พระธมมปทฏฐกถาภาค ๓

แปล โดยพยญชนะ

ยลาชชวลาบาหมำสลาบาษาภนอสนบาถส า ปไวทลคคบบรห

ราหวรวชาร มารายกลโลมโดว๐๐๖๐๑ รคนาหมพทเงรก ญหใกอกงาบตขเ ณรอดวงวขแ มดเงวนนถ moc.ilapaham@aham ลมเอ moc.ilapaham.www ตซไบวเ

๐๐๖๐๑ รคนาหมพทเงรก ญหใกอกงาบตขเ ณรอดวงวขแ มดเงวนนถ๔๖๔-๑๐๖๖-๙๘๐ อถอม ๗๔๑๘-๒๗๔๒-๐ .ซกฟแ ๗๔๑๘-๒๗๔๒-๐ .รทโ

moc.liamtoh@eessataraw ลมเอ com.ilomtaw.wwwg,ro.ilomtaw.www ตซไบวเ

ราหวรวชาร มารายกลโลมโดว

สำนกเรยนวดโมลโลกยารามกร�งเทพมหานคร

โดย พระราชปรยตโมล (สทศน)

พระราช

ปรย

ตโม

ล (ส

ทศน)

พระธ

มม

ปท

ฏฐก

ถา ภ

าค ๓

แป

ล โด

ยพ

ยญ

ชน

ะ

อกษรยอก. ประโยคเกงทวไปอ. อนวาท. ทงหลาย(...) ขอความในวงเลบเปนขอความทไมปรากฏในประโยคบาลผรจนาคมภรละไวในฐานทเขาใจ เวลาแปลตองเตมเขามาแตเวลาเขยนสอบใหตดวงเลบออกเสยทงหมด

∫¢/∫¢

ส�ำหรบนกเรยนชนประโยค๑-๒

ครสอนบาลชนประโยค๑-๒

ผสนใจทวไป

หลกสตรบาลชนประโยค๑-๒

บาลศกษาชนประโยค๑-๒

ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓แปลโดยพยญชนะ

แปลโดยพระราชปรยตโมล(สทศน)

ส�านกเรยนวดโมลโลกยารามกรงเทพมหานคร

ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓แปลโดยพยญชนะ

แปลโดย พระราชปรยตโมล(สทศนป.ธ.๙,Ph.D.) ส�านกเรยนวดโมลโลกยารามกรงเทพมหานคร

ISBN:978-616-382-743-2

พมพครงแรก พฤษภาคม๒๕๕๘ -คณะเจาภาพ จ�านวน๑,๖๐๐เลม -นตธรรมการพมพ จ�านวน ๔๐๐เลม

จดพมพโดย: พระราชปรยตโมล(สทศนป.ธ.๙,Ph.D.) ส�านกเรยนวดโมลโลกยารามราชวรวหาร ถนนวงเดมแขวงวดอรณเขตบางกอกใหญกรงเทพมหานคร โทร.๐-๒๔๗๒-๘๑๔๗

พมพท :นตธรรมการพมพ ๗๖/๒๕๑-๓หมท๑๕ต.บางมวงอ.บางใหญจ.นนทบร๑๑๑๔๐ โทร.๐-๒๔๐๓-๔๕๖๗-๘,๐-๒๔๔๙-๒๕๒๕,๐๘๑-๓๐๙-๕๒๑๕ e-mail:niti2512@hotmail.com,niti2512@yahoo.co.th

แบบปก:ศกดาวมลจนทร

ค�าน�า\\\

ภาษาบาลหรอภาษามคธ เปนภาษาทจารกพระพทธวจนะและค�าสอนของพระอรยสาวกในไตรปฎก พระพทธเจาใชประกาศพระศาสนาแกชาวชมพทวป ภาษานไดรบการยกยอง๔ฐานะคอสมพทธโวหำรภำษำเปนภาษาของพระพทธเจาอรยโวหำรภำษำเปนภาษาของพระอรยเจายถำภจจโวหำรภำษำเปนภาษาไมเปลยนแปลงความหมายและอธบายเนองจากเปนตนตภาษา มแบบแผน มระบบโครงสรางไวยากรณ สมบรณดวยคณวเศษและสภาวนรตตและปำลภำษำเปนภาษาทรกษาพระพทธพจนไวดงนนเพอสบสานจรรโลงรกษาภาษาจารกค�าสอนของพระพทธเจาและพฒนาศกยภาพของศาสนทายาทคณะสงฆไทยจงจดหลกสตรพระปรยตธรรมแผนกบาลเพอรองรบวตถประสงคดงกลาวจงกลาวไดวา “การศกษาบาลเปนการศกษาของคณะสงฆ โดยคณะสงฆ และเพอ คณะสงฆ” ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ น ขาพเจาไดแปลตามหลกบาลไวยากรณ สวนทออกสอบสนามหลวงกท�าเชงอรรถไวเปนทสงเกตนอกจากนนยงไดรวบรวมเอกสารอนๆเพอประกอบการแปลและการวเคราะหศพทดวยหนงสอเลมนเปนต�าราเลมท๕ของโครงการผลตหลกสตรของส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม ซงโครงการตงเปาหมายทจะเขยนต�าราทงนกธรรมและบาลใหครบทกชน เพอถวายเปนธรรมทานแกพระภกษสามเณรทวประเทศ ขออนโมทนาบญแกคณะเจาภาพ ผมงหวงบญอนเกดจากธรรมทานนและหวงความเจรญมงคงแหงพระพทธศาสนา มกศลเจตนาบรจาคทรพยจดพมพหนงสอเลมนหากมขอบกพรองในการแปลหรอขอความอนใด ผแปลขอนอมรบความผดพลาดนนเพอปรบปรงแกไขในการพมพเปนวทยาทานในครงตอไป หวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจกอ�านวยประโยชนแกนกเรยนชนประโยค๑-๒ครสอนชนประโยค๑-๒และผสนใจใฝรตามสมควร

พระราชปรยตโมล (สทศน)

ส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม กรงเทพมหานคร

สำรบญ\\\

ปปผวรรค

เรองภกษ๕๐๐รปผขวนขวายในปฐวกถา..................................................................๑

เรองพระเถระผเจรญมรจกมมฏฐาน.............................................................................๕

เรองพระเจาวฑฑภะ...................................................................................................๘

เรองนางปตปชกา.....................................................................................................๔๑

เรองโกสยเศรษฐผมความตระหน..............................................................................๔๗

เรองปาฏกาชวก.......................................................................................................๕๘

เรองฉตตปาณอบาสก...............................................................................................๖๔

เรองนางวสาขา........................................................................................................๗๐

เรองปญหาของพระอานนทเถระ.............................................................................๑๑๕

เรองการถวายบณฑบาตทานแกพระมหากสสปเถระ.................................................๑๒๐

เรองปรนพพานของพระโคธกเถระ...........................................................................๑๒๙

เรองครหทนนวตถ..................................................................................................๑๓๔

พาลวรรค

เรองบรษคนใดคนหนง............................................................................................๑๔๙

เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ.................................................................๑๗๒

เรองอานนทเศรษฐ.................................................................................................๑๘๑

เรองโจรท�าลายปม..................................................................................................๑๘๖

เรองพระอทายเถระ...............................................................................................๑๘๙

เรองภกษชาวเมองปาฐา..........................................................................................๑๙๑

เรองสปปพทธกฏฐ.................................................................................................๑๙๓

เรองชาวนา............................................................................................................๑๙๗

เรองสมนมาลาการ.................................................................................................๒๐๒

เรองอบลวณณาเถร...............................................................................................๒๑๑

เรองชมพกาชวก...................................................................................................๒๑๖

เรองอหเปรต.........................................................................................................๒๓๑

เรองสฏฐกฏเปรต..................................................................................................๒๓๘

เรองพระสธรรมเถระ.............................................................................................๒๔๕

เรองพระวนวาสตสสเถระ.......................................................................................๒๕๗

บรรณานกรม..........................................................................................................๒๘๑

รายนามคณะเจาภาพจดพมพหนงสอ......................................................................๒๘๔

๑ สตตมวภตตแปลเปนประธานของประโยคเรยกชอทางสมพนธวาสตตมปจจตตสยกตตา ฯ

๔. ปปผวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรคอนบณฑต- ก�าหนดแลวดวยดอกไม (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. ป€วกถาปสตปญจสตภกขวตถอ.เรองแหงภกษผมรอยหาเปนประมาณผขวนขวายแลว-

ในวาจาเปนเครองกลาวซงแผนดน (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงภกษท.ผมรอยหาเปนประมาณผขวนขวายแลวในวาจาเปนเครองกลาวซงแผนดนตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาโก อม� ป€ว วเชสสต ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวา(อ.ภกษท.)เหลานนเทยวไปแลวสทจารกในชนบทกบดวยพระผมพระภาคเจามาแลวสพระวหารชอวาเชตวนนงแลวในศาลา-เปนทบ�ารงในสมยเปนทสนไปแหงวนกลาวแลวซงวาจาเปนเครองกลาวซงแผนดนวาอ.ทเปนทไปสบานโนน๑ จากบานโนน เปนทเสมอ (ยอมเปน), (อ.ทเปน- ทไปสบานโนน จากบานโนน) เปนทมความเสมอไปปราศแลว (ยอมเปน), (อ.ทเปนทไปสบานโนน จากบานโนน) เปนทมเปอกตมมาก (ยอมเปน), (อ.ทเปนทไปสบานโนน จากบานโนน) เปนทมกอนกรวดมาก (ยอมเปน), (อ.ทเปนทไปส บานโนน จากบานโนน) เปนทมดนด�า (ยอมเปน), (อ.ทเปนทไปสบานโนน จากบานโนน) เปนทมดนแดง (ยอมเปน) ดงน ในทแหงตน ทงไปแลวทงไปแลวฯอ.พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามแลววา

2 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอยอมมในกาลนดงน,(ครนเมอค�า)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว) ดวยวาจาเปนเครองกลาวซงแผนดน ในทอนขาพระองคท.เทยวไปแลว(ยอมเปน)ดงน(อนภกษท.เหลานน)กราบทลแลว, ตรสแลวว า ดกอนภกษ ท. (อ.แผนดน) นน ชอวา เปนแผนดนอนมในภายนอก(ยอมเปน),อ.อนอนเธอท.กระท�าซงการบรกรรมในแผนดนอนเปนไปในภายในยอมควรดงนไดตรสแลวซงพระคาถาท.สองเหลานวา

อ.ใคร จกรแจง ซงแผนดน น (ดวย) ซงยมโลก ดวย (ซงมนษยโลก) น อนเปนไปกบดวยเทวโลกดวย, อ.ใคร จกเลอก ซงบทแหงธรรม อน (อนเรา) แสดงดแลว เพยงดง (อ.นายมาลาการ) ผฉลาด (เลอกเกบอย) ซงดอกไม, อ.พระเสขะ จกรแจง ซงแผนดน (ดวย) ซงยมโลกดวย ซง (มนษยโลก) น อนเปนไปกบดวยเทวโลก (ดวย) ฯ อ.พระเสขะ จกเลอก ซงบทแหงธรรม อน (อนเรา) แสดงดแลว เพยงดง (อ.นายมาลาการ) ผฉลาด (เลอกเกบอย) ซงดอกไม ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาอ.ใคร(จกรแจง)ซงแผนดนนคอวาอนอนบณฑต-นบพรอมแลววาอตภาพ(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(หมวดสองแหงบท)วาโก อม� ดงนฯ อ.อรรถวาจกรแจงคอวาจกแทงตลอดคอวาจกกระท�าใหแจงดวยญาณของตนดงน(แหงบท)วาวเชสสต ดงนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 3

(อ.อรรถวา)ซงโลกคออบายอนมอยางสดวย(ดงนแหงบท)วา ยมโลกญจดงนฯ (อ.อรรถวา)(อ.พระศาสดา)ยอมตรสถามวาอ.ใครจกรแจงคอวาจกรวเศษคอวาจกแทงตลอดคอวาจกกระท�าใหแจงซงมนษยโลกนกบดวยเทวโลกดวยดงน(ดงนแหงหมวดสองแหงบท)วาอม� สเทวก� ดงนฯ อ.อรรถวาอ.ใครจกเลอกคอวาจกคดเลอกคอวาจกใครครวญคอวาจกแทงตลอดคอวาจกกระท�าใหแจงซงบทแหงธรรมอนอนบณฑต-นบพรอมแลววาโพธปกขยธรรมสามสบเจด ชอวา อน (อนพระผมพระภาคเจา) ทรงแสดงไวดแลวเพราะความท(แหงบทแหงธรรมนน)เปนบทอนพระผมพระภาคเจา-ตรสแลว ตามความเปนจรงอยางไร ราวกะ อ.นายมาลาการ ผ ฉลาด เลอกเกบอย ซงดอกไม ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา โก ธมมปท� สเทสต� ดงนฯ (อ.อรรถวา)(อ.พระอรยบคคล)ผมอยางเจดกระท�า(ซงพระอรยบคคล)ผตงอยในโสดาปตตมรรค ใหเปนตน เพยงไร (แตพระอรยบคคล) ผตงอย- ในอรหตมรรคชอวาพระเสขะเพราะการศกษาซงสกขาท.สามเหลานคอ อ.อธสลสกขา อ.อธจตตสกขา อ.อธปญญาสกขา คราไปปราศอย ซงความก�าหนดดวยอ�านาจแหงความพอใจ (จากอตภาพ) นน ดวยอรหตมรรค ชอวาจกรแจงคอวาจกรวเศษคอวาจกแทงตลอดคอวาจกกระท�าใหแจงซงแผนดนนคอวาอนอนบณฑตนบพรอมแลววาอตภาพ(ดงนแหงบท)วาเสโขดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ)วา(อ.พระเสขะ)นนนนเทยวจกรแจงคอวาจกรวเศษคอวา จกแทงตลอดคอวา จกกระท�าใหแจง ซงยมโลกอนมประการ (อนขาพเจา)กลาวแลวเหมอนอยางนนดวยซงมนษยโลกนกบดวยเทวโลกท.ชอวา อนเปนไปกบดวยเทวโลกดวย (ดงน แหงบท) วา ยมโลกญจ ดงนเปนตนฯ (อ.พระอรยบคคล) ผ ศกษา ผ มอยางเจด นนนนเทยว ชอวา เสโข ฯ

4 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.อธบาย)วาอ.นายมาลาการผฉลาดเขาไปแลวสสวนแหงดอกไมเวนแลวซงดอกไมท.อนทงออนทงตม(ดวย)อนสตวตวมลมปราณเจาะแลวดวยอนเหยวแหงแลวดวย อนมปมเกดแลวดวย ยอมเลอกเกบ ซงดอกไม ท. อนงามอนเกดดแลวชอฉนใด(อ.พระเสขะ)จกเลอกคอวาจกคดเลอกคอวา จกใครครวญ คอวา จกแทงตลอด คอวา จกกระท�าใหแจง แมซงบทแหงโพธปกขยธรรมนอน(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสไวดแลวคอวา อน(อนพระผมพระภาคเจา)ทรงแสดงไวดแลวดวยปญญาฉนนนนนเทยวดงน(อนบณฑตพงทราบ)ฯ อ.พระศาสดาทรงแกแลวซงปญหาเองนนเทยวฯในกาลเปนทสด-ลงแหงเทศนาอ.ภกษท.ผมรอยหาเปนประมาณบรรลแลวซงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท.ฯอ.เทศนาเปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนไดมแลวแมแกบรษทผถงพรอมแลวดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผมรอยหาเปนประมาณผขวนขวายแลว- ในวาจาเปนเครองกลาวซงแผนดน

(จบแลว) ฯ

jwi

๑ เตม มนสกาเรน เขามาเปดอต

๒. มรจกมมฏ€านกตเถรวตถ อ.เรองแหงพระเถระผยงกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณใหเจรญ

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงภกษผยงกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณใหเจรญรปใดรปหนงตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาเผณปม� ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวา(อ.ภกษ)นนเรยนเอาแลวซงกมมฏฐานในส�านกของพระศาสดา (คดแลว) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงสมณธรรมดงน เขาไปแลวสปาพากเพยรแลวพยายามแลวไมอาจอย เพออนบรรล ซงพระอรหต (คดแลว) วา (อ.เรา) (ยงพระศาสดา) จกใหตรสบอก ซงกมมฏฐานใหวเศษดงนมาอยสส�านกของพระศาสดาเหนแลวซงพยบแดดในระหวางแหงหนทางยงกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณใหเจรญอย(ดวยการกระท�าไวในใจ)๑ วาอ.พยบแดด อนตงขนแลว ในสมยแหงฤดรอน น เปนราวกะวาถงแลวซงความเปนแหงรป (เปน) ยอมปรากฏ (แกชน ท.) ผยนอยแลว ในทไกล, ยอมไมปรากฏ (แกชน ท.) ผมาอย สทใกลนนเทยว ฉนใด, แม อ.อตภาพ น เปนสภาพมอยางนเปนรป เพราะอรรถวาเกดขน-และเสอมไป (ยอมเปน) (ฉนนน) ดงน มาแลว ผล�าบากแลวในหนทาง อาบแลว ในแมน�าชอวาอจรวด นงแลว ทเงา ใกลฝงแหงแมน�า- อนมกระแสเชยว แหงหนง เหนแลว ซงกอนแหงฟองน�า ท. อนใหญ อนตงขน ดวยการกระทบแหงก�าลงแหงน�า แลวจงแตกไปอย ไดถอเอาแลว (กระท�า) ใหเปนอารมณวา แม อ.อตภาพ น เปนสภาพมอยางนเปนรป เพราะอรรถวาเกดขนแลวจงแตกไปนนเทยว (ยอมเปน) ดงนฯอ.พระศาสดาประทบยนอยแลว ในพระคนธกฎเทยว ทรงเหนแลว ซงพระเถระ นน ตรสแลววาดกอนภกษ อ.อยางนนนนเทยว, อ.อตภาพ น อนมอยางน-

6 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อภสมพธาโนประกอบดวยอภ+ส�บทหนาพธธาตในความรลงมานปจจยแปลงนคคหตเปนมแปลงมานเปน

อานแตบางอาจารยกลาววาลงอานปจจยฯ๒ เผณปณฑสรกขโก (กาโย) เปนกมมรป กมมสาธนะ ว.วา เผณปณเฑน สมานมว อกขยตต เผณปณฑสรกขโก (กาโย)

เผณปณฑ(เผณฟองน�า,ปณฑกอน)และสม(สม,เสมอ)เปนบทหนาอกขธาตในความเหนเฉพาะสมลบมทสดศพท

แลวลงรอาคมตามหลกแหงอาคมพยญชนะสนธฯ

เปนรปเทยว เปนอตภาพมอนเกดขนและอนแตกไปเปนสภาพนนเทยว (ยอมเปน) ราวกะ อ.กอนแหงฟองน�า ราวกะ อ.พยบแดดดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

(อ.ภกษ) รแลว ซงกาย น วามฟองน�าเปน-เครองเปรยบ รพรอมเฉพาะอย๑ (ซงกาย น) วามพยบแดดเปนธรรม ตดแลว ซงพวงดอกไม ท. ของมาร พงถง ซงทเปนทไมเหน แหงมจจผ- พระราชา ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วารแลวซงกายนคอวาอนอนบณฑตนบพรอมแลววา-ประชมแหงอาการสามสบสองมผมเปนตนวาชอวาอนบณฑตพงเหนสมดวยกอน- แหงฟองน�า๒เพราะอรรถวาทงมก�าลงหามไดทงมก�าลงอนโทษประทษรายแลวทงไมควร-แกกาลนานทงเปนไปตลอดกาลเพยงนนดงน (ดงน)แหง - (ในบทท.) เหลานนหนา-(บท)วาเผณปม� ดงนเปนตนฯ อ.อรรถวา รพรอมเฉพาะอย คอวา รอย คอวา ทราบอยวา อ.พยบแดดเปนราวกะวาถงแลวซงความเปนแหงรปเปนราวกะวาเขาถงซงความเปน-แหงวตถอนบคคลพงถอเอา ยอมม (แกชน ท.) ผ ยนอย แลว ในทไกล, (อ.พยบแดดนน) เปนธรรมชาตวาง เปนธรรมชาตเปลา เปนธรรมชาตเขาถง- ซงความเปนแหงวตถอนบคคลไมพงถอเอา (เปน)ยอมถงพรอม(แกชนท.) ผเขาไปอยในทใกลฉนใดแมอ.กายนชอวาเปนสภาพมพยบแดดเปนธรรม

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 7

เพราะอรรถวาเปนไปในขณะและปรากฏนดหนอย(ยอมเปน)ฉนนนดงนดงน(แหงบท)วามรจธมม� ดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ) วา อ.ภกษ ผมอาสวะสนแลว ตดแลว ซงวฏฏะ ท. อนเปนไปในภมสาม อนอนบณฑตนบพรอมแลววาพวงดอกไม ของมาร ดวยอรยมรรคพงถงซงทเปนทไมเหนคอวาซงทอนมใชวสยแหงมจจ- ผพระราชาคอวาซงมหานพพานอนเปนอมตะดงน(แหงหมวดสอง- แหงบท)วามารสส ปปปผกาน ดงนเปนตนฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถาอ.พระเถระบรรลแลวซงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท.ชมเชยอยสรรเสรญอยถวายบงคมอยซงพระสรระอนมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทองของพระศาสดามาแลวดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระผยงกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณใหเจรญ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ เวสาล หรอไพศาล (Vaishali)ว.วาตกขตต วสาลภตตตา เวลาสเมองทมการขยายใหกวางขวางขน๓ครง(วสาล+ณ

ปจจย+อ)เปนเมองโบราณสมยพทธกาลเปนเมองหลวงแควนวชชปกครองโดยกษตรยลจฉวคณะเจาลจฉวเหลานปกครอง

ดวยระบอบคณาธปไตย หรอเปนระบอบประชาธปไตยยคแรกๆ ของโลก มรฐสภาเพอปรกษาหารอราชการแผนดนเชนปจจบน

นกรฐศาสตรเรยกการปกครองแบบนวาระบอบสามคคธรรมเคยเจรญรงเรองเปนปกแผนมนคงอยางยงในสมยพทธกาลเพราะม

ความสามคคกนพระพทธเจาเคยเสดจในปท๕หลงตรสรหลงพทธกาลเมองนตกเปนของแควนมคธของพระเจาอชาตศตรโดย

การสงวสสการพราหมณเขามาเปนไสศกท�าลายความสามคคของพวกกษตรยลจฉว ตอมา หลงการลมสลายของราชวงศพระเจา

พมพสารในเมองราชคฤหพระเจาสสนาคพระราชาองคตอมาไดทรงยายเมองหลวงแหงแควนมคธมายงเมองเวสาลท�าใหเมอง

แหงนเจรญรงเรองกอนทจะเสอมลงถกทงรางลงในทสดตอมาสมยพระเจากาลาโศกราชไดเปนสถานทท�าสงคายนาครงท๒ท

วาลการามตอมา ไดยายเมองหลวงของแควนมคธไปยงเมองปาตลบตร (ปาฏลบตร)หรอ เมองปตนะอนเปนเมองหลวงของ

รฐพหารในปจจบน ซงสมยพทธกาล เมองแหงนเปนเพยงหมบานเลกๆ ในแควนมคธทตงโดยพระเจาอชาตศตร เพอเปนเมอง

หนาดานส�าหรบท�าสงครามกบแควนวชชราวพ.ศ.๒๑๘ไดมกษตรยผยงใหญของอนเดยคอพระเจาอโศกมหาราชแหงราชวงศ

เมารยะผอปถมภพระพทธศาสนาใหรงเรองทรงอปถมภการท�าสงคายนาครงท๓ณอโศการามในการสงคายนาครงน ไดสง

สมณทตออกเผยแพรพระพทธศาสนาไปยงดนแดนอนๆ ทวโลกซงรวมถงสวรรณภมหรอดนแดนทตงประเทศไทยในปจจบนดวย

ปจจบนเมองเวสาลเปนซากโบราณสถานอยทต�าบลบะสารท-เบสารท(Basarh-Besarh)ในจงหวดไวศาลเปนเขตตดตอของอ�าเภอ

สะดาร(Sadar)กบฮาจปร(Hajipur)หางจากฮาชปร๓๕กโลเมตรหางจากมซฟฟารปร๓๗กโลเมตร

๓. วฑฑภวตถอ.เรองแหงพระเจาวฑฑภะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงพระเจาวฑฑภะผเปนไปกบดวยบรษทผอนหวงน�าทวมทบแลวจงใหสวรรคตแลวตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาปปผาน เหว ปจนนต� ดงนเปนตนฯ

ก.๑อ.วาจาเปนเครองกลาวโดยล�าดบ(ในเรอง)นนน:- (อ.พระกมาร ท.) สาม เหลาน คอ อ.พระโอรส ของพระราชา-พระนามวามหาโกศล ในพระนครชอวาสาวตถ พระนามวาปเสนทกมาร, อ.พระกมารของเจาลจฉว ในพระนครชอวาเวสาล๑ พระนามวามหาล, อ.พระโอรส-ของเจามลละ ในพระนครชอวากสนารา พระนามวาพนธละ๒ เสดจไปแลว ส พระนครชอว าตกกสลา เพออนเรยนซงศลปะ ในส�านก ของอาจารย ผ ทศาปาโมกข เสดจมาพรอมกนแลว ทศาลา ในภายนอกแหงพระนคร ตรสถามแลวซงเหต (แหงตน)มาแลวดวยซงตระกลดวยซงพระนามดวยของกนและกน เปนพระสหายกน เปน เสดจเขาไปหาแลว ซงอาจารย

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 9

๒ กสนารา แควนมลละ เปนทตงของสงเวชนยสถาน ๑ ใน ๔ แหง สมยพทธกาลเปนเมองส�าคญคกบเมองปาวา โดยมแมน�า

หรญวดคนกลาง เปนทตงของ สาลวโนทยาน หรอปาไมสาละทพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน ปจจบน ตงอยทต�าบล

มถากวร อ�าเภอกสนครหรอกาเซย หรอกาสยา (Kushinaga; Kasia; Kasaya) ในเขตจงหวดเทวรยา (Devria; Devriya)

รฐอตตรประเทศประเทศอนเดยและเปนทตงของมกฏพนธนเจดยสถานทถวายพระเพลงพระพทธเจาอทยานสาลวนมชอเรยก

ในทองถนวามาถากนวะระกาโกฏ(Matha-Kunwar-Ka-Kot)ซงแปลวาต�าบลเจาชายสนชพปรากฏตามคมภรวาเมองนเคย

เปนทปรนพพานของพระพทธเจาพระนามวาผสสะ เปนทเกดบ�าเพญบารมของพระโพธสตวหลายครง เคยเปนราชธานนามวา

กสาวดของพระเจามหาสทสสนจกรพรรดราช สมยพทธกาลแควนมลละแยกเปน ๒ สวน คอ ฝายเหนอม เมองกสนาราเปน

เมองหลวงเจาปกครองเรยกวาโกสนารกาฝายใตมเมองปาวาเปนเมองหลวงเจาปกครองเรยกวาปาเวยยมลลกะทงสองเมอง

นนตงอยหางกนเพยง๑๒กโลเมตรมแมน�าหรญญวดคนกลางเมองนมอนสรณสถานทส�าคญคอสถปใหญซงพระเจาอโศกมหาราช

สรางไวและบรรจพระบรมสารรกธาตวหารปรนพพานซงเปนทประดษฐานพระพทธรปปางปรนพพานอยภายในและมซากศาสนสถาน

โบราณโดยรอบมากมายและมกฏพนธนเจดย

โดยความเปนอนเดยวกนเทยว ผมศลปะอนเรยนแลว ตอกาลไมนานนนเทยว ทรงอ�าลาแลว ซงอาจารย เสดจออกไปแลว โดยความเปนอนเดยวกนเทยว ไดเสดจไปแลว ส ทอนเปนของพระองคและอนเปนของพระองค ท. ฯ อ.-(ในพระกมารท.สาม)เหลานนหนา-พระกมารพระนามวาปเสนททรงแสดงแลวซงศลปะแกพระบดาอนพระบดาผทรงเลอมใสแลวทรงอภเษกแลวในความ-เปนแหงพระราชาฯอ.พระกมารพระนามวามหาลเมอทรงแสดงซงศลปะ แกเจาลจฉวท.ทรงแสดงแลวดวยความอตสาหะอนใหญฯอ.พระเนตรท.(ของพระกมารพระนามวามหาล) นน ไดแตกไปแลว ฯ อ.เจาลจฉว ท. (ทรงปรกษากนแลว)วาโอหนออ.อาจารยของเราท.ถงแลวซงความ-พนาศแหงนยนตา,(อ.เราท.)จกไมสละรอบ(ซงอาจารย)นน,(อ.เราท.)จกบ�ารง(ซงอาจารย)นนดงนไดพระราชทานแลวซงประตแหงหนง อนเปนทตงขนแหงแสนแหงทรพย (แกพระกมารพระนามวามหาล) นน ฯ (อ.พระกมารพระนามวามหาล) นน ทรงอาศยแลว (ซงประต) นน ทรงยง- พระโอรสของเจาลจฉว ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ใหศกษาอย ซงศลปะ ประทบอยแลวฯอ.พระกมารพระนามวาพนธละ, (ครนเมอพระด�ารส) วา (อ.พระกมารพระนามวาพนธละ) จงฟน (ซงมดหกสบ ท.) เหลาน ดงน อนตระกลแหงเจามลละ ท. ตรสแลว, ทรงกระโดดขนแลว สอากาศ อนมศอกแปดสบเปนประมาณ ทรงฟนอย ซงมดหกสบ ท. อน (อนตระกล-แหงเจามลละ ท.) ทรงถอเอาแลว ซงไมไผ ท. หกสบ ทรงใสเขาแลว ซงซอนเปนวการแหงเหลก ในทามกลาง (ทรงยงบคคล) ใหยกขนแลว

10 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ลพภาส�าเรจมาจากลภธาตในความไดณยปจจยลบณแหงณยปจจยเสยแลวแปลงยกบทสดธาตเปนพภว.วา

ลภตพพนต ลพภ� (วตถ) แตในทน ใชเปนอพยยศพท มรปเปน ลพภา ใชเปนกรยาคมพากยประโยคภาววาจกหรอประโยค

กมมวาจก ทางสมพนธ เรยกวา กรยาบท สวนบทนามนามทเปนประธานเปนไดทกลงค ทกวจนะ เหมอนศพทนามกตกพเศษ

ทใชเปนกรยาคมพากยไดอนๆเชนสกกาส�าเรจมาจากสกกธาตในความอาจอปจจย,ปาฏกงขาส�าเรจมาจากปฏบทหนา

ก�ขธาตในความหวง,ปรารถนาณยปจจย(บางอาจารยวาณปจจย)ว.วาปฏกงขตพพาต ปาฏกงขา(ทคคต)เปนตนฯ

อกมตหนงลพภา เปนกรยาอาขยาตในรปของกมมวาจกประกอบดวยลภธาตในความไดยปจจยในกมมวาจกเอยยสตตม

วภตตแปลงทสดธาตคอภกบยปจจยเปนพภแปลงเอยยเปนอาฯขอใหครและนกเรยนคนควาตอไป๒ ตงแตตตราย� อนปพพกถา - ตตเถว วาส� กปเปส ฯเปนขอสอบสนามหลวงพ.ศ.๒๕๕๑แปลโดยพยญชนะ

ทรงตงไวแลว ดวยดาบ ไดเสดจไปแลว ฯ (อ.พระกมารพระนามวาพนธละ) นน ทรงสดบแลว ซงเสยงวา กร ดงน ของซอนเปนวการแหงเหลก ในมดอน-เปนทสดลง ตรสถามแลววา (อ.สททชาต) นน อะไร ดงน ทรงสดบแลว ซงความทแหงซอนเปนวการแหงเหลก ท. เปนของอน (อนตระกลแหงเจามลละ ท.) ทรงตงไวแลว ในมดทงปวง ท. ทรงทงแลว ซงดาบ กนแสงอย ตรสแลววา อ. - ในญาตและบคคลผมใจด ท. ผมประมาณเทานหนา - (บคคล) แมคนเดยว เปนผเปนไปกบดวยความรก เปน ไมบอกแลว ซงเหต น แกเรา, ก ถาวา อ.เรา พงรไซร, (อ.เรา) พงตด ไมยงเสยง ของซอนเปนวการแหงเหลก ใหตงขนอยเทยว ดงน กราบทลแลว แกพระมารดาและพระบดา ท. วา (อ.หมอมฉน)(ยงเจามลละท.)เหลานแมทงปวงใหทวงคตแลว(ยงบคคล)จกใหกระท�าซงความเปนแหงพระราชาดงน,ผ(อนพระมารดาและพระบดาท.)ทรงหามแลวโดยประการตางๆวาดกอนพอ (อ.ความเปนแหงพระราชา) น ชอวา เปนความเปนแหงพระราชาตามประเพณ (ยอมเปน), (อ.ความเปนแหง-พระราชาน) (อนเจา) ไมพงได๑ เพออนกระท�า อยางนดงน(ทลแลว)วาถาอยางนน(อ.หมอมฉน)จกไปสส�านกของพระสหายของหมอมฉนดงนไดเสดจไปแลวสพระนครชอวาสาวตถฯอ.พระราชาพระนามวาปเสนททรงสดบแลว ซงการเสดจมา (แหงเจ าพนธละ) นน ทรงตอนรบแลว (ทรงยงเจาพนธละ) ใหเสดจเขาไปแลว สพระนคร ดวยสกการะ อนใหญ ทรงตงไวแลวในต�าแหนงแหงเสนาบดฯ(อ.เจาพนธละ)นน(ทรงยงบคคล)ใหเรยกมาแลวซงพระมารดาและพระบดาท.ทรงส�าเรจแลวซงการประทบอย(ในพระนครชอวาสาวตถ)นนนนเทยวฯ๒

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 11

๑ ส�านวนสนามหลวงแผนกบาลพ.ศ.๒๕๕๑(สอบซอม)แปลวา“ครนภายหลง ณ วนหนง”

ก.๒ครงนนในวนหนง๑อ.พระราชาประทบยนอยแลวในเบองบน-แหงปราสาททรงแลดอยซงระหวางแหงถนนทอดพระเนตรเหนแลวซงภกษท. ผมพนมใชหนงผไปอยเพอประโยชนแกกจดวยภตในเรอน(ของชนท.)เหลานนคอของมหาเศรษฐชอวาอนาถบณฑกะของเศรษฐชอวาจฬอนาถบณฑกะของมหาอบาสกาชอวาวสาขา ของอบาสกาชอวาสปปวาสา ตรสถามแลววา อ.พระผเปนเจาท.ยอมไป(ในท)ไหนดงน,ครนเมอค�าวาขาแตพระองค-ผสมมตเทพอ.พนแหงภกษท.สองยอมไปในเรอนของมหาเศรษฐ- ชอวาอนาถบณฑกะทกๆวนเพอประโยชน(แกภตท.)มนตยภตและ- สลากภตและคลานภตเปนตน, อ.ภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ยอมไป สเรอนของเศรษฐชอวาจฬอนาถบณฑกะตลอดกาลเปนนตย,อ.เหมอนอยางนนคอวา(อ.ภกษท.ผมรอยหาเปนประมาณยอมไปสเรอน)ของมหาอบาสกา-ชอวาวสาขา(ตลอดกาลเปนนตย),อ.เหมอนอยางนนคอวา(อ.ภกษท. ผ มร อยหาเปนประมาณ ยอมไป ส เรอน) ของอบาสกาชอวาสปปวาสา (ตลอดกาลเปนนตย)ดงน(อนราชบรษท.)กราบทลแลว,เปนผใครเพออนบ�ารงซงหมแหงภกษ แมเอง (เปน) เสดจไปแลว สวหาร ทรงนมนตแลว ซงพระศาสดากบดวยพนแหงภกษทรงถวายแลวซงทานดวยพระหตถ-ของพระองคตลอดวนเจดถวายบงคมแลวซงพระศาสดาในวนทเจดกราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญ(อ.พระองค)กบดวยรอยแหงภกษท.หา ขอจงทรงรบ ซงภกษา ของหมอมฉน เนองนตย ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร ชอ อ.พระพทธเจา ท. ยอมไมทรงรบ ซงภกษา ในทแหงเดยว เนองนตย, (อ.ชน ท.) มาก ยอมหวงเฉพาะซงการเสดจมาของพระพทธเจาท.ดงนฯ(อ.พระราชากราบทลแลว)วาถาอยางนน(อ.พระองค)ขอจงสงไปซงภกษรปหนงเนองนตยดงนฯอ.พระศาสดาไดทรงกระท�าแลวใหเปนภาระของพระเถระ-ชอวาอานนท ฯ อ.พระราชา ไมทรงจดการแลววา ครนเมอหมแหงภกษ มาแลว,(อ.ชนท.)ชอ เหลาน รบแลวซงบาตรจงองคาสดงน ทรงองคาสแลวเองนนเทยวตลอดวนเจดทรงลมแลวไดทรงกระท�าแลว

12 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ เมองอาฬว เปนเมองหลวงของแควนอาฬว ซงเปนหนงใน ๒๐ แควนของชมพทวปสมยโบราณ ว.วา อล� วภสน� เอตถาต

อาฬวอลเปนบทหนาอวปจจยลงอเปนเครองหมายอตถลงคทฆะอเปนอาแปลงลเปนฬลบสระหนา

ซงความเนนชา ในวน ทแปดฯก (อ.ชนท.) ผ (อนพระราชา) ไมทรงบงคบแลวชอในราชตระกลยอมไมไดเพออนปลาดซงอาสนะท. แลวจงยงภกษท.ใหนงแลวจงองคาสฯอ.ภกษท.(กลาวแลว)วาอ.เราท.จกไมอาจ เพออนด�ารงอย (ในท) น ดงน ผมาก หลกไปแลว ฯ อ.พระราชาทรงลมแลวแมในวนทสองฯ(อ.ภกษท.)ผมากหลกไปแลวแมในวนทสองฯ(อ.พระราชา)ทรงลมแลวแมในวนทสามฯในกาลนน(อ.ภกษ ท.) ผเหลอลง เวน ซงพระเถระชอวาอานนท ผผ เดยวนนเทยว หลกไปแลวฯ

ก.๓ ชอ (อ.ชน ท.) ผมบญ เปนผเปนไปในอ�านาจแหงเหต ยอมเปน, ยอมรกษา ซงความเลอมใส แหงตระกล ท. ฯ ก อ.สาวก ท. ของพระตถาคต แมทงปวง ผถงแลวซงฐานนดร กระท�า ซงชน ท. แปด เหลาน คอ อ.อครสาวก ท. สอง คอ อ.พระเถระชอวาสารบตร อ.พระเถระชอวามหา-โมคคลลานะ, อ.อครสาวกา ท. สอง คอ อ.นางเขมา อ.นางอบลวรรณา, อ. - ในอบาสก ท. หนา - (อบาสก ท.) สอง ผเปนอครสาวก คอ อ.คฤหบด ชอวาจตตะ อ.อบาสกชอวาหตถกะ ผอยในเมองอาฬว,๑ อ. - ในอบาสกา ท. หนา - (อบาสกา ท.) สอง ผเปนอครสาวกา คอ อ.มารดาของนนทมาณพ ชอวาเวฬกณฏก อ.นางขชชตรา ใหเปนตน เปนผมบญมาก เปนผถงพรอมแลวดวยอภนหาร (ยอมเปน) เพราะความทแหง-บารม ท. สบ เปนบารมอนตนใหเตมแลว โดยเอกเทศ ฯ แม อ.พระเถระชอวาอานนท ผมบารมอนใหเตมแลวตลอดแสนแหงกป ผถงพรอมแลวดวยอภนหารผมบญมากเมอรกษาซงความเลอมใสแหงตระกลไดด�ารงอยแลวเพราะความทแหงตนเปนผเปนไปในอ�านาจแหงเหตฯ(อ.ราชบรษท.)(ยงพระเถระชอวาอานนท)นนผผเดยวนนเทยวใหนงแลวองคาสแลวฯอ.พระราชา เสดจมาแลว ในกาลแหงภกษ ท. ไปแลว ทอดพระเนตรแลว ซงวตถอนบคคลพงเคยวและวตถอนบคคลพงบรโภคท.อนตงอยแลวเหมอนอยาง-นนนนเทยวตรสถามแลววาอ.พระผเปนเจาท.ไมมาแลวหรอดงน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 13

ทรงสดบแลววาขาแตพระองคผสมมตเทพอ.พระเถระชอวาอานนทผผเดยวเทยวมาแลวดงนกรวแลวตอภกษท.วา(อ.พระผเปนเจาท.)ไดกระท�าแลวซงการตดอนมประมาณเทานตอเราแนแทดงนเสดจไปแลวสส�านกของพระศาสดากราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญอ.ภกษาอนหมอมฉนตระเตรยมแลวเพอรอยแหงภกษท.หา,ไดยนวาอ.พระเถระชอวาอานนทผผเดยวเทยว มาแลว, อ.ภกษา (อนหมอมฉน) ตระเตรยมแลว ตงอยแลวเหมอนอยางนนนนเทยว, อ.ภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ไมกระท�าแลว ซงความส�าคญในเรอนของหมอมฉน,อ.เหตอะไรหนอแลดงนฯอ.พระศาสดาไมตรสแลวซงโทษของภกษท.ตรสแลววาดกอนมหาบพตรอ.ความคนเคยกบดวยพระองคแหงสาวกท.ของอาตมภาพยอมไมม,(เพราะเหต)นน(อ.สาวกท.ของอาตมภาพ)จกเปนผไมไปแลวจกเปนดงนเมอทรงประกาศซงเหตแหงการไมเขาไปสตระกลท.ดวยซงเหตแหงการเขาไป(สตระกลท.)ดวยตรสเรยกมาแลวซงภกษท.ตรสแลวซงพระสตรนวา ดกอนภกษ ท. อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท. เกา (อนภกษ) ไมเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปดวย, ครนเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปนงใกลดวย ฯ (อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท.) เกา เหลาไหน (อนภกษ ไมเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปดวย, ครนเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปนงใกลดวย) ฯ (อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท. เกา เหลาน อนภกษ ไมเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปดวย, ครนเขาไปแลว ไมควร เพออนนงใกลดวย คอ) (อ.ชน ท.) ยอมไมตอนรบ (ดวยอาการ) อนยงใจใหเอบอาบ, ยอมไมกราบไหว (ดวยอาการ) อนยงใจใหเอบอาบ, ยอมไมถวาย ซงอาสนะ (ดวยอาการ) อนยงใจใหเอบอาบ, ยอมซอน (ซงวตถ) อนมอย (ตอภกษ) นน, (ครนเมอวตถ) อนมาก (มอย), ยอมถวาย (ซงวตถ) อนหนอยหนง, (ครนเมอวตถ) อนประณต (มอย), ยอมถวาย (ซงวตถ) อนเศราหมอง, ยอมถวาย โดยไมเคารพ, ยอมไมถวาย โดยเคารพ, ยอมไมเขาไปนงใกล เพออนฟงซงธรรม, (เมอภกษ) กลาวอย (ซงธรรม) ยอมไมยนด ฯ ดกอนภกษ ท. อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท. เกา เหลานแล (อนภกษ) ไมเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปดวย

14 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ แปลตามนยส�านวนเฉลยสนามหลวงแผนกบาลพ.ศ.๒๕๕๕(สอบซอม)๒ ส�านวนเฉลยสนามหลวงแผนกบาลพ.ศ.๒๕๕๕(สอบซอม)เพมขอความเหลานเขามา๓ วสสาสกฏ€าน�แปลได๒นยคอแปลวาทอนมความคนเคย เปนวเสสนบพพบทกมมธารยสมาสมอกปจจยในตทสสตถ-

ตทธตเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน อก.ตทส. ว. วสสาโสอสสอตถตวสสาสก�(€าน�) ว.บพ.กม. ว. วสสาสก�€าน�วสสาสกฏ€าน�หรอวสสาสกญจต�€านญจาตวสสาสกฏ€าน�ฯ แปลวาทแหงบคคลผมความคนเคยเปนฉฏฐตปปรสสมาสมอกปจจยในตทสสตถตทธตเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน อก.ตทส. ว. วสสาโสอสสอตถตวสสาสโก(ปคคโล)

ฉ.ตป. ว. วสสาสกสส(ปคคลสส)€าน�วสสาสกฏ€าน�

ครนเขาไปแลว ไมควร เพออนเขาไปนงใกลดวย ฯ๑

ดกอนภกษ ท. อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท. เกา (อนภกษ) ไมเขาไปแลว ควร เพออนเขาไปดวย, ครนเขาไปแลว ควร เพออนนงใกลดวย ฯ (อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท.) เกา เหลาไหน (อนภกษ ไมเขาไปแลว ควร เพออนเขาไปดวย, ครนเขาไปแลว ควร เพออนนงใกลดวย) ฯ (อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท. เกา เหลาน อนภกษ ไมเขาไปแลว ควร เพออนเขาไปดวย ครนเขาไปแลว ควร เพออนนงใกลดวย คอ)๒ (อ.ชน ท.) ยอมตอนรบ ดวยอาการอน- ยงใจใหเอบอาบ, ยอมกราบไหว ดวยอาการอนยงใจใหเอบอาบ, ยอมถวาย ซงอาสนะ ดวยอาการอนยงใจใหเอบอาบ, ยอมไมซอน (ซงวตถ) อนมอย (ตอภกษ) นน, (ครนเมอวตถ) อนมาก (มอย), ยอมถวาย (ซงวตถ) อนมาก, (ครนเมอวตถ) อนประณต (มอย), ยอมถวาย (ซงวตถ) อนประณต, ยอมถวาย โดยเคารพ, ยอมไมถวาย โดยไมเคารพ, ยอมนงใกล เพออนฟงซงธรรม, (เมอภกษ) กลาวอย (ซงธรรม) ยอมยนด ฯ ดกอนภกษ ท. อ.ตระกล อนมาตามพรอมแลว ดวยองค ท. เกา เหลานแล อนภกษ ไมเขาไปแลว ควร เพออนเขาไปดวย ครนเขาไปแลว ควร เพออนนงใกลดวย ดงน ฯ

ก.๔ (อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนมหาบพตรอ.สาวกท. ของอาตมภาพ ไมไดอย ซงความคนเคย จากส�านก ของพระองค เปนผไมไปแลวจกเปนดวยประการฉะนแล,จรงอยอ.บณฑตผมในกาลกอนท.แมผ(อนพระราชา)ทรงบ�ารงอยโดยเคารพในทอนมใชเปนทตงแหงความคนเคยถงแลวซงเวทนาอนมความตายเปนทสดไปแลวอนสทมความคนเคยนนเทยว๓

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 15

๑ ตงแตสตถา ภกขน� โทส� อวตวา – รญญา ปฏโ€ อตต� อาหร ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๕๕(สอบซอม)๒ อพพาฬหาแปลวาเบยดเบยนแลว,รบกวนแลว,เออองแลวประกอบดวยอบทหนาวหธาตในความน�าไป(วหเน),ใหถง

(ปาปณเน)หรอวาหธาตในความย�าย(มททเน)ตปจจยธาตมหเปนทสดอยหนาแปลงตเปนพหแลวลบทสดธาต

ดงนผอนพระราชาทลถามแลววาขาแตพระองคผเจรญ(อ.บณฑตผมในกาลกอนท.ไปแลวสทแหงบคคลผมความคนเคยนนเทยว)ในกาลไรดงนทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปนไปลวงแลววา๑ ในกาลอนเปนไปลวงแลวครนเมอพระเจาพรหมทต(ทรงยงบคคล)ใหกระท�าอยซงความเปนแหงพระราชาในพระนครชอวาพาราณส,อ.พระราชาพระนามวาเกสวะทรงละแลว ซงความเปนแหงพระราชา ผนวชแลว ผนวชเปนฤาษ ฯ อ.รอยแหงบรษท.หาบวชตามแลว(ซงพระราชา)นนฯ(อ.พระราชา)นนเปนผชอวาเกสวดาบส ไดเปนแลว ฯ อนง อ.นายภษามาลาผประดบ (ของพระราชา)นนบวชตามแลวเปนอนเตวาสกชอวากปปกะไดเปนแลวฯอ.ดาบสชอวาเกสวะ อยแลว ในปาหมพานต สนเดอนท. แปด กบ ดวยบรษทถงแลวซงพระนครชอวาพาราณสเพอตองการแกอนเสพซงรสเคม-และรสเปรยว(ในสมยแหงภาคพน)อนฝนยอมทวแลวไดเขาไปแลวสพระนคร เพอภกษา ฯ ครงนน อ.พระราชา ทรงเหนแลว (ซงพระดาบส) นน ทรงเลอมใสแลวทรงรบแลวซงปฏญญาเพอประโยชนแกการอยในส�านกของพระองค ตลอดประชมแหงเดอนส (ทรงยงพระดาบสนน) ใหอย อย ในพระอทยานยอมเสดจไปสทเปนทบ�ารง(ซงพระดาบส)นนในเวลาเยนในเวลาเชาฯอ.ดาบสท.ผเหลอลงอยแลวสนวนเลกนอยผ(อนเสยงท.)มเสยงแหงชางเปนตนเบยดเบยนแลว๒กลาวแลววาขาแตอาจารย(อ.กระผมท.)เปนผกระสนขนแลวเปนแลว,(อ.กระผมท.)จะไปดงนฯ(อ.พระดาบสถามแลว) วา ดกอนพอ ท. (อ.เธอ ท. จะไป) (ในท) ไหน ดงน ฯ (อ.ดาบสท.เหลานนกลาวแลว)วาขาแตอาจารย(อ.กระผมท.จะไป)สปาหมพานตดงนฯ(อ.พระดาบสกลาวแลว)วาอ.พระราชาทรงรบแลวซงปฏญญา เพอประโยชนแกการอย (ในท) น ตลอดประชมแหงเดอนส ในวนแหงเราท.มาแลวนนเทยว,ดกอนพอท.(อ.เธอท.)จกไปอยางไรดงน ฯ (อ.ดาบส ท. เหลานน กลาวแลว) วา อ.ปฏญญา อนทาน

16 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ไมบอกแลว แกกระผมท. เทยว ถวายแลว, อ.กระผมท. ยอมไมอาจ เพออนอย(ในท)น,(อ.กระผมท.)จกอยในทเปนทฟงซงเรองอนเปนไปทวแหงทานอนไมไกล(จากท)นดงนไหวแลวหลกไปแลวฯอ.อาจารยกบดวยอนเตวาสกชอวากปปกะลาลงแลวฯอ.พระราชาเสดจมาแลวสทเปนทบ�ารงตรสถามแลววาอ.พระผเปนเจาท.(ไปแลว)(ในท) ไหน ดงนฯ(อ.พระดาบสถวายพระพรแลว)วาดกอนมหาบพตร(อ.ดาบสท.เหลานน)กลาวแลววา(อ.กระผมท.)เปนผกระสนขนแลวเปนแลวดงนไปแลวสปาหมพานตดงนฯแมอ.ดาบสชอวากปปกะกระสนขนแลวตอกาลไมนานนนเทยวแมผอนอาจารยหามอยบอยๆ กลาวแลววา(อ.กระผม)ยอมไมอาจดงนหลกไปแลวฯแตวา(อ.ดาบสชอวากปปกะนน)ไมไปแลวสส�านก(ของดาบสท.)เหลานอกนฟงอยซงเรองอนเปนไปทวแหงอาจารยอยแลว ในท อนไมไกล ฯ ในกาลอนเปนสวนอนอก เมออาจารย ตามระลกถงอยซงอนตวาสกท.,อ.โรคในทองเกดขนแลวฯอ.พระราชาทรงยงหมอ ท. ยอมใหเยยวยา ฯ อ.โรค ยอมไมเขาไปสงบวเศษ ฯ อ.พระดาบสถวายพระพรแลววาดกอนมหาบพตรอ.พระองคยอมทรงปรารถนาเพออนยงโรคของอาตมภาพใหเขาไปสงบวเศษ(หรอ)ดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาขาแตทานผเจรญถาวาอ.ขาพเจาพงอาจไซร,(อ.ขาพเจา)พงกระท�าซงความส�าราญแกทานในกาลนนนเทยวดงนฯ(อ.พระดาบสถวายพระพรแลว)วาดกอนมหาบพตรถาวา(อ.พระองค)ยอมทรงปรารถนาซงความส�าราญแกอาตมภาพไซร,(อ.พระองค)ขอจงทรงสงไปซงอาตมภาพสส�านก ของอนเตวาสก ท. ดงน ฯ อ.พระราชา (ตรสแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ดละ ดงน (ทรงยงพระดาบส) นน ใหนอนแลว บนเตยงนอยทรงสงไปแลวซงอ�ามาตยท.หาผมอ�ามาตยชอวานารทะเปนประมข(ดวยพระด�ารส)วา(อ.เธอท.)ทราบแลวซงเรองอนเปนไปทวแหงพระผเปนเจาของเราพงสงไปซงขาวสาสนแกเราดงนฯอ.อนเตวาสกชอวากปปกะฟงแลวซงการมาแหงอาจารยกระท�าแลวซงการตอนรบ,(ครนเมอค�า)วา(อ.ดาบสท.) เหลานอกน (ยอมอย) (ในท) ไหนดงน (อนพระดาบส) กลาวแลว,กลาวแลววาไดยนวา(อ.ดาบสท.เหลานน)ยอมอยในทโนน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 17

๑ ผลาผล�แปลไดหลายนยเชนผลไมและวตถมใชผลไม, ผลและผลอนเจรญ, ผลไมนอยและผลไมใหญ๒ ภควา(ชโน)ลงวนตปจจยตทสสตถตทธตว.วาภคาอสสอตถตภควา(ชโน)๓ เตมกรยาคมพากยคอชวส แตอรรถกถาเกสวชาดกแกบทวาภตวา เปน ภญช ในทนภตวาจงเปนกรยาคมพากยแตใน

พระคมภรธมมปทฏฐกถาคาถาโยชนามรปเปนภญเชแกเปนภญชสฯ

ดงนฯ(อ.ดาบสท.)แมเหลานนฟงแลวซงความทแหงอาจารยเปนผมาแลวประชมกนแลว(ในท)นนนนเทยวถวายแลวซงน�าอนรอนไดถวายแลว ซงผลและผลอนเจรญ๑แกอาจารยฯอ.โรคเขาไปสงบวเศษแลวในขณะนน-นนเทยวฯ(อ.พระดาบส)นนเปนผมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทองไดเปนแลวโดยวนเลกนอยนนเทยวฯ ครงนนอ.อ�ามาตยชอวานารทะถามแลว(ซงพระดาบส)นนวา

ขาแตทานเกส ผมโชค๒ (อ.ทาน) ละแลว (ซงพระราชา) ผเปนจอมแหงมนษย ผยงสมบต- อนบคคลพงใครทงปวงใหส�าเรจ ยอมยนด ในอาศรม ของดาบสชอวากปปกะ อยางไรหนอ ดงน ฯ

(อ.พระดาบสชอวาเกสวะกลาวแลว)วา(อ.ค�า ท.) อนไพเราะ อน (อนบคคล) พงยนด (มอย), อ.ตนไม ท. อนเปนทรนรมยแหงใจ มอย, ดก อนนารทะ (อ.ค�า ท.) อน (อนกปปกะ) กลาวดแลว ยงเรา ยอมใหยนด ดงน ฯ

(อ.อ�ามาตยชอวานารทะถามแลว)วา(อ.ทานใด) บรโภคแลว ซงขาวสก แหงขาวสาล ท. อนเขาไปเจอดวยเนออนสะอาด (ยอมเปนอย)๓

อ.ขาวฟางและลกเดอย ท. อนมรสเคมหามได (ยงทาน) นน ยอมใหยนด อยางไร ดงน ฯ

(อ.พระดาบสชอวาเกสวะกลาวแลว)วา(อ.บคคล) ผคนเคยแลว พงบรโภค (ซงโภชนะ) อนไมอรอย (หรอ) หรอวา อนอรอย อนนอย หรอ หรอวา อนมาก (ในนเวศน) ใด (อ.โภชนะอยางใดอยางหนง อนอนบคคลบรโภคแลว ในนเวศนนน

18 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ เพมประโยคตามอรรถกถาชาดกวา ตตถ ภตต� ยงกญจ โภชน� สาธ โหต ฯ ๒ วสสาสกฏ€าน� จะแปลวาสทอนมความคนเคยกได

เปนของยงประโยชนใหส�าเรจ ยอมเปน)๑, (เพราะวา) อ.รส ท. เปนรสมความคนเคยเปนอยางยง (ยอมเปน) ดงน (ดงน) ฯ

ก.๕อ.พระศาสดาครนทรงน�ามาแลวซงพระธรรมเทศนานเมอทรง-ยงชาดกใหประชมลงพรอมตรสแลววาอ.พระราชาในกาลนนเปนโมคคลลานะไดเปนแลว (ในกาลน),อ.อ�ามาตยชอวานารทะ(ในกาลนน) เปนสารบตร (ไดเปนแลวในกาลน),อ.อนเตวาสกชอวากปปกะ(ในกาลนน)เปนอานนท(ไดเปนแลวในกาลน),อ.ดาบสชอวาเกสวะ(ในกาลนน)เปนเรานนเทยว (ไดเปนแลว)(ในกาลน)ดงนตรสแลววาดกอนมหาบพตรอ.บณฑตท.ในกาลกอนถงแลวซงเวทนาอนมความตายเปนทสดไดไปแลวสทแหง-บคคลผมความคนเคย๒ อยางน,อ.สาวกท.ของอาตมภาพเหนจะยอมไมไดซงความคนเคยในส�านกของพระองคดงนฯอ.พระราชา(ทรงด�ารแลว)วาอ.อนอนเรากระท�าซงความคนเคยกบดวยหมแหงภกษยอมควร,(อ.เรา)จกกระท�าอยางไรหนอแลดงนทรงด�ารแลววาอ.อน(อนเรา)กระท�า ซงพระธดาแหงพระญาต ของพระสมมาสมพทธเจา ในเรอน ยอมควร, (ครนเมอความเปน)อยางนนมอย,อ.ภกษหนมท.ดวยอ.สามเณรท.ดวยผคนเคยแลว จกมา สส�านก ของเรา เนองนตย (ดวยอนคด) วา (อ.พระราชา)เปนพระญาตของพระสมมาสมพทธเจา(ยอมเปน)ดงนดงนทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน สส�านก ของเจาศากยะ ท. (มอนใหร) วา (อ.เจาศากยะ ท.) ขอจงประทาน ซงพระธดา องคหนง แกหมอมฉน ดงน (เปนเหต), ตรสแลววา (อ.ทาน ท.) ถามแลววา อ.พระธดา ของเจาศากยะองคไหนดงนพงมาดงนทรงสงบงคบแลวซงทตท.ฯอ.ทต ท. ไปแลว ทลขอแลว ซงเจ าหญง กะเจ าศากยะ ท. ฯ (อ.เจาศากยะท.) เหลานน ทรงประชมกนแลว ทรงด�ารแลววา อ.พระราชา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 19

๑ ปกขนตรโย (ราชา) แปลวา ผมในฝกฝายอน, ผเปนไปในฝกฝายอน ลง อย ปจจยในชาตาทตทธต มวเสสนตตรบทกมมธารยสมาสเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน

ว.นต.กม ว. ปกโขอนตโรปกขนตโรหรอปกโขจโสอนตโรจาตปกขนตโร อย.ชาตาทตท. ว. ปกขนตเรวตตตตปกขนตรโย(ราชา)หรอปกขนตเรอตถตปกขนตรโย(ราชา) ค�าวาอนตรเปนคณนามแปลวาวาง,เวน,อนเปนนามนามนปงสกลงคแปลวาระหวาง,ระยะ,ชนใน,ภายใน,ทามกลาง,

ขณะ,โอกาส,เขตแดน,เขต,ชนด,อยาง,เหต,ชอง,ร,โพลง,ใจ,ผานงฯ ๒ รปโสภคคปตตา(อตถ)แปลวาผถงแลวซงสวนแหงความงามแหงรปเปนทตยาตปปรสสมาสมฉฏฐตปปรสสมาสและฉฏฐตป-

ปรสสมาสเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน ฉ.ตป. ว. รปสสโสภารปโสภา ต.ตป. ว. รปโสภายอคค�รปโสภคค� ท.ตป. ว. รปโสภคค�ปตตารปโสภคคปปตตา(อตถ) รปโสภคคปตตา (อตถ)แปลวาผถงแลวซงความเลศดวยความงามแหงรป เปนทตยาตปปรสสมาสมฉฏฐตปปรสสมาสและ

ตตยาตปปรสสมาสเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน ฉ.ตป. ว. รปสสโสภารปโสภา ต.ตป. ว. รปโสภายอคค�รปโสภคค� ท.ตป. ว. รปโสภคค�ปตตารปโสภคคปปตตา(อตถ) รปโสภคคปตตา (อตถ) แปลวา ผถงแลวซงความงามแหงรปอนเลศ เปนทตยาตปปรสสมาส มฉฏฐตปปรสสมาสและ

วเสสนตตรบทกมมมธารยสมาสเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน ฉ.ตป. ว. รปสสโสภารปโสภา ว.นต.กม. ว. รปโสภาอคคารปโสภคคา ท.ตป. ว. รปโสภคค�ปตตารปโสภคคปปตตา(อตถ) ค�าวาอคค เปนนามนามนปงสกลงค แปลวา สวน, เบองตน, ตน, สวนยอด, ปลาย, ทสด, สดทาย, ขางหนา, อารมณ,

โรงถาเปนคณนามแปลวา เลศ,ล�าเลศ,มาก,ยอด,ดยง,ประเสรฐ,วเศษ, เปนประธาน,กอน,แรก,คนแรก,สงสด,สงว.วาอชต คจฉต เสฏ€ภาวนต อคค� อชธาตในความไปอปจจยแปลงชเปนคซอนคบางอาจารยกลาววาลง

คปจจยกมฯ

เปนผเปนไปในฝกฝายอน๑(ยอมเปน),ถาวา(อ.เราท.)จกไมถวายไซร,(อ.พระราชานน)ยงเราท.จกใหฉบหาย,ก(อ.พระราชานน)เปนเชนกบดวยเราท. โดยตระกล (ยอมเปน) หามไดแล, (อ.กรรม)อะไรหนอแล (อนเราท.)พงกระท�าดงนฯอ.เจาศากยะพระนามวามหานามะตรสแลววาอ.ธดา ชอวาวาสภขตตยา ผเกดแลว ในทอง ของนางทาส ของเรา ผถงแลวซงสวนแหงความงามแหงรป๒มอย,(อ.เราท.)จกถวาย(ซงธดา)นนดงนตรสแลวกะทตท.วาอ.ดละ,(อ.เราท.)จกถวายซงเจาหญงแกพระราชาดงนฯ(อ.ทตท.ทลถามแลว)วา(อ.เจาหญงนน)เปนธดาของใคร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เจาศากยะท.ตรสแลว)วา(อ.เจาหญงนน)เปนพระธดาของเจาศากยะพระนามวามหานามะผเปนโอรสของพระเจาอาของพระสมมาสมพทธเจา พระนามวา วาสภขตตยา (ยอมเปน) ดงน ฯ

20 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.ทตท.)เหลานนไปแลวกราบทลแลวแกพระราชาฯอ.พระราชา(ตรสแลว) วา ผวา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย) ไซร, อ.ดละ, (อ.ทานท.)จงน�ามาพลน,กชออ.กษตรยท.เปนผมมายามาก(เปน)พงสงมาแมซงธดาของนางทาส,(อ.ทานท.)พงน�ามา(ซงพระธดา)ผเสวยอยในภาชนะเดยวกนกบดวยพระบดาดงนทรงสงไปแลวฯ(อ.ทตท.)เหลานน ไปแลว กราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพอ.พระราชา ยอมทรงปรารถนา (ซงพระธดา) ผเสวยอย โดยความเปนอนเดยวกน กบ ดวยพระองค ดงน ฯ อ.เจาศากยะพระนามวามหานามะ (ตรสแลว) วา ดกอนพอท.อ.ดละดงน(ทรงยงบคคล)ใหประดบแลว(ซงพระธดา)นน(ทรงยงบคคล)ใหเรยกมาแลว(ซงพระธดา)นนในกาลเปนทเสวยของพระองคทรงแสดงแลวซงอาการคออนเสวยโดยความเปนอนเดยวกนกบ(ดวยพระธดา)นน ทรงมอบใหแลว แกทต ท. ฯ (อ.ทตท.) เหลานน พาเอาแลว (ซงพระธดา)นนไปแลวสพระนครชอวาสาวตถกราบทลแลวซงเรองอนเปนไปทวนน แกพระราชา ฯ อ.พระราชา ผมพระทยยนดแลว ทรงกระท�าแลว (ซงพระธดา)นนใหเปนผเจรญทสดแหงรอยแหงหญงท.หาทรงอภเษกแลวในต�าแหนงแหงพระอครมเหส ฯ (อ.พระนางวาสภขตตยา) นน ประสตแลว ซงพระโอรสผมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทองตอกาลไมนานนนเทยวฯครงนนในวนเปนทถอเอาซงพระนาม(ของพระโอรส)นนอ.พระราชาทรงสงไปแลว(ซงขาวสาสน)สส�านกของพระอยยกา(มอนใหร)วาอ.พระนางวาสภขตตยาผเปนพระธดาของเจาศากยะ ประสตแลว ซงพระโอรส, (อ.เจาศากยะ ท.) ขอจงทรงกระท�า(ซงค�า)อะไรใหเปนพระนาม(ของพระโอรส)นนดงน (เปนเหต) ฯ สวนวา อ.อ�ามาตย ผรบเอาซงขาวสาสนนนแลวจงไปแลว เปนผมธาตแหงคนหนวกหนอยหนง(ยอมเปน)ฯ(อ.อ�ามาตย)นนไปแลวกราบทลแลว แกพระอยยกา ของพระราชา ฯ (อ.พระอยยกา) นน ทรงสดบแลวซงเรองอนเปนไปทวนนตรสแลววาอ.พระนางวาสภขตตยา แมไมประสตแลว ซงพระโอรส ทรงครอบครองแลว ซงทรพย ทงปวง, ก ในกาลน (อ.พระนางวาสภขตตยา) เปนผเปนทโปรดปราน เกนเปรยบ ของพระราชาจกเปนดงนฯอ.อ�ามาตยผหนวกฟงแลวซงค�าวาวลลภาดงนฟงแลวชวก�าหนดแลววาวฑฑภะดงนเขาไปเฝาแลวซงพระราชา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 21

๑ ค�าวามาตามหแปลกนวาตาว.วามาตปตามาตามโหสวนค�าวามาตามหา และ มาตามหแปลกนวายายว.วามาต

มาตา มาตามหา มาตามห วา, แปลวา ยา ว.วา ปตโน มาตา มาตามหา มาตามห วา กได ฯ อามหปจจย ตามนยแหง

โมคคลลานปกรณณาทกณฑ๓๘นอกจากนนค�าวามาตามหแปลวาตาและยายเพราะเปนทวนทวสมาสชนดปเรกเสสสมาส-

เหลอไวเฉพาะบทหลงว.วาปตามโห จ มาตามหา จ มาตามหา ฯ

กราบทลแลววา ขาแตพระองคผ สมมตเทพ อ.พระองค ขอจงทรงกระท�า (ซงค�า) วา วฑฑภะ ดงน ใหเปนพระนาม ของพระกมาร ดงน ฯ อ.พระราชาทรงด�ารแลววา (อ.ค�าน) เปนชออนเปนของมอยแหงตระกล ของเราท.อนมในกอนจกเปนดงนไดทรงกระท�าแลว(ซงค�า)วาวฑฑภะดงน ใหเป นพระนาม ฯ ครงนน อ.พระราชา ไดพระราชทานแลว ซงต�าแหนงแหงเสนาบด(แกพระกมาร)นนในกาล(แหงพระกมารนน)ทรงพระเยาวนนเทยว (ดวยอนทรงด�าร) วา (อ.เรา) จะกระท�า ใหเปนผ เปนทรก ของพระศาสดาดงนฯ(อ.พระกมาร)นนทรงเตบโตอยดวยวตถเปน-เครองบรหารแหงกมารทรงเหนแลว(ซงรปท.)มรปแหงชางและรปแหงมาเปนตนอน (อนบคคล) น�ามาอย จากตระกลแหงยาย๑ เพอกมาร ท. เหลาอน ในกาลแหงพระองคมกาลฝนเจดทลถามแลวซงพระมารดาวาขาแตเสดจแมอ.เครองบรรณาการ(อนบคคล)ยอมน�ามาจากตระกลแหงยาย(เพอกมารท.)เหลาอน,อ.ใครๆยอมไมสงไป(ซงวตถ)อะไรๆแกหมอมฉน,อ.พระองคเป นผ มมารดาและบดาออกแลว (ย อมเป น) หรอ ดงน ฯ ครงนน (อ.พระนางวาสภขตตยา) นน ทรงลวงแลว (ซงพระกมาร) นนวา แนะพอ อ.เจาศากยะท.เปนยายของเจา(ยอมเปน),แตวา(อ.เจาศากยะท. เหลานน)ยอมอยในทไกล,(เพราะเหต)นน(อ.เจาศากยะท.เหลานน) ยอมไมสงไป(ซงวตถ)อะไรๆแกเจาดงนนฯ(อ.พระกมาร)ทลแลววาขาแตเสดจแม (อ.หมอมฉน) เปนผ ใครเพออนเหน ซงตระกลแหงยาย ยอมเปนดงนในกาล(แหงพระองค)มกาลฝนสบหกอกแมผ(อนพระมารดา)ทรงหามอยวาแนะพออ.อยาเลย,(อ.เจา)ไปแลว(ในท)นนจกกระท�าซงอะไร ดงน ทลออนวอนแลว บอยๆฯครงนน อ.พระมารดา (ของพระกมาร)นนทรงรบพรอมเฉพาะแลววาถาอยางนน(อ.เจา)จงไปดงนฯ(อ.พระกมาร)นนกราบทลแลวแกพระบดาเสดจออกไปแลว ดวยบรวารหมใหญฯอ.พระนางวาสภขตตยาทรงสงไปแลวซงหนงสอ

22 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

กอนกวานนเทยว(มอนใหร)วาอ.หมอมฉนยอมอยสบาย(ในท)น,(อ.พระญาต ท.) อยาทรงแสดงแลว ซงโทษ ของพระสวาม อะไร ๆ (แกพระกมาร)นนดงน(เปนเหต)ฯ

ก.๖อ.เจาศากยะท.ทรงทราบแลวซงการเสดจมาแหงพระกมาร-พระนามวาวฑฑภะ(ทรงปรกษากนแลว)วา(อนเราท.)ไมอาจเพออนไหวดงน ทรงสงไปแลว ซงพระกมาร ท. ผทงทรงพระเยาวทงทรงพระเยาว (กวาพระกมาร) นน สชนบท, (ครนเมอพระกมาร) นน เสดจถงพรอมแลว ซงพระนครชอวากบลพสด,ทรงประชมกนแลวในทองพระโรงฯอ.พระกมารเสดจไปแลว ไดประทบยนอย แลว (ในทองพระโรง) นน ฯ ครงนน (อ.เจาศากยะท.)ตรสแลว(กะพระกมาร)นนวาแนะพอ(อ.เจาศากยะ)น เปนพระเจาตา ของเจา ยอมเปน, (อ.เจาศากยะ) น เปนพระเจาลง (ของเจา)(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระกมาร)นนเสดจเทยวถวายบงคมอยแลว(ซงเจาศากยะ ท.) ทงปวง ไมทรงเหนแลว (ซงเจาศากยะ) แมพระองคเดยวผ ทรงไหวอย ซงพระองค ทลถามแลววา (อ.เจาศากยะ ท.) ผ ไหวอย ซงหมอมฉนยอมไมมหรอหนอแลดงนฯอ.เจาศากยะท.ตรสแลววาแนะพออ.กมารผนอยทสดท.ของเจาไปแลวสชนบทดงนทรงกระท�าแลวซงสกการะอนใหญ(แกพระกมาร)นนฯ(อ.พระกมาร)นนประทบอยแลวสนวนเลกนอยเสดจออกแลวจากพระนครดวยบรวารหมใหญฯครงนนอ.นางทาสคนหนงดาแลวดาแลววา(อ.แผนกระดาน)นเปนแผนกระดานแหงบตรของนางทาสชอวาวาสภขตตยานงแลว(ยอมเปน)ดงนยอมลางซงแผนกระดาน(แหงพระกมาร)นนนงแลวในทองพระโรงดวยน�าอนเจอดวย-น�านมฯอ.บรษคนหนงลมทวแลวซงอาวธของตนกลบแลว ถอเอาอย(ซงอาวธ)นนฟงแลวซงเสยงแหงการดาซงพระกมารพระนามวา-วฑฑภะถามแลวซงโทษนนรแลววาอ.พระนางวาสภขตตยาเกดแลวในทอง ของนางทาส ของเจาศากยะพระนามวามหานามะ ดงน บอกแลว แกหมแหงพลฯอ.ความโกลาหลใหญวาไดยนวาอ.พระนางวาสภขตตยาเปนธดาของนางทาส(ยอมเปน)ดงนไดมแลวฯอ.พระกมารพระนามวา-วฑฑภะทรงสดบแลว(ซงค�า)นนทรงตงไวแลวซงพระทยวา(อ.เจาศากยะท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 23

เหลานนจงลางซงแผนกระดานแหงเรานงแลวดวยน�าอนเจอดวยน�านมกอน,แตวาอ.เราถอเอาแลวซงเลอดในล�าคอ (ของเจาศากยะท.) เหลานน จกลาง ซงแผนกระดานแหงเรานงแลว ในกาล (แหงเรา) ตงอยเฉพาะแลว ในความเปนแหงพระราชาดงน ฯ (ครนเมอพระกมาร)นน เสดจถงแลว ซงพระนครชอวาสาวตถ,อ.อ�ามาตยท.กราบทลแลวซงเรองอนเปนไปทวทงปวงแกพระราชาฯอ.พระราชากรวแลวตอเจาศากยะท.วา(อ.เจาศากยะท.)ไดใหแลวซงธดาของนางทาสแกเราดงนทรงรบแลวซงวตถเปนเครอง-บรหาร(อนพระองค)พระราชทานแลวแกพระนางวาสภขตตยาดวยแกพระโอรสดวย(ทรงยงบคคล) ให พระราชทานแลว (ซงวตถ) สกว าอนทาสและทาส ท. พงไดนนเทยวฯอ.พระศาสดาเสดจไปแลวสพระราชนเวศนประทบนงแลวโดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย(แตวน)นนฯอ.พระราชาเสดจมาแลวถวายบงคมแลวกราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญไดยนวาอ.ธดาของนางทาสอนพระญาตท.ของพระองคประทานแลวแกหมอมฉน,(เพราะเหต)นนอ.หมอมฉนรบแลว(ซงวตถ)เปนเครองบรหาร(ของพระนางวาสภขตตยา)นนผเปนไปกบดวยบตร (ยงบคคล) ใหใหแลว (ซงวตถ)สกวาอนทาสและทาสท. พงไดนนเทยวดงนฯอ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร (อ.กรรม) อนไมสมควรแลว อนเจาศากยะ ท. ทรงกระท�าแลว, (อ.พระธดา) ผมพระชาตเสมอกน เปนผ (อนเจาศากยะ ท.) ชอ ผเมอประทาน พงประทาน พงเปน, ดกอนมหาบพตร ก (อ.อาตมภาพ) จะขอถวายพร กะพระองควา อ.พระนางวาสภขตตยา เปนพระธดาของพระราชาผกษตรย (เปน) ทรงไดแลว ซงการอภเษก ในต�าหนก ของพระราชาผกษตรย, แม อ.พระกมารพระนามวา-วฑฑภะ ทรงอาศยแลว ซงพระราชาผ กษตรย นนเทยว ประสตแลว, ชอ อ.โคตรของมารดา จกกระท�า ซงอะไร, อ.โคตรของบดานนเทยว เปนประมาณ (ยอมเปน) ดงน (ดงน) (ตรสแลว) วา อ.บณฑตผมใน-กอน ท. ไดพระราชทานแลว ซงต�าแหนงแหงพระอครมเหส แกหญงผขดสน ผน�าไปซงฟน, อนง อ.พระกมารผประสตแลว ในทอง (ของหญงผขดสน) นน ทรงถงแลว ซงความเปนแหงพระราชา ในพระนครชอวาพาราณส อนประกอบ-แลวดวยโยชนสบสอง เปนผชอวากฏฐวาหนราชา เกดแลว ดงน ตรสแลว

24 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ชาดกนเปนเรองของพระโพธสตวซงเกดในครรภของหญงเกบฟน มเรองยอวา พระเจาพรหมทต ราชาแหงกรงพาราณส เสดจ

ประพาสพระอทยานพรอมบรวารหมใหญณทนนไดทอดพระเนตรเหนหญงชาวบานซงมอาชพตดฟนขายทรงมพระทยปฏพทธ

จงอยรวมสงวาสกบนางจนตงครรภนางกราบทลใหทรงทราบทาวเธอจงทรงมอบแหวนใหแกนางไวพรอมตรสวาถาลกเปนหญง

ใหขายแหวนเลยงชพตอไปถาเปนชายใหน�าเขาเฝาพรอมแหวนตอมาพระโพธสตวซงถอก�าเนดในครรภของนางคลอดออกจาก

ครรภแลวเมอเตบโตขนกถกเพอนลอวาไมมพอจงถามแมจนทราบความจรงทงหมดนางจงพากมารไปเฝาพระเจาพรหมทตททอง

พระโรงเพอกราบทลใหทรงรบเปนพระราชโอรส ในตอนแรกพระเจาพรหมทตไมทรงยอมรบ แมจะมแหวนประจ�าพระองคแสดง

ดวยกตามเพราะละอายขาราชบรพารทมมเหสและลกเปนคนชนต�าตอมานางจงเอาความสตยเปนทตงเสยงอธษฐานวาถาเดก

เปนพระโอรสของพระราชาจรงขอใหลอยอยกลางอากาศถาไมใชใหตกลงมาตายเสยพดจบนางกโยนกมารขนไปในอากาศเกด

เปนอศจรรย กมารโพธสตวนงขดสมาธอยกลางอากาศ พรอมกลาวสอนธรรมแกพระราชบดา จนพระองคทรงยอมรบกมารเปน

พระราชโอรสพระราชทานต�าแหนงมหาอปราชสถาปนามารดาซงเปนหญงเกบฟนในต�าแหนงพระอครมเหสในทสดฯ

ซงกฏฐหารยชาดก๑ฯอ.พระราชาทรงสดบแลวซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรมทรงยนดแลววาไดยนวาอ.โคตรของบดานนเทยวเปนประมาณ(ยอมเปน)ดงน (ทรงยงบคคล) ใหพระราชทานแลว (ซงวตถ) เปนเครองบรหารตามปกต แกพระมารดาและพระโอรสท.นนเทยวฯ ก.๖อ.ภรรยาชอวามลลกาผเปนพระธดาของเจามลละในพระนคร-ชอวากสนาราแมของเสนาบดชอวาพนธละแลไมคลอดแลวสนราตรนานฯครงนนอ.เสนาบดชอวาพนธละสงไปแลว(ซงภรรยา)นน(ดวยค�า)วา(อ.เธอ)จงไปสเรอนแหงตระกลของตนนนเทยวดงนฯ(อ.นางมลลกา)นน(คดแลว)วา(อ.เรา)เฝาแลวซงพระศาสดาเทยวจกไปดงนเขาไปแลวสพระวหารชอวาเชตวนถวายบงคมแลวซงพระตถาคตยนอยแลวผ(อน-พระตถาคต)ตรสแลววา(อ.เธอ)จะไป(ในท)ไหนดงนกราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญอ.สาม ยอมสงไปซงหมอมฉน สเรอนแหงตระกล ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วา(อ.สามยอมสงไปซงเธอ สเรอนแหงตระกล)เพระเหตอะไรดงนฯ(อ.นางมลลกากราบทลแลว)วาไดยนวา(อ.หมอมฉน)เปนหญงหมนเปนหญงมบตรหามไดยอมเปนดงนฯ (อ.พระศาสดาตรสแลว)วาผวา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย)ไซร,อ.กจคอการไปยอมไมม,(อ.เธอ)จงกลบดงนฯ(อ.นางมลลกา)นนเปนผมใจยนดแลวเปนถวายบงคมแลวซงพระศาสดาไปแลวสนเวศน,(ครนเมอค�า)วา(อ.เธอ)เปนผกลบแลว(ยอมเปน)เพราะเหตไรดงน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 25

๑ ศพทวาปฏฆาตแปลได๒นยคอ(๑)ลงตปจจยแปลวากระทบกระทงแลว,กระทบเฉพาะแลว,ก�าจดแลว,บ�าบดแลว,

ปฏบทหนาหนธาตแปลงเปนฆาลงตปจจยค�าวาปฏฆาตสทท� จะแปลวาซงเสยงแหงรถกระทบแลว(๒)ลงณ

ปจจยในนามกตก เปน ภาวรป ภาวสาธนะ แปลวา การกระทบ, การปองกน, การบ�าบด, การมงราย ว. ปฏหนน� ปฏฆาโต

ปฏบทหนาหนธาตแปลงหนเปนฆาตค�าวาปฏฆาตสทท� จะแปลวาซงเสยงแหงการกระทบ

(อนเสนาบดชอวาพนธละ)กลาวแลว,กลาวแลววา(อ.ดฉน)เปนผอนพระทศพลใหกลบแลวยอมเปนดงนฯอ.เสนาบดชอวาพนธละรบพรอมเฉพาะแลว(ดวยอนคด)วาอ.เหตเปนเหต(อนพระทศพล)ผทรงเหนซงกาลไกลโดยปกตทรงเหนแลวจกเปนดงนฯ(อ.นางมลลกา)นนไดเฉพาะแลวซงครรภตอกาลไมนานนนเทยวผมความแพทองเกดขนแลวบอกแลววาอ.ความแพทองเกดขนแลวแกดฉนดงนฯ(อ.เสนาบดชอวาพนธละถามแลว)วาอ.ความ-แพทองอะไร(เกดขนแลวแกเธอ)ดงนฯ(อ.นางมลลกากลาวแลว)วาขาแตนาย (อ.ดฉน) เปนผใครเพออนขามลง ในสระโบกขรณอนเปนมงคล- อนเปนทอภเษก แหงตระกลของพระราชาผเปนคณะ ท. ในพระนครชอวาเวสาล แลวจงอาบ แลวจงดม ซงน�าอนบคคลพงดม ยอมเปนดงนฯอ.เสนาบด-ชอวาพนธละกลาวแลววาอ.ดละดงนถอเอาแลวซงธนอนบคคลพงโกง-ดวยเรยวแรงแหงบรษพนหนงยกขนแลว(ซงภรรยา)นนสรถออกไปแลว จากพระนครชอวาสาวตถขบไปอยซงรถไดเขาไปแลวสพระนครชอวาเวสาลโดยประต (อนเจาลจฉว ท.) ถวายแลว แกเจาลจฉวพระนามวามหาล ฯ กอ.นเวศนของเจาลจฉวพระนามวามหาลยอมมในทใกลแหงประตนนเทยวฯ(อ.เจาลจฉวพระนามวามหาล)นนทรงสดบแลวซงเสยงแหงการกระทบ๑ ทธรณแหงรถเทยวทรงทราบแลววา(อ.เสยงนน)เปนเสยงแหงรถของเสนาบด- ชอวาพนธละ(ยอมเปน)ดงนตรสแลววาในวนนอ.ภยจกเกดขน แกเจาลจฉวท.ดงนฯอ.การอารกขาในภายในดวยในภายนอกดวย แหงสระโบกขรณเปนสภาพมก�าลง(ยอมเปน),อ.ขายอนเปนวการแหงโลหะ(อนบคคล)ขงแลวในเบองบน,อ.โอกาสยอมไมมแมแกนกท.ฯสวนวาอ.เสนาบดชอพนธละขามลงแลวจากรถโบยอยซงมนษยท. ผ อารกขา ดวยหวาย (ยงมนษย ท. เหลานน) ใหหนไปแลว ตดแลว ซงขายอนเปนวการแหงโลหะยงภรรยาใหอาบแลวในภายในแหงสระโบกขรณ

26 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ปายาส ประกอบดวยป+ออาคมบทหนาอธาตในความไป,ถง,เปนไปอปจจยออชชตตนวภตตวการอธาตเปน

เอแปลงเอเปนอยทฆะอทบทหนาเปนอารสสะอวภตตเปนอลงสอาคมทฆะอทยเปนอาฯ

อาบแลวแมเองยกขนแลว(ซงภรรยา)นนสรถอกออกไปแลว จากพระนคร ไดด�าเนนไปแลว๑ โดยหนทาง (แหงตน) มาแลวนนเทยว ฯ (อ.มนษยท.)ผอารกขากราบทลแลวแกเจาลจฉวท.ฯอ.เจาลจฉวท.กรวแลวเสดจขนแลวสรอยแหงรถท.หาเสดจออกไปแลว(ดวยอนทรงด�าร)วา(อ.เราท.)จกจบซงเจามลละชอวาพนธละดงน ฯ (อ.เจาลจฉวท. เหลานน)ทลแลวซงเรองอนเปนไปทวนนแกเจาลจฉวพระนามวามหาลฯ อ.เจาลจฉวพระนามวามหาลตรสแลววา(อ.ทานท.)อยาไปแลว,เพราะวา(อ.เจาพนธละ)นนจกฆาซงทานท.ทงปวงดงนฯ(อ.เจาลจฉวท.)แมเหลานนตรสแลววาอ.เราท.จกไปนนเทยวดงนฯ(อ.เจาลจฉว-พระนามวามหาล) ตรสแลววา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) เหนแลว ซงทแหงลอแหงรถเขาไปแลวสแผนดนเพยงไรแตดมพงกลบ,(อ.ทานท.)เมอไมกลบ (จากท) นน จกฟง (ซงเสยง) อนราวกะวาเสยงแหงสายฟา ขางหนา, (อ.ทาน ท.) พงกลบ จากท นน, (อ.ทาน ท.) เมอไมกลบ (จากท)นนจกเหนซงชองทแอกแหงรถท.ของทานท.,(อ.ทานท.)พงกลบจากทนนนนเทยว,(อ.ทานท.)อยาไปแลวขางหนาดงนฯ (อ.เจาลจฉวท.)เหลานนไมเสดจกลบแลวตามค�า(ของเจาลจฉวพระนามวา-มหาล) นน เสดจตดตามแลว (ซงเสนาบดชอวาพนธละ) นนนนเทยว ฯ อ.นางมลลกาเหนแลวกลาวแลววาขาแตนายอ.รถท.ยอมปรากฏ ดงน ฯ (อ.เสนาบดชอวาพนธละ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.เธอ) พงบอก ในกาลเป นทปรากฏ แห งรถ คนเดยวนนเทยว ดงน ฯ (อ.นางมลลกา)นน,ในกาลใด(อ.รถท.)ทงปวงเปนราวกะวาคนเดยวกนเปนปรากฏแลว,กลาวแลววาขาแตนายอ.งอนแหงรถอนเดยวนนเทยวยอมปรากฏดงนในกาลนนฯอ.เสนาบดชอวาพนธละ(กลาวแลว)วา ถาอยางนน(อ.เธอ)จงจบซงเชอกท.เหลานดงนใหแลวซงเชอกท.(แกนางมลลกา)นนยนอยแลวบนรถเทยวโกงแลวซงธนฯอ.ลอแหงรถ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 27

ไดเขาไปแลวสแผนดนเพยงไรแตดมฯอ.เจาลจฉวท.ทรงเหนแลวซงทนนไมเสดจกลบแลวฯ(อ.เสนาบดชอวาพนธละ)นอกนไปแลวหนอยหนงดดแลวซงสายฯ(อ.เสยงนน)เปนราวกะวาเสยงแหงสายฟา ไดเปนแลวฯ(อ.เจาลจฉวท.)เหลานนไมเสดจกลบแลว(จากท)แมนน,ยอมเสดจตดตามไปอยนนเทยว ฯ อ.เสนาบดชอวาพนธละ ยนอยแลว บนรถเทยวยงไปแลวซงลกศรดอกหนงฯ(อ.ลกศร)นนกระท�าแลวซงชอง ทงอนแหงรถแหงรอยแหงรถท. หา ทะลแลว ซงรอยแหง- พระราชา ท. หา ในทเปนทผกซงเกราะ ไดเขาไปแลว ในแผนดน ฯ (อ.เจาลจฉวท.)เหลานนไมทรงทราบแลวซงความทแหงพระองคเปนผ(อนลกศร)แทงแลวตรสอยวาเวย(อ.เจา)จงหยด,เวย(อ.เจา)จงหยดดงนเสดจตดตามแลวนนเทยว ฯ อ.เสนาบดชอวาพนธละ หยดแลว ซงรถ กลาวแลววาอ.ทานท.เปนผตายแลว(ยอมเปน),ชออ.การรบแหงเรากบ (ดวยชน ท.) ผ ตายแลว ยอมไมม ดงน ฯ (อ.เจาลจฉว ท. ตรสแลว)วาชอ(อ.ชนท.)ผตายแลวเปนผเชนกบดวยเรายอมเปนหามไดดงนฯ(อ.เสนาบดชอวาพนธละกลาวแลว)วาถาอยางนน(อ.ทานท.)จงแกซงเกราะ(ของเจาลจฉว)ผมในภายหลงแหงเจาลจฉวทงปวงดงนฯ(อ.เจาลจฉวท.)เหลานนทรงแกแลวฯ(อ.เจาลจฉว)นน,(ครนเมอเกราะ)เปนของสกวาพนแลวนนเทยว(มอย),ทรงลมสนพระชนมแลวฯครงนน(อ.เสนาบดชอวาพนธละ)กลาวแลว(กะเจาลจฉวท.)เหลานนวาอ.ทานท.แมทงปวงเปนผมอยางนเปนรป(ยอมเปน),(อ.ทานท.)ไปแลวสเรอนท.ของตนของตนจดแจงแลว(ซงกจ)อน(อนตน)พงจดแจงตามสอนแลว ซงบตรและทาระจงแก ซงเกราะดงน ฯ (อ.เจาลจฉวท.) เหลานน ทรงกระท�าแลวเหมอนอยางนนแมทงปวงทรงถงแลวซงความสนไปแหง-พระชนม ฯ แม อ.เสนาบดชอวาพนธละ น�ามาแลว ซงนางมลลกา สพระนครชอวาสาวตถ ฯ (อ.นางมลลกา) นน คลอดแลว ซงบตร ท. ผเปนค ผเปนค สนสบหกครง ฯ (อ.บตรท.)แมทงปวง เปนผกลา เปนผถงพรอมแลวดวยเรยวแรงไดเปนแลวฯ(อ.บตรท.เหลานน)ถงแลว ซงความส�าเรจแหงศลปะทงปวงท.ฯอ.พนแหงบรษเปนบรวาร(ของบตร)

28 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อท� สททชาต� แปลวาอ.เสยงนหรออ.สททชาตนลงชาตสกรรถเปนนปสกลงค๒ โปราณกวนจฉยกาลงณกปจจยในตรตยาทตทธตว.วาโปราณกวนจฉย� กโรนตต โปราณกวนจฉยกา (อมจจา) ฯ๓ ค�าวา ปจจนต มการแปลไดหลายนย เชน ประเทศอนตงอยในทสดแหงแดน, ประเทศอนเปนทสดเฉพาะ, ประเทศอนตงอย-

ในทสดเฉพาะ ประเทศอนตงอยในทสดแหงแดนเฉพาะ หรอจะแปลทบศพทวา ปจจนตประเทศ, ประเทศชายแดน, ประเทศ-

ปลายแดนเปนตน

คนหนงๆไดเปนแลวฯอ.เนนแหงพระราชาเตมรอบแลว(ดวยบตรท.)เหลานนผไปอยสพระราชนเวศนกบดวยบดานนเทยวฯ

ก.๗ ครงนน ในวนหนง อ.มนษย ท. ผแพแลวเพราะคดโกง ในการวนจฉยเหนแลวซงเสนาบดชอวาพนธละผมาอยรองอยรองใหญบอกแลวซงการกระท�าซงคดโกงแหงอ�ามาตยผวนจฉยท.(แกเสนาบดชอวา-พนธละ)นนฯ(อ.เสนาบดชอวาพนธละ)นนไปแลวสโรงเปนทวนจฉยพจารณาแลวซงคดนนไดกระท�าแลวซงเจาของนนเทยวใหเปนเจาของฯอ.มหาชนยงสาธการ ใหเปนไปทวแลวดวยเสยงใหญฯอ.พระราชา ทรงสดบแลว(ซงเสยง)นนตรสถามแลววา(อ.เสยง)น๑ อะไรดงน ทรงสดบแลวซงเนอความนนทรงยนดแลว(ทรงยงบคคล)ใหถอดแลว ซงอ�ามาตยท.เหลานนแมทงปวงทรงมอบใหแลวซงการวนจฉยแกเสนาบด-ชอวาพนธละนนเทยวฯ(อ.เสนาบดชอวาพนธละ)นนวนจฉยแลวโดยชอบจ�าเดม(แตกาล)นนฯในล�าดบนนอ.อ�ามาตยท.ผกระท�าซงการวนจฉย-ผมในกอน๒ ไมไดอยซงสนบนเปนผมลาภนอยเปนยยงแลวในราช-ตระกลวา อ.เสนาบดชอวาพนธละ ยอมปรารถนา ซงความเปนแหงพระราชาดงนฯอ.พระราชาทรงถอเอาแลวซงวาจาเปนเครองกลาว(ของอ�ามาตยท.)เหลานนไมไดทรงอาจแลวเพออนขมซงพระทย,ทรงด�ารแลวอกวา(ครนเมอเสนาบดชอวาพนธละ) น (อนเรา) ฆาอย (ในท) นนนเทยว, อ.ความตเตยนจกเกดขนแกเราดงนทรงยงบรษผอนพระองคทรงประกอบ-แลว ท. ใหรงควานแลว ซงประเทศอนเปนทสดเฉพาะ (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงเสนาบดชอวาพนธละ ทรงสงไปแลว (ดวยพระด�ารส) วา ไดยนวาอ.ประเทศอนเปนทสดเฉพาะ๓(อนโจรท.)ใหก�าเรบแลว,อ.ทานไปแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 29

กบดวยบตรท.จงจบซงโจรท.ดงนทรงสงไปแลวซงทหารผใหญท.ผสามารถแมเหลาอนกบ(ดวยเสนาบดชอวาพนธละ)นน(ดวยพระด�ารส)วา(อ.ทาน ท.) ตดแลว ซงศรษะ (ของเสนาบดชอวาพนธละ) นน กบ ดวยบตร ท. สามสบสอง (ในท) นนนนเทยว จงน�ามา ดงน ฯ (ครนเมอเสนาบดชอวาพนธละ)นนไปอยสประเทศอนเปนทสดเฉพาะนนเทยว,อ.โจรผ(อนพระราชา)ทรงประกอบแลวท.(กลาวแลว)วาไดยนวาอ.เสนาบดมาอยดงนหนไปแลวฯ(อ.เสนาบดชอวาพนธละ)นนยงประเทศนนใหสงบแลวใหตงอยพรอมแลวกลบแลวฯครงนนอ.ทหารท.เหลานนตดแลวซงศรษะ(ของเสนาบดชอวาพนธละ)นนกบดวยบตรท.ในทอนไมไกลจากพระนครฯ

ก.๘ในวนนนอ.พระอครสาวกท.สองกบดวยรอยแหงภกษท.หา เปนผอนเทว ชอวามลลกา นมนตแลว ยอมเปน ฯ ครงนน (อ.ชนท.)น�ามาแลวซงหนงสอไดใหแลว(แกนางมลลกา)นนในสมย-อนเปนเบองตนแหงวนนนเทยว(มอนใหร)วา(อ.ทหารท.)ยอมตดซงศรษะของสามของทานกบดวยบตรท.ดงน(เปนเหต)ฯ(อ.นางมลลกา)นนร แลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ไมกลาวแลว แกใคร ๆ กระท�าแลว ซงหนงสอ ในชายพก องคาสแลว ซงหมแหงภกษนนเทยว ฯ ครงนน (อ.หญงท.)ผรบใช(ของนางมลลกา)นนถวายแลวซงภตแกภกษท.น�ามาอยซงถาดแหงเนยใสท�าลายแลวซงถาดขางหนาของพระเถระท.ฯอ.พระธรรมเสนาบด กลาวแลววา (อ.นามรป) อนมอนแตกไปเปนธรรมดา แตกไปแลว,(อนใครๆ)ไมพงคดดงนฯ(อ.นางมลลกา)นนน�าออกแลวซงหนงสอจากชายพกกลาวแลววา(อ.ชนท.)น�ามาแลวซงหนงสอนแกดฉน(มอนใหร)วา(อ.ทหารท.)ยอมตดซงศรษะของบดากบดวยบตรท.สามสบสองดงน(เปนเหต),อ.ดฉนแมฟงแลว(ซงเรอง)นไมคดแลว,ขาแตทานผเจรญครนเมอถาดแหงเนยใสแตกแลว,(อ.ดฉน) จกคดเพราะเหตไรดงนฯ

30 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ มจจผมอนจะพงตายเปนสภาพว.วามรตพพสภาวตาย มจโจ, มรตต วา มจโจฯมรธาตในความตายจปจจยลบรซอน

จหรอลงตยปจจยแปลงตยเปนจจฯสวนมจจแปลวาความตายว.วามรณ�มจจลงจปจจยลบรซอนจ

อ.พระธรรมเสนาบดกลาวแลว(ซงค�าท.)มค�าวาอ.ชวต (ของสตว ท.) ผมอนจะพงตายเปนสภาพ๑

(ในโลก) น เปนชวตมเครองหมายหามได (ดวย) เปนชวต (อนใครๆ) ไมรแลว (ดวย) เปนชวตอน- ฝดเคอง (ดวย) เปนชวตอนนดหนอยดวย (ยอมเปน), อนง (อ.ชวต) นน ประกอบพรอมแลว ดวยทกข ดงนเปนตน

แสดงแลว ซงธรรม ลกขนแลว จากอาสนะ ไดไปแลว ส วหาร ฯ (อ.นางมลลกา)แมนน(ยงบคคล)ใหเรยกมาแลวซงหญงสะใภสามสบสองท.กลาวสอนแลววา อ.สาม ท. ของเจา ท. เปนผมความผดออกแลว (เปน) ไดแลว ซงผลแหงกรรมอนมในกอน ของตน, อ.เจา ท. อยาเศราโศกแลว, อยาคร�าครวญแลว, อยากระท�าแลว ซงความประทษรายแหงใจ ในเบองบน แหงพระราชา ดงน ฯ อ.บรษผ เทยวไป ท. ของพระราชา ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวนนกราบทลแลวซงความท (แหงชนท.)เหลานนเปนผมโทษออกแลวแกพระราชาฯอ.พระราชาผทรงถงแลวซงความสงเวชเสดจไปแลวสนเวศน(ของนางมลลกา)นนทรงยงนางมลลกาดวยทรงยง-หญงสะใภท.(ของนางมลลกา)นนดวยใหอดโทษแลวไดพระราชทานแลวซงพร แกนางมลลกา ฯ (อ.นางมลลกา) นน กราบทลแลววา อ.พร เปนพรอนหมอมฉนรบแลวจงเปนดงน,(ครนเมอพระราชา)นนเสดจไปแลว,ถวายแลวซงภตเพอบคคลผตายแลวอาบแลวเขาไปเฝาแลวซงพระราชา กราบทลแลววาขาแตพระองคผสมมตเทพอ.พรอนพระองคพระราชทานแลวแกหมอมฉน,กอ.ความตองการ(ดวยวตถ)อนยอมไมมแกหมอมฉน,อ.พระองค ขอจงทรงอนญาต ซงการไปสเรอนแหงตระกล แกหญงสะใภ ท.สามสบสองของหมอมฉนดวยแกหมอมฉนดวยดงน ฯอ.พระราชา ทรงรบพรอมเฉพาะแลวฯ(อ.นางมลลกา)สงไปแลวซงหญงสะใภสามสบสองท.สตระกลท.อนเปนของตนอยางไรแมเองฯ(อ.นางมลลกา)นนไดไปแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 31

๑ วปปฏสาร (ชโน)แปลวาผมอนระลกอาศยซงกรรมอนบณฑตพงเกลยด, ผมความเดอดรอน ฯค�าวาวปปฏสาร แปลวา

ความระลกอาศยซงกรรมอนบณฑตพงเกลยด, สภาพเปนเหตใหเปนไปโดยอาการผดรปบอยๆ แหงจต แปลเอาความวา

ความเดอดรอน,ความรอนใจ,ความเดอดรอนใจว.วาวรเปน ปต ปนปปน� สรต จตตเมเตนาต วปปฏสาโร (สภาโว) ฯ๒ กกธภณฑ หรอ เครองราชกกธภณฑ (Crown jewels) เปนเครองใชส�าหรบพระมหากษตรย มาจากศพทวา กกธ แปลวา

เครองหมายความเปนพระราชา(กฟา,กดน,ธทรงไว)+ภณฑแปลวาของใช)เปนเครองหมายแหงความเปนพระราชาธบด

หรอ เปนเครองประกอบพระบรมราชอสรยยศของพระมหากษตรย ม ๕ อยาง จงเรยกวา เบญจราชกกธภณฑ ไดแก

พระมหาพชยมงกฎ เครองประดบพระเศยร ๑ พระแสงขรรคชยศร พระแสงศาสตราวธประจ�าองคพระมหากษตรย ๑

ธารพระกร ไมเทาของพระมหากษตรยเดมเรยกวาธารพระกรชยพฤกษเนองจากท�าดวยไมชยพฤกษหมทองหวและสนเปนเหลก

คร�าลายทอง๑วาลวชน พดและแสหางจามร๑ฉลองพระบาทเชงงอนรองเทาของพระมหากษตรยทท�ามาจากเกอกแกว๑

สเรอนแหงตระกล ของตน ในพระนครชอวากสนารา ฯ แม อ.พระราชา ไดพระราชทานแลว ซงต�าแหนงแหงเสนาบด (แกมาณพ) ชอวาทฆการายนะ ผเปนหลานของเสนาบดชอวาพนธละฯก(อ.เสนาบดชอวาทฆการายนะ)นน(คดแลว) วา อ.ลง ของเรา (อนพระราชา) น ใหตายแลว ดงน ยอมเทยวแสวงหาอย ซงชอง ของพระราชา ฯ ไดยนวา อ.พระราชา เปนผมความเดอดรอน๑เปนยอมไมทรงไดซงความเบาแหงพระทยยอมไมทรง-เสวยซงสขในความเปนแหงพระราชาจ�าเดมแตกาลแหงเสนาบดชอวาพนธละผมความผดออกแลว(อนพระองค)ใหตายแลวฯ ในกาลนนอ.พระศาสดาทรงอาศยแลวซงนคมชอวา เมทฬปะ ของเจาศากยะท.ยอมประทบอยฯอ.พระราชาเสดจไปแลว(ในนคม)นน(ทรงยงราชบรษ ท.) ใหตงแลว ซงประเทศเปนทกนดวยทอนไม ในทไมไกล จากอารามเสดจไปแลวสวหารดวยบรวารหมใหญ(ดวยอนทรงด�าร)วา(อ.เรา)จกถวายบงคมซงพระศาสดาดงนพระราชทานแลวซงราชกกธภณฑท.หา๒ แกเสนาบดชอวาทฆการายนะ ผพระองคเดยวเทยว ไดเสดจเขาไปแลว สพระคนธกฎฯ(อ.เรอง)ทงปวง(อนบณฑต)พงทราบตามท�านองแหง-ธรรมเจตยสตรฯ(ครนเมอพระราชา)นนเสดจเขาไปแลวสพระคนธกฎ,อ.เสนาบดชอวาทฆการายะถอเอาแลวซงราชกกธภณฑท.เหลานนกระท�าแลวซงพระกมารพระนามวาวฑฑภะใหเปนพระราชาเหลอไวแลวซงมาตวหนง(ดวย)ซงมาตคามผกระท�าซงการบ�ารงคนหนงดวยแกพระราชากลบแลวไดไปแลว สพระนครชอวาสาวตถฯอ.พระราชาตรสแลวซงวาจาเปนเครองกลาวอนเปนทรกกบดวยพระศาสดาเสดจออกไปแลวไมทรงเหนแลวซงเสนาตรสถามแลว

32 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ มตสนามหลวงแผนกบาลพ.ศ.๒๕๔๗กปลวตถสามนเต เปนวเสสนะ ของ รกขมเล แปลวาอนเปนทใกลแหงเมองกบลพสด ฯ๒ รชชสมาย� แปลทบศพทวาในรชสมา

ซงมาตคามนนทรงสดบแลวซงเรองอนเปนไปทวนน(ทรงด�ารแลว)วา(อ.เรา) พาเอาแลว ซงหลาน ไปแลว จกจบ ซงวฑฑภะ ดงน เสดจไปอยสพระนครชอวาราชคฤห,ครนเมอประตท.(อนบคคล)ปดแลวในเวลาวกาล,เสดจถงแลวซงพระนครบรรทมแลวในศาลาหลงหนงผทรงบอบช�าแลวเพราะลมและแดดไดทรงกระท�าแลวซงกาละ(ในท)นนนนเทยวในกาลอนเปนสวนแหงราตรฯครนเมอราตรสวางแลว,(อ.ชนท.)ฟงแลวซงเสยงของหญงนนผบนเพออยวาขาแตพระองคผสมมตเทพผเปนจอม-แหงนระผอยในแควนโกศล (อ.พระองค) เปนผมทพงหามได เปนผเกดแลว (ยอมเปน)ดงนกราบทลแลวแกพระราชาฯ(อ.พระราชา)นน(ทรงยงบคคล)ใหกระท�าแลว ซงกจคอการเผาซงพระสรระ ของพระเจาลง ดวยสกการะ อนใหญฯ

ก.๙ แม อ.พระเจาวฑฑภะ ทรงไดแลว ซงความเปนแหงพระราชา ทรงระลกถงแลวซงเวรนน(ทรงด�ารแลว)วา(อ.เรา)ยงเจาศากยะท.แมทงปวงจกใหตายดงนเสดจออกไปแลวดวยเสนาหมใหญฯ ในวนนนอ.พระศาสดาทรงตรวจดอยซงโลกในกาลอนขจดเฉพาะซงมดทรงเหนแลวซงความพนาศแหงหมแหงพระญาตทรงด�ารแลววาอ.อน(อนเรา)กระท�าซงการสงเคราะหซงญาตยอมควรดงนเสดจเทยวไปแลวเพอกอนขาวในสมยอนเปนเบองตนแหงวนเปนผกาวกลบแลวจากบณฑบาต(เปน)ทรงส�าเรจแลวซงการบรรทมเพยงดงการนอนแหงสหะในพระคนธกฎเสดจไปแลวโดยอากาศ ในสมยเปนทสนไปแหงวน ประทบนงแลว ทโคนแหงตนไม อนมเงาโปรง ในทใกลเคยงแหงพระนครชอวากบลพสด๑ฯอ.ตนไทรอนมเงาทบตนใหญมอยในเขตแดนแหงความเปนแหงพระราชา๒ของพระเจาวฑฑภะ(แตท)นนฯอ.พระเจาวฑฑภะทรงเหนแลวซงพระศาสดาเสดจเขาไปเฝาแลวถวายบงคมแลวกราบทลแลววา ขาแตพระองคผ เจรญ (อ.พระองค) เปนผ ประทบนงแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 33

๑ ฆาเตสสาม เฉลยสนามหลวงแผนกบาลพ.ศ.๒๕๔๙เปนเหตกตตวาจกวาจกยงบคคลใหฆาประกอบดวยหนธาตในความฆา,

เบยดเบยน(หสาย�)ลงในภวาทคณะมรปเปนหนบางแปลงเปนฆาตบางแปลงเปนวธบางลงในทวาทคณะมรปเปน

หน+ย=หญญบางในทนแปลงหนธาตเปนฆาตลงเณปจจยในกตตวาจกหรอเหตกตตวาจกสสามภวสสนตวภตตฯ๒ ตงแตวฑฑโภป รชช� ลภตวา - พเลน นกขม ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๔๙แปลโดยพยญชนะ(สอบซอม)

ทโคนแหงตนไมอนมเงาโปรงนในเวลาอนรอนอนมอยางนเปนรปยอมเปนเพราะเหตอะไร, ขาแตพระองคผ เจรญ (อ.พระองค) ขอจงประทบนง ทโคนแหงตนไทรอนมเงาทบนนดงน,(ครนเมอพระด�ารส)วาดกอนมหาพตร(อ.เหตนน)จงยกไว,ชออ.เงาแหงญาตท.เปนธรรมชาตเยน(ยอมเปน)ดงน(อนพระศาสดา)ตรสแลว,ทรงด�ารแลววาอ.พระศาสดาเปนผเสดจมาแลวเพอประโยชนแกอนรกษา ซงพระญาตท. จกเปน ดงน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดาเสดจกลบแลวเสดจกลบมาแลวสพระนครชอวาสาวตถนนเทยวฯแมอ.พระศาสดาทรงเหาะขนแลวเสดจไปแลวสพระวหารชอวาเชตวนนนเทยวฯอ.พระราชาทรงระลกถงแลวซงโทษแหงเจาศากยะท.เสดจออกไปแลวแมครงทสองทรงเหนแลวซงพระศาสดา(ในท)นนนนเทยวเสดจกลบแลวอกฯ(อ.พระราชา)เสดจออกไปแลวแมในวาระทสามทรงเหนแลวซงพระศาสดา(ในท)นนนนเทยวเสดจกลบแลวฯแตวา(ครนเมอพระจาวฑฑภะ)นนเสดจออกไปแลวในวาระทส,อ.พระศาสดาทรงตรวจดแลวซงกรรมในกาลกอนของเจาศากยะท.ทรงทราบแลวซงความทแหงกรรมอนลามกคอการใสเขาซงยาพษในแมน�า (ของเจาศากยะ ท.) เหลานน เปนกรรมอนใคร ๆ พงหามไมได ไมไดเสดจไปแลวในวาระทสฯอ.พระเจาวฑฑภะ(ทรงด�ารแลว)วาอ.เราจกฆา๑ซงเจาศากยะท.ดงนเสดจออกไปแลวดวยพลหมใหญ๒ ฯ

ก.๑๐ ก อ.พระญาต ท. ของพระสมมาสมพทธเจา ชอวา ผไมฆาซงสตว แมตายอย ยอมไมปลงลง ซงชวต (ของสตว ท.) เหลาอน ฯ (อ.พระญาต ท.) เหลานน คดแลววา อ.เรา ท. เปนผมมออนศกษาแลว เปนผมเครองผกสอด-อนกระท�าแลว เปนผฝกปรอมาก (ยอมเปน), แตวา อนเรา ท. ไมอาจแล เพออนปลงลง (ซงสตว) อน จากชวต, (อ.เรา ท.) แสดงแลว ซงกรรม ของตน (ยงขาศก ท.) จกใหหนไป ดงน ฯ (อ.พระญาต ท.) เหลานน

34 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ กตสนนาหาเปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาสว.วากโต สนนาโห เยห เต กตสนนาหา (ญาตกา) ผมเกราะอนกระท�าแลว,

ผมเครองผกสอดอนกระท�าแลวฯค�าวาสนนาห แปลวาเกราะ,เครองผกสอด,เครองปองกนทผกไวอยางดว.วาสนนหตต

สนนาโห หรอ สนนหต เตนาต สนนาห� (วตถ) ส�บทหนานห ธาตในความผก,พน,ณปจจยแปลนคคหต เปนน

ทฆะตนธาตเปนอาลบณปจจย

ผมเกราะอนกระท�าแลว๑ เสดจออกไปแลว ทรงเรมแลว ซงการรบ ฯ อ.ลกศร ท. อน (อนพระญาต ท.) เหลานน ซดไปแลว ยอมไป โดยระหวาง-และระหวาง แหงบรษ ท. ของพระราชาพระนามวาวฑฑภะ, ยอมออกไป (โดยระหวางแหงท ท.) มระหวางแหงโลและระหวางแหงชองแหงหเปนตน ฯ อ.พระราชาพระนามวาวฑฑภะ ทอดพระเนตรเหนแลว (ตรสแลว) วา แนะพนาย อ.เจาศากยะ ท. ยอมกลาววา (อ.เรา ท.) เปนผไมฆาซงสตว ยอมเปน ดงน มใชหรอ, กแล (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เจาศากยะ ท.) ยงบรษ ท. ของเรา ยอมใหพนาศ ดงน ฯครงนนอ.บรษคนหนงกราบทลแลววาขาแตเจาอ.พระองคเสดจกลบแลวทรงตรวจดแลวหรอดงน(กะพระราชาพระนามวาวฑฑภะ)นนฯ(อ.พระราชาพระนามวาวฑฑภะตรสแลว)วาอ.เจาศากยะท.ยงบรษท.ของเรายอมใหพนาศดงนฯ(อ.บรษนนกราบทลแลว)วาอ.บรษไรๆของพระองคชอวาเปนผตายแลวยอมไมม,เชญเถด(อ.พระองค)จงยงบคคลใหนบ(ซงบรษท.)เหลานนดงนฯ(อ.พระราชาพระนามวาวฑฑภะนน)(ยงบคคล)ใหนบอยไมเหนแลวซงความสนไป(แหงบรษ)แมคนหนงฯ(อ.พระราชาพระนามวาวฑฑภะ) นน เสดจกลบแลว (จากท) นน ตรสแลววา แนะพนาย (อ.ชน ท.) เหลาใด เหลาใด ยอมกลาววา (อ.เรา ท.) เปนศากยะ ยอมเปน ดงน, (อ.ทาน ท.) (ยงชน ท. เหลานน เหลานน) ทงปวง จงใหตาย, แตวา (อ.ทาน ท.) จงให ซงชวต (แกชน ท.) ผด�ารงอยแลว ในส�านก ของเจาศากยะพระนาม-วามหานามะ ผเปนพระเจาตา ของเรา ดงน ฯ (อ.เจาศากยะ ท.) ไมเหนอย (ซงวตถ) เปนเครองถอเอา (อนตน) พงทรงถอเอา บางพวก ไดยนคาบอยแลว ซงหญา, บางพวก ไดยนถออยแลว ซงไมออ, (อ.เจาศากยะ ท.) (อนราชบรษของพระราชาพระนามวาวฑฑภะ ท.) ถามแลววา อ.ทาน ท. เปนเจาศากยะ (ยอมเปน หรอ หรอวา อ.ทาน ท. เปนเจาศากยะ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 35

๑ จะแปลวายอมไมกลาว กลาวเทจกไดฯ๒ ตงแตสมมาสมพทธสส ปน ญาตกา - €ตา จ ชวต� ลภส ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๔๒แปลโดยพยญชนะ

ยอมเปน) หามได ดงน, (อ.เจาศากยะ ท.) เหลานน แมตายอย ยอมไมกลาว ซงมสาวาท๑ เหตใด เพราะเหตนน (อ.เจาศากยะ ท.) ผยนคาบอยแลว ซงหญา ยอมกลาววา อ.ศากยะ หามได, อ.หญา ดงน, (อ.เจาศากยะ ท.) ผยนถออยแลว ซงไมออ ยอมกลาววา อ.ศากยะ หามได, อ.ไมออ ดงน ฯ (อ.เจาศากยะ ท.) เหลานนดวย (อ.เจาศากยะ ท.) ผด�ารงอยแลว ในส�านก ของเจาศากยะพระนามวามหานามะดวย ไดแลว ซงชวต๒ ฯ อ. - (ในเจาศากยะ ท.) เหลานนหนา - (เจาศากยะ ท.) ผยนคาบอยแลว ซงหญา เปนผชอวาเจาศากยะหญา (เกดแลว), (อ.เจาศากยะ ท.) ผยนถออยแลว ซงไมออ เปนผชอวาเจาศากยะไมออ เกดแลว ฯ (อ.พระเจาวฑฑภะ) (ทรงยงราชบรษท.)ใหฆาอย(ซงเจาศากยะท.)ผเหลอลงไมเวนซงทารกท.แมผดมซงน�านมทรงยงแมน�าคอเลอดใหเปนไปทวแลว(ทรงยงราชบรษท.)ใหลางแลวซงแผนกระดานดวยเลอดในพระศอ(ของเจาศากยะท.)เหลานนฯอ.วงศแหงเจาศากยะอนพระเจาวฑฑภะทรงเขาไปตดแลวอยางนฯ ก.๑๑ (อ.พระเจาวฑฑภะ) นน (ทรงยงราชบรษ ท.) ใหจบแลว ซงเจาศากยะพระนามวามหานามะเสดจกลบแลว(ทรงด�ารแลว)วา(อ.เราท.)จกกระท�า ซงอาหารอนบคคลพงกนในเวลาเชา ดงน เสดจขามลงแลว ในท แหงหนง ในเวลาแหงอาหารอนบคคลพงกนในเวลาเชา,ครนเมอโภชนะ (อนบคคล) นอมเขาไปแลว, (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงพระเจาตา (ดวยพระด�ารส)วา(อ.เราท.)จกบรโภคโดยความเปนอนเดยวกนดงนฯกอ.กษตรยท.แมเมอทรงสละซงชวตยอมไมเสวยกบดวยบตร- ของนางทาส เพราะเหตนน อ.เจาศากยะพระนามวามหานามะ ทรงแลดแลว ซงสระแหงหนงตรสแลววาดกอนพอ(อ.เรา)เปนผมตวเศราหมองแลวยอมเปน,(อ.เรา)จกอาบดงนฯ(อ.พระจาวฑฑภะตรสแลว)วา ขาแต พระเจ าตา อ.ดละ, (อ.พระองค ) ขอจงทรงสนาน ดงน ฯ

36 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ วาลกาปลเนบนหาดแหงทราย,บนเนนแหงทราย๒ อฏ€หตวาเปนกรยาปธานนยใชคมพากยโดยม เต ชนา เปนประธาน

(อ.เจาศากยะพระนามวามหานามะ)นน(ทรงด�ารแลว)วา(อ.พระเจาวฑฑภะ)นจกฆา ซงเรา ผ ไมบรโภคอย โดยความเปนอนเดยวกน, อ.ความตาย แหงเราเองนนเทยวเปนกรยาประเสรฐกวา(ยอมเปน)ดงนทรงสยายแลวซงพระเกศา ท. ทรงกระท�าแลว ใหเปนปม ทปลาย ทรงยงพระองคล- แหงพระบาทท.ใหเขาไปแลวในพระเกศาท.ทรงด�าลงแลวในน�าฯ อ.ภพแหงนาคแสดงแลวซงอาการอนรอนดวยเดชแหงคณ(ของเจาศากยะ-พระนามวามหานามะ)นนฯอ.นาคผพระราชาใครครวญอยวา(อ.เหต)อะไรหนอแลดงนเหนแลวมาแลวสส�านก(ของเจาศากยะพระนามวามหานามะ)นน(ยงเจาศากยะพระนามวามหานามะ)ใหประทบนงแลวบนพงพานใหเสดจเขาไปแลวสภพแหงนาค ฯ (อ.เจาศากยะพระนามวามหานามะ) นน ประทบอยแลว (ในภพแหงนาค) นนนนเทยว สนปสบสอง ท. ฯ แม อ.พระเจาวฑฑภะ ประทบนงแลว (ยงกาล) ใหมาอยเทยว (ดวยอนทรงด�าร) วา อ.พระเจาตา ของเราจกเสดจมาในกาลนดงน,(ครนเมอเจาศากยะพระนามวามหานามะ)นนทรงประพฤตชาเกนอย,(ทรงยงราชบรษท.)ใหคนแลวในสระทรงตรวจดแลวแมซงภายในแหงบรษท.ดวยแสงสวางแหงประทปไมทรงเหนแลวเสดจหลกไปแลว(ดวยอนทรงด�าร) วา (อ.พระเจาตา ของเรา) เปนผเสดจไปแลว จกเปน ดงนฯ(อ.พระเจาวฑฑภะ)นนเสดจถงแลวซงแมน�าชอวาอจรวดในกาลอน-เปนสวนแหงราตร(ยงราชบรษท.)ใหตงแลวซงสถานทเปนทกนดวยทอนไมฯ(อ.ชน ท.) บางพวก นอนแลว บนเนนแหงทราย๑ ในภายในแหงแมน�า, (อ.ชน ท.) บางพวก (นอนแลว) บนบก ในภายนอก, อ. - (ในชน ท.) แมผนอนแลว ในภายในหนา - (ชน ท.) ผมกรรมชวอนไมกระท�าแลว ในกาลกอน มอย, อ.- (ในชน ท.) แมผนอนแลว ในภายนอกหนา - (ชน ท.) ผมกรรมชวอนกระท�าแลว ในกาลกอน มอย, อ.มดแดง ท. ตงขนแลว ในท (แหงชน ท.) เหลานน นอนแลว ท. ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน (กลาวแลว) วา อ.มดแดง ท. (ตงขนแลว) ในทแหงเรานอนแลว, อ.มดแดง ท. (ตงขนแลว) ในทแหงเรานอนแลว ดงน ลกขนแลว๒, (อ.ชน ท.) ผมกรรมชวอนไมกระท�าแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 37

๑ ฆนกรกวสส� แปลตามศพทวา ฝนอนบคคลพงจบไดดวยมออนกระท�าโดยความเปนกอน, ฝนอนบคคลพงจบไดดวยมออน-

กระท�าโดยความเปนกอน, ฝนอนท�าซงความเปนแทง, ฝนอนบคคลพงจบไดดวยมออนกระท�าซงกอน, ฝนอนกระท�าซงกอน,

ว.วา

ณวปจจย ว.ฆนภาว�กโรตตฆนกรก�(วสส�)(ไมทฆะตนธาต)

ว.บพ.กม. ว. ฆนกรก�วสส�ฆนกรกวสส�

ค�าวาวสส(ฝน)เปนนป.ว.วาวสสตสญจตตวสส�สวนวสส(ฤดฝน,กาลฝน,ป)เปนป,นป๒ ตงแตวฑฑโภป มยห� - วส� ปกขปสต ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๒๑แปลโดยพยญชนะ

ขามขนแลว นอนแลว บนบก, (อ.ชน ท.) ผมกรรมชวอนกระท�าแลว ขามลงแลว นอนแลว บนเนนแหงทราย ฯ ในขณะ นน อ.เมฆใหญ ตงขนแลว ยงฝนลกเหบ๑ ใหตกแลว ฯ อ.หวงน�า แหงแมน�า ไหลมาแลว ยงพระเจาวฑฑภะ กบ ดวยบรษท ใหถงแลว ซงสมทรนนเทยว ฯ (อ.ชน ท.) ทงปวง เปนเหยอของปลาและเตา (ในสมทร) นน ไดเปนแลว ฯ

ก.๑๒อ.มหาชนยงวาจาเปนเครองกลาววาอ.ความตาย แหงเจาศากยะ ท. ไมสมควรแลว, อ.เจาศากยะ ท. (อนพระจาวฑฑภะ) (ยงราชบรษ ท.) ใหทบแลว ใหทบแลว พงใหตาย ชออยางน เพราะเหตนน (อ.ความตาย) นน เปนความตายสมควร (ยอมเปน) ดงน ใหตงขนพรอมแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว นน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.ความตาย อยางน แหงเจาศากยะ ท. ไมสมควรแลว ในอตภาพ น แมโดยแท ถงอยางนน (อ.ความตาย) อนสมควรแลว ดวยสามารถแหงกรรมอนลามก (อนเจาศากยะ ท.) กระท�าแลว ในกาลกอน- นนเทยว (อนเจาศากยะ ท.) เหลานน ไดแลว ดงนฯ(อ.ภกษท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก (อ.เจาศากยะ ท.) เหลานน ไดทรงกระท�าแลว(ซงกรรม)อะไรในกาลกอนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วา(อ.เจาศากยะท.เหลานน)เปนโดยความเปนอนเดยวกน ใสแลวซงยาพษในแมน�าในกาลกอนดงน๒ ฯ ในวนรงขน อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.พระเจาวฑฑภะ ทรงยงเจาศากยะท.ผมประมาณเทานใหตายแลวเสดจมาอย,ครนเมอมโนรถของพระองคไมถงแลวซงทสดนนเทยว,ทรงพาเอาแลวซงชนผมประมาณ-เทานเปนภกษาของปลาและเตาในสมทรเกดแลวดงนใหตงขนพรอมแลว

38 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ พยาสตตมานส� ในอรรถกถาเรองปตปชากาแกเปนววเธนากาเรน อาสตตจตต�จงแปลวาผมใจของแลวโดยอาการมอยางตางๆ

ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรมฯอ.พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถาม-แลววาดกอนภกษท.(อ.เธอท.)เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาวอะไรหนอยอมมในกาลนดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองคท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน(อนภกษท.เหลานน)กราบทลแลว,ตรสแลววาดกอนภกษ ท. ครนเมอมโนรถ ของสตว ท. เหลาน ไมถงแลว ซงทสดนนเทยว, อ.มจจผพระราชา ตดแลว ซงอนทรยคอชวต (ยงสตว ท.) ยอมใหจมลง ในสมทรคออบายส ราวกะ อ.หวงน�าใหญ ทวมทบอย ซงบาน อนหลบแลว ดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.มจจ ยอมพาเอาไป ซงนระ ผเลอกเกบอย ซงดอกไม ท. นนเทยว ผมใจของแลวในอารมณ-ตาง ๆ๑ เพยงดง อ.หวงน�าใหญ (พดพาไปอย) ซงบาน อนหลบแลว ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผ มใจของแลว (ในอารมณ) อนถงพรอมแลว หรอ หรอวา อนไมถงพรอมแลว ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา -(บาทแหงพระคาถา)วาพยาสตตมนส� นร� ดงนฯ (อ.อรรถรป) นว า อ.นายมาลาการ เขาไปแลว ส สวนแหงดอกไม (คดแลว)วา(อ.เรา)จกเกบซงดอกไมท.ดงนไมถอเอาแลวซงดอกไมท.(จากสวนแหงดอกไม)นนปรารถนาอยซงกออนๆชอวาสงไปแลว ซงใจในสวนแหงดอกไมทงสนหรอหรอวา(คดแลว)วาก(อ.เรา)จกเกบ ซงดอกไม ท. (จากกอ) น ดงน ไมถอเอาแลว ซงดอกไม ท. (จากกอ) นน ยอมสงไป ซงใจ (ในกอ) อน, เลอกเกบอย ซงกอ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 39

นนนนเทยว ชอวา ยอมถง ซงความประมาท ฉนใด (อ.นระ) บางคน ขามลงแลวสทามกลางแหงกามคณหาอนเชนกบดวยสวนแหงดอกไมไดแลวซงรปอนเปนทรนรมยแหงใจยอมปรารถนาซง-แหงเสยงและกลนและรส-และโผฏฐพพะท.อนเปนทรนรมยแหงใจหนา-(อารมณ)อยางใดอยางหนง(หรอ)หรอวาไดแลวซง-(ในเสยงและกลนและรสและโผฏฐพพะท.)เหลานนหนา- (อารมณ) อยางใดอยางหนง ยอมปรารถนา (ซงอารมณ) อยางใดอยางหนง, ไดแลวซงรปนนเทยวปรารถนาอย(ซงรป)อยางใดอยางหนงชอวายอมยนด(ซงรป)นนนนเทยวหรอหรอวา(ไดแลว)ซง-(ในอารมณท.)มเสยง-เปนตนหนา-(อารมณ)อยางใดอยางหนง(ปรารถนาอยซงอารมณอยางใด- อยางหนงชอวายอมยนดซงอารมณนนนนเทยว)ฉนนนนนเทยวฯอ.นย(ในสวญญาณกทรพยและอวญญาณกทรพยท.)มโคและกระบอและทาสและทาสและนา-และสวนและบานและนคมและชนบทเปนตนนนนนเทยว,(อ.นย)(ในปจจยท.)มบรเวณและวหารและบาตรและจวรเปนตน แมของบรรพชต ท. (นนนนเทยว), (อ.มจจยอมพาเอาไป)ซงนระผเลอกเกบอยซงดอกไมท.อนอนบณฑต-นบพรอมแลววากามคณหานนเทยว ผมใจของแลวในอารมณตาง ๆ ในกามคณ อนถงพรอมแลวหรอหรอวาอนไมถงพรอมแลวอยางนดวยประการฉะน(ดงน)เปนค�าอธบาย(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวยอมเปนฯ (อ.อรรถ)วาชออ.ความหลบแหงบานดวยสามารถแหงความหลบ(แหงทพพสมภาระท.)มฝาแหงเรอนเปนตนยอมไมม,แตวา(อ.บาน)ชอวาเปนสภาพหลบแลวเพราะเทยบเคยงซงความทแหงสตวท.เปนผประมาทแลวเพยงดงวาหลบแลวยอมเปน,อ.มจจยอมพาเอาไป(ซงนระ)เพยงดงอ.หวงน�าใหญอนทงกวางทงลกสนโยชนท.สองสาม(พดพาไปอย) ซงบานอนหลบแลวอยางนคอวาอ.หวงน�าใหญนนยงบานนนทงปวงใหถงแลวซงสมทรไมยง-(ในสตวท.)มหญงและบรษและโค- และกระบอและไกเปนตนหนา - (สตว) อะไร ๆ ใหเหลอลง ยอมกระท�า ใหเปนภกษาแหงปลาและเตาฉนใดอ.มจจคอความตายพาเอาแลวซงนระผมใจของแลวในอารมณตางๆคอวาตดแลวซงอนทรยคอชวต(ของนระ)นน(ยงนระนน) ย อมให จมลง ในสมทรคออบายส ฉนนนนนเทยว ดงน (แหงหมวดสองแหงบท)วาสตต� คาม� ดงนเปนตนฯ

40 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงพระจาวฑฑภะ (จบแลว) ฯ

jwi

๔. ปตปชกาวตถ อ.เรองแหงหญงชอวาปตปชกา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงหญงชอวาปตปชกาตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาปปผาน เหว ดงนเปนตนฯ

ก.๑อ.เรองตงขนพรอมแลวในเทวโลกชอวาดาวดงสฯไดยนวาอ.เทพบตรชอวามาลาภาร(ในเทวโลกชอวาดาวดงส)นนผอนพนแหงนางอปสร-แวดลอมแลวไดเขาไปแลวสสวนฯอ.เทพธดาท.ผมรอยหาเปนประมาณขนแลวสตนไมยงดอกไมท.ใหตกไปอยฯ(อ.เทพธดาท.)ผมรอยหา- เปนประมาณ ถอเอาแลว ซงดอกไม ท. อน (อนเทพธดา ท.) เหลานน ใหตกไปแลวยอมประดบซงเทพบตรฯอ.-(ในเทพธดาท.)เหลานนหนา- เทพธดา องคหนง เคลอนแลว ทกงแหงตนไมนนเทยว ฯ อ.สรระ ดบแลวราวกะอ.เปลวแหงประทป(ดบอย)ฯ(อ.เทพธดา)นนถอเอาแลวซงปฏสนธในเรอนแหงตระกลหลงหนงในพระนครชอวาสาวตถเปนผระลก-ซงชาตในกาล(แหงตน)เกดแลวเปนระลกตามอยวา(อ.เรา)เปนภรรยาของเทพบตรชอวามาลาภาร ยอมเปน ดงน อาศยแลว ซงความเจรญ กระท�าแลว ซงการบชาดวยวตถมของหอมและระเบยบเปนตน ปรารถนาแลว ซงอนบงเกดเฉพาะ ในส�านก ของสาม ฯ (อ.หญง) นน แมไปแลว สตระกลของบคคลอนในกาล(แหงตน)มกาลฝนสบหกถวายแลว(ซงภตท.)มสลากภตและปกขกภตและวสสาวาสกภตเปนตนยอมกลาววา(อ.สวนแหงบญ)นเปนปจจยเพอประโยชนแกอนบงเกดในส�านกของสามของเราจงเปนดงนฯครงนนอ.ภกษท.(กลาวแลว)วา(อ.หญง)นลกขนแลว ลกขนพรอมแลวยอมปรารถนาซงผวนนเทยวดงนกระท�าแลว(ซงค�า)วาปตปชกาดงนใหเปนชอ(ของหญง)นนฯ(อ.นางปตปชกา)แมนน ยอมปฏบตซงศาลาเปนทนง,ยอมเขาไปตงไวซงน�าอนบคคลพงดม,ยอมปลาด

42 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ปฏปาเทยยาส เปนเหตกตตวาจก แปลวา พงใหถงเฉพาะ, พงใหส�าเรจ, พงใหมนคง ประกอบดวย ปฏ บทหนา ปท

ธาตในความถงเณปจจยในเหตกตตวาจกเอยยาสสตตมวภตตทฆะตนธาตเปนอาเพราะอ�านาจของณลบณเสยเอ

ซอนกนสองตว ลบเสยตวหนง ถาเปนเปนกตตวาจก แปลวา พงตกแตง, พงจดแจง, พงตระเตรยม โดยลง เณ ปจจย

ในกตตวาจกนกศกษาสามารถใชไดทงสองแบบ๒ ทสสส เปนกตตวาจกแปลวายอมปรากฏประกอบดวยทสในความเหนยปจจยสวตตมานาวภตตแปลงยกบทสดธาต

เปนสสฯเปนกมมวาจกแปลวาอน...ยอมเหนโดยลงยปจจยในกมมวาจก

ซงอาสนะท.เนองนตยฯอ.มนษยท.แมเหลาอนเปนผใครเพออนถวาย (ซงภต ท.) มสลากภตเปนตน (เปน) น�ามาแลว ยอมให (ดวยค�า) วา ดกอนแม(อ.เธอ)(ยงภตท.)แมเหลานพงใหถงเฉพาะ๑แกหมแหงภกษดงน ฯ (อ.นางปตปชกา) แมนน มาอย ไปอย โดยท�านอง นน ไดเฉพาะแลว ซงกศลธรรมหาสบหก ท. ในวาระแหงยางเทากาวหนง ฯ อ.สตวผเกดแลวในครรภตงขนพรอมแลวในทอง(ของนางปตปชกา)นนฯ(อ.นางปตปชกา) นน คลอดแลว ซงบตร โดยอนลวงไปแหงเดอนสบ ฯ (อ.นางปตปชกานน) ไดแลว ซงบตร ท. ส คอ (ซงบตร) แมอน (ซงบตร)แมอนในกาลเปนทไปดวยเทา(แหงบตร)นนฯในวนหนง(อ.นางปตปชกา)นนถวายแลวซงทานกระท�าแลวซงการบชาฟงแลวซงธรรม รกษาแลว ซงสกขาบท ท. กระท�าแลว ซงกาละ ดวยโรค บางอยางอนบงเกดแลวในขณะนนในกาลเปนทสดลงรอบแหงวนบงเกดแลวในส�านกของสามของตนนนเทยวฯ (อ.เทพธดาท.)แมเหลานอกนยอมประดบซงเทพบตรตลอดกาลอนมประมาณเทานนนเทยว ฯ อ.เทพบตร เหนแลว (ซงเทพธดา) นน กลาวแลววาอ.เธอยอมไมปรากฏ๒จ�าเดมแตเชา,(อ.เธอ)เปนผไปแลว(ณท)ไหนยอมเปนดงนฯ(อ.เทพธดานนกลาวแลว)วาขาแตนาย(อ.ดฉน)เปนผเคลอนแลวยอมเปนดงนฯ(อ.เทพบตรกลาวแลว)วา(อ.เธอ)ยอมกลาว(ซงค�า)อะไรดงนฯ(อ.เทพธดากลาวแลว)วาขาแตนาย (อ.เรอง)นน (ยอมเปน)อยางน ดงน ฯ (อ.เทพบตร ถามแลว)วา(อ.เธอ)เปนผบงเกดแลว(ณท)ไหนยอมเปนดงนฯ(อ.เทพธดากลาวแลว)วา(อ.ดฉนเปนผบงเกดแลว)ในเรอนแหงตระกลในพระนครชอวาสาวตถ(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เทพบตรถามแลว)วา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 43

๑ ตาวตสเปนชอสวรรคชนท๒และเปนชอของเทวดาผบงเกดในสวรรคชนนว.วาเตตตส ชนา นพพตตนต เอตถาต เตตตโส,

เตตตโส เอว นรตตนเยน ตาวตโส ฯ

(อ.เธอ)เปนผด�ารงอยแลว(ในเรอนแหงตระกล)นนสนกาลอนมประมาณ-เทาไรยอมเปนดงนฯ(อ.เทพธดากลาวแลว)วาขาแตนาย(อ.ดฉน)ออกแลวจากทองของมารดาโดยอนลวงไปแหงเดอนสบไปแลวสตระกล- แหงผวในกาลแหงตนมกาลฝนสบหกคลอดแลวซงบตรท.สกระท�าแลวซงบญท.มทานเปนตนปรารถนาแลวซงทานมาแลวเปนผบงเกดแลวในส�านกของทานนนเทยวยอมเปนดงนฯ(อ.เทพบตรถามแลว)วาอ.อายของมนษยท.เปนอายมประมาณเทาไร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เทพธดา กลาวแลว) วา (อ.อาย ของมนษย ท.) เปนอายมรอยแหงปเปนประมาณ (ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เทพบตรถามแลว)วา(อ.อายของมนษยท.)เปนอายมประมาณเทานนนเทยว(ยอมเปน)(หรอ)ดงนฯ(อ.เทพธดากลาวแลว) วา ขาแตนาย จะ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.เทพบตร ถามแลว) วา อ.มนษย ท. ผถอเอา ซงอาย อนมประมาณเทาน แลวจงบงเกดแลว เปนผประมาทแลวเพยงดงหลบแลว (เปน) ยงกาล ยอมใหกาวลวงหรอหนอแลหรอวา(อ.มนษยท.)ยอมกระท�าซงบญท.มทานเปนตนดงนฯ(อ.เทพธดากลาวแลว)วาขาแตนาย(อ.ทาน)ยอมกลาว(ซงค�า)อะไร,อ.มนษยท.เปนผประมาทแลวตลอดกาลเนองนตยเปนราวกะวาผถอเอา ซงอาย อนมอสงไขยเปนประมาณ แลวจงบงเกดแลว เปนราวกะวาผไมแกและไมตาย (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.ความสลดใหญวา ไดยนวาอ.มนษยท.ผถอเอาซงอายอนมรอยแหงปเปนประมาณแลวจง-บงเกดแลวประมาทแลวนอนแลวยอมประพฤตหลบ,(อ.มนษยท.)จกพนจากทกขในกาลไรหนอแลดงนไดเกดขนแลวแกเทพบตรชอวามาลาภารฯ

ก.๒ (อ.พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวแลว) วา ก อ.รอยแหงป ของเรา ท. เปนคนและวน หนง ของเทวดา ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส๑

(ยอมเปน), อ.ราตร ท. สามสบ โดยราตร นน เปนเดอน (หนง) (ของเทวดา ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส ยอมเปน), (อ.กาล) อนประกอบ-

44 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ สรปอายของเทวดาชนดาวดงสเทยบกบมนษยดงน๑๐๐ปของมนษย=๑วน๑คนของเทวดาชนดาวดงส,๓,๐๐๐ปของ

มนษย = ๑ เดอนของเทวดาชนดาวดงส (๑๐๐ ĭ ๓๐), ๓๖,๐๐๐ ป ของมนษย = ๑ ป ของเทวดาชนดาวดงส

(๓๐๐๐ĭ๑๒),๓๖,๐๐๐,๐๐๐ปของมนษย=๑๐๐ปของเทวดาชนดาวดงส(๓๖,๐๐๐ĭ๑๐๐)๒ ขาพเจาแยกเปน๒ประโยคดวยเหตผล๒ประการคอในหนงสอแบบเรยนใชเครองหมายบพสญญา(”)แยกประโยคและ

การเรยงศพทนโขในประประโยคหลงซงศพทเหลานมกเรยงแบบท๒ของประโยคเสมอฯอยางไรกตามจะแปลรวมเปน

ประโยคเดยวกไดวาในกาลน (อ.นางปตปชกา) นน ตายแลว บงเกดแลว (ณ ท) ไหนหนอแล ฯ

แลวดวยเดอนสบสอง โดยเดอน นน เปนป (หนง) (ของเทวดา ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส ยอมเปน), อ.พนแหงป อนเปนทพย โดยป นน เปนประมาณแหงอาย (ของเทวดา ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส) (ยอมเปน) ฯ (อ.พนแหงปอนเปนทพย) นน เปนโกฏแหงป สาม (ดวย) เปนแสนแหงป หกสบ ดวย โดยการนบแหงมนษย (ยอมเปน), เพราะเหตนน แม อ.วนหนง ของเทพบตร นน ไมกาวลวงแลว เปนกาล อนเชนกบดวยกาลครหนงเทยว ไดเปนแลว ฯ ชอ อ.ความประมาท (แหงสตว ท.) ผมอายนอย อยางน ไมควรแลว เกนเปรยบ ดงน๑ ฯ ในวนรงขนอ.ภกษท.เขาไปแลวสบานเหนแลวซงศาลาเปนทนงอน(อนนางปตปชกานน)ไมปฏบตแลวซงอาสนะท.อน(อนนางปตปชกานน)ไมปลาดแลวซงน�าอนบคคลพงดมอน(อนนางปตปชกานน)ไมเขาไปตงไวแลวกลาวแลววาอ.นางปตปชกา(ไปแลว)(ในท)ไหนดงนฯ(อ.ชนท.กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญอ.ทานท.จกเหน(ซงนางปตปชกา)นน(ในท) ไหน, ครนเมอพระผ เปนเจา ท. ฉนแลว ไปแลว ในวนวาน, (อ.นางปตปชกานน)ตายแลวในสมยเปนทสนไปแหงวนดงนฯอ.ภกษผเปน-ปถชนท.ฟงแลว(ซงค�า)นนระลกถงอยซงอปการะ(ของนางปตปชกา)นนไมไดอาจแลวเพออนทรงไวพรอมซงน�าตาท.,อ.ธรรมสงเวชไดเกดขนแลว แกพระขณาสพท.ฯ(อ.ภกษท.)เหลานนกระท�าแลวซงกจดวยภตไปแลวสวหารถวายบงคมแลวซงพระศาสดาทลถามแลววาขาแตพระองคผเจรญอ.อบาสกา ชอวาปตปชกา ลกขนแลว ลกขนพรอมแลว กระท�าแลว ซงบญท. อนมประการตาง ๆปรารถนาแลว ซงสามนนเทยว, ในกาลน (อ.นางปตปชกา)นน ตายแลว, (อ.นางปตปชกานน) บงเกดแลว (ในท) ไหนหนอแล๒ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 45

๑ อนตโก(มจจ)เปนกตตรปกตตสาธนะกวปจจยว.วาอนต� กโรตต อนตโก (มจจ) ฯอนตบทหนากรธาตในความท�า

ลบทสดธาตและลบกวปจจย๒ กรเตประกอบดวยกรธาตในความท�าโอปจจยประจ�าหมวดธาตเตวตตมานาวภตตเอาอทกเปนอแปลงโอปจจย

เปนอตามนยแหงโมคคลลานปกรณวาแปลงกรธาตกบโอปจจยเปนกร๓ พยาสตตมนโส (นโร) เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส ว.วา พยาสตต� มนส� ยสส โส พยาสตตมนโส (นโร) ฯ ค�าวา

พยาสตต� ประกอบดวย ว + อา บทหนา สช ธาตในความของ, ขวาง (สงเค) ส�าหรบ ว ส�าเรจมาจาก ววเธน อากาเรน

ลบวธเหลอวเมอตอกบสระใหแปลงอแหงวเปนยสชธาตลงตปจจยธาตมจชปทเปนทสดเอาทสดธาตเปน

ตไดรปเปนพยาสตตฯ

(อ.นางปตปชกานน)(บงเกดแลว)ในส�านกแหงสามของตนนนเทยวดงนฯ(อ.ภกษท.กราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.นางปตปชกานน)ยอมไมมในส�านกของสามดงน ฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วา ดกอนภกษท.(อ.นางปตปชกา)นนปรารถนาแลวซงสามนนหามได, ชออ.เทพบตรชอวามาลาภารในภพชอวาดาวดงสเปนสาม(ของนางปตปชกา)นน(ยอมเปน), (อ.นางปตปชกา) นน เคลอนแลว จากทเปนทประดบซงดอกไม(ของเทพบตร)นนไปแลวบงเกดแลวในส�านก(ของเทพบตร)นนนนเทยวอกดงนฯ(อ.ภกษท.ทลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญไดยนวาอ.อยางนน(หรอ)ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนภกษท.เออ(อ.อยางนน)ดงนฯ(อ.ภกษท.กราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญโออ.ชวตของสตวท.เปนชวตนดหนอย(ยอมเปน),(อ.นางปตปชกา)องคาสแลวซงขาพระองคท.ในเวลาเชาเทยวตายแลวดวยพยาธอนเกดขนแลวในเวลาเยนดงนฯอ.พระศาสดาตรสแลววาดกอนภกษท.เออ ชออ.ชวตของสตวท.เปนชวตนดหนอย(ยอมเปน),(เพราะเหต)นนนนเทยว(อ.มจจ)ผกระท�าซงทสด๑ ยงสตวท.เหลานผไมอมแลวนนเทยวดวยวตถกามท.ดวยนนเทยว ดวยกเลสกามท. ดวย ใหเปนไปแลว ในอ�านาจ ของตน พาเอาแลว(ซงสตวท.)ผคร�าครวญอยผร�าไรอยยอมไปดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

(อ.มจจ) ผกระท�าซงทสด ยอมกระท�า๒ ซงนระ ผเลอกเกบอย ซงดอกไม ท. นนเทยว ผมใจของ-แลวโดยอาการมอยางตางๆ๓ ผไมอมแลว ในกาม ท. นนเทยว สอ�านาจ ดงน ฯ

46 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผเลอกเกบอย ซงดอกไมคอกามคณ ท. นนเทยว อนเนองเฉพาะแลวดวยอตภาพดวยนนเทยวอนเนองเฉพาะแลวดวยเครองอปกรณดวยราวกะอ.นายมาลาการ(ผเลอกเกบอย)ซงดอกไมตางๆท.ในสวนแหงดอกไม(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บาทแหงพระคาถา)วาปปผาน เหว ปจนนต� ดงนฯ (อ.อรรถ)วาผมจตของแลวโดยอาการอนมอยางตางๆ(ในอารมณท.)อนไมถงพรอมแลวดวยอ�านาจแหงความปรารถนา(ในอารมณท.)อนถงพรอมแลวดวยอ�านาจแหงความยนด(ดงน)(แหงบาทแหงพระคาถา)วาพยาสตตมนส� นร� ดงนฯ (อ.อรรถ) วา เปนผไมอมแลวนนเทยว ในวตถกามและกเลสกาม ท. ดวยการแสวงหาบางดวยการไดเฉพาะบางดวยการใชสอยบางดวยการเกบไวบางมอย(ดงน)(แหงบาทแหงพระคาถา)วาอตตต�เยว กาเมส ดงนฯ อ.อรรถวา(อ.มจจ)ผกระท�าซงทสดอนอนบณฑตนบพรอมแลววาความตายพาเอาไปอย(ซงนระ)ผคร�าครวญอยผร�าไรอยชอวายอมใหถงซงอ�านาจของตนดงน(แหงบาทแหงพระคาถา)วาอนตโก กรเต วส� ดงนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงหญงชอวาปตปชกา (จบแลว) ฯ

jwi

๑ รกขสปรคคหตา(โปกขรณ)เปนตตยาตปปรสสมาสว.วารกขเสน ปรคคหตา รกขสปรคคหตา (โปกขณ)ฯค�าวา รกขส

แปลกนวาผเสอน�า,รากษส,ผเสอยกษว.วารกขนต อตตาน� เอตสมาต รกขโสแปลวาผเปนแดนรกษาซงตน(แหงชนท.)

รกขธาตในความรกษา,ดแลสปจจยเปนกตตรปอปาทานสาธนะ.

๕. มจฉรโกสยเสฏ€วตถ อ.เรองแหงเศรษฐชอวาโกสยะผมความตระหน

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงเศรษฐชอวาโกสยะผมความตระหน ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ยถาป ภมโร ปปผ� ดงนเปนตนฯ ก.๑อ.เรองตงขนพรอมแลวในพระนครชอวาราชคฤหฯไดยนวาอ.นคมชอวาสกกระไดมแลวในทไมไกลแหงพระนครชอวาราชคฤหฯอ.เศรษฐชอวาโกสยะผมความตระหนคนหนงผมสมบตอนบคคลพงเสวยมโกฏ-แปดสบเปนประมาณยอมอยเฉพาะ(ในนคมชอวาสกกระ)นนฯ(อ.เศรษฐ)นนยอมไมใหแมซงหยาดแหงน�ามนดวยปลายแหงหญา(แกชนท.)เหลาอนฯ(อ.เศรษฐนน)ยอมไมบรโภคดวยตนฯอ.สมบตอนบคคลพงเสวยนน (ของเศรษฐ)นนยอมไมอ�านวย(ซงประโยชน) (แกปยชนท.)มบตรและ- ทาระเปนตนนนเทยว,ยอมไมอ�านวยซงประโยชนแกสมณะและพราหมณท.,เปนของอนใครๆ ใชสอยไมได (เปน)ยอมตงอย ราวกะอ.สระโบกขรณ อนอนผเสอน�าก�าหนดถอเอาแลว๑ดวยประการฉะนดงนแลฯ ในวนหนงอ.พระศาสดาเสดจออกแลวจากสมาบตอนประกอบแลวดวย-พระกรณาใหญ ในสมยเปนทขจดเฉพาะซงมด ทรงตรวจดอย ซงสตวผเปน- เผาพนธแหงสตวผควรซงอนตรสรท.ในโลกธาตทงสนไดทรงเหนแลวซงอปนสยแหงโสดาปตตผลของเศรษฐผเปนไปกบดวยปชาบดผอยอยในทสดแหง-โยชนสสบหาฯกในวนอนมในกอน(แตวน)นน(อ.เศรษฐ)นนไปแลวสพระราชวงเพออนบ�ารงซงพระราชากระท�าแลวซงการบ�ารงซงพระราชา

48 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

มาอยเหนแลวซงมนษยผอยในชนบทผอนความหวแผดเผาแลวคนหนงผเคยวกนอยซงขนมกมมาสซงขนมเบองยงความกระหาย(ในขนม)นนใหเกดขนแลวไปแลวสเรอนของตนคดแลววาถาวาอ.เราจกกลาววา(อ.เรา)เปนผใครเพออนเคยวกนซงขนมเบองยอมเปนดงนไซร,(อ.ชนท.)ผมากเปนผใครเพออนเคยวกนกบดวยเราจกเปน,(ครนเมอความเปน)อยางนน (มอย), (อ.วตถ ท.) มงาและขาวสารและเนยใสและน�าออยเปนตน อนมากของเราจกถงซงความสนไปรอบ,(อ.เรา)จกไมบอกแกใครๆดงน ยงความอยาก ใหอยทบอย ยอมเทยวไป ฯ (อ.เศรษฐ) นน, ครนเมอกาลไปอยไปอย,เปนผมความเหลองขนและความเหลองขนเกดแลวเปนผมตวสะพรงแลวดวยเสนเอน เกดแลว, ในล�าดบนน (อ.เศรษฐนน) ไมอาจอยเพออนยงความอยากใหอยทบเขาไปแลวสหองนอนคเขาแลวซงเตยงนอยฯ(อ.เศรษฐ)แมผถงแลว(ซงความทกข)อยางนไมกลาวแลว(ซงค�า)อะไรๆแกใครๆเพราะความกลวแตอนเสอมไปแหงทรพยฯ

ก.๒ครงนนอ.ภรรยาเขาไปหาแลว(ซงเศรษฐ)นนลบคล�าแลว ซงหลงถามแลววาขาแตนาย(อ.ความทกข)มใชความส�าราญอะไร(มอย)แกทานดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อ.ความทกข)มใชความส�าราญอะไรๆมอยแกเราหามไดดงนฯ(อ.ภรรยาถามแลว)วาอ.พระราชากรวแลว ตอทานหรอหนอแลดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา แมอ.พระราชายอมไมกรวตอเราดงนฯ(อ.ภรรยาถามแลว)วา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.กรรม)อนไมยงใจใหเอบอาบอะไรๆอนบตรและธดา ท. หรอ หรอวา (อนชน ท.) มทาสและกรรมกรเปนตน กระท�าแลวแกทานมอยหรอดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อ.กรรม)แมอนมอยางนเปนรปยอมไมมดงนฯ(อ.ภรรยาถามแลว)วากอ.ความอยากในอะไรมอยแกทาน(หรอ)ดงนฯ(ครนเมอค�า)อยางน(อนภรรยา)แมกลาวแลว,(อ.เศรษฐ)ไมกลาวแลว(ซงค�า)อะไรๆ เพราะความกลวแตอนเสอมไปแหงทรพย เปนผมเสยงออกแลวเทยว (เปน)นอนแลวฯครงนนอ.ภรรยากลาวแลว(กะเศรษฐ)นนวาขาแตนาย

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 49

(อ.ทาน)จงบอก,อ.ความอยากในอะไร(มอย)แกทานดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนเปนราวกะวากลนอยซงค�า(เปน)กลาวแลววาอ.ความอยากของเรามอยดงนฯ(อ.ภรรยาถามแลว)วาขาแตนายอ.ความอยากอะไร(มอยแกทาน)ดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อ.เรา) เปนผใครเพออนเคยวกน ซงขนมเบอง ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ภรรยา กลาวแลว)วา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.ทาน)ไมบอกแลวแกดฉน เพอประโยชนอะไร, อ.ทาน เปนคนขดสน ยอมเปน หรอ, ในกาลน(อ.ดฉน)จกทอดซงขนมเบองท.อนเพยงพอ(แกชนท.) ผอยในนคมชอวาสกกระทงสนโดยปกตดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อ.ประโยชน)อะไรของเธอ(ดวยชนท.)เหลานน,(อ.ชนท.เหลานน)กระท�าแลวซงการงานของตนจกเคยวกนดงนฯ(อ.ภรรยากลาวแลว)วาถาอยางนน(อ.ดฉน)จกทอดซงขนมเบองท.อนเพยงพอ(แกชนท.)ผอยในตรอกเดยวกนโดยปกตดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาอ.เรายอมรซงความทแหงเธอเปนผมทรพยมากดงนฯ(อ.ภรรยากลาวแลว)วา(อ.ดฉน) จะทอด กระท�า ใหเปนของเพยงพอ (แกชน ท.) ทงปวง ในทใกลเคยงแหงเรอนนดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาอ.เรายอมรซงความทแหงเธอเปนผมอธยาศยใหญดงน ฯ (อ.ภรรยากลาวแลว)วา ถาอยางนน(อ.ดฉน)จะทอดกระท�าใหเปนของเพยงพอ(แกปยชน) ผสกวาบตรและทาระของทานนนเทยวดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อ.ประโยชน)อะไรของเธอ(ดวยชนท.)เหลานนดงนฯ(อ.ภรรยากลาวแลว)วาก(อ.ดฉน)จะทอดกระท�าใหเปนของเพยงพอแกทานดวยแกดฉนดวยหรอดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาอ.เธอจกกระท�าเพราะเหตไรดงนฯ(อ.ภรรยากลาวแลว)วาถาอยางนน(อ.ดฉน)จะทอดกระท�าใหเปนของเพยงพอแกทานผผเดยวนนเทยวดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(ครนเมอขนม)(อนเธอ)ทอดอยในทน,(อ.ชนท.)ผมากยอมหวงเฉพาะ,(อ.เธอ)เวนแลวซงขาวสารทงสนท.ถอเอาแลว ซงขาวสารอนหกแลวท.ดวย ซงเตาและกระเบองท.ดวยดวย ถอเอาแลวซงน�านมและเนยใสและน�าผงและน�าออยอนหนอยหนงดวยขนแลว

50 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตาวเทว(ตาว+เอวลงทอาคม)เปนนบาตลงในกาลสมพนธวากาลสตตมมอรรถวาตสม ขเณ ๒ สหบญชรแปลตามศพทวาชองทประกอบแลวดวยรปสงห,หนาตางมสณฐานเพยงดงกรงแหงสหะ เปนวเสสนบพพบทกมม-

ธารยสมาส(ยอบทวเสสนะเหลอไวแตอกษรตวหนา)ว.วาสหรปยตต�ปญชร�สหปญชร�แปลเอาความวาหนาตาง,ชองลมฯ๓ เพมกรยาศพททประกอบดวยอนต, มานเขามารบคอตฏ€นต� หรอ ตฏ€มาน�

สพนอนมในเบองบนแหงปราสาทอนประกอบแลวดวยชนเจดจงทอด,อ.เราผผเดยวเทยว จกนงเคยวกน (ในท) นน ดงน ฯ (อ.ภรรยา) นน ฟงตอบแลววาอ.ดละดงน(ยงบคคล)ใหถอเอาแลว(ซงวตถ)อน(อนบคคล)พงถอเอา ขนแลว สปราสาท ไลแลว ซงนางทาส ท. (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลวซงเศรษฐฯ(อ.เศรษฐ)นนปดอยซงประตท.จ�าเดมแตตน ใหแลว ซงกลอนและลม ท. ในประตทงปวง ท. ขนเฉพาะแลว สพน ทเจด ปดแลว ซงประต นงแลว (ณ ชนทเจด) แมนน ฯ แมอ.ภรรยา(ของเศรษฐ)นนยงไฟใหโพลงแลวในเตายกขนแลว ซงกระเบองเรมแลวเพออนทอดซงขนมท.ฯ

ก.๓ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว ซงพระเถระชอวา- มหาโมคคลลานะ ในเวลาเชาเทยว ตรสแลววา ดกอนโมคคลลานะ อ.เศรษฐ-ผมความตระหน ในนคมชอวาสกกระ อนไมไกล แหงพระนครชอวาราชคฤห นน (คดแลว) วา (อ.เรา) จกเคยวกน ซงขนมเบอง ท. ดงน (ยงภรรยา) ใหทอดอย ซงขนมเบอง ท. ในปราสาท อนประกอบแลวดวยชนเจด เพราะความกลวแตอนเหน (แหงชน ท.) เหลาอน, อ.เธอ ไปแลว (ในท) นน ทรมานแลว ซงเศรษฐ กระท�าแลว ใหเปนผมความเสพผดออกแลว ยงเมย-และผว ท. แมทงสอง ใหถอเอาแลว ซงขนม ท. ดวย ซงน�านมและเนยใส-และน�าผงและน�าออย ท. ดวย จงน�ามา สพระวหารชอวาเชตวน ดวยก�าลง ของตน, ในวนน อ.เรา จกนง ในวหารนนเทยว กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา, อ.เรา จกกระท�า ซงกจดวยภต ดวยขนม ท. นนเทยว ดงน ฯ แม อ.พระเถระ รบพรอมเฉพาะแลว ซงพระด�ารส ของพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ดละ ดงน ไปแลว สนคม นน ดวยก�าลงแหงฤทธ ในขณะนนนนเทยว๑ ผนงดแลว ผหมดแลว ไดยนอยแลว ทประตแหงสหบญชร๒ ของปราสาท นน ราวกะ อ.รปแหงแกวมณ (ลอยอย)๓ ในอากาศนนเทยว ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 51

๑ วาตปาน แปลวาชองเปนทดมกนซงลม.ว.วาวาต� ปวนต เอตถาต วาตปาน� (ฉทท�)เปนกตตรปอธกรณสาธนะถาแปลวา

ชองอนดมกนซงลมว.วาวาต� ปวตต วาตปาน� (ฉทท�)เปนกตตรปกตตสาธนะแปลกนวาหนาตาง

อ.เนอแหงหวใจ ของมหาเศรษฐ หวนไหวแลว เพราะเหน ซงพระเถระเทยว ฯ (อ.เศรษฐ) นน (คดแลว) วา อ.เรา เปนผมาแลว สท น เพราะความกลว (ตอชน ท.) ผมอยางนเปนรปนนเทยว (ยอมเปน), ก (อ.สมณะ) น มาแลว ยนแลว ทประตแหงชองเปนทดมกนซงลม๑ ดงน เมอไมเหน (ซงวตถ) เปนเครองถอเอาอนตนพงถอเอา โกรธอย ประพฤตตฏะตฏะอย ราวกะ อ.กอน-แหงเกลออนบคคลใสเขาแลว ท. ในไฟ กลาวแลว อยางนวา แนะสมณะ (อ.ทาน) ยนอยแลว ในอากาศ จกได ซงอะไร, (อ.ทาน) แสดงแลว ซงรอยเทา ในอากาศ อนมรอยเทาหามได จกไมไดนนเทยว ดงน ฯ อ.พระเถระจงกรมแลวไปๆมาๆในทนนนนเทยวฯอ.เศรษฐกลาวแลววา(อ.ทาน)จงกรมอยจกไดซงอะไร,(อ.ทาน)แมนงอยโดยบลลงกในอากาศจกไมไดนนเทยวดงนฯอ.พระเถระนงคเขาแลวซงบลลงกฯครงนน(อ.เศรษฐ)กลาวแลว(กะพระเถระ)นนวา(อ.ทาน)นงแลวในอากาศจกไดซงอะไร,(อ.ทาน)แมมาแลวยนอยแลว ทธรณแหงชองเปนทดมกนซงลมจกไมไดดงนฯอ.พระเถระไดยนอยแลวทธรณฯครงนน(อ.เศรษฐ)กลาวแลว(กะพระเถระ)นนวา(อ.ทาน)ยนอยแลวทธรณจกไดซงอะไร,(อ.ทาน)แมประพฤตเพยงดงควนอย จกไมไดนนเทยวดงนฯแมอ.พระเถระประพฤตเพยงดงควนแลวฯอ.ปราสาททงสนเปนปราสาทมควนเปนอนเดยวกนไดเปนแลวฯ(อ.กาลนน)เปนราวกะวากาลเปนทแทงซงนยนตาท.ของเศรษฐดวยเขมไดเปนแลวฯ(อ.เศรษฐ) ไมกลาวแลววา (อ.ทาน) แมโพลงอย จกไมได ดงน (กะพระเถระ)นนเพราะความกลวแตอนไหมซงเรอน(คดแลว)วาอ.สมณะนของแลวดวยดไมไดแลวจกไมไป,(อ.เรา)(ยงภรรยา)จกใหใหซงขนมชนหนง(แกสมณะ)นนดงนกลาวแลวกะภรรยาวาแนะนางผเจรญ(อ.เธอ)ทอดแลวซงขนมชนเลกชนหนงใหแลวแกสมณะจงสงไป(ซงสมณะ)นนดงนฯ(อ.ภรรยา)นนใสเขาแลวซงแปงหนอยหนง-นนเทยวในถาดแหงกระเบองฯ(อ.ขนม)เปนขนมชนใหญเปนพองขนแลว

52 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ค�าวาปปาสา แปลออกศพทวาอ.ความหวงในอนดม,อ.ความปรารถนาในอนดม,อ.ความอยากจะดมว.วาปาตมจฉา ปปาสา

ปาธาตในความดมสปจจยแปลงปาธาตเปนปาปาแปลงอาทปาตวหนาเปนอ๒ อภนน�ป (ชายปตกาน�)

ยงถาดทงสนใหเตมไดตงอยแลวฯอ.เศรษฐเหนแลว(ซงขนม)นน(กลาวแลว)วาอ.แปงอนมากเปนแปงอนเธอถอเอาแลวจกเปนดงน ถอเอาแลวซงแปงหนอยหนงดวยมมแหงทพพใสเขาแลวเองนนเทยวฯอ.ขนมเปนขนมใหญกวากวาขนมอนมในกอนเกดแลวฯ(อ.เศรษฐ)ยอมทอด(ซงขนม)ใดใดอยางน, (อ.ขนม)นนนนเปนขนม- ทงใหญทงใหญเทยวยอมเปนฯ(อ.เศรษฐ)นนเบอหนายแลวกลาวแลวกะภรรยาวาแนะนางผเจรญ(อ.เธอ)จงใหซงขนมชนหนง(แกสมณะ)นดงน ฯ (เมอภรรยา)นน ถอเอาอย (ซงขนม)ชนหนง จากกระเชา, (อ.ขนมท.)ทงปวงเปนของเนองเปนอนเดยวกนแลว(เปน)ตดกนแลวฯ(อ.ภรรยา)นนกลาวแลวกะเศรษฐวาขาแตนายอ.ขนมท.ทงปวง เปนของเนองเปนอนเดยวกนแลว(ยอมเปน),(อ.ดฉน)ยอมไมอาจเพออนกระท�าแยกกนดงนฯ(อ.เศรษฐ)แมนน(กลาวแลว)วาอ.เราจกกระท�าดงนไมไดอาจแลวเพออนกระท�าฯอ.ชนท.แมทงสองแมจบแลว ทปลายครามาอยไมไดอาจแลวเพออนใหแยกกนนนเทยวฯครงนน(เมอเศรษฐ) นน พยายามอย กบ ดวยขนม ท. นนเทยว, อ.เหงอ ท. ไหลออกแลวจากสรระ,อ.ความกระหาย๑เขาไปขาดแลวฯในล�าดบนน(อ.เศรษฐ) กลาวแลว กะภรรยาวา แนะนางผ เจรญ อ.ความตองการ ดวยขนมท.(มอย)แกเราหามได,(อ.เธอ)จงใหแกสมณะดงนฯ(อ.ภรรยา)นนถอเอาแลวซงกระเชาเขาไปหาแลวซงพระเถระฯ อ.พระเถระแสดงแลวซงธรรม(แกเมยและผวท.)๒แมทงสอง,กลาวแลวซงคณแหงรตนะท.สาม,แสดงแลวซงผล(แหงกศลท.)มทานอนบคคล-ถวายแลวเปนตนวา (อ.ทาน) อน (อนบคคล) ใหแลว มอย , (อ.ยญ) อน (อนบคคล) บชาแลว มอย ดงน (กระท�า) ใหเปนราวกะวาพระจนทร ในพนแหงทองฟาฯ(อ.เศรษฐ)ฟงแลว(ซงค�า)นนผมจตเลอมใสแลวกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)มาแลวนงแลวบนบลลงกน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 53

ขอจงฉนดงนฯอ.พระเถระกลาวแลววาดกอนมหาเศรษฐอ.พระสมมา-สมพทธเจา ประทบนงแลว ในวหาร กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา (ดวยอนทรงด�าร)วา(อ.เรา)จกเคยวกนซงขนมท.ดงน,ครนเมอความ-ชอบใจแหงทานท.มอย,ดกอนเศรษฐ(อ.ทาน)ยงภรรยาจงใหถอเอาซงขนม ท. ดวย (ซงวตถ ท.) มน�านมเปนตน ดวย, (อ.เรา ท.) จกไป สส�านกของพระศาสดาดงนฯ(อ.เศรษฐถามแลว)วาขาแตทานผเจรญก อ.พระศาสดา (ยอมประทบอย ) (ในท) ไหน ในกาลน ดงน ฯ (อ.พระเถระกลาวแลว)วาดกอนเศรษฐ (อ.พระศาสดายอมประทบอย) ในพระวหารชอวาเชตวนในทสดแหงโยชนสสบหา(แตท)นดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญ(อ.เราท.)จกไปสทางไกลอนมประมาณ-เทานไมกาวลวงซงกาลอยางไรดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วาดกอนมหาเศรษฐครนเมอความชอบใจแหงทานท.มอย,อ.เราจกน�าไปซงทานท.ดวยก�าลงของตน,อ.หวแหงบนไดในปราสาทของทานท. จกม ในท ของตนนนเทยว, แตว า อ.ทสดลงรอบแหงบนได จกม ทซมแหงประตของพระวหารชอวาเชตวน,(อ.เรา)จกน�าไปสพระวหารชอวาเชตวน(โดยกาล)สกวากาลเปนทขามลงในภายใตจากเบองบนแหงปราสาทนนเทยวดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนรบพรอมเฉพาะแลววาขาแตทานผเจรญอ.ดละดงนฯอ.พระเถระกระท�าแลวซงหวแหงบนได(ในท)นนนนเทยวอธษฐานแลววาอ.โคนแหงเชงแหงบนไดจงมทซมแหงประตของพระวหารชอวาเชตวนดงนฯ(อ.โคนแหงเชงแหงบนได)ไดมแลวเหมอนอยางนนนนเทยวฯอ.พระเถระ ยงเศรษฐดวยยงภรรยาดวยใหถงพรอมแลวซงพระวหารชอวาเชตวนพลนกวากวากาลเปนทขามลงในภายใตจากเบองบนแหงปราสาทฯ(อ.เมยและผวท.)เหลานนแมทงสองเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดากราบทลแลวซงกาลฯอ.พระศาสดาเสดจเขาไปแลวสโรงแหงภตประทบนงแลวบนพทธอาสน(อนบคคล)ปลาดแลวกบดวยหมแหงภกษฯอ.มหาเศรษฐไดถวายแลวซงน�าเพอทกษณาแกหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมขฯอ.ภรรยายงขนมใหตงอยเฉพาะแลวในบาตรของพระตถาคตฯแมอ.มหาเศรษฐ

54 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ยาวทตถ แปลวาเพยงใดแตความตองการ,เพยงไรแตความตองการ,เพยงไรแตความประสงคตามความตองการอยางไรว.วา

อตถสมา ยตตโก ปรจเฉโท ยาวทตถ� ฯ แปลวา ประโยชนโดยประมาณเทาใด, ประโยชนเทาใด, ประโยชนเทาไร ว.วา

ยตตเกน อตโถ ยาวทตถ� ลงทอาคมในทนเปนกรยาวเสสนะในขาทฯ๒ วฆาสาโท(ชโน)เปนกตตรปกตตสาธนะอปจจยว.วาวฆาส� อทตต วฆาสาโท (ชโน)ฯวฆาสบทหนาอทธาตในความ

เคยวกน,กน(ภกขเณ)เสวย(อนภวเน),ไป,ถง(คตย�)๓ วกกร หรอ วกร แปลวา เรยรายแลว, เกลยแลว, หวานแลวประกอบดวยวบทหนากรหรอกร ธาตในความเรยราย

(กรเณ),ผสม,ปะปน(มสสเน),เรยราด(วกกรเณ),ซดไป,กระจาย(วกขปเน)อปจจยออชชตตนซอนก

เคยวกนแลว ซงขนม กบ ดวยภรรยา เพยงไรแตความตองการ๑ ฯ อ.ทสดลงรอบแหงขนมท.นนเทยวยอมไมปรากฏฯ(ครนเมอขนมท.) (อนเมยและผว ท. เหลานน) แมใหแลว แกภกษ ท. ในวหารทงสนดวย (แกชนท.)ผเคยวกนซงวตถอนเปนเดนดวย๒,อ.ทสดรอบยอมไมปรากฏนนเทยวฯ (อ.เมยและผว ท. เหลานน) กราบทลแลว แกพระผ มพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ขนม ท. ยอมไมถง ซงความสนไปรอบ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา)ตรสแลววาถาอยางนน(อ.ทานท.)จงทงทซมแหงประต-แหงพระวหารชอวาเชตวนฯ(อ.เมยและผวท.)เหลานนทงแลวในทแหงเงอมอนไมไกลแหงซมแหงประต ฯแมในวนน อ.ท นน ยอมปรากฏวา อ.เงอมแหงขนมเบอง ดงนนนเทยว ฯ อ.มหาเศรษฐ เขาไปเฝาแลว ซงพระผมพระภาคเจากบดวยภรรยาไดยนอยแลวณทสดสวนขางหนงฯอ.พระผมพระภาคเจาไดทรงกระท�าแลวซงการอนโมทนาฯในกาลเปนทสดลง-แหงการอนโมนา(อ.เมยและผวท.)แมทงสองตงอยเฉพาะแลวในโสดาปตตผลถวายบงคมแลวซงพระศาสดาขนแลวสบนไดทซมแหงประตด�ารงอย-เฉพาะแลว ในปราสาท ของตนนนเทยว ฯ อ.เศรษฐ เรยรายแลว๓ ซงทรพยมโกฏแปดสบเปนประมาณในพระพทธศาสนานนเทยวจ�าเดม(แตกาล)นนฯ ในวนรงขนอ.ภกษท.ผประชมกนแลวในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดง-ซงธรรมในสมยเปนทสนไปแหงวนนงกลาวอยแลวซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณของพระเถระวา ดกอนทานผมอาย ท. (อ.ทาน ท.) จงด ซงอานภาพ ของพระเถระชอวามหาโมคคลลานะ, (อ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะ) ชอวาไมเขาไปกระทบแลวซงศรทธาไมเขาไปกระทบแลวซงโภคะท.ทรมานแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 55

ซงเศรษฐผมความตระหนโดยกาลครหนงกระท�าแลวใหเปนผมความเสพผด-ออกแลว(ยงเศรษฐ)ใหถอเอาแลวซงขนมท.น�ามาแลวสพระวหารชอวา- เชตวนกระท�าแลวใหเปนผมหนาพรอมตอพระศาสดา(ยงเมยและผวท.) ใหตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล, โอ อ.พระเถระ เปนผมอานภาพมาก (ยอมเปน)ดงนฯอ.พระศาสดาทรงสดบแลวซงวาจาเปนเครองกลาวของภกษท.ดวยพระโสตธาตอนเปนทพยเสดจมาแลวตรสถามแลววา ดกอนภกษท. (อ.เธอท.) เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาวอะไรหนอยอมมในกาลนดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองคท. เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาว)ชอน(ยอมมในกาลน)ดงน(อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ทรงสรรเสรญแลว ซงพระเถระวา ดกอนภกษ ท. อ.พระพทธคณ อนภกษ ชอวา ผทรมานซงตระกล ไมเขาไปกระทบแลว ซงศรทธา ไมเขาไปกระทบแลว ซงโภคะ ท. ยงตระกล ไมใหล�าบากแลว (ยงตระกล) ไมใหชอกช�าแลว เปนราวกะวาภมร ตวคาบเอาอย ซงละออง จากดอกไม (เปน) เขาไปหาแลว พงใหร, อ.โมคคลลานะ ผเปนบตร ของเรา เปนผเชนนน (ยอมเปน)ดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.ภมร ยงดอกไม ยงสและกลน ไมใหชอกช�าอย คาบเอาแลว ซงรส ยอมบนไป แมฉนใด, อ.มน พงเทยวไป ในบาน ฉนนน ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.ชาตแหงสตวตวกระท�าซงน�าหวาน ชนดใดชนดหนง ชอวา ภมโร (ในพระคาถา)นนฯ อ.อรรถวา(อ.ภมร)เมอบนเทยวไปในสวนแหงดอกไมยงดอกไมดวยยงสดวยยงกลนดวยไมใหชอกช�าอยคอวาไมใหฉบหายอยยอมบนเทยวไปดงน(แหงบท)วาปปผ ดงนเปนตนฯ

56 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ จรตในค�าวาจรตปปจจยาใชเปนนามนามแตจะแปลในรปของตปจจยกไดวา เพราะปจจย (แหงภมร) นนเทยวไปแลว

ในสวนแหงดอกไม ฯ๒ นกขมตวาเปนกรยาปธานนยของประธานคอเสขาเสขมน

(อ.อรรถ)วา(อ.ภมร)ครนบนเทยวไปแลวอยางนดมแลวซงรสเพยงไรแตความตองการคาบเอาแลว(ซงรส)แมอนอกเพอประโยชนแกการ-กระท�าซงน�าหวานยอมบนไปฯ(อ.ภมร)นนรอนลงแลวสชฏแหงปาแหงหนงวางไวแลวซงรสอนเจอดวยธลนนทโพรงแหงตนไมแหงหนงยอมกระท�าซงรสแหงน�าหวานใหเปนน�าผงโดยล�าดบ,อ.ดอกไม(หรอ)หรอวาอ.สและกลน(ของดอกไม)นนยอมไปปราศเพราะปจจยคออนเทยวไปในสวนแหงดอกไม(ของภมร)นน๑หามได,โดยทแท(อ.ดอกไมและสและกลน)ทงปวงเปนของตงอยโดยปกตนนเทยวยอมเปน(ดงนแหงบท)วาปเลต ดงนเปนตนฯ อ.อรรถวาอ.พระมนผมกรรมอนเปนประโยชนเกอกลแกเรอนหามไดผตางดวย-พระเสขะและพระอเสขะยอมเทยวรบอยซงภกษาในบานตามล�าดบแหง-ตระกลฉนนนดงน(แหงบาทแหงพระคาถา)วาเอว� คาเม มน จเร ดงนฯจรงอยอ.ความเสอมแหงศรทธาหรอหรอวาอ.ความเสอมแหงโภคะยอมมแกตระกลท.เพราะปจจยคออนเทยวไปในบาน(แหงพระมน)นนหามได,อ.ศรทธากดอ.โภคะท.กดเปนของตงอยตามปกตเทยวยอมเปน,กแล(อ.พระเสขมนและพระอเสขมนท.เหลานน)ครนเทยวไปแลวอยางนออกไปแลว๒,อ.พระเสขมนปลาดแลวซงสงฆาฏนงแลวในทอนมความ-ส�าราญดวยน�าในภายนอกแหงบานกอนพจารณาอยดวยสามารถแหงการ-เปรยบเทยบดวยน�ามนเปนเครองหยอดซงเพลาและผาเปนเครองปกปดซงแผลและ- เนอแหงบตร ฉนแลว ซงบณฑบาต เขาไปตามล�าดบแลว สชฏแหงปา อนมอยางนนเปนรปพจารณาอยซงกมมฏฐานอนเปนไปในภายในยอมกระท�าซงมรรคท.ส(ดวย)ซงผลท.สดวยใหเปนคณชาตไปแลวในมอนนเทยว,สวนวาอ.พระอเสขมนยอมตามประกอบซงธรรมเปนเครองอยสบายในธรรม- อนสตวเหนแลว,อ.ความท(แหงพระอเสขมน)นนเปนผอนบณฑตพงเหนเสมอ-ดวยการกระท�าซงน�าหวานกบดวยภมรน(อนบณฑต)พงทราบ,แตวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 57

อ.พระขณาสพอนพระผมพระภาคเจาทรงประสงคเอาแลว(ในพระคาถา)นฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.พระศาสดาครนตรสแลวซงพระธรรมเทศนา น(ตรสแลว)วาดกอนภกษท.อ.เศรษฐผมความตระหนอนโมคคลลานะทรมานแลว ในกาลนนนเทยว หามได, (อ.โมคคลลานะ) ทรมานแลว (ซงเศรษฐผมความตระหน)นน(ยงเศรษฐผมความตระหนนน)ใหรแลวซงความ-เกยวเนองกนแหงกรรมและผลของกรรมนนเทยวแมในกาลกอนดงนเพออน- ทรงประกาศซงคณของพระเถระแมยงเมอทรงประกาศซงเนอความนทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปนไปลวงแลวตรสแลวซงอลลสชาดกนวา

(อ.ชน ท.) ทงสอง เปนคนคอม (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) ทงสอง เปนคนกระจอก (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) ทงสอง เปนผมนยนตามความเสมอไป-ปราศแลว (ยอมเปน), อ.ตอม ท. (เกดแลว) บนศรษะ (ของชน ท.) ทงสอง, อ.ขาพเจา ยอมไมร ซงเศรษฐชอวาอลลสะ ดงนเปนตน ดงนแล

jwi

อ.เรองแหงเศรษฐชอวาโกสยะผมความตระหน (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ประโยคนสามารถแปลเปนประโยคลงคตถะไดวาโอ อ.พระธรรมเทศนา ของพระพทธเจา ท. นาอศจรรย ฯ

๖. ปาฏกาชวกวตถ อ.เรองแหงอาชวกชอวาปาฏกะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงอาชวกชอวาปาฏกะตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาน ปเรส� วโลมาน ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวาอ.หญงผเปนเจาแหงเรอนคนหนงในพระนครชอสาวตถยอมปฏบต ซงอาชวก ชอวาปาฏกะ ตงไว ในต�าแหนงเพยงดงบตร ฯ อ.มนษย ท. ในเรอนอนมระหวางหามได ท. (ของหญงผเปนเจาแหงเรอน) นน ฟงแลว ซงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา มาแลว ยอมพรรณนา ซงพระคณของพระพทธเจาท.โดยประการตางๆท.วาโออ.พระธรรมเทศนา ของพระพทธเจาท.เปนเทศนานาอศจรรย(ยอมเปน)๑ดงนฯ(อ.หญงผเปน-เจาแหงเรอน)นนฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณของพระพทธเจาท.เปนผใครเพออนไปสวหารแลวจงฟงซงธรรม(เปน)บอกแลวซงเนอความนนแกอาชวกกลาวแลววาขาแตพระผเปนเจาอ.ดฉนจกไปสส�านกของพระพทธเจาดงนฯ(อ.อาชวก)นนหามแลววา(อ.ทาน)จงอยาไปดงนหามแลว(ซงหญงผเปนเจาแหงเรอน)นนแมผออนวอนอยบอยๆ นนเทยวฯ(อ.หญงผเปนเจาแหงเรอน)นน(คดแลว)วา(อ.อาชวก)นยอมไมให เพออนไปสวหารแลวจงฟง ซงธรรมแกเรา, (อ.เรา) ทลนมนตแลวซงพระศาสดาจกฟงซงธรรม (ในท)นนนเทยวดงน เรยกมาแลว ซงบตร ในสมยเปนทสนไปแหงวน สงไปแลว (ดวยค�า) วา (อ.เจา)จงไป,(อ.เจา)จงทลนมนตซงพระศาสดาเพอภตบรโภคอนจะม- ในวนพรงนดงนฯ(อ.บตร)นนเมอไปไปแลวสทเปนทอยของอาชวกกอนกวาไหวแลว(ซงอาชวก)นนนงแลวฯครงนน(อ.อาชวก)นนกลาวแลว (กะบตร) นนวา (อ.ทาน) จะไป (ในท) ไหน ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 59

๑ ลาชปญจมาน (ปปผาน) เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส ว.วา ลาโช ปญจโม เยส� ตาน ลาชปญจมาน (ปปผาน) ฯ

ค�าวาลาช(ป)และลาชา(อต)แปลออกศพทวาขาวอนบคคลควแปลเอาความวาขาวตอกว.วาลาชยเตต ลาโชลาช

ธาตในความทอด,คว(ภชชเน),ตเตยน,ดา(ภสสเน)อปจจยเปนเครองบชาประเภทหนงใน๕ประเภทไดแกหญาแพรก ๑

ขาวสารสะอาด ๑ เมลดพนธผกกาด ๑ ดอกมะล ๑ ขาวตอก ๑ ฯ

(อ.บตรกลาวแลว)วา(อ.กระผม)จะไปเพออนทลนมนตซงพระศาสดาตามค�า ของมารดา ดงน ฯ (อ.อาชวก กลาวแลว) วา (อ.เจา) จงอยาไปสส�านก(ของพระศาสดา)นนดงนฯ(อ.บตรกลาวแลว)วา ขาแตพระผเปนเจาอ.อยาเลย,อ.กระผมจกไปดงนฯ(อ.อาชวกกลาวแลว)วา(อ.เราท.)แมทงสองจกเคยวกนซงสกการะ(อนมารดาของเจา)กระท�าแลว(แกพระศาสดา)นน,(อ.เจา)จงอยาไปดงนฯ(อ.บตรกลาวแลว) วา ขาแตพระผเปนเจา อ.อยาเลย, อ.มารดา จกคกคาม ตอกระผมดงนฯ(อ.อาชวกกลาวแลว)วาถาอยางนน (อ.เจา) จงไป, กแล (อ.เจา) ครนไปแลว นมนตแลว จงอยาบอกวา (อนพระองค) พงเสดจไป สเรอน ของขาพระองค ท. ในทโนน หรอ หรอวา ในถนนโนน หรอวา โดยหนทางโนน ดงน, (อ.เจา) เปนราวกะวายนอยแลว ในทใกล เปนราวกะวาไปอย โดยหนทาง อน (เปน) หนไปแลว จงมา ดงน ฯ (อ.บตร)นนฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาวของอาชวกไปแลวสส�านกของพระศาสดา ทลนมนตแลว กระท�าแลว (ซงกจ) ทงปวง โดยท�านอง (แหงค�า) อนอาชวกกลาวแลวนนเทยว ไปแลว สส�านก (ของอาชวก) นน ผ (อนอาชวก) ถามแลววา (อ.กรรม) อะไร อนเจา กระท�าแลว ดงน กลาวแลววาขาแตพระผเปนเจา(อ.กรรม)ทงปวง(อนกระผม)กระท�าแลวดงนฯอ.อาชวกกลาวแลววา(อ.กรรม)อนเจรญอนเจากระท�าแลว,(อ.เราท.)แมทงสองจกเคยวกนซงสกการะ(อนมารดาของเจา)กระท�าแลว(แกพระศาสดา) นน ดงน ไดไปแลว สเรอน นน ในเวลาเชาเทยว ในวนรงขนฯ(อ.ชนท.เหลานน)พาเอาแลว(ซงอาชวก)นน(ยงอาชวก)ใหนงแลว ในภายหลงแหงหอง ฯ อ.มนษยผคนเคย ท. เขาไปฉาบแลว ซงเรอนนนดวยโคมยอนสดโปรยแลวซงดอกไมท.อนมขาวตอกเปนทหา๑ ปลาดแลว ซงอาสนะ อนควรแกคามาก เพอประโยชนแกอนประทบนง แหงพระศาสดาฯ

60 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๒จรงอยอ.มนษยผไมคนเคยแลวท.กบดวยพระพทธเจาท.ยอมไมรซงการปลาดซงอาสนะฯก ชอ อ.กจ (ดวยบคคล) ผแสดง- ซงหนทาง ยอมไมม แกพระพทธเจา ท., เพราะวา อ.หนทาง ท. ทงปวง แจมแจงแลว (แกพระพทธเจา ท.) เหลานนวา อ.หนทาง น ยอมไป สนรก, (อ.หนทาง) น (ยอมไป) สก�าเนดแหงสตวดรจฉาน, (อ.หนทาง) น (ยอมไป) สวสยแหงเปรต, (อ.หนทาง) น (ยอมไป) สมนษยโลก, (อ.หนทาง) น (ยอมไป) สเทวโลก, (อ.หนทาง) น (ยอมไป) สอมตมหา-นพพาน ดงน ในวน (แหงพระพทธเจา ท.) ทรงยงโลกธาตมหมนเปนประมาณ ใหหวนไหวแลวจงทรงบรรลแลว ซงพระญาณเปนเครองตรสรพรอม ณ โคนแหง-ตนไมเปนทตรสรนนเทยว, (อ.ค�า) อน (อนบคคล) พงกลาว ในหนทาง (แหงประเทศ ท.) มบานและนคมเปนตนนนเทยว ยอมไมม, เพราะเหตนน อ.พระศาสดา ทรงถอเอาแลว ซงบาตรและจวร เสดจไปแลว สประตแหงเรอน ของมหาอบาสกา ในเวลาเชาเทยวฯ(อ.อบาสกา)นนออกไปแลวจากเรอนถวายบงคมแลวซงพระศาสดาดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา(ยงพระศาสดา)ใหเสดจเขาไปแลว ในภายในแหงเรอน (ยงพระศาสดา) ใหประทบนงแลว บนอาสนะถวายแลวซงน�าเพอทกษณาองคาสแลวดวยวตถอนบคคลพงเคยวดวยวตถอนบคคลพงบรโภคอนประณตฯอ.อบาสกา เปนผใครเพออน- ยงพระศาสดาผมกจดวยภตอนทรงกระท�าแลวใหทรงกระท�าซงการอนโมทนา(เปน)รบแลวซงบาตรฯอ.พระศาสดาทรงเรมแลวซงธรรมกถาเปน-เครองอนโมทนาดวยพระสรเสยงอนไพเราะฯอ.อบาสกาใหอยซงสาธการวาอ.ดละ อ.ดละ ดงน ฟงแลว ซงธรรม ฯ อ.อาชวก นงแลว ในภายหลงแหงหองเทยว ฟงแลว ซงเสยง (ของอบาสกา) นน ผให ซงสาธการ แลวจงฟงอย ซงธรรม ไมไดอาจแลว เพออนทรงไวพรอม, ออกไปแลว (ดวยอนคด) วา (อ.หญง) นน (ยอมม) แกเรา ในกาลนนนเทยว หามได ดงน ดาอย ซงอบาสกาดวย ซงพระศาสดาดวย โดยประการตาง ๆ วา แนะหญงกาฬกณณ (อ.เจา) เปนผฉบหายแลว (ยอมเปน), (อ.เจา) จงกระท�า ซงสกการะ นน (แกสมณะ) นน ดงน หนไปแลวฯอ.อบาสกาละอายแลวดวยวาจาเปนเครองกลาว(ของอาชวก)นนไมไดอาจแลวเพออนสงไป

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 61

ซงจตอนถงแลวซงความเปนโดยประการอนตามแนวแหงเทศนาฯครงนน อ.พระศาสดา (ตรสแลว) (กะอบาสกา) นนวา ดกอนอบาสกา (อ.เธอ) ยอมไมอาจเพออนกระท�าซงจตใหเปนธรรมชาตไปตามแลวซงเทศนาหรอ ดงน ฯ (อ.อบาสกา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.จต ของหมอมฉนเขาถงแลวซงความเปนโดยประการอนเพราะวาจาเปนเครองกลาว(ของอาชวก)นนดงนฯอ.พระศาสดา ตรสแลววา อ.อน (อนบคคล) ร�าพงถง ชอ ซงวาจาเปนเครองกลาว อนอนชนผมสวนเสมอไปปราศแลว ผมอยางนเปนรป กลาวแลว ยอมไมควร, อ.อน (อนบคคล) ไมน�ามาพรอม(ซงวาจาเปนเครองกลาว) อนมอยางนเปนรป แลวจงแลด (ซงกจ) อน (อนตน) กระท�าแลวและไมกระท�าแลว ของตนนนเทยว ยอมควรดงนตรสแลว ซงพระคาถานวา

(อ.ค�า ท.) อนมขนไปปราศแลว (ของชน ท.) เหลาอน (อนบคคล) ไม (พงกระท�าไวในใจ), (อ.กจ) อน (อนบคคล) กระท�าแล วและไม กระท�าแล ว (ของชน ท.) เหลาอน (อนบคคล) ไม (พงแลด), (อ.บคคล) พงพจารณา (ซงกจ ท.) อน (อนตน) กระท�าแลว (ดวย) อน (อนตน) ไมกระท�าแลวดวย ของตนเทยว ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วา (อ.ค�าท.) อนมขนไปปราศแลวคอวา (อ.ค�าท.) อนหยาบคายคอวาอ.ค�าอนเปนเหตตดซงความรกท.(ของชนท.)เหลาอน(อนบคคล)ไมพงกระท�าไวในใจ(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา -(บาทแหงพระคาถา)วาน ปเรส� วโลมาน ดงนฯ (อ.อรรถ) วา ชอ (อ.กจ) อน (อนบคคล) กระท�าแลวและไมกระท�าแลว (ของชนท.)เหลาอน(อนบคคล)ไมพงแลดอยางนวาอ.อบาสกโนน

62 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เปนผมศรทธาหามไดเปนผไมเลอมใสแลว(ยอมเปน),(อ.วตถท.)มภกษา-มทพพเปนประมาณเปนตนในเรอน(ของอบาสก)นน(อนอบาสกนน)ยอมถวายแมหามได,(อ.ภตท.)มสลากภตเปนตน(อนอบาสกนนยอมถวาย)หามได,อ.การถวายซงปจจยมจวรเปนตนมอย(แกอบาสก)นนหามได,อ.เหมอน- อยางนนคอวาอ.อบาสกาโนนเปนผมศรทธาหามไดเปนผไมเลอมใสแลว(ย อมเป น), (อ.วตถ ท.) ม ภกษามทพพเป นประมาณเป นต น ในเรอน (ของอบาสกา) นน (อนอบาสกานน) ยอมถวาย แมหามได, (อ.ภต ท.) มสลากภตเปนตน(อนอบาสกานนยอมถวาย)หามได,อ.การถวายซงปจจย-มจวรเปนตนมอย(แกอบาสกา)นนหามได,อ.เหมอนอยางนนคอวาอ.ภกษโนนเปนผมศรทธาหามไดเปนผไมเลอมใสแลว(ยอมเปน),ยอมกระท�าซงวตรเพอพระอปชฌาย แมหามได, (ยอมกระท�า) ซงวตรเพอพระอาจารย หามได, (ยอมกระท�า) ซงวตรเพอภกษผ จรมา หามได, (ยอมกระท�า) ซงวตรเพอภกษผจะไปหามได,(ยอมกระท�า)ซงวตรทเนนแหงพระเจดยหามได,(ยอมกระท�า) ซงวตรในเรอนแหงอโบสถ หามได, (ยอมกระท�า) ซงวตร ในศาลาเปนทฉนหามได, (ยอมกระท�า) (ซงวตรท.)มวตรในเรอนไฟเปนตนหามได,อ.ธดงคอะไรๆมอย(แกภกษ)นนแมหามได,(อ.เหต) แมสกวาความอตสาหะ เพอความเปนแหงบคคลผมภาวนาเปนทมายนด (มอย) (แกภกษนน)หามไดดงน(ดงนแหงบาทแหงพระคาถา)วาน ปเรส� กตากต ดงนฯ (อ.อรรถ)วาอ.กลบตรผบวชแลวดวยศรทธาตามระลกอยซงพระโอวาทนวา อนบรรพชตพงพจารณา เนองๆวาอ.คนและวนท.ของเรา ผเปนแลวอยางไรยอมตกลวงไปวเศษดงนดงนพงแลด(ซงกจท.) อน(อนตน)กระท�าแลวและไมกระท�าแลวของตนอยางนวาอ.เราไมไดอาจแลวเพออนยกขน ส ลกษณะสาม คอ อ.ความไมเทยง อ.ความเปนทกข อ.ความเปนสภาพมใชตนแลวจงกระท�าใหเปนแดนเกษมจากโยคะหรอหนอแลดงนดงน(แหงบาทแหงพระคาถา)วาอตตโน ว อเวกเขยยดงนเปนตนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 63

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.อบาสกาตงอยเฉพาะแลวในโสดาปตตผลฯอ.เทศนาเปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงอาชวกชอวาปาฏกะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ประโยควาสตถ อปฏ€าน� อคมาสแปลวา ไดไปแลว สทเปนทบ�ารง ซงพระศาสดา กไดสตถ หกเปนทตยาวภตตดวย

อ�านาจยปจจย๒ เอกภตตก� อ.ความเปนแหงบคคลผมภตหนเดยว๓ พรหมจาร เปนผประพฤตซงธรรมอนประเสรฐโดยปกต

๗. ฉตตปาณอปาสกวตถ อ.เรองแหงอบาสกชอวาฉตตปาณ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงอบาสกชอวาฉตตปาณตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวายถาป รจร� ปปผ ดงนเปนตนฯ ก.๑ดงจะกลาวโดยพสดารอ.อบาสกชอวาฉตตปาณเปนผทรง- ไวซงปฎกสาม เปนพระอนาคาม (ยอมเปน) ในพระนครชอวาสาวตถ ฯ(อ.อบาสก) นน เปนผรกษาซงอโบสถ เปน ไดไปแลว สทเปนทบ�ารง ของพระศาสดา๑ในเวลาเชาเทยวฯกชออ.อโบสถกรรมดวยสามารถ- แหงการสมาทานยอมไมมแกอรยสาวกผอนาคามท.ฯอ.พรหมจรรยดวยอ.ความเปนผมภตหนเดยวดวย๒มาแลว (แกอรยสาวกผอนาคามท.) เหลานนโดยมรรคนนเทยวฯ(เพราะเหต) นนนนเทยว (อ.พระผมพระภาคเจา) ตรสแลววา ดกอนมหาบพตร อ.บคคลผกระท�าซงหมอ ชอวาฆฏการะแล เปนผมภตหนเดยว เปนผประพฤตซงพรหมจรรยโดยปกต๓ เปนผมศล เปนผมธรรมอนงาม (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระอนาคาม ท. เปนผ มภตหนเดยวดวย เปนผ ประพฤต- ซงพรหมจรรยโดยปกตดวย ยอมเปน โดยปกตเทยว ดวยประการฉะน ฯ(อ.อบาสกชอวาฉตตปาณ)แมนนเปนผรกษาซงอโบสถโดยประการนนนนเทยวเปนเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาถวายบงคมแลวนงฟงอยแลวซงวาจา-เปนเครองกลาวซงธรรมฯในสมยนนอ.พระราชาพระนามวาปเสนทโกศลไดเสดจไปแลวสทเปนทบ�ารงซงพระศาสดา๑ ฯ อ.อบาสก เหนแลว (ซงพระราชา) นน ผเสดจมาอย คดแลววา (อนเรา) พงลกขน หรอหนอแล,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 65

๑ เฉลยสนามหลวงแผนกบาลพ.ศ.๒๕๕๕แปลนสนโนเปนกรยาคมพากยของอห� โดยถอหลกวาตปจจยสามารถคมพากย

ไดแตผเรยนสามารถแปลอกนยหนงวาอ.เรา เปนผนงแลว ในส�านกของพระราชาผเลศ (ยอมเปน) ฯ ๒ ตงแตสาวตถย� ห ฉตตปาณ นาม - เอกมนต� นสท ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๕๕แปลโดยพยญชนะ

หรอวา (อนเรา พงลกขน) หามได ดงน ไมลกขนแลว (ดวยอนคด) วา อ.เรา นงแลว ในส�านกของพระราชาผเลศ๑, อ.อนอนเรานน เหน ซงพระราชาผเปนใหญในประเทศ แลวจงลกขน ไมควรแลว, อนง อ.พระราชาแล จกกรว ตอเรา ผไมลกขนอย, (ครนเมอพระราชา) นน แมกรวอย, (อ.เรา) จกไมลกขนนนเทยว, ดวยวา อ.พระราชา เปนผ (อนเรา) ผเหน ซงพระราชาแลวจงลกขนอย กระท�าใหหนกแลว (ยอมเปน), อ.พระศาสดา (เปนผอนเรา ผเหน ซงพระราชา แลวจงลกขนอย กระท�าใหหนกแลว ยอมเปน) หามได, (อ.เรา) จกไมลกขนนนเทยว ดงน ฯ ก ชอ อ.บรษผเปนบณฑต ท. เหนแลว (ซงบคคล) ผนง ในส�านก (ของบคคล ท.) ผหนกกวา แลวจงไมลกขนอย ยอมไมโกรธ ฯ ก อ.พระราชาทรงเหนแลว(ซงอบาสก)นนผไมลกขนอยเปนผมพระทยก�าเรบแลว(เปน)ถวายบงคมแลวซงพระศาสดาประทบนงแลวณทสดสวนขางหนงฯ๒ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว ซงความท (แหงพระราชา) เปนผกรวแลว ตรสแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณ ของอบาสกวา ดกอนมหาบพตร อ.อบาสก ชอวาฉตตปาณ น เปนบณฑต เปนผมธรรมอนเหนแลว เปนผทรงไวซงปฎกสาม เปนผฉลาดในประโยชนและสภาพมใชประโยชน (ยอมเปน) ดงนฯเมอพระราชาทรงสดบอยซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณ(ของอบาสก)นนนนเทยวอ.พระทยเปนธรรมชาตออนเกดแลวฯ

ก.๒ครงนนในวนหนงอ.พระราชาประทบยนอยแลวในเบองบน-แหงปราสาททรงเหนแลวซงอบาสกชอวาฉตตปาณผมกจดวยภตอนกระท�าแลวผถอเอาซงรมแลวจงขนแลวสรองเทาแลวจงไปอยโดยเนนแหงพระราชา (ทรงยงราชบรษ)ใหเรยกมาแลวฯ(อ.อบาสก)นนน�าไปปราศแลวซงรม- และรองเทาท.เขาไปเฝาแลวซงพระราชาถวายบงคมแลวไดยนอยแลวณทสดสวนขางหนงฯครงนนอ.พระราชาตรสแลว(กะอบาสก)นนวาดกอนอบาสกผเจรญอ.รมและรองเทาอนทานน�าไปปราศแลวเพราะเหตไร

66 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแตสตถา กปตภาว� ญตวา - ครกาเนตถ เทวาต ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๕๕แปลโดยอรรถ

ดงนฯ(อ.อบาสกกราบทลแลว)วา(อ.ขาพระองค)ฟงแลววาอ.พระราชายอมทรงรองเรยกดงนเปนผมาแลวยอมเปนดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาอ.ความทแหงเราท.เปนพระราชาเปนสภาพอนทานท.รแลวในวนนจกเปนดงนฯ(อ.อบาสกกราบทลแลว)วาอ.ขาพระองคท.ยอมรซงความทแหงพระองคเปนพระราชาแมในกาลทกเมอดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.ทาน)นงแลว ในส�านก ของพระศาสดา ในวนอนมในกอน เหนแลว ซงเรา ไมลกขนแลว เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.อบาสก กราบทลแลว) วา ขาแตพระมหาราชเจา(อ.ขาพระองค)นงแลวในส�านกของพระราชาผเลศเหนแลวซงพระราชาผเปนใหญในประเทศลกขนอยเปนผมความเคารพหามได ในพระศาสดาพงเปนเพราะเหตนน(อ.ขาพระองค)ไมลกขนแลวดงนฯ(อ.พระราชา ตรสแลว) วา ดกอนทานผเจรญ (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เหต)นนจงงดไว,ไดยนวาอ.ทานเปนผฉลาดในประโยชนและสภาพ-มใชประโยชนท.อนทงเปนไปในทฏฐธรรมทงเปนไปในสมปรายภพเปนผทรงไว- ซงปฎกสาม(เปน)จงบอกซงธรรมในภายในแหงบรแกเราท.ดงนฯ(อ.อบาสก กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อนขาพระองค) ไมอาจดงน ฯ (อ.พระราชาตรสถามแลว) วา (อนทาน ไมอาจ) เพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.อบาสก กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ชอ อ.พระราชวง เปนสถานทเปนไปกบดวยโทษอนใหญ (ยอมเปน), (อ.กรรม ท.) อนบคคลทงประกอบชวแลวทงประกอบดแลว (ในพระราชวง) น เปนกรรมหนก (ยอมเปน) ดงน๑ ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.ทาน) จงอยากลาว อยางน, (อ.ทาน) จงอยากระท�า ซงความรงเกยจวา (อ.เรา) เหนแลว ซงเรา ในวนอนมในกอน เปนผไมลกขนแลว ยอมเปน ดงน ดงน ฯ (อ.อบาสก กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ชอ อ.ทเปนทเทยวไป แหงคฤหสถ ท. เปนทเปนไปกบดวยโทษ (ยอมเปน), (อ.พระองค) (ทรงยงราชบรษ) ใหเรยกมาแลว ซงบรรพชต รปหนง จงใหบอก ซงธรรม

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 67

ดงน ฯอ.พระราชาทรงสงไปแลว(ซงอบาสก)นน(ดวยพระด�ารส)วาดกอนทานผเจรญอ.ดละ,อ.ทานจงไปดงนเสดจไปแลวสส�านก ของพระศาสดาทลขอแลวกะพระศาสดาวาขาแตพระองคผเจรญอ.พระเทว-พระนามวามลลกาดวยอ.พระนางวาสภขตตยาดวยยอมกลาววา(อ.หมอมฉนท.)จกเลาเรยน ซงธรรม ดงน , (อ.พระองค) เสดจไปแลว ส ต�าหนก ของหมอมฉนกบดวยรอยแหงภกษท.หาขอจงทรงแสดงขนซงธรรม(แกพระเทวท.)เหลานนเนองนตยดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนมหาบพตรชออ.การไปสทแหงเดยวกนเนองนตยแหงพระพทธเจาท.ยอมไมมดงนฯ(อ.พระราชากราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ ถาอยางนน (อ.พระองค) ขอจงประทาน ซงภกษ รปอน ดงน ฯ อ.พระศาสดาไดทรงกระท�าแลวใหเปนภาระของพระเถระชอวาอานนทฯอ.พระเถระไปแลวยอมแสดงขนซงอทเทส (แกพระเทวท.) เหลานน เนองนตยฯอ.-(ในพระเทวท.)เหลานนหนา-พระนางมลลกาทรงเรยนแลวทรงสาธยายแลว(ทรงยงพระเถระ)ใหรบรองแลวซงอทเทสโดยเคารพฯสวนวา อ.พระนางวาสภขตตยา ยอมไมทรงเลาเรยน โดยเคารพนนเทยว ยอมไมทรงสาธยาย (โดยเคารพ)ยอมไมทรงอาจ เพออน (ทรงยงพระเถระ) ใหรบรองซงอทเทส(โดยเคารพ)ฯ

ก.๓ครงนนในวนหนงอ.พระศาสดาตรสถามแลวซงพระเถระวาดกอนอานนทอ.อบาสกาท.ยอมเลาเรยนซงธรรมหรอดงนฯ(อ.พระเถระกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญพระเจาขา(อ.อยางนน)ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วา(อ.อบาสกา)คนไหนยอมเรยนโดยเคารพดงนฯ(อ.พระเถระกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญอ.พระนางมลลกายอมทรงเรยนโดยเคารพ,ยอมทรงสาธยายโดยเคารพ,ยอมทรงอาจเพออน(ทรงยงขาพระองค)ใหรบรองซงอทเทสโดยเคารพ,สวนวาอ.พระธดาแหงพระญาต ของพระองค ยอมไมทรงเรยน โดยเคารพนนเทยว ยอมไมทรงสาธยาย (โดยเคารพ), ยอมไมทรงอาจ เพออน (ยงขาพระองค) ใหรบรองซงอทเทส(โดยเคารพ)ดงนฯอ.พระศาสดาทรงสดบแลว

68 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงค�าของพระเถระตรสแลววาดกอนอานนท ชอ อ.ธรรมอนเรากลาวแลว เปนธรรมมผลหามได ยอมม (แกบคคล) ผไมฟงอย ผไมเรยนอย ผไมสาธยายอย ผไมแสดงอย โดยเคารพ ราวกะ อ.ดอกไม อนถงพรอม-แลวดวยส อนมกลนหามได, แตวา (อ.ธรรมอนเรากลาวแลวนน) เปนธรรม- มผลมาก เปนธรรมมอานสงสมาก ยอมม (แกบคคล) ผกระท�าอย (ซงกจ ท.) มการฟงเปนตน โดยเคารพดงนไดตรสแลวซงพระคาถาท.สองเหลานวา

อ.ดอกไม อนงาม เปนดอกไมมส เปนดอกไม- มกลนหามได (ยอมเปน) แมฉนใด, อ.วาจา อนเปนสภาษต เปนวาจามผลหามได ยอมม (แกบคคล) ผไมกระท�าอย ฉนนน, อ.ดอกไม อนงาม เปนดอกไมมส เปนดอกไมเปนไปกบดวยกลน (ยอมเปน) แมฉนใด, อ.วาจา อนเปนสภาษต เปนวาจาเปนไปกบดวยผล ยอมม (แกบคคล) ผกระท�าอยดวยด ฉนนน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาอนงาม(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วารจร� ดงนฯ (อ.อรรถ)วา อนถงพรอมแลวดวยสและสณฐาน (ดงน แหงบท)วา วณณวนต� ดงนฯ (อ.อรรถ) วา อนเวนแลวจากกลน คอวา อนตางดวยดอกไมมดอก- หงอนไกและดอกกรรณการเขาและดอกชยพฤกษและดอกค�าเปนตน(ดงนแหงบท)วาอคนธก� ดงนฯ (อ.อรรถ)วาอ.พระพทธพจนคออ.ประชมแหงปฎกสามชอวาวาจาอนเปนสภาษต,(อ.พระพทธพจน)นนเปนเชนกบดวยดอกไมทงถงพรอมแลวดวย-สและสณฐานทงมกลนหามได (ยอมเปน) ฯ เหมอนอยางวา อ.ดอกไม

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 69

เปนดอกไมมกลนหามได(ยอมเปน),(อ.บคคล)ใดยอมทรงไว(ซงดอกไม)นนอ.กลนยอมไมแผไปในสรระ(ของบคคล)นนฉนใด(อ.บคคล)ใด ยอมไมประพฤตโดยเออเฟอดวยด(ซงธรรม)นน(ดวยกจท.)มการฟงเปนตนโดยเคารพ, (อ.พระพทธพจน) แมนน ยอมไมน�ามา ซงกลนคอการฟงดวย ซงกลนคอการทรงไว(ดวย)ซงกลนคอการปฏบตดวยชอวาเปนธรรมชาตมผลหามไดยอมม(แกบคคล)นนผไมประพฤตโดยเออเฟอดวยดอย(ซงพระพทธพจนนน)โดยเคารพชอวาผไมกระท�าอยซง-(อ.กจ)ใด(อนตน)พงกระท�า (ในพระพทธพจน)นน-(กจ)นนฉนนน(ดงนแหงบาทแหงพระคาถา)วาเอว� สภาสตา วาจาดงน,เพราะเหตนน(อ.พระด�ารส)วาอ.วาจา อนเปนสภาษต เปนวาจามผลหามได ยอมม (แกบคคล) ผไมกระท�าอย ฉนนนดงน(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวฯ (อ.อรรถ)วาอนตางดวยดอกไมมดอกจ�าปาและดอกอบลเขยวเปนตน(ดงนแหงบท)วาสคนธก� ดงนฯ อ.อรรถวา อ.กลน ยอมแผไป ในสรระ (ของบคคล)ผทรงไวอย ซงดอกไมนนฉนใดแมอ.วาจาอนเปนสภาษตอนอนบณฑตนบพรอม-แลววาพระพทธพจนคอประชมแหงปฎกสามเปนวาจาเปนไปกบดวยผลยอมเปนคอวา ชอวา เปนวาจามผลมาก เปนวาจามอานสงสมาก เพราะอนน�ามา ซงกลนคอการฟงและกลนคอการทรงไวและกลนคอการปฏบตท.ยอมม(แกบคคล)ผกระท�าอยดวยด คอวา แก - (อ.บคคล) ใด ยอมกระท�า (ซงกจ) อน (อนตน)พงกระท�า (ในพระพทธพจน) นน (ดวยกจ ท.) มการฟงเปนตน โดยเคารพ-บคคลนนฉนนนดงน(แหงบท)วาเอว ดงนเปนตนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงอบาสกชอวาฉตตปาณ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ อกนยหนงเพมศพทวา อมตโภโค โหต แปลวา อ.เศรษฐชอวาเมณฑกะนนเทยว (เปนผมโภคะอนบคคลนบไมไดแลว

ยอมเปน) อยางเดยว หามได ฯ

๘. วสาขาวตถอ.เรองแหงนางวสาขา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดาเมอเสดจเขาไปอาศยซงพระนครชอวาสาวตถประทบอยในพระวหารชอวาบพพารามทรงปรารภซงอบาสกาชอวาวสาขาตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวายถาป ปปผราสมหาดงนเปนตนฯ

ก.๑ ไดยนวา(อ.นางวสาขา)นนบงเกดแลวในทองของนางสมนาเทวผเปนมเหสผเลศ ของเศรษฐชอวาธนญชย ผเปนบตรของเศรษฐชอวาเมณฑกะ ในพระนครชอวาภททยะในแวนแควนชอวาองคะฯในกาล(แหงนางวสาขา)นนมกาลฝนเจด อ.พระศาสดา ทรงเหนแลว ซงความถงพรอมแหงอปนสย แหงสตวผเปนเผาพนธแหงสตวผควรแกอนตรสร ท. มพราหมณชอวาเสละเปนตน ผมหมแหงภกษหมใหญเปนบรวาร เสดจเทยวไปอย สทจารก เสดจถงแลว ซงพระนครนน ฯ ก ในสมย นน อ.คฤหบด ชอวาเมณฑกะ เปนผเจรญทสด(แหงชนท.)ผมบญมากหาเปนยอม(ยงบคคล)ใหกระท�าซงต�าแหนงแหงเศรษฐในพระนครนนฯชอ (อ.ชน ท.) ผมบญมาก หา คอ อ.เศรษฐ ชอวาเมณฑกะ, อ.ภรรยาผเจรญทสด (ของเศรษฐ) นนนนเทยว ชอวา จนทปทมา, อ.บตรผเจรญทสด (ของเศรษฐ) นนนนเทยว ชอวาธนญชย, อ.ภรรยา (ของธนญชย) นน ชอวา สมนาเทว, อ.ทาส ของเศรษฐชอวาเมณฑกะ ชอวาปณณะ ฯ ก อ.เศรษฐชอวาเมณฑกะนนเทยว (เปนผมบญมาก๑ ยอมเปน) อยางเดยว หามได, ก ชอ (อ.ชน ท.) ผมโภคะอนบคคลนบไมไดแลว หา คอ อ.เศรษฐชอวาโชตยะ, อ.เศรษฐชอวาชฏละ, อ.เศรษฐชอวาเมณฑกะ, อ.เศรษฐชอวาปณณกะ, อ.เศรษฐชอวากากวลลยะ ไดมแลว ในแวนแควน ของพระราชาพระนามวาพมพสารฯอ.-(ในเศรษฐท.)เหลานนหนา-เศรษฐ-ชอวาเมณฑกะนรแลวซงความทแหงพระทศพลเปนผเสดจถงพรอมแลวซงพระนคร

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 71

ของตน (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงเดกหญง ชอวาวสาขา ผเปนธดา ของเศรษฐชอวาธนญชยผเปนบตรกลาวแลววาดกอนแมอ.มงคล(ยอมม)แมแกเจา,อ.มงคล(ยอมม)แมแกเราท.,(อ.เจา)ขนแลวสรอยแหงรถท.หากบดวยรอยแหงเดกหญงท.หาผเปนบรวารของเจาผอนรอย- แหงนางทาสท.หาแวดลอมแลวจงกระท�าซงการตอนรบซงพระทศพลดงนฯ(อ.นางวสาขา)นนฟงตอบแลววาอ.ดละดงนไดกระท�าแลวเหมอนอยางนนฯก อ.ภาคพน แหงยาน อนมประมาณเพยงใด (มอย), (อ.นางวสาขา) ไปแลว ดวยยาน (โดยภาคพน อนมประมาณเพยงนน) ลงเฉพาะแลว จากยาน เปนผไปดวยเทาเทยว (เปน) เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง เพราะความท (แหงตน) เปนผฉลาด ในเหตและกรรมอนมใชเหต ท.ฯครงนนอ.พระศาสดาทรงแสดงแลวซงธรรมดวยอ�านาจแหงความประพฤตในกาลกอน(แหงนางวสาขา)นนฯในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.นางวสาขา)นนตงอยเฉพาะแลวในโสดาปตตผลกบดวยรอยแหงเดกหญงท.หาฯแมอ.เศรษฐชอวา-เมณฑกะแลเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาว- ซงธรรมตงอยเฉพาะแลวในโสดาปตตผลทลนมนตแลวเพอภตบรโภคอน- จะมในวนพรงน องคาสแลว ซงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ดวยวตถอนบคคลพงเคยวดวยวตถอนบคคลพงบรโภคอนประณตในนเวศนของตน ในวนรงขน ไดถวายแลว ซงทานใหญ ตลอดเดอนดวยทงกง โดยอบายนนนนเทยวฯอ.พระศาสดาประทบอยแลวตามความพอพระทย-อยางไรในพระนครชอวาภททยะเสดจหลกไปแลวฯ ก.๒กโดยสมยนนแลอ.พระเจาพมพสารดวยอ.พระเจาปเสนท-โกศลดวยเปนพระสวามของพระภคนยอมเปนกะกนและกนฯครงนน ในวนหนง อ.พระราชาผเปนใหญในแวนแควนชอวาโกศล ทรงด�ารแลววา (อ.ชนท.)ผมบญมากผมโภคะอนบคคลนบไมไดแลวหายอมอยในแวนแควนของพระเจาพมพสาร,(อ.ชน)ผเชนนนแมคนหนงยอมไมมในแวนแควนของเรา,กระไรหนออ.เราไปแลวสส�านกของพระเจาพมพสารพงขอ

72 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ซงชน)ผมบญมากคนหนงดงนฯ(อ.พระเจาปเสนทโกศล)นนเสดจไปแลว (ในพระนคร) นน ผมปฏสนถารอนพระราชา ทรงกระท�าแลว ผ (อนพระราชา) ตรสถามแลววา(อ.พระองค)เปนผเสดจมาแลวเพราะเหตอะไรยอมเปนดงนตรสแลววา(อ.หมอมฉน)เปนผมาแลว(ดวยอนคด)วา(อ.ชนท.)ผมบญมาก ผมโภคะอนบคคลนบไมไดแลว หา ยอมอย ในแวนแควน ของพระองค,(อ.หมอมฉน)พาเอาแลว(ซงชน)คนหนง(จากชนหา)นนจกไปดงนยอมเปน,(อ.พระองค)ขอจงพระราชทานซง-(ในชนท.หา)เหลานนหนา-(ชน)คนหนงแกหมอมฉนดงนฯ(อ.พระเจาพมพสาร ตรสแลว)วาอนหมอมฉนท.ไมอาจเพออนยงตระกลใหญท.ใหหวนไหว ดงน ฯ(อ.พระเจาปเสนทโกศลตรสแลว)วาอ.หมอมฉนไมไดแลว จกไมไปดงนฯอ.พระราชาทรงปรกษาแลวกบดวยอ�ามาตยท. ตรสแลววาชออ.อนยงตระกลใหญท.มตระกลชอวาโชตยะเปนตนใหหวนไหวเปนเชนกบดวยอนยงแผนดนใหหวนไหว(ยอมเปน),ชออ.เศรษฐชอวาธนญชยผเปนบตรของมหาเศรษฐชอวาเมณฑกะมอย,(อ.หมอมฉน)ปรกษาแลวกบ (ดวยเศรษฐชอวาธนญชย)นนเทยว จกถวาย ซงค�าตอบ แกพระองค ดงน(ทรงยงราชบรษ)ใหเรยกมาแลว(ซงเศรษฐชอวาธนญชย)นน(ตรสแลว)วาดกอนพออ.พระราชาผเปนใหญในแวนแควนชอวาโกศลยอมตรสวา(อ.หมอมฉน)พาเอาแลวซงเศรษฐผมทรพยคนหนงจกไปดงน,อ.ทานจงไปกบ(ดวยพระราชา) นน ดงน ฯ (อ.เศรษฐชอวาธนญชย กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ครนเมอพระองค ทรงสงไปอย, (อ.ขาพระองค) จกไปดงนฯ(อ.พระเจาพมพสารตรสแลว)วาดกอนพอถาอยางนน(อ.ทาน)กระท�าแลวซงการตระเตรยมจงไปดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนไดกระท�าแลว(ซงกจ)อนควรแลวแกกจอนตนพงกระท�าของตนฯแมอ.พระราชาทรงกระท�าแลว ซงสกการะ อนใหญ (แกเศรษฐ) นน ทรงสงไปแลว ซงพระราชาพระนามวาปเสนทโกศล(ดวยพระด�ารส)วา(อ.พระองค)ทรงพาเอาแลว(ซงเศรษฐ)นขอจงเสดจไปดงนฯ(อ.พระราชา)นนทรงพาเอาแลว (ซงเศรษฐ) นน เสดจไปอย โดยการประทบอยสนราตรหนง (ในท) ทงปวง เสดจถงแลวซงทอนส�าราญแหงหนงทรงถอเอาแลวซงการพกแรมฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 73

ครงนนอ.เศรษฐชอวาธนญชยทลถามแลว(ซงพระราชา)นนวา(อ.แวนแควน)นเปนแวนแควนของใคร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาดกอนเศรษฐ(อ.แวนแควนนเปนแวนแควน)ของเรา(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เศรษฐ ทลถามแลว) วา อ.พระนครชอวาสาวตถ (มอย) ไกลเพยงไร (แตท)นดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วา(อ.พระนครชอวาสาวตถ มอย ) ในทสดแหงโยชนเจด ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพอ.ภายในแหงพระนครเปนสถานทคบแคบ(ยอมเปน),อ.ชนผเปนบรวารของขาพระองคท.เปนหมใหญ(ยอมเปน),ถาวา(อ.พระองค)ยอมพอพระทยไซร,(อ.ขาพระองคท.)พงอย(ในท)นนนเทยวดงนฯอ.พระราชา ทรงรบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ทรงใหสรางแลว ซงพระนครในทนนพระราชทานแลว(แกเศรษฐ)นนไดเสดจไปแลวฯ(อ.ค�า) วา สาเกต ดงนนนเทยว เปนชอ ของพระนคร ไดเปนแลว เพราะความทแหงทเปนทอย ในประเทศ นน เปนท (อนเศรษฐ) ถอเอาแลว ในเวลาเยน ฯ

ก.๓ชออ.กมารชอวาปณณวฒนะผเปนบตรของเศรษฐชอวามคาระแมในพระนครชอวาสาวตถแล เปนผถงแลวซงวย ไดเปนแลว ฯ ครงนนอ.มารดาและบดาท.กลาวแลว(กะกมารชอวาปณณวฒนะ)นนวาดกอนพอ(อ.เจา)จงใครครวญซงเดกหญงคนหนงในทเปนทชอบใจของเจาดงนฯ(อ.กมารชอวาปณณวฒนะกลาวแลว)วาอ.กจดวยภรรยาผมอยางนเปนรปยอมไมม แกกระผม ดงน ฯ (อ.มารดาและบดา ท. กลาวแลว) วา ดกอนบตร(อ.เจา)อยากระท�าแลวอยางน,ชออ.ตระกลอนมบตรหามไดยอมไมตงอยดงนฯ(อ.กมารชอวาปณณวฒนะ)นนผ(อนมารดาและบดาท.)กลาวอยบอยๆกลาวแลววาถาอยางนน(อ.กระผม)เมอไดซงเดกหญงผมาตามพรอมแลวดวยความงามหาจกกระท�าซงค�าของทานท.ดงนฯ(อ.มารดาและบดา ท. ถามแลว) วา ดกอนพอ ก ชอ อ.ความงามท. หาเหลานนเหลาไหนดงนฯ(อ.กมารชอวาปณณวฒนะกลาวแลว)วา(อ.ความงามท.หา)คออ.ความงามแหงผมคออ.ความงามแหงเนอคอ

74 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ เกสกลยาณ� ม�สกลยาณ� อฏ€กลยาณ� ฉวกลยาณ� และ วยกลยาณ� สรป ใน ปญจ กลยาณาน ฯ อกนยหนง แปลวา (อ.ความงาม ท. หา คอ) อ.ความงามแหงผม อ.ความงามแหงเนอ อ.ความงานแหงกระดก อ.ความงามแหงผว อ.ความงาม- แหงวย ฯในกรณนเกสกลยาณ ม�สกลยาณ� อฏ€กลยาณ� ฉวกลยาณ� วยกลยาณ� สรป ใน อต ๆ ศพท สรป ใน ปญจ กลยาณาน ฯ

๒ อวคตโยพพนา(อตถ)เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาสว.วาอวคต� โยพพน� ยสสา สา อวคตโยพพนา (อตถ)ฯค�าวา โยพพน� แปลวาความเปนแหงเดกหนม,ความเปนแหงสาวลงณปจจย ในภาวตทธต ววายวสส ภาโว โยพพน�พฤทธ

อเปนโอแปลงวเปนพลบณเหลออลงนอาคมตามนยแหงรปสทธปกรณขอ๓๗๒

อ.ความงามแหงกระดกคออ.ความงามแหงผวคออ.ความงามแหงวยดงนฯ๑

จรงอย อ.ผม ท. ของหญง ผมบญมาก เปนเชนกบดวยก�าหางแหงนกยง เปน อน (อนหญงนน) ปลอยสยายแลว กระทบแลว ซงชายแหงผาเปนเครองนง กลบแลว เปนอวยวะมปลายในเบองบน (เปน) ยอมตงอย ฯ (อ.ความงาม) น ชอวา ความงามแหงผม ฯ (อ.เนอ) เปนเครองปกปดซงฟน เปนเชนกบดวยผล-แหงต�าลง เปนอวยวะถงพรอมแลวดวยส เปนอวยวะเสมอ เปนอวยวะสนทดแลว ยอมเปน, (อ.ความงาม) น ชอวา ความงามแหงเนอ ฯ อ.ฟน ท. อนขาว อนเสมอ อนมชองหามได ยอมงาม ราวกะ อ.ระเบยบแหงเพชร (อนบคคล) ใหยกขนแลวตงไวแลว (ดวย) ราวกะ อ.ระเบยบแหงสงข (อนบคคล) ตดดแลวดวย, (อ.ความงาม) น ชอวา ความงามแหงกระดก ฯ อ.สแหงผว ของหญงด�า อน (อนมลทน ท.) มไฝเปนตน ไมแปดเปอนแลวนนเทยว เปนอวยวะสนท เปนเชนกบดวยพวงแหงดอกอบลเขยว ยอมเปน, (อ.สแหงผว) ของหญงขาว เปนเชนกบดวยพวงแหงดอกกรรณการ ยอมเปน, (อ.ความงาม) น ชอวา ความงามแหงผว ฯ ก (อ.หญง) แมผคลอดแลวสนสบครงแล เปนผมความ-เปนแหงสาวอนไมไปปราศแลวเทยว๒ ยอมเปน ราวกะ (อ.หญง) ผคลอดแลว คราวเดยว, (อ.ความงาม) น ชอวา ความงามแหงวย ดงนแล ฯ

ก.๔ครงนนอ.มารดาและบดาท.(ของกมารชอวาปณณวฒนะ)นนเชอเชญแลวซงพราหมณผมรอยอนยงดวยพราหมณแปดเปนประมาณท.ใหบรโภค-แลวถามแลววาชออ.หญงท.ผมาตามพรอมแลวดวยความงามหายอมม(หรอ)ดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วาเออ(อ.หญงท.ผมาตามพรอมแลวดวยความงามหา)ยอมมดงนฯ(อ.มารดาและบดาท.กลาวแลว) วา ถาอยางนน อ.ชน ท. แปด จงไป เพออนแสวงหา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 75

๑ อตตโนหกเปนตตยาวภตตเรยกสมพนธวาฉฏ€กรณ

ซงเดกหญง ผมอยางนเปนรป ดงน ใหแลว ซงทรพยอนมาก ใหแลว ซงระเบยบอนเปนวการแหงทอง อนประกอบแลวดวยคาแสนหนง (ดวยค�า) วา ก(อ.ขาพเจาท.)จกร(ซงกจ)อน(อนขาพเจาท.)พงกระท�าแกทานท. ในกาล(แหงทานท.)มาแลว,(อ.ทานท.)จงไป,(อ.ทานท.)จงแสวงหา ซงเดกหญงแมผมอยางนเปนรป,อนง(อ.ทานท.)พงประดบ(ซงระเบยบ-อนเปนวการแหงทอง)นในกาล(แหงเดกหญงอนทานท.)เหนแลวดงนสงไปแลวฯ(อ.พราหมณท.)เหลานนไปแลวสพระนครท.ทงใหญ- ทงใหญแสวงหาอยไมเหนแลวซงเดกหญงผมาตามพรอมแลวดวยความงามหากลบแลวมาอยถงโดยล�าดบแลวซงพระนครชอวาสาเกตในวนแหงนกษตร(อนบคคล)เปดแลวคดแลววาในวนนอ.การงานของเราท.จกส�าเรจ ดงนฯกชออ.นกษตร(อนบคคล)เปดแลวยอมมสนปตามล�าดบ ในพระนครนน ฯ ในกาลนน แมอ.ตระกลอนไมออกไปในภายนอกท. ออกไปแลวจากเรอนกบดวยบรวารมสรระอน(อนปจจยอะไรๆ) ไมปกปดแลว ยอมไป สฝงแหงแมน�า ดวยเทาเทยว ฯ ในวน นน แมอ.บตร ท. (ของอสรชนท.) มกษตรยผมหาศาลเปนตน ยอมยน อาศย ซงหนทางนนนน(ดวยอนคด)วา(อ.เราท.)เหนแลวซงเดกหญงแหงตระกลผยงใจใหเอบอาบผมชาตอนเสมอดวยตน๑จกคลองดวยกลมแหงระเบยบดงน ฯอ.พราหมณท.แมเหลานน เขาไปแลวสศาลาหลงหนง ใกลฝงแหงแมน�าไดยนอยแลวฯในขณะนนอ.นางวสาขาเปนผอนบคคล-พงแสดงขนวามกาลฝนสบหาหรอสบหกเปนผประดบเฉพาะแลวดวยเครองประดบ-ทงปวงผอนรอยแหงเดกหญงท.หาแวดลอมแลว(คดแลว)วา(อ.เรา)ไปแลวสแมน�าจกอาบดงนถงแลวซงประเทศนนฯครงนนแลอ.เมฆตงขนแลว(ยงฝน)ใหตกทวแลวฯอ.เดกหญงท.ผมรอยหาเปน-ประมาณไปแลวโดยเรวเขาไปแลวสศาลาฯอ.พราหมณท.แลดอย ไมเหนแลวซง-(ในเดกหญงท.)เหลานนหนา-(เดกหญง)ผมาตามพรอม-แลวดวยความงามหาแมคนหนงฯอ.นางวสาขาไดเขาไปแลวสศาลาดวยการไปตามปกตนนเทยวฯอ.ผาและอาภรณท.เปยกแลวฯ

76 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๕ อ.พราหมณท.เหนแลวซงความงามท.หา(ของนางวสาขา)นนเปนผใครเพออนเหนซงฟนท.(เปน)กลาวแลวกะกนและกนวาอ.ธดาของเราท.เปนผมชาตแหงบคคลผเกยจคราน(ยอมเปน),อ.สาม(ของธดา)นนเหนจะจกไมได(ซงวตถ)แมสกวาขาวปลายเกรยนดงนฯครงนนอ.นางวสาขากลาวแลว(กะพราหมณท.)เหลานนวาอ.ทานท.ยอมกลาวถงซงใครดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วา ดกอนแม(อ.เราท.)ยอมกลาวถงซงเธอดงนฯไดยนวาอ.เสยง(ของนางวสาขา)นนอนไพเราะยอมเปลงออกราวกะอ.เสยงแหงกงสดาลฯครงนน (อ.นางวสาขา)ถามแลว (ซงพราหมณท.) เหลานน ดวยเสยง- อนไพเราะอกวา(อ.ทานท.)ยอมกลาวเพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.พราหมณท. เหลานนกลาวแลว)วาอ.หญงผเปนบรวารท.ของเธอ ยงผาและเครองประดบท. ไมใหเปยกแลว เขาไปแลว สศาลา โดยเรว,(อ.เหต)แมสกวาการมาสทอนมประมาณเทานโดยเรวยอมไมมแกเธอ,(อ.เธอ) ยงผาและอาภรณ ท. ใหเปยกแลว เปนผมาแลว ยอมเปน เพราะเหตนน(อ.เราท.)ยอมกลาวดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาขาแตพอท.(อ.ทานท.)จงอยากลาวอยางน,อ.ดฉนเปนผมก�าลงกวา(กวาเดกหญง ท.) เหลานน (ยอมเปน), แตวา (อ.ดฉน) ก�าหนดแลว ซงเหตเปนผไมมาแลวโดยเรวยอมเปนดงนฯ(อ.พราหมณท. เหลานนถามแลว)วาดกอนแม(อ.เหต)อะไรดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาขาแตพอท.อ.ชนท.สเมอวงไปยอมไมงาม,อ.เหตอยางหนงแมอนอกมอยดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนถามแลว)วาดกอนแม(อ.ชนท.)สเหลาไหนเมอวงไปยอมไมงามดงนฯ (อ.นางวสาขากลาวแลว) วา ขาแตพอท. อ.พระราชาผ (อนมหาชน) อภเษกแลว ผทรงประดบเฉพาะแลวดวยเครองอาภรณทงปวง ทรงเหนบแลว ซงพระกจฉาเสดจวงไปอยทเนนแหงพระราชายอมไมงามกอน,(อ.พระราชานน) ยอมทรงไดซงความตเตยนโดยแทวาอ.พระราชานยอมเสดจวงไปราวกะอ.คฤหบดเพราะเหตไรดงน,(อ.พระราชานน)เสดจไปอยคอยๆเทยวยอมงาม,แมอ.ชางตวเปนมงคลของพระราชาตว(อนบคคล)ประดบแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 77

วงไปอยยอมไมงาม,(อ.ชางตวเปนมงคลนน)ไปอยดวยอนเยองกรายแหง-ชางเทยวยอมงาม,อ.บรรพชตวงไปอยยอมไมงาม,(อ.บรรพชตนน)ยอมไดซงความตเตยนอยางเดยวนนเทยววาอ.สมณะนยอมวงไปราวกะอ.คฤหสถเพราะเหตไรดงน,แตวา(อ.บรรพชตนน)ยอมงาม ดวยการไปอนสงบแลว, อ.หญง วงไปอย ยอมไมงาม, (อ.หญงนน) เปนผ(อนชนท.)พงตเตยนเทยววาอ.หญงนนยอมวงไปราวกะอ.บรษเพราะเหตไรดงนยอมเปน,(อ.หญงนน)ยอมงามดวยการไปตามปกต, ขาแตพอท.(อ.ชนท.)สเหลานวงไปอยยอมไมงามดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนถามแลว)วาดกอนแมกอ.เหตอยางหนงอนอก เปนไฉน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.นางวสาขา กลาวแลว) วา ขาแตพอ ท. ชอ อ.มารดาและบดา ท. ตงไวดแลว ซงอวยวะและอวยวะเฉพาะ ท. ยอมเลยงด ซงธดา, เพราะวา อ.ดฉน ท. ชอวา เปนภณฑะ (อนมารดา-และบดา ท.) พงขาย (ยอมเปน), (อ.มารดาและบดา ท.) ยอมเลยงด ซงดฉน ท. เพอประโยชนแกอนสงไป สตระกลอน, ถาวา อ.มอ หรอ หรอวา อ.เทา พงหก ในกาล (แหงดฉน ท.) ผวงไปอย เหยยบแลว ทมมแหงผาอนตนนงแลว หรอ หรอวา พลาดแลว ลมไปแลว บนแผนดนไซร, (อ.ดฉน ท.) เปนภาระ ของตระกลนนเทยว พงเปน สวนวา อ.ภณฑะเปน-เครองประดบ เปยกแลว จกแหง, ขาแตพอ ท. (อ.ดฉน) ก�าหนดแลว ซงเหต น เปนผไมวงไปแลว ยอมเปน ดงน ฯ

ก.๖อ.พราหมณท.เหนแลวซงสมบตแหงฟนในกาลเปนทกลาว(แหงนางวสาขา) นน (กลาวแลว) ว า อ.สมบต อนมอย างน เป นรป เปนสมบตอนเราท.ไมเคยเหนแลว(ยอมเปน)ดงนใหแลวซงสาธการ(แกนางวสาขา)นนกลาวแลววาดกอนแม(อ.ระเบยบอนเปนวการแหงทอง)นนเปนของสมควรแกเธอนนเทยว(ยอมเปน)ดงนประดบแลวซงระเบยบ-อนเปนวการแหงทอง นน ฯ ครงนน (อ.นางวสาขานน) ถามแลว (ซงพราหมณ ท.) เหลานนวา ขาแตพอ ท. (อ.ทาน ท.) เปนผมาแลว จากพระนครไหนยอมเปนดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วา

78 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดกอนแม (อ.เราท. เปนผมาแลว)จากพระนครชอวาสาวตถ (ยอมเปน) ดงนฯ(อ.นางวสาขาถามแลว)วาอ.ตระกลแหงเศรษฐชอวา(ตระกล)ไหนดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วาดกอนแม(อ.ตระกล- แหงเศรษฐ) ชอวามคารเศรษฐ ดงน ฯ (อ.นางวสาขาถามแลว) วา อ.บตรของผเปนเจาชอวาอะไรดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วาดกอนแม(อ.บตรของผเปนเจา)ชอวาปณณวฒนกมารดงนฯ(อ.นางวสาขา)นน(ยงค�า)ใหอยทบแลว(ดวยค�า)วาอ.ตระกลของเราท.เปนตระกลมชาตอน-เสมอกน(ยอมเปน)ดงนสงไปแลวซงขาวสาสนแกบดา(มอนใหร)วา(อ.มารดาและบดาท.)ขอจงสงไปซงรถแกดฉนท.ดงน(เปนเหต)ฯจรงอย(อ.นางวสาขา)นนมาแลวดวยเทาในกาลเปนทมาแมโดยแท,ถงอยางนน(อ.นางวสาขานน)ยอมไมไดเพออนไปเหมอนอยางนนจ�าเดมแตกาลเปนทประดบซงระเบยบอนเปนวการแหงทอง,อ.เดกหญงของอสรชนท.ยอมไป(ดวยยานท.)มรถเปนตน,(อ.เดกหญงท.)เหลานอกนยอมขนเฉพาะสยานตามปกต,(อ.เดกหญงท.เหลานน)ยอมกระท�าซงรมหรอหรอวาซงใบแหงตาลในเบองบน,(ครนเมอรมหรอหรอวาครนเมอใบแหงตาล)แมนน ไมมอย, (อ.เดกหญง ท. เหลานน) ยกขนแลว ซงชายแหงผา แหงผาสาฎก(อนตน)นงแลวยอมพาดไวบนบานนเทยวฯสวนวาอ.บดา(ของนางวสาขา)นนสงไปแลวซงรอยแหงรถท.หาฯ(อ.นางวสาขา)นนผเปนไปกบดวยบรวาร ขนแลว สรถ ไปแลว ฯ แม อ.พราหมณ ท. ไดไปแลวโดยความเปนอนเดยวกนเทยวฯครงนนอ.เศรษฐถามแลว (ซงพราหมณท.)เหลานนวา(อ.ทานท.)เปนผมาแลว(จากพระนคร)ไหนยอมเปนดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วาขาแตมหาเศรษฐ(อ.เราท.เปนผมาแลว)จากพระนครชอวาสาวตถ(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เศรษฐถามแลว)วาอ.เศรษฐชอวาอะไรดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วา(อ.เศรษฐ)ชอวามคารเศรษฐดงนฯ(อ.เศรษฐถามแลว)วาอ.บตรชอวาอะไรดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานน กลาวแลว)วา(อ.บตร)ชอวาปณณวฒนกมารดงนฯ(อ.เศรษฐถามแลว)วาอ.ทรพยอนมประมาณเทาไร(มอย)ดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 79

กลาวแลว)วาขาแตมหาเศรษฐอ.โกฏท.สสบ(มอย)ดงนฯ(อ.เศรษฐ)(ยงค�า)ใหอยทบแลว(ดวยอนคด)วาอ.ทรพย(จงยกไว)กอน,(อ.ทรพยนน)เปนทรพยมกากณกเปนประมาณ (ยอมเปน) เพราะเทยบเคยง ซงทรพย ของเราท.,แตวา (อ.ประโยชน)อะไรดวยเหตอน (มอย)จ�าเดม แตกาล (แหงกรยา) สกวาการอารกขา อนเดกหญง ไดแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ) นน กระท�าแลว ซงสกการะ (แกพราหมณ ท.) เหลานน (ยงพราหมณท.เหลานน)ใหอยแลวสนวนหนงสนวนสองสงไปแลวฯ(อ.พราหมณ ท.) เหลานน ไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ บอกแลววา อ.เดกหญง อนเรา ท. ไดแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ถามแลว) วา (อ.เดกหญงนน)เปนธดาของใคร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พราหมณท.เหลานนกลาวแลว)วา(อ.เดกหญงนน)(เปนธดา)ของเศรษฐชอวาธนญชย(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เศรษฐ)นน(คดแลว)วาอ.เดกหญงแหงตระกลใหญอนเราไดแลว,อ.อน(อนเรา)น�ามา(ซงเดกหญง)นนพลนนนเทยวยอมควรดงนกราบทลแลวแกพระราชาเพออนเสดจไป(ในพระนคร)นนฯ

ก.๗ อ.พระราชา (ทรงด�ารแลว) วา อ.ตระกลใหญ นน อนเรา น�ามาแลวจากส�านกของพระเจาพมพสารใหอยอาศยแลวในพระนครชอวา- สาเกต,อ.อน(อนเรา)กระท�าซงความยกยอง(แกตระกล)นนยอมควรดงนตรสแลววาแมอ.เราจกไปดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนกราบทลแลววาขาแตพระองคผสมมตเทพอ.ดละดงนสงไปแลวซงขาวสาสนแกเศรษฐ-ชอวาธนญชย (มอนใหร) วา ครนเมอขาพเจา มาอย, แม อ.พระราชา จกเสดจมา,อ.พลของพระราชาหมใหญ,(อ.ทาน)จกอาจเพออนกระท�า (ซงกจ)อนควรแลวแกกจ(อนทาน)พงกระท�าแกชนผมประมาณเทาน(หรอหรอวา)(อ.ทาน)จกไมอาจดงน(เปนเหต)ฯ(อ.เศรษฐ)แมนอกนสงไปแลวซงขาวสาสนตอบ(มอนใหร)วาแมถาวาอ.พระราชาท.สบจะเสดจมาไซร,(อ.พระราชาท.เหลานน)ขอจงเสดจมาดงน(เปนเหต)ฯอ.เศรษฐชอวา- มคาระ พาเอาแลว ซงชนผ เหลอ เวน (ซงชน) สกวาผ เฝ าซงเรอน ในพระนครอนใหญเพยงนนไปแลวด�ารงอยแลวในหนทางมโยชนดวยทงกง-

80 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เปนประมาณสงไปแลวขาวสาสน(มอนใหร)วา(อ.เราท.)เปนผมาแลวยอมเปนดงน(เปนเหต)ฯอ.เศรษฐชอวาธนญชย สงไปแลว ซงเครอง-บรรณาการอนมาก ปรกษาแลว กบ ดวยธดาวา แนะแม ไดยนวา อ.พอผว ของเจา มาแลว กบ ดวยพระราชาผเปนใหญในแวนแควนชอวาโกศล, อ.เรอน หลงไหน (อนเรา ท.) พงจด (เพอพอผว) นน, (อ.เรอน) หลงไหน (อนเรา ท. พงจด) เพอพระราชา, (อ.เรอน ท.) เหลาไหน (อนเรา ท. พงจด) (เพออสรชน ท.) มอปราชเปนตน ดงน ฯ อ.ธดาของเศรษฐ ผฉลาด ผมญาณ-อนกลาเพยงดงปลายแหงเพชร ผมความปรารถนาอนปรารถนาแลว สนแสนแหงกป ผถงพรอมแลวดวยอภนหาร จดแจงแลววา (อ.ทาน ท.) จงจด ซงเรอน หลงโนน เพอพอผว ของเรา, (อ.ทาน ท. จงจด) (ซงเรอน) หลงโนน เพอพระราชา, (อ.ทาน ท. จงจด) (ซงเรอน ท.) เหลาโนน (เพออสรชน ท.) มอปราชเปนตน ดงน (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงทาสและกรรมกร ท. จดแจงแลววา (อ.ทาน ท.) ผมประมาณเทาน จงกระท�า ซงกจ (อนตน) พงกระท�า แกพระราชา, (อ.ทาน ท.) ผมประมาณเทาน (จงกระท�า ซงกจอนตนพงกระท�า) (แกอสรชน ท.) มอปราชเปนตน, อ.ทาน ท. นนเทยว จงปฏบต (ซงสตวพาหนะ ท.) แมมชางและมาเปนตน, (อ.ชน ท.) แมมชน- ผผกซงมาเปนตน มาแลว จกเสวย ซงมหรสพอนเปนมงคล ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา(อ.นางวสาขาจดแจงแลวอยางน)เพราะเหตอะไร(ดงน)ฯ (อ.อนแก) วา (อ.นางวสาขาจดแจงแลว อยางน ดวยอนคดวา) (อ.ชน ท.) บางพวก อยาไดแลว เพออนกลาววา อ.เรา ท. ไปแลว สทอนเปนมงคลของนางวสาขาไมไดแลว(ซงวตถ)อะไรๆ,(อ.เราท.)กระท�าอย(ซงกจท.)มการรกษาซงมาเปนตนไมเทยวไปแลวสบายดงน(ดงน)ฯ ในวนนนนนเทยว อ.บดา ของนางวสาขา (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงชนท.)ผกระท�าซงทองผมรอยหาเปนประมาณ(กลาวแลว)วา(อ.ทาน ท.) จงกระท�า ชอ ซงเครองประดบชอวามหาลดา แกธดา ของเรา ดงน (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงพนแหงลม แหงทองมสสก (ดวย) (ซงรตนะ ท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 81

มเงนและแกวมณและแกวมกดาและแกวประพาฬและเพชรเปนตน อนสมควร- แกทองมสสกนนดวย ฯ อ.พระราชา ประทบอยแลว สนวนเลกนอย ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน แกเศรษฐชอวาธนญชย (มอนใหร) วา อนเศรษฐ ไมอาจ เพออนกระท�า ซงการเลยงและการบ�ารง แกเรา ท., (อ.เศรษฐ) จงร ซงกาลเปนทไป แหงเดกหญง ดงน (เปนเหต)ฯ(อ.เศรษฐ)แมนน สงไปแลวซงขาวสาสนแกพระราชา(มอนใหร)วาในกาลนอ.กาลแหงฤดฝนมาแลว, (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนเทยวไป ตลอดประชมแหงเดอนส, อ.อนอนหมแหงพลของพระองคได(ซงวตถ)ใดใดยอมควร,(อ.วตถนน)นนทงปวงเปนภาระของขาพระองค(จงเปน),อ.พระองคผสมมตเทพ จกเสดจไปในกาลแหง(พระองค)อนขาพระองคสงไปแลวดงน(เปนเหต)ฯอ.พระนครชอวาสาเกต เปนราวกะวามนกษตรตลอดกาลเนองนตย ไดเปนแลว จ�าเดม (แตกาล) นน ฯ (อ.วตถ ท.) มระเบยบและของหอมและผาเปนตน เปนของ(อนเศรษฐ)ตระเตรยมแลว(เพอชนท.)ทงปวงกระท�าซงพระราชา ใหเปนตนนนเทยวยอมเปนฯอ.ชนท.เหลานนเหลานนคดแลววาอ.เศรษฐยอมกระท�าซงสกการะแกเราท.นนเทยวดงนฯอ.เดอนท.สามกาวลวงแลวอยางน,แตวาอ.เครองประดบยอมไมส�าเรจกอนฯ(อ.ชนท.)ผดแลซงการงานมาแลวบอกแลวแกเศรษฐวา(อ.วตถ)อนชอวาไมมอยยอมไมม,แตวาอ.ฟนเปนเครองหงซงขาวสวยท.เพอหมแหงพลยอมไมเพยงพอดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาแนะพอท.(อ.ทานท.)จงไป,(อ.ทานท.)ถอเอาแลว(ซงโรงท.)มโรงแหงชางอนคร�าคราแลวเปนตนดวยนนเทยว ซงเรอน ท. อนคร�าคราแลวดวย ในพระนคร น จงหง ดงน ฯ (เมอชนท. เหลานน) แมหงอย อยางน, อ.เดอนดวยทงกง กาวลวงแลวฯในล�าดบนน(อ.ชนท.เหลานน)บอกแลวแมอกวาอ.ฟนท.ยอมไมมดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อนใครๆ)ไมอาจเพออนไดซงฟนท.ในกาลน,(อ.ทานท.)เปดแลวซงเรอนคลงแหงผาท.กระท�าแลวซงเกลยวท.ดวยผาสาฎกเนอหยาบท.ใหเปยกแลวในตมแหง-น�ามนท.จงหงซงขาวสวยดงนฯ(อ.ชนท.)เหลานนไดกระท�าแลวเหมอนอยางนนสนเดอนดวยทงกงฯอ.เดอนท.สกาวลวงแลวอยางนฯแมอ.เครองประดบส�าเรจแลวฯ

82 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๘ อ.ทะนานแหงเพชร ท. ส ไดถงแลว ซงอนประกอบเขา ในเครองประดบนน,อ.ทะนานท.สบเอดแหงแกวมกดาท.(ไดถงแลวซงอนประกอบเขาในเครองประดบนน),อ.ทะนานท.ยสบสองแหงแกว-ประพาฬ(ไดถงแลวซงอนประกอบเขาในเครองประดบนน),อ.ทะนานท.สามสบสามแหงแกวมณท.(ไดถงแลวซงอนประกอบเขาในเครองประดบนน)ฯ(อ.เครองประดบนน)ไดถงแลวซงความส�าเรจดวยรตนะท.เหลานนดวยดวยรตนะท.เหลาอนดวยดวยประการฉะนฯอ.เครองประดบเปนของ-ส�าเรจแลวดวยดายหามได(ยอมเปน),(อ.ชนท.ผกระท�าซงทอง)กระท�าแลวซงกจดวยดายดวยเงน,(อ.เครองประดบ)นนอน(อนนางวสาขา)สวมแลวทศรษะยอมถงซงหลงแหงเทาฯอ.ลกดมท.อน(อนชนท.ผกระท�าซงทอง)ประกอบแลวซงแหวนท.กระท�าแลวในทนนนนเปนของส�าเรจแลว-ดวยทองยอมเปน,อ.หวงท.เปนของส�าเรจแลวดวยเงน(ยอมเปน),อ.แหวนวงหนง(มอย)ในทามกลางแหงกระหมอม,(อ.แหวนท.)สอง(มอย) ทหลงแหงหท.สอง,(อ.แหวน)วงหนง(มอย)ทหลมแหงคอ,(อ.แหวนท.)สอง(มอย)ทเขาท.สอง,(อ.แหวนท.)สอง(มอย)ทศอกท.สอง,(อ.แหวนท.)สอง(มอย)ทสวนแหงสะเอวท.สองดงนแลฯก(อ.ชนท.ผกระท�าซงทอง)กระท�าแลวซงนกยงตวหนงในเครองประดบนนแล ฯ อ.รอยแหงขนปก ท. หา อนส�าเรจแลวดวยทอง ไดมแลว ณขางเบองขวา (แหงนกยง)นน, อ.รอยแหงขนปกท. หา (ไดมแลว) ณ ขางเบองซาย (แหงนกยงนน), อ.จะงอยปาก เปนของส�าเรจแลวดวย- แกวประพาฬ (ไดเปนแลว), อ.นยนตา ท. เปนของส�าเรจแลวดวยแกวมณ (ไดเปนแลว), อ.เหมอนอยางนน คอวา อ.คอดวย อ.แววหาง ท. ดวย (เปนของส�าเรจแลวดวยแกวมณไดเปนแลว),อ.กานแหงขนปกท.เปนของส�าเรจ-แลวดวยเงน(ไดเปนแลว),อ.เหมอนอยางนนคอวาอ.แขงท.(เปนของ-ส�าเรจแลวดวยเงนไดเปนแลว)ฯ(อ.นกยง)นนยอมปรากฏในทามกลาง-แหงกระหมอมของนางวสาขาราวกะอ.นกยงตวยนร�าแพนบนยอดแหงภเขาฯอ.เสยง แหงพนแหงกานแหงขนปก ยอมเปนไปทว ราวกะ อ.เพลงขบอน- เปนทพย(ดวย)ราวกะอ.เสยงกกกองแหงดนตรอนประกอบแลวดวยองคหาดวยฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 83

๑ ทยตถเปนกมมวาจกประกอบดวยทาธาตในความใหยปจจยในกมมวาจกออาคมหนายแปลงอาททาเปนออ

ซอนกนสองตวลบเสยตวหนงทฆะอเปนอตถหยตตนวภตตลงออาคม

(อ.ชนท.)ผเขาไปแลวสทใกลนนเทยวยอมรซงความท(แหงนกยง)นนเปนสตวมใชนกยง ฯ อ.เครองประดบ เปนของมราคามโกฏเกาเปนประมาณ ไดเปนแลวฯอ.แสนแหงทรพย(อนเศรษฐ)ใหแลว๑(กระท�า)ใหเปน-คาแหงหตถกรรมฯ (อ.อนถาม) วา กอ.เครองประดบนน(อนนางวสาขา)นนไดแลวดวยวบากเปนเครองไหลออก(แหงกรรม)อะไรดงนฯ (อ.อนแก) วา ไดยนวา(อ.นางวสาขา)นนถวายแลวซงผาสาฎกเพอจวรแกพนแหงภกษ ท. ยสบ ไดถวายแลว ซงดายบาง ซงเขม ท. บาง ซงน�าเปนเครองยอมบางอนเปนของมอยแหงตนนนเทยวในกาลแหงพระสมมา-สมพทธเจาพระนามวากสสปะฯ(อ.นางวสาขานน)ไดแลวซงเครองประดบน เพราะวบากเปนเครองไหลออก แหงการถวายซงจวร นน ฯ จรงอย อ.การถวายซงจวรของหญงท.ยอมถงซงทสดดวยเครองประดบชอวามหาลดา,(อ.การถวายซงจวร)ของบรษท.(ยอมถงซงทสด)ดวยบาตรและจวรอนส�าเรจ-แลวดวยฤทธดงนฯ อ.มหาเศรษฐกระท�าแลวซงการตระเตรยมเพอธดาโดยเดอนท.สอยางนเมอใหซงไทยธรรม(แกนางวสาขา)นนไดใหแลวซงรอยแหง-เกวยนท.หาอนเตมดวยกหาปณะ,ไดใหแลวซงรอยแหงเกวยนท.หาอนเตมดวยภาชนะอนเปนวการแหงทอง,(ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวย-ภาชนะอนเปนวการแหงเงน, (ซงรอยแหงเกวยน ท.) หา อนเตมดวยภาชนะ- อนเปนวการแหงทองแดง,(ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวยภาชนะอนเปน-วการแหงส�ารด,(ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวยผาอนส�าเรจแลวดวยดาย- และผาอนส�าเรจแลวดวยไหม,(ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวยเนยใส, (ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวยน�ามน,(ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวยน�าออย,(ซงรอยแหงเกวยนท.)หาอนเตมดวยขาวสารแหงขาวสาล,ซงรอยแหงเกวยน ท. หา อนเตมดวยเครองอปกรณมไถและผาลเปนตน ฯ ไดยนวา (อ.ความคด) อยางนวา (อ.ธดา ของเรา นน) อยาสงไปแลว

84 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ค�าวาอสภะเปนชอมาตราวดความยาวของอนเดยโบราณมระยะเทากบ๒๐ยฏฐคอ๑เสน๑๕วา(๘๐อสภะเปน๑คาวต)ฯ

(ซงบคคล)สประตแหงเรอน(ของบคคล)อน(ดวยค�า)วาอ.ความตองการ(ดวยวตถ)ชอโนน(มอย)แกเราดงนในทแหงธดาของเราไปแลวดงนไดมแลว(แกเศรษฐ)นน,เพราะเหตนน(อ.มหาเศรษฐ)(ยงบคคล) ใหใหแลว ซงเครองอปกรณทงปวง ท. ฯ (อ.มหาเศรษฐ) ไดใหแลว ซงรอยแหงรถท.หาตงไวซงนางวรรณทาสท.สามผประดบเฉพาะแลว- ดวยเครองประดบทงปวงบนรถคนหนงๆ,ไดใหแลวซงหญงผรบใชมพน- ทสองดวยทงกงเปนประมาณ ท. (ดวยค�า) วา (อ.เจา ท.) ผมประมาณเทาน (ยงธดาของเรา)ใหอาบอยใหบรโภคอยประดบอย(ซงธดาของเรา)จงเทยวไปดงนฯครงนน(อ.ความคด)นนวา(อ.เรา)จกใหซงโคท.แกธดาของเราดงนไดมแลว(แกมหาเศรษฐ)นนฯ(อ.มหาเศรษฐ)นนสงบงคบแลวซงบรษท.วาแนะพนาย(อ.เจาท.)จงไป,(อ.เจาท.)เปดแลว ซงประต แหงคอกนอย จงยนถอเอา ซงกลอง ท. สาม ในคาวตท.สาม, (อ.เจาท.)จงยนอย ในขางท.ทงสอง ในท อนมอสภะเปนประมาณ๑โดยสวนกวาง,(อ.เจาท.)จงอยาใหเพออนไป (สท)อน(จากท)นนแกแมโคท.,(อ.เจาท.)พงกระท�าซงสญญาแหงกลอง ในกาล(แหงแมโคท.)ยนอยแลวอยางนดงนฯ(อ.บรษท.)เหลานนไดกระท�าแลว เหมอนอยางนน ฯ (อ.บรษ ท.) เหลานน ไดกระท�าแลว ซงสญญาแหงกลอง ในกาลแหงแมโค ท. ออก จากคอก แลวจงไปแลว สนคาวตหนง, ไดกระท�าแลว ซงสญญาแหงกลอง ในกาล (แหงแมโค ท.) ไปแลวสนโยชนดวยทงกงอก,อนง(อ.บรษท.เหลานน)หามแลว ซงการไป โดยสวนกวาง ในกาล (แหงแมโค ท.) ไปแลว สนคาวตสาม อกฯอ.แมโคท.ไดยนเสยดสซงกนและกนอยแลวในทอนมคาวตสามเปน-ประมาณโดยสวนยาวอนมอสภะเปนประมาณโดยสวนกวางดวยประการฉะนฯอ.มหาเศรษฐ(ยงบรษท.)ใหปดแลวซงประตแหงคอก(ดวยค�า)วาอ.โคท.ตวมประมาณเทานเปนสตวเพยงพอแกธดาของเรา(ยอมเปน),(อ.เจาท.)จงปดซงประตดงนฯ(ครนเมอประต)นน(อนบรษท.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 85

๑ นมสด นมสม เนยใส เนยขน เปรยงเรยกกนวาปญจโครสหรอเบญจโครส

เหลานน)ปดแลว,อ.โคตวมก�าลงท.ดวยอ.แมโคนมท.ดวยกระโดดขนแลวออกไปแลวเพราะผลแหงบญของนางวสาขาฯเมอมนษยท.หามอยนนเทยว,อ.โคตวมก�าลงท.ตวมพนหกสบเปนประมาณดวยอ.แมโคนมท.ตวมพน- หกสบเปนประมาณดวยออกไปแลว,อ.ลกโคตวมก�าลงท.ตวมประมาณเทานน(ออกไปแลว),อ.โคอสภะท.ของแมโคนมท.เหลานนเปนสตวตดตามแลวไดเปนแลวฯ (อ.อนถาม) วากอ.โคท.ไปแลวอยางนเพราะวบากเปนเครอง-ไหลออก(แหงกรรม)อะไรดงนฯ (อ.อนแก) วา (อ.โค ท. ไปแลว อยางน) เพราะผล แหงทาน (อนนางวสาขา)ถวายแลว(แกภกษหนมและสามเณรท.)ผหามอยผหามอย(ดงน)ฯ ไดยนวาในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ(อ.นางวสาขา)นนเปนผชอวาสงฆทาสผเปนพระกนษฐาของพระธดาท.เจดของพระราชาพระนามวากกเปนถวายอยถวายซงรสแหงโคหา๑แกพนแหงภกษท.ยสบ,เมอภกษหนมท.ดวยเมอสามเณรท.ดวยแมปดแลวซงบาตรหามอยวาอ.พอละอ.พอละดงน(ตรสแลว)วา(อ.โภชนะ)นเปนของมรสอนอรอย(ยอมเปน), (อ.โภชนะ) น เปนของยงใจใหเอบอาบ (ยอมเปน) ดงน ไดถวายแลวฯอ.โคท.แมตว(อนบรษท.)หามอยเหลานนออกไปแลวเพราะวบากเปนเครองไหลออก (แหงทาน) นน ดวยประการฉะน ฯ ในกาลแหงทรพยอนมประมาณเทาน อนเศรษฐ ใหแลว อ.ภรรยาของเศรษฐ กลาวแลววา(อ.กจ)ทงปวงอนทานท.จดแจงแลวแกธดาของดฉน,แตวาอ.ทาสและทาสท. ผกระท�าซงความขวนขวาย (อนทานท.) ไมจดแจงแลว,(อ.เรองนนยอมม)เพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วา(อ.ทาสและทาสท.ผกระท�าซงความขวนขวายอนเราไมจดแจงแลว)เพออนร(ซงชนท.)ผทงเปนไปกบดวยความรกทงมความรกออกแลวในธดาของเรา,เพราะวาอ.เราจะไมจบ(ซงชนท.)ผไมไปอยกบ(ดวยธดา)นน

86 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ทคอแลวจงสงไป,แตวาอ.เราจกกลาววา(อ.ชนท.)ผใครเพออนไปกบ (ดวยธดา ของเรา) นน จงไป, (อ.ชน ท.) ผไมใครเพออนไป (กบดวยธดาของเรานน)จงอยาไปดงนในกาลเปนทขนสยาน แลวจงไปนนเทยวดงนฯ

ก.๙ครงนน(อ.เศรษฐคดแลว)วาอ.ธดาของเราจกไป ในวนพรงดงนนงแลวในหองยงธดาใหนงแลวในทใกลไดใหแลวซงโอวาทวาดกอนแม อ.อน (อนหญง) ชอ ผอยอย ในตระกลแหงผว รกษา ซงมรรยาท นดวย นดวย ยอมควรดงนฯอ.เศรษฐชอวามคาระ แมนนงแลวในหองอนมระหวางหามไดไดฟงแลวซงโอวาทของเศรษฐ- ชอวาธนญชยฯอ.เศรษฐแมนนกลาวสอนแลวซงธดาอยางนวา ดกอนแม อ.ไฟในภายใน (อนหญง) ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว ไมพงน�าออกไป ในภายนอก, อ.ไฟในภายนอก (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) ไมพงใหเขาไป ในภายใน, (อ.วตถ) (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงให (แกชน) ผใหอยนนเทยว, (อ.วตถ) (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) ไมพงให (แกชน) ผไมใหอย, (อ.วตถ) (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงให (แกชน) ผใหอยบาง ผไมใหอยบาง, (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงนง สบาย, (อ.โภชนะ) (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงบรโภค สบาย, (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงนอน สบาย, อ.ไฟ (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงบ�าเรอ, อ.เทวดาในภายใน (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) พงนอบนอม ดงน ครนใหแลวซงโอวาทอนมอยางสบน ยงเสนาท.ทงปวง ใหประชมกนแลวในวนรงขนยดเอาแลวซงกฎมพท.แปด(กระท�า) ใหเปนผรบรองในทามกลางแหงเสนาของพระราชากลาวแลววาถาวาอ.โทษจะเกดขน แกธดา ของขาพเจา ในทแหงธดา ของขาพเจา ไปแลวไซร, (อ.โทษนน) อนทาน ท. พงใหหมดจด ดงน ประดบแลว ซงธดา ดวยเครองประดบชอวามหาลดาอนมราคามโกฏเกาเปนประมาณใหแลวซงทรพย-มโกฏหาสบสเปนประมาณอนเปนคาแหงจณเปนเครองอาบยกขนแลวสยาน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 87

๑ อกนยหนง(ยงบรษ ท.) ใหยงกลองใหเทยวไปแลว

ยงกลองใหเทยวไปแลว๑ในบานอนตนบรโภคแลวท.สบสอนมเมองชอวา- อนราธประเปนประมาณอนเปนของมอยแหงตนโดยรอบแหงพระนครชอวา- สาเกต(มอนใหร)วา(อ.ชนท.)ผใครเพออนไปกบดวยธดาของเราจงไปดงน (เปนเหต)ฯอ.บานสบสต�าบลท.ฟงแลวซงเสยงเทยว ออกไปแลว ไมยงอะไร ๆ ใหเหลอ (ดวยอนคด) วา (อ.ประโยชน) อะไร ของเราท.(มอย)(ในท)นในกาลเปนทไปแหงแมเจาของเราท.ดงนฯแมอ.เศรษฐชอวาธนญชยกระท�าแลวซงสกการะแกพระราชาดวยแกเศรษฐ-ชอวามคาระดวยตามไปแลวหนอยหนงสงไปแลวซงธดากบ(ดวยชนท.)เหลานนฯ อ.เศรษฐชอวามคาระนงแลวบนยานนอยไปอยขางหลงแหงชนทงปวงเหนแลวซงหมแหงพลถามแลววา(อ.ชนท.)เหลานนชอวาเหลาไหนดงนฯ(อ.กรรมกรท.กลาวแลว)วา(อ.ชนท.เหลานน)เปนทาสและทาสผกระท�าซงความขวนขวายแหงหญงสะใภของทาน(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาอ.ใครจกเลยงด(ซงชนท.)ผมประมาณเทาน,(อ.ทาน ท.) โบยแลว (ยงชน ท.) เหลานน จงใหหนไป, (อ.ทาน ท.) จงคราออก (ซงชนท.)ผไมหนไปอย (จากท)น ดงน ฯสวนวา อ.นางวสาขากลาวแลววา(อ.ทานท.)จงหลกไป,(อ.ทานท.)จงอยาหาม,อ.พลนนเทยวจกใหซงภตแกพลดงนฯอ.เศรษฐ,(ครนเมอค�า)อยางน (อนนางวสาขา) แมกลาวแลว, (กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.ความตองการ (ดวยชน ท.) เหลานน ยอมไมม แกเรา ท., อ.ใคร จกเลยงด (ซงชน ท.) เหลานน ดงน (ยงกรรมกร ท.) ใหโบยแลว (ดวยวตถท.)มกอนดนและทอนไมเปนตน(ยงชนท.เหลานน)ใหหนไปแลวพาเอาแลว(ซงชนท.)ผเหลอไดด�าเนนไปแลว(ดวยอนคด)วาอ.พอละ (ดวยชนท.)ผมประมาณเทาน(มอย)แกเราท.ดงนฯ ครงนน อ.นางวสาขา คดแลววา (อ.เรา) นงแลว บนยาน (อนปจจยอะไร ๆ) ปกปดแลว จกเขาไป หรอหนอแล หรอวา (อ.เรา) ยนอยแลว บนรถ (จกเขาไป) ดงน ในกาล (แหงตน) ถงพรอมแลว

88 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงประตแหงพระนครชอวาสาวตถฯครงนน(อ.ความคด)นนวาเมอเราเขาไปอยดวยยาน(อนปจจยอะไรๆ)ปกปดแลว,อ.ความวเศษแหงเครอง-ประดบชอวามหาลดาจกไมปรากฏดงนไดมแลว(แกนางวสาขา)นนฯ(อ.นางวสาขา)นนแสดงอยซงตนแกพระนครทงสนยนอยแลวบนรถไดเขาไปแลวสพระนครฯ(อ.ชนท.)ผอยในพระนครชอวาสาวตถโดยปกตเหนแลวซงสมบตของนางวสาขากลาวแลววาไดยนวา(อ.หญง)นนเปนผชอวาวสาขา(ยอมเปน),อ.สมบตนอนมอยางนเปนรปเปนสมบต-สมควร(แกนางวสาขา)นนเทยว(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.นางวสาขา)นนไดเขาไปแลวสเรอนของเศรษฐดวยสมบตใหญดวยประการฉะนฯกในวน (แหงนางวสาขา) นน มาแลว (อ.ชน ท.) ผอยในพระนครทงสนโดยปกต สงไปแลวซงเครองบรรณาการตามก�าลง(ดวยอนคด)วาอ.เศรษฐชอวาธนญชยไดกระท�าแลว ซงสกการะใหญ แกเรา ท. ผถงพรอมแลว ซงพระนคร ของตนดงนฯอ.นางวสาขา(ยงบคคล)ใหใหแลวซงเครองบรรณาการอน(อนชนท.)ทงสงไปแลวทงสงไปแลว(กระท�า)ใหเปนประโยชนแกชนทงปวง-นนเทยว ในตระกล ท. เหลาอน ๆ ในพระนคร นนนนเทยว ฯ (อ.นางวสาขา)นนกลาวแลวซงค�าอนเปนทรกอนสมควรแกวย(ของชนท.)เหลานนเหลานนวา(อ.ทานท.)จงให(ซงวตถ)นแกมารดาของดฉน,(อ.ทาน ท.) จงให (ซงวตถ) น แกบดา ของดฉน, (อ.ทาน ท.) จงให(ซงวตถ)นแกพนองชายของดฉน,(อ.ทานท.)จงให(ซงวตถ)นแกพนองหญงของดฉนดงนสงไปอยซงเครองบรรณาการไดกระท�าแลว (ซงชนท.)ผอยในพระนครทงสนโดยปกตใหเปนราวกะวาญาตดวยประการฉะนฯ

ก.๑๐ครงนนอ.อนออกแหงสตวผเกดแลวในครรภของนางลาตวเปน- แมของมาอาชาไนย(ของนางวสาขา)นนไดมแลวในล�าดบแหงกาลอนเปน- สวนแหงราตร ฯ (อ.นางวสาขา) นน ยงนางทาส ท. ใหถอเอาแลว ซงประทปมดามท.ไปแลว(ในท)นนยงนางลาใหอาบแลวดวยน�าอนรอน(ยงนางทาส ท.) ใหทาแลว ดวยน�ามน ไดไปแลว สทเปนทอย ของตน- นนเทยวฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 89

๑ แปลทบศพทวา ซงอาวาหมงคล การแตงงานนนโดยลกษณะแบงเปน ๒ อยาง คอ ววาหมงคล คอ การแตงงานโดยการน�า

เจาบาวมาอยทบานเจาสาวและอาวาหมงคลคอการแตงงานโดยการน�าเจาสาวมาอยทบานเจาบาวปจจบนมกใชค�าวา“ววาห”

หรอ“มงคลสมรส”เปนค�ารวมๆมไดแยกวาฝายใดจะไปอยกบฝายใด๒ อเจลกะ เปนนกบวชนอกศาสนาพทธประเภทหนง เรยกกนวา นครนถบาง ชเปลอยบาง ว.วา นตถ เจล� วตถเมตสสาต

อเจโล อเจลโก อเจฬโก วาผไมมผานงชอวาอเจละบางอเจลกะบางอเจฬกะบาง(น+เจล+กแปลงนเปนอ)

อ.เศรษฐชอวามคาระ เมอกระท�าซงมงคลในเพราะอนน�ามา๑แกบตรไมกระท�าไวในใจแลว ซงพระตถาคต แมผประทบอยอย ในวหารอนใกล ผ อนความรก อนตงอย เฉพาะแลว ในสมณะเปลอย ท. ตลอดราตรนาน ตกเตอนอย(คดแลว)วา(อ.เรา)จกกระท�าซงสกการะแมแกพระผ- เปนเจาท.ของเราดงน(ยงบคคล)ใหหงแลวซงขาวปายาสอนมน�าออกแลวในภาชนะอนใหม ท. อนมรอยมใชหนง ในวนหนง (ยงบคคล) ใหเชญแลว ซงอเจลกะท.๒ผมรอยหาเปนประมาณ(ยงอเจลกะท.เหลานน)ใหเขาไปแลวสภายในแหงเรอน สงไปแลว ซงขาวสาสน แกนางวสาขา (มอนใหร) วา อ.หญงสะใภของเราจงมา,(อ.หญงสะใภของเรา)จงไหวซงพระอรหนตท.ดงน(เปนเหต)ฯ(อ.นางวสาขา)นนฟงแลวซงค�าวาอ.พระอรหนตท.ดงนเปนอรยสาวกาผโสดาบนเปนผทงราเรงแลวทงยนดแลวเปนมาแลวสทเปนทบรโภค(ของอเจลกะท.)เหลานนแลดแลว(ซงอเจลกะท.)เหลานนตเตยนแลวซงเศรษฐวา(อ.ชนท.)ผเวนแลวจากหรและโอตตปปะผมอยางน- เปนรปชอวาเปนพระอรหนตยอมเปนหามได,อ.พอผว(ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงดฉน เพราะเหตไร ดงน ไปแลว สทเปนทอย ของตนนนเทยวฯอ.อเจลกะท.เหนแลว(ซงนางวสาขา)นนทงปวง ตเตยนแลวซงเศรษฐโดยการประหารครงเดยวนนเทยววาดกอนคฤหบดอ.ทานไมไดไดแลว(ซงหญง)อนหรอ,(อ.ทาน)ยงหญงกาฬกณณใหญผเปนสาวกาของพระสมณะผโคดมใหเขาไปแลว(ในเรอน)น,(อ.ทาน)(ยงบคคล)จงใหคราออก (ซงนางวสาขา) นน จากเรอน น โดยเรว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ)นนคดแลววาอนเราไมอาจเพออน(ยงบคคล)ใหคราออก(ดวยเหต)สกวาค�า(ของอเจลกะท.)เหลานนนเทยว,(เพราะวา)(อ.นางวสาขา)นน เปนธดา ของตระกลใหญ (ยอมเปน) ดงน (กลาวแลว) วา

90 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ขาแตพระผเปนเจาท.ชออ.หญงสาวรแลว หรอหรอวา ไมรแลว พงกระท�า,อ.ทานท.เปนผนงจงเปนดงนสงไปแลว(ซงอเจลกะท.)เหลานนนงแลวบนอาสนะอนควรแกคามากยอมบรโภคซงขาวมธปายาสอนมน�าอนนอยในถาดอนเปนวการแหงทองฯ ในสมย นน อ.พระเถระผมอนเทยวไปเพอกอนขาวเปนวตร รปหนง เทยวไปอยเพอกอนขาวไดเขาไปแลวสนเวศนนนฯอ.นางวสาขายนพดอยแลว ซงพอผว เหนแลว (ซงพระเถระ) นน (คดแลว) วา อ.อน(อนเรา)บอกแกพอผวไมควรแลวดงน,(อ.พอผว)นนจะเหนซงพระเถระโดยประการใดไดหลกไปยนอยแลวโดยประการนนฯแตวา(อ.เศรษฐ)นนเปนคนพาล(เปน)แมเหนแลวซงพระเถระเปนราวกะวาไมเหนอย เปนผมหนาในเบองต�า ยอมบรโภคนนเทยวฯอ.นางวสาขา รแลววา อ.พอผว ของเรา แมเหนแลว ซงพระเถระ ยอมไมกระท�า ซงความส�าคญดงนกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)ขอจงปรารถนาลวง,อ.พอผวของดฉนยอมเคยวกนซงของเกาดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนแม (ยงความโกรธ) ใหอยทบแลว ในกาล (แหงค�า) อนนครนถ ท. กลาวแลว น�าไปปราศแลวซงมอในขณะ(แหงค�า)วา(อ.พอผวของดฉน)ยอมเคยวกนซงของเกา ดงน (อนนางวสาขา) กลาวแลวนนเทยว กลาวแลววา (อ.ทานท.)จงน�าไปซงขาวปายาสน(จากท)น,(อ.ทานท.)จงคราออก(ซงนางวสาขา)นนจากเรอนน,(อ.นางวสาขา)นยอมกระท�าซงเรา ชอใหเปนผเคยวกนซงของอนไมสะอาดในกาลอนเปนมงคลอนมอยางนเปนรปดงนฯกอ.ทาสและกรรมกรท.ทงปวงในนเวศนนนแลผเปนคนมอยของนางวสาขาเทยว ยอมไมอาจ เพออนเขาไปใกล ฯ อ.ใคร จกจบ (ซงนางวสาขา)นนทมอหรอหรอวาทเทา,(อ.บคคล)แมผสามารถเพออนกลาวดวยปากยอมไมมฯอ.นางวสาขาฟงแลวซงวาจาเปน-เครองกลาวของพอผวกลาวแลววาขาแตพออ.ดฉนท.ยอมออกไป(ดวยเหต) อนมประมาณเทานนนเทยว หามได, อ.ดฉน เปนผอนทาน ท. น�ามาแลว ราวกะอ.นางกมภทาส (ผอนบคคล น�ามาอย) จากทาแหงน�า (ยอมเปน)หามได,ชออ.ธดาท.ของมารดาและบดาผทรงอยท.ยอมออกไป

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 91

(ดวยเหต)อนมประมาณเทานนนเทยว,หามไดอ.บดาของดฉน(ยงบคคล)ใหเรยกมาแลวซงกฎมพท.แปดในกาลเปนทมา(ในท)นดวยเหต นนนนเทยว (กลาวแลว) วา ถาวา อ.โทษ ยอมเกดขน แกธดา ของขาพเจาไซร,(อ.ทานท.)(ยงโทษนน)พงใหหมดจดดงนตงไวแลวซงดฉนในมอ(ของกฎมพท.แปด) เหลานน,(อ.ทาน)(ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว(ซงกฎมพท.แปด)เหลานนยงโทษของดฉนจงใหหมดจดดงนฯ

ก.๑๑อ.เศรษฐ(คดแลว)วา(อ.นางวสาขา)นนยอมกลาว(ซงค�า)อนงามดงน(ยงบคคล)ใหเรยกมาแลวซงกฎมพท.แปด(กลาวแลว)วาอ.นางทารกานยอมกลาวซงขาพเจาผนงบรโภคอยซงขาวปายาสอนม- น�าออกแลวในถาดอนเปนวการแหงทองในกาลอนเปนมงคลวาผเคยวกนซง- ของไมสะอาดดงน,(อ.ทานท.)ยกขนแลวซงโทษ(ของนางวสาขา)นจงคราออก (ซงนางวสาขา)น (จากเรอน)น ดงน ฯ (อ.กฎมพ ท. เหลานนกลาวแลว)วาดกอนแมไดยนวาอ.อยางนน(หรอ)ดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาอ.ดฉนยอมกลาวอยางนนหามได,แตวาครนเมอพระเถระผมอนเทยวไปเพอกอนขาวเปนวตร รปหนง ยนอยแลว ทประตแหงเรอน, อ.พอผว ของดฉน บรโภคอย ซงขาวมธปายาส อนมน�าอนนอยยอมไมกระท�าไวในใจ(ซงพระเถระ)นน,อ.ดฉนคดแลววาอ.พอผวของเรายอมไมกระท�าซงบญในอตภาพน,ยอมเคยวกน ซงบญเกานนเทยว ดงน ไดกลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงปรารถนาลวง,อ.พอผวของดฉนยอมเคยวกนซงของเกาดงนอ.โทษอะไรของดฉน(มอย)(ในเพราะเหต)นดงนฯ(อ.กฎมพท.เหลานนกลาวแลว)วาขาแตผเปนเจาอ.โทษยอมไมม(ในเพราะเหต)น,อ.ธดาของเราท.ยอมกลาว(ซงค�า)อนควรแลว,อ.ทานยอมโกรธเพราะเหตไรดงนฯ(อ.เศรษฐกลาวแลว)วาขาแตผเปนเจาท.อ.โทษนนจงอยามกอน,แตวา(อ.นางวสาขา)นผอนทาสและทาสท.แวดลอมแลวไดไปแลวสภายหลงแหงเรอนในยามอนมในทามกลางในวนหนงดงนฯ

92 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.กฎมพท.เหลานนกลาวแลว)วาดกอนแมไดยนวาอ.อยางนน(หรอ)ดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาขาแตพอท.อ.ดฉนเปนผไปแลวเพราะเหตอน(ยอมเปน)หามได,กครนเมอนางลาตวเปนแมของมาอาชาไนยในเรอนนคลอดแลว,(อ.ดฉน)(คดแลว)วาอ.อน(อนเรา)ไมกระท�า แมซงความส�าคญแลวจงนง ไมควรแลวดงน (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงประทปมดามท.ไปแลวกบดวยนางทาสท.(ยงบคคล)ใหกระท�าแลวซงการบรหารแกนางลาตวคลอดแลว,อ.โทษอะไรของดฉน(มอย) (ในเพราะเหต)นดงนฯ(อ.กฎมพท.กลาวแลว)วาขาแตผเปนเจาอ.ธดา ของเรา ท. ยอมกระท�า ซงการงานแมอนนางทาส ท. ไมพงกระท�า ในเรอนของทาน,อ.ทานยอมเหนซงโทษอะไร(ในเพราะเหต)นดงนฯ (อ.เศรษฐกลาวแลว)วาขาแตผเปนเจาท.อ.โทษ(ในเพราะเหต)แมนจงอยามกอน,แตวาอ.บดา(ของนางวสาขา)นเมอกลาวสอน(ซงนางวสาขา)นในกาลเปนทมา(ในท)นไดใหแลวซงโอวาทท.สบอนทงลลบทงปกปดแลว,(อ.ขาพเจา)ยอมไมรซงเนอความ(แหงโอวาทท.สบ)เหลานน,(อ.นางวสาขา)จงบอกซงเนอความ(แหงโอวาทท.สบ)เหลานน แกขาพเจา, ก อ.บดา (ของนางวสาขา) น กลาวแลววา อ.ไฟในภายใน(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)ไมพงน�าออกไปในภายนอกดงน,อนเราท.อาจหรอหนอแลเพออนไมใหซงไฟ แกเรอนของบคคลผคนเคยกน ท. (แตขาง) ทงสอง แลวจงอย ดงน ฯ (อ.กฎมพท.เหลานนกลาวแลว)วาดกอนแมไดยนวาอ.อยางนน(หรอ)ดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาขาแตพอท.อ.บดาของดฉนกลาวแลวหมายเอา(ซงค�า)นนหามได,แตวา(อ.บดาของดฉน)กลาวแลวหมายเอา(ซงค�า)นวาดกอนแม(อ.เจา)เหนแลว(ซงโทษ)มใชคณของแมผวและพอผวและสามท.ของเจาอยายนกลาวแลวในเรอนนนนนในภายนอกดงน,เพราะวาชออ.ไฟอนเชนกบดวยไฟอนมอยางน เป นรป ยอมไมม ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) ว า ขาแตผเปนเจาท.(อ.เหต)นนจงยกไวกอน,กอ.บดา(ของนางวสาขา)นกลาวแลววาอ.ไฟจากภายนอก(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 93

ไมพงใหเขาไปในภายในดงน,ครนเมอไฟในภายในดบแลว,อนเราท.อาจเพออนไมน�ามาซงไฟจากภายนอกหรอดงนฯ(อ.กฎมพท.กลาวแลว)วาดกอนแมไดยนวาอ.อยางนน(หรอ)ดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว) วา ขาแตพอ ท. อ.บดา ของดฉน กลาวแลว หมายเอา (ซงค�า)นนหามได,แตวา(อ.บดาของดฉน)กลาวแลวหมายเอา (ซงค�า)นวาถาวาอ.หญงท.หรอหรอวาอ.บรษท.ในเรอนของบคคล-ผคนเคยกนท.ของเจายอมกลาว(ซงโทษ)มใชคณของแมผวและพอผว-และสามท.ไซร,อ.เจาอยาพงน�ามา(ซงค�า)อน(อนชนท.)เหลานนกลาวแลวแลวจงกลาวอกวา(อ.บคคล)ชอโนนยอมกลาว(ซงโทษ) มใชคณของทานท.อยางนดงนดงน,เพราะวาชออ.ไฟอนเชนกบ ดวยไฟนนยอมไมมดงนฯ(อ.นางวสาขา)นนเปนผมโทษออกแลวในเพราะเหตนไดเปนแลวอยางนฯเหมอนอยางวา(อ.นางวสาขานนเปนผมโทษออกแลว)(ในเพราะเหต)น(ไดเปนแลว)ฉนใด(อ.นางวสาขานนเปนผมโทษออกแลวในเพราะเหตท.)แมอนเหลอ(ไดเปนแลว)ฉนนนฯ กอ.อธบายน(ในโอวาทท.สบ)เหลานนวาก(อ.ค�า)แมใดวาดกอนแม(อ.ชนท.)เหลาใดยอมให,(อ.วตถ)(อนหญงชอผอยอย ในตระกลแหงพอผว)พงให (แกชนท.) เหลานนนนเทยวดงน อนบดา (ของนางวสาขา)นนกลาวแลว,(อ.ค�า)นน(อนบดาของนางวสาขานน)กลาวแลว หมายเอา (ซงค�าน) วา (อ.ชน ท.) เหลาใด ถอเอาแลว ซงเครองอปกรณ อน (อนตน)ยมแลว ยอมใหคน, (อ.วตถ) (อนหญง ชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)พงให(แกชนท.)เหลานนนนเทยวดงนฯ (อ.ค�า)แมนวา(อ.ชนท.)เหลาใดยอมไมให,(อ.วตถ)(อนหญงชอผอยอย ในตระกลแหงพอผว) ไมพงให (แกชนท.) เหลานน ดงน (อนบดาของนางวสาขานน)กลาวแลวหมายเอา(ซงค�าน)วา(อ.ชนท.)เหลาใดถอเอาแลว(ซงเครองอปกรณ)อน(อนตน)ยมแลวยอมไมใหคน,(อ.วตถ)(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)ไมพงให(แกชนท.)เหลานนดงนฯ ก(อ.ค�า)นวา(อ.วตถ)(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)พงให(แกชน)ผใหอยบางผไมใหอยบางดงน(อนบดาของนางวสาขานน)

94 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

กลาวแลว หมายเอา (ซงค�าน) วา ครนเมอญาตและมตร ท. ผขดสน ถงพรอมแลว,(อ.ญาตและมตรท.)เหลานนจงอาจเพออนใหคนหรอหรอวาจงอยาอาจ(เพออนใหคน),อ.อน(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)ให(แกญาตและมตรท.)เหลานนนนเทยวยอมควรดงนฯ (อ.ค�า)แมนวา(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)พงนงสบายดงน(อนบดาของนางวสาขานน)กลาวแลวหมายเอา(ซงค�าน)วาอ.อน(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)นงในท(อนตน)เหนซงแมผวและพอผวและสามท.แลวจงพงลกขนยอมไมควรดงนฯ ก(อ.ค�าน)วา(อ.โภชนะ)(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)พงบรโภคสบายดงน(อนบดาของนางวสาขานน)กลาวแลวหมายเอา(ซงค�าน)วาอ.อน(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)ไมบรโภคกอนกวากวาแมผวและพอผวและสามท.แลวจงเลยงด(ซงแมผวและพอผว- และสามท.)เหลานนแลวจงร(ซงวตถ)อน(อนแมผวและพอผวและสามท.)ทงปวงไดแลวหรอไมไดแลวแลวจงบรโภคเองในภายหลงยอมควร ดงนฯ (อ.ค�า)แมนวา(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)พงนอนสบายดงน(อนบดาของนางวสาขานน)กลาวแลวหมายเอา(ซงค�า)นวา(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)ไมพงขนสทเปนทนอนแลวจงนอนกอนกวา กวาแมผวและพอผวและสาม ท., อ.อน (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว)กระท�าซงวตรและวตรตอบอนควรแลว(แกวตรอนตน)พงกระท�า (แกแมผวและพอผวและสาม ท.) เหลานน แลวจงนอน เอง ในภายหลงควรแลวดงนฯ ก(อ.ค�า)นวาอ.ไฟ(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)พงบ�าเรอ ดงน (อนบดา ของนางวสาขานน) กลาวแลว หมายเอา (ซงค�าน) วา อ.อน (อนหญง ชอ ผอยอย ในตระกลแหงพอผว) เหน ซงแมผวบางซงพอผวบางซงสามบางกระท�าใหเปนราวกะวากองแหงไฟ(ดวย)ใหเปนราวกะวานาคผพระราชาดวยยอมควรดงนฯ (อ.ค�า)แมนวาอ.เทวดาในภายใน(อนหญงชอผอยอยในตระกล-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 95

๑ อกนยหนงดวยเหตอนไมสมควร, ดวยเหตอนไมเหมาะสม

แหงพอผว)พงนอบนอมดงน(อนบดาของนางวสาขานน)กลาวแลวหมายเอา(ซงค�าน)วาอ.อน(อนหญงชอผอยอยในตระกลแหงพอผว)เหนซงแมผวดวยซงพอผวดวยซงสามดวยกระท�าใหเปนราวกะวาเทวดายอมควรดงน(ดงน)(อนบณฑตพงทราบ)ฯ อ.เศรษฐฟงแลวซงเนอความแหงโอวาทท.สบเหลานอยางนไมเหนอยซงค�าตอบเปนผมหนาในเบองต�า(เปน)นงแลวฯ ก.๑๒ครงนนอ.กฎมพท.ถามแลว(ซงเศรษฐ)นนวาขาแตเศรษฐอ.โทษแหงธดาของเราท.แมอนมอยหรอดงนฯ(อ.เศรษฐ กลาวแลว)วาขาแตผเปนเจาท.(อ.โทษ)แหงนางวสาขายอมไมมดงนฯ(อ.กฎมพท.กลาวแลว)วา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),อ.ทาน(ยงบคคล)ยอมใหคราออก (ซงนางวสาขา)นนผมโทษออกแลวจากเรอน(ดวยกรรม)อนมใชเหต๑ เพราะเหตไรดงน ฯ (ครนเมอค�า)อยางน (อนกฎมพท.เหลานน)กลาวแลว,อ.นางวสาขากลาวแลววาขาแตพอท.อ.การไป กอนนนเทยว ตามค�า ของพอผว ของดฉน ไมควรแลว แมกจรง, ถงอยางนน อ.บดา ของดฉน ตงไวแลว ซงดฉน ในมอ ของทานท.เพอประโยชนแกอนยงโทษของดฉนใหหมดจดในกาลเปนทมา,กอ.ความทแหงดฉนเปนผมโทษออกแลว อนทาน ท. ร แลว, ในกาลน อ.อนอนดฉนไปควรแลวดงนสงบงคบแลวซงทาสและทาสท.วา (อ.ทาน ท.) (ยงกนและกน) จงใหจดแจง (ซงพาหนะ ท.) มยานเปนตน ดงน ฯ ครงนน อ.เศรษฐ ยดเอาแลว ซงกฎ มพ ท. เหลานน กลาวแลววาดกอนแม(อ.ค�านน)อนเราไมรแลวกลาวแลว,(อ.เจา) จงอดโทษแกเราดงน(กะนางวสาขา)นนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาขาแตพอ (อ.ดฉน)ยอมอด (ซงโทษ)อน (อนดฉน)พงอดตอทาน กอน,แตวาอ.ดฉน เปนธดาของตระกลอนเลอมใสแลวไมหวนไหว ในพระพทธศาสนา(ยอมเปน),อ.ดฉนท.ยอมเปนไปเวนจากหมแหงภกษ

96 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

หามได,ถาวา(อ.ดฉน)ยอมไดเพออนปฏบตซงหมแหงภกษตามความ-ชอบใจแหงดฉนไซร,(อ.ดฉน)จกอยดงนฯ(อ.เศรษฐ)กลาวแลววาดกอนแมอ.เจาจงปฏบตซงสมณะท.ของเจาตามความชอบใจอยางไรดงนฯอ.นางวสาขา(ยงบคคล)ใหทลนมนตแลวซงพระทศพล(ยงพระทศพล)ใหเสดจเขาไปแลวสนเวศนในวนรงขนฯแมอ.สมณะเปลอยท.ฟงแลวซงความเปนคออนเสดจไปสเรอนของเศรษฐชอวามคาระแหงพระศาสดาไปแลวนงแวดลอมแลวซงเรอนฯอ.นางวสาขาถวายแลวซงน�าเพอทกษณา สงไปแลวซงขาวสาสน (มอนใหร) วา อ.สกการะทงปวง (อนดฉน) ตระเตรยมแลว, อ.พอผว ของดฉน มาแลว จงองคาสซงพระทศพล ดงน (เปนเหต) ฯ ครงนน อ.อาชวกท. หามแลว (ซงเศรษฐ) นน ผใครเพออนมา(ดวยค�า)วาดกอนคฤหบด(อ.ทาน)จงอยาไปสส�านกของพระสมณะผโคดมแลดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนสงไปแลว(ซงขาวสาสน)(มอนใหร)วาอ.หญงสะใภของเราจงองคาสเองนนเทยวดงน(เปนเหต)ฯ(อ.นางวสาขา)นนองคาสแลวซงหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมข,ครนเมอกจดวยภตส�าเรจแลว,สงไปแลวซงขาวสาสนอก(มอนใหร)วาอ.พอผวของดฉนมาแลวจงฟงซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรมดงน (เปนเหต)ฯครงนน(อ.อาชวกท.)เหลานนกลาวแลววาถาอยางนน(อ.ทาน)เมอฟงซงธรรมของพระสมณะผโคดมจงนงฟงในภายนอก-แหงมานดงนอก(กะเศรษฐ)นนผ(คด)วาในกาลนชออ.การไมไป ไมควรแลวเกนเปรยบดงนแลวจงไปอยเพราะความท(แหงตน)เปนผใคร-เพออนฟงซงธรรมไปแลวกอนกวา(กวาเศรษฐ)นนนนเทยวแวดลอมแลวซงมานฯ(อ.เศรษฐ)นนไปแลวนงแลวในภายนอกแหงมานฯ

ก.๑๓ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา อ.ทาน จงนง ในภายนอกแหงมาน หรอ หรอวา (จงนง) ทฝาเรอนของบคคลอน (จงนง) ทภเขาหนอน หรอ กหรอวา จงนง ทจกรวาลอน, อ.เรา ชอวา เปนพระพทธเจา (เปน) ยอมอาจ เพออนยงทานใหฟง ซงเสยง ของเรา ดงน ผราวกะวาทรงจบ ทล�าตนของตนหวาใหญ แลวจงใหหวนไหวอย (ดวย) ผราวกะวาทรงยงฝนอนเปนอมตะ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 97

๑ แปลทบศพทวาซงอนบพพกถาฯค�าวาอนบพพกถาหรออนปพพกถาแปลาถอยค�าทกลาวเปนล�าดบหมายถงพระธรรม

ทพระพทธองคตรสเทศนาเปนล�าดบเพอฟอกอธยาศยของเวไนยสตวใหหมดจดเปนชนๆประกอบดวย๑) ทานกถาการพรรณนา

ถงการใหทาน๒) สลกถาการพรรณนาการรกษาศล๓) สคคกถาการพรรณนาสวรรค๔) กามาทนวกถาการพรรณนาโทษ

ของกามคณทงหลาย๕) เนกขมมานส�สกถาการพรรณนาอานสงสของการออกบวชอนบพพกถาทง๕นพระพทธองคมกจะ

ทรงแสดงเรมตนเพอฝกอนทรยใหเขมแขงกอนแลวจงแสดงอรยสจ๔ตอไป๒ วนวตเตนเตแปลออกศพทวาใหเปนไปวเศษอย(เหตกตตวาจก)ประกอบดวยว+น+วตต+เณปจจย+สมวภตต

แปลเอาความวาเปลยนแปลงอย(กตตวาจก)ฯ

ใหตกอยดวย ทรงเรมแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวโดยล�าดบ๑ เพออนทรงแสดง ซงธรรม ฯ ก ครนเมอพระสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงอย ซงธรรม, (อ.ชน ท.) ผยนอยแลว ขางหนากด ผยนอยแลว ขางหลงกด ผยนอยแลว กาวลวง ซงรอยแหงจกรวาล ซงพนแหงจกรวาลกด ผยนอยแลว ในภพชอวา- อกนฏฐะกด ยอมกลาววา อ.พระศาสดา ยอมทรงแลด ซงเรานนเทยว, (อ.พระศาสดา) ยอมทรงแสดง ซงธรรม แกเรานนเทยว ดงน ฯ จรงอย อ.พระศาสดา เปนราวกะวาทรงแลดอย (ซงชน) นน นน (ดวย) เปนราวกะวา ทรงเจรจาอย กบ (ดวยชน) นน นน ดวย ยอมเปน ฯ ไดยนวา อ.พระพทธเจา ท. ผทรงมพระจนทรเปนเครองเปรยบ, อ.พระจนทร ตงอยแลว ในทามกลางแหงทองฟา ยอมปรากฏ แกสตวทงปวง ท. วา อ.พระจนทร (ตงอยแลว) ในเบองบน ของเรา, อ.พระจนทร (ตงอยแลว) ในเบองบน ของเรา ดงน ฉนใด, เปนราวกะวาประทบยนอยแลว ในทมหนาเฉพาะ (ของสตว ท.) ผยนอยแลว (ในท) แหงใดแหงหนง (เปน) ยอมทรงปรากฏ ฉนนนนนเทยว ฯ ไดยนวา (อ.ผล) น เปนผล แหงทาน (อนพระพทธเจา ท.) เหลานน ทรงตดแลว ซงพระเศยร (อนบคคล) ประดบแลว ทรงควกขนแลว ซงพระเนตรเปนทหยอดด ท. ทรงเพกขนแลว ซงเนอแหงหทย ทรงบรจาคแลว ซงพระโอรส ท. ผเชนกบดวยพระกมารพระนามวาชาล ซงพระธดา ท. ผเชนกบ-ดวยพระกมารพระนามวากณหาชนา ซงปชาบด ท. ผเชนกบดวยพระนางมทร ใหแลว เพอประโยชนแกความเปนทาส (ของบคคล) อน (ยอมเปน) ฯ แม อ.เศรษฐชอวามคาระ, ครนเมอพระตถาคต ทรงเปลยนแปลงอย ทรงเปลยน-แปลงอย๒ ซงพระธรรมเทศนา, นงแลว ในภายนอกแหงมานเทยว ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล อนประดบเฉพาะแลวดวยนยพนหนง มาตามพรอมแลว

98 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดวยศรทธาอนไมหวนไหว เปนผมความสงสยออกแลว ในรตนะ ท. สาม เปน ยกขนแลว ซงมมแหงมาน มาแลว คาบแลว ซงนม ของหญงสะใภ ดวยปาก ตงไวแลว (ซงนางวสาขา) นน ในต�าแหนงแหงมารดา (ดวยค�า) วา อ.เจา เปนมารดา ของเรา (จงเปน) จ�าเดม แตวนน ดงน ฯ (อ.นางวสาขานน)เปนผชอวามคารมารดาเกดแลวจ�าเดม(แตกาล)นนฯ(อ.นางวสาขา)ไดแลวซงบตรในกาลอนเปนสวนในภายหลงไดกระท�าแลว(ซงค�า)วาอ.มคาระดงนใหเปนชอ(ของบตร)นนฯอ.มหาเศรษฐปลอยแลวซงนมของหญงสะใภ ไปแลวหมอบแลว ใกลพระบาทท. ของพระผมพระภาคเจา นวดฟนอย ซงพระบาทท. ดวยฝามอท. ดวย จบอย(ซงพระบาทท.)ดวยปากดวย(ยงพระศาสดา)ใหทรงสดบแลวซงชอ สนสามครงวาขาแตพระองคผเจรญอ.ขาพระองคเปนผชอวามคาระ(ยอมเปน)ดงนเปนตนกราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญอ.ขาพระองคยอมไมรวา(อ.ทาน) อน (อนบคคล) ถวายแลว (ในพระศาสนา) น เปนทานมผลมาก (ยอมเปน)ดงนตลอดกาลอนมประมาณเทาน,ในกาลน(อ.ผลแหงทาน)อนขาพระองครแลวเพราะอาศยซงหญงสะใภ(อ.ขาพระองค)เปนผพนแลวจากทกขในอบายทงปวงยอมเปน,อ.หญงสะใภของขาพระองคเมอมาสเรอน น มาแลว เพอประโยชน เพอความเกอกล เพอความสข แกขาพระองคดงนกลาวแลวซงคาถานวา

อ.ทาน อน (อนบคคล) ใหแลว (ในเขต) ใด เปนทานมผลมาก (ยอมเปน), อ.ขาพระองค นน ยอมรทว (ซงเขตนน) ในวนน, อ.หญงสะใภ ผ เจ รญ มาแล ว ส เ รอน เ พอประโยชน แกขาพระองคหนอ ดงน ฯ

อ.นางวสาขาทลนมนตแลวซงพระศาสดาแมเพอประโยชนในวนรงขนฯแมในวนรงขนอ.แมผวบรรลแลวซงโสดาปตตผลฯอ.เรอนนนเปนเรอนมประตอนเปดแลวเพอพระศาสนาไดเปนแลวจ�าเดม(แตกาล)นนฯในล�าดบนนอ.เศรษฐคดแลววาอ.หญงสะใภเปนผมอปการะมากแกเรา(ยอมเปน), (อ.เรา)จกกระท�าซงเครองบรรณาการ (แกหญงสะใภ)นน,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 99

๑ นางวสาขาไดขอพรจากพระพทธเจา๘ประการไดแก๑)ขอใหไดถวายอาหารแกพระอาคนตกะ(อาคนตกภต)๒)ขอใหได

ถวายอาหารแกภกษจะเดนทางไกล(คมกภต)๓)ขอใหไดถวายอาหารแกภกษอาพาธ(คลานภต)๔)ขอใหไดถวายอาหารแก

ภกษผพยาบาลภกษอาพาธ(คลานปฏฐากภต)๕)ขอใหไดถวายยารกษาโรคแกภกษ(คลานเภสช)๖)ขอใหไดถวายขาวยาค

แกพระสงฆประจ�า(ธวยาค)๗)ขอใหไดถวายผาอาบน�าฝนแกภกษ(วสสกสาฎก)และ๘)ขอใหไดถวายผาอาบน�าฝนแก

นางภกษณ(อทกสาฎก) ฯ

เพราะวาอ.เครองประดบ(ของหญงสะใภ)นนเปนของหนก(ยอมเปน), (อนหญงสะใภ) ไมอาจ เพออนประดบ ตลอดกาลเนองนตย, (อ.เรา) (ยงบคคลผกระท�าซงทอง) จกใหกระท�า ซงเครองประดบ อนเบาพรอม อนควรแกการประดบในอรยาบถทงปวงท.ในกลางวนดวยในกลางคนดวย(แกหญงสะใภ)นนดงน(ยงบคคลผกระท�าซงทอง)ใหกระท�าแลวซงเครองประดบชอวาฆนมฏฐกะ อนประกอบแลวดวยคาแสนหนง, (ครนเมอเครองประดบ) นนส�าเรจแลว,นมนตแลวซงหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมขใหฉนแลวโดยเคารพยงนางวสาขาใหอาบแลวดวยหมออนเตมแลวดวยน�าหอมท.สบหกตงไวแลวในทมหนาพรอมของพระศาสดา(ยงนางวสาขา)ใหถวายบงคมแลวซงพระศาสดาฯอ.พระศาสดาทรงกระท�าแลวซงการอนโมทนาเสดจไปแลวสวหารนนเทยวฯ

ก.๑๔แมอ.นางวสาขากระท�าอยซงบญท.มทานเปนตนจ�าเดม(แตกาล)นนไดแลวซงพรท.แปด๑จากส�านกของพระศาสดาปรากฏอยราวกะ อ.รอยเขยนแหงพระจนทร ในพนแหงทองฟา ถงแลว ซงความเจรญ ดวยบตรและธดาท.ฯ ไดยนวา อ.บตร ท. สบ อ.ธดา ท. สบ ไดมแลว (แกนางวสาขา) นน, อ.บตร ท. ดวย อ.ธดา ท. ดวย สบ สบ ไดมแลว แก - (ในบตร ท.) เหลานนหนา - (บตร) คนหนง ๆ, อ.บตร ท. ดวย อ.ธดา ท. ดวย สบ สบ (ไดมแลว) แก - (ในบตร ท.) แมเหลานนหนา - (บตร) คนหนง ๆ, อ.รอย ท. ส อนยงดวยสตวผม-ลมปราณยสบ (ดวย) อ.พนแหงสตวผมลมปราณ ท. แปด ดวย อนเปนไปทวแลว ดวยสามารถแหงความสบตอแหงลกและหลานและเหลน ไดมแลว (แกนางวสาขา) นน อยางน ดวยประการฉะน ฯ (อ.นางวสาขานน) ไดด�ารงอยแลว

100 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ประโยคทแปลน ขาพเจาไดแปลตามรปประโยค ถาวาโดยเนอหา ตองแยกแปลทละประโยค ดงน เย น� €ต� ปสสนต,

เต“อทานโถก�ตฏ€ต,€ตาวโนอยยาโสภตตจนเตนต,เย น� นสนน� ปสสนต,เต“อทานโถก�นสทต,นสนนาวโน

อยยาโสภตตจนเตนต,เย น� นปนน� ปสสนต,เต“อทานโถก�นปชชต,นปนนาวโนอยยาโสภตตจนเตนตฯ

(อ.ชน ท.) เหลาใด ยอมเหน (ซงนางวสาขา) นน ผยนอยแลว, (อ.ชน ท.) เหลานน ยอมคดวา ในกาลน (อ.แมเจา

ของเรา ท.) จงยนอย หนอยหนง, อ.แมเจา ของเรา ท. ผยนอยแลวเทยว ยอมงาม ดงน, (อ.ชน ท.) เหลาใด ยอมเหน

(ซงนางวสาขา) นน ผนงแลว, (อ.ชน ท.) เหลานน ยอมคดวา ในกาลน (อ.แมเจา ของเรา ท.) จงนง หนอยหนง,

อ.แมเจา ของเรา ท. ผนงแลวเทยว ยอมงาม ดงน, (อ.ชน ท.) เหลาใด ยอมเหน (ซงนางวสาขา) นน ผนอนแลว,

(อ.ชน ท.) เหลานน ยอมคดวา ในกาลน (อ.แมเจา ของเรา ท.) จงนอน หนอยหนง, อ.แมเจา ของเรา ท. ผนอนแลวเทยว

ยอมงาม ดงน ฯ

ตลอดรอยแหงปยสบ เอง ฯ ชอ อ.ผมหงอก แมเสนหนง บนศรษะ ไมไดมแลว,(อ.นางวสาขานน)เปนราวกะวาหญงผอนบคคลพงแสดงขนวามกาลฝน-สบหกไดเปนแลวเนองนตยฯ(อ.ชน ท.) เหนแลว (ซงนางวสาขา) นน ผมลกและหลานเปนบรวาร ผไปอย สวหาร เปนผถามตอบวา อ.- (ในหญง ท.) เหลานหนา - นางวสาขา คนไหน ดงน ยอมเปน ฯ (อ.ชน ท.) เหลาใด ยอมเหน (ซงนางวสาขา) นน ผไปอย, (อ.ชน ท. เหลานน) ยอมคดวา ในกาลน (อ.แมเจา ของเรา ท.) จงไป หนอยหนง, อ.แมเจา ของเรา ท. ไปอยเทยว ยอมงาม ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลาใด ยอมเหน (ซงนาง-วสาขา) นน ผยนอยแลว ผนงแลว ผนอนแลว๑, (อ.ชน ท. เหลานน) ยอมคดวา ในกาลน (อ.แมเจา ของเรา ท.) จงนอน หนอยหนง, อ.แมเจา ของเรา ท. ผนอนแลวเทยว ยอมงาม ดงน ฯ (อ.นางวสาขา) นน เปนผ (อนใคร ๆ) ไมพงกลาววา (อ.นางวสาขา) ยอมไมงาม ชอ ใน - อรยาบถ ท. ส หนา - อรยาบถโนน ดงน ไดเปนแลว ดวยประการฉะน ฯก(อ.นางวสาขา)ยอมทรงไวซงเรยวแรงของชางท.หาแลฯอ.พระราชาทรงสดบแลววาไดยนวาอ.นางวสาขายอมทรงไวซงเรยวแรงของชางท.หาดงนเปนผใครเพออนทรงทดลองซงเรยวแรง(เปน) (ทรงยงราชบรษ)ใหปลอยแลวซงชางในเวลาเปนทไปสวหารแลวจงฟง ซงธรรมแลวจงมา(แหงนางวสาขา)นนฯ(อ.ชาง)นนยกขนแลวซงงวงเปนสตวมหนาเฉพาะตอนางวสาขา(เปน)ไดไปแลวฯอ.หญงผเปนบรวารท.(ของนางวสาขา)นนผมรอยหาเปนประมาณบางพวกหนไปแลว,(อ.หญง- ผเปนบรวารท.ของนางวสาขานน)บางพวกไมละแลว(ซงนางวสาขา)นน,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 101

๑ ปฏปปณาเมส ประกอบดวยปฏ+ปบทหนา นม ธาตในความนอมไป, เณปจจยในเหตกตตวาจก อ อชชตตนวภตต ซอน

ปแปลงนเปนณทฆะตนธาตดวยอ�านาจของเณปจจยลบณเสยลงสอาคมรสสะอเปนอถาลงเณปจจยใน

กตตวาจกค�าวาปณาเมสจะแปลวาขบไลแลว,ประณามแลวฯ

(ครนเมอค�า)วา (อ.เหต)น อะไรดงน (อนนางวสาขา)กลาวแลว, กลาวแลววาขาแตแมเจาไดยนวาอ.พระราชาเปนผใครเพออนทรงทดลองซงเรยวแรงของทาน(เปน)(ทรงยงราชบรษ)ใหปลอยแลวซงชางดงนฯอ.นางวสาขาคดแลววา(อ.ประโยชน)อะไรดวยการเหน(ซงชาง)นแลวจงหนไป, (อ.เรา) จกจบ (ซงชาง) นน อยางไรหนอแล ดงน (คดแลว)วาถาวา(อ.เรา)จกจบ(ซงชาง)นน(กระท�า)ใหมนไซร,(อ.ชางนน) พงฉบหาย ดงน จบแลว ทงวง ดวยนวมอ ท. สอง (ยงชาง)ใหนอมกลบทวแลว๑ฯอ.ชางไมไดอาจแลวเพออนด�ารงอยพรอมซงตน,เปนสตวกระหยงเปนลมไปแลวทเนนแหงพระราชาฯอ.มหาชน ไดใหแลว ซงสาธการ ฯ (อ.นางวสาขา) นน ผเปนไปกบดวยบรวาร ไดไปแลวสเรอนโดยความสวสดฯ

ก.๑๕กโดยสมยนนแลอ.นางวสาขาผมคารมารดาเปนผม-ลกมากเปนผมหลานมากเปนผมลกผมโรคหามไดเปนผมหลานผมโรคหามไดเปนผ(อนมหาชน)รพรอมแลววาเปนมงคลยงยอมมในพระนครชอวาสาวตถฯอ.-ในพนแหงลกและหลานท.ผมประมาณเพยงนนหนา-(บคคล)แมคนหนงชอวา เปนผถงแลวซงความตาย ในระหวาง ไมไดมแลว ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนครชอวาสาวตถโดยปกต เชอเชญแลว ซงนางวสาขา กอน (ยงนางวสาขา) ยอมใหบรโภค ในมหรสพ ท. อนเปนมงคล ฯ ครงนน ครนเมอมหาชน ผทงประดบแลวทงตกแตงแลว ไปอย สวหาร เพออนฟง-ซงธรรม ในวนแหงมหรสพ วนหนง, แม อ.นางวสาขา บรโภคแลว ในท (แหงตน อนมหาชน) เชอเชญแลว ประดบแลว ซงเครองประดบชอวามหาลดา ไปแลว สวหาร กบ ดวยมหาชน เปลองแลว ซงอาภรณ ท. ไดใหแลว แก - (อ.ค�า) วา ก โดยสมย นนแล อ.มหรสพ ยอมม ในพระนคร-ชอวาสาวตถ, อ.มนษย ท. ผอนบคคลทงประดบแลวทงตกแตงแลว ยอมไป

102 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

สอาราม ฯ แม อ.นางวสาขา ผมคารมารดา ผอนบคคลทงประดบแลวทง-ตกแตงแลว ยอมไป สวหาร ฯ ครงนนแล อ.นางวสาขา ผมคารมารดา เปลองแลว ซงอาภรณ ท. ผกแลว (กระท�า) ใหเปนหอมภณฑะ ทผาหม ไดใหแลว แกนางทาส (ดวยค�า) วา แนะสาวใช เอาเถด (อ.เจา) จงถอเอา ซงหอมภณฑะ น ดงน (ดงน) (อนพระธรรมสงคาหกาจารย) กลาวแลว หมายเอา (ซงนางทาส) ใด, - นางทาส (นน) ฯ ไดยนวา (อ.นางวสาขา) นน ไปอย สวหาร (คดแลว) วา อ.อน (อนเรา) ประดบ ซงเครองประดบ อนมคามาก อนมอยางนเปนรป (กระท�า) ใหเปนเครองประดบ อน (อนเรา) สวมแลว ทศรษะ เพยงไรแตหลงแหงเทา เขาไป สวหาร ไมควรแลว ดงน แกแลว (ซงเครองประดบ) นน กระท�าแลว ใหเปนหอ- มภณฑะ ไดใหแลว ในมอ ของนางทาส ผทรงไวซงเรยวแรงแหงชางหา ผบงเกดแลว ดวยบญ ของตนนนเทยวฯ(อ.นางทาส)นนนนเทยวยอมอาจเพออนถอเอา(ซงเครองประดบ)นน,(เพราะเหต)นน(อ.นางวสาขา)กลาวแลว(กะนางทาส)นนวาแนะแม(อ.เจา)จงถอเอาซงเครองประดบน,(อ.เรา)จกประดบ(ซงเครองประดบ)นนในกาลเปนทกลบจากส�านกของพระศาสดาดงนฯก(อ.นางวสาขา)ครนใหแลว(ซงเครองประดบ)นนประดบแลวซงเครองประดบชอวาฆนมฏฐกะเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาไดฟงแลวซงธรรมฯในกาลเปนทสดลงแหงการฟงซงธรรม(อ.นางวสาขา)ถวายบงคมแลวซงพระผมพระภาคเจาลกขนแลวจากอาสนะหลกไปแลวฯอ.นางทาส(ของนางวสาขา)นนแมนนลมทวแลวซงเครองประดบนนฯก ครนเมอบรษทฟงแลวซงธรรมหลกไปแลว,ถาวา(อ.ภณฑะ)อะไรๆเปนของ(อนใครๆ)ลมทวแลวยอมเปนไซร,อ.พระเถระชอวาอานนทยอมเกบง�า(ซงภณฑะ)นนฯเพราะเหตนนในวนนน(อ.พระเถระ)นนเหนแลว ซงเครองประดบชอวามหาลดากราบทลแลวแกพระศาสดาวาขาแตพระองคผเจรญ อ.นางวสาขาลมทวแลวซงเครองประดบไปแลวดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนอานนท(อ.เธอ)จงเกบไวณทสดสวนขางหนงดงนฯอ.พระเถระ ยกขนแลว (ซงเครองประดบ) นน คลองเกบไวแลว ทขาง- แหงบนได ฯ แม อ.นางวสาขา เทยวไปแลว ในภายในแหงวหาร กบ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 103

ดวยนางสปปยา(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)จกร(ซงกจ)อนควรแลวแกกจ (อนเรา)พงกระท�า(แกภกษท.)มภกษผจรมาและภกษผจะไปและภกษผเปนไขเปนตนดงนฯกอ.ภกษหนมท.ดวยอ.สามเณรท.ดวยผมความตองการ (ดวยเภสช ท.) มเนยในและน�าผงและน�ามนเปนตน เหนแลว ซงอบาสกา ท. เหลานน ในภายในแหงวหาร ถอเอาแลว (ซงภาชนะ ท.) มถาดเปนตน ยอมเขาไปหาโดยปกตเทยวฯ(อ.ภกษหนมและสามเณรท.เหลานน)กระท�าแลวเหมอนอยางนนนนเทยวในวนแมนนฯครงนนอ.นางสปปยาเหนแลว(ซงภกษ) ผเปนไข รปหนง ถามแลววา อ.ความตองการ (ดวยวตถ) อะไร (ยอมม)แกพระผเปนเจาดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ความตองการ)(ดวยเนอ) อนบคคลพงปกปด(ยอมมแกอาตมภาพ)ดงน(อนภกษนน)กลาวแลว,(กลาวแลว)วาขาแตพระผเปนเจา(อ.ความตองการนน)จงยกไว,(อ.ดฉน)จกสงไปดงนไมไดอยซงเนออนเปนกปปยะในวนทสองกระท�าแลว ซงกจอนตนพงกระท�าดวยเนอแหงขาออนของตนเปนผมสรระอนตงอยตาม-ปกตเทยวไดเปนแลวอกเพราะความเลอมใสในพระศาสดาฯ

ก.๑๕แมอ.นางวสาขาแลดแลวซงภกษหนมท.ดวยซงสามเณรท.ดวยผเปนไขออกไปแลวโดยประตอนยนอยแลวณอปจารแหงวหารกลาวแลววา แนะแม (อ.เจา) จงน�ามา ซงเครองประดบ, (อ.เรา) จกประดบดงนฯในขณะนนอ.นางทาสนนรแลวซงความท (แหงตน)เปนผลมทวแลวจงออกไปแลวกลาวแลววาขาแตแมเจา(อ.ดฉน)เปนผลมทวแลวยอมเปนดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาถาอยางนน(อ.เจา) ไปแลวถอเอาแลวจงมา,ก ถาวา (อ.เครองประดบนน) เปนของอนพระเถระชอวาอานนทผเปนเจาของเรายกขนแลวเกบไวแลวในทอนยอมเปนไซร,(อ.เจา)อยาพงน�ามา,(อ.เครองประดบ)นนอนเราบรจาคแลวแกพระผเปนเจานนเทยวดงนฯไดยนวา(อ.นางวสาขา)นนยอมรวาอ.พระเถระยอมเกบง�าซงภณฑะอนมนษยท.ลมทวแลวดงน,เพราะเหตนน(อ.นางวสาขานน)กลาวแลวอยางนฯแมอ.พระเถระเหนแลว ซงนางทาส นนเทยว ถามแลววา (อ.เธอ) เปนผ มาแลว

104 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ กมมาโรมความหมายวาบคคลผยงน�าใหตายเปนกตตรปกตตสาธนะลงณปจจยว.วาก� มาเรตต กมมาโรกเปนบทหนา

มรธาตในความตายฯมความหมายวาชางโลหะคอชางเหลก, ชางเงน, ชางทองเปนกตตรปกตตสาธนะกรธาตในความ

ท�ามารปจจยว.วาโลหกจจ� กโรตต กมมาโร ฯ

เพอประโยชนอะไรยอมเปนดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ดฉน)ลมทวแลวซงเครองประดบ ของแมเจา ของดฉน เปนผมาแลว ยอมเปน ดงน (อนนางทาสนน)กลาวแลว,กลาวแลววา(อ.เครองประดบนน)อนเราเกบไวแลวทขางแหงบนไดนน, (อ.เธอ)จงถอเอาดงน ฯ (อ.นางทาส)นน กลาวแลววา ขาแตพระผเปนเจา อ.ภณฑะ อนมอ ของทาน ถกตองแลว อนแมเจาของดฉนกระท�าแลวใหเปนของ(อนใครๆ)ไมพงน�ามาดงนเปนผมมอเปลาเทยว (เปน) ไปแลว ผอนนางวสาขา ถามแลววา แนะแมอ.อะไรดงนบอกแลวซงเนอความนนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาแนะแมอ.เราจกไมประดบซงภณฑะอนพระผเปนเจาของเราถกตองแลว,(อ.เครองประดบนน)อนเราบรจาคแลว,แตวาอ.อนอน- พระผเปนเจาท.ปฏบตเปนความล�าบาก(ยอมเปน),(อ.เรา)จ�าหนายแลว(ซงเครองประดบ)นนจกน�าเขาไปซงภณฑะอนเปนกปปยะ,(อ.เจา)จงไป,(อ.เจา)จงน�ามา(ซงเครองประดบ)นนดงนฯ(อ.นางทาส)นนไปแลวน�ามาแลวฯอ.นางวสาขาไมประดบแลว(ซงเครองประดบ)นน(ยงบคคล)ใหเรยกมาแลว(ซงชนท.)ผกระท�าซงทอง๑(ยงชนท.เหลานน)ใหตราคาแลวฯ(ครนเมอค�า)วา (อ.เครองประดบนน)ยอมถงคาซงโกฏท. เกา, แตวาอ.แสนแหงทรพยเปนทตงแหงการยงบคคลใหกระท�า(ยอมเปน)ดงน(อนชนท.)เหลานนกลาวแลว,(อ.นางวสาขา)วางไวแลวซงเครองประดบบนยานกลาวแลววาถาอยางนน(อ.ทานท.)จงขาย(ซงเครองประดบ)นนดงนฯอ.ใครๆจกไมอาจเพออนใหซงทรพยอนมประมาณเทานนแลวจงถอเอา,เพราะวาอ.หญงท.ผสมควรเพออนประดบซงเครองประดบนนเปนผอนบคคลไดโดยยาก(ยอมเปน)ฯจรงอยอ.หญงท.สามเทยว คอ อ.นางวสาขา ผมหาอบาสกา, อ.นางมลลกา ผเปนภรรยา ของเสนาบดของเจามลละชอวาพนธละ,อ.ธดาของเศรษฐในพระนครชอวาพาราณสในมณฑลแหงแผนดนไดแลวซงเครองประดบชอวามหาลดา, เพราะเหตนน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 105

๑ ค�าวาโลกม๓ประเภทคอสงขารโลกโลกคอสงขาร๑สตวโลกโลกคอหมสตว๑โอกาสโลกโลกคอแผนดน๑ในทน

หมายเอาสตวโลก

อ.นางวสาขา ใหแลว ซงคา (แหงเครองประดบ) นน เองนนเทยว (ยงบคคล) ใหยกขนแลว ซงโกฏเกา ท. อนยงดวยแสนแหงทรพย บนเกวยน น�าไปแลว สวหาร ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.เครองประดบ ของหมอมฉน อนพระเถระชอวาอานนท ผเปนเจา ของหมอมฉน ถกตองแลว ดวยมอ, อนหมอมฉน ไมอาจ เพออนประดบ จ�าเดม แตกาล (แหงเครองประดบ) (อนพระเถระชอวาอานนท) นน ถกตองแลว, แตวา อ.หมอมฉนนนเทยว (ยงบคคล) ใหขายอย (ซงเครองประดบ) นน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จ�าหนายแลว จกน�าเขาไป (ซงภณฑะ) อนเปนกปปยะ ดงน ไมเหนแลว (ซงบคคล) อน ผสามารถ เพออนถอเอา (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงคา (แหงเครองประดบ) นน เปนผมาแลว (ยอมเปน), ขาแตพระองคผเจรญ (อ.หมอมฉน) จะนอมเขาไป ซง - ในปจจย ท. ส หนา - ปจจยเหลาไหน ท. ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนวสาขา อ.อนอนเธอ กระท�า ซงทเปนทอย แกพระสงฆ ใกลประตอนตงอยแลวในทศปราจน ควรแลว ดงน ฯ อ.นางวสาขา (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.อน (อนหมอมฉน กระท�า ซงทเปนทอย แกพระสงฆ ใกลประตในทศปราจน) ควรแลว ดงน ผมใจยนดแลว ถอเอาแลว ซงพนดนนนเทยว ดวยโกฏเกา ท., เรมแลว เพออนกระท�า ซงวหาร ดวยโกฏเกา ท. เหลาอนอก ฯ ก.๑๖ครงนนในวนหนงอ.พระศาสดาทรงตรวจดอยซงโลก๑ ในสมยอนขจดเฉพาะซงมดทรงเหนแลวซงความถงพรอมแหงอปนสยแหงบตร-ของเศรษฐชอวาภททยะผจตจากเทวโลกแลวจงบงเกดแลวในตระกลของเศรษฐในพระนครชอวาภททยะทรงกระท�าแลวซงกจดวยภตในเรอนแหงเศรษฐ- ชอวาอนาถบณฑกะเปนผมพระพกตรเฉพาะตอประตอนตงอยแลวในทศอดรไดเปนแลวฯอ.พระศาสดาทรงรบแลวซงภกษาในเรอนของนางวสาขาเสดจออกแลวโดยประตอนตงอย แลวในทศทกษณ ยอมประทบอย ในวหารชอวาเชตวน,

106 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแตอเถกทวส� สตถา ปจจสสมเย - เถรสส ปตต� คณห ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๕๐แปลโดยพยญชนะ

ทรงรบแลวซงภกษาในเรอนของเศรษฐชอวาอนาถบณฑกะเสดจออกแลวโดยประตอนตงอยแลวในทศปราจน ยอมประทบอย ในวหารชอวาบพพาราม แมโดยปกตฯ(อ.ชนท.)เหนแลวซงพระผมพระภาคเจาผเสดจไปอยหมายเอา ซงประตอนตงอยแลวในทศอดรนนเทยว ยอมรวา (อ.พระศาสดา) จกทรงหลกไปสทจารกดงนฯในวนนนแมอ.นางวสาขาฟงแลววาอ.พระศาสดา เปนผมพระพกตรเฉพาะตอประตอนตงอยแลวในทศอดร (เปน) เสดจไปแลวดงนเทยวไปแลวโดยเรวถวายบงคมแลวกราบทลแลววาขาแตพระองคผ เจรญ (อ.พระองค) เปนผ ใครเพออนเสดจไป ส ทจารก ยอมเปน(หรอ)ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนวสาขาเออ(อ.เราเปนผใครเพออนไปสทจารกยอมเปน)ดงนฯ(อ.นางวสาขากราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญอ.หมอมฉนสละรอบแลวซงทรพยอนมประมาณเทาน (ยงบคคล) ยอมใหกระท�า ซงวหาร เพอพระองค, ขาแตพระองคผเจรญ(อ.พระองค)ขอจงเสดจกลบดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนวสาขา(อ.การไปแหงเรา)นเปนการไปอนไมกลบแลว(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.นางวสาขา)นนคดแลววาอ.พระผมพระภาคเจายอมทรงเหนซงใครๆผถงพรอมแลวดวยเหตแนแทดงนกราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ ถาอยางนน (อ.พระองค) ยงภกษ รปหนง ผรแจงซงกรรมอนหมอมฉนกระท�าแลวหรอไมกระท�าแลวใหกลบแลวขอจงเสดจไปดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนวสาขา(อ.เธอ)ยอมชอบใจ(ซงภกษ) ใด, (อ.เธอ) จงรบ ซงบาตร (ของภกษ) นน ดงน ฯ (อ.นางวสาขา) นน ยอมประพฤตรก ซงพระเถระชอวาอานนท แมกจรง ถงอยางนน (อ.นางวสาขานน) คดแลววา อ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะเปนผมฤทธ(ยอมเปน),อ.การงานของเราจกส�าเรจพลนเพราะอาศย(ซงพระเถระ)นนดงนรบแลวซงบาตรของพระเถระฯ๑อ.พระเถระแลดแลวซงพระศาสดาฯอ.พระศาสดา(ตรสแลว)วาดกอนโมคคลลานะ(อ.เธอ) พาเอาแลว ซงภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผเปนบรวาร ของเธอจงกลบดงนฯ(อ.พระเถระ)นนไดกระท�าแลวเหมอนอยางนน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 107

ฯ อ.มนษย ท. ผไปแลว เพอประโยชนแกตนไมดวย เพอประโยชนแกแผน-หนดวย แมสนโยชนหาสบและโยชนหกสบ ท. ถอเอาแลว ซงตนไม ท. ดวย ซงแผนหน ท. ดวย อนใหญ อนใหญ ยอมมา ในวนนนนนเทยว ดวยอานภาพ (ของพระเถระ) นน, (อ.ชน ท.) ผยกขนอย ซงตนไมและ-แผนหน ท. บนเกวยน ยอมล�าบาก หามไดนนเทยว, อ.เพลา ยอมหก หามได, (อ.ชน ท.) กระท�าแลว ซงปราสาท อนประกอบแลวดวยชนสอง ตอกาลไมนานนนเทยว ฯ อ.ปราสาท เปนปราสาทประดบเฉพาะแลวดวยพนแหงหอง คอ อ.รอยแหงหอง ท. หา ในภายใตแหงภาคพน อ.รอยแหงหอง ท. หา ในเบองบนแหงภาคพน ไดเปนแลว ฯ

ก.๑๗อ.พระศาสดาเสดจเทยวไปแลวสทจารกโดยเดอนท.เกาไดเสดจไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ อก ฯ อ.การงาน ในปราสาท แมของนางวสาขาส�าเรจแลวโดยเดอนท.เกานนเทยวฯ(อ.นางวสาขา)(ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงยอดแหงปราสาท ใหเปนของจซงหมออนเตมแลว- ดวยน�าหกสบ ดวยทองมสสกอนบคคลพงบโดยความเปนแทงนนเทยว ฯ (อ.นางวสาขา)ฟงแลววาอ.พระศาสดายอมเสดจไปสมหาวหารชอวาเชตวนดงนกระท�าแลวซงการตอนรบน�าเสดจไปแลวซงพระศาสดาสวหารของตน รบแลว ซงปฏญญาวา ขาแตพระองคผ เจรญ (อ.พระองค) ทรงพาเอาแลว ซงหม แหงภกษ ขอจงประทบอย (ในวหาร) นนนเทยว ตลอดประชมแหงเดอนสน,(อ.หมอมฉน)จกกระท�าซงการฉลองซงปราสาทดงนฯอ.พระศาสดา(ทรงยงค�านมนต)ใหอยทบแลวฯ(อ.นางวสาขา)นนยอมถวายซงทานในวหารแกหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมขนนเทยวจ�าเดม(แตกาล)นนฯครงนนอ.หญงสหายคนหนง(ของนางวสาขา)นนถอเอาแลว ซงผา ผนหนง อนประกอบแลวดวยคาพนหนง มาแลว กลาวแลววาดกอนหญงสหายอ.เราเปนผใครเพออนปลาดซงผาน โดยสงเขปวาเปนเครองลาดซงพนในปราสาทของทาน(ยอมเปน),(อ.ทาน)ขอจงบอกซงทเปนทลาดแกเราดงนฯ(อ.นางวสาขากลาวแลว)วาดกอนหญงสหายถาวาอ.เราจกกลาววาอ.โอกาสยอมไมมดงน

108 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกทานไซร,อ.ทานจกส�าคญวา(อ.ทาน)เปนผไมใครเพออนใหซงโอกาสแกเรา (ยอมเปน) ดงน , (อ.ทาน) ตรวจดแลว ซงชน ท. สอง แหงปราสาท (ดวย) ซงพนแหงหองดวย จงร ซงทเปนทลาด เองนนเทยว ดงนฯ(อ.หญงสหาย)นนถอเอาแลวซงผาอนประกอบแลวดวยคาพนหนงเทยวไปอย(ในท)นนนนไมเหนแลวซงผาอนมคานอยกวา(กวาผาของตน)นนผถงแลวซงความโทมนสวาอ.เรายอมไมไดซงสวนแหงบญในปราสาทนดงนไดยนรองไหอยแลวในทแหงหนงฯครงนนอ.พระเถระชอวาอานนท เหนแลว (ซงหญง) นน ถามแลววา (อ.เธอ) ยอมรองไหเพราะเหตไรดงนฯ(อ.หญง)นนบอกแลวซงเนอความนนฯอ.พระเถระกลาวแลววา(อ.เธอ)อยาคดแลว,อ.เราจกบอกซงทเปนทลาดแกเธอดงน กลาวแลววา (อ.เธอ)จงลาดกระท�า ใหเปนผาเปนเครองเชดซงเทาทบนได,อ.ภกษท.ลางแลวซงเทาท.เชดแลวซงเทา(ทผา)นนกอนจกเขาไปในภายใน,(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),อ.ผลอนใหญจกมแกทานดงนฯไดยนวา(อ.ท)นน เปนทอนนางวสาขาไมก�าหนดแลว(ยอมเปน)ฯอ.นางวสาขาไดถวายแลวซงทาน แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ในภายในแหงวหาร ตลอดเดอนท.สฯ(อ.นางวสาขา)ไดถวายแลวซงผาสาฎกเพอจวรท.แกหมแหงภกษในวนเปนทสดลงฯอ.ผาสาฎกเพอจวรอนภกษผใหมในสงฆ- ไดแลวท. ถงคาแลว ซงพนแหงทรพย ฯอ.นางวสาขา ไดถวายแลว ซงเภสชยงบาตรท.(ของภกษท.)ทงปวงใหเตมฯอ.โกฏท.เกาไดไปแลวในเพราะการบรจาคซงทานฯ(อ.นางวสาขา)บรจาคแลวซงโกฏท.ยสบเจดแมทงปวงคอซงโกฏท.เกาในการถอเอาซงพนดนแหงวหาร,(ซงโกฏ ท.) เกา ในการยงบคคลใหกระท�าซงวหาร, (ซงโกฏ ท.) เกา ในการฉลองซงวหารในพระพทธศาสนาดวยประการฉะนฯชออ.การบรจาคอนมอยางนเปนรปยอมไมม(แกหญง)อนผด�ารงอยในความเปนแหงหญงแลวจงอยอยในเรอน(ของบคคล)ผมความเหนผดฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 109

๑ วฑฒมานกจฉายา(สรยเวลา)เปนฉ.ตล.ว.วาวฑฒมานกา ฉายา ยสสา สา วฑฒมานจกจฉายา (สรยเวลา) ฯ๒ แปลอกนยหนงวาอนมปนขาวและดนเหนยวเปนเครองฉาบทา เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาสมสมาหารทวนทวสมาส

เปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน ส.ทวน.ว.สธาจมตตกาจสธามตตก� ฉ.ตล. ว.สธามตตก�เลปน�ยสสโสสธามตตกเลปโน(นวปาสาโท)๓ ปรโตเปนเหตกมมวาจกแปลวาอน...ใหเตมแลวในประโยคนสามารถแปลได๒นยคอเปนเหตกมมวาจกวาอ.ความด�าร

วา...ดงนอนเราใหเตมแลวทแปลไวนเปนกตตวาจกฯ

ก.๑๘ ในวนแหงการฉลองซงวหาร ส�าเรจแลว (อ.นางวสาขา) นน ผ อนลกและหลานแวดลอมแลว (ในเวลาแหงพระอาทตย) มเงาอนเจรญอย ๑ (คดแลว)วา(อ.ผล)ใดใดอนเราปรารถนาแลวในกาลกอน,(อ.ผลนนนน)ทงปวงนนเทยวถงแลวซงทสดดงนเวยนรอบอยซงปราสาทเปลงแลวซงอทานนดวยเสยงอนไพเราะดวยคาถาท.หาวา

อ.ความด�าร ของเราวา ในกาลไร อ.เรา จกถวาย ซงปราสาทใหม อนฉาบทาดวยปนขาว- และดนเหนยว๒ (กระท�า) ใหเปนวหารทาน (ดงน) เตมแลว๓ ฯ อ.ความด�าร ของเราวา ในกาลไร อ.เรา จกถวาย ซงเตยงและตงดวย ซงฟกและ-หมอน ท. ดวย (กระท�า) ใหเปนเสนาสนภณฑะ (ดงน) เตมแลว ฯ อ.ความด�าร ของเราวา ในกาลไร อ.เรา จกถวาย ซงสลากภต อนเขาไป-เจอดวยเนออนสะอาด (กระท�า) ใหเปนโภชนทาน (ดงน) เตมแลว ฯ อ.ความด�าร ของเราวา ในกาลไร อ.เรา จกถวาย ซงผาอนบคคลน�ามาแลว-จากแวนแควนชอวากาส (ดวย) ซงผาเปลอกไมและ-ผาฝาย ท. ดวย (กระท�า) ใหเปนจวรทาน (ดงน) เตมแลว ฯ อ.ความด�าร ของเราวา ในกาลไร อ.เรา จกถวาย ซงเนยใสและเนยขน (ดวย) ซงน�าผงและน�ามนดวย ซงน�าออย (ดวย) (กระท�า) ใหเปนเภสชทาน (ดงน) เตมแลว ดงน ฯ

110 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.ภกษ ท. ฟงแลว ซงเสยง (ของนางวสาขา)นน กราบทลแลว แกพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ ชอ อ.การขบ แหงนางวสาขา เปนกรยาอนขาพระองคท.ไมเคยเหนแลวในกาลยดยาวอนมประมาณเทาน(ยอมเปน), ในวนน (อ.นางวสาขา) นน ผอนลกและหลานแวดลอมแลว ขบอยยอมเวยนรอบซงปราสาท,อ.ด(ของนางวสาขา)นนก�าเรบแลวหรอหนอแลหรอวา(อ.นางวสาขานน)เปนหญงบาเกดแลวดงนฯอ.พระศาสดาตรสแลววาดกอนภกษท.อ.ธดาของเรายอมขบหามได,แตว า อ.อธยาศย ของตน (แหงธดา ของเรา) นน เตมรอบแลว, (อ.ธดา ของเรา) นน ผมใจยนดแลววา อ.ความปรารถนาอนเราปรารถนาแลว ถงแลวซงทสดดงนยอมเทยวเปลงอยซงอทานดงน,(ครนเมอค�า)วา ขาแตพระองคผเจรญกอ.ความปรารถนา(อนนางวสาขา)นนปรารถนาแลวในกาลไร ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) จกฟง (หรอ) ดงน , (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ(อ.ขาพระองคท.)จกฟงดงน(อนภกษท.เหลานน)กราบทลแลว,ทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปนไปลวงแลววา ดกอนภกษท.อ.พระพทธเจาพระนามวาปทมตระทรงบงเกดแลวในโลกในทสดแหงแสนแหงกป(แตภทรกป)นฯอ.แสนแหงปเปนพระชนมาย(ของพระพทธเจา)พระองคนนไดเปนแลว,อ.แสนแหงพระขณาสพท.เปนบรวาร(ของพระพทธเจา พระองคนน) (ไดเปนแลว), อ.พระนคร ชอวาหงสวด (ไดมแลว), อ.พระบดา เปนพระราชา พระนามวาสนนทะ (ไดเปนแลว), อ.พระมารดาเปนพระเทวพระนามวาสชาดา(ไดเปนแลว)ฯอ.อบาสกาผเปนอปฏฐายกาผเลศ ของพระศาสดา พระองคนน ทลขอแลว ซงพร ท. แปด ตงอย แลว ในต�าแหนงเพยงดงมารดา ปฏบตอย ซงพระศาสดา ดวยปจจย ท. ส ยอมไป สทเปนทบ�ารง ในเวลาเยน ในเวลาเชา ฯ อ.หญงสหาย คนหนง (ของอบาสกา) นน ย อมไป ส วหาร กบ (ดวยอบาสกา)นนเนองนตยฯ(อ.หญงสหาย)นนเหนแลวซงการกราบทล ดวยความคนเคย กบ ดวยพระศาสดา (แหงอบาสกา) นนดวย ซงความท (แหงอบาสกานน)เปนผเปนทโปรดปรานดวยคดแลววา(อ.หญงน)กระท�าแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 111

(ซงกรรม) อะไรหนอแล เปนผเปนทโปรดปราน ของพระพทธเจา ท. ยอมเปนอยางน ดงน ทลถามแลว ซงพระศาสดาว า ข าแต พระองค ผ เจรญ อ.หญงนนเปนอะไรของพระองคยอมเปนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว) วา (อ.หญงนน) เปนผ เลศ (กวาหญง ท.) ผ เปนอปฏฐายกา (ยอมเปน)ดงนฯ(อ.หญงนนทลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.หญงนน) กระท�าแลว (ซงกรรม) อะไร เปนผ เลศ (กวาหญง ท.) ผเปนอปฏฐายกายอมเปนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วา(อ.หญงนน)ตงไวแลว ซงความปรารถนา สนแสนแหงกป (เปนผ เลศ กวาหญง ท. ผเปนอปฏฐายกา ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.หญงนน ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อนหมอมฉน) อาจ เพออนปรารถนา แลวจงได ในกาลน(หรอ)ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาเออ(อนเธอ)อาจ(เพออนปรารถนาแลวจงไดในกาลน)ดงนฯ(อ.หญงนน)กราบทลแลววาขาแตพระองคผ เจรญ ถาอยางนน (อ.พระองค) กบ ดวยแสนแหงภกษ ขอจงทรงรบซงภกษาของหมอมฉนตลอดวนเจดดงนฯอ.พระศาสดา(ทรงยงค�านมนต) ใหอย ทบแลว ฯ (อ.หญง) นน ถวายแลว ซงทาน ตลอดวนเจดถวายแลวซงผาสาฎกเพอจวรท.ในวนเปนทสดลงถวายบงคมแลวซงพระศาสดาหมอบลงแลวณทใกลแหงพระบาทตงไวแลวซงความปรารถนาวาขาแตพระองคผเจรญอ.หมอมฉนยอมปรารถนาซง-(แหงความเปนใหญท.)มความเปนใหญในเทวโลกเปนตนหนา-(ความเปนใหญ)อยางใดอยางหนงดวยผลแหงทานนหามได,(อ.หมอมฉน)ไดแลวซงพรท.แปดในส�านกของพระพทธเจาผเชนกบดวยพระองคตงอยแลวในต�าแหนงเพยงดงมารดาเปนผเลศ (กวาหญง ท.) ผสามารถ เพออนปฏบต ดวยปจจย ท. ส พงเปนดงนฯ ก.๑๙อ.พระศาสดา(ทรงด�ารแลว)วาอ.ความปรารถนา(แหงหญง)นจกส�าเรจ หรอหนอแล ดงน ทรงใคร ครวญอย ซงกาลอนไมมาแลว ทรงตรวจดแลวซงแสนแหงกปตรสแลววาอ.พระพทธเจาพระนามวาโคดมจกเสดจอบต ในกาลเปนทสดลงรอบแหงแสนแหงกป, ในกาลนน อ.เธอ

112 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เปนอบาสกา ชอวา วสาขา เปน ไดแลว ซงพร ท. แปด ในส�านก (ของพระพทธเจา)พระองคนนตงอยแลวในต�าแหนงเพยงดงมารดาเปนผเลศ(กวาหญงท.)ผเปนอปฏฐายกาผปฏบตอยดวยปจจยท.สจกเปน ดงนฯอ.สมบตนนเปนราวกะวา(อนหญง)นนพงไดในวนพรงเทยว ไดเปนแลวฯ(อ.หญง)นนกระท�าแลวซงบญสนกาลก�าหนดเพยงไรแหงอายเคลอนแลว (จากอตภาพ) นน บงเกดแลว ในเทวโลก ทองเทยวไปอย ในเทวดาและมนษยท.เปนผพระนามวาสงฆทาสผเปนพระกนษฐาของพระธดาท.เจด ของพระราชาผ เปนใหญในแวนแควนชอวากาส พระนามวากก เปน ไมเสดจไปแลว สตระกลอน ทรงกระท�าแลว ซงบญ ท. มทานเปนตน สนราตรนานกบดวยพระพนางท.เหลานนไดทรงกระท�าแลวซงความ-ปรารถนาวา(อ.หมอมฉน)ไดแลวซงพรท.แปดในส�านกของพระพทธเจาผ เชนกบดวยพระองค ตงอย แลว ในต�าแหนงเพยงดงมารดา เปนผ เลศ (กว าหญง ท.) ผ ถวายซงป จจยส พงเป น ในกาลอนไม มาแลว ดงน แมณทใกลแหงพระบาทของพระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ ในกาลแหง- พระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ, ก (อ.หญงนน) ทองเทยวไปอย ในเทวดาและมนษยท.จ�าเดม(แตกาล)นนเปนธดาของเศรษฐชอวาธนญชยผ เป นบตรของเศรษฐชอวาเมณฑกะ เปน บงเกดแลว ในอตภาพ น , ไดกระท�าแลวซงบญท.มากในศาสนาของเรา(ดงน)ฯ อ.พระศาสดาตรสแลววาดกอนภกษท.อ.ธดาของเรายอมไมขบดวยประการฉะนแล,แตวา(อ.ธดาของเรานน)เหนแลวซงความส�าเรจแหงความปรารถนา (อนตน) ปรารถนาแลว ยอมเปลง ซงอทาน ดงน เมอทรงแสดงซงธรรมตรสแลววาดกอนภกษท.อ.นายมาลาการผฉลาดกระท�าแลว ซงกอง แหงดอกไมตาง ๆท. ใหเปนกองใหญ ยอมกระท�า ซงกลมแหงระเบยบท.อนมประการตางๆชอฉนใดอ.จตของนางวสาขายอมนอมไปเพออนกระท�าซงกศลท.อนมประการตางๆฉนนนนนเทยวดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 113

(อ.นายมาลาการ) พงกระท�า ซงกลมแหงระเบยบ ท. มาก จากกองแหงดอกไม แมฉนใด, อ.กศล อนมาก อนสตวผมอนจะพงตายเปนสภาพ ผเกดแลว พงกระท�า ฉนนน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาจากกองแหงดอกไมท.อนมประการตางๆ(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาปปผราสมหาดงนฯ (อ.อรรถ)วาพงกระท�า(ดงนแหงบท)วากยรา ดงนฯ (อ.อรรถ)วาซงชนดแหงระเบยบท.อนมประการตางๆอนตางดวย-ระเบยบมระเบยบมขวขางเดยวเปนตน (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา มาลาคเณ พห ดงนฯ (อ.อรรถ) วา อ.กศล อนตางดวยกศลมการถวายซงจวรเปนตน ชอวา อนมากอนสตวผมชออนไดแลววามจจะดงนเพราะความท(แหงตน)เปนผมอนจะพงตายเปนสภาพพงกระท�า(ดงนแหงบท)วามจเจนดงนเปนตนฯ อ.ศพทคอปปผราส(ในพระคาถา)นนเปนศพทมอนแสดงซงดอกไมมาก-เปนอรรถ(ยอมเปน)ฯกถาวาอ.ดอกไมท.อนนอยยอมมไซร,อนง อ.นายมาลาการ เปนผฉลาด (เปน) ยอมไมอาจ เพออนกระท�า ซงกลมแหงระเบยบท.อนมากนนเทยว,สวนวา(อ.นายมาลาการ)ผไมฉลาดครนเมอดอกไม ท. อนนอยบาง อนมากบาง มอย, ยอมไมอาจนนเทยว, แตวาครนเมอดอกไมท.อนมากมอย,อ.นายมาลาการเปนผฉลาด เปนผขยน เปนผเฉยบแหลม(เปน)ยอมกระท�าซงกลมแหงระเบยบท. อนมาก(ฉนใด)ถาวาอ.ศรทธา(ของบคคล)บางคนเปนธรรมชาตนอยยอมเปน,สวนวาอ.โภคะเปนของมากยอมมพรอมไซร,(อ.บคคลนน)ยอมไมอาจนนเทยวเพออนกระท�าซงกศลท.อนมาก,กแลครนเมอศรทธา

114 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เปนธรรมชาตนอย(มอย)ดวยครนเมอโภคะท.เปนของนอย(มอย)ดวย,(อ.บคคลนน)ยอมไมอาจ(เพออนกระท�าซงกศลท.อนมาก),กแล ครนเมอศรทธาเปนธรรมชาตโอฬาร(มอย)ดวยครนเมอโภคะท.เปนของนอย(มอย)ดวย,(อ.บคคลนน)ยอมไมอาจนนเทยว(เพออนกระท�าซงกศลท.อนมาก),กแลครนเมอศรทธาเปนธรรมชาตโอฬาร(มอย)ดวยครนเมอ-โภคะท.เปนของโอฬารมอยดวย,(อ.บคคลนน)ยอมอาจ(เพออนกระท�าซงกศลท.อนมาก)ฉนนนนนเทยว,อ.อบาสกาชอวาวสาขาเปนผม- อยางนนเปนรปเทยว(ยอมเปน),(อ.ค�าอนเปนพระคาถา)นนวา

(อ.นายมาลาการ) พงกระท�า ซงกลมแหงระเบยบ ท. อนมาก จากกองแหงดอกไม แมฉนใด อ.กศล อนมาก อนสตวผมอนจะพงตายเปนสภาพ ผเกดแลว พงกระท�า ฉนนน ดงน ฯ

(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวทรงหมายเอา(ซงนางวสาขา)นนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตนไดเปนแลวฯอ.เทศนาเปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจา- มประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงนางวสาขา (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ปฏสลลโนประกอบดวยปฏ+ส�+ลธาตในความหลก,เรนแปลงตเปนนแปลงนคคหตเปนลฯ๒ ในทนขาพเจาแปล วนจฉเตน ซงเปน ต ปจจย เปนศพทนามนาม แตอาจารยบางทานจะเลยงแปล โดยการเตม ปญเหน

เขามาเปนศพทนามนามแทนเอาวนจฉเตนเปนวเสสนะโดยแปลวา(อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยปญหา อน (อนเรา)

วนจฉยแลว ดวยตน หรอแปลวา(อ.ประโยชน) อะไร (ดวยปญหา) อนอนตนวนจฉยแลว มอย แกเราฯนกเรยนและคร

ชอบอยางใดกเลอกแปลไดตามสบาย

๙. อานนทตเถรปญหวตถ อ.เรองแหงปญหาของพระเถระชอวาอานนท (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ เมอทรงแก ซงปญหา ของพระเถระชอวาอานนท ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวาน ปปผคนโธ ปฏวาตเมต ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวาอ.พระเถระหลกเรนแลว๑ในสมยเปนทสนไปแหงวนคดแลววา อ.กลนอนสงสด ท. สาม คอ อ.กลนอนเกดแลวจากราก อ.กลนอนเกดแลวจากแกน อ.กลนอนเกดแลวจากดอก อนพระผมพระภาคเจา ตรสแลว,อ.กลน(แหงกลนอนสงสดท.สาม)เหลานนยอมไป(สท) อนเปนไปตามซงลมนนเทยว,ยอมไมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลม,อ.กลน(ของคนธชาต)ใดยอมไป(สท)แมอนเปนไปทวนแกลมอ.คนธชาตนน มอยหรอหนอแลดงนฯครงนน(อ.ความคด)นนวา(อ.ประโยชน)อะไรของเราดวยการวนจฉยดวยตน,๒(อ.เรา)จกทลถามซงพระศาสดานนเทยวดงนไดมแลว(แกพระเถระ)นนฯ(อ.พระเถระ)นนเขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ทลถามแลว ฯ เพราะเหตนน (อ.ค�า) วา ครงนนแล อ.พระอานนทผมอายออกแลวจากทเปนทหลกเรนในสมยเปนทสนไปแหงวน,อ.พระผมพระภาคเจา(ยอมประทบอย)(โดยสวนแหงทศ)ใด,เขาไปเฝาแลว(โดยสวนแหงทศ)นน,(อ.พระเถระชอวาอานนท)ครนเขาไปเฝาแลวไดกราบทล-แลว(ซงค�า)นนกะพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญอ.กลน(ของคนธชาต ท.) เหลาใด ยอมไป (ส ท) อนเปนไปตามซงลมนนเทยว, ยอมไมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมอ.คนธชาตท.เหลานสาม(มอย)ฯ

116 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.คนธชาต ท.) สาม เหลาไหน ฯ ขาแตพระองคผ เจรญ อ.กลน (ของคนธชาตท.)เหลาใดยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมนนเทยว,ยอมไมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมอ.คนธชาตท.สามเหลานแลคออ.กลน- อนเกดแลวจากราก,อ.กลนอนเกดแลวจากแกน,อ.กลนอนเกดแลวจากดอกฯขาแตพระองคผเจรญอ.กลน(ของคนธชาต)ใดยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาตใด)ยอมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาตใด)ยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมและทอนเปนไป- ทวนแกลมบางอ.คนธชาตอะไรๆ (นน)มอยหรอหนอแลดงน(ดงน)(อนพระธรรมสงคาหกาจารย)กลาวแลวฯครงนนอ.พระผมพระภาคเจาเมอทรงแก ซงปญหา (ของพระเถระ)นน (ตรสแลว)วา ดกอนอานนทอ.กลน(ของคนธชาต)ใดยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาตใด) ย อมไป (ส ท ) อนเป นไปทวนแก ลมบ าง, อ.กลน (ของคนธชาตใด)ยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมและทอนเปนไปทวนแกลมบางอ.คนธชาต (นน) มอย ดงน ฯ (อ.พระเถระ ทลถามแลว) ว า ขาแตพระองคผเจรญกอ.กลน(ของคนธชาต)ใดยอมไป(สท)อนเปน-ไปตามซงลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาต)ใดยอมไป(สท)อนเปนไปทวน- แกลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาตใด)ยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมและ-ทอนเปนไปทวนแกลมบางอ.คนธชาตนนเปนไฉน(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนอานนทอ.หญงหรอหรอวาอ.บรษในบานหรอหรอวาในนคมใด(ในโลก)นเปนผถงแลวซงพระพทธเจาวาเปนสรณะยอมเปน,เปนผถงแลวซงพระธรรมวาเปนสรณะยอมเปน,เปนผถงแลว ซงพระสงฆ วาเปนสรณะ ยอมเปน, เปนผเวนเฉพาะแลว จากการยงสตวผ มลมปราณใหตกลวงไป ยอมเปน, เปนผ เว นเฉพาะแลว จากการถอเอาซงวตถอนเจาของไมใหแลว ยอมเปน, เปนผ เวนเฉพาะแลว จากความประพฤตผดในกามท.ยอมเปน,เปนผเวนเฉพาะแลวจากการกลาวเทจยอมเปน, เปนผ เวนเฉพาะแลว จากน�าเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหง- ความประมาทยอมเปน,เปนผมศลเปนผมธรรมอนงามยอมเปน,มใจอนมความตระหนอนเปนมลทนไปปราศแลวผมการสละอนปลอยแลวผมฝามอ-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 117

อนลางแลวผยนดแลวในการสละลงผควรแกการขอผยนดแลวในการจ�าแนก- ซงทานยอมอยครอบครองซงเรอน,อ.สมณะและพราหมณท.ในทศท.ย อมกล าว ซง คณอนบคคลพงพรรณนา (ของหญง หรอ หรอว า ของบรษ)นนวาอ.หญงหรอหรอวาอ.บรษในบานหรอหรอวาในนคมชอโนนเปนผถงแลวซงพระพทธเจาวาเปนสรณะยอมเปน,ฯลฯผ ยนดแลวในการจ�าแนกซงทาน (ยอมอย ครอบครอง ซงเรอน) ดงน ฯ แม อ.เทวดา ท. ยอมกลาว ซงคณอนบคคลพงพรรณนา (ของหญง หรอ หรอวาของบรษ)นนวาอ.หญงหรอหรอวาอ.บรษในบานหรอหรอวา ในนคม ชอโนน เปนผถงแลว ซงพระพทธเจา วาเปนสรณะ ยอมเปน,ฯลฯผยนดแลวในการจ�าแนกซงทาน(ยอมอยครอบครองซงเรอน)ดงนฯดกอนอานนทอ.กลน(ของคนธชาต)ใดยอมไป(สท)อนเปนไป-ตามซงลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาตใด)ยอมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมบาง,อ.กลน(ของคนธชาตใด)ยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมและทอนเปนไปทวน-แกลมบางอ.คนธชาตนนนแล(มอย)ดงนไดตรสแลวซงพระคาถาท.เหลานวา

อ.กลนแหงดอกไม ยอมไป (สท) อนเปนไปทวน-แกลม หามได อ.กลนจนทน หรอ หรอวา อ.กลนกฤษณาและกลนกะล�าพก (ยอมไป สท- อนเปนไปทวนแกลม) หามได สวนวา อ.กลน ของสตบรษ ท. ยอมไป (สท) อนเปนไปทวนแกลม ฯ (เพราะวา) อ.สตบรษ ยอมฟงไป สทศ ท. ทงปวง ฯ อ.กลนจนทน (หรอ) แมหรอวา อ.กลนกฤษณา อ.กลนดอกอบล หรอ หรอวา อ.กลนดอกมะล, อ.กลนแหงศล เปนกลนยอดเยยม กวาคนธชาต ท. เหลานน (ยอมเปน) ดงน ฯ

118 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาอ.ตนแคฝอยในภพชอวาดาวดงสเปนตนไมประกอบแลว-ดวยรอยแหงโยชนโดยสวนยาวดวยโดยสวนกวางดวย(ยอมเปน),อ.รศมแหงดอก ท. (ของตนแคฝอย) นน ยอมไป สนโยชนหาสบ ท., อ.กลน (ยอมไป)สนรอยแหงโยชน,(อ.กลน)แมนนยอมไป(สท)อนเปนไปตาม- ซงลมนนเทยว,แตวา(อ.กลนนน)ยอมไมอาจเพออนไป(สท)อนเปน- ไปทวนแกลมแมสนนวมอดวยทงกง,อ.กลนแหงดอกไมแมอนมอยางนเปนรปยอมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมหามได(ดงน)แหง -(ในบทท.) เหลานนหนา-(บท)วาน ปปผคนโธดงนฯ อ.กลนแหงจนทน ชอวา จนทน� ฯ อ.กลน (แหงคนธชาต ท.) แมเหลานนนเทยว(อนพระผมพระภาคเจา)ทรงประสงคเอาแลว(ในบทน)วาตครมลลกา วา ดงน ฯ จรงอย (อ.กลน) ของจนทนแดงบาง ของกฤษณาและกะล�าพกบางอนเลศแหงกลนอนเกดแลวจากแกนท.ยอมไป(สท)อนเปนไปตามซงลมนนเทยว,ยอมไมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมฯ (อ.อรรถ) วา สวนวา อ.กลนแหงศล ของสตบรษ ท. คอวา ของพระพทธเจาและพระปจเจกพทธเจาและพระสาวกท.ยอมไป(สท)อนเปน- ไปทวนแกลม(ดงนแหงหมวดสองแหงบท)วาสตญจ คนโธดงนฯ (อ.อนถาม) วา(อ.กลนของสตบรษท.ยอมไปสทอนเปนไปทวน- แกลม)เพราะเหตอะไร(ดงน)ฯ (อ.อนแก) วา (เพราะวา)อ.สตบรษยอมฟงไปสทศท.ทงปวงดงนฯ (อ.อธบาย)วาอ.สตบรษทวมทบแลวซงทศท.ทงปวงดวยกลน-แหงศล ยอมไป เหตใด เพราะเหตนน (อ.สตบรษนน) (อนบณฑต) พงกลาววาอ.กลน(ของสตบรษ)นนยอมไป(สท)อนเปนไปทวนแกลมดงน(เพราะเหต)นน(อ.พระด�ารส)วาปฏวาตเมต ดงน(อนพระผม- พระภาคเจา)ตรสแลวฯ อ.ดอกมะลโดยชาตชอวาวสสก ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 119

(อ.อรรถ)วาอ.กลนแหงศลของสตบรษท.ผมศลเทยวเปนกลน-ยอดเยยม กวากลน ของคนธชาตท. มจนทนเปนตน เหลาน คอวา เปนกลนไมมกลนอนเชนกบคอวาเปนกลนไมมสวนเปรยบ(ยอมเปน)(ดงนแหงบท)วาเอเตส ดงนเปนตนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน เกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงปญหาของพระเถระชอวาอานนท (จบแลว) ฯ

jwi

๑ บางมตแปลเปนกรยาวเสสนะ วา ตามล�าดบตรอก ฯ สปาทาน� เปน สหบพพบท พหพพหสมาส ว.วา สห ปทาเนน ย�

วตตตต สปาทาน� (€าน�) ฯ

๑๐. มหากสสปตเถรปณฑปาตทานวตถ อ.เรองแหงการถวายซงบณฑบาตแกพระเถระชอวามหากสสปะ

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงการถวายซงบณฑบาตแกพระเถระชอวามหากสสปะตรสแลวซงพระธรรม-เทศนานวาอปปมตโต อย� คนโธดงนเปนตนฯ

ก.๑ดงจะกลาวโดยพสดารในวนหนงอ.พระเถระออกแลว จากสมาบตชอวานโรธโดยอนลวงไปแหงวนเจดออกไปแลว(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)จกเทยวไป(สท)อนเปนไปกบดวยตรอก๑ในพระนครชอวาราชคฤหเพอกอนขาวดงนฯในสมยนนอ.นางอปสรท.ผมรอยหาเปนประมาณผมเทาเพยงดงเทาแหงนกพราบผเปนบรจารกาของทาวสกกะผพระราชาแหงเทพ ผมความอตสาหะเกดแลววา(อ.เราท.)จกถวายซงบณฑบาตแกพระเถระดงนตระเตรยมแลวซงรอยแหงบณฑบาตท.หาถอเอาแลวยนอยแลวในระหวางแหงหนทาง กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงรบ ซงบณฑบาตน, (อ.ทาน)ขอจงกระท�าซงการสงเคราะหแกดฉนท. ดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วาอ.เธอท.จงไป,อ.เราจกกระท�าซงการสงเคราะห(แกชนท.)ผถงแลวซงยากดงนฯ(อ.นางอปสรท.เหลานนกลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)ขอจงอยายงดฉนท.ใหฉบหาย,(อ.ทาน)ขอจงกระท�าซงการสงเคราะหแกดฉนท.ดงนฯอ.พระเถระรแลวหามแลวอกดดแลวซงนวมอ(มอนใหร)วา(อ.เธอท.) ยอมไมรซงประมาณของตน,(อ.เธอท.)จงหลกไปดงน(เปนเหต)(กะนางอปสร ท.) ผ ไมปรารถนาอย เพออนหลกไป ผ ออนวอนอย ฯ (อ.นางอปสรท.)เหลานนฟงแลวซงเสยงแหงนวมอของพระเถระหวาดเสยวแลวไม อาจอย เพอ อนยนอย หน ไปแล ว ไปแล ว ส เทวโลกนนเ ทยว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 121

๑ ตนตวาโย(ชโน)เปนกตตรปกตตสาธนะณปจจยว.วาตนต� วายตต ตนตวาโย (ชโน)ฯตนตบทหนาเวธาตในความทอ,

ถกแปลงเอเปนอายแปลโดยอรรถวาชางหก,ชางทอ,ชางทอหก,ชางถก๒ มหลลโกประกอบดวยมหนตบทหนาลาธาตในความถอเอาณวปจจยว.วาอายมหตต� ลาตต มหลลโกแปลงมหนต

เปนมหาซอนลรสสะอาเปนอแปลงณวเปนอกฯจะแปลวาผแกกไดถาเปนอตถลงคมรปเปนมหลลกา๓ ค�าวาปลตแปลวาผมหงอก,สงทสกว.วาปจตตปลต�ปจธาตในความหง,ตม,สก,ไหมอตปจจยแปลงจเปนล

โดยนยนจะแปลวาผมผมหงอกถาถอวาปลตลงตปจจยจะแปลวาผมผมหงอกแลวดงทแปลไวน

ผอนทาวสกกะ ตรสถามแลววา (อ.เธอ ท.) เปนผไปแลว (ในท) ไหน ยอมเปนดงน(กราบทลแลว)วาขาแตเทพเจา(อ.หมอมฉนท.)เปนผไปแลว(ดวยอนคด)วา(อ.เราท.)จกถวายซงบณฑบาตแกพระเถระชอวามหากสสปะ ผออกแลวจากสมาบตดงนเปนแลวดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสถามแลว)วาก(อ.บณฑบาต)อนเธอท.ถวายแลว(หรอ)ดงนฯ(อ.นางอปสรท.กราบทลแลว)วา (อ.พระเถระ)ยอมไมปรารถนา เพออนรบดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสถามแลว) วา (อ.พระเถระ) กลาวแลว (ซงค�า)อะไร ดงนฯ(อ.นางอปสรท.กราบทลแลว)วาขาแตเทพเจา(อ.พระเถระ)กลาวแลววา(อ.เรา)จกกระท�าซงการสงเคราะห(แกชนท.)ผถงแลวซงยากดงนดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสถามแลว)วาอ.เธอท.เปนผไปแลวดวยอาการอยางไร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.นางอปสรท.กราบทลแลว)วาขาแตเทพเจา(อ.หมอมฉนท.เปนผไปแลวดวยอาการ)นเทยว(ยอมเปน)ดงน ฯอ.ทาวสกกะ (ตรสแลว)วา (อ.หญง ท.) ผเชนกบดวยเธอ จกถวาย ซงบณฑบาต แกพระเถระ อยางไร ดงน เปนผใครเพออนถวาย เอง เปน เปนบคคลผทอซงหกผถอเอาซงความเปนแหงคนแก๑ ผคร�าคราแลว-เพราะชรา ผถอเอาซงความเปนแหงบคคลผใหญ๒ ผมฟนหก ผมผมหงอกแลว๓ ผมสรระอนนอมลงแลว เปน ทรงกระท�าแลว ซงเทพธดา แมชอวาสชาดา ใหเปนผถอเอาซงความเปนแหงคนแก ผมอยางนนเปนรปนนเทยว ทรงเนรมตแลว ซงถนนแหงบคคลผกระท�าซงหก สายหนง ทรงขงอย ซงหก ประทบอยแลว ฯ

ก.๒แมอ.พระเถระเปนผมหนาเฉพาะตอพระนคร(เปน)ไปอย(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)จกกระท�าซงการสงเคราะห(แกชนท.)ผถงแลวซงยากดงน เหนแลวซงถนนนนในภายนอกแหงพระนครนนเทยวแลดอย ไดเหนแลว ซงชน ท. สอง ฯ ในขณะ นน อ.ทาวสกกะ ทรงขงอย

122 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแตตสม ขเณ สกโก ตนต� – อตถ สามต ปฏวจน� อทาสฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๒๗แปลโดยพยญชนะ

ซงหก,อ.นางสชาดากรออย ซงหลอดฯอ.พระเถระคดแลววา (อ.ชนท.)เหลานยอมกระท�าซงการงานแมในกาล(แหงตน)เปนผถอเอา- ซงความเปนแหงคนแก,(อ.บคคลอน)ผถงแลวซงยากกวา(กวาชนท.)เหลานในพระนครนเหนจะยอมไมม,(อ.เรา)รบแลว(ซงวตถ)แมสกวา- ขาวตมกระบวยหนงอน(อนชนท.)เหลานถวายแลวจกกระท�าซงความ-สงเคราะห(แกชนท.)เหลานดงนฯ(อ.พระเถระ)นนเปนผมหนา- เฉพาะตอเรอน (ของชนท.) เหลานนเทยว ไดเปนแลว ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงเหนแลว (ซงพระเถระ) นน ผมาอย ตรสแลววา ดกอนนางผเจรญ อ.พระผเปนเจาของเรามาอยขางน,(อ.เธอ)เปนผราวกะวาไมเหนอย(ซงพระผเปนเจา)นนเปนจงนง,(อ.เราท.)ลวงแลว(ซงพระผเปนเจา)นนโดยขณะจกถวายซงบณฑบาตดงนกะนางสชาดาฯอ.พระเถระ มาแลว ไดยนอย แลว ทประตแหงเรอน ฯ (อ.ชน ท.) แมเหลานน ผ ราวกะวาไมเหนอย กระท�าอย ซงการงาน ของตนนนเทยว รอแลว หนอยหนง ฯ ครงนน อ.ทาวสกกะ ตรสแลววา (อ.สมณะ) รปหนง เปนราวกะวาพระเถระ (เปน) ยนอยแลว ทประตแหงเรอน, (อ.เธอ) จงใครครวญกอนดงนฯ(อ.นางสชาดานนทลแลว)วาขาแตนาย(อ.ทานท.)ไปแลวจงใครครวญดงนฯ(อ.ทาวสกกะ)นนเสดจออก-ไปแลวจากเรอนทรงไหวแลวซงพระเถระดวยอนตงไวเฉพาะซงองคหา ทรงเทาแลว ซงพระชาน ท. ดวยพระหตถ ท. ทงสอง ทรงทอดถอนอย เสดจลกขนแลว(ตรสแลว)วาอ.พระผเปนเจาเปนพระเถระรปไหนหนอแล(ยอมเปน)ดงนทรงยอลงแลวหนอยหนงตรสแลววาอ.นยนตาท. ของกระผม ยอมประพฤตเพยงดงควน ดงน ทรงวางไวแลว ซงพระหตถ ทพระนลาฏทรงแลดแลวในเบองบนตรสแลววาโออ.ความล�าบาก,อ.พระเถระชอวามหากสสปะผเปนเจาของเราท.มาแลวสประตแหงกระทอมของเรา สนกาลนาน, (อ.วตถ) อะไร ๆ ในเรอน มอย หรอหนอแล ดงนฯอ.นางสชาดาเปนราวกะวาวนวายเปนหนอยหนงไดใหแลว ซงค�าตอบวาขาแตนาย(อ.วตถอะไรๆ)มอยดงน๑ฯอ.ทาวสกกะ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 123

(ตรสแลว) ว า ขาแตท านผ เจรญ (อ.ทาน) ไมคดแลวว า (อ.ทาน) เปนทานเศราหมอง หรอ หรอวา เปนทานประณต (ยอมเปน) ดงน ขอจงกระท�าซงการสงเคราะหแกขาพเจาท.ดงนรบแลวซงบาตรฯอ.พระเถระ (คดแลว) วา (อ.ทาน)อน (อนชนท.) เหลานน ถวายแลว เปนน�าผกดองหรอหรอวาเปนก�าแหงร�าจงเปน,(อ.เรา)จกกระท�าซงการสงเคราะห (แกชนท.) เหลานน ดงน ไดใหแลว ซงบาตร ฯ (อ.ทาวสกกะ) นน เสดจเขาไปแลว ส ภายในแหงเรอน ทรงคดขนแลว ชอ ซงขาวสกในหมอ จากหมอ ทรงยงบาตร ใหเตมแลว ทรงวางไวแลว ในมอของพระเถระฯอ.บณฑบาตนนเปนบณฑบาตมแกงและกบมใชหนงไดเปนแลว,ทวมทบแลวซงพระนครชอวาราชคฤหทงสนดวยกลนฯ

ก.๓ในกาลนนอ.พระเถระคดแลววาอ.บรษนเปนผมศกดนอย(ยอมเปน), อ.บณฑบาต เปนบณฑบาตมศกดใหญ เปนเชนกบดวยโภชนะ ของทาวสกกะ (ยอมเปน), (อ.บรษ) นน เปนใครหนอแล (ยอมเปน) ดงนฯครงนน(อ.พระเถระ)รแลว(ซงบรษ)นนวาอ.ทาวสกกะดงนกลาวแลววา อ.กรรม อนหนก อนพระองค ผทรงแยงอย ซงสมบต (ของชนท.)ผถงแลวซงยากกระท�าแลว,ในวนน(อ.บคคล)ผถงแลวซงยาก บางคนนนเทยว ถวายแลว ซงทานแกอาตมภาพพงได ซงต�าแหนง- แหงเสนาบดหรอหรอวาซงต�าแหนงแหงเศรษฐดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสแลว)วาขาแตทานผเจรญ (อ.บคคล)ผถงแลวซงยากกวากวาขาพเจายอมไมมดงนฯ(อ.พระเถระถามแลว)วาอ.พระองคทรงเสวยอยซงสรในความเปนแหงพระราชา ในเทวโลก เปนผถงแลวซงยาก (ยอมเปน) เพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสแลว)วาขาแตทานผเจรญ(อ.ค�าอนทานกลาวแลว)นน(ยอมม)ชออยางน,แตวาครนเมอพระพทธเจาไมเสดจอบตแลว,อ.กรรมอนงามอนขาพเจากระท�าแลว,ครนเมอกาลเปนท-เสดจอบตแหงพระพทธเจาเปนไปอย,อ.เทพบตรผเสมอกนท.สามเหลานคออ.จฬรถเทพบตร,อ.มหารถเทพบตร,อ.อเนกวรรณเทพบตรกระท�าแลวซงกรรมอนงาม บงเกดแลว ในทอนใกล แหงขาพเจา เปนผมเดชกวา กวาขาพเจา (ยอมเปน),กอ.ขาพเจา,ครนเมอเทพบตรท. เหลานน

124 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ปรจจารกาโยเปนกตตรปกตตสาธนะณวปจจยว.วาปรจรนตตปรจารกาโย(เทวธตโร)ปรเปนบทหนาจรธาตในความเทยวไป,ประพฤต

๒ วดเวฬวนหรอพระวหารเวฬวนกลนทกนวาปสถานเปนวดแหงแรกในพระพทธศาสนาตงอยใกลเชงเขาเวภารบรรพตรมฝงแมน�าสรสวดซงมตโปธาราม (บอน�ารอนโบราณ) คนอยระหวางกลาง นอกเขตก�าแพงเมองเการาชคฤห อดตเมองหลวงของ แควนมคธปจจบนตงอยในเขตรฐพหารประเทศอนเดย

ค�าวาเวฬวนแปลวาสวนไมไผเดมสถานทนเปนพระราชอทยานของพระเจาพมพสารตงอยนอกเมองราชคฤหเมอพระพทธเจาตรสรแลวไดเสดจไปยงเมองราชคฤหพระเจาพมพสารพรอมดวยขาราชบรพารเขาไปเฝา ไดสดบพระธรรมเทศนาบรรลโสดาบนแลว ทรงนอมถวายพระอทยานแหงนเปนพทธบชา วดนปรากฏในพระสตรวา พระวหารเวฬวน กลนทกนวาปสถาน กลาวคอ เปนสวนปาไผสถานทส�าหรบใหเหยอแกกระแต นอกจากนน วดนยงเปนสถานทพระพทธเจาแสดงโอวาทปาตโมกขแกพระสาวกจ�านวน๑,๒๕๐รปแลวสงไปเปนพระธรรมทตประกาศพระศาสนาอนเปนทมาของวนจาตรงคสนนบาตหรอวนมาฆบชาปจจบนยงคงอยเปนซากโบราณสถานในสวนไผทรมรนมสระน�าขนาดใหญภายในมรวรอบดานอยในความดแลของทางราชการอนเดย

พาเอาแลว (ซงเทพธดา ท.) ผบ�าเรอ๑ ขามลงแลว สระหวางแหงถนน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) จกเลน ซงนกษตร ดงน หนไปแลว ยอมเขาไปสต�าหนก,เพราะวาอ.เดชจากสรระ(ของเทพบตรท.)เหลานนยอมทวมทบ ซงสรระ ของขาพเจา, อ.เดช จากสรระ ของขาพเจา ยอมไมทวมทบซงสรระ(ของเทพบตรท.)เหลานน,ขาแตทานผเจรญอ.ใครเปนผถงแลวซงยากกวากวาขาพเจา (ยอมเปน)ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน แมมอย, (อ.พระองค) อยาไดลวงแลวจงถวายแลวซงทานแกอาตมภาพอยางนจ�าเดม(แตกาล)นดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสถามแลว) วา ครนเมอทาน (อนขาพเจา) ลวงแลวถวายแลวแกทาน,อ.กศลมอยแกขาพเจา(หรอหรอวาอ.กศล)ยอมไมม(แกขาพเจา)ดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วา ดกอนทานผมอาย(อ.กศล)มอยดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสแลว)วาขาแตทานผเจรญ(ครนเมอความเปน)อยางนนมอย,ชออ.การกระท�าซงกรรม-อนเปนกศลเปนภาระของขาพเจา(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.ทาวสกกะ)นนครนตรสแลวอยางนทรงไหวแลวซงพระเถระทรงพาเอาแลวซงนางสชาดาทรงกระท�าแลวซงการประทกษณซงพระเถระเสดจเหาะขนไปแลวสฟาทรงเปลงแลวซงอทานวา

โอ อ.ทาน อนเปนทานอยางยง (อนเรา) ตงไวดแลว ในพระกสสปะ ดงน ฯ

(เพราะเหต)นน (อ.ค�า)วา ในสมยหนงอ.พระผมพระภาคเจา ยอมประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน อนเปนทใหซงเหยอแกกระแต๒

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 125

๑ ถ�าปปผล ตงอย ณ เชงเขาภารบรรพต เปนทพกอาศยของพระมหากสสปเถระ ผเปนเลศสดดานธดงค เปนองคประธาน

สงคายนาพระธรรมวนยครงแรก ถ�าปปผลคหาอยใตถ�าสตตบรรณคหาลงมาประมาณ ๑๒๐ เมตร ส�าหรบถ�าสตตบรรณนน

หลงพทธปรนพพาน๓เดอนไดมการประชมสงคายนาพระธรรมวนยครงแรกโดยพระอรหนต๕๐๐รปมพระมหากสสปะเปน

ประธานและเปนผถามพระอบาลเปนผวสชนาพระวนยพระอานนทเปนผวสชนาพระธรรมพระเจาอชาตศตรเปนศาสนปถมภก

สนเวลา๗เดอนจงเสรจฯ๒ ค�าวาปพพณหแปลวา เบองตนแหงวนว.วาอหสส ปพพ� ปพพณห�แปลงอหเปนอณหฯปพพณหสมย�ลงในอรรถแหง

สตตมวภตต ฯ

ใกลพระนครชอวาราชคฤห ฯก โดยสมย นนแลอ.พระมหากสสปะ ผมอาย ยอมอย ในถ�าชอวาปปผล,๑ เปนผนงเขาแลว ซงสมาธ อยางใดอยางหนงโดยบลลงกเดยวตลอดวนเจดยอมเปนฯครงนนแลอ.พระมหากสสปะ ผ มอาย ออกแลว จากสมาธ นน โดยอนลวงไป แหงวนเจดนนฯครงนนแล(อ.ความคด)นนวากระไรหนออ.เรา พงเขาไปสพระนครชอวาราชคฤหเพอกอนขาวดงนไดมแลวแกพระมหา-กสสปะผมอายผออกแลวจากสมาธนนฯกโดยสมยนนแลอ.รอยแหงเทวดาท.ผมหาเปนประมาณเปนผถงทวแลวซงความขวนขวายเพออนยงพระมหากสสปะ ผมอาย ใหไดเฉพาะซงบณฑบาต ยอมเปน ฯ ครงนนแล อ.พระมหากสสปะ ผมอาย หามแลว ซงรอยแหงเทวดา ท. ผมหาเปนประมาณเหลานนนงแลวในสมยอนเปนเบองตนแหงวน๒ถอเอาแลวซงบาตรและจวร ไดเขาไปแลว สพระนครชอวาราชคฤห เพอกอนขาว ฯ กโดยสมยนนแลอ.ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพเปนผใครเพออนทรงถวายซงบณฑบาตแกพระมหากสสปะผมอายยอมเปนทรงเนรมตเฉพาะแลวซงเพศแหงบคคลผกระท�าซงหกทรงทออยซงหก,อ.นางอสรกญญาชอวาสชาดากรออยซงหลอดฯครงนนแลอ.พระมหากสสปะผมอายเขาไปหาแลวโดย-อ.นเวศนของทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพ(มอย)(โดยสวนแหงทศ)ใด,- (สวนแหงทศ) นน, อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ ไดทรงเหนแลวแล ซงพระมหากสสปะ ผ มอาย ผ มาอย แตทไกลเทยว, (อ.ทาวสกกะ) ครนทรงเหนแลวเสดจออกไปแลวจากเรอนทรงตอนรบแลวทรงรบแลวซงบาตรจากมอเสดจเขาไปแลวสเรอนทรงคดขนแลวซงขาวสกในหมอทรงยงบาตร ใหเตมแลว ไดถวายแลวแกพระมหากสสปะผมอาย ฯ

126 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ แปลอกนยหนงวาอ.สตวน เปนใครหนอแล (ยอมเปน) ฯ

อ.บณฑบาต นน เปนบณฑบาตมแกงมใชหนง เปนบณฑบาตมกบมใชหนง ไดเปนแลวฯครงนนแล(อ.ความคด)นนวาอ.อานภาพแหงฤทธอนมอยางนเปนรปนของสตวใด(มอย)อ.สตวนคออ.ใครหนอแล๑ ดงนไดมแลวแกพระมหากสสปะผมอายฯครงนนแล(อ.ความคด)นนวา(อ.สตว)นคออ.ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพแลดงนไดมแลว แกพระมหากสสปะ ผ มอาย ฯ (อ.พระมหากสสปะ) ครนทราบแลว ไดกลาวแลว(ซงค�า)นนกะทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพวาดกอนทาวโกสย(อ.กรรม)นอนพระองคทรงกระท�าแลวแล,(อ.พระองค)อยาไดทรงกระท�าแลว(ซงกรรม)อนมอยางนเปนรปแมอกดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสแลว)วาขาแตทานกสสปะผเจรญอ.ความตองการดวยบญ(มอย)แมแกขาพเจาท.,(อ.กจ)อน(อนบคคล)พงกระท�าดวยบญ(มอย)แมแกขาพเจาท.ดงนฯ ครงนนแลอ.ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทรงอภวาทแลวซงพระมหากสสปะผมอาย ทรงกระท�าแลว ซงการประทกษณ เสดจเหาะขนไปแลว สฟา ทรงเปลงแลวซงอทานสนสามครงในอากาศอนเปนทเหนซงรปในระหวางวา

โอ อ.ทาน อนเปนทานอยางยง (อนเรา) ตงไวดแลว ในพระกสสปะ, โอ อ.ทาน อนเปนทานอยางยง (อนเรา) ตงไวดแลว ในพระกสสปะ, โอ อ.ทาน อนเป นทานอย าง ยง (อนเรา) ต งไว ดแล ว ในพระกสสปะ ดงน (ดงน)

(อนพระธรรมสงคาหกาจารย)กลาวแลวฯ

ก.๔ อ.พระผมพระภาคเจา ประทบยนอยแลว ในวหารนนเทยว ทรงสดบแลวซงเสยง(ของทาวสกกะ)นนตรสเรยกมาแลวซงภกษท.ตรสแลววาดกอนภกษท.(อ.เธอท.)จงดซงทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพผทรงเปลงซงอทานแลวจงเสดจไปอยโดยอากาศดงนฯ(อ.ภกษท.ทลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญก(อ.กรรม)อะไร(อนทาวสกกะนน)ทรงกระท�าแลว ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา อ.บณฑบาต

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 127

๑ ปหยนต ประกอบดวยปหธาตในความปรารถนา,ทะเยอทะยาน,มกใหญ,กระหยม,รกใครยปจจยอนตวตตมานาวภตตฯ

(อนทาวสกกะ) นน ทรงลวงแลว ทรงถวายแลว แกกสสปะ ผเปนบตร ของเรา,(อ.ทาวสกกะนน)ครนทรงถวายแลว(ซงบณฑบาต)นนผมพระทย-ยนดแลวทรงเปลงอยซงอทานยอมเสดจไปดงนฯ(อ.ภกษท. ทลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.เหตน)วาอ.อน(อนเรา)ถวายซงบณฑบาตแกพระเถระยอมควรดงน(อนทาวสกกะ)นนทรงทราบแลวอยางไรดงนฯ(อ.พระศาสดา)ตรสแลววาดกอนภกษท.แมอ.เทพท.แมอ.มนษยท.ยอมปรารถนา๑(ซงภกษ)ผมอนเทยวไปเพอกอนขาวเปนวตรชอผเชนกบดวยบตรของเราดงนทรงเปลงแลวซงอทานแมเองฯ ก(อ.ค�า)อนมประมาณเทานนนเทยววาอ.พระผมพระภาคเจาไดทรง- สดบแลวแล(ซงเสยง)ของทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพผเสดจเหาะขนไปสฟาแลวจงทรงเปลงอยซงอทานวา

โอ อ.ทาน อนเปนทานอยางยง (อนเรา) ตงไวดแลว ในพระกสสปะ, โอ อ.ทาน อนเปนทานอยางยง (อนเรา) ตงไวดแลว ในพระกสสปะ ดงน

สนสามครงในอากาศอนเปนทเหนซงรปในระหวางดวยพระโสตธาตอนเปนทพยอนหมดจดวเศษแลวอนมโสตธาตอนเปนของมอยแหงมนษยอนกาวลวงแลวดงนมาแลวในพระสตรฯ ครงนนแลอ.พระผมพระภาคเจาทรงทราบแลวซงเนอความนน ทรงเปลงแลวซงอทานนในเวลานนวา

อ.เทวดาและมนษย ท. ยอมกระหยม ตอภกษ ผมอนเทยวไปเพอกอนขาวเปนวตร ผเลยงซงตน ผเลยงซงบคคลอนโดยปกตหามได ผคงท ผเขาไป-สงบแลว ผมสต ในกาลทกเมอ ดงน ฯ

ก (อ.พระผ มพระภาคเจา) ครนทรงเปลงแลว ซงพระอทาน น ตรสแลววาดกอนภกษท.อ.ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพเสดจมาแลว ไดถวายแลว ซงบณฑบาต แกบตร ของเรา เพราะกลนแหงศล ดงน ตรสแลวซงพระคาถานวา

128 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.กลน) น ใด คอ อ.กลนกฤษณาและกลนจนทน, อ.กลน น (นน) เปนกลนมประมาณนอย (ยอมเปน), สวนวา อ.กลน (ของบคคล ท.) ผมศล ใด, (อ.กลนนน) เปนกลนสงสด (เปน) ยอมฟงไป ในเทวดาและมนษย ท. ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาเปนกลนมประมาณนดหนอย(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาอปปมตโตดงนฯ (อ.อรรถ)วาสวนวาอ.กลนแหงศล(ของบคคลท.)ผมศลใด,(อ.กลนแหงศล)นนเปนกลนนดหนอยราวกะ(อ.กลน)ในกฤษณา(ดวย)ราวกะ(อ.กลน)ในจนทนแดงดวยยอมเปนหามไดคอวาเปนกลนโอฬารเปนกลนแผซานไปแลว เกนเปรยบ (ยอมเปน), เพราะเหต นนนนเทยว (อ.กลนแหงศลนน) เปนกลนสงสด คอวา เปนกลนประเสรฐ คอวา เปนกลนประเสรฐทสด (เปน) ยอมฟงไป ในเทวดาและมนษย ท. คอวา ยอมขจรไป คอวา ยอมทวมทบไปอย เปนประโยชนในททงปวงนนเทยว ในเทวดาท.ดวยในมนษยท.ดวยดงน(แหงหมวดสองแหงบท)วาโย จ สลวต� ดงนเปนตนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.) มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงการถวายซงบณฑบาตแกพระเถระชอวามหากสสปะ(จบแลว) ฯ

jwi

๑๑. โคธกตเถรปรนพพานวตถ อ.เรองแหงการปรนพพานของพระเถระชอวาโคธกะ

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดาเมอเสดจเขาไปอาศยซงพระนครชอวาราชคฤหประทบอยในพระวหารชอวาเวฬวนทรงปรารภซงการปรนพพานของพระเถระชอวาโคธกะตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาเตส� สมปนนสลาน� ดงนเปนตนฯ

ก.๑ดงจะกลาวโดยพสดาร(อ.พระเถระชอวาโคธกะ)ผมอายนนอยอยในประเทศชอวากาลศลาณขางแหงภเขาชอวาอสคลเปนผไมประมาทแลวเปนผมความเพยรเปนเครองยงกเลสใหรอนทว เปนผมตนอนสงไปแลว (เปน) ถกตองแลวซงเจโตวมตตอนบงเกดแลวในสมยเสอมรอบแลว(จากเจโต-วมตต)นนดวยอ�านาจแหงโรคอนประกอบแลวดวยการนอนตามชนดหนงฯ(อ.พระเถระ)นนยงฌานใหบงเกดแลวในวาระทสองบางในวาระทสามบางสนหกครง เสอมรอบแลว (ยงฌาน) ใหเกดขนแลว ในวาระ ทเจด คดแลววาอ.เราเปนผเสอมรอบแลวจากฌานสนหกครง(ยอมเปน),กอ.คต(ของบคคล)ผมฌานเสอมรอบแลวแลไมเทยงแลว,(อ.เรา)จกน�ามาซงศสตราในกาลนนนเทยวดงนถอเอาแลวซงศสตราเปนเครองปลงลงซงผมนอนแลวบนเตยงนอยเพออนตดซงกานแหงคอฯอ.มารรแลว ซงจต(ของพระเถระ)นน(คดแลว)วาอ.ภกษนเปนผใครเพออนน�ามาซงศสตรา (ย อมเป น), ก (อ.ภกษ ท.) เมอน�ามา ซงศสตราแล เปนผมความเยอใยในชวตออกแลวยอมเปน,(อ.ภกษท.)เหลานนเรมตงแลวซงวปสสนายอมบรรลแมซงพระอรหต,ถาวาอ.เราจกหาม(ซงภกษ)-นนไซร,(อ.ภกษนน)จกไมกระท�าซงค�าของเรา,(อ.เรา)ยงพระศาสดาจกใหทรงหามดงนเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาดวยเพศอนใครๆไมรแลวกราบทลแลวอยางนวา

130 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ มรณาภภ ในคาถาน เปนกมมรป กมมสาธนะ กว ปจจย ว.วา มรเณน อภภวยเตต มรณาภภ (มาโร) ถาเปนกตตรป

กตตสาธนะ แปลวาผครอบง�าซงความตาย ว.วามรณ� อภภวตต มรณาภภ (มาโร) นยหลงน มผแปลกนมากกวานยแรก

เพราะถอหลกวากตปจจยคอกวณณวตรเปนกตตรปกตตสาธนะอยางเดยวไมสามารถเปนกมมรปกมมสาธนะได

ขาแตพระมหาวระ ผทรงมบญมาก ผทรงรงเรอง ดวยพระฤทธ ดวยพระยศ ผทรงเปนไปลวงแลวซง-เวรและภยทงปวง ผทรงมพระจกษ (อ.ขาพระองค) ยอมถวายบงคม ซงพระบาท ท. ฯ ขาแตพระ-มหาวระ อ.สาวก ของพระองค ผอนความตาย-ครอบง�า๑ ยอมหวง ยอมคดถง ซงความตาย, ขาแตพระองคผทรงไวซงความรงเรอง (อ.พระองค) ขอจงทรงหาม (ซงสาวก) นน, ขาแตพระผม- พระภาคเจา ผทรงปรากฏแลวในหมชน อ.สาวก ของพระองค ผยนดแลว ในพระศาสนา ผมธรรม-มในใจอนไมบรรลแลว ผยงตองศกษา พงกระท�า ซงกาละ อยางไรแล ดงน ฯ

ในขณะนนอ.ศสตราเปนของอนพระเถระน�ามาแลวยอมเปนฯอ.พระศาสดาทรงทราบแลววา(อ.บรษ)น เปนมาร(ยอมเปน)ดงน ตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.นกปราชญ ท. ยอมกระท�า อยางนแล, ยอม-ไมจ�านงหวง ซงชวต, อ.โคธกะ ถอนขนแลว ซงตณหา อนเปนไปกบดวยราก ปรนพพานแลว ดงน ฯ

ครงนนแล อ.พระผมพระภาคเจา ไดเสดจไปแลว สทแหงพระเถระ น�ามาซงศสตราแลวจงนอนแลวกบดวยภกษท.ผมากพรอมฯ ในขณะนนอ.มารผมบาป(คดแลว)วาอ.ปฏสนธวญญาณ(ของพระโคธกะ)นตงอยเฉพาะแลว(ในท)ไหนหนอแลดงนเปนราวกะวากลมแหงควน(ดวย)เปนราวกะวากอนแหงหมอกดวย เปน ยอมตามแสวงหาดวยด ซงวญญาณ ของพระเถระ ในทศทงปวง ท. ฯ อ.พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 131

๑ สมนเวสต ประกอบดวยส�+อนบทหนาอสธาตในความแสวงหาอปจจยตวตตมานาวภตตแปลงนคคหตเปนมพฤทธ

อทอนเปนโอแปลงโอเปนอววการอทตนธาตเปนเอฯ๒ อนเวส� อนบทหนาอสธาตในความแสวงหาอนตปจจยลงสปฐมาวภตตพฤทธอเปนโอแปลงโอเปนอววการ

อเปนเอเอานตกบสปฐมาวภตตเปนอ�(แอกแบบภวนต)ฯ

ซงความท (แหงมาร) เปนควนและหมอก นน แกภกษ ท. ตรสแลววา ดกอนภกษท.อ.มารผมบาปนนแลยอมตามแสวงหาดวยด๑ซงวญญาณของกลบตร ชอวาโคธกะ (ดวยอนคด) วา อ.วญญาณ ของกลบตร ชอวาโคธกะตงอยเฉพาะแลว(ในท)ไหนดงน,ดกอนภกษท.อ.กลบตรชอวาโคธกะ มวญญาณ อนไมตงอย เฉพาะแลวนนเทยว ปรนพพานแลว ดงน ฯแมอ.มาร ไมอาจอย เพออนเหน ซงทเปนทตงแหงวญญาณ (ของพระโคธกะ) นน เปนผมเพศเพยงดงเพศแหงกมาร เปน ถอเอาแลว ซงพณสเหลองเพยงดงผลมะตมเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาทลถามแลววา

(อ.ขาพระองค) ตามแสวงหาอย๒ ในเบองบน (ดวย) ในเบองต�าดวย ในเบองขวา (ดวย) ในทศใหญ ท. ดวย ในทศนอย ท. ดวย ยอมไมประสบ, อ.พระโคธกะ นน ไปแลว (ณ ท) ไหน ดงน ฯ

ครงนนอ.พระศาสดาตรสแลว(กะมาร)นนวา(อ.โคธกะ) ใด เปนปราชญ ผ ถงพรอมแลว- ดวยปญญาเปนเครองทรงจ�า ผ เพ งโดยปกต ผยนดแลวในฌาน ในกาลทกเมอ ตามประกอบอย (ซงความเพยร) ตลอดวนและคน ไมเยอใยอย ซงชวต (ยอมเปนอย), อ.โคธกะ (นน) ชนะแลว ซงเสนา ของมจจ ไม มาแล ว ส ภพใหม ถอนขนแลว ซงตณหา อนเปนไปกบดวยราก ปรนพพานแลว ดงน ฯ

(ครนเมอพระด�ารส)อยางน(อนพระศาสดา)ตรสแลวอ.พณ ไดพลดตกแลว จากรกแร (ของมาร) นน ผ มความโศกอนไปแลวในเบองหนา, ล�าดบนน

132 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.ยกษ นน ผมใจอนโทษประทษรายแลว หายไปแลว (ในท) นนนนเทยว ดงนแล ฯ

แมอ.พระศาสดาตรสแลววา(ดกอนมาร)ผมบาป(อ.ประโยชน)อะไรของทานดวยทแหงกลบตรชอวาโคธกะบงเกดแลว, เพราะวา แมอ.รอย แม อ.พน (แหงชน ท.) ผ เช นกนดวยทาน ยอมไมอาจ เพออนเหน ซงท (แหงกลบตรชอวาโคธกะ)นนบงเกดแลวดงนตรสแลวซงพระคาถา นวา

อ.มาร ยอมไมประสบ ซงหนทาง (แหงพระ- ขณาสพ ท.) ผมศลอนถงพรอมแลว ผอยดวยความ-ไมประมาทโดยปกต ผหลดพนวเศษแลว เพราะร-โดยชอบ เหลานน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาอ.กลบตรชอวาโคธกะมวญญาณอนไมตงอยเฉพาะแลวปรนพพานแลวฉนใด,ก(อ.พระขณาสพท.)เหลาใดยอมปรนพพานฉนนน,(แหงพระขณาสพ ท.) เหลานน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา -(บท)วาเตส ดงนฯ (อ.อรรถ)วาผมศลอนเตมรอบแลว(ดงนแหงบท)วาสมปนนสลาน� ดงนฯ (อ.อรรถ)วาผอยอยดวยความไมประมาทอนอนบณฑตนบพรอมแลววา-ความไมอยปราศแหงสต (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา อปปมาทวหารน� ดงนฯ (อ.อรรถ)วาผหลดพนวเศษแลวดวยวมตตท.หาเหลานคอดวยตทงควมตตดวยวกขมภนวมตตดวยสมจเฉทวมตตดวยปฏปสสทธวมตต

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 133

๑ วมตต (Deliverance) หมายถง ความหลดพน ความเปนอสระ เปนภาวะจตทส�าคญเปนพนฐาน ภาวะความหลดพนเปน

อสระนเปนผลสบเนองมาจากปญญา คอ เมอเหนตามความเปนจรง รเทาทนสงขารแลว จตจงพนจากอ�านาจครอบง�าของกเลส

วมตตม ๕ อยาง คอ ๑) ตทงควมตต ความหลดพนจากกเลสไดชวคราว หมายถง เชน หายจากความโลภ เกดเมตตา

หายโกรธเปนตนแตกเลสเหลานยงคงมอยอาจเกดขนอกไดเมอมอารมณมากระทบเปนตน๒) วกขมภนวมตต ความหลดพน

ดวยการสะกดไวเปนความหลดพนจากกเลสดวยอ�านาจก�าลงฌานเมอฌานเสอมแลวกเลสเกดขนไดอก๓) สมจเฉทวมตต

ความหลดพนเดดขาด คอหลดพนจากกเลสดวยอ�านาจอรยมรรคมองค ๘ ละกเลสไดอยางเดดขาด ๔) ปฏปสสทธวมตต

ความหลดพนดวยความสงบ เปนความหลดพนจากกเลส เนองมาจากอรยมรรค อรยผล ไมตองขวนขวายเพอละกเลสอก

๕) นสสรณวมตต ความหลดพนดวยสลดออกไปเปนความหลดพนจากกเลสไดอยางยนยนตลอดไปดบกเลสเสรจสนแลวไดแก

พระนพพาน

ดวยนสสรณวมตต๑เพราะรโดยเหตคอวาโดยนยคอวาโดยการณ(ดงนแหงบาทแหงพระคาถา)วาสมมทญญา วมตตาน� ดงนฯ (อ.อรรถ)วาอ.มารแมผแสวงหาอยดวยเรยวแรงทงปวงยอมไมประสบคอวายอมไมไดเฉพาะคอวายอมไมเหนซงหนทางแหงพระมหาขณาสพท.ผมอยางนเปนรปไปแลวดงน(แหงบาทแหงพระคาถา)วามาโร มคค� น วนทต ดงนฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชนเกดแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงการปรนพพานแหงพระเถระชอวาโคธกะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑๒. ครหทนนวตถอ.เรองแหงสาวกของนครนถชอวาครหทน (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงสาวกของนครนถชอวาครหทนตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวายถา สงการธานสม ดงนเปนตนฯ ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร อ.สหาย ท. สอง คอ อ.สรคตดวย คอ อ.ครหทนดวย ไดมแลว ในพระนครชอวาสาวตถ ฯ อ.- (ในสหาย ท. สอง) เหลานนหนา - สรคต เปนอบาสก (ยอมเปน) ฯ อ.ครหทน เปนสาวกของนครนถ (ยอมเปน) ฯ อ.นครนถ ท. ยอมกลาว (กะครหทน) นน เนอง ๆ อยางนวา อ.อน (อนทาน) กลาววา อ.ทาน ยอมเขาไปเฝา ซงพระสมณะ ผโคดม เพราะเหตไร, (อ.ทาน) จกได ซงอะไร ในส�านก (ของพระสมณะ ผโคดม) นน ดงน กะสรคต ผเปนสหาย ของทาน แลวจงกลาวสอน โดย - (อ.สรคต) เขาไปหาแลว ซงเรา ท. จกให ซงไทยธรรม แกเรา ท. โดยประการใด, - ประการนน ยอมไมควร หรอ ดงน ฯ อ.ครหทน ฟงแลว ซงค�า (ของนครนถ ท.) เหลานน ไปแลว เนอง ๆ กลาวแลว อยางนวา ดกอนสหาย (อ.ประโยชน) อะไร ของทาน ดวยพระสมณะ ผโคดม, (อ.ทาน) เขาไปเฝาแลว (ซงพระสมณะ ผโคดม) นน จกได ซงอะไร, อ.อนอนทาน เขาไปหา ซงพระผเปนเจา ท. ของเรา แลวจงให ซงทาน (แกพระผเปนเจา ท.) เหลานน ยอมไมควร หรอ ดงน กะสรคต (ในท ท.) มท (แหงสรคต) ทงยนอยแลวทงนงแลวเปนตน ฯ อ.สรคต แมฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของครหทน) นน เปนผนง เปน สนวนมาก ท. เบอหนายแลว ในวนหนง (กลาวแลว) วา ดกอนสหาย อ.ทาน มาแลว เนอง ๆ ยอมกลาว อยางนวา (อ.ทาน) เขาไปเฝาแลว ซงพระสมณะ ผ โคดม จกได ซงอะไร, (อ.ทาน) เขาไปหาแลว ซงพระผเปนเจา ท. ของเรา จงให ซงทาน (แกพระผเปนเจา ท.) เหลานน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 135

ดงน กะเรา (ในท ท.) มท (แหงเรา) ยนอยแลวเปนตน, (อ.ทาน) จงบอก แกเรา กอน, อ.พระผเปนเจา ท. ของทาน ยอมร ซงอะไร ดงน ฯ (อ.ครหทน กลาวแลว) วา ขาแตนาย โอ (อ.ทาน) อยากลาวแลว อยางน, ชอ (อ.เหต) อนอนพระผเปนเจา ท. ของเรา ไมรแลว ยอมไมม, (อ.พระผเปนเจา ท. ของเรา) ยอมร ซงเหตอนลวงไปแลวและเหตอนไมมา-แลวและเหตอนเกดขนเฉพาะแลว ทงปวง ซงกายกรรมและวจกรรมและมโนกรรม ทงปวง ซงเหตอนควรและเหตอนไมควร ทงปวงวา (อ.เหต) น จกม, (อ.เหต) น จกไมม ดงน ดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วา(อ.ทาน)ยอมกลาววา(อ.พระผเปนเจาท.ของเรา)ยอมรดงน(หรอ)ดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วาเออ(อ.เรา)ยอมกลาวดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วาผวา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย)ไซร,(อ.กรรม)อนหนก อนทาน ผไมบอกอย ซงเนอความ นน แกเรา สนกาล อนมประมาณเทานกระท�าแลว,ในวนนอ.อานภาพแหงญาณของพระผเปนเจาท.อนเรา รแลว, ดกอนสหาย (อ.ทาน) จงไป, (อ.ทาน) จงนมนต ซงพระผเปนเจาท.ตามค�าของเราดงนฯ(อ.ครหทน)นนไปแลวสส�านกของนครนถท.ไหวแลว(ซงนครนถท.)เหลานนกลาวแลววาอ.สรคตผเปนสหายของกระผมยอมนมนตซงทานท.เพอภตบรโภคอน-จะมในวนพรงนดงนฯ(อ.นครนถท.กลาวแลว)วาอ.ทานเปนผอนสรคตกลาวแลวเอง(ยอมเปน)(หรอ)ดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วาขาแตพระผเปนเจาท.ขอรบ(อ.อยางนน)ดงนฯ(อ.นครนถท.)เหลานนเปนผทงราเรงแลวทงยนดแลวเปนกลาวแลววาอ.กจของเราท.ส�าเรจแลว,อ.สมบตชออะไรจกไมมแกเราท.จ�าเดมแตกาลแหงสรคตเลอมใสแลวในเราท.ดงนฯ

ก.๒อ.ทเปนทอยแมของสรคตเปนสถานทใหญ(ยอมเปน)ฯ(อ.สรคต) นน (ยงบคคล) ใหขดแลว ซงหลม อนยาว โดยขางทงสอง ในระหวาง แหงเรอน ท. สอง (ในทเปนทอย) นน (ยงหลม) ใหเตมแลว ดวยเปอกตมอนระคนแลวดวยคถ, (ยงบคคล) ใหตอกแลว ซงหลก ท.

136 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ณ ทสดรอบ ท. สอง ในภายนอกแหงหลม (ยงบคคล) ใหผกแลว ซงเชอก ท. (ทหลก ท.) เหลานน (ยงบคคล) ใหตงไวแลว ซงเทาอนมในเบองหนา ท. แหงอาสนะ ท. ทขางอนมในเบองหนา แหงหลม (ยงบคคล) ใหตงไวแลว ซงเทาอนมในเบองหลง ท. (แหงอาสนะ ท.) บนเชอก ท. ส�าคญอยวา (อ.นครนถ ท.) เปนผมหวลง (เปน) จกตกไป ในกาล (แหงตน) นงแลว อยางนนนเทยว ดงน (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงเครองปลาด ท. ในเบองบน แหงอาสนะ ท. โดย - อ.หลม ยอมไมปรากฏ โดยประการใด, - ประการนน, (ยงบคคล) ใหลางแลว ซงตม ท. ทงใหญทงใหญ (ยงบคคล) ใหผกแลว ซงปาก ท. ดวยใบแหงกลวย ท. ดวย ดวยผาเกา ท. ดวย (ยงบคคล) ใหตงไวแลว (ซงตม ท.) เหลานน อนเปลานนเทยว ทสวนภายหลง แหงเรอน กระท�า ใหเปนตมอนขาวตมและเมลดแหงขาวสวยและเนยใสและน�าออยและจณแหง-ขนมเปอนแลวในภายนอกฯอ.ครหทนไปแลวสเรอน(ของสรคต)นนโดยเรวในเวลาเชาเทยวถามแลววาอ.สกการะ(อนทาน)ตระเตรยมแลวเพอพระผเปนเจาท.(หรอ)ดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วาดกอนสหายเออ(อ.สกการะอนเรา)ตระเตรยมแลว(เพอพระผเปนเจาท.)ดงนฯ(อ.ครหทนถามแลว)วาก(อ.สกการะ)นน(อนทานตระเตรยมแลว)(ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.สรคต กลาวแลว) วา อ.ขาวตม (อนเรา ตระเตรยมแลว) ในตม ท. อนมประมาณเทาน เหลานน, อ.ขาวสวย (อนเรา ตระเตรยมแลว) (ในตม ท.) อนมประมาณเทาน, (อ.วตถ ท.) มเนยใสและน�าออยและขนมเปนตน (อนเรา ตระเตรยมแลว) (ในตม ท.) อนมประมาณเท าน , อ.อาสนะ ท. (อนเรา) ปลาดแลว ดงน ฯ (อ.ครหทน)นนกลาวแลววาอ.ดละดงนไปแลวฯอ.นครนถท. ผมรอยหาเปนประมาณมาแลวในกาล(แหงครหทน)นนไปแลวฯอ.สรคตออกไปแลวจากเรอนไหวแลวซงนครนถท.ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหายนประคองแลวซงอญชลขางหนา(แหงนครนถท.)เหลานนคดแลววาไดยนวา อ.ทาน ท. ยอมร (ซงเหต) ทงปวง อนตางดวยเหตมเหตอนเปนไป-ลวงแลวเปนตน, (อ.ค�า) อยางน อนอปฏฐาก ของทาน ท. กลาวแลว แกเรา, ถาวา อ.ทาน ท. ยอมร (ซงเหต) ทงปวงไซร, (อ.ทาน ท.) จงอยาเขาไป

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 137

๑ ตงแตโส ตสม ทวนน� เคหาน� – มา ตาน อสจนา มกขยสต ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๑๓แปลโดยพยญชนะ

สเรอน ของเรา, เพราะวา อ.ขาวตม ยอมไมมนนเทยว เพอทาน ท. ผเขาไปแลว สเรอน ของเรา, (อ.วตถ ท.) มขาวสวยเปนตน ยอมไมม (เพอทาน ท. ผเขาไปแลว สเรอน ของเรา), ถาวา (อ.ทาน ท.) ไมรแลว จกเขาไปไซร, (อ.เรา) ยงทาน ท. ใหตกไปแลว ในหลมแหงคถ จกโบย ดงน, (อ.สรคต) ครนคดแลว อยางน ไดใหแลว ซงสญญา แกบรษ ท. (มอนใหร) วา (อ.ทาน ท.) รแลว ซงความเปนคออนนง (แหงนครนถ ท.) เหลานน ยนอยแลว ทขางอนมในเบองหลง พงน�าออก ซงเครองปลาด ท. ในเบองบน แหงอาสนะ ท., (อ.เครองปลาด ท.) เหลานน อยาเปอนแลว ดวยของไมสะอาด ดงน๑ (เปนเหต) ฯ ครงนน(อ.สรคต)กลาวแลวกะนครนถท.วาขาแตทานผเจรญ(อ.ทานท.)จงมาขางนดงนฯอ.นครนถท.เขาไปแลวเรมแลวเพออนนง บนอาสนะอนบคคลปลาดแลว ท. ฯ ครงนน อ.มนษย ท. กลาวแลว(กะนครนถท.)เหลานนวาขาแตทานผเจรญ(อ.ทานท.)(ยงกาล)จงใหมา, (อ.ทาน ท.) จงอยานง กอน ดงน ฯ (อ.นครนถ ท. ถามแลว)วา(อ.เราท.จงอยานงกอน)เพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.มนษยท.กลาวแลว)วาอ.อนอนพระผเปนเจาท.ผเขาไปแลวสเรอน ของเราท.รซงธรรมเนยมแลวจงนงยอมควรดงนฯ(อ.นครนถท.ถามแลว) วา ดกอนทานผ มอาย อ.อน (อนเรา ท.) กระท�า ซงอะไร ยอมควรดงนฯ(อ.มนษยท.กลาวแลว)วาอ.อน(อนพระผเปนเจาท.)ทงปวงยนอยในทใกลแหงอาสนะอนถงแลวท.แกตนแกตนแลวจงนง โดยการประหารครงเดยวนนเทยวยอมควรดงนฯไดยนวา(อ.สรคต)นน(ยงบคคล) ใหกระท�าแลว (ซงเหต) น (ดวยอนคด) วา (ครนเมอนครนถ) คนหนงตกไปแลวในหลม,(อ.นครนถท.)ผเหลอลงอยานงแลวดงนฯ(อ.นครนถท.)เหลานนกลาวแลววาอ.ดละดงนคดแลววาอ.อนอนเราท.กระท�าซงวาจาเปนเครองกลาว(อนชนท.)เหลานกลาวแลวยอมควรดงนฯครงนน(อ.นครนถท.)ทงปวงไดยนอยแลวตามล�าดบในทใกลแหง-

138 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อาสนะอนถงแลวแกตนแกตนฯครงนน(อ.มนษยท.)กลาวแลว (กะนครนถ ท.) เหลานนว า ข าแต ท านผ เจรญ (อ.ท าน ท.) จงนง โดยการประหารครงเดยวนนเทยวพลนดงนรแลวซงความเปนคออนนง(แหงนครนถ ท.) เหลานน น�าออกแลว ซงเครองปลาด ท. ในเบองบน แหงอาสนะท.ฯอ.นครนถท.นงแลวโดยการประหารครงเดยวนนเทยว,อ.เทาแหงอาสนะท. อน (อนบคคล)ตงไวแลว ในเบองบนแหงเชอกท. พลดตกแลวฯอ.นครนถท.เปนผมหวลง(เปน)ตกไปแลวในหลมฯ

ก.๓อ.สรคต,(ครนเมอนครนถท.)เหลานนตกไปแลว,ปดแลวซงประต(ยงบคคล)ใหโบยแลว(ซงนครนถท.)ผทงขามขนแลวทงขามขนแลวดวยทอนไมท.(ดวยค�า)วา(อ.ทานท.)ยอมไมรซงเหตอนเปนไปลวงแลว-และเหตอนไมมาแลวและเหตอนเกดขนเฉพาะแลวเพราะเหตไรดงน(กลาวแลว)วา(อ.กรรม) อนมประมาณเทาน จกควร (แกนครนถ ท.) เหลานน ดงน (ยงบคคล)ใหเปดแลวซงประตฯ(อ.นครนถท.)เหลานนออกไปแลวเรมแลว เพออนหนไป ฯ ก (อ.สรคต) (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงแผนดน อนมการบรกรรมดวยปนขาว (อนบคคล) กระท�าแลว ใหเปนทลน ในหนทางเปนทไป (แหงนครนถ ท.) เหลานน ฯ (อ.สรคต) (ยงบคคล) ใหโบยแลว(ซงนครนถท.)เหลานนผไมยนดวยดแลวจงลมลงแลวผลมลงแลว(ในท) นน อก สงไปแลว (ดวยค�า) วา (อ.กรรม) อนมประมาณเทาน เปนกรรมเพยงพอแกทานท.(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.นครนถท.)เหลานน คร�าครวญอยวา(อ.เราท.)เปนผอนทานใหฉบหายแลวเปนแลว,(อ.เราท.)เปนผอนทานใหฉบหายแลว เปนแลว ดงน ไดไปแลว สประตแหงเรอน ของอปฏฐากฯอ.ครหทนเหนแลวซงประการอนแปลกนน(ของนครนถท.)เหลานน โกรธแลว (คดแลว) วา (อ.เรา) เปนผอนสรคตใหฉบหายแลว ยอมเปน,(อ.สรคต)(ยงบคคล)ใหโบยแลวซงพระผเปนเจาท.ของเรา ผเปนเนอนาแหงบญเปนแลวชอวาผสามารถเพออนใหซงเทวโลกท.หก(แกชน ท.) ผเหยยดออก ซงมอ แลวจงไหวอย ตามความชอบใจอยางไร (ยงพระผเปนเจาท.ของเรา)ใหถงแลวซงความฉบหายดงนไปแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 139

๑ สนไหมไดแกเงนคาปรบผแพคดใหแกผชนะ,คาปรบ,เงนคาปรบ(Compensation)

สราชตระกล(ยงพระราชา)ใหทรงกระท�าแลวซงพนแหงกหาปณะใหเปนสนไหม๑ (แกสรคต) นน ฯ ครงนน อ.พระราชา ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน (แกสรคต)นนฯ(อ.สรคต)นนไปแลวถวายบงคมแลวซงพระราชากราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.พระองค) ทรงใครครวญแลว จกทรงปรบซงสนไหม,(อ.พระองค)ไมทรงใครครวญแลวจงอยาทรงปรบ(ซงสนไหม)ดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วา(อ.เรา)ใครครวญแลวจกปรบดงนฯ(อ.สรคตกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผสมมตเทพอ.ดละ,ถาอยางนน(อ.พระองค)ขอจงทรงปรบดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาถาอยางนน(อ.เธอ)จงกลาวดงนฯอ.สรคตกราบทลแลวซงเรองอนเปนไปทวนนทงปวงกระท�า(ซงเรอง)นวาขาแตพระองคผสมมตเทพอ.สหาย ของขาพระองค เปนสาวกของนครนถ (เปน) เขาไปหาแลว ซงขาพระองคกลาวแลวอยางนเนองๆ(ในทท.)มท(แหงขาพระองค)ทงยนอยแลวทงนงแลวเปนตนวาดกอนสหาย(อ.ประโยชน)อะไรของทานดวยพระสมณะผโคดม,(อ.ทาน)เขาไปเฝาแลว(ซงพระสมณะผโคดม)นนจกไดซงอะไรดงน(ดงน)ใหเปนตน(กราบทลแลว)วาขาแตพระองค-ผสมมตเทพถาวาอ.อน(อนพระองค)ทรงปรบซงสนไหมในเพราะเหตน ควรแลวไซร, (อ.พระองค) ขอจงทรงปรบ ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงแลดแลวซงครหทนตรสแลววาไดยนวา(อ.ค�า)อยางนอนเธอกลาวแลวจรงหรอดงนฯ(อ.ครหทนกราบทลแลว)วาขาแตพระองค-ผสมมตเทพ (อ.ค�าอยางน อนขาพระองค กลาวแลว) จรง ดงน ฯ (อ.พระราชาตรสแลว)วาอ.ทานเทยวคบอยแลว(ซงนครนถท.)ผไมรอย(ซงเหต)แมอนมประมาณเทาน (ดวยความส�าคญ)วา เปนพระศาสดาดงนบอกแลว แกสาวกของพระตถาคตวา (อ.พระผเปนเจา ท. ของเรา) ยอมร (ซงเหต)ทงปวงดงน เพราะเหตอะไร,อ.สนไหมอนทานยกขนแลวจงม แกทานนนเทยวดงนฯ(อ.ครหทน)นนนนเทยว(อนพระราชา)ทรงใหถงแลวซงสนไหม อยางน , (อ.นครนถ ท.) ผ เข าถงซงตระกล (ของครหทน) นนนนเทยว(อนสรคต)โบยแลวน�าออกแลวฯ

140 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ สหชช เปนศพทนามนามกมศพทคณนามกมแปลวาสหาย,บคคลผมใจดว.วาสนทร�หทยเมตสสาตสหโทสหทโยวา,

สหทโยเอวสหชโชผมใจดส+หทย,ลบอทท,แปลงทยเปนชชแปลวาความเปนแหงบคคลผมใจดว.วาสหทสส

ภาโวโสหชช�สหชช�วาฯ

ก.๔(อ.ครหทน)นนโกรธแลว(ซงสรคต)นนไมกลาวแลวกบดวยสรคต(สนกาล)สกวาเดอนดวยทงกงจ�าเดม(แตกาล)นนคดแลววาอ.อนเทยวไป อย างน ไม ควรแล ว แก เรา, อ.อนอนเรา กระท�า ซงความฉบหาย(แกภกษท.)แมผเขาถงซงตระกล(ของสรคต)นนยอมควรดงนเขาไปหาแลวซงสรคตกลาวแลววาดกอนสรคตผสหายดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วาดกอนสหายอ.อะไรดงนฯ(อ.ครหทน กลาวแลว)วาอ.การทะเลาะบางอ.การววาทบางยอมมชอแกญาตและ-บคคลผ มใจด ท.๑, อ.ทาน ไมกลาวแลว (ซงค�า) อะไร ๆ, (อ.ทาน) ยอมกระท�าอยางนเพราะเหตไรดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วา ดกอนสหาย (อ.เรา) ยอมไมกลาว เพราะการไมกลาว กบ ดวยเรา แหงทาน,(อ.กรรม)ใด(อนเรา)กระท�าแลว,(อ.กรรม)นนเปนกรรม (อนเรา)กระท�าแลวนนเทยว (จงเปน), อ.เราท. จกไมท�าลาย ซงไมตร ดงนฯ (อ.สหายท.)แมทงสองยอมยนยอมนงในทแหงเดยวกนจ�าเดม(แตกาล)นนฯครงนนในวนหนงอ.สรคตกลาวแลวกะครหทนวา(อ.ประโยชน) อะไร ของทาน ดวยนครนถ ท., (อ.ทาน) เขาไปหาแลว (ซงนครนถท.) เหลานนจกได ซงอะไร,อ.อนเขาไปเฝาซงพระศาสดา ของเราหรอหรอวาอ.อนถวายซงทานแกพระผเปนเจาท.ยอมไมควรแกทานหรอดงนฯ(อ.ครหทน)แมนนยอมหวงเฉพาะ(ซงค�า) นนนนเทยว,(เพราะเหต)นน(อ.ค�าของสรคตนน)เปนราวกะวาการเกา ดวยเลบในทแหงแผลของฝไดมแลว(แกครหทน)นนฯ(อ.ครหทน) แมนนถามแลวซงสรคตวาอ.พระศาสดาของทานยอมรซงอะไรดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วาดกอนทานผเจรญ(อ.ทาน)จงอยากลาวอยางน,ชอ(อ.เหต)อน(อนพระศาสดา)ของเราไมพงรยอมไมม, (อ.พระศาสดาของเรา)ยอมร(ซงเหต)ทงปวงอนตางดวยเหตมเหตอนเปนไป-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 141

ลวงแลวเปนตน,ยอมทรงก�าหนดซงจตของสตวท.ดวยอาการท.สบหกดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วา(อ.เรา)ยอมไมรอยางน,(อ.ทาน)ไมบอกแลวแกเราตลอดกาลอนมประมาณเทานเพราะเหตไร,ถาอยางนน(อ.ทาน)จงไป,(อ.ทาน)จงทลนมนตซงพระศาสดาเพอภตบรโภคอนจะ-มในวนพรงน,(อ.เรา)(ยงพระศาสดา)จกใหเสวย,(อ.ทาน)จงกราบทล เพออนทรงรบซงภกษาของเรากบดวยรอยแหงภกษท.หาดงนฯอ.สรคต เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลแลว อยางนวาขาแตพระองคผเจรญ อ.ครหทน ผเปนสหาย ของขาพระองค (ยงขาพระองค) ยอมใหทลนมนต ซงพระองค, ไดยนวา (อ.พระองค) กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา ขอจงทรงรบ ซงภกษา (ของครหทน) นน ในวนพรง, ก (อ.กรรม) ชอน อนขาพระองค กระท�าแลว (แกนครนถ ท.) ผเขาถงซงตระกล (ของครหทน) นน ในวนอนมในกอนแล, (อ.ขาพระองค) ยอมไมร แมซงการกระท�าตอบ (แกกรรม) อนอนขาพระองคกระท�าแลว, (อ.ขาพระองค) ยอมไมร แมซงความท (แหงครหทนนน) เปนผใครเพออนถวาย ซงภกษา แกพระองค ดวยจตอนหมดจดแลว, (อ.พระองค) ทรงใครครวญแลว, หากวา (อ.กรรมนน) ควรแลวไซร, (ทรงยงค�านมนต) จงใหอยทบ, หากวา (อ.กรรมนน) ไมควรแลวไซร, (อ.พระองค) อยาทรง (ยงค�านมนต) ใหอยทบแลวดงนฯ อ.พระศาสดาทรงใครครวญแลววา(อ.ครหทนนน)เปนผใครเพออนถวายแกเราท.(ยอมเปน)หรอหนอแลดงนไดทรงเหนแลววา(อ.ครหทนนน) เปนผใครเพออน (ยงบคคล) ใหขด ซงหลม อนใหญ ในระหวาง แหงเรอน ท. สอง แลวจง (ยงบคคล) ใหน�ามา ซงฟนแหงไมตะเคยน ท. อนมเกวยนแปดสบเลมเปนประมาณ แลวจง (ยงหลมนน) ใหเตม แลวจงให ซงไฟ แลวจงยงเรา ท. ใหตกไป ในหลมแหงถานเพลง แลวจงขมข (ยอมเปน) ดงน, ทรงใครครวญแลว อกวา อ.ประโยชน เพราะปจจย (แหงเรา) ไปแลว (ในท) นน มอย หรอหนอแล (หรอวา อ.ประโยชน) ยอมไมม ดงน, ในล�าดบนน (อ.พระศาสดา) ไดทรงเหนแลว (ซงเหต) นวา อ.เรา จกเหยยดออก ซงเทา บนหลมแหงถานเพลง, อ.เสอล�าแพน (อนบคคล) วางปกปดแลว

142 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ซงหลมแหงถานเพลง) นน จกหายไป, อ.ดอกปทมใหญ อนมลอเปนประมาณ จกผดขน ท�าลาย ซงหลมแหงถานเพลง, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.เรา เหยยบอย ซงกลบแหงดอกปทม ไปแลว จกนง บนอาสนะ, อ.ภกษ ท. แมผมรอยหาเปนประมาณ ไปแลว จกนง เหมอนอยางนนนนเทยว, อ.มหาชน จกประชมกน, อ.เรา จกกระท�า ซงการอนโมทนา ดวยคาถา ท. สอง ในสมาคม นน, ในกาลเปนทสดลงรอบแหงการอนโมทนา อ.การรพรอม-เฉพาะซงธรรม จกม แกพนแหงสตวผมลมปราณ ท. แปดสบส, อ.สรคตดวย อ.ครหทนดวย เปนพระโสดาบน จกเปน, จกหวาน ซงกองแหงทรพย ของตน ในพระศาสนา, อ.อนอนเรา อาศย ซงกลบตร น แลวจงไป ยอมควร ดงน ทรงยงภกษา ใหอยทบแลว ฯ

ก.๕อ.สรคตรแลวซงการยง(ค�านมนต)ใหอยทบแหงพระศาสดาบอกแลว แกครหทน กลาวแลววา (อ.ทาน) จงกระท�า ซงสกการะ แกพระโลกเชษฐดงนฯอ.ครหทน(คดแลว)วาในกาลน(อ.เรา)จกร(ซงกรรม)อนควรแลวแกกรรมอนเราพงกระท�า(แกพระสมณะผโคดม)นนดงน(ยงบคคล)ใหขดแลวซงหลมอนใหญในระหวางแหงเรอนท.สอง(ยงบคคล) ใหน�ามาแลว ซงฟนแหงไมตะเคยน ท. อนมเกวยนแปดสบเลม- เปนประมาณใหแลวซงไฟ(ยงไฟ)ใหบงหวนควนแลวตลอดราตรทงปวง(ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงกองแหงถานเพลงของไมตะเคยน ตงไวแลว ซงกระดานเรยบแหงตนไมท.บนทสดแหงหลมปกปดแลวดวยเสอล�าแพน (ยงบคคล)ใหฉาบแลวดวยโคมยลาดแลวซงทอนไมมก�าลงอนโทษประทษราย-แลวท.โดยขางขางหนง(ยงบคคล)ใหกระท�าแลวซงหนทางเปนทไป,ส�าคญอยวาครนเมอทอนไมท.หกแลวในกาล(แหงทอนไมอนสมณะท.) ทงเหยยบแลวทงเหยยบแลวอยางน,(อ.สมณะท.)เปนไปรอบแลวจกตกไปในหลมแหงถานเพลงดงน(ยงบคคล)ใหตงไวแลวซงตมท.โดยท�านอง (แหงตม) อนสรคตตงไวแลว ในสวนภายหลงแหงเรอนนนเทยว, (ยงบคคล) ใหปลาดแลวแมซงอาสนะท.เหมอนอยางนนนนเทยวฯอ.สรคตไปแลวส เรอน (ของครหทน) นน ในเวลาเชาเทยว กลาวแลววา ดกอนสหาย

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 143

อ.สกการะอนทานกระท�าแลว(หรอ)ดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วาดกอนสหายเออ(อ.สกการะอนเรากระท�าแลว)ดงนฯ(อ.สรคต ถามแลว)วาก(อ.สกการะ)นน(อนทานกระท�าแลว)(ณท)ไหนดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วา(อ.ทาน)จงมา,(อ.เราท.)จะดดงนแสดงแลว(ซงสกการะ)ทงปวงโดยท�านอง(แหงสกการะ)อนสรคตแสดงแลวนนเทยวฯอ.สรคตกลาวแลววาดกอนสหายอ.ดละดงนฯอ.มหาชนประชมกนแลว ฯจรงอย ครนเมอพระศาสดา (อนบคคล) ผมความเหนผดทลนมนตแลว,อ.การประชมอนใหญยอมมฯแม(อ.ชนท.)ผ มความเหนผด ยอมประชมกน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) จกเหน ซงประการอนแปลกของพระสมณะผโคดมดงน ฯแม (อ.ชนท.) ผมความเหนชอบยอมประชมกน(ดวยอนคด)วาในวนนอ.พระศาสดา จกทรงแสดงซงพระธรรมเทศนาใหญ,(อ.เราท.)จกใครครวญซงวสยแหง-พระพทธเจาซงลลาแหงพระพทธเจาดงนฯในวนรงขนอ.พระศาสดาไดเสดจไปแลวสประตแหงเรอนของครหทนกบดวยรอยแหงภกษท.หาฯ(อ.ครหทน)นนออกไปแลวจากเรอนถวายบงคมแลวดวยอนตงไว- เฉพาะแหงองคหา ยนประคองแลว ซงอญชล ขางพระพกตร คดแลววา ขาแตพระองคผเจรญ(อ.ค�า)อยางนวาไดยนวาอ.พระองคยอมทรงทราบ(ซงเหต)ทงปวงอนตางดวยเหตมเหตอนเปนไปลวงแลวเปนตน,(อ.พระองค)ยอมทรงก�าหนด ซงจต ของสตว ท. ดวยอาการ ท. สบหก ดงน อนอปฏฐากของพระองคบอกแลวแกขาพระองค,ถาวา(อ.พระองค)ยอมทรงทราบไซร,(อ.พระองค)จงอยาเสดจเขาไปสเรอนของขาพระองค,เพราะว า อ.ข าวต ม ยอมไมมนนเทยว เพอพระองค ผ เข าไปแลว, (อ.วตถท.)มขาวสวยเปนตนยอมไมม (เพอพระองคผเขาไปแลว),ก (อ.ขาพระองค)ยงทานท.ทงปวงแลใหตกไปแลวในหลมแหงถานเพลงจกขมข ดงน, (อ.ครหทน) ครนคดแลว อยางน รบแลว ซงบาตร ของพระศาสดากราบทลแลววาอ.พระผมพระภาคเจาขอจงเสดจมาขางนดงน กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.อน (อนทาน ท.) ผมาแลว สเรอนของขาพระองคท.รซงธรรมเนยมแลวจงมายอมควรดงนฯ

144 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วาดกอนทานผมอายอ.อน(อนเราท.)กระท�าซงอะไรยอมควรดงนฯ(อ.ครหทนกราบทลแลว)วาอ.อน(อนภกษ)รปอนมาในภายหลงในกาล(แหงภกษ)รปหนงๆเขาไปแลวไปแลวขางหนานงแลวยอมควรดงนฯ

ก.๖ ไดยนวา (อ.ความคด) อยางนวา (อ.ภกษ ท.) ผเหลอลง เหนแลว (ซงภกษ) ผไปอย ขางหนา ผตกไปแลว ในหลมแหงถานเพลง จกไมมา,(อ.เรา)(ยงภกษ)รปหนงๆนนเทยวใหตกไปแลวจกขมขดงนไดมแลว(แกครหทน)นนฯอ.พระศาสดาตรสแลววาอ.ดละดงนผพระองคเดยวเทยวไดเสดจเขาไปแลวฯอ.ครหทนถงแลวซงหลมแหง-ถานเพลง ถอยไปแลว ยนอยแลว กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงเสดจไป ขางหนา ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ทรงเหยยดออกแลวซงพระบาทบนทสดแหงหลมแหงถานเพลง,อ.เสอล�าแพนหายไปแลว, อ.ดอกปทม ท. อนมลอเปนประมาณ ผดขนแลว ท�าลาย ซงหลมแหงถานเพลงฯอ.พระศาสดาทรงเหยยบอยซงกลบแหงดอกปทมท.เสดจไปแลว ประทบนงแลว บนพทธอาสน (อนบคคล) ปลาดแลว ฯ แมอ.ภกษท.ไปแลวนงแลวบนอาสนะเหมอนอยางนนนนเทยวฯอ.ความเรารอนตงขนแลว จากกายของครหทน ฯ (อ.ครหทน)นน ไปแลวโดยเรวเขาไปหาแลวซงสรคตกลาวแลววาขาแตนาย(อ.ทาน)เปนทตานทานของเราจงเปนดงนฯ(อ.สรคตถามแลว)วา(อ.เหต)นนอะไรดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วาอ.ขาวตมหรอหรอวา(อ.วตถท.)มขาวสวยเปนตนยอมไมมในเรอนเพอรอยแหงภกษท.หา,(อ.เรา)จะกระท�าอยางไรหนอแลดงนฯ(อ.สรคตถามแลว)วาก(อ.กรรม)อะไรอนทานกระท�าแลวดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วาอ.เรา(ยงบคคล)ใหกระท�าแลวซงหลมอนใหญในระหวางแหงเรอนท.สองใหเปนหลมเตมดวยถานเพลง(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)(ยงภกษท.)ใหตกไปแลว(ในหลม)นนจกขมขดงน,(ครนเมอความเปน)อยางนน (มอย,)อ.ดอกปทมใหญท.ผดขนแลวท�าลาย(ซงหลม)นน,(อ.ภกษท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 145

๑ ตตถ (ปทเม) แปลเปนประธานวา(อ.ดอกปทม) นน สมพนธวาตตถ วเสสน ของ ปทเม ๆ สตตมปจจตตสยกตตา ใน

ภเวยย สวนกรยาคมพากยนนในอรรถกถาแกเปนภเวยย ฯ

ทงปวงเหยยบแลวซงกลบแหงดอกปทมท.ไปแลวนงแลวบนอาสนะ- (อนบคคล)ปลาดแลว,ในกาลน(อ.เรา)จะกระท�าอยางไรดงนฯ(อ.สรคต ถามแลว) วา อ.ทาน แสดงแลววา อ.ตม ท. แหงขาวตม อนมประมาณเทาน (มอย), (อ.ตม ท.) (แหงวตถ ท.) มขาวสวยเปนตน อนมประมาณเทาน (มอย) ดงน แกเรา ในกาลนนนเทยว มใชหรอ ดงนฯ(อ.ครหทนกลาวแลว)วาขาแตนาย(อ.ค�า)นนเปนค�าเทจ(ยอมเปน),อ.ตมท.เปนตมเปลาเทยว(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.สรคตกลาวแลว)วา(อ.เหตนน)จงยกไว,(อ.ทาน)จงไป,(อ.ทาน)จงตรวจด(ซงวตถท.)มขาวตมเปนตนในตมท.เหลานนดงนฯในขณะนนนนเทยวอ.ขาวตมในตมท.เหลาใด(อนครหทน)นนกลาวแลว,(อ.ตมท.)เหลานนเตมแลว ดวยขาวตม (อ.วตถ ท.) มขาวสวยเปนตน (ในตม ท.) เหลาใด (อนครหทนนน) กลาวแลว, (อ.ต ม ท.) เหลานน เปนตมเตมรอบแลว (ดวยวตถท.)มขาวสวยเปนตนเทยวไดเปนแลวฯอ.สรระของครหทนเตมแลว ดวยปตและปราโมทย เพราะเหน ซงสมบต นน, อ.จต เลอมใสแลว(เพราะเหนซงสมบตนน)ฯ(อ.ครหทน)นนองคาสแลวซงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข โดยเคารพ เปนผใครเพออนยง- พระศาสดา ผมกจดวยภตอนทรงกระท�าแลว ใหทรงกระท�า ซงการอนโมทนา(เปน)รบแลวซงบาตรฯอ.พระศาสดาเมอทรงกระท�าซงการอนโมทนาตรสแลววาอ.สตวท.เหลานยอมไมรซงคณแหงสาวกท.ของเรา(ดวย)แหงพระพทธศาสนาดวยเพราะความไมมแหงจกษคอปญญานนเทยว,(อ.สตวท.)ผเวนแลวจากจกษคอปญญา ชอวา เปนผบอด (ยอมเปน), (อ.สตว ท.) ผมปญญา ชอวา เปนผเปนไปกบดวยจกษ (ยอมเปน) ดงน ไดตรสแลว ซงพระคาถาท.เหลานวา

อ.ดอกปทม อนมกลนอนสะอาด พงเกด ในท-แหงหยากเยอ อน (อนบคคล) ทงแลว ใกลทางใหญ, (อ.ดอกปทม) นน๑ เปนทยนดแหงใจ (พงเปน)

146 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ฉนใด, อ.สาวกของพระสมมาสมพทธเจา (ครน- เมอปถชน ท.) ผ เปนเพยงดงหยากเยอเปนแลว (เกดแลว) ยอมรงเรองลวง ซงปถชน ท. ผเปน-คนบอดเปนแลว ดวยปญญา ฉนนน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาในทแหงหยากเยอคอวาทกองแหงหยากเยอดงนแหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาสงการธานสม ดงนฯ (อ.อรรถ)วาอน(อนบคคล)ทงแลวใกลหนทางใหญ(ดงนแหงบาท- แหงพระคาถา)วาอชฌตสม มหาปเถดงนฯ (อ.อรรถ) วา อนมกลนอนบคคลพงยนดดวยด (ดงน แหงบท) วา สจคนธ� ดงนฯ (อ.วเคราะห)(ในบทน)วามโนรม� ดงน(อนบณฑตพงกระท�า),อ.ใจ ยอมยนด (ในดอกปทม) น เพราะเหตนน (อ.ดอกปทมน) ชอวา เปนทยนดแหงใจฯ (อ.อรรถ) วา ผเปนเพยงดงหยากเยอเปนแลว (ดงน แหงบท) วา สงการภเตส ดงนฯ (อ.อรรถ)วาซงโลกยมหาชนท.ผมชออนไดแลวอยางนเพราะอนยง-กเลสท.อนหนาใหเกด(ดงนแหงบท)วาปถชชเนดงนฯ (อ.อรรถรป)นวาอ.ดอกปทมอนมกลนอนสะอาดพงเกดในทแหง-หยากเยอคอวาแมในของอนปฏกลทงไมสะอาดทงนาเกลยดอน(อนบคคล)ทงแลวใกลทางใหญ,(อ.ดอกปทม)นนเปนทยนดแหงใจคอวาเปนทรกคอวาเปนทยงใจใหเอบอาบ (แหงอสรชน ท.) มพระราชาและมหาอ�ามาตยของพระราชา- เปนตน คอวา เปนของควรแกอนตงไวเฉพาะ ในเบองบนแหงกระหมอม (แหงอสรชนท.มพระราชาและมหาอ�ามาตยของพระราชาเปนตน)นนเทยวพงเปน ชอฉนใด,อ.สาวกของพระสมมาสมพทธเจาคอวาอ.ภกษผมอาสวะสนแลว, ครนเมอปถชนท.แมผเปนเพยงดงหยากเยอเปนแลวเกดแลว,แมบงเกดแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 147

๑ ประโยคย�กรยาปรามาสมหลกการดงกลาวแลวในในภาค๑เรองภกษชาวเมองโกสมพในทนประกอบบทประธานของประโยค

ต(ต�หรอเอต�)ไดดงนต� มม เอตรห พทธภตสส องคารราสโต ปทมาน� อฏ€ตตต� ฯ

ในระหวางแหงมหาชนผมปญญาออกแลวผมใชผมจกษ(ชอวายอมรงเรองวเศษคอวา ชอวา ยอมงาม กาวลวง ซงปถชน ท. ผ เปนคนบอดเปนแลว) ดวยก�าลงแหงปญญาของตน,ผเหนซงโทษในกามท.(ดวย)ซงอานสงสในเนกขมมะ ดวย แลวจงออกบวชแลว (ชอวา ยอมร งเรองวเศษ คอวา ชอวายอมงามกาวลวงซงปถชนท.ผเปนคนบอดเปนแลว)(ดวยคณ) แมสกวาการบรรพชา, แมยกขนแลว ซงศลและสมาธและปญญาและวมตตและ- วมตตญาณทสสนะท.ยง(กวาคณสกวาการบรรพชา)นนชอวายอมรงเรอง-วเศษคอวาชอวายอมงามกาวลวงซงปถชนท.ผเปนคนบอดเปนแลวฉนนนนนเทยวดงนเปนอรรถรป(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวยอมเปนฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.อนรพรอมเฉพาะซงธรรม ไดมแลว แกพนแหงสตวผมลมปราณท.แปดสบสฯอ.ครหทนดวยอ.สรคตดวยบรรลแลว ซงโสดาปตตผล ฯ (อ.สหาย ท. สอง) เหลานน หวานแลว ซ งทรพย ของตน ท งปวง ในพระพทธศาสนา ฯ อ.พระศาสดา เสดจลกขนแลวจากอาสนะไดเสดจไปแลวสวหารฯ อ.ภกษท.ยงวาจาเปนเครองกลาววาโอชออ.พระคณของพระพทธเจาท.เปนคณนาอศจรรย(ยอมเปน),อ.ดอกปทมท.ผดขนแลวท�าลายซงกอง-แหงถานเพลงของไมตะเคยนชออนมอยางนนเปนรปดงนใหตงขนพรอมแลวในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรมในสมยเปนทสนไปแหงวนฯอ.พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามแลววาดกอนภกษท.(อ.เธอท.)เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาวอะไรหนอยอมมในกาลนดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมมในกาลน)ดงน(อนภกษท.เหลานน)กราบทลแลว,ตรสแลววาดกอนภกษ ท., อ.ดอกปทม ท. ผดขนแลว จากกองแหงถานเพลง เพอเรา ผ เปนพระพทธเจาเปนแลว ในกาลน ใด, (อ.ความทแหงดอกปทม ท. เปนของผดขนแลว จากกองแหงถานเพลง เพอเรา ผเปนพระพทธเจาเปนแลว ในกาลน นน๑) เปนเหตไมนาอศจรรย (ยอมเปน), (อ.ดอกปทม ท.) เหลานน

148 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ชาดกนปรารภเมอพระพทธเจาเสวยพระชาตเปนเศรษฐชาวเมองพาราณสไดถวายทานโดยการตงโรงทาน๖แหงคอทประตเมอง

๔ทศทกลางเมองและทประตบานและรกษาศลเปนนตย เชาวนหนง เมอคนรบใชจดอาหารประณตใหรบประทานขณะนน

มพระปจเจกพทธเจาผออกจากสมาบตมาโปรดทประตบานทานจงใหคนใชไปรบบาตรมาเพอถวายภตตาหารขณะนนพญามารคด

ขดขวางทานของเศรษฐพระโพธสตวและท�าใหพระปจเจกพทธเจาพนาศ จงเนรมตหลมไฟลกโพลงเตมดวยถานไมตะเคยน ลก

๘๐ ศอก ขวางหนาพระปจเจกพทธเจาแลวยนดอยกลางอากาศ ฝายคนใชทเดนไปรบบาตรเหนดงนกตกใจกลววงกลบไปบอก

เศรษฐเศรษฐจงสงคนใชคนอนๆน�าไปถวายแตทกคนกวงกลบมาดวยความตกใจพระโพธสตวรวาพญามารคงมาขดขวางการให

ทานจงถอภาชนะอาหารมาดวยตนเอง มองไปบนอากาศกเหนพญามาร จงไดรองถามความจรงทราบวาพญามารมาเพอตองการจะ

ท�าลายการใหทานและท�าลายชวตพระปจเจกพทธเจาดวย จงไปยนทขอบหลมเรยนพระปจเจกพทธเจาวา “แมขาพเจาจะม

เทาชฟา มหวทมลงตกไปสนรกกตามท ขาพเจาจะไมท�ากรรมชว ขอนมนตพระคณเจารบบณฑบาตเถด” พดจบกประคอง

ภาชนะอาหารวงไปบนหลมถานเพลงทนใดนนกมดอกบวใหญมกลบซอนกนนบรอยชนผดขนจากหลม๘๐ศอกมารองรบเทา

พระโพธสตวมละอองเกสรประมาณทะนานหนงฟงขนจากดอกบวโปรยปรายลงบนรางของพระโพธสตวทานไดยนถวายบณฑบาต

แกพระปจเจกพทธเจาดวยจตบนเทงพรอมไดสงสอนมหาชนใหท�าบญท�าทาน รกษาศลฝายพญามารเหนวาท�าอนตรายแกทาน

ของพระโพธสตวและท�าอนตรายพระปจเจกพทธเจาไมไดกหายวบไปในทนนเองฯ

ผดขนแลว เพอเรา แมผเปนพระโพธสตวเปนแลว ผประพฤตอย ในญาณเปน-เหตแสดงอาง ในกาลกอน ดงน ผ (อนภกษ ท.) เหลานน ทลออนวอนแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ดอกปทม ท. เหลานน ผดขนแลว เพอพระองค แมผเปนพระโพธสตวเปนแลว ผ ประพฤตอย ในญาณเปนเหตแสดงอาง) ในกาลไร, (อ.พระองค) ขอจงตรสบอก แกข าพระองค ท. ดงน ทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปนไปลวงแลวตรสใหพสดารแลวซงขทรงคารชาดก๑ นวา

(อ.เรา) ผมเทาในเบองบน ผมหวลง จะตกไป ส นรก โดยแท , (อ. เรา) จกไม กระท� า (ซงกรรม) อนไมประเสรฐ, เชญเถด (อ.ทาน) จงรบเฉพาะ ซงกอนขาว ดงน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงสาวกของนครนถชอวาครหทน (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรคอนบณฑต-

ก�าหนดแลวดวยดอกไม จบแลว ฯอ.วรรค ทส (จบแลว) ฯ

๑ อสสารณา(อาณา)เปนกตตรปกรณสาธนะลงยปจจยว.วา(มหาชน�) อฏ€าย สาเรต เอตายาต อสสารณา (อาณา)

อเปนบทหนาสรธาตในความไป,แลนไปซอนส

๕. พาลวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-

อนบณฑตก�าหนดแลวดวยคนพาล(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. อญญตรปรสวตถอ.เรองแหงบรษคนใดคนหนง (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระราชาพระนามวาปเสนทโกศลดวยนนเทยว ซงบรษคนใดคนหนงดวย ตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาทฆา ชาครโต รตต ดงนเปนตนฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.พระราชา พระนามวาปเสนทโกศล เสดจขนแลว สชางเชอกหนงชอวาบณฑรกตวมอวยวะทงปวงขาวตวอนบคลทงประดบ-แลวทงตกแตงแลวยอมทรงกระท�าซงการประทกษณซงพระนครดวยอานภาพ-ของพระราชาอนใหญในวนแหงมหรสพวนหนงฯครนเมออาชญาเปนเหต- ยงมหาชนใหลกขนแลนไป๑เปนไปอย,อ.มหาชนผ(อนราชบรษท.)โบยอย(ดวยวตถท.)มกอนดนและทอนไมเปนตนหนไปอยแมยงคอใหเปนไปรอบแลวยอมแลดนนเทยวฯไดยนวา(อ.ผล)นนเปนผลแหงทานอนพระราชาท.ทรงถวายดแลว(ยอมเปน)ฯอ.ภรรยาของบรษผถงแลวซงยากแมคนใด- คนหนงยนอยแลวทพนอนมในเบองบนแหงปราสาทอนประกอบแลวดวย-

150 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ วาตปาน� แปลออกศพทวา ชองเปนทดมกนซงลม, ชองอนดมกนซงลม แปลเอาความวา หนาตาง, ชองลม เปนกตตรป

กตตสาธนะ ว.วา วาต� ปวตต วาตปาน� (ฉทท�), เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา วาต� ปวต เอตถาต วาตปาน� (ฉทท�) ฯ

วาตเปนบทหนาปาธาตในความดมยปจจยแปลงยเปนอนฯ

ชนเจดเปดแลวซงบานแหงชองเปนทดมกนซงลม๑บานหนงแลดแลวซงพระราชาเทยวไปปราศแลวฯ(อ.หญงนน)ปรากฏแลวแกพระราชาราวกะ อ.พระจนทรอนเตมดวงแลว อนเขาไปแลว สระหวางแหงเมฆ ฯ (อ.พระราชา)นนเปนผมพระทยเนองเฉพาะแลว(ตอหญง)นนเปนราวกะวาทรงถงแลวซงอาการคออนตกไป จากคอแหงชาง เปน ทรงกระท�าแลว ซงการประทกษณ ซงพระนคร พลน เสดจเขาไปแลว สภายในแหงบร ตรสแลวกะอ�ามาตยผมความคนเคยคนหนงวาอ.ปราสาทอนเราแลดแลวในทโนนอนเธอเหนแลว(หรอ)ดงนฯ(อ.อ�ามาตยกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผ สมมตเทพ พระเจาขา (อ.ปราสาทอนพระองคทรงแลดแลว ในทโนนอนขาพระองคเหนแลว)ดงนฯ(อ.พระราชาตรสถามแลว)วา(อ.เธอ)ไดเหนแลวซงหญงคนหนง(ในปราสาท)นน(หรอ)ดงนฯ(อ.อ�ามาตยนนกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผสมมตเทพ(อ.ขาพระองค)ไดเหนแลวดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วา(อ.เธอ)จงไป,(อ.เธอ)จงรซงความท(แหงหญง)นนเปนผเปนไปกบดวยสามหรอมสามหามไดดงนฯ(อ.อ�ามาตย)นนไปแลวรแลวซงความท(แหงหญง)นนเปนผเปนไป- กบดวยสามมาแลวกราบทลแลวแกพระราชาวา(อ.หญงนน)เปนผเปน-ไปกบดวยสาม (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน (ครนเมอพระด�ารส) วา ถาอยางนน(อ.เธอ)จงรองเรยกซงสาม(ของหญง)นนดงนอนพระราชาตรสแลว,(อ.อ�ามาตย)นนไปแลวกลาวแลววาแนะทานผเจรญ(อ.ทาน)จงมา,อ.พระราชายอมทรงรองเรยกซงทานดงนฯ(อ.บรษ)นน คดแลววา อนภย เปนภยเกดขนแลว เพราะอาศย ซงภรรยาของเรา พงเปนดงนไมอาจอยเพออนหามซงอาชญาของพระราชาไปแลวถวายบงคมแลว ซงพระราชา ไดยนอยแลว ฯ ครงนน อ.พระราชา ตรสแลว(กะบรษ)นนวา(อ.เจา)จงบ�ารงซงเราดงนฯ(อ.บรษนนกราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผ สมมตเทพ อ.อยาเลย, อ.ขาพระองค

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 151

๑ รชชต ประกอบดวย รช ธาตในความเสยดแทง ย ปจจยในกมมวาจก แปลง ย กบทสดธาต เปน ชช ในทน แปลเปน

ประโยคกมมวาจกถาลงยปจจยในกตตวาจกแปลวายอมเสยดแทง,ยอมปวด,ยอมเจบปวดฯในประโยคนสามารถแปล

เปนประโยคกตตวาจกไดวาอ.ศรษะ ของขาพเจา ยอมปวด, อ.หลง ของขาพเจา ยอมปวด ฯ

กระท�าแล ว ซงการงาน ของตน จะถวาย ซงส วย แก พระองค , อ.กรยาอนประกอบแลวดวยความเปนอย นนนนเทยว จงม แกขาพระองค ดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาอ.ความตองการดวยสวยของเจายอมไมมแกเรา,(อ.เจา)จงบ�ารงซงเราจ�าเดมแตวนนดงน (ทรงยงราชบรษ)ใหพระราชทานแลวซงโลดวยซงอาวธดวย(แกบรษ)นนฯไดยนวา(อ.ความด�าร)อยางนวา(อ.เรา)ยกขนแลวซงโทษบางอยางนนเทยว(แกบรษ)นนฆาแลวจกยดเอาซงภรรยาดงนไดมแลว(แกพระราชา)นนฯครงนน(อ.บรษ)นนผกลวแลวตอภยคอความตายเปนผไมประมาทแลวเปนบ�ารงแลว(ซงพระราชา)นนฯ

ก.๒อ.พระราชาไมทรงเหนอยซงชอง(ของบรษ)นนครนเมอ-ความเรารอนเพราะกาม เจรญอย, (ทรงด�ารแลว) วา (อ.เรา) ยกขนแลว ซงโทษ อยางหนง (แกบรษ) นน จกกระท�า ซงอาชญาแหงพระราชา ดงน(ทรงยงราชบรษ)ใหเรยกมาแลว(ซงบรษ)นนตรสแลวอยางนวา แนะทานผเจรญ(อ.เจา)ไปแลวชอสทโนนแหงแมน�าในทสดแหงโยชนหา(แตท)นจงน�ามาซงดอกโกมทและดอกอบลท.ดวยนนเทยวซงดนเหนยว- มสเพยงดงสแหงอรณดวย ในเวลาเปนทอาบแหงเรา ในเวลาเยน, ถาวา(อ.เจา)ไมพงมาในขณะนนไซร,(อ.เรา)จกกระท�าซงอาชญาแกเจาดงน ฯ ไดยนวา อ.เสวก เปนผล�าบากแลวกวา กวาทาส ท. แมส (ยอมเปน)ฯจรงอยอ.ทาสท.มทาสอนนายซอแลวดวยทรพยเปนตนยอมไดเพออนกลาววาอ.ศรษะของขาพเจา(อนโรค)ยอมเสยดแทง,อ.หลงของขาพเจา(อนโรค)ยอมเสยดแทง๑ดงนแลวจงพกอยฯ(อ.อนกลาวอยางนน)นนยอมไมมแกเสวก,อ.อน(อนเสวก)กระท�าซงกรรม(อนพระราชา)ทรงสงบงคบแลวนนเทยวยอมควรเพราะเหตนน(อ.บรษ)นนคดอยวาอนเราพงไปแนแท,ชออ.ดนเหนยวมสเพยงดงสแหงอรณกบดวยดอก-

152 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อนสสาเวส ประกอบดวย อน บทหนา ส ธาตในความฟง เณ ปจจยในเหตกตตวาจก อ อชชตตนวภตต ส อาคม ซอน

สพฤทธอเปนโอแลวแปลงโอเปนอวทฆะตนธาตลบณเสยรสสะอเปนอแปลเอาความวาประกาศแลวฯ

โกมทและดอกอบลท.ยอมเกดขนในภพแหงนาค,อ.เราจกได(ณท)ไหนดงนผกลวแลวตอภยคอความตายไปแลวสเรอนกลาวแลววาแนะนางผเจรญอ.ภตเพอเราส�าเรจแลว(หรอ)ดงนฯ(อ.ภรรยากลาวแลว)วา ขาแตนาย(อ.ภตเพอทาน)(มอย)บนทสดแหงเตาดงนฯ(อ.บรษ)นน,อ.ภรรยายอมปลงลงซงภต เพยงใด,ไมอาจอย เพออนทรงไวพรอม เพยงนน (ยงภรรยา) ใหน�าไปแลว ซงน�าขาว ดวยกระบวย บบลงแลว ซงภตอนสดนนเทยวกบดวยกบอน(อนตน)ไดแลวอยางไรในกระเชา ถอเอาแลวแลนไปแลวสนหนทางอนประกอบแลวดวยโยชน,(เมอบรษ)นนไปอยนนเทยว, อ.ภต เปนของสกแลว ไดเปนแลว ฯ (อ.บรษ) นน น�าไปปราศแลว ซงภต หนอยหนง กระท�า ใหเปนของไมเปนเดนเทยว บรโภคอยเหนแลว(ซงบรษ)ผไปสหนทางไกลคนหนง(กลาวแลว)วาอ.ภต อนไมเปนเดน หนอยหนง อนอนเราน�าไปปราศแลวนนเทยว มอย, ขาแตนาย(อ.ทาน)รบแลวจงบรโภคดงนฯ(อ.บรษผไปสหนทางไกล)นนรบแลว บรโภคแลว ฯ (อ.บรษ) แมนอกน บรโภคแลว โปรยแลว ซงก�าแหงภตก�าหนงในน�าบวนแลวซงปาก(ยงบคคล)ใหฟงตามแลว๑

สนสามครงวา อ.นาค ท. (ดวย) อ.ครฑ ท. (ดวย) อ.เทวดา ท. ดวย ผอยทบแลว ในประเทศแหงแมน�า น จงฟง ซงค�า ของขาพเจา, อ.พระราชา เปนผใครเพออนทรงกระท�า ซงอาชญา แกขาพเจา (เปน) สงบงคบแลว ซงขาพเจาวา (อ.เจา) จงน�ามา ซงดนเหนยวมสเพยงดงสแหงอรณ กบ ดวยดอกโกมทและดอกอบล ท. ดงน, ก อ.ภต อนขาพเจา ใหแลว แกมนษยผไปสหนทางไกล, (อ.ภต) นน เปนของมอานสงสพนหนง (ยอมเปน), (อ.ภต อนขาพเจา) ใหแลว แกปลา ท. ในน�า, (อ.ภต) นน เปนของมอานสงสรอยหนง (ยอมเปน), (อ.ขาพเจา) ยอมให ซงผลแหงบญ อนมประมาณเทาน กระท�า ใหเปนสวนบญ แกทาน ท., (อ.ทาน ท.) จงน�ามา ซงดนเหนยวมสเพยงดงสแหงอรณ กบ ดวยดอกโกมทและดอกอบล ท. แกขาพเจา ดงน ดวยเสยง อนใหญฯอ.นาคผพระราชาผอยทบแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 153

๑ พหมนตาเปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาสว.วาพห มนตา เยส� เต พหมนตา (มนสสา)หรอว.วาพห มนโต เยส� เต

พหมนตา (มนสสา)นยหลงนแปลวาผมมนตมากฯค�าวามนตเปนปงลงคแปลวามนต(ค�าส�าหรบสวด,ค�าส�าหรบเสกเปา),

มนตระชอพระเวท,การปรกษาหารอ,การปรกษาความลบ,การกระซบการสวด,ค�าส�าหรบสวด,ทองบนสาธยายว.วามนาต

ธมม� อเนนาต มนโตมนในความร,เปนอตถลงคมรปเปนมนตา แปลวาปญญา,ความร,วชา,ปรชา,ความคดว.วามนต

ชานาตต มนตา ฯ

(ในประเทศ)นนฟงแลวซงเสยงนนไปแลวสส�านก(ของบรษ)นน ดวยเพศแหงบคคลผถอเอาซงความเปนแหงคนแกกลาวแลววา(อ.ทาน)ยอมกลาว(ซงค�า)อะไรดงนฯ(อ.บรษ)นนกลาวแลวเหมอนอยางนนนนเทยวแมอก,(ครนเมอค�า)วา(อ.ทาน)จงใหซงสวนบญนนแกเราดงน(อนนาคผ พระราชา) กลาวแลว, กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ขาพเจา) ยอมใหดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ทาน)จงใหดงน(อนนาคผพระราชา)กลาวแลวแมอก,กลาวแลววาขาแตนาย(อ.ขาพเจา)ยอมใหดงนฯ (อ.นาคผพระราชา)นน(ยงบรษนน)ใหน�ามาแลวซงสวนบญสนวาระท.สองสามไดใหแลวซงดนเหนยวมสเพยงดงสแหงอรณกบดวยดอกโกมทและ-ดอกอบลท.ดวยประการฉะนฯ

ก.๓สวนวาอ.พระราชาทรงด�ารแลววาชออ.มนษยท.เปนผม-ความรมาก๑(ยอมเปน),ถาวา(อ.บรษ)นนพงไดดวยอบายบางอยางไซร,อ.กจของเราไมพงส�าเรจดงนฯ(อ.พระราชา)นน(ทรงยงบคคล- ผรกษาซงประต) ใหปดแลว ซงประต (ตอสมย) อนเปนไปกบดวยกาลนนเทยว (ทรงยงบคคลผรกษาซงประต)ใหน�ามาแลวซงลกดาลสส�านกของพระองคฯอ.บรษ แมนอกน มาแลว ในเวลาเปนททรงสนาน แหงพระราชานนเทยว ไมไดอย ซงประต รองเรยกแลว ซงบคคลผรกษาซงประต กลาวแลววา (อ.ทาน)จงเปดซงประตดงนฯ(อ.บคคลผรกษาซงประตกลาวแลว)วา(อนเรา)ไมอาจเพออนเปด,อ.พระราชา(ทรงยงเรา)ใหน�าไปแลวซงลกดาลสพระราชวง(ตอสมย)อนเปนไปกบดวยกาลนนเทยวดงนฯ(อ.บรษ)นนแมกลาวแลววาอ.เราเปนทตของพระราชา(ยอมเปน),(อ.ทาน)จงเปดซงประตดงนไมไดอยซงประตคดแลววาในกาลนอ.ชวตของเรา

154 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตาณ� ธรรมเครองตานทาน, ธรรมเครองรกษา, เครองปองกน, ชอพระนพพาน ว.วา ตายต รกขต อปายาทโตต ตาณ�

ธรรมอนปองกนรกษาใหพนจากอบายเปนตนตา ธาตในความตานทาน,ดแล, รกษาย ปจจย แปลงย เปนอนแปลงน

เปนณถาเปนคณนามแปลวาตานทาน,ตอตาน,ปองกน,เลยง,รกษา๒ แปลตามพยญชนะวาหมอเหลก, หมอทองแดงเปนชอนรกขมหนงมกะทะทองแดงเปนททรมานโดยมหมอโลหะขนาดเทาภเขา

ภายในมน�าโลหะเดอดพลานเพราะไฟนายนรยบาลจบเทาสตวนรกขนขางบนใหศรษะลงขางลางทมลงไปในหมอขณะทน�าเดอด

พลานเสมอปากหมอจะหนกหนไมไดจกมฝาหมอปรากฏปดครอบไวสตวในนรกขมนเคยดาบรภาษสมณะผมศลผไมท�าบาปบาง

ว.วาโลหมยา กมภ อสสนต โลหกมภ

ยอมไมม,(อ.เรา)จกกระท�าอยางไรหนอแลดงนโยนไปแลวซงกอน-แหงดนเหนยว ในเบองบนแหงธรณ แหงประต คลองแลวซงดอกไมท. ในเบองบน (แหงธรณแหงประต) นน กระท�าอย ซงเสยงใหญ รองแลว สนสามครงวา(ดกอนชน ท.) ผอยในพระนครโดยปกต ผเจรญ (อ.ทาน ท.) จงร ซงความทแหงอาชญา ของพระราชา เปนกรยาอนขาพเจากระท�าแลว, อ.พระราชา เปนผใครเพออนยงขาพเจาใหฉบหาย ดวยเหตอนไมสมควร (ยอมเปน) ดงน คดอยวา (อ.เรา) จกไป (ในท) ไหนหนอแล ดงน ไดกระท�าแลว ซงความตกลงวา ชอ อ.ภกษ ท. เปนผมหทยออนโยน (ยอมเปน), (อ.เรา) ไปแลว สวหาร จกนอน ดงน ฯ อ.สตว ท. ชอเหลาน ไมรแลว แมซงความทแหงภกษ ท. มอย ในกาล (แหงตน) ถงแลวซงสข ผอนความ-ทกขครอบง�าแลวเทยว เปนผใครเพออนไป สวหาร ยอมเปน, เพราะเหตนน (อ.บรษ) แมนน (คดแลว) วา อ.ทตานทาน๑ อน ของเรา ยอมไมม ดงน ไปแลว สวหาร นอนแลว ในทอนมความส�าราญ แหงหนง ฯ แมเมอพระราชาไมทรงไดอยซงอนบรรทมตลอดราตรนนทรงตามระลก-ถงอยซงหญง,อ.ความเรารอนเพราะกามเกดขนแลวฯ(อ.พระราชา)นน ทรงด�ารแลววา(อ.เรา)ฆาแลวซงบรษนนจกน�ามาซงหญงนนในขณะ(แหงราตร)สวางแลวนนเทยวดงนฯ ในขณะนนนนเทยวอ.บรษท.สผบงเกดแลวในนรกชอวาโลหกมภ๒

อนประกอบแลวดวยโยชนหกสบผเปนไปรอบพรอมผ (อนไฟในนรก) ไหมอยราวกะ อ.ขาวสาร ท. ในหมอขาว อนเดอดพลานแลว ถงแลว ซงพนอน- มในภายใต โดยพนแหงป ท. สามสบ ถงแลว ซงขอบแหงปาก อก โดยพนแหงปท.สามสบเหลาอนอกฯ(อ.บรษท.)เหลานนยกขนแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 155

ซงศรษะแลดแลวซงกนและกนเปนผใครเพออนกลาวซงคาถาหนงๆ(เป น) ไม อาจอย เพออนกลาว กลาวแลว ซงอกษร ตวหนง ๆ เปนไปรอบแลว เขาไปแลว สนรกชอวาโลหกมภนนเทยว ฯ อ.พระราชา ไมทรงไดอยซงอนบรรทมทรงสดบแลวซงเสยงนนในล�าดบแหงมชฌมยามทรงกลวแลวเปนผมพระทยอนสะดงแลว(เปน)ทรงด�ารอยวาอ.อนตราย- แหงชวตจกมแกเราหรอหนอแลหรอวา(อ.อนตรายแหงชวตจกม)แกพระอครมเหสหรอวาอ.ความเปนแหงพระราชาของเราจกฉบหายดงนไมไดทรงอาจแลว เพออนทรงหลบ ซงพระเนตรท. ตลอดราตรทงสน ฯ(อ.พระราชา)นน(ทรงยงราชบรษ)ใหเรยกมาแลวซงปโรหตในกาลเปนทขน- ไปแหงอรณนนเทยวตรสแลววาขาแตอาจารยอ.เสยงเปนทตงแหงความกลวท.เสยงใหญ(อนเรา)ฟงแลวในล�าดบแหงมชฌมยาม,(อ.เรา)ยอมไมรวาอ.อนตรายจกมแกใครคอแกความเปนแหงพระราชาหรอหรอวาคอแกพระมเหสหรอวาคอแกเราดงน(เพราะเหต)นนอ.ทาน เปนผอนเราเรยกมาแลว(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.ปโรหตทลถามแลว)วาขาแตมหาราชเจาอ.เสยงท.อนพระองคทรงสดบแลวอยางไรดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาขาแตอาจารย(อ.เรา)ไดฟงแลวซงเสยงท. เหลานวาท ดงนวาสดงนวาน ดงนวาโส ดงน,(อ.ทาน)จงใครครวญซงความส�าเรจ(แหงเสยงท.) เหลาน ดงนฯ(อ.เหต)อะไรๆยอมไมปรากฏแกพราหมณผราวกะวาเขาไปแลวสความมด-ใหญฯ(อ.ปโรหต)กลวแลววาก(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองค)ยอมไมร ดงน (อนเรา) กราบทลแลว, อ.ลาภและสกการะ ของเรา จกเสอมรอบดงนกราบทลแลววาขาแตมหาราชเจา(อ.เหตน)หนกดงนฯ(อ.พระราชาตรสถามแลว)วาขาแตอาจารย(อ.เหต)อะไรดงนฯ(อ.ปโรหตกราบทลแลว)วาอ.อนตรายแหงชวตยอมปรากฏแกพระองคดงนฯ(อ.พระราชา)นนทรงกลวแลวคณดวยสวนสองตรสแลววา ขาแตอาจารยอ.เหตเปนเครองปองกนอะไรๆ มอย(หรอ)ดงนฯ(อ.ปโรหตกราบทลแลว)วาขาแตมหาราชเจา(อ.เหตเปนเครองปองกน)มอย,(อ.พระองค)

156 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ คมภรไตรเพทไดแกคมภรหลกของศาสนาพราหมณหรอฮนดม๓เวทไดแก(๑) คมภรฤคเวท(RigVeda)เปนคมภรท

วาดวยการสวดสรรเสรญและออนวอนเทพเจาตางๆ(๒) คมภรยชรเวท(YajurVeda)เปนคมอพธกรรมของพราหมณเปนบท

รอยแกวอธบายวธประกอบพธกรรมและบวงสรวง(๓) คมภรสามเวท(SamaVeda)เปนคมภรรวบรวมบทสวดมนตโดยน�า

มาจากฤคเวทเปนสวนมากแตงขนใหมมประมาณ๗๘บทใชส�าหรบสวดในพธถวายน�าโสมและขบกลอมเทพเจาตอมาไดเพม

คมภรอาถรรพณเวทหรออถรรพเวท(AthavaVeda)เปนคมภรทแตงขนใหมในปลายสมยพราหมณเปนคาถาอาคมมนตขลง

ศกดสทธส�าหรบท�าพธขบไลเสนยดจญไรและอปมงคลใหกลบมาเปนสวสดมงคลน�าความชวรายไปบงเกดแกศตร

อยาทรงกลวแลว, อ.ขาพระองค ยอมร ซงเวทท. สาม๑ดงน ฯ (อ.พระราชาตรสถามแลว)วากอ.อน(อนเรา)ไดซงอะไรยอมควรดงนฯ(อ.ปโรหตกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผสมมตเทพ(อ.พระองค)ทรงบชาแลว ซงยญ อนมรอยแหงสตวทงปวงเปนประมาณ จกทรงได ซงพระชนมชพดงนฯ(อ.พระราชาตรสถามแลว)วาอ.อน(อนเรา)ไดซงอะไร ยอมควร ดงน ฯ (อ.ปโรหตนน) เมอ (ยงบคคล) ใหจบ ซงปาณชาต ชนดหนงๆ กระท�า ใหเปนรอยหนง ใหเปนรอยหนง อยางน คอ ซงรอยแหงชาง ซงรอยแหงมา ซงรอยแหงโคผ ซงรอยแหงแมโคนม ซงรอยแหงแพะ ซงรอยแหงแกะ ซงรอยแหงไก ซงรอยแหงสกร ซงรอยแหง-เดกชาย ซงรอยแหงเดกหญง (คดแลว) วา ถาวา (อ.เรา) (ยงบคคล) จกใหจบ ซงมคชาตนนเทยวไซร, (อ.ชน ท.) จกกลาววา (อ.ปโรหต) (ยงบคคล) ยอมใหจบ ซงสตวอนบคคลพงเคยวกน เพอตนนนเทยว ดงน ดงน เพราะเหตนน(อ.ปโรหตนน)(ยงบคคล)ใหจบแลวแมซงชางและ- มาและมนษยท.ฯอ.พระราชาทรงด�ารแลววาอ.ชวตของเรานนเทยวเปนลาภของเรา(ยอมเปน)ดงนตรสแลววา(อ.ทาน)จงจบซงสตวตว-มลมปราณทงปวงท.พลนดงนฯอ.มนษยผ(อนพระราชา)ทรงสงบงคบแลวท.จบแลว(ซงสตวตวมลมปราณท.)ตวยงกวาฯ จรงอย (อ.ค�า) แมนนว า ก โดยสมย นนแล อ.ยญใหญ เปนสภาพปรากฏแลว แกพระราชา พระนามวาปเสนทโกศล ยอมเปน, อ.รอยแหงโคผท.หาดวยอ.รอยแหงลกโคผท.หาดวยอ.รอยแหงลกโคตวเมยท.หาดวยอ.รอยแหงแพะท.หาดวยอ.รอยแหงแกะท.หาดวยเปนสตว (อนชนท.)น�าเขาไปแลวสหลกเพอประโยชนแกยญยอมเปน,(อ.สตวท.)เหลานนแมเหลาใดคออ.ทาสท.หรอหรอวาคออ.ทาสท.คอ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 157

อ.คนรบใชท.หรอหรอวาคออ.กรรมกรท.ยอมม(เพอยญ)นน,(อ.สตวท.)แมเหลานนผอนอาชญาคกคามแลวผอนภยคกคามแลวผมหนา-อนชมแลวดวยน�าตา รองไหอย ยอมกระท�า ซงการบรกรรม ท. ดงน (อนพระธรรมสงคาหกาจารย)กลาวแลวในโกสลสงยตฯ

ก.๔อ.มหาชนคร�าครวญอยเพอประโยชนแกญาตท.ของตนของตนไดกระท�าแลวซงเสยงใหญฯ(อ.เสยงนน)เปนราวกะวาเสยงแหงอน-ทรดแหงแผนดนใหญไดเปนแลวฯครงนนอ.พระเทวพระนามวามลลกาทรงสดบแลว(ซงเสยง)นนเสดจไปแลวสส�านกของพระราชาทลถามแลววาขาแตมหาราชเจา อ.อนทรย ท. ของพระองค เปนอวยวะไมตงอยตามปกต (ยอมเปน)เพราะเหตไรหนอแล,(อ.พระองค)เปนราวกะวามพระรปอนบอบช�าแลว(เปน)ยอมทรงปรากฏดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาดกอนมลลกา(อ.ประโยชน)อะไรของเธอ,อ.เธอยอมไมรซงอสรพษตวเลอยไปอยในทใกลแหงหของเรา(หรอ)ดงนฯ(อ.พระนางมลลกาทลถามแลว)วาขาแตพระองคผสมมตเทพก(อ.เหต)นนอะไรดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วาอ.เสยงชออนมอยางนเปนรปอนเราฟงแลวในกาลอนเปน-สวนแหงราตร,อ.เรานนถามแลวซงปโรหตฟงแลววาอ.อนตรายแหงชวตยอมปรากฏแกพระองค,(อ.พระองค)ทรงบชาแลวซงยญอนมรอยแหง- สตวทงปวงเปนประมาณจกทรงไดซงพระชนมชพดงน(คดแลว)วาอ.ชวตของเรานนเทยวเปนลาภของเรา(ยอมเปน)ดงน(ยงบคคล)ใหจบแลวซงสตวตวมลมปราณท.เหลานดงนฯอ.พระเทวพระนามวามลลกากราบทลแลววา ขาแตมหาราชเจา (อ.พระองค) เปนคนโงเพยงดงคนบอด ยอมเปน,(อ.พระองค)เปนผมภกษามากยอมเปน,(อ.พระองค)ยอมเสวยซงโภชนะอนบคคลพงหงดวยทะนานแหงขาวสาร อนมชนดแหงแกงและกบมใชหนง,(อ.พระองค)(ทรงยงบคคล)ใหกระท�าแลวซงความเปนแหงพระราชาในแวนแควนท.สองแมกจรงถงอยางนนอ.ปญญาของพระองค เปนธรรมชาตนอย (ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระราชาตรสถามแลว)วา(อ.เธอ)ยอมกลาวอยางน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.พระนางมลลกา กราบทลแลว) วา

158 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.การไดซงชวต(ของบคคล)อนดวยความตาย(แหงบคคล)อนเปนอาการ-อนพระองคทรงเหนแลวในกอน (ณ ท) ไหน (ยอมเปน), (อ.พระองค) ทรงถอเอาแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว ของพราหมณ ผ เป นอนธพาล ยอมทรงซดไปซงทกขในเบองบนแหงมหาชนเพราะเหตไร,อ.พระศาสดาผ ทรงเปนบคคลผ เลศ แหงโลก อนเปนไปกบดวยเทวโลก ผ มพระญาณ (อนปจจยอะไร ๆ) ไมกระทบแลว (ในกาล ท.) มกาลอนเปนไปลวงแลวเปนตน ยอมประทบอยในพระวหารอนใกล,(อ.พระองค)ทลถามแลว(ซงพระศาสดา)พระองคนน ขอจงทรงกระท�า ซงพระโอวาท (ของพระศาสดา) พระองคนน ดงนฯ ครงนนแลอ.พระราชาเสดจไปแลวสพระวหารกบดวยพระนาง-มลลกาดวยยานท.อนเบาพรอมผอนภยแตความตายคกคามแลวไมทรง- อาจอยเพออนตรส(ซงพระด�ารส)อะไรๆถวายบงคมแลวซงพระศาสดาประทบนงแลวณทสดสวนขางหนงฯครงนนพระศาสดาทรงทกทายแลว(ซงพระราชา) นน กอนกวาวา ดกอนมหาบพตร เชญเถด อ.พระองค ยอมเสดจมา(แตท)ไหนหนอตอวนในวนดงนฯ(อ.พระราชา)แมนนเปนผทรงนงนนเทยว(เปน)ประทบนงแลวฯในล�าดบนนอ.พระนางมลลกากราบทลแลวแกพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญไดยนวาอ.เสยง อนพระราชาทรงสดบแลวในล�าดบแหงมชฌมยาม,(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.พระราชา)ตรสบอกแลว(ซงเสยง)นนแกปโรหต,อ.ปโรหตกราบทลแลววา อ.อนตรายแหงชวต จกม แกพระองค, ครนเมอยญ (อนพระองค)ทรงจบแลวซงสตวตวมลมปราณท.ตวมรอยแหงสตวทงปวงเปน-ประมาณทรงบชาแลวดวยเลอดในล�าคอ(ของสตวตวมลมปราณท.)เหลานนเพอประโยชนแกการปองกน(ซงอนตรายแหงชวต)นน(อ.พระองค)จกทรงไดซงพระชนมชพดงน,อ.พระราชา(ทรงยงราชบรษ)ใหจบแลวซงสตวตวม-ลมปราณท.มาก(เพราะเหต)นน(อ.พระราชา)นอนหมอมฉนน�ามาแลว(ในท)นดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วาดกอนมหาบพตรไดยนวาอ.อยางนน(หรอ)ดงนฯ(อ.พระราชากราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญอ.อยางนนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วาอ.เสยงอนพระองค

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 159

๑ วสตวสสสหสสายกา (มนสสา) เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส มฉฏฐตปปรสสมาส, สมาหารทคสมาส และฉฏฐตลยา-

ธกรณพหพพหสมาสเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน

ฉ.ตป. ว. วสสาน�สหสส�วสสสหสส�

ส.ทค. ว. วสตวสสสหสสานวสตวสสสหสส�

ฉ.ตล. ว. วสตวสสสหสส�มตต�เยส�ตานวสตวสสสหสสมตตาน(อายน)

ฉ.ตล. ว. วสตวสสสหสสมตตานอายนเยส�เตวสตวสสสหสสายกา(มนสสา)๒ จตตาฬสโกฏวภวา(เสฏ€ปตตา)เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาสมอสมาหารทคสมาสและฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส

เปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน

อ.ทค. ว. จตตาฬส�โกฏโยจตตาฬสโกฏโย

ฉ.ตล. ว. จตตาฬสโกฏโยมตตาเยส�เตจตตาฬสโกฏมตตา(วภวา)

ฉ.ตล. ว. จตตาฬสโกฏมตตาวภวาเยส�เตจตตาฬสโกฏวภวา(เสฏ€ปตตา)

ทรงสดบแลวอยางไรดงนฯ(อ.พระราชา)นนทลบอกแลวโดยท�านอง(แหงเสยง)อนพระองคทรงสดบแลวฯอ.แสงสวางเปนอนเดยวกนไดมแลว แกพระตถาคต เพราะทรงสดบ (ซงเนอความ) นนเทยว ฯ ครงนน อ.พระศาสดาตรสแลว(กะพระราชา)นนวาดกอนมหาบพตร(อ.พระองค)อยาทรงกลวแลว,อ.อนตรายยอมไมมแกพระองค,อ.สตวท.ผมกรรม-อนลามกเมอกระท�าใหแจงซงทกขของตนกลาวแลวอยางนดงนฯ(อ.พระราชา ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก (อ.กรรม)อะไร (อนสตวท.)เหลานนกระท�าแลวดงนฯอ.พระผมพระภาคเจาตรสแลววาดกอนมหาบพตรถาอยางนน(อ.พระองค)จงทรงสดบดงนเพออนตรสบอกซงกรรม(ของสตวท.)เหลานนทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปนไปลวงแลววา:-

ก.๕ ในกาลอนเปนไปลวงแลว ครนเมอมนษย ท. เปนผมอายมพน- แหงปยสบเปนประมาณ๑ (มอย), อ.พระผมพระภาคเจา พระนามวากสสปะ เสดจอบตแลว ในโลก เสดจเทยวไปอย ส ทจารก กบ ดวยพนแหง- พระขณาสพท.ยสบไดเสดจไปแลวสพระนครชอวาพาราณสฯ(อ.ชนท.)ผอยในพระนครชอวาพาราณสโดยปกตสองบางสามบางมากกวาบางเปนโดยความเปนอนเดยวกนยงทานเพอภกษผจรมาใหเปนไปทวแลวฯในกาลนนอ.บตรของเศรษฐ ท. ส ผมสมบตอนบคคลพงเสวยมโกฏสสบเปนประมาณ๒ ในพระนครชอวาพาราณสเปนสหายกนไดเปนแลวฯ(อ.บตรของเศรษฐท.)

160 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตวสสก� (ภตต�)ลงณกปจจยในตรตยาทตทธตมอสมาหารทคสมาสเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน

อ.ทค. ว. ตณวสสานตวสสาน

ณก.ตรตยาท. ว. ตวสสาน€ปต�ตวสสก�(ภตต�)๒ ปรทารกกมม� แปลวาอ.กรรมอนประกอบแลวดวยทาระของบคคลอนเปนวเสสนบพพบทกมมธารยสมาสมฉฏฐตปปรสสมาส

และณกปจจยในตรตยาทตทธตเปนภายในตงวเคราะหตามล�าดบดงน

ฉ.ตป. ว. ปรสส(ปคคลสส)ทาโรปรทาโร

ณก.ตรตยาท. ว. ปรทาเรนนยตต�ปรทารก�(กมม�)

ว.บพ.กม. ว. ปรทารก�กมม�ปรทารกกมม�หรอปรทารกญจต�กมมญจาตปรทารกกมม�

ปรทารกกมม� แปลวา อ.กรรมแหงบคคลผเสพ (ถง) ซงทาระของบคคลอน เปนฉฏฐตปปรสสมาส มฉฏฐตปปรสสมาสและ

ณกปจจยในตรตยาทตทธตเปนภายในวเคราะหตามล�าดบดงน

ฉ.ตป. ว. ปรสส(ปคคลสส)ทาโรปรทาโร

ณก.ตรตยาท. ว. ปรทาร�คจฉตตปรทารโก(ปคคโล)

ฉ.ตป. ว. ปรทารกสสกมม�ปรทารกกมม�

เหลานนปรกษากนแลววาอ.ทรพยมากในเรอนของเราท.(มอย), (อ.เรา ท.) จะกระท�า ซงอะไร (ด วยทรพย มาก) นน ดงน ฯ ครนพระพทธเจาผมอยางนเปนรปเสดจเทยวไปอยสทจารก,อ.- (ในบตร-ของเศรษฐ ท. ส) เหลานนหนา - (บตรของเศรษฐ) คนหนง ไมกลาวแลววา(อ.เราท.)จกถวายซงทาน,(อ.เราท.)จกกระท�าซงการบชา,(อ.เราท.)จกรกษาซงศลดงนกลาวแลวอยางนกอนวา(อ.เราท.)ดมอยซงสราอนกลาเคยวกนอยซงเนออนอรอยจกเทยวไป,อ.ชวตของเราท.นเปนชวตเปนไปกบดวยผล(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.บตรของเศรษฐ)อนอกกลาวแลวอยางนวา(อ.เราท.)บรโภคอยซงขาวสวยแหงขาวสารแหงขาวสาล-อนหอมอนอนบคคลเกบไวแลวตลอดปสาม๑ดวยรสอนเลศตางๆท.จกเทยวไปดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ)อนอก กลาวแลว อยางนวา (อ.เราท.) (ยงบคคล)ใหทอดแลวซงชนดแหงวตถอนบคคลพงเคยวกนอนมประการตางๆ เคยวกนอยจกเทยวไปดงนฯ(อ.บตรของเศรษฐ)อนอกกลาวแลว อยางนวาดกอนสหาย(อ.เราท.)จกไมกระท�า(ซงกรรม)อะไรๆแมอน,(ครนเมอค�า)วา(อ.เราท.)จกใหซงทรพยดงน(อนเราท.)กลาวแลว,อ.หญงท.ชอวาผไมปรารถนาอย ยอมไมม, เพราะเหตนน (อ.เราท.)ประกอบแลวซงทรพยประเลาประโลมแลวจกกระท�าซงกรรมแหงบคคล- ผเสพซงทาระของบคคลอน๒ดงนฯ(อ.บตรของเศรษฐท.)ทงปวง(รบพรอม-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 161

๑ เยส� โน แปลหกฉฏฐวภตตเปนปฐมาวภตตเปนประธานในประโยคน

เฉพาะแลว)วาอ.ดละอ.ดละดงนไดตงอยแลวในวาจาอนเปนเครองกลาว(แหงบตรของเศรษฐ) นน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ ท.) เหลานน สงไปแลว ซงทรพย แกหญง ท. ผ มรปงาม จ�าเดม (แตกาล) นน กระท�าแลว ซงกรรมแหงบคคลผเสพซงทาระของบคคลอนตลอดพนแหงปยสบท.กระท�าแลวซงกาละบงเกดแลวในนรกใหญชอวาอเวจฯ(อ.บตรของเศรษฐท.)เหลานนไหมแลวในนรกสนพทธนดรหนงกระท�าแลวซงกาละ(ในนรก)นนบงเกดแลวในนรกชอวาโลหกมภอนประกอบแลวดวยโยชนหกสบเพราะผลอน-สกแลวอนเหลอลงถงแลวซงพนอนมในภายใตโดยพนแหงปท.สามสบถงแลวซงปากแหงหมอโดยพนแหงปท.สามสบอกเปนผใครเพออนกลาวซงคาถาคาถาหนงๆเปนไมอาจอยเพออนกลาวกลาวแลวซงอกษรตวหนงๆเปนไปรอบแลวเขาไปแลวสหมอนนเทยวอก,ดกอนมหาบพตร(อ.พระองค)ขอจงตรสบอก,ชออ.เสยงอะไรอนพระองคทรงสดบแลวกอนดงนฯ(อ.พระราชากราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญอ.เสยงวาท ดงน(อนหมอมฉนฟงแลวกอน)ดงนฯอ.พระศาสดาเมอทรงแสดงซงคาถา(อนสตว)นนกลาวแลวกระท�าใหเปนคาถาไมเตมรอบแลวทรงกระท�าใหเปนคาถาเตมรอบแลวตรสแลวอยางนวา

อ.เรา ท. เหลาใด,๑ ครนเมอโภคะ ท. มอย, ไมถวายแลวแล (ซงทาน), ไมไดกระท�าแลว ซงทพง แกตน, (อ.เรา ท. เหลานน) ไดเปน- อยแลว เปนอยชว ดงน ฯ

ครงนน(อ.พระศาสดา)ครนทรงประกาศแลวซงเนอความแหงคาถานแกพระราชาตรสถามแลววาดกอนมหาบพตรอ.เสยงทสองอนพระองค(ทรงสดบแลว)อยางไรอ.เสยงทสาม(อนพระองคทรงสดบแลวอยางไร)อ.เสยงทส(อนพระองค)ทรงสดบแลว(อยางไร)ดงน(ครนเมอพระด�ารส)วา(อ.เสยงอนหมอมฉนฟงแลว)ชออยางนดงน(อนพระราชา)กราบทลแลว,เมอทรง(ยงเนอความ)อนเหลอลงใหเตมรอบตรสแลววา

162 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ปจตวา เปนกรยาคมพากย(กรยาปธานนย)

(เมอเรา ท.) (อนไฟ) ไหมอย ในนรก, อ.พนแหงป ท. หกสบ เตมรอบแลว โดยประการ-ทงปวง, อ.ทสด จกม ในกาลไร, อ.ทสด ยอมไมม, อ.ทสด (จกม) แตทไหน, อ.ทสด ยอมไมปรากฏเฉพาะ, ดกอนทานผเชนกบดวยเรา ท. เพราะวา อ.กรรมอนลามก อนเรา (ดวย) อนทาน-ดวย กระท�าทวแลว ในกาลนน ฯ อ.เรา นน ไปแลว (จากนรก) น ไดแลว ซงก�าเนด อนเปน-ของมอยแหงมนษย เปนผรซงถอยค�าอนบคคลพงกลาว เปนผถงพรอมแลวดวยศล (เปน) จกกระท�า ซงกศล ใหมาก แน ดงน ฯ

(อ.พระศาสดา) ครนตรสแลว ซงคาถา ท. เหลาน ตามล�าดบ ทรงประกาศแลวซงเนอความตรสแลววาดกอนมหาบพตรอ.ชนท.สเหลานนเปนผใครเพออนกลาวซงคาถาคาถาหนงๆ(เปน)ไมอาจอยเพออนกลาว กลาวแลว ซงอกษร ตวหนง ๆ นนเทยว เขาไปแลว สนรกชอวาโลหกมภนนอกนนเทยวดวยประการฉะนแลดงนฯ

ก.๖ไดยนวา(อ.ชนท.)เหลานนพลดตกไปอยในภายใตนนเทยวจ�าเดมแตกาลแหงเสยงนนอนพระราชาพระนามวาปเสนทโกศลทรงสดบแลวยอมไมกาวลวงซงพนแหงปหนงแมในวนนฯอ.ความสลดพระทยใหญเกดขนแลวแกพระราชาเพราะทรงสดบซงเทศนานนฯ(อ.พระราชา)นนทรงด�ารแลววาชออ.กรรมแหงบคคลผเสพซงทาระของบคคลอนนเปนกรรม-หนกหนอ(ยอมเปน),ไดยนวา(อ.ชนท.เหลานน)ไหมแลวในนรกชอวาอเวจสนพทธนดร หนง เคลอนแลว (จากนรกชอวาอเวจ) นน บงเกดแลว ในนรกชอวาโลหกมภอนประกอบแลวดวยโยชนหกสบไหมแลว๑สนพนแหงป- หกสบแปดท.,อ.กาลเปนทพนจากทกขยอมไมปรากฏ(แกชนท.)เหลานน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 163

แมอยางน,แมอ.เรากระท�าแลวซงความรกในทาระของบคคลอนไมไดแลวซงความหลบ ตลอดราตรทงปวง, ในกาลน (อ.เรา) จกไมผก ซงใจ ในทาระของบคคลอนจ�าเดม(แตกาล)นดงนกราบทลแลวกะพระตถาคตวาขาแตพระองคผเจรญในวนนอ.ความทแหงราตร เปนราตรยาวอนหมอมฉนทราบแลวดงนฯ(อ.บรษ)แมนนนงแลว(ในท)นนนนเทยวฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาวนน(คดแลว)วาอ.ปจจยอนมก�าลงอนเราไดแลวดงนกราบทลแลวกะพระศาสดาวาขาแตพระองคผเจรญอ.ความทแหงราตรเปนราตรยาว อนพระราชา ทรงทราบแลว ในวนน กอน, สวนวา อ.ขาพระองคไดทราบแลวซงความทแหงโยชนเปนระยะทางยาวเองนนเทยวในวนวานดงนฯอ.พระศาสดาทรงเทยบเคยงแลวซงวาจาเปนเครองกลาว(ของชนท.)แมสองตรสแลววาอ.ราตร(ของบคคล)บางคนเปนราตรยาวยอมเปน, อ.โยชน (ของบคคล)บางคน เปนระยะทางยาวยอมเปน, แตวาอ.สงสารของคนพาลเปนสภาพยาว(ยอมเปน)ดงนเมอทรงแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.ราตร (ของบคคล) ผตนอย เปนราตรยาว (ยอมเปน), อ.โยชน (ของบคคล) ผลาแลว เปนระยะทางยาว (ยอมเปน), อ.สงสาร ของคน-พาล ท. ผไมรแจงอย ซงพระสทธรรม เปนสภาพยาว (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ชอ อ.ราตร นน เปนราตรมยามสามเปนประมาณเทยว (ยอมเปน),แตวา(อ.ราตร)(ของบคคล)ผตนอยเปนราตรยาวยอมเปนคอวาเปนราวกะวาคณดวยสองและคณดวยสามเปนยอมปรากฏ,(อ.บคคล)ผเกยจครานใหญผนอนอยกลงเกลอกไปมาเพยงไรแตอนขนไปแหงพระอาทตยกระท�าซงตนใหเปนเหยอของหมแหงเรอดกด(อ.บคคล)ผบรโภคซงกาม-

164 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

โดยปกตผบรโภคซงโภชนะอนดแลวจงนอนอยบนทเปนทนอนอนประกอบ-แลวดวยสรกด ยอมไมร ซงความท (แหงราตร) นน เปนราตรยาว, สวนวา พระโยคาวจรผเรมตงอยซงความเพยรตลอดราตรทงปวงดวยอ.พระธรรมกถกผกลาวอย ซงธรรมกถา (ตลอดราตรทงปวง) ดวย (อ.บคคล) ผนงฟงอย ซงธรรมในทใกลแหงอาสนะดวย(อ.บคคล)ผ(อนโรคท.)มโรคในศรษะเปนตนถกตองแลว หรอ หรอวา ผถงแลว (ซงกรรมกรณ ท.) มการตดซงมอ- และเทาเปนตนชอวาผอนเวทนาครอบง�าแลวดวย(อ.บคคล)ผไปสหนทางไกลผ ด�าเนนไปแลวส หนทาง ตลอดราตรดวย ยอมร (ซงความทแหงราตรนน เปนราตรยาว)(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาทฆา ดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ) วา แม อ.โยชน เปนระยะทางมคาวตสเปนประมาณนนเทยว (ยอมเปน),แตวา(อ.โยชน)(ของบคคลท.)ผลาแลวคอวาผเหนด-เหนอยแลว เปนระยะทางยาว ยอมเปน คอวา เปนราวกะวาคณดวยสอง คณดวยสาม(เปน)ยอมปรากฏฯจรงอย(อ.บคคล)ไปแลวสหนทางตลอดวนทงสนเหนดเหนอยแลวเหนแลว(ซงบคคล)ผมาอยสหนทางตอบ ถามแลววา อ.บาน ขางหนา เปนบานไกลเพยงไร (ยอมเปน) ดงน, (ครนเมอค�า) วา อ.โยชน ดงน (อนบคคลนน) กลาวแลว, ไปแลว หนอยหนงถามแลว(ซงบคคล)แมอนอก,(ครนเมอค�า)วาอ.โยชนดงน(อนบคคล) แมนน กลาวแลว, ไปแลว หนอยหนง อก ยอมถาม (ซงบคคล)แมอนอกฯ(อ.บคคล)แมนนยอมกลาววาอ.โยชนดงน,(อ.ชน ท.) เหลานน ผ (อนบคคลผเหนดเหนอยแลวนน) ทงถามแลวทงถามแลว ยอมกลาววาอ.โยชนดงน,(อ.บคคลผเหนดเหนอยแลวนน)(คดแลว)วาอ.โยชนนยาวหนอดงนยอมส�าคญซงโยชนหนงราวกะอ.โยชนท.สองสาม(ดงนแหงบท)วาโยชน� ดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ)วาสวนวาอ.สงสารของคนพาลท.ผไมรอยซงประโยชน-ในโลกนและประโยชนในโลกอนคอวาผไมอาจอยเพออนกระท�าซงทสดรอบแหงสงสารวฏชอวาผไมรแจงอยซง-(อ.พระอรยเจาท.)รแลวซงพระสทธรรมอนตางดวยธรรมมธรรมอนเปนไปในฝกฝายแหงพระปญญาเปนเครองตรสรสามสบเจด-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 165

เปนตนใดยอมกระท�าซงทสดแหงสงสาร-พระสทธรรมนนชอวาเปนสภาพยาว ยอมเปน ฯ ก (อ.สงสาร) นน ชอวา เปนสภาพยาว ตามธรรมดาของตนนนเทยว(ยอมเปน)ฯจรงอย(อ.พระด�ารส)แมนนวาดกอนภกษท.อ.สงสารนอนมเบองตนและทสดอนบคคลผไปตามอยไมรแลว,

อ.เบองตนอ.ทสดยอมไมปรากฏดงน(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวฯแตวา(อ.สงสาร)ของคนพาลท.ผไมอาจอยเพออนกระท�าซงทสดรอบเปนสภาพยาวยงนนเทยว(ยอมเปน)ดงน(แหงบท)วาพาลาน� ดงนเปนตนฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.บรษนนบรรลแลวซงโสดาปตตผลฯ(อ.ชนท.)ผมากแมเหลาอนบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผล-เปนตน ฯ อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน เกดแลว แกมหาชนดงนแลฯ ก.๗อ.พระราชาถวายบงคมแลวซงพระศาสดาเสดจไปอยเทยวทรงใหแกแลวซงสตวท.เหลานนจากวตถเปนเครองผกฯอ.-(ในมนษย-และสตวท.)เหลานนหนา-หญงและบรษท.พนแลวจากวตถเปนเครองผกอาบแลวซงศรษะไปอยสเรอนท.อนเปนของตนกลาวแลวซงพระคณของพระนางมลลกาวา(อ.เราท.)ไดแลวซงชวตเพราะอาศย(ซงพระเทวพระนามวามลลกา)ใด,อ.พระเทวพระนามวามลลกา(นน)ผเปนแมเจาของเราท.ขอจงทรงพระชนมอยตลอดกาลนานดงนฯ(อ.ภกษท.) ยงวาจาเปนเครองกลาวว า โอ อ.พระนางมลลกา น ผ ทรงฉลาดหนอ ทรงอาศยแลวซงพระปญญาของพระองคไดพระราชทานแลวพระราชทาน-ซงชวตแกชนผมประมาณเทานดงนใหตงขนพรอมแลวในโรงเปนทกลาว-กบเปนทแสดงซงธรรมในสมยเปนทสนไปแหงวนฯอ.พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามแลววาดกอนภกษท.(อ.เธอท.)เปนผนงประชมกนแลวดวยวาจา-เปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงประชมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมมในกาลน)ดงน(อนภกษท.เหลานน)กราบทลแลว,ตรสแลววาดกอนภกษท.อ.พระนางมลลกาทรงอาศยแลวซงพระปญญาของพระองค

166 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ยอมพระราชทานพระราชทานซงชวตแกมหาชนในกาลนนนเทยวหามได,(อ.พระนางมลลกา) ไดพระราชทานแลวนนเทยว แมในกาลกอน ดงน เมอทรงประกาศซงเนอความนนทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปนไปลวงแลววา:- ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.พระโอรส ของพระราชาแหงพระนครชอวา- พาราณส เสดจเข าไปหาแลว ซงตนไทร ตนหนง ทรงบวงสรวงแลว ตอเทวดา ผ บงเกดแลว (ทต นไทร) นนวา ขาแตเทวราช ผ เปนเจา อ.พระราชาผมรอยหนงเปนประมาณท.อ.พระอครมเหสผมรอยหนงเปนประมาณท.ในชมพทวปน(มอย),ถาวาอ.ขาพเจาจกไดซงความเปนแหงพระราชาโดยอนลวงไป แหงพระบดาไซร, (อ.ขาพเจา) จกกระท�า ซงการบวงสรวง ดวยเลอดในล�าคอ(ของพระราชาท.)เหลานนดงนฯ(อ.พระโอรส)นน ครนเมอพระบดาเปนผมกาละอนทรงกระท�าแลว(มอย),ทรงถงแลวซงความ-เปนแหงพระราชา(ทรงด�ารแลว)วาอ.ความเปนแหงพระราชา อนเรา ถงแลว ดวยอานภาพ ของเทวดา, (อ.เรา) จกกระท�า ซงการบวงสรวง (แกเทวดา) นน ดงน เสดจออกไปแลว ดวยเสนา หมใหญ ทรงยงพระราชา พระองคหนง ใหเปนไปแลว ในอ�านาจ ของพระองค ทรงกระท�าแลว ซงพระราชา ท. ทงปวง คอ (ซงพระราชา) แมอนอก (ซงพระราชา) แมอนอก กบ (ดวยพระราชา) นน ในอ�านาจ ของพระองค ทรงพาเสดจไปอย กบ ดวยพระอครมเหส ท., ทรงละแลว ซง - อ.พระอครมเหส พระนามวาธรรมทนนา ของพระราชา ผนอยทสดแหงพระราชาทงปวง พระนามวาอคคเสน เปนผมพระครรภหนก (ยอมเปน), - (พระอครมเหส พระนามวาธรรมทนนา) นน เสดจไปแลว (ทรงด�ารแลว) ว า (อ.เรา) ยงชน ผ มประมาณเทาน ใหดมแลว ซงน�าอนบคคลพงดมอนเจอดวยยาพษ จกใหตาย ดงน (ยงบคคล) ใหช�าระแลว ซงโคนแหงตนไม ฯ อ.เทวดาคดแลววาอ.พระราชานเมอทรงจบซงพระราชาท. ผ มประมาณเทาน ทรงอาศยแลว ซงเรา ยอมทรงจบ, (อ.พระราชาน) เปนผใครเพออนทรงกระท�า ซงพลกรรม แกเรา ดวยพระโลหตในล�าพระศอ (ของพระราชาท.)เหลานน(ยอมเปน),กถาวา(อ.พระราชา)นจกทรงฆา(ซงพระราชาท.)เหลานนไซร,อ.วงศแหงพระราชาในชมพทวปจกขาดสญ,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 167

๑ ทาวมหาราช ๔ หรอทาวจตโลกบาล เปนเทวดาผปกปองคมครองพระพทธศาสนาและดแลโลกมนษย สถตอยบนสวรรค

ชนจาตมหาราชกากลาววาอาณาเขตสวรรคทอยภายใตการดแลของทาวจตโลกบาลกวางใหญไพศาลมากนกนบตงแตตอนกลาง

ของเขาสเนร(เขาพระสเมร)ลงมาจนถงมนษยโลกมอาณาเขตแผออกไปจรดขอบจกรวาลเทวดาทงหลายทอยในชนจาตมหาราชกา

ทงหมด เปนบรวารภายใตอ�านาจของทาวมหาราชทง ๔ ไดแกทาวธตรฐ รกษาโลกดานทศตะวนออกท�าหนาทปกครองเทวดา

๓ จ�าพวก ไดแก กมภณฑ วทยาธร คนธรรพ ทาววรฬหก รกษาโลกดานทศใต ท�าหนาทปกครองพวกครฑ ทาววรปกษ

รกษาโลกดานทศตะวนตก ท�าหนาทปกครองพวกนาค และ ทาวกเวร รกษาโลกดานทศเหนอ ท�าหนาทปกครองพวกยกษ

ทาวกเวรมชอเรยกอกชอหนงวาทาวเวสวณหรอทาวเวสสวรรณ

แมอ.โคนแหงตนไมของเราเปนสถานทไมสะอาดจกเปน,(อ.เรา)จกอาจ เพออนหาม (ซงพระราชา)นนหรอหนอแลดงน ฯ (อ.เทวดา)นนใครครวญอยรแลววาอ.เราจกไมอาจดงนเขาไปหาแลวซงเทวดาตนอนบอกแลวซงเนอความนนกลาวแลววาอ.ทานจกอาจ(หรอ) ดงนฯ (อ.เทวดานน) ผ (อนเทวดา) แมนน หามแลว เขาไปหาแลว ซงเทวดาในจกรวาลทงสน ท. อยางน คอ (ซงเทวดา) แมอน (ซงเทวดา) แมอน ผ (อนเทวดา ท.) แมเหลานน หามแลว ไปแลว ส ส�านก ของทาวมหาราช ท. ส๑ เขาไปเฝาแลว ซงทาวสกกะ ในกาล (แหงตน อนทาวมหาราช ท. ส) แมเหลานน ทรงหามแลววา อ.เรา ท. ยอมไมอาจ, สวนวา อ.พระราชา ของเรา ท. เปนผวเศษ กวาเรา ท. โดยบญดวย โดยปญญาดวย (ยอมเปน), (อ.ทาน) จงทลถาม (ซงพระราชา) นน ดงน กราบทลแลว ซงเนอความ นน กราบทลแลววา ขาแตเทพเจา ครนเมอพระองค ทรงถงทวแลว ซงความเปนแหงบคคลผมความขวนขวายนอย, อ.วงศแหงกษตรย จกขาดสญ, (อ.พระองค) เปนทพงเฉพาะ (ของวงศแหงกษตรย) นน จงเปน ดงน ฯ อ.ทาวสกกะ ตรสแลววา แม อ.เรา จกไมอาจ เพออนหาม (ซงพระราชา) นน, แตวา (อ.เรา) จกบอก ซงอบาย แกทาน ดงน ตรสบอกแลว ซงอบายวา อ.ทาน จงไป, เมอพระราชา ทรงเหนอยนนเทยว, (อ.ทาน) นงแลว ซงผาสแดง จงแสดง ซงอาการคออนออก จากตนไม แลวจงไป แหงตน, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.พระราชา (ทรงด�ารแลว) วา อ.เทวดา ของเรา ไปอย, (อ.เรา) (ยงเทวดา ของเรา) นน จกใหกลบ ดงน จกทรงออนวอน ซงทาน โดยประการตางๆ, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.ทาน พงกลาว (กะพระราชา)

168 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

นนวา อ.พระองค ทรงบวงสรวงแลว ตอเราวา (อ.ขาพเจา) น�ามาแลว ซงพระราชาผมรอยหนงเปนประมาณ ท. กบ ดวยพระอครมเหส ท. จกกระท�า ซงการบวงสรวง ดวยเลอดในล�าพระศอ (ของพระราชา ท.) เหลานน ดงน ทรงละแลว ซงพระเทว ของพระราชา พระนามวาอคคเสน เปนผเสดจมาแลว (ยอมเปน), อ.เรา จกไมรบพรอมเฉพาะ ซงการบวงสรวง (แหงบคคล) ผกลาวเทจโดยปกต ผเชนกบดวยพระองค ดงน, ไดยนวา (ครนเมอค�า) อยางน (อนทาน) กลาวแลว, อ.พระราชา จก (ทรงยงราชบรษ) ใหน�ามา (ซงพระเทว) นน, (อ.พระเทว) นน ทรงแสดงแลว ซงธรรม แกพระราชา จกพระราชทาน พระราชทานซงชวต แกชน ผมประมาณเทาน ดงน ฯ อ.ทาวสกกะตรสบอกแลวซงอบายนแกเทวดาดวยเหตนฯอ.เทวดาไดกระท�าแลวเหมอนอยางนนฯแมอ.พระราชา(ทรงยงราชบรษ)ใหน�ามาแลว(ซงพระเทว)นนฯ

ก.๘(อ.พระเทว)นนเสดจมาแลวถวายบงคมแลวซงพระราชาของพระองคนนเทยว แมผประทบนงแลว ในทสดรอบ แหงพระราชา ท. เหลานน ฯ อ.พระราชา กรวแลว (ตอพระเทว) นนวา ครนเมอเรา ด�ารงอยแลว (ในต�าแหนง)อนประเสรฐทสดแหงพระราชาทงปวง, (อ.พระเทวน) ยอมไหว ซงสาม ของตน ผ น อยทสดแหงพระราชาทงปวง ดงน ฯ ครงนน(อ.พระเทว)นนกราบทลแลว(กะพระราชา)นนวา(อ.เรอง)อะไรของหมอมฉนเนองเฉพาะแลวในพระองค,กอ.พระสวามของหมอมฉน นเปนผประทานซงความเปนใหญ(ยอมเปน),(อ.หมอมฉน)ไมถวายบงคมแลว(ซงพระสวาม) น จกถวายบงคม ซงพระองค เพราะเหตไร ดงน ฯอ.รกขเทวดาเมอชนนนเหนอยนนเทยว,กลาวแลววาแนะนางผเจรญอ.อยางนน,แนะนางผเจรญอ.อยางนนดงนบชาแลว(ซงพระเทว)นน ดวยก�าแหงดอกไม ฯอ.พระราชาตรสแลว อกวา ถาวา (อ.เธอ) ยอมไมไหวซงเราไซร,(อ.เธอ)ยอมไมไหวซงเทวดาผมอานภาพมากอยางนผใหซงสรในความเปนแหงพระราชาแกเราเพราะเหตไรดงนฯ(อ.พระเทวกราบทลแลว)วาขาแตมหาราชเจาอ.พระราชาท.อนพระองค

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 169

ทรงด�ารงอย แลว ในบญ ของพระองค ทรงจบแลว, (อ.พระราชา ท.) อนเทวดาจบแลวถวายแลวหามไดดงนฯอ.เทวดากลาวแลววาแนะนางผเจรญอ.อยางนน,แนะนางผเจรญอ.อยางนนดงนบชาแลว(ซงพระเทว) นน เหมอนอยางนนนนเทยว แมอก ฯ (อ.พระเทว) นน กราบทลแลวกะพระราชาอกวาอ.พระองคยอมตรสวาอ.พระราชาท. ผมประมาณเทานอนเทวดาจบแลวใหแลวแกเราดงน,ในกาลนอ.ตนไมณขางเบองซายในเบองบนแหงเทวดาของพระองคอนไฟ ไหมแลว,(อ.เทวดา)นนไมไดอาจแลวเพออนยงไฟนนใหดบเพราะเหตไร,ผวา(อ.เทวดานน)เปนผมอานภาพมากอยางน(ยอมเปน)ไซรดงนฯอ.เทวดากลาวแลววาแนะนางผเจรญอ.อยางนน,แนะนางผเจรญอ.อยางนนดงน บชาแลว (ซงพระเทว) นน เหมอนอยางนนนนเทยว แมอก ฯ (อ.พระเทว) นน ประทบยนตรสอย แล ว ทรงกนแสงแล วด วยนนเทยว ทรงพระสรวลแลวดวยฯครงนนอ.พระราชาตรสแลว(กะพระเทว)นนวา(อ.เธอ)เปนหญงบายอมเปนหรอดงนฯ(อ.พระเทวกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผสมมตเทพ(อ.พระองค)ยอมตรสอยางนเพราะเหตไร,(อ.หญง ท.) ผ เช นกบดวยหมอมฉน เปนหญงบา ยอมเปน หามได ดงนฯ(อ.พระราชาตรสถามแลว)วา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.เธอ)ยอมรองไหดวยนนเทยวหวเราะแลวดวยเพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.พระเทว)กราบทลแลววาขาแตมหาราชเจา (อ.พระองค) ขอจงทรงสดบ, ก ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.หมอมฉน เปนนางกลธดา เปน อยอย ในตระกลแหงผว เหนแลว ซงแขก ผเปนสหาย ของสาม ผมาแลว เปนผใครเพออนหง ซงขาวสวย (เพอแขก) นน (เปน) ใหแลว ซงกหาปณะ แกนางทาส (ดวยค�า) วา (อ.เจา) จงน�ามา ซงเนอ ดงน, (ครนเมอค�า) วา อ.เนอ ยอมไมม ดงน (อนนางทาส) นน ผไมได ซงเนอ แลวจงมาแลว กลาวแลว, ตดแลว ซงศรษะ ของแมแพะ ตวนอนแลว ในสวนอนมในภายหลง แหงเรอน ยงขาวสวย ใหถงพรอมแลว, อ.หมอมฉน นน ตดแลว ซงศรษะ ของแมแพะ ตวหนง ไหมแลว ในนรก ถงแลว ซงการตดซงศรษะ ดวยการนบซงขน (ของแมแพะ) นน เพราะผลอนสกแลวอนเหลอลง, (อ.หมอมฉน)

170 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ตามระลกถงอย ซงทกข ของพระองค อนใหญ อยางนวา อ.พระองค ทรงฆาแลว ซงชน ผมประมาณเทาน จกทรงพน จากทกข ในกาลไร ดงน ยอมรองไหดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

(อ.หมอมฉน) ตดแลว ซงคอ (ของแมแพะ) ตวหนง อนไฟ ไหมแลว ดวยการนบซงขน, ขาแตพระองคผเปนกษตรย (อ.พระองค) ทรงตดแลว ซงคอ ท. (ของชน ท.) มาก จกทรงกระท�า อยางไร ดงน ฯ

(อ.พระราชาตรสถามแลว)วา(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),อนเธอหวเราะแลวเพราะเหตไรดงนฯ(อ.พระเทวกราบทลแลว)วาขาแตมหาราชเจา (อ.หมอมฉน) ยนดแลววา (อ.เรา) เปนผ พ นแลว จากทกข นน ยอมเปน ดงน หวเราะแลว ดงน ฯ อ.เทวดา กลาวแลววาแนะนางผเจรญอ.อยางนน,แนะนางผเจรญอ.อยางนนดงนบชาแลว (ซงพระเทว)นน ดวยก�าแหงดอกไม แมอกฯอ.พระราชา (ทรงด�ารแลว)วาโออ.กรรมของเราเปนกรรมหนก(ยอมเปน),ไดยนวา(อ.พระเทว)นฆาแลวซงแมแพะตวหนงไหมแลวในนรกถงแลวซงการตดซงศรษะดวยการนบซงขน(ของแมแพะ)นนเพราะผลอนสกแลวอน-เหลอลง,อ.เราฆาแลวซงชนผมประมาณเทานจกถงซงความสวสดในกาลไร ดงน ทรงใหปลอยแลว ซงพระราชา ท. ทงปวง ทรงไหวแลว (ซงพระราชาท.)ผทรงแกกวากวาพระองคทรงประคองแลวซงอญชล (ตอพระราชาท.)ผทรงหนมกวา(ทรงยงพระราชาท.)ทงปวงใหทรงอดโทษแลวทรงสงไปแลวสททงเปนของพระองคทงเปนของพระองคนนเทยว(ดงน)ฯ อ.พระศาสดาครนทรงน�ามาแลวซงพระธรรมเทศนานตรสแลววาดกอนภกษท.อ.พระนางมลลกาทรงอาศยแลวซงพระปญญาของพระองคยอมพระราชทานพระราชทานซงชวตแกมหาชนอยางนในกาลนนนเทยวหามได,(อ.พระนางมลลกา)ไดพระราชทานแลวนนเทยวแมในกาลกอนดงนทรงยงเรองอนเปนไปลวงแลววาอ.พระราชาแหงพระนครชอวาพาราณสในกาลนน เปนพระเจาปเสนทโกศลไดเปนแลว(ในกาลน),อ.พระเทวพระนามวาธรรมทนนา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 171

๑ ปาณาตปาโต (เจตนาธมโม) ลง ณ ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ ว.วา ปาเณ อตปาเตนต เตนาต ปาณาตปาโต

(เจตนาธมโม)แปลวาอ.เจตนาธรรมอนเปนเหตยงสตวตวมลมปราณใหตกลวงไป หรอวเคราะหเปนภาวรปภาวสาธนะ.วา

ปาณาน� อตปาตน� ปาณาตปาโตแปลวาอ.การยงสตวตวมลมปราณใหตกลวงไป ฯ

(ในกาลนน) เปนพระนางมลลกา (ไดเปนแลว ในกาลน), อ.รกขเทวดา (ในกาลนน)เปนเรานนเทยว(ไดเปนแลวในกาลน)ดงนใหประชมลงพรอมแลวฯ (อ.พระศาสดา)ครนทรงยงเรองอนเปนไปลวงแลว ใหประชมลงพรอมแลวอยางน เมอทรงแสดง ซงธรรม อก ตรสแลวว า ดก อนภกษ ท. ชออ.ปาณาตบาต๑เปนสภาพควรแลวแกกรรมอนบคคลไมพงกระท�า(ยอมเปน),เพราะวา(อ.ชนท.)ผมอนยงสตวตวมลมปราณใหตกลวงไปเปนปกตยอมเศราโศกสนกาลนานดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

หากวา อ.สตว ท. พงร อยางนวา อ.ความ-เกดและความมพรอม น เปนทกข (ยอมเปน) (ดงน) ไซร, อ.สตวตวมลมปราณ ไมพงฆา ซงสตว ตวมลมปราณ, เพราะว า (อ.บคคล) ผฆาซงสตวตวมลมปราณโดยปกต ยอมเศราโศก ดงน ฯ

jwi

อ.เรองแหงบรษคนใดคนหนง (จบแลว) ฯ

jwi

๒. มหากสสปตเถรสส สทธวหารกวตถอ.เรองแหงสทธวหารก ของพระเถระชอวามหากสสปะ

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงสทธวหารก ของพระเถระชอวามหากสสปะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวาจรญเจ นาธคจเฉยยดงนเปนตนฯ

ก.๑ อ.เทศนา ตงขนพรอมแลว ในพระนครชอวาราชคฤห ฯ ไดยนวา อ.สทธวหารก ท. สอง บ�ารงแลว ซงพระเถระ ผอาศย ซงพระนคร- ชอวาราชคฤห แลวอยอย ในถ�าชอวาปปผล ฯ อ.- (ในสทธวหารก ท. สอง) เหลานนหนา - (สทธวหารก) รปหนง ยอมกระท�า ซงวตร โดยเคารพ, (อ.สทธวหารก) รปหนง แสดงอย ซงวตร อน (อนภกษ) นน กระท�าแลว (กระท�า) ใหเปนราวกะวา (วตร) อนอนตนกระท�าแลว รแลว ซงความทแหง-น�าเปนเครองลางหนาและไมเปนเครองช�าระซงฟน ท. เปนของ (อนภกษนน) ตระเตรยมแลว ยอมกลาววา ขาแตทานผเจรญ อ.น�าเปนเครองลางซงหนา- และไมเปนเครองช�าระซงฟน ท. (อนกระผม) ตระเตรยมแลว, (อ.ทาน ท.) ขอจงลาง ซงหนา ดงน, ยอมกลาว อยางนนนเทยว แมในกาลมกาลเปน-ทลางซงเทาและกาลเปนทสรงน�าเปนตน ฯ (อ.สทธวหารก) นอกน คดแลววา (อ.ภกษ) น ยอมแสดง ซงวตร อนอนเรากระท�าแลว (กระท�า) ใหเปนราวกะวา (วตร) อนอนตนกระท�าแลว ตลอดกาลเนองนตย, (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เรา) จกกระท�า (ซงกรรม) อน (อนเรา) พงกระท�า (แกภกษ) นน ดงน, (เมอภกษ) นน ฉนแลว หลบอยนนเทยว, ยงน�าเปนเครองอาบ ใหรอนแลว กระท�าแลว ในหมอ ใบหนง ตงไว แล ว ทหลงแหงซ ม, แตว า (อ.สทธวหารกนน) ยงน�า อนมทะนานเปนประมาณ ใหเหลอแลว ในภาชนะ-เปนเครองยงน�าใหร อน ตงไวแลว (ซงหมอ) อนพนอย ซงไอ ฯ (อ.สทธวหารก)นอกนตนแลวในสมยเปนทสนไปแหงวนเหนแลวซงไอ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 173

อนพลงออกอย(คดแลว)วาอ.น�าเปนน�า(อนภกษนน)ยงน�าใหรอนแลวตงไวแลวในซมจกเปนดงนไปแลวโดยเรวไหวแลวซงพระเถระกลาวแลววาขาแตทานผเจรญอ.น�า(อนกระผม)ตงไวแลวในซม,(อ.ทาน)ขอจงสรง ดงน ไดเขาไปแลว สซม กบ ดวยพระเถระนนเทยว ฯ อ.พระเถระไมเหนอยซงน�ากลาวแลววาดกอนผมอายอ.น�า(มอย)(ณท)ไหนดงนฯอ.ภกษหนมไปแลวสโรงแหงไฟยงกระบวย ใหขามลงแลว ในภาชนะ ร แลว ซงความท (แหงภาชนะ) เปนของเปลา ยกโทษอยวา(อ.ทานท.)จงดซงกรรม(ของภกษ)ผอนบคคลน�าไปวเศษ- แลวโดยยาก,(อ.ภกษนน)ยกขนแลวซงภาชนะอนเปลาบนเตาไปแลว(ในท) ไหน, อ.กระผม บอกแลว ดวยความส�าคญวา อ.น�า (มอย) ในซมดงนดงนถอเอาแลวซงหมอไดไปแลวสทาฯ(อ.ภกษ)แมนอกนน�ามาแลวซงน�าจากหลงแหงซมตงไวแลวในซมฯ

ก.๒ แม อ.พระเถระ คดแลววา อ.ภกษหนม น กลาวแลววา อ.น�า อนกระผม ใหรอนแลว ตงไวแลว ในซม, ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงมา, (อ.ทาน) ขอจงสรง ดงน ยกโทษอย ถอเอาแลว ซงหมอ ยอมไป สทา ในกาลน, (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ใครครวญอย รแลววา อ.ภกษหนม นน ประกาศแลว ซงวตร อน (อนภกษ) นกระท�าแลว (กระท�า) ใหเปนราวกะวา (วตร) อนอนตนกระท�าแลว ตลอดกาล อนมประมาณเทาน ดงน ไดใหแลว ซงโอวาท (แกภกษนน) ผมาแลวจงนงแลว ในเวลาเยนวา ดกอนทานผมอาย อ.อน ชออนภกษ กลาว (ซงกจ) อนอนตนกระท�าแลวนน-เทยววา (อ.กจ) (อนตน) กระท�าแลว ดงน ยอมควร, (อ.อน ชออนภกษ กลาว) (ซงกจ) อน (อนตน) ไมกระท�าแลววา (อ.กจ อนตน กระท�าแลว ดงน) ยอมไมควร, ในกาลน อ.เธอ กลาวแลววา อ.น�า (อนกระผม) ตงไวแลว ในซม, ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงสรง ดงน, ครนเมอเรา เขาไปแลว ยนอยแลว, ถอเอาแลว ซงหมอ ยกโทษอย ยอมไป, อ.อน ชออนบรรพชต กระท�า อยางน ยอมไมควร ดงนฯ(อ.ภกษ)นน(กลาวแลว)วา(อ.ทานท.)จงดซงกรรมของพระเถระ,(อ.พระเถระ)

174 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ วญญต คอกรยาทพระสงฆออกปากขอสงของกบคฤหสถทไมควรขอกลาวคอผไมใชญาตหรอผทไมไดปวารณาไว

อาศยแลว(ซงเหต)สกวาน�ากลาวแลวอยางนกะเราดงนโกรธแลวไมไดเขาไปแลวเพอกอนขาวกบดวยพระเถระในวนรงขนฯอ.พระเถระไดไปแลวสประเทศแหงหนงกบ(ดวยภกษ)นอกนฯ(อ.ภกษ)นน,(ครนเมอพระเถระ)นนไปแลว,ไปแลวสตระกลแหงอปฏฐากของพระเถระผ(อนชนท.)ถามแลววาขาแตทานผเจรญอ.พระเถระ(ไปแลว)(ณท)ไหนดงนกลาวแลววา(อ.ความทกข)มใชความส�าราญเกดแลวแกพระเถระ,(อ.พระเถระ)นงแลวในวหารนนเทยวดงนฯ(อ.ชนท.ถามแลว)วาขาแตทานผเจรญกอ.อน(อนพระเถระ)ไดซงอะไรยอมควรดงนฯ(อ.ภกษกลาวแลว)วาไดยนวา(อ.ทานท.)จงถวายซงอาหาร ชออนมอยางนเปนรปดงนฯ(อ.ชนท.เหลานน)(ยงอาหาร)ใหถงพรอมแลวไดถวายแลวตามท�านอง(แหงค�า)(อนภกษ)นนกลาวแลวนนเทยวฯ(อ.ภกษ)นน ฉนแลว(ซงอาหาร)นนในระหวางแหงหนทางเทยวไปแลวสวหารฯ แมอ.พระเถระไดแลวซงผาเนอละเอยดผนใหญในท(แหงตน)ไปแลวไดใหแลวแกภกษหนมผไปแลวกบดวยตนฯ(อ.ภกษ)นนยอมแลว(ซงผาเนอละเอยด)นนไดกระท�าแลวใหเปนผาเปนเครองนงและผาเปนเครองหมของตน ฯ ในวนรงขน อ.พระเถระ ไปแลว สตระกลแหงอปฏฐาก นน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตทานผเจรญ อ.อาหาร อนเรา ท. (ทราบแลว) วา ไดยนวา (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ เกดแลว แกทาน ดงน ตระเตรยมแลว สงไปแลว ตามท�านอง (แหงค�า) อนภกษหนมกลาวแลวนนเทยว, อ.ความส�าราญ เกดแลว แกทาน ท. เพราะฉน (หรอ) ดงน (อนชน ท. เหลานน) กลาวแลว, เปนผนง ไดเปนแลว ฯ ก (อ.พระเถระ) ไปแลว สวหาร กลาวแลว อยางนวา ดกอนผมอาย ไดยนวา (อ.กรรม) ชออยางน อนเธอ กระท�าแลว ในวนวาน, (อ.กรรม) น เปนกรรมไมสมควร แกบรรพชต ท. (ยอมเปน), อ.อน (อนเธอ) กระท�า ซงวญญต๑ แลวจงฉน ยอมไมควร ดงน กะภกษหนม นน ผไหวแลว นงแลว ในเวลาเยน ฯ (อ.ภกษ) นน โกรธแลว ผกแลว ซงความอาฆาต ในพระเถระวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 175

ในวนอนมในกอน (อ.พระเถระ) อาศยแลว (ซงเหต) สกวาน�า กระท�าแลว ซงเรา ใหเปนผกลาวเทจโดยปกต กลาวแลววา อ.อน (อนเธอ) กระท�า ซงวญญต แลวจงฉน ยอมไมควร ดงน กะเรา เพราะเหตแหงก�าแหงภต ในตระกลแหงอปฏฐาก ของตน (อนเรา) ฉนแลว ในวนน, แม อ.ผา (อนพระเถระ) นน ใหแลว (แกภกษ) ผเปนอปฏฐาก ของตนนนเทยว, โอ อ.กรรม ของพระเถระ เปนกรรมหนก (ยอมเปน), (อ.เรา) จกร (ซงกรรม) อนควรแลวแกกรรมอนเราพงกระท�า (แกพระเถระ) นน ดงน ในวนรงขน ครนเมอพระเถระ เขาไปอย สบาน, ลาลงแลว ในวหาร เอง ถอเอาแลว ซงทอนไม ท�าลายแลว (ซงภาชนะ ท.) มภาชนะเปนเครองบรโภค-เปนตน ใหแลว ซงไฟ ในบรรณศาลา ของพระเถระ ทบอย ซง - (อ.วตถ) ใด (อนไฟ) ยอมไมไหม - (วตถ) นน ดวยไมคอน ท�าลายแลว ออกไปแลว หนไปแลว กระท�าแลว ซงกาละ บงเกดแลว ในนรกใหญ- ชอวาอเวจ ฯอ.มหาชนยงวาจาเปนเครองกลาววาไดยนวาอ.สทธวหารกของพระเถระไมอดทนอย(ซงเหต)สกวาโอวาทโกรธแลวยงบรรณศาลาใหไหมแลวหนไปแลวดงนใหตงขนพรอมแลวฯ

ก.๓ครงนนอ.ภกษรปหนงออกไปแลวจากพระนครชอวาราชคฤหในกาลอนเปนสวนอนอกเปนผใครเพออนเฝาซงพระศาสดา(เปน)ไปแลวส พระวหารชอวาเชตวน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา ผ อนพระศาสดา ทรงกระท�าแลว ซงปฏสนถาร ตรสถามแลววา (อ.เธอ) เปนผ มาแลว (แตพระนคร)ไหนยอมเปนดงน กราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญ(อ.ขาพระองคเปนผมาแลว)แตพระนครชอวาราชคฤห(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วา(อ.ยนตคอสรระอนมจกรสอนมทวารเกา)อนมหากสสปะผเปนบตรของเราพงอดทน(หรอ)ดงนฯ(อ.ภกษนนกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.ยนตคอสรระอนมจกรสอนมทวารเกาอนพระมหากสสปะ)พงอดทน,แตวาอ.สทธวหารกรปหนง(ของพระมหา-กสสปะ)นนโกรธแลว(ดวยเหต)สกวาโอวาทยงบรรณศาลาใหไหมแลวหนไปแลวดงนฯอ.พระศาสดาตรสแลววา(อ.ภกษ)นนฟงแลว

176 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ เกน น วณเณนพระคมภรธมมปทฏฐกถาคาถาโยชนาแกเปน เกน การเณนฯค�าวาวณณแปลไดหลายความหมายเชน

สณฐาน,รปราง,ผวพรรณ,วรรณะ,อกษร,ตวหนงสอ,ความด,คณ,การยกยอง,เหตฯเฉพาะทแปลวาเหตนนว.วา

วณณยต ผลเมเตน ยถาสภาวโต วภาวยตต วณโณ(สงทเปนเครองประกาศผลตามสภาพ)

ซงโอวาทยอมโกรธ ในกาลนนนเทยวหามได, (อ.ภกษนน) (ฟงแลว ซงโอวาท) โกรธแลวนนเทยว แมในกาลกอน, อนง (อ.ภกษนน) ยอมประทษรายซงกฎในกาลนนนเทยวหามได,(อ.ภกษนน)ประทษราย-แลวนนเทยว(ซงกฎ)แมในกาลกอนดงนทรงน�ามาแลวซงเรองอนเปน- ไปลวงแลววา ในกาลอนเปนไปลวงแลว ครนเมอพระเจาพรหมทต (ทรงยงบคคล) ใหกระท�าอยซงความเปนแหงพระราชาในพระนครชอวาพาราณส,อ.นกขมนตวหนงกระท�าแลวซงรงอยแลวในประเทศแหงปาหมพานตฯครงนนในวนหนงครนเมอฝนตกอย,อ.ลงตวหนงสนอยเพราะความหนาวไดไปแลวสประเทศนนฯอ.นกขมนเหนแลว(ซงลง)นนกลาวแลวซงคาถาวา

แนะวานร อ.ศรษะ (ดวย) อ.มอและเทา ท. ดวย ของทาน (มอย) เพยงดง (อ.ศรษะและมอและ-เทา ท.) ของมนษย, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.เรอน ของทาน ยอมไมม เพราะเหต๑

อะไรหนอ ดงน ฯ อ.ลง คดแลววา อ.มอและเทา ท. ของเรา มอย แมกจรง ถงอยางนน(อ.เรา)พจารณาแลวพงกระท�าซงเรอนดวยปญญาใดอ.ปญญานนของเรายอมไมมดงนเปนผใครเพออนประกาศซงเนอความนน(เปน)กลาวแลวซงคาถานวา

แนะนกขมน อ.ศรษะ (ดวย) อ.มอและเทา ท. ดวย ของเรา (มอย) เพยงดง (อ.ศรษะและ-มอและเทา ท.) ของมนษย, (อ.บณฑต ท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 177

๑ ค�าวายาห ในคาถานบางมตแยกเปนยา - อหค�าวาอห เปนกรยาอาขยาตประกอบดวยอบทหนาหธาตในความม,

ความเปนอปจจยอาหยตตนวภตต ลบวภตตเสยแปลวา ไดเปนแลว, ไดมแลว เปนกรยาคมพากย แยกประโยคไดดงน

ยา ปญญา มนสเสส เสฏ€า อห, ปญญา เม นตถ แปลวา (อ.ปญญา) ใด เปนธรรมชาตประเสรฐทสด ในมนษย ท.

ไดเปนแลว อ.ปญญา นน ของเรา ยอมไมม ฯแตในทนขาพเจาแปลยาหเปน๒ประโยคดงน(ปณฑตา) อาห “ ยา

ปญญา เสฏ€า มนสเสส (โหต) (อต) ฯแมในพระคมภรธมมปทฏฐกถาคาถาโยชนาแกวามนสเสส มนสสาน�ฯยา ยาปญญา

เสฏ€าเสฏ€าอต,อาห ปณฑตากเถนตฯ

กลาวแลววา๑ (อ.ปญญา) ใด เปนธรรมชาตประเสรฐ-ทสด ในมนษย ท. (ยอมเปน) (ดงน) อ.ปญญา นน ของเรา ยอมไมม ดงน ฯ

ครงนนอ.นกขมนเมอตเตยน(ซงลง)นนวาอ.การอยครองซงเรอนจกส�าเรจแกทานผมอยางนเปนรปอยางไรดงนกลาวแลวซงหมวด-สองแหงคาถานวา

อ.ภาวะแหงความสข ยอมไมม (แกบคคล) ผมจต- ไมตงมนแลว ผมจตอนเบา ผมอนประทษรายเปนปกต ผมอนไมยงยนเปนปกต เนองนตย ฯ แนะลง อ.ทาน นน จงกระท�า ซงอานภาพ, จงเปน-ไปลวงวเศษ ซงความเปนแหงปกต, จงกระท�า ซงกระทอม อนเปนเครองตานทานรอบซงความ- หนาวและลม ดงน ฯ

อ.ลง(คดแลว)วา(อ.นกขมน)นยอมกระท�าซงเราใหเปนผม- จตไมตงมนแลว ใหเปนผมจตอนเบา ใหเปนผมอนประทษรายตอมตรเปนปกต ใหเปนผมอนไมยงยนเปนปกต,ในกาลนอ.เราจกแสดงซงความท(แหงเรา)เปนผ มอนประทษรายเปนปกต (แกนกขมน) นน ดงน ขยแลว ซงรง โปรยลงแลวฯอ.นก(ครนเมอลง)นนจบอยซงรงนนเทยว,ออกไปแลวโดยขางขางหนงบนหนไปแลว(ดงน)ฯ

ก.๔ อ.พระศาสดา ครนทรงน�ามาแลว ซงพระธรรมเทศนา น ทรงยงชาดกวา อ.ลง ในกาลนน เปนภกษผประทษรายซงกฎ ไดเปนแลว (ในกาลน),อ.นกขมน(ในกาลนน)เปนกสสปะ(ไดเปนแลวในกาลน)

178 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ประโยคน ภกขเว อทาเนว, ปพเพป... ฯเปนการเลาเรองเพอปรารภเหตปจจบนแยกเปน๒สวนคอประโยค อทาน และประโยค ปพเพมกจะเรยงประโยคใดประโยคหนงสมบรณสวนอกประโยคเรยงไวเพยงขอความส�าคญบางสวนเทานนนกเรยนตองเตมใหเตม ประโยคปพเพ มกจะเปนประโยคสมบรณ มกรยาคมพากยเปนอดตกาล (มกใชอชชตตนวภตต) แตประโยค อทาน ไมสมบรณ ผแปลตองเตมขอความมาใหเตม โดยการน�าขอความของประโยค ปพเพ นนเองมาเตม แตเปลยนกรยาคมพากยใหเปนหมวดวตตมานาเพอแสดงความเปนปจจบนกาลดงตวอยางเอว� ภกขเว น อทาเนว(โสโอวาเทกชฌตวากฏทเสต)ปพเพป โส โอวาเท กชฌตวา กฏ ทเสส ฯ ประโยค อทานไมสมบรณจงน�าขอความจากประโยค ปพเพ มาเตมให

สมบรณประกอบกรยาคมพากยเปนวตตมานาวภตต

ดงนใหประชมลงพรอมแลว,ครนทรงยงชาดกใหประชมลงพรอมแลวตรสแลววาดกอนภกษ ท. (อ.ภกษนน โกรธแลว ในเพราะโอวาท ยอมประทษราย ซงกฎ) อยางน ในกาลนนนเทยว หามได (อ.ภกษ) นน โกรธแลว ในเพราะโอวาท ประทษรายแลว ซงกฎ แมในกาลกอน๑ อ.การอยอาศย แหงกสสปะผเปนบตรของเราผผเดยวนนเทยวเปนอาการประเสรฐกวากวาการอยกบดวยคนพาลผมอยางนเปนรป(ยอมเปน)ดงนตรสแลวซงพระคาถานวา

หากวา (อ.บคคล) เมอเทยวไป ไมพงถงทบ ซงสหาย ผประเสรฐกวา ผเชนกบ (ดวยคณ) ของตนไซร (อ.บคคลนน) พงกระท�า ซงการเทยว-ไปแหงบคคลผเดยว ใหมน (เพราะวา) อ.คณ-เครองความเปนแหงสหาย ยอมไมม ในเพราะชนพาล ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.การเทยวไปดวยใจไมถอเอาซงการเทยวไปดวยอรยาบถ(อนบณฑต)พงทราบใน-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาจร� ดงนฯ อ.อธบายวาแสวงอยซงกลยาณมตรดงนฯ (อ.อรรถ)วาหากวา(อ.บคคล)ไมพงได(ซงสหาย)ผยงกวาหรอหรอวา ผ เชนกบ ดวยคณคอศลและสมาธและปญญา ท. ของตน ไซร (ดงนแหงบาทแหงพระคาถา)วาเสยย� สทสมตตโนดงนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 179

(อ.อรรถ)วาก(อ.บคคล)เมอไดซง-(ในสหายท.)เหลานนหนา- (สหาย) ผประเสรฐกวา ยอมเจรญ (ดวยคณ ท.) มศลเปนตน, เมอได (ซงสหาย)ผเชนกบ ยอมไมเสอมรอบ (จากคณท. มศลเปนตน), แตวา(อ.บคคลนน) อยอย โดยความเปนอนเดยวกน กบ (ดวยสหาย) ผเลว กระท�าอยซงการสมโภคและการบรโภคโดยความเปนอนเดยวกนยอมเสอมรอบ(จากคณท.)มศลเปนตนเพราะเหตนน(อ.พระด�ารส)วาอ.บคคลผมอยางน-เปนรป (อนบณฑต) ไมพงเสพ ไมพงคบ ไมพงเขาไปนงใกล เวน แตความเอนด เวน แตความอนเคราะห ดงน (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลวฯเพราะเหตนนถาวา(อ.บคคล)อาศยแลวซงความเปนแหงกรณา(คดแลว)วา(อ.บคคล)นอาศยแลวซงเราจกเจรญ(ดวยคณท.) มศลเปนตนดงนไมหวงตอบอยซงอะไรๆจากบคคลนนชอวายอมอาจ เพออนสงเคราะห (ซงบคคล)นนไซร อ. (การสงเคราะห)นน เปนความด (ยอมเปน)ดวยประการฉะน,หากวา(อ.บคคล)ยอมไมอาจ(เพออนสงเคราะหซงบคคลนน) ไซร, (อ.บคคล) พงกระท�า ซงการเทยวไปแหงบคคลคนเดยว ใหมน คอวา กระท�าแลว ซงความเปนแหงบคคลคนเดยวนนเทยว ใหมน ผผเดยวเทยวพงอยในอรยาบถทงปวงท.(ดงนแหงบท)วาเอกจรย�� ดงนเปนตนฯ (อ.อนถาม) วา(อ.บคคลพงกระท�าซงการเทยวไปแหงบคคลคนเดยวใหมน)เพราะเหตอะไรดงนฯ (อ.อนแก) วา(เพราะวา)อ.คณเครองความเปนแหงสหายยอมไมม ในเพราะชนพาลดงนฯ (อ.อธบาย)วาอ.จลศลอ.มชฌมศลอ.มหาศลอ.กถาวตถท.สบอ.ธดงคคณท.สบสามอ.วปสสนาคณท.อ.มรรคท.สอ.ผลท.ส อ.วชชาท.สามอ.อภญญาท.หกชอวาคณเครองความเปนแหงสหาย,อ.คณคอความเปนแหงสหายนยอมไมมเพราะอาศยซงชนพาลดงน(อนบณฑตพงทราบ)ฯ

180 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.ภกษผจรมาบรรลแลวซงโสดาปตตผลฯ(อ.ชนท.)ผมากแมเหลาอนบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนฯอ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แกมหาชน ดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงสทธวหารก ของพระเถระชอวามหากสสปะ (จบแลว) ฯ

jwi

๓. อานนทเสฏ€วตถอ.เรองแหงเศรษฐชอวาอานนท (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงเศรษฐชอวาอานนท ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนานวา ปตตา มตถ ธนมตถ ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวาชออ.เศรษฐชอวาอานนทเปนผมสมบตอนบคคลพงเสวย-มโกฏแปดสบเปนประมาณเปนผมความตระหนมากไดมแลวในพระนครชอวา- สาวตถ ฯ (อ.เศรษฐชอวาอานนท) นน ยงญาต ท. ใหประชมกนแลว สนเดอนดวยทงกงโดยล�าดบยอมกลาวสอนซงบตรชอวามลสรในเวลาท.สามอยางนวา(อ.เจา)อยาไดกระท�าแลวซงความส�าคญวาอ.ทรพยมโกฏ-สสบเปนประมาณนเปนทรพยมาก(ยอมเปน)ดงน,อ.ทรพยอนมอย(อนเจา)ไมพงให,อ.ทรพยอนใหม(อนเจา)พงใหเกดขน,เพราะวา(เมอบคคล)กระท�าอยซงกหาปณะแมอนหนงๆใหเปนทรพยเสอมไป,อ.ทรพยยอมสนไปนนเทยวเพราะเหตนน

อ.บณฑต เหนแลว ซงความสนไป แหงยาเปน-เครองหยอด ท. (ดวย) ซงความกอยง แหงปลวก ท. ดวย ซงอนประมวลมา แหงแมลงผง ท. ดวย พงอยครอง ซงเรอน ดงน ฯ

โดยสมยอนอก(อ.เศรษฐ)นนไมบอกแลวซงขมทรพยใหญหาของตน แกบตร ผอาศยแลวซงทรพย ผมความเศราหมองเพราะมลทนคอ- ความตระหนกระท�าแลวซงกาละ,อ.พนแหงตระกลแหงคนจณฑาลท.ยอมอยเฉพาะ ในบานใกลประต แหงหนง แหงพระนคร นนนนเทยว, ถอเอาแลวซงปฏสนธในทองของหญงจณฑาลคนหนง(ในพนแหงตระกล)นนฯอ.พระราชาทรงสดบแลวซงการกระท�าซงกาละ(แหงเศรษฐ)นน(ทรงยงราชบรษ) ใหเรยกมาแลว ซงมลสร ผเปนบตร (ของเศรษฐ) นน

182 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ทรงตงไวแลว ในต�าแหนงแหงเศรษฐ ฯ อ.พนแหงตระกลแหงคนจณฑาล แมนนกระท�าแลวซงการงาน เพอคาจาง โดยความเปนอนเดยวกนเทยว เปนอยอยยอมไมไดซงคาจางนนเทยว,ยอมไมไดแมซงกอนแหงภตอนจากอาหารสกวาเปนเครองยงอตภาพใหเปนไปจ�าเดมแตกาลเปนทถอเอาซงปฏสนธ(แหงทารก) นน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน (กลาวแลว) วา อ.เรา ท. แมกระท�าอย ซงการงานยอมไมได (ซงอาหาร)สกวากอนขาวในกาลน, อนหญงกาลกณณ พงม ในระหวาง แหงเราท. ดงน เปนสวนสอง เปน, อ.มารดาและบดา ท. (ของเดก) นน ยอมม แผนกหนง เพยงใด แยกกนแลวเพยงนนน�าออกแลวซงมารดา(ของเดก)นน(ดวยอนคด)วาอ.หญงกาลกณณ เกดขนแลว ในตระกลน ดงน ฯ (อ.เดก)นน เปนผไปแลวในทอง (ของหญง) นน (ยอมเปน) เพยงใด, (อ.หญงนน) ไดแลว(ซงอาหาร)แมสกวาเปนเครองยงอตภาพใหเปนไปโดยยากเพยงนนคลอดแลวซงบตรฯอ.มอและเทาท.ดวยอ.นยนตาท.ดวยอ.หท.ดวยอ.จมกดวยอ.ปากดวย(ของเดก)นนไมไดมแลวในทอยางไรฯ (อ.เดก)นนมาตามพรอมแลวดวยความวกลแหงอวยวะอนมอยางนเปนรปเปนผมรปอนแปลกเกนเปรยบราวกะอ.ปศาจผเลนซงฝนไดเปนแลวฯ(ครนเมอความเปน)อยางนนแมมอย,อ.มารดาไมสละรอบแลว(ซงบตร)นนฯจรงอยอ.ความรกในบตรผอยแลวในทองของมารดาเปนสภาพมก�าลงยอมเปนฯ (อ.มารดา)นนเลยงอย(ซงบตร)นนโดยยากไมไดแลว(ซงวตถ)อะไรๆในวน(แหงตน)พาเอา(ซงบตร)นนไปแลวยอมไดซงคาจางในวน(แหงตน)กระท�าแลว(ซงบตรนน)ในเรอนไปแลวเองนนเทยวฯครงนน (อ.มารดา) นน วางไวแลว ซงกระเบอง ในมอ (กลาวแลว) (กะบตร)นนวาดกอนพออ.ความทกขใหญอนเราอาศยแลวซงเจา ถงแลว,(อ.เรา)ยอมไมอาจเพออนเลยงซงเจาในกาลน,(อ.วตถท.)มขาวสวยเปนตน(อนบคคล)จดแจงไวแลว(เพอบคคลท.)มบคคลผก�าพราและ-บคคลผเดนไปสหนทางไกลเปนตนมอยในนครน,(อ.เจา)เทยวไปแลว (ในนคร)นนเพออนขอจงเปนอยดงนสละแลว(ซงบตร)นนในกาล(แหงบตรนน)เปนผสามารถเพออนเทยวไปเพอกอนขาวแลวจงเปนอยฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 183

๑ ตงแตสา ต� กจเฉน โปสยมานา – มหาชนกาโย สนนปตฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๒๓แปลโดยพยญชนะ๒ แปลอกนยหนงวา(อ.เดกชายนน) เปนเศรษฐชอวาอานนท ผเปนบดา ของทาน (ยอมเปน) ฯ

(อ.เดกชาย)นน เทยวไปอย ตามล�าดบแหงเรอน ไปแลวสท (แหงตน) บงเกดแลวในกาล(แหงตน)เปนเศรษฐชอวาอานนทเปนผระลกไดซงชาตเปน ไดเขาไปแลวสเรอนของตนฯอ.ใครๆไมก�าหนดแลว(ซงเดก)นนทซมแหงประตท.สามฯอ.บตรนอยท.ของเศรษฐชอวามลสรเหนแลว(ซงเดกชายนน)ทซมแหงประตทสเปนผมหทยหวาดเสยวแลว(เปน)รองไห-ทวแลวฯครงนนอ.บรษของเศรษฐท.(กลาวแลว)วาแนะคนกาลกณณ(อ.เจา)จงออกไปดงนโบยอยน�าออกแลวโยนไปแลว(ซงเดกชาย)นนในทเปนททงซงหยากเยอฯ

ก.๒ อ.พระศาสดา มพระเถระชอวาอานนท ผ เปนปจฉาสมณะ เสดจเทยวไปอยเพอกอนขาวเสดจถงแลวซงทนนทอดพระเนตรดแลวซงพระเถระผ(อนพระเถระ)นนทลถามแลวตรสบอกแลวซงเรองอนเปนไปทวนนฯอ.พระเถระ(ยงบคคล)ใหเรยกมาแลวซงเศรษฐชอวามลสรฯอ.หม แหงมหาชน ประชมกนแลว ฯ๑ อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว ซงเศรษฐชอวามลสรตรสถามแลววา(อ.ทาน)ยอมร(ซงเดกชาย)นนหรอดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองค)ยอมไมรดงน(อนเศรษฐชอวามลสร)กราบทลแลว,ตรสแลววา(อ.เดกชายนน)คออ.เศรษฐชอวาอานนทผเปนบดาของทาน๒ดงน(ทรงยงเดกนน)ใหบอกแลว(ซงขมทรพย)(ดวยพระด�ารส)วาดกอนเศรษฐชอวาอานนท (อ.ทาน) จงบอก ซงขมทรพยใหญหา แกบตร ของทานดงน(ทรงยงเศรษฐชอวามลสร)นนผไมเชออยใหเชอแลวฯ (อ.เศรษฐชอวามลสร) นน ไดถงแลว ซงพระศาสดา วาเปนสรณะ ฯ อ.พระศาสดาเมอทรงแสดงซงธรรม(แกเศรษฐชอวามลสร)นนตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.คนพาล ยอมเดอดรอนวา อ.บตร ท. ของเรา มอย อ.ทรพย (ของเรา) มอย ดงน, อ.ตนแล ยอมไมม แกตน, อ.บตร ท. (จกม) (แตท) ไหน, อ.ทรพย (จกม) (แตท) ไหน ดงน ฯ

184 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

อ.เนอความวาอ.คนพาลยอมล�าบากเพราะความอยากในบตรดวยนนเทยวเพราะความอยากในทรพยดวยชอวายอมเดอดรอนคอวายอมประพฤตเปน-ทกขวาอ.บตรท.ของเรามอย,อ.ทรพยของเรามอยดงนคอวายอมเดอดรอนวาอ.บตรท.ของเราฉบหายแลวดงน,ยอมเดอดรอนวา(อ.บตรท.ของเรา)ฉบหายอย ดงน, ยอมเดอดรอนวา (อ.บตรท. ของเรา)จกฉบหายดงน ฯอ.นยแมในทรพยนนนนเทยวฯ (อ.คนพาล)ยอมเดอดรอนดวยอาการท.หกดวยประการฉะน,(อ.คนพาลนน)แมพยายามอย โดยประการตาง ๆ (ในท ท.) มทางบนบกและทางในน�าเปนตน ในกลางคนดวยในกลางวนดวย(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)จกเลยงซงบตรท.ดงนชอวายอมเดอดรอน,แมกระท�าอย(ซงการงานท.)มการไถและการคาขาย-เปนตน(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)ยงทรพยจกใหเกดขนดงนชอวา ยอมเดอดรอนนนเทยว,ก(เมอคนพาลนน)เดอดรอนอยอยางน,อ.ตนแลยอมไมมแกตนคอวา(เมอคนพาล)นนไมอาจอยเพออนกระท�าซงตนผถงแลวซงความทกข เพราะความคบแคน นน ใหเปนผถงแลวซงความสข, อ.ตนแลยอมไมมแกตนแมในกาลอนเปนไปทวคอวา(เมอคนพาลนน)ผนอนแลวบนเตยงเปนทตายอนเวทนาท.อนมความตายเปนทสดอนราวกะ-วาเปลวแหงไฟแผดเผาอย,ครนเมอทตอและเครองผกท.ขาดอย,ครนเมอ-รางแหงกระดกท.แตกอย,แม(เมอคนพาลนน)หลบแลว(ซงนยนตาท.)(เหนอย)ซงโลกอน,ลมแลว(ซงนยนตาท.)เหนอยซงโลกน,อ.ตนแลแมผ(อนคนพาลนน)ใหอาบแลวสนสองครงในวนในวนใหบรโภคแลวสนสามครงประดบแลว(ดวยวตถท.)มของหอมและระเบยบเปนตนเลยงแลวสนกาลก�าหนดเพยงไรแหงชวตชอวายอมไมมแกตนเพราะความท(แหงตนนน)เปนผไมสามารถเพออนกระท�าซงเครองตานทานซงความทกขโดยความเปน- แหงสหาย,อ.บตรท.(จกม)(แตท)ไหน,อ.ทรพย(จกม)(แตท)ไหนคอวาอ.บตรท.หรอหรอวาอ.ทรพยจกกระท�าซงอะไรนนเทยว ในสมยนน,แมเมอเศรษฐชอวาอานนทไมใหแลวซงอะไรๆแกใครๆ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 185

๑ อภสมโยประกอบดวยอภ+ส�บทหนาอธาตในความไป,ถงแปลงอเปนเอแปลงเอเปนอยแปลวาการถงพรอม-

เฉพาะ,การตรสรพรอมเฉพาะ,การบรรล,การปลอย,การวาง,การตรสร

รวบรวมแลวซงทรพยเพอประโยชนแกบตรนอนแลวบนเตยงเปนทตายในกาลกอนหรอหรอวาถงแลวซงความทกขนในกาลน,อ.บตรท.(จกม)(แต)ทไหน,อ.ทรพย(จกม)(แตท)ไหนคอวาอ.บตรท.หรอหรอวาอ.ทรพยน�าไปแลวซงความทกขอะไรหรอหรอวายงความสข อะไร ใหเกดขนแลว ดงน (แหงค�าอนเปนพระคาถา) นน (อนบณฑตพงทราบ)ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.การรพรอมเฉพาะซงธรรม๑ ไดมแลว แกพนแหงสตวผมลมปราณท.แปดสบสฯอ.เทศนาเปนเทศนาเปนไปกบ-ดวยวาจามประโยชนไดมแลวแกมหาชนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงเศรษฐชอวาอานนท (จบแลว) ฯ

jwi

๑ คนตวาเปนกรยาปธานนยตวาปจจยคมพากย

๔. คณ€เภทกโจรวตถอ.เรองแหงโจรผท�าลายซงปม (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงโจรผท�าลายซงปม ท. ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย พาโล มญญต พาลย� ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวา(อ.โจรท.)สองเหลานนเปนสหายกน(เปน) ไปแลว๑ สพระวหารชอวาเชตวนกบดวยมหาชนผไปอยเพอประโยชนแก-อนฟงซงธรรม,(อ.โจร)คนหนงไดฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรมฯ(อ.โจร)คนหนงแลดแลว(ซงวตถ)อนเขาถงซงความเปนแหงวตถอนตนพงถอเอาฯ อ.-(ในโจรท.สอง)เหลานนหนา-(โจร)ผฟงอยซงธรรมบรรลแลวซงโสดาปตตผลฯ(อ.โจร)นอกนไดแลว(ซงทรพย)อนมมาสกหาเปน-ประมาณอน(อนอบาสก)คนหนงผกไวแลวทชายแหงผาฯ(อ.ทรพย)นนเปนของเปนไปเพอวตถอนบคคลพงหงตม ในเรอน (ของโจร) นน เกดแลว,ยอมไมส�าเรจในเรอน(ของโจร)นอกนฯครงนนอ.โจรผเปนสหายกบดวยภรรยาของตนเมอเยาะเยย(ซงโจรผเปนโสดาบน)นนกลาวแลววาอ.ทานแมยงคาแหงวตถอนเปนไปเพอวตถอนบคคลพงหงตมในเรอนของตนยอมไมใหส�าเรจเพราะความท(แหงตน)เปนคนฉลาดยงดงนฯ(อ.โจรผเปน-โสดาบน)นอกน(คดแลว)วา(อ.สหายของเรา)นยอมส�าคญซงความท(แหงตน)เปนคนฉลาดเพราะความท(แหงตน)เปนคนโงนนเทยวหนอดงนไปแลวสพระวหารชอวาเชตวนกบดวยญาตท.เพออนกราบทลซงเรองอนเปนไปทวนนแกพระศาสดากราบทลแลวฯอ.พระศาสดาเมอทรงแสดงซงธรรม(แกโจรผเปนโสดาบน)นนตรสแลวซงพระคาถานวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 187

(อ.บคคล) ใด เปนคนโง (เปน) ยอมส�าคญ ซงความทแหงตนเปนคนโง, (อ.บคคล) นน เปน- คนฉลาดไดบาง หรอ (หรอวา เปนผเชนกบดวย- คนฉลาดบาง) (ยอมเปน) (เพราะเหต) นน สวนวา (อ.บคคลใด) เปนคนโง (เปน) เปนผมความ-ส�าคญวาตนเปนคนฉลาด (ยอมเปน), (อ.บคคล) นนแล (อนเรา) ยอมเรยกวา อ.คนโง ดงน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) ใด เปนคนโง คอวา เปนคนไมฉลาด เปนอยยอมส�าคญคอวายอมทราบซงความทแหงตนเปนคนโงคอวาซงความทแหงตนเปนคนพาลนนดวยตนวาอ.เราเปนคนโง(ยอมเปน)ดงน(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(หมวดสองแหงบท)วา โย พาโลดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ)วาอ.บคคลนน เปนคนฉลาดไดบางหรอหรอวา เปนเชนกบดวยคนฉลาดไดบางยอมเปนเพราะเหตนน(ดงนแหงหมวดสอง-แหงบท)วาเตน โสดงนฯเพราะวา(อ.บคคล)นนทราบอยวาอ.เราเปนคนโง(ยอมเปน)ดงนเขาไปหาอยเขาไปนงใกลอย(ซงบคคล)อนผฉลาดผ(อนบคคลผฉลาด)นนกลาวสอนอยพร�าสอนอยเพอประโยชนแก-ความเปนแหงบคคลผฉลาดเรยนเอาแลวซงโอวาทนนเปนคนฉลาดหรอหรอวาเปนคนฉลาดกวายอมเปนฯ (อ.อรรถ)วาสวนวา(อ.บคคล)ใดเปนคนโงมอยเปนผมความ-ส�าคญวาตนเปนคนฉลาดเทยวอยางนวาอ.ใครอนเปนผเชนกบดวยเราเปนผมสตะมากเปนผกลาวซงธรรมเปนผทรงไวซงพระวนยเปนผมวาทะเปน-เครองกลาวซงคณเปนเครองก�าจดซงกเลสมอยดงนยอมเปน,(อ.บคคล)นน

188 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ไมเขาไปหาอยไมเขาไปนงใกลอย(ซงบคคล)อนผฉลาดยอมไมเรยนเอา- นนเทยวซงปรยต,ยอมไมยงขอปฏบตใหเตมยอมถงซงความเปนแหงคนโงโดยสวนเดยวนนเทยว(ดงนแหงหมวดสองแหงบท)วาสเว พาโลดงนฯ (อ.บคคล)นนเปนราวกะวาโจรผท�าลายซงปม(ยอมเปน)ฯ(เพราะเหต)นน(อ.พระด�ารส)วาส เว พาโลต วจจต ดงน(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.มหาชนกบดวยญาตท.(ของโจร- ผเปนโสดาบน)นอกนบรรลแลวซงโสดาปตตผลดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงโจรผท�าลายซงปม (จบแลว) ฯ

jwi

๕. อทายตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาอทาย (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาอทายตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวายาวชวมป เจ พาโลดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวา(อ.พระเถระชอวาอทาย)นน,ครนเมอพระเถระผใหญท.หลกไปแลว,ไปแลวสโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรมนงแลวบนธรรมาสนฯครงนนในวนหนงอ.ภกษผจรมาท.เหนแลว(ซงพระเถระชอวาอทาย)นนส�าคญอยวา(อ.ภกษ)นเปนพระมหาเถระผมสตะมากจกเปนดงน ถามแลวซงปญหาอนประกอบพรอมเฉพาะแลวดวยธรรมมขนธเปนตนตเตยนแลว(ซงพระเถระชอวาอทายนน)ผไมรอยซงอะไรๆวาอ.ใครนนอยอย ในวหารแหงเดยวกน กบ ดวยพระพทธเจา ท. ยอมไมร (ซงธรรม) แมสกวาขนธและธาตและอายตนะ ดงน กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นนแกพระตถาคตฯครงนนอ.พระศาสดาเมอทรงแสดงซงธรรม(แกภกษท.)เหลานนตรสแลวซงพระคาถานวา

หากวา อ.คนพาล เขาไปนงใกลอย ซงบณฑต แมสนการก�าหนดเพยงไรแหงชวตไซร, (อ.คนพาล) นน ยอมไมรแจง ซงธรรม ราวกะ อ.ทพพ (ไมรแจงอย) ซงรสแหงแกง ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.เนอความ (แหงค�าอนเปนพระคาถา) นนวา ชอ อ.คนพาล นน เขาไปหาอย เขาไปนงใกลอย ซงบณฑต แมสนการก�าหนดเพยงไรแหงชวต ยอมไมรซงปรยตธรรมอยางนวา(อ.ค�า)นเปนพระพทธพจน(ยอมเปน),

190 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.พระพทธพจนอนมประมาณเทานดงนหรอหรอวาซงปฏบตธรรมและ-ปฏเวธธรรมอยางนวา(อ.ธรรม)นเปนเครองอย(ยอมเปน),(อ.ธรรม)นเปนเหตประพฤตโดยเออเฟ อ (ยอมเปน), (อ.ธรรม) น เป นอารมณ (ยอมเปน),(อ.กรรม)นเปนกรรมเปนไปกบดวยโทษ(ยอมเปน),(อ.กรรม)นเปนกรรมมโทษหามได (ยอมเปน), (อ.กรรม) น (อนบคคล) พงเสพ, (อ.กรรม) น (อนบคคล) ไมพงเสพ, (อ.ธรรมชาต) น (อนบคคล) พงแทงตลอด,(อ.ธรรมชาต)น(อนบคคล)พงกระท�าใหแจงดงนฯ (อ.อนถาม) วา(อ.คนพาลนนยอมไมรแจงซงธรรม)ราวกะอ.อะไร(ดงน)ฯ (อ.อนแก) วา(อ.คนพาลนนยอมไมรแจงซงธรรม)ราวกะอ.ทพพ(ไมรแจงอย)ซงรสแหงแกงดงนฯ (อ.อธบาย) วา เหมอนอยางวา อ.ทพพ แมเปนไปรอบพรอมอย ในชนดแหงแกง อนมประการตาง ๆ เพยงไร แตอนสนไปรอบ ยอมไมร ซงรสแหงแกงวา(อ.โภชนะ)นเปนของมรสเคม(ยอมเปน),(อ.โภชนะ)นเปนของมรสเคมหามได(ยอมเปน),(อ.โภชนะ)นเปนของมรสขม(ยอมเปน),(อ.โภชนะ)นเปนของมรสขน(ยอมเปน),(อ.โภชนะ)นเปนของเผดรอน(ยอมเปน), (อ.โภชนะ) น เปนของเปรยว (ยอมเปน), (อ.โภชนะ) น เปนของไมเปรยว(ยอมเปน),(อ.โภชนะ)นเปนของฝาด(ยอมเปน)ดงนฉนใด,อ.คนพาลเขาไปนงใกลอยซงบณฑตสนการก�าหนดเพยงไรแหงชวตยอมไมรซงธรรมอนมประการ(อนขาพเจา)กลาวแลวฉนนนนนเทยวดงนดงน(อนบณฑตพงทราบ)ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.จตท.ของภกษผจรมาท.หลดพนแลวจากอาสวะท.ดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาอทาย (จบแลว) ฯ

jwi

๖. ปาเ€ยยกภกขวตถอ.เรองแหงภกษผอยในพระนครชอวาปาฐา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษ ท. ผอยในพระนครชอวาปาฐา ผมสามสบรปเปนประมาณตรสแลว ซงพระธรรมเทศนานวามหตตมป เจ วญญ ดงนเปนตนฯ

ก.๑ดงจะกลาวโดยยออ.พระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลวซงธรรมทหนงในชฏแหงปาฝาย(แกสหายสามสบท.)เหลานนผแสวงหาอยซงหญงฯในกาลนน(อ.สหายท.)ทงปวงเทยวถงแลวซงความเปนแหงเอหภกขเปนผทรงไวซงบาตรและจวรอนส�าเรจแลวดวยฤทธ เปน สมาทานประพฤตอย ซงธดงคท.สบสามเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาโดยอนลวงไปแหงกาลนานอนยาวแมอกฟงแลวซงอนมตคคธรรมเทศนาบรรลแลวซงพระอรหตบนอาสนะนนนนเทยวฯอ.ภกษท.ยงวาจาเปนเครองกลาววาโอหนออ.ธรรมอนภกษท.เหลานรแจงแลวพลนนนเทยวดงนใหตงขนพรอมแลวในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว (ซงวาจาเปนเครองกลาว)นนตรสแลววาดกอนภกษท.(อ.ธรรมอนภกษท.เหลาน ร แจงอย พลน) ในกาลนนนเทยว หามได, แมในกาลกอน (อ.ภกษท.)เหลานเปนนกเลงผเปนสหายกนผมสามสบเปนประมาณเปนฟงแลวซงธรรมเทศนาแหงสกรผเปนบณฑตชอวามหาตณฑละในตณฑลชาดกรแจงแลวซงธรรมพลนนนเทยวสมาทานแลวซงศลท.หา,(อ.ภกษท.)เหลานน บรรลแลว ซงพระอรหต บนอาสนะ (แหงตน)นงแลวนนเทยว ในกาลนเพราะอปนสยนนนนเทยวดงนเมอทรงแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

หากวา อ.บคคลผ ร วเศษ ยอมเขาไปนงใกล ซงบณฑต แมสนกาลคร หนงไซร, (อ.บคคล- ผรวเศษนน) ยอมรแจง ซงธรรม พลน ราวกะ อ.ลน (รแจงอย) ซงรสแหงแกง ดงน ฯ

192 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

อ.เนอความ(แหงค�าอนเปนพระคาถา)นนวาหากวาอ.บคคลผรวเศษคอวา อ.บรษผเปนบณฑต ยอมเขาไปนงใกล (ซงบคคล) อน ผฉลาด แมสนกาลครหนงไซร, (อ.บคคลผรวเศษ) นน เลาเรยนอย สอบถามอย ในส�านก(ของบณฑต)นนยอมรแจงซงปรยตธรรมพลนนนเทยว,ล�าดบนน(อ.บคคลผรวเศษนน)(ยงบณฑตนน)ใหบอกแลวซงกมมฏฐานพากเพยรอยพยายามอย ในขอปฏบต, ยอมรแจง แมซงโลกตรธรรม พลนนนเทยว เปนบณฑต (เปน) อ.บรษ ผมชวหาประสาท (อนโรค) ไมเขาไปกระทบแลว วางไวแลว(ซงรส)ทปลายแหงลนเพออนรแจงซงรสนนเทยวยอมรแจงซงรสอนตางดวยรสมรสมความเคมเปนตนชอฉนใด-ฉนนนดงน(อนบณฑตพงทราบ)ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.ภกษท.ผมากบรรลแลวซงพระอรหตดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผอยในพระนครชอวาปาฐา (จบแลว) ฯ

jwi

๗. สปปพทธกฏ€วตถอ.เรองแหงบรษผเปนโรคเรอนชอวาสปปพทธะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงบรษผเปนโรคเรอนชอวาสปปพทธะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา จรนต พาลา ทมเมธาดงนเปนตนฯ

ก.๑อ.เรองแหงสปปพทธะนมาแลวในอทานนนเทยวฯกในกาลนนอ.บรษผเปนโรคเรอนชอวาสปปพทธะนงแลวณทสดรอบแหงบรษทฟงแลวซงพระธรรมเทศนาของพระผมพระภาคเจาบรรลแลวซงโสดาปตตผลเปนผใครเพออนกราบทล ซงคณอนตนไดเฉพาะแลว แกพระศาสดา (เปน) ไมอาจอย เพออนหยงลง ในทามกลางแหงบรษท ไดไปแลว สพระวหาร ในกาลแหงมหาชนถวายบงคมซงพระศาสดาแลวจงไปตามแลวจงกลบแลวฯ ในขณะนน อ.เทวดาผ พระราชา พระนามวาสกกะ ทรงทราบแลววา อ.บรษผเปนโรคเรอนชอวาสปปพทธะ น เปนผใครเพออนกระท�า ซงคณอนตน-ไดเฉพาะแลว ในพระศาสนา ของพระศาสดา ใหเปนคณปรากฏแลว (ยอมเปน) ดงน (ทรงด�ารแลว) วา (อ.เรา) จกทดลอง (ซงสปปพทธะ) นน ดงน เสดจไปแลว ประทบยนอยแลว ในอากาศ ไดตรสแลว (ซงพระด�ารส) นนวา ดกอนสปปพทธะ อ.เธอ เปนมนษยผขดสน เปนมนษยผยากไร (ยอมเปน), อ.เรา จกให ซงทรพย อนมทสดรอบหามได แกเธอ, (อ.เธอ) จงกลาววา อ.พระพทธเจา เปนพระพทธเจา (ยอมเปน) หามได, อ.พระธรรม เปนพระธรรม (ยอมเปน) หามได, อ.พระสงฆ เปนพระสงฆ (ยอมเปน) หามได, อ.อยาเลย ดวยพระพทธเจา ของเรา, อ.อยาเลย ดวยพระธรรม ของเรา, อ.อยาเลย ดวยพระสงฆ ของเรา ดงน ดงนฯครงนน(อ.สปปพทธะ) นน กลาวแลว (กะทาวสกกะ) นนวา อ.ทาน เปนใคร ยอมเปนดงนฯ(อ.ทาวสกกะตรสแลว)วาอ.เราเปนทาวสกกะ(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.สปปพทธะกลาวแลว)วาแนะคนผมความละอาย-หามไดผเปนอนธพาลอ.ทานเปนผมรปไมควรแลวเพออนกลาวกบ

194 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดวยเรายอมเปน,อ.ทานยอมกลาววา (อ.เธอ) เปนผถงแลวซงยาก เปนคนขดสนเปนคนก�าพรา(ยอมเปน)ดงนกะเราอ.เราเปนผถงแลว-ซงยาก(ยอมเปน)หามไดนนเทยว,(อ.เรา)เปนคนขดสน(ยอมเปน)หามได,อ.เราเปนผถงแลวซงสขเปนผมทรพยมากยอมเปน,

อ.ทรพย ท. เหลานน คอ อ.ทรพยคอศรทธา (ดวย) คอ อ.ทรพยคอศล (ดวย) คอ อ.ทรพยคอหร (ดวย) คอ อ.ทรพยคอโอตตปปะ (ดวย) คอ อ.ทรพยคอ- สตะดวย คอ อ.ทรพยคอจาคะดวย คอ อ.ทรพยทเจด คอ อ.ปญญาแลดวย มอย (แกบคคล) ใด คอ แกหญง หรอ หรอวา คอ แกบรษ, (อ.บณฑต ท.) กลาวแลว (ซงบคคล) นนวา เปนคนไมขดสน ดงน อ.ชวต (ของบคคล) นน เปนชวตไมเปลา (ยอมเปน)

เพราะเหตนนอ.อรยทรพยอนมอยางเจดท.เหลานมอย(แกชนท.)เหลาใดแล,(อ.ชนท.)เหลานนอนพระพทธเจาท.หรอหรอวาอนพระปจเจกพทธเจาท.ยอมตรสวาเปนคนขดสนดงนหามไดดงนฯอ.ทาวสกกะทรงสดบแลวซงวาจาเปนเครองกลาว(ของสปปพทธะ)นนทรงละแลว(ซงสปปพทธะ)นนในระหวางแหงหนทางเสดจไปแลวสส�านกของพระศาสดากราบทลแลวซงค�าและค�าตอบนนทงปวงแกพระศาสดาฯครงนนอ.พระผมพระภาคเจาตรสแลว (กะทาวสกกะ) นนวา ดกอนสกกะ แมอนรอย แมอนพน (แหงชนท.)ผเชนกบดวยพระองคไมอาจแลเพออนยงบรษผเปนโรคเรอนชอวา-สปปพทธะใหกลาววา อ.พระพทธเจา เปนพระพทธเจา (ยอมเปน) หามได ดงน หรอ หรอวา วา อ.พระธรรม เปนพระธรรม (ยอมเปน) หามได ดงนหรอวาวาอ.พระสงฆเปนพระสงฆ(ยอมเปน)หามไดดงนดงนฯแมอ.สปปพทธะแลไปแลวสส�านกของพระศาสดาผมความ-บนเทงพรอมเฉพาะอนพระศาสดาทรงกระท�าแลว กราบทลแลว ซงคณอนตนได- เฉพาะแลวแกพระศาสดาลกขนแลวจากอาสนะหลกไปแลวฯครงนนอ.แมโค ตวมลกออน ปลงลงแลว (ซงสปปพทธะ) นน ผหลกไปแลว- สนกาลไมนานจากชวตฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 195

๑ นครโสภน เปนกตตรปกตตสาธนะณปจจยลงอนปจจยเครองหมายอตถลงคแปลวาหญงผยงเมองใหงามว.วานคร�

โสเภตต นครโสภณ (อตถ)นครบทหนาสภธาตในความงามพฤทธอเปนโอฯแปลวาหญงผงามในนคร เปน ส.ตป.

ว.วานคเร โสภน นครโสภน (อตถ) ฯ

ก.๒ ไดยนวา (อ.แมโค)นน เปนนางยกษณ ตนหนง (เปน) เปนแมโคเปนปลงลงแลวซงชนท.สเหลานคอซงกลบตรชอวา- ปกกสาตซงพาหยทารจรยะซงบรษผฆาซงโจรชอวาตมพทาฐกะซงบรษผเปน- โรคเรอนชอวาสปปพทธะจากชวตสนอตภาพท.รอยหนงรอยหนงฯไดยนวา ในกาลอนเปนไปลวงแลว (อ.ชนท.) เหลานน เปนบตรของเศรษฐ สคนเปนน�าไปแลวซงหญงแพศยาผยงพระนครใหงาม๑คนหนงสสวนเสวยแลว ซงสมบต ตลอดวนปรกษากนแลว ในสมยเปนทสนไปแหงวนอยางนวา(อ.บคคล)อนยอมไมมในทน,(อ.เราท.)ถอเอาแลว ซงพนแหงกหาปณะดวยซงภณฑะเปนเครองประดบทงปวงดวยอนอนเราท. ใหแลว(แกหญง)น(ยงหญง)นใหตายแลวจะไปดงนฯ(อ.หญง)นนฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาว(ของชนท.)เหลานน(คดแลว)วา(อ.ชนท.)เหลานผมความละอายออกแลวยนดยงแลวกบดวยเราเปนผใครเพอ- อนยงเราใหตาย(ยอมเปน)ในกาลน,(อ.เรา)จกร(ซงกรรม)อนควรแลว-แกกรรมอนเราพงกระท�า(แกชนท.)เหลานนดงนผ(อนชนท.)เหลานนใหตายอยไดกระท�าแลวซงความปรารถนาวาอ.เราเปนนางยกษณเปน,(อ.ชนท.) เหลานน ยงเรา ยอมใหตาย โดยประการใด, เปนผสามารถ เพออน(ยงชนท.)เหลานนใหตายพงเปนโดยประการนนนนเทยวดงนฯ อ.ภกษท.ผมากพรอมกราบทลแลวซงการกระท�าซงกาละ(แหงสปป-พทธะ)นนแกพระผมพระภาคเจาทลถามแลววาอ.คต(ของสปปพทธะ)นนเปนอยางไร(ยอมเปน),(อ.สปปพทธะนน)ถงแลวซงความเปนแหงบคคลผม- โรคเรอนเพราะเหตอะไรนนเทยวดงนฯอ.พระศาสดาทรงพยากรณแลวซงความท (แหงสปปพทธะ) นน เปนผบรรล ซงโสดาปตตผล แลวจงเกดขนแลว ในภพชอวาดาวดงสดวย ซงการเหน ซงพระปจเจกพทธเจาชอวาตครสข แลวจงถม แลวจงกระท�า ซงการหลกไปทางซาย แลวจงไหม ในนรก สนราตรนาน แลวจงถง ซงความเปนแหงบคคลผมโรคเรอน ในกาลน เพราะวบากอนเหลอ-

196 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ลงดวยตรสแลววาดกอนภกษท.อ.สตวท.เหลานยอมเทยวกระท�าอยซงกรรมอนมวบากเผดรอนแกตนดวยตนเทยวดงนเมอทรงสบตอ ซงอนสนธแสดงซงธรรมยงขนตรสแลวซงพระคาถาวา

(อ.กรรม) ใด เปนกรรมมผลเผดรอน ยอมเปน อ.คนพาล ท. ผมปญญาทราม มตน เปนเพยง-ดงวา (คนมเวร) ผมใชมตร (เปน) ยอมเทยว กระท�าอย ซงกรรม (นน) อนลามก ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วายอมเทยวกระท�าอยซงอกศลนนเทยวดวยอรยาบถท.ส(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาจรนต ดงนฯ (อ.ชนท.)ผไมรอยซงประโยชนในโลกนดวยซงประโยชนในโลกอนดวยชอวาคนพาล(ในบท)นวาพาลา ดงนฯ (อ.อรรถ) วา ผมปญญาอนโทษประทษรายแลว (ดงน แหงบท) วา ทมเมธาดงนฯ (อ.อรรถ)วาเปนราวกะวาคนมเวรผเปนอมตรเปนแลวเปน(ดงนแหงบท)วาอมตเตเนวดงนฯ (อ.อรรถ) วา เปนกรรมมผลกลาแขง คอวา เปนกรรมมทกขเปนผล(ดงนแหงบท)วากฏกปผล� ดงนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงบรษผเปนโรคเรอนชอวาสปปพทธะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ อนปท� (€าน�)เปนอพยยภาวสมาสอปสคคปพพกะว.วาปท� อนวตตตต อนปท� (€าน�)หรอลงณปจจยในตทสสตถตทธต

ว.วาอนปท� อสส อตถต อนปท� (€าน�) แปลวาทอนมรอยเทาตามฯ

๘. กสกวตถอ.เรองแหงชาวนา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงชาวนาคนหนงตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาน ต� กมม� กต� สาธ ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวา(อ.ชาวนา)นนยอมไถซงนาแหงหนงในทไมไกลแตพระนครชอวาสาวตถฯอ.โจรท.เขาไปแลวสพระนครโดยชองเปนท- ไขออกซงน�าท�าลายแลวซงอโมงคในตระกลอนมงคงตระกลหนงเขาไปแลวถอเอาแลวซงเงนและทองอนมากออกไปแลวโดยชองเปนทไขออกซงน�านนเทยวฯอ.โจรคนหนงลวงแลว(ซงโจรท.)เหลานนกระท�าแลวซงถงแหงทรพยพนหนงถงหนงในเกลยวผาไปแลวสนานนแบงแลวซงสงของกบ(ดวยโจรท.)เหลานนถอเอาแลวไปอยไมก�าหนดแลวซงถงแหงทรพยพนหนงอนตกไปอยจากเกลยวผาฯ ในวนนนอ.พระศาสดาทรงตรวจดอยซงโลกในสมยอนขจดเฉพาะซงมดทรงเหนแลวซงชาวนานนผเขาไปแลวในภายในแหงขายคอพระญาณของพระองค ทรงใครครวญอยวา (อ.เหต) อะไรหนอแลจกม ดงน ไดทรงเหนแลว(ซงเหต)นวาอ.ชาวนานจกไปเพออนไถในเวลาเชาเทยว,แมอ.เจาของแหงภณฑะท.ไปแลว(สท)อนเปนไปตามซงรอยเทา๑ของโจรท.เหนแลวซงถงแหงทรพยพนหนงในนา(ของชาวนา)นนจกจบ(ซงชาวนา)นน,(อ.บคคล)อนเวนซงเราชอวาเปนพยาน(ของชาวนา)นนจกไมม, แมอ.อปนสยแหงโสดาปตตมรรค(ของชาวนา)นนมอย,อ.อนอนเราไป(ในท)นนยอมควรดงนฯอ.ชาวนาแมนนไปแลวเพออนไถ

198 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในเวลาเชาเทยวฯอ.พระศาสดามพระเถระชอวาอานนทผเปนปจฉาสมณะไดเสดจไปแลว(ในท)นนฯอ.ชาวนาเหนแลวซงพระศาสดาไปแลวถวายบงคมแลวซงพระผมพระภาคเจาเรมแลวเพออนไถอกฯอ.พระศาสดาไมตรสแลว (ซงพระด�ารส)อะไรๆกบ (ดวยชาวนา)นน เสดจไปแลว สทแหงถงแหงทรพยพนหนงตกไปแลวทอดพระเนตรแลว(ซงถงแหงทรพยพนหนง)นนตรสแลวกะพระเถระชอวาอานนทวาดกอนอานนท(อ.เธอ)จงด,อ.อสรพษดงนฯ(อ.พระเถระชอวาอานนทกราบทลแลว)วาขาแตพระองค-ผเจรญ(อ.ขาพระองค)ยอมเหน,(อ.อสรพษ)ตวมพษรายดงนฯอ.ชาวนาฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว นน คดแลววา (อ.ท)นน เปนทเปนทเทยวไป ในเวลา หรอ หรอวา ในสมยมใชเวลา ของเรา (ยอมเปน),ไดยนวาอ.อสรพษมอย(ในท)นดงน,ครนเมอพระศาสดาตรสแลว (ซงพระด�ารส) อนมประมาณเทาน เสดจหลกไปแลว, ถอเอาแลว ซงดามแหงปฏกไปแลว(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)(ยงอสรพษ)นนจกใหตายดงน เหนแลว ซงถงแหงทรพยพนหนง (คดแลว) วา (อ.พระด�ารสนน) เปนพระด�ารสอนพระศาสดาตรสแลวทรงหมายเอา(ซงถงแหงทรพยพนหนง)นจกเปนดงนถอเอาแลว(ซงถงแหงทรพยพนหนง)นนกลบแลววางไวแลว(ซงถงแหงทรพยพนหนง)นนณทสดสวนขางหนงเพราะความท(แหงตน)เปนคน-ไมฉลาดกลบแลวดวยดนรวนเรมแลวเพออนไถอกฯแมอ.มนษยท.,ครนเมอราตรสวางแลว,เหนแลวซงกรรมอนโจรท.กระท�าแลวในเรอนไปอย(สท)มรอยเทาและรอยเทาตามไปแลวสนานนเหนแลวซงทแหง-สงของอนโจรท.แบงกนแลว(ในท)นนไดเหนแลวซงรอยแหงเทาของชาวนา ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ไปแลว ตามแนวแหงรอยเทา (ของชาวนา) นน เหนแลว ซงทแหงถง (อนชาวนา) วางไวแลว คยแลว ซงดนรวนถอเอาแลวซงถงคกคามแลววาอ.เจาปลนแลวซงเรอนเปนราวกะวาไถอยซงนา(เปน)ยอมเทยวไปดงนโบยแลวดวยทอนไมน�าไปแลวแสดงแลวแกพระราชาฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 199

๑ วโธ เปนปงลงค เปนภาวรป ภาวสาธนะ ว.วาหนน� วโธ หน ธาตในความฆา, เบยดเบยน, ท�าลายณปจจย แปลงหน

เปน วธ ฯ๒ อาฆาตน� (€าน�)เปนกตตรปอธกรณสาธนะยปจจยว.วาอาเนตวา หนนต เอตถาต อาฆาตน�(€าน�)อาบทหนาหน

ธาตในความฆาแปลงหนเปนฆาตแปลงยเปนอนฯ

ก.๒อ.พระราชาทรงสดบแลวซงเรองอนเปนไปทวนนทรงสง-บงคบแลว ซงการฆา๑ (ซงชาวนา) นน ฯ อ.ราชบรษ ท. มดแลว (ซงชาวนา)นน(กระท�า)ใหเปนผมแขนในภายหลงเฆยนอยดวยหวายท.น�าไปแลวสทเปนทน�ามาฆา๒ฯ(อ.ชาวนา)นนผ(อนราชบรษท.)เฆยนอยดวยหวาย ท. ไมกลาวแลว (ซงค�า) อะไร ๆ อน ยอมกลาวไปอยวา (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนอานนท (อ.เธอ) จงด, อ.อสรพษ ดงน, (อ.พระเถระชอวาอานนท กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) ยอมเหน, (อ.อสรพษ) ตวมพษราย (ดงน) ดงน ฯ ครงนนอ.ราชบรษท.ถามแลว(ซงชาวนา)นนวา(อ.ทาน)ยอมกลาวซงวาจาเปนเครองกลาวของพระศาสดาดวยนนเทยวของพระเถระชอวาอานนทดวย(อ.เหต)นนชออะไรดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.เรา)เมอไดเพออนเฝาซงพระราชาจกบอกดงน(อนชาวนานน)กลาวแลว,น�าไปแลวสส�านกของพระราชา กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน แกพระราชา ฯ ครงนนอ.พระราชาตรสถามแลว(ซงชาวนา)นนวา(อ.เจา)ยอมกลาวอยางน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.ชาวนา) แมนน กราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพอ.ขาพระองคเปนโจร(ยอมเปน)หามไดดงนกราบทลแลวซงเรองอนเปนไปทวนนทงปวงจ�าเดมแตกาล(แหงตน)ออกไปแลวเพอประโยชนแกการไถแกพระราชาฯอ.พระราชาทรงสดบแลวซงวาจาเปนเครองกลาว(ของชาวนา)นน(ตรสแลว)วาแนะพนาย(อ.ชาวนา)นยอมแสดงอาง ซงพระศาสดา ผ ทรงเปนบคคลผ เลศ ในโลก (กระท�า) ใหเปนพยาน,อ.อน(อนเรา)ยกขนซงโทษ(แกชาวนา)นนไมควรแลว,อ.เราจกร(ซงกรรม)อน(อนเรา)พงกระท�า(ในเรอง)นดงนทรงพาเอาแลว(ซงชาวนา)นนเสดจไปแลวสส�านกของพระศาสดาในสมยเปนทสนไปแหงวนทลถามแลวซงพระศาสดาวาขาแตพระผมพระภาคเจา(อ.พระองค)เปนผเสดจ-

200 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ไปแลว ส ทเปนทไถ แหงชาวนา นน กบ ดวยพระเถระชอวาอานนท (ยอมเปน)แลหรอดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนมหาบพตรขอถวายพร (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระราชา ทลถามแลว) วา (อ.วตถ)อะไรอนพระองคทรงเหนแลว(ในท)นนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร อ.ถงแหงทรพยพนหนง (อนอาตมภาพ เหนแลวในทนน)ดงนฯ(อ.พระราชาทลถามแลว)วา(อ.พระองค)ครนทรงเหนแลวไดตรสแลว(ซงพระด�ารส)อะไรดงนฯ(อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร (อ.อาตมภาพ ครนเหนแลว ไดกลาวแลว ซงค�า)ชอนดงนฯ(อ.พระราชากราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญถาวาอ.บรษนจกไมไดกระท�าแลวซงการแสดงอาง(ซงบคคล)ผเชน- กบดวยพระองคไซร, (อ.บรษน) จกไมไดแลว ซงชวต, แตวา อ.ชวต (อนบรษ) นน ไดแลว เพราะกลาว ซงวาจาเปนเครองกลาว อนพระองค ตรสแลวดงนฯอ.พระศาสดาทรงสดบแลว(ซงวาจาเปนเครองกลาว)นน ตรสแลววาดกอนมหาบพตรขอถวายพระพร(อ.อยางนน),แมอ.อาตมภาพกลาวแลว (ซงค�า) อนมประมาณเทานนนเทยว เปนผไปแลว (ยอมเปน), อ.ความตามเดอดรอนในภายหลง ยอมม เพราะกระท�า ซงกรรม ใด, (อ.กรรม)นนชออนบณฑตไมพงกระท�าดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

(อ.บคคล) กระท�าแลว (ซงกรรม) ใด ยอมเดอด-รอนในภายหลง, (อ.บคคล) ผมหนาอนชมแลวดวย-น�าตา รองไหอย ยอมเสวยเฉพาะ ซงวบาก (ของกรรม) ใด, อ.กรรม นน อน (อนบคคล) กระท�าแลว เปนกรรมยงประโยชนใหส�าเรจ (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 201

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วา(อ.บคคล)กระท�าแลวซงกรรมใดคอวาอนสามารถ-ในอนใหบงเกด (ในอบาย ท.) มนรกเปนตน คอวา อนมทกขเปนก�าไร เมอตามระลกถงชอวายอมเดอดรอนภายหลงคอวายอมเศราโศกภายหลงในขณะ(แหงกรรมนน)(อนตน)ทงตามระลกแลวทงตามระลกแลว,(อ.กรรม)นนอน(อนบคคล)กระท�าแลวเปนกรรมยงประโยชนใหส�าเรจ(ยอมเปน)หามไดคอวา เปนกรรมงาม (ยอมเปน) หามได คอวา เปนกรรมสละสลวย (ยอมเปน)หามได(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(หมวดสอง-แหงบท)วาย กตวา ดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ)วา(อ.บคคล)ผมหนาอนชมแลวดวยน�าตาท.รองไหอย ยอมเสวยซงวบาก(ของกรรม)ใดดงน(แหงหมวดสองแหงบท)วายสส อสสมโขดงนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนาอ.อบาสกผเปนชาวนาบรรลแลวซงโสดา-ปตตผลฯแมอ.ภกษผถงพรอมแลวท.ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงชาวนา (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ฉพพรรณรงส คอ แสงสวางทพวยพงออกจากจดกลางเปนรศม ๖ ประการ ซงเปลงออกจากพระสรระของพระพทธเจา คอ

๑) นละ สเขยวเหมอนดอกอญชน ๒) ปตะ สเหลองเหมอนหรดาลทอง ๓) โลหตะ สแดงเหมอนแสงตะวนออน

๔) โอทาตะสขาวเหมอนแผนเงน,ขาวเงนยวง๕) มญเชฏฐะสหงสบาทเหมอนดอกเซงหรอหงอนไกและ๖) ปภสสระ

สเลอมพรายเหมอนแกวผลก

๙. สมนมาลาการวตถอ.เรองแหงนายมาลาการชอวาสมนะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงนายมาลาการชอวาสมนะตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาตญจ กมม� กต� สาธ ดงนเปนตนฯ

ก.๑ไดยนวา(อ.นายมาลาการ)นนบ�ารงอยซงพระราชาพระนามวา-พมพสาร ดวยทะนานแหงดอกมะล ท. แปด ในเวลาเชาเทยว ยอมได ซงกหาปณะแปดและแปดท.ทกๆวนฯครงนน ในวนหนง (ครนเมอ-นายมาลาการ) นน เปนผสกวาถอเอา ซงดอกไม ท. แลวจงเขาไปแลว สพระนคร (มอย), อ.พระผมพระภาคเจา ผอนหมแหงภกษหมใหญแวดลอมแลว ทรงเปลงอย ซงพระรศมอนมวรรณะหก ท.๑ ไดเสดจเขาไปแลว สพระนคร เพอกอนขาว ดวยอานภาพแหงพระพทธเจา อนใหญ ดวยอนเยองกรายแหงพระพทธเจา อนใหญ ฯ จรงอย ในกาลบางคราว อ.พระผมพระภาคเจา ทรงปกปดแลว ซงพระรศมอนมวรรณะหก ท. ดวยจวร ยอมเสดจเทยวไป ราวกะ อ.ภกษผมอน-เทยวไปเพอกอนขาวเปนวตร รปใดรปหนง ราวกะวาเสดจไปอย สทเปนทตอนรบ ซงพระองคลมาล สนหนทางมโยชนสามสบเปนประมาณ, ในกาลบางคราว ทรงเปลงอย ซงพระรศมอนมวรรณะหก ท. (ยอมเสดจเทยวไป) ราวกะวา (เสดจไปอย) (ในกาล ท.) มกาลเปนทเสดจเขาไปสพระนครชอวากบลพสดเปนตน ฯ ในวน แมนน (อ.พระผมพระภาคเจา) ทรงเปลงแลว ซงพระรศมอนมวรรณะหก ท. จากพระสรระ ไดเสดจเขาไปแลว สพระนครชอวาราชคฤห ดวยอานภาพแหง-พระพทธเจา อนใหญ ดวยอนเยองกรายแหงพระพทธเจา อนใหญ ฯ ครงนน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 203

อ.มาลาการ เหนแลว ซงอตภาพ ของพระผมพระภาคเจา อนเชนกบดวยแกว-อนมคาและทองอนมคา แลดแลว (ซงอตภาพ) อนประดบเฉพาะแลวดวยลกษณะ-แหงมหาบรษสามสบสอง อนเลศดวยความงามดวยพระสรคออนพยญชนะแปดสบ ผมจตเลอมใสแลว คดแลววา (อ.เรา) จะกระท�า ซงการบชาอนบคคล- พงกระท�ายง แกพระศาสดา อยางไร หนอแล ดงน ไมเหนอย (ซงวตถ) อน คดแลววา (อ.เรา) จกบชา ซงพระผมพระภาคเจา ดวยดอกไม ท. เหลาน ดงน คดแลว อกวา (อ.ดอกไม ท.) เหลาน เปนดอกไมเปนเครองบ�ารง ซงพระราชา เนองนตย (ยอมเปน), อ.พระราชา เมอไมทรงได (ซงดอกไม ท.) เหลาน (ทรงยงราชบรษ) ใหพงจองจ�า ซงเรา หรอ หรอวา (ทรงยงราชบรษ) พงใหฆา (ซงเรา) หรอวา (ทรงยงราชบรษ) พงใหขบไล (ซงเรา) จากแวนแควน, (อ.เรา) จะกระท�า อยางไรหนอแล ดงน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา อ.พระราชา จง (ทรงยงราชบรษ) ใหฆา ซงเรา หรอ หรอวา จง (ทรงยงราชบรษ) ใหขบไล (ซงเรา) จากแวนแควน, เพราะวา (อ.พระราชา) นน แมเมอ-พระราชทาน แกเรา พงพระราชทาน ซงทรพย สกวาเปนเครองเปนอย ในอตภาพ น, สวนวา อ.การบชา ซงพระศาสดา เปนของพอ เพอประโยชน-เกอกลดวยนนเทยว เพอความสขดวย แกเรา ในโกฏแหงกป ท. มใชหนง (ยอมเปน) ดงน ไดมแลว (แกนายมาลาการ) นน,(อ.นายมาลาการนน) บรจาคแลวซงชวตของตนแกพระตถาคตฯ (อ.นายมาลาการ)นน (คดแลว)วาอ.จตอนเลอมใสแลวของเรายอมไมหวนกลบเพยงใด,(อ.เรา)จกกระท�าซงการบชาเพยงนนนนเทยวดงนผทงราเรงแลวทงราเรงทวแลวผทงมจตไปในเบองบนทงมจตไปในเบองบนบชาแลวซงพระศาสดาฯ (อ.อนถาม) วา(อ.นายมาลาการนนบชาแลว)อยางไร(ดงน)ฯ (อ.อนแก) วา (อ.นายมาลาการนน)ซดไปแลวซงก�าแหงดอกไมท.สองในเบองบนแหงพระตถาคตทแรกกอนฯ(อ.ก�าแหงดอกไมท.สอง)เหลานนเปนเพดานเปนไดตงอยแลวในเบองบนแหงพระเศยรฯ(อ.นายมาลาการนน)ซดไปแลว ซงก�า ท. สอง เหลาอนอก ฯ (อ.ก�า ท. สอง) เหลานน ขามลงแลว ไดตงอย แลว โดยขางแหงพระหตถเบองขวา (โดยอาการ) อนอนระเบยบปกปดแลวฯ(อ.นายมาลาการนน)ซดไปแลวซงก�าท.สอง

204 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อปลายตวา เปนกรยาปธานนยตวาปจจยคมพากย

เหลาอนอกฯ(อ.ก�าท.สอง)เหลานนขามลงแลวไดตงอยแลวเหมอน-อยางนนนนเทยวโดยขางแหงพระปฤษฎางคฯ(อ.นายมาลาการนน)ซดไปแลวซงก�า ท. สอง เหลาอนอก ฯ (อ.ก�า ท. สอง) เหลานน ขามลงแลว ไดตงอย แลว เหมอนอยางนนนนเทยว โดยขางแหงพระหตถเบองซาย ฯ อ.ทะนานท.แปดเปนก�าแปดเปนแวดลอมแลวซงพระตถาคต ในฐานะท.สดวยประการฉะนฯ(อ.ท)อนสกวาประตเปนทไปนนเทยว ไดมแลวขางหนาฯอ.ขวท.แหงดอกไมท.เปนของมหนาในภายใน ไดเปนแลว,อ.กลบท.เปนของมหนาในภายนอก(ไดเปนแลว)ฯอ.พระผม-พระภาคเจาเปนผราวกะวาอนแผนแหงเงนแวดลอมแลวเปนไดเสดจด�าเนนไปแลวฯ อ.ดอกไม ท. แมอนมจตหามได อาศยแลว (ซงพระผมพระภาคเจา) ผเปนไปกบดวยจตไมแตกแลวไมตกแลวยอมไปกบดวยพระศาสดา- นนเทยว,ยอมหยดในท(แหงพระศาสดา)ประทบยนอยแลว(ดงน)ฯ อ.พระรศมท.เปนราวกะวาสายแหงสายฟาอนมแสนเปนประมาณ(เปน)เปลงออกแลวจากพระสรระของพระศาสดาฯอ.พระรศมอนเปลงออกแลวท.เปลงออกแลว ขางหนาดวย ขางหลงดวย ขางขวาดวย ขางซายดวย ขางเบองบนแหงพระเศยรดวย ฯ (อ.พระรศม) แมสายหนง ไมหนไปแลว๑ โดยททงมหนาพรอมทงมหนาพรอม, (อ.พระรศม ท.) แมทงปวง กระท�าแลว ซงการประทกษณซงพระศาสดาสนสามครงเปนรศมมล�าแหงตนตาลหนมเปนประมาณเปนยอมแลนไปขางหนานนเทยวฯอ.พระนครทงสนแตกตนแลวฯอ.-ในโกฏท.สบแปดคออ.โกฏท.เกาในภายในแหงพระนครอ.โกฏท.เกาในภายนอกแหงพระนครหนา-(บคคล)แมคนหนงคออ.บรษหรอหรอวาคออ.หญงชอวาผไมถอเอาซงภกษาแลวจงออกไปอยยอมไมมฯอ.มหาชนบนลออยบนลอเพยงดงสหะกระท�าอยซงพนแหงการยกขน-ซงทอนผาท.ยอมไปขางพระพกตรของพระศาสดาเทยวฯแมอ.พระศาสดาไดเสดจเทยวไปแลว โดยหนทางเปนทเทยวไปแหงกลองนนเทยว ในพระนคร อนมคาวตสามเปนประมาณ เพออนทรงกระท�า ซงคณ ของนายมาลาการ ใหเปนคณปรากฏแลวฯอ.สรระทงสนของนายมาลาการเตมรอบแลวดวยปต

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 205

อนมวรรณะหาฯ(อ.นายมาลาการ)นนเทยวไปแลวกบดวยพระตถาคต หนอยหนงนนเทยว เขาไปแลว ในภายใน แหงพระรศมของพระพทธเจา ท. ราวกะวาจมลงแลวในรสแหงมโนศลาชมเชยแลวถวายบงคมแลวซงพระศาสดาถอเอาแลวซงกระเชาอนเปลานนเทยวไดไปแลวสเรอนฯ ก.๒ ครงนน อ.ภรรยา ถามแลว (ซงนายมาลาการ) นนวา อ.ดอกไมท.(มอย)(ณท)ไหนดงนฯ(อ.นายมาลาการกลาวแลว)วาอ.พระศาสดาอนเราบชาแลวดงนฯ(อ.ภรรยาถามแลว)วา(อ.ทาน)จกกระท�าซงอะไรแกพระราชาในกาลนดงนฯ(อ.นายมาลาการ กลาวแลว)วาอ.พระราชา(ทรงยงราชบรษ)จงใหฆาซงเราหรอหรอวา(ทรงยงราชบรษ)จงใหขบไล(ซงเรา)จากแวนแควน,อ.เราบรจาคแลวซงชวต บชาแลว ซงพระศาสดา, อ.ดอกไมทงปวง ท. เปนก�า แปด ไดเปนแลว,อ.การบชาชออนมอยางนเปนรปเกดแลว,อ.มหาชนกระท�าอยซงพนแหงการโหท.ยอมเทยวไปกบดวยพระศาสดา,อ.เสยงแหงการโหแหงมหาชนนนใด(มอย,)(อ.เสยงแหงการโห)นน(ยอมม)ในทนนดงนฯครงนนอ.ภรรยา(ของนายมาลาการ)นนเปนหญงอนธพาล(เปน)ยงความเลอมใส ไมใหเกดแลว ในปาฏหารย อนมอยางนเปนรป ดาแลว (ซงนายมาลาการ)นน(กลาวแลว)วาชออ.พระราชาท.เปนผดราย(เปน)กรวแลวคราวเดยวยอมทรงกระท�าซงความฉบหายมใชประโยชนแมมากดวยการตดซงอวยวะมมอและเทาเปนตน, อ.ความฉบหายมใชประโยชน พงม แมแกดฉนเพราะกรรมอนทานกระท�าแลวดงนพาเอาแลวซงบตรท.ไปแลวสราชตระกลผอนพระราชาทรงเรยกมาแลวตรสถามแลววา(อ.เรอง)นนอะไรดงน กราบทลแลววา อ.สาม ของหมอมฉน บชาแลว ซงพระศาสดา ดวยดอกไมเปนเครองบ�ารงท.ซงพระองคเปนผมมอเปลา(เปน)มาแลวสเรอนผอนหมอมฉนถามแลววาอ.ดอกไมท.(มอย)(ณท)ไหนดงนกลาวแลว(ซงค�า)ชอน,อ.หมอมฉนดาแลว(ซงสาม)นน(กลาวแลว)วาชออ.พระราชาท.เปนผดราย(เปน)กรวแลวคราวเดยวยอมทรงกระท�าซงความฉบหายมใชประโยชน แมมากดวยการตดซงอวยวะมมอและเทาเปนตน,

206 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.ความฉบหายมใชประโยชนพงมแมแกดฉนเพราะกรรมอนทานกระท�าแลวดงนทงแลว(ซงสาม)นนเปนผมาแลว(ในท)น(ยอมเปน),อ.กรรม (อนสาม)นนกระท�าแลวเปนกรรม(อนสามนน)กระท�าดแลวหรอหรอวาเปนกรรม(อนสามนน)กระท�าชวแลวจงเปน,(อ.กรรม)นน(จงม)(แกสาม)นนนนเทยว,ขาแตพระองคผสมมตเทพ(อ.พระองค)ขอจงทรงทราบซงความ-ท(แหงสามนน)เปนผอนหมอมฉนทงแลวดงนฯอ.พระราชาทรงบรรลแลวซงโสดาปตตผลดวยการเหนครงทหนงนนเทยวเปนอรยสาวกผถงพรอมแลว- ดวยศรทธา(เปน)ทรงด�ารแลววาโออ.หญงนเปนอนธพาล(เปน)ยงความเลอมใสไมใหเกดขนแลวในพระคณอนมอยางนเปนรปดงนฯ (อ.พระราชา)นนเปนราวกะวากรวแลวเปน(ตรสถามแลว)วาแนะแม(อ.เจา) ยอมกลาว (ซงค�า) อะไร, อ.การบชา (อนนายมาลาการ) นน กระท�าแลวดวยดอกไมเปนเครองบ�ารงท.ซงเรา(หรอ)ดงนฯ(อ.หญงนนกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผสมมตเทพเพคะ(อ.อยางนน)ดงนฯ(อ.พระราชาตรสแลว)วา(อ.กรรม)อนเจรญอนเจาผทงอย(ซงนาย-มาลาการ)นนกระท�าแลว,อ.เราจกร(ซงกรรม)อนควรแลวแกกรรม(อนเรา)พงกระท�า(แกนายมาลาการ)ผกระท�าซงการบชาดวยดอกไมท.ของเราดงนทรงสงไปแลว(ซงหญง)นนเสดจไปแลวสส�านกของพระศาสดาโดยเรวถวายบงคมแลวเสดจเทยวไปแลวกบดวยพระศาสดานนเทยวฯ

ก.๓ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว ซงความเลอมใสแหงพระทย (ของพระราชา) นน เสดจเทยวไปแลว ส พระนคร โดยถนนเปนทเทยว- ไปแหงกลองไดเสดจไปแลวสประตแหงวงของพระราชาฯอ.พระราชาทรงรบแลว ซงบาตร เปนผใครเพออนทรงยงพระศาสดาใหเสดจเขาไป สวง ไดเปนแลวฯสวนวาอ.พระศาสดาทรงแสดงแลวซงอาการคออนประทบนงทเนนแหงพระราชานนเทยวฯอ.พระราชาทรงทราบแลว(ซงอาการ)นน(ทรงยงราชบรษท.)ใหกระท�าแลวซงปะร�าในขณะนนนนเทยว(ดวยพระด�ารส)วา(อ.เจาท.)จงกระท�าซงปะร�าพลนดงนฯอ.พระศาสดาประทบนงแลวกบดวยหมแหงภกษฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 207

๑ กนต ในทขาพเจาแปลเปนนบาตบอกค�าถาม สมพนธวา ปจฉนตถ ถาแยกบทสนธ กนต วา ก – อต จะแปลวา อ.เจา

กลาวแลว (ซงค�า) วา อะไร ดงน บชาแลว ซงพระศาสดา ดวยดอกไมอนเจาพงน�ามา ท. เพอเรา ดงน ฯ

(อ.อนถาม) วากอ.พระศาสดาไมไดเสดจเขาไปแลวสพระราชวงเพราะเหตไร(ดงน)ฯ (อ.อนแก) วา ไดยนวา (อ.ความด�าร) อยางนวา ถาวา อ.เรา เขาไปแลวพงนงในภายในไซร,อ.มหาชนไมพงไดเพออนเหนซงเรา,อ.คณ ของนายมาลาการ เปนคณปรากฏแลว พงเปน หามได, แตวาอ.มหาชนจกไดเพออนเหนซงเราผนงแลวทเนนแหงพระราชา,อ.คณของนายมาลาการเปนคณปรากฏแลวจกเปนดงนไดมแลว(แกพระศาสดา) พระองคนน(ดงน)ฯ จรงอย อ.พระพทธเจา ท. นนเทยว ยอมทรงอาจ เพออนกระท�า ซงคณ(ของชนท.)ผมคณใหเปนคณปรากฏแลว,อ.ชนผเหลอลงเมอกลาวซงคณ(ของชนท.)ผมคณยอมประพฤตตระหนฯอ.แผนแหงดอกไมท.สไดตงอยแลวตลอดทศสฯอ.มหาชนแวดลอมแลวซงพระศาสดาฯอ.พระราชาทรงองคาสแลวซงหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมขดวยพระกระยาหารอนประณตฯอ.พระศาสดาทรงกระท�าแลวซงการอนโมทนาในกาลเปนทสดลงแหงกจดวยภต ผอนแผนแหงดอกไม ท. ส แวดลอมแลว โดยนยอนมในกอนนนเทยว ผอนมหาชน ผบนลออย บนลอเพยงดงสหะ แวดลอมแลว ไดเสดจไปแลว สวหาร ฯ อ.พระราชา ทรงตามสงแลว ซงพระศาสดาเสดจกลบแลว(ทรงยงบคคล)ใหเรยกมาแลวซงนายมาลาการตรสถามแลววา (อ.เจา) กลาวแลวอยางไร๑บชาแลวซงพระศาสดา ดวยดอกไม(อนเจา)พงน�ามาท.เพอเราดงนฯอ.นายมาลาการกราบทล-แลววาขาแตพระองคผสมมตเทพ(อ.ขาพระองค)(คดแลว)วาอ.พระราชา(ทรงยงราชบรษ)จงใหฆา(ซงเรา)หรอหรอวา(ทรงยงราชบรษ)จงใหขบไล(ซงเรา)จากแวนแควนดงนบรจาคแลวซงชวตบชาแลวซงพระศาสดาดงนฯอ.พระราชาตรสแลววาอ.เจาชอวาเปนมหาบรษ(ยอมเปน)ดงนไดพระราชทานแลวซงทานชออนมปรมาณแปดแหงวตถทงปวงนคอซงชางท. แปดดวยซงมาท. (แปด)ดวยซงทาสท. (แปด)ดวย

208 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงนางทาสท.(แปด)ดวยซงเครองประดบใหญท.(แปด)ดวยซงพนแหง-กหาปณะท.แปดดวยซงนารท.แปดผ(อนราชบรษ)น�าออกจากราชตระกลแลวจงประดบเฉพาะแลวดวยเครองประดบทงปวงดวยซงบานสวยท.แปดดวยฯ

ก.๔ อ.พระเถระชอวาอานนทคดแลววาในวนนอ.พนแหงสหนาทท.ดวยนนเทยวอ.พนแหงการยกขนซงทอนผาท.ดวยยอมเปนไปทวจ�าเดม แตเชาเทยว,อ.วบากของนายมาลาการเปนอยางไรหนอแล(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระเถระชอวาอานนท)นนทลถามแลวซงพระศาสดาฯครงนน อ.พระศาสดา (ตรสแลว) (กะพระเถระชอวาอานนท)นน วา ดกอนอานนท(อ.เธอ)อยาก�าหนดแลววาอ.กรรมอนมประมาณนอยอนนายมาลาการนกระท�าแลวดงน,ก(อ.นายมาลาการ)นบรจาคแลวซงชวตแกเราไดกระท�าแลว ซงการบชา, (อ.นายมาลาการ)นน ยงจต ใหเลอมใสแลว ในเราอยางนจกไมไปสทคตตลอดแสนแหงกปท.ดงนตรสแลววา

(อ.นายมาลาการ) ด�ารงอยแลว ในเทวดาและมนษย ท. จกไมไป สทคต ตลอดแสน แหงกป ท., (อ.ผลน) เปนผล แหงกรรม นน (ยอมเปน), (อ.นาย-มาลาการนน) เปนพระปจเจกพทธเจา ชอวาสมนะ จกเปน ในภายหลง ดงน ฯ

กอ.ดอกไมท.เหลานนตกไปแลวทซมแหงประตในกาลเปนทเสดจไปสวหารแลวจงเสดจเขาไปสพระคนธกฎแหงพระศาสดาฯ อ.ภกษท.ยงวาจาเปนเครองกลาววาโออ.กรรมของนายมาลาการเปนกรรมนาอศจรรย(ยอมเปน),(อ.นายมาลาการนน)บรจาคแลวซงชวตแกพระพทธเจาผทรงพระชนมอย กระท�าแลว ซงการบชาดวยดอกไม ไดแลว ชอ (ซงทาน) อนมปรมาณแปดแหงวตถทงปวง ในขณะนนนนเทยว ดงน ใหตงขนพรอมแลวในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรมในสมยเปนทสนไปแหงวนฯอ.พระศาสดาเสดจออกแลวจากพระคนธกฎเสดจไปแลวสโรงเปนท-กลาวกบเปนทแสดงซงธรรมดวย-แหงการเสดจไปท.สามหนา-การเสดจไปอยางใดอยางหนงประทบนงแลวบนพทธอาสนตรสถามแลววาดกอนภกษท.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 209

(อ.เธอท.)เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาวอะไรหนอ(ยอมม)(ในกาลน)ดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองคท.เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน)กราบทลแลว,ตรสแลววาดกอนภกษท.เออ,อ.ความตาม- เดอดรอนในภายหลงยอมไมม,อ.ความโสมนสนนเทยวยอมเกดขนในขณะ(แหงกรรมนนอนตน)ทงตามระลกแลวทงตามระลกแลวเพราะความทแหงกรรมใดเปนกรรม(อนตน)กระท�าแลว,อ.กรรมอนมอยางนเปนรป(นน)(อนบคคล)พงกระท�านนเทยวดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

ก (อ.บคคล) กระท�าแลว (ซงกรรม) ใด ยอม-ไมเดอดรอนภายหลง, (อ.บคคล) เปนผอมเอบแลว เปนผ มใจด (เปน) ยอมเสวยเฉพาะ ซงผล (แหงกรรม) ใด, อ.กรรม นน อน (อนบคคล) กระท�าแลว เปนกรรมยงประโยชนใหส�าเรจ (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) กระท�าแลว ซงกรรม ใด คอวา อนสามารถเพออนยงสมบตในเทวดาและมนษย ท. ดวยนนเทยว ยงสมบตคอ- พระนพพาน ดวย ใหบงเกด คอวา อนมสขเปนก�าไร ยอมไมเดอดรอน- ภายหลง,โดยทแทแล(อ.บคคล)เปนผอมเอบแลวดวยก�าลงแหงปต(ดวย)เปนผมใจดดวยก�าลงแหงโสมนสดวยเปนในขณะ(แหงกรรมนนอนตน) ทงตามระลกแลวทงตามระลกแลวคอวาเปนผมปตและโสมนสเกดแลวเปนตอไปยอมเสวยเฉพาะซงผล(แหงกรรมใด)ในธรรมอนสตวเหนแลวนนเทยว,อ.กรรมนนอน(อนบคคล)กระท�าแลวเปนกรรมยงประโยชนใหส�าเรจคอวา เปนกรรมงาม คอวา เปนกรรมสละสลวย (ยอมเปน) ดงน แหง - (ในบทท.)เหลานนหนา-(หมวดสองแหงบท)วาย กตวา ดงนเปนตนฯ

210 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.อนรพรอมเฉพาะซงธรรม ไดมแลว แกพนแหงสตวผมลมปราณท.แปดสบสดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงนายมาลาการชอวาสมนะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑๐. อปปลวณณาเถรวตถอ.เรองแหงพระเถรชอวาอบลวรรณา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถรชอวาอบลวรรณาตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวามธวา มญญต พาโลดงนเปนตนฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.พระเถร) นน ตงไวแลว ซงความปรารถนา ณทใกลแหงพระบาทของพระพทธเจาพระนามวาปทมตระกระท�าอยซงบญท.ตลอดแสนแหงกป ทองเทยวไปอย ในเทพ ท. ดวย ในมนษย ท. ดวย เคลอนแลวจากเทวโลกในกาลเปนทเสดจอบตแหงพระพทธเจานถอเอาแลวซงปฏสนธในตระกลแหงเศรษฐในพระนครชอวาสาวตถฯก(อ.ญาตท.)ไดกระท�าแลว (ซงค�า) ว า อ.อบลวรรณา ดงนนนเทยว ใหเป นชอ (ของเดกหญง)นนเพราะความท(แหงเดกหญงนน)เปนผมวรรณะเสมอดวยกลบ-แหงดอกอบลเขยว ฯ ครงนน ในกาล (แหงเดกหญง) นน ถงแลวซงวย อ.พระราชา ท. ดวย อ.เศรษฐ ท. ดวย ในชมพทวปทงสน สงไปแลว ซงเครองบรรณาการสส�านกของเศรษฐ(มอนใหร)วา(อ.เศรษฐ)จงให ซงธดา แกเรา ท. ดงน (เปนเหต) ฯ (อ.ใคร ๆ) ชอวา ผไมสงไปอย ไมไดมแลว ฯ ในล�าดบนน อ.เศรษฐ คดแลววา อ.เรา จกไมอาจ เพออนถอเอาซงใจ(ของชนท.)ทงปวงแตวา(อ.เรา)จกกระท�าซงอบายอยางหนงดงนฯ(อ.เศรษฐ)นนเรยกมาแลวซงธดากลาวแลววาแนะแม(อ.เจา)จกอาจเพออนบวช(หรอ)ดงนฯอ.ค�าของบดา เปนราวกะวาน�ามนอนบคคลพงหงสนรอยครงอนบคคลรดแลวบนศรษะไดเปนแลว เพราะความท (แหงนางอบลวรรณา)นน เปนผมภพอนมในภายหลง เพราะเหตนน (อ.นางอบลวรรณานน)กลาวแลวกะบดาวาขาแตพอ(อ.ดฉน)จกบวชดงนฯ(อ.บดา)นนกระท�าแลวซงสกการะอนใหญ(แกนางอบลวรรณา)นน น�าไปแลว (ซงนางอบลวรรณา)นน สทเปนทเขาไปอาศยแหงนางภกษณ

212 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ยงนางอบลวรรณานน)ใหบวชแลวฯอ.วาระแหงลกดาลในเรอนแหงอโบสถถงแลว(แกนางภกษณชอวาอบลวรรณา)นนผบวชแลวสนกาลไมนานนนเทยวฯ(อ.นางภกษณชอวาอบลวรรณา) นน ยงประทป ใหโพลงแลว กวาดแลว ซงเรอนแหงอโบสถยนถอเอาแลวซงนมตแหงเปลวแหงประทปเทยวแลดอยบอยๆ ยงฌานอนมเตโชกสณเปนอารมณใหบงเกดแลวกระท�าแลว(ซงฌาน)นนนนเทยวใหเปนบาทบรรลแลวซงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท. ดวยนนเทยวดวยอภญญาท.ดวยฯโดยสมยอนอก(อ.นางภกษณ- ชอวาอบลวรรณา)นนเทยวไปแลวสทจารกในชนบทกลบมาแลวไดเขาไปแลวสอนธวน ฯ ในกาลนน อ.การอยในปา แหงนางภกษณ ท. เปนวตร (อนพระศาสดา)ไมทรงหามแลวยอมเปนฯครงนนอ.มนษยท.กระท�าแลวซงกระทอม ตงแลว ซงเตยง แวดลอมแลว ดวยมาน (ในปา) นน (แกนางภกษณชอวาอบลวรรณา) นน ฯ (อ.นางภกษณชอวาอบลวรรณา) นน เขาไปแลวเพอกอนขาวในพระนครชอวาสาวตถออกไปแลวฯ

ก.๒กอ.มาณพชอวานนทะผเปนบตรแหงลง(ของนางภกษณชอวา-อบลวรรณา)นนเปนผมจตเนองเฉพาะแลวจ�าเดมแตกาล(แหงนางภกษณ- ชอวาอบลวรรณา)เปนคฤหสถ(เปน)ฟงแลวซงความท(แหงนางภกษณ- ชอวาอบลวรรณา)นนเปนผมาแลวไปแลวสอนธวนกอนกวากวาการมาแหงพระเถรนนเทยวเขาไปแลวสกระทอมนนแอบแลวในภายใตแหงเตยง,ครนเมอพระเถรเปนผสกวามาแลวจงเขาไปสกระทอมแลวจงปดซงประตแลวจงนง บนเตยงนอย (มอย), ครนเมอความมด ในคลองแหงจกษ ไมไปปราศแลวนนเทยว เพราะความท (แหงพระเถรนน) เปนผมาแลวจากแดดในภายนอก,ออกไปแลวจากภายใตแหงเตยงขนเฉพาะแลวสเตยงนอย ผอนพระเถรหามอยวาแนะคนพาล(อ.เธอ)อยาฉบหายแลว,แนะคนพาล(อ.เธอ)อยาฉบหายแลวดงนขมขนแลวกระท�าแลวซงกรรมอนตนปรารถนาแลวไดด�าเนนไปแลวฯครงนนอ.แผนดนใหญราวกะวาไมอาจอยเพออนทรงไว(ซงโทษ)มใชคณ(ของมาณพ)นนแยกแลวโดยสวนสองฯ(อ.มาณพ)นนเขาไปแลวสแผนดนไปแลวบงเกดแลวในมหาอเวจฯแมอ.พระเถร

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 213

บอกแลวซงเนอความนนแกนางภกษณท.ฯอ.นางภกษณท.บอกแลวซงเนอความนนแกภกษท.ฯอ.ภกษท.กราบทลแลวแกพระผม- พระภาคเจาฯอ.พระศาสดาทรงสดบแลว(ซงค�า)นนตรสเรยกมาแลวซงภกษท.(ตรสแลว)วาดกอนภกษท.อ.-ในภกษและภกษณและอบาสก-และอบาสกาท.หนา-(บคคล)คนใดคนหนงเปนคนพาล(เปน)เมอกระท�าซงกรรมอนลามก เปนผทงราเรงแลวทงราเรงทวแลว เปนราวกะวาทงมจตไปใน- เบองบนทงมจตไปในเบองบน(เปน)ยอมกระท�าราวกะอ.บรษผเคยวกนอยซง-ในรสแหงน�าหวานท.มน�าผงและน�าตาลกรวดเปนตนหนา-รสแหงน�าหวานบางอยางนนเทยวดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลว ซงพระคาถานวา

อ.บาป ยอมไมเผลดผล เพยงใด อ.คนพาล ยอมส�าคญ (ซงบาป) เพยงดงวาน�าหวาน (เพยงนน) แตวา ในกาลใด อ.บาป ยอมเผลดผล ในกาลนน (อ.คนพาล) ยอมเขาถง ซงทกข ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วากเมอคนพาลกระท�าอยซงบาปคอวาซงอกศลกรรม,อ.กรรมนนยอมปรากฏราวกะอ.น�าผงคอวาราวกะอ.รสแหงน�าหวานคอวาราวกะ(อ.วตถ)อน(อนบคคล)ปรารถนาแลวอน(อนบคคล)ใครแลว อนยงใจใหเอบอาบ(อ.คนพาล)นนยอมส�าคญ(ซงบาป)นนเพยงดงวาน�าหวานดวยประการฉะน (ดงน) แหง - (ในบทท.) เหลานนหนา - (บท) วา มธวา ดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ)วาสนกาลอนมประมาณเทาใด(ดงนแหงศพท)วายาว ดงนฯ (อ.อรรถ)วา(อ.บาป)ยอมไมใหซงผลในธรรมอนสตวเหนแลวหรอหรอวาในภพเปนทไปในเบองหนาพรอม(เพยงใด)(อ.คนพาล)ยอมส�าคญ

214 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ซงบาป)นนอยางนเพยงนน(ดงนแหงหมวดสองแหงบท)วาปาป น ปจจต ดงนฯ (อ.อรรถ) วา แตวา ในกาลใด (เมอคนพาล) นน (อนบคคล) กระท�าอยซงกรรมกรณท.อนมอยางตางๆในธรรมอนสตวเหนแลวหรอหรอวาเสวยอยซงทกขใหญ(ในอบายท.)มนรกเปนตนในภพเปนทไปใน-เบองหนาพรอมอ.บาปนนชอวายอมเผลดผลในกาลนนอ.คนพาลนนยอมเขาถงคอวายอมประสบคอวายอมกลบไดซงทกขดงน (แหงบท)วายทา จ ดงนเปนตนฯ

ก.๓ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ฯ โดยสมย อนอก อ.มหาชน ยงวาจาเปนเครองกลาววา แม อ.พระขณาสพ ท. เหนจะ ยอมยนด ซงความสขในกาม,(เหนจะ)ยอมเสพซงกาม,(อ.พระขณาสพท.)จกไมเสพเพราะเหตไร เพราะวา (อ.พระขณาสพ ท.) เหลานน เปนตนไมอนผ (ยอมเปน)หามได,(อ.พระขณาสพท.เหลานน)เปนจอมปลวก(ยอมเปน)หามได,(อ.พระขณาสพท.เหลานน)เปนผมเนอและสรระอนสดนนเทยว(ยอมเปน)เพราะเหตนน(อ.พระขณาสพท.)แมเหลานนยอมยนดซงความสขในกาม,ยอมเสพซงกามดงนใหตงขนพรอมแลวในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดง- ซงธรรมฯอ.พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามแลววาดกอนภกษท.(อ.เธอท.)เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาวอะไรหนอยอมมในกาลนดงน,(ครนเมอค�า)วา(อ.ขาพระองคท.เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจาเปนเครองกลาว)ชอน (ยอมมในกาลน)ดงน (อนภกษท. เหลานน)กราบทลแลว,(ตรสแลว)วาดกอนภกษท.อ.พระขณาสพท.ยอมยนด ซงความสขในกาม หามได, ยอมเสพ ซงกาม หามได, เหมอนอยางวาอ.หยาดแหงน�าอนตกไปแลวบนใบแหงดอกปทมยอมไมตด,ยอมไมตงอยดวยด,ยอมกลงตกไปนนเทยวฉนใด,อนงอ.เมลดพนธผกกาดยอมไมตด,ยอมไมตงอยดวยดบนปลายแหงเหลกแหลม,ยอมกลงตกไปนนเทยวฉนใดอ.กามแมอนมอยางสองยอมไมตด,ยอมไมตงอยดวยดในจต

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 215

ของพระขณาสพฉนนนดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถาในพราหมณวรรคนวา

(อ.บคคล) ใด ยอมไมตด ในกาม ท. เพยงดง อ.น�า (ไมตดอย) บนใบแหงบว เพยงดง อ.เมลด-พนธผกกาด (ไมตดอย) บนปลายแหงเหลกแหลม อ.เรา ยอมเรยก (ซงบคคล) นน วาเปนพราหมณ ดงน ฯ

อ.เนอความ(แหงพระคาถา)นจกมแจงในพราหมณวรรคนนเทยวฯกอ.พระศาสดา(ทรงยงบคคล)ใหเชญเสดจมาแลวซงพระราชาพระนามวา- ปเสนทโกศล(ตรสแลว)วา ดกอนมหาบพตร อ.กลบตร ท. ในศาสนา น (ละแลว ซงหมแหงญาต หมใหญดวย ซงกองแหงโภคะ อนใหญดวย บวชแลว ยอมอย ในปา) ฉนใดนนเทยว แม อ.กลธดา ท. ในศาสนา น ละแลว ซงหมแหงญาต หมใหญดวย ซงกองแหงโภคะ อนใหญดวย บวชแลว ยอมอย ในปา ฉนนน, อ.บคคลผลามก ท. ผอนราคะยอมแลว ยอมเบยดเบยน (ซงกลธดา ท.) เหลานน ผอยอย ในปา ดวยอ�านาจแหงการดหมนและการ- ดแคลนบาง (ยงกลธดา ท. เหลานน ผ อย อย ในปา) ยอมใหถง ซงอนตรายแหงพรหมจรรยบาง เพราะเหตนน อ.อน (อนพระองค) ทรงกระท�า ซงทเปนทอย ในภายในแหงพระนคร แกหมแหงนางภกษณ ยอมควร ดงน ฯอ.พระราชาทรงรบพรอมเฉพาะแลววาอ.ดละดงน(ทรงยงบคคล) ใหกระท�าแลวซงทเปนทอยแกหมแหงนางภกษณณขางๆ หนงแหงพระนครฯอ.นางภกษณท.ยอมอยในภายในแหงบานนนเทยวจ�าเดม(แตกาล)นนฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถรชอวาอบลวรรณา (จบแลว) ฯ

jwi

๑๑. ชมพกาชวกวตถอ.เรองแหงอาชวกชอวาชมพกะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงอาชวกชอวาชมพกะตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวามาเส มาเส กสคเคนดงนเปนตนฯ

ก.๑ ไดยนวา ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.กฎมพ คนหนง ผอยในบานโดยปกตกระท�าแลวซงวหารแกพระเถระรปหนงบ�ารงแลว(ซงพระเถระ) ผอยอย (ในวหาร) นน ดวยปจจย ท. ส ในกาลแหง- พระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะฯอ.พระเถระยอมฉน ในเรอน (ของกฎมพ)นนเนองนตยฯครงนนอ.ภกษผขณาสพรปหนง เทยวไปอยเพอกอนขาวในกลางวนถงแลวซงประตแหงเรอน(ของกฎมพ)นนฯอ.กฎมพเหนแลว(ซงพระขณาสพ)นนเลอมใสแลวในอรยาบถ(ของพระขณาสพ)นน(ยงพระขณาสพนน)ใหเขาไปแลวสเรอนองคาสแลวดวยโภชนะ อนประณต โดยเคารพ (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน)ยอมแลวซงผาสาฎกนพงนงดงนถวายแลวซงผาสาฎกผนใหญกลาวแลววาขาแตทานผเจรญอ.ผมท.ของทานเปนอวยวะยาว(ยอมเปน),(อ.กระผม)จกน�ามาซงชางกลบกเพอประโยชนแกอนปลงลงซงผมของทาน,(อ.กระผม)(ยงบคคล)ใหถอเอาแลวซงเตยงนอยเพอประโยชน-แกการนอนจกมาดงนฯอ.ภกษผเขาถงซงตระกลผฉนอยในเรอนเนองนตยเหนแลวซงสกการะนน(ของพระขณาสพ)นนไมไดอาจแลวเพออนยงจตใหเลอมใส,คดแลววา(อ.กฎมพ)นยอมกระท�าซงสกการะอนมอยางนเปนรป(แกภกษ)ผ(อนตน)เหนแลวสนกาลครหนงนน,แตวา(อ.กฎมพนน)ยอมไมกระท�า(ซงสกการะอนมอยางนเปนรป)แกเราผฉนอยในเรอน เนองนตย ดงน ไดไปแลว สวหาร ฯ (อ.พระขณาสพ) แมนอกน ไปแลวกบ(ดวยภกษ)นนนนเทยวยอมแลวซงผาสาฎก

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 217

๑ สวาตน� เปนวเสสนะแปลวาอนมในวนพรงเปนนบาตแปลวามในวนพรงว.วาเสว ภว� สวาตน�(เสว+ตนปจจย)แปลง

เอเปนอาตามนยแหงคมภรรปสทธปกรณ(๔๐๗)๒ เนวาสโก (ภกข) แปลวาผอยสนกาลเปนนตย, ผอยประจ�า, ผเปนเจาถน ว.วานจจ� วสตต เนวาสโก น บทหนา วส

ธาตในความอยณกปจจยแปลวาผอยในทเปนทอาศยสนกาลเนองนตยว.วานจจ� นวาสนฏ€าเน วสตต เนวาสโก (ภกข)

หรออาจจะหมายถงภกษผเปนเจาอาวาส,เจาอาวาสฯ

อนอนกฎมพถวายแลวนงแลวฯแมอ.กฎมพพาเอาแลวซงชางกลบกไปแลว(ยงชางกลบก)ใหปลงลงแลวซงผมท.ของพระเถระ(ยงบคคล) ใหลาดแลวซงเตยงนอยกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)ขอจงนอนบนเตยงนอย นนนเทยว ดงน นมนตแลว ซงพระเถระ ท. แมสอง เพอภตบรโภคอนจะมในวนพรงน๑ หลกไปแลวฯอ.ภกษผเปนเจาถน๒ไมไดอาจแลวเพออนยงสกการะอน(อนกฎมพ)กระท�าอย(แกพระขณาสพ)นนใหอยทบฯ ครงนน (อ.ภกษ) นน ไปแลว สทแหงพระเถระนนนอนแลว ในเวลาเยน ดาแลว ดวยอาการ ท. ส วา ดกอนอาคนตกะ ผมอาย อ.อน (อนทาน) เคยวกน ซงคถ เปนกรยาประเสรฐกวา กวาการฉน ซงภต ในเรอน ของกฎมพ (ยอมเปน), อ.อน (อนทาน) (ยงชางกลบก) ใหถอน ซงผม ท. ดวยแปรงแหงตาล เปนกรยาประเสรฐกวา กวาการปลงลงซงผม ดวยชางกลบก- อนกฎมพน�ามาแลว (ยอมเปน), อ.อน (อนทาน) เปนคนเปลอย (เปน) เทยวไป เปนกรยาประเสรฐกวา กวาการนง ซงผาสาฎกอนกฎมพถวายแลว (ยอมเปน), อ.อน (อนทาน) นอน บนแผนดน เปนกรยาประเสรฐกวา กวาการนอน บนเตยงนอยอนกฎมพน�ามาแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ

ก.๒แมอ.พระเถระ(คดแลว)วาอ.คนพาลนนอยาฉบหายแลวเพราะอาศย ซงเรา ดงน ไมเออเฟ อแลว ซงการนมนต ลกขนแลว ในเวลาเชาเทยว ไดไปแลว ตามความสบาย ฯ แม อ.ภกษผ เปนเจาถน กระท�าแลว ซงวตรอนตนพงกระท�า ในวหาร ในเวลาเชาเทยว เคาะแลว ซงระฆงดวยหลงแหงเลบนนเทยวดวยความส�าคญวา(อ.เวลา)นเปนเวลา-เปนทเทยวไปเพอภกษา(ยอมเปน),แมในกาลนอ.ภกษผจรมายอมประพฤตหลบ,(อ.ภกษผจรมานน)พงตนดวยเสยงแหงระฆงดงนไดเขาไปแลวสบานเพอกอนขาวฯแมอ.กฎมพกระท�าแลวซงสกการะแลดอยซงหนทาง-

218 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เปนทมา แหงพระเถระ ท. เหนแลว ซงภกษผเปนเจาถน ถามแลววา ขาแตทานผเจรญอ.พระเถระ(ไปแลว)(ณท)ไหนดงนฯครงนนอ.ภกษผเปนเจาถนกลาวแลว(กะกฎมพ)นนวาดกอนทานผมอาย(อ.ทาน)อยาไดกลาวแลว,(อ.ภกษ)ผเขาถงซงตระกลของทานเขาไปแลวสหองนอยในเวลาแหงทานออกไปแลวในวนวานกาวลงแลวสความหลบ,เมออาตมภาพกระท�าอยแมซงเสยงแหงการกวาดซงวหารแมซงเสยงแหงการเทซงน�าในหมอ-แหงน�าอนบคคลพงดมและหมอแหงน�าอนบคคลพงใชสอย ท. แมซงเสยงแหงระฆง จ�าเดมแตเชาเทยวยอมไมรดงนฯอ.กฎมพคดแลววาชออ.ความ-ประพฤตหลบเพยงไรแตกาลนยอมไมมแกพระผเปนเจาของเราผมาตามพรอมแลวดวยความถงพรอมแหงอรยาบถอนเชนนน,แตวา(อ.ค�า)อะไรๆ เปนค�าอนทานผเจรญนกลาวแลว เพราะเหนซงเราผกระท�าอย ซงสกการะ(แกพระผเปนเจา)นนจกเปนแนแทดงนฯ(อ.กฎมพ)นน(ยงภกษผเปนเจาถน)นนใหฉนแลวโดยเคารพเพราะความทแหงตนเปนบณฑตลางแลวซงบาตร(ของภกษผเปนเจาถน)นน(กระท�า)ใหด(ยงบาตรนน)ใหเตมแลว ดวยโภชนะอนมรสอนเลศตาง ๆ กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญถาวา(อ.ทาน)พงเหนซงพระผเปนเจาของกระผมไซร(อ.ทาน)พงถวายซงบณฑบาตน(แกพระผเปนเจา)นนดงนฯ(อ.ภกษผเปนเจาถน)นอกนรบแลว(ซงบณฑบาต)นนเทยวคดแลววาถาวา(อ.ภกษ)นนจกฉน ซงบณฑบาต อนมอยางนเปนรปไซร, (อ.ภกษนน) เปนผ ของแลว ในท นนนเทยวจกเปนดงนทงแลวซงบณฑบาตนนในระหวางแหงหนทางไปแลวสทเปนทอยของพระเถระแลดอย(ซงพระเถระ)นน(ในท)นนไมไดเหนแลวฯครงนนอ.สมณธรรมแมอน (อนภกษนน)กระท�าแลว สนพนแหงปยสบท.ไมไดอาจแลวเพออนรกษา(ซงภกษ)นนเพราะความ-ทแหงกรรม อนมประมาณเทาน เปนกรรม (อนภกษนน) กระท�าแลว ฯ ก (อ.ภกษผเปนเจาถนนน)บงเกดแลวในนรกชอวาอเวจในอนเปนทสดลงรอบ- แหงอาย เสวยแลว ซงทกขอนใหญ สนพทธนดร หนง บงเกดแลว ในเรอนแหงตระกลอนมขาวและน�าอนบคคลพงดมมากแหงหนงในพระนคร- ชอวาราชคฤหในกาลเปนทเสดจอบตแหงพระพทธเจานฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 219

๑ วจจกฎแปลวากระทอมอนบณฑตนบพรอมแลววาทเปนทถายซงอจจาระ, กระทอมส�าหรบถายอจจาระ, สวมอจจาระเรยก

ทบศพทวาวจจกฎบางเวจกฎว.วาวจจสส คถสส วสชชนฏ€านสงขาตา กฏ วจจกฏ ฯ

ก.๓(อ.เดก)นนยอมไมปรารถนาเพออนนอนบนทเปนทนอน- นนเทยว, ยอมไมปรารถนา เพออนบรโภค ซงภต, ยอมเคยวกน ซงคถแหงสรระ ของตนนนเทยว จ�าเดม แตกาลเปนทไป ดวยเทา ฯ(อ.มารดาและบดาท.)เลยงแลว(ซงเดก)นน(ดวยอนคด)วา(อ.เดก)ไมรอยยอมกระท�าเพราะความทแหงตนเปนเดกออนดงนฯ(อ.เดกนน)ยอมไมปรารถนาเพออนนงซงผาแมในกาลแหงตนถอเอาซงความเปนแหงคนแก,เปนคนเปลอย(เปน)ยอมเทยวไป,ยอมนอนบนแผนดน,ยอมเคยวกนซงคถแหงสรระของตนนนเทยวฯครงนนอ.มารดาและบดาท.(ของเดก)นน(ปรกษากนแลว)วา(อ.เดก)นเปนผสมควรแกเรอนแหงตระกล(ยอมเปน)หามได, (อ.เดก) นน เปนผสมควร แกอาชวกท. (ยอมเปน) ดงน น�าไปแลว สส�านก (ของอาชวก ท.) เหลานน ไดใหแลว (ดวยค�า) วา (อ.ทานท.)ยงเดกนจงใหบวชดงนฯครงนน(อ.อาชวกท.)เหลานน(ยงเดก)นนใหบวชแลวฯกแล(อ.อาชวกท.เหลานน)ครน(ยงเดกนน)ใหบวชแลวตงไวแลวในหลมอนมคอเปนประมาณใหแลวซงไมเรยบท.ในเบองบนแหงจะงอยแหงบาท.สองนงแลวในเบองบน(แหงไมเรยบท.)เหลานน ถอนแลว ซงผมท. ดวยทอนแหงแปรงแหงตาลฯครงนนอ.มารดาและบดาท.(ของอาชวก)นนเชอเชญแลว(ซงอาชวกท.)เหลานนเพอภตบรโภคอนจะมในวนพรงนหลกไปแลวฯในวนรงขนอ.อาชวกท. กลาวแลว(กะอาชวก)นนวา(อ.ทาน)จงมา,(อ.เราท.)จกเขาไปสบานดงนฯ(อ.อาชวก)นน(กลาวแลว)วาอ.ทานท.ขอจงไป,อ.เรา จกม(ในท)นนนเทยวดงนไมปรารถนาแลวฯครงนน(อ.อาชวกท.เหลานน)ละแลว(ซงอาชวก)นนผกลาวบอยๆแลวจงไมปรารถนาอยไดไปแลวฯ(อ.อาชวก)แมนนรแลวซงความท(แหงอาชวกท.)เหลานน เปนผไปแลวเปดแลวซงประตแหงวจจกฎ๑ลงแลวยอมเคยวกนซงคถอนกระท�าใหเปนค�าดวยมอท.ทงสองฯอ.อาชวกท.สงไปแลวซงอาหารจากภายในแหงบาน (แกอาชวก)นน ฯ (อ.อาชวกนน) ยอมไมปรารถนา

220 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ โสณฑ, โสณฑกา, โสณฑ (well)หมายถงแองน�า ตะพงหน แอง, บอ, หนอง, ตะพง กระพง หรอ สะพงกวา.

(ซงอาหาร) แมนน แมผ (อนอาชวก ท. เหลานน) กลาวอย บอย ๆ (กลาวแลว)วาอ.ความตองการ(ดวยอาหาร)น(มอย)แกเราหามได,อ.อาหารอนเราไดแลวดงนฯ(อ.อาชวกท.เหลานนถามแลว)วา(อ.อาหาร อนทาน) ไดแลว (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.อาชวกนน กลาวแลว)วา(อ.อาหารอนเรา)ไดแลว(ในท)นนนเทยวดงนฯ(อ.อาชวกนน)ผ(อนอาชวกท.)เหลานนกลาวอย(ซงค�า)แมมากแมในวนทสองทสามทสอยางน(กลาวแลว)วาอ.เราจกม(ในท)นนนเทยวดงนยอมไมปรารถนาเพออนไปสบานฯอ.อาชวกท.(ปรกษากนแลว)วา(อ.อาชวก)นยอมไมปรารถนานนเทยวเพออนเขาไปสบานในวนในวน, ยอมไมปรารถนา เพออนกลนกน ซงอาหาร อนอนเรา ท. สงไปแลว, ยอมกลาววา(อ.อาหาร)อนเราไดแลว(ในท)นนนเทยวดงน,(อ.อาชวกนน)ยอมกระท�าซงอะไรหนอแล,(อ.เราท.)จกก�าหนดจบ(ซงอาชวก)นนดงน เมอเขาไป สบาน ละแลว (ซงชน) คนหนง ซงชน ท. สอง เพออนก�าหนดจบ(ซงอาชวก)แมนนไปแลวฯ(อ.อาชวกท.)เหลานนเปนราวกะวาไปอยขางหลงเปนแอบแลวฯ(อ.อาชวก)แมนนรแลวซงความท(แหงอาชวกท.)เหลานนเปนผไปแลวลงแลวสวจจกฎยอมเคยวกนซงคถโดยนยอนมในกอนนนเทยวฯ(อ.อาชวกท.)เหลานอกนเหนแลวซงการกระท�า(แหงอาชวก)นนบอกแลวแกอาชวกท.ฯ

ก.๔ อ.อาชวก ท. ฟงแลว (ซงค�า) นน (กลาวแลว) วา โอ อ.กรรม เปนกรรมหนก (ยอมเปน), ถาวา อ.สาวก ท. ของพระสมณะ ผโคดม พงรไซร, (อ.สาวก ท. เหลานน) พงประกาศ (ซงโทษ) มใชเกยรต ของเรา ท. วา อ.อาชวก ท. เคยวกนอย ซงคถ ยอมเทยวไป ดงน, (อ.อาชวก) น เปนผสมควร แกเรา ท. (ยอมเปน) หามได ดงน น�าออกแลว (ซงอาชวก) นน จากส�านก ของตน ฯ(อ.อาชวก)นน(อนอาชวกท.)เหลานนน�าออกแลวฯอ.แผนหนมหลงกอนหนงอน(อนบคคล)ลาดแลวในทเปนทกระท�าซงอจจาระแหงมหาชนมอยฯอ.แองน�า๑อนใหญ(มอย)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 221

(บนแผนหนมหลง)นนฯอ.ทเปนทอาศยซงแผนหนมหลงแลวจงกระท�าซงอจจาระแหงมหาชนมอยฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นนไปแลว(ในท)นน เคยวกนแลว ซงคถ ในเวลากลางคน เหนยวลงแลว ซงขาง ขางหนง แหงแผนหนดวยมอขางหนงยกขนแลวซงเทาขางหนงวางไวแลวบนเขา เปนผมหนาเฉพาะตอลมในเบองบน (เปน) ยอมยนอา ซงปาก ในกาลเปนทมาเพอประโยชนแกวลญชะในสรระแหงมหาชนฯอ.มหาชนเหนแลว(ซงอาชวกชอวาชมพกะ)นนเขาไปหาแลวไหวแลวยอมถามวาขาแตทานผเจรญอ.พระผเปนเจายนอาอยแลวซงปากเพราะเหตไรดงนฯ (อ.อาชวกชอวาชมพกะนน กลาวแลว) วา อ.เรา เปนผมลมเปนภกษา (ยอมเปน),อ.อาหารอนของเรายอมไมมดงนฯ(อ.มหาชน ถามแลว)วาขาแตทานผเจรญ(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.ทาน)เปนผยกขนแลวซงเทาขางหนงกระท�าแลวบนเขายนอยแลวยอมเปนเพราะเหตไรดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะนนกลาวแลว)วาอ.เราเปนผมตบะอนไปแลวในเบองบน เปนผมตบะอนกลา (ยอมเปน), อ.แผนดน อนอนเราเหยยบแลวดวยเทาท.สองยอมหวนไหวเพราะเหตนน(อ.เรา)เปนผยกขนแลวซงเทาขางหนงกระท�าแลวบนเขายนอยแลวยอมเปน,กอ.เราผยนอยแลวเทยว(ยงกาล)ยอมใหนอมลวงไปวเศษ,(อ.เรา)ยอมไมนง,(อ.เรา)ยอมไมนอนดงนฯชออ.มนษยท.ยอมเชอ (ซงเหต)สกวาค�าโดยมากนนเทยวเพราะเหตนน (อ.ชน ท.) ผอยในแวนแควน-ชอวาองคะและแวนชอวามคธโดยปกต โดยมาก แตกตนแลววา โอ (อ.เหต) อนนาอศจรรย (ยอมม), (อ.ชน ท.) ผมตบะ ชอ แมผมอยางนเปนรป ยอมม, (อ.บคคล) ผมอยางนเปนรป เปนผอนเรา ท. เหนแลวในกอน (ยอมเปน) หามได ดงน ยอมน�าไปเฉพาะ ซงสกการะ อนใหญ ในเดอน ในเดอน ฯ (อ.อาชวกชอวาชมพกะ) นน (กลาวแลว) วา อ.เรา ยอมกน ซงลมนนเทยว, อ.เรา ยอมไมกลนกน (ซงอาหาร) อน เพราะวา เมอเรา เคยวกนอย (ซงอาหาร) อน, อ.ตบะ ยอมฉบหาย ดงน ยอมไมปรารถนา (ซงวตถ) อะไร ๆ อน (อนชน ท.) เหลานน น�าไปเฉพาะแลว ฯ อ.มนษย ท. ยอมออนวอน บอย ๆ วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงอยายงเรา ท. ใหฉบหาย,

222 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อกมตหนง“ผอนความออนวอน แหงมหาชน บบคนแลว”๒ ธมมาภสมโยประกอบดวยธมมและอภ+ส�บทหนาอธาตในความไป,ถงแปลงนคคหตเปนมแปลงอเปนยในทน

เปนภาวรปภาวสาธนะถาเปนกตตรปกรณสาธนะแปลวา(อาการ)เปนเครองถงพรอมเฉพาะซงธรรม,เปนเครองตรสรซงธรรม

ว.วาธมม� อภสเมนต เตนาต ธมมาภสมโย (อากาโร) ฯ

อ.การบรโภค อน (อนบคคล) ผมตบะอนกลา ผเชนกบดวยทาน กระท�าแลว ยอมเปนไปพรอม เพอประโยชนเกอกล เพอความสข แกเรา ท. สนราตรนาน ดงน ฯ แตวา (อ.อาชวกชอวาชมพกะนน กลาวแลว) วา อ.อาหาร อน อนเรา นน ยอมไมชอบใจ ดงน ผอนมหาชนบบคนแลว ดวยการออนวอน๑

วางไวแลว (ซงวตถ ท.) มเนยใส-และน�าออยเปนตน อน (อนชน ท.) เหลานน น�ามาแลว บนปลายแหงลน ดวยปลายแหงหญาคา สงไปแลว (ดวยค�า) วา (อ.ทาน ท.) จงไป, (อ.กศล) อนมประมาณเทาน เปนของเพยงพอ เพอประโยชนเกอกล เพอความสข แกทาน ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นนเปนคนเปลอย(เปน)เคยวกนอยซงคถถอนอยซงผมท.นอนอยบนแผนดน(ยงกาล)ใหนอมลวงไปวเศษแลวสนปท.หาสบหาดวยประการฉะนฯ

ก.๕ อ.อนตรวจด ซงโลก ในกาลอนขจดเฉพาะซงมด เปนกจ- แมอนพระพทธเจา ท. แล ไมทรงละแลวนนเทยว ยอมเปน เพราะเหตนน ในวนหนงเมอพระผมพระภาคทรงตรวจดอยซงโลกในสมยอนขจดเฉพาะซงมด,อ.อาชวกชอวาชมพกะนปรากฏแลวในภายในแหงขายคอพระญาณฯอ.พระศาสดาทรงใครครวญแลววา(อ.เหต)อะไรหนอแลจกมดงนทรงเหนแลวซงธรรมอนเปนอปนสยแหงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท.(ของอาชวกชอวา- ชมพกะ)นนทรงทราบแลววาอ.เรากระท�าแลว(ซงอาชวกชอวาชมพกะ)นน ใหเปนตนจกกลาวซงคาถาคาถาหนง, ในกาลเปนทสดลงรอบแหงคาถาอ.อนรพรอมเฉพาะซงธรรม๒จกมแกพนแหงสตวผมลมปราณท.แปดสบส,อ.มหาชนอาศยแลวซงกลบตรนจกถงซงความเปนแหงความสวสดดงนเสดจเทยวไปแลวเพอกอนขาวในพระนครชอวาราชคฤหในวนรงขนผ เสดจกาวกลบแลวจากบณฑบาต ตรสแลว กะพระเถระชอวาอานนทวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 223

๑ เชคจฉ� (€าน�)เปนกมมรปกมมสาธนะณปจจยว.วาชคจฉตพพนต เชคจฉ� (€าน�)ฯเฉพาะชคจฉตส�าเรจมาจากคป

ธาตในความเกลยด,ชง,รงเกยจ(ชคจฉเน)ฉปจจยเทวภาวะคแปลงเปนชเอาอเปนอแปลงปเปนจตวตตมานา

ดกอนอานนท(อ.เรา)จกไปสส�านกของอาชวกชอวาชมพกะดงนฯ(อ.พระเถระชอวาอานนททลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญอ.พระองค นนเทยวจกเสดจไปหรอดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาเอออ.เรานนเทยว(จกไป)ดงนฯอ.พระศาสดาครนตรสแลวอยางน ไดเสดจด�าเนนไปแลว สส�านก (ของอาชวกชอวาชมพกะ) นน ในเวลาแหง-พระอาทตยมเงาอนเจรญอย ฯ อ.เทวดา ท. คดแลววา อ.พระศาสดา จะเสดจไปสส�านกของอาชวกชอวาชมพกะในเวลาเยน,ก(อ.อาชวก- ชอวาชมพกะ)นนยอมอยบนแผนหนมหลงอนเศราหมองแลวดวยไมเปนเครอง-ช�าระซงฟนอนเปนทเปนทกระท�าซงอจจาระและปสสาวะอน(อนบคคล)พงเกลยด๑,อ.อน(อนเราท.)ยงฝนใหตกยอมควรดงนยงฝนใหตกแลว สนกาลครหนงนนนนเทยว ดวยอานภาพ ของตน ฯ อ.แผนหนมหลง เปนแผนหนสะอาด เปนแผนหนมมลทนออกแลว ไดเปนแลว ฯ ครงนน(อ.เทวดาท.)ยงฝนอนเปนวการแหงดอกไมอนมสหาใหตกแลวในเบองบน (แหงแผนหนมหลง)นนฯอ.พระศาสดาเสดจไปแลวสส�านกของอาชวก-ชอวาชมพกะในเวลาเยนไดทรงกระท�าแลวซงพระสรเสยงวาดกอนชมพกะดงนฯอ.อาชวกชอวาชมพกะคดแลววาอ.ใครหนอแลนนผอนบคคล-รไดโดยยากยอมเรยกซงเราดวยวาทะวาชมพกะดงน กลาวแลววา อ.ใครนนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนชมพกะอ.เราดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วาขาแตสมณะผใหญอ.อะไรดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาในวนน(อ.ทาน)จงใหซงทเปนทอย(ในท)นสนราตรหนงแกเราดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะกราบทล-แลว)วาขาแตสมณะผใหญอ.ทเปนทอยในทนยอมไมมดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนชมพกะ(อ.ทาน)อยากระท�าแลวอยางน,(อ.ทาน)จงใหซงทเปนทอยสนราตรหนงแกเรา,ชออ.บรรพชตท. ยอมปรารถนา ซงบรรพชต, อ.มนษย ท. (ยอมปรารถนา) ซงมนษย., อ.สตวของเลยงท.(ยอมปรารถนา)ซงสตวของเลยงดงนฯ(อ.อาชวก-

224 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ชอวาชมพกะทลถามแลว)วากอ.ทานเปนบรรพชตยอมเปนหรอดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา เออ (อ.เรา) เปนบรรพชต ยอมเปนดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วาถาวาอ.ทานเปนบรรพชต(ยอมเปน)ไซร,อ.น�าเตาของทาน(มอย)(ณท)ไหน,อ.ทพพเปนเครองตกซงควน(ของทานมอย)(ณท)ไหน,อ.ดายเปนเครอง-บชาซงยญ (ของทานมอย) (ณท) ไหนดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว)วา(อ.วตถมน�าเตาเปนตน)นนของเรามอย,แตวาอ.อนถอเอา แยกกน แยกกน แลวจงเทยวไป เปนความล�าบาก(ยอมเปน)เพราะเหตนน(อ.เรา)ถอเอาแลวในภายในนนเทยวยอมเทยวไปดงนฯ(อ.อาชวก-ชอวาชมพกะ)นนโกรธแลววาอ.ทานไมถอเอาแลว(ซงวตถมน�าเตาเปนตน)นนจกเทยวไป(หรอ)ดงนฯครงนนอ.พระศาสดาตรสแลว(กะอาชวกชอวา- ชมพกะ)นนวาดกอนชมพกะ(อ.เหตนน)จงยกไว,(อ.ทาน)จงอยาโกรธ,(อ.ทาน)จงบอกซงทเปนทอยแกเราดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะกราบทลแลว) วา ขาแตสมณะผใหญ อ.ทเปนทอย (ในท) น ยอมไมม ดงนฯอ.พระศาสดาเมอแสดงอางซง-อ.เงอมแหงหนงมอยในทอนไมไกลจากทเปนทอย (ของอาชวกชอวาชมพกะ)นน - (เงอม)นน ตรสแลววาอ.ใครยอมอยทเงอมนนดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะกราบทลแลว) วา ขาแตสมณะผใหญ อ.ใคร ๆ ยอมไมอย (ทเงอมนน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดาตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน)จงให (ซงเงอม)นนแกเราดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะกราบทลแลว)วาขาแตสมณะผใหญอ.ทานนนเทยวจงรดงนฯอ.พระศาสดาทรงปแลว ซงผาเปนทนงทเงอมประทบนงแลวฯ

ก.๖ครงนนอ.ทาวมหาราชท.สทรงกระท�าอย ซงทศสท. ใหเปนทศมแสงสวางเปนอนเดยวกนเสดจมาแลวสทเปนทบ�ารงในยามทหนงฯอ.อาชวกชอวาชมพกะเหนแลวซงแสงสวางคดแลววา(อ.แสงสวาง)นนชอวาเปนแสงสวางอะไร(ยอมเปน)ดงนฯอ.เทวดาผพระราชาพระนาม-วาสกกะเสดจมาแลวในยามอนมในทามกลางฯอ.อาชวกชอวาชมพกะเหนแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 225

(ซงทาวสกกะ)แมนนคดแลววา(อ.บคคล)นนชอวาเปนใคร(ยอมเปน)ดงนฯอ.ทาวมหาพรหมผสามารถ(เพออนทรงยงจกรวาล)หนงใหสวางดวยนวมอหนง,(เพออนทรงยงจกรวาลท.สองใหสวาง)(ดวยนวมอท.)สองฯลฯเพออนทรงยงจกรวาลท.สบใหสวาง(ดวยนวมอท.)สบทรงกระท�าอย ซงปาทงสน ใหเปนปามแสงสวางเปนอนเดยวกน เสดจมาแลว ในยามอนมในภายหลงฯอ.อาชวกชอวาชมพกะเหนแลว(ซงทาวมหาพรหม)แมนนคดแลววา(อ.บคคล)นนเปนใครหนอแล(ยอมเปน)ดงนไปแลวสส�านกของพระศาสดาในเวลาเชาเทยวกระท�าแลวซงปฏสนถารยนอยแลวณทสดสวนขางหนงทลถามแลวซงพระศาสดาวาขาแตสมณะผใหญอ.ใครยงทศท.สใหสวางอยมาแลวสส�านกของพระองคในยามทหนงดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาอ.ทาวมหาราชท.ส(ทรงยงทศท.สใหสวางอยเสดจมาแลวสส�านกของเราในยามทหนง)ดงนฯ(อ.อาชวก-ชอวาชมพกะทลถามแลว)วา(อ.ทาวมหาราชท.สทรงยงทศท.ส ใหสวางอยเสดจมาแลวสส�านกของพระองคในยามทหนง)เพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วา(อ.ทาวมหาราชท.สทรงยงทศท.ส ใหสวางอย เสดจมาแลวสส�านกของเรา) เพออนบ�ารง ซงเรา ดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วากอ.ทานเปนผยงกวา กวาทาวมหาราช ท. ส (ยอมเปน) หรอ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว)วาดกอนชมพกะเออ(อ.อยางนน),กอ.เราเปนพระราชายงกวาพระราชาท.(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วากอ.ใครมาแลวในยามอนมในทามกลางดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วา อ.เทวดาผพระราชาพระนามวาสกกะ(เสดจมาแลวในยามอนมในทามกลาง)ดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วา(อ.เทวดาผพระราชาพระนามวาสกกะเสดจมาแลวในยามอนมในทามกลาง)เพราะเหตอะไรดงนฯ(อ.พระศาสดา ตรสแลว)วา(อ.เทวดาผพระราชาพระนามวาสกกะเสดจมาแลวในยามอนม- ในทามกลาง)เพออนทรงบ�ารงซงเรานนเทยวดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วากอ.ทานเปนผยงกวาแมกวาเทวดาผพระราชาพระนามวาสกกะ(ยอมเปน)หรอดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนชมพกะ

226 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เออ(อ.อยางนน),(อ.เรา)เปนผยงกวาแมกวาทาวสกกะยอมเปน,ก(อ.ทาวสกกะ)นนเปนคลานปฏฐากของเราเปนผเชนกบดวยสามเณรผเปน-กปปยการก(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วาอ.ใครยงปาทงสนใหสวางแลวมาแลวในยามอนมในภายหลงดงนฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา (อ.ชน ท.) แมมพราหมณเปนตน ในโลก จามแลวพลาดแลวยอมกลาววาอ.ความนอบนอม(จงม)แกทาวมหาพรหมดงนเพราะอาศย(ซงบคคล)ใด,(อ.บคคล)นนนนเทยวเปนทาวมหาพรหม(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะทลถามแลว)วากอ.ทานเปนผยงกวาแมกวาทาวมหาพรหม(ยอมเปน)หรอดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนชมพกะเออ(อ.อยางนน),กอ.เราเปนพรหมยงแมกวาพรหม(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะกราบทลแลว)วาขาแตสมณะผใหญ อ.ทาน เปนผอศจรรย ยอมเปน, ก เมอขาพเจา อยอย(ในท)นสนปหาสบหาท.,อ.-(ในเทพ)ท.เหลานนหนา-(เทพ)แมองคหนงเปนผไมเคยมาแลวเพออนบ�ารงซงขาพเจา(ยอมเปน),กอ.ขาพเจาเปนผมลมเปนภกษาเปนผยนอยแลวเทยว(ยงกาล)ใหนอม- ลวงไปวเศษแลว สนกาลนาน อนมประมาณเทาน, (อ.เทพ ท.) เหลานน เปนผเคยมาแลว สทเปนทบ�ารง ซงขาพเจา (ยอมเปน) กอนหามได ดงนฯครงนนอ.พระศาสดาตรสแลว(กะอาชวกชอวาชมพกะ)นนวา ดกอนชมพกะอ.เธอลวงอย ซงมหาชนผโงเพยงดงคนบอด ในโลก เปนผใครเพออนลวงแมซงเราเปนผเกดแลว(ยอมเปน),อ.เธอยอมเคยวกนซงคถนนเทยว, นอนแลว บนแผนดนนนเทยว, เปนคนเปลอย เปน เทยวไปแลว,ถอนแลวซงผมท.ดวยทอนแหงแปรงแหงตาลสนปหาสบหาท.มใชหรอ,กแล(ครนเมอความเปน)อยางนน(มอย),(อ.เธอ)ลวงอย ซงโลก ยอมกลาววา อ.เรา เปนผมลมเปนภกษา ยอมเปน, (อ.เรา) ยอมยนอยดวยเทาขางเดยว,(อ.เรา)ยอมไมนง,(อ.เรา)ยอมไมนอนดงน,(อ.เธอ)เปนผใครเพออนลวงแมซงเรายอมเปน,แมในกาลกอนอ.ทาน อาศยแลว ซงทฏฐ อนชวชา อนลามก เปนผมคถเปนภกษา เปนผนอนบนแผนดนเปนผเปลอยเทยวไปอยเปนผถงแลวซงการถอนซงผม

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 227

๑ ตตถในทนบางมตโยคตตถ ปฏ€ปาสาเณ บนแผนดนหนมหลงนนบางมตโยคตตถ อวจมห ในนรกชอวาอเวจนนบางมตโยค

ตตถ อกโกสเน ในเพราะการดานน(หมายถงดาพระขณาสพในอดตชาต)บางมตโยคตตถ กมเม ในเพราะกรรมนน ฯ

ดวยทอนแหงแปรงแหงตาลสนกาลอนมประมาณเทานยอมเปน,(อ.เธอ)ยอมถอเอาซงทฎฐอนชวชาอนลามกนนเทยวแมในกาลนดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะนนทลถามแลว)วาขาแตสมณะผใหญก(อ.กรรม)อะไรอนขาพเจากระท�าแลวดงนฯครงนนอ.พระศาสดาตรสบอกแลว ซงกรรม (อนอาชวกชอวาชมพกะ) กระท�าแลว ในกาลกอน (แกอาชวกชอวา- ชมพกะ) นน ฯ ครนเมอพระศาสดา ตรสอยนนเทยว อ.ความสงเวช เกดขนแลว(แกอาชวกชอวาชมพกะ)นน,อ.หรและโอตตปปะปรากฏแลวฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นนเปนผกระหยง(เปน)นงแลวฯครงนนอ.พระศาสดาทรงโยนไปแลวซงผาสาฎกเปนเครองอาบซงน�าไดประทานแลว (แกอาชวกชอวาชมพกะ) นน ฯ (อ.อาชวกชอวาชมพกะ) นน นงแลว (ซงผาสาฎกเปนเครองอาบซงน�า)นนถวายบงคมแลวซงพระศาสดานงแลวณทสดสวนขางหนงฯแมอ.พระศาสดาตรสแลวซงวาจาเปนเครองกลาว-โดยล�าดบทรงแสดงแลวซงธรรม(แกอาชวกชอวาชมพกะ)นนฯในกาล-เปนทสดลงแหงเทศนา(อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นนบรรลแลวซงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท.ถวายบงคมแลวซงพระศาสดาลกขนแลวจากอาสนะทลขอแลวซงการบรรพชาดวยซงการอปสมบทดวยฯอ.กรรมอนมในกาลกอน(ของอาชวกชอวาชมพกะ)นนสนรอบแลว(ดวยเหต)อนมประมาณเทานฯก(อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นดาแลวซงพระมหาเถระผขณาสพดวยวตถเปน-เครองดาท.ส,ไหมแลวในนรกชอวาอเวจ-อ.แผนดนใหญนหนาขนแลวสนโยชนอนยงดวยคาวตสามเพยงใด-เพยงนนถงแลวซงประการอนแปลกน สนปหาสบหา ท. ดวยผลอนสกแลวอนเหลอลง (ในเพราะการดา) นน๑, (เพราะเหต) นน อ.กรรม นน (ของอาชวกชอวาชมพกะ) นน สนแลว, (อนกรรมนน)ไมอาจเพออนยงผลแหงสมณธรรมอน(อนอาชวกชอวา- ชมพกะ) นกระท�าแลว สนพนแหงปยสบ ท. ใหฉบหาย, เพราะเหตนน อ.พระศาสดาทรงเหยยดออกแลวซงพระหตถเบองขวาตรสแลววา(อ.เธอ)เปนภกษ(เปน)จงมา,(อ.เธอ)จงประพฤตซงพรหมจรรยดงนฯ

228 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในขณะนนนนเทยวอ.เพศแหงคฤหสถ(ของอาชวกชอวาชมพกะ)นนหายไปแลว,(อ.อาชวกชอวาชมพกะนน)เปนผทรงไวซงบรขารแปดเปนราวกะวาพระเถระผม- กาลฝนหกสบไดเปนแลวฯ

ก.๗ไดยนวา(อ.วน)นนเปนวน(แหงชนท.)ผอยในแวนแควนชอวา- องคะและแวนแควนชอวามคธโดยปกตถอเอาซงสกการะ(เพออาชวกชอวา- ชมพกะ) นน แลวจงมาแลว (ยอมเปน), เพราะเหตนน (อ.ชน ท.) ผอยในแวนแควนทงสองโดยปกตถอเอาแลวซงสกการะมาแลวเหนแลวซงพระตถาคตคดแลววาอ.อาชวกชอวาชมพกะผเปนเจาของเราท.เปนใหญ(ยอมเปน)หรอหนอแลหรอวาอ.พระสมณะผโคดม(เปนใหญยอมเปน)ดงนคดแลววาถาวาอ.พระสมณะผโคดมเปนใหญพงเปนไซร,(อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นพงไปสส�านกของพระสมณะผโคดม,แตวาอ.สมณะ ผโคดม เสดจมาแลว สส�านก (ของอาชวกชอวาชมพกะ) น เพราะความทแหงอาชวกชอวาชมพกะเปนใหญดงนฯอ.พระศาสดาทรงทราบแลวซงความปรวตกแหงมหาชนตรสแลววาดกอนชมพกะ(อ.เธอ)จงตด ซงความสงสยแหงอปฏฐากท.ของเธอดงนฯ(อ.อาชวกชอวาชมพกะ)นนกราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญแมอ.ขาพระองคยอมหวงเฉพาะ(ซงเหต) อนมประมาณเทาน นนเทยว ดงน เขาแลว ซงจตตถฌาน ลกขนแลว เหาะขนไปแลว ส เวหาส อนมล�าตาลเปนประมาณ กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญอ.พระผมพระภาคเจาเปนศาสดาของขาพระองค(ยอมเปน), อ.ขาพระองค เปนสาวก ยอมเปน ดงน ลงแลว ถวายบงคมแลว เหาะขนไปแลวสเวหาสอนมล�าตาลเจดเปนประมาณอยางนคอ(สเวหาส)อนมล�าตาลสองเปนประมาณ,(สเวหาส)อนมล�าตาลสามเปนประมาณลงแลว(ยงมหาชน)ใหรแลวซงความทแหงตนเปนสาวกอกฯอ.มหาชนเหนแลว(ซงเหต) นน คดแลววา โอ ชอ อ.พระพทธเจา ท. เปนผอศจรรย เปนผมพระคณอนไมทราม(ยอมเปน)ดงนฯอ.พระศาสดาเมอตรสกบดวยมหาชนตรสแลวอยางนวา(อ.ชมพกะ)นวางไวแลวซงสกการะอนทานท.น�ามาแลวทปลายแหงลนดวยปลายแหงหญาคาอยอาศยแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 229

(ในท)น(ดวยอนคด)วา(อ.เรา)ยงความประพฤตซงตบะจะใหเตมดงนสนกาลอนมประมาณเทาน,ถาวา(อ.ชมพกะน)ยงความประพฤตซงตบะพงใหเตมตลอดรอยแหงปดวยอบายนไซร,กอ.กศลเจตนาเปนเครองตด- ซงภต(ของชมพกะ)นนผประพฤตรงเกยจซงตระกลหรอหรอวาซงภตแลวจงไมบรโภคอยในกาลนใด,อ.ความประพฤตซงตบะนนยอมไมถงคา ซงเสยวแมทสบหก(แหงกศลเจตนาเปนเครองตดซงภต)นนดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.คนพาล พงบรโภค ซงโภชนะ ดวยปลายแหง-หญาคา ในเดอน ในเดอน, (อ.คนพาล) นน ยอมไมถงคา ซงเสยว ทสบหก (แหงพระอรยเจา ท.) ผมธรรมอนนบพรอมแลว ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.เนอความวาถาวาอ.คนพาลคอวา(อ.บคคล)ผมธรรมอนไมก�าหนด-รแลวผเหนหางจากคณมศลเปนตนบวชแลวในลทธแหงเดยรถยบรโภคอยซงโภชนะ ดวยปลายแหงหญาคา ในเดอน ในเดอน อนถงพรอมแลว (ดวยอนคด)วา(อ.เรา)ยงความประพฤตซงตบะจกใหเตมดงนชอวาพงบรโภคซงโภชนะสนรอยแหงปไซรฯอ.เทศนาอนมบคคลเปนทตงวา(อ.พระอรยเจาท.)ผมธรรมอนรแลวคอวาผมธรรมอนชงไดแลว(อนพระผม- พระภาคเจา)ยอมตรสเรยกวาผมธรรมอนนบพรอมแลว,อ.-(ในพระอรยเจาท.ผมธรรมอนนบพรอมแลว)เหลานนหนา-พระโสดาบนโดยก�าหนดอนมในภายใตชอวา ผมธรรมอนนบพรอมแลว, อ.พระขณาสพ โดยก�าหนดอนมในเบองบน (ชอวาผมธรรมอนนบพรอมแลว),อ.คนพาลนนยอมไมถงคาซงเสยว ทสบหก (แหงพระอรยเจา ท.) ผมธรรมอนนบพรอมแลว เหลาน ดงน (ในหมวดสองแหงบาทแหงพระคาถาวา)น โส สงขาตธมมาน� กล� อคฆต โสฬส ดงนฯ

230 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

สวนวาอ.เนอความ(ในหมวดสองแหงบาทแหงพระคาถา)น(อนบณฑตพงทราบ),กอ.เจตนา(ของคนพาล)นนผยงความประพฤตซงตบะใหเตมอยเหมอนอยางนนตลอดรอยแหงปใด,อ.เจตนาอนเปนไปทวแลวสนราตรนาน-เพยงนนนนยอมไมถงคาซงเสยวทสบหกแหง-อ.กศลเจตนาเปน-เครองตดซงภต ดวงหนง (ของพระอรยเจา ท.) ผมธรรมอนนบพรอมแลว ผประพฤตรงเกยจซงตระกลหรอหรอวาซงภตแลวจงไมบรโภคอย ใดแล-เจตนานนฯ (อ.อรรถรป)นวาอ.ผลแหงเจตนา(ของพระอรยเจาท.)ผมธรรมอน-นบพรอมแลวนนใด,อ.ผลใดแหงสวนสวนหนง(แตสวนทสบหก)นนกระท�าแลว(ซงผล)นนใหเปนสวนสบหกกระท�า(ซงสวน)สวนหนงๆ(จากสวนสบหก)นนใหเปนสวนสบหกอก,(อ.ผล)นนนนเทยวเปนผลมากกวากวาความประพฤตซงตบะแหงคนพาลนน(ยอมเปน)ดงนเปนอรรถรป(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลว(ยอมเปน)(ดงน)(แหงค�าอนเปนพระคาถา)นนอนบณฑตพงทราบ)ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.อนรพรอมเฉพาะซงธรรม ไดมแลว แกพนแหงสตวผมลมปราณท.แปดสบสดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงอาชวกชอวาชมพกะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ เขาคชฌกฏแปลตามบาลวาภเขามยอดเชนกบแรงเปนหนงในภเขา๕ลกทลอมรอบกรงราชคฤหแควนมคธจงเรยกเมองนวา

เบญจครนคร อนไดแก เขาเวภาระ เขาปณฑวะ เขาเวปลละ เขาอสคล และเขาคชฌกฏ นบเปนเมองทรงเรองทสดในอดต

มพระเจาพมพสารปกครอง มปราการแนนหนา ยากตออรราชจะมาย�ายได ปจจบนอยในเขตราชคร (Rajgir) จงหวด

นาลนทารฐพหารหางจากปตนะเมองหลวงของรฐพหารประมาณ๑๐๐กโลเมตรและหางจากคยาสถานทตรสรของพระพทธเจา

ประมาณ๗๐กโลเมตรบนภเขามสถานทส�าคญหลายแหงเชนพระคนธกฎของพระพทธเจาถ�าสกรขาตาอนเปนสถานทบรรล

อรหนตของพระสารบตรถ�าพระโมคคลลานะกฏพระอานนทเปนตน

๑๒. อหเปตวตถอ.เรองแหงเปรตผมอตภาพเพยงดงอตภาพแหงง (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงเปรตผมอตภาพเพยงดงอตภาพแหงงตนใดตนหนงตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวาน ห ปาป กต� กมม� ดงนเปนตนฯ

ก.๑ดงจะกลาวโดยพสดารในวนหนงอ.พระเถระชอวาลกขณะ ผมอายผมในภายในแหงพนแหงชฏลดวยอ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะดวยยอมขามลงจากภเขาชอวาคชฌกฏ๑(ดวยอนคด)วา(อ.เราท.)จกเทยวไปในพระนครชอวาราชคฤหเพอกอนขาวดงนฯอ.-(ในพระเถระท.สอง)เหลานนหนา-พระมหาโมคคลลานะผมอายเหนแลวซงเปรตผมอตภาพ-เพยงดงอตภาพแหงงตนหนงไดกระท�าแลวซงการแยมใหเปนธรรมชาตปรากฏฯครงนนอ.พระเถระชอวาลกขณะถามแลวซงเหต(กะพระเถระชอวา- มหาโมคคลลานะ)นนวาดกอนทานผมอาย(อ.ทาน)ยอมกระท�าซงการแยมใหเปนธรรมชาตปรากฏเพราะเหตไรดงนฯ(อ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะกลาวแลว)วาดกอนทานผมอาย(อ.กาลน)เปนสมยมใชกาลแลเพออนแก ซงปญหาน(ยอมเปน),(อ.ทาน)พงถามซงเราในส�านกของพระผม-พระภาคเจาดงนฯ(ครนเมอพระเถระท.สอง)เหลานนเทยวไปแลว เพอกอนขาวในพระนครชอวาราชคฤหไปแลวสส�านกของพระผมพระภาคเจานงแลว,อ.พระเถระชอวาลกขณะถามแลววาดกอนโมคคลลานะผมอายอ.ทานขามลงอยจากภเขาชอวาคชฌกฏกระท�าแลวซงการแยมใหเปน-

232 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ธรรมชาตปรากฏผอนเราถามแลวซงเหตแหงการแยมไดกลาวแลววา(อ.ทาน) พงถามซงเราในส�านกของพระผมพระภาคเจาดงน,ในกาลน(อ.ทาน)จงกลาวซงเหตนนดงนฯอ.พระเถระกลาวแลววาดกอนทานผมอายอ.เราเหนแลวซงเปรตผมอตภาพเพยงดงอตภาพแหงงตนหนงไดกระท�าแลวซงการแยมใหเปนธรรมชาตปรากฏ,อ.อตภาพ(ของเปรต)นนเปนอตภาพ- มอยางนเปนรป(ยอมเปน),อ.ศรษะ(ของเปรต)นนเปนราวกะวาศรษะ- ของมนษย(ยอมเปน),อ.อตภาพอนเหลอ(ของเปรต)นนเปนราวกะวา(อตภาพ)แหงง(ยอมเปน),ชออ.อหเปรตนนเปนผประกอบแลวดวยโยชน-ยสบหาโดยประมาณ(ยอมเปน),อ.เปลวแหงไฟท.อนตงขนแลวแตศรษะ(ของอหเปรต)นนยอมไปเพยงไรแตหาง,(อ.เปลวแหงไฟท.)อนตงขนแลวแตหาง(ยอมไป)เพยงไรแตศรษะ,(อ.เปลวแหงไฟท.)อนตงขนแลวในทามกลางยอมไปสขางท.สอง,(อ.เปลวแหงไฟท.)อนตงขนแลวจากขางท.สองยอมประชมลงในทามกลางดงนฯไดยนวาอ.อตภาพของเปรตท.สองนนเทยวเปนอตภาพประกอบแลวดวยโยชนยสบหา(ยอมเปน),(อ.อตภาพ)(ของเปรตท.)ผเหลอลงเปนอตภาพมคาวตสามเปนประมาณ(ยอมเปน),(อ.อตภาพ)ของอหเปรตนดวยนนเทยวของกากเปรตดวยเปนอตภาพประกอบ-แลวดวยโยชนยสบหา (ยอมเปน), อ.- (ในเปรต ท. สอง) เหลานนหนา -อหเปรตน(จงยกไว)กอนฯ

ก.๒อ.พระมหาโมคคลลานะเหนแลวแมซงกากเปรตผอนไฟไหมอยบนยอดแหงภเขาชอวาคชฌกฏเมอถามซงกรรมในกาลกอน(ของกากเปรต)นนกลาวแลวซงคาถานวา

อ.ลน (ของเจา) เปนอวยวะประกอบแลวดวยโยชนหา (ยอมเปน), อ.ศรษะ ของเจา เปนอวยวะมโยชน-เกาเปนประมาณ (ยอมเปน), อ.กาย ของเจา ขนไปลวงแลว สนโยชนยสบหา, (อ.เจา) กระท�า-แลว ซงกรรม อะไรหนอ เปนผถงแลว ซงความทกข อนเชนน ยอมเปน ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 233

๑ มเหส(พทโธ)แปลวาผแสวงหาซงคณอนใหญมศลขนธเปนตน,พระนามของพระพทธเจา,ว.วามหนเต สลกขนธาทเก เอสต

คเวสตต มเหส ฯมหนตเปนบทหนาเอสในความแสวงหาอปจจยแปลงมหนตเปนมหาลบสระหนาทฆะสระหลง

แปลวาผแสวงหาซงคณอนยงใหญว.วามหนเต คเณ เอสต คเวสตต มเหส ฯมหนตบทหนาเอสธาตในความแสวงหา

อปจจยบางมตลงณปจจยแปลวาพระมเหส,พระราชน,หญงผอนบคคลบชาว.วามหยเตต มเหส อตต มหธาตในความ

บชาอสปจจยอเปนเครองหมายอดถลงคแปลงอเปนเอแปลวาผครอบง�านางก�านลมากว.วามหตโย ราชตถโย อสต

อภภวต มเหส ฯมหนตบทหนาอสธาตในความครอบง�าอปจจยแปลงมหนตเปนมหาพฤทธอเปนเอลบอาเสยฯ

ครงนนอ.เปรตเมอบอก(แกพระเถระชอวามหาโมคคลลานะ)นนกลาวแลวซงคาถาวา

ขาแตพระโมคคลลานะ ผเจรญ อ.ขาพเจา กลนกนแลว ซงภต อน (อนชน) น�าไปเฉพาะแลว เพอพระสงฆ ของพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ผทรงแสวงหา- ซงคณอนใหญโดยปกต๑ ตามความปรารถนา ดงน

กลาวแลววาขาแตทานผเจรญอ.ภกษท.ผมากพรอมเขาไปแลวสบานเพอกอนขาวในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวากสสปะฯอ.มนษยท.เหนแลวซงพระเถระ ท. ประพฤตรกดวยดอย (ยงพระเถระ ท. เหลานน) ใหนงแลว ในศาลาเปนทนงลางแลวซงเทาท.ทาแลวดวยน�ามน(ยงพระเถระท.เหลานน)ใหดมแลวซงขาวตมถวายแลวซงวตถอนบคคลพงเคยวยงกาล-แหงบณฑบาตใหมาอยนงฟงอยแลวซงธรรมฯในกาลทสดลงแหงธรรมกถา(อ.มนษยท.)รบแลวซงบาตรท.ของพระเถระท.(ยงบาตรท.เหลานน)ใหเตมแลว ดวยโภชนะอนมรสอนเลศตาง ๆ ในเรอน ของตน ของตน น�ามาแลวฯ ในกาลนน อ.ขาพเจา เปนกา เปน จบแลว ทหลงแหงชายคา แหงศาลาเปนทนง เหนแลว (ซงโภชนะ) นน ไดคาบเอาแลว ซงค�าขาว ท. สาม ยงปาก ใหเตมอย สนสามครง จากบาตร (อนมนษย) คนหนง ถอเอาแลว, ก อ.ภต นน เปนของมอย แหงสงฆ (ยอมเปน) หามไดนนเทยว, (อ.ภตนน) เปนของ (อนมนษย ท.) ก�าหนดถวายแลว แกสงฆ (ยอมเปน) หามได, (อ.ภตนน) เปนของเหลอลงจากภตอนภกษ ท. รบแลว เปนของ- อนมนษย ท. น�าไปแลว สเรอน ของตน พงบรโภค (ยอมเปน) หามได, (อ.ภตนน) เปนของสกวา (อนมนษย ท.) น�าไปเฉพาะแลว เจาะจง ซงสงฆ อยางเดยวนนเทยว (ยอมเปน), อ.ค�าขาว ท. สาม อนขาพเจา คาบเอาแลว

234 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ต� อสททหน� อ.ความไมเชอนน

(จากภต) นน, (อ.กรรม)อนมประมาณเทานเปนกรรมในกาลกอนของขาพเจา(ยอมเปน),อ.ขาพเจานนกระท�าแลวซงกาละไหมแลวในนรกชอวาอเวจเพราะวบากแหงกรรมนนเปนกากเปรตเปนบงเกดแลวยอมเสวยเฉพาะซงทกขนบนภเขาชอวาคชฌกฏในกาลนดวยผลอนสกแลวอนเหลอลง (ในเพราะกรรม)นนดงนฯอ.เรองแหงกากเปรตนฯ แตวาอ.พระเถระกลาวแลววา (อ.เรา) เหนแลวซงอหเปรต ไดกระท�าแลวซงการแยมใหเปนธรรมชาตปรากฏดงน(ในเรอง)นฯครงนนอ.พระศาสดาทรงเปนพยาน(ของพระเถระ)นนเปนตรสแลววาดกอนภกษท.อ.โมคคลลานะกลาวแลวซงค�าอนจรง,ก(อ.เปรต)นนอนเราเหนแลวในวน(แหงเรา)บรรลแลวซงสมโพธญาณนนเทยว,เออกอ.เราไมกลาวแลวเพราะความเอนดตอบคคลอนวา(อ.ชนท.)เหลาใดไมพงเชอ ซงค�าของเรา,(อ.ความไมเชอนน)๑พงมเพอความฉบหายมใชประโยชนเกอกล(แกชนท.)เหลานนดงนดงนฯกในกาล(แหงเปรต)อนพระมหา- โมคคลลานะเหนแลวนนเทยวอ.พระศาสดาทรงเปนพยาน(ของพระเถระ)นนเปนตรสแลวซงเรองยสบท.แมในลกขณสงยตฯ (อ.เรอง)แมน (อนพระศาสดา)นนตรสแลวเหมอนอยางนนนนเทยวฯอ.ภกษท.ฟงแลว(ซงเรอง) นน ทลถามแลว ซงกรรมในกาลกอน (ของเปรต) นน ฯ แมอ.พระศาสดาตรสแลว(แกภกษท.)เหลานนวา:

ก.๓ ไดยนวา ในกาลอนเปนไปลวงแลว (อ.ชน ท.) อาศยแลว ซงพระนครชอวาพาราณสกระท�าแลวซงบรรณศาลาเพอพระปจเจกพทธเจาใกลฝงแหงแมน�าฯ(อ.พระปจเจกพทธเจา)นนอยอย(ในบรรณศาลา)นนยอมเทยวไป เพอกอนขาว ในพระนคร เนองนตย ฯแม (อ.ชนท.) ผอยในพระนครผมวตถมของหอมและดอกไมเปนตนในมอยอมไปสทเปนทบ�ารงซงพระปจเจกพทธเจาในเวลาเยนในเวลาเชาฯอ.บรษผอยในพระนครชอวา- พาราณสโดยปกตคนหนงอาศยแลวซงหนทางนนไถแลวซงนาฯอ.มหาชนเมอไปสทเปนทบ�ารงซงพระปจเจกพทธเจาในเวลาเยนในเวลาเชา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 235

๑ ฌาม� ลงตปจจยฌาปหรอฌปธาตในความไหม,เผาแปลงตเปนมลบทสดธาตถามรปเปนฌาปตเปนเหตกมมวาจก

แปลวาใหไหมแลว

ยอมเดนเหยยบไปอยซงนานนฯอ.ชาวนาแมหามอยวา(อ.ทานท.)ขอจงอยาเหยยบซงนาของขาพเจาดงนไมไดอาจแลวเพออนหามฯครงนน (อ.ความคด)นนวาถาวาอ.บรรณศาลาของพระปจเจกพทธเจา ไมพงมในทนไซร,(อ.ชนท.)ไมพงเหยยบซงนาของเราดงน ไดมแลว(แกชาวนา)นนฯ(อ.ชาวนา)นนท�าลายแลวซงภาชนะเปน-เครองบรโภค ท. ยงบรรณศาลา ใหไหมแลว ในกาลแหงพระปจเจกพทธเจา เขาไปแลวเพอกอนขาวฯอ.พระปจเจกพทธเจาเหนแลว(ซงบรรณศาลา)นนอน(อนไฟ)ไหมแลว๑หลกไปแลวตามความสบายฯอ.มหาชนถอเอาแลวซงของหอมและระเบยบมาแลวเหนแลวซงบรรณศาลาอน(อนไฟ)ไหมแลว๑

กลาวแลววา อ.พระผเปนเจา ของเรา ท. ไปแลว (ณท) ไหนหนอแล ดงนฯ(อ.ชาวนา)แมนนมาแลวกบดวยมหาชนนนเทยวยนอยแลวในทามกลางแหงมหาชนกลาวแลวอยางนวาอ.บรรณศาลา(ของพระปจเจก-พทธเจา)นนอนขาพเจาใหไหมแลวดงนฯครงนน(อ.ชนท.) (กลาวแลว)วา(อ.ทานท.)จงจบ,อ.เราท.อาศยแลว(ซงบรษ)ผชวชานไมไดแลวเพออนเหนซงพระปจเจกพทธเจาดงนโบยแลว(ซงชาวนา)นน(ดวยวตถท.)มทอนไมเปนตน(ยงชาวนานน)ใหถงแลวซงความสนไปแหงชวตฯ(อ.ชาวนา)นนบงเกดแลวในนรกชอวาอเวจ,ไหมแลวในนรก-อ.แผนดนนหนาขนแลว(สนท)อนมโยชนเปนประมาณเพยงใด-เพยงนนเปนอหเปรตเปนบงเกดแลวทภเขาชอวาคชฌกฏดวยผลอนสกแลวอนเหลอลง(ดงน)ฯ อ.พระศาสดาครนตรสแลวซงกรรมในกาลกอนน(ของเปรต)นน(ตรสแลว)วาดกอนภกษท.ชออ.กรรมอนลามกนนเปนเชนกบดวยน�านม(ยอมเปน),อ.น�านมอน(อนบคคล)รดอยนนเทยวยอมไมแปรไปฉนใด,อ.กรรมอน(อนบคคล)กระท�าอยนนเทยวยอมไมเผลดผลฉนนน,แตวาในกาลใด(อ.กรรม)ยอมเผลดผลในกาลนน(อ.บคคล)ยอมประกอบดวยความทกขอนมอยางนเปนรปดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

236 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก อ.กรรม อนลามก อน (อนบคคล) กระท�าแลว ยอมไมเผลดผล เพยงดง อ.น�านมอนบคคลรด- แลวในวนน (ไมแปรไปอย), (อ.กรรม อนลามก) ยอมตามเผาไปอย ซงคนพาล เพยงดง (อ.ไฟผ-เผาผลาญ อนอนเถากลบแลว ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ)วาอ.น�านมอนไหลออกแลวจากนมท.ของแมโคนม ในขณะนนนนเทยวอนอนยงยอมไมพนไปคอวายอมไมแปรไป(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาสชชขร� ดงนฯ (อ.อรรถรป) นวา อ.น�านมอนบคคลรดแลวในวนน น ยอมไมพนไป คอวายอมไมแปรไปคอวายอมไมละซงปกตในขณะนนนนเทยว,แตวา(อ.น�านม)(อนบคคล)รดแลวถอเอาแลวในภาชนะใด,(อ.บคคล)ยอมไมใสเขาซงของเปรยวมเปรยงเปนตน(ในภาชนะ)นนเพยงใดคอวา(อ.น�านม) ยอมไมถง ซงภาชนะแหงของเปรยว มภาชนะแหงนมสมเปนตน เพยงใด ไมละแลวซงปกต เพยงนนยอมละ ในภายหลงฉนใด, แม อ.กรรมอนลามก อน (อนบคคล) กระท�าอยนนเทยว ยอมไมเผลดผล ฉนนนนนเทยว,ผวา(อ.กรรมอนลามก)พงเผลดผลไซร,อ.ใครๆพงอาจเพออนกระท�าซงกรรมอนลามกหามได,กอ.ขนธท.อนบงเกดเฉพาะ-แลวดวยกศล ทรงไวอย เพยงใด, (อ.ขนธ ท.) เหลานน ยอมรกษา (ซงบคคล)นนเพยงนน,ครนเมอขนธท.บงเกดแลวในอบายเพราะอน-แตกไป(แหงขนธท.)เหลานน,(อ.กรรมอนลามก)ยอมเผลดผล,ก(อ.กรรมอนลามกนน)เมอเผลดผลชอวายอมตามเผาไปอยซงคนพาล(ดงน)เปนอรรถรป(อนพระผมพระภาคเจา)ตรสแลวยอมเปนฯ (อ.อนถาม) วา(อ.กรรมอนลามกยอมตามเผาไปอยซงคนพาล)ราวกะอ.อะไรดงนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 237

(อ.อนแก) วา (อ.กรรมอนลามก ยอมตามเผาไปอย ซงคนพาล) เพยงดงอ.ไฟผเผาผลาญอนอนเถากลบแลวดงนฯ (อ.อธบาย) วา เหมอนอยางวา อ.ถานเพลงอนมเปลวไปปราศแลว อนอนเถากลบแลวแม(อนบคคล)เหยยบแลวยอมไมไหมกอนเพราะความท(แหงถานเพลงนน) เปนของอนเถากลบแลว, แตวา (อ.ถานเพลงอนมเปลวไป- ปราศแลวนน)ยงเถาใหรอนแลวยอมเผาไปอยเพยงไรแตมนสมองดวยอ�านาจแหงอนเผา(ซงอวยวะท.)มหนงเปนตนฉนใด,แมอ.กรรมอนลามกเปนกรรม (อนคนพาล) ใด กระท�าแลว ยอมเปน, (อ.กรรมอนลามกนน) ยอมตามเผาไปอยซงคนพาลนนผบงเกดแลว(ในอบายท.)มนรกเปนตนในอตภาพทสองหรอหรอวาทสามฉนนนนนเทยวดงนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงเปรตผมอตภาพเพยงดงอตภาพแหงง (จบแลว) ฯ

jwi

๑๓. สฏ€กฏเปตวตถอ.เรองแหงเปรตผมศรษะอนคอนหกสบท�าลายแลว

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงเปรตผมศรษะอนคอนหกสบท�าลายแลวตรสแลวซงพระธรรมเทศนานวายาวเทว อนตถาย ดงนเปนตนฯ

ก.๑ดงจะกลาวโดยพสดารอ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะลงอยจากภเขาชอวาคชฌกฏกบดวยพระเถระชอวาลกขณะกระท�าแลวซงการแยมในประเทศ แหงใดแหงหนง ผอนพระเถระถามแลว ซงเหตแหงการแยม โดยนยอนมในกอนนนเทยวกลาวแลววา(อ.ทาน)พงถามซงเราในส�านกของพระผมพระภาคเจาดงนเทยวไปแลวเพอกอนขาวผ(อนพระเถระ- ชอวาลกขณะ)ถามแลวอกในกาล(แหงตน) เขาไปเฝาซงพระศาสดา แลวจงถวายบงคม แลวจงนงแลว กลาวแลววา ดกอนทานผมอาย อ.เรา ไดเหนแลว ซงเปรต ตนหนง มอตภาพ อนมคาวตสามเปนประมาณ, อ.พนแหงคอนอนเปนวการแหงเหลกท.หกสบอน(อนไฟ)ตดทวแลวอน(อนไฟ)ใหโพลงทวพรอมแลว ตกไปแลว ในเบองบนแหงกระหมอม (ของเปรต)นนยอมตงขน, ยอมท�าลาย ซงศรษะ, (อ.ศรษะ) อนแตกแลว อนแตกแลว ยอมตงขนพรอมอก,อ.อตภาพอนมอยางนเปนรปเปนอตภาพอนเราไมเคย-เหนแลวโดยอตภาพน(ยอมเปน),อ.เราเหนแลว(ซงเปรต)นน ไดกระท�าแลวซงการแยมใหเปนธรรมชาตปรากฏดงนฯจรงอย(อ.ค�า)มค�าวา

อ.พนแหงคอน ท. หกสบ เตมรอบแลว โดย- ประการทงปวง ยอมตกลง บนศรษะ ของเจา ยอมท�าลายลง ซงกระหมอมนนเทยว ดงนเปนตน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 239

๑ ป€สปป, ป€สปป แปลวาผไปดวยตง, ผไปดวยตงโดยปกต, ผเสอกไปดวยตง, ผเสอกคลานไปดวยตงว.วาปเ€น สปปต

คจฉตต ป€สปป หรอ ปเ€น สปปต สเลนาต ป€สปป ป€เปนบทหนาสปปในความไปวเคราะหแรกลงณปจจยบางมต

วาลงอปจจยวเคราะหหลงลงณปจจยเปนกตตรปกตตสาธนะลงในอรรถแหงตสสละแปลเอาความวาคนงอย,คนเปลย

แตบางมตแปลวาผเปลยเพยงดงตงเปนวเสสโนปมบทกมมธารยสมาสว.วาป€�อวสปปป€สปป(ปรโส)ฯ๒ €ตมชฌนตเก (สรยสมเย)

(อนพระเถระชอวามหาโมคคลลานะ)กลาวแลวหมายเอาซงเปรตนนนเทยวในเปตวตถฯอ.พระศาสดาทรงสดบแลวซงวาจาเปนเครองกลาวของพระเถระตรสแลววาดกอนภกษท.อ.สตวนนแมอนเราผนงแลวทควงแหง-ตนไมเปนทตรสรนนเทยวเหนแลว,(อ.เรา)ไมกลาวแลวดวยความอนเคราะห(ตอชน ท.) เหลาอนวา กแล (อ.ชน ท.) เหลาใด ไมพงเชอ ซงค�า ของเรา, (อ.ความไมเชอนน) พงม เพอความฉบหายมใชประโยชนเกอกล (แกชน ท.) เหลานน ดงน, แตวา ในกาลน (อ.เรา) เปนพยาน ของโมคคลลานะ เปน ยอมกลาว ดงน ฯ อ.ภกษ ท. ฟงแลว (ซงพระด�ารส)นน ทลถามแลว ซงกรรมในกาลกอน (ของเปรต)นน ฯ แมอ.พระศาสดาตรสแลว(แกภกษท.)เหลานนวา:

ก.๒ไดยนวาในกาลอนเปนไปลวงแลวอ.บรษผไปดวยตง๑คนหนงผถงแลว ซงความส�าเรจ ในศลปะของบคคลผดดซงกอนกรวด ไดมแลว ในพระนครชอวาพาราณสฯ(อ.บรษ)นนนงแลวในภายใตแหงตนไทรยอยตนหนงใกลประตแหงพระนครผอนเดกในบานท.กลาวอยวา(อ.ทาน) ดดแลวซงกอนกรวดท.ตดอยซงใบไมท.(ของตนไทรยอย)นนจงแสดงซงรปแหงชางแกเราท.,(อ.ทาน)จงแสดงซงรปแหงมาแกเราท.ดงนแสดงแลวซงรปท.อน(อนเดกท.เหลานน)ทงปรารถนาแลวทงปรารถนาแลวยอมได(ซงวตถท.)มวตถอนบคคลพงเคยวเปนตนจากส�านก(ของเดกท.)เหลานนฯครงนนในวนหนงอ.พระราชาเสดจไปอยสพระอทยานเสดจถงแลวซงประเทศนนฯอ.เดกท.กระท�าแลวซงบรษผไปดวยตงในระหวางแหงยานไทร หนไปแลว ฯ เมอพระราชา เสดจเขาไปแลว สโคนแหงตนไม(ในสมยแหงพระอาทตย)อนมในทสดแหงทามกลางอนตงอยแลว๒,

240 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.เงาแหงชองแผไปแลวสพระสรระฯ(อ.พระราชา)นน(ทรงด�ารแลว)วา(อ.เหต)นนอะไรหนอแลดงนทรงแลดอยในเบองบนทรงเหนแลว (ซงรปท.)มรปแหงชางเปนตนทใบของตนไมท.ตรสถามแลววา(อ.กรรม)นนเปนกรรมของใคร(ยอมเปน)ดงนทรงสดบแลววา(อ.กรรมนนเปนกรรม)ของบรษผไปดวยตง (ยอมเปน) ดงน (ทรงยงราชบรษ) ใหเรยกมาแลว (ซงบรษผไปดวยตง)นนตรสแลววา อ.ปโรหตของเรา เปนผมปากกลา(เปน),(ครนเมอค�า)แมอนมประมาณนอย(อนเรา)กลาวแลว,กลาวอย (ซงค�า)อนมากยอมเบยดเบยนซงเรา,(อ.ทาน)จกอาจเพออนดด ซงมลแหงแพะท.อนมทะนานเปนประมาณในปาก(ของปโรหต)นน(หรอ)ดงน ฯ (อ.บรษผไปดวยตง กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ขาพระองค)จกอาจ,อ.พระองค(ทรงยงราชบรษ)ใหน�ามาแลวซงมลแหง-แพะท.ขอจงประทบนงในภายในแหงมานกบดวยปโรหต,อ.ขาพระองคจกร (ซงกรรม) อน (อนขาพระองค) พงกระท�า (ในเรอง) น ดงน ฯ อ.พระราชาไดทรงกระท�าแลวเหมอนอยางนนฯ(อ.บรษผไปดวยตง)นอกน(ยงบคคล)ใหกระท�าแลวซงชองทมานดวยปลายแหงกรรไกร,เมอปโรหตกราบทลอยกบดวยพระราชา,ครนเมอปากเปนอวยวะสกวา(อนปโรหต)อาแลว (มอย), ดดแลว (ซงมลแหงแพะ) กอนหนง ๆ ฯ อ.ปโรหต กลนกนแลว (ซงมลแหงแพะ) อนเขาไปแลว อนเขาไปแลว สปาก ฯ อ.บรษผไปดวยตง,ครนเมอมลแหงแพะท.สนแลว,ยงมานใหไหวแลวฯ อ.พระราชา ทรงทราบแลว ซงความทแหงมลแหงแพะ ท. เปนของสนแลว ดวยสญญา นน ตรสแลววา ขาแตอาจารย อ.เรา กลาวอย กบ ดวยทาน จกไมอาจ เพออนรอฟ น ซงวาจาเปนเครองกลาว, อ.ทาน แมกลนกนแลว ซงมลแหงแพะ ท. อนมทะนานเปนประมาณ ยอมไมถงทว ซงความเปนแหงคนนง เพราะความท (แหงตน) เปนผมปากกลา ดงน ฯ อ.พราหมณถงทวแลวซงความเปนแหงคนเกอไมไดอาจแลวเพออนอาซงปากแลวจงเจรจากบดวยพระราชาจ�าเดม(แตกาล)นนฯอ.พระราชา (ทรงยงราชบรษ)ใหเรยกมาแลวซงบรษผไปดวยตง(ตรสแลว)วาอ.ความสขอนเราไดแลวเพราะอาศยซงเธอดงนทรงยนดแลวพระราชทานแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 241

ชอ(ซงทาน)อนมปรมาณแปดแหงวตถทงปวงไดพระราชทานแลวซงบานสวยท.สในทศท.สแหงพระนคร(แกบรษผไปดวยตง)นนฯอ.อ�ามาตย ผตามสอนซงอรรถและธรรม ของพระราชา ทราบแลว ซงเนอความ นน กลาวแลวซงคาถานวา

ชอ อ.ศลปะ แมอนเชนใดเชนหนง เปนศลปะยง-ประโยชนใหส�าเรจแล (ยอมเปน), (อ.ทาน) จงด, อ.บาน ท. อนมในทศส (อนบรษผไปดวยตง) ไดแลว ดวยการดดซงมลแพะ ดงน ฯ

(ก อ.อ�ามาตย นน โดยสมย นน เปนพระผมพระภาคเจา คอ อ.เรานนเทยวไดเปนแลวฯ) ครงนนอ.บรษคนหนงเหนแลวซงสมบตอนบรษผไปดวยตงไดแลวคดแลววา(อ.บรษ)ชอนเปนผไปดวยตงเปนอาศยแลวซงศลปะนถงแลวซงสมบตใหญ,อ.อนแมอนเราศกษา(ซงศลปะ)นนยอมควรดงนฯ(อ.บรษ)นนเขาไปหาแลว(ซงบรษผไปดวยตง)นนไหวแลวกลาวแลววาขาแตอาจารย(อ.ทาน)ขอจงใหซงศลปะนแกกระผมดงนฯ(อ.บรษผไปดวยตงกลาวแลว)วาดกอนพอ(อนเรา)ไมอาจ เพออนให ดงน ฯ (อ.บรษ)นน ผ (อนบรษผไปดวยตง)นนหามแลว (คดแลว) วา (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เรา) (ยงบรษผไปดวยตง) นน จกใหยนดยงดงนกระท�าอย(ซงกรรมท.)มการนวดซงมอและเทาเปนตน(แกบรษผไปดวยตง)นน(ยงบรษผไปดวยตง)นนใหยนดยงแลวสนกาลนานออนวอนแลวบอยๆฯอ.บรษผไปดวยตง(คดแลว)วา(อ.บรษ)น เปนผกระท�าซงอปการะเกนเปรยบแกเรา(ยอมเปน)ดงนไมอาจอย เพออนหาม(ซงบรษ)นน(ยงบรษนน)ใหศกษาแลวซงศลปะกลาวแลววาแนะพออ.ศลปะของเจาส�าเรจแลว,ในกาลน(อ.เจา)จกกระท�า ซงอะไร ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา (อ.กระผม) ไปแลว ในภายนอกจกทดลองซงศลปะดงนฯ(อ.บรษผไปดวยตงกลาวแลว)วา(อ.เจา)จกกระท�าซงอะไรดงนฯ(อ.บรษนนกลาวแลว)วา(อ.กระผม)ประหารแลวซงแมโคหรอหรอวาซงมนษยจกใหตายดงนฯ

242 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.บรษผไปดวยตง กลาวแลว) วา แนะพอ (เมอบคคล) ยงแมโค ใหตายอย,อ.รอยแหงทรพยเปนสนไหมยอมเปน,(เมอบคคล)ยงมนษยใหตายอย,อ.พนแหงทรพย(เปนสนไหม)(ยอมเปน),อ.เจาแมผเปนไป-กบดวยบตรและทาระจกไมอาจเพออนรอออก(ซงสนไหม)นน,(อ.เจา)จงอยาฉบหาย, (ครนเมอบคคล) ใด (อนเจา) ประหารแลว, อ.สนไหม ยอมไมม, (อ.เจา) จงใครครวญ ซงใคร ๆ ผมมารดาและบดาออกแลว ผเชนกบดวยบคคลนนดงนฯ(อ.บรษ)นน(รบพรอมเฉพาะแลว)วาอ.ดละดงนกระท�าแลวซงกอนกรวดท.ในชายพกใครครวญอย(ซงบคคล) ผเชนนน เทยวไปอย เหนแลว ซงแมโค ไมอาจแลว เพออนประหาร (ดวยอนคด)วา(อ.แมโค)นเปนสตวเปนไปกบดวยเจาของ(ยอมเปน)ดงน,เหนแลวซงมนษยไมอาจแลวเพออนประหาร(ดวยอนคด)วา(อ.มนษย)นเปนผเปนไปกบดวยมารดาและบดา(ยอมเปน)ดงนฯกโดยสมยนนอ.พระปจเจกพทธเจ า ชอวาสเนตร อาศยแลว ซงพระนคร ยอมอย ในบรรณศาลา ฯ (อ.บรษ) นน เหนแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา) นน ผ เขาไปอย เพอกอนขาว ผ ยนอย แลว ทระหวางแหงประตแหงพระนคร (คดแลว) วา (อ.พระปจเจกพทธเจา) น เปนผ มมารดาและบดาออกแลว (ยอมเปน),(ครนเมอพระปจเจกพทธเจา)น(อนเรา)ประหารแลว,อ.สนไหมยอมไมม, (อ.เรา) ประหารแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา) น จกทดลอง ซงศลปะดงนดดแลวซงกอนกรวดหมายเอาซงชองแหงหเบองขวา ของพระปจเจกพทธเจาฯ(อ.กอนกรวด)เขาไปแลวโดยชองแหงหเบองขวาออกแลว(โดยชองแหงห)เบองซายฯอ.เวทนาอนเปนทกขเกดขนแลวฯอ.พระปจเจกพทธเจาไมไดอาจแลวเพออนเทยวไปเพอภกษา,ไปแลวสบรรณศาลาทางอากาศปรนพพานแลวฯอ.มนษยท.,ครนเมอพระปจเจก-พทธเจาไมมาอย,คดแลววา(อ.ความทกข)มใชความส�าราญอะไรๆจกมดงนไปแลว(ในท)นนเหนแลว(ซงพระปจเจกพทธเจา)นนผปรนพพานแลวรองไหแลว คร�าครวญแลว ฯ (อ.บรษ) แมนน เหนแลว ซงมหาชน ผไปอยไปแลว(ในท)นนรพรอมแลวซงพระปจเจกพทธเจากลาวแลววา (อ.พระปจเจกพทธเจา)นเขาไปอยเพอกอนขาวเปนผมหนาพรอมตอเรา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 243

๑ เพมกรยาคมพากยคอ โหตแปลวายอมลง, ยอมม

ทระหวางแหงประตเปนแลว(ยอมเปน),อ.เราเมอทดลองซงศลปะ ของตนประหารแลว(ซงพระปจเจกพทธเจา)นดงนฯอ.มนษยท. (กลาวแลว)วาไดยนวาอ.พระปจเจกพทธเจา(อนบรษ)ผชวชานประหารแลว,(อ.ทานท.)จงจบ,(อ.ทานท.)จงจบดงนโบยแลว(ยงบรษ)นน ใหถงแลว ซงความสนไปแหงชวต (ในท) นนนนเทยว ฯ (อ.บรษ) นน บงเกดแลวในนรกชอวาอเวจไหมแลว-อ.แผนดนใหญนหนาขนแลว สนโยชนเพยงใด-เพยงนนเปนเปรตผมศรษะอนคอนหกสบท�าลายแลวเปนบงเกดแลวบนยอดแหงภเขาชอวาคชฌกฏเพราะวบากอนเหลอลง(ดงน)ฯ อ.พระศาสดาครนตรสแลวซงกรรมในกาลกอนน(ของเปรต)นน(ตรสแลว)วาดกอนภกษท.อ.ศลปะหรอหรอวาอ.ความเปนใหญ เมอเกดขน ชอ แกคนพาล ยอมเกดขน เพอความฉบหายมใชประโยชน, ดวยวาอ.คนพาลไดแลวซงศลปะหรอหรอวาซงความเปนใหญ ยอมกระท�า(ซงความฉบหาย)มใชประโยชนแกตนนนเทยวดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.ความเปนคออนร ยอมเกด แกคนพาล เพอความฉบหายมใชประโยชน เพยงไรนนเทยว, (อ.ความเปนคออนร นน) ยงปญญาชอวามทธา (ของคนพาล) นน ใหตกไปอย ยอมฆา ซงสวน-แหงธรรมอนขาว ของคนพาล ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.ศพท)วายาวเทว ดงน(ในพระคาถา)นนเปนนบาต(ยอมลง)๑ ในอรรถคออนก�าหนดซงแดนฯอ.ความเปนคออนรชอวาญตต�ฯ(อ.บคคล)ยอมรซงศลปะแมใด,อกอยางหนง(อ.บคคล)ตงอยแลวในความเปนใหญ

244 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ใดหรอหรอวาในความถงพรอมดวยยศใดอนชนยอมรคอวาเปนผปรากฏแลวคอวาเปนผ(อนชน)รทวแลวยอมเปน,(อ.ค�าวาญตต� ดงน)นนเปนชอ(ของความเปนใหญหรอหรอวาของความถงพรอม- ดวยยศ)นน(ยอมเปน)ฯจรงอยอ.ศลปะหรอหรอวาอ.ภาวะม-ความเปนใหญเปนตนยอมเกดแกคนพาล(เพอความฉบหาย)มใชประโยชนนนเทยวคอวา(อ.คนพาล)นนอาศยแลว(ซงศลปะหรอหรอวา ซงภาวะมความเปนใหญเปนตน)นนยอมกระท�า(ซงความฉบหาย)มใชประโยชนแกตนนนเทยวฯ (อ.อรรถ)วายอมใหฉบหาย(ดงนแหงบท)วาหนต ดงนฯ (อ.อรรถ)วาซงสวนแหงกศล(ดงนแหงบท)วาสกกส ดงนฯ (อ.อธบาย) วา ก อ.ศลปะ หรอ หรอวา อ.ความเปนใหญ เมอเกดขนแกคนพาลชอวายอมเกดขนฆาอยซงสวนแหงกศลนนเทยว(ดงน)(อนบณฑตพงทราบ)ฯ (อ.ค�า)วามทธ� ดงนนนเปนชอของปญญา(ยอมเปน)ฯ (อ.อรรถ)วาก�าจดอย(ดงนแหงบท)วาวปาตย� ดงนฯ (อ.อธบาย)วาก(อ.ความเปนคออนร)นนฆาอยซงสวนแหงธรรม-อนขาว (ของคนพาล) นน ยงศรษะ อนอนบณฑตนบพรอมแลววาปญญา ใหตกไปอย คอวาก�าจดอยนนเทยวชอวายอมฆาดงน (อนบณฑต พงทราบ)ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงเปรตผมศรษะอนคอนหกสบท�าลายแลว (จบแลว) ฯ

jwi

๑๔. สธมมตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาสธรรม (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอว าสธรรม ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นว า อสนต� ภาวมจเฉยยดงนเปนตนฯ

ก.๑ ก อ.เทศนา ตงขนพรอมแลว ในพระนครชอวามจฉกาสณฑ จบแลวในพระนครชอวาสาวตถฯ ดงจะกลาวโดยพสดารอ.คฤหบดชอวาจตตะในพระนครชอวามจฉกาสณฑเหนแลว ชอ ซงพระเถระชอวามหานามะ ผมในภายใน (แหงภกษ ท.) ผนบเนองแลวในพวกหาผเทยวไปอยเพอกอนขาวเลอมใสแลวในอรยาบถ(ของพระเถระชอวามหานามะ)นนถอเอาแลวซงบาตร (ยงพระเถระชอวา- มหานามะนน) ใหเขาไปแลว ส เรอน ใหฉนแลว ฟงอย ซงธรรมกถา ในกาลเปนทสดลงแหงกจดวยภตบรรลแลวซงโสดาปตตผล เปนผมศรทธา- ไมหวนไหวเปนเปนผใครเพออนกระท�าซงสวนของตนชอวาอมพาฏกวนใหเปนอารามของสงฆ(เปน)ยงน�าใหตกไปแลวในมอของพระเถระมอบถวายแลวฯในขณะนนอ.แผนดนใหญกระท�าซงทสดรอบแหงน�าหวนไหวแลว (มอนใหร ) วา อ.พระพทธศาสนา ตงอยเฉพาะแลว ดงน (เปนเหต)ฯอ.มหาเศรษฐ(ยงบคคล)ใหกระท�าแลวซงวหารใหญในสวน เปนผมประตอนเปดแลวเพอภกษผมาแลวท.จากทศทงปวงท.ไดเปนแลวฯชออ.พระเถระชอวาสธรรมเปนภกษเจาถนไดมแลวในพระนครชอวามจฉกาสณฑฯโดยสมยอนอกอ.พระอครสาวกท.สองฟงแลวซงวาจาเปนเครอง-กลาวซงคณของคฤหบดชอวาจตตะเปนผใครเพออนกระท�าซงการสงเคราะห(แกคฤหบดชอวาจตตะ)นน(เปน)ไดไปแลวสพระนครชอวามจฉกาสณฑฯอ.คฤหบดชอวาจตตะฟงแลวซงการมา(แหงพระอครสาวกท.สอง)เหลานนตอนรบแลวสนหนทางมโยชนดวยทงกงเปนประมาณพาเอาแลว(ซงพระอคร-

246 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

สาวก ท. สอง) เหลานน ใหเขาไปแลว สวหาร ของตน กระท�าแลว ซงวตรเพอภกษผจรมาออนวอนแลวซงพระธรรมเสนาบดวาขาแตทานผเจรญ(อ.กระผม) เปนผ ใครเพออนฟง ซงธรรมกถา หนอยหนง ยอมเปน ดงนฯครงนนอ.พระเถระ(กลาวแลว)(กะคฤหบดชอวาจตตะ)นนวาดกอนอบาสก(อ.อาตมภาพท.)เปนผมรปอนเหนดเหนอยแลวโดยหนทางไกลเปนแลว,เออก(อ.ทาน)จงฟง(ซงธรรมกถา)หนอยหนงดงนกลาวแลวซงธรรมกถา (แกคฤหบดชอวาจตตะ) นน ฯ (อ.คฤหบดชอวาจตตะ) นน ฟงอย ซงธรรมกถา ของพระเถระเทยว บรรลแลว ซงอนาคามผล ฯ (อ.คฤหบดชอวาจตตะ)นนไหวแลวซงพระอครสาวกท.สองนมนตแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ทานท.)ขอจงรบซงภกษาในเรอนของกระผมกบดวยพนแหงภกษ ในวนพรง ดงน นมนตแลว ซงพระเถระชอวาสธรรม ผเปนเจาถน ในภายหลงวา ขาแตทานผเจรญ แม อ.ทาน พงมา กบ ดวยพระเถระ ท. ในวนพร ง ดงน ฯ (อ.พระเถระชอวาสธรรม) นน โกรธแลววา(อ.คฤหบดชอวาจตตะ)นยอมนมนตซงเราในภายหลงดงนหามแลวแมผ(อนคฤหบดชอวาจตตะ)ออนวอนอยบอยๆหามแลวนนเทยวฯอ.อบาสก(กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)จกปรากฏดงนหลกไปแลวจดแจงแลวซงทานใหญในนเวศนของตนในวนรงขนฯแม อ.พระเถระชอวาสธรรม คดแลววา อ.สกการะ อนเชนไร หนอแล อนคฤหบด จดแจงแล ว เพอพระอครสาวก ท., (อ.เรา) ไปแล ว จกด ในวนพรง ดงน ในกาลเปนทขจดเฉพาะซงมดนนเทยว ถอเอาแลว ซงบาตรและจวรไดไปแลวสเรอน(ของคฤหบด)นนในเวลาเชาเทยวฯ(อ.พระเถระ)นนแมผอนคฤหบดกลาวอยวาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)ขอจงนง ดงน กลาวแลววา อ.เรา จะไมนง, (อ.เรา) จกเทยวไป เพอกอนขาว ดงน แลดแลว ซงสกการะ (อนคฤหบด) ตระเตรยมแลว เพอพระอครสาวกท.เปนผใครเพออนเสยดสซงคฤหบดโดยชาต(เปน)กลาวแลววาดกอนคฤหบดอ.สกการะของทานเปนของโอฬาร(ยอมเปน),เออก(อ.วตถ)อยางหนงนนเทยวยอมไมม(ในสกการะ)นดงนฯ(อ.คฤหบดถามแลว)วาขาแตทานผเจรญอ.อะไร(ยอมไมม)ดงนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 247

๑ ปฏสารณยกรรมหรอปฏสาราณยกรรมแปลวากรรมอนสงฆพงท�าแกภกษผอนสงฆพงใหกลบระลกไดหมายถงการทสงฆ

ลงโทษใหภกษไปขอขมาคฤหสถ กรรมนสงฆท�าแกภกษปากกลา ดาวาคฤหสถผมศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนา เปนทายก

อปฏฐากสงฆดวยปจจย๔เปนทางจะยงคนผยงไมเลอมใสมใหเลอมใสจะยงคนผเลอมใสอยแลวใหเปนอยางอนไปเสย

(อ.พระเถระ)กลาวแลววาดกอนคฤหบดอ.ขนมแดกงา(ยอมไมม)ดงน ผอนคฤหบดรกรานแลว ดวยการเปรยบเทยบดวยกา โกรธแลว กลาวแลววา ดกอนคฤหบด (อ.อาวาส)นน เปนอาวาสของทาน (ยอมเปน),อ.เรา จกหลกไปดงนแมผ(อนคฤหบด)หามอยสนการก�าหนดเพยงไรแหงวาระ- ทสามหลกไปแลวไปแลวสส�านกของพระศาสดากราบทลแลวซงค�าอนคฤหบดชอวาจตตะดวยอนตนดวยกลาวแลวฯ

ก.๒ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา อ.อบาสก เปนผ มศรทธา เปนผ เลอมใสแลว (เปน) อนเธอ ข แลว (ดวยค�า) อนเลว ดงน ทรงยกขนแลวซงโทษ(แกพระเถระชอวาสธรรม)นนนนเทยว(ทรงยงสงฆ)ใหกระท�าแลวซงปฏสารณยกรรม๑ทรงสงไปแลว(ดวยพระด�ารส)วา(อ.เธอ)จงไป,(อ.เธอ)จงยงคฤหบดชอวาจตตะใหอดโทษดงนฯ(อ.พระเถระ- ชอวาสธรรม)นนไปแลว(ในส�านกของคฤหบดชอวาจตตะ)นนแมกลาวแลววาดกอนคฤหบด (อ.โทษ) นน เปนโทษ ของอาตมภาพนนเทยว (ยอมเปน),(อ.ทาน) ขอจงอดโทษ แกอาตมภาพ ดงน ผ (อนคฤหบดชอวาจตตะ)นน หามแลววา อ.กระผม จะไมอดโทษ ดงน เปนผ เกอเปนแลว (เปน) ไมไดอาจแลว เพออน (ยงคฤหบดชอวาจตตะ) นน ใหอดโทษ, กลบมาแลว สส�านกของพระศาสดาอกนนเทยวฯอ.พระศาสดาแมทรงทราบอยวาอ.อบาสกจกไมอดโทษ(แกภกษชอวาสธรรม)นนดงน(ทรงด�ารแลว)วา (อ.ภกษชอวาสธรรม)นนผกระดางแลวเพราะมานะไปแลวสหนทางมโยชน-สามสบเปนประมาณจงกลบมาดงนไมตรสบอกแลวซงอบายเปนเครอง- (ยงคฤหบดชอวาจตตะ)ใหอดโทษเทยวทรงสงไปแลวฯครงนน(อ.พระศาสดา)ประทานแลว(ซงภกษ)ผเปนอนทต(แกพระเถระชอวาสธรรม)นนผมมานะอน- น�าออกแลวในกาล(แหงพระเถระชอวาสธรรมนน)มาแลวอกตรสแลววา(อ.เธอ)จงไป,(อ.เธอ)ไปแลวกบ(ดวยภกษ)นจงยงอบาสกใหอดโทษ

248 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแตสตถา ตยา อปาสโก – อจฉา มาโน จ วฑฒตต(คาถา)ฯเปนขอสอบบาลสนามหลวงพ.ศ.๒๕๓๑แปลโดยพยญชนะ

ดงน(ตรสแลว)วาอ.อนชออนสมณะกระท�าซงความถอตวหรอหรอวาซงความรษยาวา อ.วหาร ของเรา, อ.ทเปนทอย ของเรา, อ.อบาสก ของเรา,อ.อบาสกาท.ของเราดงนยอมไมควร,เพราะวาอ.กเลสท.มความรษยาและความถอตวเปนตนยอมเจรญ(แกภกษ)ผกระท�าอยอยางนดงนเมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมไดตรสแลวซงพระคาถาท.เหลานวา

(อ.ภกษ ผพาล) พงปรารถนา ซงความยกยอง อนไมมอย (ดวย) ซงความท�าในเบองหนา ในภกษ ท. ดวย ซงความเปนใหญ ในอาวาส ท. ดวย ซงการ-บชา ท. ในตระกลแหงชนอน ท. ดวย, อ.ความ- ด�ารวา อ.คฤหสถและบรรพชต ท. ทงสอง จงส�าคญ (ซงนวกรรมอะไร ๆ) (อนภกษ ท.) กระท�าแลว (เพราะอาศย) ซงเรานนเทยว, อ.อ�านาจยง ท. ของเรานนเทยว พงม ใน - ในกจนอยและกจ-ใหญ ท. หนา - (กจ) อะไรๆ ดงน (ยอมเกดขน) (แกภกษ) ผพาล (ใด), อ.ความอยาก (ดวย) อ.ความถอตวดวย ยอมเจรญ (แกภกษ ผพาล นน) ดงน๑ ฯ

แกอรรถ

ก.๓(อ.อรรถ)วาอ.ภกษผเปนพาลพงปรารถนาซงความยกยองอนไมมอยคอวา(อ.ภกษ)ผเปนพาลเปนผมศรทธาหามไดเปนผมศลอน-โทษประทษรายแลวเปนผมสตะนอยเปนผไมสงดแลวเปนผเกยจครานแลวเปนผมสตอนไมตงมนแลวเปนผไมตงมนดแลวเปนผมปญญาอนโทษประทษรายแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 249

เปนผมอาสวะสนแลวหามไดมอยยอมปรารถนาซงความยกยองอนไมมอยนวา โอหนอ อ.ชน พงร ซงเราวา (อ.ภกษ) น เปนผมศรทธา เปนผมศลเปนผมสตะมากเปนผสงดทวแลวเปนผมความเพยรอนปรารภแลวเปนผมสตอนตงมนแลวเปนผตงมนดแลวเปนผมปญญาเปนผมอาสวะสนแลว(ยอมเปน)ดงนดงนโดยนย(แหงค�า)อนพระเถระชอวาสารบตร)กลาวแลวในปาปจฉตานเทศนนเทยววา (อ.ภกษ) เปนผ มศรทธาหามไดเทยว มอย ยอมปรารถนาวา อ.ชน จงร ซงเรา วา (อ.ภกษน) เปนผ มศรทธา (ยอมเปน)ดงนเปนตนดงนดงน(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บท)วาอสนต� ดงนเปนตนฯ (อ.อรรถ)วาซงการแวดลอม(ดงนแหงบท)วาปเรกขาร� ดงนฯ (อ.อธบาย)วา(อ.ภกษผเปนพาล)ตงอยแลวในความประพฤตดวย- อ�านาจแหงความอยาก ยอมปรารถนา ซงการกระท�าในเบองหนา ในภกษ ท. อยางนวาโอหนออ.ภกษท.ในวหารทงสนแวดลอมแลวซงเราถามอยซงปญหาพงอยดงนดวย(ดงน)(อนบณฑตพงทราบ)ฯ (อ.อรรถ) วา ในอาวาส ท. อนเปนของมอย แหงสงฆดวย (ดงน แหงบท)วาอาวาเสส ดงนฯ (อ.อธบาย)วาอ.เสนาสนะอนประณตท.ในทามกลางแหงวหารเหลาใด(มอย),(อ.ภกษผเปนพาล)จดแจงอย(ซงเสนาสนะอนประณตท.)เหลานนแกภกษ ท. มภกษผอนตนทงเหนกนดแลวทงคบกนดแลวเปนตน (ดวยค�า) วาอ.ทานท.จงอย(ในเสนาสนะ)นดงนกดกนอยซงเสนาสนะอนประเสรฐแมเองจดแจงอยซงเสนาสนะอนเลวท.ดวยนนเทยว(ซงเสนาสนะท.) อนอนอมนษยถอเอารอบแลวดวย อนตงอยในทสดเฉพาะ เพอภกษผจรมา ท. ผ เหลอ (ดวยค�า) วา อ.ทาน ท. จงอย (ในเสนาสนะ) น ดงน ชอวายอมปรารถนาซงความเปนใหญในอาวาสท.ดวย(ดงน)(อนบณฑตพงทราบ)ฯ (อ.อรรถ)วา(อ.ภกษผเปนพาลยอมปรารถนาซงการบชาดวยปจจยสในตระกล ท.) ของมารดาและบดา ท. หามไดนนเทยว, (ยอมปรารถนา ซงการบชาดวยปจจยสในตระกลท.)ของญาตท.หามได,ยอมปรารถนา

250 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงการบชาดวยปจจยสในตระกลท.(ของชนท.)เหลาอนนนเทยวอยางนวาโอหนอ(อ.ชนท.)เหลานพงถวายแกเรานนเทยว,ไมพงถวาย(แกภกษท.)เหลาอน ดงน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปชา ปรกเลส จ ดงนฯ (อ.อรรถ)วากอ.ความด�ารวาอ.คฤหสถท.ดวยอ.บรรพชตท.ดวยแมทงสองจงส�าคญ(ซงนวกรรม)(อนอนภกษท.)กระท�าแลวคอวาอนส�าเรจแลวเพราะอาศยซงเรานนเทยวอยางนวาอ.นวกรรมอยางใด-อยางหนง(อนบคคล)กระท�าแลวดวยสามารถแหงการกระท�าซงเสนาสนะมเรอน-แหงอโบสถเปนตน ในวหาร, (อ.นวกรรม) นน ทงปวง อนพระเถระ ของเราท.กระท�าแลวดงนดงนยอมเกดขน(แกภกษ)ผเปนพาลใด(ดงนแหงบาทแหงพระคาถา)วามเมว กต มญญนต ดงนฯ (อ.อรรถ)วาอ.ความด�ารวาอ.คฤหสถท.ดวยอ.บรรพชตท.ดวยแมทงปวง จงเปนไป ในอ�านาจ ของเรานนเทยว คอวา (อ.วตถ ท.) มเกวยนและโคและมดและขวานเปนตนหรอหรอวา(อ.กจท.)มการ(ยงวตถ)แมสกวาขาวตมใหร อนแลวจงดมเปนตน โดยก�าหนดอนมในทสด เปนของ (อนคฤหสถและบรรพชต ท.) พงได จงเปน, (อ.คฤหสถและบรรพชต ท.) จงเปนไปในอ�านาจของเรานนเทยวคอวาถามโดยเออเฟอแลวซงเรานนเทยวจงกระท�า ใน - ในกจนอยและกจใหญ ท. อนมอยางนเปนรปหนา คอวา ในกจอนบคคลพงกระท�า ท. ทงเลกทงใหญหนา - (กจ) อะไรๆ คอวา แมในกจอยางหนง ดงน ยอมเกดขน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา มเมว อตวสา อสส ดงนฯ (อ.อรรถ)วาอ.ความอยากนนดวยอ.ความด�ารอนมอยางนเปนรปนดวยยอมเกดขน(แกภกษ)ผเปนพาลใด,อ.วปสสนายอมไมเจรญนนเทยวอ.มรรคและผลท.ยอมไมเจรญ(แกภกษผเปนพาล)นน,แตวา อ.ตณหาอนเกดขนในทวารท.หกดวยนนเทยวอ.มานะอนมอยางเกาดวยยอมเจรญ(แกภกษผเปนพาล)นนอยางเดยวราวกะอ.น�า(เจรญอย) แกสมทร ในกาลเปนทขนไปแหงพระจนทร ดงน (แหงบท) วา อต พาลสส ดงนเปนตนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 251

๑ ขนธาวาโร (ปเทโส)เปนกตตรปกตตสาธนะณปจจยว.วาทารกขนธาทห อา สมนตโต วรนต ปรกขปนต เอตถาต ขนธาวาโร

(ปเทโส)ขนธ+อาบทหนาวรธาตในความกนทฆะตนธาตเปนอาแปลเอาความวาคาย,คายพก,ทพกกองทพฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนดงนแลฯ แมอ.พระเถระชอวาสธรรมฟงแลวซงโอวาทนถวายบงคมแลวซงพระศาสดาลกขนแลวจากอาสนะกระท�าแลวซงการประทกษณไปแลวกบดวยภกษผเปนอนทตนนกระท�าคนแลวซงอาบตในคลองแหงจกษของอบาสก ยงอบาสก ใหอดโทษแลว ฯ (อ.พระเถระชอวาสธรรม) นน ผอนอบาสกใหอดโทษตอบแลว (ดวยค�า) วา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม ยอมอดโทษ,ถาวาอ.โทษของกระผมมอยไซร,(อ.ทาน)ขอจงอดโทษแกกระผม ดงน ตงอย แลว ในโอวาท อนอนพระศาสดาประทานแลว บรรลแลวซงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท.โดยวนเลกนอยนนเทยวฯแมอ.อบาสกคดแลววาอ.โสดาปตตผลอนเราไมเฝาแลวซงพระศาสดาเทยวบรรลแลว,(อ.เรา)ไมเฝาแลว(ซงพระศาสดา)นนเทยวเปนผตงอยเฉพาะแลวในอนาคามผล(ยอมเปน),อ.อน(อนเรา)เฝาซงพระศาสดานนเทยวยอมควรดงนฯ(อ.อบาสก)นน(ยงบคคล)ใหเทยมแลวซงรอยแหงเกวยนท.หา อนเตมแลวดวยวตถมงาและขาวสารและเนยใสและน�าออยและผาเปนเครองปกปดเปนตน(ยงบคคล)ใหบอกแลวแกหมแหงภกษวา(อ.ภกษท.)เหลาใดเปนผใครเพอ-อนเฝาซงพระศาสดา(ยอมเปน),(อ.ภกษท.เหลานน)จงไป,(อ.ภกษท.)จกไมล�าบาก(ดวยวตถท.)มบณฑบาตเปนตนดงน(ยงบคคล)ใหบอกแลวแกหมแหงภกษณบางแกอบาสกท.บางแกอบาสกาท.บางฯอ.ภกษท.ดวยอ.ภกษณท.ดวยอ.อบาสกท.ดวยอ.อบาสกาท.ดวยผมรอยหาเปนประมาณออกไปแลวกบ(ดวยอบาสก)นนฯ(อ.อบาสก)นน,จดแจงแลว,โดย-อ.ความขาดแคลน อะไร ๆ (ดวยวตถ ท.) มขาวตมและขาวสวยเปนตน ไมไดมแลวในหนทางมโยชนสามสบเปนประมาณโดยประการใด-ประการนนเพอพนแหงชนท.สามคอ(เพอชนท.)เหลานนดวยนนเทยวเพอบรษท ของตนดวย ฯ ก อ.เทวดาท. รแลว ซงความท (แหงอบาสก)นน เปนผออกไปแลวผกแลวซงประเทศเปนทกนดวยทอนไม๑ในโยชนในโยชน

252 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

บ�ารงแลวซงมหาชนนน(ดวยวตถท.)มขาวตมและวตถอนบคคลพงเคยวและ-ขาวสวยและน�าอนบคคลพงดมเปนตน อนเปนทพย ฯ อ.ความขาดแคลน (ดวยวตถ)อะไรๆไมไดมแลวแกใครๆฯ(อ.อบาสก)ผอนเทวดาท.บ�ารงอยอยางนไปอยสนโยชนหนงทกๆวนถงแลวซงพระนคร- ชอวาสาวตถโดยเดอนหนงฯอ.รอยแหงเกวยนท.หาเปนยานเตมอยางไร-นนเทยวไดเปนแลวฯ(อ.อบาสก)สละอยซงบรรณาการอนเทวดาท.ดวยนนเทยวอนมนษยท.ดวยน�าไปเฉพาะแลวไดไปแลวฯอ.พระศาสดาตรสแลว กะพระเถระชอวาอานนทวา ดกอนอานนท ในวนน อ.คฤหบด ชอวาจตตะผอนรอยแหงอบาสกท.หาแวดลอมแลวมาแลวจกไหว ซงเรา(ในเวลาแหงพระอาทตย)มเงาอนเจรญอยดงนฯ(อ.พระเถระชอวาอานนททลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญกอ.ปาฏหารยอะไรๆจกม ในกาลเปนทถวายบงคม ซงพระองค (แหงคฤหบดชอวาจตตะ) นน หรอ ดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนอานนท(อ.ปาฏหารย)จกมดงน ฯ (อ.พระเถระชอวาอานนททลถามแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.ปาฏหารย) อะไร (จกม) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา อ.ฝนลกเหบ แหงดอกไมอนเปนทพย ท. อนมสหา จกตก โดยถองแถว อนมเขาเปนประมาณ ในประเทศ อนมกรสแปดเปนประมาณ โดยเครองนบ- แหงพระราชาในกาลเปนทมาแลวจงไหวซงเรา(แหงคฤหบดชอวาจตตะ)นนดงนฯ(อ.ชนท.)ผอยในพระนครโดยปกตฟงแลวซงวาจาเปนเครองกลาวนน(คดแลว)วาไดยนวาอ.คฤหบดชอวาจตตะผมบญมากอยางน มาแลว จกถวายบงคม ซงพระศาสดา ในวนน, ไดยนวา อ.ปาฏหารย อนมอยางนเปนรปจกม,แมอ.เราท.จกไดเพออนเหน(ซงบคคล) ผมบญมาก นน ดงน ถอเอาแลว ซงเครองบรรณาการ ไดยนอยแลว ในขางท.ทงสองแหงหนทางฯอ.รอยแหงภกษท.หามาแลวกอนในกาล(แหงบรษทท.)มาแลวสทใกลแหงพระวหารฯอ.คฤหบดชอวาจตตะกลาวแลวกะอบาสกาท.วาดกอนแมท.อ.ทานท.จงมาขางหลงดงนผอนรอยแหงอบาสกท.หาแวดลอมแลวไดไปแลวสส�านกของพระศาสดาเองฯก(อ.ชนท.)ผยนอยแลวหรอหรอวาผนงแลวในทมหนาพรอม

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 253

ตอพระพทธเจาท.ยอมไมมขางนหรอหรอวาขางนน,(อ.ชนท.) ผมอนไหวออกแลวเทยว ยอมยนอย ในขาง ท. สอง แหงพทธวถ ฯ อ.คฤหบดชอวาจตตะกาวลงแลวสพทธวถอนใหญฯอ.ทอนพระอรยสาวกผบรรลแลว ซงผล ท. สาม ทงแลดแลวทงแลดแลว หวนไหวแลว ฯ อ.มหาชนแลดแลว(ดวยอนคด)วาไดยนวา(อ.อบาสก)นนเปนคฤหบดชอวาจตตะ(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.คฤหบดชอวาจตตะ)นนเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดา เขาไปแลว ในภายใน แหงพระรศมของพระพทธเจา ท. อนมวรรณะหกจบแลวซงพระบาทท.ของพระศาสดาทขอพระบาทท.สองถวายบงคมแลวฯในขณะนนนนเทยวอ.ฝนอนเปนวการแหงดอกไมอนมประการ(อนขาพเจา)กลาวแลวตกแลวฯอ.พนแหงสาธการท.เปนไปทวแลวฯ(อ.คฤหบดชอวาจตตะ)นน อยอย ในส�านก ของพระศาสดา สนเดอน- หนงเทยว ยงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ทงสน ใหนงแลว ในวหารนนเทยว ไดถวายแลว ซงทานใหญ ฯ (อ.คฤหบดชอวาจตตะนน) กระท�าแลว(ซงภกษท.)แมผมาแลวกบดวยตนในภายในแหงวหารนนเทยวปฏบตแลวฯ(อ.วตถ)อะไรๆในเกวยนท.ของตนเปนของ(อนคฤหบด)พงถอเอาไมไดมแลวแมในวนหนงฯ(อ.คฤหบดชอวาจตตะนน)ไดกระท�าแลวซงกจทงปวง ท. ดวยเครองบรรณาการอนเทวดาและมนษย ท. น�ามาแลวนนเทยว ฯ(อ.คฤหบดชอวาจตตะ)นนถวายบงคมแลวซงพระศาสดากราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญอ.ขาพระองคมาอย(ดวยอนคด)วา(อ.ขาพระองค)จกถวาย ซงทาน แกพระองค ดงน ไดมแลว ในระหวางแหงหนทาง ตลอดเดอนหนง,อ.เดอนของขาพระองคเปนไปลวงวเศษแลว(ในท)น,(อ.ขาพระองค)ยอมไมไดเพออนถอเอา(ซงวตถ)อะไรๆอนอนขาพระองค-น�ามาแลว, (อ.ขาพระองค) ไดถวายแลว ซงทาน ดวยเครองบรรณาการ อนเทวดาและมนษย ท. น�ามาแลวนนเทยว ตลอดกาล อนมประมาณเทาน, แมถ าว า อ.ข าพระองค นน จกอย (ในท ) น ตลอดปหนงไซร , (อ.ขาพระองคนน) จกได เพออนถวาย ซงไทยธรรม ของขาพระองค หามไดนนเทยว,(อ.ขาพระองค)ยอมปรารถนาเพออนยงเกวยนท.ใหขาม- ลงแลวจงไป, (อ.พระองค) ขอจง (ทรงยงบคคล) ใหบอก ซงทเปนทเกบง�า

254 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ กปปยภม หมายถง สถานทส�าหรบเกบเสบยงอาหารของวด, ครววด ม ๔ อยาง คออสสาวนนตกา กบปยภมทท�าดวยการ

ประกาศใหรกนแตแรกสรางวาจะท�าเปนกปปยภมคอพอเรมยกเสาหรอตงฝากประกาศใหไดยนวา“กปปยภมกโรม”แปลวาเรา

ทงหลายท�ากปปยกฎ๑โคนสาทกากปปยภมขนาดเลกเคลอนทไดดจเปนทโคจอม๑คหปตกาเรอนของคฤหบดเขาสรางถวาย

เปนกปปยภม๑สมมตกากปปยภมทสงฆสมมตไดแกกฎทสงฆเลอกจะใชเปนกปปยกฎแลวสวดประกาศดวยญตตทตยกรรม๑

แกขาพระองคดงนฯอ.พระศาสดาตรสแลวกะพระเถระชอวาอานนทวาดกอนอานนท (อ.เธอ) (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงประเทศ แหงหนง ใหเปนประเทศวางจงใหแกอบาสกดงนฯอ.พระเถระไดกระท�าแลวเหมอนอยางนน ฯ ไดยนว า อ.กปปยภม๑ (อนพระผ มพระภาคเจ า) ทรงอนญาตแลว แกคฤหบดชอวาจตตะ ฯ แม อ.อบาสก ด�าเนนไปแลว สหนทางอกดวยเกวยนอนเปลาท.กบดวยพนแหงชนท.สามผมาแลวกบ ดวยตน ฯ อ.เทวดาและมนษย ท. ลกขนแลว (กลาวแลว) วา ขาแตผเปนเจาอ.กรรมคอการไปดวยเกวยนอนเปลาท.อนทานกระท�าแลวดงนยงเกวยนท.ใหเตมแลวดวยรตนะท.เจดฯ(อ.อบาสก)นนปฏบตอย ซงมหาชน ดวยเครองบรรณาการ (อนเทวดาและมนษย ท.) น�ามาแลวท.เพอตนไดไปแลวฯ อ.พระเถระชอวาอานนทถวายบงคมแลวซงพระศาสดากราบทลแลววาขาแตพระองคผเจรญ(อ.คฤหบดชอวาจตตะ)แมเมอมาสส�านกของพระองคมาแลวโดยเดอนอยแลว(ในท)แมนตลอดเดอนนนเทยวไดถวายแลวซงทานดวยเครองบรรณาการ (อนเทวดาและมนษยท.)น�ามาแลว ตลอดกาลอนมประมาณเทานนนเทยว, ไดยนวา ในกาลน (อ.คฤหบดชอวาจตตะนน) กระท�าแลวซงรอยแหงเกวยนท.หาใหเปนยานเปลาจกไปโดยเดอนนนเทยว,กอ.เทวดาและมนษยท.ลกขนแลว(กลาวแลว)(แกคฤหบดชอวาจตตะ)นนวา ขาแตผเปนเจา อ.กรรมคอการไปดวยเกวยนอนเปลาท. อนทานกระท�าแลวดงนยงเกวยนท.ใหเตมแลวดวยรตนะท.เจด,ไดยนวา(อ.คฤหบดชอวาจตตะนน) ปฏบตอย ซงมหาชน ดวยเครองบรรณาการ (อนเทวดาและมนษยท.)น�ามาแลวเพอตนนนเทยวจกไปอก,ขาแตพระองค-ผเจรญกอ.สกการะนยอมเกดขน(แกคฤหบดชอจตตะ)นนผมาอยสส�านกของพระองคนนเทยวหรอหรอวา(อ.สกการะน)ยอมเกดขน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 255

(แกคฤหบดชอวาจตตะนน)แมผไปอย(ในท)อนดงนฯอ.พระศาสดาตรสแลววาดกอนอานนท(อ.สกการะน)ยอมเกดขนนนเทยว(แกคฤหบด- ชอวาจตตะนน)ผมาอย สส�านกของเราบางผไปอย (ในท)อนบาง, เพราะวาอ.อบาสกนเปนผมศรทธาเปนผเลอมใสแลวเปนผมศลอนถง-พรอมแลว(ยอมเปน),(อ.อบาสก)ผมอยางนเปนรปยอมคบซงประเทศใดใด,อ.ลาภและสกการะยอมบงเกด(แกอบาสก)นน(ในประเทศ)นนนนนนเทยวดงนตรสแลวซงพระคาถาในปกณณกวรรคนวา

(อ.กลบตร) ผมศรทธา ผถงพรอมแลวดวยศล ผเพยบพรอมแลวดวยยศและโภคะ ยอมคบ ซงประเทศ ใด ใด, (อ.กลบตรนน) เปนผ (อนมหาชน) บชาแลว (ในประเทศ) นน นนนนเทยว (ยอมเปน) ดงน ฯ

สวนวาอ.เนอความ(แหงพระคาถา)นนจกมแจง(ในปกณณกวรรค)นนนนเทยว ฯ (ครนเมอพระด�ารส) อยางน (อนพระศาสดา) ตรสแลว, อ.พระเถระชอวาอานนททลถามแลวซงกรรมในกาลกอนของคฤหบดชอวาจตตะฯครงนนอ.พระศาสดาเมอตรส(แกพระเถระชอวาอานนท)นนตรสแลววา ดกอนอานนท (อ.คฤหบดชอวาจตตะ)น เปนผมอภนหารอนกระท�าแลวณ ทใกลแหงพระบาท ของพระผมพระภาคเจา พระนามวาปทมตระ (เปน) ทองเทยวไปแลว ในเทวดาและมนษย ท. ตลอดแสนแหงกป บงเกดแลว ในตระกลแหงนายพรานผ ฆาซงเนอ ในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ อาศยแลวซงความเจรญ,ครนเมอฝนตกอย ในวนหนง,ถอเอาแลว ซงหอกไปแลวสปาเพอประโยชนแกอนยงเนอใหตายตรวจดอยซงเนอท.เหนแลวซงภกษรปหนงผนงคลมแลวซงศรษะทเงอม(อนบคคล)ไมกระท�าแลวแหงหนง(คดแลว)วาอ.พระผเปนเจารปหนงเปนผนงกระท�าอยแลว ซงสมณธรรมจกเปน,(อ.เรา)จกน�ามาซงภต(แกพระผเปนเจา)นนดงนไปแลวสเรอนโดยเรว(ยงบคคล)ใหปงแลวซงเนอ(อนตน)น�ามาแลวในวนวานบนเตาแหงหนง(ยงบคคล)ใหหงแลวซงขาวสวยบนเตา แหงหนงเหนแลวซงภกษท.ผมอนเทยวไปเพอกอนขาวเปนวตรเหลาอน

256 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ถอเอาแลวซงบาตรท.(ของภกษท.)แมเหลานน(ยงภกษท. เหลานน) ใหนงแลวบนอาสนะอนตนปลาดแลวยงภกษาใหถงพรอมแลวสงบงคบแลว(ซงบคคล)อนวา(อ.ทานท.)จงองคาสซงพระผเปนเจาท.ดงนใสเขาแลวซงภตนนในตะกราถอเอาแลวไปอยเลอกเกบแลวซงดอกไมตางๆท.ในระหวางแหงหนทางกระท�าแลวในหอแหงใบไมไปแลวสทแหงพระเถระนงแลวกลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงกระท�า ซงการสงเคราะห แกกระผมดงน ถอเอาแลวซงบาตร (ยงบาตร) ใหเตมแลวดวยภต วางไวแลวในมอของพระเถระกระท�าแลวซงการบชาดวยดอกไมท. เหลานนตงไวแลวซงความปรารถนาวาอ.บณฑบาตอนประกอบแลวดวยรสนกบ ดวยการบชาดวยดอกไม ยงจต ของขาพเจา ใหยนดแลว ฉนใด, อ.พนแหงเครองบรรณาการ ท. มาแลว ยงจต ของขาพเจา จงใหยนด ในท(แหงขาพเจา)ทงบงเกดแลวทงบงเกดแลวฉนนน,อนงอ.ฝนอนเปนวการ-แหงดอกค�าอนมสหาจงตกดงนฯ(อ.นายพราน)นนกระท�าแลวซงกศลสนกาลก�าหนดเพยงไรแหงชวต บงเกดแลว ในเทวโลก ฯ อ.ฝนอนเปน- วการแหงดอกไมอนเปนทพย ตกแลว โดยถองแถว อนมเขาเปนประมาณ ในท(แหงนายพรานนน)บงเกดแลวฯแมในกาลน อ.อนตกแหงฝนอนเปนวการ-แหงดอกไมดวย อ.อนน�าไปเฉพาะซงเครองบรรณาการดวย อ.อนยงเกวยนใหเตม ดวยรตนะ ท. เจด ดวย เปนวบากเปนเครองไหลออก แหงกรรม นนนนเทยว (ยอมม) ในวน (แหงคฤหบดชอวาจตตะ) นน เกดแลวดวยนนเทยว (แกคฤหบด-ชอวาจตตะนน) ผมาแลว (ในท) นดวย ดงน ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาสธรรม (จบแลว) ฯ

jwi

๑๕. วนวาสตสสตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาวนวาสตสสะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาวนวาสตสสะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อญญา ห ลาภปนสา ดงนเปนตนฯ

ก.๑ อ.เทศนา ตงขนพรอมแลว ในพระนครชอวาราชคฤห ฯ ไดยนวาชออ.พราหมณชอวามหาเสนะผเปนสหายของพราหมณชอวาวงคนตะผเปนบดาของพระเถระชอวาสารบตรยอมอยในพระนครชอวาราชคฤหฯในวนหนง อ.พระเถระชอวาสารบตร เทยวไปอย เพอกอนขาว ไดไปแลว สประตแหงเรอน(ของพราหมณ)นนเพออนเคราะห(ในพราหมณ)นนฯสวนวา(อ.พราหมณ)นนเปนผมสมบตอนบคคลพงเสวยสนรอบแลวเปนคนขดสนเกดแลวฯ(อ.พราหมณ)นน(คดแลว)วาอ.บตรของเราเปนผมาแลวเพออนเทยวไปเพอกอนขาวทประตแหงเรอนของเราจกเปน,สวนวาอ.เราเปนผถงแลวซงยากยอมเปน,อ.บตรของเราเหนจะยอมไมรซงความทแหงเราเปนผถงแลวซงยาก,อ.ไทยธรรมอะไรๆของเรายอมไมมดงนไมอาจอยเพออนมตอหนา(แหงพระเถระ)นนแอบแลวฯ แมอ.พระเถระไดไปแลวในวนแมอนอกฯอ.พราหมณแอบแลวเหมอนอยางนนนนเทยวฯ(อ.พราหมณนน)คดอยวา(อ.เรา)ไดแลว (ซงวตถ)อะไรๆนนเทยวจกถวายดงนไมไดไดแลวฯครงนนในวนหนง(อ.พราหมณนน)ไดแลวซงถาดแหงขาวปายาสกบดวยผาสาฎกเนอหยาบในทเปนทบอกซงลทธของพราหมณแหงหนงถอเอาแลวไปแลวสเรอนเทยว ตามระลกถงแลว ซงพระเถระวา อ.อนอนเรา ถวาย ซงบณฑบาต น แกพระเถระ ยอมควร ดงน ฯ แม อ.พระเถระ เขาแลว ซงฌาน ในขณะนนนนเทยวออกแลวจากสมาบต เหนแลวซงพราหมณ นน (คดแลว)วาอ.พราหมณไดแลวซงไทยธรรมยอมหวงเฉพาะซงการมา

258 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แหงเรา,อ.อนอนเราไป(ในท)นนยอมควรดงนหมแลวซงผาสงฆาฏถอเอาแลวซงบาตรแสดงแลวซงตนผยนอยแลวทประตแหงเรอน (ของพราหมณ)นนนนเทยวฯอ.จตของพราหมณเลอมใสแลวเพราะเหนซงพระเถระเทยวฯครงนน(อ.พราหมณ)เขาไปหาแลว(ซงพระเถระ)นนไหวแลวกระท�าแลวซงปฏสนถาร(ยงพระเถระ)ใหนงแลวในภายในแหงเรอนถอเอาแลวซงถาดแหงขาวปายาสเกลยลงแลวในบาตรของพระเถระฯอ.พระเถระรบแลว(ซงขาวปายาส)อนเขาไปดวยทงกงปดแลวซงบาตรดวยมอ ฯ ครงนน อ.พราหมณ (กลาวแลว) (กะพระเถระ) นนวา ขาแตทานผเจรญอ.ขาวปายาสนเปนของสกวาสวน(แหงบคคล)คนเดยวเทยว(ยอมเปน),(อ.ทาน)ขอจงกระท�าซงการสงเคราะหในโลกอนแกกระผม,(อ.ทาน)จงอยากระท�าซงการสงเคราะหในโลกน(แกกระผม),(อ.กระผม)เปนผ ใครเพออนถวาย (กระท�า) ใหเปนของมสวนเหลอลงออกแลวนนเทยว ยอมเปน ดงน เกลยลงแลว (ซงขาวปายาส) ทงปวง ฯ อ.พระเถระ ฉนแลว (ในท) นนนนเทยว ฯ ครงนน (อ.พราหมณนน) ถวายแลว ซงผาสาฎกแมนน (แกพระเถระ)นนในกาลเปนทสดลงรอบแหงกจดวยภตไหวแลวกลาวแลวอยางนวาขาแตทานผเจรญแมอ.กระผมพงถง ซงธรรมอนทานเหนแลวนนเทยวดงนฯอ.พระเถระกระท�าแลว ซงการอนโมทนา(แกพราหมณ)นนวาดกอนพราหมณ(อ.ความปรารถนาอน- ทานปรารถนาแลว)อยางนจงส�าเรจดงนลกขนแลวจากอาสนะหลกไปอยเทยวไปอยสทจารกโดยล�าดบไดไปแลวสพระวหารชอวาเชตวนฯ

ก.๒กอ.ทาน(อนบคคล)ใหแลวในกาล(แหงตน)ถงแลวซงยาก (ยงบคคล) ยอมใหราเรง เกนเปรยบ เพราะเหตนน แม อ.พราหมณ ถวายแลว ซงทาน นน ผ ม จตเลอมใสแลว ผ มความโสมนสเกดแลว ไดกระท�าแลวซงความรกอนมประมาณยงในพระเถระฯ(อ.พราหมณ)นนกระท�าแลว ซงกาละ ดวยความรก ในพระเถระนนเทยว ถอเอาแลว ซงปฏสนธในตระกลแหงอปฏฐากของพระเถระในพระนครชอวาสาวตถฯก ในขณะนนนนเทยว อ.มารดา (ของเดก) นน บอกแลว แกสามวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 259

๑ โทหโฬ(ปคคโล)ผมทหยสองว.วาเทว สหายา อสส ปรมตถสสาต โทหโฬฯแปลงทวเปนโทแปลงทเปนฬลบย

หรอแปลงทวเปนโทแปลงหทยเปนหฬฯแปลวาผมบาปธรรมอนตดความเตมคออนท�าใหบกพรองอยเสมอว.วา

ทหน� โทโห, ต� ลาตต โทหโฬ(ปาปธมโม)ฯโทหเปนบทหนาลาธาตในความตดอปจจยแปลงลเปนฬฯแปลวาบาป

ธรรมอนเหตประทษรายแหงใจว.วาทฏ€� ทหยเมเตนาต โทหโฬ(ปาปธมโม)ฯทเปนบทหนาหทยศพทแปลงอเปนโอ

แปลงทหยเปนหฬฯแปลเอาความวาความอยาก,ความแพทอง,ความปรารถนา

อ.สตวผเกดแลวในครรภ ตงอยเฉพาะแลว ในทอง ของดฉน ดงน ฯ(อ.สาม)นนไดใหแลวซงวตถเปนเครองบรหารซงครรภ(แกหญง)นนฯ(เมอหญง)นนเวนแลวซงการบรโภคซงวตถมวตถอนรอนยงและวตถอนเยนยง-และวตถอนเปรยวยงเปนตนบรหารอยซงครรภตามความสบายอ.ความแพทอง๑ อนมอยางนเปนรปวาโอหนออ.เรานมนตแลวซงรอยแหงภกษท.หาผมพระเถระชอวาสารบตรเปนประมข ใหนงแลว ในเรอน ถวายแลว ซงขาวปายาสอนเจอดวยน�านมอนไมเจอปนแลว นงหมแลว ซงผากาสาวะ ท. แมเองถอเอาแลวซงขนอนเปนวการแหงทองนงแลวในทสดรอบแหงอาสนะพงบรโภคซงขาวปายาสอนเปนเดนของภกษท.ผมประมาณเทาน ดงน เกดขนแลวฯไดยนวาอ.ความแพทองในเพราะการนงหมซงผาอนบคคลยอมแลว-ดวยน�าฝาดนน(ของหญง)นนเปนบรพนมตแหงการบวชในพระพทธศาสนาแหงบตรในทองไดเปนแลวฯครงนนอ.ญาตท.(ของหญง)นน (คดแลว)วาอ.ความแพทองแหงธดาของเราท.เปนสภาพประกอบแลว-ดวยธรรม(ยอมเปน)ดงนไดถวายแลวซงขาวปายาสอนเจอดวยน�านมอน- ไมเจอปนแลวแกรอยแหงภกษท.หากระท�าซงพระเถระชอวาสารบตร ใหเปนพระเถระในสงฆฯ(อ.หญง)แมนนนงแลวซงผากาสาวะผนหนงหมแลว(ซงผากาสาวะ)ผนหนงถอเอาแลวซงขนอนเปนวการแหงทองนงแลวณทสดรอบแหงอาสนะบรโภคแลวซงขาวปายาสอนเปนเดนฯอ.ความแพทองระงบเฉพาะแลวฯ(อ.ญาตท.)ไดถวายแลวซงขาวมธปายาสอนมน�าอน- นอยนนเทยวแกรอยแหงภกษท.หาผมพระเถระชอวาสารบตรเปนประมข แมในมงคล(อนญาตท.)กระท�าแลวท.ในระหวางและระหวาง(แกหญง)นนเพยงไร แตอนออกแหงสตวผ เกดแลวในครรภ แมในมงคล (อนญาต ท.) กระท�าแลวท.(แกหญงนน)ผคลอดแลวซงบตรโดยอนลวงไปแหงเดอนสบฯ ไดยนวา (อ.วบาก)นน เปนวบากเปนเครองไหลออกแหงขาวปายาส-

260 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อนเดกถวายแลวในกาล(แหงตน)เปนพราหมณในกาลกอน(ยอมเปน)ฯก ในวนอนเปนมงคล (แหงเดก) เกดแลว (อ.ญาต ท.) ยงเดก นน ใหอาบแลวในเวลาเชาเทยวประดบแลว(ยงเดก)ใหนอนแลวในเบองบนแหงผากมพล อนมราคาแสนหนง บนทเปนทนอนอนประกอบแลวดวยสร ฯ(อ.เดก)นนผนอนแลว(บนทเปนทนอน)นนเทยวแลดแลวซงพระเถระ(คดแลว)วา(อ.พระเถระ)นเปนอาจารยในกาลกอนของเรา(ยอมเปน),อ.สมบตนอนเราไดแลวเพราะอาศย(ซงพระเถระ)นน,อ.อนอนเรากระท�า ซงการบรจาค อยางหนง (แกพระเถระ) น ยอมควร ดงน ผ(อนญาตท.)น�าไปอยเพอประโยชนแกอนรบซงสกขาบทพนแลวซงผากมพลนนดวยนวกอยไดถอเอาแลวฯครงนน(อ.ญาตท.)(ของเดก)นน(คดแลว)วาอ.ผากมพลคลองแลวทนวมอดงนเรมแลวเพออนน�าไปฯ(อ.เดก)นนรองไหทวแลวฯอ.ญาตท.(กลาวแลว)วา(อ.ทานท.) จงหลกไป, (อ.ทานท.) จงอยายงเดกใหรองไห ดงน น�ามาแลว กบ ดวยผากมพลนนเทยวฯ(อ.เดก)นนชกออกแลวซงนวมอจากผากมพลในกาลเปนทไหวซงพระเถระยงผากมพลใหตกไปแลวณทใกลแหงเทาของพระเถระฯครงนนอ.ญาตท.ไมกลาวแลววา(อ.กรรมน)อนเดกผออนกระท�าแลวเพราะไมรดงนกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ผา)อนอนบตรของขาพเจาท.ถวายแลวเปนผา(อนบตรนน)บรจาคแลวนนเทยวจงเปนดงนกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)ขอจงใหซงสกขาบทท.แกทาส ของทาน ผกระท�าซงการบชา ดวยผากมพล อนมราคาแสนหนงนนเทยวดงนฯ(อ.พระเถระถามแลว)วาอ.เดกนชออะไรดงนฯ(อ.ญาตท.กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญ(อ.เดกน)เปนผมชออนเสมอดวยพระผเปนเจา(จกเปน)ดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วา(อ.เดก)นนเปนผชอวาตสสะจกเปนดงนฯไดยนวาอ.พระเถระเปนผชอวา- อปตสสมาณพไดเปนแลวในกาล(แหงตน)เปนคฤหสถฯ

ก.๓ แม อ.มารดา (ของเดก) นน คดแลววา อ.อธยาศย ของบตร อนเรา ไมพงท�าลาย ดงน ฯ (อ.ญาต ท.) ครนกระท�าแลว ซงมงคลใน-เพราะการกระท�าซงชอ แกเดก อยางน ไดถวายแลว ซงขาวมธปายาสอนมน�า-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 261

อนนอยนนเทยว แกรอยแหงภกษ ท. หา ผมพระเถระชอวาสารบตรเปนประมข แมในมงคลในเพราะการบรโภคซงอาหาร (แหงเดก) นน อก แมในมงคลใน- เพราะการเจาะซงห (แหงเดกนน อก) แมในมงคลในเพราะการถอเอาซงผา (แหงเดกนน อก) แมในมงคลในเพราะการกระท�าซงจก (แหงเดกนน อก) ฯ อ.เดกอาศยแลวซงความเจรญกลาวแลวกะมารดาในกาล(แหงตน) มกาลฝนเจดวาขาแตแม(อ.กระผม)จกบวชในส�านกของพระเถระดงนฯ(อ.มารดา)นน(กลาวแลว)วาดกอนพออ.ดละ,ในกาลกอนเทยวอ.เราไดกระท�าแลวซงใจวาอ.อธยาศยของบตรอนเราไมพงท�าลายดงน, แนะบตรนอย (อ.เจา) จงบวช ดงน (ยงบคคล) ใหนมนตแลว ซงพระเถระถวายแลวซงภกษา(แกพระเถระ)นนผมาแลว(กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญอ.ทาสของทานยอมกลาววา(อ.กระผม)จกบวชดงน,(อ.เราท.)พาเอาแลว(ซงเดก)นจกไปสวหารในเวลาเยนดงน สงไปแลวซงพระเถระพาเอาแลวซงบตรไปแลวสวหารดวยสกการะ-และสมมานะอนใหญในสมยเปนทสนไปแหงวนมอบถวายแลวแกพระเถระฯ อ.พระเถระ กลาวแลว กบ (ดวยเดก) นนวา ดกอนตสสะ ชอ อ.การบวช เปนกรยาอนบคคลกระท�าไดโดยยาก (ยอมเปน), ครนเมอความตองการ (ดวยวตถ) อนรอนยง มอย, (อ.บรรพชต) ยอมได (ซงวตถ) อนเยน, ครนเมอความตองการ (ดวยวตถ) อนเยน มอย, (อ.บรรพชต) ยอมได (ซงวตถ) อนรอนยง, ชอ อ.บรรพชต ท. ยอมเปนอย โดยยาก, สวนวา อ.เธอ เปนผถงทบแลวซงความสข (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.เดกนน กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญอ.กระผมจกอาจเพออนกระท�า(ซงกจ)ทงปวง โดยท�านอง (แหงค�า) อนทานกลาวแลว ดงน ฯ อ.พระเถระ กลาวแลววาอ.ดละดงนบอกแลวซงตจปญจกกมมฏฐานดวยอ�านาจแหง-การกระท�าไวในใจโดยความเปนของปฏกล(แกเดก)นน(ยงเดก)นนใหบวชแลวฯ จรงอย อ.อน (อนภกษ) บอก ซงอาการสามสบสอง แมทงสน ยอมควรนนเทยว, อ.อนประชมแหงอาการหามหนงเปนทสดรอบ (อนพระอปชฌาย) ผไมอาจอย เพออนบอก (ซงอาการ) ทงปวง พงบอกนนเทยว, ดวยวา อ.กมมฏฐาน น อนพระพทธเจาทงปวง ท. ไมทรงละแลวนนเทยว ฯ

262 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.การก�าหนด ซงภกษ ท. บาง ซงภกษณ ท. บาง ซงอบาสก ท. บาง ซงอบาสกา ท. บาง ผบรรลแลวซงพระอรหต ในเพราะ - (ในอาการ ท.) มผมเปนตนหนา - สวนหนง ๆ ยอมไมม ฯ สวนวา อ.ภกษ ท. ผไมฉลาด เมอ (ยงกลบตร) ใหบวช ยงธรรมอนเปนอปนสย แหงพระอรหต ยอมให-ฉบหาย เพราะเหตนน อ.พระเถระ บอกแลว ซงกมมฏฐานเทยว (ยงเดก) ใหบวชแลว ใหตงอยเฉพาะแลว ในศล ท. สบฯอ.มารดาและบดาท.กระท�าอยซงสกการะแกบตรผบวชแลวไดถวายแลวซงขาวมธปายาสอน-มน�าอนนอยนนเทยวแกหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมขในวหารนนเทยวตลอดวนเจดฯแมอ.ภกษท.ยกโทษแลววา(อ.เราท.)ยอมไมอาจเพออนฉนซงขาวมธปายาสอนมน�าอนนอยเนองนตยดงนฯอ.มารดา- และบดาท.(ของสามเณร)แมนนไดไปแลวสเรอนในเวลาเยนในวนทเจดฯอ.สามเณรไดเขาไปแลว เพอกอนขาวกบดวยภกษท. ในวนทแปดฯ

ก.๔ (อ.ชนท.)ผอยในพระนครชอวาสาวตถโดยปกต (กลาวแลว) วาไดยนวา อ.สามเณร จกเขาไป เพอกอนขาว ในวนน , (อ.เรา ท.) จกกระท�าซงสกการะ(แกสามเณร)นนดงนกระท�าแลวซงเทรดท.ดวยรอยแหงผาสาฎก ท. หา จดแจงแลว ซงรอยแหงบณฑบาต ท. หา ถอเอาแลว ยนอยแลว ในหนทางตอบ ไดถวายแลว ฯ ในวนรงขน (อ.ชนท.เหลานน)มาแลวสทใกลแหงปาแหงวหารไดถวายแลวฯอ.สามเณรไดแลวซงพนแหงบณฑบาตกบดวยพนแหงผาสาฎกโดยวนท.สองนนเทยว(ยงบคคล)ใหถวายแลวแกหมแหงภกษดวยประการฉะนฯไดยนวา(อ.วบาก)นนเปนวบากเปนเครองไหลออกแหงผาสาฎกเนอหยาบอน(อนสามเณร)ถวายแลวในกาล(แหงตน)เปนพราหมณ(ยอมเปน)ฯครงนนอ.ภกษท.กระท�าแลว(ซงค�า)วาอ.ปณฑปาตทายกตสสะดงนใหเปนชอ (ของสามเณร) นน ฯ ในวนรงขน อ.สามเณร เทยวไปอย สทจารกในวหารในกาลแหงฤดหนาวเหนแลวซงภกษท.ผผงอย(ในทท.)มโรงแหงไฟเปนตน(ในท)นนนนกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ทาน)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 263

เปนผนงผงอยแลวยอมเปนเพราะเหตไรดงนฯ(อ.ภกษท.กลาวแลว)วาดกอนสามเณร(เพราะวา)ดงนฯ(อ.สามเณรกลาวแลว)วาขาแตทาน-ผเจรญ อ.อน (อนทาน ท.) หม ซงผากมพล ชอ ในกาลแหงฤดหนาว ยอมควร, เพราะวา (อ.ผากมพล) นน เปนผาสามารถ เพออนปองกน ซงความหนาว(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.ภกษท.กลาวแลว)วาดกอนสามเณรอ.เธอเปนผมบญมาก(เปน)พงไดซงผากมพล,อ.ผากมพล(จกม)แกเราท.(แตท)ไหนดงนฯ(อ.สามเณรกลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญถาอยางนน (อ.ภกษ ท.) ผ มความตองการดวยผากมพล จงมา กบ ดวยกระผมดงน(ยงบคคล)ใหบอกแลวในวหารทงสนฯอ.ภกษท.(คดแลว)วา(อ.เราท.)ไปแลวกบดวยสามเณรจกน�ามาซงผากมพลดงน อาศยแลวซงสามเณรผมกาลฝนเจด เปนภกษ ผมพนเปนประมาณ(เปน)ออกไปแลวฯ(อ.สามเณร)นนแมยงจตวา(อ.เรา)จกได ซงผากมพล ท. (แตท) ไหน เพอภกษ ท. ผ มประมาณเทาน ดงน ไมใหเกดขนแลวพาเอาแลว(ซงภกษท.)เหลานนเปนผมหนาเฉพาะตอพระนคร(เปน)ไดด�าเนนไปแลวฯจรงอยอ.อานภาพแหงทานอน(อนบคคล)ถวายดแลว เปนอานภาพมอยางนเปนรป ยอมเปน ฯ (อ.สามเณร) นน เทยวไปอย ตามล�าดบแหงเรอน ในภายนอกแหงพระนครนนเทยว ไดแลว ซงรอยแหงผากมพลท.หาไดเขาไปแลวสภายในแหงพระนครฯอ.มนษยท.ยอมน�ามาซงผากมพลท.ขางนดวยขางนดวยฯกอ.บรษคนหนงไปอยโดยประตแหงรานตลาดเหนแลว(ซงบคคล)ผอยในรานตลาดคนหนงผนงคลแลว ซงรอยแหงผากมพล ท. หา กลาวแลววา ดกอนทานผเจรญอ.สามเณร รปหนง รวบรวมอย ซงผากมพล ท. ยอมมา, (อ.ทาน) จงปกปดซงผากมพลท.ของทานดงนฯ(อ.บคคลผอยในรานตลาด ถามแลว)วาก(อ.สามเณร)นนยอมถอเอา(ซงผากมพลท.)อน(อนบคคล)ถวายแลว หรอ หรอวา (อ.สามเณรนน) (ยอมถอเอา ซงผากมพล ท.) อน (อนบคคล) ไมถวายแลว ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) ว า (อ.สามเณรนน) ยอมถอเอา (ซงผากมพล ท.) อน (อนบคคล) ถวายแลว ดงน ฯ (อ.บคคลผอยในรานตลาด กลาวแลว) วา (ครนเมอความเปน)

264 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อยางนน (มอย), ถาวา (อ.ขาพเจา) จกปรารถนาไซร, (อ.ขาพเจา) จกถวาย,หากวา(อ.ขาพเจา)จกไมปรารถนาไซร,(อ.ขาพเจา)จกไมถวาย,อ.ทานจงไปดงนสงไปแลวฯจรงอย (อ.ชน ท.) ผมความตระหน ผเปนอนธพาล, (ครนเมอชน ท.) เหลาอน ถวายอย ซงทาน อยางน, ประพฤตตระหนแลว ยอมบงเกด ในนรก ราวกะ อ.อ�ามาตยชอวากาละ เหนแลว ซงอสทสทาน ประพฤตตระหนอย ฯ (อ.บคคล) ผอยในรานตลาด คดแลววา อ.บรษ น มาอย ตามธรรมดา ของตน กลาวแลว กะเราวา (อ.ทาน) จงปกปด ซงผากมพล ท. ของทาน ดงน, แม อ.เรา ไดกลาวแลววา ถาวา (อ.สามเณร) นน ยอมถอเอา (ซงผากมพล) อน (อนบคคล) ถวายแลวไซร, ถาวา (อ.ขาพเจา) ยอมปรารถนาไซร, อ.ขาพเจา จกถวาย (ซงผากมพล) อนเปนของมอย แหงขาพเจา, หากวา (อ.ขาพเจา) ยอมไม-ปรารถนาไซร, (อ.ขาพเจา) จกไมถวาย ดงน, แตวา (เมอเรา) ไมถวายอย (ซงผากมพล) อน (อนสามเณร) เหนแลว, อ.ความละอาย ยอมเกดขน, (เมอเรา) ปกปดอย (ซงผากมพล) อนเปนของมอย แหงตน อ.โทษ ยอมไมม, อ. - ในรอยแหงผากมพล ท. หา เหลาน หนา - ผากมพล ท. สอง เปนผามราคาแสนหนง (ยอมเปน), อ.อน (อนเรา) ปกปด (ซงผากมพล ท.) เหลาน ยอมควร ดงน ผกพรอมแลว ซงชาย ดวยชาย ใสเขาแลว ซงผากมพล ท. แมสอง ในระหวาง (แหงผากมพล ท.) เหลานน ปกปดแลวฯแมอ.สามเณรถงแลวซงประเทศนนกบดวยพน-แหงภกษฯอ.ความรกเพยงดงบตรเกดขนแลว(แกบคคล)ผอยในรานตลาดเพราะเหน ซงสามเณรเทยว ฯ อ.สรระทงสน เปนสรระเตมรอบแลว ดวยความรก ไดเปนแลว ฯ (อ.บคคลผอยในรานตลาด) นน คดแลววา อ.ผากมพลท.จงยกไว,อ.อน(อนเรา)เหน(ซงสามเณร)นแลวจงใหแมซงเนอแหงหทย เปนกรยามรปอนสมควรแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.บคคลผอยในรานตลาด)นนน�าออกแลวซงผากมพลท.แมสองเหลานนวางไวแลวณทใกลแหงเทาของสามเณรไหวแลวไดกลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.กระผม)เปนผมสวนแหงธรรมอนทานเหนแลวพงเปนดงนฯ(อ.สามเณร)แมนนไดกระท�าแลวซงการอนโมทนา(แกบคคลผอยในรานตลาด)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 265

นนวา(อ.ความปรารถนาอนทาน-ปรารถนาแลว)อยางนจงส�าเรจดงนฯอ.สามเณรไดแลวซงรอยแหงผากมพลท.หาแมในภายในแหงพระนครฯ(อ.สามเณร)ไดแลวซงพนแหงผากมพลในวนหนงนนเทยวไดถวายแลวแกพนแหงภกษดวยประการฉะนฯครงนน(อ.ภกษท.)กระท�าแลว (ซงค�า)วาอ.กมพลทายกตสสะดงนใหเปนชอ(ของสามเณร)นนฯอ.ผากมพล(อนสามเณร)ถวายแลวในวนเปนทกระท�าซงชอถงแลวซงความ-เปนแหงพนแหงผากมพลในกาล(แหงสามเณร)มกาลฝนเจดดวยประการฉะนฯจรงอย (อ.วตถ) อนนอย อน (อนบคคล) ใหแลว (ในฐานะ) ใด เปนของมาก ยอมเปน, (อ.วตถ) อนมาก อน (อนบคคล) ใหแลว (ในฐานะ ใด) เปนของมากกวา (ยอมเปน), อ.ฐานะ อน (นน) เวน ซงพระพทธศาสนา (ยอมไมม), (เพราะเหต) นน อ.พระผมพระภาคเจา ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.วตถ) อนนอย อน (อนบคคล) ถวายแลว ในหมแหงภกษ ผมอยางใดเปนรป เปนของมาก ยอมเปน, (อ.วตถ) อนมาก อน (อนบคคล) ถวายแลว (ในหมแหงภกษ ผมอยางใดเปนรป) เปนของมากกวา (ยอมเปน), อ.หมแหงภกษ น เปนผมอยางนนเปนรป (ยอมเปน) ดงน ฯ แม อ.สามเณร เปนผมกาลฝนเจด (เปน) ไดแลว ซงพนแหงผากมพล เพราะวบากเปนเครองไหลออกแหงผากมพลผนหนงดวยประการฉะนฯ ก.๕(เมอสามเณร)นนอยอยในพระวหารชอวาเชตวนอ.เดกผเปน-ญาตท.มาแลวสส�านกยอมกระท�าซงการเจรจาดวยวาจาเปนเครองกลาวเนองๆฯ(อ.สามเณร)นนคดแลววาอนเราผอยอย(ในท)น ครนเมอเดกผเปนญาตท.มาแลวกลาวอย, ไมอาจแมเพออนไมกลาว, (อนเรา)ไมอาจเพออนกระท�าซงทพงแกตนดวยความเนนชาเพราะการกลาวกบ (ดวยเดกผเปนญาต ท.) เหลานน, กระไรหนอ อ.เรา เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในส�านก ของพระศาสดา พงเขาไป ส ป า ดงน ฯ (อ.สามเณร)นนเขาไปเฝาแลวซงพระศาสดาถวายบงคมแลว(ยงพระศาสดา)ใหตรสบอกแลวซงกมมฏฐานเพยงไรแตพระอรหตไหวแลวซงพระอปชฌายถอเอาแลวซงบาตรและจวรออกไปแลวจากวหารคดแลววาถาวา(อ.เรา)

266 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

จกอยในทอนใกลไซร,อ.ญาตท.จกรองเรยกซงเราดงนไดไปแลวสนหนทางมรอยแหงโยชนยสบเปนประมาณฯครงนน(อ.สามเณร)ไปอยโดยประตแหงบานแหงหนง เหนแลวซงบรษผถอเอาซงความเปนแหงคนแกคนหนง ถามแลววา ดกอนอบาสกอ.วหารอนตงอยในปา (ของภกษท.) ผอยอย ในประเทศน มอย หรอหนอแลดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญ(อ.วหารอนตงอยในปาของภกษท.ผอยอย ในประเทศน)มอยดงนฯ(อ.สามเณรกลาวแลว)วาถาอยางนน(อ.ทาน)ขอจงบอกซงหนทางแกอาตมภาพดงนฯกอ.ความรกเพยง-ดงบตร ไดเกดขนแลว แกอบาสกผถอเอาซงความเปนแหงคนแก เพราะเหน (ซงสามเณร)นนฯครงนน(อ.อบาสกนน)ยนอยแลว(ในท)นนนนเทยวไมบอกแลว (แกสามเณร) นน กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงมา,(อ.กระผม)จกบอกแกทานดงนพาเอาแลว(ซงสามเณร)นนเทยว ไดไปแลว ฯ อ.สามเณร ไปอย กบ (ดวยอบาสก) นน เหนแลวซงประเทศหาและประเทศหกท.อนประดบเฉพาะแลวดวยดอกไมและ- ผลไมตางๆในระหวางแหงหนทางถามแลววาดกอนอบาสก(อ.ประเทศ)นชอวาเปนประเทศอะไร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.อบาสก)แมนนบอกอยซงชอท.(ของประเทศท.)เหลานน(แกสามเณร)นนถงแลวซงวหารอน-ตงอยในปากลาวแลววาขาแตทานผเจรญ(อ.ท)นเปนทอนมความส�าราญ(ยอมเปน), (อ.ทาน) ขอจงอย (ในท) น ดงน ถามแลว ซงชอวา ขาแตทานผเจรญอ.ทานเปนผชอวาอะไร(ยอมเปน)ดงน,(ครนเมอค�า)วาดกอนอบาสก อ.อาตมภาพ เปนผ ชอวาวนวาสตสสะ (ยอมเปน) ดงน (อนสามเณรนน)กลาวแลว,กลาวแลววาอ.อน(อนทาน)เทยวไปเพอกอนขาวในบานของกระผมท.ในวนพรงยอมควรดงนกลบแลวไปแลว สบานของตนนนเทยวบอกแลวแกมนษยท.วาชออ.พระเถระชอวา- วนวาสตสสะมาแลวสวหาร,(อ.ทานท.)จงจดแจง(ซงวตถท.)มขาวตม-และขาวสวยเปนตน(แกสามเณร)นนดงนฯอ.สามเณรเปนผชอวาตสสะเปนกอนนนเทยวไดแลวซงชอท.สามเหลานคออ.ปณฑปาตทายกตสสะ,อ.กมพลทายกตสสะ,อ.วนวาสตสสะ(แตชอทหนง)นนไดแลวซงชอท.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 267

สในภายในแหงกาลฝนเจดฯในวนรงขน(อ.สามเณร)นนไดเขาไปแลวสบานนนเพอกอนขาวในเวลาเชาเทยวฯอ.มนษยท.ถวายแลว ซงภกษาไหวแลวฯอ.สามเณรกลาวแลววา(อ.ทานท.)เปนผถงแลวซงสขจงเปน,(อ.ทานท.)จงพนจากทกขดงนฯแมอ.มนษยคนหนง ถวายแลวซงภกษา(แกสามเณร)นนไมไดอาจแลวเพออนไปสเรอนอกฯ(อ.มนษยท.)ทงปวงไดยนแลดอยแลวเทยวฯ(อ.สามเณร) แมนน รบแลว (ซงภต) สกวาเปนเครองยงอตภาพใหเปนไป เพอตน ฯ (อ.ชนท.)ผอยในบานทงสนโดยปกตหมอบแลวดวยอกณทใกลแหงเทา(ของสามเณร)นน(กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญครนเมอทานอยอย(ในท)นตลอดประชมแหงเดอนสามน,อ.เราท.รบแลวซงสรณะท.สามตงอยเฉพาะแลวในศลท.หาจกกระท�าซงอโบสถกรรมท.แปดตอเดอน,(อ.ทาน)ขอจงใหซงปฏญญาแกเราท.เพอประโยชนแกการอย(ในท)นดงนฯ(อ.สามเณร)นนก�าหนดแลวซงอปการะใหแลว ซงปฏญญา(แกมนษยท.)เหลานนเทยวไปแลวเพอกอนขาว(ในบาน) นนนนเทยวเนองนตย,อนง(อ.สามเณรนน)กลาวแลวซงหมวดสองแหง-บทนนเทยววา(อ.ทานท.)เปนผถงแลวซงสขจงเปน,(อ.ทานท.)จงพนจากทกขดงนในขณะ(แหงตนอนชนท.เหลานน)ทงไหวแลวทงไหวแลวหลกไปแลว ฯ (อ.สามเณร)นน ยงเดอนทหนงดวย ยงเดอนทสองดวย ใหนอมลวงไปวเศษแลว(ในท)นน,ครนเมอเดอนทสามไปอย,บรรลแลวซงพระอรหตกบดวยปฏสมภทาท.ฯ

ก.๖ครงนน อ.พระอปชฌาย (ของสามเณร)นน เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดาในกาล(แหงตน)มกาลฝนอนปวารณาแลวจงอยแลวถวายบงคมแลวกราบทลแลววา ขาแตพระองคผ เจรญ (อ.ขาพระองค) จะไป ส ส�านก ของสามเณรชอวาตสสะดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว)วาดกอนสารบตร(อ.เธอ) จงไป ดงน ฯ (อ.พระเถระ) นน พาเอาแลว ซงภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผ เปนบรวาร ของตน หลกไปอย กลาวแลววา ดกอนโมคคลลานะผมอายอ.กระผมจะไปสส�านกของสามเณรชอวาตสสะ

268 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อกนยหนงอ.พนแหงภกษสสบ ท. เปนบรวาร ของพระสาวกผใหญ ท. ทงปวง ไดเปนแลว ฯ

ดงนฯอ.พระเถระชอวาโมคคลลานะ(กลาวแลว)วาดกอนทานผมอาย แมอ.กระผมจกไปดงนออกไปแลวกบดวยรอยแหงภกษท.หาฯ อ.พระสาวกผใหญ ท. ทงปวง คอ อ.พระเถระชอวามหากสสปะ อ.พระเถระชอวาอนรทธะ อ.พระเถระชอวาอบาล อ.พระเถระชอวาปณณะ ออกไปแลวกบดวยรอยแหงภกษท.หาหาโดยอบายนนนนเทยวฯอ.บรวารท.ของพระสาวกผใหญท.แมทงปวงเปนพนแหงภกษสสบ ไดเปนแลว๑ ฯ อ.อบาสก ผบ�ารงเนองนตย ของสามเณร เหนแลว (ซงภกษท.)เหลานนผไปสนหนทางอนมรอยแหงโยชนยสบเปนประมาณแลวจงถงพรอมแลวซงโคจรคามทประตแหงบานนนเทยวตอนรบแลวไหวแลวฯครงนนอ.พระเถระชอวาสารบตรถามแลว(ซงอบาสก)นนวาดกอนอบาสกอ.วหารอนตงอย ในปา ในประเทศ น มอย หรอหนอแล ดงน ฯ (อ.อบาสกนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผ เจรญ (อ.วหารอนตงอย ในปา ในประเทศน)มอยดงนฯ(อ.พระเถระนนถามแลว)วา(อ.วหารนน)เปนวหารเปนไปกบดวยภกษ (ยอมเปน) (หรอ) ดงน ฯ (อ.อบาสกนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.วหารนน) เปนวหารเปนไปกบดวยภกษ(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระเถระถามแลว)วาชออ.ใครยอมอย (ในวหาร) นน ดงน ฯ (อ.อบาสก กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญอ.สามเณรชอวาวนวาสตสสะ(ยอมอยในวหารนน)ดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วาถาอยางนน(อ.ทาน)จงบอกซงหนทางแกเราท.ดงนฯ(อ.อบาสกถามแลว)วาขาแตทานผเจรญอ.ทานท.เปนใคร(ยอมเปน)ดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วาอ.เราท.เปนผมาแลวสส�านกของสามเณร(ยอมเปน)ดงนฯอ.อบาสกแลดแลว(ซงพระเถระท.)เหลานนรพรอมแลวซงพระสาวกผใหญท.แมทงปวงกระท�าซงพระธรรม-เสนาบด ใหเปนตน ฯ (อ.อบาสก) นน เปนผมสรระอนปตถกตองแลว มระหวางออกแลว เปน (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงหยด กอน ดงน เขาไปแลว สบาน โดยเรว ปาวรองแลววา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 269

๑ อปาสกาเปนอสมาหารทวนทวสมาส(ปพเพกเสสสมาส)ว.วาอปาสโก จ อปาสกา จ อปาสกา ฯ

อ.พระสาวกผเปนใหญแปดสบรปท.กระท�าซงพระเถระชอวาสารบตรใหเปนตนผเปนเจาเหลานนมาแลวสส�านกของสามเณรกบดวยบรวารท.ของตนของตน,(อ.ทานท.)ถอเอาแลว(ซงวตถท.)มเตยงและตงและ-เครองลาดและประทปและน�ามนเปนตนจงออกไปโดยเรวดงนฯอ.มนษยท.ถอเอาแลว(ซงวตถท.)มเตยงเปนตนในขณะนนนนเทยวเปนผไปตามซง- รอยเทาและรอยเทาตามของพระเถระท.เปนเขาไปแลวสวหารกบดวยพระเถระ ท. นนเทยว ฯ อ.สามเณร รพรอมแลว ซงหมแหงภกษ รบเฉพาะแลว ซงบาตรและจวร ท. ของพระเถระผใหญ ท. ผเลกนอย ไดกระท�าแลวซงวตรฯ (เมอสามเณร)นนจดแจงอย ซงทเปนทอย เพอพระเถระท.เกบง�าอยซงบาตรและจวรท.นนเทยว,อ.ความมดพรอมเกดแลวฯอ.พระเถระชอวาสารบตรกลาวแลวกะอบาสกและอบาสกาท.๑ วาดกอนอบาสกและอบาสกาท. (อ.ทานท.) จงไป, อ.ความมด เกดแลว แกทานท.ดงนฯ(อ.มนษยท.กลาวแลว)วาขาแตทานผเจรญอ.วนนเปนวนเปนทฟงซงธรรม(ยอมเปน),อ.ขาพเจาท.จกไมไป,(อ.ขาพเจาท.)จกฟงซงธรรม,แมอ.การฟงซงธรรมยอมไมมแกขาพเจาท.ในกาลกอน(แตกาล)นดงนฯ(อ.พระเถระกลาวแลว)วาดกอนสามเณรถาอยางนน(อ.เธอ)ยงประทปใหโพลงแลวจงปาวรองซงกาลเปนทฟงซงธรรมดงนฯ(อ.สามเณร)นนไดกระท�าแลวเหมอนอยางนนฯครงนนอ.พระเถระกลาวแลว (กะสามเณร) นนวา ดกอนตสสะ อ.อปฏฐาก ท. ของเธอ ยอมกลาววา(อ.ขาพเจาท.)เปนผใครเพออนฟงซงธรรมยอมเปนดงน,(อ.เธอ)จงกลาวซงธรรม(แกอปฏฐากท.)เหลานนดงนฯ ก.๗อ.อบาสกและอบาสกาท.ลกขนแลวโดยการประหารครงเดยว- นนเทยวกลาวแลววาขาแตทานผเจรญอ.พระผเปนเจาของขาพเจาท. ยอมไมรซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรมอยางอนเวนซงบทท.สองเหลานคอ(อ.ทานท.)เปนผถงแลวซงสขจงเปน,(อ.ทานท.)จงพน

270 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

จากทกข,(อ.ทานท.)ขอจงให ซงพระธรรมกถกรปอนแกขาพเจาท. ดงนฯกอ.สามเณรแมบรรลแลวซงพระอรหตไมกลาวแลวนนเทยวซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม(แกอปฏฐากท.)เหลานนฯกในกาลนนอ.พระอปชฌายกลาวแลว(กะสามเณร)นนวาดกอนสามเณรก(อ.ชนท.) เปนผถงแลวซงสข ยอมเปน อยางไร, (อ.ชนท.) ยอมพน จากทกข(อยางไร),(อ.เธอ)จงกลาวซงเนอความแหงบทท.สองเหลาน แกเราท.ดงนฯ(อ.สามเณร)นน(รบพรอมเฉพาะแลว)วาขาแตทาน- ผเจรญอ.ดละดงนจบแลวซงพดอนวจตรขนเฉพาะแลวสธรรมาสนชกมาแลวซงผลดวยซงเหตดวยจากนกายท.หาจ�าแนกอยซงขนธ-และธาตและอายตนะและโพธปกขยธรรม ท. ราวกะ อ.เมฆใหญอนตงขนแลวใน- ทวปสอนยงฝนลกเหบใหตกอยกลาวแลวซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรมดวยยอดคอพระอรหตกลาวแลววาขาแตทานผเจรญอ.ความสขยอมม (แกบคคล)ผบรรลแลวซงพระอรหตอยางน,(อ.บคคล)ผบรรลแลวซงพระอรหตนนเทยวยอมพนจากทกข,อ.ชนผเหลอท.ยอมไมพนรอบ(จากทกขท.)มทกขในเพราะการเกดเปนตนดวยนนเทยว (จากทกขท.)มทกขในนรกเปนตนดวยดงน ฯ (อ.พระอปชฌาย กลาวแลว) วา ดกอนสามเณร อ.ดละ, อ.การกลาวดวยบท อนเธอ กลาวดแลว, ในกาลน (อ.เธอ) จงกลาว กลาวดวยเสยงดงนฯ(อ.สามเณร)นนกลาวแลวแมกลาวดวยเสยงฯครนเมออรณขนไปอย,อ.มนษยผอปฏฐากท.ของสามเณรเปนสวนสองไดเปนแลวฯ(อ.มนษยท.)บางพวกโกรธแลววา(อ.บคคล)ผหยาบชา ผมอยางนเปนรปเปนผอนเราท.เหนแลวในกอน(ยอมเปน)ในกาลกอน(แตกาล)นหามไดหนอ,(อ.สามเณรนน)รอยซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรมอนมอยางนเปนรปไมกลาวแลวซงบทแหงธรรมแมบทหนงแกมนษยท. ผตงอยในฐานะเพยงดงมารดาและบดาแลวจงบ�ารงอยสนกาลอนมประมาณเทานชออยางไรแลดงนฯ(อ.มนษยท.)บางพวกยนดแลววาอ.เราท.เหลาใดแมไมรอยซงคณหรอหรอวา(ซงโทษ)มใชคณบ�ารงแลวซงทานผเจรญผมอยางนเปนรป,อ.ลาภท.หนอ(มอย)แกเราท.(เหลานน),อนงในกาลน(อ.เราท.)ไดแลวเพออนฟงซงธรรมในส�านก(ของทานผเจรญ)นน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 271

ดงนฯแมอ.พระสมมาสมพทธเจาทรงตรวจดอยซงโลกในสมยเปน- ทขจดเฉพาะซงมดในวนนนทรงเหนแลวซงอปฏฐากท.ของสามเณรชอวา- วนวาสตสสะ ผเขาไปแลว ในภายใน แหงขายคอพระญาณของพระองค ทรงร�าพงอยวา (อ.เหต) อะไรหนอแล จกม ดงน ทรงใครครวญแลว ซงเนอความนวาอ.อปฏฐากท.ของวนวาสตสสะบางพวกโกรธแลว,บางพวกยนดแลว,ก(อ.อปฏฐากท.)ผโกรธแลวตอสามเณรผเปนบตรของเราเปนผไปสนรกโดยปกตจกเปน,อนเราพงไป(ในท)นนนนเทยว,ครนเมอเรา ไปแลว, (อ.อปฏฐาก ท.) เหลานน แมทงปวง กระท�าแลว ซงจตมเมตตาในสามเณรจกพนจากทกขดงนฯอ.มนษยท.แมเหลานนนมนตแลวซงหมแหงภกษไปแลวสบาน(ยงกนและกน)ใหกระท�าแลว ซงมณฑป(ยงวตถท.)มขาวตมและขาวสวยเปนตนใหถงพรอมแลวปลาดแลวซงอาสนะท.นงแลดอยแลวซงการมาแหงพระสงฆฯ

ก.๘ แม อ.ภกษ ท. กระท�าแลว ซงการประคบประคองซงสรระ เมอเขาไปสบานในเวลาเปนทเทยวไปเพอภกษาถามแลวซงสามเณรวา ดกอนตสสะ (อ.เธอ) จกไป กบ ดวยเรา ท. หรอหนอ หรอวา (อ.เธอจกไป)ในภายหลงดงนฯ(อ.สามเณรกลาวแลว)วา(อ.กระผม) จกไปในเวลาเปนทไปแหงกระผมนนเทยว,ขาแตทานผเจรญอ.ทานท. ขอจงไปดงนฯอ.ภกษท.ถอเอาแลวซงบาตรและจวรไดเขาไปแลวฯ อ.พระศาสดา ทรงหมแลว ซงจวร ในพระวหารชอวาเชตวนนนเทยว ทรงถอเอาแลว ซงบาตร เสดจไปแลว โดยขณะแหงจตดวงหนงนนเทยว ทรงแสดงแลว ซงพระองค ผ ประทบยนอย แลว ขางหนา แหงภกษ ท. นนเทยวฯอ.บานทงสนแตกตนแลววาอ.พระสมมาสมพทธเจาเสดจมาแลวดงน เปนบานมความโกลาหลเปนอนเดยวกน ไดเปนแลวฯอ.มนษยท. เปนผมจตไปในเบองบน (เปน) ยงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ใหนงแลวถวายแลวซงขาวตมไดถวายแลวซงวตถอนบคคลพงเคยวฯอ.สามเณร,ครนเมอภตไมส�าเรจแลวนนเทยว,ไดเขาไปแลวสภายในแหงบานฯ (อ.ชน ท.) ผอยในบานโดยปกต น�าออกแลว ไดถวายแลว ซงภกษา

272 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(แกสามเณร)นนโดยเคารพฯ(อ.สามเณร)นนถอเอาแลว(ซงภต)สกวาเปนเครองยงอตภาพใหเปนไปไปแลวสส�านกของพระศาสดานอมเขา- ไปแลวซงบาตรฯอ.พระศาสดา(ตรสแลว)วาดกอนตสสะ(อ.เธอ)จงน�ามาดงน ทรงเหยยดออกแลว ซงพระหตถ ทรงรบแลว ซงบาตร ทรงแสดงแลว แกพระเถระวา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) จงด ซงบาตร ของสามเณร ของเธอ ดงน ฯ อ.พระเถระ รบแล ว ซงบาตร จากพระหตถของพระศาสดาใหแลวแกสามเณรกลาวแลววา(อ.เธอ)จงไป,(อ.เธอ)นงแลวในทอนถงแลวแกตนจงกระท�าซงกจดวยภตดงน ฯ (อ.ชน ท.) ผ อย ในบานโดยปกต องคาสแลว ซงหม แหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมขทลขอแลวซงการอนโมทนากะพระศาสดาฯอ.พระศาสดา เมอทรงกระท�า ซงการอนโมทนา ตรสแลว อยางนว า ดกอนอบาสกและอบาสกา ท. อ.ทาน ท. เหลาใด อาศยแลว ซงสามเณร ผเขาถงซงตระกลของตนยอมไดเพออนเหนซงพระสาวกผใหญแปดสบท.คอซงสารบตรซงโมคคลลานะซงกสสปะ,อ.ลาภท.(มอย)แกทานท.(เหลานน),แมอ.เรา เปนผมาแลว เพราะอาศย (ซงสามเณร)ผเขาถง- ซงตระกลของทานท.นนเทยว (ยอมเปน),แมอ.การเหนซงพระพทธเจา อนทานท.ไดแลวเพราะอาศย(ซงสามเณร)นนนเทยว,อ.ลาภท.(มอย)แกทาน ท., (อ.การเหนซงพระพทธเจา) อนทาน ท. ไดดแลว ดงน ฯ อ.มนษยท.คดแลววาโออ.ลาภท.(มอย)แกเราท.,(อ.เราท.)ยอมไดเพออนเหนซงพระผเปนเจาของเราท.ผสามารถเพออนยงพระพทธเจาท.ดวยนนเทยวยงหมแหงภกษดวยใหยนดยง,อนง(อ.เราท.)ยอมไดเพออนถวายซงไทยธรรม(แกพระผเปนเจา)นนดงนฯอ.มนษยผโกรธแลวท.ตอสามเณรยนดแลวฯอ.มนษยผยนดแลวท.เลอมใสแลวโดยยง โดยประมาณฯกในกาลเปนทสดลงแหงการอนโมทนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตน,ฯอ.พระศาสดาเสดจลก- ขนแลว จากอาสนะ เสดจหลกไปแลว ฯ อ.มนษย ท. ตามสงแลว ซงพระศาสดาถวายบงคมแลวกลบแลวฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 273

ก.๙ อ.พระศาสดา เสดจไปอย ด วยพระธระอนเสมอ กบ ดวยสามเณรตรสถามอยซงประเทศอนอบาสกแสดงแลวท.(แกสามเณร)นนในกาลกอนวา ดกอนสามเณร อ.ประเทศ น ชอวา เปนประเทศอะไร (ยอมเปน), อ.ประเทศ น ชอวา เปนประเทศอะไร (ยอมเปน) ดงน ไดเสดจไปแลว ฯ แม อ.สามเณร กราบทลอยวา ขาแตพระองคผเจรญ(อ.ประเทศ) น เปนประเทศมชออยางน (ยอมเปน), (อ.ประเทศ) น เปนประเทศมชออยางน(ยอมเปน)ดงนเทยวไดไปแลวฯอ.พระศาสดาเสดจไปแลวสทเปนทอย(ของสามเณร)นนเสดจขนเฉพาะแลวสยอดแหงภเขาฯกอ.มหาสมทรยอมปรากฏ(แกชนท.)ผยนอยแลว(บนยอดแหงภเขา)นนฯอ.พระศาสดาตรสถามแลวซงสามเณรวาดกอนตสสะ(อ.เธอ)ผยนอยแลวบนยอดแหงภเขาแลดแลวขางนดวยขางนดวยยอมเหนซงอะไรดงน ฯ(อ.สามเณรกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองคยอมเหน)ซงมหาสมทรดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสถาม-แลว)วา (อ.เธอ) เหนแลวซงสมทรยอมคดซงอะไรดงน ฯ (อ.สามเณรกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ(อ.ขาพระองค)คดแลว(ซงเหต)นวาเมอเรารองไหอยในกาล(แหงเรา)ถงแลวซงทกข,อนน�าตาเปนของยงกวากวามหาสมทรท.สพงเปนดงนดงนฯ(อ.พระศาสดาตรสแลว) วา ดกอนตสสะ อ.ดละ อ.ดละ, (อ.เหตอนเธอคดแลว) นน (ยอมม)อยางนน,เพราะวาอ.น�าตาอนไหลออกแลวในกาลแหงสตวผหนงๆถงแลวซงทกขเปนของยงกวากวามหาสมทรท.สนนเทยว(ยอมเปน)ดงนฯกแล(อ.พระศาสดา)ครนตรสแลว(ซงพระด�ารส)นตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.น�า ในสมทร ท. ส เปนน�านดหนอย (ยอมเปน) อ.น�าคอน�าตา ของนระ ผอนความทกขถกตองแลว ผเศราโศกอย เปนน�าไมนอย เปนน�ามาก (กวาน�า ในสมทร ท. ส) นน (ยอมเปน), ดกอนสหาย อ.ทาน ประมาทอย เพราะเหตอะไร ดงน ฯ

274 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อปสาฬหกชาดกเปนชาดกทพระพทธเจาตรสแกพราหมณอปสาฬกะผเขาใจวามปาชาบรสทธกบลกชายเรองมอยวาพราหมณ

นมทรพยสมบตมากแตเปนคนเจาทฏฐถงบานจะอยตดกบวดเชตวนแตกไมเคยท�าบญแตเขามลกชายฉลาดพอเขาแกชราลง

วนหนงจงสงเสยลกชายวา ถาพอตาย เจาอยาเอาศพพอไปเผาในปาชาทปะปนกบคนอนนะ ใหเอาศพพอไปเผาในปาชาใหมท

ไมเคยเผาใครมากอน แตลกชายกลบใหพราหมณไปเลอกพนทเอง ในทสด พราหมณกไดสถานทเผาศพตวเองบรเวณยอดเขา

คชฌกฏรงอรณวนนนพระพทธเจาทรงเหนอปนสยแหงโสดาปตตมรรคของพอลกคนนพระองคจงเสดจไปประทบนงรอสองพอ

ลกทเชงเขาเมอสอบถามแลวพระพทธองคประสงคจะเสดจไปทอดพระเนตรสถานทนนดวยสองพอลกจงพาพระพทธองคกลบ

ขนเขาไปดสถานทนนอกครงพระพทธองคจงตรสวาพราหมณนมใชจะเลอกปาชาเผาศพในบดนเทานนแมในอดตกเคยมาแลว

และทตรงนกเคยเผาเขามาแลว ๑๔,๐๐๐ ชาต จงทรงน�าอดตนทานมาสาธก ตรสพระคาถาน เมอทรงแสดงพระธรรมเทศนาจบ

สองพอลกกบรรลโสดาปตตผลณทตรงนนเอง.๒ อนามต� ว.วาอนาคนตวา มต� อนามต� (€าน�)

ครงนน(อ.พระศาสดา)ตรสถามแลว(ซงสามเณร)นนอกวาดกอนตสสะ(อ.เธอ)ยอมอย(ณท)ไหนดงนฯ(อ.สามเณรกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ยอมอย) ทเงอมน ดงน ฯ (อ.พระศาสดาตรสถามแลว)วาก(อ.เธอ)อยอย(ในท)นนยอมคดซงอะไร ดงน ฯ (อ.สามเณร กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ข าพระองค ) คดแล วว า อ.การก�าหนดตด ซงการทอดท ง ซงสรระ อนอนขาพระองค ผตายอย กระท�าแลว ในท น ยอมไมม ดงน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา)ตรสแลววา ดกอนตสสะอ.ดละอ.ดละ, (อ.เหตอนเธอคดแลว) นน (ยอมม) อยางนน, เพราะวา ชอ อ.ท แหงสตวท.เหลานไมนอนตายแลวบนแผนดนยอมไมมดงนตรสแลวซงอปสาฬหกชาดก๑ในทกนบาตนวา

อ.พน ท. สบส (แหงพราหมณ ท.) ผมชอวา- อปสาฬหกะ (อนไฟ) ไหมแลว ในประเทศ น, (อ.ท) อนสตวไมมาตายแลว๒ ยอมไมม ในโลก, อ.ความสตยดวย อ.ธรรมะดวย อ.ความไมเบยด- เบยน (ดวย) อ.ความส�ารวม (ดวย) อ.ความฝก (ดวย) (มอย) (ในท) ใด, อ.พระอรยเจา ท. ยอมเสพ (ซงท) นน, (อ.ท) นน เปนทอนสตว-ไมมาตายแลว ในโลก (ยอมเปน) ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 275

๑ อกนยหนง แปลวา (ครนเมอสตว ท.) กระท�าแลว ซงการทอดทงซงสรระ บนแผนดน ตายอย, (อ.สตว ท.) ชอวา

ผตายอย ในประเทศ อน (อนสตว) ไมเคยตายแลว ยอมไมม ดวยประการฉะน ฯ๒ สตวาเปนกรยาปธานนยตวาปจจยคมพากย

อ.-(ในสตวท.)ผกระท�าแลวซงการทอดทงซงสรระบนแผนดนตายอยหนา-(สตวท.)ชอวาผตายอยในประเทศอน(อนสตว)ไมเคยตายแลวยอมไมมดวยประการฉะน๑ฯสวนวา(อ.พระเถระท.)ผเชนกบดวยพระเถระชอวาอานนทยอมปรนพพานในประเทศอน(อนสตว)ไมเคยตายแลวฯ

ก.๑๐ไดยนวาอ.พระเถระชอวาอานนทตรวจดอยซงสงขารคออายในกาล (แหงตน)มรอยแหงกาลฝนยสบรแลวซงความท (แหงสงขารคออาย) เปนสภาพสนรอบแลว บอกแลววา (อ.เรา) จกปรนพพาน ในวนทเจด (แตวน)นดงนฯ(อ.มนษย ท.) ฟงแลว๒ ซงเรองอนเปนไปทว นน, อ.- (ในมนษย) ท. ผมอนอยทฝงทงสองเปนปกต แหงแมน�าชอวาโรหณหนา - (มนษย ท.) ผมอนอยทฝงขางนเปนปกต กลาวแลววา อ.เรา ท. เปนผม-อปการะมาก แกพระเถระ (ยอมเปน), (อ.พระเถระ) จกปรนพพาน ในส�านก ของเรา ท. ดงนฯ(อ.มนษยท.)ผมอนอยทฝงขางโนนเปนปกต(กลาวแลว) วา อ.เราท. เปนผมอปการะมากแกพระเถระ (ยอมเปน),(อ.พระเถระ)จกปรนพพานในส�านกของเราท.ดงนฯอ.พระเถระฟงแลวซงค�า(ของมนษยท.)เหลานนคดแลววา(อ.มนษยท.)แมผมอน-อยทฝงทงสองเปนปกตเปนผกระท�าซงอปการะแกเราเทยว(ยอมเปน),(อนเรา)ไมอาจเพออนกลาววา(อ.มนษยท.)ชอเหลานเปนผมอปการะหามได(ยอมเปน)ดงน,ถาวาอ.เราจกปรนพพานทฝงขางนไซร,(อ.มนษยท.)ผมอนอย- ทฝ งขางโนนเปนปกต จกกระท�า ซงความทะเลาะ กบ (ดวยมนษย ท. ผมอนอยทฝงขางนเปนปกต)เหลานนเพออนถอเอาซงพระธาต,ถาวา(อ.เรา)จกปรนพพาน ทฝงขางโนนไซร, (อ.มนษย ท.) ผมอนอยทฝงขางนเปนปกต จกกระท�า เหมอนอยางนน, (อ.ความทะเลาะ) แมเมอเกดขน จกเกดขน เพราะอาศยซงเรานนเทยว,(อ.ความทะเลาะ)แมเมอเขาไปสงบวเศษจกเขาไป-สงบวเศษเพราะอาศยซงเรานนเทยวดงนกลาวแลววา(อ.มนษยท.)

276 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ภชชตวา เปนกรยาปธานนย(ตวาปจจยคมพากย)

แมผมอนอยทฝงขางนเปนปกต เปนผกระท�าซงอปการะ แกเรา (ยอมเปน), (อ.มนษยท.)แมผมอนอยทฝงขางโนนเปนปกตเปนผกระท�าซงอปการะแกเรา(ยอมเปน),(อ.ใครๆ)ชอวาผมอปการะหามไดยอมไมม,(อ.มนษยท.) ผมอนอยทฝงขางนเปนปกตจงประชมกนทฝงขางนนนเทยว,(อ.มนษยท.) ผมอยทฝงขางโนนเปนปกต (จงประชมกน)ทฝงขางโนนนนเทยวดงน ฯ(อ.พระเถระ) นงแลว โดยบลลงก ในอากาศ อนมล�าตาลเจดเปนประมาณ ในทามกลางแหงแมน�า ในวน ทเจด (แตวน) นน กลาวแลว ซงธรรม แกมหาชน อธษฐานแลววา อ.สรระ ของเรา แตกแลว๑ ในทามกลาง, อ.สวน สวนหนง จงตกไป ทฝงขางน, (อ.สวน) สวนหนง (จงตกไป) ทฝงขางโนน ดงน ผนงแลวอยางไรเทยว เขาแลว ซงเตโชธาต ฯ อ.เปลวแหงไฟ ท. ตงขนแลว ฯ อ.สรระ แตกแลว๑ ในทามกลาง, อ.สวน สวนหนง ตกไปแลว ทฝงขางน, (อ.สวน) สวนหนง (ตกไปแลว) ทฝงขางโนน ฯ อ.มหาชน คร�าครวญแลว ฯ อ.เสยงแหงอนรองไหทว เปนราวกะวาเสยงแหงอนทรดแหงแผนดน เปนเสยงมความเปนแหงความกรณากวา แมกวาเสยงแหงอนรองไหทว ในกาลเปนทเสดจปรนพพาน แหงพระศาสดา ไดเปนแลวฯอ.มนษยท.รองไหอยคร�าครวญอยตลอดเดอนท.สเทยวบนเพออยแลววา(ครนเมอพระเถระ)ผถอเอาซงบาตรและจวรของพระศาสดา ด�ารงอย, (อ.กาลนน) เปนราวกะวากาลแหงพระศาสดา ทรงด�ารงอยแลว ไดมแลวแกเราท.,ในกาลนอ.พระศาสดาของเราท.ปรนพพานแลวดงนฯ

ก.๑๑อ.พระศาสดาตรสถามแลวซงสามเณรอกวาดกอนตสสะ(อ.เธอ) ยอมไมกลว ในเพราะเสยง (แหงสตว ท.) มเสอเหลองเปนตน ในชฏแหงป า น (หรอ) ดงน ฯ (อ.สามเณร) กราบทลแลวว า ขาแตพระผมพระภาคเจา(อ.ขาพระองค)ยอมไมกลว,กอกอยางหนงแลชออ.ความยนดในปายอมเกดขนเพราะฟงซงเสยง(ของสตวท.)เหลานน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 277

ดงน กราบทลแลว ชอ ซงวาจาอนบคคลพงพรรณนาซงปา ดวยคาถา ท. อนมหกสบเป นประมาณ ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว (ซงสามเณร)นนวาดกอนตสสะดงนฯ(อ.สามเณรกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญ อ.อะไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา อ.เราท.จะไป,อ.เธอจกไป(หรอหรอวา)(อ.เธอ)จกกลบดงนฯ(อ.สามเณรกราบทลแลว)วาขาแตพระองคผเจรญครนเมอพระอปชฌายของขาพระองคพาเอาแลวซงขาพระองคไปอย,(อ.ขาพระองค)จกไป, (ครนเมอพระอปชฌาย ของขาพระองค) (ยงข าพระองค) ใหกลบอย , (อ.ขาพระองค)จกกลบดงนฯอ.พระศาสดาเสดจหลกไปแลวกบดวยหมแหงภกษฯแตวาอ.อธยาศยเพออนกลบนนเทยวแหงสามเณร(ยอมม)ฯอ.พระเถระรแลว(ซงอธยาศย)นนกลาวแลววาดกอนตสสะถาวา(อ.เธอ)เปนผใครเพออนกลบ(ยอมเปน)ไซร,(อ.เธอ)จงกลบดงนฯ(อ.สามเณร)นนถวายบงคมแลวซงพระศาสดาดวยไหวแลว ซงหมแหงภกษดวยกลบแลวฯอ.พระศาสดาไดเสดจไปแลวสพระวหาร-ชอวาเชตวนนนเทยวฯ อ.วาจาเปนเครองกลาววาโอหนออ.สามเณรชอวาตสสะยอมกระท�า (ซงกรรม) อน (อนบคคล)กระท�าไดโดยยาก, อ.ญาต ท. (ของสามเณร)นน ไดถวายแลวซงขาวมธปายาสอนมน�าอนนอยนนเทยวแกรอยแหงภกษท.หาในมงคลท.เจดจ�าเดมแตการถอเอาซงปฏสนธ,(อ.ญาตท.)ไดถวายแลวซงขาวมธปายาสอนมน�าอนนอยนนเทยวแกหมแหงภกษผมพระพทธเจาเปนประมข ในภายในแหงวหาร สนวน ท. เจด ในกาล (แหงสามเณรนน) บวชแลว, (อ.สามเณรนน)ครนบวชแลวเขาไปอยสบานในวนทแปดไดแลวซงพนแหงบณฑบาตกบดวยพนแหงผาสาฎกโดยวนท.สองนนเทยว,ไดแลวซงพนแหงผากมพลในวนรงขน,อ.ลาภและสกการะใหญเกดขนแลว(แกสามเณร)นนในกาลเปนทอย (ในท)น ดวยประการฉะน, ในกาลน(อ.สามเณรนน)ทงแลวซงลาภและสกการะอนมอยางนเปนรปเขาไปแลวสปายอม(ยงอตภาพ)ใหเปนไปดวยอาหารอนเจอกน,อ.สามเณรเปนผกระท�า-ซงกรรมอนบคคลกระท�าไดโดยยาก หนอ (ยอมเปน) ดงน ไดเกดขนแลว

278 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกภกษท.ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรมฯอ.พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามแลววาดกอนภกษท.(อ.เธอท.)เปนผนงพรอมกนแลวดวยวาจา-เปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมมในกาลน)ดงน(อนภกษท.เหลานน)กราบทลแลว,(ตรสแลว)วา ดกอนภกษ ท. เออ ชอ (อ.ปฏปทา) อนเขาไปอาศยซงลาภ นน เปนอยางอน (ยอมเปน), อ.ปฏปทา อนยงสตวใหถงซงพระนพพานโดยปกต เปนอยางอน (ยอมเปน), ดวยวา อ.อบาย ท. ส อนมประตอนเปดแลวนนเทยว ยอมตงอย เพอภกษ ผรกษาอย (ซงปฏปทา) อนเขาไปอาศยซงลาภ ดวยอ�านาจแหงการ-สมาทานซงธดงคมอนอยในปาเปนวตรเปนตน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกได ซงลาภ อยางน ดงน, สวนวา (อ.ภกษ) ละแลว ซงลาภและสกการะ อนเกดขนแลว ดวยปฏปทา อนยงสตวใหถงซงพระนพพานโดยปกต เขาไปแลว สปา พากเพยรอย พยายามอย ยอมถอเอา ซงพระอรหต ดงน เมอทรงสบตอซงอนสนธแสดงซงธรรมตรสแลวซงพระคาถานวา

อ.ภกษ ผเปนสาวก ของพระพทธเจา รยงแลว (ซงหมวดสองแหงปฏปทา) นน อยางนวา (อ.ปฏปทา) อนเขาไปอาศยซงลาภ เปนอยางอน แล (ยอมเปน), (อ.ปฏปทา) อนยงสตวใหถงซงพระนพพานโดยปกต เปนอยางอน (ยอมเปน) (ดงน) ไมพงยนดยง ซงสกการะ พงยงวเวกใหงอกงาม ดงน ฯ

แกอรรถ

ก.๑๒ (อ.อรรถ) วา ชอ (อ.ปฏปทา) อนเขาไปอาศยซงลาภ นน เปนอยางอนนนเทยว (ยอมเปน), อ.ปฏปทาอนยงสตวใหถงซงพระนพพาน- โดยปกตเปนอยางอน(ยอมเปน)(ดงน)แหง-(ในบทท.)เหลานนหนา-(บาทแหงพระคาถา)วาอญญา ห ลาภปนสาดงนฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 279

กอ.อนอนภกษผยงลาภใหเกดขนกระท�าซงอกศลกรรมหนอยหนงยอมควร, (อ.กรรม ท.) มการคดแหงกายเปนตน เปนกรรม (อนภกษ) พงกระท�ายอมเปนฯดวยวาในกาลใด(อ.ภกษ)ยอมกระท�า ซง-(ในกรรมท.)มการคดแหงกายเปนตนหนา-(กรรม)อะไรๆ,ในกาลนนอ.ลาภยอมเกดขนฯก(เมอบคคล)ไมกระท�าแลวซงการคดยงมอใหขามลงแลว ตรงนนเทยว ในถาดแหงขาวปายาส ยกขนอย, อ.มอ เปนอวยวะสกวา(อนขาวปายาส)เปอนแลวเทยวยอมเปน,แตวา(เมอบคคล)กระท�าแลวซงการคด(ยงมอ)ใหขามลงแลวยกขนอย,(อ.มอ)ชอนขนอยซงกอนแหงขาวปายาสเทยว ยอมออกมา, อ.ลาภและสกการะ ยอมเกดขน ในกาลเปนทกระท�า (ซงกรรม ท.) มการคดแหงกายเปนตนนนเทยว อยางน,(อ.ปฏปทา)นชอวาเปนปฏปทาอนเขาไปอาศยซงลาภอนไมประกอบแลวดวยธรรม(ยอมเปน)ฯสวนวาอ.ลาภอนเกดขนแลวดวยเหตท.อนมอยางน-เปนรปคออ.ความถงพรอมดวยอปธอ.การทรงไวซงจวรอ.ความเปนแหง-บคคลผมสตะมาก อ.ความเปนแหงบคคลผมบรวาร อ.การอยในปา ชอวา เปนลาภอนประกอบแลวดวยธรรมยอมเปนฯก(อ.กรรมท.)มการคดแหง-กายเปนตนอนภกษผเมอยงปฏปทาอนยงสตวใหถงซงพระนพพานโดยปกตใหเตมพงละ,อ.อน(อนภกษผเมอยงปฏปทาอนยงสตวใหถงซงพระนพพานโดยปกตใหเตม)ผมใชคนบอดนนเทยวเปนราวกะวาคนบอดผมใชคนใบนนเทยวเปนราวกะวา-คนใบ ผมใชคนหนวกนนเทยว เปนราวกะวาคนหนวก เปน ยอมควร, อ.อน (อนภกษ ผเมอยงปฏปทาอนยงสตวใหถงซงพระนพพานโดยปกตใหเตม) เปนผไมโออวดเปนผมมายาหามไดเปนยอมควรฯ อ.อรรถวา อ.ภกษ ชอวา ผ เปนสาวก เพราะอรรถวาตนเกดแลว ในทสดแหงการฟง(หรอ)หรอวาเพราะอรรถวาฟงซงโอวาทและอนสาสน(ของพระผมพระภาคเจา) ผชอวา พระพทธเจา เพราะอรรถคอการตรสร ซงสงขตธรรมและอสงขตธรรมท.ทงปวงรแลว(ซงหมวดสองแหงปฏปทา)นนคอซงปฏปทาอนเปนเหตยงลาภใหเกดขนดวยคอซงปฏปทาอนยงสตวใหถงซง-พระนพพานดวยอยางนไมพงยนดยงซงสกการะคอปจจยสอนไมประกอบ-แลวดวยธรรมคอวาไมพงหาม(ซงสกการะคอปจจยส)อนประกอบแลวดวยธรรม

280 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

นนนนเทยวยงวเวกมกายวเวกเปนตนพงใหงอกงาม,อ.ความทแหงกาย- เปนสภาพโดดเดยวชอวา-(ในวเวกท.)เหลานนหนา-กายวเวก,อ.สมาบตท.แปดชอวาจตตวเวก,อ.พระนพพานชอวาอปธวเวก,อ.-(ในวเวกท.) เหลานนหนา-กายวเวกยอมบรรเทาซงความคลกคลดวยหม,อ.จตตวเวกยอมบรรเทาซงความคลกคลดวยกเลส,อ.อปธวเวกยอมบรรเทาซงความ-คลกคลดวยสงขาร, อ.กายวเวก เปนปจจย แหงจตตวเวก ยอมเปน, อ.จตตวเวกเปนปจจยแหงอปธวเวกยอมเปน,จรงอย(อ.ค�า)แมนนวาอ.กายวเวก (ยอมม แกบคคลท.) ผมกายหลกออกแลว ผยนดยงแลว- ในเนกขมมะดวย,อ.จตตวเวก(ยอมมแกบคคลท.)ผมจตหมดจดรอบแลว ผถงแลวซงธรรมอนผองแผวอยางยงดวย,อ.อปธวเวก(ยอมม)แกบคคลท.ผมอปธออกแลว ผถงแลวซงพระนพพานอนมสงขารไปปราศแลวดวย ดงน (อนพระเถระชอวาสารบตร)กลาวแลว,(อ.ภกษ)ยงวเวกอนมอยางสามนพงใหงอกงาม คอวา พงใหเจรญ คอวา เขาถงพรอมแลว (ซงวเวก อนมอยางสามน)พงอยดงน(แหงบท)วาเอวเมต ดงนเปนตนฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา(อ.ชนท.)ผมากบรรลแลว(ซงอรยผลท.)มโสดาปตตผลเปนตนดงนแลฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาวนวาสตสสะ (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค- อนบณฑตก�าหนดแลวดวยคนพาล จบแลว ฯ

อ.วรรค ทหา (จบแลว) ฯ

jwi

บรรณานกรม

\\\

กรมหลวงชนวรสรวฒน, พระเจาวรวงศเธอ. พระคมภรอภธานปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๓๐.

กรมหลวงชนวรสรวฒน. พระคมภรอภธานปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏ- ราชวทยาลย,๒๕๒๒.

กรมหลวงพระจนทบรนฤนาถ, พระเจาบรมวงศเธอ. ปทานกรมบาล-ไทย-องกฤษ- สนสกฤต. กรงเทพฯ:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๒๐.

เกษม บญศร. พระธมมปทฏฐกถา แปลโดยพยญชนะ ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพลกส.ธรรมภกด,๒๕๑๑.

คณะกรรมการแผนกต�ารามหามกฏราชวทยาลย. พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๒๘.

ส�านกงานแมกองบาลสนามหลวงและกองพทธศาสนศกษา ส�านกงานพระพทธศาสนา- แหงชาต.ธมมปทฏฐกถา ภาค ๑ - ภาค ๔.ส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

จดพมพ,๒๕๕๕.------------------------. ปญหาและเฉลยประโยคบาลสนามหลวง ชนประโยค ๑-๒

พ.ศ.๒๕๑๑-๒๕๕๕.ส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาตจดพมพ,๒๕๕๕.เทพดรณานศษฏ, (ทว ธรมธช ป.๙), หลวง. ธาตปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย,๒๕๔๐.เทพดรณานศษฏ,(ทวธรมธชป.๙),หลวง.บาลไวยากรณพเศษ เลม ๑ - เลม ๘.

กรงเทพฯ:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๒๗.ธมมปทฏ€กถา ปฐโม ภาโค - จตตโถ ภาโค.กรงเทพฯ:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐.นยม อตตโม, พระมหา. บนทกบทเรยนบาลไวยากรณ. ขอนแกน : หจก.โรงพมพ

คลงนานาวทยา,๒๕๔๗.บญม พมพโพธ, สม แฝงค�าศร. ธรรมบทวจารณ ภาค ๑-๔. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพลกส.ธรรมภกด,๒๕๒๐.

282 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

บญสบ อนสาร. ธรรมบท ภาค ๑-๔ แปลโดยพยญชนะ. นนทบร : ส�านกพมพ สบสานพทธศาสน,๒๕๕๐.

------------------------.พจนานกรมบาล-ไทย ธรรมบทภาค ๑-๔ กรงเทพฯ :จดพมพโดยมลนธสงเสรมสามเณรในพระสงฆราชปถมภวดพระราม๙กาญจนาภเษก,๒๕๕๕.

ป.หลงสมบญ,พนตร.พจนานกรม มคธ-ไทย.กรงเทพฯ:โรงพมพครสภา,๒๕๑๙.------------------------. พจนานกรมกรยากตก ฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ :

บรษทธรรมสารจ�ากด,(มปป.).------------------------.พจนานกรมกรยาอาขยาตฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ:รานเรอง-

ปญญาจดพมพ,๒๕๔๕.ปญญา กตตเตโช (คลายเดช), พระมหา. พจนานกรมศพทนามกตก. กรงเทพฯ :

โรงพมพเลยงเชยง,๒๕๕๑.------------------------. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔. (พมพ

ครงท๒).กรงเทพฯ:บรษทนานมบคสพบลเคชนส,๒๕๕๖.พระเทพวราภรณ(เปลยนปณโณป.ธ.๙).วจนานกรมสมาสทอง.กรงเทพฯ.พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช).ศพทวเคราะห. กรงทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง,

๒๕๕๐.------------------------.ชาดกในธรรมบท. กรงเทพฯ:ชอระกาการพมพ,๒๕๕๔.พระปรยตธรรมธาดา. กจจายนมล� นาม ปกรณ�. กรงเทพฯ : มปท., ๒๔๕๗.

พระพทธปปยเถระ.รปสทธปกรณ.กรงเทพฯ:โรงพมพการศาสนา,๒๕๒๗.พระราชปรยตโมล (สทศน). หลกสตรบาลไวยากรณและหลกสมพนธ. กรงเทพฯ :

ส�านกพมพตนบญ,๒๕๕๘.พระวสทธสมโพธ. ปทานกรมกรยาอาขยาต. กรงเทพฯ : โรงพมพธรรมบรรณาคาร,

๒๕๒๐.พระสรมงคลเถระ. พระคมภรธมมปทฏฐกถาโยชนา. กรงเทพฯ : บรษท ธนาเพรส

แอนดกราฟจ�ากด,๒๕๔๖.พระอมรมน.คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑-๔.กรงเทพฯ:โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย,๒๕๒๘.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๓ แปลโดยพยญชนะ L: 283

ส�าลวสทโธ,พระมหา.อกขรานกรมกรยาอาขยาต.โรงพมพธรรมบรรณาคาร,๒๕๒๐.ศร ป.๘, พระมหา. ศพทานกรมแหงพระธมมปทฏฐกถา. กรงเทพฯ : โรงพมพ

เลยงเชยงจงเจรญ,๒๔๙๗.สมปองมทโต,พระมหา.คมภรอภธานวรรณนา.กรงเทพฯ:ประยรวงศพรนทตงจ�ากด,

๒๕๔๗.สภาพรรณณบางชาง,รศ.ดร.ไวยากรณบาล.กรงเทพฯ:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.ส�าลวสทโธ,พระมหา.อกขรานกรมกรยาอาขยาต.กรงเทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง,

๒๕๑๕.อทสศรวรรณ,ดร.ธรรมบท ภาค ๑-๔ แปลโดยพยญชนะ.กรงเทพฯ : โรงพมพ

เลยงเชยง,๒๕๕๐.

jwi

รายนามคณะเจาภาพจดพมพหนงสอ

ขาพเจาทกคนดงมรายนามบคคล-กลมญาตธรรม-สกล-ครอบครวทมชอทายบนทกนไดรวม

กนด�าเนนการสละทนทรพยในการจดพมพหนงสอแบบเรยนเลมนจ�านวน๔ภาคภาคละ๑,๕๐๐เลม

รวม ๖,๐๐๐ เลม อกทงไดรวมกนจดหนงสอชดแบบเรยนวชาอนๆครบส�าหรบการเปดภาคเรยน

ปการศกษา๒๕๕๘ทกวชารวม๒,๐๙๑เลมเพอถวายแดพระภกษสามเณรนกศกษาทเรยนใน

ทกระดบชน(เปรยญธรรมประโยค๑-ประโยค๙)ณวดพระประโทนเจดยวรวหารและส�านกเรยน

วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ซงในการพมพหนงสอ “พระธมมปทฏฐกถา” จ�านวนดงกลาวจะได

ท�าการแบงถวายไปตามส�านกเรยนบาลของวดตางๆทขาดแคลนทวประเทศ

กศลกรรมแหงสงฆวทยาทานในครงน ขาพเจาขอถวายเปนเครองบชาพระพทธเจา ผซง

ถายทอดพระธรรมค�าสอนมาสพทธบรษทตลอดมาจนถงปวงขาพเจาใหไดมโอกาสเปนสวนหนงในการ

เสรมสรางศาสนทายาทเพอสบทอดอายพระพทธศาสนาตอไปตลอดชวกาลนาน

ขอกศลผลบญแหงความตงใจดทไดรวมกนประกอบในครงนจงเปนปจจยน�าขาพเจาไปสหนทาง

พระนพพานหรอหากไดเกดในภพชาตใดขอใหไดอยภายใตบวรพทธศาสนาเปนผมสมมาสต ม

สมปชญญะมความฉลาดปราดเปรอง ใหไดพบกลยาณมตรพบแตสงดงามขอกศลผลบญนจงเปน

ปจจยแหงการอโหสกรรมแกผทเคยลวงเกนตอขาพเจาและผทขาพเจาไดเคยลวงเกนตอทานเหลานน

ไว ขอนอมน�ากศลผลบญนไปสมารดา-บดา-บรรพบรษเหนอขนไปในทกๆ ชน-ผมพระคณ คณคร/

อาจารยญาตพนองเพอนๆและเจากรรมนายเวรของปวงขาพเจาทกคนเทอญ

ท รายนามทานผรวมเปนเจาภาพ (หนวย : บาท)

๑.ครอบครว“ชวาลตนพพทธ”โดยคณพอสรพงษ-คณแมศศธรพรอมลกหลาน ๒๑๔,๗๒๐

คณดษฎเศวตวรรณ-นพ.จรพนธ-คณนฐพร-คณศนสนย

๒.คณอนนต-คณสมนาตงทตสวสดและบตร ๑๒๐,๐๐๐

๓.กลมญาตธรรมแซซม-นวลใส-เปยมพรเมธากลโดยคณนครเทพ-คณปรางคทพย- ๒๕,๖๒๐

คณอ�าภา

๔.ครอบครว“วฒนชโนบล”โดยคณชชาต-ภญ.พมพจตร-คณศวะพรและบตร ๑๘,๓๖๐

๕.ครอบครว“ศรทศนย”โดยคณแมวรนช-คณเศรษฐพงษ-คณวฒศกด-คณดวงมณ ๑๖,๖๐๐

๖.ครอบครว“กลศรพฤกษ”และตนเหมหงสโดยคณอารยา-คณสวทย ๑๒,๐๐๐

๗.คณยวดแซโคว ๑๒,๐๐๐

๘.คณประสทธวาจาเทยงและครอบครว ๑๒,๐๐๐

L: 285

๙.คณสกจศรบวทองและครอบครว ๑๐,๐๐๐

๑๐.คณแมซงฮวยแซอง-คณเผอญเลาอรณและครอบครว ๑๐,๐๐๐

๑๑.คณสรพนธโลหนมตร ๑๐,๐๐๐

๑๒.ครอบครว“รตนเปสละ”โดยคณอสระ-คณเกษณ-คณเสมอ-คณปรศนา-คณศวไล ๗,๘๐๐

๑๓.ครอบครว“หมนสกแสง”โดยคณวราภรณ-คณศรณยกร-คณฉตรชย ๖,๓๐๐

๑๔.คณศรนนทเอกแสงกล ๖,๒๔๐

๑๕.รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอทานละ๓๐๐๐,๔๐๐๐,๔๕๐๐,๔๘๐๐,๕๐๐๐,๕๕๐๐บาท

-พลเอกไพบลยคมฉายาและครอบครว -คณเธนศ-ศวพรพงชยชาญและครอบครว

-คณววฒนจนทรวาววาม-บจก.ช.เอราวณมอเตอรนครปฐม -คณอชรพฒนสนธ

-คณอดลยเปรมประเสรฐบจก.ธนากรผลตภณฑน�ามนพช-คณรชฏะพรคงเจรญ

-คณสเมธศรวราเกยรตและครอบครว -คณนาคพนธวฑฒวภาตและครอบครว

-ครอบครว“พรยานมต-เอยมอไรรตน”โดยคณพนมศกด-คณอบลรตนนพ.ววฒน,พญ.ศศน,คณพทธดา

-คณกงกมลศรพพรรษและครอบครว -ครอบครว“อนนตาภรณ”โดยคณจนทรง-คณปตภรณ

-ชมรมเรารกในหลวง -พญประภาภรณพกสภาและครอบครว

๑๖.รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอทานละ๒,๐๐๐-๓,๐๐๐บาท

-คณจตตมาฉตรภทรพล -คณศรรตนหอมกลนแกว -คณสมพลอมรสวรรณกล

-คณเสาวนยวดานพนธ -คณกรรณการถงฝง -คณอญสมาแซตง

-คณสภาเลศวลยวทยา -คณพรรณพมลบญญภญโญ -คณโสภาล�าเลศวรวทยและครอบครว

-นพ.กตตพงสชมพพงษเกษม -คณลกษณ-คณสชาดาฉายปตศรและครอบครว

๑๗.รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอทานละ๑,๕๐๐-๒,๐๐๐บาท

-คณไพศาลคมสข -คณวราลองศรวงษ -คณสนตคลองสทธเดช

-คณจรญนรเศรษฐกล -คณสพตยาจบศร -คณวชยเอกแสงกล

-คณเกณกาวงศเกลดนาค -คณสภทราพานทอง

-คณไพศาล-สมใจววฒนธนสาร -คณนพนธ-นนทชาเอกจรยกรและครอบครว

-คณอ�านวยนนทนานนทและครอบครว -คณธนภาคพชรศกดาธรและครอบครว

-คณดารณเพงภและครอบครว -คณจรศกดบญถาวรเศรษฐและครอบครว

-คณธนกฤตสาทสสะรตและครอบครว -คณสาธต-สภทรา-สรวมลนนทแสง

-บจก.แอดวานซเลเบลพรนตง -คณณฐวฒนปยพชรเมธและครอบครว

-คณมานพ-คณณภาพรอมรเศรษฐชย -คณสมศรหาญอดมลาภและครอบครว

286 L:

๑๘.รายนามคณๆผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอทานละ๑,๐๐๐-๑,๕๐๐บาท

-มยรศรบวทอง -จราพรวฒนโรจนา -ปยะนนทคงศรวฒนา

-ล�าไยสายงาม -สมพรพนธมตร -ปยะดวงทพย

-ภดศดวงทพย -อภรดไตรโยธ -ทองเรม-ระวงดษฐนม

-เดชา-จนทนายงยงศ -ธญวลยกลนชกร -ตองลกษณมานะจตต

-พรพมลนฐวฒ -วนดาไทยวฒนานนท -วระชย-ศรพรศรสขมบวรชย

-นพรตบ�ารงสน -ชมชนโอชะกะ -ชยวฒน-อารรตนศรจตธรรม

-เชงชายไพทรย -ชนดนาถภกดรตน -ราณโกมทบษราคม

-สมใจเดอนฉาย -อ�านวยกลยาณประดษฐ -ครอบครวเจตนเจรญรตน

-สคนนาบญยอยหยด -ไพบลยชวนศรวฒน -บญทพยชมพพงษเกษม

-เกยรตศกดภทรพชต -สวดกาญจนชวะ -สมพองอนปรางค

-จตราวภาตะวต -ปยะกาญจนสทธ -สวมลสนทอง

-จราภรณพงหลกชย -ศศวมล-วเชยรจรยา -อภชาตวงศเจรญ

-นณฐวฒลเลศปญญากล -ไพบลยแซเตยและครอบครว -ปทมวรนทรธนาแสงทวสข

-สวชาดาจนทรเศธร -สญญาลกษณสงหสวสด -บงอรชยสกล

-นรวฒนตงศรเสถยร -สงานรมตศรพงศ -แกวตาปรยาสมบต

-นธวดนาทอง -ธรรมดาบญนคม -สนนทาทองนสนธ

-มณเฑยรพทกษชาตวงศ -พ.ต.ท.หญงวรญญาสทธโชค -วรรณวรางคหาญศรวฒนา

-กหลาบเขมทอง -ครอบครวชววฒนาพงศ -เดชพลธระเพยรนนทและครอบครว

-ชลพรวงบบผา -สรยรตนศรราชศร -พฒกรยมกกลและครอบครว

-สพจนพชรสรวฒ -ส�าราญเอยมสมบต -ปณตเอกอวสดาภร

-ธนวฒนวศษชศกด -กรววฒนตงกจชยวฒน -ด�ารหสภทโรภาสมพงศ

-สรชยฐานพานชสกล -เจรญสมพงษ -จนทนาชาตแดนไทยและครอบครว

-สมยศจารบษกร -ปลง-เสาวลกษณศรสงขงาม -สภานนท-ประภาสอปถมภและครอบครว

-ครอบครวเจตตสวรรณและชมพรตน -อชยชญาแผสวรรณรตนและครอบครว

-นทธมนต-วศนภทรเกยรตมนคง -ทวปเกยรตกมลมาลยและครอบครว

-สมศกดลมประพนธศลปและครอบครว -สนทร-ลาวลย-พรเดชประคองพนธ

-นพนธ-อรทยบญชวยและครอบครว -จตราเจรญลาภ&สนขเพศเมยด�าใหญ-เลก-เพศผดารก

-รศ.ดร.ปรยาพรวงศอนตรโรจนและครอบครว -อดม-วรรณ-ศภกานตอทธววฒน

-สวรรณ-จระศกด-สมปองนวลศรฉาย -วไลวรรณหวงกตตพรและครอบครว

-ภรตพร-สราวธ-ชตกาญน-อญชญฐาแกวกล -มาล-เออมพร-เยยมนภาทมโคกกรวด

L: 287

๑๙.รายนามคณๆผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอทานละ๕๐๐-๑,๐๐๐บาท

-บญสมโพธพรหม -ธระยทธปานเนตรแกว -จรญโรจนโสไกร

-ครอบครวตงเจรญศรรตน -ทานตะวนอนทรทบทม -ปราณปยะกล

-สมใจลวาทนแสนสข -อญชลสรปราการกจ -พรรณฤทธภากร

-เสาวลกษณศรจตธรรม -อมแซซม -ฉตรดาวกรตมนสชย

-ปทมบญศร -ณฐภสสรกรตมนสชย -ลดดาอดมมณสวฒน

-ณฐชานนทหลายศธาภค -วนชยจรสแสนประเสรฐ -มาลธนะนนทกล

-สมบตธรรตนบงกช -แดงตอยฉนทวฒพร -สมรถนอมวงศ

-สรชชารตนพรกล -จระภาเนยมนอย -ไพโรจนทองกล

-เบญจรงคมโนขนต -เพญจตรฐตยารกษ -อทธพลวงษศลป

-ธนกรจรายส -ธรรมรกษวงษศลป -พรพมลชวลกล

-สคนแสงทอง -ศรมาวรรณฤด -ธรภทรหรรตน

-นภาธนสนทรกร -นสรามหวรรณ -เมวกาจารพนธ

-พชรากลสนตพงศ -กนทราพรภญโญสข -ภทรยาพนจคา

-เกษณภษณปญญา -นรสราสตยาพนธ -สวรรณาชวนนทชย

-พรชยจตรมนมานะ -เซยมหงแซเตยม -โชคชยเจตนาสมฤทธโชค

-มงคล-อารยรตนอมเลยว -สมควรคมคายและครอบครว -อาคมจายจนทรและครอบครว

-สมชาตทองแกวและครอบครว -ปราณสมบตแกวและครอบครว -ศลศลปลาภเจรญวงศและครอบครว

-ประสานจงอศญากลและครอบครว -อไรวรรณ-กาญจนาสหวธณอยธยา-ครอบครวนรนทรอลงกรณรศม

-ธระเดชสวรรณนทและครอบครว -ยพดธรรมขนและครอบครว -นวลจนทรปยะกลและนองๆ

-นพนธสนทรทวทรพยและครอบครว-วชย-กลยามนบรรจง -บญรอดกลนโสภณและครอบครว

-อตโยธนอามาตยและครอบครว -วฒชยสภคพาณชยกลและครอบครว-พชรโอชารสและบรรพบรษ

-ฐตวชรรกษาพจนากจและครอบครว-อญวณเสถยรรตนเศวตและบตร -ประหยดขนทองและครอบครว

-พนองสกลไทยวฒนานนท -สรวช-พชรา-นงนภสเลาหวจตร -นสา-ทพวรรณ-อญชนาพรหมสาล

-ชาญชยภคดลดากล -พนดาเรอนแกว -องคณาสนทรสมะ

-สทธชย-จนตนาชยภญโญ -บงอรปตมล -ลาวณยชลานนต

-สมลกษณจตรภรมย -ธญจรายนตพร -พณทองคงอ�า

-ศรวไลยะสารวรรณ -รชดาพรธรรมววฒนกรและครอบครว-ชยวฒน-ศรกลสวรรณเนตร

-มงกร-จรรยาอยเยน -อบลเลศศรสถตและครอบครว

288 L:

๒๐.รายนามคณๆผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอทานละ๒๐-๕๐๐บาท

-ศรรตนฉายา -อรณบญประเสรฐ -มลบารม -ฉนทนาอารวงษ

-ชวนพศผลพบลย -ศรสะอาดแซซม -ชมพลยมประเสรฐ -สมพศบญยง

-สพลมาลสาณฐวศแจงไพร -กมลลกษณรกมนษย -นยนาคณวงศ -เรณรกเรอง

-จงจตรไพบลยพานช -ณฐกฤตวพรโพธทอง -สกจเกษสพงศ -จนตนาหนนภกด

-ธนวนตมแสง -ชศรเจยรสธกล -ส�าเภาส�าเภาเงน -ครอบครวภารตนวงศ

-เฟอง-สมใจล�าภาษ -มะลปลากลาง -บวลอยศรศรรงสมากล -กมลตนออ

-น�าคางบญพรหม -สรนทรสนเปยม -สายจตรนาครตน -จนทนากาญจนาภา

-อ�าไพพยคฆมธรรม -กาญจนาศรชย -สรพรศรสวสด -ครอบครวพกลนอย

-ประมลศกดสมลรตนกลนชกร-สนองภยผองแผว -ปราณพงบญณอยธยา -ศรสทธสเขยว

-อบลรตนโพธกง -ครอบครวบญศร -สรวชญกรตมนสชย -ปฐวปรชาตวฒน

-พมพชนกแพนอย -เจตรนปรชาตวฒน -วนดสนาสวน -กนตภาจยชน

-พมพนภากรตมนสชย -สมชายเฮงชทรพย -ไพรนทรเชอมชต -ครอบครววงศถาวราวฒน

-สนยปรดาเกษมสข -วฒนาอาทตยเทยง -สดใจแสนอบล -บญอยเฉลมบญ

-สายบวเอยมสคนธ -รพพรศรรตนโสพร -กยเองแซโงว -ปราณโชตมนเศรษฐ

-ครอบครวสศลวฒน -นภดลจกขเรอง -ครอบครวจอมขวญใจ -กลจรญวฒนาคณทรพย

-ชตมาพรหมรนทร -บงกชรตนสบสม -ครอบครวสขวสาหวงสข -ครอบครวมยรสงหนารถ

-อทธกรบวเนยม -กนกอรเลาวกล -บ�ารงเอยมเทศ -จราวรรณทองมา

-ปองพชรพชญเกตทอง -สมศกดนามมนตร -ครอบครวคมเพชร -ประภาศรรอยเนยม

-เสาวลกษณดวงทรง -สมใจ-ศศธรปะกน�าหง-สมจตรละเกษ -อราขนชยและครอบครว

-ศภโชตจตโชต -กฤศณฏฐตาดทอง -นรนดรตะกนทา -สมลรองแกว

-วชชวงศอปราช -สวนสนวน -ประสงคนตโร -ทพยสขสมบต

-วรนชบญอดม -อศวนบญธแสง -กานดาวงศาโรจน -อทยวรรณบญเกษ

-ณชารยเบาทอง -ปทมเสนาลกษณ -นารถนอยนศมานธ -พรนลทสวรรณหอม

-จารณออนลมย -บญศรชกล -บญเชดออนท�า

jwi

j บนทก i

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

j บนทก i

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................