.มซ 3.0 นส

พระราชวฒาจารย(หลวงปดลย อตโล)

แ น ว ท า ง ป ฏ บ ต ธ ร ร ม

ว ม ต ปฏ ปทา

บ น ท ก โ ด ย

อ บ า ส ก น ร น า ม

แ น ว ท า ง ป ฏ บ ต ธ ร ร ม

พ ร ะ ร า ช ว ฒ า จ า ร ย ( ห ล ว ง ป ด ล ย อ ต โ ล )

ช ม ร ม ก ล ย า ณ ธ ร ร ม

ห น ง ส อ ด อ น ด บ ท ๓ ๓ ๕

วมตปฏปทา ข อ ง  ห ล ว ง ป ด ล ย  อ ต โ ล

พ ม พ ค ร ง ท  ๑  ก ม ภ า พ น ธ  ๒ ๕ ๕ ๙

จ า น ว น พ ม พ  ๔ , ๐ ๐ ๐  เ ล ม

จ ด พ ม พ แ ล ะ เ ผ ย แ ผ โ ด ย ช ม ร ม ก ล ย า ณ ธ ร ร ม

๑ ๐ ๐  ถ. ป ร ะ โ ค น ช ย  ต. ป า ก น า  อ. เ ม อ ง  จ. ส ม ท ร ป ร า ก า ร ๑ ๐ ๒ ๗ ๐ 

โ ท ร ศ พ ท  ๐ ๒ - ๗ ๐ ๒ - ๗ ๓ ๕ ๓ ,  ๐ ๒ - ๗ ๐ ๒ - ๙ ๖ ๒ ๔ 

โ ท ร ส า ร  ๐ ๒ - ๗ ๐ ๒ - ๗ ๓ ๕ ๓

อ อ ก แ บ บ ป ก / ภ า พ ป ร ะ ก อ บ / ร ป เ ล ม ส ว ด  ผ อ ง โ ส ภ า

ร ว ม ด ว ย ช ว ย แ จ ม  ค น ข า ง ห ล ง

พ ส จ น อ ก ษ ร   ท ม ง า น ก ล ย า ณ ธ ร ร ม

พ ม พ ท  แ ค น น า  ก ร า ฟ ฟ ก โ ท ร . ๐ ๘ - ๖ ๓ ๑ ๔ - ๓ ๖ ๕ ๑

ส พ พ ท า น ง  ธ ม ม ท า น ง  ช น า ต

ก า ร ใ ห ธ ร ร ม ะ เ ป น ท า น  ช น ะ ก า ร ใ ห ท ง ป ว งwww.kanlayanatam.com

Facebook:  kanlayanatam.com

บ น ท ก โ ด ย อ บ า ส ก น ร น า ม

ค ำ าน ำ า ชมรมกลยาณธรรม

หนงสอ “วมตปฏปทา” เลมน ไดจากเนอหาสวน หนงของหนงสอ “วมตตปฏปทา” อนเปนรวบรวม บนทกของ “อบาสกนรนาม” ซงเปนนามปากกาของ พระอาจารยปราโมทย ปาโมชโช ในชวงชวตฆราวาส โดยน�ามาจากในสวนทายของหนงสอดงกลาว จากหวขอ “แนวทางปฏบตธรรมของพระราชวฒาจารย (หลวงป ดลย อตโล)” ขอนอบนอมกราบพอแมครบาอาจารย ดวยร�าลกในพระคณเหนอเศยรเกลา

ในการจดท�าหนงสอ “ไตรสรณคมน” อนเปนการ รวบรวมบนทกธรรมของพอแมครบาอาจารยรนใหญ สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ ทผานมานน ทางชมรมกลยาณธรรมไมไดรวบรวมเรองแนวทาง ปฏบตธรรมของพระราชวฒาจารย (หลวงปดลย อตโล) 

เขาไวในเลมดงกลาวในการพมพครงนน เพราะม ความประสงคจะแยกแนวค�าสอนนเปนเลมเดนชด ตางหาก เนองจากมรายละเอยดสาระทมประโยชน ตอการปฏบต ทงเปนหลกในการเจรญจตตภาวนา อยางยง อกทงเปนการบนทกอธบายความอยางแจมแจง เขาใจงายเปนขนเปนตอนตามความเขาใจและความ เมตตาของ “อบาสกนรนาม” (ซงตอมาคอ พระอาจารย ปราโมทย ปาโมชโช วดสวนสนตธรรม อ. ศรราชา จ. ชลบร) คณะศษยชมรมกลยาณธรรม ขอกราบนอบนอมในเมตตาของพระผรไว ณ ทน

ชมรมกลยาณธรรมหวงอยางยงวาหนงสอธรรม เลมนอยอนเปยมลนดวยคณคาแหงธรรม จะเปนประโยชน ตอทกทาน สมดงกศลเจตนาของเราทกคน

ขอกราบขอบพระคณและอนโมทนาทกทานทพญ. อจฉรา กลนสวรรณประธานชมรมกลยาณธรรม

๗ กมภาพนธ ๒๕๕๙

5

6      ว ม ต ปฏ ปทา

หลวงปมปรกตสอนเรองจต จนบางคนเขาใจ 

วา ทานสอนเฉพาะการดจตหรอการพจารณาจต 

(จตตานปสสนาและธมมานปสสนา) แตในความ 

เปนจรงแลว ทานสอนไวสารพดรปแบบ คอใคร 

ดจตไดทานกสอนใหดจต แตหากใครไมสามารถ 

ดจตโดยตรงได ทานกสอนใหพจารณากาย (กายา- 

นปสสนา และเวทนานปสสนา) เชนเดยวกบท 

ทานอาจารยมนสอน และในความเปนจรง ศษย 

ฝายบรรพชตทพจารณากายนนดจะมมากกวา 

ผพจารณาจตโดยตรงเสยอก

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      7

หลวงปพจารณาเหนวาธรรมทงหลายรวมลง 

ไดในอรยสจสทงนน และอรยสจสนนสามารถรเหน 

และเขาใจไดดวยการศกษาจตของตนเอง เพราะ 

ทกขนนเกดมาจากสมทยคอตณหา (ความทะยาน 

อยากของจต) และความพนทกขกเกดจากความ 

สนไปของตณหา แมแตมรรคมองคแปดซงยอลงเปน 

ศล สมาธ และปญญานน กเปนเรองทเกดขนกบ 

จตทงสน กลาวคอศลไดแกความเปนปรกตธรรมดา 

ของจตทไมถกสภาวะอนใดครอบง�า สมาธคอความ 

ตงมนของจต และปญญาคอความรอบรของจต 

ทานจงกลากลาววา พระธรรมทงปวงนนสามารถ

เ ห ต ผ ล ท ท า น เ น น

ก า ร ศ ก ษ า ท จ ต

8      ว ม ต ปฏ ปทา

เรยนรไดทจตของตนเอง ดวยเหตน ทานจงให 

ความส�าคญเปนพเศษกบการดจต

ว ธ ด จ ต

ก า ร เ ต ร ย ม ค ว า ม พ ร อ ม ข อ ง จ ต

พระกรรมฐานสายทานพระอาจารยมน ภร- 

ทตตเถร จะสอนตรงกนวา จตทจะเจรญวปสสนา

ไดนน ตองมสมาธหรอความสงบตงมนของจต

เปนฐานเสยกอน จตจะไดไมถกกเลสครอบง�า 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      9

จนไมสามารถเหนสภาวธรรมตามความเปนจรงได 

หลวงปดลยทานกสอนในลกษณะเดยวกน และทาน 

มกจะใหเจรญพทธานสสตบรกรรม “พทโธ” หรอ 

ควบดวยการท�าอานาปานสต คอ การก�าหนด 

ลมหายใจเขาบรกรรม “พท” หายใจออกบรกรรม 

“โธ”

เคลดลบของการท�าความสงบ ในเวลาทจะ

ท�าความสงบนน ทานใหท�าความสงบจรงๆ ไม

ตองคดถงเรองการเจรญปญญา และมเคลดลบท 

ชวยใหจตสงบงายคอ ใหรค�าบรกรรมหรอก�าหนด 

ลมหายใจไปเรอยๆ ตามสบาย อยาอยากหรอจงใจ 

จะใหจตสงบ เพราะธรรมชาตของจตนนจะไปบงคบ 

ใหสงบไมได ยงพยายามใหสงบกลบจะยงฟงซาน 

หนกเขาไปอก

10      ว ม ต ปฏ ปทา

เมอจตสงบลงแลว จตจะทงค�าบรกรรม ก 

ไมตองนกหาค�าบรกรรมอก แตใหรอยตรงความ 

รสกทสงบนน จนกวาจตจะถอนออกมาสความเปน 

ปรกตดวยตวของมนเอง

ก า ร แ ย ก จ ต ผ ร ก บ อ า ร ม ณ ท ถ ก จ ต ร

เมอจตรวมสงบทงค�าบรกรรมไปแลว ทานให 

สงเกตอยทความสงบนนเอง และสงเกตตอไปวา 

ความสงบนนเปนเพยงสงทถกรเทานน จตคอ

ตวผรผดอยนน มอยตางหาก สรปกคอ ทานสอน 

ใหแยกจตผรออกจากอารมณทถกร

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      11

บางคนไมสามารถท�าความสงบดวยการบร- 

กรรม หรอดวยกรรมฐานอนใด กอาจใชวธอน 

ในการแยกผรกบสงทถกรได ตวอยางเชน

นกถงพทโธ หรอบทสวดบทใดกไดทค นเคย 

แลวกเฝารการสวดมนตทแจวๆ อยในสมองตนเอง 

ไป จากนนจงแยกวาบทสวดนนถกร ผรมอยตาง 

หาก ตรงจดนมอบายยกยายอกหลายอยาง เชน 

อาจจะสงเกตดความคดของตนเอง ซงพดแจวๆ อย 

ในสมองกได แลวเหนวา ความคดนนถกร จตผร 

มอยตางหาก

หรอตามร ความเคลอนไหวของรางกายไป 

เรอยๆ หรอตามรความรสกเปนสข เปนทกข หรอ 

เฉยๆ ไปเรอยๆ หรอ ฯลฯ (สรปวา รอะไรกไดให 

12      ว ม ต ปฏ ปทา

ตอเนอง) และสงเกตเหนวาสงนนเปนแคสงทถกร 

จตผรมอยตางหาก

หรออยางทานพระอาจารยเทสก เทสรงส 

ศษยอาวโสอกรปหนงของทานพระอาจารยมน 

ทานสอนใหลองกลนลมหายใจดชวขณะแลวสงเกต 

ดความรสกตรงท นงๆ วางๆ นน แลวท�าสตรอย 

ตรงนนเรอยๆ ไปเปนตน เมอแยกจตผรกบอารมณ 

ทถกรไดแลว กใหเจรญสตสมปชญญะตอไป

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      13

ก า ร เ จ ร ญ ส ต แ ล ะ ส ม ป ช ญ ญ ะ

ใหท�าความรตวอยกบจตผรอยางสบายๆ ไม 

เพงจองหรอควานหา คนควา เขาไปพจารณาท 

จตผร  เพยงแคร อยเฉยๆ เทานน ตอมาเมอม

ความนกคดปรงแตงอนๆ เกดขนกจะเหนความ

เปลยนแปลงของอารมณชดเจน เชน เดมมความ 

นงวางอย ตอมาเกดคดถงคนๆ หนง แลวเกดความ 

รสกรกหรอชงขน กใหสงเกต รความรกความชง 

นน และเหนวามนเปนสงทถกรเทานน ตวจตผร 

มอยตางหาก ใหรตวไปเรอยๆ สงใดเปนอารมณ 

ปรากฏขนกบจต กใหมสตรอารมณทก�าลงปรากฏ

นน ในขณะเดยวกน กตองไมเผลอสงจตเขาไป

14      ว ม ต ปฏ ปทา

ในอารมณนน ตรงทจตไมเผลอสงออกไปนนเอง

คอความรตวหรอสมปชญญะ

เรองสตนนเขาใจงาย เพราะหมายถงตวทไป 

รเทาอารมณทก�าลงปรากฏ เชน คนอานหนงสอ 

สตจดจออยกบหนงสอ จงอานหนงสอไดรเรอง คน 

ขบรถสตจดจอกบการขบรถกท�าใหขบรถได ฉะนน 

โดยธรรมชาตแลวคนมสตอยเสมอเมอจตตงใจ

รอารมณ แตจะเปนสมมาสตได กตอเมอมสมป-

ชญญะ คอความรตวไมเผลอ ควบคไปดวย

ความรตวไมเผลอนนเขาใจยากทสด เพราะ

ถามใครเขากวาเขารตวทงนน ทงทความจรงจต

ยงมความหลง (โมหะ) แฝงอยเกอบตลอดเวลา

สมปชญญะทใชเจรญสตปฏฐาน จะตองเปน

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      15

“อสมโมหสมปชญญะ” เทานน

ยกตวอยาง เมอเราดละครโทรทศน ตาเหนรป 

หไดยนเสยง ใจรนกคดตามเรองของละครไป ใน 

ขณะนนเรามสตดโทรทศนแตอาจไมมสมปชญญะ 

เพราะเราสงจตหลงไปทางตา ทางห และทางใจ 

เราลมนกถงตวเองทนงดโทรทศนอย อนนเรยกวา 

ไมมสมปชญญะหรอไมรตว

บางคนเดนจงกรม ก�าหนดรความเคลอนไหว 

ของเทาซาย เทาขวา รความเคลอนไหวของกาย 

อนนนมสตแตอาจไมมสมปชญญะ ถาสงจตเผลอ 

ไปในเรองของเทาและรางกาย มวแตจดจอทเทา 

และรางกายทก�าลงเคลอนไหว จนเหมอนกบลม 

ตวเอง เหมอนตวเองหรอตวจตผรนนไมมอยในโลก 

16      ว ม ต ปฏ ปทา

เลยในขณะนน

ความรตวหรอการไมหลงเผลอสงจตออกไป

ตามอารมณภายนอกนนเองคอสมปชญญะ วธฝก 

ใหไดสมปชญญะทดทสดคอการท�าสมถกรรมฐาน 

เชน การบรกรรมพทโธจนจตรวมเขาถงฐานของมน 

แลวรอยตรงฐานนนเรอยไป หากมอารมณมาลอ 

ทางตา ห จมก ลน กาย และใจ กไมเผลอหลงลม 

ฐานของตน สงจตตามอารมณไปอยางไมรตว

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      17

ด จ ต แ ล ว ร อ า ร ม ณ อ ะ ไ ร บ า ง

การทเราเฝารจตผรไปเรอยๆ อยางสบายๆ นน 

เราสามารถรอารมณทกชนดทผานเขามาใหจตร 

แลวแตวาในขณะนนอารมณตวไหนจะแรงและ 

เดนชดทสด ดงนน เราสามารถเจรญสตปฏฐานได 

ทง ๔ ประเภท (ในทางตรงขาม ถาแยกจตผรกบ 

อารมณทถกรออกจากกนไมไดจะไมสามารถเจรญ 

สตปฏฐานทกประเภทเชนกน ทกลาววาสมถะเปน

ฐานของวปสสนาหรอสมาธเปนเหตใกลใหเกด

ปญญากคอเรองตรงนเอง คอถาขาดสมถะท

ถกตอง จตจะตกเปนทาสของอารมณ ถามสมถะ

ทถกตอง จตจะมสมปชญญะรตวไมเปนทาสของ

18      ว ม ต ปฏ ปทา

อารมณ จงเหนความเกดดบของอารมณชดเจน

ตามความเปนจรงได) กลาวคอ

รกาย เมอมสมผสทางกาย เชน รลมหายใจ 

เขา ออก รทางกายวามอากาศเยนมากระทบกาย 

กายเกดอาการหนาวสะทานขนหรอเมอเดนกลาง 

แดดรอนจด กายอดโรยมเหงอไคลสกปรกชมอย 

หรอเมอเดนจงกรมเคลอนไหวไปมา ผทมจตผร

จะเหนกายสกแตวาเปนกลมธาตมารวมกน และ

เคลอนไหวไปมาไดเหมอนหนยนตตวหนง ไมเหน

วากายสวนใดจะเรยกตวเองวากายเลย หรอเดน 

จงกรมจนเมอยขากไมเหนวาเขาจะบนอะไรไดเลย 

กายกบจตมนแยกชดเปนคนละสวนกนทเดยว 

ผปฏบตจะเหนกายเปนไตรลกษณชดเจนมาก

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      19

รเวทนา บางครงในขณะทรจตผรอยนน เรา 

จะรเวทนาทางกายบาง ทางจตบาง แลวแตตวใด 

จะเดนชดในขณะนน เชน ในขณะทเดนอย เกด 

เมอยขารนแรง ถาเรามจตผร เราจะเหนชดเลยวา 

ความเมอยไมใชขาทเปนวตถธาต แตเปนอกสงหนง 

แฝงอยในวตถธาตทประกอบกนขนเปนขา หรอ 

อยางนงอยรอนๆ มลมเยนพดมารสกสบาย ความ 

สบายนนเปนความรสกอกตวหนง ทแทรกเขามา 

โดยทกายไมไดสบายไปดวย หรออยางเราปวดฟน 

ถาเรามจตผร จะเหนชดวาความปวดไมใชฟนและ 

ไมใชจตดวย แตเปนอกสงหนง (อกขนธหนง) และ 

ความปวดนนเปลยนระดบตลอด ไมไดปวดเทากน 

ตลอดเวลา อนเปนการแสดงความเปนไตรลกษณ 

ของเวทนาขนธใหปรากฏ

20      ว ม ต ปฏ ปทา

ในสวนของเวทนาทางจต กเหนไดชดมาก เชน 

เวลาปวดฟนมเวทนาทางกายแลว บางครงจตก 

ปรงแตงเวทนาทางจตขนมาดวย คอเกดความรสก 

เปนทกขใจขนมา หรอในเวลารบประทานอาหาร 

ทชอบใจแมรสยงไมทนสมผสลน ความสขทางใจ 

กเกดขนกอนแลว อยางนกม

การรเวทนาขณะทรจตผรอยนน จะเหนเวทนา 

เปนไตรลกษณชดเจนมาก

รจต จตตานปสสนานน ไมใชการเหนจตผร 

หรอจตทแทจรง แตเปนการเหนจตสงขาร (ความ

คดนกปรงแตง) ทก�าลงปรากฏ เชน เหนชดวา 

ขณะนนจต มความโกรธเกดขน มความใครเกดขน 

มความหลงฟงซานเกดขน มความผองใสเบกบาน 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      21

เกดขน ฯลฯ แลวกจะเหนอกวา ความปรงแตงทง

ฝายชวและฝายด ลวนเปนเพยงสงทเกดขนแลวก

ดบไป มนไมใชจต มนเปนแคอารมณทถกร ทงน 

การรจต (สงขาร) ในขณะทรตว หรอรจตผรอยนน 

จะเหนจตสงขารเปนไตรลกษณอยางชดเจนมาก

รธรรม ถารจตผรอยนน หากสภาวธรรมอนใด 

ปรากฏขนกจะเหนสภาวธรรมนนตามทมนเปนจรง 

เชน ขณะทร ตวอย  จตนกถงคนทรก แลวจตก 

ทะยานออกไปเกาะความคดนน คลกคลกบความคด 

นน ผปฏบตจะเหนชดวาจตเกดความยดวาจตเปน 

ตวตนของตนขนมา เพราะความทจตหลงไปยด 

อารมณนนเอง ความเปนตวตน ความเปนกลมกอน 

ความหนก ไดเกดขนแทนความไมมอะไรในตอนแรก 

และถารทนวาจตสงออกไปน�าความทกขมาให จต 

22      ว ม ต ปฏ ปทา

จะปลอยอารมณนนกลบมาอยกบร ความเปนกลม 

กอน ความหนก ความแนน หรอทกขกจะสลายตว 

ไปเอง อนนคอการเหนอรยสจสนนเอง คอเหนวา 

ถามตณหาคอความทะยานอยากไปตามอารมณ

ความเปนตวตนและเปนทกขจะเกดขน ถาไมม

ความอยาก ทกขกไมเกด

การรสภาวธรรมในขณะทรตว หรอรจตผรนน 

จะเหนจตเปนไตรลกษณชดเจนทเดยว เชน เหนวา 

เปนของบงคบบญชาไมได มนสงออกไปยดอารมณ 

มนกไปเอง ถามนรวาไปยดแลวทกข มนกไมไปเอง 

เราจะบงคบวาจงอยาไป ไมไดเลย

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      23

ตวอยางการพจารณาหรอการดจต

๑. นาย จ. ก�าลงซกผา ขณะนน สญญาคอ 

ความจ�าภาพของสาวคนรกผดขนมา จตของเขา 

ปรงแตงราคะคอความรกใครผกพนขนมา ทงท 

ไมไดเหนสาวคนรกจรงๆ วธดจตนน ไมไดหมาย 

ความวาใหนาย จ. หนมาท�าสตวามอก�าลงขยผา 

อย แตนาย จ. จะตองมองเหนกเลสทเกดขนในใจ 

ของตนเอง เมอเหนกเลสแลว กไมใชเกลยดหรอ 

อยากดบกเลส แตการเหนกเลส ดวยจตทเปน 

กลาง กเลสมนจะดบไปเอง เมอกเลสดบไป นาย จ. 

กตองรวากเลสดบไป เปนตน

๒. กรณเดยวกบตวอยางแรก ถานาย จ. เกด 

ราคะเพราะคดถงคนรก บางครงก�าลงกเลสทแรง 

มากๆ แมนาย จ. จะรวากเลสเกดขนแตราคะนน 

24      ว ม ต ปฏ ปทา

อาจจะไมดบไป มหน�าซ�าจตของนาย จ. ยงเคลอน 

ออกจากฐานผร เขาไปเกาะกบภาพคนรก หรอหลง 

เขาไปในความคดเกยวกบคนรก ถงขนนกให 

นาย จ. รวาจตเคลอนออกไปรวมกบอารมณแลว 

ไมตองท�าอะไร แคร เฉยๆ เทานน

๓. เมอจตของนาย จ. มราคะ หรอจตของ 

นาย จ. เคลอนเขาไปรวมกบอารมณ นาย จ. อาจจะ 

สงสยวา เอ...เราควรตองพจารณาอสภกรรมฐาน 

ชวยจตหรอไม เพอใหพนอ�านาจดงดดของราคะ 

เรองอยางนในกรณทผปฏบตพจารณากาย อาจจะ 

ใชการพจารณาอสภกรรมฐานมาเปนเครองแกกเลส 

กได แตนกดจตจะไมใชความคดเขาไปชวยจต

เขาจะท�าแครทนสภาพจตของตนอยตลอดเวลา

เทานน เพราะจรงๆ แลว จตจะเปลยนสภาพอย 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      25

ตลอดเวลา ถาตงใจสงเกตด เชน ก�าลงราคะจะ 

แรงขนบางออนลงบาง ความคดเกยวกบคนรกจะ 

ปรากฏขนบางและดบไปบาง การเคลอนของจตก 

อาจเคลอนถล�าเขาไปในอารมณบาง แลวถอยออก 

มาอยกบรบาง มนแสดงไตรลกษณอยตลอดเวลา

๔. เมอนาย จ. รทนจตเรอยๆ ไปโดยไมใช 

ความคดเขาไปชวยจต นาย จ. ซงเปนปญญาชน 

เคยชนกบการแกปญหาดวยการคดอาจเกดความ 

ลงเลสงสยขนมาวา เอ...ถาเราเฝาดจตไปเฉยๆ เรา 

จะเกดปญญาไดอยางไร เราจะกลายเปนคนโง 

สมองฝอหรอเปลา กให นาย จ. รความลงเลสงสย 

เกดขนแลว ไมตองคดหาค�าตอบ แคเหนความ 

สงสย เกดขนกพอ ทสดมนจะดบไปเอง เหมอน 

อารมณตวอนๆ นนเอง

26      ว ม ต ปฏ ปทา

แททจรง การทจตเปนกลางรอารมณนน จต

เหนไตรลกษณอยตลอดเวลา และจะเหนอรยสจ ๔

ไปในตวดวยนน เปนปญญาขนสดยอดอยแลว

ทจะปลดเปลองจตจากความทกข ทงนปญญา

อนเกดจากการใชความคด (จนตมยปญญา) ซง

เปนวธการเรยนรเกาๆ ทปญญาชนอยางนาย จ.

เคยชน ไมสามารถน�าผปฏบตออกจากทกขได แต

ปญญาทเกดจากการภาวนา (ภาวนามยปญญา)

คอการเจรญสตสมปชญญะนน น�าผปฏบตออก

จากทกขได และมนเปนปญญาคนละชนดกน

๕. เมอนาย จ. ซกผาไปนานๆ แขนของนาย จ. 

กปวด มอกลา นาย จ. รบรทกขเวทนาทางกาย 

ทเกดขน แลวสงเกตเหนวาความจรงรางกายของ 

นาย จ. ไมไดปวดเมอยเลย แตความปวดเมอยเปน 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      27

อกสงหนงทแฝงอยในกาย จตผรเปนอกสวนหนง 

มนสงบสบายอยในขณะททกขทางกายเกดขน อนน 

กเปนการเหนความจรง เกยวกบขนธทแยกออก 

จากกนเปนสวนๆ เมอมองดแตละสวน ไมเหนม 

สวนใดเลย ทเรยกวา “นาย จ.” นกเปนสภาพอก 

อนหนง ทผดจตจะรเหนไดไมยาก

28      ว ม ต ปฏ ปทา

ก า ร ด จ ต จ ะ พ ล ก ไ ป ม า

ร ะ ห ว า ง ส ม ถ ะ ก บ ว ป ส ส น า ไ ด

การดจตกดหรอการพจารณากายกด จต 

สามารถพลกกลบไปมาระหวางการเจรญสมถ- 

กรรมฐานและวปสสนากรรมฐานได

ในทางต�าราทวๆ ไป มกจะแยกสมถะกบวปสสนา 

ดวยอารมณกรรมฐาน คอถาใครท�ากรรมฐาน ๔๐ 

เชน อนสต ๑๐ ถอวาท�าสมถะ ถาเจรญสตปฏฐาน 

คอรกาย เวทนา จต หรอธรรม ถอวาเจรญวปส- 

สนา หรอถารอารมณทเปนสมมตบญญตถอวาท�า 

สมถะ แตถารอารมณปรมตถถอวาท�าวปสสนา

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      29

แตในแงของนกปฏบตแลวไมใชเพยงเทานน 

การจ�าแนกสมถะกบวปสสนานน สามารถจ�าแนก 

ดวยอาการด�าเนนของจตไดดวย คอถาขณะใด จต 

มสตรอารมณอนเดยวโดยตอเนอง อนนนเปนการ 

ท�าสมถะ และเมอท�าไปจนจตจบอารมณนนเองโดย 

ไมตองบงคบควบคมหรอไมตองตงใจแลว จตเกาะ 

เขากบอารมณอนเดยว เกดความสข ความสงบ 

อนนนเปนฌานอนเปนผลของการท�าสมถะ

เมอใดทผปฏบตมสตรอารมณทก�าลงปรากฏ 

ในขณะเดยวกนกมสมปชญญะคอความรตว หรอ 

อกนยหนง ผ ร กบสงทถกร แยกออกจากกนแลว 

ตามเหนความเกดดบของอารมณปรมตถ อนนน 

เปนการท�าวปสสนา และเมอถงจดหนง จตจะไม 

จงใจรอารมณและไมจงใจประคองผร แตสามารถ 

30      ว ม ต ปฏ ปทา

เจรญสตและสมปชญญะไดเอง อนนนจตเดน 

วปสสนาเองโดยอตโนมต อนเปนวปสสนาแท ท 

จตท�าของเขาเอง

เปรยบเทยบคนทท�าสมถะ เหมอนคนท

ตกลงในกระแสน�าวายอยในน�า ยอมเหนสงตางๆ

ไมชดเจน ในขณะทผท�าวปสสนาเหมอนคนทนง

บนฝงน�า แลวมองดสายน�าทไหลผานเฉพาะหนา

ไป ยอมเหนชดวา มอะไรลอยมากบน�าบาง ทง

ของสะอาดสวยงามและของสกปรก

ดวยเหตน จงเปนบทเฉลยทวา ท�าไมจงตอง 

หดแยกจตผรออกจากอารมณทถกร กอนทจะดจต 

หรอพจารณากายอยางหนงอยางใด

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      31

ตวอยางเชน หากพจารณาอฐหรอกระดก โดย 

ใชสมาธเพงรรปรางของกระดก วาเปนแทงยาวๆ 

กลมๆ อนนนเปนการเพง เปนกสณดน หากเพงดวา 

กระดกมสขาว อนนนกเปนกสณส ซงการเพงจนจต 

สงบเกาะอยกบรปกระดกกด สกระดกกด เปนการ 

ท�าสมถะ แมการคดวา กระดกเปนเพยงธาตขนธ 

หรอเปนอสภะ กยงเปนการท�าสมถะ เพราะเปน 

การคดเอา

หากรกระดก โดยมจตผร ตงมนอยตางหาก 

แลวคดพจารณาไปในแงทกระดกเปนไตรลกษณ 

อนนนยงไมใชการท�าวปสสนาทแทจรง จนกวาจะ 

เปนการระลกรรปจรงๆ ไมใชคด และในระหวางท 

รกายอยางเปนวปสสนานน บางครงจตกเขาไปจบ 

อยกบกายสวนใดสวนหนงนงพกเองแลวกลบตะลย 

32      ว ม ต ปฏ ปทา

พจารณากายจนจตฟงซาน ผปฏบตจะตองยอนกลบ 

ไปท�าสมถะใหม เพอใหจตมก�าลงและแยกตวออก 

จากอารมณเสยกอน

การดจตกเปนไดทงสองอยาง คอถาเพงความ 

วางเปลาของจตหรอเพงสงใดสงหนงในจต อนนน 

เปนสมถะ หากรอารมณปรมตถทเกดดบไป โดยจต 

ผรอยตางหาก อนนนเปนการท�าวปสสนา และตาม 

ธรรมดาแลว เมอผปฏบตดจตอยอยางเปนวปสสนา 

นน บางครงจตกเขาพกในสมถะ ดวยการจบนง 

เขากบอารมณอนเดยว

ผปฏบตควรจ�าแนกไดวา ขณะนนจตของตน

ท�าสมถะหรอเดนวปสสนา มฉะนน อาจหลงผด

ท�าสมถะ แลวคดวาก�าลงท�าวปสสนาอย ผปฏบต 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      33

ทครบาอาจารยขาดญาณทศนะ ไมรวาระจตของ 

ศษย อาจหลงผดไดงายโดยไมมการแกไขให เชน 

เดนจงกรม ก�าหนดยกหนอ ยางหนอ เหยยบหนอ 

ฯลฯ แลวจตไหลลงไปอยในเทา หรอหลงคดแต 

เรองยก ยาง เหยยบ ไมมสมปชญญะคอความรตว 

ของจต อนนนเปนการท�าสมถะอยางเดยวเทานน

อนตรายอกอยางหนงของการทแยกไมออก

ระหวางการท�าสมถะกบวปสสนากคอ การเกด

วปสสนปกเลส คอในระหวางทท�าวปสสนาอยนน 

บางครงจตพลกกลบไปสภมของสมถะ แลวเกด 

ความรความเหนหรออาการบางอยาง ท�าใหตน 

หลงผดวาตนบรรลธรรมขนสงแลว เชน เกดอาการ 

ทสตรอารมณชดกรบดวยจตทแขงกระดาง (แทนท 

จะรดวยจตทออนโยน วองไว ควรแกการท�าวปส- 

34      ว ม ต ปฏ ปทา

สนา) หรอเกดความรความเหนผด เชน แยกไมออก 

ระหวางสมมตสจจะกบปรมตถสจจะ หลงผดวา 

พระพทธเจากไมม พอแมกไมม ทกอยางวางเปลา 

หมด เปนการปฏเสธสมมตบญญตคดวามนไมม 

ทงทสมมตเขากมของเขาอย แตมอยางเปนสมมต 

เปนตน

การทดจตแลวจตพลกกลบไปมาระหวางสมถะ 

และวปสสนาไดนน ท�าใหผปฏบตบางคนไดฌาน 

โดยอตโนมต ทงทไมตองหดเขาฌาน

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      35

ก า ร ป ล อ ย ว า ง อ า ร ม ณ ห ย า บ

เ ข า ถ ง ค ว า ม ว า ง

เมอดจตช�านาญเขา อารมณใดกระทบจต 

อารมณนนกดบไป เหมอนแมลงเมาบนเขากองไฟ 

เรมตนผปฏบตจะเหนแตอารมณหยาบ เชน โกรธ 

แรงๆ จงจะดออก แตเมอปฏบตมากเขา แมความ 

ขดใจเลกนอย หรอความพอใจเลกนอยเกดขนกบ 

จต กสามารถรเหนไดอยางชดเจน เชนในขณะท 

รอนๆ มลมเยนโชยกระทบผวกายนดเดยว จตก 

เกดยนดมราคะขนแลว หรอปวดปสสาวะ พอเรม 

ถายปสสาวะ จตกยนดเสยแลว หรอก�าลงหวขาว 

พอเหนเขายกอาหารมาวางตอหนา จตกยนดเสย 

36      ว ม ต ปฏ ปทา

แลว เปนตน

เมอร อารมณละเอยดแลว โอกาสทอารมณ 

หยาบจะเกดกยากขน เพราะอารมณหยาบนน 

งอกงามขนไปจากอารมณละเอยดนนเอง

อนง หลกการทส�าคญมากในการดจตทขอย�า

กคอ ใหรอารมณเฉยๆ อยาไปพยายามละอารมณ

นนเดดขาด จะเดนทางผดทนท เพราะอารมณ 

ทงปวงนน เปนตวขนธ เปนตวทกข ผปฏบตมหนาท 

รเทานน อยาอยาก (มตณหา) ทจะไปละมนเขา จะ 

ผดหลกการเกยวกบกจของอรยสจ ทพระพทธเจา 

ทรงสอนวา “ทกขใหร  สมทยใหละ” เพราะยง 

พยายามละ กจะยงหลงผดมากขน ตวอยางเชน 

เหนความโกรธเกดขนในจต ทานใหรเฉยๆ บางครง 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      37

ผ ปฏบตพยายามหาทางดบความโกรธนน แลว 

ความโกรธกดบไดจรงๆ เหมอนกน นกปฏบตจะ 

หลงผดวา ตนเองเกง ดบกเลสได และเหนวา จต 

เปนอตตา กเลสเปนอตตา ทงทความจรงนนกเลส 

มนดบเพราะหมดเหตของมนตางหาก เชน เราถก 

คนดา เราใครครวญเกยวกบเรองทเขาดา ความ 

โกรธกเกดและแรงขนเรอยๆ พอเราคดเรองจะดบ 

ความโกรธ เราละเหตของความโกรธเสยแลวคอ 

ไมไดคดเรองวาเขาดา มวแตคดจะดบความโกรธ 

ความโกรธหมดเหตมนกดบไปเอง แตผปฏบตหลง 

ผดวา ตนดบความโกรธได แลวเมอไปเจอกเลสอน 

กจะวนวายอยกบความพยายามจะดบมนอก เรยกวา 

หางานใหจตท�าวนวายอยตลอดเวลา

38      ว ม ต ปฏ ปทา

การทผปฏบตรอารมณเรวขน ชดเจนขนตาม 

ล�าดบ อารมณกจะยงละเอยดเขาไปอกตามล�าดบ 

เชนกน แตทงนตองเขาใจวา จตกด อารมณกด

สตสมปชญญะหรอสมาธกด เปนของทอย ใน

อ�านาจไตรลกษณเหมอนกน ดงนน เมอจต

ละเอยดแลว ชวงหนงมนกจะหยาบอก อยาตกใจ

เพราะนนมนเปนธรรมดา ใหตงหนาปฏบตไป

เรอยๆ มนจะกลบด และดขนไปตามล�าดบ

เมออารมณละเอยดถงทสด จตจะปรากฏ

เหมอนวา จตวางไปหมด ถงจดนผปฏบตอาจ

หลงผดวาตนสนกเลสแลว ความจรงความวาง

นนกคออารมณอกอนหนง เพยงแตละเอยดถง

ทสดเทานนเอง

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      39

ทกวนนมผ ประกาศเรองใหด�ารงชวตอยาง 

จตวาง ทงเขาไมรจกจตวางเลย และไมรวาจตวาง 

นนยงหาสาระแกนสารเอาเปนทพงอะไรไมได 

เพราะมนกยงตกอยใตอ�านาจของไตรลกษณนนเอง 

และทส�าคญกคอคนทคดเรองจตวางและพยายาม 

ท�าใหจตวางนน จตยงหางจากความวางมากมาย 

นก เพราะแมจตทมอารมณหยาบกยงไมเขาใจ 

แมแตนอย

40      ว ม ต ปฏ ปทา

ก า ร ป ล อ ย ว า ง ค ว า ม ว า ง

เ ข า ถ ง ธ ร ร ม ท แ ท จ ร ง

เมอปฏบตเขาถงขนทละเอยดเชนนนแลว หลก 

ทจะปฏบตตอไปยงคงเหมอนเดมคอร หรอดจต 

ตอไป ไมตองสงสย ไมตองคดคนวพากษวจารณ 

วาท�าอยางไร จะปลอยวางความวางนนได เพราะ 

แคเรมคดนดเดยว จตกหลงทางเขาสความวนวาย 

สบสนอกแลว ผปฏบตจะตองรอยางเดยวเทานน

การรโดยไมคดนนเอง คอการเจรญวปสสนา 

ทแทจรงและละเอยดทสด ควรทราบวาจตจะหลด 

พนไดนน จตเขาจะตองหลดพนเองเพราะเขาเหน 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      41

ความจรง การคดใครครวญดวยสญญาอารมณ มน 

เปนเพยงความรขนสญญาของตวผปฏบต แตความ 

รจรงของจตนน จตเขาตองเรยนรเอง ผปฏบต 

เพยงแตท�าสงทเออตอการทจตจะเรยนรเทานน 

คออยาไปรบกวนจตใหว นวายขนมาอก มสต ม 

สมปชญญะรแตไมคดคนควาใดๆ ในทสด จตจะเกด 

ความเขาใจขนมาเองวา จตวางนนเองไมใชสาระ 

แกนสาร ตราบใดทยงเหนวาจตเปนตวเรา หรอ 

เปนของเราทจะชวยใหจตหลดพน ตราบนนตณหา 

หรอสมทย กจะสรางภาพของจตวางขนมาร�าไป

ขอย�าวาในขนน จตจะด�าเนนวปสสนาเอง

ไมใชผปฏบตจงใจกระท�า ดงนนจงกลาวไดวา

ไมมใครเลยทจงใจหรอตงใจบรรลมรรคผล

นพพานได มแตจตเขาปฏวตตนเองไปเทานน

42      ว ม ต ปฏ ปทา

ก า ร ร ธ ร ร ม ใ น ข น ข อ ง พ ร ะ โ ส ด า บ น

แ ล ะ ก า ร ป ฏ บ ต เ พ อ บ ร ร ล อ ร ห ต ต ม ร ร ค

เมอจตทรงตวรแตไมคดอะไรนน บางครงจะ 

มสงบางสงผดขนมา สภมรของจต แตจตไมส�าคญ 

มนหมายวานนคออะไรเพยงแตรเฉยๆ ถงความเกด 

ดบนนเทานน ในขนนเปนการเดนวปสสนาในขนท 

ละเอยดทสด ถงจดหนงจตจะกาวกระโดดตอไปเอง 

ซงจะขอไมกลาวถงขนตอนอยางละเอยด เพราะ 

ผอานอาจคดตามแลวปรงแตงอาการนนขนมาได

การเขาสมรรคผลนน “ร” มอยตลอด แต

ไมคดและไมส�าคญมนหมายในสงขารละเอยดท

ผดขน บางอาจารยจะสอนผดๆ วา ในเวลาบรรล 

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      43

มรรคผล จตดบความรบรหายเงยบไปเลย โดย 

เขาใจผดในค�าวา “นพพานง ปรมง สญญง” สญ 

อยางนนเปนการสญหายแบบอทเฉททฏฐ สภาพ 

ของมรรคผลไมไดเปนเชนนน การทจตดบความ 

รบรนนเปนภพชนดหนง เรยกวา “อสญญ” หรอท 

คนโบราณเรยกวา พรหมลกฟก เทานนเอง

เมอจตถอยออกจากอรยมรรคและอรยผลท 

เกดขนแลวผ ปฏบตจะร ชดวา ธรรมเปนอยางน 

สงใดเกดขนสงนนตองดบไป ธรรมชาตบางอยาง 

มอย แตกไมมความเปนตวตนสกอณเดยวน เปนการ 

รธรรมในขนของพระโสดาบน คอไมเหนวาสงใด 

สงหนงแมแตตวจตเองเปนตวเรา แตความยดถอใน 

ความเปนเรายงมอย เพราะขนความเหนกบความ 

ยดนน มนคนละขนกน

44      ว ม ต ปฏ ปทา

เมอบรรลถงสงทบญญตวา “พระโสดาบน” แลว 

ผปฏบตยงคงปฏบตอยางเดมนนเอง แตตวจตผรจะ 

ยงเดนดวงขนตามล�าดบจนเมอบรรลพระอนาคาม 

แลว จตผรจะเดนดวงเตมท เพราะพนจากอ�านาจ 

ของกาม การทจตรอยกบจตเชนนน แสดงถงก�าลง 

สมาธอนเตมเปยมเพราะสงทเปนอนตรายตอสมาธ 

คอกามไดถกลางออกจากจตหมดแลว ผปฏบตขนน 

หากตายลง จงไปสพรหมโลกโดยสวนเดยว ไม 

สามารถกลบมาเกดในภพมนษยไดอกแลว

นกปฏบตจ�านวนมากทไมมครบาอาจารย

ชแนะ จะคดวาเมอถงขนทจตผรหมดจดผองใส

แลวนน ไมมทางไปตอแลว แตหลวงปดลย อตโล

กลบสอนตอไปอกวา “พบผรใหท�าลายผร พบจต

ใหท�าลายจต”

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      45

จดนไมใชการเลนส�านวนโวหารทจะน�ามาพด 

กนเลนๆ ได ความจรงกคอการสอนวา ยงจะตอง

ปลอยวางความยดมนจตอกชนหนง มนละเอยด 

เสยจนผทไมละเอยดพอ ไมรวามอะไรจะตองปลอย 

วางอกเพราะความจรงตวจตผรนน ยงเปนของท 

อยในอ�านาจของไตรลกษณ บางครงยงมอาการ 

หมองลงนดๆ พอใหสงเกตเหนความเปนไตรลกษณ 

ของมน แตผปฏบตทไดรบการอบรมเรองจตมา

ดแลว จะเหนความยดมนนนแลวไมตองท�าอะไร

เลย แครทนเทานน จตจะประคองตวอยทรไมคด

คนควาอะไร มนเงยบสนทจรงๆ ถงจดหนง จต

จะปลอยวางความยดถอจต จตจะเปนอสระเปด

โลงไปหมด ไมกลบเขาเกาะเกยวกบอารมณใดๆ

ทจะพาไปกอเกดอกได

46      ว ม ต ปฏ ปทา

บ ท ส ร ป ค า ส อ น

ห ล ว ง ป ด ล ย อ ต โ ล

    หลวงป ด ลย    อต โ ล      47

]

ธรรม เรยนรไดทจต

]

ใหบรกรรมเพอรวมอารมณใหเปนหนง 

สงเกตดวาใครเปนผบรกรรม “พทโธ”

]

ท�าความเขาใจในอารมณความนกคด 

สงเกตกเลสทก�าลงปรากฏใหออก

]

อยาสงจตออกนอก อยาใหจตคดสงไปภายนอก  

(เผลอ) ใหสงเกตความหวนไหวหรอปฏกรยาของจต 

ตออารมณทรบเขามาทางอายตนทง ๖

]

จงท�าญาณใหเปนจต เหมอนดงตาเหนรป  

คอรทนพฤตของจต

48      ว ม ต ปฏ ปทา

]

ร เพราะคดเทาไหรกไมร ตองหยดคดถงจะร 

แตกตองอาศยคด คออยาไปหามความคด

]

แยกรปถอด (ความปรงแตง) กถงความวาง 

แยกความวางถงมหาสญญตา

]

สรปอรยสจแหงจต

จตสงออกนอก  เปนสมทยผลอนเกดจากจตสงออกนอก  เปนทกขจตเหนจตอยางแจมแจง  เปนมรรค

ผลอนเกดจากจตเหนจตอยางแจมแจง  เปนนโรธ

.มซ 3.0 นส

อรยสจแหงจต

จตสงออกนอก เปนสมทยผลอนเกดจากจตสงออกนอก เปนทกขจตเหนจตอยางแจมแจง เปนมรรค

ผลอนเกดจากจตเหนจตอยางแจมแจง เปนนโรธ

พระราชวฒาจารย (หลวงปดลย อตโล)