ไฟลัมแอนเนลิดา (phylum annelida) · (longitudinal muscle)...

โรงเรยนมหดลวทยานสรณ (องคการมหาชน) สาขาวชาชววทยา เอกสารประกอบการเรยนวชา ว40242 ความหลากหลายทางชวภาพ อาณาจกรสตว

-------------------------------------------------------------------------------------

55

ไฟลมแอนนลดา (PHYLUM ANNELIDA) Annelida มรากศพทมาจาก Annulus ซงแปลวา “วง” หรอ “รอบ” สวน ida เปนค าทมาตอทาย

เนองจากสงมชวตในในไฟลมนมลกษณะเดนคอ การมรปรางคลายกบการเรยงรอยของวงกลามเนอ จงมชอเรยกรวมวาหนอนปลอง (Segmented worm) พบไดทวไปในทะเล และในน าจด มประมาณ 12,000-15,000 ชนด หนอนปลองทพบในทะเลบางชนดมสสนสวยงาม สวนใหญด ารงชวตอยางอสระเชน ไสเดอนดน (Earthworm) และบางพวกเปนปรสตเชน ปลงน าจด (Leeches)

ภาพท 88 หนอนปลองชนดตาง ๆ

(ทมาภาพ : http://www.zo.utexas.edu/faculty/sjasper/images/33.24.jpg)

สตวกลมนมชองวางในล าตวทแทจรง แบบซโซซลอมเมท (schizocoelomate) รางกายถกแบงออกเปนหองโดยเยอ Septa (ยกเวนในปลง) ของเหลวภายในชองตวท าหนาทเปนโครงค าจนชนดเหลว ล าตวมสมมาตรครงซก และแบงเปนปลอง ทงภายนอกและภายในรางกาย มการพฒนาระบบกลามเนอและระบบประสาทดมาก ผนงล าตวประกอบดวยเยอบผวถดลงไปเปนกลามเนอวงกลม (Circular muscle) และกลามเนอตามยาว (Longitudinal muscle) บอยดานใน มระบบหมนเวยนโลหตแบบปด (Close circulatory system) เลอดมรงควตถทใชแลกเปลยนแกส (Respiratory pigment) เชน Haemoglobin Hemerythrin Chlorocruorin และมเซลล Amoebocyte ในพลาสมา ระบบแลกเปลยนกาซใชผนงล าตว เหงอก หรอ พาราโพเดย (Parapodia) ระบบทางเดนอาหารเปนแบบสมบรณ ระบบขบถายประกอบดวยอวยวะเรยกวาเนพฟรเดย (Nephridia) ตงอยทกปลอง ปลองละ 1 คบางทเรยกหนอนในกลมนวา หนอนหนาม (Bristle worms) เนองจากหลายชนดมหนามขนาดเลกทล าตว เรยกวา Setae ขนแขงสนคลายเขมซงมกจะเปนสารไคตนนจะชวยใหแตละปลองของรางกายเกาะเกยวกบพนไดด ไมลนไถลและถอยหลง ในพวกทอาศยอยในทอ Setae จะชวยใหล าตวยดอยภายในโดยไมถกดงออกมาจากการไหลเวยนของน า ในพวกทอยในน า Setae จะชวยในการวายน าดวย (ยกเวนปลงซงไมม Setae) ในกลมของไสเดอนทะเลจะมการวายน าโดยอาศยพาราโพเดย


-------------------------------------------------------------------------------------

56

ภาพท 89 โครงสรางของ Parapodia (ทมาภาพ : http://www.uni-giessen.de/~gf1307/Pd_male.gif

http://www.sci.muni.cz/ptacek/ORGANOLOGIE-a_soubory/image136.jpg)

ภาพท 90 โครงสรางของไสเดอนดน

(ทมาภาพ : http://www.zo.utexas.edu/faculty/sjasper/images/33.23.jpg)

การจ าแนกหมวดหม หนอนปลองถกจ าแนกออกเปน 3 คลาส คอ 1. คลาสโพลคตา (Class Polychaeta) : มาจากรากศพทวา Polys แปลวา มาก และ Chaite ทหมายถงขน ลกษณะเดนของสตวในกลมนคอ การมขนมาก (Many Bristles) ซงแทจรงแลวขนดงกลาวหมายถงรยางคทยนจากสองขางของล าตวซงมลกษณะคลายใบพาย (Parapodia) เปนคลาสทใหญทสด มจ านวนสมาชกประมาณ 2 ใน 3 ของหนอนปลองทงหมด มจ านวนสมาชกมากวา 10,000 ชนด สวนมากเปนสตวทะเล เชน แมเพรยง (Clamworm) ไสเดอนหลอด (Tubeworm) บงทะเลหรอหนทะเล (Sea mouse) หนอนไฟ (Fire worm) เพรยงขนนก (Feather worm) หนอนฉตรหรอเพรยงดอกไม (Fan worm) มบางทพบในน าจดเชน Phyllodoce sp. ตวสงกรานต (หรอตวรอยขา) สวนใหญจะมขนาดความยาวประมาณ 5-10 เซนตเมตร แตกมบางชนดทมขนาดเลกกวามลลเมตร ขนาดใหญทสดมความยาวประมาณ 3 เมตร หลายชนดมสสนสดใส ทงสแดง และสเขยว นอกนนมสทม บางชนดมความสวยงามมาก เชน หนอนดอกไมขนนก สตวกลมนจะมการปฏสนธภายนอก จากนนเจรญเปนตวออน และตวเตมวยตอไป


-------------------------------------------------------------------------------------

57

ภาพท 91 (ซาย) บงทะเล (กลาง) Chrismas worm (ขวา) Bristle worm

(ทมาภาพ : http://www.glaucus.org.uk/seamouse.jpg http://picasaweb.google.com/Veritas.SS/CoralWatch/photo#5043801929198994722

http://www.treasuresofthesea.org.nz/uploads/images/150_image_main.jpg) 2. คลาส โอลโกคตา (Class Oligochaeta) : มาจากรากศพทวา Oligo แปลวา มบาง และ Chaite ทหมายถงขน จงหมายความถงสตวทมขนเลกนอย (Few Bristles) สมาชกคลาสนไดแก หนอนปลองในน าจด และไสเดอนดน มสมาชกประมาณ 2,900 ชนด พบทงในน าจดและบนบก แตมการแพรกระจายนอยกวาพวกโพลคตา สตวกลมนไมม Parapodia แตยงมขน Setae อย พบลกษณะปลอก (Clitellum) เปนสตวกระเทยแตมการสบพนธแบบ Cross fertilization ไขไดรบการปฏสนธ และพฒนาตวออนใน Cocoon หนอนปลองทมขนาดใหญทสดคอ ไสเดอนดนออสเตรเลย Megascolides sp. มความยาวประมาณ 3 เมตร เสนผาศนยกลางล าตวประมาณ 1 นว มปลองประมาณ 150-250 ปลอง เชอกนวาสตวในกลมนมววฒนาการมาจาก หนอนปลองในทะเลทขดรอยทพนทองน า จนกระทงปรบตวมาอยในน าจด และในดนชนไดด ชนดทพบในไทยไดแก Pheretima peguna และ P. posthuma นอกจากนยงมไสเดอน Lumbricus และหนอนแดง (Aquatic tubificids : Tubifex)

ภาพท 92 Megascolides sp. และ (ซาย) Pheretima sp.

(ทมาภาพ : http://www.visindavefur.hi.is/myndir/megascolides_090506.jpg http://www.ymsnp.gov.tw/web/data_file/animal93/images/animal93_d5-7-6570.JPG)

ภาพท 93 Cocoon ของไสเดอน

(ทมาภาพ : http://soils.usda.gov/sqi/concepts/soil_biology/images/CE8a-cocoon_LR.jpg http://www.uclan.ac.uk/facs/science/erg/images/general/section_cocoon.jpg)


-------------------------------------------------------------------------------------

58

3. คลาสไฮรดเนย (Class Hirudinea) มสมาชกประมาณ 500 ชนด สวนมากอาศยในน าจด บางชนดอาศยในน าเคมและอยบนบกไดแก ปลงน าจด ทากดดเลอด ลกษณะเดนคอ ล าตวแบน ปลองทางดานหวเปลยนแปลงไปเปนปมดดขนาดเลก (Sucker) ลอมรอบปาก และมปมดดขนาดใหญอก 1 อน ทางดานลางใกลกบทวาร สวนหวมขนาดเลกลง ไมมขนแขง ล าตวยาวประมาณ 2-5 เซนตเมตร สวนใหญ (ประมาณ 75%) ด ารงชวตแบบปรสตภายนอก ทงจากสตวไมมกระดกสนหลง พวกหอย ครสตาเซยน และสตวมกระดกสนหลงทกชนด โดยเฉพาะสตวทอาศยในน า เชน ปลา พวกทอาศยตามดนชนจะเปนปรสตกบนกและสตวเลยงลกดวยนม ปลงชนด Hirudo medicinalis สามารถน ามาใชประโยชนทางการแพทย มความยาวถง 20 เซนตเมตร พวกทไมเปนปรสตจะกนสตวขนาดเลกพวก หอย ทาก หนอน แมลง ปลงจะรทศทางของเหยอไดจากการเปลยนแปลงอณหภม หรอสารทหลงออกจากตวเหยอ อวยวะทชวยในการกนอาหารคองวง (Proboscis) และเขยว (Jaws) ในพวกทกนสตว งวงจะยนออกมาจากชองคอหอยดดกนเหยอเขาไปทงตว ในพวกทดดกนเลอดจะมเขยวซงฝงลงไปในผวหนงของเหยอ ซงทง 2 แบบนมกจะหลงน าลายทมสารท าใหเหยอไมมความรสก และปองกนการแขงตวของเลอด ท าใหเสนโลหตโปงพอง ปลงสามารถดดเลอดครงเดยวไดนานถง 40 นาท ในปรมาณทมากกวาน าหนกตว 2-11 เทา น าจะถกดงออกจากน าเลอด คงเหลอเฉพาะ สารทมประโยชนตอรางกาย เฉพาะสวนท าใหมนมชวตรอดอยไดนานถง 6 เดอน แมจะไมไดรบอาหารเพม

ภาพท 94 โครงสรางของปลง

(ทมาภาพ : http://www.abc.net.au/reslib/200704/r138958_475481.jpg http://cache.eb.com/eb/image?id=26996&rendTypeId=4)

ไฟลมอารโทรโปดา (PHYLUM ARTHROPODA)

Arthropoda มาจากค าในภาษากรกวา arthro แปลวา ขอตอ และค าวา pod แปลวา เทา รวม ๆ แลว

เรยกสตวในกลมนวา สตวขาขอ ไฟลมนจดเปนไฟลมขนาดใหญ มความหลากหลายของสปชสสงสด เทาทพบในปจจบนมประมาณหนงลานชนด แตคาดวานาจะมถง 10 ชนด (ซงมจ านวนมากเปน 3 เทาของสตวทกชนดรวมกน) พบไดในทอยอาศยทกแบบทง น าเคม น าจด บนบก ฯลฯ สตวในกลมนไดแก แมงดาทะเล แมงมม แมงปอง เหบ หมด ไร ครสตาเซยน (กง ป) กงกอ ตะขาบ แมลง โดยเฉพาะแมลงนนเปนสตวกลมใหญทสด แมลงเปนอารโทรปอดทมววฒนาการ ในการปรบตวใหมาอยบนบกไดเปนอยางด ไมวาจะเปนระบบรบความรสก ระบบหายใจ สตวกลมนปรากฏตงแตยคแคมเบรยน จากหลกฐานซากดกด าบรรพท าใหนกวทยาศาสตรคาดวาแอนนลด และอารโทรปอดเปนสตวทมบรรพบรษรวมกน


-------------------------------------------------------------------------------------

59

ภาพท 95 ความหลากหลายของชนดพนธทพบในไฟลมอารโทโปดา

(ทมาภาพ : http://z.about.com/d/animals/1/8/7/F/arthropods.jpg)

ภาพท 96 จ านวนสตวชนดตาง ๆ เมอคดเปนเปอรเซนต

(ทมาภาพ : http://www.xerces.org/EOW%201988%20total%20species.JPG) จากซากดกด าบรรพของ Trilobite ซงเปนสตวขาขอยคโบราณทแสดงลกษณะรวมกนของแอนนลดและ

อารโทรปอด คอมล าตวทประกอบดวยปลอง และรยางคเปนขอจ านวนมาก อารโทปอดมล าตวทแบงออกเปนสวน ๆ อยางชดเจน โดยทแตละสวนจะประกอบดวยปลองหลาย ๆ ปลองมารวมกน และมจ านวนปลองทแนชด รวมถงรยางคทยนออกมาจากแตละปลองเหนไดชดเจน รยางคทยนออกมาจากปลองแตละปลองจะมหนาทแตกตางกนออกไปในแตละชนด

อารโทรปอดเปนสตวในกลม Eucoelomate protostome มการท างานของระบบตาง ๆ ภายในรางกายดมาก ล าตวมสมมาตรครงซก ประกอบดวย โครงรางแขงภายนอก (Exoskeleton) ทเปนสารไคตน โปรตนพวกสเคอโรโปรตน ลพด และแคลเซยมในบางชนด มการเจรญเตบโตโดยการลอกคราบ (Molting) ล าตวเปนปลองเหนไดชดเจน มลกษณะปลองและรยางคทมความแตกตางกน บางปลองอาจเชอมตอหรอรวมกนเปนปลองเดยวเพอการท างานทไดประโยชนมากขน รยางคแตละสวนอาจปรบเปลยนไปเพอท าหนาทเฉพาะอยางเชน เดน วายน า บน กนอาหาร หรออน ๆ ชองวางภายในล าตวลดรป กลายเปนแองเลอด (Hoemocoel) ในตวเตมวยจะมชองวางเหลอจรง ๆ คอสวนทเปนชองรอบอวยวะสบพนธ และชองรอบหวใจ ระบบหมนเวยนโลหตเปนแบบเปด ประกอบดวยหวใจ


-------------------------------------------------------------------------------------

60

ดานหลงมลกษณะเปนหลอด ระบบการหายใจของพวกทอยในน าจะใชผวล าตว เหงอก พวกทปรบตวมาอยบนบกจะใชทอลม (Trachea) หรอบคลง (Book lung) ซงน าออกซเจนจากอากาศเขาสเซลลไดโดยตรง มตอมขบถายของเสยเรยก Coxal gland Antennal gland หรอ Maxillary glands เปนค บางชนดมอวยวะขบถายเรยก Malpighian tubules ระบบสบพนธเปนพวกแยกเพศ ตวผและตวเมยมความแตกตางระหวางเพศอยางเหนไดชด มอวยวะสบพนธเปนค การปฏสนธมทงภายนอกและภายใน บางชนดมการเจรญแบบ Metamorphosis

ภาพท 97 อวยวะก าจดของเสย (ทมาภาพ : http://www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/BIOBK/insectexcret_1.gif)

อารโทรปอดบางชนดมขนาดความยาวของล าตวถง 60 เซนตเมตร สตวทมขนาดใหญทสดคอ ปญปน

Spider crab (Japanese crab : Macrocheira kaempferi) ซงมขนาดล าตวประมาณ 3.7 เมตร ชนดทเลกทสดคอ ไรทเปนปรสต ซงมขนาดล าตวนอยกวา 0.1 มลลเมตร อารโทรปอดสวนมากเปนสตวทมความวองไวและแพรกระจายไปในถนทอยตาง ๆ

ภาพท 98 ป Spider crab

(ทมาภาพ : http://www.geocities.com/apotecionegro/caranguejogignte.jpg http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Macrocheira_kaempferi.jpg/800px-

Macrocheira_kaempferi.jpg) Searching for Answer :


-------------------------------------------------------------------------------------

61

อะไรเปนสาเหตทท าใหอารโทรปอดประสบความส าเรจในการอยรอด และแพรกระจายพนธ การจดจ าแนก อารโทรปอดถกแบงออกเปน 2 กลมโดยอาศยความแตกตางระหวางสวนของปาก คอ พวก Chelicerata ไดแก แมงมม แมงปอง ไร และอารโทรปอด ชนดอน ๆ ทมรยางคปาก 1 ค เปน

Chelicerae อารโทรปอดทมกราม (Mandible) ใชในการบดเคยวอาหารแขง

อารโทปอดมมากมายหลานชนดสามารถแบงกลมใหญกอนถงระดบคลาสไดเปน 4 ซบไฟลม (Subphylum) คอ 1. ซบไฟลมไตรโลบทา (Subphylum Trilobita) เปนสตวยคโบราณเกดเมอ 85 ลานปทผานมาในยคแคมเบรยน

และลดจ านวนลง จนกระทงสญพนธไปหมดในปลายยคพาลโอโซอค Trilobite เปนชอทไดมาจากการแบงสวนของเปลอกแขงทหมล าตวออกเปน 3 พ ขนาดของฟอสซสทพบมความยาวตงแต 3 มลลเมตร จนถง 70 เซนตเมตร แตสวนมากทพบมขนาดตงแต 2-7 เซนตเมตร ล าตวของ Trilobites มลกษณะของปลองอยางชดเจน แบงออกเปน 3 สวน (Tagmata) คอ สวนหว (Head) สวนอก (Thorax) และสวนทาย (Pygidium) หรอทอง (Abdomen) สวนหวประกอบดวยปลองหลายปลองเชอมตอกนเปนทตงของหนวด 1 ค ตารวม ปาก และขา สวนนอกประกอบดวยปลองประมาณ 2-29 ปลอง แตละปลองยกเวนปลองสดทายจะมขาทแตกแขนงปลองละ 1 ค

ภาพท 99 Trilobite

(ทมาภาพ : http://www.ideofact.com/archives/trilobite.jpg http://www.usu.edu/markdamen/ClasDram/images/04/trilobite.JPG)

2. ซบไฟลมชรเชอราตา (Subphylum Chelicerata) เปนสตวทไมมกราม (Mandible) และไมมหนวด

(Antenna) มรยางค 6 ค รยางคคแรกเรยกวา Chelicerae รยางคคท 2 คอ เพดพาลพ (Pedipalp) ชวยในการฉกอาหาร รยางคอก 4 ค เปนขาเดน สวนทองไมมรยางค ล าตวแบงออกเปน 2 สวน คอ เซฟาโลทอแรกซ (Cephalothorax) และสวนทอง (Abdomen) เซฟาโลทอแรกซเปนสวนทรวมสวนหวและสวนอกเขาไวดวยกน โดยมเปลอกแขงชนเดยวคลมอยเรยก คาราเพซ (carapace) ไดแก แมงดาทะเล (Horseshoe crabs) แมงปอง (Scorpions) แมงมม (Spiders) ไร (Mites) และเหบ (Ticks) แบงออกเปน 3 คลาส 2.1 คลาสเมอโรสโรมาตา (Class Merostomata) สมาชกในกลมนไดแก แมงดาทะเล ในปจจบนเหลอเพยง 5 ชนดเชน แมงดาทะเลถวย แมงดาทะเลจาน แมงดาทะเลยกษ จดวาเปนพวกชรเซอเรททมขนาดใหญทสด มความยาวถง 60 เซนตเมตร ทพบเปนฟอสซลยาวถง 2 เมตร ดานหลงของคาราเพซมตาประกอบ 1 ค ดานลางของเซฟาโรทอแรกซเปนทตงของรยางคทง 6 ค โดยรยางคขา 3 ค มลกษณะเปนกามหนบ ยกเวนขาคสดทายใชในการกวาดโคลน ทราย ปลองสวนทองจะรวมกน ดานทายสดจะยนยาวออกเปนหาง Telson ดานลางของสวนทองเปนทตงของเหงอก (Book gill) 5 ค และมแผนปดเหงอก (Lamella) มนจะใชรยางคขาคสดทายดนขดดนไปดานหลงเพอฝงตวลงในโคลนหรอทราย การด ารงชวตเปนทงกนพชและกนซาก รวมทงสตวไมมกระดกสนหลงทมล าตวออนนม


-------------------------------------------------------------------------------------

62

ภาพท 100 โครงสรางของแมงดาทะเล

(ทมาภาพ : http://www.geocities.com/mrbbug1/site34/importD0.gif)

ภาพท 101 แมงดาทะเลจาน หรอแมงดาทะเลหางเหลยม

(ถายภาพโดย ธญญรตน ด าเกาะ ตลาดสด จ.ประจวบครขนธ วนท 8 ธนวาคม 2550)

2.2 คลาสไพโนโกนดา (Class Pycnogonida) มลกษณะคลายแมงมม ขายาว 4-6 ค อยในทะเล ไดแก Pycnogonum แมงมมทะเล (Sea spider)

ภาพท 102 แมงมมทะเล

(ทมาภาพ : http://people.whitman.edu/~yancey/seaspider.JPG http://www.australasian-arachnology.org/arachnology/pycnogonida/)

2.3 คลาสอะแรคนดา (Class Arachnida) ประกอบดวยสมาชกในกลมประมาณ 60,000 ชนด กระจายทวไปอยบนบก บางชนดเปนปรสตทงในพชและสตว ระบบแลกเปลยนกาซมการปรบตวใหเหมาะสมกบการ


-------------------------------------------------------------------------------------

63

เปลยนแปลงถนทอยมาเปนบนบกเชน Book lung รางกายมชนควตเคลหมปองกนการสญเสยน า ของเสยเปนสารประกอบไนโตรเจนทไมละลายน า สตวในคลาสนแบงออกเปน 13 order ทรจกกนดคอ แมงปอง เปนอะแรคนดทมขนาดใหญ ในเวลากลางวนจะหลบซอนตวใตกอนหน ขอนไม และออก

หาเหยอในเวลากลางคน พบไดทวไปในเขตรอน แมงมม สวนทองไมมปลองเชอมตอกบ เซฟาโรทอแรกซ เปนรอยตอคอดกวชดเจน มตา 8 ตา ทาง

ดานหนาของหว แมงมมบางชนดสรางใย (Silk) ได เสนใยเปนโปรตนทมกรดอะมโนเรยงตอซ ากน ใยแมงมมมความแขงแรงเทยบเทาไนลอน แตสามารถยดยาวออกไดมากกวาถง 2 เทา ตอมสรางใยตงอยทสวนทองเปดเขาสอวยวะชกใยเรยก Spinnerate ทสวนทายของทอง ใยทสรางขนเมอปลอยออกมาจะมลกษณะเปนของเหลว เมอถกกบอากาศเสนใยจะแขงตวขน แมงมมใชใยในการดกจบเหยอและชวยผสมพนธ

ภาพท 103 แมงปอง

(ทมาภาพ : http://newsblaze.com/pix/2006/0531/pix/death-stalker-scorpion.jpg http://fireflyforest.net/images/firefly/2006/November/natural-light-scorpion.jpg)

ภาพท 104 แมงมม

(ทมาภาพ : http://animal-world.com/encyclo/reptiles/spiders/images/GoliathBirdEating SpiderWHSp_AP7I.jpg

http://www.scientificameriken.com/yr4/daddy2.gif)

เหบ เปนปรสตภายนอกทพบในสตวมกระดกสนหลง เชน สนข วว สวนหวมขนาดเลก มผนงล าตวทหอหมหนา ในชวงเวลาทรอเหยอจะหลบซอนอยในดน กอใหเกดโรคในสตว

ไร มขา 4 ค ล าตวมขนาดเลกมาก เปนปรสตไดทงในพชและสตว พวกทอาศยในพชจะดดกนน าเลยง และกอใหเกดโรคระบาดได ในสตวกเชนเดยวกน มกอาศยอยตามสตวปก เนองจากมขนาดเลกมาก ไขหรอตวเตมวยอาจแพรกระจายไปกบฝนละออง


-------------------------------------------------------------------------------------

64

ภาพท 105 ไรและเหบ

(ทมาภาพ : http://www.airductpros.com/Images/dust_mite.jpg http://mwrop.org/W_Needham/Pictures/Wood_Tick_040307.jpg)

3. ซบไฟลมครสตาเซย (Subphylum Crustacea) ประกอบดวย กง ป เพรยง (Barnacle) ไรน า (Water flea) สวนมากอาศยอยในน าโดยเฉพาะน าเคม พบบางในน าจด ลกษณะทแตกตางจากซบไฟลมอน คอมหนวด 2 ค หนวดคแรกมโครงสรางทคลายกบหนวดของแมลง ตะขาบและกงกอ หนวดคท 2 เปนลกษณะเฉพาะของครสตาเซย รยางคทชวยในการหาอาหารประกอบดวยขากรรไกรลาง (Mandible) 1 ค และขากรรไกรบน (Maxilla) 1 ค รยางคของสวนหวนจะจ าเพาะเจาะจงส าหรบสตวในซบไฟลมน คาราเพซทปกคลมรางกายจะแตกตางกนในแตละคลาส บางคลาสอาจจะคลมเฉพาะสวนดานหลงของล าตว หรอเฉพาะดานขาง หรอคลมทกสวนของรางกาย รยางคจะมลกษณะ 2 สวน (Biramous) คอ สวนทอยดานหนาเรยกเอกโซโพไดท (Exopodite) ดานหลงเรยกเอนโดโพไดท (Endopodite) ตอจากสวนฐานทเรยกวาโปรโตโพไดท (Protopodite) รางกายถกปกคลมดวยควตเคล และมรงควตถแอสตาแซนทน (Astaxanthin) อยในชนเอนโดควตเคล กงทสกแลวจงมล าตวสแดง เนองจากการเปลยนสภาพของโปรตนของรงควตถ ซงเดมจะมสน าเงนหรอสเขยว สงมชวตกลมนมสมาชกมากมาย ในการจดกลมมการสรปออกเปน

Class Entomostracans ซงประกอบดวยสตวใน Order Branchiopoda ทมสมาชกเปน ไรทะเล Artemia (Brine shrimp) ไรน านางฟา Branchinecta (Fairy shrimp) ไรแดง Daphnia (Water fleas) สตวเหลานมรยางคทมรปรางเหมอนใบไมชวยในการแลกเปลยนกาซเรยกวาแผนเหงอก (Gill plate) แตเนองจากล าตวมขนาดเลกมาก อาจไมเรยกวาเหงอกกได ท าหนาทส าคญของรยางคเหลานคอ ในไรน าเคมชวยในการเกบกกอาหาร ไรน าจดใชชวยในการวายน า สตวในคลาสนโดยมากจะชอบกนทอยในน าจด ยกเวนไรน าเคมทสามารถปรบตวใหอยในน าเคมและทนตอความเตมในปรมาณสงได ในสภาวะทสภาพแวดลอมไมเอออ านวยใหมการสบพนธแบบปกตได จะมการสบพนธโดยไมมการปฏสนธ (Parthenogenesis) โดยสรางไขทมเปลอกบางหม เปลยนเปนเปลอกแขงอยางรวดเรว และมระยะพกตวไดนานในชวงระยะเวลาทไมเหมาะสม

ภาพท 106 (ขวา) Artemia (กลาง) Fairy shrimp และ (ซาย) Daphnia (ทมาภาพ : http://www.microimaging.ca/animal/17shrimp.jpg

http://www.sacsplash.org/cimages/Linderiella_copy.jpg http://daphnia.cgb.indiana.edu/images/Daphnia_DGC.png)


-------------------------------------------------------------------------------------

65

Order Ostracoda ประกอบดวยสมาชกคอ พวก ไรถว Cypris (Seed shrimp) ลกษณะคลายหอย 2 ฝา เปลอกแตละอนยาวประมาณ 2 มลลเมตร ตดกนทดานหลง โดยมบานพบปดเปดโดยใชกลามเนอแอดดคเตอร (Adductor muscle fibers) มกพบอยรวมกบโคพพอด

ภาพท 107 ไรถว Cypris

(ทมาภาพ : http://www.gpmatthews.nildram.co.uk/animalcules/cypris05.jpg http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/imgjan99/cypbar.jpg

http://www.mesa.edu.au/friends/seashores/images/sacculina_cypris.gif)

Order Copepoda ไดแก ไรน าโคพพอด Calanus สวนมากเปนสตวทะเล มความยาวของล าตวประมาณ 1-5 มลลเมตร มลกษณะเหมอนลกระเบดมหนวดรปกางเขนทสวนหว ไมมเหงอก สวนมากด ารงชวตเปนแพลงคตอนอยรวมกนเปนกลม มกอยรวมกบแพลงคตอนอน มหลายชนดทเปนปรสตภายนอกของปลา โดยอาศยตามครบ เหงอก อาหารทส าคญของโคพพอดคอ ไดอะตอม พบวาโคพพอดชนด Calanum finmarchicus มขนาดล าตว 5 มลลเมตร จะกนไดอะตอมไดถง 373,000 ตว ในเวลา 24 ชวโมง

ภาพท 108 Copepods

(ทมาภาพ : http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/imagsmall/copepod.jpg http://science.kennesaw.edu/~jdirnber/limno/LecBio/copepod.jpg)


-------------------------------------------------------------------------------------

66

Order Cirripedia แตกตางจากตวอน ๆ ทในวงชวตมระยะทไมเคลอนท และมคาราเพซเปนหนปน ไดแก เพรยงหน Balanus (Rock barnacle) เพรยงกาน หรอเพรยงคอหาน Lepas (Stalk barnacle หรอ goose barnacle)

ภาพท 109 เพรยงหน (ทมาภาพ : http://www.uas.alaska.edu/biology/tamone/catalog/arthropoda/balanus_glandula

/images/balanus_glandula5%20copy.jpg http://webs.lander.edu/rsfox/rsfoximages3/barnacle19La_x550_x_324x.gif)

ภาพท 110 เพรยงคอหาน (ทมาภาพ : http://www.flora.org.gg/GooBar1s.jpg

http://webs.lander.edu/rsfox/rsfoximages3/barnacle14L_x550_x_771x.gif) Class Malacostraca คลาสนจดเปนคลาสทใหญทสดในซบไฟลม สมาชกทส าคญไดแก กง กงใหญ (Lobster) กง

น าจด (Crayfish) และป จดอยใน Order Decapoda ซงหมายถงสตวทมขา 5 ค รวมทงขาคแรกทเปลยนเปนกามหนบขนาดใหญ นอกจากนนกม Order Isopoda ทมสมาชกเปน แมลงสาบทะเล Oniscus (Pill bugs) และตวกะป Limnoria (Wood lice) Order Amphipoda ตวกระโดด Gammarus (Freshwater scuds) Order Euphausiacea ไดแกพวกเคย Euphausia (Krill)


-------------------------------------------------------------------------------------

67

ภาพท 111 (ซาย) Oniscus sp. (กลาง) กงแมน าภเขา และ (ขวา) ตวกระโดด (ทมาภาพ : http://cache.eb.com/eb/image?id=38914&rendTypeId=4

http://www.shoarns.com/euastacus%20sulcatus%20-%20lamington%20np%20(qld).jpg http://www.solarexpert.com/fishing/scuds-medium.jpg)

4. ซบไฟลมยนราเมย (Subphylum Uniramia) เปนซบไฟลมใหญทสดของไฟลมอารโทรโปดาประกอบดวย

ตะขาบ (Centipedes) กงกอ (Millipedes) และแมลง (Insects) ลกษณะทวไปของซบไฟลมคอ มหนวด 1 ค รยางคทชวยในการกนอาหาร ประกอบดวยขากรรไกรลาง หรอกราม (Mandible) 1 ค และขากรรไกรบน (Maxilla) 2 ค มขาเปนปลองตงแต 3 คขนไป ชอซบไฟลมยนราเมย หมายถง "รยางคไมแตกแขนง" แบงเปน 3 คลาสคอ 1. คลาสไดโพลโพดา (Class Diplopoda) เปนสตวกนพช หรอซากพช มสมาชกประมาณ 7,500 ชนด ไดแก กงกอ ล าตวเปนรปทรงกระบอก มจ านวนปลองประมาณ 25 - 100 ปลอง แตละปลอง (ยกเวนปลองแรก) มขาเดน 2 ค ซงเกดจากการรวมกนของปลองทอยชดกน สวนหวกลมเปนทตงของหนวด 1 ค ล าตวเรยบ ขาจะตงอยใกลเสนกงกลางทอง ชนดทมล าตวดานหลงแบน (Flat-backed millipede) ชอบอาศยอยใตกอนหนและเปลอกไม กงกอมตอมผลตสารพษ ผลตสารทประกอบดวยไอโอดนควโนน กรดไฮโดรไซยานค ซงชวยปองกนศตรได มการสบพนธแบบแยกเพศและออกลกเปนไข

ภาพท 112 ลกษณะของ Diplopods

(ทมาภาพ : http://www.hiltonpond.org/images/Millipede04.jpg http://universe-review.ca/I10-22a-diplopoda.jpg)

2. คลาสชโลโพดา (Class Chilopoda) ไดแก ตะขาบ เปนสตวกนเนอ เคลอนทไดรวดเรว มจ านวนปลองประมาณ 15-173 ปลอง แตละปลองมขา 1 ค ยกเวนปลองแรกและปลองสดทาย ขาคแรกจะดดแปลงไปเปนเขยวพษ ปลองแตละปลองจะไมรวมกนเหมอนกงกอ ล าตวเพมความแขงแรงโดยมแผนแขงคลม สวนของปลองเรยงเหลอมกน ขาของตะขาบจะคอย ๆ ยาวขน เรยงมาจากปลองแรกจนถงปลองสดทาย ขาจงสามารถทจะเคลอนออกไปไดโดยไมมการกดขวางซงกนและกน


-------------------------------------------------------------------------------------

68

ภาพท 113 ลกษณะของ Chilpods

(ทมาภาพ : http://www.caveutah.com/PhotoImages/chilopoda-timp-cave-42.jpg http://www.cahe.nmsu.edu/academics/arthopods/armu/arthropods/sixplus/photo1.jpg)

3. คลาส อนเซคตา (Class Insecta หรอ Hexapoda) จดเปนคลาสทใหญทสด แมลงเปนพาหะทส าคญตอการ

สบพนธของพชดอก แมลงเหลานไดแก ผง ตอ ผเสอ ฯลฯ แมลงบางชนดเปนพาหะในการน าโรคมาสคน ไดแก ยง หมด เหา เรอด ฯลฯ ล าตวประกอบดวยปลองทเรยงตอกนแบงเปน สวนหว สวนอก (สวนอกประกอบดวยปลอง 3 ปลอง 2 ปลองทาย เปนทตงของปก (wing) และขา 3 ค) และสวนทอง(ประกอบไปดวยปลอง 11 ปลอง ไมมรยางค) มตารวมหรอตาประกอบ (Compound eye) ทางดานขางของสวนหว และมตาเดยว (Simple eye) อก 3 ตา เรยก ocelli อยระหวางตาประกอบ แมลงมระบบทออากาศในการแลกเปลยนกาซ ประกอบดวยสไปราเคล (Spiracle) เปนชองอยดานขางอกและทอง มทออากาศ (Trachea) ยาวตอจากสไปราเคล แมลงทบนจะมถงอากาศ ซงเกดจากทออากาศโปงพองออกเปนถงบาง ภายในมอากาศบรรจอย ระบบหมนเวยนโลหตเปนระบบเปด แมลงมเพศแยกจากกน ไขทปฏสนธแลว มการเจรญหลายระยะ มการลอกคราบ และการพฒนาของรางกายโดยการเปลยนแปลงรปรางและโครงสรางเรยกวา เมตามอรโฟซส (metamorphosis) อวยวะขบถายเรยกวา Malpighian tubule

ภาพท 114 โครงสรางของแมลง

(ทมาภาพ : http://universe-review.ca/I10-82-grasshopper.jpg) Apterygota เปนแมลงโบราณซงเปนพวกไมมปก ยงคงมหลงเหลอใหเหนบาง 2-3 ชนด เชน ชปะขาว (Silverfish) และแมลงหางดด (Springtail) สวน Pterygota พบไดทงแบบมปกและไมมปก บางชนดมการเปลยนแปลงรปรางแบบ Incomplete หรอแบบ Gradual metamorphosis เชน ตกแตน แมลงปอ แมลงสาบ


-------------------------------------------------------------------------------------

69

ปลวก มวน ปกจะตงอยทปลองอกกลางและปลองทาย ปกจะประกอบดวยเสนเวน ซงมเสนเลอด เสนประสาท และทอลมมาหลอเลยง ปกแมลงโบราณบางชนดมความยาวถง 77 เซนตเมตร และกางออกแมเวลาพก เชน แมลงปอ

ภาพท 115 แมลงโบราณในกลม Apterygota (ซาย) ชปะขาว และ (ขวา) แมลงหางดด (ทมาภาพ : http://www.westopthebugs.com/pictures/pests/SilverfishLg.jpg http://www.ces.ncsu.edu/depts/ent/notes/Urban/images/springtail.jpg)

การเจรญเตบโตเปนขนตอนทไมสมบรณ (Incomplete metamorphosis = Hemimetabola) ไข (Egg) ตวออน (Nymph) ตวเตมวย (Adult) การเจรญเตบโตเปนขนตอนสมบรณ (Complete metamorphosis = Holometabola) ไข ตวหนอน ดกแด ตว

เตมวย

ภาพท 116 สรปตวแทนของแตละ Subphylum

(ทมาภาพ : http://cache.eb.com/eb/image?id=72116&rendTypeId=35) ไฟลมเอคไคโนเดอรมาตา (PHYLUM ECHINODERMATA)

ชอไฟลมมาจากรากศพทคอ Echinos ทแปลวาเมน (Hedgehog) และ derma ทแปลวาผว สตวโดยรวม

ๆ จงหมายถงสตวทมหนามแหลม ความแปลกของสตวในกลมนคอ ในขณะทสตวสวนใหญมการปรบตวจากสมมาตรรศมมาเปนสมมาตรแบบครงซก แตส าหรบเอคไคโนเดรมกลบตางออกไป ตวออนของมนกลบมรปรางแบบครงซก


-------------------------------------------------------------------------------------

70

และมการเปลยนแปลงเปนตวเตมวยทมสมมาตรแบบรศม และมการจดเรยงแนวของรางกาย ใหมสวนของปากและ ทวารอยคนละดานกน ชองวางภายในล าตวพฒนาเปนระบบไหลเวยน ของทอน าสงแรงทท าใหทอขามการเคลอนทได โครงรางแขงภายในเปนอสระ บางชนดไมสามารถเคลอนทไดแตจะมกานยดตดกบพน เอคไคโนเดรมทงหมดเปนดวเทอโรสโตเมย (Deuterostomia) มชองล าตวทแทจรง (Enterocoel) ประกอบดวยสมาชกประมาณ 6,500 ชนด เปนสตวทะเลทงหมด ไดแก ดาวทะเล (Sea star) ดาวเปราะ (Brittle star) เมนทะเล (Sea urchin) เหรยญทะเล (Sand dollar) ปลงทะเล (Sea cucumber) พลบพลงทะเล (Sea lily) ลกษณะโดยทวไปทนบวามความแตกตางไปจากสตวในไฟลมอน ๆ คอ การมรปรางหาแฉก (Pentamerous) สตวเหลานเปน Endoskeleton มการจดแผนหนปน Ossicle หรอ Plates ปกคลมรางกายรวมถงหนามดวย ลกษณะเฉพาะของสตวกลมนคอ ระบบหมนเวยนน า (Water vascular system) ทมความสมพนธกบทอเทา (Tube feet) ทท าใหเกดการเคลอนทเคลอนไหว และกจกรรมตาง ๆ

ภาพท 117 โครงสรางของเอคไคโนเดรม และการใช Tube feet จบอาหาร

(ทมาภาพ : http://universe-review.ca/I10-82-starfish.jpg http://www.scsc.k12.ar.us/2001Outwest/PacificNaturalHistory/Projects/ReynoldsJ/starfish.jpg)

การจ าแนกหมวดหม สงมชวตในไฟลมนจ าแนกเปน 6 คลาสคอ 1. Class Crinoidea ประกอบดวยสมาชกทเกาะอยกบทเปนสวนใหญ รปรางคลายถวยมแขน 5-10 แขนชวยจบอาหาร ปากและทวารหนกอยดานบน เทาทอไมมปมดด ตวไมมหนาม เชน ดาวขนนก (Feather star) พลบพลงทะเล

ภาพท 118 สตวในกลม Crinoids


-------------------------------------------------------------------------------------

71

(ทมาภาพ : http://www.nova.edu/ocean/messing/crinoids/1%20Web%20page%20intro.html)

ภาพท 119 ดาวขนนก

(ทมาภาพ : http://www.discoverlife.org/IM/I_GNU/0000/320/The_Passion_Flower_ feather_star,_Ptilometra_australis,_a_modern_crinoid,I_GNU1.jpg

http://www.mch.govt.nz/projects/web/teara/images/featherStar.jpg)

2. Class Asteroidea เปนพวกเคลอนทไปมา รปรางเหมอนดาว แขน 5 แขนตอกบ Central disc ในแขนมรองแขน และพบเทาทอมากมาย อาจเปนแบบมปมดด หรอไมมปมดด ดานบนของล าตวหรอดานหลงอาจเรยบ มหนามหรอมผวขรขระ มทวารหนก อยตรงกลาง และมทอตะแกรง (Madreporite) ใหน าไหลเขาไปในระบบทอน าของล าตวเชน ดาวทะเล ดาวทราย (Sand sea star) ดาวหมอนปกเขม (Pin-cushion sea star) ดาวมงกฎหนาม (Thorny sea star)

ภาพท 120 ดาวทะเล

(ทมาภาพ : http://www1.istockphoto.com/file_thumbview_approve/2631569/2/ istockphoto_2631569_feelers_of_starfish_sea_star_asteroidea.jpg

http://www.starfish.ch/Fotos/echinoderms-Stachelhauter/starfish-Seesterne/Fromia-indica.jpg) 3. Class Ophiuroidea เปนพวกเคลอนทได ลกษณะคลาย Asteronoid แตพวกนไมมรองแขน เทาทอไมมปมดด แขนยาวเคลอนทไดเรว แตหกงายเชน ดาวเปราะ ดาวตะกรา (Basket star)


-------------------------------------------------------------------------------------

72

ภาพท 121 ดาวตระกรา

(ทมาภาพ : http://www.dnr.sc.gov/marine/sertc/images/photo%20gallery/Astracme.jpg) 4. Class Echinoidea เปนพวกเคลอนทได รปรางมหลายแบบอาจเปนแผน เปนกอน หรอทรงกระบอก แผนแขงทเปนโครงค าจนภายในจะเชอมตดกน ดานนอกจะมหนามทเคลอนไหวไดไดแก เหรยญทะเล (Sand dollars) เมนทะเลรปหวใจ (Heart urchins) และเมนทะเล (Sea urchins) ทมการปรบตวใหเขากนกบทอยทเปนพนแขง เมนทะเลเปนสตวทกนสาหรายและสตว โดยใช Aristotle's lantern ประกอบดวยแผนหนปนจ านวน 5 แผนรปปรามด ยนเขาไปในโพรงปากและหลอดอาหาร ท าหนาทเหมอนฟน ล าไสมลกษณะเปนทอ และขดเขาไปขางแผนล าตว

ภาพท 122 เมนทะเลรปหวใจ

(ทมาภาพ : http://cache.eb.com/eb/image?id=11155&rendTypeId=4 http://www.nhm.ac.uk/research-curation/projects/echinoiddirectory/morphology/

JPEG/SPATIN.JPG) 5. Class Holothuroidea มรปรางเปนทรงกระบอก เทาทอดานหนาดดแปลงไปเปนเทนตาเคล ไมมแผนแขงหมล าตว ผวชนนอกเปนหนงหม สมาชกในกลมนไดแก ปลงทะเล (Sea cucumber) มจ านวนราว 900 ชนด มกอาศยอยบรเวณพนแขง มไมกชนดททอดตวอยบนพนโลง สวนมากจะหลบซอนอยใตกอนหน หรอ ปะการง ล าตวยดหดไดรวดเรว


-------------------------------------------------------------------------------------

73

ภาพท 123 ปลงทะเล

(ทมาภาพ : http://www.tolweb.org/tree/ToLimages/holoana.gif http://www.afsc.noaa.gov/kodiak/images/photo/miscuke03.jpg)

6. Class Concentricycloidea ในป ค.ศ. 1983 - 1984 มการคนพบ เอคไคโนเดอรมชนดใหม อาศยอยตาม ทอนไมจมลกในน า ประมาณ 1,000 เมตร แถบชายฝง ประเทศนวซแลนด รปรางคลายเมดซา (ไนดาเรย) ตงชอวา Xyloplax medusiformus ล าตวมเสนผาศนยกลางประมาณ 2-5 มลลเมตร เปนแผนแบนไมมแขน ปกคลมดวยแผนหนปนขนาดเลก ระบบทอน าประกอบดวยทอวงแหวน 2 ทอทขอบล าตว และมหนามเปนวงตดอยโดยรอบ การศกษาทางชววทยาอน ๆ ยงไมละเอยดดนก

ภาพท 124 แบบจ าลองของ Xyloplax medusiformus

(ทมาภาพ : http://coursewares.mju.ac.th/section2/bi220/content/chap11/slide0153_image041.jpg)


-------------------------------------------------------------------------------------

74

ภาพท 125 สรปตวแทนของไฟลมเอคไคโนเดอรมาตา (ทมาภาพ : http://www.biologyreference.com/images/biol_02_img0136.jpg

http://universe-review.ca/I10-82-echinoderms.jpg)


-------------------------------------------------------------------------------------

75

ไฟลมเฮมคอรดาตา (PHYLUM HEMICHORDATA) ชอไฟลมมาจากค าวา Hemi ทแปลวาครง และ chorda ทแปลวาสน สตวในกลมนพบไดในทะเลน าตน โดยจะฝงตวเองอยในพนทรายปนโคลนบางชนดฝงแบบโดดเดยว บางชนดฝงเปนกลมโคโลน มลกษณะคลายกบคอรเดตมากมชองเหงอก และแกนรางกาย แตแกนรางกายนนไมใช Notochord เปนเพยงแขนงของทางเดนอาหาร ล าตวขาดงาย เปนดวเทอโรสโตเมยทรางกายมซลอม 3 ตอน จ าแนกไดเปน 2 คลาสคอ

1. Class Enteropneusta ไดแก หนอนลกโอค (Acorn worm) มลกษณะคลายหนอนตวยาวราว 20 เซนตเมตร อาศยตามโคลนทราย ล าตวมเมอกหม ล าตวประกอบดวย งวง (Proboscis) หรอ โพรโทโซม (Protosome) ปลอกคอ (Collon) หรอมโซโซม (Mesosome) และสวนล าตว (Trunk) หรอเมทาโซม (Metasome) Acorn worm จะใชงวงและปลอกคอในการขดร และกนอาหารเปนสารอนทรยในดนทรายนน ๆ จงสามารถพบกองดนทผานทางเดนอาหารมาแลวถกขบออกมาเปนกองทปากร

2. Class Pterobranch สวนใหญอยทางซกโลกใต พบไดทงแบบอยเดยว ๆ และอยเปนโคโลนเชน Atubaria Rhabdopleura เปนตน

ภาพท 126 Acorn worm

(ทมาภาพ : http://www.cbu.edu/~aross/companat/acorn-worm-CBU-2.jpg http://www.bethel.edu/~johgre/bio114d/images/Lower%20Verts/oAcornWormDia.jpg)

ภาพท 127 โครงสราง และกองดนทเหลอจากการยอยของ Acorn worm

(ทมาภาพ : http://webs.lander.edu/rsfox/rsfoximages4/hemi28La_x550_x_213x.gif http://tidechaser.blogspot.com/2007_06_01_archive.html)


-------------------------------------------------------------------------------------

76

ภาพท 128 Rhabdopleura (ทมาภาพ : http://simulium.bio.uottawa.ca/bio2525/labo/protocoles/images/vertebrb.gif http://faculty.washington.edu/bjswalla/Hemichordata/Pterobranchia/rhabdopleura.jpg)

ไฟลัมแอนเนลิดา (phylum annelida) · (longitudinal muscle)...

Documents