาทท�านองเดยวกบผใหญบาน แตจะมภาระมากกวาผใหญบาน(เสนหจยโต,2559;พรชยเทพปญญา,2560,น.193-195)และบางเรองกเปนเรองทก�านนตองปฏบตดวยตนเอง หากไมสามารถปฏบตไดกอาจมอบใหผใหญบานคนอนท�าการแทน หรอถาเปนเรองส�าคญกตองรวมมอกนปฏบตหลายฝาย โดยเรยกประชมผใหญบาน แพทยประจ�าต�าบล สารวตรก�านน



รวมปรกษาหารอแกปญหา แตหากปญหาพนวสยทจะแกไขได จะตองรายงานใหนายอ�าเภอเพอแกไขตอไป (ประธาน สวรรณมงคล, 2560) นอกจากนก�านนผ ใหญบานยงมฐานะเปนตวแทนของรฐ ตวแทนของราษฎรเกยวกบเรองรองทกขความเดอดรอนของราษฎรเพอน�าเสนอตอสวนราชการดงนนก�านนผใหญบานจงเปนจดรวมความตองการของราษฎรในพนทใหมาพบกบความตองการของทางราชการ(สวนบรหารงานก�านนผใหญบานส�านกบรหารการปกครองทองทกรมการปกครอง,2559,น.1,ออนไลน)และเปรยบเสมอน“มอ-ไม”หรอ“แขน-ขา”ของการบรหารราชการสวนภมภาคภายใตสงกดของกรมการปกครองและอยในสายการบงคบบญชาตามระบบราชการ หากทางราชการไมวาเปนสวนกลางและสวนภมภาคมงานหรอนโยบายใดกจะมอบหมายเปนทอดๆ จนในทสดกเปนหนาทของก�านนผใหญบานทตองปฏบต ในสวนทเกยวของกบการปกครองทองถนก�านนผใหญบานมความสมพนธใกลชดกบองคกรปกครองสวนทองถนคอองคการบรหารสวนต�าบลและเทศบาลมาตงแตอดตก�านนผใหญบานมบทบาทในองคการบรหารสวนต�าบลอยางมากโดยเขาไปเปนสมาชกสภาหรอคณะกรรมการขององคการบรหารสวนต�าบลแตดวยผลของการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบพ.ศ.2540ก�าหนดใหสภาทองถนและผบรหารขององคกรปกครองสวนทองถนตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน ท�าใหก�านนผใหญบานพนจากต�าแหนงตาง ๆ ในองคการบรหารสวนต�าบล แตยงคงปฏบตหนาทในทองทตอไป ส�าหรบกรณในเขตเทศบาลเดม ใหก�านนผใหญบานตองพนจากต�าแหนงหนาทเมอมการยกฐานะทองถนเปนเทศบาลเมองหรอเทศบาลนคร สวนในเขตเทศบาลต�าบลหากเหนวาหมดความจ�าเปนกใหก�านนผ ใหญบานพนจากต�าแหนงหนาทเฉพาะในเขตทองถนนนได แตตอมาประกาศใชพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท(ฉบบท 12) พ.ศ.2552 ก�าหนดใหการยกเลกต�าแหนงก�านนผ ใหญบานและต�าแหนงนกปกครองทองทอนๆจะกระท�าไมไดมผลท�าใหต�าแหนงทงหลายทมอยในเขตเทศบาลต�าบลยงคงมอยตอไปและหากตอไปภายหลงเทศบาลต�าบลไดรบการยกฐานะใหเปนเทศบาลเมองหรอเทศบาลนครต�าแหนงนกปกครองทองททงหลายทมอยเดมจะยงคงมอยตอไปและไมอาจถกยกเลกได ดงนน ต�าแหนง


ก�านนผใหญบานยงมปฏบตหนาทและมบทบาทส�าคญในสวนภมภาคอยจ�านวนมาก

มบทบาทในการประสานงาน เปนตวแทน เปนผ อาวโสไดรบการยอมรบ

เพอการด�าเนนงานปกครองต�าบลใหเกดความรมเยนสงบสข บ�าบดทกขบ�ารงสข

ในฐานะกลไกหนงของกระทรวงมหาดไทยอกดวย (เสนห จยโต, 2559, น.34)

โดยจากขอมลของกระทรวงมหาดไทยพบวาเมอพ.ศ.2560มจ�านวนก�านน6,891คน

และมจ�านวนผใหญบาน 66,653 คน (กระทรวงมหาดไทย, 2560, ออนไลน)

ตามทกลาวมาทงหมด จะพบวา การปกครองโดยก�านนผ ใหญบาน

เปนการปกครองระดบทใกลชดกบประชาชนมากทสด เพราะก�านนผใหญบาน

เปนผ น�าของต�าบลหมบานเปนคนในทองท บทบาทส�าคญมหนาทชวยเหลอ

นายอ�าเภอเปนผปฏบตงานตามนโยบายของรฐบาล จนมค�ากลาววา หากเปรยบ

ผวาราชการจงหวดนายอ�าเภอเปนแมทพก�านนผใหญบานกเปรยบเสมอนทพหนา

เพอตอสแกไขปญหาในทองท ซงบทความนเหนวา ก�านนผใหญบานถอเปน

“พระเอกตวจรง”ของการบรหารราชการในสวนทเกยวของกบประชาชนในทองท

และนอกจากก�านนผใหญบาน จะเปนผมต�าแหนงและเปนผน�าตามทกฎหมาย

ก�าหนด ก�านนผใหญบานยงเปนผน�าตามธรรมชาตและมความสมพนธแบบสงคม

ประเพณกบราษฎรในต�าบลหมบานดวย เพราะเมอใดทราษฎรเกดความทกข

ความเดอดรอน มกมาพงพงก�านนผใหญบานมากกวาองคกรปกครองสวนทองถน

(พรชยเทพปญญา,2560,น.200)

บทปจจบน: ความพยายามเปลยนแปลงบทบาท “ก�านนผใหญบาน” ในยคคณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) ก�านนผใหญบานเปนสถาบนเกาแกทอยคสงคมไทยโดยเรมทดลองเลอก

ตงก�านนผใหญบานขนเปนครงแรกทแขวงบางปะอน เมองกรงเกาหรอจงหวด

พระนครศรอยธยา เมอวนท 10 สงหาคม 2435 นบเปนจดเรมแรกของการจด

ตงสถาบนก�านนผใหญบานขนเปนครงแรกในสมยรชกาลท5(โชคสขกรกตตชย,

2559, น.3) ปจจบนบทบาทเมอแรกกอตงไมไดเปลยนแปลงไปจากเดมมากนก



กลาวคอมบทบาทเปนหวหนาผปกครองต�าบลและหมบานรวมทงเปนเจาพนกงานของรฐ และจากผลงานวจย เรอง “การคงอยของก�านนผใหญบานในบรบทของการกระจายอ�านาจสทองถน” ของไททศน มาลา (2559, น.310) พบวาแมมนโยบายกระจายอ�านาจไปสองคกรปกครองสวนทองถนและมการปรบปรงกฎหมายทเกยวกบก�านนผใหญบานหลายครง แตไมท�าใหบทบาทและอ�านาจหนาทของก�านนผใหญบานลดลงแตอยางใด แตในเรองของการเขาสต�าแหนงและวาระการด�ารงต�าแหนงของก�านนผใหญบานกลบมการเปลยนแปลงเรอยมาอาจเพอใหเหมาะสมกบการเปลยนแปลงของสงคมและการบรหารราชการแผนดนโดยปจจบนพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท (ฉบบท11)พ.ศ.2551ก�าหนดใหผ ใหญบานมาจากการเลอกตงของราษฎรในหมบาน ส�าหรบก�านนมาจากการเลอกกนเองของผใหญบานใหผใหญบานคนหนงในต�าบลเปนก�านนโดยอชกรณวงศปรดและคณะ(2558,น.12)กลาววาการเขาสต�าแหนงลกษณะนท�าใหก�านนผใหญบานเขาใจวาตนเองเปนผแทนของประชาชนเชนเดยวกบผบรหารหรอสมาชกสภาขององคกรปกครองสวนทองถน สวนวาระการด�ารงต�าแหนงของก�านนผใหญบานใหพนจากต�าแหนงเมอมอายครบ60ปหรอพนจากต�าแหนงดวยเหตผลอนเชนไมผานการประเมนผลการปฏบตหนาทซงปกตกระท�าอยางนอยทก 5 ป (สวนบรหารงานก�านนผใหญบาน ส�านกบรหารการปกครองทองทกรมการปกครอง,2559,น.1,ออนไลน)ปจจบนตามระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยหลกเกณฑและวธการประเมนผลการปฏบตหนาทของผ ใหญบานพ.ศ.2559ก�าหนดใหมการประเมนผลผใหญบานทไดรบการแตงตงทก4ป ส�าหรบความพยายามแกไขปรบปรงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช2457ภายหลงคสช.ไดเขาควบคมอ�านาจการปกครองประเทศเมอ พ.ศ.2557 และประกาศใหรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช2550 สนสดลง หลงจากนนไดประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

(ฉบบชวคราว)พทธศกราช2557ซงรฐธรรมนญฯฉบบนก�าหนดใหมสภาขบเคลอน


การปฏรปประเทศ (สปท.) เพอท�าหนาทจดท�ารายงานขอเสนอแนะการปฏรปประเทศในดานตาง ๆ ซง สปท. ไดแตงตงคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานการเมอง ใหมหนาทจดท�าแนวทางการปฏรปและขอเสนอแนะการปฏรปดานการเมอง และคณะกรรมาธการฯ ไดด�าเนนการศกษาวเคราะหพบสภาพปญหาเกยวกบต�าแหนงก�านนผใหญบานส�าคญ2ประการประการแรกปญหาการเขาสต�าแหนงก�านนผใหญบาน พระราชบญญตลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช 2457 ก�าหนดใหก�านนมาจากการคดเลอกโดยผใหญบานในต�าบลนนๆ สงผลใหมการซอเสยงและแลกเปลยนผลประโยชนระหวางผใหญบานเพอใหไดมาซงต�าแหนงก�านน และท�าใหผ ทเขามาด�ารงต�าแหนงก�านนนนไมมความยดโยงกบราษฎรในพนท เนองจากราษฎรไมไดเขาไปมสวนรวมในการเลอกต งก�านน อกท งการเข าส ต�าแหน งดงกล าวไม เป นไปตามหลกประชาธปไตย จงสงผลตอประสทธภาพการปฏบตงานในการรบใชราษฎรและการปฏบตงานเพอประโยชนของราษฎรอยางแทจรงนอกจากนราษฎรในพนทจะไมรจกผทเขามาเปนก�านนรวมถงก�านนกจะไมไดรบการยอมรบและความรวมมอจากราษฎรเชนกน ประการทสอง ปญหาเรองวาระการด�ารงต�าแหนงก�านนซงก�าหนดใหเกษยณอายเมอครบ 60 ป ท�าใหเกดการแขงขนและการซอเสยงรนแรง เนองจากค�านงถงความคมคาของคาตอบแทนและผลประโยชนทจะไดรบจากวาระการด�ารงต�าแหนงทยาวนานท�าใหเกดการผกขาดการด�ารงต�าแหนงและเกดการสงสมอทธพลในพนท และสงผลตอประสทธภาพการท�างานของก�านนซงอาจละเลยตอการปฏบตหนาทหรอมพฤตกรรมไมเหมาะสม เนองจากไมตองค�านงถงคะแนนเสยงทจะไดรบจากราษฎร ท�าใหราษฎรตองทนกบสภาพดงกลาวและไมมโอกาสเปลยนบคคลทด�ารงต�าแหนงก�านน(ส�านกกรรมาธการ2ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร ปฏบตหนาทส�านกงานเลขาธการสภาขบเคลอนการปฏรปประเทศ, 2560, น.4-5) คณะกรรมาธการฯ จงไดจดท�ารายงานเรอง“ขอเสนอประเดนส�าคญเพอประกอบการพจารณาแกไขเพมเตมพระราชบญญตลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช2457ในสวนทเกยวของกบการเขาสต�าแหนง



วาระการด�ารงต�าแหนงก�านนและการประเมนผลการปฏบตหนาทของผใหญบานและรางพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท(ฉบบท..)พ.ศ....”เสนอตอสปท.และตอมาเมอวนท10เมษายน2560สปท.มมตเหนชอบกบขอเสนอปรบปรงแกไขพระราชบญญตลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช2457ของคณะกรรมาธการฯโดยขอเสนอดงกลาวมสาระส�าคญใหประชาชนเปนผ เลอกก�านนโดยตรงจากผใหญบานในต�าบลนนๆ และใหมวาระการด�ารงต�าแหนงของก�านนคราวละ5ปรวมทงใหมการประเมนผลการปฏบตหนาทของผใหญบานทก 3 ป และ สปท.จะไดเสนอรายงานใหคณะรฐมนตรรบไปด�าเนนการตอไป ซงขอเสนอดงกลาวถกคดคานจากก�านนผใหญบานทวประเทศอยางกวางขวาง(“ก�านน-ผญบ.”ทวปท.ฮอคานสปท.ชงลอกวาระ5ป,2560,ออนไลน;สปท.ผานฉลยวาระก�านน5ปจอดนเขา ครม, 2560, ออนไลนและปจจบน (เดอนเมษายน พ.ศ.2561)จากการคนควายงไมพบมตคณะรฐมนตรหรอขอสงการของฝายบรหารตอขอเสนอของสปท.ดงกลาว เมอพจารณาถงการบรหารราชการในอนาคตทตองลดบทบาทของภาครฐและม งเน นบทบาทของภาคประชาสงคมโดยใหประชาชนมบทบาทหลกในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมฉะนนการด�ารงอยของต�าแหนงก�านนผใหญบานไมนาจะสอดคลองกบรปแบบในอนาคตเทาใดนกเพราะต�าแหนงก�านนผใหญบานเปนสงตกทอดของระบบราชการยคดงเดม เปนการบรหารงานแบบเกาทเนนการปกครองควบคมโดยรฐ แตในอนาคตรปแบบของการบรหารราชการนอกจากตองมงเนนการกระจายอ�านาจแลว การบรหารราชการจกตองมงเนนการมสวนรวมของภาคสวนอน แตสถานะของก�านนผใหญบานถอเปนตวแทนของรฐ ตวแทนของระบบราชการ ไมไดเปนตวแทนของประชาชนอยางแทจรง ดงจะเหนจากการทก�าหนดใหก�านนผ ใหญบานท�าหนาทชวยเหลอนายอ�าเภอ ถอเปนการประกาศอยางชดเจนวา ก�านนผใหญบานเปนคนของทางราชการและหมายความวาอยภายใตการบงคบบญชาของนายอ�าเภอ(ส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา, 2559 ; ประธาน สวรรณมงคล, 2560, น.195, 200)


โดยผลงานวจยเรอง“การพฒนาศกยภาพและเพมประสทธภาพการปฏบตหนาทก�านนผใหญบาน”ของพรชยเทพปญญา(2560,น.196)กพบวาในขอเทจจรงความสมพนธระหวางนายอ�าเภอกบก�านนผใหญบานเปนลกษณะเจานายกบผใตบงคบบญชาคอรบฟงค�าสงเพยงอยางเดยว การเสนอแนะหรอเรยกรองตอนายอ�าเภอเปนเรองยาก ทงนอาจเนองมาจากเจตนารมณของการมก�านนผ ใหญบาน คอ ใหเปนตวแทนของราชการเพอเปนหตาแทนรฐในการรกษาความสงบเรยบรอยในทองทซงเจาหนาทรฐไมสามารถดแลไดอยางทวถง(ประธานสวรรณมงคล,2560,น.241)อยางไรกดก�านนผใหญบานกยงมบทบาทเปนผน�าประชาชนและไมไดมสถานะเปนขาราชการเตมตว ไมไดท�างานแกทางราชการเตมเวลา สงผลใหก�านนผ ใหญบานมบทบาทตองดแลทกขสขของลกบานในดานตางๆ จ�านวนมาก(รจรวทนล�าตาล,2557,น.37;ไททศนมาลา,2559,น.310)ดงนนก�านนผใหญบานจงมความผกพนกบราษฎรในพนทเปนอยางมากเมอเปรยบเทยบกบขาราชการซงอาจตองมการหมนเวยนโยกยายปฏบตหนาทราชการในพนททแตกตางกน

บทอภปราย: บทบาททควรจะเปนในอนาคต ตามสาระทกลาวมาแลว มงหวงเพอเปดประเดนอภปรายถงบทตอไปของ“ก�านนผใหญบาน”ในอนาคตซงมกรอบการวเคราะหและใหขอเสนอจ�านวน4 ประเดน ไดแก ความจ�าเปนของต�าแหนงก�านนผใหญบาน การเขาสต�าแหนงวาระการด�ารงต�าแหนงและการแสดงบทบาทในอนาคต เรองของก�านนผ ใหญบาน ประเดนแรกทควรพจารณาคอต�าแหนงก�านนผใหญบานยงคงมความจ�าเปนอยหรอไมกบการบรหารราชการในอนาคตและหากยงคงมความจ�าเปนอยจะด�ารงอยในสถานะและบทบาทอยางไร ต�าแหนงก�านนผใหญบานมรากฐานของการวางระเบยบบรหารราชการแผนดนของไทยเพอประโยชนในการดแลทกขสขของประชาชนในทองทแมกาลเวลาทผานมาสภาพสงคมจะเจรญรดหนาอยางมาก แตหากพจารณาถงประโยชน และความจ�าเปนแลว ก�านน ผใหญบานเปนต�าแหนงทผกพนใกลชด



กบประชาชน โดยผลงานวจย เรอง “การพฒนาศกยภาพและเพมประสทธภาพการปฏบตหนาทก�านนผใหญบาน”ของพรชยเทพปญญา(2560)พบวาก�านนผใหญบานมความส�าคญตอการปกครองทองทจนถงปจจบนโดยเฉพาะในเขตชนบทก�านนผใหญบานท�างานผกพนกบประชาชนตลอด 24 ชวโมง และลกษณะงานสวนใหญเปนงานทเกยวของกบชวตประจ�าวนของประชาชนมากกวาหนาทตามทกฎหมายก�าหนดและประชาชนบางสวนมความสมพนธและใหความเคารพนบถอก�านนผใหญบานมากกวานกการเมองทองถน อกทงประชาชนยงตองพงพาอาศยความคดเหนหรอการปรกษาหารอปญหาตางๆกบก�านนผใหญบานซงเปนคนในทองถนเดยวกนและเขาใจปญหารวมกน ดวยเหตผลขางตน ในเบองตนบทความนจงเสนอวาต�าแหนงก�านนผ ใหญบานสมควรตองคงไวในโครงสรางการบรหารราชการของไทยตอไปซงสอดคลองกบผลงานวจยของ พรชย เทพปญญา (2560, น.199) ซงเสนอวาก�านนผใหญบานยงเปนสถาบนทจ�าเปนเพราะเปนตวแทนขาราชการสวนภมภาคโดยเฉพาะนายอ�าเภอก�านนผใหญบานเปรยบเสมอนแขนขาหรอผชวยนายอ�าเภอหากต�าแหนงนายอ�าเภอยงด�ารงอย ต�าแหนงก�านนผใหญบานกควรตองด�ารงอยคกบนายอ�าเภอเพราะก�านนผใหญบานเปนผน�าขอมลขาวสารจากอ�าเภอถายทอดไปยงพนท หากปราศจากก�านนผใหญบานแลว อาจท�าใหการกระจายขาวสารไมทวถง อยางไรกดบทความนเสนอเพมเตมวา ต�าแหนงก�านนผ ใหญบานอาจมความจ�าเปนเฉพาะในเขตพนทชนบทคอพนทรบผดชอบขององคการบรหารสวนต�าบล (อบต.) เพราะตองยอมรบวาพนทสวนใหญของประเทศยงเปนเขตชนบทก�านนผใหญบานถอเปนศนยกลางชมชนเปนทพงของประชาชนเนองจากเปนเรองยากทประชาชนในพนทหางไกลจะสามารถพงพาการบรหารราชการสวนกลางและสวนภมภาคไดอยางทวถง นอกจากนประชาชนมกไมรระเบยบทางราชการก�านนผใหญบานจงมกด�าเนนกจธระใหแกประชาชนเทาทจะกระท�าไดและก�านนผใหญบานยงถอเปนกลไกส�าคญของการปกครองทองท มสวนส�าคญตอการบรหารราชการแผนดน และการขบเคลอนนโยบายของรฐบาล การรกษา


ความมนคงภายใน ตลอดจนเปนตวเชอมประสานระหวางรฐกบประชาชนทม

ประสทธภาพ(ไททศนมาลา,2559,น.312;ณนานสงวนพงษและคณะ,2559,

น.221) อกทงนายอ�าเภอตลอดจนการบรหารราชการสวนกลางยงจ�าเปนตองม

บคลากรชวยในการปฏบตงาน(ประธานสวรรณมงคล,2560,น.254)ชวยเชอมโยง

ระหวางรฐกบประชาชน เพอน�านโยบายของรฐบาลไปสประชาชน เพราะ

การจะจดใหขาราชการไปด�าเนนการทกเรอง ยอมสนเปลองงบประมาณและไมม

ความเชอมโยงทางธรรมชาตระหวางรฐกบประชาชน ดงนน ก�านนผใหญบาน

จงจ�าเปนทสดและเหมาะสมทสดในยามนและในยามทรฐบาลตองด�าเนนนโยบาย

หลายๆ ประการเพอใหบรรลเปาหมายและความคาดหวงของประชาชนในอนาคต

อกทงจากผลงานวจยของบงกชมาศเอกเอยม(2557)กพบวาอ�านาจหนาทบางอยาง

ขององคการบรหารสวนต�าบล (องคกรปกครองสวนทองถนในพนทชนบท)

ยงไมสามารถทจะแทนทหรอทดแทนอ�านาจหนาทของก�านนผใหญบานไดทงหมด

จงเปนการสนบสนนการด�ารงอยของต�าแหนงก�านนผใหญบานอกดวย

ส�าหรบพนทชมชนเมองประธานสวรรณมงคล (2560,น.254) เหนวา

พนทชมชนเมองมบคลากรของรฐและองคกรปกครองสวนทองถนท�าหนาทของ

ก�านนผใหญบานอาจกลาวไดวาไมมชองวางใหก�านนผใหญบานเขามาด�าเนนการ

ในเขตเมองอกแลวกลาวคอเขตเทศบาล(หรอชมชนเมอง)ไมจ�าเปนตองมก�านน

ผใหญบาน และผลงานวจยของไททศน มาลา (2559) พบวา สภาพชมชนเมอง

สงคมเศรษฐกจมความซบซอน การตดตอสอสารรวดเรวและเขาถงขอมลไดงาย

ปจจยนสงผลใหตองพงพาก�านนผใหญบานนอยลงเพราะเมอวเคราะหอ�านาจหนาท

ของก�านนผใหญบานกบเทศบาลแลวเทศบาลสามารถท�าหนาทสวนใหญแทนก�านน

ผใหญบานไดทงหมด นอกจากนอ�านาจหนาทตาง ๆ ของก�านนผใหญบานยงม

สวนราชการตางๆ รบผดชอบแตละเรองโดยตรงอกดวยเหตผลตามทกลาวมาขางตน

จงเสนอวา ในเขตพนทชมชนเมองหรอเขตเทศบาลสามารถยกเลกต�าแหนง

ก�านนผใหญบานได เพราะบทบาทของก�านนผใหญบานก�าหนดใหภาคสวนอน

เปนผรบผดชอบด�าเนนการแทนแลว



อยางไรกด แมต�าแหนงก�านนผใหญบานยงจ�าเปนในเขตพนทชนบทแตยงมขอถกเถยงวา ก�านนผใหญบานกบองคการบรหารสวนต�าบลจะท�างานซ�าซอนกนหรอไม ซงเมอพจารณาแลว ก�านนผ ใหญบานท�าหนาทของรฐทงของสวนกลางสวนภมภาคและทองทสวนองคกรปกครองสวนทองถนมบทบาทในฐานะหนวยการปกครองตามหลกกระจายอ�านาจการปกครองซงจะท�าหนาทเฉพาะเทาทก�าหนดไวในกฎหมาย หนาทของรฐทเหลอจ�านวนมากยงเปนหนาทของการบรหารราชการสวนกลางทจะด�าเนนการผานองคการบรหารราชการสวนภมภาคและหนาทสวนหนงยงสามารถมอบใหก�านนผใหญบานด�าเนนการแทนได ส�าหรบความสมพนธระหวางก�านนและผใหญบานกบองคกรปกครองสวนทองถนสวนทใกลชดกบทองท คอ องคการบรหารราชการสวนต�าบลมพฒนาการความเกยวของใกลชดมายาวนานพอสมควรตงแตมการจดตงสภาต�าบลและองคการบรหารสวนต�าบล โดยในอดตก�านนผใหญบานมบทบาทเขาไปเปนสมาชกสภาหรอคณะกรรมการขององคการบรหารสวนต�าบลแตดวยผลของการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบพ.ศ.2540ท�าใหก�านนผ ใหญบานพนจากต�าแหนงตาง ๆ ในองคการบรหารสวนต�าบลท�าใหเหนไดว า ต�าแหนงก�านนผ ใหญบานจะไมไดไปเกยวของโดยตรงกบการบรหารงานขององคการบรหารสวนต�าบลแลว และอาจมองไดวาความส�าคญของก�านนผใหญบานในเขตพนทขององคการบรหารสวนต�าบลจะลดนอยถอยลงอยางไรกตาม ก�านนผใหญบานยงคงมบทบาทในการสนบสนน ประสานงานและปฏบตงานรวมกนกบองคการบรหารสวนต�าบลในดานตางๆ อาทเสนอแนวทางจดท�าแผนพฒนาทองถนใหสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของประชาชนในทองทเปนกลไกประสานงานและตรวจสอบการปฏบตงานขององคกรปกครองสวนทองถนสงเสรมใหชมชนเขมแขงเพราะเปนผมศกยภาพในการระดมความรวมมอจากประชาชนบทบาทรกษาความสงบเรยบรอยในเขตพนท เปนตน(สวนบรหารงานก�านนผใหญบานส�านกบรหารการปกครองทองทกรมการปกครอง,2556, น.25-27, ออนไลน) โดย อชกรณ วงศปรด และคณะ (2558, น.13)


และส วนบรหารงานก�านนผ ใหญบ าน ส�านกบรหารการปกครองทองท

กรมการปกครอง(2559,น.2,ออนไลน)เหนวาอ�านาจหนาทของก�านนผใหญบาน

กบองคกรปกครองสวนทองถนไมไดซ�าซอนกนแตเปนอ�านาจหนาทในการสนบสนน

รวมมอกน โดยอ�านาจหนาทขององคกรปกครองสวนทองถนจะเปนการบรการ

สาธารณะทไดรบการกระจายอ�านาจการปกครองจากการบรหารราชการสวนกลาง

ในขณะทก�านนผใหญบานมอ�านาจหนาทในการดแลดานการปกครองการรกษา

ความสงบเรยบรอยการเสรมสรางความมนคงภายในเขตทองทและส�านกบรหาร

การปกครองทองทกรมการปกครอง(2557,น.10,ออนไลน)จะเหนไดวาแมพนท

รบผดชอบของก�านนผใหญบานและองคการบรหารสวนต�าบลจะเปนพนทเดยวกน

แตกฎหมายก�าหนดใหทงสองฝายมหนาทแตกตางกนอยางชดเจน และทงสอง

ฝายตองท�างานรวมกนจนกลาวกนวาก�านนผใหญบานคอ“พอ”องคการบรหาร

สวนต�าบลคอ“แม”ทตองดแลลกคอประชาชนในพนทใหอยเยนเปนสขอยางไรกตาม

ผลงานวจยเรอง“การพฒนาศกยภาพและเพมประสทธภาพการปฏบตหนาทก�านน

ผใหญบาน”ของพรชยเทพปญญา(2560,น.195-197)กลบพบวาความสมพนธ

ระหวางก�านนผ ใหญบานกบองคกรปกครองสวนทองถนไมคอยด ลกษณะ

ความสมพนธจงเปนแบบตางคนตางท�างานมากกวาเปนลกษณะความรวมมอกน

ท�างาน ดงนน การสรางความสมพนธระหวางองคกรทงสองจงเปนเรองท

ทางภาครฐตองใหความส�าคญ

นอกจากนผลงานวจยของไททศนมาลา(2559)พบวาการมงกระจาย

อ�านาจแกทองถนในปจจบน ท�าใหบทบาทการปกครองระดบทองทถกแทนท

ดวยองคกรปกครองสวนทองถน ท�าใหการด�ารงอยของต�าแหนงก�านนผใหญบาน

สงผลตอประสทธภาพการบรหารราชการของทองถน ประกอบกบขอจ�ากด

ของก�านนผใหญบานคอไมมงบประมาณและไมมอ�านาจตดสนใจจดท�าภารกจตางๆ

เพราะภารกจสวนใหญเปนหนาทขององคกรปกครองสวนทองถน สอดคลองกบ

ผลงานวจยของพรชย เทพปญญา (2560, น.196) พบวา ก�านนผใหญบาน

ขาดงบประมาณ อปกรณในการท�างาน และทส�าคญคอ การขาดสถานทท�างาน



โดยมกใชบานของตนเองเปนสถานทท�างาน ประเดนเรองก�านนผใหญบานไมม

งบประมาณรวมทงบคลากรสนบสนนอยางเพยงพอตามทกลาวมาขางตน ถอเปน

ขอจ�ากดส�าคญของการปฏบตหนาทใหบรรลผล และการเตบโตของการกระจาย

อ�านาจแกองคกรปกครองสวนทองถนเปนจดออนส�าคญตอการด�ารงอยของก�านน

ผใหญบานในอนาคต

ประเดนอภปรายเรองทสอง เรองการเขาสต�าแหนงของก�านนผใหญบาน

ปจจบนผใหญบานมาจากการเลอกตงของราษฎรซงเปนวธการเหมาะสมและ

เปนไปตามหลกประชาธปไตยส�าหรบก�านนมาจากการเลอกกนเองของผใหญบาน

ในเขตต�าบลโดยประธานสวรรณมงคล(2560,น.252)เหนวาการใหประชาชน

เลอกก�านนโดยตรงจากผด�ารงต�าแหนงผใหญบานจะเหมาะสมกวา เพอใหเปนท

ยอมรบของประชาชนในทองท และจากรายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอน

การปฏรปประเทศดานการเมองเสนอใหก�านนมาจากการเลอกโดยตรงของราษฎร

โดยใหราษฎรเลอกจากผใหญบานในต�าบลนนทลงสมครรบเลอกเปนก�านน(ส�านก

กรรมาธการ 2 ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎรปฏบตหนาทส�านกงาน

เลขาธการสภาขบเคลอนการปฏรปประเทศ, 2560, น.4-5) บทความนเหนวา

ก�านนสมควรตองเปนตวแทนทมาจากการเลอกตงของประชาชนไมใชมาจากการ

เลอกกนเองของผใหญบานอยางทเปนอยในปจจบน ดงนน จงเสนอวาสมควรให

ก�านนมาจากการเลอกโดยประชาชนในทองทและใชแนวทางตามขอเสนอของคณะ

กรรมาธการฯตามทกลาวมาขางตนนอกจากนเรองการใหก�านนมาจากการเลอก

ตงจากประชาชนยงตองพจารณาถงเรองวาระการด�ารงต�าแหนงซงผเขยนขอยกไป

อภปรายเปนประเดนถดไป

ประเดนอภปรายทสามเรองวาระการด�ารงต�าแหนงของก�านนผใหญบาน

อาจแบงทศนะไดสองทาง ทางแรกมองวา ต�าแหนง ก�านนผใหญบาน ถอเปน

เจาพนกงานของรฐสงกดกรมการปกครองไมใชนกการเมองทองถนแมมทมาจาก

การเลอกตงเหมอนกนแตวาระการด�ารงต�าแหนงยงจ�าเปนตองมลกษณะเดยวกบ

ขาราชการประจ�า กลาวคอ มวาระจนอายครบ 60 ป เพราะหากใหมวาระ


การด�ารงต�าแหนงและมการเลอกตงเปนคราวๆก�านนผใหญบานกไมแตกตางกบ

นกการเมองทองถน อกทงการเลอกตงเปนประจ�าอาจกอใหเกดความแตกแยกใน

พนท และการปฏบตหนาทขาดความตอเนอง รวมทงอาจน�ามาสการแทรกแซง

ทางการเมองไดงาย ทางทสองเหนวา ก�านนผใหญบานไมควรมวาระการด�ารง

ต�าแหนงยาวนานจนถงอายครบ60ป(รจรวทนล�าตาล,2557,น.39;ประธาน

สวรรณมงคล,2560,น.252)เพราะการใหก�านนผใหญบานมวาระการด�ารงต�าแหนง

จะสงผลใหก�านนผใหญบานตองสรางผลงานเพอสรางความพอใจแกประชาชน

และไมเปนการผกขาดอ�านาจกนเปนเวลานาน (หมดเหลก, 2560, ออนไลน)

ส�าหรบบทความนเหนวา ก�านนผใหญบานควรมวาระการด�ารงต�าแหนง

อาจใหมวาระการด�ารงต�าแหนงไมเกน 5 ป ท�านองเดยวกบขอเสนอวาระ

การด�ารงต�าแหนงก�านนของ สปท. (ส�านกกรรมาธการ 2, 2560) เนองจาก

การใหก�านนผใหญบานอยในต�าแหนงจนอายครบ 60 ป อาจน�าไปสการผกขาด

อ�านาจสรางอทธพลเฉอยชาตอการปฏบตหนาทเพราะไมตองกงวลกบการเลอกตง

และรปแบบการเปลยนแปลงตวก�านนผ ใหญบานดวยการเลอกตงถอเปน

การเปลยนแปลงทสนตวธทสด(รจรวทนล�าตาล,2557)ซงในกรณทก�านนผใหญบาน

ปฏบตหนาทไมมประสทธภาพหรอไมเกดประโยชนตอราษฎร ราษฎรจะมโอกาส

เปลยนบคคลทจะมาด�ารงต�าแหนงไดในระยะเวลาไมนานนกและจะสงผลใหก�านน

ผใหญบานจะตองปฏบตหนาทดวยความกระตอรอรนและมงประโยชนของราษฎร

อกทงยงเปดโอกาสใหบคคลในพนททมความรความสามารถไดมโอกาสเขามา

ท�าหนาทในต�าแหนงนแทนได(ส�านกกรรมาธการ2,2560,น.6)โดยผลงานวจยของ

ไททศนมาลา(2559,น.315)กลาววาแนวคดใหก�านนผใหญบานด�ารงต�าแหนง

คราวละ5ปไมไดท�าใหสถาบนก�านนผใหญบานออนแอตรงกนขามยงท�าใหก�านน

ผใหญบานมความชอบธรรมเพมขน เพราะหากมาจากการเลอกตงทกวาระจะ

หมายความวาประชาชนใหการยอมรบผานกระบวนการเลอกตง

นอกจากเรองวาระการด�ารงต�าแหนงแลว การประเมนผลการปฏบตงาน

กเปนเรองจ�าเปนทตองหยบยกมาพจารณา โดยปจจบนไดมการวางหลกเกณฑ



และวธการประเมนผลการปฏบตหนาทเฉพาะผใหญบาน ตามระเบยบกระทรวง

มหาดไทยวาดวยหลกเกณฑและวธการประเมนผลการปฏบตหนาทของผใหญบาน

พ.ศ.2559 ซงคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานการเมอง

(ส�านกกรรมาธการ 2, 2560, น.7-8) ไดมขอสงเกตตอรปแบบการประเมนผล

การปฏบตหนาทของผใหญบานตามระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยหลกเกณฑ

และวธการประเมนผลการปฏบตหนาทของผใหญบานพ.ศ.2559วาการประเมน

ผลใหความส�าคญกบบทบาทและอ�านาจของนายอ�าเภอในการแตงตงคณะกรรมการ

ประเมนผล และราษฎรไมมโอกาสไปมสวนรวมเปนคณะกรรมการและมสวนรวม

ในการประเมน ซงการก�าหนดใหผ ใหญบานมาจากการเลอกตงโดยราษฎร

แตการประเมนผลเพอใหพนจากต�าแหนงเปนการใชระบบการประเมนโดย

ขาราชการ เปนสงทขดแยงกน และการใหประเมนผลผ ใหญบานทก 4 ป

ถอเปนระยะเวลาทนานเกนไป ซงในเรองการประเมนผลน นกวชาการและ

คณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศดานการเมอง มข อเสนอท

สอดคลองกน อาท รจรวทน ล�าตาล (2557, น.39) เสนอวา สมควรใหม

การประเมนผลการปฏบตงานของก�านนผ ใหญบานปละไมนอยกวา 1 ครง

เพอตรวจสอบประสทธภาพการปฏบตหนาททงนตองใหความส�าคญกบประชาชน

และภาคประชาสงคมในพนท มใชสวนราชการ เพราะประชาชนไดรบผลกระทบ

ทงทางตรงและทางออมจากการปฏบตหนาทของก�านนผใหญบาน รายงานวจย

เรอง“แนวทางการประเมนผลการปฏบตหนาทของก�านนผใหญบาน:มมมองเชง

การมสวนรวมของประชาชนและการบรหาร”จดท�าโดยอชกรณวงศปรดและคณะ

(2558) เสนอใหคณะกรรมการประเมนผลการปฏบตหนาทของก�านนผใหญ

บานควรประกอบไปดวย ประชาชนในพนท นายอ�าเภอ เจาหนาทของรฐหรอ

สวนราชการผแทนองคกรปกครองสวนทองถนก�านนผใหญบาน(ประเมนตวเอง

และประเมนดวยกนเอง)ผน�าศาสนาทงนแตละสวนมขอดและขอจ�ากดจงสมควร

ตองพจารณาใหเหมาะสม ผลงานวจยเรอง “ทมา เหตผลของการมอยของก�านน

ผใหญบานในประเทศไทย”จดท�าโดยณนานสงวนพงษและคณะ(2559,น.221)


เสนอแนะใหประเมนการปฏบตหนาทดวยรปแบบ “ประชารฐ” ซงมกลมอาชพ

กลมการศกษาตาง ๆ รวมกลมท�าหนาทประเมนผลสมฤทธของการปฏบตหนาท

และนโยบายส�าคญของรฐบาลและคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปประเทศ

ดานการเมอง (ส�านกกรรมาธการ 2, 2560, น.9) เสนอใหมการประเมนผล

การปฏบตหนาทของผใหญบานทก 3 ป และใหน�าแนวคดประชารฐมาพจารณา

องคประกอบของคณะกรรมการประเมนผลโดยใหภาคประชาสงคมในพนท

เขามามสวนรวมในการประเมน เพอไมใหผกขาดการประเมนโดยภาครฐหรอ

กระทรวงมหาดไทยเพยงอยางเดยว บทความนจงเสนอวา ควรประเมนผล

การปฏบตหนาทของก�านนผใหญบานปละ1ครงและคณะกรรมการประเมนผล

ตองใหความส�าคญทภาคประชาสงคมในพนทเปนหลก กลาวคอ ตองมสดสวน

คณะกรรมการทเปนภาคประชาชนมากกวาสดสวนของเจาหนาทรฐ อกทงการ

ประเมนผลไมควรมงการใหพนจากต�าแหนงหรอสมควรด�ารงต�าแหนงตอไปแตควร

ค�านงถงการพฒนาก�านนผใหญบานในดานตางๆ ตอไปและหากก�านนผใหญบาน

คนใดมผลงานด ควรมการประกาศใหทกภาคสวนรบทราบโดยทวถง เพอเปน

แบบอยางทดและเปนขวญก�าลงใจใหกบก�านนผใหญบานดวย (รจรวทน ล�าตาล,

2557,น.40)

ประเดนสดทายบทบาทของก�านนผใหญบานในอนาคตตามทกลาวแลววา

ต�าแหนงก�านนผใหญบานยงมความจ�าเปนอยในเขตพนทชนบทดงนนตราบใดท

ยงมพนทชนบทกยงจ�าเปนตองมก�านนผใหญบาน ค�าถามส�าคญคอ ควรตอง

มบทบาทอยางไรเพอ“แตงตว”สสงคมอนาคตโดยจากผลงานวจยของไททศนมาลา

(2559)พบวาปจจบนบทบาทของก�านนผใหญบานมลกษณะเชงการประสานงาน

ทงการประชมหมบาน การแจงขาวสารของทางราชการใหประชาชนทราบ

ในขณะเดยวกนกมสถานะและมบทบาทเปนผ แทนประชาชนเปนผ น�าชมชน

และตองรบผดชอบดานการดแลทกขสขของประชาชนมากกวาบทบาททางการ

พฒนา รวมทงปจจบนองคกรปกครองสวนทองถนมบทบาทส�าคญในการพฒนา

ทองถนชมชน จงเสนอแนะใหก�านนผใหญบานปรบตวเพอชลกษณะเดนเกยวกบ



การประสานงานการดแลทกขสขของประชาชนการสรางความสามคคการอ�านวย

ความสะดวกระหวางภาครฐกบประชาชนและการดงภาคสวนตางๆ เขามามสวนรวม

ตลอดจนตองพรอมปรบตวใหเปนผน�าการเปลยนแปลงตามยคสมยปรบปรงความร

ความสามารถใหเทาทนสงคมและเทคโนโลยสารสนเทศตางๆ นอกจากนผลงานวจย

เรอง “ก�านนผ ใหญบาน: บทบาทและภาวะความเปนผ น�ากบความคาดหวง

ของประชาชนทมตอผน�าชมชนทองถนในจงหวดเชยงใหม”ของบงกชมาศเอกเอยม

(2557)พบวาประชาชนคาดหวงตอภาวะผน�าหรอคณสมบตทส�าคญอาทอธยาศยด

ความตงใจท�างาน เปนตน และตองการก�านนผใหญบานทมการศกษาสงขนและ

มการพฒนาความรดานตาง ๆ บทความนจงเหนวา ก�านนผใหญบานในอนาคต

ตองค�านงถงความคาดหวงและความตองการของประชาชนในเรองดงกลาวดวย

อกทงผลงานวจยของณนานสงวนพงษและคณะ(2559,น.222)กไดเสนอแนะ

ใหก�านนผ ใหญบานตองท�างานค ขนานกบองคกรปกครองสวนทองถนและ

ตองท�าหนาทเปน “หวงขอ” ระหวางภาครฐ เอกชน กล มเอนจโอ และ

กลมผลประโยชนอนในต�าบลหมบาน รวมทง พรอมทจะปรบเปลยนบทบาท

ของตนใหสอดรบกบกระแสการเปลยนแปลงและรปแบบการบรหารราชการ

สวนทองถนทยกระดบความส�าคญขนมา บทความนจงเสนอใหก�านนผใหญบาน

เน นแสดงบทบาทการเป นผ ประสานงานทกภาคส วนมากกว าการเป น

นกปกครองและการแสดงสถานะและบทบาทของก�านนผใหญบานในอนาคตทจะ

สอดคลองและเหมาะสมกบบรบทการเปลยนแปลงทางสงคมและการเมองก�านน

ผใหญบานไมควรแสดงบทบาทเปนตวแทนของราชการอยางเขมขนหรอพยายาม

ทจะเปลยนไปเหมอนองคกรปกครองสวนทองถนทมรากเหงาความคดแบบตะวนตก

แตควรแสดงบทบาทเปนตวแทนของประชาชนในพนทและมาจากการยอมรบจาก

ประชาชนอยางแทจรง ตลอดจนเปนศนยกลางของการปกครองและพฒนาทองท

ทงในแงเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมดวย


บทสรป: บทสงทาย “ก�านนผใหญบาน” ในอนาคต ก�านนผใหญบานเปนสถาบนทอยคสงคมไทยมายาวนานบทบาททางหนงคอเจาพนกงานของรฐทางหนงคอตวแทนของราษฎรในพนทจงถอเปนสวนหนงของการบรหารราชการทอยใกลชดกบประชาชนมากทสดทผานมามกมขอถกเถยงและมการแกไขปรบปรงเกยวกบการเขาสต�าแหนงวาระการด�ารงต�าแหนงตลอดจนอ�านาจหนาทของก�านนผใหญบานตลอดระยะเวลาทผานมาแตปจจบนเมอสภาพสงคมเศรษฐกจและวถชวตของประชาชนเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวรวมทงกระแสการกระจายอ�านาจการปกครองทองถนทเพมมากขน จงมขอถกเถยงส�าคญวาระบบการปกครองทองทและต�าแหนงก�านนผใหญบานยงมความจ�าเปนอกหรอไมตอการบรหารราชการและสงคมในอนาคต และหากยงคงมความจ�าเปนอย จะด�ารงอยในสถานะและบทบาทอยางไร บทความนจงไดเสนอ “บทอภปราย”ของก�านนผใหญบานในอนาคตจ�านวน4ประเดนไดแกความจ�าเปนของต�าแหนงก�านนผใหญบานการเขาสต�าแหนงวาระการด�ารงต�าแหนงและบทบาทในอนาคตเพอใหสถานะก�านนผใหญบานสามารถกาวขามกระแสการเปลยนแปลงในทกดานและมสถานะรวมถงบทบาททเหมาะสมกบอนาคต ประเดนแรกความจ�าเปนของต�าแหนงก�านนผใหญบานก�านนผใหญบานยงคงมความจ�าเปนตอสงคมชนบทเพราะราษฎรยงจ�าเปนตองพงพาก�านนผใหญบานและเปนกลไกในการประสานระหวางภาครฐกบราษฎรในทองท ประเดนทสองเรองการเขาสต�าแหนง สมควรใหทงผทจะเปนก�านนและผใหญบานตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของราษฎรในทองท เพอใหเกดการยอมรบจากราษฎรและสอดคลองกบหลกการประชาธปไตย ประเดนทสาม เรองวาระการด�ารงต�าแหนงก�านนผใหญบานควรมวาระการด�ารงต�าแหนง อาจใหมวาระคราวละไมเกน 5 ปทงน นอกจากเพอไมใหเกดการผกขาดอ�านาจแลวยงชวยสรางความกระตอรอรนในการปฏบตหนาทตอบสนองประโยชนของราษฎรไดดวย ประเดนสดทายบทบาทของก�านนผใหญบานในอนาคตควรเนนบทบาทในการเปนผประสานงานภาคราชการและองคกรในทองทและระหวางทกภาคสวนกบราษฎรในทองทและบทบาทการเปนตวแทนของราษฎรในทองทในฐานะผน�าทตองบรหารทกเรองราวเพอความอยเยนเปนสขของราษฎรมากกวาการเปนตวแทนของภาคราชการ



เอกสารอางอง

กรมการปกครอง(2560). “ก�านน-ผญบ.” ทวปท.ฮอคาน สปท.ชงลอกวาระ 5 ป.

มตชน, 2. คนเมอวนท8เมษายน2561.จากhttp://edu.iqnewsclip.com/

newsservice.aspx

. (2557).คมอ กม. คนเมอวนท 7 เมษายน 2561. จาก http:// pab.dopa.go.th/main/law/vill_manual1_57.pdf.

. (2555). คมอปฏบตงานส�าหรบก�านนผใหญบาน ป 2555.

กรงเทพฯ:โรงพมพอาสารกษาดนแดน.

. (2561).ประกาศกรมการปกครอง เรอง แจงขอมลทางปกครอง

ลงวนท 2 มนาคม 2561.คนเมอวนท22มนาคม2561.จากhttps://

dopa.go.th/news/cate1/view2715

กระทรวงมหาดไทย.(2560).รายงานผลการด�าเนนงานของกระทรวงมหาดไทย

ในรอบปงบประมาณ 2560. คนเมอวนท 18 กรกฎาคม 2561.

จาก http://www.ppb.moi.go. th/midev01/show_e-book.php?

catalogy=ebook&sub=show&id=113

โชคสข กรกตตชย. (2559).อดต ปจจบน และอนาคตของก�านนผใหญบาน.

ส�านกวชาการ ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. คนเมอวนท

7เมษายน2561.จากhttp://library2.parliament.go.th/ejournal/

content_af/2559/jan2559-2.pdf

ณนานสงวนพงษ,อชกรณวงศปรดและอรรถสทธพานแกว.(2559).ทมาเหตผล

ของการมอย ของก�านนผ ใหญบานในประเทศไทย. ว.สงคมศาสตร

วชาการ. 9(2),208-224.

ไททศน มาลา. (2559). การคงอยของก�านนผใหญบานในบรบทของการกระจาย

อ�านาจสทองถน.ว.วจยและพฒนา วไลยอลงกรณในพระบรมราชปถมภ.

11(1),305-317.


นนทวฒนบรมานนท.(2560).กฎหมายปกครอง. (พมพครงท5).กรงเทพฯ:วญญชน.

บงกศมาศเอกเอยม.(2557).ก�านนผใหญบาน:บทบาทและภาวะความเปนผน�า

กบความคาดหวงของประชาชนทมตอผ น�าชมชนทองถนในจงหวด

เชยงใหมในการประชมวชาการ การพฒนาชนบททยงยน ครงท 4 ประจ�าป

2557.

พรชยเทพปญญา.(2560).การพฒนาศกยภาพและเพมประสทธภาพการปฏบต

หนาทก�านนผใหญบาน.ว.วทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย.

12(2),181-201.

รจรวทน ล�าตาล. (2557). บทบาททางการปกครองของก�านนผ ใหญบาน

ภายใตพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท (ฉบบท 11) พ.ศ.2551.

ว.มหาวทยาลยกรงเทพธนบร. 3(1),34-41.

. (2560). สปท. ผานฉลยวาระก�านน 5 ป จอดนเขา ครม.

กรงเทพธรกจ, 16. คนเมอวนท 8 เมษายน 2561. จาก http://edu.

iqnewsclip.com/newsservice.aspx

สวนบรหารงานก�านนผใหญบานส�านกบรหารการปกครองทองทกรมการปกครอง.

(2559). ค มอการประเมนผลการปฏบตหนาทของผ ใหญบ าน

ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยหลกเกณฑและวธการประเมน

ผลการปฏบตหนาทของผใหญบาน พ.ศ. 2559.คนเมอวนท7เมษายน

2561.จากhttps://multi.dopa.go.th/svhad/news/cate5/view9

. (2556). คมอการฝกอบรมก�านนผใหญบาน ทไดรบเลอกใหม

ประจ�าป 2556. คนเมอวนท7เมษายน2561.จากhttp://203.114.121.

13:8085/ebook/index.jsp?booktype=9



ส�านกกรรมาธการ 2 ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (2560). รายงาน ของคณะกรรมาธการปฏรปประเทศดานการเมอง สภาขบเคลอน การปฏรปประเทศ เรอง “ขอเสนอประเดนส�าคญเพอประกอบ การพจารณาแกไขเพมเตมพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 ในสวนทเกยวของกบการเขาสต�าแหนง วาระการด�ารงต�าแหนงก�านนและการประเมนผลการปฏบตหนาท ของผ ใหญบานและรางพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท (ฉบบท ..) พ.ศ. ...”.คนเมอวนท7เมษายน2561.จากhttps://www. parliament.go.th/ewtcommittee/ewt/drive_politic/download/ article/article_20170427114433.pdf.ส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. (2559).พระราชบญญตลกษณะปกครอง ทองทพระพทธศกราช 2457 ฉบบ update ลาสด. คนเมอวนท 20มนาคม2561.จากhttp://web.krisdika.go.th/data/law/law2/ %c503/%c503-20-9999-update.pdfเสนหจยโต.(2559).หนวยท 7 การบรหารราชการสวนภมภาค.เอกสารประกอบ การสอนชดวชาการบรหารราชการไทยหนวยท1-7.นนทบร:ส�านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.หมดเหลก.(2560).คาบลกคาบดอก: ปรบโครงสรางการเมองทองถน.ไทยรฐ, 6. คนเมอวนท 8 เมษายน 2561. จาก http://edu.iqnewsclip.com/ news service.aspxอชกรณ วงศปรด, จนดาลกษณ วฒนสนธ และ สนทรชย ชอบยศ. (2558). แนวทางการประเมนผลการปฏบตหนาทของก�านนผใหญบาน: มมมอง เชงการมสวนรวมของประชาชนและการบรหาร.ว.รฐประศาสนศาสตร. 13(1),9-43.


การคงอยู่ของต าแหน่งก านัน...

Documents