พระธัมมปทัฏฐกถา ภาค ๒...ธ มมปท ฏฐกถา...

พระธมมปทฏฐกถาภาค ๒

แปล โดยพยญชนะ

ยลาชชวลาบาหมำสลาบาษาภนอสนบาถส า ปไวทลคคบบรห

ราหวรวชาร มารายกลโลมโดว๐๐๖๐๑ รคนาหมพทเงรก ญหใกอกงาบตขเ ณรอดวงวขแ มดเงวนนถ moc.ilapaham@aham ลมเอ moc.ilapaham.www ตซไบวเ

๐๐๖๐๑ รคนาหมพทเงรก ญหใกอกงาบตขเ ณรอดวงวขแ มดเงวนนถ๔๖๔-๑๐๖๖-๙๘๐ อถอม ๗๔๑๘-๒๗๔๒-๐ .ซกฟแ ๗๔๑๘-๒๗๔๒-๐ .รทโ

moc.liamtoh@eessataraw ลมเอ com.ilomtaw.wwwg,ro.ilomtaw.www ตซไบวเ

ราหวรวชาร มารายกลโลมโดว

สำนกเรยนวดโมลโลกยารามกร�งเทพมหานคร

โดย พระราชปรยตโมล (สทศน)

พระราช

ปรย

ตโม

ล (ส

ทศน)

พระธ

มม

ปท

ฏฐก

ถา ภ

าค ๒

แป

ล โด

ยพ

ยญ

ชน

ะ

ธมมปทฏฐกถา ภาค ๒แปลโดยพยญชนะ

แปลโดยพระราชปรยตโมล (สทศน)

ส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม กรงเทพมหานคร

อกษรยอก. ประโยคเกงทวไปอ. อนวาท. ทงหลาย(...) ขอความในวงเลบเปนขอความทไมปรากฏในประโยคบาล ผรจนาคมภรละไวในฐานทเขาใจ เวลาแปลตองเตมเขามา แตเวลาเขยนสอบใหตดวงเลบออกเสยทงหมด

∫¢/∫¢

ส�ำหรบนกเรยนชนประโยค ๑-๒

ครสอนบาลชนประโยค ๑-๒

ผสนใจทวไป

หลกสตรบาลชนประโยค ๑-๒

บาลศกษา ชนประโยค ๑-๒

ธมมปทฏฐกถา ภาค ๒แปลโดยพยญชนะ

แปลโดย พระราชปรยตโมล (สทศน ป.ธ.๙, Ph.D.) ส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม กรงเทพมหานคร

ISBN : 978-616-335-829-5

พมพครงท ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๗ จ�านวน ๑,๐๐๐ เลมพมพครงท ๒ พฤษภาคม ๒๕๕๘ - คณะเจาภาพ จ�านวน ๑,๖๐๐ เลม - นตธรรมการพมพ จ�านวน ๔๐๐ เลม

พมพท : นตธรรมการพมพ ๗๖/๒๕๑-๓ หมท ๑๕ ต.บางมวง อ.บางใหญ จ.นนทบร ๑๑๑๔๐ โทร. ๐-๒๔๐๓-๔๕๖๗-๘, ๐-๒๔๔๙-๒๕๒๕, ๐๘๑-๓๐๙-๕๒๑๕ e-mail : [email protected], [email protected]

แบบปก : ศกดา วมลจนทร

ค�าน�า\\\

ภาษาบาลหรอภาษามคธ เปนภาษาทจารกพระพทธวจนะและค�าสอนของพระอรยสาวกในไตรปฎก พระพทธเจาใชประกาศพระศาสนาแกชาวชมพทวป ภาษานไดรบการยกยอง ๔ ฐานะ คอ สมพทธโวหำรภำษำ เปนภาษาของพระพทธเจา อรยโวหำรภำษำ เปนภาษา ของพระอรยเจา ยถำภจจโวหำรภำษำ เปนภาษาไมเปลยนแปลงความหมายและอธบาย เนองจากเปนตนตภาษา มแบบแผน มระบบโครงสรางไวยากรณ สมบรณดวยคณวเศษและสภาวนรตต และ ปำลภำษำ เปนภาษาทรกษาพระพทธพจนไว ดงนน เพอสบสานจรรโลงรกษาภาษาจารกค�าสอนของพระพทธเจาและพฒนาศกยภาพของศาสนทายาท คณะสงฆไทยจงจดหลกสตรพระปรยตธรรมแผนกบาลเพอรองรบวตถประสงคดงกลาว จงกลาวไดวา “การศกษาบาลเปนการศกษาของคณะสงฆ โดยคณะสงฆ และเพอ คณะสงฆ” ธมมปทฏฐกถา ภาค ๒ น ขาพเจาไดแปลตามหลกบาลไวยากรณ สวนทออกสอบสนามหลวงกท�าเชงอรรถไวเปนทสงเกต นอกจากนน ยงไดรวบรวมเอกสารอนๆ เพอประกอบการแปลและการวเคราะหศพทดวย หนงสอเลมน เปนต�าราเลมท ๔ ของโครงการผลตหลกสตรของส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม ซงโครงการตงเปาหมายทจะเขยน ต�าราทงนกธรรมและบาลใหครบทกชน เพอถวายเปนธรรมทานแกพระภกษสามเณร ทวประเทศ ขออนโมทนาบญแกคณะเจาภาพ ผมงหวงบญอนเกดจากธรรมทานนและหวง ความเจรญมงคงแหงพระพทธศาสนา มกศลเจตนาบรจาคทรพยจดพมพหนงสอเลมน หากมขอบกพรองในการแปลหรอขอความอนใด ผแปลขอนอมรบความผดพลาดนน เพอปรบปรงแกไขในการพมพเปนวทยาทานในครงตอไป หวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมนจกอ�านวยประโยชนแกนกเรยนชนประโยค ๑-๒ ครสอนชนประโยค ๑-๒ และผสนใจใฝรตามสมควร

พระราชปรยตโมล (สทศน)

ส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม กรงเทพมหานคร

สำรบญ\\\

อปปมาทวรรค

เรองพระนางสามาวด.................................................................................................. ๑เรองกมภโฆสก.......................................................................................................๙๗เรองจฬปนถกเถระ.................................................................................................๑๐๙เรองพาลนกษตร....................................................................................................๑๓๐เรองพระมหากสสปเถระ.........................................................................................๑๓๔เรองภกษสองสหาย...............................................................................................๑๓๗เรองทาวสกกะ.......................................................................................................๑๔๑เรองภกษรปใดรปหนง.............................................................................................๑๖๖เรองพระนคมวาสตสสเถระ................................................................................... ๑๖๙

จตตวรรค

เรองพระเมฆยเถระ................................................................................................๑๗๔เรองภกษรปใดรปหนง........................................................................................... ๑๗๙เรองอกกณฐตภกษ................................................................................................๑๙๒เรองพระภาคไนยสงฆรกขตเถระ.............................................................................๑๙๗เรองพระจตตหตถเถระ..........................................................................................๒๐๓เรองภกษผปรารภวปสสนา.....................................................................................๒๑๓เรองพระปตคตตตสสเถระ......................................................................................๒๒๐เรองนายนนทโคบาล.............................................................................................๒๒๖เรองพระโสไรยเถระ..............................................................................................๒๓๐บรรณานกรม........................................................................................................ ๒๔๐รายนามคณะเจาภาพจดพมพหนงสอ..................................................................... ๒๔๓

๑ มรณพยสน เปนอวธารณบพพบท กมมธารยสมาส ว. วา มรณ เอว พยสน มรณพยสน เฉพาะ พยสน สาเรจมาจาก

ว บทหนา อส ในความซดไป, ขวางไป มหลายอรรถ ดงน (๑) ทกขอนยงสขใหพนาศ ว.วา วนฏ€ สข อสต เขเปตต พยสน

(ทกข) (๒) ความฉบหายอนสายเสยซงความเจรญใหพนาศ ว.วา วนฏ€ วฑฒ อสต เขเปตต พยสน (นสน) และ (๓) ความ

วอดวาย, ความฉบหาย, ความพนาศ ว.วา วอสน พยสน

๒. อปปมาทวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-

อนบณฑตก�าหนดแลวดวยความไมประมาท(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. สามาวตวตถเรองแหงพระนางสามาวด (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

ก.๑ อ.พระศาสดา เมอเสดจเขาไปอาศย ซงพระนครชอวาโกสมพ ประทบอย ในพระวหารชอวาโฆสตาราม ทรงปรารภ ซงความทกขอนสายเสย- ซงความสขใหพนาศคอความตาย๑ แหงรอยแหงหญง ท. หา มพระนางสามาวด- เปนประมข (ดวย) แหงรอยแหงพระญาต ท. หา (ของพระนางมาคนทยา) นน มพระนางมาคนทยาเปนประมขดวย ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อปปมาโท อมต� ปท� ดงนเปนตน ฯ อ.วาจาเปนเครองกลาวโดยลาดบ (ในเรองของพระนางสามาวด) นน น :- ในกาลอนเปนไปลวงแลว (อ.พระราชา ท.) สอง เหลาน คอ ชอ อ.พระราชาพระนามวาอลลกปปะ ในแวนแควนชอวาอลลกปปะ ชอ อ.พระราชา-พระนามวาเวฏฐทปกะ ในแวนแควนชอวาเวฏฐทปกะ เปนพระสหายกน เปน จาเดม แตกาล (แหงพระองค) ทรงเปนหนม ทรงเรยนแลว ซงศลปะ ในตระกล-แหงอาจารยเดยวกน (ทรงยงบคคล) ใหยกขนแลว ซงฉตร เปนพระราชา

2 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๒ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ชายมาโน ประกอบดวย ชน ธาตในความเกด ย ปจจย มาน ปจจย ส ปฐมาวภตต แปลง ชน เปน ชา ฯ มยยมาโน,

มยมาโน, มยยมาโน, ประกอบดวย มร ธาตในความตาย อ ปจจย มาน ปจจย ส ปฐมาวภตต แปลง มร เปน มยย

ตามนยแหงคมภรปทรปสทธ สตรท ๔๖๖ ไดรปเปน มยยมาโน บาง ลบ ย สงโยค แลวทฆะ อ เปน อ ไดรปเปน มยมาโน บาง

แปลง มร เปน มยย ตามนยแหงกจจายนะ สตรท ๕๐๕ ไดรปเปน มยยมาโน บาง นกเรยนจะพบเหนไดทงสามแบบ นอกจาก

มรมาโน ฯ๒ หมวนต หรอ หมพานต บางครงเรยกภเขาหมาลย (Himalaya Range) บาง เรยกหมาจลบาง เปนชอภเขาทปกคลมดวยหมะ

ตงอยตอนเหนอของประเทศอนเดย เปนเทอกเขาในทวปเอเชยทแยกอนทวปอนเดยทางเหนอออกจากทราบสงทเบตทางใต เปน

เทอกเขาสลบซบซอนทมยอดเขาทสงทสดในโลก เชน ยอดเขาเอเวอเรสต และยอดเขากนเจนชงคา (Kanchenjunga) กลาวกนวา

ภเขาหมพานตประดษฐานอยในชมพทวปมเนอทประมาณ ๓,๐๐๐ โยชน (๑ โยชน เทากบ ๑๐ ไมล หรอ ๑๖ กโลเมตร) วดโดยรอบ

ได ๙,๐๐๐ โยชน ประดบดวยยอด ๘๔,๐๐๐ ยอด มสระใหญ ๗ สระ คอ สระอโนดาต สระกณณมณฑะ สระรถการะ สระฉททนตะ

สระกณาละ สระมณฑากณ และสระสหปปาตะ บรรดาสระใหญทง ๗ นน สระอโนดาตถกแวดลอมไปดวยภเขาทง ๕ ทจดเปน

ยอดเขาหมพานต ไดแก ภเขาไกรลาส ภเขาจตตะ ภเขาคนธมาศ ภเขากาฬกฏ ภเขาสทศนะ ยอดเขาทกยอด มสวนสงและ

สณฐาน ๒๐๐ โยชน กวางและยาวได ๕๐ โยชน คาวา หมวนต แปลกนหลายนย เชน (๑) ภเขาทประกอบดวยหมะในฤดหมะตก

ว.วา หมปาตสมเย หมยตโตต หมวา หมวนโต ลง วนต ปจจย ฯ (๒) ภเขาทคายหมะในคมหสมย ว.วา คมหกาเล หม�

วมตต หมวา หม เปนบทหนา วม ในความคาย, สารอก ลง กว ปจจย ลบ กว และทสดธาตเสย เอา ส วภตตเปนอา ฯ ๓ สนามหลวง แผนกบาล พ.ศ. ๒๕๓๙ แปล ปพพชตา เปนกรยาคมพากย ไมจาเปนตองขน อมห มารบ เพราะ ต ปจจย สามารถ

คมพากยไดสมบรณแลว อยางไรกตาม สานกตางๆ นยมแปล ต ปจจย เปนบทวกตกตตา ในกรณทประธานของประโยคเปน

มธยมบรษ (ตว, ตมเห) และอตตมบรษ (อห, มย) ฯ

ในแวนแควน อนประกอบแลวดวยโยชนสบ ๆ ไดเปนแลว โดยกาลเปนทลวงไป แหงพระบดา ท. ของพระองค ของพระองค ฯ (อ.พระราชา ท.) เหลานน เสดจมาพรอมกนแลว ตลอดกาล ตามกาล ประทบยนอย ประทบนงอย บรรทมอย โดยความเปนอนเดยวกน ทรงเหนแลว ซงมหาชน ผเกดอยดวย ผตายอยดวย๑ ทรงปรกษากนแลววา ชอ (อ.บคคล) ผไปตามอย (ซงบคคล) ผไปอย สโลกอน ยอมไมม, แม อ.สรระ ของตน โดยก�าหนดมในทสด (ชอวา ไปตามอย ซงบคคล ผไปอย สโลกอน ยอมไมม), (อนบคคล) พงละ (ซงวตถ) ทงปวง ไป, (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ท. ดวยการ-อยครองซงเรอน, (อ.เรา ท.) จกบวช ดงน ทรงมอบใหแลว ซงความ- เปนแหงพระราชา ท. แกพระโอรสและพระมเหส ผนวชแลว ผนวชเปนฤาษ ประทบอยอย ในประเทศชอวาหมวนตะ๒ ทรงปรกษากนแลววา อ.เรา ท. ละแลว ซงความเปนแหงพระราชา เปนผบวชแลว (ยอมเปน),๓ (อ.เรา ท.) ไมอาจอย เพออนเปนอย (เปนผบวชแลว) (ยอมเปน) หามได, อ.เรา ท. เหลานน อยอย ในทเดยวกน เปนผเชนกบดวยบคคลผไมบวชแลวนนเทยว ยอมเปน, เพราะเหตนน (อ.เรา ท.) จกอย แยกกน, อ.ทาน จงอย

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๒ แปลโดยพยญชนะ L: 3

๑ ตงแต อปปมาโท อมต� ปทนต - เต ตถา กรส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๓๙ แปลโดยพยญชนะ๒ มเหสกโข ว.วา อสต อภภวตต อโส, มหนโต อโส มเหโส, สปปตฏ€ตมเหสตาย ปน ปเรห มเหโสต อกขาตพพตาย

มเหสกโข ฯ คาวา อโส สาเรจมาจาก อส ธาตในความเปนใหญ อ ปจจย

ทภเขา นน, อ.เรา จกอย ทภเขา น, แตวา (อ.เรา ท.) จกเปน โดยความเปนอนเดยวกน ในวนแหงอโบสถ ตลอดเดอนดวยทงกงโดยลาดบ ดงน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา แม (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.ความคลกคลดวยหมเทยว จกม แกเรา ท., อ.ทาน ยงไฟ พงใหโพลง ทภเขา ของทาน, อ.เรา ยงไฟ จกใหโพลง ทภเขา ของเรา, (อ.เรา ท.) จกร ซงความท (แหงเรา ท.) มอย ดวยสญญา นน ดงน ไดมแลว (แกฤาษ ท.) เหลานน ฯ (อ.ฤาษ ท. เหลานน) กระทาแลว เหมอนอยางนน๑ ฯ

ก.๒ ครงนน ในกาลอนเปนสวนอนอก อ.ดาบสชอวาเวฏฐทปกะ กระทาแลว ซงกาละ เปนเทวดาผพระราชา ผมศกดใหญ๒ เปน บงเกดแลว ฯ ในลาดบนน ครนเมอเดอนดวยทงกง ถงพรอมแลว, (อ.ดาบส) นอกน ไมเหนแลว ซงไฟ ไดรแลววา อ.สหาย ของเรา เปนผมกาละอนกระทาแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา) แมนอกน ทรงแลดแลว ซงสรแหงเทพ ของตน ในขณะ (แหงตน) บงเกดแลวนนเทยว ทรงใครครวญอย ซงกรรม ทรงเหนแลว ซงกรยาอนตนกระทาแลว จาเดม แตการออกบวช ทรงดารแลววา ในกาลน อ.เรา ไปแลว จกเยยม ซงสหาย ของเรา ดงน ทรงละแลว ซงอตภาพ นน ในขณะ นน เปนราวกะวาบรษผหลงแลวในหนทาง (เปน) เสดจไปแลว สสานก (ของดาบส) นน ทรงไหวแลว ไดประทบยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน (อ.ดาบส) นน กลาวแลว (กะเทวดา- ผพระราชา) นนวา (อ.ทาน) เปนผมาแลว (แตท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา) ตรสแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม เปนบรษผหลง-แลวในหนทาง (เปน) เปนผมาแลว แตทไกลเทยว ยอมเปน, ขาแตทานผเจรญ ก อ.พระผเปนเจา ผผเดยวเทยว ยอมอย ในท น หรอ, อ.ใคร ๆ แมอน มอยหรอ ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา อ.สหาย คนหนง ของเรา มอย ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.สหาย) นน


๑ แปลอกนยหนง อ.กระผม (เปนสหาย) นน (ยอมเปน) ฯ

(ยอมอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา (อ.สหายนน) ยอมอย ทภเขา นน แตวา (อ.สหายนน) ไมยงไฟใหโพลงแลว ในวนแหงอโบสถ, (อ.สหายนน) เปนผตายแลว จกเปน แน ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา ตรสแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.อยางนนหรอ ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย อ.อยางนน ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา ตรสแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.สหาย) นน คอ อ.กระผม๑ ดงน ฯ (อ.ดาบส ถามแลว) วา (อ.ทาน) เปนผบงเกด-แลว (ณ ท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา ตรสแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม) เปนเทวดาผพระราชา ผมศกดใหญ เปน เปนผบงเกดแลว ในเทวโลก ยอมเปน, (อ.กระผม) เปนผมาแลว อก (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกเยยม ซงพระผเปนเจา ดงน ยอมเปน, อ.อปทวะ อะไรๆ มอย แกพระผเปนเจา ผอยอย ในท น บางหรอ-หนอแล ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย เออ (อ.อยางนน), (อ.เรา) อาศยแลว ซงชาง ยอมลาบาก ดงน ฯ (อ.เทวดา-ผพระราชา ตรสถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก อ.ชาง ท. ยอมกระทา (ซงกรรม) อะไร แกทาน ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา (อ.ชาง ท.) ยงคถ ยอมใหตกไป ในทเปนทกวาด, (อ.ชาง ท.) เขยแลว ดวยเทา ท. ยอมคยขน ซงดนรวน, อ.เรานน ทงอย ซงคถ กระทาอย ซงดนรวน ใหเสมอ ยอมลาบาก ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา ตรสถามแลว) วา ก (อ.ทาน) ยอมปรารถนา ซงการไมมา (แหงชาง ท.) เหลานน หรอ ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา ตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.กระผม) จกกระทา ซงการไมมา (แหงชาง ท.) เหลานน ดงน ไดถวายแลว ซงพณอนยงชางให- ใครดวยนนเทยว ซงมนตอนยงชางใหใครดวย แกดาบส, กแล (อ.เทวดา- ผพระราชา) เมอถวาย ทรงแสดงแลว ซงสาย ท. สาม แหงพณ (ยงดาบส) ใหเรยนเอาแลว ซงมนต ท. สาม ตรสบอกแลววา ครนเมอมนต


๑ คพภน (เทว) ลง อ ปจจย ในตทสสตถตทธต ว.วา คพโภ อสสา อตถต คพภน (เทว) ฯ๒ หตถลงคสกโณ เปนวเสสนบพพบท กมมธารยสมาส มฉฏฐอปมาพหพพหสมาส เปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

ฉ.อป.พหพ. ว.วา หตถสส ลงค อว ลงค ยสส โส หตถลงโค (สกโณ)

ว.บพ.กม. ว.วา หตถลงโค สกโณ หตถลงคสกโณ

น (อนทาน) ดดแลว ซงสาย น รายแลว, อ.ชาง ท. ไมอาจอย แมเพออนกลบแลวแลด ยอมหนไป, ครนเมอมนต น (อนทาน) ดดแลว ซงสาย น รายแลว, (อ.ชาง ท.) กลบแลว แลดอย ขางหลง ยอมหนไป, ครนเมอมนต น (อนทาน) ดดแลว ซงสาย น รายแลว, อ.ชาง ตวเปนเจาแหงโขลง นอมเขาไปอย ซงหลง ยอมมา ดงน ตรสแลววา (อ.กรรม) ใด อนทาน ยอมชอบใจ, (อ.ทาน) พงกระท�า (ซงกรรม) นน ดงน ทรงไหวแลว ซงดาบส เสดจหลกไปแลว ฯ อ.ดาบส รายแลว ซงมนตเปนเครองยงชางใหหนไป ดดแลว ซงสายเปนเครองยงชางใหหนไป ยงชาง ท. ใหหนไปแลว อยแลว ฯ

ก.๓ ในสมย นน อ.พระราชา พระนามวาปรนตปะ ไดมแลว ในพระนครชอวาโกสมพ ฯ ในวนหนง (อ.พระราชา) นน ทรงผงอย ซงแดดออน กบ ดวยพระเทว ผมพระครรภ๑ ประทบนงแลว ทพนแหงอากาศ ฯ อ.พระเทว ทรงหมแลว ซงผากมพลสแดง อนประกอบแลวดวยคาแสนหนง อนเปนเครองหม ของพระราชา ประทบนงแลว ทรงเจรจาอย กบ ดวยพระราชา ทรงนาออกแลว ซงพระธามรงค ของพระราชา อนประกอบแลวดวยคาแสนหนง จากพระองคล ของพระราชา ทรงประดบแลว ทพระองคล ของพระองค ฯ ในสมย นน อ.นกตวมเพศเพยงดงเพศแหงชาง๒ มาอย โดยอากาศ เหนแลว ซงพระเทว ชะลอแลว ซงปก ท. โผลงแลว ดวยความสาคญวา อ.ชนแหงเนอ ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงกลวแลว ดวยเสยงแหงการโผลง (แหงนก) นน เสดจลกขนแลว ไดเสดจเขาไปแลว สภายในแหงพระนเวศน ฯ อ.พระเทว ไมไดทรงอาจแลว เพออนเสดจไป โดยเรว เพราะความท (แหงพระองค) เปนผมพระครรภหนกดวยนนเทยว เพราะความท (แหงพระองค) เปนผมชาตแหง- บคคลผขลาดดวย ฯ ครงนน อ.นก นน โผลงแลว (ยงพระเทว) นน


๑ คาคบ หรอ คาคบ คอ งามตนไมทกงใหญกบลาตนแยกกน เรยกวา คบ กได.

ใหประทบนงแลว ทกรงแหงเลบ บนไปแลว สอากาศ ฯ ไดยนวา อ.นก ท. เหลานน ยอมทรงไว ซงกาลง แหงชาง ท. หา, เพราะเหตนน (อ.นก ท. เหลานน) นาไปแลว โดยอากาศ จบแลว ในทอนตนชอบใจแลวอยางไร ยอมเคยวกน ซงเนอ, (อ.พระเทว) แมนน ผ (อนนก) นนนาไปอย ผกลวแลว-ตอภยคอความตาย ทรงดารแลววา ถาวา อ.เรา จกรองไซร, ชอ อ.เสยง- แหงมนษย เปนทตงแหงความหวาดเสยว ของสตวดรจฉาน ท. (ยอมเปน), (อ.นกนน) ฟงแลว (ซงเสยง) นน จกทง ซงเรา, (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, (อ.เรา) จกถง ซงความสนไปแหงชวต กบ ดวยสตวผเกดแลวในครรภ, แตวา (อ.นกนน) จบแลว ในท ใด จกเรม เพออนเคยวกน ซงเรา, (อ.เรา) กระทาแลว ซงเสยง (ในท) นน (ยงนก) นน จกใหหนไป ดงน ฯ (อ.พระเทว) นน (ทรงยงความกลว) ใหอยทบแลว เพราะความทแหงพระองค-เปนบณฑต ฯ ก ในกาลนน อ.ตนไทรใหญ ตนหนง อนเจรญ หนอยหนง แลวจงตงอยแลว โดยอาการเพยงดงมณฑป ยอมม ในประเทศแหงปาหมพานต ฯ อ.นก นน นาไปแลว (ซงรป ท.) มรปแหงเนอเปนตน (ในท) นน ยอมเคยวกน, เพราะเหตนน (อ.นกนน) นาไปแลว (ซงพระเทว) แมนน (ในท) นนนนเทยว วางไวแลว ในระหวางแหงคาคบ๑ แลดแลว ซงหนทาง (แหงตน) มาแลว ฯ ไดยนวา อ.การแลดซงหนทาง (แหงตน) มาแลว เปนธรรมดา (ของนก ท.) เหลานน (ยอมเปน) ฯ ในขณะ นน อ.พระเทว ทรงดารแลววา ในกาลน อ.อน (อนเรา) (ยงนก) น ใหหนไป ยอมควร ดงน ทรงยกขนแลว ซงพระหตถ ท. ทงสอง ทรงกระทาแลว ซงเสยงแหงฝาพระหตถดวยนนเทยว ซงเสยงแหงพระโอษฐดวย (ทรงยงนก) นน ใหหนไปแลว ฯ ครงนน อ.ลมอนเกดแตกรรม ท. ในพระครรภ (ของพระเทว) นน ปนปวนแลว ในกาลเปนทถงซงความตงอยไมไดแหงพระอาทตย ฯ อ.เมฆใหญ คารามอย ตงขนแลว ในทศทงปวง ท. ฯ ชอ อ.การบรรทม ตลอดราตรทงปวง ไมไดมแลว แกพระมเหสของพระราชา ผทรงด�ารงอยแลว ในความสข ผไมทรงไดอย (ซงเหต) แมสกวาค�าวา ขาแตพระแมเจา (อ.พระองค)


๑ ทกขปเรตาย จะแปลวา ผอนความทกขครอบง�าแลว, ผอนความทกขไปแลวในเบองหนา กได คาวา ทกขปเรตา เปนตตยาตปปรสสมาส ว.วา ทกเขน ปเรตา ทกขปเรตา (เทว) ฯ คาวา ปเรต ประกอบดวย ปร เปนบทหนา อ ธาต ในความไป, ถง ต ปจจย วการ อ เปน เอ ฯ บางมตแปลวา ผมความทกขไปแลวในเบองหนา, ผมความทกขถงแลวในเบองหนา เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส ว.วา ทกข� ปเรต� ยสสา สา ทกขปเรตา (เทว)

๒ อาจารยบางทานแปลวา เพอตองการแกผลและผลอนเจรญ, เพอประโยชนแกผลไมและวตถอนมใชผลไม

อยาทรงกลวแลว ดงน ผอนความทกขถงแลวในเบองหนา๑ ฯ แตวา ครนเมอราตร สวางอย, อ.การไปปราศแหงวลาหกดวย อ.การขนไปแหงอรณดวย อ.การออกแหงสตวผเกดแลวในครรภ (ของพระเทว) นนดวย ไดมแลว ในขณะเดยวกนนนเทยว ฯ (อ.พระเทว) นน ไดทรงกระท�าแลว (ซงค�า) วา อ.อเทน ดงน ใหเปนพระนาม ของพระโอรส เพราะความท (แหงพระโอรสนน) เปนผทรงถอเอา ซงฤดแหงเมฆดวย ซงฤดเปนทขนไปแหงอรณดวย แลวจง-ประสตแลว ฯ

ก.๔ อ.ทเปนทอย แมของดาบสชอวาอลลกปปะแล ยอมม ในทไมไกล (จากท) นน ฯ (อ.ดาบส) นน ยอมไมเขาไป สปา เพอประโยชนแกผลไมนอย-และผลไมใหญ๒ เพราะความกลวตอความหนาว ในวนแหง ฝนตามปกต, (อ.ดาบสนน) ไปแลว สโคนแหงตนไม นน นามาแลว ซงกระดก ของเนอ-อนนกจกกนแลว ท. ทบแลว ตมแลว (กระทา) ใหเปนของมรส ยอมดม, เพราะเหตนน แมในวนนน (อ.ดาบสนน) (คดแลว) วา (อ.เรา) จกนามา ซงกระดก ดงน ไปแลว (ในท) นน แสวงหาอย ซงกระดก ทโคนแหงตนไม ฟงแลว ซงเสยงแหงทารก ในเบองบน แลดอย เหนแลว ซงพระเทว กลาวแลววา อ.ทาน เปนใคร ยอมเปน ดงน (ครนเมอคา) วา (อ.ดฉน) เปนหญงมนษย ยอมเปน ดงน (อนพระเทว ตรสแลว), (ถามแลว) วา (อ.ทาน) เปนผมาแลว อยางไร ยอมเปน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.ดฉน) เปนผอนนกตวมเพศเพยงดงเพศแหงชางนามาแลว ยอมเปน ดงน (อนพระเทว) ตรสแลว, กลาวแลววา (อ.ทาน) จงขามลง ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ขาแตพระผเปนเจา (อ.ดฉน) ยอมกลว แตความเจอปนแหงชาต ดงน ฯ (อ.ดาบส ถามแลว) วา อ.ทาน เปนใคร ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา (อ.ดฉน) เปนกษตรย (ยอมเปน) ดงน ฯ


(อ.ดาบส กลาวแลว) วา แม อ.เรา เปนกษตรยเทยว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงบอก ซงมายาแหงกษตรย ดงน ฯ (อ.ดาบส) นน บอกแลว ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) ขนแลว ยงบตรนอย ของดฉน จงใหขามลง ดงน ฯ (อ.ดาบส) นน กระทาแลว ซงหนทางเปนทขนไปเฉพาะ โดยขาง ขางหนง ขนเฉพาะแลว รบแลว ซงทารก, (ครนเมอคา) วา (อ.ทาน) อยาถกตองแลว ซงดฉน ดวยมอ ดงน (อนพระเทว) ตรสแลว, ไมถกตองแลว (ซงพระเทว) นนเทยว ยงทารก ใหขามลงแลว ฯ แม อ.พระเทว เสดจขามลงแลว ฯ ครงนน (อ.ดาบส) นาไปแลว (ซงพระเทว) นน สอาศรมบท ไมกระทาแลว ซงความขาดแหงศลเทยว ปฏบตแลว ดวยความเอนด, (อ.ดาบส) นามาแลว ซงนาผงอนมแมลงออกแลว นามาแลว ซงขาวสาลอนเกดเองแลว ตมแลว ซงขาวตม ไดใหแลว ฯ (ครนเมอดาบส) นน ปฏบตอย อยางน, (อ.พระเทว) นน ทรงด�ารแลว ในกาลอนเปนสวนอนอกวา อ.เรา (ยอมร) ซงหนทาง (แหงตน) มาแลว หามไดนนเทยว, (อ.เรา) ยอมร ซงหนทาง-เปนทไป หามได, (อ.เหต) แมสกวาความคนเคย กบ (ดวยดาบส) แมน ยอมไมม แกเรา, ก ถาวา (อ.ดาบส) น ละแลว ซงเรา ท. จกไป (ในท) ไหนๆ ไซร, (อ.เรา ท.) แมทงสอง จกถง ซงความตาย (ในท) นนนเทยว, อ.อน (อนเรา) กระท�า (ซงกรรม) อยางใดอยางหนง แลวจงท�าลาย ซงศล (ของดาบส) น แลวจงกระท�า โดย - (อ.ดาบสน) จงไมปลอย ซงเรา โดยประการใด - ประการนน ยอมควร ดงน ฯ ครงนน (อ.พระเทว) ทรงประเลาประโลมแลว (ซงดาบส) นน ดวยการแสดงซงผาอน-ตนนงแลวไมดและผาอนตนหมแลวไมด (ทรงยงดาบส) ใหถงแลว ซงความพนาศ-แหงศล ฯ (อ.ชน ท.) แมสอง อยแลว อยพรอมแหงชนผพรอมเพรยงกน จ�าเดม (แตกาล) นน ฯ

ก.๕ ครงนน ในวนหนง อ.ดาบส ตรวจดอย ซงความประกอบแหง-นกษตร เหนแลว ซงความบบคนแหงนกษตร ของพระราชาพระนามวาปรนตปะ กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ อ.พระราชาพระนามวาปรนตปะ ในพระนครชอวา-


โกสมพ สวรรคตแลว ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ขาแตพระ- ผเปนเจา (อ.ทาน) ยอมกลาว อยางน เพราะเหตไร, อ.ความอาฆาต กบ (ดวยพระราชาพระนามวาปรนตปะ) นน มอย แกทาน หรอ ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.ความอาฆาต กบ ดวยพระราชาพระนาม-วาปรนตปะนน) ยอมไมม (แกเรา), (อ.เรา) เหนแลว ซงความบบคนแหง-นกษตร (ของพระราชาพระนามวาปรนตปะ) นน ยอมกลาว อยางน ดงน ฯ (อ.พระเทว) นน ทรงกนแสงแลว ฯ ครงนน (อ.ดาบส) ถามแลว (ซงพระเทว) นนวา (อ.เธอ) ยอมรองไห เพราะเหตไร ดงน, ครนเมอความท (แหงพระราชาพระนามวาปรนตปะ) นน เปนพระสวาม ของพระองค (อนพระเทว) นน ตรสบอกแลว, กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ (อ.เธอ) อยารองไหแลว, อ.ความตาย ชอ (แหงสตว) ผเกดแลว แนนอนแลว ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ขาแตพระผเปนเจา (อ.ดฉน) ยอมร ดงน ฯ (อ.ดาบส ถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เธอ) ยอมรองไห เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ขาแตพระผเปนเจา (อ.ดฉน) ยอมรองไห เพราะความโศกวา อ.บตร ของดฉน เปนผสมควร แกความเปนแหงพระราชา อนเปนของมอยแหงตระกล (ยอมเปน), ถาวา (อ.บตร ของดฉน) น จกม (ในพระนครชอวาโกสมพ) นนไซร, (อ.บตร ของดฉน น) จก (ยงบคคล) ใหยกขน ซงเศวตฉตร, ในกาลน (อ.บตร ของดฉน) เปนผมความเสอมใหญหนอ เกดแลว ดงน ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เธอ) อยาคดแลว, ถาวา (อ.เธอ) ยอมปรารถนา ซงความเปนแหงพระราชา (แกบตร) นนไซร, อ.เรา จกกระทา ซงอาการคออนไดซงความเปนแหงพระราชา (แกบตร) นน ดงน ฯ ครงนน (อ.ดาบส) ไดใหแลว ซงพณอนยงชางใหใครดวยนนเทยว ซงมนตอนยงชางใหใคร ท. ดวย (แกพระกมาร) นน ฯ ในกาลนน อ.แสนแหง-ชาง ท. มใชหนง มาแลว ยอมนง ทโคนแหงตนไทรยอย ฯ ครงนน (อ.ดาบส) กลาวแลว (กะพระกมาร) นนวา ครนเมอชาง ท. ไมมาแลวนนเทยว, (อ.เจา) ขนเฉพาะแลว สตนไม, (ครนเมอชาง ท.) เหลานน มาแลว, รายแลว ซงมนต น จงดด ซงสาย น, (อ.ชาง ท.) ทงปวง ไมอาจอย แมเพอ-


อนกลบแลวแลด จกหนไป, ครนเมอความเปนอยางนน (มอย), (อ.เจา) ขามลงแลว พงมา ดงน ฯ (อ.พระกมาร) นน ทรงกระทาแลว เหมอน-อยางนน เสดจมาแลว กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ฯ ครงนน (อ.ดาบส) กลาวแลว (กะพระกมาร) นน ในวนทสองวา ในวนน (อ.เจา) รายแลว ซงมนต น พงดด ซงสาย น, อ.ชาง ท. กลบแลว แลดอย ขางหลง จกหนไป ดงน ฯ แมในกาลนน (อ.พระกมาร) ทรงกระทาแลว เหมอนอยางนน เสดจมาแลว กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ฯ ครงนน (อ.ดาบส) เรยกมาแลว ซงพระมารดา (ของพระกมาร) นน กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ (อ.เธอ) จงให ซงขาวสาสน แกบตร ของเธอ, (อ.บตร ของเธอ) ไปแลว (จากท) นเทยว เปนพระราชา จกเปน ดงน ฯ (อ.พระเทว) นน ตรสเรยกมาแลว ซงพระโอรส ตรสแลววา ดกอนพอ อ.เจา เปนโอรส ของพระราชาพระนามวาปรนตปะ ในพระนคร- ชอวาโกสมพ (ยอมเปน), อ.นกตวมเพศเพยงดงเพศแหงชาง นามาแลว ซงเรา ผเปนไปกบดวยครรภ ดงน ตรสบอกแลว ซงชอ ท. (ของอสรชน ท.) มเสนาบด-เปนตน ตรสแลววา (อ.เจา) พงแสดง ซงผากมพลเปนเครองหมดวยนนเทยว ซงพระธามรงคเปนเครองประดบดวย ของพระบดา น (แกชน ท.) ผไมเชออย ดงน ทรงสงไปแลว ฯ

ก.๖ อ.พระกมาร ทลแลว กะดาบสวา ในกาลน (อ.หมอมฉน) จะกระทา อยางไร ดงน ฯ (อ.ดาบส กลาวแลว) วา (อ.เจา) นงแลว ทกงไมอนมในภายใต แหงตนไม รายแลว ซงมนต น จงดด ซงสาย น, อ.ชางตวเจรญทสด นอมเขาไปแลว ซงหลง เพอเจา จกเขาไปหา, อ.เจา นงแลว บนหลง (ของชางตวเจรญทสด) นนเทยว ไปแลว จงยดเอา ซงความเปนแหงพระราชา ดงน ฯ (อ.พระกมาร) นน ทรงไหวแลว ซงพระมารดาและพระบดา ท. ทรงกระทาแลว เหมอนอยางนน ประทบนงแลว บนหลง แหงชาง ตวมาแลว ทรงกระซบแลว (ซงชาง) นน ทหวา อ.เรา เปนโอรส ของพระราชาพระนามวาปรนตปะ ในพระนครชอวาโกสมพ (ยอมเปน), ขาแตนาย (อ.ทาน) ยดเอาแลว ซงความเปนแหงพระราชา อนเปนของมอย-


๑ เปตตก� (ธน) ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา ปตโน สนตก� เปตตก� (ธน�) ฯ๒ ปจจนตคาโม แปลวา บานอนตงอยแลวในทสดแหงแดน, บานอนตงอยแลวในทสดเฉพาะ, บานปลายแดน, บานอนตงอยในทสด-

แหงแดนเฉพาะ หรอแปลทบศพทวา ปจจนตคาม กได ว.วา ปจจนเต มชฌมเทสสส พหทธาภาเค ชาโต ปจจนโต ฯ ว.บพกม.

ว.วา ปจจนโต คาโม ปจจนตคาโม

แหงพระบดา๑ จงให แกเรา ดงน ฯ (อ.ชาง) นน ฟงแลว (ซงคา) นน รองแลว รองดวยเสยงแหงชางวา อ.พนแหงชาง ท. มใชหนง จงประชมกน ดงน ฯ อ.พนแหงชาง ท. มใชหนง ประชมกนแลว ฯ (อ.ชางนน) รองแลว รอง อกวา อ.ชางตวแกแลว ท. จงกาวกลบ ดงน ฯ อ.ชางตวแกแลว ท. กาวกลบแลว ฯ (อ.ชางนน) รองแลว รอง อกวา อ.ชาง ท. ตวหนมยง จงกลบ ดงน ฯ (อ.ชาง ท.) แมเหลานน กลบแลว ฯ (อ.พระกมาร) นน ผอนพนแหงชางตวนกรบ ท. มใชหนงนนเทยว แวดลอมแลว เสดจถงแลว ซงบานอนตงอยในทสดเฉพาะ๒ (ตรสแลว) วา อ.เรา เปนโอรส ของพระราชา (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) ผปรารถนาอย ซงสมบต จงมา กบ ดวยเรา ดงน ทรงกระทาอย ซงการรวบรวมซงมนษย จาเดม (แตบานอนตงอยในทสดเฉพาะ) นน เสดจไปแลว ทรงแวดลอมแลว ซงพระนคร ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน (มอนใหร) วา (อ.ชน ท.) จงให ซงการรบ หรอ หรอวา ซงความเปนแหง-พระราชา แกเรา (ดงน) เปนเหต ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร กลาวแลววา อ.เรา ท. จกไมให (ซงเหต ท.) แมสอง, ดวยวา อ.พระเทว ของเรา ท. ผมพระครรภหนก อนนกตวมเพศเพยงดงเพศแหงชาง น�าไปแลว, (อ.เรา ท.) ยอมไมร ซงความท (แหงพระเทว) นน มอย หรอ หรอวา ซงความท (แหงพระเทวนน) ไมมอย, (อ.เรา ท.) ยอมไมฟง ซงเรองอนเปนไปทว (แหงพระเทว) นน เพยงใด, (อ.เรา ท.) จกไมให ซงการรบนนเทยว, จกไมให ซงความเปนแหงพระราชา เพยงนน ดงน ฯ ไดยนวา อ.ความเปนแหงพระราชาโดยเชอสาย นน ไดมแลว ในกาลนน ฯ ในลาดบนน อ.พระกมาร ตรสแลววา อ.เรา เปนโอรส (ของพระเทว) นน (ยอมเปน) ดงน ตรสบอกแลว ซงชอ ท. (ของอสรชน ท.) มเสนาบดเปนตน ทรงแสดงแลว ซงผากมพลสแดงดวย ซงพระธามรงคดวย (แกชน ท.) ผไมเชออย แมเหมอน-อยางนน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน รพรอมแลว ซงผากมพลสแดงดวย ซงพระธามรงคดวย นน เปนผมความสงสยออกแลว เปน เปดแลว ซงประต


๑ ปาเถยย� มคาแปลหลายนยตามรปวเคราะห ไดแก (๑) วตถอนเปนประโยชนเกอกลในหนทาง ว.วา ปเถ หต� ปาเถยย� (วตถ)

(๒) วตถอนเปนประโยชนเกอกลแกบคคลผไปในหนทาง ว.วา ปเถ คมกสส หต� ปาเถยย� (วตถ) (๓) วตถอนเปนประโยชน-

เกอกลแกหนทาง ว.วา ปถสส หต� ปาเถยย� (วตถ) และ (๔) เสบยง ลง เณยย ปจจย (ปจจยนอกแบบตทธต) แตบางมต

ลง เอยย ปจจยในฐานตทธต๒ อหวาตกโรโค แปลออกศพทวา อ.โรคอนเกดขนแลวแตลมมพษเพยงดงพษแหงง เปนปญจมตปปรสสมาส มฉฏฐอปมา-

พหพพหสมาส และวเสสนบพพบท กมมธารยสมาสเปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

ฉ.อป.พหพ. ว. อหสส วส อว วส ยสส โส อหวโส (วาโต)

ว.บพ.กม. ว. อหวโส วาโต อหวาตโก หรอ อหวโส จ โส วาโต จาต อหวาตโก (ลง ก สกรรถ)

ปญ.ตป. ว. อหวาตกสมา (อปปนโน) โรโค อหวาตกโรโค ฯ

อภเษกแลว (ซงพระกมาร) นน ในความเปนแหงพระราชา ฯ อ.ความเกดขน แหงพระราชาพระนามวาอเทน น กอน ฯ

ก.๗ ก ครนเมอภกษาอนบคคลหาไดโดยยาก เกดขนแลว ในแวนแควน-ชอวาอลลกปปะ, อ.มนษย คนหนง ชอวา โกตหลกะ ผไมอาจอย เพออนเปนอย พาเอาแลว ซงภรรยา ผมบตรออน ชอวากาล (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) ไปแลว จกเปนอย ในพระนครชอวาโกสมพ ดงน ถอเอาแลว ซงวตถอนเกอกลในหนทาง๑ ออกไปแลว ฯ (อ.อาจารย ท. บางพวก) ยอม-กลาววา ครนเมอมหาชน ตายอย ดวยอหวาตกโรค๒ (อ.บรษชอวาโกตหลกะนน) ออกไปแลว ดงนบางนนเทยว ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ไปอย, ครนเมอ- วตถอนเกอกลในหนทาง สนรอบแลว, ผอนความหวครอบงาแลว ไมไดอาจแลว เพออนนาไป ซงเดก ฯ ครงนน อ.สาม กลาวแลว กะปชาบดวา ดกอนนางผเจรญ อ.เรา ท. เมอเปนอย จกได ซงบตร อก, (อ.เรา ท.) ทงแลว (ซงบตร) นน จะไป ดงน ฯ ชอ อ.หทย ของมารดา เปนธรรมชาต-ออนโยน ยอมเปน, เพราะเหตนน (อ.ภรรยา) นน กลาวแลววา อ.ดฉน จกไมอาจ เพออนทง ซงบตร ผเปนอยอยนนเทยว ดงน ฯ (อ.สาม กลาวแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เรา ท.) จะกระทา อยางไร ดงน ฯ (อ.ภรรยา กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จะนาไป (ซงบตร) นน ตามวาระ ดงน ฯ อ.มารดา ยกขนแลว (ซงบตร) นน ผราวกะวาพวงแหงดอกไม ในวาระ ของตน (ยงบตร) ใหนอนแลว ทอก นาไปแลว ดวยสะเอว ยอมให แกบดา ฯ อ.เวทนา อนมกาลงกวา


๑ ปายาส ประกอบดวย ป + อ บทหนา อ ธาตในความไป อ ปจจย อ อชชตตนวภตด ลง ส อาคม วการ อ เปน เอ แปลง เอ

เปน อย ลบ อ เสย ทฆะ อ ทบทหนาเปน อา ทฆะ อ ท ย เปน อา รสสะ อ เปน อ ฯ บางอาจารยเหนวา ป บทหนา อ

ธาต หรอ อย ธาตในความไป, ไมม, อ อาคมหนาธาต จงแปลวา ไปแลว, หนไปแลว, หลกไปแลว ฯ บางอาจารยแปลวา

ไดไปขางหนาแลว ประกอบดวย ป-อ บทหนา ยา ธาตในความไป, ถง อ ปจจย อ อชชตตนวภตต ทฆะ อ อาคม เปน อา

ลง ส อาคม รสสะ อ เปน อ

แมกวาความหว เกดขนแลว (แกสาม) นน ในท (แหงบตรนน อนตน) รบเอาแลว (ซงบตร) นน ทงวางไวแลวทงวางไวแลว ฯ (อ.สาม) นน กลาวแลว บอย ๆ (กะภรรยา) นนวา ดกอนนางผเจรญ อ.เรา ท. เมอเปนอย จกได ซงบตร, (อ.เรา ท.) จงทง (ซงบตร) นน ดงน ฯ (อ.ภรรยา) แมนน หามแลว บอย ๆ ไมไดใหแลว ซงคาตอบ ฯ อ.เดก ผ (อนมารดาและ-บดา ท.) ใหเปนไปรอบอย โดยวาระ บอบชาแลว ประพฤตหลบแลว ในมอ ของบดา ฯ (อ.บดา) นน รแลว ซงความเปนคออนประพฤตหลบ (แหงบตร) นน กระทาแลว ซงมารดา ขางหนา (ยงบตร) นน ใหนอนแลว บนทอนตนพง-ลาดดวยใบไม ในภายใต แหงกอไม กอหนง ไดดาเนนไปแลว๑ ฯ อ.มารดา กลบแลว แลดอย ไมเหนแลว ซงบตร ถามแลววา ขาแตนาย อ.บตร ของดฉน (ไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.สามนน กลาวแลว) วา (อ.บตร) อนเรา ใหนอนแลว ในภายใต แหงกอไม กอหนง ดงน ฯ (อ.ภรรยานน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ทาน) อยายงดฉนใหฉบหายแลว, (อ.ดฉน) เวน ซงบตร จกไมอาจ เพออนเปนอย, (อ.ทาน) จงนามา ซงบตร แกดฉน ดงน ประหารแลว ซงอก คราครวญแลว ฯ ครงนน (อ.สามนน) กลบแลว นามาแลว (ซงบตร) นน ฯ แม อ.บตร เปนผตายแลว ในระหวางแหงหนทาง ยอมเปน ฯ (อ.นายโกตหลกะ) นน ทงแลว ซงบตร ในฐานะ อนมประมาณเทาน (อนบคคล) ทงแลว สนวาระ ท. เจด ในระหวางแหงภพ เพราะวบากเปนเครองไหลออก (แหงกรรม) นน ดวยประการ-ฉะน ฯ ชอ อ.กรรมอนลามก นน (อนใคร ๆ) ไมพงดหมนวา นอย ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ไปอย ถงแลว ซงตระกลแหงบคคลผรกษาซงโค ตระกลหนง ฯ


๑ สรรกจจ� แปลอกนยหนงวา ซงกจคอการเผาซงสรระ, ซงกจดวยสรระ

ก.๘ ก ในวนนน อ.มงคลเพอแมโคนม ของนายโคบาล ยอมม ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา องคหนง ยอมฉน ในเรอน ของนายโคบาล เนองนตย ฯ (อ.นายโคบาล) นน (ยงพระปจเจกพทธเจา) นน ใหฉนแลว ไดกระทาแลว ซงมงคล ฯ อ.ขาวปายาส มาก เปนของ (อนนายโคบาลนน) ตระเตรยมแลว ยอมเปน ฯ อ.นายโคบาล เหนแลว (ซงชน ท.) เหลานน ผมาแลว ถามแลววา (อ.ทาน ท.) เปนผมาแลว (แตท) ไหน ยอมเปน ดงน ฟงแลว ซงเรองอนเปนไปทว ทงปวง เปนกลบตร ผมชาตแหงบคคลผออนโยน (เปน) กระทาแลว ซงความเอนด (ในชน ท.) เหลานน (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงขาวปายาส ดวยเนยใส อนเพยงพอ ฯ อ.ภรรยา กลาวแลววา ขาแตนาย ครนเมอทาน เปนอยอย, อ.ดฉน ชอวา ยอมเปนอย, (อ.ทาน) เปนผมทองอนพรอง ยอมเปน สนราตรอนยาวนาน, (อ.ทาน) จงบรโภค เพยงไรแตความตองการ ดงน กระท�าแลว (ซงขาวปายาส) ใหเปนของมหนา-เฉพาะตอสามนน กบ ดวยเนยใสนนเทยว บรโภคแลว ซงเนยใสอนเหลว หนอยหนงนนเทยว ดวยตน ฯ (อ.สาม) นอกน บรโภคแลว (ซงขาวปายาส) อนมาก ไมไดอาจแลว เพออนตด ซงความอยากในอาหาร เพราะความท (แหงตน) เปนผหวแลว สนวนเจดและวนแปด ท. ฯ อ.นายโคบาล (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงขาวปายาส (แกชน ท.) เหลานน เรมแลว เพออนบรโภค เอง ฯ อ.นายโกตหลกะ นงแลดอยแลว (ซงนายโคบาล) นน เหนแลว ซงกอนแหงขาวปายาส อนอนนายโคบาลปน แลวจงใหอย แกนางสนข ตวนอนแลว ในภายใตแหงตง คดแลววา อ.นางสนข น ตวมบญ ยอมได ซงโภชนะ อนมอยางนเปนรป เนองนตย ดงน ฯ (อ.นายโกตหลกะ) นน ไมอาจอย เพออนยงขาวปายาส นน ใหยอย ในกาลอนเปนสวนแหงราตร กระทาแลว ซงกาละ บงเกดแลว ในทอง ของนางสนข นน ฯ ครงนน อ.ภรรยา (ของนายโกตหลกะ) นน กระทาแลว ซงกจแหงสรระ๑ กระทาแลว ซงการรบจาง ในเรอน นนนนเทยว ไดแลว ซงทะนานแหงขาวสาร หงแลว (ยงโภชนะ) ใหตงอยเฉพาะแลว ในบาตร ของพระปจเจกพทธเจา กลาวแลววา


๑ เพมประธานเขามาแปล คอ อย� ปตต อ.สวนบญน หรอ อย� ปญญภาโค อ.สวนแหงบญน๒ เทวสก ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา ทวเส วตตตด เทวสโก (กาโล) แปลวา กาลอนเปนไปในวน แปลเอาความวา

ทกๆ วน, ทกวนๆ ฯ๓ ตงแต ต�ทวสญจ โคปาลกสส เธนมงคล� - ภต กโรนต วส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๖ แปลโดยพยญชนะ

ขาแตทานผเจรญ (อ.สวนบญน)๑ จงถง แกทาส ของทาน ท. ดงน คดแลววา อ.อนอนเรา อย (ในท) นนนเทยว ยอมควร, อ.พระผเปนเจา ยอมมา (ในท) น เนองนตย, อ.ไทยธรรม จงม หรอ หรอวา (อ.ไทยธรรม) จงอยาม, (อ.เรา) ไหวอย กระทาอย ซงความขวนขวาย ยงจต ใหเลอมใสอย ทกๆ วน จกประสบ (สนกาล) อนเปนไปในวน๒ ซงบญ อนมาก ดงน, ฯ (อ.ภรรยา) นน กระทาอย ซงการรบจาง อยแลว (ในเรอน) นนนนเทยว ฯ๓

ก.๙ อ.นางสนข แมนนแล คลอดแลว ซงลกสนข ตวหนงนนเทยว ในเดอน ทหก หรอ หรอวา ทเจด ฯ อ.นายโคบาล (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงนานม ของแมโคนมตวหนง (แกลกสนข) นน ฯ (อ.ลกสนข) นน เตบโตแลว ตอกาลไมนานนนเทยว ฯ ครงนน อ.พระปจเจกพทธเจา ฉนอย ยอมให ซงกอนแหงภต กอนหนง (แกลกสนข) นน เนองนตย ฯ (อ.ลกสนข) นน อาศยแลว ซงกอนแหงภต ไดกระทาแลว ซงความรก ในพระปจเจกพทธเจา ฯ อ.นายโคบาล ยอมไป สทเปนทบารง ซงพระปจเจก-พทธเจา สนวาระ ท. สอง เนองนตย ฯ (อ.นายโคบาล) นน แมไปอย ฟาดแลว ซงกอไม ท. ดวย ซงภาคพนดวย ดวยทอนไม ในทแหงเนอราย ในระหวางแหงหนทาง กระทาแลว ซงเสยงวา สส ดงน สนสามครง ยงเนอราย ท. ใหหนไปแลว ฯ แม อ.สนข ยอมไป กบ (ดวยนายโคบาล) นน ฯ ในวนหนง (อ.นายโคบาล) นน กลาวแลว กะพระปจเจกพทธเจาวา ขาแตทานผเจรญ ในกาลใด อ.โอกาส ของกระผม จกไมม, ในกาลนน (อ.กระผม) จกสงไป ซงสนข น, (อ.ทาน) พงมา ดวยสญญาณ (แหงสนข) น (อนกระผม) สงไปแลว ดงน ฯ (อ.นายโคบาล) สงไปแลว ซงสนข (ดวยคา) วา แนะพอ (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) จงนามา


๑ อกนยหนงเอา จวร� เปนประธานของประโยค โดยแปลวา ชอ อ.จวร เปนของอนบคคลผผเดยว กระท�าไดโดยยาก

เพออนกระท�า ยอมเปน แตในทน ขาพเจาใช กาต เปนประธานในประโยค ฯ

ซงพระผเปนเจา ดงน ในวนอนมโอกาสหามได จาเดม (แตกาล) นน ฯ (อ.สนข) นน แลนไปแลว ดวยคาคาเดยวนนเทยว เหาแลว สนสามครง ในทเปนทฟาดซงกอไมและภาคพน แหงเจาของ รแลว ซงความเปนคออนหนไป แหงเนอราย ท. ดวยเสยง นน ไปแลว สทเปนทอย ของพระปจเจกพทธเจา ผกระทา ซงการประคบประคองซงสรระ แลวจงเขาไป สบรรณศาลา แลวจงนงแลว ในเวลาเชาเทยว เหาแลว สนสามครง ใกลประตแหงบรรณศาลา (ยงพระปจเจก-พทธเจา) ใหรแลว ซงความทแหงตนเปนผมาแลว ยอมนอน ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครนเมอพระปจเจกพทธเจา กาหนดแลว ซงเวลา ออกไปแลว, (อ.สนข) นน เหาอย ยอมไป ขางหนา ขางหนาเทยว ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา เมอทดลอง (ซงสนข) นน ในระหวางและระหวาง ยอมเดนไป สหนทาง อน ฯ ครงนน (อ.สนข) ยนอยแลว ขวาง ขางหนา (ของพระปจเจกพทธเจา) นน เหาแลว จงขนแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา) นน สหนทางนอกนนนเทยว ฯ ครงนน ในวนหนง (อ.พระปจเจกพทธเจา) เดนไปแลว สหนทาง อน แมผ (อนสนข) นน ยนอยแลว ขวาง ขางหนา หามอย ไมกลบแลว ดนแลว ซงสนข ดวยเทา ไดดาเนนไปแลว ฯ อ.สนข รแลว ซงความ-เปนคออนไมกลบ (แหงพระปจเจกพทธเจา) นน กลบแลว คาบแลว ทมมแหง-ผาเปนเครองนง ครามาอย จงขนแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา) นน สหนทาง- นอกนนนเทยว ฯ (อ.สนข) นน ยงความรกอนมกาลง ใหเกดขนแลว (ในพระปจเจกพทธเจา) นน ดวยประการฉะน ฯ ในกาลอนเปนสวนอนอก (แตกาล) นน อ.จวร ของพระปจเจกพทธเจา คราคราแลว ฯ ครงนน อ.นายโคบาล ไดถวายแลว ซงผาเพอจวร ท. (แกพระปจเจกพทธเจา) นน ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา กลาวแลว (กะนายโคบาล) นนนนวา ดกอนทานผมอาย อ.อนกระทา ชอ ซงจวร เปนกจ (อนบคคล)ผผเดยว กระทาไดโดยยาก (ยอมเปน)๑, (อ.เรา) ไปแลว สทอนมความสาราญ (ยงบคคล) จกใหกระทา ดงน ฯ (อ.นายโคบาล กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงกระทา (ในท) นนนเทยว ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา กลาวแลว) วา ดกอนทาน


๑ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๔๙ เฉลยวา เหลาน ฯ

ผมอาย (อนเรา) ไมอาจ ดงน ฯ (อ.นายโคบาล กลาวแลว) วา ขาแต-ทานผเจรญ ถาอยางนน (อ.ทาน) อยาอยแลว ในภายนอก สนกาลนาน ดงน ฯ อ.สนข ไดยนฟงอยแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของชน ท. สอง) เหลานนเทยว ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา (กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก (อ.ทาน) จงหยด ดงน ยงนายโคบาล ใหกลบแลว เหาะขนแลว สทองฟา ผมหนาเฉพาะตอภเขาชอวาคนธมาทน หลกไปแลว ฯ เมอสนข เหนแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา) นน ผไปอย โดยอากาศ ยนเหาแลว, (ครนเมอ- พระปจเจกพทธเจา) นน ละอย ซงคลองแหงจกษ, อ.หทย แตกแลว ฯ

ก.๑๐ ชอ อ.สตวดรจฉาน ท. เหลานน๑ เปนสตวมชาตซอตรง เปนสตวไมคดโกง ยอมเปน, สวนวา อ.มนษย ท. ยอมคด (ซงเหต) อน ดวยหทย, ยอมกลาว (ซงเหต) อน ดวยปาก, (เพราะเหต) นนนนเทยว (อ.บตรของนายควาญชางชอวาเปสสะ) กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ ก (อ.ขนธปญจก) นใด คอ อ.มนษย ท., (อ.ขนธปญจก) นน เปนธรรม-ชาตรกชฏ (ยอมเปน), ขาแตพระองคผเจรญ ก (อ.ขนธปญจก) นใด คอ อ.สตวของเลยง ท., (อ.ขนธปญจก) นน เปนธรรมชาตตน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.สนข) นน กระทาแลว ซงกาละ บงเกดแลว ในภพชอวาดาวดงส เปนผอนพนแหงนางอปสรแวดลอมแลว (เปน) เสวยแลว ซงสมบตใหญ เพราะความท (แหงตน) เปนสตวมความเหนตรง เพราะความท (แหงตน) เปนสตว- ไมคดโกง นน ดวยประการฉะน ฯ (เมอเทพบตร) นน กระซบอย ณ ทใกล-แหงห ของใคร ๆ, อ.เสยง ยอมแผไป ตลอดทมโยชนสบหกเปนประมาณ, แตวา อ.เสยงแหงวาจาเปนเครองกลาวโดยปกต ยอมปกปด ซงนครแหงเทวดา อนมพนแหงโยชนสบเปนประมาณ ทงสน ฯ (เพราะเหต) นนนนเทยว (อ.คา) วา อ.เทพบตรชอวาโฆสกะ ดงน เปนชอ (ของเทพบตร) นน ไดเปนแลว ฯ (อ.อนถาม) วา ก (อ.วบาก) นน เปนวบากเปนเครองไหลออก (แหง-กรรม) อะไร (ยอมเปน) ดงน ฯ


๒ ตงแต ตรจฉานา นาเมเต อชชาตกา - กจฉสม ปฏสนธ คณห ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๙ แปลโดยพยญชนะ

(อ.อนแก) วา (อ.วบากนน เปนวบากเปนเครองไหลออก) แหงการเหา ดวยความรก ในพระปจเจกพทธเจา (ยอมเปน) (ดงน) ฯ (อ.เทพบตร) นน ดารงอยแลว (ในภพชอวาดาวดงส) นน สนกาลไมนาน เคลอนแลว ฯ จรงอย อ.เทพบตร ท. ยอมเคลอน จากเทวโลก เพราะเหต ท. ส คอ เพราะความสนไปแหงอาย เพราะความสนไปแหงบญ เพราะความสนไป- แหงอาหาร เพราะความโกรธ ฯ อ.กรรมอนเปนบญ อนมาก เปนธรรมชาต (อนเทพบตร) ใด กระทาแลว ยอมเปน, (อ.เทพบตร) นน เกดขนแลว ในเทวโลก ดารงอยแลว ตลอดการกาหนดเพยงไรแหงอาย ยอมบงเกด ในเบองบน แบะเบองบน (อ.เทพบตรนน) ชอวา ยอมเคลอน เพราะ - (ในเหต ท. ส เหลานนหนา) - ความสนไปแหงอาย อยางน ฯ อ.บญ อนนดหนอย เปนบญ (อนเทพบตร) ใด กระทาแลว ยอมเปน, อ.บญ นน (ของเทพบตร) นน ยอมสนไป ในระหวางเทยว ราวกะ อ.ขาวเปลอก อนมทะนานสหรอทะนานหาเปนประมาณ อน (อนบคคล) ใสเขาแลว ในเรอนคลง-ของพระราชา (สนไปอย), (อ.เทพบตรนน) ยอมกระทา ซงกาละ ในระหวางเทยว, (อ.เทพบตรนน)ชอวา ยอมเคลอน เพราะความสนไปแหงบญ อยางน ฯ (อ.เทพบตร) อนอก บรโภคอย ซงกามคณ ท. ไมบรโภคแลว ซงอาหาร เพราะความหลงพรอมแหงสต เปนผมกายอนลาบากแลว (เปน) ยอมกระทา ซงกาละ, (อ.เทพบตรนน) ชอวา ยอมเคลอน เพราะความสนไปแหงอาหาร อยางน ฯ (อ.เทพบตร) อนอก ไมอดกลนอย ซงสมบต (ของเทพบตร) อน โกรธแลว ยอมกระทา ซงกาละ, (อ.เทพบตรนน) ชอวา ยอมเคลอน เพราะความโกรธ อยางน ฯ สวนวา (อ.เทพบตรชอวาโฆสกะ) น บรโภคอย ซงกามคณ ท. เปนผมสตอนตนลมแลว เปน ยอมเคลอน เพราะความสนไป-แหงอาหาร ฯ กแล (อ.เทพบตรชอวาโฆสกะนน) ครนเคลอนแลว ถอเอาแลว ซงปฏสนธ ในทอง (ของหญง) ผยงพระนครใหงาม ในเมองโกสมพ๑ ฯ (อ.หญง) นน ถามแลว ซงนางทาสวา (อ.ขนธปญจก) นน อะไร ดงน


๑ นครโสภน (อตถ) ลง ณ ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา นคร� โสเภตต นครโสภน (อตถ) นคร เปนบทหนา สภ ธาต

ในความงาม ลง อน เปนเครองหมายอตถลงค ฯ

หญงนครโสเภณ เรยกวา หญงโสเภณบาง โสเภณบาง หญงงามเมองบาง หญงคนชวบาง คนอสานเรยกวา หญงแมจาง คอ

เปนผหญงทรบจางกระทาชาเราสาสอน โดยไดรบเงนหรอผลประโยชนเปนคาจาง ทไดชอวา นครโสเภณ เพราะหญงพวกนตอง

อาศยเมองเปนทหาเลยงชพ เพราะมลกคามากมาย สะดวกแกการคาประเวณ แตในทน หมายถง นางบาเรอชนสงประจานครใหญ

มหนาทปรนนบตและบาเรอชายทงทเปนแขกบานแขกเมองและชาวเมองใหเปนทชอบใจโดยไมประสงคจะมลกชายสบสกล แตม

ลกสาวเพอสบทอดมรดกของตนได ในวฒนธรรมสมยชมพทวป หญงนครโสเภณถอเปนหญงชนสงของราชสานก บางแควนมหญง

เหลานไวเชดหนาชตา เปนแรงดงดดการทองเทยวและนาเงนตราเขาบานเมอง เชน นางสาลวด มารดาของหมอชวกโกมารภจ

เปนนางบาเรอชนสงประจากรงราชคฤห แควนมคธ นางสรมาเปนหญงคณกาทวไป เปนตน

ในวน (แหงตน) คลอดแลว, (ครนเมอคา) วา ขาแตแมเจา อ.บตร ดงน (อนนางทาสนน) กลาวแลว, (ยงนางทาส) ใหทงแลว (ดวยคา) วา แนะสาวใช เอาเถด (อ.เจ า) ยกขนแล ว ซงเดก น ในกระด งเก า จงท ง ทกองแหงหยากเยอ ดงน ฯ จรงอย (อ.หญง ท.) ผยงพระนครใหงาม๑ ยอมประคบประคอง ซงธดา, ยอมไมประคบประคอง ซงบตร, ดวยวา อ.เชอสาย (ของหญง ท.) เหลานน อนธดา ยอมสบตอ ฯ อ.กา ท. บาง อ.สนข ท. บาง นงแวดลอมแลว ซงเดก ฯ (อ.สตว) แมตวหนง ไมอาจแลว เพออนเขาไปใกล เพราะวบากเปนเครองไหลออก แหงการเหา อนมความรก- ในพระปจเจกพทธเจาเปนแดนเกดกอน ฯ ในขณะนน อ.มนษย คนหนง ออกไปแลว ในภายนอก เหนแลว ซงการประชมแหงกาและสนข นน (คดแลว) วา (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ไปอย (ในท) นน เหนแลว ซงเดก ไดเฉพาะแลว ซงความรกเพยงดงบตร (คดแลว) วา อ.บตร อนเรา ไดแลว ดงน นาไปแลว สเรอน ฯ ก.๑๑ ในกาลนน อ.เศรษฐผอยในพระนครชอวาโกสมพ ไปอย สราชตระกล เหนแลว ซงปโรหต ผมาอย จากพระราชนเวศน ถามแลววา ขาแตอาจารย ในวนน อ.ความประกอบแหงนกษตรเปนเครองกระทาซงดถ อนทาน ตรวจดแลว หรอ ดงน ฯ (อ.ปโรหต กลาวแลว) วา ดกอน- มหาเศรษฐ เออ (อ.อยางนน), อ.กจ อน อะไร ของเรา ท. (มอย) ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ถามแลว) วา ขาแตอาจารย อ.อะไร จกม แกชนบท


ดงน ฯ (อ.ปโรหต กลาวแลว) วา (อ.เหต) อน ยอมไมม, แตวา อ.เดกผเกดแลว ในวนน เปนเศรษฐผเจรญทสด จกเปน ในพระนคร น ดงน ฯ ในกาลนน อ.ภรรยา ของเศรษฐ เปนผมครรภหนก ยอมเปน, เพราะเหตนน (อ.เศรษฐ) นน สงไปแลว ซงบรษ สเรอน พลน (ดวยคา) วา (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) จงร (ซงภรรยา ของเรา) นน, (อ.ภรรยา ของเรา) นน คลอดแลว หรอ หรอวา ไมคลอดแลว ดงน ฟงแลววา (อ.ภรรยา ของทาน) ไมคลอดแลว ดงน เฝาแลว ซงพระราชา ไปแลว สเรอน โดยเรว เรยกมาแลว ซงนางทาส ชอวากาล ใหแลว ซงพนแหงทรพย (กลาวแลว) วา (อ.เจา) จงไป ใครครวญแลว ในพระนคร น, (อ.เจา) ใหแลว ซงพนแหงทรพย รบเอาแลว ซงเดกผ เกดแลว ในวนน จงมา ดงน ฯ (อ.นางทาส) นน ใครครวญอย ไปแลว สเรอน นน เหนแลว ซงเดก ถามแลว ซงหญงผเปนเจาแหงเรอนวา อ.เดก น เกดแลว ในกาลไร ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.เดกน) เกดแลว ในวนน ดงน (อนหญงผเปนเจาแหงเรอนนน) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา (อ.ทาน) จงให (ซงเดก) น แกดฉน ดงน ยงคา ใหเจรญอย กระทา ซงกหาปณะ หนง ใหเปนตน ใหแลว ซงพนแหงทรพย นามาแลว (ซงเดก) นน แสดงแลว แกเศรษฐ ฯ อ.เศรษฐ คดแลววา ถาวา อ.ธดา ของเรา จกเกดไซร, (อ.เรา) (ยงเดก) นน ใหอยอาศยแลว กบ (ดวยธดา) นน จกกระทา ใหเปนเจาของ แหงตาแหนงแหงเศรษฐ, ถาวา อ.บตร ของเรา จกเกดไซร, (อ.เรา) (ยงเดก) นน จกใหตาย ดงน (ยงบคคล) ใหกระทาแลว (ซงเดก) นน ในเรอน ฯ ครงนน อ.ภรรยา (ของเศรษฐ) นน คลอดแลว ซงบตร โดยกาลอนลวงไปแหงวนเลกนอย ฯ อ.เศรษฐ คดแลววา (ครนเมอเดก) น ไมมอย, อ.บตร ของเรา จกได ซงตาแหนงแหงเศรษฐ, อ.อน (อนเรา) (ยงเดก) นน ใหตาย ในกาลนนนเทยว ยอมควร ดงน เรยกมาแลว ซงนางกาล กลาวแลววา แนะสาวใช (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) (ยงเดก) น จงใหนอน ขวาง ในทามกลางแหงประตแหงคอก ในเวลาเปนทออกไป แหงโค ท. จากคอก, อ.แมโค ท. เหยยบแลว (ซงเดก) นน (ยงเดกนน) จกใหตาย, แตวา (อ.เจา) รแลว ซงความเปนคออนเหยยบหรออนไมเหยยบ (ซงเดก) นน


จงมา ดงน ฯ (อ.ทาส) นน ไปแลว, ครนเมอประตแหงคอก เปนทสกวา-อนนายโคบาลเปดแลวนนเทยว (มอย), (ยงเดก) นน ใหนอนแลว เหมอนอยางนน ฯ อ.โคผตวเจรญทสดในหมแหงโค แมออกไปอย ในภายหลงแหงโคทงปวง ในกาลอน ออกไปแลว กอนกวาโคทงปวง ในวนนน ไดยนอยแลว กระทา ซงเดก ในระหวาง แหงเทา ท. ส ฯ อ.แมโค ท. ตวมรอยมใชหนง เสยดสอย ซงขาง ท. สอง ของโคผ ออกไปแลว ฯ แม อ.นายโคบาล คดแลววา อ.โคผ น ยอมออกไป ในภายหลงแหงโคทงปวง ในกาลกอน, แตวา ในวนน (อ.โคผน) ออกไปแลว กอนกวาโคทงปวง ตวมความไหวออก-แลวเทยว ยนอยแลว ใกลประตแหงคอก, (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ไปแลว เหนแลว ซงเดก ผนอนแลว ในภายใต (แหงโคผ) นน ไดเฉพาะแลว ซงความรกเพยงดงบตร (คดแลว) วา อ.บตร อนเรา ไดแลว ดงน นาไปแลว สเรอน ฯ

ก.๑๒ อ.นางกาล ไปแลว ผอนเศรษฐถามแลว บอกแลว ซงเนอความ นน (ผอนเศรษฐ) กลาวแลววา (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) ใหแลว ซงพนแหงทรพย จงนามา (ซงเดก) นน อก ดงน ใหแลว ซงพนแหง-ทรพย นามาแลว ไดใหแลว อก ฯ ครงนน (อ.เศรษฐ) กลาวแลว (กะนางกาล) นนวา แนะแม ผชอวากาล อ.รอยแหงเกวยน ท. หา ในพระนคร น ลกขนแลว ในกาลเปนทขจดเฉพาะซงความมด ยอมไป เพออนคาขาย, อ.เจา นาไปแลว (ซงเดก) น (ยงเดก) จงใหนอน ในหนทาง-แหงลอ, อ.โค ท. จกเหยยบ (ซงเดก) นน หรอ หรอวา อ.ลอ ท. จกตด (ซงเดกนน), ก (อ.เจา) รแลว ซงเรองอนเปนไปทว (แหงเดกนน) เทยว พงมา ดงน ฯ (อ.นางกาล) นน นาไปแลว (ซงเดก) นน (ยงเดก) ใหนอนแลว ในหนทางแหงลอ ฯ ในกาลนน (อ.บรษ) ผเจรญทสดแหงเกวยน ไดมแลว ขางหนา ฯ ครงนน อ.โค ท. (ของบรษ) นน ถงแลว ซงท นน ทงแลว ซงแอก, แมตว (อนบรษนน) ยกขนแลวจงขบไปอย บอย ๆ ไมไปแลว ขางหนา ฯ (เมอบรษ) นน พยายามอย กบ (ดวยโค ท.) เหลานนนนเทยว อยางน, อ.อรณ ตงขนแลว ฯ (อ.บรษ) นน แลดอย


๑ จะแปลเปนประโยคลงคตถะ ไมมกรยาคมพากยวา อ.กรรม ของเรา หนกหนอ กได

ซงหนทาง (ดวยอนคด) วา อ.โค ท. กระทาแลว (ซงกรรม) นน ชออะไร ดงน เหนแลว ซงเดก คดแลววา อ.กรรม ของเรา เปนกรรมหนกหนอ (ยอมเปน)๑ ดงน ผมใจยนดแลววา อ.บตร อนเรา ไดแลว ดงน นาไปแลว (ซงเดก) นน สเรอน ฯ อ.นางกาล ไปแลว ผอนเศรษฐถามแลว บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ผ (อนเศรษฐ) กลาวแลววา (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) ใหแลว ซงพนแหงทรพย จงนามา (ซงเดก) นน อก ดงน ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ ครงนน (อ.เศรษฐ) กลาวแลว (กะนางกาล) นนวา ในกาลน (อ.เจา) นาไปแลว (ซงเดก) นน สปาชา- เปนททงซงศพดบ (ยงเดก) จงใหนอน ในระหวางแหงกอไม, (อ.เดกนน) ผ (อนสตว ท.) มสนขเปนตน เคยวกนแลว หรอ หรอวา ผอนอมนษยประหารแลว จกตาย (ในท) นน, ก (อ.เจา) รแลว ซงความท (แหงเดก) นนเปน- ผตายแลวหรอไมตายแลวเทยว พงมา ดงน ฯ (อ.นางกาล) นน นาไปแลว (ซงเดก) นน (ยงเดก) ใหนอนแลว (ในท) นน ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ อ.สนข หรอ หรอวา อ.กา หรอวา อ.อมนษย ไมไดอาจแลว เพออนเขาไปใกล (ซงเดก) นน ฯ (อ.อนถาม) วา ก อ.มารดา (ของเดก) นน (มอย) หามไดนนเทยว, อ.บดา (ของเดกนน) (มอย) หามได, อ. - (ในปยชน ท.) มพนองชาย-เปนตนหนา - ใคร ๆ ชอวา ผรกษา (ซงเดกนน) มอย หามได มใชหรอ, อ.ใคร ยอมรกษา (ซงเดก) นน ดงน ฯ (อ.อนแก) วา (อ.กรรม) สกวาการเหา อน (อนเดก) ใหเปนไปทวแลว ดวยความรก ในพระปจเจกพทธเจา ในกาลแหงตนเปนสนขนนเทยว ยอมรกษา (ซงเดก) นน (ดงน) ฯ ก.๑๓ ครงนน อ.บรษผเลยงซงแพะ คนหนง นาไปอย ซงแมแพะ ท. ตวมแสนมใชหนง สทหากน ยอมไป โดยขางแหงปาชา ฯ อ.แมเพะ ตวหนง เคยวกนอย (ซงตณชาต ท.) มใบไมเปนตน เขาไปแลว สระหวางแหงกอไม


๑ นฬกาโร ลง ณ ปจจย กตตรป กตตสาธนะ ว.วา นฬ กโรตต นฬกาโร ถอเอาความวา ชางตอก, ชางสาน

เหนแลว ซงเดก ยนอยแลว ดวยเขา ท. ไดใหแลว ซงนานม แกเดก ฯ ครนเมอเสยงวา เห เห ดงน อนบรษผเลยงซงแพะ แมกระทาแลว, (อ.แมแพะ) ไมออกไปแลว ฯ (อ.บรษ) นน (คดแลว) วา อ.เรา ตแลว (ซงแมแพะ) นน ดวยไมเทา จกนาออกไป ดงน เขาไปแลว สระหวางแหงกอไม เหนแลว ซงแมแพะ ตวยนอย ดวยเขา ท. แลวจงยงเดก ใหดมอย ซงนานม ไดเฉพาะแลว ซงความรกเพยงดงบตร ในเดก (คดแลว) วา อ.บตร อนเรา ไดแลว ดงน พาเอาแลว (ซงเดก) นน หลกไปแลว ฯ อ.นางกาล เหนแลว (ซงเหต) นน ไปแลว ผอนเศรษฐถามแลว บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ผ (อนเศรษฐ) กลาวแลววา (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) ใหแลว ซงพนแหงทรพย จงนามา (ซงเดก) นน อก ดงน ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ ครงนน (อ.เศรษฐ) กลาวแลว (กะนางกาล) นนวา แนะแม ผชอวากาล (อ.เจา) พาเอาแลว (ซงเดก) น ขนเฉพาะแลว สภเขาเปนทยงโจรใหตกไป จงโยนไป ในเหว, (อ.เดกนน) กระทบเฉพาะอย ททองแหงภเขา เปนผมทอนนอยและทอนใหญ เปน จกตกไป ทภาคพน, ก (อ.เจา) รแลว ซงความท (แหงเดก) นน เปนผตายแลวหรอไมตายแลวเทยว พงมา ดงน ฯ (อ.นางกาล) นน นาไปแลว (ซงเดก) นน (ในท) นน ยนอยแลว บนทสดแหงภเขา โยนไปแลว ฯ ก อ.พมแหงไผใหญ อาศยแลว ซงทองแหงภเขา นนแล เจรญแลว ตามแนวแหงภเขานนเทยว ฯ อ.พมแหงกระพงโหม อนเปนพมหนาทบเกดแลว ทวมทบแลว ซงยอด (แหงพมแหงไผใหญ) นน ฯ อ.เดก เมอตกไป ตกไปแลว (บนพม) นน อนราวกะวาผาโกเชาว ฯ ในวนนน อ.ความตองการ ดวยไมไผ ยอมม (แกบรษ) ผกระทาซงตอกผเจรญทสด๑ (อ.บรษผกระทาซงตอกผเจรญทสด) นน ไปแลว กบ ดวยบตร เรมแลว เพออนตด ซงพมแหงไผ นน ฯ (ครนเมอพมแหงไผ) นน ไหวอย, อ.เดก ไดกระทาแลว ซงเสยง ฯ (อ.บรษ-ผกระทาซงตอกผเจรญทสด) นน (คดแลว) วา (อ.เสยง) เปนราวกะวาเสยง- แหงเดก (ยอมเปน) ดงน ขนเฉพาะแลว โดยขาง ขางหนง เหนแลว


(ซงเดก) นน ผมจตยนดแลววา อ.บตร อนเรา ไดแลว ดงน พาเอาไปแลว ฯ อ.นางกาล ไปแลว สสานก ของเศรษฐ (ผอนเศรษฐ) นน ถามแลว บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน (ผอนเศรษฐ) กลาวแลววา (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) ใหแลว ซงพนแหงทรพย จงนามา (ซงเดก) นน อก ดงน ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ

ก.๑๔ เมอเศรษฐ กระทาอย (ซงกรรม) นดวย นดวยนนเทยว, อ.เดก เตบโตแลว ฯ (อ.คา) วา อ.โฆสกะ ดงนนนเทยว เปนชอ (ของเดก) นน ไดเปนแลว ฯ (อ.นายโฆสกะ) นน ปรากฏแลว แกเศรษฐ ราวกะ อ.หนาม ทนยนตา ฯ (อ.เศรษฐ) ไมอาจแลว แมเพออนแลด ตรง ๆ ฯ ครงนน (อ.เศรษฐ) คดอย ซงอบายเปนเหตตาย (แหงนายโฆสกะ) นน ไปแลว สสานก (ของบรษ) ผกระทาซงหมอผเปนสหาย ของตน ถามแลววา (อ.ทาน) จกเผา ซงเตา ในกาลไร ดงน (ครนเมอคา) วา (อ.เรา จกเผา ซงเตา) ในวนพรง ดงน (อนสหายนน) กลาวแลว, กลาวแลววา ถาอยางนน (อ.ทาน) รบเอาแลว ซงพนแหงทรพย น จงกระทา ซงการงาน อยางหนง ของเรา ดงน ฯ (อ.สหายนน ถามแลว) วา ขาแตนาย (อ.กรรม) อะไร ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา อ.อวชาตบตร คนหนง ของเรา มอย, (อ.เรา) จกสงไป (ซงอวชาตบตร) นน สสานก ของทาน, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ทาน) (ยงอวชาตบตร) นน ใหเขาไปแลว สหอง ตดแลว ดวยมด อนคม (กระทา) ใหเปนผม- ทอนนอยและทอนใหญ ใสเขาแลว ในตม พงเผา ในเตา, อ.พนแหงทรพย น เปนเชนกบดวยการกระทาซงสนจาง ของทาน (ยอมเปน), (อ.เรา) จกกระทา (ซงกรรม) อนควรแลวแกกรรมอนเราพงกระทา แกทาน ยงขน ในภายหลง อก ดงน ฯ อ.บรษผกระทาซงหมอ รบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ฯ อ.เศรษฐ (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงนายโฆสกะ ในวนรงขน สงไปแลว (ดวยค�า) วา ดกอนพอ อ.บรษผกระท�าซงหมอ อนเรา สงบงคบแลว ซงการงาน อยางหนง ในวนวาน, อ.เจา จงมา, (อ.เจา) ไปแลว สส�านก (ของบรษผกระท�าซงหมอ) นน จงกลาว อยางนวา


ไดยนวา (อ.ทาน) ยงการงาน อนอนบดาของขาพเจาสงบงคบแลว ในวนวาน จงใหส�าเรจ ดงน ดงน ฯ (อ.นายโฆสกะ) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ไดไปแลว ฯ อ.บตร ของเศรษฐ นอกน เลนอย ซงขลบ กบ ดวยเดก ท. เหนแลว (ซงนายโฆสกะ) นน ผไปอย (ในท) นน เรยกมาแลว (ซงนายโฆสกะ) นน ถามแลววา ขาแตพชาย (อ.ทาน) จะไป (ในท) ไหน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.เรา) ถอเอาแลว ซงขาวสาสน ของบดา (จะไป) สสานก (ของบรษ) ผกระทาซงหมอ ดงน (อนนายโฆสกะนน) กลาวแลว, กลาวแลววา อ.ขาพเจา จกไป (ในท) นน, อ.เดก ท. เหลาน ชนะแลว ซงคะแนนมาก กะขาพเจา, (อ.ทาน) ชนะตอบแลว จงให (ซงคะแนน) นน แกขาพเจา ดงน ฯ (อ.นายโฆสกะ กลาวแลว) วา อ.เรา ยอมกลว ตอบดา ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา ขาแตพชาย (อ.ทาน) อยากลวแลว, อ.ขาพเจา จกนาไป ซงขาวสาสน นน, (อ.ขาพเจา) เปนผ (อนเดก ท.) มาก ชนะแลว (ยอมเปน), อ.ขาพเจา ยอมมา เพยงใด, (อ.ทาน) จงชนะตอบ ซงคะแนน เพอขาพเจา เพยงนน ดงน ฯ ไดยนวา อ.นายโฆสกะ เปนผฉลาด ในการเลนซงขลบ (ยอมเปน), (เพราะเหต) นน (อ.บตรของเศรษฐนน) หนวงเหนยวแลว (ซงนายโฆสกะ) นน อยางน ฯ (อ.นายโฆสกะ) แมนน กลาวแลววา ถาอยางนน (อ.เจา) ไปแลว จงกลาว กะบรษผกระทาซงหมอวา ไดยนวา อ.การงาน อยางหนง อนบดา ของขาพเจา สงบงคบแลว ในวนวาน, (อ.ทาน) (ยงการงาน) นน จงใหสาเรจ ดงน (กะบตรของเศรษฐ) นน ดงน สงไปแลว ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน ไปแลว สสานก (ของบรษผกระทาซงหมอ) นน ไดกลาวแลว เหมอนอยางนน ฯ ครงนน อ.บรษผกระทาซงหมอ (ยงบตรของเศรษฐ) นน ใหตายแลว โดยทานอง (แหงคา) อนเศรษฐกลาวแลวนนเทยว โยนไปแลว ในเตา ฯ แม อ.นายโฆสกะ เลนแลว ตลอดกาลอนเปนสวนแหงวน ไปแลว สเรอน ในสมยเปนทสนไป- แหงวน, (ครนเมอคา) วา ดกอนพอ (อ.เจา) เปนผไมไปแลว ยอมเปน หรอ ดงน อนเศรษฐ เหนแลว กลาวแลว, บอกแลว ซงเหตแหงตนไมไปแลวดวย ซงเหตแหงนองชายผนอยทสดไปแลวดวย ฯ อ.เศรษฐ ฟงแลว (ซงคา) นน


๑ ปฏส�เวเทส ประกอบดวย ปฏ + ส บทหนา วท ธาตในความร, เสวย, ได, ประสาน, ยนด, ปลมใจ, จงใจ, ประกาศ, กลาว,

เรยก, เณ ปจจยในกตตวาจก อ อชชตตน ลง ส อาคม พฤทธ อ ตนธาตเปน เอ รสสะ อ เปน อ ในทน จงแปลวา เสวยแลว,

เสวยเฉพาะแลว ฯ๒ น อปสค มลกษณะการใชแตกตางกนบาง ถาแปลวา เขา, ลง สามารถลง น หนากรยาอาขยาต กรยากตก คณนาม นามนาม

ไดไมเปลยนแปลง แตถาแปลวา ไมม, ออก นยมซอน หรอ ลง ร อาคม ตามหลงในฐานะทควร เชน นรโย, นรปราโธ, นมมโล

เปนตน

รองแลว รองใหญวา (อ.ทาน) อยาไดฆาแลว ดงน เปนราวกะวามโลหตอน-เดอดพลานแลว ในสรระทงสน เปน (กลาวแลว) วา ดกอนบรษผกระทาซงหมอ ผเจรญ (อ.ทาน) อยายงเราใหฉบหายแลว, (อ.ทาน) อยายงเราใหฉบหายแลว ดงน ประคองแลว ซงแขน ท. คราครวญอย ไดไปแลว สสานก (ของบรษผกระทาซงหมอ) นน ฯ อ.บรษผกระทาซงหมอ เหนแลว (ซงเศรษฐ) นน ผมาอย เหมอนอยางนน กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ทาน) อยากระทาแลว ซงเสยง, อ.การงาน ของทาน สาเรจแลว ดงน ฯ (อ.บคคล) ผมใจอนโทษประทษรายแลว (ตอบคคล) ผไมประทษรายแลว (เสวยเฉพาะแลว๑ ซงความโทมนส อนไมนอย) ฉนใดแล (อ.เศรษฐ) นน เปนผอนความโศก อนใหญ อนราวกะวาภเขา ทวมทบแลว เปน เสวยเฉพาะแลว ซงความ-โทมนส อนไมนอย (ฉนนน) ฯ

ก.๑๕ (เพราะเหต) นน อ.พระผมพระภาคเจา ตรสแลววา(อ.บคคล) ใด ยอมประทษราย (ในขณาสพ ท.) ผไมประทษรายแลว ผไมมอาชญา ดวยอาชญา, (อ.บคคลนน) ยอมเขาถง๒ ซง - (แหงฐานะ ท.) - สบหนา - ฐานะ อยางใดอยางหนง พลน นนเทยว คอ พงถง ซงเวทนา อนหยาบ หรอ หรอวา ซงความเสอม ซงความแตก แหงสรระ หรอ แมหรอวา ซงอาพาธ อนหนก ซงความ-ฟงซานแหงจต หรอ หรอวา ซงความขดของ แตพระราชา ซงการกลาวต อนทารณ หรอ หรอวา ซงความสนไปรอบ แหงญาต ท. หรอวา


๑ กนต เปนนบาตบอกคาถาม สมพนธวา ปจฉนตถ มอรรถเหมอน ก หรอ กถ ฯ

ซงความแตกสลาย แหงโภคะ ท. อกอยางหนง อ.ไฟ ผช�าระ ยอมไหม ซงเรอน ท. (ของบคคล) นน, (อ.บคคล) นน ผมปญญาอนโทษประทษราย-แลว ยอมเขาถง ซงนรก เพราะความแตกไป แหงกาย ดงน ฯ

(ครนเมอความเปน) อยางนน แมมอย, อ.เศรษฐ ยอมไมอาจ เพออน-แลด (ซงนายโฆสกะ) นน ตรง ๆ อก ฯ (อ.เศรษฐ) คดอยวา (อ.เรา) (ยงโฆสกะ) นน พงใหตาย อยางไร๑ ดงน เหนแลว ซงอบายวา (อ.เรา) สงไปแลว สสานก ของนายเสมยน ในรอยแหงบาน ของเรา (ยงโฆสกะ) จกใหตาย ดงน เขยนแลว ซงหนงสอ (แกนายเสมยน) นน (มอนใหร) วา (อ.บตร) น เปนอวชาตบตร ของเรา (ยอมเปน), (อ.ลง) (ยงอวชาตบตร) น ใหตายแลว จงโยนไป ในหลมแหงคถ, (ครนเมอกรรม) อยางน (อนลง) กระทาแลว, อ.เรา จกร (ซงกรรม) อนควรแลวแกกรรมอนเราพงกระทา แกลง ในภายหลง ดงน (เปนเหต) กลาวแลววา ดกอนพอ ผชอวาโฆสกะ อ.นายเสมยน ในรอยแหงบาน ของเรา ท. มอย, (อ.เจา) นาไปแลว ซงหนงสอ น จงให (แกนายเสมยน) นน ดงน ผกแลว ซงหนงสอ ทชายแหงผา (ของนายโฆสกะ) นน ฯ ก (อ.นายโฆสกะ) นน ยอมไมร ซงลทธแหงอกษร ฯ เพราะวา อ.เศรษฐ เมอ (ยงนายโฆสกะ) นนใหตายเทยว ไมไดอาจแลว เพออนใหตาย จาเดม แตกาล (แหงนายโฆสกะ) เปนหนม, (อ.เศรษฐ) (ยงนายโฆสกะ) จกใหศกษา ซงลทธแหงอกษร อยางไร ฯ (อ.นายโฆสกะ) นน ผกแลว ซงหนงสอเปนเหตยงตนใหตายนนเทยว ทชายแหงผา ดวยประการฉะน เมอออกไป กลาวแลววา ขาแตพอ อ.วตถอนเกอกลในหนทาง ของกระผม ยอมไมม ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา อ.กจ ดวยวตถอนเกอกลในหนทาง ยอมไมม แกเจา, อ.เศรษฐ ผเปนสหาย ของเรา มอย ในบานโนน ในระหวางแหงหนทาง, (อ.เจา) กระทาแลว ซงอาหารอน-บคคลพงกนในเวลาเชา ในเรอน (ของเศรษฐ) นน จงไป ขางหนา ดงน ฯ


๑ ปาสาทกา ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต แปลวา ผยงความเลอมใสใหเกด ว.วา ปสาท� ชเนตต ปาสาทกา (ธตา) หรอ

แปลวา ผน�ามาซงความเลอมใส ว.วา ปสาท� อาหรตต ปาสาทกา (ธตา) ฯ

(อ.นายโฆสกะ) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ไหวแลว ซงบดา ออกไปแลว ถงแลว ซงบาน นน ถามแลว ซงเรอนของเศรษฐ ไปแลว เหนแลว ซงชายาของเศรษฐ, (ครนเมอคา) วา (อ.เจา) เปนผมาแลว (แตท) ไหน ยอมเปน ดงน (อนชายาของเศรษฐนน) กลาวแลว, กลาวแลววา (อ.กระผม เปนผมาแลว) แตภายในแหงพระนคร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ชายาของเศรษฐ ถามแลว) วา (อ.เจา) เปนบตร ของใคร ยอมเปน ดงน ฯ (อ.นายโฆสกะ กลาวแลว) วา ขาแตแม (อ.กระผม เปนบตร) ของเศรษฐผเปนสหาย ของทาน ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ชายาของเศรษฐ ถามแลว) วา อ.เจา เปนผชอวาโฆสกะ ยอมเปนหรอ ดงน ฯ (อ.นายโฆสกะ กลาวแลว) วา ขาแตแม ขอรบ (อ.อยางนน) ดงน ฯ อ.ความรกเพยงดงบตร (ในนายโฆสกะ) นน เกดขนแลว (แกชายาของเศรษฐ) นน กบ ดวยการเหนนนเทยว ฯ

ก.๑๖ ก อ.ธดา คนหนง ของเศรษฐ มอย, (อ.ธดานน) เปนผอนบคคลพงแสดงขนวาผมกาลฝนสบหาหรอสบหก เปนผมรปงาม เปนผน�า-มาซงความเลอมใส๑ (ยอมเปน) ฯ (อ.เศรษฐ) ใหแลว ซงนางทาส ผกระท�าซงการรบใช คนหนงนนเทยว เพออนรกษา (ซงธดา) นน (ยงธดานน) ใหอยแลว ในหองอนเปนสร ทพนในเบองบน แหงปราสาท อนประกอบแลว-ดวยชนเจด ฯ อ.ธดาของเศรษฐ สงไปแลว ซงนางทาส นน สระหวาง- แหงรานตลาด ในขณะ นน ฯ ครงนน อ.ชายาของเศรษฐ เหนแลว (ซงนางทาส) นน ถามแลววา (อ.เธอ) จะไป (ณ ท) ไหน ดงน, (ครนเมอคา) วา ขาแตแมเจา (อ.ดฉน) (ยอมไป) ดวยการสงไป แหงธดา ดงน (อนนางทาสนน) กลาวแลว, กลาวแลววา (อ.เธอ) จงมา ขางน กอน, อ.การรบใช จงพกไว, (อ.เธอ) ตงแลว ซงตง ลางแลว ซงเทา ท. ทาแลว ซงนามน ปแลว ซงทเปนทนอน จงให แกบตร ของฉน, (อ.เธอ) จกกระทา ซงการรบใช ในภายหลง ดงน ฯ (อ.นางทาส) นน ไดกระทาแลว


๑ ตงแต เสฏ€โน ปเนกา ธตา - อวตถรตวา คณห ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๒ แปลโดยพยญชนะ

เหมอนอยางนน ฯ ครงนน อ.ธดาของเศรษฐ คกคามแลว (ซงนางทาส) นน ผมาแลว โดยกาลนาน ฯ ครงนน (อ.นางทาส) นน กลาวแลววา ขาแต-แมเจา (อ.ทาน) อยาโกรธแลว ตอดฉน, อ.บตรของเศรษฐ ชอวาโฆสกะ มาแลว, (อ.ดฉน) เปนผกระท�า (ซงกจ) นดวย นดวย (เพอบตรของ-เศรษฐ) นน แลวจงไป (ในท) นน แลวจงมาแลว ยอมเปน ดงน (กะธดาของเศรษฐ) นน ฯ อ.ความรก ตดแลว (ซงอวยวะ ท.) มผวเปนตน ตงอยแลว จรด ซงเยอในกระดก แกธดาของเศรษฐ เพราะฟง ซงชอวา อ.บตรของเศรษฐ ชอวาโฆสกะ ดงนเทยว ฯ จรงอย (อ.ธดาของเศรษฐ) นน เปนปชาบด (ของนายโฆสกะ) นน เปน ในกาล (แหงนายโฆสกะนน) เปนบรษชอวาโกตหลกะ ไดถวายแลว ซงขาวสกมทะนานหนงเปนประมาณ แกพระปจเจกพทธเจา ฯ (อ.ธดาของเศรษฐนน) มาแลว บงเกดแลว ในตระกลแหงเศรษฐ น ดวยอานภาพ (แหงผลของทาน) นน ฯ อ.ความ-รกในกาลกอน นน ทวมทบแลว (ซงธดาของเศรษฐ) นน ยดเหนยวไวแลว ดวยประการฉะน๑ ฯ (เพราะเหต) นน อ.พระผมพระภาคเจา ตรสแลววา

อ.ดอกอบล หรอ (หรอวา อ.ดอกไม อนเกด-ในน�า อนเหลอ อาศยแลว ซงเหต ท. สอง คอ ซงน�าดวยนนเทยว คอ ซงเปอกตมดวย ยอมเกด) ในน�า ฉนใด อ.ความรก นน ยอมเกด (ดวยเหต ท. สอง) คอ ดวยการ- อยรวมกน ในกาลกอน หรอ หรอวา คอ ดวยความเกอกลอนเกดขนเฉพาะแลว ฉนนน ดงน ฯ

ก.๑๗ ครงนน (อ.ธดาของเศรษฐ) ถามแลว (ซงนางทาส) นนวา แนะแม (อ.นายโฆสกะ) นน (ยอมอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.นางทาส กลาวแลว) วา ขาแตแมเจา (อ.นายโฆสกะนน) นอนแลว บนทเปนทนอน ประพฤตหลบอย ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ ถามแลว) วา ก (อ.วตถ)


๑ วาตปาน� (ฉทท) แปลวา ชองเปนทดมกนซงลม ลง ย ปจจย เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา วาต� ปวต เอตถาต วาตปาน�

(ฉทท�) เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา วาต� ปวตต วาตปาน� ฯ วาต เปนบทหนา ปา ธาตในความ ดม แปลเอาความวา “หนาตาง”๒ ตงแต อถ น� ปจฉ กห - ทสสนเตเยวสส พนธ ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๒ แปลโดยอรรถ

อะไร ๆ ในมอ (ของนายโฆสกะ) นน มอยหรอ ดงน ฯ (อ.นางทาส กลาวแลว) วา ขาแตแม อ.หนงสอ มอย ทชายแหงผา ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน (คดแลว) วา (อ.หนงสอ) นน เปนหนงสอ อะไรหนอแล (ยอมเปน) ดงน, (ครนเมอนายโฆสกะ) นน ประพฤตหลบอย, เมอมารดาและ- บดา ท. ไมเหนอย เพราะความท (แหงตน) เปนผมใจสงไปแลวในทอน, ขามลงแลว ไปแลว สทใกล แกแลว ซงหนงสอ นน ถอเอาแลว เขาไปแลว สหอง ของตน ปดแลว ซงประต เปดแลว ซงชองเปนทดมกนซงลม๑ อานแลว ซงหนงสอ เพราะความท (แหงตน) เปนผฉลาด ในลทธแหงอกษร (คดแลว) วา โอ อ.คนเขลา ผกแลว ซงหนงสอเปนเหตตาย แหงตน ทชายแหงผา ยอมเทยวไป, ถาวา (อ.หนงสอ) เปนของอนเราไมเหนแลว พงเปนไซร, อ.ชวต (ของนายโฆสกะ) นน จะไมม ดงน ฉกแลว ซงหนงสอ นน เขยนแลว ซงหนงสอ อนอก ตามคา ของเศรษฐวา อ.บตร ของเรา น เปนผ- ชอวาโฆสกะ (ยอมเปน), (อ.ลง) (ยงบคคล) ใหนามาแลว ซงเครองบรรณาการ จากรอยแหงบาน กระทาแลว ซงมงคล กบ ดวยธดา ของเศรษฐในชนบท น (ยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงเรอน อนประกอบแลวดวยชนสอง ในทามกลาง แหงบานเปนทอย ของตน จงกระทา ซงการอารกขาอนตนจดแจงดแลว ดวยเครองลอมคอกาแพงดวย นนเทยว ดวยการคมครองแหงบรษดวย, อนง (อ.ลง) จงสงไป ซงขาวสาสน แกเรา (มอนใหร) วา (อ.กรรม) นดวย นดวย อนกระผม กระทาแลว ดงน (เปนเหต), (ครนเมอกรรม) อยางน (อนลง) กระทาแลว, อ.เรา จกร (ซงกรรม) อนควรแลวแกกรรมอนเราพงกระทา แกลง ในภายหลง ดงน, กแล (อ.ธดาของเศรษฐ) ครนเขยนแลว พบแลว ขามลงแลว ผกแลว ทชายแหงผา (ของนายโฆสกะ) นนนนเทยว๒ ฯ (อ.นายโฆสกะ) นน ประพฤตหลบแลว ตลอดกาลอนเปนสวนแหงวน ลกขนแลว บรโภคแลว หลกไปแลว ฯ ในวนรงขน (อ.นายโฆสกะ) ไปแลว สบาน นน ในเวลาเชาเทยว เหนแลว ซงนายเสมยน ผกระทาอย


๑ อตสาร แปลกนวา โรคลงแดง, โรคอตสาร, โรคอนยงโลหตใหแลนไปยง, โรคอนบคคลพงระลกลวง, โรคอนเปนไปลวง-

ซงความระลก, โรคมอนแลนไปยงแหงโลหตเปนสมฏฐาน๒ อาณาเปส เปนไดทงกตตวาจกและเหตกตตวาจก ทเปนกตตวาจก แปลวา สงบงคบแลว ประกอบดวย อา บทหนา ณป ธาตใน

ความบงคบ เณ ปจจยในกตตวาจก อ อชชตตน ลง ส อาคม รสสะ อ เปน อ ทฆะตนธาต ฯ อกนยหนง เปนเหตกตตวาจก

แปลวา ยง.....ใหสงไปแลว, ยง.....ใหบงคบแลว ประกอบดวย อาณ ธาต ในความบงคบ ณาเป ปจจย อ อชชตตน ส อาคม

รสสะ อ เปน อ ฯ อกนยหนง อาณ ธาตน คอ อา + ญา ธาตในความร ณาเป ปจจย อ อชชตตน ส อาคม รสสะ อ เปน อ

แปลวา ยง...ใหรทวแลว ฯ

ซงกจในบานนนเทยว ฯ (อ.นายเสมยน) นน เหนแลว (ซงนายโฆสกะ) นน ถามแลววา ดกอนพอ อ.อะไร ดงน ฯ (อ.นายโฆสกะ) นน กลาวแลววา อ.หนงสอ อนบดา ของขาพเจา สงไปแลว เพอทาน ท. ดงน ฯ (อ.นายเสมยน ถามแลว) วา ดกอนพอ อ.หนงสอ (อนเศรษฐ สงไปแลว) เพออะไร, (อ.ทาน) จงนามา ดงน รบแลว ซงหนงสอ อานแลว ผมใจยนดแลว กลาวแลว กะคฤหบด ท. วา ดกอนทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) จงเหน ซงความรก ในเรา แหงนาย ของเรา, (อ.เศรษฐ) สงมาแลว (ซงบตร) สสานก ของเรา (ดวยคา) วา (อ.ลง) จงกระทา ซงมงคล แกบตรผเจรญทสด ของเรา ดงน, (อ.ทาน ท.) จงนามา (ซงอปกรณ ท.) มไมเปนตน พลน ดงน (ยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงเรอน อนมประการอน-ขาพเจากลาวแลว ในทามกลางแหงบาน (ยงบคคล) ใหนามาแลว ซงเครองบรรณาการ จากรอยแหงบาน นามาแลว ซงธดา ของเศรษฐในชนบท กระทาแลว ซงมงคล สงไปแลว ซงขาวสาสน แกเศรษฐ (มอนใหร) วา (อ.กรรม) นดวย นดวย อนกระผม กระทาแลว ดงน (เปนเหต) ฯ

ก.๑๘ อ.ความโทมนส อนใหญวา (อ.เรา) (ยงบคคล) ยอมใหกระทา (ซงกรรม) ใด (อ.กรรม) นน ยอมไมม, (อ.เรา) (ยงบคคล) ยอมไมใหกระทา (ซงกรรม) ใด (อ.กรรม) นนนนเทยว ยอมม ดงน เกดขนแลว แกเศรษฐ เพราะฟง (ซงคา) นน ฯ อ.ความโศกนน เปน โดยความเปนอนเดยวกน กบ ดวยความโศกเพราะบตรเทยว ยงความเรารอนในทอง ใหเกดขนแลว ยงโรคมอนแลนไปยงแหงโลหตเปนสมฏฐาน๑ ใหเกดแลว ฯ แม อ.ธดาของเศรษฐ สงบงคบแลว๒ ซงชน ท. วา ถาวา อ.ใคร ๆ ยอมมา จากสานก ของเศรษฐไซร,


๑ อายตตก สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๒ แปลวา บคคลผเกบสวย นอกจากนนยงแปลไดหลายนย คอ บคคลผเรยกเกบ

ซงสวย, นายสวย, นายเสมยน, เสมยน, เจาพนกงาน, เจาหนาท อาย บทหนา อจ ธาต ในความประชม, รวม, รวบรวม,

ต ปจจย แปลง ต เปน จ ลง ก สกรรถ ฯ๒ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๒ แปลเปน ๒ ประโยควา ขาแตแมเจา (อ.เศรษฐ) เปนผมก�าลง (ยอมเปน) กอน,

ยอมบรโภค ซงอาหารนนเทยว ฯ๓ ตงแต ต� สตวา เสฏ€โน - อจฉ ตาวาต อาห ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๒ แปลโดยพยญชนะ (สอบซอม)๔ นวาส แปลวา ซงทเปนทอยอาศย, ซงประเทศเปนทอยอาศย, ซงทพก สวนคาวา ปรพพย แปลงกนวา เสบยง เสบยงทาง,

คาใชจาย, เสบยงเปนเครองเสอมรอบ, ความเสอมรอบ, วย ธาต ในความไป, ถง, เปนไป, อ ปจจย แปลง ว เปน พ ซอน

พ เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา ปรโต วยตต ปรพพโย ฯ สาหรบคาวา วย แปลกนวา วย, ความเสอมไป, ความแปรไป, ว.วา

วยต ปรหาน คจฉตต วโย ฯ

อ.ทาน ท. ไมบอกแลว แกเรา อยาบอกแลว แกบตรของเศรษฐ กอนกวา ดงน ฯ แม อ.เศรษฐแล คดแลววา (อ.เรา) จกไมกระทา ซงบตรผอน-โทษประทษรายแลว นน ใหเปนเจาของ แหงสมบต ของเรา ในกาลน ดงน กลาวแลววา แนะลง (อ.เรา) เปนผใครเพออนเหน ซงบตร ของเรา ยอมเปน, (อ.ทาน) สงไปแลว (ซงบรษ) ผกระทาซงการรบใชในทใกลแหงเทา คนหนง (ยงบรษนน) จงใหรองเรยก ซงบตร ของเรา ดงน กะนายเสมยน คนหนง๑ ฯ (อ.นายเสมยน) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ใหแลว ซงหนงสอ สงไปแลว ซงบรษ คนหนง ฯ แม อ.ธดาของเศรษฐ ฟงแลว ซงความท (แหงบรษ) นน เปนผมาแลวจงยนอยแลว ใกลประต (ยงบคคล) ใหรองเรยกแลว (ซงบรษ) นน ถามแลววา แนะพอ อ.(เหต) อะไร ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ขาแตแมเจา อ.เศรษฐ เปนไข (เปน) (ยงขาพเจา) ยอมใหรองเรยก เพออนเหน ซงบตร ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ ถามแลว) วา แนะพอ อ.เศรษฐ เปนผมกาลง (ยอมเปน) (หรอ หรอวา) (อ.เศรษฐ) เปนผมกาลงอนโทษประทษรายแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ขาแตแมเจา (อ.เศรษฐ) เปนผมกาลง (เปน) ยอมบรโภค ซงอาหาร กอนนนเทยว ดงน๒ ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน ไมยงบตรของ-เศรษฐใหรแลวเทยว (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงทพกดวย ซงเสบยงดวย๓ (แกบรษ) นน กลาวแลววา (อ.ทาน) จกไป ในกาล (แหงทาน) อนเราสงไปแลว, (อ.ทาน) จงอย กอน ดงน๔ ฯ อ.มหาเศรษฐ ไดกลาวแลว กะนายเสมยน อกวา แนะลง (อ.หนงสอ) อนทาน ไมสงไปแลว สสานก แหงบตร


๑ อทาน เปนประธานในประโยค สมพนธวา สตตมปจจตตสยกตตา ฯ

ของเรา หรอ ดงน ฯ (อ.นายเสมยน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.หนงสอ อนกระผม) สงไปแลว, อ.บรษผไปแลว ยอมไมมา กอน ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงสงไป (ซงบรษ) อนอก อก ดงน ฯ (อ.นายเสมยน) นน สงไปแลว ฯ อ.ธดาของเศรษฐ ปฏบตแลว (ในบรษ) แมนน เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ ครงนน อ.โรค ของเศรษฐ เปนสภาพมกาลง เกดแลว, อ.ภาชนะ หนง ยอมเขาไป, (อ.ภาชนะ) หนง ยอมออกไป ฯ อ.เศรษฐ ถามแลว ซงนายเสมยน อกวา แนะลง (อ.หนงสอ) อนทาน ไมสงไปแลว สสานก แหงบตร ของเรา หรอ ดงน ฯ (อ.นายเสมยน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.หนงสอ อนกระผม) สงไปแลว, แตวา อ.บรษผไปแลว ยอมไมมา ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงสงไป (ซงบรษ) อนอก อก ดงน ฯ (อ.นายเสมยน) นน สงไปแลว ฯ อ.ธดาของเศรษฐ ถามแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน (กะบรษ) แมผมาแลว ในวาระทสาม ฯ (อ.บรษ) นน กลาวแลววา ขาแตแมเจา อ.เศรษฐ เปนไขหนก (เปน) ตดขาดแลว ซงอาหาร เปนผมความตายเปนทไปในเบองหนา เกดแลว, อ.ภาชนะ หนง ยอมออกไป, (อ.ภาชนะ) หนง ยอมเขาไป ดงน ฯ

ก.๑๙ อ.ธดาของเศรษฐ คดแลววา อ.กาลน๑ เปนกาล เพออนไป (ยอมเปน) ดงน บอกแลว แกบตรของเศรษฐวา ไดยนวา อ.บดา ของทาน เปนไข (ยอมเปน) ดงน, (ครนเมอคา) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.เธอ) ยอมกลาว (ซงคา) อะไร ดงน (อนบตรของเศรษฐนน) กลาวแลว, กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ความทกข) มใชความสาราญ (มอย) (แกบดา ของทาน) นน ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา ในกาลน (อ.กรรม) อะไร (อนเรา ท.) พงกระทา ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.เรา ท.) ถอเอาแลว ซงเครองบรรณาการ อนตงขน จากรอย-แหงบาน ไปแลว จกเหน (ซงบดา) นน ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน


๑ ตงแต อถ เสฏ€โน โรโค พลวา - ปรเส อาณาเปส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๒ แปลโดยอรรถ (สอบซอม)

(รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน (ยงบคคล) ใหนามาแลว ซงเครอง-บรรณาการ ถอเอาแลว ดวยเกวยน ท. หลกไปแลว ฯ ครงนน (อ.ธดาของเศรษฐ) นน กลาวแลววา อ.บดา ของทาน เปนผมกาลงอนโทษ-ประทษรายแลว (ยอมเปน), (เมอเรา ท.) ถอเอาแลว ซงเครองบรรณาการ อนมประมาณเทาน ไปอย, อ.ความเนนชา จกม, (อ.ทาน) (ยงเครอง-บรรณาการ) นน จงใหกลบ ดงน (กะบตรของเศรษฐ) นน สงไปแลว (ซงเครองบรรณาการ) นน ทงปวง สเรอนแหงตระกล ของตน กลาวแลว อกวา ขาแตนาย อ.ทาน พงยนอย ทขางแหงเทา ของบดา ของตน, อ.ดฉน จกยนอย ทขางเบองบนแหงศรษะ ดงน, (อ.ธดาของเศรษฐนน) เมอเขาไป สเรอนนนเทยว สงบงคบแลว ซงบรษ ท. ของตนวา (อ.ทาน ท.) จงถอเอา ซงการอารกขา ขางหนาดวย ขางหลงดวย แหงเรอน ดงน๑ ฯ ก อ.บตรของเศรษฐ ไดยนอยแลว ทขางแหงเทา ของบดา, (อ.ธดาของเศรษฐ) นอกน (ไดยนอยแลว) ณ ขางเบองบนแหงศรษะ ในกาล (แหงตน) เขาไปแลว ฯ ในขณะ นน อ.เศรษฐ เปนผหงาย เปนผนอนแลว ยอมเปน ฯ สวนวา อ.นายเสมยน นวดอย ซงเทา ท. (ของเศรษฐ) นน กลาวแลววา ขาแตนาย อ.บตร ของทาน มาแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ถามแลว) วา (อ.บตร ของเรา) นน (ยอมอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.นายเสมยน) กลาวแลววา (อ.บตร ของทาน) นน ยนอยแลว ณ ทใกลแหงเทา ดงน ฯ ครงนน (อ.เศรษฐ) เหนแลว (ซงบตร) นน (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงนายเสมยน ถามแลววา อ.ทรพย อนมประมาณเทาไร (มอย) ในเรอน ของเรา ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตนาย อ.โกฏ ท. สสบ แหงทรพย-นนเทยว (มอย), แตวา อ.การก�าหนด นดวย นดวย แหงภณฑะอน-เปนเครองอปโภคและเปนเครองบรโภค ท. (ดวย) แหงบานและนาและสตว- ตวมเทาสองและสตวตวมเทาสและยานและพาหนะ ท. ดวย (มอย) ดงน (อนนายเสมยนนน) กลาวแลว, เปนผใครเพออนกลาววา อ.เรา จะไมให (ซงทรพย) อนมประมาณเทาน แกโฆสกะ ผเปนบตร ของเรา ดงน (เปน)


กลาวแลววา (อ.เรา) ยอมให ดงน ฯ อ.ธดาของเศรษฐ ฟงแลว (ซงค�า) นน คดแลววา (อ.เศรษฐ) น เมอกลาว อก พงกลาว (ซงค�า) อะไร ๆ อน ดงน เปนผราวกะวากระสบกระสายเพราะความโศก (เปน) สยายแลว ซงผม ท. รองไหอย กลาวแลววา ขาแตพอ (อ.ทาน) ยอมกลาว (ซงค�า) นน ชออะไร, (อ.เรา ท.) ยอมฟง ซงค�า ชอ แมน ของทาน, (อ.เรา ท.) เปนผไมมบญหนอ ยอมเปน ดงน ลมฟาดอยแลว (ซงเศรษฐ) นน ททามกลางแหงอก ดวยกระหมอม, เสยดสอย ททามกลางแหงอก (ของเศรษฐ) นน ดวยกระหมอม โดย - (อ.เศรษฐ) ยอมไมอาจ เพออนกลาว อก โดยประการใด - ประการนน แสดงแลว ซงการรองไหยง ฯ แม อ.เศรษฐ ไดกระทาแลว ซงกาละ ในขณะนนนนเทยว ฯ

ก.๒๐ (อ.ชน ท.) ไปแลว กราบทลแลว แกพระราชา พระนามวา- อเทนวา อ.เศรษฐ ตายแลว ดงน ฯ อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงกจคอการเผาซงสรระ (ของเศรษฐ) นน ตรสถามแลววา ก อ.บตร หรอ หรอวา อ.ธดา (ของเศรษฐ) นน มอยหรอ ดงน ฯ (อ.ชน ท. กราบทล-แลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.บตร (ของเศรษฐ) นน ชอวาโฆสกะ มอย, ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.เศรษฐ) มอบใหแลว ซงสมบต ทงปวง (แกบตร) นน ตายแลว ดงน ฯ (อ.พระราชา) (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงบตรของเศรษฐ ในกาลอนเปนสวนอนอก ฯ ก ในวน นน อ.ฝน ตกแลว, อ.นา ยอมขงอยดวยด (ในท) นน นน ทเนนแหงพระราชา ฯ อ.บตรของเศรษฐ ไดดาเนนไปแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกเฝา ซงพระราชา ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงเปดแลว ซงพระแกล ทรงแลดอย (ซงบตรของเศรษฐ) นน ผมาอย ทรงเหนแลว (ซงบตรของเศรษฐ) ผกระโดด ซงน�า ทเนนแหงพระราชา แลวจงมาอย ตรสถามแลว (ซงบตรของเศรษฐ) ผมาแลวจงถวายบงคม แลวจงยนอยแลววา แนะพอ อ.เจา เปนผชอวาโฆสกะ (ยอมเปน) หรอ ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน (อนบตรของเศรษฐนน) กราบทลแลว, (ทรงยงบตร- ของเศรษฐ) นน ใหหายใจออกคลองแลว (ดวยพระด�ารส) วา (อ.ทาน)


อยาเศราโศกแลววา อ.บดา ของเรา ตายแลว ดงน, (อ.เรา) จกให ซงต�าแหนงแหงเศรษฐ อนเปนของมอยแหงบดา ของทาน แกทานนนเทยว ดงน ทรงสงไปแลว (ดวยพระด�ารส) วา แนะพอ (อ.ทาน) จงไป ดงน ฯ อนง อ.พระราชา ไดประทบยนแลดอยแลว (ซงบตรของเศรษฐ) นน ผไปอยเทยว ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน ไมกระโดดแลว (ซงนา) อน (อนตน) กระโดดแลว ในกาลเปนทมา ขามลงแลว ไดไปแลว คอย ๆ ฯ ครงนน อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงบตรของเศรษฐ) นน (จากท) นนเทยว ตรสถามแลววา แนะพอ อ.เจา เมอมา สสานก ของเรา กระโดดแลว ซงนา มาแลว เมอไป ขามลงแลว ยอมไป คอย ๆ ในกาลน เพราะ-เหตไรหนอ ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองค- ผสมมตเทพ พระเจาขา (อ.อยางนน), อ.ขาพระองค เปนเดก (ยอมเปน) ในขณะนน, (อ.กาล) นน ชอวา เปนกาลเปนทเลน (ยอมเปน), แตวา ในกาลน อ.ฐานนดร อนพระองคผสมมตเทพ ฟงตอบแลว แกขาพระองค, เพราะเหตนน อ.อน (อนขาพระองค) ไมเทยวไปแลว ตามในกอน เปนผคอย ๆ เปน เทยวไป ในกาลน ยอมควร ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว (ซงคา) นน (ทรงดารแลว) วา อ.บรษ น เปนผมปญญาเปนเครองทรงจา (ยอมเปน), (อ.เรา) จกให ซงฐานนดร (แกบรษ) นน ในกาลนนนเทยว ดงน พระราชทานแลว ซงโภคะอนบดาบรโภคแลว ไดพระราชทานแลว ซงตาแหนงแหงเศรษฐ ดวยรอยแหงวตถทงปวง ฯ (อ.นายโฆสกะ) นน ยนอยแลว บนรถ ไดกระทาแลว ซงการประทกษณ ซงพระนคร ฯ อ.ท (อนนายโฆสกะนน) ทงแลดแลวทงแลดแลว ยอมหวนไหว ฯ แม อ.ธดาของเศรษฐ นงปรกษาอยแลว กบ ดวยนางทาสชอวากาล กลาวแลววา แนะแม ผชอวากาล อ.สมบต อนมประมาณเทาน สาเรจแลว แกบตร ของทาน เพราะอาศย ซงดฉน ดงน ฯ (อ.นางกาล ถามแลว) วา ดกอนแม (อ.สมบต อนมประมาณเทาน สาเรจแลว แกบตร ของเรา เพราะอาศย ซงทาน) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ กลาวแลว) วา เพราะวา (อ.นายโฆสกะ) น ผกแลว ซงหนงสอเปนเหตตาย แหงตน ทชายแหงผา มาแลว สเรอน ของเรา ท., (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.การอารกขา อนดฉน ฉกแลว


ซงหนงสอ นน (ของนายโฆสกะ) นน เขยนแลว ซงหนงสอ อน เพอประโยชนแกการกระทาซงมงคล กบ ดวยดฉน กระทาแลว (ในท) นน สนกาล อนมประมาณเทาน ดงน ฯ (อ.นางกาล กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.ทาน ยอมเหน (ซงเหต) อนมประมาณเทาน, แตวา อ.เศรษฐ เปนผใคร- เพออน (ยงนายโฆสกะ) น ใหตาย (เปน) จาเดม แตกาล (แหงนายโฆสกะ) เปนเดก ไมไดอาจแลว เพออนใหตาย, อ.ทรพย อนมาก สนไปแลว เพราะอาศย (ซงนายโฆสกะ) น อยางเดยว ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.กรรม) อนหนกยงหนอ อนเศรษฐ กระทาแลว ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน เหนแลว (ซงนายโฆสกะ) นน ผกระทา ซงการประทกษณ ซงพระนคร แลวจงเขาไปอย สเรอน ไดกระทาแลว ซงการหวเราะ (ดวยอนคด) วา อ.สมบต อนมประมาณเทาน น สาเรจแลว เพราะอาศย ซงเรา ดงน ฯ ครงนน อ.บตรของเศรษฐ เหนแลว (ซงธดาของเศรษฐ) นน ถามแลววา (อ.เธอ) หวเราะแลว เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ กลาวแลว) วา (อ.ดฉน หวเราะแลว) เพราะอาศย ซงเหต อยางหนง ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา (อ.เธอ) จงบอก (ซงเหต) นน ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน ไมบอกแลว ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน คกคามแลววา ถาวา (อ.เธอ) ยอมไมบอกไซร, (อ.เรา) จกตด ซงเธอ โดยสวนสอง ดงน คราออกแลว ซงดาบ ฯ (อ.ธดาของ-เศรษฐ) นน กลาวแลววา (อ.ดฉน) คดแลววา อ.สมบต อนมประมาณเทาน น อนทาน ไดแลว เพราะอาศย ซงดฉน ดงน หวเราะแลว ดงน ฯ อ.เศรษฐ (กลาวแลว) วา ผวา (อ.ทรพย) อนเปนของมอย ของตน อนบดา ของเรา มอบใหแลว แกเราไซร, อ.เธอ เปนอะไร (ในทรพย) น ไดเปนแลว ดงน ฯ ไดยนวา (อ.เศรษฐ) นน ยอมไมร (ซงเรอง) อะไร ๆ สนกาล อนมประมาณเทาน, (เพราะเหต) นน (อ.เศรษฐนน) ไมเชอแลว ซงคา (แหงธดาของเศรษฐ) นน ฯ ครงนน (อ.ธดาของเศรษฐ) นน บอกแลว (ซงเรอง) ทงปวง (แกเศรษฐ) นนวา อ.บดา ของทาน ใหแลว ซงหนงสอ-เปนเหตตาย สงไปแลว, อ.ทาน เปนผอนดฉนกระทา (ซงกรรม) นดวย นดวย แลวจงรกษาแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา


๑ โภคคาม แปลออกศพทวา บานเปนทบรโภค, บานอนบคคลพงบรโภค๒ อกนยหนง “ก อ.อนอนเรา ผพนแลว จากความตาย อนมอยางนเปนรปแล เปนอย เปนอยดวยความประมาท ไมควรแลว”

ฯ มม. หกฉฏชวภตต เปนตตยาวภตต สมพนธวา ฉฏ€อนภหตกตตา๓ พยาวต, พยาวฏ แปลวา ขวนขวายแลว, แสวงหาแลว, พยายามแลว ประกอบดวย ว + อา บทหนา + วย + ต ลบ อ ท

ว เปน ว แปลงเปน พ ย อาคม ลบ ย ทายธาต ฯ อกมตหนง แปลง ว เปน พ แปลง อ เปน เอ แปลง เอ เปน อย ลบ

ย ทายธาต๔ บางอาจารยแปลวา อ.ความเกดขน แหงเศรษฐชอวาโฆสกะ น ฯ คาวา อปปตต ในทนเปนอตถลงค ขดกบ อท� ซงเปน

นปสกลงค ในทน จงแปล อปปตต เปนวกตกตตานาม ฯ

(อ.เธอ) ยอมกลาว (ซงคา) อนไมมแลว ดงน ไมเชออย คดแลววา (อ.เรา) จกถาม ซงมารดา ผชอวากาล ดงน กลาวแลววา ขาแตแม ไดยนวา อ.อยางนน หรอ ดงน ฯ (อ.นางกาล กลาวแลว) วา ดกอนพอ เออ, (อ.เศรษฐ) เปนผใครเพออนยงทานใหตาย (เปน) จาเดม แตกาล (แหงทาน) เปนเดก ไมไดอาจแลว เพออน (ยงทาน) ใหตาย, อ.ทรพย อนมาก สนไปแลว เพราะอาศย ซงทาน, อ.ทาน เปนผพนแลว จากความตาย ในท ท. เจด (ยอมเปน), ในกาลน (อ.ทาน) มาแลว จากบานสวย๑ เปนผถงแลว ซงตาแหนงแหงเศรษฐ กบ ดวยรอยแหงวตถทงปวง (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.เศรษฐ) นน ฟงแลว (ซงคา) นน คดแลววา อ.กรรม ของเรา เปนกรรมหนกหนอ (ยอมเปน), ก อ.อนเปนอย เปนอยดวยความประมาท ไมควรแลว แกเรา ผพนแลว จากความตาย อนมอยางนเปนรปแล,๒ (อ.เรา) เปนผไมประมาทแลว จกเปน ดงน สละแลว ซงพนแหงทรพย เรมตงแลว ซงทาน (เพอชน ท.) มชนผไปสหนทางไกลและชนผกาพราเปนตน ทก ๆ วน ฯ อ.กฎมพ ชอวามตตะ เปนผขวนขวายแลวในทาน๓ (ของเศรษฐ) นน ไดเปนแลว ฯ

(อ.เรอง) น เปนความเกดขน แหงเศรษฐชอวาโฆสกะ (ยอมเปน) ฯ๔

ก.๒๑ ก ในกาล นน ชอ อ.เศรษฐชอวาภททวดย ในพระนคร- ชอวาภททวด เปนสหายผอนตนไมเคยเหนแลว ของเศรษฐชอวาโฆสกะ ไดเปนแลว ฯ อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ ฟงแลว ซงสมบตดวย ซงวยและประเทศดวย ของเศรษฐชอวาภททวดย ในสานก ของพอคา ท. ผมาแลว จากพระนครชอวา- ภททวด ปรารถนาอย ซงความเปนแหงสหาย กบ (ดวยเศรษฐชอวาภททวดย) นน


๑ ตตร บางมตแปลถอนวา อ. - (ในชน ท. สาม) เหลานนหนา - เศรษฐ ในทน ขาพเจาแปลวา ในกาลนน (ตตร กาเล)

สอดคลองกบธรรมบทฉบบสงหลและฉบบยโรป เปน ตโต แปลวา ในลาดบนน ฯ

สงไปแลว ซงเครองบรรณาการ ฯ แม อ.เศรษฐชอวาภททวดย ฟงแลว ซงสมบตดวย ซงวยและประเทศดวย ของเศรษฐชอวาโฆสกะ ในสานก ของพอคา ท. ผมาแลว จากพระนครชอวาโกสมพ ปรารถนาอย ซงความเปน-แหงสหาย กบ (ดวยเศรษฐชอวาโฆสกะ) นน สงไปแลว ซงเครองบรรณาการ ฯ (อ.เศรษฐ ท. สอง) เหลานน เปนสหายผอนตนไมเคยเหนแลว ซงกนและกน เปน อยแลว ดวยประการฉะน ฯ ในกาลอนเปนสวนอนอก อ.อหวาตกโรค ตกไปแลว ในเรอน ของเศรษฐชอวาภททวดย ฯ (ครนเมออหวาตกโรค) นน ตกไปแลว, อ.แมลงวน ท. ยอมตาย กอน, ในลาดบนน อ.แมลง ท. อ.หน ท. อ.ไก ท. อ.สกร ท. อ.สนข ท. อ.แมว ท. อ.โค ท. อ.ทาส ท. อ.ทาส ท. (ยอมตาย) โดยลาดบนนเทยว, อ.ประชมแหงมนษยในเรอน ท. ยอมตาย ในภายหลงแหงสตวทงปวง ฯ อ. - (ในชน ท.) เหลานนหนา - (ชน ท.) เหลาใด ท�าลายแลว ซงฝา ยอมหนไป, (อ.ชน ท.) เหลานน ยอมได ซงชวต ฯ แมในกาลนน อ.เศรษฐดวย อ.ภรรยาดวย อ.ธดาดวย หนไปแลว เหมอนอยางนน ปรารถนาอย เพออนเหน ซงเศรษฐชอวาโฆสกะ ดาเนนไปแลว สพระนครชอวาโกสมพ ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ผมวตถอน-เกอกลในหนทางสนแลว ในระหวางแหงหนทางนนเทยว ผมสรระอนบอบชาแลว เพราะลมและแดดดวยนนเทยว เพราะความหวและความกระหาย ท. ดวย ถงแลว ซงพระนครชอวาโกสมพ โดยยาก อาบแลว ในทอนมความสาราญดวยนา เขาไปแลว สศาลา หลงหนง ใกลประตแหงพระนคร ฯ (ในกาล) นน อ.เศรษฐ๑ กลาวแลว กะภรรยาวา ดกอนนางผเจรญ (อ.ชน ท.) มาอย โดยทานอง น เปนผไมเปนทยงใจใหเอบอาบ แมแหงมารดาผคลอดแลว ยอมเปน, ไดยนวา อ.สหาย ของเรา สละแลว ซงพนแหงทรพย (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงทาน (แกชน ท.) มชนผไปสหนทางไกลและชนผกาพราเปนตน ทกๆ วน, (อ.เรา ท.) สงไปแลว ซงธดา (ในท) นน (ยงธดา) ใหนามาแลว ซงอาหาร ยงสรระ ใหอมหนาแลว (ในท) นนนเทยว สนวนหนง สนวนสอง จกเยยม


ซงสหาย ดงน ฯ (อ.ภรรยา รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตนาย อ.ดละ ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน อยแลว ในศาลานนเทยว ฯ ครนเมอกาล (อนชน ท.) บอกแลว ในวนรงขน, (ครนเมอชน ท.) มชนผกาพราและชน- ผไปสหนทางไกลเปนตน ไปอย เพอตองการแกอาหาร, อ.มารดาและบดา ท. สงไปแลว ซงธดา (ดวยคา) วา แนะแม (อ.เจา) ไปแลว จงนามา ซงอาหาร เพอเรา ท. ดงน ฯ

ก.๒๒ อ.ธดา ของตระกลอนมโภคะมาก ไมละอายอย เพราะความท (แหงตน) เปนผมความละอายอนความวบตตดขาดแลวเทยว ถอเอาแลว ซงถาด ไปแลว เพอตองการแกอาหาร กบ ดวยชนผกาพรา ผอนกฎมพชอวามตตะถาม-แลววา แนะแม (อ.เจา) จกรบเอา ซงสวน ท. เทาไร ดงน กลาวแลววา (อ.ดฉน จกรบเอา ซงสวน ท.) สาม ดงน ฯ ครงนน (อ.กฎมพชอวา- มตตะนน) ไดใหแลว ซงสวน ท. สาม (แกธดาของเศรษฐ) นน ฯ ครนเมอภต (อนธดาของเศรษฐ) นน นามาแลว, (อ.ชน ท.) แมสาม นงแลว เพออนบรโภค โดยความเปนอนเดยวกน ฯ ครงนน อ.มารดาและธดา ท. กลาวแลว กะเศรษฐวา ขาแตนาย ชอ อ.ความวบต ยอมเกดขน แมแกตระกลใหญ ท., (อ.ทาน) ไมแลดแลว ซงเรา ท. จงบรโภค, (อ.ทาน) อยาคดแลว ดงน, (อ.มารดาและธดา ท.) ออนวอนแลว (ซงเศรษฐ) นน โดยประการตาง ๆ ท. (ยงเศรษฐนน) ใหบรโภคแลว ดวยประการฉะน ฯ (อ.เศรษฐ) นน บรโภคแลว ไมอาจอย เพออนยงอาหารใหยอย, ครนเมออรณ ขนไปอย, ไดกระทาแลว ซงกาละ ฯ อ.มารดาและธดา ท. คราครวญแลว โดยประการตาง ๆ ท. รองไหแลว ฯ อ.นางกมารกา รองไหอย ไปแลว เพอตองการแกอาหาร ในวนรงขน ผ (อนกฎมพชอวามตตะ) นน เหนแลว (ซงนางกมารกา) นน กลาวแลววา แนะแม (อ.เจา) จกรบเอา ซงสวน ท. เทาไร ดงน กลาวแลววา (ดฉน จกรบเอา ซงสวน ท.) สอง ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ) นน ไดใหแลว ซงสวน ท. สอง ฯ (อ.นางกมารกา) นน นามาแลว ออนวอนแลว ซงมารดา (ยงมารดา) ใหบรโภคแลว ฯ (อ.มารดา) นน ผ (อนนางกมารกา) นนออนวอนอย บรโภคแลว ไมอาจอย เพออนยง-


อาหารใหยอย ไดกระทาแลว ซงกาละ ในวนนน ฯ อ.นางกมารกา ผผเดยวเทยว รองไหแลว คราครวญแลว ผมความทกขเพราะความหวอนเกด-พรอมแลว เกนเปรยบ เพราะความเกดขนแหงทกข นน รองไหอย ไปแลว เพอตองการแกอาหาร กบ ดวยยาจก ท. ในวนรงขน, (ครนเมอคา) วา แนะแม (อ.เจา) จกรบ ซงสวน ท. เทาไร ดงน (อนกฎมพ) กลาวแลว, กลาวแลววา (อ.ดฉน จกรบ ซงสวน) สวนหนง ดงน ฯ อ.กฎมพชอวา- มตตะ รพรอมแลว (ซงนางกมารกา) นน ผรบเอาอย ซงภต สนวน ท. สาม, (เพราะเหต) นน (อ.กฎมพชอวามตตะ) กลาวแลว (กะนางกมารกา) นนวา แนะหญงถอย (อ.เจา) จงฉบหาย, (อ.เจา) ไดรแลว ซงประมาณแหงทอง ของเจา ในวนน (หรอ) ดงน ฯ อ.กลธดา ผถงพรอมแลวดวยหรและ-โอตตปปะ ถงแลว (ซงอาการ) อนราวกะวาการประหารดวยหอก ทอกเฉพาะดวย อนราวกะวาการรดดวยน�าดาง ทแผลดวย กลาวแลววา ขาแตนาย อ.อะไร ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะนน) กลาวแลววา อ.สวน ท. สาม อนเจา รบเอาแลว ในกอน, (อ.สวน ท.) สอง (อนเจา รบเอาแลว) ในวนวาน, (อ.เจา) จะรบเอา (ซงสวน) หนง ในวนน, อ.ประมาณแหงทอง ของตน อนเจา รแลว ในวนน (หรอ) ดงน ฯ (อ.นางกมารกา กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ทาน) อยาสาคญแลว (ซงดฉน) วา (อ.หญงน) รบเอาแลว เพอประโยชน แกตนเทยว ดงน ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ ถามแลว) วา แนะแม (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เจา) รบเอาแลว (ซงสวน ท.) สาม เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.นางกมารกา กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ดฉน ท.) เปนชน สามคน ไดเปนแลว ในกอน, (อ.ดฉน ท.) (เปนชน) สองคน (ไดเปนแลว) ในวนวาน, (อ.ดฉน) เปนผผเดยวเทยว เปนผเกดแลว ยอมเปน ในวนน ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ) นน ถามแลววา (อ.เจา เปนผผเดยวเทยว เปนผเกดแลว ยอมเปน ในวนน) เพราะเหต อะไร ดงน ฟงแลว ซงเรองอนเปนไปทว ทงปวง อน (อนนาง-กมารกา) นนกลาวแลว จาเดม แตตน ไมอาจอย เพออนอดกลน ซงนาตา ท. เปนผมความโทมนสอนมกาลงเกดพรอมแลว เปน กลาวแลววา แนะแม (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, (อ.เจา) อยาคดแลว, อ.เจา เปนธดา


ของเศรษฐชอวาภททวดย (เปน) ชอวา เปนธดา ของเรานนเทยว (ยอมเปน) จาเดม แตกาลในวนน ดงน จบแลว ทศรษะ นาไปแลว สเรอน ตงไวแลว ในตาแหนงแหงธดาผเจรญทสด ของตน ฯ

ก.๒๓ (อ.นางกมารกา) นน ฟงแลว ซงเสยงสง ซงเสยงใหญ ในโรงแหงทาน กลาวแลววา ขาแตพอ (อ.ทาน) ยอมไมกระทา ซงชน นน ใหเปนผมเสยงออกแลว แลวจงให ซงทาน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.กฎมพ-ชอวามตตะ) กลาวแลววา แนะแม (อนเรา) ไมอาจ เพออนกระทา ดงน ฯ (อ.นางกมารกา กลาวแลว) วา ขาแตพอ (อนดฉน) อาจ (เพออนกระทา) ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ ถามแลว) วา แนะแม (อนเจา อาจ เพออนกระทา) อยางไร ดงน ฯ (อ.นางกมารกา กลาวแลว) วา ขาแตพอ (อ.ทาน) ลอมแลว ซงโรงแหงทาน ประกอบแลว ซงประต ท. สอง โดยประมาณแหงการเขาไป (แหงบคคล) ผผเดยวนนเทยว จงกลาววา (อ.ทาน ท.) เขาไปแลว โดยประต ประตหนง จงออกไป (โดยประต) ประตหนง ดงน, (อ.ชน ท.) เปนผมเสยงออกแลว เปนเทยว จกรบเอา ดวยประการฉะน ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ) นน ฟงแลว (ซงคา) นน (กลาวแลว) วา แนะแม อ.อบาย เปนอบายเจรญเทยว (ยอมเปน) ดงน (ยงบคคล) ใหกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ (อ.นางกมารกา) แมนน เปนผชอวาสามา (เกดแลว) ในกาลกอน, แตวา (อ.นางกมารกา นน) เปนผชอวาสามาวด เกดแลว เพราะความทแหงรวเปนของอนตนใหกระทาแลว ฯ อ.ความโกลาหล ในโรงแหงทาน ขาดหายแลว จาเดม (แตกาล) นน ฯ อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ ฟงอย ซงเสยง นน ในกาลกอน ยอมยนดวา อ.เสยง ในโรงแหงทาน ของเรา ดงน, แตวา (อ.เศรษฐชอวาโฆสกะนน) ไมฟงอย ซงเสยง สนวนสองและ- วนสาม ถามแลว ซงกฎมพชอวามตตะ ผมาแลว สทเปนทบารง ซงตนวา อ.ทาน (เพอชน ท.) มชนผกาพราและชนผไปสหนทางไกลเปนตน (อนทาน) ใหอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ กลาวแลว) วา ขาแตนาย ขอรบ (อ.ทาน อนกระผม ใหอย) ดงน ฯ (อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ ถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.เสยง (อนเรา) ไมฟงอย สนวนสอง-


และวนสาม เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ กลาวแลว) วา (อ.ชน ท.) เปนผมเสยงออกแลว เปน ยอมรบเอา โดยประการใด, อ.อบาย อนกระผม กระทาแลว โดยประการนน ดงน ฯ (อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ ถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ทาน) ไมไดกระทาแลว ในกาลกอนเทยว เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.กระผม ไมไดกระทาแลว ในกาลกอน) เพราะความเปนคออนไมร ดงน ฯ (อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ ถามแลว) วา ในกาลน (อ.อบาย) อนทาน รแลว อยางไร ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.อบาย) อนธดา ของกระผม บอกแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ ถามแลว) วา ชอ อ.ธดา ของทาน ผอนเราไมรแลว มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.กฎมพชอวามตตะ) นน บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว แหงเศรษฐ- ชอวาภททวดย ทงปวง จาเดม แตการเกดขนแหงอหวาตกโรค บอกแลว ซงความท (แหงธดาของเศรษฐ) นน เปนผอนตนตงไวแลว ในตาแหนงแหงธดา- ผเจรญทสด ของตน ฯ ครงนน อ.เศรษฐ (กลาวแลว) (กะกฎมพชอวา- มตตะ) นนวา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ทาน) ไมบอกแลว แกเรา เพราะเหตไร, อ.ธดา ของสหาย ของเรา ชอวา เปนธดา ของเรา (ยอมเปน) ดงน (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงธดาของเศรษฐ) นน ถามแลววา แนะแม (อ.เจา) เปนธดา ของเศรษฐ ยอมเปน (หรอ) ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ กลาวแลว) วา ขาแตพอ จะ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.เจา) อยาคดแลว, อ.เจา เปนธดา ของเรา ยอมเปน ดงน จบแลว (ซงธดาของเศรษฐ) นน ทศรษะ ใหแลว ซงรอยแหงหญง ท. หา (แกธดาของเศรษฐ) นน เพอประโยชนแก-ความเปนบรวาร ตงไวแลว (ซงธดาของเศรษฐ) นน ในตาแหนงแหงธดาผเจรญทสด ของตน ฯ

ก.๒๔ ครงนน ในวนหนง อ.นกษตร เปนเรองอนบคคลปาวรองแลว ในพระนคร นน ยอมเปน ฯ ก แม อ.กลธดา ท. ผไมออกไป ในภายนอก ไปแลว สแมนา ดวยเทาเทยว ยอมอาบ กบ ดวยบรวาร


๑ ปาเหส ประกอบดวย ป + อา บทหนา ห ธาตในความสงไป, ไป, เจรญ, ใหเรารอน อ ปจจย อ อชชตตน วการ อ ท ห ธาตเปน เอ รสสะ อ เปน อ ลง ส อาคมหลงธาต มความหมายเหมอน เปส ธาต, ปส ธาต

ของตน ในเพราะนกษตร นน ฯ เพราะเหตนน ในวนนน แม อ.นางสามาวด ผอนรอยแหงหญง ท. หา แวดลอมแลว ไดไปแลว เพออนอาบ โดยเนน-แหงพระราชานนเทยว ฯ แม อ.พระราชา พระนามวาอเทน ประทบยนอยแลว ทสหบญชร ทรงเหนแลว (ซงนางสามาวด) นน ตรสถามแลววา (อ.หญง ท.) เหลาน เปนหญงนกฟอน ของใคร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ราชบรษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.หญง ท. เหลาน) เปนหญงนกฟอน ของใคร ๆ (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.หญง ท. เหลาน) เปนธดา ของใคร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ราชบรษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.หญงน) เปนธดา ของเศรษฐชอวาโฆสกะ (ยอมเปน), (อ.หญง) นน เปนผชอวาสามาวด (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระราชา) นน ทรงเหนแลวเทยว ผมความรกอนเกดขนแลว ทรงสงไปแลว๑ ซงขาวสาสน แกเศรษฐ (มอนใหร) วา ไดยนวา (อ.เศรษฐ) จงสงไป ซงธดา แกเรา ดงน (เปนเหต) ฯ (อ.เศรษฐ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ขาพระองค) จะไมสงไป ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา ไดยนวา (อ.เศรษฐ) จงอยากระทา อยางน, (อ.เศรษฐ) จงสงไปนนเทยว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.ขาพระองค ท. ชอวา เปนคฤหบด (เปน) ยอมไมถวาย เพราะความกลวแตอนโบย แลวจงเบยดเบยน แลวจงคราออก ซงนางกมารกา ท. ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงกรวแลว (ทรงยงราชบรษ) ใหตตราแลว ซงเรอน จบแลว ซงเศรษฐดวย ซงภรรยา (ของเศรษฐ) นนดวย ทมอ (ทรงยงราชบรษ) ใหกระท�าแลว ในภายนอก ฯ อ.นางสามาวด อาบแลว มาแลว ไมไดอย ซงโอกาส เพออนเขาไป สเรอน ถามแลววา ขาแตพอ (อ.เหต) นน อะไร ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา แนะแม อ.พระราชา ทรงสงไปแลว (ซงขาวสาสน) เพราะเหต แหงเจา, (ครนเมอ-ความเปน) อยางนน (มอย), (ครนเมอค�า) วา อ.ขาพระองค ท. จกไมถวาย ดงน (อนเรา ท.) กราบทลแลว, (อ.พระราชา) (ทรงยงราชบรษ) ใหตตราแลว


๑ อชเชน เปนเมองหลวงของแควนอวนต หรอแควนมาลวะ มพระเจาจณฑปชโชตเปนพระเจาแผนดน เปนหนงใน ๑๖ แควน สมยพทธกาล เปนเมองทรงเรองมาก ตงอยเหนอภเขาวนธย ทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของแควนอสสกะ ซงมเมองโปตล เปนเมองหลวง และทางตะวนตกเฉยงใตของแควนวงสะ ซงมเมองโกสมพเปนเมองหลวงอนมพระเจาอเทนเปนพระเจาแผนดน ปจจบน ไดแก อาณาเขตในบรเวณจงหวดอชเชน หรออชไชน นมารตะวนตก นมารตะวนออก อนโดร และวทศา รวมกบอาณาเขตใกลเคยงดวย ทงหมดอยในรฐมธยประเทศ ซงมเมองโภปาลเปนเมองหลวง แมพระมหากจจายนะกเปนบตรของพราหมณปโรหต

ประจาราชสานกพระเจาจณฑปชโชตแหงกรงอชเชนน

ซงเรอน (ทรงยงราชบรษ) ใหกระท�าแลว ซงเรา ท. ในภายนอก ดงน ฯ (อ.นางสามาวด กลาวแลว) วา ขาแตพอ อ.กรรม อนหนก อนทาน ท. กระท�าแลว, ขาแตพอ (ครนเมอขาวสาสน) ชอ อนพระราชา ทรงสงไปแลว, (อ.ค�า) วา ถาวา อ.พระองค จะทรงรบ ซงธดา ของขาพระองค ผเปน-ไปกบดวยบรวารไซร, (อ.ขาพระองค ท.) จะถวาย ดงน เปนค�า (อนทาน ท.) ไมกลาวแลววา (อ.ขาพระองค ท.) ยอมไมถวาย ดงน พงกลาว พงเปน ดงน ฯ (อ.เศรษฐ) กลาวแลววา แนะแม อ.ดละ, ครนเมอความชอบใจ ของเจา มอย, (อ.เรา) จกกระทา อยางน ดงน สงไปแลว ซงขาวสาสน เหมอนอยางนน แกพระราชา ฯ อ.พระราชา ทรงรบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ทรงนามาแลว (ซงนางสามาวด) นน ผเปนไปกบดวยบรวาร ทรงอภเษกแลว ทรงตงไวแลว ในตาแหนงแหงพระอครมเหส ฯ (อ.หญง ท.) ผเหลอ เปนหญงผเปนบรวาร (ของพระนางสามาวด) นนนนเทยว ไดเปนแลว ฯ

อ.เรอง แหงพระนางสามาวด น ฯ

ก.๒๕ ก อ.พระเทว แมอนอก ของพระราชาพระนามวาอเทน พระนามวา วาสลทตตา เปนพระธดา ของพระราชาพระนามวาจณฑปชโชต ไดเปนแลว ฯ ดงจะกลาวโดยพสดาร อ.พระราชา พระนามวาจณฑปชโชต ไดมแลว ในพระนครชอวาอชเชน๑ ฯ ในวนหนง (อ.พระราชา) นน เสดจมาอย จากพระอทยาน ทรงแลดแลว ซงสมบต ของพระองค ตรสแลววา อ.สมบต อนมอยางนเปนรป ของใคร ๆ แมอน มอย หรอหนอแล ดงน, (ครนเมอ-คา) วา (อ.สมบต) นน ชอวา เปนสมบต อะไร (ยอมเปน), อ.สมบต ของพระราชา พระนามวาอเทน ในพระนครชอวาโกสมพ เปนสมบตใหญยง (ยอมเปน) ดงน (อนราชบรษ ท.) กราบทลแลว, ตรสแลววา ถาอยางนน


๑ สกกา เปนประธานของประโยค แปลวา อ.อน (อน)

(อ.เรา) จกจบ (ซงพระราชาพระนามวาอเทน) นน ดงน ฯ (อ.ราชบรษ ท. กราบทลแลว) วา (อ.พระราชาพระนามวาอเทน) นน (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนจบ ดงน ฯ (อ.พระราชาพระนามวาจณฑปชโชต ตรสแลว) วา (อ.เรา) กระทาแลว (ซงกรรม) อะไร ๆ จกจบนนเทยว ดงน ฯ (อ.ราชบรษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อนพระองค) ไมทรงอาจ ดงน ฯ (อ.พระราชาพระนามวาจณฑปชโชต ตรสถามแลว) วา (อนเรา ไมอาจ) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ราชบรษ ท. กราบทลแลว) วา (อ.พระราชา-พระนามวาอเทน) นน ยอมทรงทราบ ซงศลปะ ชอวา หสดกนต, (อ.พระราชา-พระนามวาอเทนนน) ทรงยงมนต ใหเปนไปรอบแลว ทรงดดอย ซงพณอน- ยงชางใหใคร ทรงยงชางตวประเสรฐ ท. ยอมใหหนไปบาง ยอมทรงจบเอาบาง, (อ.บคคล) ผถงพรอมแลวดวยพาหนะคอชาง ชอวา ผเชนกบ (ดวยพระราชาพระนาม-วาอเทน) นน ยอมไมม ดงน ฯ (อ.พระราชาพระนามวาจณฑปชโชต ตรสแลว) วา อนเรา ไมอาจ เพออนจบ (ซงพระราชาพระนามวาอเทน) นน (หรอ) ดงน ฯ (อ.ราชบรษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ถาวา อ.ความตกลงพระทย น ของพระองค (ยอมม) โดยสวนเดยวไซร, ถาอยางนน (อ.พระองค) (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงชางอนเปนวการแหงไม ขอจงทรงสงไป สทเปนทอย (ของพระราชาพระนามวาอเทน) นน, (อ.พระราชา-พระนามวาอเทน) นน ทรงสดบแลว ซงพาหนะคอชาง หรอ หรอวา ซงพาหนะคอมา ยอมเสดจไป แมสทไกล, อ.อน (อนพระองค) ทรงอาจ เพออนทรงจบ (ซงพระราชาพระนามวาอเทน) นน ผเสดจมาแลว (ในท) นน จกม ดงน ฯ๑ อ.พระราชา (ตรสแลว) วา อ.อบาย นน มอย ดงน (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงชางอนประกอบแลวดวยยนต อนเปนวการแหงไม (ทรงยงบคคล) ใหพนแลว ดวยผาเกา ท. ในภายนอก กระทาแลว (ซงชางนน) ใหเปนสตวตวมจตรกรรม (อนบคคล) กระทาแลว ทรงใหปลอยแลว ทฝงแหงสระ แหงหนง ในทอนใกล ใกลแวนแควน (ของพระราชาพระนามวาอเทน) นน ฯ อ.บรษ ท. หกสบ ยอมเดน ไป ๆ มา ๆ ในภายในแหงทอง ของชาง,


๑ ขนธาวาโร แปลออกศพทวา ประเทศเปนทกนดวยทอนไม ลง ณ ปจจย เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา ทารกขนธาทห

อา สมนตโต วรนต ปรกขปนต เอตถาต ขนธาวาโร (ปเทโส) ฯ ขนธ + อา บทหนา วร ธาตในความกน, ปด ทฆะตนธาต

(อ.บรษ ท.) นามาแลว ซงคถแหงชาง ทงแลว (ในท) นน นน ฯ (อ.บรษ) ผเทยวไปในปา คนหนง เหนแลว ซงชาง คดแลววา (อ.ชางน) เปนสตว-สมควร แกพระราชา ของเรา ท. (ยอมเปน) ดงน ไปแลว กราบทลแลว แกพระราชา พระนามวาอเทนวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.ชางตวประเสรฐ ตวมอวยวะทงปวงขาว ตวมสวนเปรยบดวยยอดแหงภเขาชอวาไกรลาส ตวสมควร แกพระองคนนเทยว อนขาพระองค เหนแลว ดงน ฯ อ.พระราชา พระนาม-วาอเทน ทรงกระทาแลว (ซงบรษ) นนนนเทยว ใหเปนผแสดงขนซงหนทาง เสดจขนเฉพาะแลว สชาง ผเปนไปกบดวยบรวาร เสดจออกไปแลว ฯ อ.บรษผเทยวไป ท. รแลว ซงการเสดจมา (ของพระราชาพระนามวาอเทน) นน ไปแลว กราบทลแลว แกพระราชาพระนามวาจณฑปชโชต ฯ (อ.พระราชา-พระนามวาจณฑปชโชต) นน เสดจมาแลว ทรงประกอบแลว ซงหมแหงพล ในขาง ท. ทงสอง กระทา ใหเปนทวาง ในทามกลาง ฯ อ.พระราชา พระนามวาอเทน ไมทรงทราบอย ซงการเสดจมา (แหงพระราชาพระนามวา- จณฑปชโชต) นน เสดจตดตามแลว ซงชาง ฯ อ.มนษยผยนอยแลวในภายใน ท. (ยงชาง) ใหหนไปแลว โดยเรว ฯ อ.ชางอนเปนวการแหงไม, เมอพระราชา ทรงยงมนต ใหเปนไปรอบแลว ทรงดดอย ซงพณ, เปนราวกะวาไมฟงอย ซงเสยงแหงสาย (เปน) ยอมหนไปนนเทยว ฯ อ.พระราชา ไมทรงอาจอย เพออนเสดจถง ซงชางตวประเสรฐ เสดจขนแลว สมา ทรงตดตามแลว ฯ (ครนเมอพระราชาพระนามวาอเทน) นน เสดจตดตามอย โดยเรว, อ.หมแหงพล ลาลงแลว ฯ อ.พระราชา เปนผพระองคเดยวเทยว ไดเปนแลว ฯ ครงนน อ.บรษ ท. ของพระราชาพระนามวาจณฑปชโชต ผ (อนพระราชา) ทรงประกอบแลว ในขาง ท. ทงสอง จบแลว (ซงพระราชาพระนามวาอเทน) นน ไดถวายแลว แกพระราชา ของตน ฯ ครงนน อ.หมแหงพล (ของพระราชาพระนามวา- อเทน) นน รแลว ซงความท (แหงพระราชาพระนามวาอเทนนน) เปนผเสดจไปแลว สอานาจของพระราชาผมใชมตร (ยงกนและกน) ใหตงแลว ซงคาย๑ อยแลว ในภายนอก ฯ


ก.๒๖ แม อ.พระเจาจณฑปชโชต (ทรงยงราชบรษ ท.) ใหจบแลว ซงพระเจาอเทน จบเปนนนเทยว ทรงใสเขาแลว ในเรอนเปนทจองจาซงโจร หลงหนง ใหปดแลว ซงประต ทรงดมแลว ซงนาอนบคคลพงดมในเพราะความชนะ ตลอดวน ท. สาม ฯ อ.พระเจาอเทน ตรสถามแลว (ซงบรษ ท.) ผอารกขา ในวนทสามวา ดกอนพอ ท. อ.พระราชา ของเจา ท. (เสดจไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.บรษ ท. กราบทลแลว) วา (อ.พระราชา ของขาพระองค ท.) ยอมทรงดม ซงน�าอนบคคลพงดมในเพราะความชนะ (ดวยอนทรงด�าร) วา อ.ปจจามตร อนเรา จบไดแลว ดงน ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา อ.กรยา ของพระราชา ของเจา ท. นน ชอวาอะไร ราวกะ (อ.กรยา) ของมาตคาม, อ.อน (อนพระราชา ของเจา ท.) จบ ซงพระราชาผเปนขาศก แลวจงปลอย หรอ หรอวา อ.อน (อนพระราชา ของเจา ท.) (จบ พระราชาผเปนขาศก) แลวจงใหตาย ยอมควร มใชหรอ, ไดยนวา (อ.พระราชา ของเจา ท.) ทรงยงเรา ท. ใหนงแลว ล�าบาก ยอมทรงดม ซงน�าอนบคคลพงดมในเพราะความชนะ ดงน ฯ (อ.บรษ ท.) เหลานน ไปแลว กราบทลแลว ซงเนอความ นน แกพระราชา ฯ (อ.พระราชา) นน เสดจไปแลว ตรสถามแลววา ไดยนวา อ.พระองค ยอมตรส อยางน จรงหรอ ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา ขาแตมหาราชเจา เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระเจาจณฑปชโชต ตรสแลว) วา อ.ดละ, (อ.หมอมฉน) จกปลอย ซงพระองค, ไดยนวา อ.มนต อนมอยางนเปนรป ของพระองค มอย, (อ.พระองค) จกพระราชทาน (ซงมนต) นน แกหมอมฉน (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา อ.ดละ (อ.หมอมฉน) จกถวาย, (อ.พระองค) ไหวแลว ซงหมอมฉน ในสมยเปนทเรยน จงทรงเรยน (ซงมนต) นน, ก อ.พระองค จกทรงไหว ซงหมอมฉน หรอ ดงน ฯ (อ.พระเจาจณฑปชโชต ตรสแลว) วา อ.หมอมฉน จกไหว ซงพระองค เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา (อ.พระองค) จกไมทรงไหว หรอ ดงน ฯ (อ.พระเจาจณฑปชโชต ตรสแลว) วา (อ.หมอมฉน) จกไมไหว ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา แม อ.หมอมฉน จกไมถวาย ดงน ฯ (อ.พระเจาจณฑปชโชต


๑ ป€สปป (ปคคโล) แปลวา อ.บคคลผไปดวยตง, ผเสอกไปดวยตง, ผเสอกคลานไปดวยตง เปนกตตรป กตตสาธนะ ลง ณ ปจจย (บางอาจารยบอกวา ลง ณ ปจจย) ว.วา ปเ€น สปปต คจฉตต ป€สปป (ปคคโล) ป€ เปนบทหนา สปป ธาต ในความไป หรอลงอรรถแหงตสสละ ว.วา ปเ€น สปปต สเลนาต ป€สปป หมายถง คนเปลย, คนงอย

๒ สงขกฏ€� อสส อตถต สงขกฏ€ ลง อ ปจจยในตทสสตถตทธต รสสะ อ เปน อ ฯ โรคเรอน (Leprosy) เปนโรคผวหนงซงตดตอได ทาใหผวหนงเปนผน สามญเรยกวา ขเรอน มหลายชนด บางชนดทาใหนวมอนวเทากด เรยกวา เรอนกฏฐง ขเรอน- กฏฐง หรอขทด บางชนดมลกษณะเปนผนคน ทาใหผวหนงหนา หยาบ และอาจแตกมนาเหลองไหลหรอตกสะเกดในระยะหลง

มกเปนตามบรเวณขอเทา หวเขา หรอทมอเออมไปเกาถง เรยกวา เรอนกวาง บางชนดทาใหเปนแผลมสขาว เรยกวา เรอนนาเตา.

ตรสแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, (อ.หมอมฉน) จกกระทา ซงอาชญาแหงพระราชา แกพระองค ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา (อ.พระองค) จงทรงกระทา, (อ.พระองค) เปนใหญ แหงสรระ ของหมอมฉน (ยอมเปน), แตวา (อ.พระองค เปนใหญ) แหงจต (ของหมอมฉน) (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงการคกคามอนกลา (ของพระเจาอเทน) นน ทรงดารแลววา (อ.เรา) จกเรยนเอา ซงมนต (ของพระเจาอเทน) น อยางไรหนอแล ดงน ทรงดารแลววา (อนเรา) ไมอาจ เพออน (ยงบคคล) อน ใหร ซงมนต น, อ.เรา ยงธดา ของเรา ใหเรยน-เอาแลว ในสานก (ของพระเจาอเทน) นน จกเรยนเอา ในสานก (ของธดา) นน ดงน ฯ ครงนน (อ.พระเจาจณฑปชโชต) ตรสแลว (กะพระเจาอเทน) นนวา (อ.พระองค) จกพระราชทาน (แกบคคล) อน ผไหวแลวจงเรยนเอาอย (หรอ)ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา ขาแตมหาราชเจา เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระเจาจณฑปชโชต ตรสแลว) วา ถาอยางนน อ.หญงคอม คนหนง ในเรอน ของเรา ท. มอย, อ.พระองค ประทบยนอยแลว ในภายนอกแหงมานเทยว จงตรสบอก ซงมนต (แกหญงคอม) นน ผนงแลว ในภายในแหงมาน ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา ขาแตมหาราชเจา อ.ดละ, อ.หญงคอม หรอ หรอวา อ.บรษผไปดวยตง๑ จงยกไว, (อ.หมอมฉน) จกให (แกหญงนน) ผไหวอย ดงน ฯ ในลาดบนน อ.พระราชา เสดจไปแลว ตรสแลว กะพระนางวาสลทตตา ผเปนพระธดาวา แนะแม (อ.บรษ) ผมโรคเรอนนาเตา๒ คนหนง ยอมร ซงมนต อนมคาหามได, (อนเรา) ไมอาจ เพออน (ยงบคคล) อน ใหร (ซงมนต) นน, อ.เจา นงแลว ในภายใน-แหงมาน ไหวแลว (ซงบรษผมโรคเรอนนาเตา) นน จงเรยนเอา ซงมนต,


(อ.บรษผมโรคเรอนนาเตา) นน ยนอยแลว ในภายนอกแหงมาน จกบอก แกเจา, อ.เรา จกเรยนเอา จากสานก ของเจา ดงน ฯ (อ.พระเจาจณฑปชโชต) นน ตรสแลว ซงพระธดา ทรงกระท�า ใหเปนหญงคอม (ซงพระเจาอเทน) นอกน ทรงกระท�า ใหเปนบรษผมโรคเรอนน�าเตา เพราะทรงกลวแตการกระท�าซงความเชยชด กะกนและกน (แหงชน ท. สอง) เหลานน ดวยประการฉะน ฯ (อ.พระเจา-อเทน) นน ประทบยนอยแลว ในภายนอกเทยว ตรสบอกแลว ซงมนต (แกพระธดา) นน ผทรงไหวแลวจงประทบนงแลว ในภายในแหงมาน ฯ

ก.๒๗ ครงนน ในวนหนง (อ.พระเจาอเทน) ตรสแลววา แนะหญง-คอม โวย อ.ปาก ของเจา เปนอวยวะมรมฝปากและกระพงแกมอนหนายง (ยอมเปน), (อ.เจา) จงกลาว ชออยางน ดงน (กะพระธดา) นน แมผอนพระองคตรสบอกอย บอย ๆ ผไมทรงอาจอย เพออนตรส ซงบท-แหงมนต ฯ (อ.พระธดา) นน กรวแลว (ตรสแลว) วา แนะบรษผม- โรคเรอนน�าเตา โวย (อ.เจา) ยอมกลาว (ซงค�า) อะไร, (อ.หญง) ผเชนกบดวยเรา ชอวา เปนหญงคอม ยอมเปน (หรอ) ดงน ทรงยกขนแลว ซงมมแหงมาน, (ครนเมอค�า) วา อ.เธอ เปนใคร ยอมเปน ดงน (อนพระเจาอเทน) ตรสแลว, ตรสแลววา อ.ดฉน เปนผชอวาสลทตตา ผเปนพระธดา ของพระราชา (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา อ.พระบดา ของเธอ เมอตรสบอก ซงเธอ แกเรา ตรสแลววา อ.หญงคอม ดงน ดงน ฯ (อ.พระธดานน ตรสแลว) วา (อ.พระบดา) แมเมอตรสบอก แกหมอมฉน ตรสแลว ซงพระองค ทรงกระทา ใหเปนบรษผมโรคเรอนนาเตา ดงน ฯ (อ.ชน ท.) แมทงสอง เหลานน (ทรงดารแลว) วา (อ.พระดารสนน) เปนพระดารส (อนพระราชา) ตรสแลว เพราะทรงกลวแตการกระทาซงความเชยชด แหงเรา ท. จกเปน ดงน ทรงกระทาแลว ซงความเชยชด ในภายในแหงมานนนเทยว ฯ อ.การเรยนเอา-ซงมนต หรอ หรอวา อ.การเรยนเอาซงศลปะ ยอมไมม จาเดม (แตกาล) นน ฯ แม อ.พระราชา ยอมตรสถาม ซงพระธดา เนองนตยวา แนะแม (อ.เจา) ยอมเรยนเอา ซงศลปะ (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระธดา กราบทลแลว) วา


ขาแตเสดจพอ (อ.หมอมฉน) เรยนเอาอย ดงน ฯ ครงนน ในวนหนง อ.พระเจาอเทน ตรสแลว (กะพระนางวาสลทตตา) นนวา ดกอนนางผเจรญ อ.มารดาและบดา ท. ยอมไมอาจนนเทยว เพออนกระท�า (ซงกจ) ชอ อนอน-สามพงกระท�า อ.พนองชายและพนองหญง ท. ยอมไมอาจ เพออนกระท�า (ซงกจ ชอ อนอนสามพงกระท�า), ถาวา (อ.เธอ) จกให ซงชวต แกเราไซร, (อ.เรา) ใหแลว ซงรอยแหงหญง ท. หา (กระท�า) ใหเปนบรวาร จกให ซงต�าแหนงแหงพระอครมเหส แกเธอ ดงน ฯ (อ.พระนางวาสลทตตา ตรสแลว) วา ถาวา (อ.พระองค) จกทรงอาจ เพออนทรงตงอยเฉพาะ ในพระดารส นไซร, (อ.หมอมฉน) จกถวาย ถวายซงพระชนมชพ แกพระองค ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน ตรสแลว) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.เรา) จกอาจ ดงน ฯ (อ.พระนางวาสลทตตา) นน (ตรสแลว) วา ขาแตพระสวาม อ.ดละ ดงน เสดจไปแลว สสานก ของพระบดา ถวายบงคมแลว ไดประทบยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน (อ.พระบดา) นน ตรสถามแลว (ซงพระธดา) นนวา แนะแม อ.ศลปะ สาเรจแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระธดา กราบทลแลว) วา ขาแตเสดจพอ อ.ศลปะ ไมสาเรจแลว กอน ดงน ฯ ครงนน (อ.พระบดา ตรสถามแลว) (ซงพระธดา) นนวา แนะแม (อ.ศลปะ ไมสาเรจแลว) เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.พระธดา กราบทลแลว) วา ขาแตเสดจพอ อ.อนอนหมอมฉน ท. ได ซงประตหนงดวย ซงพาหนะหนงดวย ยอมควร ดงน ฯ (อ.พระบดา ตรสถามแลว) วา แนะแม (อ.กรรม) น อะไร ดงน ฯ (อ.พระธดา กราบทลแลว) วา ขาแตเสดจพอ ไดยนวา อ.โอสถ ขนานหนง อน (อนหมอมฉน ท.) พงเกบเอา เพอประโยชนแกความ-เปนอปจาร แหงมนต ดวยสญญาแหงดวงดาว ในราตร มอย, เพราะเหตนน อ.อนอนหมอมฉน ท. ได ซงประตหนงดวย ซงพาหนะหนงดวย ในกาลเปนทออกไป ในเวลา หรอ หรอวา ในสมยมใชเวลา ยอมควร ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงรบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ฯ (อ.ชน ท. สอง) เหลานน ทรงกระทาแลว ซงประต ประตหนง อนอนพระองคทรงพอพระทยยงแลว ใหเปนของไปแลวในพระหตถ ฯ


ก.๒๘ ก อ.พาหนะ ท. หา คอ อ.ชางพง ชอวาภททวด ยอมไป สนโยชนหาสบ ท. ในวนหนง, อ.ทาส ชอวา กากะ ยอมไป สนโยชนหกสบ ท. (ในวนหนง), อ.มา ท. สอง คอ อ.มาชอวาเวลกงสดวย อ.มาชอวามญชเกสดวย ยอมไป สนรอยแหงโยชน (ในวนหนง), อ.ชาง ชอวานาฬาคร (ยอมไป) สนรอยแหงโยชนยสบ (ในวนหนง) ไดมแลว แกพระราชา ฯ ไดยนวา อ.พระราชา นน, ครนเมอพระพทธเจา ไมเสดจอบตแลว, เปนอปฏฐาก ของชนผเปนใหญ คนหนง ไดเปนแลว ฯ ครงนน ในวนหนง ครนเมอ- ชนผเปนใหญ นน ไปแลว สภายนอกแหงพระนคร อาบแลว มาอย, อ.พระปจเจกพทธเจา รปหนง เขาไปแลว สพระนคร เพอกอนขาว ไมไดแลว แมซงภกษา หนง เพราะความท (แหงชน ท.) ผอยในพระนครทงสนโดยปกต เปนผอนมารใหหมนไปทวแลว ออกไปแลว ดวยทงบาตร อน (อนตน) ลางแลว-อยางไร ฯ ครงนน อ.มาร เขาไปหาแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา) นน ดวยเพศ (อนใคร ๆ) ไมรแลว ในกาล (แหงพระปจเจกพทธเจา) ถงพรอมแลว ซงประตแหงพระนคร ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.อาหารวตถ) อะไร ๆ อนทาน ไดแลว บางหรอ ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา กลาวแลว) วา ก อ.ทาน กระทาแลว ซงอาการคออนไมได แกเรา หรอ ดงน ฯ (อ.มาร กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) กลบแลว ขอจงเขาไป อก, ในกาลน (อ.ขาพเจา) จกไมกระทา ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา กลาวแลว) วา อ.เรา จกไมกลบ อก ดงน ฯ ก ถาวา (อ.พระปจเจก-พทธเจา) พงกลบไซร, (อ.มาร) นน สงแลว ในสรระ (ของชน ท.) ผอยใน-พระนครทงสนโดยปกต ปรบแลว ซงฝามอ พงกระทา ซงการหวเราะและการ- เยาะเยย อก, ครนเมอพระปจเจกพทธเจา ไมกลบแลว, อ.มาร หายไปแลว (ในท) นนนนเทยว ฯ ครงนน อ.ชนผเปนใหญ นน เหนแลว ซงพระปจเจกพทธเจา ผมาอย ดวยทงบาตร อนอนตนลางแลวอยางไรเทยว ไหวแลว ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.อาหารวตถ) อะไร ๆ (อนทาน) ไดแลว บางหรอ ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.เรา) เปนผเทยวไปแลว ออกไปแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ชนผเปน-ใหญ) นน คดแลววา อ.พระผเปนเจา ไมกลาวแลว (ซงคา) อนอนเราถามแลว


๑ แปลเปนประโยคกตตวาจกวา อ.สรระ รอนแลว เพราะเดชแหงพระอาทตย กได ฯ ตป ธาตในรอน, เรารอน, เผา แผดเผา

(สนตาเป) ไหม, เผา (ทาเห) + ต ปจจย ธาตม จ, ช, ป, ท เปนทสดเอาทสดธาตเปน ต ฯ

ยอมกลาว (ซงคา) อน, (อ.อาหารวตถ) อะไร ๆ เปนของ (อนพระผเปนเจา) ไดแลว จกเปน หามได ดงน ฯ ครงนน (อ.ชนผเปนใหญ) แลดอย ซงบาตร (ของพระปจเจกพทธเจา) นน เหนแลว ซงบาตร อนเปลา ไมอาจอย เพออนเปนผกลา เปน รบเอา ซงบาตร เพราะความเปนคออนไมร ซงความทแหงภต ในเรอน เปนภตส�าเรจแลวหรอไมส�าเรจแลว แกตน กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) (ยงกาล) หนอยหนง จงใหอยทบ ดงน ไปแลว สเรอน โดยเรว ถามแลววา อ.ภต เพอเรา ท. ส�าเรจแลว (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ภต เพอทาน) ส�าเรจแลว ดงน (อนอปฏฐาก) กลาวแลว, กลาวแลว กะอปฏฐาก นนวา ดกอนพอ (อ.บคคล) อน ผมความเรวอนถงพรอมแลวกวา กวาเจา ยอมไมม, (อ.เจา) ถงแลว ซงทานผเจรญ นน ดวยการแลนไป อนเรว กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงให ซงบาตร ดงน รบเอาแลว ซงบาตร จงมา โดยเรว ดงน ฯ (อ.อปฏฐาก) นน แลนไปแลว ดวยคาคาเดยวนนเทยว รบเอาแลว ซงบาตร นามาแลว ฯ แม อ.ชนผเปนใหญ ยงบาตร ใหเตมแลว ดวยโภชนะ ของตน กลาวแลววา (อ.เจา) ไปแลว พลน (ยงบาตร) น จงใหถงพรอม แกพระผเปนเจา, (อ.เรา) จะให ซงสวนบญ (แตทาน) น แกเจา ดงน ฯ (อ.อปฏฐาก) นน รบเอาแลว (ซงบาตร) นน ไปแลว ดวยการแลนไป ถวายแลว ซงบาตร แกพระปจเจกพทธเจา ไหวแลว ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.เวลา เขาไป-ตงใกลแลว, อ.ขาพเจา เปนผไปแลวดวย เปนผมาแลวดวย ดวยการแลนไป อนเรวยง (ยอมเปน), อ.พาหนะ ท. หา อนสามารถเพออนไปสนหาสบและ-หกสบและรอยและรอยยสบ แหงโยชน ท. จงบงเกด แกขาพเจา ดวยผล แหงการแลนไป นน, เมอขาพเจา มาอยดวย ไปอยดวย, อ.สรระ อนเดชแหงพระอาทตย แผดเผาแลว๑, อ.อาชญา ของขาพเจา เปนเชนกบ-ดวยเดชแหงพระอาทตย จงเปน ในท (แหงขาพเจา) ทงบงเกดแลวทงบงเกดแลว ดวยผล (แหงกรรม) นน, อ.สวนบญ ในบณฑบาต น อนนาย ใหแลว


แกขาพเจา, (อ.ขาพเจา) เปนผมสวน แหงธรรมอนอนทานเหนแลว จงเปน ดวยวบากเปนเครองไหลออก (แหงสวนบญ) นน ดงน ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา กลาวแลววา (อ.ความปรารถนาอนทานปรารถนาแลว) อยางน จงสาเรจ ดงน ไดกระทาแลว ซงการอนโมทนาวา

(อ.ผล) อน (อนทาน) ตองการแลว อน (อนทาน) ปรารถนาแลว จงส�าเรจ แกทาน พลนนนเทยว, อ.ความด�าร ท. ทงปวง จงเตม ราวกะ อ.พระจนทร อนมในดถทสบหา ฯ (อ.ผล) อน (อนทาน) ตองการแลว อน (อนทาน) ปรารถนาแลว จงส�าเรจ แกทาน พลนนนเทยว, อ.ความด�าร ท. ทงปวง จงเตม ราวกะ อ.แกวมณ ชอวา โชตรส ดงน ฯ

ไดยนวา อ.คาถา ท. สอง เหลานเทยว ชอวา เปนคาถาเปนเครองอนโมทนา ของพระปจเจกพทธเจา ท. ยอมเปน ฯ อ.แกวคอมณ อนใหซงสมบตอนบคคล-พงใครทงปวง (อนบณฑต) ยอมเรยกวา อ.แกวมณ ชอวา โชตรส ดงน (ในพระคาถา) นน ฯ (อ.ความประพฤต) น เปนความประพฤตในกาลกอน (แหงอปฏฐาก) นน (ยอมเปน) ฯ (อ.อปฏฐาก) นน เปนพระเจาจณฑปชโชต ไดเปนแลว ในกาลน ฯ ก อ.พาหนะ ท. หา เหลาน บงเกดแลว ดวยวบากเปนเครองไหลออก แหงกรรม นน ฯ ครงนน ในวนหนง อ.พระราชา เสดจออกไปแลว เพออนทรงกรฑา- ในพระอทยาน ฯ อ.พระเจาอเทน (ทรงดารแลว) วา (อนเรา) พงหนไป ในวนน ดงน ทรงยงกระสอบอนบคคลกระทาแลวดวยหนง ท. ทงใหญทงใหญ ใหเตมแลว ดวยเงนและทอง ทรงวางไวแลว บนหลงแหงชางพง ทรงพาเอาแลว ซงพระนางวาสลทตตา เสดจหนไปแลว ฯ (อ.ชน ท.) ผรกษาซงภายในแหงบร เหนแลว (ซงพระเจาอเทน) ผเสดจหนไปอย ไปแลว กราบทลแลว แกพระราชา ฯ อ.พระราชา ทรงสงไปแลว ซงพล (ดวยพระดารส) วา (อ.เจา ท.) จงไป พลน ดงน ฯ อ.พระเจาอเทน ทรงทราบแลว ซงความทแหงพลเปน-ผแลนไปแลว ทรงแกแลว ซงกระสอบแหงกหาปณะ (ทรงยงกระสอบแหงกหาปณะ) ใหตกไปแลว ฯ อ.มนษย ท. เลอกเกบแลว ซงกหาปณะ ท. แลนไปแลว


อก ฯ (อ.พระเจาอเทน) นอกน ทรงแกแลว ซงกระสอบแหงทอง (ทรงยง-กระสอบแหงทอง) ใหตกไปแลว, (เมอมนษย ท.) เหลานน เนนชาอย เพราะ- ความโลภในทองนนเทยว, เสดจถงแลว ซงคาย ของพระองค อนตงอยแลว ในภายนอก ฯ ครงนน อ.หมแหงพล ของพระองค เหนแลว (ซงพระเจา-อเทน) นน ผเสดจมาอยเทยว แวดลอมแลว (ยงพระเจาอเทนนน) ใหเสดจเขาไปแลว สพระนคร ฯ (อ.พระเจาอเทน) นน เสดจไปแลวเทยว ทรงอภเษกแลว ซงพระนางวาสลทตตา ทรงตงไวแลว ในตาแหนงแหงพระอครมเหส ฯ

อ.เรอง แหงพระนางวาสลทตตา น ฯ

ก.๒๙ ก (อ.หญง) อนอก ชอวามาคนทยา ไดแลว ซงตาแหนงแหง-พระอครมเหส จากสานก ของพระราชา ฯ ไดยนวา (อ.หญง) นน เปนธดา ของพราหมณ ชอวา มาคนทยะ ในแวนแควนชอวากร (ยอมเปน), แม อ.มารดา (ของหญง) นน (ไดแลว) ซงชอวา อ.นางมาคนทยา ดงนนนเทยว ฯ แม อ.อา (ของหญง) นน เปนผชอวามาคนทยะเทยว (ยอมเปน) ฯ (อ.หญง) นน เปนผมรปงาม เปนผมสวนเปรยบดวยนางเทพอปสร ไดเปนแลว ฯ ก อ.บดา ไมไดอย ซงสาม ผสมควร (แกธดา) นน แมผอนตระกล ท. อนใหญ อนใหญ ขอแลว คกคามแลววา อ.ทาน ท. เปนผสมควร แกธดา ของเรา (ยอมเปน) หามได ดงน สงไปแลว ฯ ครงนน ในวนหนง อ.พระศาสดา ทรงตรวจดอย ซงโลก ในสมยเปนทขจดเฉพาะซงมด ทรงเหนแลว ซงอปนสยแหงอนาคามผล ของพราหมณชอวามาคนทยะ ผเปนไปกบดวยปชาบด ทรงถอเอาแลว ซงบาตรและจวร ของพระองค ไดเสดจไปแลว สทเปนทบาเรอซงไฟ (ของพราหมณ) นน ในภายนอกแหงนคม ฯ (อ.พราหมณ) นน แลดแลว ซงอตภาพ อนเลศดวยความงามแหงพระรป ของพระตถาคต คดแลววา ชอ อ.บรษ อน ผเชนกบ ดวยบรษ น ยอมไมม ในโลก น, (อ.บรษ) น เปนผสมควร แกธดา ของเรา (ยอมเปน), (อ.เรา) จกให ซงธดา ของเรา แกบรษ น เพอประโยชนแกการเลยงด ดงน กลาวแลววา ขาแตสมณะ อ.ธดา คนหนง ของขาพเจา มอย, อ.ขาพเจา ยอมไมเหน ซงบรษ ผสมควร (แกธดา) นน สนกาล อนมประมาณเทาน, อ.ทาน (เปนผสมควร)


๑ ปาทปรจารกา (อตถ) ลง ณว ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา ปาท� ปรจรตต ปาทปรจารกา (อตถ) แปลวา ผบาเรอ-

ซงเทา หรอ ว.วา สามกสส ปาเท ปรจรตต ปาทปรจารกา (อตถ) แปลวา ผบาเรอซงเทาของสาม, ผบาเรอใกลเทา ฯ ปาท

เปนบทหนา ปร + จร ธาต ในความประพฤต, เทยว หมายถง ภรรยา, เมย แปลเอาความวา ผรบใชใกลเทา

(แกธดา) นน (ยอมเปน) ดวย, (อ.ธดา) นน เปนผสมควร แกทานนนเทยว (ยอมเปน) ดวย, อ.อนอนทาน ได (ซงหญง) ผบ�าเรอซงเทาดวย๑ อ.อน (อนธดา) นน ได ซงผวดวย ยอมควร, อ.ขาพเจา จกให (ซงธดา) นน แกทาน, (อ.ทาน) จงยนอย (ในท) นนนเทยว เพยงไร แตการไป แหงขาพเจา ดงน ฯ อ.พระศาสดา ไมตรสแลว (ซงพระดารส) อะไร ๆ เปนผนง ไดเปนแลว ฯ อ.พราหมณ ไปแลว สเรอน โดยเรว (กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ ดกอนนางผเจรญ (อ.บรษ) ผสมควร แกธดา ของเรา (อนเรา) เหนแลว, (อ.เธอ) จงประดบ (ซงธดา) นน พลน พลน ดงน (ยงนางพราหมณ) ใหประดบแลว (ซงธดา) นน พาเอาแลว ไดดาเนนไปแลว สสานก ของพระศาสดา กบ ดวยนางพราหมณ ฯ อ.พระนคร-ทงสน แตกตนแลววา ไดยนวา (อ.พราหมณ) น (กลาวแลว) วา (อ.บรษ) ผสมควร แกธดา ของเรา ยอมไมม ดงน ไมใหแลว แกใครๆ สนกาล อนมประมาณเทาน ยอมกลาววา ในวนน (อ.บรษ) ผสมควร แกธดา ของเรา (อนเรา) เหนแลว ดงน, (อ.บรษ) นน เปนผเชนไรหนอแล (ยอมเปน), (อ.เรา ท.) จกเหน (ซงบรษ) นน ดงน ฯ อ.มหาชน ออกไปแลว กบ (ดวยพราหมณ) นนนนเทยว ฯ (ครนเมอพราหมณ) นน พาเอาแลว ซงธดา มาอย, อ.พระศาสดา ไมประทบยนอยแลว ในท (อนพราหมณ) นนกลาวแลว ทรงแสดงแลว ซงเจดยคอรอยพระบาท (ในท) นน เสดจไปแลว ไดประทบยน-อยแลว ในท อน ฯ จรงอย อ.เจดยคอรอยพระบาท ของพระพทธเจา ท. ยอมปรากฏ ในท (อนพระพทธเจา ท. เหลานน) ทรงอธษฐานแลวจงทรงเหยยบ-แลวนนเทยว, (อ.เจดยคอรอยพระบาท ของพระพทธเจา ท.) ยอมไมปรากฏ (ในท) อน, อนง (อ.เจดยคอรอยพระบาท) เปนเจดย (อนพระพทธเจา ท.) ทรงอธษฐานแลว เพอประโยชน (แกชน ท.) เหลาใด ยอมเปน, (อ.ชน ท.) เหลานนเทยว ยอมเหน (ซงเจดยคอรอยพระบาท) นน ฯ ก (อ.สตว ท.) มชางเปนตน จงเหยยบ หรอ หรอวา อ.เมฆใหญ จงตก หรอวา


๑ เวท ๓ หรอ ไตรเพท เปนคมภรศกดสทธสงสดของศาสนาพราหมณหรอฮนด ประกอบดวย (๑) ฤคเวท ประมวลบทสวดสรรเสรญ

เทพเจา (๒) ยชรเวท ประกอบดวยบทสวดออนวอนในพธบชายญตางๆ (๓) สามเวท ประมวลบทเพลงขบสาหรบสวดหรอรอง

เปนทานองในพธบชายญ ตอมาเพม อถรรพเวท หรอ อาถรรพณเวท วาดวยคาถาอาคมไสยศาสตรเขามาอกเปน ๔ เรยกวา

จตรเวท ฯ หลกบาลไวยากรณ ศพททเขากบ กสล, โกวท, ปคณ ทเปนสตตมวภคค (ใน) จะเรยงเปนฉฏฐวภตตเสมอ๒ ปญจกามคณเสว (ชโน) ลง ณ ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในอรรถแหงตสสละ ว.วา ปญจกามคณ เสวต สเลนาต

ปญจกามคณเสว (ชโน) ปญจกามคณ เปนบทหนา เสว หรอ สว หรอ เสว ธาต ในอรรถวา เสพ, คบหา, รบใช ฯ

อ.ลมชอวาเวรมพะ ท. จงพด เพออนกระท�าซงการไมเหน (แหงชน ท.) เหลานน, อ.ใคร ๆ ยอมไมอาจ เพออนลบ (ซงเจดยคอรอยพระบาท) นน ฯ ครงนน อ.นางพราหมณ กลาวแลว กะพราหมณวา อ.บรษ นน (ยอมอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.พราหมณ) (กลาวแลว) วา (อ.เรา) ไดกลาวแลว (กะบรษ) นนวา (อ.ทาน) จงยนอย ในท น ดงน (อ.บรษ) นน ไปแลว ณ (ท) ไหนหนอแล ดงน แลดอย เหนแลว ซงเจดยคอรอยพระบาท กลาวแลววา (อ.รอย) น เปนรอยแหงเทา (ของบรษ) นน (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.นางพราหมณ ยงมนตเปนเครองท�านายซงลกษณะ ท. ใหเปนไปรอบแลว ใครครวญแลว ซงลกษณะแหงรอยเทา เพราะความท (แหงตน) เปนผคลองแคลว ในเวท ท. สาม๑ อนเปนไปกบดวยมนตเปนเครองท�านายซงลกษณะ กลาวแลววา ขาแตพราหมณ (อ.รอยเทา) น เปนรอยเทา (ของบคคล) ผเสพซงกามคณหา-โดยปกต๒ (ยอมเปน) หามได ดงน กลาวแลว ซงคาถา น วา

จรงอย อ.รอยเทา (ของบคคล) ผอนราคะยอมแลว เปนรอยเทากระโหยง พงเปน, (อ.รอยเทา) (ของ-บคคล) ผอนโทสะประทษรายแลว เปนรอยเทา (อน-สนเทา) บบตามแลวโดยพลน ยอมเปน, อ.รอยเทา (ของบคคล) ผหลงแลว เปนรอยเทา (อนปลายเทา) คราลงแลว ยอมเปน (อ.รอยเทา) น อนเชนน เปนรอยเทา (ของบคคล) ผมกเลสเพยงดงเครอง-มงบงอนเปดแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ

ก.๓๐ ครงนน อ.พราหมณ กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ อ.เธอ เปนผมการเหนซงมนต ท. เปนปกต (ยอมเปน) ราวกะ (อ.บคคล ผเหนอย)


๑ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๑๖ แปลวา ดกอนนางผเจรญ อ.เธอ เปนผมการเหน ซงมนต ท. ราวกะวา จระเข

ในตมแหงน�า ราวกะวาโจรผอย ท. ในทามกลางแหงเรอนเปนปกต ยอมเปน.๒ โสกวปสมนตถ� แปลอกนยหนงวา เพออนเขาไปสงบวเศษแหงความโศก แตสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๑๖ แปลใน

รปเหตกตตวาจก ดงแปลไวขางตน

ซงจระเข ท. ในตมแหงนา ราวกะ (อ.บคคล ผเหนอย) ซงโจรผอย ท. ในทามกลางแหงเรอน๑, (อ.เธอ) เปนผนง จงเปน ดงน (กะนางพราหมณ) นน ฯ (อ.นางพราหมณ กลาวแลว) วา ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) ยอมปรารถนา (เพออนกลาว) (ซงคา) ใด, (อ.ทาน) จงกลาว (ซงคา) นน, (อ.รอยเทา) น เปนรอยเทา (ของบคคล) ผเสพซงกามคณหาโดยปกต (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ อ.พราหมณ แลดอย ขางนดวย ขางนดวย เหนแลว ซงพระศาสดา กลาวแลววา (อ.สมณะ) น คอ อ.บรษ นน ดงน ไปแลว กลาวแลววา ดกอนสมณะ (อ.ขาพเจา) จะให ซงธดา แกทาน เพอประโยชนแกการพอกเลยง ดงน ฯ อ.พระศาสดา ไมตรสแลววา อ.ความตองการ ดวยธดา ของทาน มอย แกเรา หรอ หรอวา (อ.ความตองการ ดวยธดา ของทาน) ยอมไมม (แกเรา) ดงนเทยว ตรสแลววา ดกอนพราหมณ (อ.เรา) จะกลาว ซงเหต อยางหนง แกทาน ดงน, (ครนเมอคา) วา ดกอนสมณะ (อ.ทาน) จงกลาว ดงน (อนพราหมณ) กลาวแลว, ตรสบอกแลว ซงความท (แหงพระองค) เปนผอนมารตดตามแลว จ�าเดม แตการเสดจออกเพอคณอนยงใหญ เพยงไร แตโคนแหงตนอชปาลนโครธ (ดวย) ซงการประเลาประโลม อนอนธดาแหงมาร ท. ผมาแลว เพออนยงความโศก๒ (ของมาร) นน ผกระสบกระสายเพราะความโศกวา (อ.พระสมณะ ผโคดม) นน ไปลวงแลว ซงวสย ของเรา ในกาลน ดงน ใหเขาไปสงบวเศษ ประกอบแลว ดวยสามารถแหงเพศมเพศแหงนางกมารกาเปนตน ทโคนแหงตนอชปาลนโครธดวย ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

แม อ.ความพอใจ ในเมถน ไมไดมแลว (แกเรา) เพราะเหน ซงนางตณหา (ดวย) ซงนางอรดดวย ซงนางราคา (ดวย), (แม อ.ความพอใจ ในเมถน จกม) อยางไรนนเทยว (แกเรา) (เพราะเหน ซงสรระ แหงธดา ของทาน) น อนเตมแลว-


๑ อย� ปรสสปทสส เอ- วตตมานาวภตต อตตโนปทสส อตตมปรเส วตตต, น สตตมย� เอยย�, อยญจ กจจายนมลสส

อาขยาตกปปนเย โอโลเกตพพา ฯ ใช เอ วตตมานาวภตต ฝายอตตโนบท แทน ม ฝายปรสสบท๒ ตงแต อถ น� พราหมโณ อาห - อม� คาถมาห ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๑๖ แปลโดยพยญชนะ

ดวยมตรและกรส, (อ.เรา) ยอมไมปรารถนา๑ เพออนถกตอง (ซงสรระ แหงธดา ของทาน) น แมดวยเทา ดงน ฯ๒

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.พราหมณดวย อ.นางพราหมณดวย ตงอยเฉพาะแลว ในอนาคามผล ฯ อ.ธดา แมชอวามาคนทยาแล ผกแลว ซงความอาฆาต ในพระศาสดาวา ถาวา อ.ความตองการ ดวยเรา ยอมไมม แกสมณะ นนไซร, อ.ความท (แหงตน) เปนผไมมความตองการ (อนสมณะน) พงกลาว, แตวา (อ.สมณะ) น ยอมกระท�า ซงเรา ใหเปนผเตมแลวดวย-มตรและกรส, (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เรา) อาศยแลว ซงความถงพรอม-แหงชาตและตระกลและประเทศและโภคะและยศและวย ของตน ไดแลว ซงผว ผมอยางนนเปนรป จกร (ซงกรรม) อนควรแลวแกกรรมอนเราพงกระท�า แกสมณะ ผโคดม ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา ก อ.พระศาสดา ยอมทรงทราบ ซงความเกดขน- แหงความอาฆาต ในพระองค (แหงนางมาคนทยา) นน หรอ (หรอวา) (อ.พระศาสดา) ยอมไมทรงทราบ ดงน ฯ (อ.อนแก) วา (อ.พระศาสดา) ยอมทรงทราบนนเทยว (ดงน) ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.พระศาสดา) ทรงทราบอย ตรสแลว ซงพระคาถา เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.อนแก) วา (อ.พระศาสดา ทรงทราบอย ตรสแลว ซงพระคาถา) ดวยสามารถ (แหงชน ท.) สอง เหลานอกน (ดงน) ฯ ชอ อ.พระพทธเจา ท. ไมทรงคานงถงแลว ซงความอาฆาต ยอมทรงแสดง ซงธรรม ดวยสามารถ (แหงชน ท.) ผควรแกการบรรลซงมรรคและผลนนเทยว ฯ อ.มารดาและบดา ท. นาไปแลว (ซงนางมาคนทยา) นน ยงนองชายผนอยทสด ชอวาจฬมาคนทยะ ใหรบเฉพาะแลว ไปแลว สสานก ของพระศาสดา แมทงสอง บวชแลว บรรลแลว ซงพระอรหต ฯ แม อ.พราหมณชอวา-


๑ วสสปนายกา (ตถ) ลง ณว ปจจย เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา วสส อปเนนต อปคจฉนต เอตถาต วสสปนายกา (ตถ) ฯ

วสส เปนบทหนา อป + น ธาตในความนาไป ฯ คาวา “วสสปนายกาทวเส” สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๔๗ แปลวา

ในวนคอดถเปนทนอมเขาไปใกลแหงกาลฝน

จฬมาคนทยะ คดแลววา อ.ธดา ของเรา เปนผสมควร แกสตวผตาตอย (ยอมเปน) หามได, (อ.ธดา ของเรา) เปนผสมควร แกพระราชา พระองค-เดยวเทยว (ยอมเปน) ดงน พาเอาแลว (ซงนางมาคนทยา) นน ไปแลว สพระนครชอวาโกสมพ ประดบแลว ดวยเครองประดบทงปวง ท. ไดถวายแลว แกพระราชา พระนามวาอเทน (ดวยคา) วา อ.รตนะคอหญง น เปนของสมควร แกพระองคผสมมตเทพ (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเจาอเทน) นน ทรงเหนแลว (ซงนางมาคนทยา) นนเทยว เปนผมความรกมกาลงอนเกดขนแลว (เปน) พระราชทานแลว ซงการอภเษก ทรงกระทาแลว ซงมาตคามผมรอยหา- เปนประมาณ ใหเปนบรวาร (ของนางมาคนทยา) นน ทรงตงไวแลว ในตาแหนง-แหงพระอครมเหส ฯ

อ.เรอง แหงพระนางมาคนทยา น ฯ อ.พระอครมเหส ท. สาม (ของพระเจาอเทน) นน ผมหญงนกฟอน- มพนทสองดวยทงกงเปนประมาณเปนบรวาร ไดมแลว ดวยประการฉะน ฯ

ก.๓๑ ก ในสมย นนแล อ.เศรษฐ ท. สาม คอ อ.เศรษฐชอวา- โฆสกะ อ.เศรษฐชอวากกกฏะ อ.เศรษฐชอวาปาวารกะ ยอมม ในพระนครชอวา- โกสมพ ฯ (อ.เศรษฐ ท.) เหลานน, ครนเมอดถเปนทนอมเขาไปใกลซงกาลฝน๑ เขาไปตงใกลแลว, เหนแลว ซงดาบส ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผมา จากปาหมพานต แลวจงเทยวไปอย เพอภกษา ในพระนคร เลอมใสแลว (ยงดาบส ท. เหลานน) ใหนงแลว ใหฉนแลว รบแลว ซงปฏญญา (ยงดาบส ท.) ใหอยแลว ในสานก ของตน สนเดอน ท. ส (ยงดาบส ท.) ใหรเฉพาะแลว เพอตองการแกการมา (ในสมยแหงภมภาค) อนฝนยอมแลว อก สงไปแลว ฯ แม อ.ดาบส ท. อยแลว ในปาหมพานต สนเดอน ท. แปด ยอมอย ในสานก (ของเศรษฐ ท.) เหลานน สนเดอน ท. ส จาเดม (แตกาล) นน ฯ ในกาลอนเปนสวนอนอก (อ.ดาบส ท.) เหลานน มาอย จากปาหมพานต


เหนแลว ซงตนไทรใหญ ตนหนง ในแดนแหงปา นงแลว ทโคน (แหงตนไทรใหญ) นน ฯ อ. - (ในดาบส ท.) เหลานนหนา - ดาบสผเจรญทสด คดแลววา อ.เทวดา ผอยทบแลว ในตนไม น เปนเทวดาผต�าตอย จกเปน หามได, อนเทวดาผพระราชา ผมศกดใหญนนเทยว พงม (ในตนไม) น, ถาวา (อ.เทวดาผพระราชา) น พงให ซงน�าอนบคคลพงดม แกหมแหงฤาษไซร, (อ.การใหนน) (ของเทวดาผพระราชานน) เปนทานดหนอ พงเปน ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา) นน ไดใหแลว ซงนาอนบคคลพงดม ฯ อ.ดาบส คดแลว ซงนาเปนเครองอาบ ฯ (อ.เทวดาผพระราชานน) ไดใหแลว (ซงนาเปนเครองอาบ) แมนน ฯ ในลาดบนน (อ.ดาบส) คดแลว ซงโภชนะ ฯ (อ.เทวดาผพระราชานน) ไดใหแลว (ซงโภชนะ) แมนน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา อ.เทวดาผพระราชา น ยอมให (ซงวตถ) ทงปวง อนอนเรา ท. ทงคดแลวทงคดแลว, โอ หนอ (อ.เรา ท.) พงเหน (ซงเทวดา-ผพระราชา) นน ดงน ไดมแลว (แกดาบส) นน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา) นน ชาแรกแลว ซงลาตนแหงตนไม แสดงแลว ซงตน ฯ ครงนน (อ.ดาบส ท.) ถามแลว (ซงเทวดาผ พระราชา) นนวา ดกอนเทวดาผ พระราชา อ.สมบต ของทาน ใหญ, (อ.สมบต) น (อนทาน) ไดแลว เพราะกระทา (ซงกรรม) อะไรหนอแล ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา กลาวแลว) วา ขาแตพระผเปน-เจา ท. (อ.ทาน ท.) ขอจงอยาถาม ดงน ฯ (อ.ดาบส ท. กลาวแลว) วา ดกอนเทวดาผพระราชา (อ.ทาน) จงบอก ดงน ฯ (อ.เทวดาผพระราชา) นน ละอายอย เพราะความทแหงกรรมอนตนกระทาแลว เปนกรรมนดหนอย ยอมไมอาจ เพออนกลาว, แตวา (อ.เทวดาผพระราชานน) ผ (อนดาบส ท.) เหลานน บบคนอย บอย ๆ กลาวแลววา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) จงฟง ดงน บอกแลว ฯ

ก.๓๒ ไดยนวา (อ.เทวดาผพระราชา) นน เปนมนษยผถงแลวซงยาก คนหนง เปน แสวงหาอย ซงการรบจาง ไดแลว ซงกรรมคอการรบจาง ในสานก ของเศรษฐชอวาอนาถบณฑกะ อาศยแลว (ซงกรรมคอการรบจาง) นน สาเรจแลว ซงชวต ฯ ครงนน ครนเมอวนเปนทรกษาซงอโบสถ วนหนง


๑ ภตโก (ปรโส) แปลและวเคราะหได ๒ นย คอ

นยท ๑ เปนนามกตก กตตรป กตตสาธนะ ลง กว ปจจย ว.วา ภต กโรตต ภตโก (ปรโส) ภต บทหนา กร ธาต

ในความทา ลบ กว ปจจย ลบทสดธาต แปลวา ผกระท�าซงการรบจาง

นยท ๒ ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา ภต กโรตต ภตโก (ปรโส) แปลวา ผกระท�าซงการรบจาง ฯ ว.วา ภตยา

ชวตต ภตโก (ปรโส) แปลวา ผเปนอยดวยการรบจาง, ผเลยงชพดวยการรบจาง แปลเอาความวา กรรมกร, คนรบใช, ลกจาง ๒ สายมาส� (โภชน) ลง ณ ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ ว.วา สาย อสตพพนต สายมาส (โภชน) โภชนะอนบคคลพงกน-

ในเวลาเยน สาย เปนบทหนา อส ธาตในความกน แปลงนคคหตเปน ม ทฆะตนธาต ฯ๓ อโปสถโก (ชโน) แปลวา ผรกษาซงอโบสถ หรอ ผสมาทานซงอโบสถ ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา อโปสถ�

รกขตต อโปสถโก (ชโน) หรอ อโปสถ� สมาทยตต อโปสถโก (ชโน) ฯ

ถงพรอมแลว, อ.เศรษฐชอวาอนาถบณฑกะ มาแลว จากวหาร ถามแลววา ในวนน อ.ความเปนแหงวนเปนทรกษาซงอโบสถ อนใคร ๆ บอกแลว (แกบรษ) ผกระทาซงการรบจาง๑ นน หรอ ดงน ฯ (อ.ชน ท. กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ความเปนแหงวนเปนทรกษาซงอโบสถ อนใคร ๆ) ไมบอกแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐชอวาอนาถบณฑกะ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) จงหง ซงอาหารอนบคคลพงกนในเวลาเยน๒ (แกบรษผกระทาซงการรบจาง) นน ดงน ฯ ครงนน (อ.ชน ท.) หงแลว ซงขาวสกแหงขาวสารอนมแลงหนงเปนประมาณ (แกบรษผกระทาซงการรบจาง) นน ฯ (อ.บรษผกระท�าซงการรบจาง) นน กระท�าแลว ซงการงาน ในปา ในวนนน มาแลว ในเวลาเยน, ครนเมอขาวสวย (อนชน ท.) ใหเจรญแลว ถวายแลว, ไมบรโภคแลว โดยพลนเทยว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) เปนผหวแลว ยอมเปน ดงน คดแลววา อ.ความโกลาหลใหญวา (อ.ทาน ท.) จงให ซงขาวสวย, (อ.ทาน ท.) จงให ซงแกง, (อ.ทาน ท.) จงให ซงกบ ดงน ยอมม ในเรอน น ในวน ท. เหลาอน, ในวนน (อ.ชน ท.) ทงปวง ผ มเสยงออกแลว นอนแลว, (อ.ชน ท.) ยงอาหาร ใหเจรญแลว เพอเรา ผเดยวนนเทยว, (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ถามแลววา (อ.ชน ท.) ผเหลอลง บรโภคแลวหรอ ดงน ฯ (อ.ชน ท. กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.ชน ท.) ไมบรโภคแลว ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน ถามแลว) วา (อ.ชน ท. ไมบรโภคแลว) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ชน ท. กลาวแลว) วา (อ.ชน ท.) ในเรอน น ยอมไมหง ซงอาหารอนบคคลพงกนในเวลาเยน ในวนเปนทรกษาซงอโบสถ ท., (อ.ชน ท.) ทงปวง เปนผรกษาซงอโบสถ๓


๑ วกขาเลตวา เปนไดทงกตตวาจกและเหตกตตวาจก ประกอบดวย ว บทหนา ขล ธาต ในความทาใหสะอาด, ชาระ, ลาง,

บวนปาก (โสเจยเย) ลง เณ ปจจยในกตตวาจกและเหตกตตวาจก ตวา ปจจย ซอน ก ทฆะตนธาต แมอาขยาตกนยน

ยอมเปน, อ.มหาเศรษฐ ยงเดก ท. แมผดมซงน�านมโดยปกต โดยก�าหนด-อนมในทสด ใหบวนแลว ซงปาก (ยงบคคล) ใหใสเขาแลว ซงวตถอนอรอย-สอยาง ในปาก (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว (ซงเดก ท. เหลานน) ใหเปน- ผรกษาซงอโบสถ, ครนเมอประทปอนบคคลตามแลวดวยน�ามนอนเจอดวยของหอม ลกโพลงอย, อ.เดกเลกและเดกใหญ ท. ผไปแลวสทเปนทนอน ยอมสาธยาย ซงอาการสามสบสอง, ก (อ.เรา ท.) ไมกระท�าแลว ซงสต เพออนบอก ซงความเปนแหงวนเปนทรกษาซงอโบสถ แกทาน, เพราะเหตนน อ.ขาวสวย (อนเรา ท.) หงแลว เพอทานนนเทยว, (อ.ทาน) จงบรโภค (ซงขาวสวย) นน ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน) กลาวแลววา ถาวา ในกาลน อ.อน (อนเรา) เปนผรกษาซงอโบสถ เปน ยอมควรไซร, แม อ.เรา (เปนผรกษาซงอโบสถ) พงเปน ดงน ฯ (อ.ชน ท. กลาวแลว) วา อ.เศรษฐ ยอมร (ซงเรอง) น ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) จงถาม (ซงเศรษฐ) นน ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ไปแลว ถามแลว ซงเศรษฐ ฯ (อ.เศรษฐ) นน กลาวแลว อยางนวา (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน) ไมบรโภคแลว ในกาลน บวนแลว๑

ซงปาก อธษฐานอย ซงองคแหงอโบสถ ท. จกได ซงอโบสถกรรมเขาไปดวยทงกง ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจาง) นอกน ฟงแลว (ซงคา) นน ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ อ.ลม ท. ในสรระ (ของบรษผกระท�าซงการรบจาง) นน ผหวแลว เพราะกระท�า ซงการงาน ตลอดวนทงสน ก�าเรบแลว ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจาง) นน ผกแลว ซงทอง ดวยเชอก จบแลว ทปลายแหงเชอก ยอมเปนไปรอบ ฯ อ.เศรษฐ ฟงแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน มคบเพลง ท. อน (อนบคคล) ทรงไวอย (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงวตถอนอรอยสอยาง มาแลว สสานก (ของบรษผกระทาซงการรบจาง) นน ถามแลววา แนะพอ อ.อะไร ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.ลม ท. กาเรบแลว แกขาพเจา ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.เจา) ลกขนแลว จงเคยวกน


ซงยา น ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน ถามแลว) วา ขาแตนาย แม อ.ทาน ท. เคยวกนแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา (อ.ความทกข) มใชความสาราญ แหงเรา ท. ยอมไมม, อ.เจา จงเคยวกน ดงน ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ขาพเจา) เมอกระทา ซงอโบสถกรรม ไมไดอาจแลว เพออนกระทา (ซงอโบสถกรรม) ทงสน, แม อ.อโบสถกรรมเขาไปดวยทงกง ของขาพเจา เปนกรรมบกพรอง อยาไดเปนแลว ดงน ไมปรารถนาแลว ฯ (อ.บรษผกระทาซงการรบจางนน) แมผ (อนเศรษฐ) กลาวอยวา แนะพอ (อ.เจา) อยากระทาแลว อยางน ดงน ไมปรารถนาแลว, ครนเมออรณ ตงขนอย, กระทาแลว ซงกาละ ราวกะ อ.ระเบยบอนเหยวแหงแลว เปนเทวดา เปน บงเกดแลว ทตนไทร นน ฯ เพราะเหตนน (อ.เทวดา-ผพระราชา) ครนกลาวแลว ซงเนอความ น กลาวแลววา อ.เศรษฐ นน เปนผนบถอซงพระพทธเจาวาเปนของของเรา เปนผนบถอซงพระธรรมวาเปนของของเรา เปนผนบถอซงพระสงฆวาเปนของของเรา (ยอมเปน), อ.สมบต นน อนขาพเจา ไดแลว ดวยวบากเปนเครองไหลออก แหงอโบสถกรรมเข าไปดวยทงกง อน (อนขาพเจา) กระทาแลว เพราะอาศย (ซงเศรษฐ) นนนนเทยว ดงน ฯ

ก.๓๓ อ.ดาบส ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ฟงแลว ซงค�าวา อ.พระพทธเจา ดงนเทยว ลกขนแลว ประคองแลว ซงอญชล ตอเทวดา (กลาวแลว) วา (อ.ทาน) ยอมกลาววา อ.พระพทธเจา ดงน ดงน (ยงเทวดา) ใหรเฉพาะแลว สนสามครงวา (อ.เรา) ยอมกลาววา อ.พระพทธเจา ดงน ดงน เปลงแลว ซงอทานวา แม อ.เสยงอนกกกอง นนแล เปนเสยงอนบคคลไดโดยยาก ในโลก (ยอมเปน) ดงน กลาวแลววา ดกอนเทวดา (อ.เรา ท.) เปนผอนทานใหฟงแลว ซงเสยง อน (อนเรา ท.) ไมเคยฟงแลว ในแสนแหงกป ท. มใชหนง ยอมเปน ดงน ฯ ครงนน อ.อนเตวาสก ท. ไดกลาวแลว (ซงคา) นนวา ถาอยางนน (อ.เรา ท.) จงไป สสานก ของพระศาสดา ดงน กะอาจารย ฯ (อ.อาจารย กลาวแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.เศรษฐ ท. สาม เปนผมอปการะมาก แกเรา ท. (ยอมเปน), (อ.เรา ท.) รบแลว ซงภกษา ในนเวศน


๑ อชช เปนประธานในประโยค เรยกสมพนธวา สตตมปจจตตสยกตตา แมศพทอนทเกยวกบกาลเวลา ลงในอรรถแหงสตตมวภตต

เชน ตทา, ตขณ, อทาน เปนตน กนยน มหลกสงเกตวา ศพทเหลานมกอยตนประโยค และมบทนามเกยวกบกาลเวลาทเปน

ปฐมาวภตตอยทายประโยค ฯ

(ของเศรษฐ ท.) เหลานน ในวนพรง บอกแลว (แกเศรษฐ ท.) แมเหลานน จกไป, ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) (ยงการไป) จงใหอยทบ ดงน ฯ (อ.อนเตวาสก ท.) เหลานน (ยงการไป) ใหอยทบแลว ฯ ในวนรงขน อ.เศรษฐ ท. ยงขาวตมและขาวสวย ใหถงพรอมแลว (ยงบคคล) ใหปลาดแลว ซงอาสนะ ท. รแลววา อ.วนน๑ เปนวนเปนทมา แหงพระผเปนเจา ท. ของเรา ท. (ยอมเปน) ดงน กระทาแลว ซงการตอนรบ พาเอาแลว (ซงดาบส ท.) เหลานน ไปแลว สนเวศน (ยงดาบส ท.) ใหนงแลว ไดถวายแลว ซงภกษา ฯ (อ.ดาบส ท.) เหลานน ผมกจดวยภตอนกระทาแลว กลาวแลววา ดกอน- มหาเศรษฐ ท. อ.เรา ท. จกไป ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ท. กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ปฏญญา อนทาน ท. รบแลว ตอขาพเจา ท. ตลอดเดอน ท. อนมในฤดฝน สเดอน มใชหรอ, ในกาลน (อ.ทาน ท.) จะไป (ในท) ไหน ดงน ฯ (อ.ดาบส ท. เหลานน กลาวแลว) วา ไดยนวา อ.พระพทธเจา เสดจอบตแลว ในโลก, อ.พระธรรม เกดขนแลว, อ.พระสงฆ เกดขนแลว, เพราะเหตนน (อ.เรา ท.) จกไป สสานก ของพระศาสดา ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ท. ถามแลว) วา ก อ.อนอนทาน ท. นนเทยว ไป สสานก ของพระศาสดา พระองคนน ยอมควร หรอ ดงน ฯ (อ.ดาบส ท. กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย ท. (อ.การไป) (แหงชน ท.) แมเหลาอน (อนพระศาสดา) ไมทรงหามแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ท. กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) (ยงกาล) จงใหมา, แม อ.ขาพเจา ท. กระทาแลว ซงการตระเตรยม จะไป ดงน ฯ (อ.ดาบส ท.) เหลานน กลาวแลววา ครนเมอทาน ท. กระทาอย ซงการตระเตรยม, อ.ความเนนชา จะม แกเรา ท., อ.เรา ท. จะไป ขางหนา, อ.ทาน ท. พงมา ขางหลง ดงน ไปแลว กอนกวา เฝาแลว ซงพระสมมาสมพทธเจา ชมเชยแลว ถวายบงคมแลว นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวโดยลาดบ ทรงแสดงแลว ซงธรรม (แกดาบส ท.)


เหลานน ฯ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงเทศนา (อ.ดาบส ท.) ทงปวง บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ทลขอแลว ซงการบวช เปนผทรงไว-ซงบาตรและจวร-อนสาเรจแลวดวยฤทธ เปนราวกะวาพระเถระผมรอยแหงกาลฝน ไดเปนแลว ในลาดบแหงพระดารสวา (อ.เธอ ท.) เปนภกษ (เปน) จงมา ดงนนนเทยว ฯ

ก.๓๔ อ.เศรษฐ ท. สาม แมเหลานนแล ถอเอาแลว ซงอปกรณ-แหงทาน ท. มวตถเปนเครองปกปดคอผาและเนยใสและนาผงและนาออยเปนตน ดวยรอยแหงเกวยน ท. หา หา ถงแลว ซงพระนครชอวาสาวตถ เขาไปแลว สพระวหารชอวาเชตวน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา ฟงแลว ซงวาจาเปน-เครองกลาวซงธรรม ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ในกาลเปนทสดลงรอบ- แหงกถา ถวายอย ซงทาน (ตลอดกาล) อนมเดอนดวยทงกงเปนประมาณ อยแลว ในสานก ของพระศาสดา ทลออนวอนแลว ซงพระศาสดา เพอประโยชนแกการเสดจไปสพระนครชอวาโกสมพ, (ครนเมอพระด�ารส) วา ดกอนคฤหบด ท. อ.ตถาคต ท. ยอมยนดยง ในเรอนอนวางแล ดงน อนพระศาสดา ผเมอประทาน ซงปฏญญา ตรสแลว, กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.เรองนน) (อนขาพระองค ท.) รทวแลว, อ.อน (อนพระองค) เสดจมา ดวยขาวสาสนอนขาพระองค ท. สงไปแลว ยอมควร ดงน ไปแลว สพระนครชอวาโกสมพ (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงมหาวหาร ท. สาม คอ อ.เศรษฐชอวาโฆสกะ (ยงบคคลใหกระท�าแลว) ซงอารามชอวาโฆสตะ, อ.เศรษฐชอวากกกฏะ (ยงบคคลใหกระท�าแลว) ซงอารามชอวากกกฏะ, อ.เศรษฐชอวาปาวารกะ (ยงบคคลใหกระท�าแลว) ซงอารามชอวาปาวารกะ สงไปแลว ซงขาวสาสน เพอประโยชนแกการเสดจมา แหงพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงขาวสาสน (ของเศรษฐ ท.) เหลานน ไดเสดจไปแลว (ในท) นน ฯ (อ.เศรษฐ ท.) เหลานน ตอนรบแลว ยงพระศาสดา ใหเสดจเขาไปแลว ในวหาร มอบถวายแลว สนสามครง (ดวยคา) วา (อ.ขาพระองค) ยอมถวาย ซงวหาร น แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ผมาแลวจากทศส ดงน ยอมปฏบต ตามวาระ


ตามวาระ ฯ อ.พระศาสดา ยอมประทบอย ในวหาร หนง ๆ ทก ๆ วน, (อ.พระศาสดา) เปนผประทบอยแลว ในวหาร (ของเศรษฐ) ใด ยอมเปน, (อ.พระศาสดา) ยอมเสดจเทยวไป เพอกอนขาว ทประตแหงเรอน (ของเศรษฐ) นนนนเทยว ฯ ก อ.นายมาลาการ ชอวาสมนะ ผเปนอปฏฐาก ของเศรษฐ ท. สาม เหลานน ไดมแลว ฯ (อ.นายมาลาการ) นน กลาวแลว กะเศรษฐ ท. เหลานน อยางนว า อ.ขาพเจา เปนผ กระทาซงอปการะ แกทาน ท. ตลอดกาลนาน (ยอมเปน), (อ.ขาพเจา) เปนผใครเพออนยงพระศาสดาใหเสวย ยอมเปน, (อ.ทาน ท.) ขอจงให ซงพระศาสดา แกขาพเจา ตลอดวนหนง ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ท. กลาวแลว) วา แนะพนาย ถาอยางนน (อ.ทาน) (ยงพระศาสดา) จงใหเสวย ในวนพรง ดงน ฯ (อ.นายมาลาการ) นน (กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.ดละ ดงน ทลนมนตแลว ซงพระศาสดา จดแจงแลว ซงสกการะ ฯ ในกาลนน อ.พระราชา ยอมพระราชทาน ซงกหาปณะ ท. แปด อนเปนคาแหงดอกไม แกพระนางสามาวด ทก ๆ วน ฯ อ.นางทาส (ของพระนางสามาวด) นน ชอวา ขชชตตรา ไปแลว สสานก ของนายมาลาการชอวาสมนะ ยอมถอเอา ซงดอกไม ท. เนองนตย ฯ ครงนน อ.นายมาลาการ กลาวแลววา อ.พระศาสดา อนขาพเจา นมนตแลว, ในวนน (อ.ขาพเจา) จกบชา ซงพระศาสดา ดวยดอกไมอนเลศ ท., อ.ทาน จงหยด กอน, (อ.ทาน) เปนหญงสหาย ในการเลยงด เปน ฟงแลว ซงธรรม ถอเอาแลว ซงดอกไม ท. อนเหลอลง จกไป ดงน (กะนางทาส) นน ผมาแลว ในวนนน ฯ (อ.นางทาส) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน (ยงคา) ใหอยทบแลว ฯ อ.นายสมนะ องคาสแลว ซงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ไดรบเอาแลว ซงบาตร เพอประโยชนแกการกระทา- ซงการอนโมทนา ฯ อ.พระศาสดา ทรงเรมแลว ซงพระธรรมเทศนาเปนเครอง-อนโมทนา ฯ แม อ.นางขชชตตรา ฟงอย ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม ของพระศาสดานนเทยว ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ฯ (อ.นางขชชตตรา) นน ถอเอาแลว ซงกหาปณะ ท. ส เพอตน ถอเอาแลว ซงดอกไม ท. (ดวย-กหาปณะ ท.) ส ยอมไป ในวน ท. เหลาอน, ในวนนน (อ.นางขชชตตรานน)


ถอเอาแลว ซงดอกไม ท. (ดวยกหาปณะ ท.) แมแปด ไปแลว ฯ ครงนน อ.พระนางสามาวด ตรสแลว (กะนางขชชตตรา) นนวา แนะแม อ.คาแหงดอกไม อนคณดวยสอง อนพระราชา พระราชทานแลว แกเรา ท. หรอหนอแล ดงน ฯ (อ.นางขชชตตรา กราบทลแลว) วา ขาแตพระแมเจา (อ.คาแหงดอกไม อนคณดวยสอง อนพระราชา พระราชทานแลว แกเรา ท.) หามได ดงน ฯ (อ.พระนางสามาวด ตรสถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.ดอกไม ท. เปนของมาก (ยอมเปน) เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.นางขชชตตรา กราบทลแลว) วา อ.หมอมฉน ถอเอาแลว ซงกหาปณะ ท. ส เพอตน ยอมนามา ซงดอกไม ท. (ดวยกหาปณะ ท.) ส ในวน ท. เหลาอน ดงน ฯ (อ.พระนางสามาวด ตรสถามแลว) วา ในวนน (อ.เจา) ยอมไมถอเอา เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.นางขชชตตรา กราบทลแลว) วา (ในวนน อ.หมอมฉน ยอมไมถอเอา) เพราะความทแหงธรรม เปนธรรมอนหมอมฉนฟง ซงวาจาเปน- เครองกลาวซงธรรม ของพระสมมาสมพทธเจา แลวจงถงทบแลว ดงน ฯ

ก.๓๕ ครงนน (อ.พระนางสามาวด) ไมทรงคกคามแลว (ซงนางขชชตตรา) นนว า แน ะนางทาสผ อนโทษประทษร ายแล ว โว ย (อ.เจ า) จงให ซงกหาปณะอนเจาถอเอาแลว ท. ตลอดกาล อนมประมาณเทาน แกเรา ดงน ตรสแลววา แนะแม (อ.เจา) แมยงเรา ท. จงใหดม ซงนาอมฤต อนอนเจาดมแลว ดงน, (ครนเมอคา) วา ถาอยางนน (อ.พระองค) ยงหมอมฉน จงใหอาบ ดงน (อนนางขชชตตรา) กราบทลแลว, (ทรงยงนางขชชตตรา) ใหอาบแลว ดวยหมออนเตมแลวดวยนาอนเจอดวยของหอม ท. สบหก (ทรงยง-บคคล) ใหใหแลว ซงผาสาฎกเนอเกลยง ท. สอง ฯ (อ.นางขชชตตรา) นน นงแลว (ซงผาสาฎก) ผนหนง หมแลว (ซงผาสาฎก) ผนหนง (ยงบคคล) ใหปลาดแลว ซงอาสนะ (ยงบคคล) ใหนามาแลว ซงพด อนหนง นงแลว บนอาสนะ ถอเอาแลว ซงพดอนวจตร เรยกมาแลว ซงรอยแหงมาตคาม ท. หา แสดงแลว ซงธรรม (แกหญง ท.) เหลานน โดยทานอง (แหงธรรม) อนพระศาสดา ทรงแสดงแลวนนเทยว ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน แมทงปวง ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม (ของนางขชชตตรา) นน ตงอยเฉพาะแลว


๑ อกนยหนง ประโยค ยตตเกน โอโลเกต สกกา โหต ยก สตถา ขนเปนประธาน แปล สกกา เปนบทวกตกตตา โดยแปลวา

(อ.พระศาสดา) เปนผ (อนทาน ท.) อาจ เพออนแลด โดยชอง อนมประมาณเทาใด แตในทน ขาพเจาแปล สกกา

เปนบทประธานของประโยค

ในโสดาปตตผล ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน แมทงปวง ไหวแลว ซงนางขชชตตรา กลาวแลววา ดกอนแม อ.ทาน อยากระทาแลว ซงกรรมอนเศราหมองแลว จาเดม แตวนน, (อ.ทาน) ตงอยแลว ในฐานะแหงมารดาดวย ในฐานะแหง-อาจารยดวย ของขาพเจา ท. ไปแลว สสานก ของพระศาสดา ฟงแลว ซงธรรม อน (อนพระศาสดา) ทรงแสดงแลว จงบอก แกขาพเจา ท. ดงน ฯ (อ.นางขชชตตรา) นน กระทาอย เหมอนอยางนน เปนผทรงไวซงปฎกสาม เกดแลว ในกาลอนเปนสวนอนอก ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ทรงตงไวแลว (ซงนางขชชตตรา) นน ในเอตทคคะวา ดกอนภกษทงหลาย ท. (อ.ขนธปญจก) น ใด คอ อ.นางขชชตตรา, (อ.ขนธปญจก) นน เปนยอด แหงอบาสกา ท. ผเปนสาวกา ของเรา ผเปนธรรมกถกา (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.หญง ท. ผมรอยหาเปนประมาณ แมเหลานนแล กลาวแลว (กะนางขชชตตรา) นน อยางนวา ดกอนแม (อ.ขาพเจา ท.) เปนผใครเพออนเฝา ซงพระศาสดา ยอมเปน, (อ.ทาน) ขอจงแสดง (ซงพระศาสดา) นน แกขาพเจา ท., (อ.ขาพเจา ท.) จกบชา (ซงพระศาสดา) นน (ดวยวตถ ท.) มของหอมและ-ระเบยบเปนตน ดงน ฯ (อ.นางขชชตตรา กลาวแลว) วา ขาแตแมเจา ชอ อ.ราชตระกล เปนทหนก (ยอมเปน), (อนขาพเจา) ไมอาจ เพออนพาเอา ซงทาน ท. แลวจงไป ในภายนอก ดงน ฯ (อ.หญง ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.ทาน) ขอจงอยายงขาพเจา ท. ใหฉบหาย, (อ.ทาน) ขอจงแสดงนนเทยว ซงพระศาสดา แกขาพเจา ท. ดงน ฯ (อ.นางขชชตตรา กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) กระท�าแลว ซง - อ.อน (อน-ทาน ท.) อาจ เพออนแลด (โดยชอง) อนมประมาณเทาใด ยอมม๑, - ชอง อนมประมาณเทานน ทฝา ท. แหงหองเปนทอย ท. ของทาน ท. (ยงบคคล) ใหน�ามาแลว (ซงวตถ ท.) มของหอมและระเบยบเปนตน ยนอยแลว ในท ท. เหลานน เหลานน จงแลดดวยนนเทยว เหยยดออกแลว ซงมอ ท. จงถวายบงคมดวย จงบชาดวย ซงพระศาสดา ผเสดจไปอย สประตแหงเรอน


๑ อเถกทวส� สานวนสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๔ แปลวา ครนภายหลง ณ วนหนง๒ ตสสา สตถร พนธาฆาต� อชานนตห สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๔ แปลวา ผไมรอย ซงความอาฆาตอนเปนเครองผก

ในพระศาสดา (แหงพระนางมาคนทยา) นน ฯ แตขาพเจาแปล พนธ ในรปของ ต ปจจย แปล ตสสา มาคนทยาย ในรปของ

ตตยาวภตต เพราะคาวา พนธ นน เปนไดทง ต ปจจยในกรยากตก และ อ ปจจย ในนามกตก ดงน

(๑) พนธ อน...ผกแลว สาเรจมาจาก พนธ ธาตในความผก ต ปจจย แปลง ต เปน นธ แลวลบ นธ ทายธาตเสย หรอลง พธ

ธาตในความผก แปลง ต เปน นธ ลบ ธ เสย (๒) พนธ เปนเครองผก เปนกตตรป กรณสาธนะ อ ปจจยในนามกตก ว.วา

พนธต เตนาต พนโธ (อาฆาโต) นบไดวา เปนไดทงสองแบบ

ของเศรษฐ ท. สาม ดงน ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน กระทาแลว เหมอน-อยางนน แลดแลว ซงพระศาสดา ผเสดจไปอยดวยนนเทยว ผเสดจมาอยดวย ถวายบงคมแลวดวยนนเทยว บชาแลวดวย ฯ ก.๓๕ ครงนน ในวนหนง๑ อ.พระนางมาคนทยา เสดจออกแลว จากพนแหงปราสาท ของพระองค ทรงเดนไปมาอย เสดจไปแลว สทเปนทอย (แหงหญง ท.) เหลานน ทรงเหนแลว ซงชอง ในหอง ท. ตรสถามแลววา (อ.ชอง) น อะไร ดงน, (ครนเมอคา) วา อ.พระศาสดา เสดจมาแลว สพระนคร น, อ.หมอมฉน ท. ยนแลว (ในท) น ยอมถวายบงคมดวยนนเทยว ยอมบชาดวย ซงพระศาสดา ดงน (อนหญง ท.) เหลานน ผไมรอย ซงความอาฆาต (อนพระนางมาคนทยา) นน ผกแลว๒ ในพระศาสดา ทลแลว, ทรงดารแลววา อ.พระสมณะ ผโคดม ชอวา เสดจมาแลว สพระนคร น, (อ.เรา) จกร (ซงกรรม) อนอนเราพงกระทา (แกพระสมณะ ผโคดม) นน ในกาลน, (อ.หญง ท.) แมเหลาน เปนอปฏฐายกา (ของพระสมณะ ผโคดม) นน (ยอมเปน), (อ.เรา) จกร (ซงกรรม) อนอนเราพงกระทา (แกหญง ท.) แมเหลาน ดงน เสดจไปแลว กราบทลแลว แกพระราชาวา ขาแตมหาราชเจา อ.ความปรารถนา ในภายนอก มอย แกหญง ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผเจอดวยพระนางสามาวด, อ.พระชนมชพ ของพระองค จกไมม โดยวน- เลกนอยนนเทยว ดงน ฯ อ.พระราชา ไมทรงเชอแลว (ดวยอนทรงดาร) วา (อ.หญง ท.) เหลานน จกไมกระทา (ซงกรรม) อนมอยางนเปนรป ดงน, (ครนเมอพระดารสนน) (อนพระนางมาคนทยา) แมกราบทลแลว อก, (อ.พระราชา) ไมทรงเชอแลวนนเทยว ฯ ครงนน (อ.พระนางมาคนทยา)


๑ วาตปาน� (ฉทท) สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๔ แปลวา ชองอนเปนทดมกนซงลม เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา วาต� ปวต เอตถาต วาตปาน� (ฉทท�) แปลทบศพทวา หนาตาง ฯ

๒ ตงแต อเถกทวส� มาคนทยา - ตสม กาเล อปปนนาน ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๔ แปลโดยพยญชนะ๓ เนรยโก (สตโต) ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา นรเย นพพตโต เนรยโก (สตโต) หรอ นรเย ชาโต เนรยโก (สตโต)

หรอ นรย� คจฉตต เนรยโก (สตโต) ฯ

กราบทลแลววา ถาวา (อ.พระองค) ยอมไมทรงเชอ ตอหมอมฉนไซร, ขาแตมหาราชเจา (อ.พระองค) เสดจไปแลว สทอนเปนทอย (แหงหญง ท.) เหลานน ขอจงทรงใครครวญ ดงน (กะพระราชา) นน ผ - (ครนเมอพระดารส อนตน) แมกราบทลแลว สนสามครง อยางน - ไมทรงเชออย ฯ อ.พระราชา เสดจไปแลว ทรงเหนแลว ซงชอง ในหอง ท. ตรสถามแลววา (อ.ชอง) น อะไร ดงน, ครนเมอเนอความ นน (อนหญง ท. เหลานน) กราบทลแลว, ไมกรวแลว (ตอหญง ท.) เหลานน ไมตรสแลว (ซงพระดารส) อะไร ๆ เทยว (ยงบคคล) ใหปดแลว ซงชอง ท. (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงชองอนเปน-ทดมกนซงลมอนมชองอนเลก ท.๑ ในหองทงปวง ท. ฯ ไดยนวา อ.ชองเปน- ทดมกนซงลมอนมชองอนเลก ท. เกดขนแลว ในกาลนน๒ ฯ

ก.๓๖ อ.พระนางมาคนทยา ไมทรงอาจแลว เพออนกระทา (ซงกรรม) อะไร ๆ (แกหญง ท.) เหลานน (ทรงดารแลว) วา (อ.เรา) จกกระทา (ซงกรรม) อนอนเราพงกระทา แกพระสมณะ ผโคดมนนเทยว ดงน ประทานแลว ซงสนจาง (แกชน ท.) ผอยในพระนคร (ตรสแลว) วา (อ.ทาน ท.) กบ ดวยประชมแหงบรษผเปนทาสและกรรมกร ท. ดาแลว บรภาษแลว ซงพระสมณะ ผ โคดม ผ เสดจเข าไป ส ภายในแหงพระนคร แลวจงเสดจเทยวไปอย (ยงพระสมณะ ผ โคดม) จงให เสดจหนไป ดงน ฯ (อ.ชน ท.) ผมความเหนผด ผไมเลอมใสแลว ในรตนะ ท. สาม ตดตามแลว ซงพระศาสดา ผเสดจเขาไปแลว สภายในแหงพระนคร ยอมดา ยอมบรภาษ ดวยวตถเปน-เครองดา ท. สบ วา (อ.เจา) เปนโจร ยอมเปน, (เจา) เปนพาล ยอมเปน, (อ.เจา) เปนผหลงแลว ยอมเปน, (อ.เจา) เปนอฐ ยอมเปน, (อ.เจา) เปนโค ยอมเปน, (อ.เจา) เปนลา ยอมเปน, (อ.เจา) เปนสตวผเกดแลวในนรก๓ ยอมเปน, (อ.เจา) เปนสตวดรจฉาน ยอมเปน, อ.สคต


๑ ปาฏกงขา เปนกมมรป กมมสาธนะ ณย ปจจย ว.วา ปฏกงขตพพาต ปาฏกงขา (ทคคต) ปฏ บทหนา กข หรอ กข ธาตใน ความหวง, อยากได, ปรารถนา สงสย, เคลอบแคลง ทฆะอปสคเปน อา ดวยอานาจ ณย ปจจย ลบ ณ เสย แปลง ย เปน อา ใชเปกมมวาจก และภาววาจก ฯ ถาเปนภาวรป ภาวสาธนะ ใชเปนนามนาม ว.วา ปฏกงขน ปาฏกงขา ความหวงเฉพาะ ชอวา

ปาฏกงขา ฯ

ของเจา ยอมไมม, อ.ทคตนนเทยว อนเจา พงหวงเฉพาะ๑ ดงน ฯ อ.พระอานนท ผมอาย ฟงแลว (ซงคา) นน ไดกราบทลแลว (ซงคา) นน กะพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร เหลาน ยอมดา ยอมบรภาษ ซงเรา ท., (อ.เรา ท.) จะไป (ในพระนคร) อน (จากพระนคร) น ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนอานนท (อ.เรา ท. จะไป) (ในท) ไหน ดงน ฯ (อ.พระอานนท กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.เรา ท. จะไป) สพระนคร อน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนอานนท ครนเมอมนษย ท. (ในพระนคร) นน ดาอย, (อ.เรา ท.) จกไป (ในท) ไหน อก ดงน ฯ (อ.พระอานนท กราบทล-แลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.เรา ท. จกไป) สพระนคร อน (จากพระนคร) แมนน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ครนเมอ-มนษย ท. (ในพระนคร) นน ดาอย, (อ.เรา ท.) จกไป (ในท) ไหน ดงน ฯ (อ.พระอานนท กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.เรา ท. จกไป) สพระนคร อน (จากพระนคร) นน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนอานนท อ.อนกระท�า อยางน ยอมไมควร, อ.อธกรณ เกดขนแลว (ในท) ใด, (ครนเมออธกรณ) นน เขาไปสงบวเศษแลว (ในท) นนนนเทยว, อ.อนไป (ในท) อน ยอมควร, ดกอนอานนท ก (อ.ชน ท.) เหลานน เหลาไหน ยอมดา ดงน ฯ (อ.พระอานนท กราบทลแลว) วา ขาแต-พระองคผเจรญ (อ.ชน ท.) ทงปวง เขาไปถอเอา ซงทาสและกรรมกร ท. ยอมดา ดงน ฯ (อ.พระศาสดา) ตรสแลววา ดกอนอานนท อ.เรา เปนผเชนกบดวยชางตวขามลงแลว สสงคราม (ยอมเปน), เหมอนอยางวา อ.อนอดกลน ซงลกศร ท. อนมาแลว จากทศ ท. ส เปนภาระ ของชางตวขามลงแลว สสงคราม (ยอมเปน) (ฉนใด), ชอ อ.อนอดกลน ซงวาจาเปนเครองกลาว อน (อนชน ท.) ผมศลอนโทษประทษรายแลว มาก


๑ ตงแต มาคนทยา ตาส� กญจ – นาควคเค ตสโส คาถา อภาส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๔ แปลโดยอรรถ

กลาวแลว ท. เปนภาระ ของเรา (ยอมเปน) ฉนนนนนเทยว ดงน เมอทรงแสดง ซงธรรม ปรารภ ซงพระองค ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. สาม ในนาควรรค เหลาน๑ วา

อ.เรา จกอดกลน (ซงค�า) อนบคคลพงกลาวลวงเกน เพยงดง อ.ชางตวประเสรฐ (ตวอดกลนอย ) ซงลกศร อนตกแลว จากแลง ในสงคราม, เพราะวา อ.ชนมาก เปนผมศลอนโทษประทษราย-แลว (ยอมเปน) ฯ (อ.ชน ท.) ยอมน�าไป (ซงพาหนะ) ตวอนบคคลฝกแลว สทประชม, อ.พระราชา ยอมเสดจขนเฉพาะ (ส พาหนะ) ตวอนบคคลฝกแลว, (อ.บคคล) ใด ยอมอดกลน (ซงค�า) อนบคคลพงกลาวลวงเกน (อ.บคคลนน) ผ ฝกแลว เปนผ ประเสรฐทสด ในมนษย ท. (ยอมเปน), อ.มาอสดร ท. (ดวย) อ.มาสนธพ ท. ตวอาชาไนยดวย อ.ชางใหญ ท. ชนดกญชรดวย ตวอนบคคลฝกแลว เปนสตวประเสรฐ (ยอมเปน), (อ.บคคล) ผมตนอนฝกแลว เปนผ ประเสรฐ (กวาพาหนะมมาอสดรเปนตน) นน (ยอมเปน) ดงน ฯ

อ.วาจาเปนเครองกลาวซงธรรม เปนกถาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แกมหาชนผถงพรอมแลว ฯ (อ.พระศาสดา) ครนทรงแสดงแลว ซงธรรม อยางน (ตรสแลว) วา ดกอนอานนท (อ.เธอ ท.) อยาคดแลว, (อ.ชน ท.) เหลานน จกดา (สนกาล) อนมวนเจดเปนประมาณนนเทยว, (อ.ชน ท. เหลานน) เปนผนง จกเปน ในวน ทแปด, เพราะวา อ.อธกรณ อนเกดขนแลว แกพระพทธเจา ท. ยอมไมไป ยง กวาวนเจด ดงน ฯ


๑ พยสน แปลวา ความฉบหาย, ความฉบหายอนสายเสยซงความเจรญใหพนาศ ดงวเคราะหไวแลวขางตนเรองน๒ อาปาน� (€าน) แปลวา ทเปนทมาดม, สถานทเปนทมาดม ลง ย ปจจย เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา อาคนตวา ปวนต

เอตถาต อาปาน� (€าน�) อา เปนบทหนา ปา ธาตในความดม ฯ๓ อตตรภงโค แปลออกศพทวา แกงอนหกเสยซงรสอนยง แปลทบศพทวา แกงออม

ก.๓๗ อ.พระนางมาคนทยา (ทรงยงมหาชน) ใหดาแลว ซงพระศาสดา ไมทรงอาจอย เพออน (ยงพระศาสดา) ใหเสดจหนไป ทรงดารแลววา (อ.เรา) จกกระทา อยางไรหนอแล ดงน (ทรงดารแลว) วา (อ.หญง ท.) เหลาน เปนผอปถมภ (ซงพระสมณะ ผโคดม) นน เปนแลว (ยอมเปน), (อ.เรา) จกกระทา ซงความทกขอนสายเสยซงความสขใหพนาศ๑ (แกหญง ท.) เหลานน ดงน ทรงกระทาอย ซงการบารง ในทเปนทเสวยซงนาจณฑ ของพระราชา ในวนหนง ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน แกอา (มอนใหร) วา ไดยนวา อ.ความตองการ ดวยไก ท. (มอย) แกฉน, (อ.อา) ถอเอาแลว ซงไกตวตายแลว ท. แปด ซงไกตวเปนไปกบดวยความเปนอย ท. แปด จงมา, กแล (อ.อา) ครนมาแลว ยนอยแลว บนทสดแหงบนได ใหทรงทราบแลว ซงความท (แหงตน) เปนผมาแลว, (ครนเมอพระดารส) วา (อ.อา) จงเขาไป ดงน (อนพระราชา) แมตรสแลว, ไมเขาไปแลว จงสงไป ซงไกตวเปนไป- กบดวยความเปนอย ท. แปด กอน, (จงสงไป) (ซงไกตวตายแลว ท.) เหลานอกน ในภายหลง ดงน (เปนเหต), อนง (อ.พระนางมาคนทยา) ไดประทานแลว ซงสนจาง แกจฬปฏฐาก (ดวยพระดารส) วา (อ.เจา) พงกระทา ซงคา ของเรา ดงน ฯ อ.นายมาคนทยะ มาแลว (ยงบคคล) ใหกราบทลแลว แกพระราชา, (ครนเมอพระดารส) วา (อ.อา) จงเขาไป ดงน (อนพระราชา) ตรสแลว, กลาวแลววา (อ.เรา) จกไมเขาไป สภาคพนเปน-ทมาเสวย๒ ของพระราชา ดงน ฯ (อ.พระนางมาคนทยา) นอกน ทรงสงไปแลว ซงจฬปฏฐาก (ดวยพระดารส) วา แนะพอ (อ.เจา) จงไป สสานก ของอา ของเรา ดงน ฯ (อ.จฬปฏฐาก) นน ไปแลว นามาแลว ซงไกตวเปนไปกบดวยความเปนอย ท. แปด ตว (อนนายมาคนทยะ) นน ใหแลว กราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.เครองบรรณาการ อนปโรหต สงมาแลว ดงน ฯ อ.พระราชา ตรสแลววา อ.แกงออม๓ อนเจรญหนอ


๑ ทตวา เปน อปรกาลกรยา ใน คจฉ แปลหลง คจฉ ซงเปนกรยาคมพากยตามความเปนจรงของเหตการณในประโยค

เกดขนแลว แกเรา ท., อ.ใครหนอแล พงแกง ดงน ฯ อ.พระนางมาคนทยา กราบทลแลววา ขาแตมหาราชเจา อ.หญง ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผมพระนางสามาวดเปนประมข เปนผมการงานออกแลว (เปน) ยอมเทยวไป, (อ.พระองค) ขอจงทรงสงไป (แกหญง ท.) เหลานน, (อ.หญง ท.) เหลานน แกงแลว จกนามา ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสงไปแลว (ดวยพระดารส) วา (อ.เจา) จงไป ใหแลว (แกหญง ท.) เหลานน,๑ ไดยนวา (อ.หญง ท. เหลานน) ไมใหแลว ในมอ (ของบคคล) อน (ยงไก ท.) ใหตายแลว เองนนเทยว จงแกง ดงน ฯ อ.จฬปฏฐาก (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตพระองค- ผสมมตเทพ อ.ดละ ดงน ไปแลว กลาวแลว เหมอนอยางนน ผ (อนหญง ท.) เหลานน หามแลววา อ.เรา ท. ยอมไมกระทา ซงปาณาตบาต ดงน มาแลว กราบทลแลว ซงเนอความ นน แกพระราชา ฯ อ.พระนาง-มาคนทยา กราบทลแลววา ขาแตมหาราชเจา (อ.กรรมนน) อนพระองค ทรงเหนแลว (หรอ), ในกาลน (อ.พระองค) จกทรงทราบ ซงการกระท�า หรอ หรอวา ซงการไมกระท�า ซงปาณาตบาต (แหงหญง ท.) เหลานน, ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.พระองค) จงตรสวา (อ.หญง ท. เหลานน) แกงแลว จงสงไป แกพระสมณะ ผโคดม ดงน ดงน ฯ อ.พระราชา ตรสแลว เหมอนอยางนน ทรงสงไปแลว ฯ (อ.จฬปฏฐาก) นอกน เปนราวกะ- วาถอเอาไปอย เปน ไปแลว ใหแลว ซงไก ท. เหลานน แกปโรหต ถอเอาแลว ซงไกตวตายแลว ท. นาไปแลว สสานก (ของหญง ท.) เหลานน กลาวแลววา ไดยนวา (อ.ทาน ท.) แกงแลว ซงไก ท. เหลาน จงสงไป สสานก ของพระศาสดา ดงน ฯ (อ.หญง ท. เหลานน กลาวแลว) วา แนะนาย (อ.ทาน) จงนามา, ชอ (อ.การแกง) น เปนกจ ของเรา ท. (ยอมเปน) ดงน ตอนรบแลว ถอเอาแลว ฯ (อ.จฬปฏฐาก) นน มาแลว สสานก ของพระราชา ผ (อนพระราชา) ตรสถามแลววา แนะพอ อ.อะไร ดงน กราบทลแลววา (ครนเมอคา) วา (อ.ทาน ท.) แกงแลว จงสงไป แกพระสมณะ ผโคดม ดงน เปนคาสกวา (อนขาพระองค) กลาวแลวนนเทยว


๑ อลคทโท แปลวา งพษ, งตวมพษกลา, งเลอยไว ว.วา อร� สฆ� คจฉตต อลคทโท อร เปนบทหนา คม ในความไป, ถง ลบ

นคคหต แปลง ร เปน ล แปลง ม ทสดธาต เปน ท ลง ท ปจจย ฯ แปลวา สตวตวมพษเตมสมบรณ ว.วา โค วจจต ทกข�,

ต� เทตต คท� (วส�), อล� ปรปณณ� คท� เอตสสาต อลคทโท ฯ แปลวา สตวตวมพษอนสามารถน�าไปซงชวต ว.วา อล�

ชวตหรเณ สมตโถ คโท ยสสาต อลคทโท ฯ (อล + คท + ซอน ท)

(มอย), (อ.หญง ท. เหลานน) มาแลว สหนทางตอบ ถอเอาแลว ดงน ฯ (อ.พระนางมาคนทยา) กราบทลแลววา ขาแตพระมหาราชเจา (อ.พระองค) ขอจงทอดพระเนตร, (อ.หญง ท.) เหลานน ยอมกระทา (แกชน ท.) ผเชนกบ-ดวยพระองค หามได, (ครนเมอคา) วา อ.ความปรารถนา ในภายนอก มอย (แกหญง ท.) เหลานน ดงน (อนหมอมฉน) กราบทลแลว, (อ.พระองค) ยอมไมทรงเชอ ดงน ฯ อ.พระราชา แมทรงสดบแลว (ซงคา) นน (ทรงยงความโกรธ) ใหอยทบแลว ทรงเปนผนงนนเทยว ไดเปนแลว ฯ อ.พระนาง-มาคนทยา ทรงดารแลววา (อ.เรา) จกกระทา อยางไรหนอแล ดงน ฯ ก.๓๘ ก ในกาลนน อ.พระราชา ทรงยงวนเจด ใหนอมลวงไปวเศษอย ตามวาระ ตามวาระ ณ พนแหงปราสาท (ของพระเทว ท.) เหลานน แมสาม คอ ของพระนางสามาวดดวย ของพระนางวาสลทตตาดวย ของพระนางมาคนทยาดวย ฯ ครงนน (อ.พระนางมาคนทยา) ทรงทราบแลววา (อ.พระราชา) จกเสดจไป สพนแหงปราสาท ของพระนางสามาวด ในวนพรง หรอ หรอวา ในวนมะรน ดงน ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน แกอา (มอนใหร) วา ไดยนวา อ.ความตองการ ดวยงพษ๑ (มอย) แกฉน, (อ.อา) ถอนขนแลว ซงเขยว ท. จงสงไป ซงง ตวหนง ดงน (เปนเหต) ฯ (อ.อา) นน กระทาแลว เหมอนอยางนน สงไปแลว ฯ อ.พระราชา ทรงถอเอาแลว ซงพณอนยงชาง-ใหใครนนเทยว เสดจไปอย สทเปนทเสดจไป ของพระองค ฯ อ.ชอง ชองหนง มอย ในราง (แหงพณ) นน ฯ อ.พระนางมาคนทยา ทรงยงง ใหเขาไปแลว โดยชอง นน ทรงปดแลว ซงชอง ดวยกลมแหงระเบยบ ฯ อ.ง ไดมแลว ในภายในแหงพณนนเทยว สนวนสองและวนสาม ฯ อ.พระนาง-มาคนทยา ทลถามแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ในวนน (อ.พระองค) จกเสดจไป สปราสาท (ของพระมเหส) พระองคไหน ดงน ในวนเปนทเสดจไป


แหงพระราชา, (ครนเมอพระดารส) วา (อ.เรา จกไป สปราสาท) ของสามาวด ดงน (อนพระราชา) ตรสแลว, (กราบทลแลว) วา ขาแตมหาราชเจา ในวนน อ.สบน อนไมเปนทยงใจใหเอบอาบ อนหมอมฉน เหนแลว, ขาแตพระองค- ผสมมตเทพ (อนพระองค) ไมทรงอาจ เพออนเสดจไป (ในท) นน ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.เรา) จะไปนนเทยว ดงน ฯ (อ.พระนาง- มาคนทยา) นน ทลหามแลว เพยงไรแตวาระทสาม กราบทลแลววา (ครนเมอ-ความเปน) อยางนน มอย, แม อ.หมอมฉน จกไป กบ ดวยพระองค ดงน แมผ (อนพระราชา) ใหเสดจกลบอย ไมเสดจกลบแลว (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.หมอมฉน) ยอมไมรวา อ.อะไร จกม (ดงน) ดงน ไดเสดจไปแลว กบ ดวยพระราชานนเทยว ฯ อ.พระราชา ทรงทรง-ไวแลว ซงผาและดอกไมและของหอมและอาภรณ ท. อน (อนหญง ท.) ผเจอดวย-พระนางสามาวด ถวายแลว เสวยแลว ซงโภชนะอนด ทรงวางไวแลว ซงพณ ในเบองบนแหงพระเศยร บรรทมแลว บนทเปนทบรรทม ฯ อ.พระนางมาคนทยา เปนราวกะวาเสดจเทยวไปอย ไป ๆ มา ๆ เปน ทรงนาไปปราศแลว ซงกลม-แหงดอกไม จากชองแหงพณ ฯ อ.ง เปนสตวมอาหารออกแลว สนวนสอง-และวนสาม (เปน) ออกไปแลว โดยชอง นน หายใจเขาอย กระทาแลว ซงพงพาน นอนแลว บนหลงแหงทเปนทบรรทม ฯ อ.พระนางมาคนทยา ทรงเหนแลว (ซงง) นน ทรงกระท�าแลว ซงเสยงใหญวา ขาแตพระองค- ผสมมตเทพ อ.ง ดงน ทรงดาอย ซงพระราชาดวย (ซงหญง ท.) เหลานนดวย ตรสแลววา อ.พระราชาผเขลา น เปนผไมมบญ (เปน) ยอมไมฟง ซงค�า ของเรา, (อ.หญง ท.) แมเหลาน เปนผมสรออกแลว เปนผอนบคคลน�าไปวเศษแลวโดยยาก (ยอมเปน), (อ.หญง ท. เหลาน) ยอมไมได ชอ ซงอะไร จากส�านก ของพระราชาหรอ, อ.เจา ท. (ครนเมอพระราชา) น สวรรคตแลวนนเทยว, จกเปนอย สบาย หรอหนอ, (ครนเมอพระราชา น) ทรงพระชนมอย, (อ.เจา ท.) ยอมเปนอย ล�าบาก (หรอ), ในวนน อ.สบนอนลามก อนเรา เหนแลว, ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.เสยง ของหมอมฉน แมผรองอยวา อ.อน (อนพระองค) เสดจไป สปราสาท ของพระนางสามาวด ยอมไมควร ดงน อนพระองค ไมทรงสดบแลว ดงน ฯ


๑ เมตตจตต� เปนตตยาตปปรสสมาส แปลวา อนสหรคตแลวดวยเมตตา ว.วา เมตตาย สหคต� จตต� เมตตจตต� แปลวา

อนประกอบพรอมแลว (สมปยต) ดวยเมตตา ว.วา เมตตาย สมปยตต� จตต� เมตตจตต� ฯ แปลวา จตมเมตตา เปน

วเสสนบพพบท กมมธารยสมาส ม ณ ปจจย ตทสสตถตทธตเปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบดงน

ณ ตทสสตถ. ว.วา เมตตา อสส อตถต เมตต (จตต)

ว.บพ.กม. ว.วา เมตต จตต เมตตจตต หรอ เมตตญจ ต จตตญจาต เมตตจตต ฯ

ก.๓๙ อ.พระราชา ทรงเหนแลว ซงง ผอนภยแตความตายคกคามแลว (ทรงดารแลว) วา (อ.หญง ท. เหลาน) จกกระทา (ซงกรรม) น ชอ แมอน- มอยางนเปนรป, โอ อ.เรา ผชวชา ไมเชอแลว ซงคา (ของมาคนทยา) น แมผบอกอย ซงความท (แหงหญง ท.) เหลาน เปนผชวชา, (อ.หญง ท. เหลาน) กระทาแลว ซงชอง ท. ในหอง ท. ของตน นงแลว กอน, (อ.หญง ท. เหลาน) สงกลบแลว ซงไก ท. ตวอนเราสงไปแลว อก, (อ.หญง ท. เหลาน) ปลอยแลว ซงง บนทเปนทนอน ในวนน ดงน เปนราวกะวาอนความโกรธ- ใหโพลงทวพรอมแลว ไดเปนแลว ฯ แม อ.พระนางสามาวด ไดประทานแลว ซงโอวาท แกรอยแหงหญง ท. หา วา ดกอนแม ท. อ.ทพงเฉพาะ อน ยอมไมม แกเรา ท., (อ.เธอ ท.) ยงจตอนประกอบพรอมแลวดวยเมตตา๑ อนเสมอนนเทยว จงใหเปนไปทว (ในพระราชา) ผเปนจอมแหงนระดวย ในพระเทวดวย ในตนดวย, (อ.เธอ ท.) อยากระท�าแลว ซงความโกรธ ตอใคร ๆ ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงถอเอาแลว ซงธนอนมสณฐานเพยง- ดงเขาสตว อนมเรยวแรงอนบณฑตกาหนดแลวดวยพน ทรงดดแลว ซงสาย ทรงผกสอดแลว ซงลกศร อนมยาพษอนดมแลว (ทรงยงราชบรษ ท.) ใหพกไวแลว (ซงหญง ท.) เหลานน ทงปวง ตามลาดบ กระทา ซงพระนางสามาวด ในเบองหนา ทรงปลอยแลว ซงลกศร ทพระอระ ของพระนางสามาวด ฯ (อ.ลกศร) นน กลบเฉพาะแลว เปนลกศรมหนาเฉพาะตอหนทาง (แหงตน) มาแลว-เทยว เปน อนราวกะวาเขาไปอย สพระหฤทย ของพระราชา ไดตงอยแลว ดวยอานภาพแหงเมตตา (ของพระนางสามาวด) นน ฯ อ.พระราชา ทรงดารแลววา อ.ลกศร อนอนเรายงไปแลว เจาะแลว แมซงศลา ยอมไป, แม อ.ทเปนทกระทบ ในอากาศ ยอมไมม, ก (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ลกศร) นน กลบแลว เปนลกศรมหนาเฉพาะตอหทย ของเรา เกดแลว, จรงอย


๑ ตายสส ประกอบดวย เต ธาต ในความตานทาน, ตอตาน อ ปจจย สส ปญจมวภตต แปลง เอ ท เต เปน อาย ฯ๒ อนตตโร แปลออกศพทวา ผมบคคลอนยงกวาหามได, ผไมมบคคลอนยงกวา เปน น บพพบท พหพพหสมาส ว.วา นตถ

อตตโร ยสมา โส อนตตโร หรอ นตถ ตสส อตตโรต อนตตโร ฯ

แม อ.ลกศร น อนมจตออกแลว อนมสตวออกแลว อนมชวตออกแลว ยอมร ซงคณ (ของสามาวด) นน, อ.เรา แมผเปนมนษยเปนแลว ยอมไมร ดงน ฯ (อ.พระราชา) นน ทรงทงแลว ซงธน ทรงประคองแลว ซงอญชล ประทบนงแลว กระโหยง ณ ทใกลแหงพระบาท ของพระนางสามาวด ตรสแลว ซงคาถา น วา

(อ.เรา) ยอมหลงพรอม, (อ.เรา) ยอมหลงทว, อ.ทศ ท. ทงปวง ยอมมดมว แกเรา, ดกอน-สามาวด (อ.เจา) จงตานทาน๑ ซงเรา (ดวย) อ.เจา เปนทพง ของเรา จงเปนดวย ดงน ฯ

(อ.พระนางสามาวด) นน ทรงสดบแลว ซงพระดารส (ของพระราชา) นน ไมกราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.ดละ (อ.พระองค) จงทรงถง ซงหมอมฉน วาเปนทพง ดงน (กราบทลแลว) วา ขาแตมหาราชเจา อ.หมอมฉน เปนผถงแลว (ซงบคคล) ใด วาเปนทพง (ยอมเปน), แม อ.พระองค จงทรงถง (ซงบคคล) นนนนเทยว วาเปนทพง ดงน ฯ

อ.พระนางสามาวด ผเปนสาวกาของพระสมมาสมพทธเจา ครนกราบทลแลว (ซงค�า) น กราบทลแลววา อ.พระองค จงอยาทรงถง ซงหมอมฉน วาเปนทพง, อ.หมอมฉน เปนผถงแลว (ซงบคคล) ใด วาเปน-ทพง (ยอมเปน), ขาแตมหาราชเจา (อ.บคคล) นน เปนพระพทธเจา (ยอมเปน), อ.พระพทธเจา นน เปนผ ยอดเยยม๒ (ยอมเปน), (อ.พระองค) ขอจงทรงถง ซงพระพทธเจา พระองคนน วาเปน-ทพง (ดวย) อ.พระองค เปนทพง ของหมอมฉน จงเปนดวย ดงน ฯ


๑ แปลอกนยหนง อ.อนชออนพระพทธเจา ท. ไป ในทแหงเดยว เนองนตย ยอมไมควร ฯ

อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงพระดารส (ของพระนางสามาวด) นน ตรสแลววา ในกาลน อ.เรา ยอมกลว ยงกวา ดงน ตรสแลว ซงคาถา น วา

(อ.เรา) นน ยอมหลงทว ยง, อ.ทศ ท. ทงปวง ยอมมดมว แกเรา, ดกอนสามาวด (อ.เจา) จงตานทาน ซงเรา (ดวย) อ.เจา เปนทพง ของเรา จงเปนดวย ดงน ฯ

ก.๔๐ ครงนน (อ.พระนางสามาวด) นน ทลหามแลว (ซงพระราชา) นน อก โดยนยอนมในกอนนนเทยว, (ครนเมอพระดารส) วา ถาอยางนน (อ.เรา) จะถง ซงเจาดวย ซงพระศาสดาดวย วาเปนทพง, อนง (อ.เรา) จะให ซงพร แกเจา ดงน (อนพระราชา) ตรสแลว, กราบทลแลววา ขาแตมหาราชเจา อ.พร เปนพร (อนหมอมฉน) รบแลว จงเปน ดงน ฯ (อ.พระราชา) นน เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ทรงถงแลว (ซงพระศาสดา) วาเปนทพง ทลนมนตแลว ทรงถวายแลว ซงทาน แกหมแหงภกษ ตลอดวนเจด ตรสเรยกมาแลว ซงพระนางสามาวด ตรสแลววา (อ.เจา) จงลกขน, (อ.เจา) จงรบ ซงพร ดงน ฯ (อ.พระนางสามาวด กราบทลแลว) วา ขาแตมหาราชเจา อ.ความตองการ (ดวยวตถ ท.) มเงนเปนตน ยอมไมม แกหมอมฉน, แตวา (อ.พระองค) ขอจงประทาน ซงพร น แกหมอมฉน, (อ.พระองค) ขอจงทรง-กระทา โดย - อ.พระศาสดา จะเสดจมา (ในท) น กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา เนองนตย โดยประการใด - ประการนน, (อ.หมอมฉน ท.) จกฟง ซงธรรม ดงน ฯ อ.พระราชา ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงเสดจมา (ในท) น เนองนตย กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา, (อ.หญง ท.) ผเจอดวยพระนางสามาวด ยอมกลาววา (อ.หมอมฉน ท.) จกฟง ซงธรรม ดงน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร อ.อนไป ในท แหงเดยว เนองนตย ยอมไมควร ชอ แกพระพทธเจา ท.,๑ อ.มหาชน ยอมหวงเฉพาะ ดงน ฯ


๑ อกนยหนง อ.ผา ท. อนมากเกน (มอย) มใชหรอ หรอแปลเปนประโยคลงคตตะวา อ.ผา ท. อนมากเกน มใชหรอ ฯ

(อ.พระราชา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ถาอยางนน (อ.พระองค) ขอจงทรงสงบงคบ ซงภกษ รปหนง ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสงบงคบแลว ซงพระเถระชอวาอานนท ฯ (อ.พระเถระชอวาอานนท) นน พาเอาแลว ซงรอย-แหงภกษ ท. หา ยอมไป สราชตระกล เนองนตย จาเดม (แตกาล) นน ฯ อ.พระเทว ท. แมเหลานน ยงพระเถระ ผเปนไปกบดวยบรวาร ยอมใหฉน, ยอมทรงสดบ ซงธรรม เนองนตย ฯ ในวนหนง (อ.หญง ท.) เหลานน ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม ของพระเถระ เลอมใสแลว ไดกระทาแลว ซงการบชาซงธรรม ดวยรอยแหง-ผาหม ท. หา ฯ อ.ผาหม ผนหนง ๆ ยอมถงคา ซงรอยแหงทรพยหา ท. ฯ อ.พระราชา ไมทรงเหนแลว แมซงผา ผนหนง (ของหญง ท.) เหลานน ตรสถามแลววา อ.ผาหม ท. (มอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.หญง ท. กราบทลแลว) วา (อ.ผาหม ท.) อนหมอมฉน ท. ถวายแลว แกพระผเปนเจา ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.ผาหม ท.) ทงปวง (อนพระผ-เปนเจา) นน รบแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.หญง ท. กราบทลแลว) วา เพคะ (อ.ผาหม ท. ทงปวง) (อนพระผเปนเจานน) รบแลว ดงน ฯ อ.พระราชา เสดจเขาไปหาแลว ซงพระเถระ ตรสถามแลว ซงความทแหงผาหม ท. เปนผา (อนหญง ท.) เหลานน ถวายแลว ทรงสดบแลว ซงความท (แหงผาหม ท.) เปนผา (อนหญง ท.) เหลานน ถวายแลวดวย ซงความท (แหงผาหม ท.) เปนผาอนพระเถระรบแลวดวย ตรสถามแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.ผา ท. เปนผามากเกน (ยอมเปน) มใชหรอ,๑ (อ.ทาน ท.) จกกระทา ซงอะไร (ดวยผา ท.) อนมประมาณเทาน ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา ดกอนมหาบพตร (อ.อาตมภาพ) รบแลว (ซงผา ท.) อนเพยงพอ แกอาตมภาพ ท. จกถวาย (ซงผา ท.) อนเหลอ (แกภกษ ท.) ผมจวรอนเกาแลว ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.ภกษ ท.) เหลานน จกกระทา ซงจวรอนเกา ท. ของตน ใหเปนอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกถวาย (แกภกษ ท.) ผมจวรอนเกาแลวกวา ดงน ฯ (อ.พระราชา


๑ ปญจสตคฆนกาน แปลไดหลายนย คอ อนมคามรอยหาเปนประมาณ, อนประกอบแลวดวยคามรอยหาเปนประมาณ

ตรสถามแลว) วา (อ.ภกษ ท.) เหลานน จกกระทา ซงจวรอนเกาแลว ท. ของตน ใหเปนอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกกระทา (ซงจวรอนเกาแลว ท.) ใหเปนผาเปนเครองปลาด ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกกระทา ซงผาเปนเครองปลาดอนเกา ท. ใหเปนอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกกระทา (ซงผาเปนเครองปลาดอนเกา ท.) ใหเปนผาเปนเครองปลาดซงพน ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกกระทา ซงผาเปนเครองปลาดซงพนอนเกา ท. ใหเปนอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา ดกอนมหาบพตร (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกกระทา (ซงผาเปนเครองปลาดซงพนอนเกา ท.) ใหเปนผาเปนเครองเชดซงเทา ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) จกกระทา ซงผาเปนเครอง-เชดซงเทาอนเกา ท. ใหเปนอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา (อ.ภกษ ท. เหลานน) ทบแลว (กระทา) ใหเปนของมทอนนอยและทอนใหญ ขยาแลว ดวยดนเหนยว จกฉาบ ซงฝา ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรส- ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ผา ท.) อน (อนบคคล) ถวายแลว แกพระผเปนเจา ท. ยอมไมเสยหาย แมเพราะกระท�า (ซงกรรม) อนมประมาณเทาน (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถวายพระพรแลว) วา ดกอนมหาบพตร ขอถวายพระพร (อ.อยางนน) ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงเลอมใสแลว (ทรงยงบคคล) ใหน�ามาแลว ซงรอยแหงผา ท. หา เหลาอนอก (ทรงยงบคคล) ใหวางไวแลว ณ ทใกลแหงเทา ของพระเถระ ฯ ไดยนวา อ.พระเถระ ไดแลว ซงผา ท. อนมคารอยหา๑ อน (อนพระราชา) ทรงวางถวายแลว ณ ทใกลแหงเทา โดยสวนรอยหา สนรอยหาครง, ไดแลว ซงผา ท. อนมคาพนหนง อน (อนพระราชา) ทรงวางถวายแลว ณ ทใกล- แหงเทา โดยสวนพนหนง สนพนครง, ไดแลว ซงผา ท. อนมคาแสนหนง อน (อนพระราชา) ทรงวางถวายแลว ณ ทใกลแหงเทา โดยสวนแสนหนง สนแสนครง ฯ ก ชอ อ.การนบ (ซงผา ท.) (อนอนพระเถระ) ไดแลว


โดยนยมวา (อ.ผา) ผนหนง, (อ.ผา ท.) สองผน, (อ.ผา ท.) สามผน, (อ.ผา ท.) สผน, (อ.ผา ท.) หาผน, (อ.ผา ท.) สบผน ดงนเปนตน ยอมไมม ฯ ไดยนวา ครนเมอพระตถาคต เสดจปรนพพานแลว, อ.พระเถระ เทยวไปแลว ตลอดชมพทวปทงสน ไดถวายแลว ซงบาตรและจวร ท. อนเปน-ของมอย ของตนนนเทยว แกภกษ ท. ในวหารทงปวง ท. ฯ

ก.๔๑ อ.พระนางมาคนทยา ทรงด�ารแลววา อ.เรา ยอมกระท�า (ซงกรรม) ใด, (อ.กรรม) นน ไมมแลว เหมอนอยางนน ยอมม โดยประการอนเทยว, (อ.เรา) จกกระท�า อยางไรหนอแล ดงน (ทรงด�าร-แลว) วา อ.อบาย นน มอย ดงน, ครนเมอพระราชา เสดจไปอย สทเปนททรงกรฑาในพระอทยาน ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน แกอา (มอนใหร) วา (อ.อา) ไปแลว สปราสาท ของพระนางสามาวด (ยงบคคล) ใหเปดแลว ซงเรอนคลงแหงผาและเรอนคลงแหงน�ามน ท. ยงผา ท. ใหเปยกแลว ในตมแหงน�ามน ท. พนแลว ซงเสา ท. กระท�าแลว (ซงหญง ท.) เหลานน ทงปวง โดยความเปนอนเดยวกน ปดแลว ซงประต ใหแลว ซงยนต ในภายนอก ใหอย ซงไฟ ในต�าหนก ดวยประทปอนมดาม ท. ขามลงแลว จงไป ดงน (เปนเหต) ฯ (อ.อา) นน ขนเฉพาะแลว สปราสาท (ยงบคคล) ใหเปดแลว ซงเรอนคลง ท. ยงผา ท. ใหเปยกแลว ในตมแหงนามน ท. เรมแลว เพออนพน ซงเสา ท. ฯ ครงนน อ.หญง ท. ผมพระนางสามาวด-เปนประมข กลาวอยวา ดกอนอา (อ.กรรม) นน อะไร ดงน เขาไปหาแลว (ซงนายมาคนทยะ) นน ฯ (อ.นายมาคนทยะ) กลาวแลว อยางนวา ดกอนแม ท. อ.พระราชา (ยงเรา) ยอมใหพน ซงเสา ท. เหลาน ดวยผาเกาอนชมแลวดวยนามน ท. เพอประโยชนแกการกระทาใหมนคง, (อ.กรรม) อนอนบคคลทงประกอบดแลวทงประกอบชวแลว ชอในพระราชวง เปนกรรมอน-บคคลรไดโดยยาก (ยอมเปน), ดกอนแม ท. (อ.ทาน ท.) จงอยาม ในทใกล แหงเรา ดงน (ยงหญง ท.) เหลานน ผมาแลว ใหเขาไปแลว ในหอง ปดแลว ซงประต ท. ใหแลว ซงยนต ในภายนอก ใหอย ซงไฟ จาเดม แตตน ขามลงแลว ฯ อ.พระนางสามาวด ไดประทานแลว ซงโอวาท


(แกหญง ท.) เหลานนวา อ.การก�าหนด ซงอตภาพ ท. อนอนไฟไหมอย อยางน ของเรา ท. ผเทยวไปอย ในสงสาร อนมทสดและเบองตนอนบคคล-ผไปตามอยรไมไดแลว เปนสภาพแมอนพระพทธญาณกระท�าไดโดยงาย (ยอมเปน) หามได, (อ.เธอ ท.) เปนผไมประมาทแลว จงเปน ดงน ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน ครนเมอตาหนก (อนไฟ) ไหมอย, กระทาไวในใจอย ซงกมมฏฐาน- อนมการกาหนดถอเอาซงเวทนาเปนอารมณ, บางพวก (บรรลแลว) ซงผลทสอง, บางพวก บรรลแลว ซงผลทสาม, เพราะเหตนน (อ.คา) วา ครงนนแล อ.ภกษ ท. ผมากพรอม ผกาวกลบแลวจากบณฑบาต ในกาลภายหลงแหงภต, เขาไปเฝาแลว โดย - อ.พระผมพระภาคเจา (ยอมประทบอย) (โดยสวนแหงทศ) ใด, - (สวนแหงทศ) นน, (อ.ภกษ ท.) ครนเขาไปเฝาแลว ถวายบงคมแลว ซงพระผมพระภาคเจา นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง, อ.ภกษ ท. เหลานน ผนงแลว ณ ทสดสวนขางหนงแล ไดกราบทลแลว (ซงคา) นน กะพระผม- พระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ภายในแหงบร ของพระราชา พระนาม-วาอเทน (ในเมองโกสมพ) น ผเสดจไปแลวสอทยาน (อนไฟ) ไหมแลว, อ.รอยแหงหญง ท. หา อนมพระนางสามาวดเปนประมข เปนผมกาละอนกระทาแลว (ยอมเปน), ขาแตพระองคผเจรญ อ.คต ของอบาสกา ท. เหลานน เปนอยางไร (ยอมเปน), อ.ภพเปนทไปในเบองหนาพรอมเฉพาะ เปนอยางไร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระผมพระภาคเจา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ. - (ในอบาสกา ท.) เหลานหนา - อบาสกา ท. เปนโสดาบน มอย, (อ.อบาสกา ท.) เปนสกทาคามน มอย, (อ.อบาสกา ท.) เปนอนาคามน มอย, ดกอนภกษ ท. อ.อบาสกา ท. เหลานน ทงปวง เปนผมผลออกแลวหามได เปนผมกาละอนกระทาแลว (ยอมเปน) ดงน ดงน (อนพระธรรมสงคาหกาจารย) กลาวแลว ฯ

ก.๔๒ ครงนนแล อ.พระผมพระภาคเจา ทรงทราบแลว ซงเนอความ นน ทรงเปลงแลว ซงพระอทาน น ในเวลา นน วา

อ.โลก อนมโมหะเปนเครองผกพรอม เปนเพยง- ดงวามรปอนควร (เปน) ยอมปรากฏ, อ.คนพาล ผมอปธเปนเครองผก ผอนความมดแวดลอมแลว


เปนราวกะวาเทยง (เปน) ยอมปรากฏ, อ.กเลส-ชาตเปนเครองกงวล ยอมไมม (แกบคคล) ผเหนอย ดงน ฯ

กแล (อ.พระผมพระภาค) ครนตรสแลว อยางน ทรงแสดงแลว ซงธรรมวา ดกอนภกษ ท. ชอ อ.สตว ท. เทยวไปอย ในวฏฏะ เปนผไม-ประมาทแลว สนกาลเนองนตย เปน ยอมกระทา ซงกรรมอนเปนบญนนเทยว, (อ.สตว ท.) เปนผมความประมาท เปน ยอมกระทา แมซงกรรมอนลามก, เพราะเหตนน (อ.สตว ท.) เทยวไปอย ในวฏฏะ ยอมเสวย ซงสขบาง ซงทกขบาง ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลววา ไดยนวา อ.ตาหนก ของพระนางสามาวด (อนไฟ) ไหมอย ดงน แมเสดจมาอย โดยเรว ไมไดทรงอาจแลว เพออนเสดจถงพรอม (ซงตาหนก) อนอนไฟไมไหมแลว, กแล (อ.พระราชา) ครนเสดจมาแลว ทรงยงตาหนก ใหดบแลว ผมความ-โทมนสมกาลงอนเกดขนแลว ผอนหมแหงอามาตยแวดลอมแลว ประทบนงแลว ทรงระลกถงอย ซงคณ ท. ของพระนางสามาวด ทรงดารแลววา (อ.กรรม) น เปนกรรม ของใครหนอแล (ยอมเปน) ดงน ทรงทราบแลววา (อ.กรรมน) เปนกรรมอนมาคนทยาใหกระทาแลว จกเปน ดงน ทรงดารแลววา (อ.มาคนทยา) ผอนเราใหสะดงแลวจงถามอย จกไมบอก, (อ.เรา) จกถาม โดยอบาย คอย ๆ ดงน ตรสแลว กะอามาตย ท. วา แนะทานผเจรญ อ.เรา ลกขนแลว ลกขนพรอมแลว เปนผทงระแวงทวแลวทงระแวงรอบแลวเทยว ยอมเปน ในกาลกอน (แตกาล) น, อ.สามาวด ยอมแสวงหา ซงชอง ของเรา เนองนตยนนเทยว, (อ.สามาวด) นน เปนผมกาละอนกระทาแลว (ยอมเปน), ก ในกาลน อ.จต ของเรา เปนธรรมชาตดบแลว จกเปน, (อ.เรา) จกได เพออนอย โดยความสข ดงน ฯ (อ.อามาตย ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.กรรม น อนใครหนอแล กระทาแลว ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.กรรมน) เปนกรรมอนใคร ๆ กระทาแลว ดวยความรก ในเรา จกเปน ดงน ฯ อ.พระนางมาคนทยา ประทบยนอยแลว ในทใกล ทรงสดบแลว (ซงพระดารส) นน กราบทลแลววา อ.ใคร ๆ อน จกไมอาจ เพออนกระทา, (อ.กรรมน) อนหมอมฉน กระทาแลว, ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.หมอมฉน


สงบงคบแลว ซงอา (ยงอา) ใหกระทาแลว ดงน ฯ อ.พระราชา (ตรสแลว) วา ชอ อ.สตวผประกอบแลวดวยความรก ในเรา อน เวน ซงเจา ยอมไมม, (อ.เรา) เปนผเลอมใสแลว ยอมเปน, ดกอนเทว (อ.เรา) จะให ซงพร แกเจา, อ.เจา (ยงบคคล) จงใหเรยกมา ซงหมแหงญาต ของตน ดงน ฯ (อ.พระนางมาคนทยา) นน ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน แกญาต ท. (มอนใหร) วา อ.พระราชา ทรงเลอมใสแลว ตอเรา ยอมพระราชทาน ซงพร, (อ.หมแหงญาต) จงมา พลน ดงน (เปนเหต) ฯ อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงสกการะ อนใหญ (แกญาต ท.) ผทงมาแลวทงมาแลว ฯ (อ.ชน ท.) แมผมใชญาต (ของพระนางมาคนทยา) นน เหนแลว (ซงสกการะ) นน ใหแลว ซงสนจาง (กลาวแลว) วา อ.เรา ท. เปนญาต ของพระนางมาคนทยา (ยอมเปน) ดงน มาแลว ฯ อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหจบแลว (ซงชน ท.) เหลานน ทงปวง (ทรงยงบคคล) ใหขดแลว ซงหลม ท. อนมสะดอเปนประมาณ ทเนนแหงพระราชา (ทรงยงชน ท.) เหลานน ใหนงแลว (ในหลม ท.) เหลานน ทรงยงดนรวน ใหเตมแลว (ทรงยงบคคล) ใหเกลยแลว ซงฟาง ในเบองบน (ทรงยงบคคล) ใหใหแลว ซงไฟ, (อ.พระราชา) (ทรงยงบคคล) ใหไถแลว ดวยไถอนเปนวการแหงเหลก ท. ในกาลแหงหนง (อนไฟ) ไหมแลว (ทรงยงบคคล) ใหกระท�าแลว ใหเปนทอนนอยและทอนใหญ ใหเปนรวนอยและรวใหญ ฯ (อ.พระราชา) (ทรงยงบคคล) ใหเพกขนแลว ซงเนอ แมจากพระสรระ ของพระนางมาคนทยา ในทแหงเนอล�าและเนอล�า ท. ดวยมด อนคมนนเทยว (ทรงยงบคคล) ใหยกขนแลว สเตา อนเดอดพลานแลว ดวยน�ามน (ทรงยง-บคคล) ใหทอดแลว ราวกะ (อ.บคคล ทอดอย) ซงขนม ท. (ทรงยงบคคล) ใหเคยวกนแลว (ซงเนอ) นนนนเทยว ฯ

ก.๔๓ ครงนน ในวนหนง อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอนทานผมอาย อ.ความตาย อนมอยางนเปนรป แหงอบาสกา ผถงพรอม-แลวดวยศรทธา ผมอยางนเปนรป เปนธรรมชาตไมสมควรหนอ (ยอมเปน) ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว


ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอน-ภกษ ท. (อ.ความตาย) นน ไมควรแลว แกหญง ท. ผมพระนางสามาวด- เปนประมข ในอตภาพ น, แตวา (อ.ความตาย) อนควรแลว แกกรรม (อนตน) กระท�าแลว ในกาลกอนนนเทยว (อนหญง ท.) เหลานน ไดแลว ดงน (ผอนภกษ ท.) เหลานน ทลวงวอนแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.กรรม) อะไร (อนหญง ท.) เหลานน กระท�าแลว ในกาลกอน, (อ.พระองค) ขอจงตรสบอก แกขาพระองค ท. ดงน ทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลว วา :- ในกาลอนเปนไปลวงแลว ครนเมอพระเจาพรหมทต (ทรงยงบคคล) ใหกระทาอย ซงความเปนแหงพระราชา ในพระนครชอวาพาราณส อ.พระปจเจก-พทธเจา ท. แปด ยอมฉน ในพระราชวง เนองนตย ฯ อ.หญง ท. ผมหารอยเปนประมาณ ยอมบารง (ซงพระปจเจกพทธเจา ท.) เหลานน ฯ อ. - (ในพระปจเจกพทธเจา ท.) เหลานนหนา - พระปจเจกพทธเจา ท. เจด ยอมไป สปาหมพานต, อ.ชฏแหงหญา แหงหนง มอย ทฝงแหงแมนา, อ.พระปจเจกพทธเจา รปหนง นงเขาแลว ซงฌาน (ทชฏแหงหญานน) ฯ ครงนน ในวนหนง อ.พระราชา, ครนเมอพระปจเจกพทธเจา ท. ไปแลว, ทรงพาเอาแลว ซงหญง ท. เหลานน เสดจไปแลว เพออนทรงเลน ทรงเลน-ซงนา ในแมนา ฯ อ.หญง ท. เหลานน เลนแลว ซงนา ตลอดกาล- อนเปนสวนแหงวน (ในท) นน ขามขนแลว ผอนความหนาวบบคนแลวเทยว เปนผใครเพออนผง ซงไฟ (เปน) (กลาวแลว) วา (อ.ทาน ท.) พงตรวจด ซงทเปนทกระทาซงไฟ ของเรา ท. ดงน เทยวไปอย ไป ๆ มา ๆ เหนแลว ซงชฏแหงหญา นน ยนแวดลอมแลว ไดใหแลว ซงไฟ ดวยความสาคญวา อ.กองแหงหญา ดงน, ครนเมอหญา ท. ไหมแลว ตกไปอย, (อ.หญง ท. เหลานน) เหนแลว ซงพระปจเจกพทธเจา (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) เปนผฉบหายแลว ยอมเปน, (อ.เรา ท.) เปนผฉบหายแลว ยอมเปน, อ.พระปจเจกพทธเจา ของพระราชา (อนไฟ) ไหมอย, อ.พระราชา ทรงทราบแลว


๑ พชฌส ในประโยคนเปนกมมวาจก ประกอบดวย พธ ธาต ในความผก, มด, พน, ตด (พนธเน) ย ปจจยในกมมวาจก อ

อชชตตนวภตต แปลง ธ ทสดธาตกบ ย เปน ชฌ แปลง อ เปน อส ฯ

ทรงยงเรา ท. จกใหฉบหาย, (อ.เรา ท.) จกกระทา (ซงพระปจเจกพทธเจา) นน ใหเปนผอนไฟไหมดแลว ดงน ทงปวง นามาแลว ซงฟน ท. ขางนดวย ขางนดวย กระทาแลว ใหเปนกอง ในเบองบน (แหงพระปจเจกพทธเจา) นน ฯ อ.กองแหงฟน กองใหญ ไดมแลว ฯ ครงนน (อ.หญง ท. เหลานน) สมแลว (ซงกองแหงฟน) นน หลกไปแลว ดวยความสาคญวา (อ.พระปจเจกพทธเจา) (อนไฟ) จกไหม ในกาลน ดงน ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน เปนผมความ-จงใจหามได เปน อนกรรม ตดตามแลว๑ ในกาลน กอน, ก (อ.ชน ท.) แมนามาแลว ซงฟนอนมพนแหงเกวยนเปนประมาณ ท. สมอย ซงพระปจเจก-พทธเจา ในภายในแหงสมาบต ยอมไมอาจ เพออนกระทา (ซงเหต) แมสกวา-อาการคอไออน ฯ เพราะเหตนน ในวน ทเจด (อ.พระปจเจกพทธเจา) นน ลกขนแลว ไดไปแลว ตามสบาย ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน ไหมแลว ในนรก สนพนแหงป ท. มาก เพราะความทแหงกรรมนน เปนกรรม (อนตน) กระทาแลว (อนไฟ) ไหมแลว ในเรอน อน (อนไฟ) ไหมอย โดยทานอง นเทยว ในรอยแหงอตภาพ เพราะวบากอนเหลอลง แหงกรรม นนนนเทยว ฯ (อ.กรรม) น เปนกรรมในกาลกอน (ของหญง ท.) เหลานน (ยอมเปน) ดงน ฯ

ก.๔๔ (ครนเมอพระดารส) อยางน (อนพระศาสดา) ตรสแลว, อ.ภกษ ท. ทลถามแลว ซงพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ ก อ.นางขชชตตรา เปนหญงคอม เกดแลว เพราะกรรม อะไร, (อ.นางขชชตตรา) เปนผมปญญามาก (เกดแลว) (เพราะกรรม) อะไร, (อ.นางขชชตตรา) ถงทบแลว ซงโสดาปตตผล (เพราะกรรม) อะไร, (อ.นางขชชตตรา) เปนผกระทาซงการรบใช (ของชน ท.) เหลาอน เกดแลว (เพราะกรรม) อะไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. ในกาลเปนทกระทา ซงความเปนแหงพระราชา ในพระนครชอวา-พาราณส แหงพระราชา นนนนเทยว อ.พระปจเจกพทธเจา นนนนเทยว เปนผมธาตแหงคนคอม หนอยหนง ไดเปนแลว ฯ ครงนน อ.หญง


ผเปนอปฏฐายกา คนหนง หมแลว ซงผากมพล ถอเอาแลว ซงขนอนเปน-วการแหงทอง (กลาวแลว) วา อ.พระปจเจกพทธเจา ของเรา ท. ยอมเทยวไป อยางนดวย อยางนดวย ดงน เปนหญงคอม เปน แสดงแลว ซงอาการ- คออนเทยวไป (แหงพระปจเจกพทธเจา) นน ฯ (อ.นางขชชตตรา) เปนหญงคอม เกดแลว เพราะวบากเปนเครองไหลออก (แหงกรรม) นน ฯ อนง ในวนทหนง อ.พระราชา ทรงยงพระปจเจกพทธเจา ท. เหลานน ใหนงแลว ในตาหนก (ทรงยงราชบรษ) ใหถอเอาแลว ซงบาตร ท. (ทรงยงบาตร) ใหเตมแลว ดวยขาวปายาส (ทรงยงราชบรษ) ใหถวายแลว, อ.พระปจเจกพทธเจา ท. ยงบาตร ท. อนเตม ดวยขาวปายาสอนรอน ใหเปนไปรอบแลว ใหเปนไปรอบแลว ยอมถอเอา ฯ อ.หญง นน เหนแลว (ซงพระปจเจกพทธเจา ท.) เหลานน ผกระทาอย เหมอนอยางนน ถวายแลว ซงวลยอนเปนวการแหงงา ท. แปด อนเปนของมอย ของตน กลาวแลววา (อ.ทาน ท.) วางไวแลว (บนวลย) น จงถอเอา ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา ท.) เหลานน กระทาแลว เหมอนอยางนน แลดแลว (ซงหญง) นน ฯ (อ.หญง) นน รแลว ซงความประสงค (แหงพระปจเจก-พทธเจา ท.) เหลานน กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.ความตองการ (ดวยวลย ท.) เหลานน ยอมไมม แกดฉน ท., (อ.วลย ท.) เหลานน (อนดฉน) บรจาคแลว แกทาน ท. นนเทยว, (อ.ทาน ท.) ถอเอาแลว ขอจงไป ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา ท.) เหลานน ถอเอาแลว ไดไปแลว สเงอมแหงภเขา-ชอวานนทมลกะ ฯ แมในวนน อ.วลย ท. เหลานน เปนของมโรคหามไดนนเทยว (ยอมเปน) ฯ (อ.นางขชชตตรา) นน เปนผทรงไวซงปฎกสาม เปนผมปญญามาก เกดแลว ในกาลน เพราะวบากเปนเครองไหลออก แหงกรรม นน ฯ (อ.นางขชชตตรานน) บรรลแลว ซงโสดาปตตผล เพราะวบากเปนเครองไหลออก-แหงการบารง (อนตน) กระทาแลว แกพระปจเจกพทธเจา ท. ฯ (อ.กรรม) น เปนกรรมในกาลกอน ในพทธนดร (ของนางขชชตตรา) นน (ยอมเปน) ฯ สวนวา ในกาล แหงพระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ อ.ธดา ของเศรษฐ-ในพระนครชอวาพาราณส คนหนง ถอเอาแลว ซงกระจก นงประดบอยแลว ซงตน (ในเวลาแหงพระอาทตย) มเงาอนเจรญอย ฯ ครงนน อ.นางภกษณ ผขณาสพ รปหนง ผมความคนเคย (ของธดาของเศรษฐ) นน ไดไปแลว


เพออนเหน (ซงธดาของเศรษฐ) นน ฯ จรงอย อ.นางภกษณ ท. แมเปนขณาสพ (เปน) เปนผใครเพออนเหน ซงตระกลแหงอปฏฐาก ท. ในสมยเปนทสนไปแหงวน ยอมเปน ฯ ก ในขณะ นน (อ.หญง) ผกระทาซงการรบใช ไร ๆ ยอมไมม ในสานก ของธดาของเศรษฐ ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน กลาวแลววา ขาแตแมเจา (อ.ดฉน) ยอมไหว, (อ.ทาน) ถอเอาแลว ซงกระเชาแหงเครองประดบ นน จงให แกดฉน กอน ดงน ฯ อ.พระเถร คดแลววา ถาวา (อ.เรา) จกไมถอเอา (ซงกระเชาแหงเครองประดบ) น แลวจงให (แกธดาของเศรษฐ) นนไซร, (อ.ธดาของเศรษฐ) กระทาแลว ซงความอาฆาต ในเรา จกบงเกด ในนรก, ก ถาวา (อ.เรา) จกใหไซร, (อ.ธดาของเศรษฐ) เปนผกระทาซงการรบใช (ของบคคล) อน เปน จกบงเกด, ก อ.ความเปนคออนรบใช (ของบคคล) อนเทยว เปนสภาพประเสรฐกวา กวาความรอนพรอมในนรกแล (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเถร) นน อาศยแลว ซงความเอนด ถอเอาแลว (ซงกระเชาแหง-เครองประดบ) นน ไดใหแลว (แกธดาของเศรษฐ) นน ฯ (อ.นางขชชตตรา) เปนผกระทาซงการรบใช (ของชน ท.) เหลาอน เกดแลว เพราะวบากเปนเครอง-ไหลออก แหงกรรม นน ดงน ฯ

ก.๔๕ ในวนรงขน อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.หญง ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผมพระนางสามาวดเปนประมข อนไฟ ไหมแลว ในต�าหนก, อ.พระญาต ท. ของพระนางมาคนทยา (อนราชบรษ ท.) ใหแลว ซงไฟอนมฟางเปนเชอ ในเบองบน ท�าลายแลว ดวยไถอนเปนวการแหงเหลก ท., อ.พระนางมาคนทยา (อนราชบรษ ท.) ทอดแลว ดวยน�ามนอนเดอดพลานแลว, อ.- (ในชน ท.) เหลานหนา - (ชน ท.) เหลาไหนหนอแล ชอวา ยอมเปนอย, (อ.ชน ท.) เหลาไหน ชอวา ตายแลว ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปน-ทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.ชน ท.)


เหลาใดเหลาหนง ประมาทแลว, (อ.ชน ท.) เหลานน แมเปนอยอย ตลอด-รอยแหงป ชอวา ตายแลวนนเทยว, (อ.ชน ท.) เหลาใด ไมประมาทแลว, (อ.ชน ท.) เหลานน แมตายแลว ชอวา ยอมเปนอยนนเทยว, เพราะเหตนน อ.พระนางมาคนทยา เปนอยอยกด ตายแลวกด ชอวา ตายแลวนนเทยว, อ.หญง ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผมพระนางสามาวดเปนประมข แมตายแลว ชอวา ยอมเปนอยนนเทยว, ดกอนภกษ ท. เพราะวา (อ.สตว ท.) ผไมประมาทแลว ชอวา ยอมตาย หามได ดงน ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลาน วา

อ.ความไมประมาท เปนทางเครองถงซงความไมตาย (ยอมเปน), อ.ความประมาท เปนหนทาง แหง-ความตาย (ยอมเปน), (อ.สตว ท.) ผไมประมาทแลว ชอวา ยอมไมตาย, (อ.สตว ท.) เหลาใด ประมาทแลว (อ.สตว ท.) เปนผตายแลว (ยอมเปน) ฉนใด (อ.สตว ท. เหลานน ยอมเปน ฉนนน), อ.บณฑต ท. รแลว (ซงเนอความ) นน โดยความแปลกกน (ตงอยแลว) ในความไมประมาท ยอมบนเทงทว ในความไมประมาท, เปนผยนดแลว ในธรรมอน-เปนอารมณ ของพระอรยเจา ท. (ยอมเปน), (อ.บณฑต ท.) เหลานน ผเพงโดยปกต ผมความ-เพยรอนเป นไปตดต อ ผ มความบากบนอนมน ตลอดกาลเปนนตย ผเปนปราชญ ยอมถกตอง ซงพระนพพาน อนเปนแดนเกษมจากโยคะ อนยอด-เยยม ดงน ฯ

แกอรรถ

อ. - (ในบท ท.) เหลานนหนา - บทวา อปปมาโท ดงน ยอมแสดง ซงเนอความ อนใหญ คอวา ถอเอาแลว ซงเนอความ อนใหญ ยอมตงอย


ฯ จรงอย อ.พระพทธพจน คอ อ.ประชมแหงปฎกสาม แมทงสน (อนอนอาจารย) นามาแลว กลาวอย ยอมขามลง สความไมประมาทนนเทยว, เพราะเหตนน (อ.พระดารส) วา ดกอนภกษ ท. อ.รอยเทา ท. เหลาใดเหลาหนง ของสตวผมลมปราณ ท. ผเทยวไปบนแผนดน (มอย), (อ.รอยเทา ท.) เหลานน ทงปวง ยอมถง ซงความประชมลง ในรอยเทาแหงชาง, อ.รอยเทาแหงชาง (อนชาวโลก ท.) ยอมกลาววา เปนยอด (แหงรอยเทา ท.) เหลานน, เพราะความทแหง - (อ.รอยเทาแหงชาง) น ใด, - (รอยเทาแหงชาง น นน) เปนรอยเทาใหญ แมฉนใด, ดกอนภกษ ท. อ.ธรรม ท. อนเปนกศล เหลาใดเหลาหนง (มอย), (อ.ธรรม ท.) เหลานน ทงปวง เปนสภาพม- ความไมประมาทเปนมล เปนสภาพมความไมประมาทเปนทประชมลง (ยอมเปน), อ.ความไมประมาท (อนบณฑต) ยอมกลาววา เปนยอด แหงธรรม ท. เหลานน ฉนนนนนเทยวแล ดงน (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ฯ ก (อ.ความไมประมาท) นน นน ชอวา เปนความไมอยปราศ แหงสต โดยเนอความ (ยอมเปน), ก (อ.คาวา อปปมาโท ดงน) นน เปนชอ ของสต อนตงมนแลว เนองนตย (ยอมเปน) ฯ (อ.วนจฉย) วา อ.พระนพพาน (อนพระผมพระภาคเจา) ยอมตรสเรยกวา อมตะ, เพราะวา (อ.พระนพพาน) นน ชอวา ยอมไมแก, ชอวา ยอมไมตาย เพราะความท (แหงพระนพพานนน) เปนธรรมชาตไมเกดแลว เพราะเหตนน (อ.พระนพพานนน) (อนพระผมพระภาคเจา) ยอมตรสเรยกวา อมตะ ดงน, (อ.สตว ท.) ยอมถง อ.อธบายวา ยอมบรรล ซงอมตะ ดงน (ดวยความ-ไมประมาท) น เพราะเหตนน (อ.ความไมประมาทน) ชอวา ปท�, (อ.ความ-ไมประมาท) อนเปนเครองถงซงอมตะ, (อ.คา) วา อนเปนอบายเปนเครองบรรล ซงอมตะ ดงน เปนคาอธบาย (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ยอมเปน, ชอวา อมต�ปท� ดงน (ในบท) วา อมต�ปท� ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ อ.ความเปนคออนเมาทว ชอวา ความประมาท ฯ (อ.คาวา ปมาโท ดงน) นน เปนชอ ของการสละลง ซงสต อนอนบณฑตนบพรอมแลววาความ-เปนแหงบคคลผมสตอนลมแลว (ยอมเปน) ฯ (อ.อรรถ) วา แหงความตาย (ดงน แหงบท) วา มจจโน ดงน ฯ


(อ.อรรถ) วา เปนอบาย คอวา เปนหนทาง (ดงน แหงบท) วา ปท� ดงน ฯ จรงอย (อ.ชน) ผประมาทแลว ยอมไมเปนไปลวง ซงชาต, (อ.ชนนน) แมเกดแลว ยอมแกดวย นนเทยว ยอมตายดวย เพราะเหตนน อ.ความประมาท ชอวา เปนหนทาง แหงความตาย ยอมเปน คอวา ยอมนาเขาไป สความตาย ฯ (อ.อรรถ) วา ก (อ.สตว ท.) ผมาตามพรอมแลว ดวยสต ชอวา ผไมประมาทแลว (อนใคร ๆ) ไมพงกาหนดวา (อ.สตว ท. ผประมาทแลว) ยอมไมตาย คอวา เปนผไมแกและไมตาย ยอมเปน ดงน, เพราะวา อ.สตว ไร ๆ ชอวา ผไมแกและไมตาย ยอมไมม, แตวา ชอ อ.วฏฏะ (ของสตว) ผประมาทแลว (อนพระพทธญาณ) ไมกาหนดตดแลว, (อ.วฏฏะ) (ของสตว) ผไมประมาทแลว (อนพระพทธญาณ) กาหนดตดแลว เพราะเหตนน (อ.สตว ท.) ผประมาทแลว แมเปนอยอย ชอวา ตายแลวนนเทยว เพราะความท (แหงตน) เปนผไมพนรอบแลว (จากทกข ท.) มชาตเปนตน สวนวา (อ.สตว ท.) ผไมประมาทแลว ยงลกษณะแหงความไมประมาท ใหเจรญแลว กระทาใหแจงแลว ซงมรรคและผล ท. พลน ยอมไมบงเกด ในอตภาพทสองและทสาม ท. เพราะ-เหตนน (อ.สตว ท. ผไมประมาทแลว) เหลานน เปนอยอยกด ตายแลวกด ชอวา ยอมไมตายนนเทยว (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา อปปมตตา น มยนต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา สวนวา อ.สตว ท. เหลาใด ประมาทแลว, (อ.สตว ท.) เปนผตายแลว คอวา เปนผมวญญาณไปปราศแลว เปนเชนกบดวยทอนแหงไม ดวยการเขาไปตดซงอนทรยคอชวต (ยอมเปน) ฉนใด (อ.สตว ท.) เหลานน ชอวา ยอมเปน ฉนนนนนเทยว เพราะความท (แหงตน) เปนผตายแลว ดวยความตายคอความประมาท, จรงอย แม อ.จตดวงหนงวา (อ.เรา ท.) จกถวาย ซงทาน, (อ.เรา ท.) จกรกษา ซงศล, (อ.เรา ท.) จกกระทา ซงอโบสถกรรม ดงน ยอมไมเกดขน (แกสตว ท.) แมเหลานน ผเปนคฤหสถ กอน, แม อ.จตดวงหนงวา (อ.เรา ท.) (ยงวตร ท.) มวตรเพออาจารยและอปชฌายเปนตน จกใหเตม, (อ.เรา ท.) จกสมาทาน ซงธดงค ท., (อ.เรา ท.) ยงภาวนา จกใหเจรญ ดงน ยอมไมเกดขน (แกสตว ท. เหลานน) แมผเปนบรรพชต


ราวกะ (อ.จตดวงหนง ไมเกดขนอย แกสตว ท.) ผตายแลว, (อ.สตว ท.) เหลานน เปนผมอะไรเปนเครองกระทาใหตาง (จากสตว) ผตายแลวเทยว ยอมเปน, เพราะเหตนน (อ.พระดารส) วา เย ปมตตา ยถา มตา ดงน (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา เย ปมตตา ยถา มตา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ร แลว (ซงเนอความ) นน โดยความแปลกกนวา อ.การสลดออก จากวฏฏะ ยอมไมม (แกสตว) ผประมาทแลว, (อ.การสลดออก จากวฏฏะ) มอย (แกสตว) ผไมประมาทแลว ดงน (ดงน แหงบาทแหง- พระคาถา) วา เอต� วเสสโต ญตวา ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา ก (อ.ชน ท.) เหลาไหน ยอมร ซงความแปลกกน นน ดงน ฯ (อ.อนแก) วา อ.บณฑต ท. (ดารงอยแลว) ในความไมประมาท (ยอมร ซงความแปลกกน นน) ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา อ.บคคลผฉลาด ท. คอวา อ.บคคลผมปญญา ท. คอวา อ.บคคลผเปนไปกบดวยปญญา ท. เหลาใด ดารงอยแลว ในความไมประมาท ของตน ยงความไมประมาท ยอมใหเจรญ, (อ.บณฑต ท.) เหลานน ยอมร ซงเหตอนแปลกกน นน (ดงน อนบณฑต พงทราบ) ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.บณฑต ท.) เหลานน ครนรแลว อยางน ยอมบนเทงทว คอวา เปนผมหนาอนยมแยมแลว คอวา เปนผทงยนดแลวทงราเรงทวแลว ยอมเปน ในความไมประมาท ของตน นน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา อปปมาเท ปโมทนต ดงน ฯ อ.อรรถวา (อ.บณฑต ท.) เหลานน บนเทงทวอย ในความไมประมาท อยางน เจรญแลว ซงความไมประมาท นน เปนผ ยนดแลว คอวา เปนผยนดยงแลว ในโพธปกขยธรรมสามสบเจดประการ อนตางดวยธรรมมสต- ปฏฐานสเปนตน (ดวย) ในโลกตตรธรรม อนมอยางเกาดวย อนอนบณฑต- นบพรอมแลววาธรรมอนเปนอารมณ ของพระอรยเจา ท. คอวา ของพระพทธเจา-และพระปจเจกพทธเจาและสาวกของพระพทธเจา ท. ยอมเปน ดงน (แหงบาท-แหงพระคาถา) วา อรยาน� โคจเร รตา ดงน ฯ


(อ.อรรถ) วา อ.บณฑต ท. เหลานน คอวา ผ ไมประมาทแลว ผเพงโดยปกต ดวยฌาน แมอนมอยางสอง คอ ดวยอารมมณปนชฌาน อนอนบณฑตนบพรอมแลววาสมาบตแปด (ดวย) ดวยลกขณปนชฌาน อนอนบณฑต-นบพรอมแลววาวปสสนาและมรรคและผลดวย (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา เต ฌายโน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมความเพยรอนเปนไปทางกายและเปนไปทางจตอนเปนไปทวแลว ตดตอ จาเดม แตอนออกเพอคณอนยงใหญ เพยงไร แตอนบรรลซงพระอรหต (ดงน แหงบท) วา สาตตกา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมาตามพรอมแลว ดวยความเพยร อนมอยางนเปนรปวา (อ.ผล) นนใด (อนบคคล) พงบรรล ดวยเรยวแรงของบรษ ดวยความเพยร-ของบรษ ดวยความบากบนของบรษ, อ.การไมบรรล (ซงผล) นน แลวจงงด ซงความเพยร จกไมม ดงน ชอวา ดวยความบากบน อนมนคง อนเปนไปทวแลว ตลอดกาลเปนนตย เพราะไมยอหยอน ในระหวาง (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา นจจ� ทฬหปรกกมา ดงน ฯ (อ.วนจฉย) วา อ.การถกตอง ท. สอง คอ อ.การถกตองคอญาณ คอ อ.การถกตองคอวบาก ฯ อ. - (ในการถกตอง ท. สอง) เหลานนหนา - มรรค ท. ส ชอวา การถกตองคอญาณ ฯ อ.ผล ท. ส ชอวา การถกตองคอวบาก ฯ อ. - (ในการถกตอง ท. สอง) เหลานนหนา - การถกตองคอวบาก (อนพระผม-พระภาคเจา) ทรงประสงคเอาแลว (ในบทวา ผสนต ดงน) น ฯ อ.บณฑต ท. ผเปนปราชญ ผเมอกระทาใหแจง ซงพระนพพาน ดวยอรยผล ชอวา ยอมกระทาใหแจง ซงพระนพพาน ดวยการถกตองคอวบาก (ดงน) (ในบท) วา ผสนต ดงน น (อนบณฑต พงทราบ) ฯ (อ.อรรถ) วา อ.โยคะ ท. ส เหลาใด ยงมหาชน ยอมใหจมลง ในวฏฏะ, อนเปนแดนเกษม คอวา อนมภยออกแลว (จากโยคะ ท.) เหลานน ชอวา อนยอดเยยม เพราะความท (แหงพระนพพาน) เปนธรรมชาตประเสรฐทสด กวาธรรมอนเปนโลกยะและโลกตตระ ท. ทงปวง ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา โยคกเขม� อนตตร� ดงน ฯ


ในกาลเปนทสดลงรอบแหงเทศนา (อ.ชน ท.) มาก เปนพระอรยบคคล- มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว ฯ อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจา- มประโยชน เกดแลว แกมหาชน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระนางสามาวด (จบแลว) ฯ

jwi

๑ อหวาตกโรโค แปลวา อ.โรคอนเกดขนแลวแตลมอนมพษเพยงดงพษแหงง เปนปญจมตปปรสสมาส มฉฏฐอปมาพหพพหสมาส

และวเสสนบพพบท กมมธารยสมาสเปนภายใน วเคราะหตามลาดบ ดงน

ฉ.อป.พหพ. ว. อหสส วส อว วส ยสส โส อหวโส (วาโต)

ว.บพ.กม. ว. อหวโส วาโต อหวาตโก หรอ อหวโส จ โส วาโต จาต อหวาตโก (ลบ วส และลง ก สกรรถ)

ปญ.ตป. ว. อหวาตกสมา อปปนโน โรโค อหวาตกโรโค๒ คาโว ซงเปนทตยาวภตต แปลหก เปนปญจมวภตต เพราะเขากบ ยาว แตบางมตแปลวา เพยงไร ซงโค ท.

๒. กมภโฆสกวตถ อ.เรองแหงเศรษฐชอวากมภโฆสกะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงเศรษฐชอวากมภโฆสกะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อฏ€านวโต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร อ.อหวาตกโรค๑ ยอมเกดขน ในเรอน ของเศรษฐในพระนครชอวาราชคฤห ในพระนครชอวาราชคฤห ฯ (ครนเมอ-อหวาตกโรค) นน เกดขนแลว, อ.สตวดรจฉาน ท. กระท�า ซงแมลงวน ใหเปนตน เพยงไร แตโค ท.๒ ยอมตาย กอน, ในล�าดบนน อ.ทาส-และกรรมกร ท. (ยอมตาย), อ.เจาของแหงเรอน ท. (ยอมตาย) ในกาล- ภายหลงแหงชนทงปวง, เพราะเหตนน อ.โรค นน จบแลว ซงเศรษฐดวย ซงภรรยาดวย ในกาลภายหลงแหงชนทงปวง ฯ (อ.เมยและผว ท.) เหลานน ผอนโรคถกตองแลว แลดแลว ซงบตร ผยนอยแลว ในทใกล มนยนตา ท. อนเตมแลวดวยนาตา กลาวแลว (กะบตร) นนวา ดกอนพอ ไดยนวา ครนเมอโรค น เกดขนแลว, (อ.ชน ท.) ทาลายแลว ซงฝา หนไปแลว ยอมได ซงชวต, อ.เจา ไมแลดแลว ซงเรา ท. หนไปแลว โดยประการใด โดยประการนน เปนอยอย มาแลว อก, อ.โกฏแหงทรพย ท. สสบ อนเรา ท. ฝงตงไวแลว ในทโนน, ขดขนแลว (ซงโกฏแหงทรพย ท.) เหลานน พงสาเรจ ซงชวต ดงน ฯ (อ.บตร) นน ฟงแลว ซงคา (ของมารดาและ-บดา ท.) เหลานน รองไหอย ไหวแลว ซงมารดาและบดา ท. ผกลวแลว-


ตอภยคอความตาย ทาลายแลว ซงฝา หนไปแลว ไปแลว สชฏแหงภเขา อยแลว (ในท) นน สนป ท. สบสอง กลบมาแลว สทเปนทอยของมารดา-และบดา ฯ ครงนน อ.ใคร ๆ ไมรพรอมแลว (ซงบรษ) นน เพราะความท (แหงบรษนน) เปนผไป ในกาล (แหงตน) เปนเดก แลวจงมาแลว ในกาล (แหงตน) มผมและหนวดอนงอกขนแลว ฯ (อ.บรษ) นน ไปแลว สทแหงทรพย ดวยสามารถแหงสญญาอนมารดาและบดา ท. ใหแลว รแลว ซงความทแหงทรพย เปนทรพยมโรคหามได คดแลววา อ.ใคร ๆ ยอมไมรพรอม ซงเรา, ถาวา อ.เรา ขดขนแลว ซงทรพย จกใชสอยไซร, (อ.ชน ท.) (คดแลว) วา อ.ขมทรพย อนบรษผถงแลวซงยาก คนหนง ขดขนแลว ดงน จบแลว ซงเรา พงเบยดเบยน, กระไรหนอ อ.เรา กระทาแลว ซงการรบจาง พงเปนอย ดงน, ครงนน (อ.บรษนน) นงแลว ซงผาเกา ผนหนง ถามอยวา อ.ใคร ๆ ผมความตองการ ดวยบคคลผกระทาซงการรบจาง มอยหรอ ดงน ถงแลว ซงถนนอนเปนทอยของนายจาง ฯ ครงนน อ.นายจาง ท. เหนแลว (ซงบรษ) นน กลาวแลววา ถาวา (อ.ทาน) จกกระทา ซงการงาน อยางหนง ของเรา ท. ไซร, (อ.เรา ท.) จกให ซงภตและคาจาง ดงน ฯ (อ.บรษนน ถามแลว) วา ชอ อ.การงาน อะไร ดงน ฯ (อ.นายจาง ท. กลาวแลว) วา อ.การงานคอการปลกและการเตอน, ถาวา (อ.ทาน) ยอมอาจไซร, (อ.ทาน) ลกขนแลว ในเวลาเชาเทยว จงเทยวไปบอกวา ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) จงลกขน, (อ.ทาน ท.) จงผก ซงเกวยน ท., (อ.ทาน ท.) จงเทยม ซงโค ท., (อ.เวลา) น เปนเวลาเปนทไป เพอประโยชนแกหญา (แหงสตว ท.) มชางและมาเปนตน (ยอมเปน), ดกอนแม ท. แม อ.ทาน ท. จงลกขน, (อ.ทาน ท.) จงตม ซงขาวตม, (อ.ทาน ท.) จงหง ซงขาวสวย ดงน ดงน ฯ (อ.บรษ) นน รบพรอม-เฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ฯ ครงนน (อ.ชน ท.) ไดใหแลว ซงเรอน หลงหนง (แกบรษ) นน เพอประโยชนแกการอย ในทใกล ฯ (อ.บรษ) นน ไดกระทาแลว ซงการงาน นน ทก ๆ วน ฯ


๑ สพพรวญญ ลง ร ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในอรรถแหงตสสละ ว.วา สพพรว� ชานาต สเลนาต สพพรวญญ (ชโน)

หรอ สพพสตตาน� รว� ชานาต สเลนาต สพพรวญญ (ชโน) ฯ สพพรว เปนบทหนา ญา ธาตในความร ฯ ๒ ปรจารกา (อตถ) แปลออกศพทวา (อ.หญง) ผบาเรอ, ผรบใช ลง ณว ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา ปรจรตต ปรจารกา

(อตถ) ฯ ปร เปนบทหนา จร ธาตในความประพฤต, เทยว, ไป, เปนไป, กน, บรโภค แปลทบศพทวา นางสนม, หญงบาเรอ,

หญงรบใช

ก.๒ ครงนน ในวนหนง อ.พระราชา พระนามวาพมพสาร ไดทรง-สดบแลว ซงเสยง (ของบรษ) นน ฯ ก (อ.พระราชา) นน เปนผทรงทราบ-ซงเสยงรองของสตวทงปวงโดยปกต๑ ไดเปนแลว เพราะเหตนน (อ.พระราชานน) ตรสแลววา (อ.เสยง) นน เปนเสยง ของบรษ ผมทรพยมาก (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.นางสนม๒ คนหนง ผยนอยแลว ในทใกล (ของพระราชา) นน คดแลววา อ.พระราชา จกไมตรส (ซงพระดารส) ใด หรอ หรอวา นน, อ.อนอนเรา ร (ซงบรษ) น ยอมควร ดงน สงไปแลว ซงบรษ คนหนง (ดวยคา) วา แนะพอ (อ.ทาน) จงไป, (อ.ทาน) จงร (ซงบรษ) นน ดงน ฯ (อ.บรษ) นน ไปแลว โดยเรว เหนแลว (ซงบรษ) นน มาแลว บอกแลววา (อ.บรษ) นน เปนมนษยผกาพรา ผกระทา-ซงการรบจาง ของนายจาง ท. คนหนง (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงคา (ของบรษ) นน เปนผนง เปน ทรงสดบแลว ซงเสยง (ของบรษ) นน แมในวนทสอง แมในวนทสาม ตรสแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ อ.นางสนม แมนน คดแลว เหมอนอยางนนนนเทยว สงไปแลว (ซงบรษ) บอย ๆ, (ครนเมอคา) วา อ.มนษยผกาพรา ดงน (อนบรษนน) กลาวแลว, คดแลววา อ.พระราชา แมทรงสดบแลว ซงคาวา (อ.บรษ) นน เปนมนษย-ผกาพรา (ยอมเปน) ดงน ยอมไมทรงเชอ, ยอมตรสวา (อ.เสยง) นน เปนเสยง ของบรษ ผมทรพยมาก (ยอมเปน) ดงน บอย ๆ, อนเหต (ในเรอง) น พงม, อ.อน (อนเรา) ร (ซงบรษ) นน ตามความเปนจรงอยางไร ยอมควร ดงน ฯ (อ.นางสนม) นน กราบทลแลว กะพระราชาวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.หมอมฉน ไดอย ซงพนแหงทรพย พาเอาแลว ซงธดา ไปแลว ยงทรพย นน จกใหเขาไป สราชตระกล ดงน ฯ อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหพระราชทานแลว ซงพนแหงทรพย (แกนางสนม) นน ฯ (อ.นางสนม) นน ถอเอาแลว (ซงพนแหงทรพย) นน ยงธดา ใหนงแลว


ซงผา อนมความเศราหมองเปนธาต ผนหนง ออกไปแลว จากพระราชวง กบ (ดวยธดา) นน ผราวกะวาดาเนนไปแลวสหนทาง ไปแลว สถนนอนเปนทอยแหง-นายจาง เขาไปแลว สเรอน หลงหนง กลาวแลววา ดกอนแม อ.เรา ท. เปนผดาเนนไปแลวสหนทาง (เปน) พกผอนแลว (ในเรอน) น สนวนหนง- และวนสอง จกไป ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.ประชมแหงมนษยในเรอน ท. มาก (มอย), (อนทาน ท.) ไมอาจ เพออนอย (ในเรอน) น, อ.เรอน ของนายกมภโฆสกะ นน เปนเรอนวาง (ยอมเปน), (อ.ทาน ท.) จงไป (ในเรอน) นน ดงน ฯ (อ.นางสนม) นน ไปแลว (ในเรอน) นน กลาวแลววา ขาแตนาย อ.ดฉน ท. เปนผไปสหนทาง (เปน) จกอย (ในเรอน) น สนวนหนงและวนสอง ดงน แมผ (อนนายกมภโฆสกะ) นน หามแลว บอย ๆ (กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ดฉน ท.) อยแลว (สนกาล) อนมวนหนงเปนประมาณ ในวนน จกไป ในเวลาเชาเทยว ดงน ไมปรารถนาแลว เพออนออกไป ฯ (อ.นางสนม) นน อยแลว (ในเรอน) นนนนเทยว กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ทาน) ใหแลว ซงคากบขาว ของทาน จงไป, อ.ดฉน จกหงตม เพอทาน ดงน ในเวลาเปนทไปสปา (แหงนายกมภโฆสกะ) นน ในวนรงขน, (ครนเมอคา) วา อ.อยาเลย, อ.เรานนเทยว หงตมแลว จกบรโภค ดงน (อนนายกมภโฆสกะ) กลาวแลว, รบเราแลว บอย ๆ, กระทาแลว (ซงกหาปณะ ท.) อน (อนนายกมภโฆสกะ) นน ใหแลว ใหเปนทรพยสกวาอนตนถอเอาแลวนนเทยว (ยงบคคล) ใหนามาแลว ซงโภชนะ ท. ดวยนนเทยว (ซงอาหารวตถ ท.) มขาวสารอนหมดจดรอบแลวเปนตนดวย จากระหวางแหงรานตลาด หงตมแลว ซงขาวสก อนหมดจดรอบดแลวดวย ซงแกงและกบ ท. สอง สาม อนมรสดดวย โดยทานองแหงการหงตม ในราชตระกล ไดใหแลว (แกนายกมภโฆสกะ) นน ผมาแลว จากปา ฯ

ก.๓ ครงนน (อ.นางสนมนน) รแลว (ซงนายกมภโฆสกะ) นน ผบรโภคแลวจงถงทวแลว ซงความเปนแหงบคคลผมจตออน กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ดฉน ท.) เปนผเหนดเหนอยแลว ยอมเปน, (อ.ดฉน ท.) จะม (ในเรอน) นนนเทยว สนวนหนงและวนสอง ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน


รบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ฯ ครงนน (อ.นางสนมนน) หงแลว ซงขาวสวยอนอรอย ไดใหแลว (แกนายกมภโฆสกะ) นน ในเวลาเยนบาง ในวนรงขนบาง ฯ อนง (อ.นางสนมนน) รแลว ซงจตอนออน (ของนายกมภโฆสกะ) นน (กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ดฉน ท.) จกอย (ในเรอน) นนนเทยว สนวนเลกนอย ดงน อยอย (ในเรอน) นน ตดแลว ซงทแหงเตยง (ของนายกมภโฆสกะ) นน ดวยมด อนคม (ในท) นน นน ในภายใตแหงแมแคร ฯ อ.เตยง, (ครนเมอนายกมภโฆสกะ) นน เปนผสกวา-มาแลวจงนงแลวนนเทยว (มอย), หอยลงแลว ในภายใต ฯ (อ.นายกมภ- โฆสกะ) นน กลาวแลววา อ.เตยง น ขาดไปแลว อยางน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.นางสนมนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ดฉน) ยอมไมอาจ เพออนหาม ซงเดกหนม ท., (อ.เดกหนม ท. เหลานน) มาแลว ยอมประชมกน (ในท) นนนเทยว ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.ทกข น เกดแลว แกเรา เพราะอาศย ซงทาน ท., เพราะวา อ.เรา เมอไป (ในท) ไหน ๆ ในกาลกอน ปดแลว ซงประต ยอมไป ดงน ฯ (อ.นางสนม กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.ดฉน) จะกระทา อยางไร, (อ.ดฉน) ยอมไมอาจ เพออนหาม ดงน ฯ (อ.นางสนม) นน ตดแลว สนวน ท. สอง สาม โดยท�านอง นเทยว แมผ (อนนายกมภโฆสกะ) นน ยกโทษ แลวจงตเตยน แลวจงกลาวอย กลาวแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ตดแลว (ซงเชอก ท.) อนเหลอ เวน ซงเชอกเสนหนงและสองเสน ท. อก ฯ ในวนนน (ครนเมอนายกมภโฆสกะ) นน เปนผสกวานงแลวนนเทยว (มอย), อ.ท ทงปวง ตกไปแลว ทภาคพน ฯ อ.ศรษะ ไดเปนแลว โดยความ-เปนอนเดยวกน กบ ดวยเขา ท. ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน ลกขนแลว กลาวแลววา (อ.เรา) จะกระท�า อยางไร, ในกาลน (อ.เรา) จกไป (ในท) ไหน, (อ.เรา) เปนผอนทาน ท. กระท�าแลว ใหเปนผมใชเจาของ แมแหงเตยงเปนทนอน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.นางสนมนน กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.ดฉน) จะกระทา อยางไร, (อ.ดฉน) ยอมไมอาจ เพออนหาม ซงเดกผคนเคย ท., (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.ทาน) อยาคดแลว, (อ.ทาน) จกไป (ในท) ไหน ในเวลา น ดงน เรยกมาแลว ซงธดา กลาวแลววา


ดกอนแม (อ.เจา) จงกระทา ซงโอกาสเปนทนอน เพอพชาย ของเจา ดงน ฯ (อ.ธดา) นน นอนแลว ณ ขาง ๆ หนง กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ทาน) จงมา (ในท) น ดงน ฯ (อ.นางสนม) แมนอกน ยอมกลาว (กะนาย- กมภโฆสกะ) นนวา ดกอนพอ (อ.ทาน) จงไป, (อ.ทาน) จงนอน กบ ดวยนองหญง ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน นอนแลว บนเตยงเดยวกน กบ (ดวยหญง) นน ไดกระทาแลว ซงความเชยชด ในวนนนนนเทยว ฯ อ.นางกมารกา รองไหทวแลว ฯ ครงนน อ.มารดา ถามแลว (ซงธดา) นนวา ดกอนแม (อ.เจา) ยอมรองไห เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.ธดานน กลาวแลว) วา ขาแตแม (อ.เรอง) ชอน เกดแลว ดงน ฯ (อ.มารดา) (กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.เหตนน) จงยกไว, (อนเรา) อาจ เพออนกระท�า ซงอะไร, (อ.อน) แมอนเจา (ได) ซงผว คนหนง (ยอมควร), อ.อน (อนนายกมภโฆสกะ) แมน ได ซงหญงผบ�าเรอซงเทา คนหนง ยอมควร ดงน ไดกระท�าแลว (ซงนายกมภโฆสกะ) นน ใหเปนลกเขย ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน อยแลว อยพรอมแหงบคคลพรอมเพยงกน ฯ ก.๔ (อ.นางสนม) นน สงไปแลว ซงขาวสาสน แกพระราชา โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย (มอนใหร) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.พระราชา) ขอจง (ยงบคคล) ใหกระท�า ซงการปาวรองวา (อ.ชน ท.) จงกระท�า ซงมหรสพ ในถนนอนเปนทอยแหงนายจาง, ก อ.มหรสพ (อนบคคล) ใด ยอมไมกระท�า ในเรอน, อ.สนไหม ชอ อนมประมาณเทาน (ยอมม) (แกบคคล) นน ดงน ดงน (เปนเหต) ฯ อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ ครงนน อ.แมยาย กลาวแลว (กะนายกมภโฆสกะ) นนวา ดกอนพอ อ.มหรสพ เปนมหรสพ (อนเรา ท.) พงกระทา ตามอาชญาของพระราชา ในถนนอนเปน-ทอยแหงนายจางเทยว เกดแลว, (อ.เรา ท.) จะกระทา อยางไร ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กลาวแลว) วา ขาแตแม อ.ขาพเจา แมกระทาอย ซงการรบจาง ยอมไมอาจ เพออนเปนอย, (อ.ขาพเจา) จกกระทา อยางไร ดงน ฯ (อ.แมยายนน กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.ชน ท.) ชอวาผอยอย อยครองซงเรอน ยอมรบเอา แมซงหน,


อ.อาชญา ของพระราชา (อนใคร ๆ) ไมพงได เพออนไมกระท�า, (อนเรา ท.) อาจ เพออนพน ชอ จากหน ดวยอบาย อยางใดอยางหนง, ดกอนพอ (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) จงน�ามา (ซงกหาปณะ) หนง หรอ หรอวา ซงกหาปณะ ท. สอง (จากท) ไหน ๆ ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน ยกโทษอย ตเตยนอย ไปแลว ยอมนามา ซงกหาปณะ หนงนนเทยว จากทแหงทรพยอนมโกฏสสบเปนประมาณ ฯ (อ.นางสนม) นน สงไปแลว ซงกหาปณะ นน แกพระราชา กระทาแลว ซงมหรสพ ดวยกหาปณะ ของตน สงไปแลว ซงขาวสาสน เหมอนอยางนนนนเทยว โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย อก ฯ อ.พระราชา ทรงสงบงคบแลววา (อ.ชน ท.) จงกระทา ซงมหรสพ, อ.สนไหม อนมประมาณเทาน (ยอมม) (แกชน ท.) ผไมกระทาอย ดงน อก ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน ผ (อนนางสนม) นน กลาวแลว เหมอนอยาง-นนนนเทยว รบเราอย ไปแลว นามาแลว ซงกหาปณะ ท. สาม แมอก ฯ (อ.นางสนม) นน สงไปแลว ซงกหาปณะ ท. แมเหลานน แกพระราชา สงไปแลว ซงขาวสาสน โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย อก (มอนใหร) วา ในกาลน (อ.พระราชา) ทรงสงไปแลว ซงบรษ ท. ขอจง (ทรงยงบรษ ท.) ใหรองเรยก (ซงนายกมภโฆสกะ) น ดงน (เปนเหต) ฯ อ.พระราชา ทรงสง-ไปแลว ฯ อ.บรษ ท. ไปแลว (ในท) นน ถามแลววา (อ.บรษ) คนไหน ชอวา กมภโฆสกะ ดงน แสวงหาอย เหนแลว (ซงนายกมภโฆสกะ) นน กลาวแลววา ดกอนทานผเจรญ (อ.ทาน) จงมา, อ.พระราชา ยอมรบสงหา ซงทาน ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน กลวแลว กลาวแลว (ซงคา ท.) มคาวา อ.พระราชา ยอมทรงรจก ซงเรา หามได ดงนเปนตน ไมปรารถนาแลว เพออนไป ฯ ครงนน (อ.บรษ ท.) จบแลว (ซงนายกมภโฆสกะ) นน (ทอวยวะ ท.) มมอเปนตน ครามาแลว ดวยการกระทาดวยกาลง ฯ อ.หญง นน เหนแลว (ซงบรษ ท.) เหลานน คกคามแลววา แนะบรษผอนบคคล-แนะน�าไดโดยยากแลว ท. โวย อ.เจา ท. เปนผไมสมควร เพออนจบ ซงลกเขย ของเรา (ทอวยวะ ท.) มมอเปนตน (ยอมเปน) ดงน (กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.ทาน) จงมา, (อ.ทาน) อยากลวแลว, (อ.เรา) เฝาแลว ซงพระราชา (ยงพระราชา) จกใหทรงตด ซงมอ ท.


๑ ประโยคคาถามทม กโต มกจะไมมกรยาคมพากยปรากฏ ตองเตมเขามาเอง นยมเตม ภวสสต, ภวสสนต เขามาเปนคมพากย

ทงน ขนอยกบดตวประธานเปนหลก ฯ

(ของบรษ ท.) ผจบซงอวยวะมมอเปนตน ของทานนนเทยว ดงน พาเอาแลว ซงธดา ไปแลว ขางหนา ถงแลว ซงพระราชวง ยงเพศ ใหเปนไปรอบแลว ผประดบเฉพาะแลวดวยเครองอลงการทงปวง ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ (อ.บรษ ท.) คราไปรอบแลว นามาแลว (ซงนายกมภโฆสกะ) แมนอกน- นนเทยว ฯ ครงนน อ.พระราชา ตรสแลววา (อ.เจา) เปนผชอวากมภโฆสกะ (ยอมเปน) (หรอ) ดงน (กะนายกมภโฆสกะ) นน ผถวายบงคมแลวจงยนอยแลว ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา (อ.เจา) ลวงแลว ยอมเคยวกน ซงทรพยอนมาก เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.ทรพย ของขาพระองค (จกม) (แตท) ไหน,๑ (อ.ขาพระองค) กระทาแลว ซงการรบจาง ยอมเปนอย ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.เจา) อยากระทาแลว อยางน, (อ.เจา) ยอมลวง ซงเรา ท. เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทล-แลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ขาพระองค) ยอมลวง หามได, อ.ทรพย ของขาพระองค ยอมไมม ดงน ฯ ครงนน อ.พระราชา ทรงแสดงแลว ซงกหาปณะ ท. เหลานน (แกนายกมภโฆสกะ) นน ตรสแลววา อ.กหาปณะ ท. เหลาน ของใคร ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ) นน รพรอมแลว (คดแลว) วา โอ (อ.เรา) เปนผฉบหายแลว ยอมเปน, (อ.กหาปณะ ท.) เหลาน ถงแลว ซงพระหตถ ของพระราชา อยางไรหนอแล ดงน แลดอย ขางนดวย ขางนดวย เหนแลว (ซงหญง ท.) เหลานน แมสอง ผทงประดบแลวทงตกแตงแลว ผยนอยแลว ณ ทใกลแหงประตแหงหอง คดแลววา อ.กรรม น เปนกรรม-หนกหนอ (ยอมเปน), (อนหญง ท.) เหลาน เปนผอนพระราชาทรงประกอบแลว พงเปน ดงน ฯ

ก.๕ ครงนน อ.พระราชา ตรสแลว (กะนายกมภโฆสกะ) นนวา ดกอนทานผเจรญ (อ.เจา) จงกลาว, (อ.เจา) ยอมกระทา อยางน เพราะเหตไร


๑ ประโยค กลยาณ� เทว, เปนประโยครบประโยคเงอนไขซงอยดานหลง (ประโยค สเจ) จงแปลทหลงโดยเตมประธานเขามา คอ

เอต� เทวสส เม นสสยตต� ฯ

ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.บคคล) ผเปนทอาศย ของขาพระองค ยอมไมม ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.บคคล) ผเปนทอาศย ผเชนกบดวยเรา ยอมไมควร (หรอ) ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ถาวา อ.พระองคผสมมตเทพ เปนทอาศย ของขาพระองค ยอมเปนไซร, (อ.ความทแหงพระองคผสมมตเทพเปนทอาศย ของขาพระองค นน)๑ เปนกรรมงาม (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา ดกอนทานผเจรญ (อ.เรา เปนทอาศย ของเจา) ยอมเปน, อ.ทรพย ของเจา อนมประมาณเทาไร (มอย) ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.โกฏ ท. สสบ (มอย) ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา อ.อน (อนเจา) ได ซงอะไร ยอมควร ดงน ฯ (อ.นายกมภโฆสกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผ สมมตเทพ (อ.อน อนขาพระองค ได) ซงเกวยน ท. (ยอมควร) ดงน ฯ อ.พระราชา (ทรงยงราชบรษ) ใหเทยมแลว ซงเกวยน ท. อนมรอยมใชหนง ทรงสงไปแลว (ทรงยงราชบรษ) ใหนามาแลว ซงทรพย นน (ทรงยงราชบรษ) ใหกระทาแลว ใหเปนกอง ทเนนแหงพระราชา (ทรงยงชน ท.) ผอยในพระนครชอวาราชคฤหโดยปกต ใหประชมกนแลว ตรสถาม-แลววา อ.ทรพย อนมประมาณเทาน ของใคร ๆ ในพระนคร น มอย (หรอ) ดงน, (ครนเมอคา) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ทรพย อนมประมาณเทาน ของใคร ๆ ในพระนคร น) ยอมไมม ดงน (อนชน ท. กราบทลแลว), (ตรสแลว) วา ก อ.อน (อนเรา) กระทา ซงอะไร (แกนายกมภโฆสกะ) นน ยอมควร ดงน, (ครนเมอคา) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.อนอนพระองค ทรงกระทา) ซงสกการะ (แกนายกมภโฆสกะ) นน (ยอมควร) ดงน (อนชน ท.) กราบทลแลว, ทรงตงไวแลว (ซงนายกมภโฆสกะ) นน ในตาแหนง-แหงเศรษฐ ดวยสกการะ อนใหญ พระราชทานแลว ซงธดา (ของนางสนม) นน (แกนายกมภโฆสกะ) นน เสดจไปแลว สสานก ของพระศาสดา กบ


(ดวยนายกมภโฆสกะ) นน ถวายบงคมแลว กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ

(อ.พระองค) ขอจงทอดพระเนตร ซงบรษ น, (อ.บรษ) ชอ ผมปญญา-

เปนเครองทรงจ�า ผมอยางนเปนรป ยอมไมม, (อ.บรษนน) เปนผมสมบต-อนบคคลพงเสวยมโกฏสสบเปนประมาณ แมเปนอย ยอมไมกระท�า ซงอาการ-อนเยอหยงแลว หรอ หรอวา (ซงอาการ) สกวาอสมมานะ, (อ.บรษน) เปนราวกะวาชนผก�าพรา (เปน) นงแลว ซงผาเกา กระท�าแลว ซงการรบจาง ในถนนอนเปนทอยแหงนายจาง เปนอยอย อนหมอมฉน รแลว ดวยอบาย ชอน, กแล (อ.บรษนน) (อนหมอมฉน) ครนรแลว (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ยงบรษนน) ใหรบพรอมเฉพาะแลว ซงความท (แหงตน) เปนผเปนไปกบดวยทรพย (ยงบคคล) ใหน�ามาแลว ซงทรพย นน ตงไวแลว ในต�าแหนงแหงเศรษฐ, แม อ.ธดา อนหมอมฉน ใหแลว (แกบรษ) นน, ขาแตพระองคผเจรญ (อ.บรษ) ผมปญญาเปนเครองทรงจ�า ผมอยางนเปนรป เปนผอนหมอมฉน- ไมเคยเหนแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว (ซงพระด�ารส) นน ตรสแลววา ดกอนมหาบพตร อ.ชวต (ของบคคล) ผเปนอยอย อยางน ชอวา เปนชวตอนประกอบแลวดวยธรรม (ยอมเปน), ก อ.กรรมมกรรมอนเปนของมอยแหงโจรเปนตน ยอมบบคน ยอมเบยดเบยน ในโลกนดวยนนเทยว ชอ อ.ความสข อนมกรรมนนเปนเหต ยอมไมม ในโลกอนดวย, ก อ.อนกระท�า ซงการรบจาง หรอ หรอวา ซงการ- ไถแลวจงเปนอย แหงบรษ ในกาล (แหงตน) มความเสอมจากทรพยนนเทยว ชอวา เปนชวตอนประกอบแลวดวยธรรม (ยอมเปน), จรงอย อ.ความเปนใหญ ท. ยอมเจรญนนเทยว (แกบคคล) ผถงพรอมแลวดวยความเพยร ผถงพรอมแลวดวยสต ผมกรรมอนหมดจดรอบแลว (โดยทวาร ท.) มกายและวาจาเปนตน ผใครครวญดวยปญญาแลวกระท�าโดยปกต ผส�ารวมแลว (โดยทวาร ท.) มกาย-เปนตน ผเปนอยอย เปนอยโดยธรรม ผตงอยแลว ในความไมอยปราศแหงสต ผมอยางนเปนรป ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.ยศ ยอมเจรญยง (แกบคคล) ผมความเพยร- เปนเหตลกขน (ดวย) ผมสต (ดวย) ผมการงาน- อนสะอาด (ดวย) ผใครครวญแลวกระท�าโดยปกต


(ดวย) ผส�ารวมแลวดวย ผเปนอยโดยธรรมโดย-ปกต (ดวย) ผไมประมาทแลว (ดวย) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผมความเพยรเปนเหตลกขน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อฏ€านวโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผถงพรอมแลวดวยสต (ดงน แหงบท) วา สตมโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมาตามพรอมแลว (ดวยกรรม ท.) มกายกรรมเปนตน อนมโทษออกแลว คอวา อนมความผดออกแลว (ดงน แหงบท) วา สจกมมสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผพจารณาแลว คอวา ใครครวญแลว อยางนวา หากวา (อ.ผล) อยางน จกมไซร, (อ.เรา) จกกระทา อยางน ดงน หรอ หรอวา วา ครนเมอกรรม น (อนเรา) กระทาแลว อยางน, (อ.ผล) ชอน จกม ดงน กระทาอย ซงการงานทงปวง ท. ราวกะ (อ.หมอ) กาหนดแลว ซงเหต (กระทาอย) ซงการเยยวยาซงโรค (ดงน แหงบท) วา นสมมการโน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผสารวมแลว คอวา ผมชองออกแลว (โดยทวาร ท.) มกายเปนตน (ดงน แหงบท) วา สญญตสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผอยครองซงเรอน ผเวน (ซงทจรต ท.) มการโกงดวย-ตาชงเปนตน แลวจง (สาเรจอย ซงชวต) (ดวยกรรม ท.) มการไถและการ- รกษาซงโคเปนตน, ผมใชผอยครองซงเรอน ผเวน (ซงกรรม ท.) มเวชกรรม-และทตกรรมเปนตน แลวจงสาเรจอย ซงชวต ดวยการเทยวไปเพอภกษา โดยธรรม คอวา โดยสมาเสมอ (ดงน แหงบท) วา ธมมชวโน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมสตอนไมอยปราศแลว (ดงน แหงบท) วา อปปมตตสส ดงน ฯ


(อ.อรรถ) วา อ.ยศ อนอนบณฑตนบพรอมแลววาความเปนใหญและโภคะ-และความนบถอดวยนนเทยว อนอนบณฑตนบพรอมแลววาเกยรตและการกลาวซง- คณอนบคคลพงพรรณนาดวย ยอมเจรญ ดงน (แหงบท) วา ยโสภวฑฒต ดงน ฯ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.นายกมภโฆสกะ ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ฯ (อ.ชน ท.) มาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ฯ อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน เกดแลว แกมหาชน อยางน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงเศรษฐชอวากมภโฆสกะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ โยพพน� ความเปนแหงชายหนม, ความเปนแหงหญงสาว ลง ณ ปจจย ในภาวตทธต ว.วา ยวสส ภาโว โยพพน� ฯ พฤทธ

อ เปน โอ ซอน ว แปลง วว เปน พพ ลง น อาคม ฯ

๓. จฬปนถกตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาจฬปนถกะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาจฬปนถกะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อฏ€าเนนป-ปมาเทน ดงนเปนตน ฯ ก.๑ ไดยนวา อ.ธดา ของตระกลแหงเศรษฐผมทรพย ในพระนครชอวา-ราชคฤห ผอนมารดาและบดา ท. รกษาอย เกนเปรยบ ในเบองบนแหงพน แหงปราสาท อนประกอบแลวดวยชนเจด ในกาล (แหงตน) ถงแลวซงวย เปนผโลเลในบรษ เพราะความท (แหงตน) เปนผมวเมาแลวดวยความเมาใน- ความเปนแหงหญงสาว๑ เปน กระท�าแลว ซงความเชยชด กบ ดวยทาส ของตนนนเทยว กลวแลววา (อ.ชน ท.) แมเหลาอน พงร ซงกรรม น ของเรา ดงน กลาวแลว อยางนวา อนเรา ท. ไมอาจ เพออนอย ในท น, ถาวา อ.มารดาและบดา ท. ของดฉน จกร ซงโทษ นไซร, (อ.มารดาและบดา ท.) จกกระท�า ซงดฉน ใหเปนผมทอนนอยและทอนใหญ, (อ.เรา ท.) ไปแลว สประเทศตาง จกอย ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ถอเอาแลว (ซงทรพย) อนเปนสาระในมอ ในเรอน ออกไปแลว โดยประต ดานเหนอ (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) ไปแลว สทเปนท (อนชน ท.) เหลาอนไมร จกอย (ในท) ใด หรอ หรอวา (ในท) นน ดงน แมทงสอง ไดไปแลว ฯ (เมอชน ท.) เหลานน อยอย ในท แหงหนง อ.สตวผเกด-แลวในครรภ ตงอยเฉพาะแลว ในทอง (ของหญง) นน เพราะอาศย ซงการอยรวมกน ฯ (อ.หญง) นน อาศยแลว ซงความแกรอบแหงครรภ ปรกษาแลว กบ (ดวยสาม) นนวา อ.ครรภ ของดฉน ถงแลว ซงความแกรอบ, ชอ อ.การออกแหงสตวผเกดแลวในครรภ ในท อนเวนแลวจากญาตและพวกพอง


เปนเหตนามาซงทกข แกเรา ท. แมทงสอง (ยอมเปน), (อ.เรา ท.) จะไป สเรอนแหงตระกลนนเทยว ดงน ฯ (อ.สาม) นน (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จะไป ในวนน, (อ.เรา ท.) จะไป ในวนพรงน ดงน ยงวน ท. ใหกาวลวงแลว เพราะความกลววา ถาวา อ.เรา จกไป (ในท) นนไซร, อ.ชวต ของเรา จะไมม ดงน ฯ (อ.หญง) นน คดแลววา (อ.สาม) ผเขลา น ยอมไมอาจ เพออนไป เพราะความท (แหงตน) เปนผมโทษมาก, ชอ อ.มารดาและบดา ท. เปนผเกอกลโดยสวนเดยวเทยว (ยอมเปน), (อ.สาม) น จงไป หรอ หรอวา จงอยาไป, อ.เรา จกไป ดงน ฯ (อ.หญง) นน, (ครนเมอสาม) นน ออกไปแลว จากเรอน, เกบงาแลว ซงเครองใชในเรอน บอกแลว ซงความ-เปนคออนไปสเรอนแหงตระกล ของตน (แกชน ท.) ผอยในเรอนอนมระหวาง-หามไดโดยปกต ดาเนนไปแลว สหนทาง ฯ (อ.สาม) แมนน มาแลว สเรอน ไมเหนแลว (ซงภรรยา) นน ถามแลว (ซงชน ท.) ผคนเคยกน ฟงแลววา (อ.ภรรยานน) ไปแลว สเรอนแหงตระกล ดงน ตดตามแลว โดยเรว ถงพรอมแลว ในระหวางแหงหนทาง ฯ อ.การออกแหงสตวผเกดแลวในครรภ (แหงหญง) แมนน ไดมแลว (ในระหวางแหงหนทาง) นนนนเทยว ฯ (อ.สาม) นน ถามแลววา ดกอนนางผเจรญ (อ.ขนธปญจก) น อะไร ดงน ฯ (อ.ภรรยานน กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.บตร คนหนง เกดแลว ดงน ฯ (อ.สามนน ถามแลว) วา ในกาลน (อ.เรา ท.) จกกระทา อยางไร ดงน ฯ (อ.ชน ท.) สอง (ปรกษากนแลว) วา อ.เรา ท. พงไป สเรอนแหงตระกล เพอประโยชน (แกกรรม) ใด, อ.กรรม นน สาเรจแลว ในระหวางแหงหนทาง-เทยว, (อ.เรา ท.) ไปแลว (ในเรอนแหงตระกล) นน จกกระทา ซงอะไร, (อ.เรา ท.) จะกลบ ดงน เปนผมจตอนเดยวกน เปน กลบแลว ฯ (อ.ชน ท. สอง เหลานน) กระทาแลว (ซงคา) วา อ.ปนถกะ ดงน ใหเปนชอ ของทารก นนนนเทยว เพราะความท (แหงทารกนน) เปนผเกดแลว ในหนทาง ฯ อ.สตวผเกดแลวในครรภ แมอนอก (ของหญง) นน ตงอยเฉพาะแลว ตอกาลไมนานนนเทยว ฯ (อ.เรอง) ทงปวง (อนบณฑต) พงใหพสดาร โดยนยอนมในกอนนนเทยว ฯ (อ.ชน ท. สอง เหลานน) กระท�าแลว (ซงค�า) วา อ.มหาปนถกะ ดงน ใหเปนชอ (ของทารก) ผเกดแลว กอน กระท�าแลว


(ซงค�า) วา อ.จฬปนถกะ ดงน ใหเปนชอ (ของทารก) ผเกดแลว ในภายหลง เพราะความทแหงทารก แมนน เปนผเกดแลว ในหนทาง ฯ (อ.ชน ท. สอง) เหลานน พาเอาแลว ซงทารก ท. แมสอง ไปแลว สทเปนทอย ของตนนนเทยว ฯ

ก.๒ (เมอชน ท. สอง) เหลานน อยอย (ในท) นน, อ.เดกชอวา-มหาปนถกะ ฟงแลว ซงเดก ท. เหลาอน ผกลาวอยวา อ.อา, อ.ลง ดงนดวย วา อ.ป, อ.ยา ดงนดวย ถามแลว ซงมารดาวา ขาแตแม อ.เดก ท. เหลาอน ยอมกลาววา อ.ป ดงน, ยอมกลาววา อ.ยา ดงน, อ.ญาต ท. ของเรา ท. ยอมไมม แลหรอ ดงน ฯ (อ.มารดา กลาว-แลว) วา ดกอนพอ เออ, อ.ญาต ท. ของเรา ท. ยอมไมม (ในท) น, แตวา อ.ตา ของเจา ท. ชอวาธนเศรษฐ (ยอมม) ในพระนครชอวาราชคฤห, อ.ญาต ท. ของเรา ท. (ในพระนครชอวาราชคฤห) นน เปนผมาก (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.มหาปนถกะ กลาวแลว) วา ขาแตแม (อ.เรา ท.) ยอมไมไป (ในพระนครชอวาราชคฤห) นน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.หญง) นน ไมบอกแลว ซงเหตแหงการมา แหงตน แกบตร, ครนเมอบตร ท. กลาวอย บอย ๆ, กลาวแลว กะสามวา อ.เดก ท. เหลาน ยงดฉน ยอมใหลาบาก เกนเปรยบ, อ.มารดาและบดา ท. เหนแลว ซงเรา ท. จกเคยวกน ซงเนอ หรอ, (อ.ทาน) จงมา, (อ.เรา ท.) จกแสดง ซงตระกลแหงตา แกเดก ท. ในกาลน ดงน ฯ (อ.สามนน กลาวแลว) วา อ.เรา จกไมอาจ เพออนม ตอหนา, แตวา (อ.เรา) จกนาไป (ซงเดก ท.) เหลานน ดงน ฯ (อ.ภรรยานน กลาวแลว) วา อ.ดละ, อ.อนอนเดก ท. เหน ซงตระกลแหงตา ดวยอบาย อยางใดอยางหนงนนเทยว ยอมควร ดงน ฯ อ.ชน ท. แมสอง พาเอาแลว ซงเดก ท. ถงแลว ซงพระนครชอวาราชคฤห โดยลาดบ อยแลว ในศาลา หลงหนง ใกลประตแหงพระนคร ฯ อ.มารดาของเดก (ยงบคคล) ใหบอกแลว ซงความท (แหงตน) เปนผพาเอา ซงเดก ท. สอง แลวจงมาแลว แกมารดา-และบดา ท. ฯ (อ.มารดาและบดา ท.) เหลานน ฟงแลว ซงขาวสาสน นน (กลาวแลว) วา อ. - (แหงชน ท.) ผเทยวไปอย ในสงสารหนา - (บรษ)


๑ แยกเปน ๒ ประโยค คอ (ปรโส) น ปตโต ภตปพโพ นาม นตถ, (อตถ) น ธตา ภตปพพา นาม นตถ ฯ แปลอกนยหนงวา

อ. - (แหงชน ท.) ผเทยวไปอย ในสงสารหนา - (บรษ) ชอวา ผเปนบตรเปนแลวในกอน ยอมไมม หามได, (อ.หญง)

ชอผเปนธดาเปนแลวในกอน ยอมไมม หามได ฯ ในทน ภตปพโพ วเสสน ของ ปรโส, ภตปพพา วเสสน ของ อตถ แตจะ

แปลเปนวกตกตตา ใน นตถ กได

ชอวา ผไมเคยเปนบตรเปนแลว (ยอมไมม), (อ.หญง) ชอวา ผไมเคยเปน- ธดาเปนแลว ยอมไมม,๑ (อ.ชน ท. สอง) เหลานน เปนผมความผดมาก ตอเรา ท. (ยอมเปน), (อนชน ท. สอง) เหลานน ไมอาจ เพออนด�ารงอย ในคลองแหงจกษ ของเรา ท., อ.ชน ท. แมสอง ถอเอาแลว ซงทรพย ชอ อนมประมาณเทาน ไปแลว สทอนมความส�าราญ จงเปนอย, แตวา (อ.ชน ท. สอง) จงสงไป ซงเดก ท. (ในท) น ดงน ฯ (อ.ชน ท. สอง) เหลานน ถอเอาแลว ซงทรพย อน (อนมารดาและบดา ท.) เหลานน สงไปแลว ใหแลว ซงเดก ท. ในมอ ของทตผมาแลว ท. นนเทยว สงไปแลว ฯ อ.เดก ท. ยอมเจรญ ในตระกลแหงตา ฯ

ก.๓ อ. - (ในเดก ท. สอง) เหลานนหนา - จฬปนถกะ เปนเดกยง (ยอมเปน), สวนวา อ.มหาปนถกะ ยอมไป เพออนฟง ซงวาจาเปนเครอง-กลาวซงธรรม ของพระทศพล กบ ดวยตา ฯ (เมอมหาปนถกะ) นน ไปอย สสานก ของพระศาสดา เนองนตย, อ.จต นอมไปแลว ในบรรพชา ฯ (อ.มหาปนถกะ) นน กลาวแลว กะตาวา ถาวา (อ.ทาน) พงอนญาต ซงกระผมไซร, อ.กระผม พงบวช ดงน ฯ (อ.ตานน กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.เจา) ยอมกลาว (ซงคา) อะไร, อ.การบวช ของเจา เปนความเจรญ แหงเรา กวาการบวช แมของชาวโลกทงสน (ยอมเปน), ถาวา (อ.เจา) ยอมอาจไซร, (อ.เจา) จงบวช ดงน นาไปแลว (ซงมหาปนถกะ) นน สสานก ของพระศาสดา, (ครนเมอพระดารส) วา ดกอนคฤหบด อ.เดก อนทาน ไดแลว หรอ ดงน (อนพระศาสดา) ตรสแลว, กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.เดก) น เปนหลาน ของขาพระองค (เปน) เปนผใครเพออนบวช ในสานก ของพระองค (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสงบงคบแลว ซงภกษ ผมอนเทยวไปเพอกอนขาวเปนวตร


๑ ตจปญจกกมมฏ€าน� แปลออกศพทไดหลายนย ดงน กมมฏฐานอนมหนงเปนทหา, กมมฏฐานอนมหมวดแหงสวนหาแหง-

อาการมหนงเปนทสดเปนอารมณ, กมมฏฐานอนบณฑตก�าหนดดวยอาการมหนงเปนทหาเปนอารมณ, กมมฏฐานอนม-

ประชมแหงอาการหามหนงเปนทสดเปนอารมณ, ฯ ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

กณ.สมห. ว.วา ปญจนน อาการาน สมโห ปญจก

ฉ.ตล. ว.วา ตโจ ปรยนโต ยสส ต ตจปรยนต (ปญจก)

ว.บพ.กม. ว.วา ตจปรยนต ปญจก ตจปญจก หรอ ตจปรยนตญจ ต ปญจกญจาต ตจปญจก

ฉ.ตล. ว.วา ตจปญจก อารมมณ ยสส ต ตจปญจการมมณ (กมมฏ€าน)

ว.บพ.กม. ว.วา ตจปญจการมมณ กมมฏ€าน ตจปญจกกมมฏ€าน หรอ ตจปญจการมมณญจ

ต กมมฏ€านญจาต ตจปญจกกมมฏ€าน ฯ

รปใดรปหนง (ดวยพระดารสวา) (อ.เธอ) ยงเดก น จงใหบวช ดงน ฯ อ.พระเถระ บอกแลว ซงตจปญจกกมมฏฐาน๑ (แกเดก) นน (ยงเดกนน) ใหบวชแลว ฯ (อ.สามเณรชอวามหาปนถกะ) นน เรยนเอาแลว ซงพระพทธพจน อนมาก ผมกาลฝนอนเตมรอบแลว ไดแลว ซงการอปสมบท กระทาอย ซงกรรม ในการกระทาไวในใจโดยอบายอนแยบคาย บรรลแลว ซงพระอรหต ฯ (อ.พระเถระชอวามหาปนถกะ) นน (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษอย ดวยสขอนเกดแลวแตฌาน ดวยสขอนเกดแลวแตผล คดแลววา (อนเรา) อาจ หรอหนอแล เพออนให ซงสข น แกจฬปนถกะ ดงน, ไปแลว สสานก ของเศรษฐผเปนตา ในลาดบนน กลาวแลว อยางนวา ดกอนมหาเศรษฐ ถาวา (อ.ทาน) พงอนญาตไซร, อ.อาตมภาพ ยงจฬปนถกะ พงใหบวช ดงน ฯ (อ.เศรษฐนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) (ยงจฬปนถกะ) นน จงใหบวช ดงน ฯ ไดยนวา อ.เศรษฐ ผเลอมใส-ดแลว ในพระศาสนา ผ (อนชน ท.) ถามอยแลวา (อ.เดก ท.) เหลานน เปนบตร ของธดาคนไหน ของทาน ท. (ยอมเปน) ดงน ยอมละอาย เพออนกลาววา (อ.เดก ท. เหลานน) (เปนบตร) ของธดาผหนไปแลว (ยอมเปน) ดงน เพราะเหตนน (อ.เศรษฐนน) ยอมอนญาต ซงการบวช (แกเดก ท.) เหลานน โดยงายนนเทยว ฯ อ.พระเถระ ยงจฬปนถกะ ใหบวชแลว ใหตงอยเฉพาะแลว ในศล ท. ฯ (อ.จฬปนถกะ) แมนน บวชแลวเทยว เปนคนเขลา ไดเปนแลว ฯ อ.พระเถระ เมอศกษาตาม (ซงพระจฬปนถกะ) นน กลาวแลว ซงคาถา น วา


๑ โกกนท หรอ โกกนท หมายถง บวแดง แปลออกศพทวา บวอนหมาปาเหาใส ว.วา โกเกน นาทยตต โกกนโท โกกนโท

วา ฯ โกก เปนหนา นท ธาต ในความสงเสยง, เหา. ณ ปจจย ฯ แปลวา บวอนรงเรอง คอ งดงามอยในนา ว.วา เก กนต

ทปปตต โกกนโท ก เปนบทหนา กน ธาตในความรงเรอง อท ปจจย แปลง อ ทบทหนา เปน โอ ฯ๒ อนตลกข แปลวา อากาศเปนทเหนซงรปในระหวาง, กลางหาว, ทองฟา ว.วา อนตเร รป อกขต เอตถาต อนตลกข� ฯ

อนตร เปนบทหนา อกข ธาตในความเหน อ ปจจย แปลง ร เปน ล ฯ

อ.ดอกบว ชอวาโกกนท๑ อนมกลนอนด บานแลว ในเวลาเชา เปนดอกไมมกลนไมไปปราศแลว พงเปน ฉนใด (อ.เธอ) จงเหน ซงพระองครส ผรงเรองอย ผเพยงดงวา พระอาทตย สองแสงอย ในอากาศ-เปนทเหนซงรปในระหวาง๒ (ฉนนน) ดงน ฯ

(อ.พระจฬปนถกะนน) ไมไดอาจแลว เพออนเรยนเอา ซงคาถา หนง น โดยเดอน ท. ส ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.พระจฬปนถกะนน ไมไดอาจแลว เพออนเรยนเอา ซงคาถา หนง น โดยเดอน ท. ส) เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.อนแก) วา ไดยนวา ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ (อ.พระจฬปนถกะ) นน บวชแลว เปนผมปญญา เปน ไดกระทาแลว ซงการ-หวเราะและการเยาะเยย ในกาลเปนทเรยนเอาซงอเทส ของภกษผเขลา รปใดรปหนง ฯ อ.ภกษ นน ละอายแลว เพราะการหวเราะ นน ไมเรยนเอาแลว ซงอเทสนนเทยว, ไมไดกระทาแลว ซงการสาธยาย ฯ (อ.จฬปนถกะ) น บวชแลวเทยว เปนคนเขลา เกดแลว เพราะกรรม นน (ดงน), อ.บทอน (พระจฬปนถกะ) ทงเรยนเอาแลวทงเรยนเอาแลว, (เมอพระจฬปนถกะนน) เรยนเอาอย ซงบทในเบองบนและเบองบน ยอมหายไป ฯ (เมอพระจฬปนถกะ) นน พยายามอย เพออนเรยนเอา ซงคาถา นนนเทยว, อ.เดอน ท. ส กาวลวงแลว ฯ ครงนน อ.พระมหาปนถกะ (กลาวแลว) วา ดกอนจฬปนถกะ อ.เธอ เปนผไมสมควร ในพระศาสนา น (ยอมเปน), (อ.เธอ) ยอมไมอาจ เพออนเรยนเอา แมซงคาถา หนง โดยเดอน ท. ส, ก (อ.เธอ) ยงกจ-แหงบรรพชต จกใหถง ซงทสด อยางไร, (อ.เธอ) จงออกไป (จากท) น ดงน คราออกแลว (ซงพระจฬปนถกะ) นน จากวหาร ฯ อ.พระจฬปนถกะ ยอมไมปรารถนา ซงความเปนแหงคฤหสถ เพราะความรก ในพระพทธศาสนา ฯ


๑ สมปฏจฉาม ประกอบดวย ส+ปฏ บทหนา อส ธาต ในความปรารถนา, แสวงหา, อยากได, ชอบใจ ลง ย ปจจย ม วตตมานา-

วภตต แปลงนคคหตท ส เปน ม แปลง ส ทสดแหง อส ธาต กบ ย ปจจย เปน จฉ สระ อ ซอนกนสองตว ลบเสยตวหนง ๒ พาหร� แปลวา ในภายนอก, มในภายนอก, เกดในภายนอก ว.วา พห ชาต� พาหร� พห บทหนา อรณ ปจจย ลบ ณ เสย ทฆะ

อ เปน อา ลบสระหนา ฯ ๓ อกนยหนงแปลเปนประโยคลงคตถะวา ในกาลน (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยพระศาสนา น ฯ๔ ปจจโส (กาโล) ลง อ ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา ปจจเสต ตมรนต ปจจโส (กาโล) อ.กาลอนขจดเฉพาะซงมด ฯ

เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ว.วา ปจจเสต ตมร� เอตถาต ปจจโส (กาโล) อ.กาลเปนทก�าจดเฉพาะซงมด ฯ ปต เปนบทหนา

อส, อส ธาต ในความกาจด, ขจด, เจบไข, เสยดแทง ฯ

ก.๔ ก ในกาล นน อ.พระมหาปนถกะ เปนผแสดงขนซงภต ยอมเปน ฯ อ.หมอชวก ผโกมารภจ ถอเอาแลว ซงระเบยบและของหอม-และวตถเปนเครองลบไล อนมาก ไปแลว สอมพวน บชาแลว ซงพระศาสดา ฟงแลว ซงธรรม ลกขนแลว จากอาสนะ ถวายบงคมแลว ซงพระทศพล เขาไปหาแลว ซงพระมหาปนถกะ ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.ภกษ ท. ในสานก ของพระศาสดา ผมประมาณเทาไร (มอย) ดงน ฯ (อ.พระมหา-ปนถกะ กลาวแลว) วา อ.รอยแหงภกษ ท. ผมหาเปนประมาณ (มอย) ดงน ฯ (อ.หมอชวก กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ในวนพรง (อ.ทาน) พาเอาแลว ซงรอยแหงภกษหา ท. ผมพระพทธเจาเปนประมข ขอจงรบ ซงภกษา ในนเวศน ของกระผม ท. ดงน ฯ อ.พระเถระ กลาวแลววา ดกอนอบาสก อ.ภกษ ผเขลา ชอวาจฬปนถกะ เปนผมธรรมอนไมงอกงาม (ยอมเปน), (อ.อาตมภาพ) ยอมรบพรอมเฉพาะ๑ ซงการนมนต (เพอภกษ ท.) ผเหลอ เวน (ซงภกษ) นน ดงน ฯ อ.พระจฬปนถกะ ฟงแลว (ซงคา) นน คดแลววา อ.พระเถระ เมอรบพรอมเฉพาะ ซงการนมนต เพอภกษ ท. ผมประมาณเทาน ยอมรบพรอมเฉพาะ กระทา ซงเรา ใหเปนผมในภายนอก๒, อ.จต ในเรา แหงพชาย ของเรา เปนธรรมชาตแตกแลว จกเปน โดยความ-ไมมแหงความสงสย, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยพระศาสนา น (มอย) แกเรา ในกาลน,๓ (อ.เรา) เปนคฤหสถ เปน กระทาอย ซงบญ ท. มทานเปนตน จกเปนอย ดงน ฯ ในวนรงขน (อ.พระจฬปนถกะ) นน ไดดาเนนไปแลว เพออนสก ในเวลาเชาเทยว ฯ อ.พระศาสดา ทรงตรวจดอย ซงโลก ในกาลอนขจดเฉพาะซงมดนนเทยว๔ ทรงเหนแลว ซงเหต น เสดจไปแลว


๑ ประโยคน สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๑๔ แปลวา อ.ทอนแหงผาเกาน เปนของหมดจดรอบแลว เกนเปรยบ (ยอมเปน) ฯ

ขาพเจาเหนวา บรสทธ� ลง ต ปจจย ประกอบดวย ปร + สธ ธาต ในความสะอาด, หมดจด (โสเจยเย) + ต ปจจย ธาตม ธ

เปนทสดอยหนา แปลง ต ปจจย เปน ทธ แลวลบทสดธาต สามารถคมพากยไดแลว

กอนกวา เสดจจงกรมอย ใกลซมแหงประต ไดประทบยนอยแลว ในหนทาง-เปนทไป ของพระจฬปนถกะ ฯ อ.พระจฬปนถกะ ไปอย เหนแลว ซงพระศาสดา เขาไปเฝาแลว ถวายบงคมแลว ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะพระจฬปนถกะ) นนวา ดกอนจฬปนถกะ ก อ.เธอ จะไป (ในท) ไหน ในเวลา น ดงน ฯ (อ.พระจฬปนถกะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พชาย ยอมคราออก ซงขาพระองค, (เพราะเหต) นน (อ.ขาพระองค) จะไป เพออนสก ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนจฬปนถกะ ชอ อ.การบวช ของเธอ (มอย) ในสานก ของเรา, (อ.เธอ) แมผอนพชายคราออกแลว ไมมาแลว สสานก ของเรา เพราะเหตไร, (อ.เธอ) จงมา, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยความเปนแหงคฤหสถ (มอย) แกเธอ, (อ.เธอ) จกม ในสานก ของเรา ดงน ทรงลบแลว (ซงพระจฬปนถกะ) นน ทศรษะ ดวยฝาพระหตถ อนมพนอนดาดาษแลวดวยกงจกร ทรงพาเอาแลว เสดจไปแลว (ทรงยงพระจฬปนถกะ) ใหนงแลว ทหนามขแหงพระคนธกฎ ประทานแลว ซงผาเกา อนหมดจดรอบแลว อน (อนพระองค) ทรงบนดาลแลว ดวยฤทธ (ดวยพระดารส) วา ดกอนจฬปนถกะ (อ.เธอ) เปนผมหนาเฉพาะตอทศอนมในเบองหนา เปน ลบคลาอย ซงผาเกา น (ดวยบรกรรม) วา รโชหรณ� รโชหรณ� ดงน จงม (ในท) นนนเทยว ดงน, ครนเมอกาล (อนบคคล) กราบทลแลว, ผอนหมแหงภกษแวดลอมแลว เสดจไปแลว สเรอน ของหมอชวก ประทบนงแลว บนอาสนะอนบคคลปลาดแลว ฯ

ก.๕ แม อ.พระจฬปนถกะ แลดอย ซงพระอาทตย นงลบคลาอยแลว ซงผาเกา ผนนน (ดวยการบรกรรม) วา รโชหรณ� รโชหรณ� ดงน ฯ (เมอพระจฬปนถกะ) นน ลบคลาอย ซงทอนแหงผาเกา นน, (อ.ทอนแหงผาเกา) เปนของเศราหมองแลว ไดเปนแลว ฯ ในลาดบนน (อ.พระจฬปนถกะ) คดแลววา อ.ทอนแหงผาเกา น หมดจดรอบแลว เกนเปรยบ,๑ แตวา


๑ ตงแต จฬปนถโกป สรย� โอโลเกนโต - วหรนต เต วคตรชสส สาสเน ฯ (คาถาบาทแรก) เปนขอสอบบาลสนามหลวง

พ.ศ. ๒๕๑๔ แปลโดยพยญชนะ

(อ.ทอนแหงผาเกา) อาศยแลว ซงอตภาพ น ละแลว ซงปกตอนมในกอน เปนผาเศราหมองแลว อยางน เกดแลว, อ.สงขาร ท. เปนสภาพไมเทยงหนอ (ยอมเปน) ดงน, เรมตงอย ซงความสนไปและความเสอมไป ยงวปสสนา ใหเจรญแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลววา อ.จต ของจฬปนถกะ ขนแลว สวปสสนา ดงน ตรสแลววา ดกอนจฬปนถกะ อ.เธอ อยากระทาแลว ซงความสาคญวา อ.ทอนแหงผาเกา นนนนเทยว เปนผาเศราหมองแลว เปนผาอนธลยอมแลว (ยอมเปน) ดงน, ก (อ.ธล ท.) มธลคอราคะเปนตน มอย ในภายใน ของเธอ, (อ.เธอ) จงนาไป (ซงธล ท.) เหลานน ดงน ทรงเปลงแลว ซงพระรศม เปนผมพระรปปรากฏอย ราวกะวาประทบนงแลว ขางหนา เปน ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลานวา

อ.ราคะ (อนเรา ยอมเรยก) วา ธล, ก แตวา (อ.ราคะ) (อนเรา) ยอมไมเรยกวา ละออง, (อ.ค�า) วา ธล ดงน นน เปนชอ ของราคะ (ยอมเปน), อ.ภกษ ท. เหลานน ละขาดแลว ซงธลคอราคะ นน ยอมอย ในพระศาสนา (ของพระพทธเจา) ผมธลคอราคะไปปราศแลว ฯ๑ อ.โทสะ (อนเรา ยอมเรยก) วา ธล, ก แตวา (อ.โทสะ) (อนเรา) ยอมไมเรยกวา ละออง, (อ.ค�า) วา ธล ดงน นน เปนชอ ของโทสะ (ยอมเปน), อ.ภกษ ท. เหลานน ละขาดแลว ซงธลคอโทสะ นน ยอมอย ในพระศาสนา (ของพระพทธเจา) ผมธลคอโทสะไปปราศแลว ฯ อ.โมหะ (อนเรา ยอมเรยก) วา ธล, ก แตวา (อ.โมหะ) (อนเรา) ยอมไมเรยกวา ละออง, (อ.ค�า) วา ธล ดงน นน เปนชอ ของโมหะ


(ยอมเปน), อ.ภกษ ท. เหลานน ละขาดแลว ซงธลคอโมหะ นน ยอมอย ในพระศาสนา (ของ-พระพทธเจา) ผมธลคอโมหะไปปราศแลว ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.พระจฬปนถกะ บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ อ.ปฎก ท. สาม มาแลว (แกพระจฬปนถกะ) นน กบ ดวยปฏสมภทา ท. นนเทยว ฯ ไดยนวา ในกาลกอน (อ.พระจฬปนถกะ) นน เปนพระราชา เปน ทรงกระทาอย ซงการประทกษณซงพระนคร, ครนเมอพระเสโท ไหลออกอย จากพระนลาฏ, ทรงเชดแลว ซงทสดแหงพระนลาฏ ดวยผาสาฎก อนหมดจดรอบแลว ฯ อ.ผาสาฎก เปนผาเศราหมองแลว ไดเปนแลว ฯ (อ.พระราชา) นน ทรงได-เฉพาะแลว ซงอนจจสญญาวา อ.ผาสาฎก อนหมดจดรอบแลว อนมอยางนเปนรป อาศยแลว ซงสรระ น ละแลว ซงปกต เปนผาเศราหมองแลว เกดแลว, อ.สงขาร ท. เปนสภาพไมเทยงหนอ (ยอมเปน) ดงน, เพราะเหต นน อ.ผาเปนเครองนาไปซงธลนนเทยว เปนปจจย (ของพระจฬปนถกะ) นน เกดแลว ฯ

ก.๖ แม อ.หมอชวกแล ผโกมารภจ นอมเขาไปแลว ซงนาเพอทกษณา แกพระทศพล ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนชวก อ.ภกษ ในพระวหาร มอย มใชหรอ ดงน ทรงปดแลว ซงบาตร ดวยพระหตถ ฯ อ.พระมหาปนถกะ กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ภกษ ในพระวหาร ยอมไมม มใชหรอ ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอนชวก (อ.ภกษ ในพระวหาร) มอย ดงน ฯ อ.หมอชวก สงไปแลว ซงบรษ (ดวยคา) วา แนะพนาย ถาอยางนน (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) จงร ซงความทแหงภกษ ท. ในพระวหาร มอย หรอ หรอวา ซงความท (แหงภกษ ท. ในพระวหาร) ไมมอย ดงน ฯ ในขณะ นน อ.พระจฬปนถกะ (คดแลว) วา อ.พชาย ของเรา ยอมกลาววา อ.ภกษ ท. ในพระวหาร ยอมไมม ดงน, (อ.เรา) จกประกาศ ซงความทแหงภกษ ท. ในพระวหาร มอย (แกพชาย) นน ดงน ยงอมพวน ทงสน ใหเตมแลว ดวยภกษ ท. นนเทยว, อ.ภกษ ท. บางพวก ยอมกระทา ซงกรรมคอการเยบซงจวร, (อ.ภกษ ท.) บางพวก ยอมกระทา


ซงกรรมคอการยอม, (อ.ภกษ ท.) บางพวก ยอมกระทา ซงการสาธยาย, (อ.พระจฬปนถกะ) เนรมตแลว ซงพนแหงภกษ อนไมเชนกบ ซงกนและกน ดวยประการฉะน ฯ อ.บรษ นน เหนแลว ซงภกษ ท. มาก ในพระวหาร กลบแลว บอกแลว แกหมอชวกวา ขาแตผเปนเจา อ.อมพวนทงสน เตมรอบแลว ดวยภกษ ท. ดงน ฯ (อ.พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวแลว) วา แม อ.พระเถระแล

ชอวาปนถกะ เนรมตแลว ซงตน สนพนครง นงแลว ในอมพวน อนอนบคคลพงยนด นนนน-เทยว เพยงไร แตการประกาศซงกาล ดงน ฯ

ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว กะบรษ นนวา (อ.เธอ) ไปแลว พระสวหาร จงกลาววา อ.พระศาสดา ยอมรบสงหา ชอ ซงพระจฬปนถกะ ดงน ดงน ฯ (ครนเมอคา) อยางนน (อนบรษ) นน ไปแลว กลาวแลว, อ.พนแหงปาก ตงขนแลววา อ.เรา เปนผชอวาจฬปนถกะ (ยอมเปน), อ.เรา เปนผชอวาจฬปนถกะ (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.บรษ นน ไปแลว อก กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ ไดยนวา (อ.ภกษ ท.) แมทงปวง เปนผชอวาจฬปนถกะนนเทยว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.เธอ) ไปแลว จงจบ ซง - (อ.ภกษ) ใด ยอมกลาววา อ.เรา เปนผชอวาจฬปนถกะ (ยอมเปน) ดงน กอน, - (ภกษ) นน ทมอ, (อ.ภกษ ท.) ผเหลอลง จกหายไป ดงน ฯ (อ.บรษ) นน ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ อ.ภกษ ท. ผมพนเปนประมาณ หายไปแลว ในขณะนน-นนเทยว ฯ อ.พระเถระ ไดไปแลว กบ ดวยบรษ นน ฯ อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว ซงหมอชวก ในกาลเปนทสดลงรอบแหงกจดวยภต (ดวยพระ-ดารส) วา ดกอนชวก (อ.เธอ) จงรบ ซงบาตร ของจฬปนถกะ, (อ.จฬปนถกะ) น จกกระทา ซงการอนโมทนา แกเธอ ดงน ฯ อ.หมอชวก ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ อ.พระเถระ บนลออย บนลอเพยงดงสหะ เปนราวกะวาสหะหนม (เปน) ยงปฎก ท. สาม ใหกระฉอนแลว ไดกระทาแลว ซงการอนโมทนา ฯ อ.พระศาสดา เสดจลกขนแลว จากอาสนะ ผอนหม- แหงภกษแวดลอมแลว เสดจไปแลว สพระวหาร, ครนเมอวตร อนภกษ ท.


๑ สายณโห ว.วา อหสส สาโย สายณโห แปลง อห (วน) เปน อณห ฯ๒ กายพนธน� (วตถ) เปนกตตรป กรณสาธนะ ย ปจจย ว.วา กาย� พนธต เตนาต กายพนธน� (วตถ�) แปลออกศพทวา

ผาเปนเครองผกซงกาย โดยความหมาย คอ ประคดเอว

แสดงแลว, เสดจลกขนแลว จากอาสนะ ประทบยนแลว ทหนามขแหง- พระคนธกฎ ประทานแลว ซงพระโอวาทแหงพระสคต แกหมแหงภกษ ตรสบอกแลว ซงกมมฏฐาน ทรงสงไปแลว ซงหมแหงภกษ เสดจเขาไปแลว สพระคนธกฎ อน (อนบคคล) อบแลวดวยของหอมอนบคคลพงยนดดวยด เสดจ-เขาถงแลว ซงสหไสยา โดยพระปรศว เบองขวา ฯ

ก.๗ ครงนน อ.ภกษ ท. ประชมกนแลว ขางนดวย ขางนดวย ในสมยเปนทสนไปแหงวน๑ เปนราวกะวา (อนบคคล) แวดลอมแลว ดวยมานอน-เปนวการแหงผากมพลสแดง (เปน) นงแลว ปรารภแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว-ซงพระคณ ของพระศาสดาวา ดกอนทานผมอาย อ.พระมหาปนถกะ ไมรอย ซงอธยาศย ของพระจฬปนถกะ ยอมไมอาจ เพออน (ยงพระจฬปนถกะ) ใหเรยนเอา ซงคาถา หนง โดยเดอน ท. ส, คราออกแลว จากวหาร (ดวยอนคด) วา (อ.พระจฬปนถกะ) น เปนคนเขลา (ยอมเปน) ดงน, แตวา อ.พระสมมา- สมพทธเจา ไดประทานแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ในระหวาง-แหงภต หนงนนเทยว เพราะความท (แหงพระองค) เปนพระธรรมราชาผยอดเยยม, อ.ปฎก ท. สาม มาแลว กบ ดวยปฏสมภทา ท. นนเทยว, โอ ชอ อ.กาลง ของพระพทธเจา ท. เปนกาลงใหญ (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.พระผม-พระภาคเจา ทรงทราบแลว ซงความเปนไปทวแหงวาจาเปนเครองกลาว น ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม (ทรงด�ารแลว) วา อ.อนอนเราไป ในวนน ยอมควร ดงน เสดจลกขนแลว จากพทธไสยา ทรงนงแลว ซงผาอนมชนสอง (อนบคคล) ยอมดแลว ทรงรดแลว ซงประคดเอว๒ อนราวกะวาสายแหงฟา ทรงหมแลว ซงมหาบงสกลจวรของพระสคต อนเชน-กบดวยผากมพลแดง เสดจออกแลว จากพระกฎ (อนบคคล) อบแลวดวยของ-หอม (อนบคคล) พงยนดดวยด เสดจไปแลว สโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดง- ซงธรรม ดวยพทธลลา อนมทสดหามได ดวยความงามแหงการเยองกรายเพยง-


ดงการเยองกรายแหงชางตวประเสรฐตวซบมนแลวและราชสห เสดจขนแลว สพทธอาสนอนประเสรฐ (อนบคคล) ปลาดดแลว ในทามกลางแหงโรงกลม (อนบคคล) ประดบแลว ทรงเปลงอย ซงพระรศมแหงพระพทธเจา ท. อนม-วรรณะหก ประทบนงแลว ในทามกลางแหงอาสนะ ราวกะ (อ.ลม) ยงทอง-แหงหวงน�า ใหกระเพอมอย ราวกะ อ.พระอาทตยอนออน เหนอยอดแหงภเขา-ชอวายคนธร ฯ ก ครนเมอพระสมมาสมพทธเจา เปนผสกวาเสดจมาแลว (มอย), อ.หมแหงภกษ ตดขาดแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว เปนผนง ไดเปนแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงแลดแลว ซงบรษท ดวยพระหฤทย อนออนโยน (ทรงดารแลว) วา อ.บรษท น ยอมงาม เกนเปรยบ, อ.ความ-คะนองแหงมอ หรอ หรอวา อ.ความคะนองแหงเทา อ.เสยงแหงการไอ หรอ หรอวา อ.เสยงแหงการจาม (แหงภกษ) แมรปหนง ยอมไมม, (อ.ภกษ ท.) เหลาน แมทงปวง ผเปนไปกบดวยความเคารพ ดวยความเคารพในพระพทธเจา อนเดชแหงพระพทธเจา คกคามแลว, ครนเมอเรา นงแลว ไมกลาว แมตลอด-กปแหงอาย, (อ.ภกษ ท.) บางพวก ยงวาจาเปนเครองกลาว ใหตงขนพรอมแลว จกไมกลาว กอน, ชอ อ.ธรรมเนยมแหงการยงวาจาเปนเครองกลาวใหตงขนพรอม อนเรา พงร, อ.เรานนเทยว จกกลาว กอน ดงน ตรสเรยกมาแลว ซงภกษ ท. ดวยพระสรเสยงเพยงดงเสยงแหงพรหม อนไพเราะ ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน, กแล อ.วาจาเปนเครองกลาว อะไร อนเธอ ท. กระทาคางไวแลว ในระหวาง ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.จฬปนถกะ เปนคนเขลา (ยอมเปน) ในกาลนนนเทยว หามได, (อ.จฬปนถกะ) เปนคนเขลาเทยว (ไดเปนแลว) แมในกาลกอน, อนง (อ.เรา) เปนทพง (ของจฬปนถกะ) นน เปนผเกดแลว (ยอมเปน) ในกาลนนนเทยว อยางเดยว หามได, แมในกาลกอน (อ.เรา) เปนทพง ไดเปนแลวนนเทยว, อนง ในกาลกอน อ.เรา ไดกระท�าแลว (ซงจฬ- ปนถกะ) น ใหเปนเจาของ แหงขมทรพยอนเปนโลกยะ, ในกาลน (อ.เรา


๑ ตกกสลา เปนชอเมองหลวงของแควนคนธาระ ซงเปนแควนหนงใน ๑๖ แควนสมยชมพทวป มมาแตดกดาบรรพกอนพทธกาล เคยรงเรองดวยศลปวทยาการตางๆ เปนสถานทศกษาทมชอเสยงทสด เปนศนยกลางของการศกษาทกศาสตร มสานกอาจารย ทศาปาโมกขสงสอนลกศษยทงทเปนกษตรย พราหมณ คฤหบด เชน พระเจาปเสนทโกศล กษตรยลจฉว หมอชวกโกมารภจ องคลมาล พนธลเสนาบด เปนตน เรยกกนวา เมองมหาวทยาลย ในอดตพระพทธศาสนาเคยเจรญรงเรอง จะเหนไดจากซาก สถป เจดย หรอ พระพทธรปศลปะคนธาระจานวนมาก ราว พ.ศ. ๙๔๓ หลวงจนฟาเหยน ไดมาสบคนพระพทธศาสนาทน และไดมานมสการพระสถปเจดยดวย แต ราว พ.ศ. ๑๐๕๐ ชนชาตฮนยกมาตอนเดยและไดทาลายพระพทธศาสนา ทาใหเมองตกสลาพนาศไป ตอมา พ.ศ. ๑๑๘๖ หลวงจนเหยนจง (พระถงซ�าจง) ไดมาสบคนพระพทธศาสนาในอนเดย ไดบนทกวา เมองนมสภาพเสอมโทรม เปนเพยงเมองเลกๆ ทขนอยกบแควนกสมระ (แคชเมยร) โบสถ วหาร สถป เจดย และสถานศกษาถกทาลายหมด ปจจบนนตกศลาอยในบรเวณซากโบราณสถาน ในแควนปญจาบ ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของเมองราวลปนด เมองหลวงเกาของประเทศปากสถาน และหางจากกรงอสลามาบด (เมองหลวงปจจบน) ทางทศตะวนตกราว ๒๓ กโลเมตร

๒ อปการโก (ชโน) ลง กว ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา อปการ� กโรตต อปการโก (ชโน) อปการ เปนบทหนา กร ธาตในความทา ลบ กว ปจจย และ ลบ ทสดธาต ฯ แปลวา ผมอปการะ ลง อก ปจจย ใน ตทสสตถตทธต ว.วา อปกาโร อสส อตถต อปการโก (ชโน) ลบ อ ท อก เสย ฯ แปลวา ผเขาไปกระท�า, ผอดหนน, ผชวยเหลอ ลง ณว ปจจย ว.วา

อปคนตวา กโรตต อปการโก (ชโน) อป บทหนา กร ธาตในความทา แปลง ณว เปน อก ฯ

ยอมกระท�า ซงจฬปนถกะ น ใหเปนเจาของ) แหงขมทรพยอนเปนโลกตระ ดงน ผอนภกษ ท. ผใครเพออนฟง ซงเนอความ นน โดยพสดาร ทลวงวอนแลว ทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลววา :-

ก.๘ ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.มาณพ คนหนง ผอยในพระนคร- ชอวาพาราณสโดยปกต ไปแลว สพระนครชอวาตกกสลา๑ เปนอนเตวาสกโดยธรรม ของอาจารย ผทศาปาโมกข เพอประโยชนแกอนเรยนเอาซงศลปะ เปน เปนผกระทาซงอปการะ๒ แกอาจารย เกนเปรยบ ไดเปนแลว ในระหวาง แหงรอยแหงมาณพ ท. หา, (อ.มาณพนน) ยอมกระทา ซงกจทงปวง ท. มการนวดซงเทาเปนตน, แตวา (อ.มาณพนน) ยอมไมอาจ เพออนเรยนเอา (ซงศลปะ) อะไร ๆ เพราะความท (แหงตน) เปนคนเขลา ฯ อ.อาจารย (คดแลว) วา (อ.มาณพ) น เปนผมอปการะมาก แกเรา (ยอมเปน), (อ.เรา) (ยงมาณพ) นน จกใหศกษา ดงน แมพยายามอย ยอมไมอาจ เพออน (ยงมาณพ) ใหศกษา (ซงศลปะ) อะไร ๆ ฯ (อ.มาณพ) นน อยแลว สนกาลนาน ไมอาจอย เพออนเรยนเอา แมซงคาถา หนง กระสนขนแลว อาลาแลว ซงอาจารยวา (อ.กระผม) จกไป ดงน ฯ อ.อาจารย คดแลววา (อ.มาณพ) น เปนผกระทาซงอปการะ แกเรา (ยอมเปน), (อ.เรา) ยอมหวงเฉพาะ ซงความเปนแหงบณฑต (แกมาณพ) นน, แตวา (อ.เรา)


๑ เพม ปวตต เขามา

ยอมไมอาจ เพออนกระทา (ซงความเปนแหงบณฑต) นน, อ.อปการะตอบ อนเรา พงกระทา (แกมาณพ) น แนแท, (อ.เรา) ผกแลว ซงมนต บทหนง จกให (แกมาณพ) นน ดงน ฯ (อ.อาจารย) นน นาไปแลว (ซงมาณพ) นน สปา ผกแลว ซงมนต บทนวา (อ.ทาน) ยอมพยายาม, (อ.ทาน) ยอมพยายาม, (อ.ทาน) ยอมพยายาม เพราะเหตอะไร, แม อ.เรา รอย, (อ.เรา) รอย (ซงเหต) นน ดงน (ยงมาณพ) ใหเรยนเอาอย (ยงมนต) ใหเปนไปรอบแลว สนรอยครงมใชหนง ถามแลววา (อ.มนตนน) ยอมปรากฏ แกเธอ (หรอ) ดงน, (ครนเมอคา) วา ขอรบ (อ.มนตนน) ยอมปรากฏ (แกกระผม) ดงน (อนมาณพนน) กลาวแลว, บอกแลววา อ.ศลปะ อน ชออนคนเขลา กระท�าแลว ซงความพยายาม กระท�าแลว ใหคลองแคลว ยอมไมเลอนหาย ดงน ใหแลว ซงเสบยงในหนทาง กลาวแลววา (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) อาศยแลว ซงมนต น จกเปนอย, แตวา (อ.เธอ) พงกระทา ซงการสาธยาย เนองนตย เพอประโยชนแกอนไมเลอนหาย (แหงมนต) นน ดงน สงไปแลว (ซงมาณพ) นน ฯ ครงนน อ.มารดา ไดกระทาแลว ซงสกการะและสมมานะใหญ (ดวยอนคด) วา อ.บตร ของเรา ศกษาแลว ซงศลปะ มาแลว ดงน ในกาล (แหงมาณพ) นน ถงพรอมแลวซงพระนครชอวาพาราณส ฯ

ก.๙ ในกาลนน อ.พระราชาผเปนใหญในพระนครชอวาพาราณส ทรง-พจารณาอยวา อ.โทษ อะไร ๆ (ในกรรม ท.) มกายกรรมเปนตน ของเรา มอย หรอหนอแล ดงน ไมทรงเหนแลว ซงกรรม อะไรๆ อนไมเปนเหต-พอพระทย ของพระองค ทรงดารแลววา ชอ อ.โทษ ของตน ยอมไมปรากฏ แกตน, ยอมปรากฏ (แกชน ท.) เหลาอน, (อ.เรา) จกถอเอารอบ (ซงความเปนไปทว)๑ (แหงชน ท.) ผอยในพระนคร ดงน เสดจออกแลว ดวยเพศอนใคร ๆ ไมรแลว ในเวลาเยน (ทรงด�ารแลว) วา ชอ อ.การเจรจา-ดวยวาจาเปนเครองกลาว ของมนษยผนงบรโภคแลว ซงอาหารอนตนพงกนใน-เวลาเยน ท. เปนสภาพมประการตาง ๆ ยอมเปน, ถาวา อ.เรา (ยงบคคล)


๑ ตงแต ตทา พาราณสราชา - ต� อาเนหต ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๕ แปลโดยพยญชนะ

ใหกระท�าอย ซงความเปนแหงพระราชา โดยอบายอนไมเปนธรรมไซร, (อ.มนษย ท.) จกกลาววา (อ.เรา ท.) เปนผอนพระราชาผตงอยแลวในอบายอนไมเปนธรรม ผเลวทราม เบยดเบยนแลว (ดวยกรรม ท.) มอาชญาและพลเปนตน ยอมเปน ดงน, ถาวา (อ.เรา) (ยงบคคล) ใหกระท�าอย (ซงความเปนแหงพระราชา) โดยธรรมไซร, (อ.มนษย ท.) กลาวแลว (ซงค�า ท.) มค�าวา อ.พระราชา ของเรา ท. เปนผมพระชนมายยน จงเปน ดงนเปนตน จกกลาว ซงคณ ของเรา ดงน เสดจเทยวไปแลว ตามแนวแหงฝา ของเรอน ท. เหลานน เหลานน ฯ ในขณะ นน อ.โจรผขดซงอโมงค ท. ยอมทาลาย ซงอโมงค ในระหวาง แหงเรอน ท. สอง เพอประโยชนแกการเขาไป สเรอน ท. สอง โดยอโมงคเดยวกนนนเทยว ฯ อ.พระราชา ทอดพระเนตรเหนแลว (ซงโจร ท.) เหลานน ไดประทบยนอยแลว ในเงาแหงเรอน ฯ อ.มาณพ ตนแลว เมอสาธยาย ซงมนต นน กลาวแลววา (อ.ทาน) ยอมพยายาม, (อ.ทาน) ยอมพยายาม, (อ.ทาน) ยอมพยายาม เพราะเหตอะไร, แม อ.เรา รอย, (อ.เรา) รอย (ซงเหต) นน ดงน ในกาลเปนททาลาย ซงอโมงค แลวจงเขาไป สเรอน แลวจงแลด ซงภณฑะ ท. (แหงโจร ท.) เหลานน ฯ (อ.โจร ท.) เหลานน ฟงแลว (ซงมนต) นน (กลาวแลว) วา ไดยนวา (อ.เรา ท.) เปนผ (อนมาณพ) นรแลว ยอมเปน, (อ.มาณพน) ยงเรา ท. จกใหฉบหาย ในกาลน ดงน ทงแลว แมซงผาอนตนนงแลว ท. กลวแลว หนไปแลว โดยทมหนาพรอมและมหนาพรอมนนเทยว ฯ อ.พระราชา ทอดพระเนตรเหนแลว (ซงโจร ท.) เหลานน ผหนไปอย (ดวย) ทรงสดบแลว ซงเสยง (ของมาณพ) นอกน ผสาธยายอย ซงมนตดวย ทรงถอเอารอบแลว (ซงความเปนไปทว) (แหงชน ท.) ผ อย ในพระนคร ไดเสดจเขาไปแลว สพระนเวศน, ก ครนเมอราตร สวางแลว, (อ.พระราชา) ทรงเรยกมาแลว ซงบรษ คนหนง แตเชาเทยว ตรสแลววา แนะพนาย (อ.เจา) จงไป, อ.อโมงค ในเรอน ชอโนน ในถนนโนน (อนโจร ท.) ทาลายแลว, อ.มาณพ-ผเรยนเอา ซงศลปะ จากเมองตกสลา แลวจงมาแลว มอย (ในเรอน) นน, (อ.เจา) จงนามา (ซงมาณพ) นน ดงน ฯ๑ (อ.บรษ) นน ไปแลว


กลาวแลววา อ.พระราชา ยอมรบสงหา ซงทาน ดงน นามาแลว ซงมาณพ ฯ ครงนน อ.พระราชา ตรสแลว (กะมาณพ) นนวา ดกอนพอ อ.เธอ เปนมาณพผเรยนเอา ซงศลปะ แลวจงมาแลว จากเมองตกสลา (ยอมเปน) (หรอ) ดงน ฯ (อ.มาณพนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ พระเจาขา, (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.เธอ) จงให ซงศลปะ นน แมแกเรา ท. ดงน ฯ (อ.มาณพ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.ดละ, (อ.พระองค) ประทบนงแลว บนอาสนะ- อนเสมอ ขอจงทรงเรยนเอา ดงน ฯ ครงนน อ.พระราชา ทรงกระทาแลว เหมอนอยางนน ทรงเรยนเอาแลว ซงมนต นน (กะมาณพ) นน ไดพระราชทาน-แลว ซงพนแหงทรพย (ดวยพระดารส) วา (อ.สวน) น เปนสวนแหงอาจารย ของเธอ (ยอมเปน) ดงน ฯ

ก.๑๐ ในกาลนน อ.เสนาบด กลาวแลว กะนายภษามาลา ของพระราชาวา (อ.เธอ) จกกระทา ซงพระมสส ของพระราชา ในกาลไร ดงน ฯ (อ.นายภษามาลา กลาวแลว) วา (อ.ขาพเจา จกกระทา ซงพระมสส ของพระราชา) ในวนพรง หรอ หรอวา ในวนมะรน ดงน ฯ (อ.เสนาบด)นน ใหแลว ซงพนแหงทรพย (แกนายภษามาลา) นน กลาวแลววา อ.กจ ของเรา ท. มอย ดงน, (ครนเมอคา) วา ขาแตนาย (อ.กจ) อะไร (มอย) ดงน (อนนายภษามาลา) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา (อ.เธอ) เปนราวกะวากระทาอย ซงกรรมคอการปลงซงพระมสส ของพระราชา เปน สะบดแลว ซงมดโกน เกนเปรยบ ตดแลว ซงกานแหงพระศอ เปนเสนาบด จกเปน, อ.เรา เปนพระราชา (จกเปน) ดงน ฯ (อ.นายภษามาลา) นน รบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ยงพระมสส ใหเปยกแลว ดวยนา- อนเจอดวยของหอม ในวนเปนทกระทาซงพระมสส ของพระราชา สะบดแลว ซงมดโกน จบแลว ณ ทสดแหงพระนลาฏ (คดแลว) วา อ.มดโกน เปนมดมคมอนรอย หนอยหนง (ยอมเปน), อ.อน (อนเรา) ตด ซงกาน- แหงพระศอ โดยการประหารครงเดยวนนเทยว ยอมควร ดงน ยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง สะบดแลว ซงมดโกน อก ฯ ในขณะ นน


อ.พระราชา ทรงระลกถงแลว ซงมนต ของพระองค เมอทรงกระทา ซงการ-สาธยาย ตรสแลววา (อ.ทาน) ยอมพยายาม, (อ.ทาน) ยอมพยายาม, (อ.ทาน) ยอมพยายาม เพราะเหตอะไร, แม อ.เรา รอย, (อ.เรา) รอย (ซงเหต) นน ดงน ฯ อ.เหงอ ท. ไหลออกแลว จากหนาผาก ของนาย-ภษามาลา ฯ (อ.นายภษามาลา) นน (คดแลว) วา อ.พระราชา ยอมทรงทราบ ซงเรา ดงน กลวแลว โยนไปแลว ซงมดโกน ทภาคพน หมอบลงแลว ดวยอก ณ ทใกลแหงพระบาท ฯ ชอ อ.พระราชา ท. เปนผฉลาด ยอมเปน, (เพราะเหต) นน (อ.พระราชานน) ตรสแลว (กะนายภษามาลา) นน อยางนวา แนะนายภษามาลาผอนโทษประทษรายแลว โวย (อ.เจา) ยอมกระทา ซงความสาคญวา อ.พระราชา ยอมไมทรงทราบ ซงเรา ดงน (หรอ) ดงน ฯ (อ.นายภษามาลา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.พระองค) ขอจงพระราชทาน ซงอภย แกขาพระองค ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เจา) อยากลวแลว, (อ.เจา) จงกลาว ดงน ฯ (อ.นายภษามาลา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.เสนาบด ใหแลว ซงพนแหงทรพย แกขาพระองค กลาวแลววา (อ.เธอ) เปนราวกะ-วากระทาอย ซงพระมสส ของพระราชา (เปน) จงตด ซงกานแหงพระศอ, (ครนเมอพระราชา) นน สวรรคตแลว, อ.เรา เปนพระราชา เปน จกกระทา ซงเธอ ใหเปนเสนาบด ดงน ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว (ซงคา) นน (ทรงดารแลว) วา อ.ชวต อนเรา ไดแลว เพราะอาศย ซงอาจารย ดงน (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงเสนาบด (ตรสแลว) วา ดกอนเสนาบด ผเจรญ ชอ (อ.วตถ) อะไร อนเธอ ไมไดแลว จากสานก ของเรา, ในกาลน (อ.เรา) ยอมไมอาจ เพออนเหน ซงเธอ, (อ.เธอ) จงออกไป จากแวนแควน ของเรา ดงน (ทรงยงบคคล) ใหเนรเทศแลว (ซงเสนาบด) นน จากแวนแควน (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงอาจารย ตรสแลววา ขาแตอาจารย อ.ชวต อนขาพเจา ไดแลว เพราะอาศย ซงทาน ดงน ทรงกระทาแลว ซงสกการะ อนใหญ ไดพระราชทานแลว ซงตาแหนงแหงเสนาบด (แกอาจารย) นน ฯ (อ.มาณพ) นน ในกาลนน เปนจฬปนถกะ ไดเปนแลว (ในกาลน), อ.อาจารยผทศาปาโมกข (ในกาลนน) เปนพระศาสดา (ไดเปนแลว) (ในกาลน) ดงน ฯ


๑ หนงสอบางเลมพมพเปน ตถาปสส ควรเปน ตทาปสส๒ ปาภต หมายถง บรรณาการ, สนบน, สนจาง, ราคาทน, ทน ว.วา ต� ต� อานส�ส� ปตเถนเตห อาภรยเต อานยเตต ปาภต� (ธน�)

สงของอนผตองการผลประโยชนนนๆ นามา (ป + อา บทหนา ภร ธาตในความนาไป ต ปจจย ลบ ร ทสดธาต และสระหนา

สวน ปาภต, ปาภฏ ทรพยอนเปนตนทน ว.วา อทยธนโต ป€มเมว อาภต� ปาภต� (ธน�) ทรพยอนเขานามากอนทรพยทเปนกาไร

(ป + อาภต แปลง ต เปน ฏ ไดรปเปน ปากฏ ฯ ว.วา ปการโต อทยภณทาน อาภรต ส�หรต เอเตนาต ปาภต� (ธน�)

ทรพยเปนเครองนามา ซงผลกาไรโดยทวไป (ป + อา บทหนา ภร ธาตในความเลยง, นาไป ต ปจจย ลบ ร ทสดธาต

ก.๑๑ อ.พระศาสดา ครนทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลว น ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. แมในกาลกอน อ.จฬปนถกะ เปนคนเขลาเทยว ไดเปนแลว อยางน, แมในกาลนน๑ อ.เรา เปนทพง (ของจฬปนถกะ) นน เปน (ยงจฬปนถกะ) นน ใหตงอยเฉพาะแลว ในขมทรพยอนเปนโลกยะ ดงน ในวนรงขน ครนเมอวาจาเปนเครองกลาววา โอ อ.พระศาสดา เปนทพง ของพระจฬปนถกะ เกดแลว ดงน ตงขนพรอมแลว, ตรสแลว ซงเรอง- อนเปนไปลวงแลว ในจฬกเสฏฐชาดก ตรสแลว ซงพระคาถาวา

(อ.บคคล) ผมปญญา ผเหนแจงโดยปกต ยงตน ยอมใหตงขนพรอม (ดวยทรพย) อนเปนตนทน๒ แมนอย เพยงดง (อ.บคคล) ผกออย ซงไฟ อนนอย ดงน

ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.เรา เปนทพง (ของจฬปนถกะ) น เปนผเกดแลว (ยอมเปน) ในกาลนนนเทยว หามได, (อ.เรา) เปนทพง ไดเปนแลวนนเทยว แมในกาลกอน, อนง อ.เรา ไดกระท�าแลว (ซงจฬปนถกะ) น ใหเปนเจาของ แหงขมทรพยอนเปนโลกยะ ในกาลกอน, (อ.เรา ยอมกระท�า ซงจฬปนถกะ น ใหเปนเจาของ) แหงขมทรพยอน-เปนโลกตระ ในกาลน ดงน ทรงยงชาดกวา อ.อนเตวาสกของเศรษฐชอวาจฬกะ แมในกาลนน เปนจฬปนถกะ ไดเปนแลว (ในกาลน), สวนวา อ.เศรษฐ- ชอวาจฬกะ ผฉลาด ผเฉยบแหลม ผฉลาดในนกษตร (ในกาลนน) เปนเรานนเทยว (ไดเปนแลว ในกาลน) ดงน ใหประชมลงพรอมแลว ฯ ในวนรงขน อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอนทานผมอาย อ.พระจฬปนถกะ แมไมอาจอย เพออนเรยนเอา ซงคาถา อนมบทส โดยเดอน ท. ส ไมสละแลว ซงความเพยร ตงอยเฉพาะแลว ในพระอรหต,


(อ.พระจฬปนถกะ) เปนเจาของ แหงขมทรพยคอธรรมอนเปนโลกตระ เกดแลว ในกาลน ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปน-เครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.ภกษ ผมความเพยรอนปรารภแลว ในพระศาสนา ของเรา เปนเจาของ แหงธรรมอนเปนโลกตระ ยอมเปนนนเทยว ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

(อ.บคคล) ผมปญญา พงกระท�า ซง - (อ.หวงน�า) ยอมไมทวมทบ (ซงเกาะ) ใด - เกาะ (นน) ดวย-ความเพยรเปนเหตลกขน (ดวย) ดวยความไมประมาท (ดวย) ดวยความส�ารวม (ดวย) ดวยการฝกดวย ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.อรรถวา (อ.บคคล) ผมาตามพรอมแลว ดวยปญญาอนมโอชะอนเกดแตธรรม ชอวา ผมปญญา พงกระทา คอวา ควรกระทา คอวา พงอาจ เพออนกระทา ซงเกาะคอพระอรหตผล อนเปนทพงของตนเปนแลว ในสาครคอสงสาร อนลกยง โดยความเปนแหงทพงอนสตวไดโดยยากยง น ดวยธรรม ท. ส อนเปนเหต-เปนแลว เหลาน คอ ดวยความเพยรเปนเหตลกขน อนอนบณฑตนบพรอม- แลววาความเพยร (ดวย) ดวยความไมประมาท อนอนบณฑตนบพรอมแลววาความ-ไมอยปราศ แหงสต (ดวย) ดวยความสารวม อนอนบณฑตนบพรอมแลววา- ปารสทธศลส (ดวย) ดวยการฝกซงอนทรยดวย ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (หมวดสองแหงบท) วา ทป กยราถ ดงนเปนตน ฯ


(อ.อนถาม) วา (อ.บคคลผมปญญา พงกระทา ซงเกาะ) อนเชนไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา อ.หวงนา ยอมไมทวมทบ (ซงเกาะ) ใด (อ.บคคลผมปญญา พงกระทา ซงเกาะนน) ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา อ.หวงนาคอกเลส แมอนมอยางส ยอมไมอาจ เพออน-ทวมทบ คอวา เพออนกาจด (ซงเกาะ) ใด (อ.บคคลผมปญญา พงกระทา ซงเกาะนน), จรงอย อ.พระอรหต อนโอฆะ ไมอาจ เพออนทวมทบ ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงพระคาถา (อ.ชน ท.) ผมาก (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว, อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจา- มประโยชน เกดแลว แกบรษทผถงพรอมแลว อยางน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาจฬปนถกะ (จบแลว) ฯjwi

๔. พาลนกขตตวตถอ.เรองแหงนกษตรของคนพาล (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงนกษตรของคนพาล ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ปมาทมนยญชนต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ไดยนวา ในสมย หนง ชอ อ.นกษตร-ของคนพาล (อนบคคล) ปาวรองแลว ในพระนครชอวาสาวตถ ฯ อ.ชน ท. ผเปนพาล ผมปญญาทราม ทาแลว ซงสรระ ดวยเถาดวยนนเทยว ดวยโคมยดวย ยอมเทยวกลาวอย ซงวาจาอนมใชของสตบรษ ตลอดวนเจด ในเพราะนกษตร นน, (อ.ชน ท. เหลานน) เหนแลว ซงใคร ๆ คอ ซงญาต หรอ หรอวา คอ ซงบคคลผมใจด หรอวา คอ ซงบรรพชต ชอวา ละอายอย ยอมไมม, (อ.ชน ท. เหลานน) ยนอยแลว ทประต ทประต ยอมกลาว ซงวาจาอนมใชของสตบรษ ฯ อ.มนษย ท. ไมอาจอย เพออนฟง ซงวาจาอนมใชของสตบรษ (ของชน ท.) เหลานน ยอมสงไป ซงกงบาท หรอ หรอวา ซงบาท หรอวา ซงกหาปณะ ตามกาลง, (อ.ชน ท. เหลานน) ถอเอาแลว (ซงทรพย) อน (อนตน) ไดแลว อน (อนตน) ไดแลว ทประตแหงเรอน (ของมนษย ท.) เหลานน เหลานน ยอมหลกไป ฯ ก ในกาลนน อ.อรยสาวก ท. ผมโกฏหาเปนประมาณ ยอมม ในพระนครชอวา- สาวตถ, (อ.อรยสาวก ท.) เหลานน สงไปแลว ซงขาวสาสน แกพระศาสดา (มอนใหร) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระผมพระภาคเจา ไมเสดจเขาไปแลว สพระนคร กบ ดวยหมแหงภกษ จงม ในวหารนนเทยว ตลอดวนเจด ดงน (เปนเหต), กแล (อ.อรยสาวก ท. เหลานน) (ยงวตถ ท.) มขาวตมและขาวสวย-เปนตน ใหถงพรอมแลว ในวหารนนเทยว เพอหมแหงภกษ ไมออกไปแลว จากเรอน แมเอง ตลอดวนเจด นน ฯ ก ครนเมอนกษตร สนสดลง-รอบแลว, ในวน ทแปด (อ.อรยสาวก ท. เหลานน) นมนตแลว ซงหมแหงภกษ


ผมพระพทธเจาเปนประมข (ยงหมแหงภกษนน) ใหเขาไปแลว สพระนคร ถวายแลว ซงทานใหญ นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.วน ท. เจด ของขาพระองค ท. กาวลวงแลว โดยยากยง, (เมอขาพระองค ท.) ฟงอย ซงวาจาอนมใชของสตบรษ ของคนพาล ท., อ.ห ท. เปนราวกะวาถงแลวซงอาการคออนแตกไป ยอมเปน, อ.ใคร ๆ ยอมไมละอาย ตอใคร ๆ, (เพราะเหต) นน อ.ขาพระองค ท. ไมใหแลว เพออนเสดจเขาไป สภายในแหงพระนคร แกพระองค, แม อ.ขาพระองค ท. ไมออกไปแลว จากเรอน ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปน-เครองกลาว (ของอรยสาวก ท.) เหลานน ตรสแลววา อ.กรยา (ของชน ท.) ผเปนพาล ผมปญญาทราม เปนกรยามอยางนเปนรป ยอมเปน, สวนวา (อ.ชน ท.) ผมปญญา รกษาแลว ซงความไมประมาท ราวกะ (อ.บคคล รกษาอย) ซงทรพยอนเปนสาระ ยอมบรรล ซงสมบตคออมตมหานพพาน ดงน ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลาน วา

อ.ชน ท. ผเปนพาล ผมปญญาทราม ยอมตาม-ประกอบ ซงความประมาท สวนวา (อ.บคคล) ผมปญญา ยอมรกษา ซงความไมประมาท เพยงดง (อ.บคคล รกษาอย) ซงทรพย อนประเสรฐทสด ฯ (อ.ทาน ท.) จงอยาตามประกอบ ซงความประมาท, (อ.ทาน ท. จงอยาตามประกอบ) ซงความเชยชดดวยอ�านาจแหงความยนดในกาม เพราะวา (อ.บคคล) ผไมประมาทแลว ผเพงอย ยอมบรรล ซงความสข อนไพบลย ดงน ฯ


แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผมาตามพรอมแลว ดวยความเปนแหงคนพาล คอวา ผไมรอย ซงประโยชนในโลกนและโลกอน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บทวา) พาลา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมปญญาออกแลว (ดงน แหงบท) วา ทมเมธโน ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา (อ.ชนพาล ท.) เหลานน ไมเหนอย ซงโทษ ในความ-ประมาท ชอวา ยอมตามประกอบ ซงความประมาท คอวา ยงกาล ยอมใหนอมลวงไปวเศษ ดวยความประมาท ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา สวนวา อ.บณฑต ผมาตามพรอมแลว ดวยปญญาอนม-โอชะอนเกดแตธรรม ยอมรกษา ซงความไมประมาท ราวกะ (อ.บคคล รกษาอย) ซงทรพยคอรตนะเจด อนประเสรฐทสด คอวา อนสงสด อนไปตามแลวซงวงศ-แหงตระกล (ดงน แหงบท) วา เมธาว ดงนเปนตน ฯ อ.อธบายวา เหมอนอยางวา (อ.ชน ท.) เมอเหน ซงอานสงส ในทรพยวา (อ.เรา ท.) อาศยแลว ซงทรพย อนสงสด จกถง ซงสมบต-คอกามคณ, (อ.เรา ท.) ยงหนทางอนเปนทไปสโลกอน จกใหหมดจด ดงน ชอวา ยอมรกษา (ซงทรพย) นน ฉนใด แม อ.บณฑต เหนอย ซงอานสงส ในความไมประมาทวา (อ.บคคล) ผไมประมาทแลว ยอมไดเฉพาะ (ซงฌาน ท.) มปฐมฌานเปนตน, ยอมบรรล (ซงอรยทรพย ท.) มมรรคและผลเปนตน, ยงวชชา ท. สาม ยงอภญญา ท. หก ยอมใหถงพรอม ดงน ชอวา ยอมรกษา ซงความไมประมาท ราวกะ (อ.บคคล รกษาอย) ซงทรพยอน- ประเสรฐทสด ฉนนน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา เพราะเหตนน อ.ทาน ท. จงอยาตามประกอบ ซงความ-ประมาท คอวา อยายงกาลใหนอมลวงไปวเศษแลว ดวยความประมาท (ดงน แหงบท) วา มา ปมาท� ดงน ฯ


(อ.อรรถ) วา (อ.ทาน ท.) จงอยาตามประกอบ คอวา อยาคดแลว คอวา อยาไดเฉพาะแลว แมซงความเชยชดดวยอานาจแหงตณหา อนอนบณฑต-นบพรอมแลววาความยนด ในวตถกามและกเลสกาม ท. (ดงน แหงบาทแหง- พระคาถา) วา มา กามรตสนถว� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา เพราะวา อ.บคคล ชอวา ผไมประมาทแลว เพราะความท (แหงตน) เปนผมสตอนเขาไปตงไวแลว ผเพงอย ยอมบรรล ซงความสขคอ- พระนพพาน อนไพบลย คอวา อนโอฬาร ดงน (แหงบท) วา อปปมตโต ห ดงนเปนตน ฯ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา (อ.ชน ท.) ผมาก (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว ฯ อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจา-มประโยชน เกดแลว แกมหาชน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงนกษตรของคนพาล (จบแลว) ฯjwi

๕. มหากสสปตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวามหากสสปะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวามหากสสปะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ปมาท� อปปมาเทน ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในวน หนง อ.พระเถระ อยอย ในถาชอวาปปผล เทยวไปแลว ในพระนครชอวาราชคฤห เพอกอนขาว ผกาวกลบแลวจากบณฑบาต ในกาลภายหลงแหงภต ยงอาโลกกสณ ใหเจรญแลว นงแลดอยแลว ซงสตว ท. ผประมาทแลวดวย ผไมประมาทแลวดวย ผเคลอน ผอบต (ในท ท.) มนาและแผนดนและภเขาเปนตน ดวยจกษ อนเปนทพย ฯ อ.พระศาสดา ประทบนงแลว ในพระวหารชอวาเชตวนเทยว (ทรงดารแลว) วา ในวนน อ.กสสปะ ผเปนบตร ของเรา ยอมอย ดวยธรรมเปนเครองอย อะไรหนอแล ดงน ทรงใครครวญอย ดวยจกษ อนเปนทพย ทรงทราบแลววา (อ.กสสปะ) แลดอย ซงการจตและการอบต แหงสตว ท. ยอมอย ดงน ตรสแลววา ชอ อ.การจตและการอบต แหงสตว ท. แมอนพระพทธญาณ ไมกาหนดตดแลว, (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนกระทา ซงการกาหนดตด ซงสตวผถอเอา ซงปฏสนธ ในทองของมารดา แลวจงไมยงมารดาและบดา ท. ใหร แลวจงเคลอน ท., อ.อนร (ซงสตว ท.) เหลานน เปนอาการมใชวสย ของเธอ (ยอมเปน), อ.วสย ของเธอ เปนสภาพมประมาณนอย (ยอมเปน), สวนวา อ.อนร อ.อนเหน (ซงสตว ท.) ผเคลอนอยดวย ผอบตอยดวย โดยประการทงปวง เปนวสย ของพระพทธเจา ท. นนเทยว (ยอมเปน) ดงน ทรงแผไปแลว ซงพระรศม เปนราวกะวาประทบนงแลว ในทมหนาพรอม เปน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.บณฑต ย อมบรรเทา ซงความประมาท ดวยความไมประมาท ในกาลใด (ในกาลนน)


(อ.บณฑตนน) ขนแลว สปญญาเพยงดงปราสาท ผมความโศกหามได (ยอมพจารณาเหน) ซงหมสตว ผมความโศก, อ.นกปราชญ ยอมพจารณาเหน (ซงชน ท.) ผเปนพาล เพยงดง (อ.บคคล) ผยนอยบนภเขา (พจารณาเหนอย) (ซงชน ท.) ผยนอยบนภาคพน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.นาอนใหม อนไหลเขาไปอย สสระโบกขรณ ยงนาอนเกา ใหกระเพอมแลว ไมใหแลว ซงโอกาส (แกนาอนเกา) นน ยอมรนไป คอวา ยอมนาออก (ซงนาอนเกานน) (กระทา) ใหเปนนาไหลไปอย โดยทสด แหงตน ชอ ฉนใด อ.บณฑต พอกพนอย ซงลกษณะแหงความไมประมาท ไมใหแลว ซงโอกาส แกความประมาท ชอวา ยอมบรรเทา คอวา ยอมนาออก (ซงความประมาท) นน ดวยกาลงแหงความไมประมาท ในกาลใด ฉนนนนนเทยว ในกาลนน (อ.บณฑต) นน ผมความประมาทอนบรรเทาแลว ยงปฏปทา อนสมควร (แกปญญาเพยงดงปราสาท) นน ใหเตมอย ขนแลว สปญญาเพยง-ดงปราสาท อนอนบณฑตนบพรอมแลววาจกษอนเปนทพย อนชอวาหมดจดรอบแลว เพราะอรรถวาขนไปลวงแลว ดวยปฏปทา นน ราวกะ (อ.บคคล ขนอย) สปราสาท ดวยบนได ชอวา ผมความโศกหามได เพราะความท (แหงตน) เปนผมลกศรคอความโศกอนละไดแลว ยอมพจารณาเหน คอวา ยอมเหน ซงหมสตว คอวา ซงหมแหงสตว ชอวา ผมความโศก เพราะความท (แหงตน) เปนผมลกศรคอความโศกอนละไมไดแลว ผเคลอนอยดวย ผอบตอยดวย ดวยจกษอนเปนทพย (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา นทต ดงนเปนตน ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.นกปราชญ ยอมพจารณาเหน ซงชน ท. ผเปนพาล) ราวกะ อ.อะไร (ดงน) ฯ


(อ.อนแก) วา (อ.นกปราชญ ยอมพจารณาเหน ซงชน ท. ผเปนพาล) เพยงดง (อ.บคคล) ผยนอยบนภเขา (พจารณาเหนอย) (ซงชน ท.) ผยนอย- บนภาคพน ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา (อ.บคคล) ผยนอยแลวบนยอดแหงภเขา (ยอมพจารณาเหน) (ซงชน ท.) ผยนอยแลว บนภาคพน (โดยไมยาก) (หรอ) หรอวา (อ.บคคล) ผยนอยแลว ในเบองบนแหงปราสาท ยอมพจารณาเหน (ซงชน ท.) ผยนอยแลว ทบรเวณแหงปราสาท โดยไมยาก (ฉนใด) อ.นกปราชญ คอวา อ.บณฑต คอวา อ.พระมหาขณาสพ แมนน ยอมพจารณาเหน (ซงชน ท.) ผมพชแหง-วฏฏะอนถอนขนไมไดแลว ชอวา ผเปนพาล ผเคลอนอยดวย ผอบตอยดวย โดยไมยาก ฉนนน ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา (อ.ชน ท.) ผมาก กระทาใหแจงแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวามหากสสปะ (จบแลว) ฯjwi

๑ สาเถยย� หรอ สาเ€ยย� แปลวา ความเปนแหงบคคลผโออวด, คนโออวด ลง ณย ปจจย ในภาวตทธต ว.วา ส€สส ภาโว สาเถยย สาเ€ยย วา ฯ สาเถยย แปลง € เปน ถ ในทน ใชเปนคณนาม แตถาใชเปนนามนามจะสามารถแปลไดอกมตหนงวา ชอ อ.พระพทธเจา ท. (อนใครๆ) ไมอาจ เพออนใหทรงโปรดปราน ดวยความเปนแหงบคคลผโออวด ฯ ขอใหครและนกเรยน

พงศกษาเพมเตม

๖. เทวสหายกภกขวตถอ.เรองแหงภกษผเปนสหายกนสองรป (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษ ท. ผเปนสหายกน สองรป ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อปปมตโต ปมตเตส ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.ภกษ ท.) เหลานน เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในสานก ของพระศาสดา เขาไปแลว สวหารอนตงอยแลวในปา ฯ อ. - (ในภกษ ท. สอง) เหลานนหนา - (ภกษ) รปหนง นามาแลว ซงฟน ท. (ตอสมย) อนเปนไปกบดวยกาลนนเทยว จดแจงแลว ซงกระเบองเปนเครองรองรบ-ซงถานเพลง ผงแลว ยอมนงเจรจาอย กบ ดวยภกษหนมและสามเณร ท. ตลอดยามทหนง ฯ (อ.ภกษ) รปหนง ผไมประมาทแลว กระทาอย ซงสมณธรรม ยอมกลาวสอน (ซงภกษ) นอกนวา ดกอนทานผมอาย (อ.ทาน) อยากระทาแลว อยางน, เพราะวา อ.อบาย ท. ส เปนเชนกบดวยเรอนเปนทนอน (ของบคคล) ผประมาทแลว (ยอมเปน), ชอ อ.พระพทธเจา ท. (อนบคคล) ผโออวด๑ ไมอาจ เพออนใหทรงโปรดปราน ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน ยอมไมฟง ซงโอวาท (ของภกษ) นน ฯ (อ.ภกษ) นอกน (คดแลว) วา (อ.ภกษ) น เปนผอดทนตอคา (ยอมเปน) หามได ดงน ไมปรารถนาแลว (ซงภกษ) นน ผไมประมาทแลว ไดกระทาแลว ซงสมณธรรม ฯ แม อ.พระเถระผเกยจคราน ผงแลว ในยามทหนง เขาไปแลว ในกาล (แหงภกษ) นอกน จงกรม แลวจงเขาไปแลว สหอง กลาวแลววา ดกอนทานผเกยจครานใหญ (อ.ทาน) เปนผเขาไปแลว สปา เพอตองการแกการนอนแลวจงหลบ ยอมเปน (หรอ), อ.อน (อนทาน) เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในสานก ของพระพทธเจา ท.


ลกขนแลว กระทา ซงสมณธรรม ตลอดคนและวน ยอมไมควร หรอ ดงน เขาไปแลว สทเปนทอย ของตน นอนแลว ยอมหลบ ฯ (อ.ภกษ) แมนอกน พกผอนแลว ในยามอนมในทามกลาง ลกขนเฉพาะแลว ยอมกระทา ซงสมณธรรม ในยามอนมในภายหลง ฯ (อ.ภกษ) นน ผไมประมาทแลว อยอย อยางน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ตอกาลไมนานนนเทยว ฯ (อ.ภกษ) นอกน (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษแลว ดวยความประมาทนนเทยว ฯ (อ.ภกษ ท. สอง) เหลานน ผมกาลฝนอนอยแลว ไปแลว สสานก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ อ.พระศาสดา ทรงกระทาแลว ซงปฏสนถาร กบ (ดวยภกษ ท. สอง) เหลานน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ผไมประมาทแลว กระทาแลว ซงสมณธรรม แลหรอ, อ.กจแหงบรรพชต ของเธอ ท. ถงแลว ซงทสด แลหรอ ดงน ฯ อ.ภกษ ผประมาทแลว กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ความไมประมาท (แหงภกษ) นน (จกม) (แตท) ไหน, (อ.ภกษนน) นอนแลว ประพฤตหลบอย (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษแลว จาเดม แตกาล (แหงตน) ไปแลว ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ ก อ.เธอเลา ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ขาพระองค นามาแลว ซงฟน ท. (ตอสมย) อนเปนไปกบดวยกาลนนเทยว จดแจงแลว ซงกระเบองเปน-เครองรองรบซงถานเพลง นงผงอยแลว ตลอดยามทหนง ไมประพฤตหลบอย (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษแลว ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะภกษ) นนวา อ.เธอ ผประมาทแลว ยงกาล ใหนอมลวงไปวเศษแลว ยอมกลาววา (อ.ขาพระองค) เปนผไมประมาทแลว ยอมเปน ดงน, แตวา (อ.เธอ) ยอมกระท�า (ซงบคคล) ผไมประมาทแลว ใหเปนผประมาทแลว, อ.เธอ เปนราวกะวามาตวมก�าลงอนโทษประทษรายแลว ตวมเชาวอนขาดแลว ในส�านก แหงบตร ของเรา (ยอมเปน), สวนวา (อ.บตร ของเรา) นน เปนราวกะวามาตวมเชาวอนเรว ในส�านก ของเธอ (ยอมเปน) ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา


๑ เตมเขามาใหเนอหาสมบรณตามนยอรรกถา คอ ต� มนทปญญ�

อ.บคคลผมปญญาด (ครนเมอสตว ท.) ประมาทแลว, ผไมประมาทแลว (ครนเมอสตว ท.) หลบแลว, ผตนโดยมาก ยอมละไป (ซงบคคลผมปญญานอย นน)๑ เพยงดง อ.มาตวเรว (ตวละไปอย) ซงมา-ตวมก�าลงหามได ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผชอวาถงพรอมแลวดวยความไมประมาท เพราะความท (แหงตน) เปนผถงแลวซงความไพบลยแหงสต คอวา ผมอาสวะสนแลว (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อปปมตโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ครนเมอสตว ท. ตงอยแลว ในการสละลงซงสต (ดงน แหงบท) วา ปมตเตส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (ครนเมอสตว ท.) ชอวา ประพฤตหลบอย ในอรยาบถ- ทงปวง ท. เพราะความไมมแหงธรรมเปนเครองตนคอสตนนเทยว (ดงน แหงบท) วา สตเตส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผตงอยแลว ในธรรมเปนเครองตนคอความไพบลยแหงสต อนใหญ (ดงน แหงบท) วา พหชาคโร ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ราวกะ อ.มาสนธพตวอาชาไนย ตวมเชาวอนเรว (ตวละไปอย) ซงมาตวมกาลงอนโทษประทษรายแลว ตวมเชาวอนขาดแลวโดยความเปนแหงมาตว- มเทาอนดวน (ดงน แหงบท) วา อพลลส�ว ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) ผมปญญาอนสงสด ยอมละไป ซงบคคล ผมอยางนนเปนรป ดวยนกายเปนทมาบาง ดวยมรรคและผลเปนทบรรลบาง (ดงน แหงบท) วา สเมธโส ดงนเปนตน, (อ.อธบาย) วา ก (ครนเมอบคคล) ผมปญญานอย พยายามอย เพออนเรยนเอา ซงสตร สตรหนงนนเทยว,


๑ หตวา และ ฉฑเฑตวา เปนสมานกาลกรยาใน ยาต ดงทแปลไวแลวในคาถา จงแปลไมออกสาเนยงอดตกาลเหมอน ตวา

ปจจยทวไป

(อ.บคคล) ผมปญญาด ยอมเรยนเอา ซงวรรค วรรคหนง, (อ.บคคลผมปญญาด) ชอวา ยอมละไป ดวยนกายเปนทมา อยางน กอน, อนง (ครนเมอบคคล) ผมปญญานอย พยายามอย เพออนกระทา ซงทเปนทพกในกลางคนและทเปน-ทพกในกลางวน ท. นนเทยว (ดวย) เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน สาธยายอย นนเทยวดวย, (อ.บคคล) ผมปญญาด เขาไปแลว สทเปนทพกในกลางคน หรอ หรอวา สทเปนทพกในกลางวน อน (อนบคคล) อน กระทาแลว แมในกาลอน-เปนสวนเบองตน พจารณาอย ซงกมมฏฐาน ยงกเลสทงปวง ท. ใหสนไปแลว ยอมกระทา ซงธรรมอนเปนโลกตตระ ท. เกา ใหเปนธรรมไปแลวในมอ ฯ (อ.บคคลผมปญญาด) ชอวา ยอมละไป ดวยมรรคและผลเปนทบรรล อยางน, อนง (อ.บคคลผมปญญาด) ละ คอวา ทง๑ (ซงบคคล) ผมปญญานอย นน ในวฏฏะ ยอมแลนออกไปอย จากวฏฏะนนเทยว ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา (อ.ชน ท.) มาก บรรลแลว (ซง-อรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผเปนสหายกนสองรป (จบแลว) ฯjwi

๑ คาวา เทวานมนโท ถาถอเปนบทสนธชนดอาเทสนคคหตสนธ คอสระอยเบองปลายแปลงนคคหตเปน ม และ ท ได ในทน

ตดบทวา เทวาน�-อนโท เวลาแปลตองแยกศพทวา ผเปนจอม แหงเทพ ท., ผเปนจอม แหงเทวดา ท. แตถาถอเปนบทสมาส

ชนดอลตตสมาส ไมลบวภตดของบทหนาเปนฉฏฐตปปรสสมาส ว.วา เทวาน� อนโท เทวานมนโท ไมตองแปลวา “ทงหลาย”

ขาพเจาเหนวา ใชไดทงสองมตน

๗. สกกวตถอ.เรองแหงทาวสกกะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอทรงอาศย ซงพระนครชอวาเวสาล ประทบอย ในกฎาคารศาลา ทรงปรารภ ซงทาวสกกะ ผพระราชาแหงเทพ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อปปมาเทน มฆวา ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร อ.เจ าลจฉว พระนามว า มหาล ยอมประทบอย ในพระนครชอวาเวสาล ฯ (อ.เจาลจฉว) นน ทรงสดบแลว ซงเทศนาในสกกปญหสตร ของพระตถาคต ทรงดารแลววา อ.พระสมมาสมพทธเจา ยอมตรส ซงสมบต ของทาวสกกะ กระทา ใหเปนสมบตใหญ, (อ.พระสมมา-สมพทธเจา) ทรงเหนแลว ยอมตรส หรอหนอแล หรอวา (อ.พระสมมา- สมพทธเจา) ไมทรงเหนแลว (ยอมตรส), (อ.พระสมมาสมพทธเจา) ยอมทรงทราบ ซงทาวสกกะ หรอหนอแล หรอวา (อ.พระสมมาสมพทธเจา) ยอมไม (ทรงทราบ) (ซงทาวสกกะ), (อ.เรา) จกทลถาม (ซงพระสมมาสมพทธเจา) นน ดงน ฯ ครงนนแล อ.เจาลจฉว พระนามวามหาล เขาไปเฝาแลว โดย - อ.พระผม- พระภาคเจา (ยอมประทบอย) (โดยสวนแหงทศ) ใด, - (สวนแหงทศ) นน, (อ.เจาลจฉวพระนามวามหาลนน) ครนเขาไปเฝาแลว ถวายบงคมแลว ซงพระผม- พระภาคเจา ประทบนงแลว ณ ทสดสวนขางหนง, อ.เจาลจฉว พระนามวามหาล ผประทบนงแลว ณ ทสดสวนขางหนงแล ไดกราบทลแลว (ซงคา) นน กะพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ๑ อนพระผ มพระภาคเจา ทรงเหนแลวแล (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ อนเรา เหนแลวแล


๑ อชฌคา ประกอบดวย อธ บทหนา คม ในความไป, ถง, บรรล ลง อ ปจจย ในกตตวาจก อา หยตตนวภตต แปลง อธ เปน

อชฌ แลวลบ ม ทสดธาตเสย ฯ ๒ มฆวา เปนชอพระอนทร แปลกนวา ทาวมฆวา บาง ทาวมฆวาน บาง ทาวมฆวะ บาง ทาวมฆวนบาง ว.วา มหตพพตตา มฆวา

ผอนบคคลพงบชา มห ธาตในความบชา ลง วนต ปจจย แปลง ห เปน ฆ ลง ส ปฐมาวภตต เอา นต กบ ส เปน อา ฯ๓ อาวสโถ (ปเทโส) เปนกตตรป อธกรณสาธนะ ลง ถ ปจจย ว.วา อาคนตวา วสนต เอตถาต อาวสโถ ฯ อา บทหนา วส ธาต

ในความอย, พก, อาศย

ดงน ฯ (อ.เจาลจฉวพระนามวามหาล กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก (อ.ท าวสกกะ) นน เป นรปเปรยบแห งท าวสกกะ จกเป น แน , ขาแตพระองคผเจรญ เพราะวา อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผอน- บคคลเหนไดโดยยาก (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาล อ.เรา ยอมรทว ซงทาวสกกะดวย ซงธรรม ท. อนเปนเครอง-กระท�าใหเปนทาวสกกะดวย, อ.ทาวสกกะ ทรงถงทบแลว๑ ซงความเปนแหง-ทาวสกกะ เพราะความทแหงธรรม ท. เหลาใด เปนธรรม (อนพระองค) ทรงสมาทานแลวดวย (อ.เรา) ยอมรทว (ซงธรรม ท.) เหลานนดวย, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน เปนมาณพ ชอวามฆะ ไดเปนแลว, เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาวมฆวะ๒ ดงน, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ไดใหแลว ซงทาน ในกาลกอน เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาวปรนททะ ดงน, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ไดใหแลว ซงทาน โดยเคารพ เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาวสกกะ ดงน, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผเปน-มนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ไดใหแลว ซงประเทศเปนทพก๓ เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาววาสวะ ดงน, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ ทรงดารแลว ซงเนอความ พนหนง โดยกาลครเดยว เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาวสหสสกขะ ดงน, ดกอนมหาล อ.นางอสรกญญา ชอวาสชาดา เปนปชาบด ของทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ (ไดเปนแลว)


๑ สมตต แปลวา จบแลว, สาเรจแลว, เตมแลว, บรบรณแลว ประกอบดวย ส บทหนา อส ธาต ในความทง, ขวางไป ต ปจจย

เอา นคคหต เปน ม ลบ ส ทายธาต แปลง ต เปน ตต แปลเปนคณนามวา ทงปวง, ทงสน, จบสน, ไมเหลอ๒ เตม สกกสส เทวานมนทสส ปพเพ มนสสภตสส สมานสส สตต วตตปทาน สมตตาน สมาทนนาน อเหส� มาเปดประโยค

ยาวชว� มาตาเปตภโร ฯเปฯ น� ปฏวเนยยนต ฯ

เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาวสชมบด ดงน, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ (ทรงยงเทพ) ใหกระทาแลว ซงความเปนแหงพระราชา อนมความเปนใหญยงโดยความเปนใหญ แหงเทพ ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส เพราะเหตนน (อ.ทาวสกกะนน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ทาวเทวานมนทะ ดงน, ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ทรงถงทบแลว ซงความเปนแหงทาวสกกะ เพราะความท (แหงวตรบท ท. เจด) เหลาใด เปนวตรบท (อนพระองค) ทรงสมาทานแลว อ.วตรบท ท. เจด (เหลานน) เปนวตรบทอนทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ทรงสมาทานแลว (กระท�า) ใหบรบรณแลว๑ ไดเปนแลว ฯ (อ.วตรบท ท.) เจด เหลาไหน (เปนวตรบทอนทาวสกกะ ผเปน- จอมแหงเทพ เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ทรงสมาทานแลว กระทา ใหบรบรณแลว ไดเปนแลว) ฯ (อ.วตรบท ท. เจด เหลาน)๒ คอ (อ.เรา) เปนผเลยงซงมารดาและบดา พงเปน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, (อ.เรา) เปนผประพฤตออนนอมตอ-บคคลผเจรญทสดในตระกลโดยปกต พงเปน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, (อ.เรา) เปนผมวาจาอนออนหวาน พงเปน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, (อ.เรา) เปนผมวาจาอนไมสอเสยด พงเปน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, (อ.เรา) มใจ อนมความตระหนคอมลทนไปปราศแลว ผมการสละอนพนแลว ผมฝามออนลางแลว ผยนดแลวในการสละลง ผควรแกการขอ ผยนดแลวใน-การจ�าแนกซงทาน พงอยครอบครอง ซงเรอน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, (อ.เรา)เปนผมวาจาสตย พงเปน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, (อ.เรา)เปนผไมโกรธโดยปกต พงเปน ตลอดการก�าหนดเพยงไรแหงชวต, ถาวา อ.ความโกรธ พงเกดขน แกเราไซร, (อ.เรา) พงก�าจดเฉพาะ (ซงความ-โกรธ) นน พลนนนเทยว (เปนวตรบทอนทาวสกกะ ผ เปนจอมแหงเทพ


๑ ขอความทเตมมาเปดคาถา วา อทมโวจ ภควา, อท� วตวาน สคโต อถาปร� เอตทโวจ สตถา ฯ เรยงใหมใหเขาใจงายวา ภควา

อท� เวยยากรณ� อโวจ, สคโต สตถา อท� (เวยยากรณ�) วตวาน อถ อปร� เอต� (คาถาพนธ�) อโวจ ฯ

เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ทรงสมาทานแลว กระทา ใหบรบรณแลว ไดเปนแลว), ดกอนมหาล อ.ทาวสกกะ ทรงถงทบแลว ซงความเปนแหงทาวสกกะ เพราะความท (แหงวตรบท ท. เจด) เหลาใด เปนวตรบท (อนพระองค) ทรงสมาทานแลว, อ.วตรบท ท. เจด เหลาน เปนวตรบทอน- ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพ เปนผเปนมนษยเปนแลว มอย ในกาลกอน ทรงสมาทานแลว (กระทา) ใหบรบรณแลว ไดเปนแลว ดงน ฯ (อ.พระผมพระภาคเจา ไดตรสแลว ซงคาอนเปนไวยากรณ น, อ.พระสคต ผพระศาสดา ครนตรสแลว ซงคาอนเปนไวยากรณ น ไดตรสแลว ซงคาถาพน นน อนอก ในภายหลง) วา๑

อ.เทพ ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส เรยกแลว ซงนระ ผเลยงซงมารดาและบดา ผเปนสตวเกด ผประพฤตออนนอมตอบคคลผเจรญทสดในตระกลโดย-ปกต ผมวาจาออนหวาน ผกลาวซงค�าอนไพเราะ ผ ละซงค�าอนเปนทตงแหงความสอเสยดโดยปกต ผ ประกอบแล ว ในการก�าจด ซงความตระหน ผมวาจาสตย ผครอบง�าซงความโกรธ นนแลวา อ.สตบรษ ดงน ดงน ฯ

(อ.พระผมพระภาคเจา) ตรสแลววา ดกอนมหาล (อ.กรรม) น เปนกรรม อนอนทาวสกกะทรงกระทาแลว ในกาล (แหงพระองค) เปนมาณพชอวามฆะ (ยอมเปน) ดงน ผ (อนเจาลจฉวพระนามวามหาล) นน ผใครเพออนทรงสดบ ซงขอปฏบต (ของทาวสกกะ) นน โดยพสดาร ทลถามแลววา ขาแตพระองค-ผเจรญ อ.มาณพชอวามฆะ ยอมปฏบต อยางไร ดงน อก ตรสแลววา ดกอนมหาล ถาอยางนน (อ.พระองค) จงทรงสดบ ดงน ทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลววา :-


ก.๒ ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.มาณพ ชอวามฆะ ในอจลคาม ในแวนแควนชอวามคธ ไปแลว สทเปนทกระทาซงการงานในบาน คยแลว ซงดนรวน ดวยปลายแหงเทา ในทแหงตนยนอยแลว กระทาแลว ใหเปนทอน-บคคลพงยนด ไดยนอยแลว ฯ (อ.บรษ) อนอก ผลกแลว (ซงมาณพ) นน ดวยแขน นาไปปราศแลว (จากท) นน ไดยนอยแลว (ในท) นน เอง ฯ (อ.มาณพ) นน ไมโกรธแลว (ตอบรษ) นน กระทาแลว ซงท อน ใหเปน-ทอนบคคลพงยนด ไดยนอยแลว ฯ (อ.บรษ) อน ผลกแลว (ซงมาณพ) นน ดวยแขน นาไปปราศแลว (จากท) แมนน ไดยนอยแลว (ในท) นน เอง ฯ (อ.มาณพ) นน ไมโกรธแลว (ตอบรษ) แมนน กระทาแลว ซงท อน ใหเปนทอนบคคลพงยนด ยนอยแลว ฯ อ.บรษ ท. ผออกไปแลว ผออกไปแลว จากเรอน ผลกแลว (ซงมาณพ) นน ดวยแขน นาไปปราศแลว จากท (อนมาณพนน) ทงใหหมดจด-แลวทงใหหมดจดแลว ดวยประการฉะน ฯ (อ.มาณพ) นน คดแลววา (อ.ชน ท.) เหลานน แมทงปวง เปนผถงแลวซงความสข เกดแลว, อนกรรม น เปนบญกรรม อนใหซงความสข แกเรา พงเปน ดงน ถอเอาแลว ซงจอบ ไดกระทาแลว ซงท อนมมณฑลแหงลานเปนประมาณ ใหเปนท- อนบคคลพงยนด ในวนรงขน ฯ (อ.ชน ท.) ทงปวง ไปแลว ไดยนอยแลว (ในท) นนนนเทยว ฯ ครงนน (อ.มาณพนน) กระทาแลว ซงไฟ ไดใหแลว (แกชน ท.) เหลานน ใหสมยแหงฤดหนาว, (อ.มาณพนน ไดใหแลว) ซงนา ในกาลแหงฤดรอน ฯ ในลาดบนน (อ.มาณพนน) คดแลววา ชอ อ.ท อนอนบคคลพงยนด เปนทรก (ของชน ท.) ทงปวง (ยอมเปน), (อ.ทนน) ชอวา ไมเปนทรก ของใคร ๆ ยอมไมม, อ.อนอนเรา ผกระทาอย ซงหนทาง ใหเสมอ เทยวไป จาเดม (แตกาล) น ยอมควร ดงน ออกไปแลว ในเวลาเชาเทยว กระทาอย ซงหนทาง ใหเสมอ ยอมเทยวรานอย ซงกงแหง-ตนไม ท. อนควรแลวแกความเปนกงแหงตนไมอนตนตดแลวพงราน ฯ ครงนน (อ.บรษ) อนอก เหนแลว (ซงมาณพ) นน กลาวแลววา ดกอนสหาย (อ.ทาน) ยอมกระทา ซงอะไร ดงน ฯ (อ.มาณพนน กลาวแลว) วา ดกอนสหาย


๑ สคคคาม (มคโค) ลง ณ ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา สคค� คจฉาเปตต สคคคาม (มคโค) เปนกตตรป กตตสาธนะ

ลงในอรรถแหงตสสละ ว.วา สคค� คจฉาเปต สเลนาต สคคคาม (มคโค) เปนสมาสรป ตสสลสาธนะ ว.วา สคค� คจฉาเปต

สลมสสาต สคคคาม (มคโค)

(อ.เรา) ยอมกระทา ซงหนทาง อนยงสตวใหถงซงสวรรคโดยปกต๑ เพอเรา ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ถาอยางนน แม อ.เรา เปนสหาย ของทาน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.มาณพนน กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.ทาน เปนสหาย ของเรา) จงเปน, ชอ อ.สวรรค เปนทรก เปนทยงใจ- ใหเอบอาบ (ของชน ท.) มาก (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.ชน ท. สอง ไดมแลว จาเดม (แตกาล) นน ฯ (อ.บรษ) แมอนอก เหนแลว (ซงชน ท.) เหลานน ถามแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ฟงแลวเทยว เปนสหาย (ของชน ท.) เหลานน เกดแลว, (อ.บรษ) แมอนอก (เปนสหาย ของชน ท. เหลานน เกดแลว), (อ.บรษ) แมอนอก (เปนสหาย ของชน ท. เหลานน เกดแลว) อยางน, (อ.ชน ท.) แมทงปวง เปนชน สามสบสามคน เกดแลว ดวยประการฉะน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน แมทงปวง ผมวตถ- มจอบเปนตนในมอ กระทาอย ซงหนทาง ใหเสมอ ยอมไป สนท อนมโยชนหนงและโยชนสองเปนประมาณ ฯ อ.บคคลผบรโภคซงบาน เหนแลว (ซงชน ท.) เหลานน คดแลววา อ.มนษย ท. เหลาน ประกอบแลว (ในกรรม) อนบคคลไมพงประกอบ, แมถาวา (อ.มนษย ท.) เหลาน พงน�ามา (ซงอาหารวตถ ท.) มปลาและเนอเปนตน จากปา หรอ หรอวา กระท�าแลว ซงสรา พงดม หรอวา พงกระท�า ซงกรรม อนเชนนน อนไซร, แม อ.เรา พงได (ซงวตถ) อะไร ๆ ดงน ฯ ครงนน (อ.บคคลผบรโภค-ซงบาน) (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงชน ท.) เหลานน ถามแลววา (อ.ทาน ท.) ยอมเทยวกระทาอย ซงอะไร ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.เรา ท.) (ยอมเทยวกระทาอย) ซงหนทางแหงสวรรค ดงน ฯ (อ.บคคลผบรโภคซงบาน กลาวแลว) วา อ.อน (อนชน ท.) ชอวา ผอยอย อยครองซงเรอน กระท�า อยางน ยอมไมควร, อ.อน (อนชน ท. ชอวา ผอยอย อยครองซงเรอน) น�ามา (ซงอาหารวตถ ท.) มปลาและเนอเปนตน จากปา (ดวย) อ.อน (อนชน ท. ชอวา ผอยอย อยครองซงเรอน) กระท�า


ซงสรา แลวจงดม (ดวย) อ.อน (อนชน ท. ชอวา ผอยอย อยครองซงเรอน) กระท�า ซงการงาน ท. อนมประการตาง ๆ ดวย ยอมควร ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน) คดคานแลว ซงคา (ของบคคลผบรโภคซงบาน) นน, (อ.ชน ท. เหลานน) แมผ (อนบคคลผบรโภคซงบานนน) กลาวอย บอย ๆ คดคานแลวนนเทยว ฯ (อ.บคคลผบรโภคซงบาน) นน โกรธแลว (คดแลว) วา (อ.เรา) (ยงชน ท.) เหลานน จกใหฉบหาย ดงน ไปแลว สสานก ของพระราชา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ขาพระองค) ยอมเหน ซงโจร ท. ผเทยวไปอย ดวยการผกกนโดยความเปนพวก ดงน, (ครนเมอพระดารส) วา (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) จบแลว (ซงโจร ท.) เหลานน จงนามา ดงน (อนพระราชา) ตรสแลว, กระทาแลว เหมอนอยางนน แสดงแลว แกพระราชา ฯ อ.พระราชา ไมทรงพจารณาแลวเทยว ทรงสงบงคบแแลววา (อ.เจา ท.) ยงชาง จงใหเหยยบ ดงน ฯ

ก.๓ อ.มาณพชอวามฆะ ไดใหแลว ซงโอวาท (แกชน ท.) ผเหลอวา ดกอนสหาย ท. อ.ทพง ของเรา ท. อน เวน ซงเมตตา ยอมไมม, อ.ทาน ท. ไมกระท�าแลว ซงความโกรธ (ในบคคล) ไหน ๆ เปนผมจตอนเสมอ ดวยจตมเมตตาเทยว ในพระราชาดวย ในบคคลผบรโภคซงบานดวย ในชางตว-เหยยบดวย ในตนดวย จงเปน ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน กระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ ครงนน อ.ชาง ไมอาจแลว เพออนเขาไปใกล ดวยอานภาพแหงเมตตา (ของชน ท.) เหลานน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงเนอความ นน ตรสแลววา (อ.ชาง) เหนแลว ซงมนษย ท. มาก จกไมอาจ เพออนเหยยบ, (อ.เจา ท.) จงไป, (อ.เจา ท.) ปกปดแลว ดวยเสอลาแพน (ยงชาง) จงใหเหยยบ ดงน ฯ อ.ชาง ตว (อนราชบรษ ท.) ปกปดแลว (ซงชน ท.) เหลานน ดวยเสอลาแพน ไสไปอย เพออนเหยยบ กาวกลบแลว แตทไกลเทยว ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน (ทรงดารแลว) วา อนเหต (ในเรอง) น พงม ดงน (ทรงยงราชบรษ) ใหเรยกมาแลว (ซงชน ท.) เหลานน ตรสถามแลววา ดกอนพอ ท. อ.เธอ ท. อาศยแลว ซงเรา ยอมไมได ซงอะไร ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน


๑ ประโยคน บางมต แปล อทาส ครงเดยว แตเตม กตวา ขนมาเปนกรยาวเสสนะอก ๒ ครง เพอรบบทวกตกมมะดงน กแล

อ.พระราชา ครนตรสแลว อยางน ไดพระราชทานแลว ซงบคคลผบรโภคซงบาน ผเปนไปกบดวยบตรและทาระ (กระท�า)

ใหเปนทาส (ของชน ท.) เหลานนดวย, ซงชางนน (กระท�า) ใหเปนสตวอนบคคลพงขดวย, ซงบาน นน กระท�า ใหเปนท-

ใชสอย ตามสบายดวย แตขาพเจาขน กตวา อทาส ขนมารบอกสองครง เพอความสมบรณของเนอหาตามนยแหงสานวนวชา

แปลไทยเปนมคธ ชน ป.ธ.๕ ของกองบาลสนามหลวง ซงออกสอบ พ.ศ. ๒๕๐๗

ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.เรอง) นน อะไร ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา ไดยนวา อ.เธอ ท. เปนโจร ดวยการผกกน- โดยความเปนพวก เปน ยอมเทยวไป ในปา ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.ใคร กลาวแลว อยางน ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.บคคลผบรโภคซงบาน (กลาวแลว อยางน) ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองค- ผสมมตเทพ อ.ขาพระองค ท. เปนโจร (ยอมเปน) หามได, ก อ.ขาพระองค ท. ยงหนทางแหงสวรรค ใหหมดจดอย เพอตน ยอมกระทา (ซงกรรม) นดวย นดวย, อ.บคคลผบรโภคซงบาน ชกชวนแลว ซงขาพระองค ท. ในการกระทาซงอกศล เปนผใครเพออน (ยงขาพระองค ท.) ผไมกระทาอย ซงคา ของตน ใหฉบหาย (เปน) โกรธแลว กราบทลแลว อยางน ดงน ฯ ครงนน อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของชน ท.) เหลานน เปนผถงแลวซงความโสมนส เปน (ตรสแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.สตวดรจฉาน น ยอมร ซงคณ ท. ของเธอ ท, อ.เรา ผเปนมนษยเปนแลว ไมไดอาจแลว เพออนร, (อ.เธอ ท.) จงอดโทษ แกเรา ดงน, กแล (อ.พระราชา) ครนตรสแลว อยางน ไดพระราชทานแลว ซงบคคลผบรโภคซงบาน ผเปน-ไปกบดวยบตรและทาระ กระท�า ใหเปนทาส (ของชน ท.) เหลานน (ดวย) (ไดพระราชทานแลว) ซงชาง นน (กระท�า) ใหเปนสตวอนบคคลพงข (ดวย) (ไดพระราชทานแลว) ซงบาน นน (กระท�า) ใหเปนทใชสอย ตามสบายดวย ฯ๑ (อ.ชน ท.) เหลานน (กลาวแลว) วา อ.อานสงส แหงบญ อนเรา ท. เหนแลว (ในอตภาพ) นนนเทยว ดงน เปนผมใจเลอมใสแลว โดยยง โดยประมาณ เปน ขนแลว สชาง นน โดยวาระ ไปอย ปรกษากนแลววา ในกาลน อ.บญ อนยงกวา อนเรา ท. พงกระท�า ดงน ฯ (อ.ชน ท.


เหลานน กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จะกระทา ซงอะไร ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จกกระทา ซงศาลาเปนทพกผอน ของมหาชน กระทา ใหเปนของมนคง ในหนทางใหญสแพรง ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงชางไม เรมตงแลว ซงศาลา, แตวา (อ.ชน ท. เหลานน) ไมไดใหแลว ซงสวนบญ แหงศาลา นน แกมาตคาม ท. เพราะความท (แหงตน) เปนผมความพอใจ ในมาตคาม ท. ไปปราศแลว ฯ

ก.๔ ก อ.หญง ท. ส คอ อ.นางสนนทา อ.นางสจตรา อ.นางสธรรมา อ.นางสชาดา ยอมม ในเรอน ของมาณพชอวามฆะ ฯ อ. - (ในหญง ท.) เหลานนหนา - นางสธรรมา เปน โดยความเปนอนเดยวกน กบ ดวยชางไม กลาวแลววา ขาแตพ (อ.ทาน) จงกระทา ซงดฉน ใหเปนผเจรญทสด แหงศาลา น ดงน ไดใหแลว ซงสนจาง ฯ (อ.ชางไม) นน รบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน ยงตนไมเปนเครองกระทาซงชอฟา ใหแหงแลว กอนนนเทยว ถากแลว เจาะแลว ยงชอฟา ใหสาเรจแลว สลกแลว ซงอกษร ท. วา อ.ศาลา น ชอวา สธรรมา ดงน พนแลว ดวยผา เกบไวแลว ฯ ครงนน อ.ชางไม ยงศาลา ใหสาเรจแลว กลาวแลววา ขาแตผเปนเจา ท. โอ (อ.เรา ท.) ไมระลกแลว ซงกจอนตนพงกระทา อยางหนง ดงน (กะชน ท.) เหลานน ในวนเปนทยกขนซงชอฟา ฯ (อ.ชน ท. เหลานน ถามแลว) วา ดกอนทานผเจรญ (อ.ทาน) (ไมระลกแลว) ชอ ซงอะไร ดงน ฯ (อ.ชางไม กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) (ไมระลกแลว) ซงชอฟา ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กลาวแลว) วา (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เรา ท.) จกนามา (ซงชอฟา) นน ดงน ฯ (อ.ชางไม กลาวแลว) วา (อนขาพเจา) ไมอาจ เพออนกระทา ดวยตนไม (อนบคคล) ตดแลว ในกาลน, อ.อน (อนขาพเจา) ได ซงชอฟา (อนบคคล) ตดแลว ถากแลว เจาะแลว เกบไวแลว ในกาลกอนนนเทยว ยอมควร ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน ถามแลว) วา ในกาลน (อ.กรรม) อะไร (อนเรา ท.) พงกระทา ดงน ฯ (อ.ชางไม กลาวแลว) วา ถาวา อ.ชอฟาอนบคคล-


๑ วกกายก, วกกยก แปลไดหลายนยขนอยกบบทประธาน ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา วกกเย นยตโต วกกยโก (ชโน)

ผประกอบแลวในการคาขาย, พอคา, คนขายของ ฯ วกกยาย กตา วกกายกา หรอ วกกณตพพาต วกกายกา (กณณกา) (ชอฟา)

อนบคคลกระทาแลวเพออนขาย, (ชอฟา) อนบคคลพงขาย เปนตน ฯ๒ ประโยคนมประธาน ๓ ตว แตละตวมความหมายคนละอยาง มใชเปนหนวยหรอกลมเดยวกน ไมไดควบดวย วา ศพท และ

บทประธานตวสดทายกเปนพหวจนะ กรยาคมพากย นาจะเปน ภวสสนต แตหนงสอเปน ภวสสต ฝากใหวจารณดวย

กระทาแลวเพออนขาย๑ อน (อนบคคล) ใหสาเรจ แลวจงเกบไวแลว ในเรอน ของใคร ๆ มอย ไซร, (อ.ชอฟา) นน (อนทาน ท.) พงแสวงหา ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน แสวงหาอย เหนแลว ในเรอน ของนางสธรรมา ใหแลว ซงพนแหงทรพย ไมไดแลว ดวยราคา ฯ (ครนเมอคา) วา ถาวา (อ.ทาน ท.) จะกระทา ซงดฉน ใหเปนผมสวนบญ ในศาลาไซร, (อ.ดฉน) จกให ดงน (อนนางสธรรมา) กลาวแลว, (อ.ชน ท. เหลานน) กลาวแลววา อ.เรา ท. ไมใหแลว ซงสวนบญ แกมาตคาม ท. ดงน ฯ ครงนน อ.ชางไม กลาวแลว (กะชน ท.) เหลานนวา ขาแตผเปนเจา ท. อ.ทาน ท. ยอมกลาว (ซงคา) อะไร, ชอ อ.ทอนเวนแลวจากมาตคาม อน เวน ซงพรหมโลก ยอมไมม, (อ.ทาน ท.) จงถอเอา ซงชอฟา, (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, อ.การงาน ของเรา ท. จกถง ซงความสาเรจ ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ถอเอาแลว ซงชอฟา ยงศาลา ใหส�าเรจแลว แบงแลว โดยสวนสาม, (อ.ชน ท. เหลานน) กระท�าแลว ซงทเปนทอย (เพอชน ท.) ผเปนใหญ ในสวน สวนหนง, (กระท�าแลว ซงทเปนทอย เพอชน ท.) ผถงแลวซงยาก (ในสวน) สวนหนง, (กระท�าแลว ซงทเปนทอย เพอชน ท.) ผเปนไข (ในสวน) สวนหนง ฯ อ.ชน ท. สามสบสาม ปลาดแลว ซงแผนกระดาน ท. สามสบสาม ไดใหแลว ซงสญญา แกชางวา (อ.บคคล) ผจรมา มาแลว ยอมนง บนแผนกระดาน (อนบคคล) ใด ปลาดแลว, (อ.เจา) พาเอาแลว (ซงบคคลผจรมา) นน จงใหด�ารงอยเฉพาะ ในเรอน (ของบคคล) (นน) ผเปนเจาของแหงแผนกระดานนนเทยว, อ.การนวดซงเทา อ.การนวดซงหลง (ของบคคลผจรมา) นน, อ.วตถอนบคคลพงเคยวและวตถ- อนบคคลพงบรโภคและทเปนทนอน ท. ทงปวง เปนภาระ ของเจาของแหง-แผนกระดานนนเทยว จกเปน ดงน ฯ๒ อ.ชาง พาเอาแลว (ซงบคคล)


ผทงมาแลวทงมาแลว ยอมนาไป สเรอน ของเจาของแหงแผนกระดานนนเทยว ฯ (อ.เจาของแหงแผนกระดาน) นน ยอมกระทา ซงกจ อน (อนตน) พงกระทา ในวนนน (แกบคคลผจรมา) นน ฯ อ.มาณพชอวามฆะ ปลกแลว ซงตนทองหลาง ตนหนง ในทอนไมไกล แตศาลา ปลาดแลว ซงแผนกระดาน-แหงแผนหน ทโคน (แหงตนทองหลาง) นน ฯ (อ.ชน ท.) ผทงเขาไปแลว- ทงเขาไปแลว สศาลา แลดแลว ซงชอฟา อานแลว ซงอกษร ท. ยอมกลาววา อ.ศาลา ชอวา สธรรมา ดงน, อ.ชอ ของชนสามสบสาม ท. ยอมไมปรากฏ ฯ อ.นางสนนทา คดแลววา (อ.ชน ท.) เหลาน เมอกระทา ซงศาลา กระทาแลว ซงเรา ท. ใหเปนผไมมสวนบญ, แตวา อ.นางสธรรมา กระทาแลว ซงชอฟา เปนผมสวนบญ เกดแลว เพราะความทแหงตนเปนผฉลาด, อ.อน แมอนเรา กระทา (ซงกศลกรรม) อะไร ๆ ยอมควร, (อ.เรา) จกกระทา ซงอะไรหนอแล ดงน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา อ.อน (อนชน ท.) ผมาแลว สศาลา ได ซงนาอนบคคลพงดมดวยนนเทยว ซงนาเปนเครองอาบดวย ยอมควร, (อ.เรา) (ยงบคคล) จกใหขด ซงสระโบกขรณ ดงน ไดมแลว (แกนางสนนทา) นน ฯ (อ.นางสนนทา) นน (ยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงสระโบกขรณ ฯ อ.นางสจตรา คดแลววา อ.ชอฟา อนนางสธรรมา ใหแลว, อ.สระโบกขรณ อนนางสนนทา ใหกระทาแลว, อ.อนแมอนเรา กระทา (ซงกศลกรรม) อะไร ๆ ยอมควร, (อ.เรา) จกกระทา ซงอะไรหนอแล ดงน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา อ.อน (อนชน ท.) ผมาแลว สศาลา ดมซงน�าอนบคคลพงดม แลวจงอาบ แลวจงประดบ ซงระเบยบ ในกาลเปนทไป แลวจงไป ยอมควร, อ.เรา (ยงบคคล) จกใหกระท�า ซงสวนแหงดอกไม ดงน ไดมแลว (แกนางสจตรา) นน ฯ (อ.นางสจตรา) นน (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงสวนแหงดอกไม อน (อนบคคล) พงยนด ฯ (อ.ค�า) วา ชอ อ.ตนไมอนทงเขาถงซงดอกทงเขาถงซงผล ชอโนน ยอมไมม ในสวน นน โดยมาก ดงน ไมไดมแลว ฯ สวนวา อ.นางสชาดา คดแลววา อ.เรา เปนธดาแหงลง ของมาณพชอวามฆะดวยนนเทยว เปนผบ�าเรอซงเทา (ของมาณพชอวามฆะ) ดวย (ยอมเปน), อ.กรรม อน (อนมาณพชอวามฆะ) นน กระท�าแลว (ยอมม) แกเรานนเทยว, อ.กรรม อนอนเรากระท�าแลว (ยอมม)


(แกมาณพชอวามฆะ) นนนนเทยว ดงน ไมกระท�าแลว (ซงกศลกรรม) อะไร ๆ ประดบอย ซงอตภาพนนเทยว (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษแลว ฯ แม อ.มาณพชอวามฆะ ยงวตรบท ท. เจด เหลาน คอ ยงการบารง-ซงมารดาและบดา ยงกรรมแหงบคคลผประพฤตออนนอมตอบคคลผเจรญทสด- ในตระกลโดยปกต ยงวาจาสตย ยงวาจาอนไมหยาบคาย ยงวาจาอนไมสอเสยด ยงการกาจดซงความตระหน ยงความไมโกรธ ใหเตมแลว ถงทวแลว ซงความ-เปนแหงบคคลผอนบณฑตพงสรรเสรญ อยางนวา

อ.เทพ ท. ผอยในภพชอวาดาวดงส เรยกแลว ซงนระ ผเลยงซงมารดาและบดา ผเปนสตวเกด ผประพฤตออนนอมตอบคคลผเจรญทสดในตระกล- โดยปกต ผมวาจาออนหวาน ผกลาวซงค�าอนไพเราะ ผ ละซงค�าอนเปนทตงแหงความสอเสยดโดยปกต ผประกอบแลว ในการก�าจดซงความตระหน ผม-วาจาสตย ผครอบง�าซงความโกรธ นนแลวา อ.สตบรษ ดงน ดงน

เปนทาวสกกะ ผพระราชาแหงเทพ เปน บงเกดแลว ในภพชอวาดาวดงส ในกาลเปนทสดลงรอบแหงชวต ฯ อ.สหาย ท. (ของมาณพชอวามฆะ) นน แมเหลานน บงเกดแลว (ในภพชอวาดาวดงส) นนนนเทยว ฯ อ.ชางไม เปนเทพบตรชอวาวสสกรรม เปน บงเกดแลว ฯ

ก.๕ ในกาลนน อ.อสร ท. ยอมอย ในภพชอวาดาวดงส ฯ (อ.อสร ท.) เหลานน (คดแลว) วา อ.เทพบตร ท. ผใหมยง บงเกดแลว ดงน ตระเตรยมแลว ซงนาอนบคคลพงดมอนเปนทพย ฯ อ.ทาวสกกะ ไดประทานแลว ซงสญญา แกบรษท ของพระองค เพอประโยชนแกอนไมดม แหงใคร ๆ ฯ อ.อสร ท. ดมแลว ซงนาอนบคคลพงดมอนเปนทพย เมาทวแลว ฯ อ.ทาวสกกะ (ทรงดารแลว) วา (อ.ประโยชน) อะไร ดวยความเปนแหง- พระราชา อนทวไป (ดวยอสร ท.) เหลาน (มอย) แกเรา ดงน ประทานแลว ซงสญญา แกบรษท ของพระองค (ทรงยงบรษท) ใหจบแลว (ซงอสร ท.) เหลานน


๑ สเนร หมายถง เขาสเนร ภาษาไทยมกเรยกวา เขาพระสเมร ว.วา สนาต สจ กโรต เทเวต สเนร แปลวา ภเขาอนกระทาพวก-เทพใหหมดจด ลง สนา ธาตในอรรถวา ทาใหสะอาด (โสเจยเย) เอร ปจจย ภเขานถอกนวาเปนศนยกลางของจกรวาล

ตามคตของศาสนาฮนด ถอวาเปนบรเวณทมสวรรคอยโดยรอบ เชน สวรรคของพระอนทรอยทศเหนอ ไวกณฐแดนสถตของพระวษณ (พระนารายณ) อยทศใต ไกรลาสเปนทสถตของพระศวะ (พระอศวร) อยทศใต พรหมโลกซงเปนทสถตของพระพรหม อยเหนอยอดเขา คตของพระพทธศาสนาชนหลงๆ เชอวา ยอดเขานเปนทสถตของสวรรคชนดาวดงสมทาวสกกเทวราชเปนประมข ภมทอยสงขนไป คอ ยามา ดสต นมมานรด ปรนมมตวสวตด ตอจากนนกเปนภมของรปพรหม ๑๖ ชน และอรปพรหม ๔ ชน ตามลาดบ ภมเหลานสถตอยสงขนไปตอจากยอดเขาพระสเมรทงสน เชงเขาซงหยงลกลงไปในมหาสมทรเปนภพอสร สงขนไประหวางแดนทงสอง เปนสวรรคชนจาตมมหาราช สวรรคชนอนๆ และโลกมนษยเปนตน กเรยงราย สงบาง ตาบาง รอบเขาพระสเมรน ถดจากเขาพระสเมรออกมา มเทอกเขาแวดลอมอก ๗ เทอกเขา เรยกวา สตตบรภณฑ หรอสตตบรรพ คอ ภเขาอสสกณณะ ภเขาวนตกะ ภเขาเนมนธร ภเขายคนธร ภเขาอสนธร ภเขากรวก ภเขาสทสสนะ และระหวางเขาพระสเมรกบเขาอสสกณณะ รวมถงระหวางเทอกเขาแตละเทอก มมหาสมทรคนอย รวมแลว ๗ มหาสมทร เรยกวา สทนดรมหาสมทร หรอมหาสมทร

สทนดร แปลวา มหาสมทรทอยในระหวาง ซงมนาสขมละเอยดยงนกถงกบทาใหทกๆ สง แมเบาทสด เมอตกลงกจมทนท

ทเทา ท. (ทรงยงบรษท) ใหซดไปแลว ในมหาสมทร ฯ (อ.อสร ท.) เหลานน ผมหวลง ตกไปแลว ในสมทร ฯ ครงนน ชอ อ.วมานแหงอสร บงเกดแลว ทพนอนมในภายใต แหงภเขาเชอวาสเนร๑ ดวยอานภาพแหงบญ (ของอสร ท.) เหลานน ฯ อ.ตนไมชอวาจตตปาตล บงเกดแลว ฯ ก ครนเมออสร ท. แพแลว ในเพราะสงครามแหงเทพและอสร, ชอ อ.นครแหงเทพชอวาดาวดงส อนมพนแหงโยชนสบเปนประมาณ บงเกดแลว ฯ ก อ.พนแหงโยชนสบ ยอมม ในระหวาง แหงประตในทศปราจนและทศปจฉม ท. แหงพระนคร นน, อ.เหมอนอยางนน คอวา (อ.พนแหงโยชนสบ ยอมม ในระหวาง) แหงประตในทศทกษณและทศอดร ท. ฯ ก อ.พระนคร นน เปนพระนคร-ประกอบแลวดวยพนแหงประต เปนพระนครอนประดบเฉพาะแลวดวยสวนและ- สระโบกขรณ ไดเปนแลว, อ.ปราสาท ชอวาเวชยนต อนมรอยแหงโยชน- เจดเปนสวนสง อนเปนวการแหงรตนะเจด อนประดบเฉพาะแลว ดวยธง ท. อนมรอยแหงโยชนสามเปนสวนสง ผดขนแลว ดวยวบากเปนเครองไหลออก แหงศาลา ในทามกลาง (แหงพระนคร) นน ฯ อ.ธงอนเปนวการแหงแกวมณ ท. ไดมแลว ทคนอนเปนวการแหงทอง ท., อ.ธงอนเปนวการแหงทอง ท. (ไดมแลว) ทคนอนเปนวการแหงแกวมณ ท., อ.ธงอนเปนวการแหงแกวมกดา ท. (ไดมแลว) ทคนอนเปนวการแหงแกวประพาฬ ท., อ.ธงอนเปนวการแหงแกวประพาฬ ท. (ไดมแลว) ทคนอนเปนวการแหงแกวมกดา ท., อ.ธงอนเปนวการแหงรตนะเจด ท. (ไดมแลว) ทคนอนเปนวการแหงรตนะเจด ท. ฯ อ.ธง อนตงอยแลว


๑ ชางเอราวณ ในเรองรามายณะ และ ความเชอของศาสนาฮนด กลาวถงพระอนทรมรางกายสเขยว มพาหนะเปนชาง ๓ เชอก

คอ (๑) ชางเอราวณ พระศวะหรอพระอศวรเปนผประทานให (๒) ชางครเมขลไตรดายค พระพรหมเปนผประทานให (๓) ชาง

เอกทนต พระนารายณหรอพระวษณเปนผประทานให ในชางสามเชอกน ชางเอราวณเปนชางทมพละกาลงมากทสด เปนทโปรดปราน

ของพระอนทรมากทสด สวนในคมภรทางพระพทธศาสนากลาวถงชางเชอกนวาเปนเทพบตรองคหนงและเปนชางทรงของพระอนทร

หรอทาวสกกเทวราช จอมเทพสวรรคชนดาวดงส เมอพระอนทรและเทพบตรสหจรรวม ๓๓ องค ตองการจะเสดจไปไหน เอราวณ

เทพบตร กจะแปลงกายเปนชางเผอกนาไปเสมอ

ในทามกลาง เปนธงมรอยแหงโยชนสามเปนสวนสง ไดเปนแลว ฯ อ.ปราสาท อนมพนแหงโยชนเปนสวนสง เปนปราสาทอนส�าเรจแลวดวยรตนะเจดเทยว เปน บงเกดแลว ดวยวบากเปนเครองไหลออก แหงศาลา ดวยประการฉะน ฯ อ.ตนแคฝอย อนมรอยแหงโยชนสามเปนปรมณฑล บงเกดแลว โดยรอบ ดวยวบากเปนเครองไหลออก แหงตนทองหลาง ฯ อ.พระวรกายเขาไปดวยทงกง ยอมเขาไป ในกาล (แหงทาวสกกะ) ประทบนงแลว (บนบณฑกมพลศลา) ใด,(อ.บณฑกมพลศลาใด) ยอมฟขน ยอมเตมรอบ อก ในกาล (แหงทาวสกกะ) เสดจลกขนแลว, อ.บณฑกมพลศลา (นน) อนมสเพยงดงสแหงดอกชยพฤกษ-และครงสดและบวโรย อนมโยชนหกสบเปนประมาณ โดยสวนยาว อนมโยชน-หาสบเปนประมาณ โดยสวนกวาง อนมโยชนสบหาเปนประมาณ โดยสวนหนา บงเกดแลว ทโคนแหงตนแคฝอย ดวยวบากเปนเครองไหลออก แหงแผน-กระดานแหงแผนหน ฯ สวนวา อ.ชาง เปนเทพบตร ชอวา เอราวณ๑ เปน บงเกดแลว ฯ ก.๖ จรงอย อ.สตวดรจฉาน ท. ยอมไมม ในเทวโลก, เพราะเหตนน (อ.เทพบตร) นน ละแลว ซงอตภาพ ในกาลเปนทออกไป เพออนเลนในพระ-อทยาน เปนชาง ชอวา เอราวณ ตวประกอบแลวดวยรอยแหงโยชนทสองดวยทงกง ไดเปนแลว ฯ (อ.ชางผเทพบตร) นน เนรมตแลว ซงกระพองสามสบสาม ท. เพอประโยชน แกชนสามสบสาม ท. ฯ (อ.กระพอง อนหนง ๆ) เปนกระพอง-มคาวตสามเปนประมาณ โดยสวนกลม เปนกระพองมโยชนดวยทงกงเปนประมาณ โดยสวนยาว (ยอมเปน) ฯ (อ.ชางผเทพบตรนน) เนรมตแลว ซงกระพอง อนประกอบแลวดวยโยชนสามสบ ชอวาสทสสนะ เพอประโยชน แกทาวสกกะ ในทามกลาง (แหงกระพอง ท.) ทงปวง ฯ อ.มณฑปอนเปนวการแหงรตนะ


อนประกอบแลวดวยโยชนสบสอง ยอมม ในเบองบน (แหงกระพอง) นน ฯ อ.ธง ท. อนมโยชนเปนสวนสง อนเปนวการแหงรตนะเจด ยอมตงขน ในระหวางและระหวาง (ในมณฑปอนเปนวการแหงรตนะ) นน ฯ อ.เสยง (แหงขายแหงกระดง) ใด อนอนลมออนพดแลว ยอมเปลงออก ราวกะ อ.เสยง-แหงเพลงขบอนเปนทพย อนเจอดวยเสยงแหงดนตรอนประกอบแลวดวยองคหา, อ.ขายแหงกระดง (นน) ยอมหอยลง ในทสดรอบ ฯ อ.บลลงกอนเปนวการ-แหงแกวมณ อนประกอบแลวดวยโยชน เปนบลลงก (อนเทวดา) ตงไวดแลว เพอทาวสกกะ ในทามกลางแหงมณฑป ยอมเปน, อ.ทาวสกกะ ยอมประทบนง (บนบลลงกอนเปนวการแหงแกวมณ) นน ฯ อ.เทพบตรสามสบสาม ท. นงแลว บนบลลงกอนเปนวการแหงรตนะ ในกระพอง ของตน ฯ (อ.ชางผเทพบตรนน) เนรมตแลว ซงงา ท. เจด เจด ใน - แหงกระพอง ท. สามสบสาม หนา - กระพอง หนง ๆ, อ. - (ในงา ท.) เหลานนหนา - (งา) อนหนง ๆ เปนงามโยชนหาสบเปนสวนยาว (ยอมเปน), อ.สระโบกขรณ ท. เจด เจด ยอมม ในงา หนง ๆ, อ.กอแหงดอกปทม ท. เจด เจด ยอมม ในสระโบกขรณ หนง ๆ, อ.ดอก ท. เจด เจด ยอมม ในกอ หนง ๆ, อ.ใบ ท. เจด เจด ยอมม ในดอก หนง ๆ, อ.นางเทพธดา ท. เจด เจด ยอมฟอน บนใบ หนง ๆ, อ.มหรสพในเพราะการฟอน ท. ยอมม บนงาแหงชาง ท. ในทมโยชนหาสบเปนประมาณ ท. โดยรอบ อยางนนนเทยว ฯ อ.ทาวสกกะ ผพระราชาแหงเทพ ทรงเสวยอย ซงพระยศ อนใหญ ยอมเสดจเทยวไป ดวยประการฉะน ฯ

ก.๗ แม อ.นางสธรรมา กระทาแลว ซงกาละ ไปแลว บงเกดแลว (ในภพชอวาดาวดงส) นนนนเทยว ฯ อ.เทวสภา อนประกอบแลวดวยรอยแหง-โยชนหา ชอวา สธรรมา บงเกดแลว (เพอนางสธรรมา) นน ฯ ไดยนวา ชอ อ.ท อน อน (อนบคคล) พงยนดกวา (กวาเทวสภา) นน ยอมไมม ฯ อ.การฟงซงธรรม ยอมม (ในเทวสภา) นนนนเทยว ในวนคอดถทแปด แหงเดอน ฯ (อ.ชน ท.) เหนแลว ซงท อน (อนบคคล) พงยนด แหงใดแหงหนง ยอมกลาววา ราวกะ อ.เทวสภา ชอวา สธรรมา ดงน เพยงไร


๑ บรพนมต (บาลวา บพพนมต) คอ เครองหมายเปนลางบอกเหตของเทวดาเมอใกลจตจากสวรรคไปสภพอน ๕ ประการ คอ

ทพยบปผาทประดบกายเหยวแหง ๑ ทพยภษาทรงมสเศราหมอง ๑ พระเสโทไหลจากพระกจฉะ (รกแร) ๑ พระสรรกาย

ปรากฏอาการชรา ๑ มพระหทยเปนทกขเหนอยหนายจากเทวโลก ไมยนดทจะสถตในทพยอาสน ๑

แตกาลอนมในวนน ฯ แม อ.นางสนนทา กระทาแลว ซงกาละ ไปแลว บงเกดแลว (ในภพชอวาดาวดงส) นนนนเทยว ฯ อ.สระโบกขรณ ชอวา นนทา อนประกอบแลวดวยรอยแหงโยชนหา บงเกดแลว (เพอนางสนนทา) นน ฯ แม อ.นางสจตรา กระทาแลว ซงกาละ ไปแลว บงเกดแลว (ในภพชอวา-ดาวดงส) นนนนเทยว ฯ (อ.นางเทพธดา ท.) นาไปแลว ซงเทพบตร ท. ผมบรพนมตอนเกดขนแลว๑ ใหหลงอย ยอมเทยวไป (ในสวนชอวาจตรลดา) ใด, ชอ อ.สวนชอวาจตรลดา อนประกอบแลวดวยรอยแหงโยชนหา (นน) บงเกดแลว (เพอนางสจตรา) แมนน ฯ สวนวา อ.นางสชาดา กระทาแลว ซงกาละ เปนนางนกยาง เปน บงเกดแลว ทซอกแหงภเขา แหงหนง ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงตรวจดอย ซงนางบาเรอ ท. ของพระองค ทรงทราบแลววา อ.นางสธรรมา บงเกดแลว (ในท) นนนเทยว, อ.เหมอนอยางนน คอวา อ.นางสนนทาดวย อ.นางสจตราดวย (บงเกดแลว ในทน) ดงน ทรงดารอยวา อ.นางสชาดา บงเกดแลว (ณ ท) ไหนหนอแล ดงน ทรงเหนแลว (ซงนางสชาดา) นน ผบงเกดแลว (ทซอกแหงภเขา) นน (ทรงดารแลว) วา (อ.นางสชาดา) น เปนคนเขลา (เปน) ไมกระทาแลว ซงบญ อะไร ๆ บงเกดแลว ในกาเนดแหงสตวดรจฉาน ในกาลน, แมในกาลน อ.อน (อนเรา) (ยงนางสชาดา) นน ใหกระทา ซงบญ แลวจงนามา (ในท) น ยอมควร ดงน ทรงละแลว ซงอตภาพ เสดจไปแลว สสานก (ของนางสชาดา) นน ดวยเพศ (อนใคร ๆ) ไมรแลว ตรสถามแลววา (อ.เจา) กระทาอย ซงอะไร ยอมเทยวไป (ในท) น ดงน ฯ (อ.นางนกยาง ถามแลว) วา ขาแตนาย ก อ.ทาน เปนใคร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา อ.เรา เปนมาณพชอวามฆะ ผเปนสาม ของเจา (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.นางนกยาง ถามแลว) วา ขาแตนาย (อ.ทาน) เปนผบงเกดแลว (ณ ท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา อ.เรา เปนผบงเกดแลว ในเทวโลกชอวาดาวดงส ยอมเปน, ก (อ.เจา) ยอมร


ซงทแหงหญงสหาย ท. ของเจา บงเกดแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.นางนกยาง กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ดฉน) ยอมไมร ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา (อ.หญง ท.) แมเหลานน บงเกดแลว ในสานก ของเรานนเทยว, (อ.เจา) จกเหน ซงหญงสหาย ท. ของเจา (หรอ) ดงน ฯ (อ.นางนกยาง กลาวแลว) วา อ.ดฉน จกไป (ในท) นน อยางไร ดงน ฯ

ก.๘ อ.ทาวสกกะ ตรสแลววา อ.เรา จกนาไป ซงเจา (ในท) นน ดงน ทรงนาไปแลว สเทวโลก ทรงปลอยแลว ทฝง แหงสระโบกขรณ ชอวา นนทา ตรสบอกแลว (แกหญง ท.) สาม เหลานอกนวา (อ.เธอ ท.) จกเหน ซงนางสชาดา ผเปนสหาย ของเธอ ท. (หรอ) ดงน ฯ (อ.หญง ท. เหลานน ทลถามแลว) วา ขาแตเทพเจา (อ.นางสชาดา) นน (ยอมอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ) ตรสแลววา (อ.นางสชาดา) ยนอยแลว ทฝง แหงสระโบกขรณ ชอวา นนทา ดงน ฯ (อ.หญง ท.) แมสาม เหลานน ไปแลว (ในท) นน กระทาแลว ซงการเยาะเยยวา โอ อ.รป ของแมเจา, โอ อ.ผล แหงการประดบซงอตภาพ, ในกาลน (อ.ทาน ท.) จงด ซงจะงอยปาก (ของแมเจา) นน, (อ.ทาน ท.) จงด ซงแขง ท., (อ.ทาน ท.) จงด ซงเทา ท., อ.อตภาพ (ของแมเจา) นน ยอมงาม หนอ ดงน หลกไปแลว ฯ อ.ทาวสกกะ เสดจไปแลว สสานก (ของนางนกยาง) นน อก ตรสแลววา อ.หญงสหาย ท. อนเจา เหนแลว (หรอ) ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.หญงสหาย ท. อนหมอมฉน) เหนแลว, (อ.หญงสหาย ท. เหลานน) เยาะเยยแลว ซงหมอมฉน ไปแลว, (อ.พระองค) ขอจงทรงนาไป ซงหมอมฉน (ทซอกแหงภเขา) นนนนเทยว ดงน (อนนางนกยาง) กราบทลแลว, ทรงนาไปแลว (ซงนางนกยาง) นน (ทซอกแหงภเขา) นนนนเทยว ทรงปลอยแลว ในนา ตรสถามแลววา อ.สมบต (ของหญงสหาย ท.) เหลานน อนเจา เหนแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.นางนกยาง กราบทลแลว) วา ขาแตเทพเจา (อ.สมบต ของหญงสหาย ท. เหลานน) อนหมอมฉน เหนแลว ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา อ.อน แมอนเจา กระทา ซงอบายเปนเหตบงเกด (ในท) นน ยอมควร ดงน ฯ (อ.นางนกยาง ทลถามแลว) วา ขาแตเทพเจา


(อ.หมอมฉน) จะกระทา อยางไร ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสถามแลว) วา (อ.เจา) จกรกษา ซงโอวาท อนอนเราใหแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.นางนกยาง กราบทลแลว) วา ขาแตเทพเจา (อ.หมอมฉน) จกรกษา ดงน ฯ ครงนน (อ.ทาวสกกะ) ประทานแลว ซงศล ท. หา (แกนางนกยาง) นน ตรสแลววา (อ.เจา) เปนผไมประมาทแลว (เปน) จงรกษา ดงน เสดจหลกไปแลว ฯ (อ.นางนกยาง) นน แสวงหาแลว ซงปลาตวตายแลว ท. เองนนเทยว ยอมจกกน จาเดม (แตกาล) นน ฯ อ.ทาวสกกะ เสดจไปแลว เพอตองการแกอนทดลอง (ซงนางนกยาง) นน โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย เปนราวกะวา ปลาตวตายแลว เปน เปนผหงาย (เปน) นอนแลว บนหลง-แหงหาดทราย ฯ (อ.นางนกยาง) นน เหนแลว (ซงปลา) นน ไดคาบแลว ดวยความสาคญวา อ.ปลาตวตายแลว ดงน ฯ อ.ปลา ยงหาง ใหไหวแลว ในกาลเปนทกลนกน ฯ (อ.นางนกยาง) นน (คดแลว) วา อ.ปลาตวเปนอย ดงน ปลอยแลว ในนา ฯ (อ.ทาวสกกะ) นน (ทรงยงกาล) หนอยหนง ใหนอมลวงไปวเศษแลว เปนผหงาย เปน นอนแลว ขางหนา (ของนาง- นกยาง) นน อก ฯ (อ.นางนกยาง) นน คาบแลว ดวยความสาคญวา อ.ปลาตวตายแลว ดงน อก เหนแลว (ซงปลา) ตวยงหางสวนปลาย ใหไหวอย ในกาลเปนทกลนกน ปลอยแลว (ดวยอนคด) วา อ.ปลาตวเปนอย ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ) ทรงทดลองแลว สนสามครง อยางน (ตรสแลว) วา (อ.เจา) ยอมรกษา ซงศล (กระทา) ใหด ดงน (ทรงยงนางนกยาง) ใหรแลว ซงพระองค ตรสแลววา อ.เรา เปนผมาแลว เพอตองการแกอนทดลอง ซงเจา (ยอมเปน), (อ.เจา) ยอมรกษา ซงศล (กระทา) ใหด, (อ.เจา) รกษาอย อยางน จกบงเกด ในสานก ของเรา ตอกาลไมนานนนเทยว, (อ.เจา) เปนผไมประมาทแลว จงเปน ดงน เสดจหลกไปแลว ฯ (อ.นางนกยาง) นน ยอมได ซงปลาตวตายแลว เอง หรอ หรอวา ยอมไมได (ซงปลาตวตายแลว เอง) จาเดม (แตกาล) นน, (อ.นางนกยางนน) ไมไดอย ซบผอมแลว กระทาแลว ซงกาละ โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอยนนเทยว เปนธดา ของบคคลผกระทาซงหมอ ในพระนครชอวาพาราณส เปน บงเกดแลว ดวยผล แหงศล นน ฯ


ก.๙ ครงนน ในกาล (แหงหญง) นนมกาลฝนอนบคคลพงแสดงขนวา- ผมกาลฝนสบหาหรอสบหก อ.ทาวสกกะ ทรงราพงอยวา (อ.นางสชาดา) นน บงเกดแลว (ณ ท) ไหนหนอแล ดงน ทรงเหนแลว (ทรงดารแลว) วา ในกาลน อ.อนอนเรา ไป (ในท) นน ยอมควร ดงน ทรงยงยานนอย ใหเตมแลว ดวยรตนะ ท. เจด อนปรากฏอย โดยสเพยงดงสแหงฟกเหลอง ทรงขบไปอย เสดจเขาไปแลว ในพระนครชอวาพาราณส ทรงปาวรองอยวา (อ.ทาน ท.) จงถอเอา ซงฟกเหลอง ท. ดงน เสดจดาเนนไปแลว สถนน, แตวา (อ.ทาวสกกะ) ตรสแลววา (อ.เรา) ยอมไมให ดวยราคา ดงน (กะชน ท.) ผถอเอา (ซงวตถ ท.) มถวเขยวและถวราชมาสเปนตน แลวจงมาแลว, (ครนเมอคา) วา (อ.ทาน) จะให อยางไร ดงน (อนชน ท. เหลานน) กลาวแลว, ตรสแลววา อ.เรา จะให แกหญง ผรกษาซงศล ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน ถามแลว) วา ขาแตนาย ชอ อ.ศล เปนเชนไร (ยอมเปน), (อ.ศล) เปนของดา (ยอมเปน) หรอ หรอวา (อ.ศล) เปนของมสมสเขยวเปนตน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา อ.ทาน ท. ยอมไมร ซงศลวา (อ.ศล) เปนเชนไร (ยอมเปน) ดงน, (อ.ทาน ท.) จกรกษา (ซงศล) นน อยางไรนนเทยว, แตวา (อ.เรา) จกให (แกหญง) ผรกษาซงศล ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.ธดา ของบคคลผกระทาซงหมอ นน (กลาวแลว) วา (อ.ดฉน) ยอมรกษา ซงศล ดงน ยอมเทยวไป, (อ.ทาน) จงให (แกธดา ของบคคลผกระทา- ซงหมอ) นน ดงน ฯ (อ.ธดา ของบคคลผกระทาซงหมอ) แมนน กลาวแลว (กะทาวสกกะ) นนวา ขาแตนาย ถาอยางนน (อ.ทาน) จงให แกดฉน ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสถามแลว) วา อ.เธอ เปนใคร ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ธดา ของบคคลผกระทาซงหมอ) กลาวแลววา อ.ดฉน เปนผมศลหาอน- ไมละแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา (อ.ฟกเหลอง ท.) เหลานน อนเรา นามาแลว เพอเธอนนเทยว ดงน ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงขบไปอย ซงยานนอย เสดจไปแลว สเรอน (แหงธดา ของบคคลผกระทา-


๑ เทวทตตยธน� เปนวเสสนบพพบท กมมธารยสมาส มตตยาตปปรสสมาสเปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน ต.ตป. ว.วา เทเวน ทนน เทวทตตย (ธน) ว.บพ.กม. ว.วา เทวทตตย ธน เทวทตตยธน หรอ เทวทตตยญจ ต ธนญจาต เทวทตตยธน คาวา ทนน เมอเขาสมาส นอกจากคงรปเดมแลว ยงอาเทสเปน ทตต บาง ทตตย บาง เมอสมาสกบ สกก, พทธ เทว

เปนตน

ซงหมอ) นน ประทานแลว ซงทรพยอนเทวดาใหแลว๑ โดยสเพยงดงสแหง- ฟกเหลอง กระทา ใหเปนของ (อนชน ท.) เหลาอน ไมพงนามา ทรงใหรแลว ซงพระองค ตรสแลววา (อ.ทรพย) น เปนทรพย เพอความเปนไปแหงชวต ของเธอ (ยอมเปน), (อ.เธอ) จงรกษา ซงศล ท. หา กระทา ใหเปน-คณชาตไมขาด ดงน เสดจหลกไปแลว ฯ (อ.ธดา ของบคคลผกระทาซงหมอ) แมนน เคลอนแลว (จากอตภาพ) นน เปนธดา แหงอสรผเจรญทสด ในภพแหงอสร เปน บงเกดแลว ในเรอน (แหงอสร) ผมเวร ตอทาวสกกะ, ก (อ.ธดาแหงอสรนน) เปนผมรปงาม เปนผมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทอง เปนผมาตามพรอมแลว ดวยสรแหงรป อนไมทวไป ไดเปนแลว เพราะความทแหงศล เปนคณชาต (อนตน) รกษาดแลว ในอตภาพ ท. สอง ฯ อ.ทาวเวปจตต ผเปนจอมแหงอสร (กลาวแลว) (แกอสร ท.) ผทงมาแลวทงมาแลววา อ.ทาน ท. เปนผสมควร แกธดา ของเรา ยอมเปน หามได ดงน ไมใหแลว (ซงธดา) นน แกใคร ๆ (คดแลว) วา อ.ธดา ของเรา จกใครครวญ ซงสาม ผสมควร แกตน ดวยตนเทยว ดงน ยงพลแหงอสร ใหประชมกนแลว ไดใหแลว ซงพวงแหง-ดอกไม ในมอ (ของธดา) นน (ดวยคา) วา (อ.เจา) จงรบเอา ซงสาม ผสมควร แกเจา ดงน ฯ ในขณะ นน อ.ทาวสกกะ ทรงตรวจดอย ซงท (แหงธดา ของบคคลผกระทาซงหมอ) นน บงเกดแลว ทรงทราบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน (ทรงดารแลว) วา ในกาลน อ.อนอนเรา ไปแลวจงนามา (ซงธดาแหงอสร) นน ยอมควร ดงน ทรงเนรมตแลว ซงเพศเพยงดงเพศแหง-อสรผแก เสดจไปแลว ไดประทบยนอยแลว ณ ทสดรอบแหงบรษท ฯ (อ.ธดาแหงอสร) แมนน แลดอย ขางนดวย ขางนดวย ผสกวาเหนแลว (ซงทาวสกกะ) นนเทยว เปนผมหทยอนความรก อนเกดขนแลว ดวยอ�านาจ-แหงการอยรวมกนในกาลกอน อนเพยงดงวาหวงน�าใหญ ทวมทบแลว เปน


๑ ทโช สตวเกดสองหน ไดแก พวกสตวปก เชน นก เปนตน และพวกพราหมณ เพราะสตวปกเหลานเกดเปนไขกอนแลวเกดเปนตว สวนพราหมณเกดเปนมนษยแลว เกดเปนพราหมณ ลง กว ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา ทวกขตต ชายตต

ทโช (สตโต) ทว บทหนา (ในรปวเคราะหใช ทวกขตต แทน) ชน ธาตในความเกด ลบ น ทสดธาต และ ลบ กว ปจจย

(คดแลว) วา (อ.อสร) นน เปนสาม ของเรา (ยอมเปน) ดงน ซดไปแลว ซงพวงแหงดอกไม ในเบองบน (แหงทาวสกกะ) นน ฯ อ.อสร ท. ละอายอยวา อ.พระราชา ของเรา ท. ไมไดแลว (ซงอสร) ผสมควร แกธดา สนกาล อนมประมาณเทาน ไดแลว ในกาลน, (อ.อสร) นนนเทยว ผถอเอา-ซงความเปนแหงคนแก กวาป เปนผสมควร แกธดา (ของพระราชา) นน (ยอมเปน) ดงน หลกไปแลว ฯ แม อ.ทาวสกกะ ทรงจบแลว (ซงนางอสรกญญา) นน ทมอ ทรงบนลอแลววา อ.เรา เปนทาวสกกะ ยอมเปน ดงน ทรงเหาะไปแลว ในอากาศ ฯ อ.อสร ท. ตดตามแลว (ซงทาวสกกะ) นน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) เปนผอนทาวสกกะผแกลวงแลว เปนแลว ดงน ฯ (อ.เทพบตร) ผเปนสารถ ชอวา มาตล นามาแลว ซงรถชอวาเวชยนต พกไวแลว ในระหวางแหงหนทาง ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงยกขนแลว (นางอสรกญญา) นน (บนรถชอวาเวชยนต) นน ผมพระพกตร-เฉพาะตอเทพนคร ไดเสดจไปแลว ฯ ครงนน อ.นกครฑตวลกนอย ท. ฟงแลว ซงเสยงแหงรถ กลวแลว รองแลว ในกาล (แหงทาวสกกะ) นน เสดจถงพรอมแลว ซงปาแหงไมงว ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงสดบแลว ซงเสยง (ของนกครฑตว- ลกนอย ท.) เหลานน ตรสถามแลว ซงเทพบตรชอวามาตลวา (อ.สตว ท.) เหลานน เหลาไหน ยอมรอง ดงน ฯ (อ.เทพบตรชอวามาตล กราบทลแลว) วา ขาแตเทพเจา อ.นกครฑตวลกนอย ท. (ยอมรอง) ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสถามแลว) วา (อ.นกครฑตวลกนอย ท. ยอมรอง) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.เทพบตรชอวามาตล กราบทลแลว) วา (อ.นกครฑตวลกนอย ท.) ฟงแลว ซงเสยงแหงรถ (ยอมรอง) เพราะความกลวแตความตาย ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา อ.สตวผเกดสองหน๑ ตวมประมาณเทาน อาศยแลว ซงเรา ผเดยว อนกาลงแหงรถ ใหยอยยบแลว, (อ.สตวผเกดสองหนนน) อยาฉบหายแลว, (อ.เธอ) ยงรถ จงใหกลบ ดงน ฯ (อ.เทพบตรชอวา- มาตล) นน ใหแลว ซงสญญา ดวยทอนไม แกพนแหงมาสนธพ ยงรถ ใหกลบแลว ฯ อ.อสร ท. เหนแลว (ซงกรยา) นน (คดแลว) วา


๑ ในคมภรทางพระพทธศาสนา ตาราชนกาลมาลปกรณ กลาวไววา พระพทธเจาพระองคท ๓ พระนามวา “พระสรณงกรพทธเจา” และในพระไตรปฎกเลมท ๓๓ พระสตตนตปฎก เลม ๒๕ ขททกนกาย พทธวงศ วปสสพทธวงศ กลาวไววา พระพทธเจาองค ท ๒๒ พระนามวา “พระวปสสพทธเจา” ซงทรงบาเพญเพยรอย ๘ เดอนเตม ทงสองพระองคไดประทบตรสร ณ ควงไมแคฝอย เชนเดยวกน ตนแคฝอย มชอเรยกในภาษาบาลวา “ตนปาตลหรอตนปาฏล” (Patali หรอ Patli) เปนพนธไมชนดหนงจดอยในวงศ BIGNONIACEAE กลบดอกรปแตร สขาวอมชมพแกมมวงออน ขอบกลบดอกรยเปนรวยาวๆ ไมเปนระเบยบ

๒ ตนปารฉตร ตนปารชาต ตนทองหลาง ตนทองกวาว เปนชอตนไมสวรรคในสวนพระอนทร แปลออกศพทวา ตนไมอนแผไป- โดยรอบเพยงดงรม ว.วา ปร สมนตโต ฉตต� วย ตฏ€ตต ปารฉตโต ปารจฉตตโก วา ฯ ปร บทหนา ฉตต ศพท ก สกรรถ ทฆะ อ เปน อา ซอน จ ตนไมชนดนเปนสญลกษณของสวรรคชนดาวดงส เมอตนปารชาตในดาวดงสบานเตมทแลว เทวดา ชนดาวดงสตางพากนดใจ เอบอมพรงพรอมดวยกามคณ ๕ บารงบาเรออยตลอดระยะ ๕ เดอนทพย ณ ใตตนปารชาต ซงเมอบานเตมทแลว แผรศมไปได ๕๐ โยชน ในบรเวณรอบๆ และจะสงกลนไปได ๑๐๐ โยชนตามลม ตามหลกพฤกษศาสตรกลาววา เปนพชในสกล Erythrina อยในวงศ Leguminosae เปนไมยนตน สงประมาณ ๑๐ - ๒๐ เมตร เรอนยอดเปนพมกลม ตามกงหรอลาตนออนมหนามแหลมคม แตจะคอยๆ หลดไป เมอตนมอายมากขน ใบเปนใบประกอบแบบขนนก มใบยอย ๓ ใบ เรยงสลบ ใบหนา ดอกคลายดอกแคแตมสแดงเขมออกรวมกน เปนชอยาวประมาณ ๓๐ - ๔๐ ซม. จะออกดอกในเดอน มกราคม-กมภาพนธ เวลาออกดอกจะสลดใบหมดตน สวนผลเปนฝกยาวโคงเลกนอย เมอผลแกฝกจะแตกทปลายอาออก ภายในมเมลดสแสด

อ.ทาวสกกะผแก หนไปอย จาเดม แตบรแหงอสร ยงรถ ใหกลบแลว ในกาลน, (อ.บคคล) ผชวยเหลอ เปนผ (อนทาวสกกะ) นไดแลว จกเปน แนแท ดงน กลบแลว เขาไปแลว สบรแหงอสร โดยหนทาง (แหงตน) มาแลวนนเทยว ไมยกขนแลว ซงศรษะ อก ฯ แม อ.ทาวสกกะ ทรงนาไปแลว ซงนาง- อสรกญญา ชอวาสชาดา สเทพนคร ทรงตงไวแลว ในตาแหนงอนเจรญทสด แหงโกฏแหงนางอปสร ท. ทสามดวยทงกง ฯ (อ.นางอสรกญญา) นน ทลขอแลว ซงพร กะทาวสกกะวา ขาแตมหาราชเจา อ.มารดาและบดา ท. หรอ หรอวา อ.พนองชายและพนองหญง ท. ของหมอมฉน ในเทวโลก น ยอมไมม, (อ.พระองค) ยอมเสดจไป (ในท) ใด ใด, (อ.พระองค) ทรงพาเอาแลว ซงหมอมฉน พงเสดจไป (ในท) นน นน ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ) นน (ทรงรบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ไดประทานแลว ซงปฏญญา (แกนางอสรกญญา) นน ฯ

ก.๑๐ ก ครนเมอดอกไมชอวาจตตปาตล๑ บานแลว จาเดม (แตกาล) นน, อ.อสร ท. เปนผใครเพออนรบเฉพาะ ซงทาวสกกะ (เปน) ขนเฉพาะแลว เพอประโยชนแกอนรบ ดวยความสาคญวา (อ.กาลน) เปนกาล-เปนทบาน แหงดอกไมชอวาปารฉตรอนเปนทพย๒ ของเรา ท. (ยอมเปน) ดงน


ฯ อ.ทาวสกกะ ไดประทานแลว ซงการอารกขา แกนาค ท. ในภายใตแหงสมทร, (ไดประทานแลว ซงการอารกขา) แกครฑ ท. (แตการอารกขา แหงนาค ท.) นน, (ไดประทานแลว ซงการอารกขา) แกกมภณฑ ท. (แตการ-อารกขา แหงครฑ ท.) นน, (ไดประทานแลว ซงการอารกขา) แกยกษ ท. (แตการอารกขา แหงกมภณฑ ท.) นน, (ไดประทานแลว ซงการอารกขา) แกทาวมหาราช ท. ส (แตการอารกขา แหงยกษ ท.) นน, อนง (อ.ทาวสกกะ) ทรงตงไวแลว ซงรปเปรยบแหงพระอนทร ท. ผมเพชรในพระหตถ ทประตแหง-เทพนคร ท. ในเบองบนแหงการอารกขาทงปวง ฯ อ.อสร ท. ชนะแลว (ซงอมนษย ท.) มนาคเปนตน แมมาแลว เหนแลว ซงรปเปรยบแหงพระอนทร ท. แตทไกล ยอมหนไป (ดวยความสาคญ) วา อ.ทาวสกกะ เสดจออกแลว ดงน (ดงน) ฯ (อ.พระศาสดา) ตรสแลววา ดกอนมหาล อ.มาณพ ชอวามฆะ ปฏบตแลว ซงปฏปทาคอความไมประมาท อยางน, กแล (อ.มาณพชอวามฆะ) นน ผไมประมาทแลว อยางน ถงแลว ซงความเปนใหญ อนมอยางนเปนรป (ยงเทวดา ท.) ใหกระทาแลว ซงความเปนแหงพระราชา ในเทวโลก ท. สอง, ชอ อ.ความไมประมาท นน (อนบณฑต ท.) มพระพทธเจาเปนตน สรรเสรญแลว, เพราะวา อ.การถงทบ ซงคณวเศษ ท. อนทงเปนโลกยะทงเปนโลกตระ แมทงปวง ยอมม เพราะอาศย ซงความไมประมาท ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.ทาวมฆวา ทรงถงแลว ซงความเปนแหงเทพ- ผประเสรฐทสด แหงเทพ ท. เพราะความไมประมาท, (อ.บณฑต ท.) ยอมสรรเสรญ ซงความไมประมาท, อ.ความประมาท (อนพระอรยเจา ท.) ตเตยนแลว ในกาลทกเมอ ดงน ฯ


แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา เพราะความไมประมาท อน (อนตน) กระทาแลว กระทา ซงการยงประเทศแหงภาคพน ท. ในอจลคาม ใหหมดจด ใหเปนตน (ดงน) แหง - (ในบท) ท. เหลานนหนา - (บท) วา อปปมาเทน ดงน ฯ อ.อรรถวา อ.มาณพ ชอวามฆะ ผปรากฏแลววา อ.ทาวมฆวา ดงน ในกาลน ชอวาถงแลว ซงความเปนแหงเทพผประเสรฐทสด แหงเทพ ท. เพราะความท (แหงตน) เปนพระราชา แหงเทวโลก ท. สอง (ดงน แหงบท) วา มฆวา ดงน ฯ อ.อรรถวา อ.บณฑต ท. มพระพทธเจาเปนตน ยอมชมเชย คอวา ยอมพรรณนา ซงความไมประมาทนนเทยว (ดงน แหงบท) วา ปส�สนต ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.บณฑต ท. ยอมสรรเสรญ ซงความไมประมาท) เพราะเหตอะไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา (อ.บณฑต ท. ยอมสรรเสรญ ซงความไมประมาท) เพราะความท (แหงความไมประมาทนน) เปนเหตแหงการไดเฉพาะ ซงคณวเศษ ท. อนทงเปนโลกยะทงเปนโลกตระ ทงปวง (ดงน) ฯ (อ.อรรถ) วา สวนวา อ.ความประมาท อนพระอรยเจา ท. เหลานน ตเตยนแลว คอวา นนทาแลว เนองนตย (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปมาโท ครหโต สทา ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.ความประมาท อนพระอรยเจา ท. เหลานน ตเตยนแลว ในกาลทกเมอ) เพราะเหตอะไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา (อ.ความประมาท อนพระอรยเจา ท. เหลานน ตเตยนแลว ในกาลทกเมอ) เพราะความท (แหงความประมาทนน) เปนมล แหงความวบต- ทงปวง ท. (ดงน) ฯ (อ.อธบาย) วา จรงอย (อ.ความวบต ท.) ทงปวง คอ อ.ความ- เปนแหงบคคลผมสวนชวในมนษย หรอ หรอวา คอ อ.การเขาถงซงอบาย เปนธรรมชาตมความประมาทเปนมลนนเทยว (ยอมเปน) ดงน ฯ


ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.เจาลจฉว พระนามวามหาล ทรงตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ฯ แม อ.บรษทผถงพรอมแลว ท. มาก (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน เกดแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงทาวสกกะ (จบแลว) ฯjwi

๑ อปาทาน เปนกมมรป กรณสาธนะ ย ปจจย ว.วา อปาทยเต อคคนา เตนาต อปาทาน� (ธมมชาต�) แปลวา ธรรมชาตอนเปน-

เครองอนไฟเขาไปถอเอา ฯ เปนกมมรป กมมสาธนะ ว.วา อปาทยเต อคคนาต อปาทาน� (ธมมชาต�) แปลวา ธรรมชาต

อนไฟถอเอา แปลเอาความวา เชอ, เชอไฟ, เชอเพลง อป + อา บทหนา ทา ธาต ในความถอเอา, ให, ใหแปลง ย ปจจย

เปน อน

๘. อญญตรภกขวตถ อ.เรองแหงภกษรปใดรปหนง (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษ รปใดรปหนง ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อปปมาทรโต ภกข ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.ภกษ) นน (ยงพระศาสดา) ใหตรสบอกแลว ซงกมมฏฐาน เพยงไร แตพระอรหต ในสานก ของพระศาสดา เขาไปแลว สปา พากเพยรอย พยายามอย ไมไดอาจแลว เพออนบรรล ซงพระอรหต ฯ (อ.ภกษ) นน (คดแลว) วา (อ.เรา) จก (ยงพระศาสดา) ใหตรสบอก ซงกมมฏฐาน ใหวเศษ ดงน ออกไปแลว (จากปา) นน มาอย สสานก ของพระศาสดา เหนแลว ซงไฟไหมปา อนใหญ อนตงขนแลว ในระหวางแหงหนทาง ขนเฉพาะแลว สยอดแหงภเขาอนโลน ลกหนง โดยเรว นงแลว เหนแลว ซงไฟ อนไหมอย ซงปา ถอเอาแลว (ซงไฟนน) (กระทา) ใหเปนอารมณวา อ.ไฟ น ยอมเผาไปอย ซงธรรมชาตเปนเครองอนไฟเขาไปถอเอา ท.๑ อนใหญดวย อนนอยดวยเทยว ฉนใด อ.อน แมอนไฟคออรยมรรคญาณ อนเผาอย ซงสงโยชน ท. อนใหญดวย อนนอยดวย พงไป จกม ฉนนน ดงน ฯ อ.พระศาสดา ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว ทรงทราบแลว ซงวาระแหงจต (ของภกษ) นน ตรสแลววา ดกอนภกษ อ.อยางนนนนเทยว, อ.สงโยชน ท. อนทงละเอยดทงหยาบ อนเกดขนอย ในภายใน ของสตว ท. เหลาน ราวกะ อ.ธรรมชาตเปนเครองอนไฟเขาไปถอเอา ท. อนใหญบาง อนนอยบาง,


๑ แปลอกนยหนง อ.อน (อนบคคล) (ยงสงโยชน ท.) เหลานน ใหไหมแลว ดวยไฟคอญาณ กระท�า ใหเปนธรรมชาตไมควร-

เพออนเกดขน ยอมควร ฯ

อ.อน (อนบคคล) เผาแลว (ซงสงโยชน ท.) เหลานน ดวยไฟคอญาณ๑ กระทา ใหเปนธรรมชาตไมควรเพออนเกดขน ยอมควร ดงน ทรงเปลงแลว ซงพระรศม ทรงปรากฏอย แกภกษ นน ราวกะวา ผประทบนงแลว ในทมหนาเฉพาะ ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.ภกษ ผยนดแลวในความไมประมาท (หรอ) หรอวา ผมอนเหนซงภยในความประมาทเปนปกต ยอมเผาไปอย ซงสงโยชน อนทงละเอยดทงหยาบ เพยงดง อ.ไฟ (เผาไปอย ซงธรรมชาตเปนเครองอนไฟเขาไปถอเอา อนทงใหญทงนอย) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผยนดแลว คอวา ผยนดยงแลว ในความไมประมาท (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บทวา) อปปมาทรโต ดงน, (อ.อธบาย) วา ผ (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษอย ดวยความไมประมาท ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ (อ.อรรถ) วา ผเหนอย ซงภย ในความประมาท อนมการเขาถงซงนรก-เปนตน, อกอยางหนง ผเหนอย ซงความประมาท โดยความเปนสภาพ (อนบคคล) พงกลว เพราะความท (แหงความประมาทนน) เปนมล แหงการเขาถง ท. เหลานน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปมาเท ภยทสส วา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (ซงกเลส) อนเปนเครองประกอบ คอวา อนเปนเครองผกพน (ซงสตว ท.) กบ ดวยทกขในวฏฏะ ชอวา ซงสงโยชน อนมอยางสบ อนสามารถในการ (ยงสตว ท.) ใหจมลง ในวฏฏะ (ดงน แหงบท) วา สญโญชน� ดงน ฯ


๑ ตงแต โส (ภกข) วเสเสตวา กมมฏ€าน� - กโรนโต คจฉตต อตโถ (จบอรรถ) ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๑๒

แปลโดยพยญชนะ๒ อกนยหนง ยงสงโยชนทงปวง ท. ใหไหมแลว ฯ ฌาเปตวา เปนไดทงกตตวาจก (เผาแลว) และเหตกตตวาจก (ใหไหมแลว)

ประกอบดวย ฌาป ธาตในความเผา, ไหม (ฑาเห) ลง เณ ปจจยในกตตวาจก (จราทคณะ) หรอ เณ ปจจยในเหตกตตวาจก

ตวา ปจจย ฯ

(อ.อรรถ) วา อนใหญดวย อนนอยดวย (ดงน แหงบท) วา อณถล� ดงน ฯ อ.อรรถวา อ.ไฟ น ยอมเผาไปอย ซงธรรมชาตเปนเครองอนไฟเขาไป-ถอเอา อนใหญดวย อนนอยดวย นนเทยว ฉนใด อ.ภกษ ผยนดแลว- ในความไมประมาท นน เผาอย ซงสงโยชน นน คอวา กระทาอย (ซงสงโยชน นน) ใหเปนธรรมชาตไมควรเพออนเกดขน ดวยไฟคอญาณ อน (อนตน) ถงทบแลวดวยความไมประมาท ยอมไป ฉนนนนนเทยว ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ฑห� อคคว คจฉต ดงน ฯ๑

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.ภกษ นน ผนงแลวอยางไรเทยว เผาแลว ซงสงโยชนทงปวง ท.๒ บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. มาแลว โดยอากาศ ชมเชยแลว สรรเสรญแลว ซงพระสรระ อนมวรรณะ-เพยงดงวรรณะแหงทอง ของพระตถาคต ถวายบงคมอย หลกไปแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษรปใดรปหนง (จบแลว) ฯ

๑ สนตฏ€ แปลไดหลายนย คอ ยนดดวยดแลว, ยนดพรอมแลว (ส + ตส + ต) ยนดแลวดวยวตถอนเปนของตน (ส หรอ ส

ทมาจาก อตต ศพท + ตส + ต) ยนดแลวดวยวตถอนมอย, ยนดแลวดวยวตถอนเปนของมอย (ส มาจาก สนต หรอ

สนตก + ตส + ต) นกเรยนสามารถแปลไดทกนย แตตองดบรบทของเนอหาประกอบดวย

๙. นคมวาสตสสตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาตสสะผอยในนคมโดยปกต

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาตสสะผอยในนคมโดยปกต ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อปปมาทรโต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร อ.กลบตร คนหนง ผทงเกดแลวทงเจรญ-พรอมแลว ในบานอนตงอยแลวในนคม แหงหนง อนไมไกล จากพระนครชอวา- สาวตถ บวชแลว ในพระศาสนา ของพระศาสดา ผมอปสมบทอนไดแลว ปรากฏแลววา ชอ อ.พระเถระชอวาตสสะผอยในนคมโดยปกต เปนผมความปรารถนานอย เปนผยนดแลวดวยวตถอนมอย๑ เปนผสงดแลว เปนผมความเพยรอนปรารภแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเถระ) นน ยอมเทยวไป เพอกอนขาว ในบาน-แหงญาตนนเทยว เนองนตย ฯ (ครนเมอชน ท.) มเศรษฐชอวาอนาถบณฑกะเปนตน กระทาอย ซงทานใหญ ท. บาง ครนเมอพระเจาปเสนทโกศล ทรงกระทาอย ซงอสทสทานบาง, (อ.พระเถระ) ยอมไมมา สพระนครชอวาสาวตถ ฯ อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.พระนคมตสสะ น ลกขนแลว ลกขนพรอมแลว ผคลกคลแลวดวยญาต ยอมอย, (ครนเมอชน ท.) มเศรษฐชอวาอนาถบณฑกะเปนตน กระทาอย ซงทานใหญ ท. บาง ครนเมอพระเจาปเสนทโกศล ทรงกระทาอย ซงอสทสทานบาง, (อ.พระนคมตสสะน) ยอมไมมานนเทยว ดงน ใหตงขนพรอมแลว กราบทลแลว แกพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงพระเถระ) นน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ไดยนวา อ.เธอ ยอมกระท�า อยางน จรงหรอ ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแต-


๑ เอต� โยค ตว มาทส� อาจรย� ลภตวา อปปจฉตต� รบกบประโยค ย กรยาปรามาส วธการประกอบประธานในประโยค เอต, ต

ขาพเจาไดกลาวแลวในเรองภกษชาวเมองโกสมพ ภาค ๑ โปรดศกษาเพมเตม

พระองคผเจรญ อ.ความคลกคลดวยญาต แหงขาพระองค ยอมไมม, อ.ขาพระองค อาศยแลว ซงมนษย ท. เหลานน ยอมได (ซงวตถ) สกวา-อาหารอนบคคลพงกลนกน, (อ.ขาพระองค) ยอมไมมา (ดวยอนคด) วา (ครนเมออาหารวตถ) อนเศราหมอง หรอ หรอวา อนประณต อนสกวา-เปนเครองยงอตภาพใหเปนไป (อนเรา) ไดแลว, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยการแสวงหาซงอาหาร อก ดงน, ขาแตพระองคผเจรญ ก ชอ อ.ความ-คลกคล ดวยญาต ท. ยอมไมม แกขาพระองค ดงน (อนพระเถระ) กราบทลแลว, ทรงทราบอย ซงอธยาศย (ของพระเถระ) นน แมโดยปกต ประทานแลว ซงสาธการวา ดกอนภกษ อ.ดละ อ.ดละ ดงน ตรสแลววา ดกอนภกษ ก อ.เธอ ไดแลว ซงอาจารย ผเชนกบดวยเรา เปนผมความ-ปรารถนานอย ไดเปนแลว ใด (อ.ความทแหงเธอเปนผไดแลว ซงอาจารย ผเชนกบดวยเรา มความปรารถนานอย) นน๑ เปนเรองไมนาอศจรรยแล (ยอมเปน), เพราะวา ชอ อ.ความเปนแหงบคคลผมความปรารถนานอย น เปนแบบแผน ของเรา เปนประเพณ ของเรา (ยอมเปน) ดงน ผอนภกษ ท. ทลวงวอนแลว ทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลววา :-

ก.๒ ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.นกแขกเตา ท. ตวมพนมใชหนง อยแลว ในปาแหงไมมะเดอ แหงหนง ใกลฝงแหงแมนาชอวาคงคา ในปาหมพานต ฯ อ.- (ในนกแขกเตา ท.) เหลานนหนา - นกแขกเตาผพระราชา ตวหนง, ครนเมอผล ท. ของตนไมอนเปนทอาศยอย ของตน สนแลว, จกกนแลว ซง - (อ.รกขาวยวะ) ใดนนเทยว คอ อ.หนอ หรอ หรอวา คอ อ.ใบ หรอวา คอ อ.เปลอก เปนของเหลอลงแลว ยอมเปน, - (รกขาวยวะ) นน ดมแลว ซงน�าอนบคคลพงดม ในแมน�าชอวาคงคา เปนสตวมความปรารถนา-นอยอยางยง เปนสตวยนดแลวดวยวตถอนมอย เปน ยอมไมไป (ในท) อน ฯ อ.ภพ ของทาวสกกะ หวนไหวแลว ดวยคณคอความท (แหงนกแขกเตา- ผพระราชา) นน เปนสตวทงมความปรารถนานอยทงยนดแลวดวยวตถอนมอย ฯ


๑ ทมาเนกผลา ตดบทเปน ทมา - อเนกผลา เปนโลปสระสนธ สระหนาเปนทฆะ สระหลงเปนรสสะ ลบสระหลงไดบาง ฯ คาวา

ทม (ป) แปลออกศพทวา สภาพอนถงความเจรญดวยรกขาวยวะมรากและล�าตนเปนตน ว.วา. ทวต คจฉต มลกขนธาทห

วทธ วรฬห เวปลล� ปาปณาตต ทโม เปนกตตรป กตตสาธนะ ม ปจจย ท ธาต ในความไป, ถง, เปนไป ฯ อกนยหนงแปลวา

สภาพอนบคคลเบยดเบยนเพอประโยชนแกวตถมเครองเรอนเปนตน ว.วา ทนยต เคหสมภาราทอตถาย หสยต ฉนทยตต

ทโม เปนกมมรป กมมสาธนะ ม ปจจย ท ธาต ในความเบยดเบยน ฯ

อ.ทาวสกกะ ทรงใครครวญอย ทรงเหนแลว (ซงเหต) นน ทรงยงตนไม นน ใหแหงแลว ดวยอานภาพ ของพระองค เพออนทรงทดลอง (ซงนกแขกเตา- ผพระราชา) นน ฯ อ.ตนไม หกลงแลว เปนตนไมสกวาตอเทยว เปน อนมชองนอยและชองใหญ, ครนเมอลม พดอย, เปลงออกอย ซงเสยง ราวกะวา (อนบคคล) เคาะแลว ไดตงอยแลว ฯ อ.ขย ท. ยอมไหลออก จากชอง ท. (ของตนไม) นน, อ.นกแขกเตาผพระราชา จกกนแลว (ซงขย ท.) เหลานน ดมแลว ซงนาอนบคคลพงดม ในแมนาชอวาคงคา ไมไปแลว (ในท) อน ไมพรนพรงแลว ซงลมและแดด จบแลว บนทสดแหงตอของ- ไมมะเดอ ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงทราบแลว ซงความท (แหงนกแขกเตา- ผพระราชา) นน เปนสตวมความปรารถนานอยอยางยง (ทรงดารแลว) วา (อ.เรา) (ยงนกแขกเตาผพระราชานน) ใหกลาวแลว ซงคณแหงมตรธรรม ใหแลว ซงพร (แกนกแขกเตาผพระราชา) นน กระทาแลว ซงไมมะเดอ ใหเปนตนไมมผลอน- ไมตายแลว จกมา ดงน เปนหงสผพระราชา ตวหนง เปน กระทาแลว ซงนางอสรกญญา ชอวาสชาดา ขางหนา ไปแลว สปาแหงไมมะเดอ นน จบแลว ทกง ของตนไม ตนหนง ในทอนไมไกล เมอตรส กบ (ดวยนกแขกเตาผพระราชา) นน ตรสแลว ซงคาถา นวา

อ.ตนไม ท. อนมใบอนเขยวสด มอย, อ.หมไม ท. อนมาก อนมผลมใชหนง๑ (มอย), อ.ใจ ของ-นกแขกเตา ยนดแลว (ในตนไม) อนแหงแลว อนผ เพราะเหตไรหนอ ดงน (ดงน) ฯ

อ.สวชาดก ทงปวง (อนบณฑต) พงใหพสดาร โดยนยอนมาแลว ในนวกนบาตนนเทยว, ก อ.ความเกดขนแหงเนอความนนเทยว (ในนวกนบาต) นนดวย (ในท) นดวย เปนตาง ๆ กน (ยอมเปน), (อ.คา) อนเหลอ เปนเชนนนนนเทยว (ยอมเปน) ฯ


อ.พระศาสดา ครนทรงนามาแลว ซงพระธรรมเทศนา น ตรสแลววา อ.ทาวสกกะ ในกาลนน เปนอานนท ไดเปนแลว (ในกาลน), อ.นกแขกเตา-ผพระราชา (ในกาลนน) เปนเรานนเทยว (ไดเปนแลว ในกาลน) ดงน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.อยางนน, ชอ อ.ความเปนแหงบคคลผมความ-ปรารถนานอย นน เปนแบบแผน ของเรา เปนประเพณ ของเรา (ยอมเปน), อ.ความทแหงตสสะผอยในนคมโดยปกต ผเปนบตร ของเรา เปนผไดแลว ซงอาจารย ผเชนกบดวยเรา มความปรารถนานอย เปนเรอง-ไมนาอศจรรย (ยอมเปน), ชอ อนภกษ เปนผมความปรารถนานอย ราวกะ-วาตสสะผอยในนคมโดยปกต พงเปน, เพราะวา อ.ภกษ ผมอยางนเปนรป เปนผไมควร เพออนเสอมรอบ จากมรรคและผล ท. (ยอมเปน), (อ.ภกษนน) ยอมม ในทใกล แหงพระนพพาน โดยแทนนเทยว ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.ภกษ ผยนดแลวในความไมประมาท (หรอ) หรอวา ผเหนซงภยในความประมาทโดยปกต เปนผไมควร เพออนเสอมรอบ (ยอมเปน), (อ.ภกษนน) (ยอมม) ในทใกล แหงพระนพพาน นนเทยว ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.ภกษ นน คอวา ผมอยางนเปนรป เปนผไมควร เพออนเสอมรอบ จากธรรมคอสมถะและวปสสนา ท. หรอ หรอวา จากมรรค-และผล ท. (ยอมเปน) คอวา ยอมเสอมรอบ (จากมรรคและผล ท.) อน (อนตน) บรรลแลว แมหามได คอวา ยอมไมบรรล (ซงมรรคและผล ท.) อน (อนตน) ไมบรรลแลว หามได (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานน - (บาทแหงพระคาถา) วา อภพโพ ปรหานาย ดงน ฯ


(อ.อรรถ) วา (อ.ภกษนน) (ยอมม) ในทใกล แหงกเลสปรนพพานบาง แหงอนปาทาปรนพพานบาง ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา นพพานสเสว สนตเก ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.พระเถระชอวาตสสะผอยในนคมโดยปกต บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว, อ.เทศนา เปนเทศนามผลมาก เกดแลว แกมหาชน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาตสสะผอยในนคมโดยปกต (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรคอนบณฑตก�าหนดแลว-

ดวยความไมประมาท จบแลว ฯอ.วรรค ทสอง (จบแลว) ฯ

jwi

๓. จตตวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-

อนบณฑตก�าหนดแลวดวยจต (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. เมฆยตเถรวตถ อ.เรองแหงพระเถระชอวาเมฆยะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

ก.๑ อ.พระศาสดา เมอประทบอย ทภเขา ชอวาจาลกา ทรงปรารภ ซงพระเมฆยะ ผมอาย ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ผนทน� จปล� จตต� ดงนเปนตน ฯ อ.เมฆยสตร ทงปวง (อนบณฑต) พงใหพสดาร เพออนยงเรอง (แหงพระเถระชอวาเมฆยะ) นน ใหเปนแจงยง ฯ ก อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว ซงพระเถระชอวาเมฆยะ ผไมอาจ เพออนตามประกอบ ซงความเพยร ในอมพวน นน เพราะความท (แหงตน) เปนผอนวตก ท. สามครอบง�าแลว แลวจงมาแลว ตรสแลววา ดกอนเมฆยะ (อ.กรรม) อนหนกยง อนเธอ ผละ ซงเรา ผผเดยว ผออนวอนอยวา ดกอนเมฆยะ (อ.เรา) เปนผผเดยว ยอมเปน, อ.ภกษ บางรป แมอน ยอมปรากฏ เพยงใด (อ.เธอ) (ยงกาล) จงใหมา เพยงนน ดงน แลวจงอย กระท�าแลว, อ.อน ชออนภกษ เปนผเปนไปในอ�านาจแหงจต อยางน เปน ยอมไมควร, ชอ อ.จต นน เปนธรรมชาตเรว (ยอมเปน), อ.อน (อนภกษ) (ยงจต) นน ใหเปนไป ในอ�านาจ ของตน ยอมควร ดงน ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. สอง เหลานวา


๑ แปลตามนยอรรถกถา เตม ปญจกามคณาลยโต อทธรตวา วปสสนากมมฏ€าเน ขตต� อยางไรกตาม คาถานแปลกนหลายนย

แตควรยดตามหลกอรรถกถา๒ วารช แปลวา สตวตวเกดในนา, สตวนา, ปลา, ดอกบว, เปนกตตรป กตตสาธนะ กว ปจจย ว.วา วารมห ชายตต วารโช

(สตโต) วาร เปนบทหนา ชน ธาตในความเกด ลบ น ทสดธาต และ กว ปจจย ฯ บางมต ว.วา วารมห ชาโต วารโช (สตโต)

(อ.บคคล) ผมปญญา ยอมกระท�า ซงจต อนดนรน อนกวดแกวง อนอนบคคลรกษาไดโดยยาก อนอน-บคคลหามไดโดยยาก ใหเปนธรรมชาตตรง เพยงดง อ.บคคลผกระท�าซงลกศร (ท�าอย) ซงลกศร (ใหเปนของตรง), อ.จต น (อนอนพระโยคาวจร ยกขนแลว จากทอยคอกามคณหา ซดไปแลว ในวปสสนากมมฏฐาน)๑ เพออนละ ซงบวงแหงมาร ยอมดนรนไปรอบ เพยงดง อ.ปลา๒ ตว (อนชาว-ประมง) ยกขนแลวจากทอยคอน�า ซดไปแลว บนบก (ดนรนไปรอบอย) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อนดนรนวเศษอย ในอารมณ ท. มรปเปนตน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา ผนทน� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อนไมตงอยพรอมอย ในอารมณ หนง ราวกะ อ.เดกในบาน ผไมตงอยพรอมอย ดวยอรยาบถหนง ชอวา อนกวดแกวง (ดงน แหงบท) วา จปล� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ซงวญญาณ (ดงน แหงบท) วา จตต� ดงน ฯ ก (อ.วญญาณ) นน (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลววา อ.จต ดงน เพราะความท (แหงวญญาณนน) เปนธรรมชาตวจตรดวยภมและวตถและอารมณและ- วถจตมกรยาจตเปนตน ฯ


(อ.อรรถ) วา ชอวา อนอนบคคลรกษาไดโดยยาก เพราะอนตงไวไดโดยยาก ในอารมณอนเปนทสบาย หนงนนเทยว อนราวกะวา โคตวเคยวกนซงขาวกลา ในทอนคบแคบดวยขาวกลา (ดงน แหงบท) วา ทรกข� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ชอวา อนอนบคคลหามไดโดยยาก เพราะความท (แหงจตนน) เปนธรรมชาตอนบคคลรกษาไดโดยยาก เพออนหาม (ซงจต) อนไปอย สอารมณ-อนมสวนเสมอไปปราศแลว (ดงน แหงบท) วา ทนนวารย� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.บคคลผกระทาซงลกศร นามาแลว ซงทอนไม ทอนหนง จากปา กระทาแลว ใหเปนทอนไมมเปลอกออกแลว ทาแลว ดวยนาขาวและนามน ใหรอนแลว ทกระเบองเปนเครองรองรบซงถานเพลง ดดแลว ทงามแหงตนไม ยอมกระทา ใหเปนทอนไมมความคดออกแลว ชอวา ใหเปนทอนไมตรง คอวา ใหเปนทอนไมควรแกการยงซงขนทราย, กแล (อ.บคคลผกระทาซงลกศรนน) ครนกระทาแลว แสดงแลว ซงศลปะ แกพระราชาและมหาอามาตยของพระราชา ท. ยอมได ซงสกการะและสมมานะ อนใหญ ชอฉนใด อ.บรษ ผมปญญา คอวา ผฉลาด คอวา ผรแจง กระทาแลว ซงจต นน อนมเหตมความ-ดนรนเปนตนเปนสภาพ ใหเปนธรรมชาตมเปลอกออกแลว คอวา ใหเปนธรรมชาต-มกเลสอนหยาบไปปราศแลว ดวยอานาจแหงธดงคและการอยในปา (ยงจต) ใหชมแลว ดวยยางเหนยวคอศรทธา (ยงจต) ใหรอนแลว ดวยความเพยรอนเปนไปทางกาย- และเปนไปทางจต ดดแลว ทงามคอสมถะและวปสสนา ยอมกระทา ใหเปนธรรมชาตตรง คอวา ใหเปนธรรมชาตไมคดโกง คอวา ใหเปนธรรมชาต-มความเสพผดออกแลว, กแล (อ.บรษผมปญญานน) ครนกระทาแลว พจารณาแลว ซงสงขาร ท. ทาลายแลว ซงกองแหงอวชชา กองใหญ กระทาแลว ซงคณวเสส น คอ ซงวชชา ท. สาม ซงอภญญา ท. หก ซงธรรมอนเปนโลกตระ ท. เกา ใหเปนคณชาตไปแลวในมอนนเทยว ยอมได ซงความเปน (แหงบคคล) ผควร- ซงทกษณาอนเลศ ฉนนนนนเทยว (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา อสกาโรว เตชน� ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา ราวกะ อ.ปลา (ดงน แหงบท) วา วารโช ว ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (อนชาวประมง) ทงแลว บนบก ดวยมอ หรอ หรอวา ดวยเทา หรอวา ดวย - (แหงวตถ ท.) มขายเปนตนหนา - (วตถ) อยางใด-อยางหนง (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา ถเล ขตโต ดงน ฯ


๑ ในฉบบบาลแยกประโยคเปน อปโร นโย ฯ อท� มารเธยย� ฯ เป ฯ ต� ปหาตพพนต ฯ บางมตแปลวา อ.นย อนอก

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ (อ.นย) วา อ.จต น ฯลฯ (อนพระโยคาวจร) พงละ ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ

(อ.วนจฉย ในบาทแหงพระคาถา) ว า โอกโมกตอพภโต ดงน (อนบณฑต พงทราบ), อ.นา ชอวา โอกะ (ในคา) นวา (อ.ภกษ ท. ผอยในเมองปาฐา) มจวร ท. อนชมแลวดวยนา (มาแลว สพระนครชอวาสาวตถ เพออนเฝา ซงพระศาสดา) ดงน, อ.ความอาลย (ชอวา โอกะ) (ในคา) นวา (อ.มน) ละแลว ซงทอย ผมอนไมระลกถงซงทอยเปนปกต ดงน, (อ.นาและ-อาลย) แมทงสอง (อนบณฑต) ยอมได (ในบาทแหงพระคาถา) น ฯ อ.เนอความ นวา จากทอยคอนา คอวา จากทอย อน (อนบณฑต) นบพรอมแลววานา ดงน (ในคา) นวา โอกโมกโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ตว (อนชาวประมง) ยกขนแลว (ดงน แหงบท) วา อพภโต ดงน ฯ อ.อรรถวา อ.ปลา นน ตว (อนชาวประมง) ยกขนแลว จากทอยคอนา ซดไปแลว บนบก เมอไมได ซงนา ยอมดนรนไปรอบ ฉนใด อ.จต น คอวา อนยนดยงแลวในทอยคอกามคณหา (อนอนพระโยคาวจร) ยกขนแลว (จากทอยคอกามคณหา) นน ซดไปแลว ในวปสสนากมมฏฐาน เพออนละ ซงวฏฏะ อน (อนบณฑต) นบพรอมแลวว าบ วงแหงมาร ใหเร าร อนอย ดวยความเพยรอนเปนไปทางกายและเปนไปทางจต ชอวา ยอมดนรนไปรอบ คอวา ยอมไมอาจ เพออนตงอยพรอม (ในวปสสนากมมฏฐาน) นน ฉนนน, (ครนเมอความเปน) อยางนน แมมอย, อ.บคคล ผมปญญา ไมทอดทงแลว ซงธระ ยอมกระทา (ซงจต) นน ใหเปนธรรมชาตตรง คอวา ใหเปนธรรมชาต-ควรแกการงาน โดยนย (แหงคา อนขาพเจา) กลาวแลวนนเทยว ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปรผนทตท� จตต� ดงนเปนตน ฯ อ.นย อนอกวา อ.จต น คอวา อนไมละแลว ซงบวงแหงมาร คอวา ซงวฏฏะคอกเลส ตงอยแลว ยอมดนรนไปรอบ ราวกะ อ.ปลา นน เพราะเหตนน อ.บวงแหงมาร (อนพระโยคาวจร) พงละ คอวา (อ.จต) นน ยอมดนรนไปรอบ เพราะบวงแหงมาร อนอนบณฑตนบพรอมแลววาวฏฏะคอกเลส ใด (อ.บวงแหงมาร) นน (อนพระโยคาวจร) พงละ ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ๑


ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.พระเถระชอวาเมฆยะ ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล, (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน เกดแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาเมฆยะ (จบแลว) ฯjwi

๒. อญญตรภกขวตถ อ.เรองแหงภกษรปใดรปหนง (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษ รปใดรปหนง ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ทนนคคหสส ลหโน ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.บาน อนเปนทอยหนาแนน ตาบลหนง ชอวา มาตกคาม ไดมแลว ใกลเชงแหงภเขา ในแวนแควน ของพระราชาพระนามวาโกศล ฯ ครงนน ในวนหนง อ.ภกษ ท. ผมหกสบเปนประมาณ (ยงพระศาสดา) ใหตรสบอกแลว ซงกมมฏฐาน เพยงไร แตพระอรหต ในสานก ของพระศาสดา ไปแลว สบาน นน เขาไปแลว เพอกอนขาว ฯ ครงนน อ.เจาของ แหงบาน นน ชอวามาตกะ ใด, อ.มารดา (ของเจาของ แหงบาน) นน เหนแลว (ซงภกษ ท.) เหลานน (ยงภกษ ท. เหลานน) ใหนงแลว ในเรอน องคาสแลว ดวยขาวตมและขาวสวย อนมรสอนเลศตาง ๆ ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) เปนผใครเพออนไป (ในท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนมหาอบาสกา (อ.อาตมภาพ ท. เปนผใครเพออนไป) สทอนมความสาราญอยางไร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.มหาอบาสกา) นน รแลววา อ.พระผเปนเจา ท. เหนจะ ยอมแสวงหา ซงทเปนทอยตลอดพรรษา ดงน หมอบลงแลว ณ ทใกลแหงเทา กลาวแลววา ถาวา อ.พระผเปนเจา ท. จกอย (ในท) น ตลอดประชมแหงเดอนสาม นไซร, อ.ดฉน รบแลว ซงสรณะ ท. สาม ซงศล ท. หา จกกระทา ซงอโบสถกรรม ดงน ฯ อ.ภกษ ท. (ปรกษากนแลว) วา อ.เรา ท. อาศยแลว (ซงมหาอบาสกา) น ไมลาบากอย ดวยภกษา จกอาจ เพออนกระทา ซงการ-สลดออกจากภพ ดงน (ยงคานมนต) ใหอยทบแลว ฯ (อ.มหาอบาสกา) นน ปฏบตแลว ซงวหาร อนเปนทเปนทอย ไดถวายแลว (แกภกษ ท.) เหลานน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน อยอย (ในท) นน ประชมกนแลว กลาวสอนแลว


๑ นรก หรอ นรยะ หมายถง ภพทปราศจากความเจรญ ว.วา นคคโต อโย ยสมา โส นรโย (ภโว) แบงเปนขมตามอานาจของกรรมทเหลาสตวโลกไดกระทาไวบนดาลใหเกดขน นรกขยายออกไปไมสนสดตามจานวนของสตวนรก แบงออกตามอานาจของกรรม ดงน (๑) มหานรก ๘ ขม (๒) อสสทนรก ๑๒๘ ขม (๓) ยมโลก ๓๒๐ ขม (๔) โลกนตนรก (โลกนตรกนรก) ๑ ขม

มหานรกหรอนรกขมใหญ ม ๘ ขม แตละขมจะมนรกบรวารหรออสสทนรก ดานละ ๔ ขม รวม ๑๖ ขม และมนรกขมเลก เรยกวา ยมโลก อยภายนอกดานละ ๑๐ ขม สาหรบโลกนตนรกอยนอกกาแพงจกรวาล

มหานรก ๘ ขม ไดแก ๑) สญชวนรก นรกทสตวนรกไมมวนตาย มลกษณะเปนพนเหลกหนาถกเผาไฟจนลกโชน ๒) กาฬ-สตตะนรก (ขมนรกบรรทดดา) มกาแพงและพนเหลกถกเผาไฟลกโชน นายนรยบาลจะจบเอาสตวนรกนอนลง ใชเสนบรรทดททาดวยสายเหลกแดงลกเปนไฟ มาดดรางกายของสตวนรกตามยาวบาง ขวางบาง แลวนามาเลอยบาง ใชขวานมดโตสบบาง ไดรบทกขเวทนาแสนสาหส ๓) สงฆาฏนรก (ขมนรกภเขาขยกาย) มกาแพงและพนเหลกถกเผาไฟลกโชน มภเขาเหลกลกเปนไฟ ๒ ลก กลงไปมาเขาหากนบดขยรางสตวนรกจนแหลกเหลวแลวฟนขนมาใหม ๔) โรรวะนรก (ขมนรกรองไห) มกาแพงเหลกสดาน ไฟลกโชน ยงลกยงรอน ตรงกลางขมมดอกบวเหลก กลบเหลกมไฟพงออกมาตลอดเวลา ๕) มหาโรรวะนรก (ขมนรกรองไหดง) มดอกบวขนาดใหญ ไฟรอนจดยงกวาขมกอน กลบบวคมเปนกรดมอยทวไป ระหวางชองวางมแหลนหลาว ปกชปลายแหลมขน ลกเปนไฟ และมสนขนรกคอยกดแทะกนจนหมดสน ๖) ตาปะนรก (ขมนรกแหงความเรารอน) พนเปนเหลกแดงฉาน ไฟ พลงโชนสวางมาก ไรเปลว ไฟละเอยดและรอนจด มแหลนหลาวใหญเทาลาตาลไฟลกโชน พงมาเสยบสตวนรกและเอาขนตงไว พอไฟไหมเนอหนงหลนลงมา กจะถกสนขนรกตวใหญเทาชาง เทยวไลกดแทะจนเหลอแตกระดก แลวกเกดเปนสตวนรกใหม ๗) มหาตาปะนรก (ขมนรกแหงความเรารอนยง) มไฟคลายแสงสวาง มความรอนสงมาก พงมาจากกาแพงเหลกรอบดานมารวมกนตรงกลาง มภเขาเหลกตงอยกลางขมนรก มไฟพงเขาพงออกจนเผาเปนเหลกแดงฉาน นายนรยบาลบงคบใหสตวนรกปายปนขนไปบนยอดเขา พอใกลถงยอดเขา สตวนรกทนไมไหว รวงหลนลงมา กจะถกแหลนหลาวทปกเอาไวรอบขางแทงเขา ไฟไหม ทวมราง ๘) อเวจมหานรก (ขมนรกแหงไฟ) มกาแพงเหลกปดเฉพาะตวทง ๖ ทศ มหลาวเหลกแทงสตวนรกทะลตรงราง ใหยน กางแขนขา โดยจากบนลงลาง ซายไปขวา หนาไปหลง จานวนหลายสบเลม จนสตวนรกไมสามารถขยบตวไดเลยแมแตนอย ถกแผดเผาอยตลอดเวลาจนกระดกแดงฉาน กลาวกนวา จานวนสตวนรกในขมน มมากกวาทง ๗ ขมรวมกน

ซงกนและกน ในวนหนงวา ดกอนทานผมอาย อ.อนอนเรา ท. ประพฤต- ประพฤตดวยความประมาท ยอมไมควร, เพราะวา อ.นรกใหญ ท. แปด๑ เปนสภาพมประตอนเปดแลวนนเทยว เพอเรา ท. ราวกะ อ.เรอนอนเปนของตน (ยอมเปน), ก อ.เรา ท. เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในส�านก ของพระ-พทธเจาผทรงพระชนมอยแล เปนผมาแลว (ยอมเปน), ก ชอ อ.พระพทธเจา ท. (อนบคคล) ผโออวด แมผเทยวไปอย (สท) อนมรอยเทาและรอยเทาตาม ไมอาจ เพออนใหโปรดปราน, (อนบคคล) ผมอธยาศยอยางไรนนเทยว อาจ เพออนใหโปรดปราน, (อ.ทาน ท.) เปนผไมประมาทแลว จงเปน, (อนเรา ท.) สอง ไมพงยน ไมพงนง ในทแหงเดยวกน, แตวา (อ.เรา ท.) จกเปน โดยความเปนอนเดยวกน ในกาลเปนทบ�ารงซงพระเถระ ในเวลาเยนแล ในกาลเปนทเทยวไปเพอภกษา ในเวลาเชาเทยว, (อ.เรา ท.) สอง จกไมเปน โดยความเปนอนเดยวกน ในกาลอนเหลอ, ก อกอยางหนงแล ครนเมอระฆง ในทามกลางแหงวหาร อนภกษ ผมความส�าราญหามได มาแลว เคาะแลว,


(อ.เรา ท.) มาแลว ดวยสญญาแหงระฆง จกกระท�า ซงยา (แกภกษ) นน ดงน ฯ

ก.๒ (ครนเมอภกษ ท.) เหลานน กระทาแลว ซงกตกา อยอย อยางน, ในวนหนง อ.อบาสกา นน (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว (ซงเภสช ท.) มเนยใสและนาออยเปนตน ผ (อนชน ท.) มทาสและกรรมกรเปนตน แวดลอมแลว ไปแลว สวหาร นน ในสมยเปนทสนไปแหงวน ไมเหนแลว ซงภกษ ท. ในทามกลางแหงวหาร ถามแลว ซงบรษ ท. วา อ.พระผเปนเจา ท. ไปแลว (ณ ท) ไหนหนอแล ดงน, (ครนเมอคา) วา ขาแตแมเจา (อ.พระผเปนเจา ท.) เปนผนงแลว ในทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวน ท. ของตน จกเปน ดงน (อนบรษ ท.) กลาวแลว, กลาวแลววา (อ.เรา) กระทาแลว อยางไรหนอแล จกอาจ เพออนเหน ดงน ฯ ครงนน อ.มนษยผรซง- กตกาวตร ท. ของหมแหงภกษ กลาวแลว (กะอบาสกา) นนวา ขาแตแมเจา ครนเมอระฆง (อนบคคล) เคาะแลว, (อ.พระผเปนเจา ท.) จกประชมกน ดงน ฯ (อ.อบาสกา) นน (ยงบคคล) ใหเคาะแลว ซงระฆง ฯ อ.ภกษ ท. ฟงแลว ซงเสยงแหงระฆง (คดแลว) วา (อ.ความทกข) มใชความสาราญ จกม (แกภกษ) บางรป ดงน ออกไปแลว จากทอนเปนของตนและอนเปนของตน ท. ประชมกนแลว ในทามกลางแหงวหาร ฯ อ.ชน ท. แมสอง ชอวา ผมาแลว โดยหนทางเดยวกน ยอมไมม ฯ อ.อบาสกา เหนแลว (ซงภกษ) รปหนง รปหนงนนเทยว ผมาอย จากทหนง ๆ คดแลววา อ.ความทะเลาะ ซงกนและกน เปนอาการอนบตร ท. ของเรา กระทาแลว จกเปน ดงน ไหวแลว ซงหมแหงภกษ ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) กระทาแลว ซงความทะเลาะ หรอหนอแล ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอนมหาอบาสกา (อ.อาตมภาพ ท.) ยอมไมกระทา ดงน ฯ (อ.อบาสกา กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ถาวา อ.ความทะเลาะ แหงทาน ท. ยอมไมมไซร, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ทาน ท.) ทงปวง ผเมอมา สเรอน ของดฉน ท. ยอมมา โดยความเปนอนเดยวกน ฉนใด, (อ.ทาน ท.) ไมมาแลว ฉนนน ผผเดยวเทยว เปนผมาแลว จากทหนง ๆ


(ยอมเปน) เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอน- มหาอบาสกา (อ.อาตมภาพ ท.) นงแลว ในทหนง ๆ กระทาแลว ซงสมณธรรม ดงน ฯ (อ.อบาสกา ถามแลว) วา ขาแตพอ ท. ชอ อ.สมณธรรม นน อะไร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอนมหาอบาสกา (อ.อาตมภาพ ท.) ยอมกระทา ซงการสาธยายซงอาการสามสบสอง, (อ.อาตมภาพ ท.) ยอมเรมตงไว ซงความสนไปและความเสอมไป ในอตภาพ ดงน ฯ (อ.อบาสกา ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก อ.อนกระท�า ซงการสาธยาย ในอาการสามสบสอง (ดวย) อ.อนเรมตงไว ซงความสนไปและความเสอมไป ในอตภาพ ดวย ยอมควร แกทาน ท. นนเทยว หรอ หรอวา (อ.อนกระท�า ซงการสาธยาย ในอาการ-สามสบสอง (ดวย) อ.อนเรมตงไว ซงความสนไปและความเสอมไป ในอตภาพดวย ยอมควร) แมแกดฉน ท. ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอน-มหาอบาสกา อ.ธรรม นน อนพระผมพระภาคเจา ไมทรงหามแลว แกใคร ๆ ดงน ฯ (อ.อบาสกา กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) ขอจงให ซงอาการสามสบสอง (ดวย) ขอจงบอก ซงการเรมตงไว ซงความสนไป- และความเสอมไป ในอตภาพดวย แมแกดฉน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอนมหาอบาสกา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงเรยนเอา ดงน (ยงอบาสกา) ใหเรยนเอาแลว (ซงสมณธรรม) ทงปวง ฯ (อ.อบาสกา) นน กระทาแลว ซงการสาธยาย ในอาการสามสบสอง เรมตงไวแลว ซงความสน- ไปและความเสอมไป ในตน จาเดม (แตกาล) นน บรรลแลว ซงมรรค ท. สาม (ดวย) ซงผล ท. สาม ดวย กอนกวา กวาภกษ ท. เหลานนนนเทยว ฯ ก อ.ปฏสมภทา ท. ส (ดวย) อ.โลกยอภญญา ท. ดวย มาแลว (แกอบาสกา) นน โดยมรรคนนเทยว ฯ

ก.๓ (อ.อบาสกา) นน ออกแลว จากสขอนเกดแลวแตมรรคและผล ตรวจดแลว ดวยจกษอนเปนทพย ใครครวญอยวา อ.ธรรม น อนบตร ท. ของเรา ถงทบแลว ในกาลไรหนอแล ดงน ราพงแลววา (อ.พระผเปนเจา ท.) เหลาน แมทงปวง เปนผ เปนไปกบดวยราคะ เปนผ เปนไปกบดวยโทสะ เปนผเปนไปกบดวยโมหะ (ยอมเปน), (อ.ผล) อนสกวาฌานและวปสสนา


๑ เอกคค� แยกเปน เอก + อคค คาวา อคค ในทน แปลวา อารมณ (อคค เจตถ อาลมพณวาจโก) แปลวา มอารมณเดยว

หรอ มอารมณเปนหนง เปนฉฏ€ตลยาธกรณพหพพหสมาส ว.วา เอก� อคค� ยสส ต� เอกคค� (จตต) นอกจากนน ยงมวเคราะห

ทโบราณาจารยวเคราะหไวหลายมต เชน ว.วา เอก� อารมมณ� อคคเมตสสาต เอกคค� (จตต) ฯ เอก� อทตย� อคค� อารมมณเมตสสาต

เอกคค� (จตต) ฯ เอก� อมสส จตตสส อคค� อารมมณ� อต ตสมา ต� จตต� เอกคค� (จตต) ฯ ถาแปลวา ไปสอารมณเดยว ว.วา

เอก� อารมมณ� อชตต เอกคค� (จตต) เปนกตตรป กตตสาธนะ ลง กว ปจจย เอก เปนบทหนา อช ธาตในความไป, ถง แปลง

ช เปน ค ซอน ค ฯ บางมต แปลวา มอารมณอนเลศดวงเดยว, มอารมณเดยวเปนเลศ

ยอมไมม (แกพระผเปนเจา ท.) เหลานน, อ.อปนสย แหงพระอรหต แหงบตร ท. ของเรา มอย หรอหนอแล (หรอวา อ.อปนสย แหงพระอรหต แหงบตร ท. ของเรา) ยอมไมม ดงน เหนแลววา (อ.อปนสย แหงพระอรหต แหงบตร ท. ของเรา) มอย ดงน ราพงแลววา อ.เสนาสนะอนเปนทสบาย มอย หรอหนอแล (หรอวา อ.เสนาสนะอนเปนทสบาย) ยอมไมม ดงน เหนแลว แมซงเสนาสนะอนเปนทสบาย ราพงแลววา (อ.พระผเปนเจา ท.) ยอมไมได ซงบคคลผเปนทสบาย หรอหนอแล ดงน เหนแลว แมซงบคคล-ผเปนทสบาย ใครครวญอยวา (อ.พระผเปนเจา ท.) ยอมไมได ซงอาหารอน- เปนทสบาย หรอหนอแล ดงน เหนแลววา อ.อาหารอนเปนทสบาย ยอมไมม (แกพระผเปนเจา ท.) เหลานน ดงน ยงขาวตม อนมอยางตาง ๆ (ดวย) ยงวตถอนบคคลพงเคยว อนมประการมใชหนง (ดวย) ยงโภชนะ อนมรสอนเลศ-ตาง ๆ ดวย ใหถงพรอมแลว จาเดม (แตกาล) นน ยงภกษ ท. ใหนงแลว ถวายแลว ซงนาเพอทกษณา มอบถวายแลว (ดวยคา) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.วตถ) ใด ใด อนทาน ท. ยอมชอบใจ, (อ.ทาน ท.) ถอเอาแลว (ซงวตถ) นน นน ขอจงฉน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน ถอเอาแลว (ซงอาหารวตถ ท.) มขาวตมเปนตน ยอมฉน ตามความชอบใจอยางไร ฯ (เมอภกษ ท.) เหลานน ไดอย ซงอาหารอนเปนทสบาย, อ.จต เปนธรรมชาต-มอารมณเดยว๑ ไดเปนแลว ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน มจต อนมอารมณเดยว ยงวปสสนา ใหเจรญแลว บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ตอกาลไมนานนนเทยว คดแลววา โอ อ.มหาอบาสกา เปนทพง ของเรา ท. เกดแลว, ถาวา อ.เรา ท. ไมไดแลว ซงอาหารอนเปนทสบายไซร, อ.การแทง-ตลอดซงมรรคและผล จกไดมแลว แกเรา ท. หามได, ในกาลน (อ.เรา ท.) ผมกาลฝนอนอยแลว ปวารณาแลว จกไป สสานก ของพระศาสดา ดงน


๑ ประโยคแบบ ขมนย� ใหเตม สรรยนต� จตจกก� นวทวาร� เขามาแปล ฯ

ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน อาลาแลว ซงมหาอบาสกาวา (อ.อาตมภาพ ท.) เปนผใครเพออนเฝา ซงพระศาสดา ยอมเปน ดงน ฯ อ.มหาอบาสกา (กลาวแลว) วา ขาแตพระผเปนเจา ท. อ.ดละ ดงน ตามสงแลว (ซงภกษ ท.) เหลานน กลาวแลว ซงคาอนเปนทรก ท. อนมากวา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) พงแลด ซงดฉน ท. แมอก ดงน กลบเฉพาะแลว ฯ อ.ภกษ ท. แมเหลานนแล ไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง ผ (อนพระศาสดา) ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.ยนตคอสรระ อนมจกรส อนมทวารเกา อนเธอ ท.) พงอดทนได แลหรอ๑, (อ.ยนตคอสรระ อนมจกรส อนมทวารเกา อนเธอ ท.) พงใหเปนไป แลหรอ, อนง (อ.เธอ ท.) ไมลาบากแลว ดวยกอนขาว (หรอ) ดงน (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ยนตคอสรระ อนมจกรส อนมทวารเกา อนขาพระองค ท.) พงอดทนได, ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ยนต-คอสรระ อนมจกรส อนมทวารเกา อนขาพระองค ท.) พงใหเปนไป, อนง (อ.ขาพระองค ท.) ไมลาบากแลวนนเทยว ดวยกอนขาว, เพราะวา อ.อบาสกา คนหนง ชอวา มาตกมารดา รแลว ซงวาระแหงจต ของขาพระองค ท., (ครนเมอเหตน) วา โอหนอ (อ.มหาอบาสกา) พงจดแจง ซงอาหาร ชออนมอยางนเปนรป แกเรา ท. ดงน (อนขาพระองค ท.) คดแลว, จดแจงแลว ซงอาหาร อน (อนขาพระองค ท.) คดแลวอยางไร ไดถวายแลว ดงน กลาวแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณ (ของมหาอบาสกา) นน ฯ

ก.๔ อ.ภกษ รปใดรปหนง ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณ (ของมหาอบาสกา) นน เปนผใครเพออนไป (ในท) นน เปน เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในสานก ของพระศาสดา ทลลาแลว ซงพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) จกไป สบาน นน ดงน ออกไปแลว จากพระวหารชอวาเชตวน ถงแลว ซงบาน นน โดยลาดบ คดแลววา ไดยนวา อ.อบาสกา น ยอมร (ซงเหต) อน (อนบคคลอน) ทงคดแลวทงคดแลว,


๑ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๔๘ เฉลยเปนกรยาคมพากย (โหต) โดยแยกเปน ๒ ประโยค คอ มม ปตโต ม� ทฏ€กาโม

(โหต), คมน� เม ปจจาสสต ฯ๒ แปลอกนยหนง ดกอนพอ จะ อ.อยางนน ฯ

ก อ.เรา เหนดเหนอยแลว ในหนทาง จกไมอาจ เพออนกวาด ซงวหาร, โอ หนอ (อ.อบาสกา) พงสงมา ซงมนษย ผปฏบตซงวหาร แกเรา ดงน ในวน (แหงตน) เขาไปแลว สวหาร ฯ อ.อบาสกา นงแลว ในเรอนเทยว ราพงอย รแลว ซงเนอความ นน สงไปแลว ซงมนษย (ดวยคา) วา (อ.เจา) จงไป, (อ.เจา) ปฏบตแลว ซงวหาร จงมา ดงน ฯ (อ.ภกษ) แมนอกน เปนผใครเพออนดม ซงนาอนบคคลพงดม (เปน) คดแลววา โอหนอ (อ.อบาสกา) กระทาแลว ซงนาอนบคคลพงดมอนบคคลปรงแลวดวย-นาตาลกรวด พงสงมา แกเรา ดงน ฯ อ.อบาสกา สงไปแลว (ซงนาอน-บคคลพงดมอนบคคลปรงแลวดวยนาตาลกรวด) นน ฯ (อ.ภกษนน) คดแลววา (อ.อบาสกา) จงสงมา ซงขาวตมอนสนท ซงแกงออม แกเรา ในเวลาเชาเทยว ในวนรงขน ดงน ฯ อ.อบาสกา ไดกระทาแลว เหมอนอยางนน ฯ (อ.ภกษ) นน ดมแลว ซงขาวตม คดแลววา โอหนอ (อ.อบาสกา) พงสงมา ซงวตถอนบคคลพงเคยว อนมอยางนเปนรป แกเรา ดงน ฯ อ.อบาสกา สงไปแลว (ซงวตถอนบคคลพงเคยว) แมนน ฯ (อ.ภกษ) นน คดแลววา อ.อบาสกา น สงไปแลว (ซงวตถ) อนอนเราทงคดแลวทงคดแลว ทงปวง, อ.เรา เปนผใครเพออนเหน (ซงอบาสกา) นน (ยอมเปน), โอหนอ (อ.อบาสกา) (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงโภชนะมรสอนเลศตาง ๆ เพอเรา พงมา เองนนเทยว ดงน ฯ อ.อบาสกา (คดแลว) วา อ.บตร ของเรา เปนผใครเพออนเหน ซงเรา (เปน)๑ ยอมหวงเฉพาะ ซงการไป แหงเรา ดงน (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงโภชนะ ไปแลว สวหาร ไดถวายแลว (แกภกษ) นน ฯ (อ.ภกษ) นน ผมกจดวยภตอนกระทาแลว ถามแลววา ดกอนมหาอบาสกา อ.ทาน เปนผชอวามาตกมารดา (ยอมเปน) (หรอ) ดงน ฯ (อ.อบาสกานน กลาวแลว) วา ดกอนพอ จะ, (อ.ดฉน เปนผชอวา-มาตกมารดา ยอมเปน) ดงน๒ ฯ (อ.ภกษนน ถามแลว) วา ดกอนอบาสกา อ.ทาน ยอมร ซงจตของบคคลอน (หรอ) ดงน ฯ (อ.อบาสกา กลาวแลว) วา


๑ ตงแต โส จนเตส อย� อปาสกา - สตถ สนตก� อคมาส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๘ แปลโดยพยญชนะ

ดกอนพอ (อ.ทาน) ยอมถาม ซงดฉน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา (อ.ทาน) ไดกระทาแลว (ซงวตถ) ทงปวง อนอนอาตมภาพ- ทงคดแลวทงคดแลว (เพราะเหต) นน (อ.อาตมภาพ) ยอมถาม ซงทาน ดงน ฯ (อ.อบาสกานน กลาวแลว) วา ดกอนพอ อ.ภกษผรซงจตของบคคลอน ท. เปนผมาก (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา อ.อาตมภาพ ยอมไมถาม (ซงภกษ ท.) เหลาอน, ดกอนอบาสกา (อ.อาตมภาพ) ยอมถาม ซงทาน ดงน ฯ (ครนเมอความเปน) อยางนน แมมอย, อ.อบาสกา ไมกลาวแลววา (อ.ดฉน) ยอมร ซงจตของบคคลอน ดงน กลาวแลววา ดกอนบตร ชอ (อ.ชน ท.) ผรอย ซงจตของบคคลอน ยอมกระทา อยางน ดงน ฯ

ก.๕ (อ.ภกษ) นน คดแลววา อ.กรรม น เปนกรรมหนกหนอ ยอมเปน, ชอ อ.ปถชน ท. ยอมคด (ซงเหต) อนงามบาง (ซงเหต) อนไมงามบาง, ถาวา อ.เรา จกคด (ซงเหต) อนไมสมควรแลวไซร, (อ.อบาสกาน) ยงเรา พงใหถง ซงประการอนแปลก ราวกะ (อ.หญง) ผจบอย ซงโจร กบ ดวยภณฑะ ทมวยผม, อ.อนอนเรา หนไป (จากท) น ยอมควร ดงน กลาวแลววา ดกอนอบาสกา อ.อาตมภาพ จกไป ดงน ฯ (อ.อบาสกานน ถามแลว) วา ขาแตพระผเปนเจา (อ.ทาน จกไป) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ดกอนอบาสกา (อ.อาตมภาพ จกไป) สสานก ของพระศาสดา ดงน ฯ (อ.อบาสกา กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงอย (ในท) น กอน ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ดกอนอบาสกา (อ.อาตมภาพ) จกไมอย, (อ.อาตมภาพ) จกไปนนเทยว ดงน ออกไปแลว ไดไปแลว สสานก ของพระศาสดา๑ ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสถามแลว (ซงภกษ) นนวา ดกอนภกษ อ.เธอ ยอมไมอย (ในท) นน หรอ ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน), (อนขาพระองค)


๑ อกนยหนง (อ.อบาสกานน) ยงเรา จกใหถง ซงประการอนแปลก ราวกะ (อ.หญง) ผจบอย ซงโจร กบ ดวยภณฑะ

ทมวยผม ฯ๒ ทมโถ เปนภาวรป ภาวสาธนะ ว.วา ทมน� ทมโถ การฝก, การทรมาน ชอวา ทมถะ ฯ ทม ธาตในความฝก, ทรมาน ถ หรอ

อถ ปจจย (ปจจยนอกแบบ)

ไมอาจ เพออนอย (ในท) นน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ (อนเธอ ไมอาจ เพออนอย ในทนน) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.อบาสกา นน ยอมร (ซงเหต) ทงปวง อน (อนบคคล) ทงคดแลวทงคดแลว, (อ.ขาพระองค) คดแลววา ก ชอ อ.ปถชน ท. ยอมคด (ซงเหต) อนงามบาง (ซงเหต) อนไมงามบาง, ถาวา อ.เรา จกคด (ซงเหต) อะไร ๆ อนไมสมควรแลวไซร, (อ.อบาสกานน) ผราวกะวาจบอย ซงโจร ทมวยผม กบ ดวยสงของ ยงเรา จกใหถง ซงประการอนแปลก๑ ดงน เปนผมาแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ อ.อนอนเธอ อย (ในท) นนนนเทยว ยอมควร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) ยอมไมอาจ, อ.ขาพระองค จกไมอย (ในท) นน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ ถาอยางนน อ.เธอ จกอาจ เพออนรกษา (ซงธรรมชาต) อยางหนงนนเทยว หรอ ดงน ฯ (อ.ภกษนน ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค จกอาจ เพออนรกษา ซงธรรมชาต) อะไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา) ตรสแลววา (อ.เธอ) จงรกษา ซงจต ของเธอนนเทยว, ชอ อ.จต นน เปนธรรมชาต-อนบคคลรกษาไดโดยยาก (ยอมเปน), (อ.เธอ) จงขม ซงจต ของตนนนเทยว, (อ.เธอ) อยาคดแลว (ซงเหต) อะไร ๆ อน, ชอ อ.จต นน เปนธรรมชาต-อนบคคลขมไดโดยยาก (ยอมเปน) ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.การฝก๒ ซงจต อนอนบคคลขมไดโดยยาก อนเกดและดบเรว อนมอนตกไปตามความใครใน-อารมณอยางใดอยางหนงเปนปกต เปนคณยง-ประโยชนใหส�าเรจ (ยอมเปน), (เพราะวา) อ.จต อน (อนบคคล) ฝกแลว เปนธรรมชาตน�ามาซง- ความสข (ยอมเปน) ดงน ฯ


แกอรรถ

(อ.วเคราะห) วา ชอ อ.จต นน (อนบคคล) ยอมขมได โดยยาก เพราะเหตนน (อ.จตนน) ชอวา อนบคคลขมไดโดยยาก, (อ.จตนน) ยอมเกดขน เรวดวย ยอมดบ เรวดวย เพราะเหตนน (อ.จตนน) ชอวา อนเกดและดบเรว, (ซงจต) นน อนอนบคคลขมไดโดยยาก อนเกดและดบเรว (ดงน) (ในบาทแหงพระคาถาวา ทนนคคหสส ลหโน ดงน) นน (อนบณฑต พงกระทา) ฯ (อ.อรรถ) วา อนมอนตกไป (ในอารมณ) อยางใดอยางหนงนนเทยวเปนปกต (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา ยตถ กามนปาตโน ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา จรงอย (อ.จต) นน ยอมไมร ซงฐานะอนตนพงได หรอ หรอวา ซงฐานะอนตนไมพงได ซงฐานะอนสมควรแลว หรอ หรอวา ซงฐานะอนไมสมควรแลว, ยอมไมแลด ซงชาตนนเทยว, ยอมไมแลด ซงโคตร, ยอมไมแลด ซงวย, (อ.ตน) ยอมปรารถนา (ในอารมณ) ใด ใดนนเทยว, ยอมตกไป (ในอารมณ) นน นนนนเทยว เพราะเหตนน (อ.จตนน) (อนพระผมพระภาคเจา) ยอมตรสวา อนมอนตกไปตามความใครในอารมณอยางใด-อยางหนงเปนปกต ดงน, อ.การฝก ซงจต อนมอยางนเปนรป นน เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ (ยอมเปน) คอวา อ.ความท (แหงจตนน) เปนธรรมชาตอนบคคลฝกแลว ดวยอรยมรรค ท. ส คอวา (อ.จตนน) เปนธรรมชาตมความเสพผดออกแลว ยอมเปน โดยประการใด อ.ความท (แหงจตนน) เปนธรรมชาตอนบคคลกระทาแลว โดยประการนน เปนคณยงประโยชน- ใหสาเรจ (ยอมเปน) ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.การฝก ซงจต เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ ยอมเปน) เพราะเหตอะไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา เพราะวา อ.จต น อน (อนบคคล) ฝกแลว เปนธรรมชาตนามาซงความสข (ยอมเปน) คอวา อน (อนบคคล) ฝกแลว คอวา อน (อนบคคล) กระทาแลว ใหเปนธรรมชาตมความเสพผดออกแลว ยอมนามา ซงความสขอนเกดแลวแตมรรคและผล ดวย ซงความสขคอพระนพพานอนเปน-


๑ แปลทบศพทวา ซงพระอรหต กได ลง ตต ปจจย ในภาวตทธต ว.วา อรหโต ภาโว อรหตต�๒ ทองเทยวไปอย ส บทหนา สร ธาตในความไป, ถง, เทยวไป, ทองเทยว (คตย) อนต ปจจย ฯ

ประโยชนอยางยง ดวย (ดงน) ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงเทศนา อ.บรษทผถงพรอมแลว ท. ผมาก (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว, อ.เทศนา เปนเทศนา-เปนไปกบดวยวาจามประโยชน เกดแลว แกมหาชน ฯ

ก.๖ อ.พระศาสดา ครนประทานแลว ซงพระโอวาท น แกภกษ นน ทรงสงไปแลว (ดวยพระดารส) วา ดกอนภกษ (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) ไมคดแลว (ซงเหต) อะไร ๆ อน จงอย (ในท) นนนนเทยว ดงน ฯ อ.ภกษ นน ไดแลว ซงพระโอวาท จากสานก ของพระศาสดา ไดไปแลว (ในท) นน ฯ (อ.ภกษนน) ไมคดแลว ชอ ซงความคด ในภายนอก อะไร ๆ ฯ แม อ.มหาอบาสกา แลดอย ดวยจกษ อนเปนทพย เหนแลว ซงพระเถระ กาหนดแลว ดวยญาณของตนนนเทยววา อ.บตร ของเรา ไดแลว ซงอาจารย ผใหซงโอวาท มาแลว อก ในกาลน ดงน จดแจงแลว ซงอาหารอนเปน- ทสบาย ไดถวายแลว (แกพระเถระ) นน ฯ (อ.พระเถระ) นน ไดแลว ซงโภชนะอนเปนทสบาย บรรลแลว ซงความเปนแหงพระอรหนต๑ โดยวน- เลกนอยนนเทยว (ยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษอย ดวยความสขอนเกดแลวแต- มรรคและผล คดแลววา โอ อ.มหาอบาสกา เปนทพง ของเรา เกดแลว, อ.เรา อาศยแลว (ซงมหาอบาสกา) น เปนผถงแลว ซงความแลนออกจากภพ ยอมเปน ดงน ใครครวญอยวา (อ.มหาอบาสกาน) เปนผเปนทพง ของเรา เกดแลว ในอตภาพ น กอน, ก เมอเรา แลนไปพรอมอย๒ ในสงสาร, (อ.มหาอบาสกา) น เปนผเปนทพงเปนแลวในกอน ในอตภาพ ท. แมเหลาอน (ไดเปนแลว) (หรอ) หรอวา (เปนผเปนทพงเปนแลวในกอน ในอตภาพ ท. แมเหลาอน ไดเปนแลว) หามได ดงน ระลกตามแลว ซงรอยแหงอตภาพ-อนหยอนดวยอตภาพหนง ฯ (อ.มหาอบาสกา) แมนน เปนหญงผบาเรอซงเทา (ของพระเถระ) นน เปน เปนหญงมจตอนเนองเฉพาะแลว (ในบรษ ท.) เหลาอน


เปน (ยงบคคล) ใหปลงลงแลว (ซงพระเถระ) นน จากชวต ในรอยแหงอตภาพ-อนหยอนดวยอตภาพหนง ฯ อ.พระเถระ เหนแลว (ซงโทษ) มใชคณ อนมประมาณเทาน (ของมหาอบาสกา) นน คดแลววา โอ อ.มหาอบาสกา น ไดกระทาแลว ซงกรรม อนหนก ดงน ฯ แม อ.มหาอบาสกา นงแลว ในเรอนเทยว ใครครวญอยวา อ.กจแหงบรรพชต ของบตร ของเรา ถงแลว ซงทสด หรอหนอแล (หรอวา) (ถงแลว ซงทสด) หามได ดงน รแลว ซงความบรรลซงความเปนแหงพระอรหนต (แหงพระเถระ) นน เมอใครครวญ ยงขน ไดรแลววา อ.บตร ของเรา บรรลแลว ซงความเปนแหงพระอรหนต คดแลววา โอ หนอ อ.อบาสกา น เปนผเปนทพง ใหญ ของเรา เกดแลว ดงน ใครครวญอยวา (อ.อบาสกา) น เปนผเปนทพง ของเรา เปนแลวในกอน (ไดเปนแลว) แมในกาลอนเปนไปลวงแลว หรอหนอแล (หรอวา) (เปนผเปนทพง ของเรา เปนแลวในกอน ไดเปนแลว แมในกาลอนเปน-ไปลวงแลว) หามได ดงน ระลกตามแลว ตลอดรอยแหงอตภาพอนหยอน-ดวยอตภาพหนง, ก อ.เราแล เปน โดยความเปนอนเดยวกน กบ (ดวยบรษ ท.) เหลาอน ปลงลงแลว (ซงพระเถระ) นน จากชวต ในรอย-แหงอตภาพอนหยอนดวยอตภาพหนง, (อ.พระเถระ) น เหนแลว (ซงโทษ) มใชคณ อนมประมาณเทาน ของเรา คดแลววา โอ อ.กรรม อนหนก อนอบาสกา กระท�าแลว ดงน ดงน; (อ.มหาอบาสกา) ใครครวญอยวา อ.อปการะ เปนสภาพอนเรา ผทองเทยวไปอย ในสงสาร กระท�าแลวในกอน แกบตร ของเรา ยอมไมมนนเทยว หรอหนอแล ดงน ระลกตามแลว ซงอตภาพ ทรอย อนยง (กวารอยแหงอตภาพอนหยอนดวยอตภาพหนง) นน รแลววา อ.การใหซงชวต อนเรา เปนหญงผบ�าเรอซงเทา (ของพระเถระ) นน เปน ใหแลว ในทเปนทปลงลง จากชวต แหงหนง ในอตภาพ ทรอย, โอ อ.อปการะใหญ อนเรา กระท�าแลว แกบตร ของเรา ดงน นงแลว ในเรอนเทยว กลาวแลววา (อ.ทาน) ขอจงใครครวญ ใหวเศษ ยง ดงน ฯ (อ.พระเถระ) นน ฟงแลว ซงเสยง ดวยโสตธาต อนเปนทพย ระลกตามแลว ซงอตภาพ ทรอย ใหวเศษ เหนแลว ซงความทแหงชวต ของตน เปนธรรมชาต (อนอบาสกา) นน ใหแลว (ในอตภาพ) นน


๑ ตงแต สตถา ตสส ภกขโน – นพพานธาตยา ปรนพพาย ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๓ แปลโดยพยญชนะ

คดแลววา โอ อ.อปการะ เปนสภาพอนมหาอบาสกา น กระท�าแลวในกอน แกเรา (ไดเปนแลว) ดงน เปนผมใจเปนของแหงตน เปน กลาวแลว ซงปญหา ในมรรคและผล ท. ส (แกมหาอบาสกา) นน (ในท) นนนนเทยว ปรนพานแลว ดวยนพพานธาต อนเปนอนปาทเสส๑ ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษรปใดรปหนง (จบแลว) ฯjwi

๓. อกกณ€ตภกขวตถอ.เรองแหงภกษผกระสนขนแลว (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงภกษผกระสนขนแลว รปใดรปหนง ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา สทททส� ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา ครนเมอพระศาสดา ประทบอยอย ในพระนครชอวา- สาวตถ, อ.บตรของเศรษฐ คนหนง เขาไปหาแลว ซงพระเถระผเขาถงซงตระกล ของตน กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม เปนผใครเพออนพน จากทกข (ยอมเปน), (อ.ทาน) ขอจงบอก ซงอาการเปนเหตพน จากทกข อยางหนง แกกระผม ดงน ฯ (อ.พระเถระ) กลาวแลววา ดกอนทาน- ผมอาย อ.ดละ, ถาวา (อ.ทาน) เปนผใครเพออนพน จากทกข ยอมเปนไซร, (อ.ทาน) จงถวาย ซงภตอนบคคลพงถวายตามสลาก, (อ.ทาน) จงถวาย ซงภตอนบคคลพงถวายในปกษ, (อ.ทาน) จงถวาย ซงภตอนบคคลพงถวาย- แกภกษผอยตลอดพรรษา, (อ.ทาน) จงถวาย ซงปจจย ท. มจวรเปนตน, (อ.ทาน) กระทาแลว ซงทรพยสมบต ของตน ใหเปนสวน สาม จงประกอบ ซงการงาน (ดวยทรพย) สวนหนง, จงเลยงด ซงบตรและทาระ (ดวยทรพย) สวนหนง, จงถวาย (ซงทรพย) สวนหนง ในพระพทธศาสนา ดงน ฯ (อ.บตร-ของเศรษฐ) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ดละ ดงน กระทาแลว (ซงกจ) ทงปวง ตามลาดบ (แหงกจ อนพระเถระ) กลาวแลว ถามแลว ซงพระเถระ อกวา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม) จะกระทา (ซงบญ) อะไร อน อนยง (กวาบญ) น ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ทาน) จงรบ ซงสรณะ ท. สาม ซงศล ท. หา ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน) รบแลว (ซงสรณะและศล ท.) แมเหลานน ถามแลว (ซงบญกรรม) อนยง (กวาบญ) นน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงรบ ซงศล ท. สบ ดงน ฯ


๑ อาภธมมโก (เถโร) ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต แปลไดหลายนย ดงน แปลวา ผทรงไวซงพระอภธรรม ว.วา อภธมม�

ธาเรตต อาภธมมโก, แปลวา ผเรยนเอาซงพระอภธรรม ว.วา อภธมม� อธเตต อาภธมมโก, แปลวา ผประกอบแลวใน-

พระอภธรรม ว.วา อภธมเม นยตโต อาภธมมโก ฯ

(อ.บตรของเศรษฐ) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ดละ ดงน รบแลว ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน เปนผชอวาอนปพพเศรษฐบตร เกดแลว เพราะความทแหงบญกรรม เปนกรรม (อนตน) กระทาแลว โดยลาดบ อยางน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน) ถามแลว อก วา ขาแตทานผเจรญ อ.บญ อน (อนกระผม) พงกระทา แมอนยง (กวาบญ) น มอย (หรอ) ดงน, ครนเมอคาวา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงบวช ดงน (อนพระเถระ) กลาวแลว, ออกไปแลว บวชแลว ฯ อ.ภกษ ผทรงไวซงพระอภธรรม๑ รปหนง เปนอาจารย (ของภกษ) นน ไดเปนแลว, (อ.ภกษ) ผทรงไวซงพระวนย รปหนง เปนอปชฌาย (ของภกษนน) (ไดเปนแลว) ฯ อ.อาจารย (ของภกษ) นน ผมอปสมบทอนไดแลว กลาวแลว ซงปญหา ในพระอภธรรม ในกาล (แหงภกษ-นน) มาแลว สสานก ของตนวา อ.อน (อนภกษ) กระทา (ซงกรรม) น ชอ ในพระพทธศาสนา ยอมควร, อ.อน (อนภกษ) กระทา (ซงกรรม) น (ชอ ในพระพทธศาสนา) ยอมไมควร ดงน ฯ แม อ.อปชฌาย กลาวแลว ซงปญหา ในพระวนย ในกาล (แหงภกษ) นน มาแลว สสานก ของตนวา อ.อน (อนภกษ) กระทา (ซงกรรม) น ชอ ในพระพทธศาสนา ยอมควร, อ.อน (อนภกษ) กระทา (ซงกรรม) น (ชอ ในพระพทธศาสนา) ยอมไมควร, (อ.วตถ) น ยอมควร, (อ.วตถ) น ยอมไมควร ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน คดแลววา โอ อ.กรรม น เปนกรรมหนก (ยอมเปน), อ.เรา เปนผใคร-เพออนพน จากทกข (เปน) เปนผบวชแลว (ยอมเปน), แตวา อ.ทเปน-ทเหยยดออกซงมอ ของเรานนเทยว ยอมไมปรากฏ (ในพระพทธศาสนา) น, (อนเรา) ดารงอยแลว ในเรอน อาจ เพออนพน จากทกขในวฏฏะ, อ.อนอนเรา เปนคฤหสถ เปน ยอมควร ดงน ฯ

ก.๒ (อ.ภกษ) นน กระสนขนแลว ไมยนดยงแลว ยอมไมกระทา ซงการสาธยาย ในอาการสามสบสอง, ยอมไมเรยนเอา ซงอทเทส, เปนผผอม


๑ ธมนสนถตคตโต (ชโน) เปนฉฏฐตลยาทกรณพหพพหสมาส มตตยาตปปรสสมาสเปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

ต.ตป. ว. ธมนยา สนถต ธมนสนถต (คตต)

ฉ.ตล. ว. ธมนสนถต คตต ยสส โส ธมนสนถตคตโต (ชโน) ๒ อาลสยาภภโต (ชโน) เปนตตยาตปปรสสมาส ม ณย ปจจย (ในสททนตวา ลง ณย ปจจย) ภาวตทธต เปนภายใน

ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

ณย.ภาว. ว. อลสสส ภาโว อาลสย

ต.ตป. ว. อาลสเยน อภภโต อาลสยาภภโต (ชโน)

เปนผเศราหมอง เปนผมตวอนสะพรงแลวดวยเสนเอน๑ เปนผอนความเปนแหงบคคล-ผเกยจครานครอบงาแลว๒ เปนผเกลอนกลนแลวดวยหดดาน ไดเปนแลว จาเดม (แตกาล) นน ฯ ครงนน อ.ภกษหนมและสามเณร ท. ถามแลว (ซงภกษ) นนวา ดกอนทานผมอาย อ.ทาน เปนผยนแลว ในทแหงตนยนแลวเทยว เปนผนงแลว ในทแหงตนนงแลวเทยว เปนผอนโรคผอมเหลองครอบงาแลว เปนผผอม เปนผ-เศราหมอง เปนผมตวอนสะพรงแลวดวยเสนเอน เปนผอนความเปนแหงบคคลผ-เกยจครานครอบงาแลว เปนผเกลอนกลนแลวดวยหดดาน ไดเปนแลว เพราะเหตไร, (อ.กรรม) อะไร อนทาน กระทาแลว ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.เรา) เปนผกระสนขนแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ภกษ-หนมและสามเณร ท. ถามแลว) วา (อ.ทาน เปนผกระสนขนแลว ยอมเปน) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ฯ (อ.ภกษหนมและสามเณร ท.) เหลานน บอกแลว แกอาจารยและอปชฌาย ท. (ของภกษ) นน ฯ อ.อาจารยและอปชฌาย ท. พาเอาแลว (ซงภกษ) นน ไดไปแลว สสานก ของพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอน-ภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผมาแลว ยอมเปน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.อาจารยและอปชฌาย ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ภกษ น กระสนขนแลว ในพระศาสนา ของพระองค ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา (อ.เธอ เปนผกระสนขนแลว ยอมเปน) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ขาพระองค เปนผใครเพออนพน จากทกข (เปน) เปนผบวชแลว (ยอมเปน),


อ.อาจารย ของขาพระองค นน กลาวแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงพระอภธรรม, อ.อปชฌาย (กลาวแลว) ซงวาจาเปนเครองกลาวซงพระวนย, ขาแตพระองคผเจรญ อ.ขาพระองค นน ไดกระทาแลว ซงการสนนษฐานวา อ.ทเปนทเหยยดออกซงมอ ของเรานนเทยว ยอมไมม (ในพระพทธศาสนา) น, (อนเรา) เปนคฤหสถ เปน อาจ เพออนพน จากทกข, (อ.เรา) เปนคฤหสถ จกเปน ดงน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ถาวา อ.เธอ จกอาจ เพออนรกษา (ซงธรรมชาต) อยางหนงนนเทยวไซร, อ.กจคออนรกษา (ซงธรรมชาต ท.) อนเหลอลง ยอมไมม ดงน ฯ (อ.ภกษนน ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค จกอาจ เพออนรกษา ซงธรรมชาต) อะไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา (อ.เธอ) จกอาจ เพออนรกษา ซงจต ของเธอนนเทยว (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) จกอาจ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา) ประทานแลว ซงพระโอวาท น วา ถาอยางนน (อ.เธอ) จงรกษา ซงจต ของตนนนเทยว, (อนเธอ) อาจ เพออนพน จากทกข ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

(อ.บคคล) ผมปญญา พงรกษา ซงจต อนอน- บคคลเหนไดโดยยากดวยด อนละเอยดดวยด อนมอนตกไปตามความใครในอารมณอยางใดอยางหนง-เปนปกต, (เพราะวา) อ.จต อน (อนบคคล) คมครองแลว เปนธรรมชาตน�ามาซงความสข (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อนอนบคคลเหนไดโดยยาก ดวยด (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา สทททส� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อนละเอยด ดวยด คอวา อนละเอยดออนอยางยง (ดงน แหงบท) วา สนปณ� ดงน ฯ


(อ.อรรถ) วา อนมอนไมแลด (ซงฐานะ ท.) มชาตเปนตน แลวจงตกไป ใน - ในฐานะอนตนพงไดและฐานะอนตนไมพงไดและฐานะอนควรแลวและฐานะอน- ไมควรแลว ท. หนา - (อารมณ) อยางใดอยางหนงเปนปกต (ดงน แหงบาทแหง-พระคาถา) วา ยตถ กามนปาตน� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) ผอนธพาล ผมปญญาทราม ชอวา ผสามารถ เพออนรกษา ซงจต ของตน ยอมไมม, (อ.บคคลผอนธพาลนน) เปนผเปน-ไปในอานาจแหงจต เปน ยอมถง ซงความฉบหายมใชความเจรญ สวนวา (อ.บคคล) ผมปญญา คอวา ผฉลาดเทยว ยอมอาจ เพออนรกษา ซงจต เพราะเหตนน แม อ.เธอ จงคมครอง ซงจตนนเทยว เพราะวา อ.จต น อน (อนบคคล) คมครองแลว เปนธรรมชาตนามาซงความสข (ยอมเปน) คอวา ยอมนามา ซงความสขอนเกดแลวแตมรรคและผลและนพพาน ท. (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา จตต� รกเขถ เมธาว ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงเทศนา อ.ภกษ นน บรรลแลว ซงโสดาปตตผล, (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว, อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แกมหาชน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผกระสนขนแลว (จบแลว) ฯjwi

๔. ภาคเนยยสงฆรกขตตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาสงฆรกขตผเปนหลาน (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษ ชอวา สงฆรกขต ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ทรงคม� เอกจร� ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.กลบตร คนหนง ในพระนครชอวาสาวตถ ฟงแลว ซงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา ออกไปแลว บวชแลว ผมอปสมบทอนไดแลว เปนผชอวาสงฆรกขตเถระ เปน บรรลแลว ซงพระอรหต โดยวนเลกนอยนนเทยว ฯ อ.นองชายผนอยทสด (ของพระเถระ) นน ไดแลว ซงบตร ไดกระทาแลว ซงชอ ของพระเถระ ฯ (อ.บตร) นน เปนผชอวาสงฆรกขตผเปนหลาน เปน ผถงแลวซงวย บวชแลว ในสานก ของพระเถระ ผมอปสมบทอนไดแลว เขาไปจาแลว ซงพรรษา ในอารามใกลบาน แหงใดแหงหนง ไดแลว ซงผาสาฎก-อนบคคลพงถวายแกภกษผอยตลอดพรรษา ท. สองผน คอ (ซงผาสาฎก) ผนหนง อนมศอกเจดเปนประมาณ, (ซงผาสาฎก) ผนหนง อนมศอกแปดเปนประมาณ กาหนดแลววา (อ.ผา) อนมศอกแปดเปนประมาณ จกม แกพระอปชฌาย ของเรา ดงน คดแลววา (อ.ผา) อนมศอกเจดเปนประมาณ จกม แกเรา ดงน ผมกาลฝนอนอยแลว มาอย (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกเหน ซงพระอปชฌาย ดงน เทยวไปอย เพอกอนขาว ในระหวางแหงหนทาง มาแลว, ครนเมอพระเถระ ไมมาแลว สวหารนนเทยว, เขาไปแลว สวหาร กวาดแลว ซงทเปนทพกในกลางวน ของพระเถระ ยงนาเปนเครองลางซงเทา ใหเขาไปตงไวแลว ปลาดแลว ซงอาสนะ นงแลดอยแลว ซงหนทางเปนทมา ฯ ครงนน (อ.ภกษนน) รแลว ซงความเปนคนอนมา (แหงพระเถระ) นน กระทาแลว ซงการตอนรบ รบเฉพาะแลว ซงบาตรและจวร ยงพระเถระ ใหนงแลว (ดวยคา) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงนง ดงน ถอเอาแลว ซงขวแหงตาล พดแลว ถวายแลว ซงนาอนบคคลพงดม ลางแลว ซงเทา ท.


นามาแลว ซงผาสาฎก นน วางไวแลว ณ ทใกลแหงเทา กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงใชสอย (ซงผาสาฎก) น ดงน ไดยนพดอยแลว ฯ ครงนน อ.พระเถระ กลาวแลว (กะภกษ) นนวา ดกอนสงฆรกขต อ.จวร ของเรา เตมรอบแลว, อ.เธอนนเทยว จงใชสอย ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ผาสาฎก) น (อนกระผม) กาหนดแลว เพอทานนนเทยว จาเดม แตกาล (แหงผาสาฎกน) อนกระผม ไดแลว, (อ.ทาน) ขอจงกระทา ซงการใชสอย ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอน-สงฆรกขต (อ.เหตนน) จงยกไว, อ.จวร ของเรา เตมรอบแลว, อ.เธอนนเทยว จงใชสอย ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) จงอยากระทา อยางน, (ครนเมอผาสาฎก) อนทาน ใชสอยแลว, อ.ผลอนใหญ จกม แกกระผม ดงน ฯ ครงนน (เมอภกษ) นน แมกลาวอย บอย ๆ, อ.พระเถระ ไมปรารถนาแลว (ซงผาสาฎก) นน ฯ

ก.๒ (อ.ภกษ) นน ผยนพดอยแลวเทยว คดแลว อยางนวา อ.เรา เปนหลาน ของพระเถระ (เปน) ในกาล (แหงเรา) เปนคฤหสถ เปนสทธวหารก (ยอมเปน) ในกาล (แหงเรา) บวชแลว, แม (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.พระอปชฌาย เปนผใครเพออนไมกระทา ซงการใชสอย กบ ดวยเรา (ยอมเปน), (ครนเมอพระอปชฌาย) น ไมกระทาอย ซงการใชสอย กบ ดวยเรา, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยความเปนแหงสมณะ (มอย) แกเรา, (อ.เรา) เปนคฤหสถ จกเปน ดงน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา อ.การอยครอง-ซงเรอน เปนสภาพอนบคคลพงใหด�ารงอยดวยดโดยยาก (ยอมเปน), (อ.เรา) กระท�าแลว (ซงกรรม) อะไรหนอแล ผเปนคฤหสถเปนแลว จกเปนอย ดงน ไดมแลว (แกภกษ) นน, ในล�าดบนน (อ.ภกษนน) คดแลววา (อ.เรา) ขายแลว ซงผาสาฎกอนมศอกแปดเปนประมาณ จกรบเอา ซงแมแพะ ตวหนง, ชอ อ.แมแพะ ท. ยอมคลอด พลน, อ.เรา นน ขายแลว (ซงลกแพะ) ตวคลอดแลว ตวคลอดแลว จกกระท�า ใหเปนตนทน, (อ.เรา) กระท�าแลว ซงตนทน ท. ใหมาก จกน�ามา ซงปชาบด คนหนง, (อ.ปชาบด) นน จกคลอด ซงบตร คนหนง, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เรา)


กระท�าแลว ซงชอ ของลง ของเรา (แกบตร) นน (ยงบตร) ใหนงแลว บนยานนอย พาเอาแลว ซงบตรดวย ซงภรรยาดวย ของเรา จกมา เพออนไหว ซงลง, (อ.เรา) เมอมา จกกลาววา (อ.เธอ) จงน�ามา ซงบตร แกเรา กอน, (อ.เรา) จกน�าไป (ซงบตร) นน ดงน กะภรรยา ของเรา ในระหวางแหงหนทาง, (อ.ภรรยา) นน กลาวแลววา (อ.ประโยชน) อะไร ของทาน ดวยบตร, (อ.ทาน) จงมา, (อ.ทาน) จงขบไป ซงยานนอย ดงน รบเอาแลว ซงบตร (คดแลว) วา อ.เรา จกน�าไป (ซงบตร) นน ดงน ไมอาจอย เพออนทรงไวพรอม จกทง ในรอยแหงลอ, (ครนเมอ-ความเปน) อยางนน (มอย), อ.ลอ ขนเฉพาะแลว สสรระ (ของบตร) นน จกไป, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เรา) กลาวแลว (กะภรรยา) นนวา อ.เธอ ไดใหแลว ซงบตร ของเรา แกเรา หามไดนนเทยว, (อ.เธอ) ไมไดอาจแลว เพออนทรงไวพรอม (ซงบตร) นน, (อ.บตรนน) เปนผอนเธอใหฉบหายแลว เปนแลว ดงน จกประหาร ซงหลง ดวยดาม-แหงปฏก ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน คดอย อยางน ยนพดอยเทยว ประหารแลว ซงศรษะ ของพระเถระ ดวยขวแหงตาล ฯ อ.พระเถระ ใครครวญอยวา อ.เรา เปนผอนสงฆรกขตประหารแลว ทศรษะ (ยอมเปน) เพราะเหตอะไรหนอแล ดงน รแลว (ซงเรอง) ทงปวง อน (อนภกษ) นน ทงคดแลวทงคดแลว กลาวแลววา ดกอนสงฆรกขต (อ.เธอ) ไมไดอาจแลว เพออนให ซงการประหาร แกมาตคาม, อ.โทษ อะไร ของพระเถระผแก (มอย) (ในเหต) น ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน (คดแลว) วา โอ (อ.เรา) เปนผฉบหายแลว ยอมเปน, ไดยนวา (อ.เรอง) อน (อนเรา) ทงคดแลวทงคดแลว อนพระอปชฌาย ของเรา รแลว, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยความเปนแหงสมณะ (มอย) แกเรา ดงน ทงแลว ซงขวแหงตาล เรมแลว เพออนหนไป ฯ

ก.๓ ครงนน อ.ภกษหนมและสามเณร ท. ตดตามแลว (ซงภกษ) นน พาเอาแลว มาแลว สสานก ของพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ทรงเหนแลว ซงภกษ ท. เหลานน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผมาแลว ยอมเปน เพราะเหตไร, อ.ภกษ รปหนง อนเธอ ท. ไดแลว (หรอ) ดงน ฯ


๑ สญญเมสสนต ประกอบดวย ส บทหนา ญม ธาตในความสารวม เอ ปจจย สสนต ภวสสนตวภตต แปลงนคคหตเปน ญ

บางมตวา ลง ยม ธาต แปลง ย เปน ญ บางมตวา ลง ญม ธาต

(อ.ภกษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน), (อ.ขาพระองค ท.) พาเอาแลว ซงภกษหนม น ผกระสนขนแลวจงหนไปอย เปนผมาแลว สสานก ของพระองค ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ อ.กรรม อนหนก อยางน อนเธอ กระท�าแลว เพออะไร, อ.เธอ เปนบตร ของพระพทธเจา พระองคหนง ผมความเพยรอนปรารภแลว (เปน) บวชแลว ในพระศาสนา ของพระพทธเจา ชอ ผเชนกบดวยเรา มใชหรอ ไมไดอาจแลว เพออน (ยงบคคล) ใหเรยก ซงตนวา อ.พระโสดาบน ดงน หรอ หรอวา วา อ.พระสกทาคาม ดงน วา อ.พระอนาคาม ดงน หรอ หรอวา วา อ.พระอรหนต ดงน, (อ.เธอ) ไดกระท�าแลว ซงกรรม อนหนก อยางน เพออะไร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) เปนผกระสนขนแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา (อ.เธอ) เปนผกระสนขนแลว ยอมเปน เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ทงปวง จาเดม แตวนแหงผาสาฎกอนบคคลพงถวายแกภกษผอยตลอดพรรษา ท. (อนตน) ไดแลว เพยงไร แตอนประหาร ซงพระเถระ ดวยขวแหงตาล แกพระศาสดา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) เปนผหนไปแลว เพราะเหต น ยอมเปน ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะภกษ) นนวา ดกอนภกษ (อ.เธอ) จงมา, (อ.เธอ) อยาคดแลว, ชอ อ.จต นน เปนธรรมชาตรบพรอมเฉพาะ ซงอารมณ แมอนมอย ในทไกล (ยอมเปน), อ.อน (อนภกษ) พยายาม เพอประโยชนแกอนพน จากเครองผกคอราคะและ-โทสะและโมหะ ยอมควร ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

(อ.ชน ท.) เหลาใด จกส�ารวม๑ ซงจต อนไป- ในทไกล อนเทยวไปดวงเดยว อนมสรระหามได


๑ บางมตแปลวา แมอนมใยแหงแมงมมเปนประมาณ ฯ

อนมถ�าเปนทอาศย, (อ.ชน ท. เหลานน) จะพน จากเครองผกแหงมาร ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.วนจฉย) วา ก ชอ อ.การไปและการมา แหงจต โดยสวนแหง- ทศมทศอนมในเบองหนาเปนตน แมอนมความหลบแหงลงเปนประมาณ๑ ยอมไมม, (อ.จตนน) ยอมรบพรอมเฉพาะ ซงอารมณ แมอนมอย ในทไกล เพราะเหตนน (อ.จตนน) ชอวา เปนธรรมชาตไปในทไกล เกดแลว ฯ อนง อ.จตเจดดวง-และแปดดวง ท. ชอวา อนสามารถ เพออนเปนธรรมชาตเนองกนแลวโดยความเปนชอ (เปน) โดยความเปนอนเดยวกน เกดขน ในขณะเดยวกน ยอมไมม, อ.จต ดวงหนง ๆ นนเทยว ยอมเกดขน ในกาลเปนทเกดขน, (ครนเมอจต) ดวงนน ดบแลว, (อ.จต) ดวงหนง ๆ นนเทยว ยอมเกดขน อก เพราะเหตนน (อ.จตนน) ชอวา เปนธรรมชาตเทยวไปดวงเดยว เกดแลว ฯ อ.ทรวดทรงแหงสรระ หรอ หรอวา อ.ประเภทแหงส อนมประการมสเขยวเปนตน ของจต ยอมไมม เพราะเหตนน (อ.จตนน) ชอวา เปนธรรมชาตมสรระหามได เกดแลว ฯ อ.ถาคอมหาภตส ชอวา ถา, ก (อ.จต) น อาศยแลว ซงหทยรป ยอมเปนไปทว เพราะเหตนน (อ.จตนน) ชอวา เปนธรรมชาตมถาเปนทอาศย เกดแลว (ดงน) ใน - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บทวา) ทรงคม� ดงนเปนตน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.ชน ท.) เหลาใดเหลาหนง คอ อ.บรษ ท. หรอ หรอวา คอ อ.หญง ท. คอ อ.คฤหสถ ท. หรอ หรอวา คอ อ.บรรพชต ท. ไมใหอย เพออนเกดขน แกกเลสอนยงไมเกดขน ละขาดอย ซงกเลสอนเกด-ขนแลว เพราะความหลงพรอมแหงสต ชอวา จกสารวม ซงจต คอวา จกกระทา (ซงจต) ใหเปนธรรมชาตอนตนสารวมแลว คอวา ใหเปนธรรมชาตไมฟงซานแลว (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา เย จตต� ดงนเปนตน ฯ


(อ.อรรถ) วา (อ.ชน ท.) เหลานน ทงปวง ชอวา จกพน จากวฏฏะอน-เปนไปในภมสาม อนอนบณฑตนบพรอมแลววาเครองผกแหงมาร เพราะความไมม-แหงเครองผกคอกเลส (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา โมกขนต มารพนธนา ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงเทศนา อ.พระเถระชอวาสงฆรกขตผเปนหลาน บรรลแลว ซงโสดาปตตผล, (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน เกดแลว, อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แกมหาชน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาสงฆรกขตผเปนหลาน (จบแลว) ฯjwi

๕. จตตหตถตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาจตตหตถ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ชอ ซงพระเถระชอวาจตตหตถ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อนวฏ€ต-จตตสส ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.กลบตร ผอยในพระนครชอวาสาวตถโดยปกต คนหนง แสวงหาอย ซงโคตวหายแลว เขาไปแลว สปา เหนแลว ซงโค ในกาล-แหงพระอาทตยมเงาอนตงอยแลวในทามกลาง ปลอยแลว ในฝง (คดแลว) วา (อ.เรา) จกได (ซงวตถ) สกวาอาหาร ในสานก ของพระผเปนเจา ท. แนแท ดงน ผอนความหวและความกระหายบบคนแลว เขาไปแลว สวหาร ไปแลว สสานก ของภกษ ท. ไหวแลว ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ก ในสมย นนแล อ.ภต อนเหลอลงจากภต (อนภกษ ท.) ฉนแลว ในถาดเปนทใสซงวตถอนเปนเดน ของภกษ ท. ยอมม ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน เหนแลว (ซงกลบตร) นน ผอนความหวบบคนแลว กลาวแลววา เชญเถด (อ.ทาน) ถอเอาแลว ซงภต จงบรโภค ดงน ฯ ก อ.แกงและกบอนมใชหนง ยอมเกดขน ชอ ในกาลแหงพระพทธเจา ฯ (อ.กลบตร) นน ถอเอาแลว (ซงวตถ) อนสกวาเปนเครองยงอตภาพใหเปนไป (จากถาด) นน บรโภคแลว ดมแลว ซงนาอนบคคลพงดม ลางแลว ซงมอ ท. ไหวแลว ซงภกษ ท. (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ในวนน อ.พระผเปนเจา ท. ไดไปแลว สทเปนทนมนต หรอ ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก (อ.การนมนต) ยอมไมม, อ.ภกษ ท. ยอมได เนองนตย โดยทานอง นเทยว ดงน ฯ (อ.กลบตร) นน คดแลววา อ.เรา ท. ลกขนแลว ลกขนพรอมแลว แมกระทาอย ซงการงาน เนองนตย ตลอดคนและวน ยอมไมได ซงกบและ-ขาวสวยอนอรอย อยางน, ไดยนวา (อ.ภกษ ท.) เหลาน ยอมฉน เนองนตย, (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยความเปนแหงคฤหสถ, (อ.เรา) เปนภกษ


๑ มลาย ประกอบดวยเครองปรง คอ มเล ธาตในความเหยว, แหง, เหยวแหง อ ปจจย อ อชชตตนวภตต แปลง เอ ท เล เปน

อาย รสสะ อ เปน อ ฯ

จกเปน ดงน เขาไปหาแลว ซงภกษ ท. ขอแลว ซงการบวช ฯ ครงนน อ.ภกษ ท. (กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก อ.ดละ ดงน (ยงกลบตร) นน ใหบวชแลว ฯ (อ.กลบตร) นน ผมอปสมบทอนไดแลว ไดกระทาแลว ซงวตรและวตรตอบ อนเปนอปการะแกภกษทงปวง ฯ (อ.ภกษ) นน เปนผม-สรระอนอวน ไดเปนแลว โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย เพราะลาภและสกการะ อนเกดขนแลว แกพระพทธเจา ท., ในลาดบนน (อ.ภกษนน) คดแลววา (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยการเทยวไป เพอภกษา แลวจงเปนอย, (อ.เรา) เปนคฤหสถ จกเปน ดงน ฯ (อ.ภกษ) นน สกแลว ไดเขาไปแลว สเรอน ฯ (เมอกลบตร) นน กระทาอย ซงการงาน ในเรอน, อ.สรระ เหยวแหงแลว๑ โดยวนเลกนอยนนเทยว, ในลาดบนน (อ.กลบตรนน) คดแลววา (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยความทกข น, (อ.เรา) เปนสมณะ จกเปน ดงน มาแลว บวชแลว อก ฯ (อ.ภกษ) นน ยงวนเลกนอย ใหนอมลวงไปวเศษแลว กระสนขนแลว สกแลว อก ฯ แตวา (อ.กลบตรนน) เปนผกระทาซงอปการะ แกภกษ ท. ไดเปนแลว ในกาล (แหงตน) บวชแลว ฯ (อ.กลบตร) นน กระสนขนแลว โดยวนเลกนอยนนเทยว แมอก (คดแลว) วา (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยความเปนแหงคฤหสถ, (อ.เรา) จกบวช ดงน ไปแลว ไหวแลว ซงภกษ ท. ขอแลว ซงการบวช ฯ ครงนน อ.ภกษ ท. (ยงกลบตร) นน ใหบวชแลว อก ดวยอานาจแหงอปการะ ฯ (อ.กลบตร) นน บวชแลว สกแลว สนหกครง อยางน ฯ อ.ภกษ ท. (กลาวแลว) วา (อ.ภกษ) นน เปนผเปนไปในอานาจแหงจต เปน ยอมเทยวไป ดงน กระทาแลว (ซงคา) วา อ.พระเถระชอวาจตตหตถ ดงน ใหเปนชอ (ของภกษ) นน ฯ (เมอนายจตตหตถ) นน เทยวไปอย ไป ๆ มา ๆ อยางน นนเทยว, อ.ภรรยา เปนผมครรภ ไดเปนแลว ฯ (อ.นายจตตหตถ) นน ถอเอาแลว ซงภณฑะคอไถ ไปแลว จากปา สเรอน ในวาระ ทเจด วางไวแลว ซงสงของ ไดเขาไปแลว สหอง (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกถอเอา ซงผากาสาวะ ของตน ดงน ฯ


๑ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๔๑ เฉลยวา นอนประพฤตหลบอย ฯ นปชชตวา สมานกาลกรยา ใน นททายต ฯ๒ ประโยควา ทนต� ฆ�สต บางมตแปลวา (อ.ภรรยานน) ยอมกด ซงฟน เพราะถอวา ทนต เปน ปลงค แตเฉลยสนามหลวงแผนก

บาล พ.ศ. ๒๕๔๑ ยก ทนต� เปนประธาน ฯ๓ วปปฏสาร สนามหลวงแผนกบาล เฉลยวา เปนผมอนระลกอาศยซงกรรมอนบณฑตพงเกลยด ว.วา วปปฏสาโร อสส

อตถต วปปฏสาร (ชโน) ฯ

ก.๒ ในขณะ นน อ.ภรรยา (ของนายจตตหตถ) นน นอนแลว ยอมประพฤตหลบ๑ ฯ อ.ผาสาฎก (อนภรรยา) นน นงแลว ไปปราศแลว ฯ อ.น�าลาย ยอมไหลออก จากปาก, อ.จมก ยอมประพฤตฆรฆร, อ.ปาก อาแลว, อ.ฟน เสยดสกนอย๒ ฯ (อ.ภรรยา) นน ปรากฏแลว (แกนายจตตหตถ) นน ราวกะ อ.สรระอนพองขนแลว ฯ (อ.นายจตตหตถ) นน (คดแลว) วา (อ.สรระ) น เปนธรรมชาตไมเทยง เปนธรรมชาตเปนทกข (ยอมเปน), อ.เรา บวชแลว ไมไดอาจแลว เพออนตงอยดวยด ในความ- เปนแหงภกษ เพราะอาศย (ซงสรระ) น ตลอดกาล อนมประมาณเทาน ดงน จบแลว ทชายแหงผากาสาวะ พนอย ททองเทยว ออกไปแลว จากเรอน ฯ ครงนน อ.แมยาย (ของนายจตตหตถ) นน ผยนอยแลว ในเรอนอนมระหวางหามได เหนแลว (ซงนายจตตหตถ) นน ผไปอย เหมอน-อยางนน (คดแลว) วา (อ.นายจตตหตถ) น กาวกลบแลว, (อ.นายจตหตถน) มาอย จากปาเทยว ในกาลนนนเทยว พนแลว ซงผากาสาวะ ททอง ออกไปแลว เปนผมหนาเฉพาะตอวหาร (เปน) ยอมไป, (อ.เหต) อะไรหนอแล ดงน เขาไปแลว สเรอน เหนแลว ซงธดา ผประพฤตหลบอย รแลววา (อ.นายจตตหตถ) นน เหนแลว (ซงธดา) น เปนผมความเดอดรอน๓ เปน ไปแลว ดงน ตแลว ซงธดา กลาวแลววา แนะหญงกาฬกณณ (อ.เจา) จงลกขน, อ.สาม ของเจา เหนแลว ซงเจา ผประพฤตหลบอย เปนผมความเดอนรอน เปน ไปแลว, (อ.สาม) นน ยอมไมม แกเจา จ�าเดม (แตกาล) น ดงน ฯ (อ.ธดานน กลาวแลว) วา ขาแตแม (อ.ทาน) จงหลกไป, (อ.ทาน) จงหลกไป, อ.การไป (ของสาม) นน (จกม) (แตท) ไหน, (อ.สามนน) จกมา อก โดยวนเลกนอยนนเทยว ดงน ฯ (อ.นายจตตหตถ) แมนน กลาวแลววา (อ.สรระน) เปนธรรมชาตไมเทยง เปนธรรมชาตเปนทกข (ยอมเปน) ดงน ไปอย ไปอยเทยว บรรลแลว


๑ ตงแต ตสม ขเณ ตสส ภรยา - อรหตต� ปาปณ ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๑ แปลโดยพยญชนะ

ซงโสดาปตตผล ฯ (อ.นายจตตหตถ) นน ไปแลว ไหวแลว ซงภกษ ท. ขอแลว ซงการบวช ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา อ.เรา ท. จกไมอาจ เพออนยงเธอใหบวช, อ.ความเปนแหงสมณะ ของเธอ (จกม) (แตท) ไหน, อ.ศรษะ ของเธอ เปนเชนกบดวยแผนหนเปนเครองลบซงมด (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.นายจตตหตถนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงยง- กระผมใหบวช สนวาระหนง ดวยความอนเคราะห ในกาลน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน (ยงนายจตตหตถ) นน ใหบวชแลว ดวยอานาจแหงอปการะ ฯ (อ.ภกษชอวาจตตหตถ) นน บรรลแลว ซงความเปนแหงพระอรหนต กบ ดวยปฏสมภทา ท. โดยวนเลกนอยนนเทยว ฯ๑ (อ.ภกษ ท.) แมเหลานน กลาวแลว (กะภกษชอวาจตตหตถ) นนวา ดกอนจตตหตถ ผมอาย อ.ทาน นนเทยว พงร ซงสมยเปนทไป แหงทาน, อนทาน ประพฤตชาแลว ในวาระ น ดงน ฯ (อ.ภกษชอวาจตตหตถนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม ท.) เปนผไปแลว ในกาลคอความทแหงความเกยวของมอย ยอมเปน, อ.ความเกยวของ นน อนกระผม ท. ตดแลว, ในกาลน (อ.กระผม ท.) เปนผมอนไมไปเปนธรรม เปนผเกดแลว ยอมเปน ดงน ฯ อ.ภกษ ท. ไปแลว สสานก ของพระศาสดา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ภกษ น ผอนขาพระองค ท. กลาวแลว อยางน ยอมกลาว ชออยางน, ยอมพยากรณ ซงพระอรหตผลอนบคคลพงรทว, ยอมกลาว (ซงคา) อนไมมแลว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. เออ, อ.บตร ของเรา ไดกระทาแลว ซงการไปและการมา ในกาลแหงตนมจตอนไมตงมนแลว ในกาลเปนทไมร ซงพระสทธรรม, ในกาลน อ.บญดวย อ.บาปดวย (อนบตร ของเรา) นน ละไดแลว ดงน ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. สอง เหลาน วา

อ.ปญญา ยอมไมเตมรอบ (แกบคคล) ผมจต- อนไมตงมนแลว ผไมรแจงอย ซงพระสทธรรม ผมความเลอมใสอนเลอนลอย, อ.ความกลว ยอมไมม


(แกบคคล) ผมจตอนราคะไมรวรดแลว ผมใจอนโทสะ-ไมตามกระทบแลว ผมบญและบาปอนละไดแลว ผตนอย ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.พระศาสดา) ยอมทรงแสดงวา ชอ อ.จต นน ของใคร ๆ อนเนองนตย หรอ หรอวา อนมนคง ยอมไมม, ก อ.บคคล ใด ยอมไมตงอยดวยด (ในภาวะ) ไหน ๆ ราวกะ อ.ฟกเขยว (อนบคคล) ตงไวแลว บนหลงแหงมา ราวกะ อ.ตอ (อนบคคล) ปกไวแลว ทกองแหงแกลบ ราวกะ อ.ดอกกระทม บนศรษะอนลาน, (อ.บคคลนน) เปนเสวก ยอมเปน ในกาลบางคราว, เปนอาชวก (ยอมเปน) ในกาลบางคราว, เปนนครนถ (ยอมเปน) ในกาลบางคราว, เปนดาบส (ยอมเปน) ในกาลบางคราว, อ.บคคล ผมอยางนเปนรป ชอวา เปนผมจตอนไมตงมนแลว (ยอมเปน), อ.ปญญา อนเปนกามาวจรกด อนตางดวยปญญามปญญาอนเปนรปาวจรเปนตนกด ยอมไมเตมรอบ (แกบคคล) นน ผมจตอนไมตงมนแลว ผไมรอย ซงพระสทธรรม น อนตางดวยโพธปกขยธรรม-สามสบเจดประการ ชอวา ผมความเลอมใสอนเลอนลอย เพราะความท (แหงตน) เปนผมศรทธาอนนดหนอย หรอ หรอวา เพราะความท (แหงตน) เปนผมศรทธา-อนคลอนแคลน, (เมอปญญา) แมอนเปนกามาวจร ไมเตมรอบอย, อ.ปญญา- อนเปนรปาวจรและอรปาวจรและโลกตระ จกเตมรอบ (แตท) ไหนเทยว (ดงน) ดวย - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บาทแหงพระคาถา) วา อนวฏ€ตจตตสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมจตอนไมชมแลว ดวยราคะ (ดงน แหงบาทแหง- พระคาถา) วา อนวสสตจตตสส ดงน ฯ อ.ความทแหงจต เปนธรรมชาตอนโทสะกระทบแลว (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ในท (แหงบาลประเทศ) มาแลววา ผมจตอนโทสะกระทบทวแลว


๑ ขล หมายถง ตะป, เดอย, เสาเขอน, เสาเขม, หลก, ตอ แตขาพเจา แปลวา ความกระดาง เปนภาวรป ภาวสาธนะ อ.ปจจย

ว.วา ขลน� ขโล ความแขง, ความกระดางชอวา ขละ ฯ เปนกตตรป กตตสาธนะ อ.ปจจย ว.วา. ขลตต ขโล สงทแขง ขล ธาต

ในความกระดาง, แขง (ปตตภมเภ) ฯ ว.วา ขลต ชนาน� คมน� ปฏฆาเตตต ขโล สงทขดขวางการไปของชน

ผมความกระดางเกดแลว๑ ดงน (ในบาทแหงพระคาถา) วา อนนวาหตเจตโส ดงน, แตวา อ.เนอความวา ผมจตอนโทสะไมกระทบแลว ดงน (ในบาทแหง-พระคาถาวา อนนวาหตเจตโส ดงน) น (อนบณฑต พงทราบ) ฯ (อ.อรรถ) วา ผมบญอนละไดแลวดวยนนเทยว ผมบาปอนละไดแลวดวย ดวยมรรคทส คอวา ผมอาสวะสนแลว (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปญญปาปปหนสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ความไมมแหงความกลว เปนราวกะวาอนพระผมพระภาคเจา ตรสแลว (เพอบคคล) ผมอาสวะสนแลว ผตนอยนนเทยว (ยอมเปน), ก (อ.บคคลผมอาสวะสนแลว) นน ชอวา เปนผตน เพราะความท (แหงตน) เปนผมาตามพรอมแลว ดวยธรรมเปนเครองตน ท. มศรทธาเปนตน (ยอมเปน) เพราะเหตนน อ.ภยคอกเลส ชอวา ยอมไมม (แกบคคลผมอาสวะสนแลว) ผตนอยบาง ผไมตนอยบาง เพราะอนไมกลบมา แหงกเลส ท., จรงอย อ.กเลส ท. ชอวา ยอมตดตาม (ซงบคคลผมอาสวะสนแลว) นน หามได เพราะอนไมเขาไปหา (ซงกเลส ท.) อน (อนตน) ละไดแลว ดวยมรรค นน นน อก, เพราะเหตนน (อ.พระผมพระภาคเจา) ตรสแลววา อ.กเลส ท. เหลาใด (อนพระตถาคต) ละไดแลว ดวยโสดาปตตมรรค, (อ.พระตถาคต) ยอมไมมาอก คอวา ยอมไมกลบมา สกเลส ท. เหลานน, อ.กเลส ท. เหลาใด (อนพระตถาคต) ละไดแลว ดวยสกทาคามมรรคและอนาคามมรรคและ- อรหตมรรค, (อ.พระตถาคต) ยอมไมมาอก คอวา ยอมไมกลบมา สกเลส ท. เหลานน ดงน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา นตถ ชาครโต ภย� ดงน ฯ อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน เปนเทศนาเปนไปกบดวยผล ไดมแลว แกมหาชน ฯ


ก.๓ ครงนน ในวนหนง อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอนทานผมอาย ชอ อ.กเลส ท. เหลาน เปนสภาพหยาบหนอ (ยอมเปน), อ.กลบตร ผถงพรอมแลวดวยอปนสยแหงพระอรหต ผมอยางนเปนรป ผอนกเลส ท. ใหขนมวแลว เปนคฤหสถ เปน สนวาระ ท. เจด บวชแลว สนวาระ ท. เจด ดงน ใหตงขนพรอมแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงความเปน-ไปทวแหงวาจาเปนเครองกลาว (ของภกษ ท.) เหลานน เสดจไปแลว สโรงเปนท-กลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ดวยการเสดจไป อนสมควรแกขณะนน ประทบนงแลว บนพทธอาสน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท.) กราบทลแลว, (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.อยางนนนนเทยว, ชอ อ.กเลส ท. เปนสภาพหยาบ (ยอมเปน), ถาวา (อ.กเลส ท.) เหลานน เปนสภาพมรป เปน เปนสภาพอนใคร ๆ อาจ เพออนใสเขา (ในท) ไหน ๆ พงเปนไซร, อ.จกรวาล เปนทแคบยง (ยอมเปน), อ.พรหมโลก เปนโลกต�ายง (ยอมเปน), อ.โอกาส (ของกเลส ท.) เหลานน ไมพงม, (อ.กเลส ท.) เหลานน ยงบรษผอาชาไนย ผถงพรอม-แลวดวยปญญา ชอ แมผเชนกบดวยเรา ยอมใหขนมว, อ.วาจาเปนเครองกลาว อะไร (ในชน ท.) ผเหลอลง, จรงอย อ.เรา เปนผอาศย ซงขาวฟาง- และลกเดอย อนมทะนานดวยทงกงเปนประมาณ (ดวย) ซงจอบเหยนดวย แลวจงบวช แลวจงสกแลว สนวาระ ท. หก ในกอน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค เปนผมอยางนนเปนรป ไดเปนแลว) ในกาลไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) จกฟง (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.ขาพระองค ท. จกฟง) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.เธอ ท.) จงฟง ดงน ทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลววา :- ในกาลอนเปนไปลวงแลว ครนเมอพระเจาพรหมทต (ทรงยงบคคล) ใหกระทาอย ซงความเปนแหงพระราชา ในพระนครชอวาพาราณส, ชอ อ.กททาล-บณฑต บวชแลว บวชในลทธอนมในภายนอก อยแลว ในปาหมพานต


๑ ขนธาวาโร (ปเทโส) ประเทศเปนทกนดวยทอนไม หรอ คาย ว.วา ทารกขนธาทห อา สมนตโต วรนต ปรกขปนต เอตถาต

ขนธาวาโร (ปเทโส) ประเทศเปนทปดกนลอมไวโดยรอบดวยวตถมทอนไมเปนตน ขนธ + อา บทหนา วร ธาตในความปด, กน,

หาม (อาวรเณ) ระวง, ปองกน (วรเณ) ปรารถนา, อยากได (อจฉาย) ณ ปจจย ทฆะตนธาตเปน อา ดวยอานาจ ณ ปจจย

สนเดอน ท. แปด, ครนเมอภาคพน ชมแลว ในสมยแหงภาคพนอนฝนยอม-แลวแล, (คดแลว) วา อ.ขาวฟางและลกเดอย อนมทะนานดวยทงกงเปนประมาณดวย อ.จอบเหยนดวย มอย ในเรอน ของเรา, อ.พชแหงขาวฟางและลกเดอย อยาฉบหายแลว ดงน สกแลว ไถแลว ซงทแหงหนง ดวยจอบ หวานแลว ซงพช นน กระทาแลว ซงรว ถอนขนแลว ในกาล (แหงพชนน) สกแลว เกบไวแลว ซงพช อนมทะนานเปนประมาณ เคยวกนแลว (ซงพช) อนเหลอ ฯ (อ.กททาลบณฑต) นน (คดแลว) วา ในกาลน (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยเรอน, (อ.เรา) จกบวช สนเดอนแปด ท. อก ดงน ออกไปแลว บวชแลว ฯ (อ.กททาลบณฑตนน) อาศยแลว ซงขาวฟาง- และลกเดอย อนมทะนานเปนประมาณดวย ซงจอบเหยนดวย เปนคฤหสถ เปน สนวาระ ท. เจด บวชแลว สนวาระ ท. เจด โดยทานอง นเทยว แตวา คดแลว ในวาระ ทเจดวา อ.เรา อาศยแลว ซงจอบเหยน น เปนคฤหสถ เปน เปนผบวชแลว สนวาระ ท. เจด (ยอมเปน), (อ.เรา) จกทง (ซงจอบเหยน) นน (ในท) ไหน ๆ นนเทยว ดงน ฯ (อ.กททาลบณฑต) นน ไปแลว สฝงแหงแมนาคงคา คดแลววา (อ.เรา) เมอเหน ซงท (แหงจอบเหยน) ตกไปแลว ขามลงแลว พงถอเอา, (อ.เรา) จะไมเหน ซงท (แหงจอบเหยน) นน ตกไปแลว โดยประการใด, (อ.เรา) จกทง (ซงจอบเหยน) นน โดยประการนน ดงน ผกแลว ซงพช อนมทะนานเปนประมาณ ดวยผาเกา ผกแลว ซงผาเกา ทแผนแหงจอบ จบแลว ซงจอบ ทดามอนเปนปลาย ยนอยแลว ทฝงแหงแมนาคงคา หลบแลว ซงนยนตา ท. เวยนแลว สนสามครง ในเบองบนแหงศรษะ เหวยงไปแลว ในแมนาคงคา กลบแลว แลดแลว ไมเหนแลว ซงท (แหงจอบเหยนนน) ตกไปแลว ไดกระทาแลว ซงเสยง สนสามครงวา อนเรา ชนะแลว, อนเรา ชนะแลว ดงนเปนตน ฯ ในขณะ นน อ.พระราชา ผเปนใหญในพระนครชอวาพาราณส ทรงยงประเทศอนตงอยแลว-ในทสดแหงแดน ใหเขาไปสงบวเศษแลว เสดจมาแลว (ทรงยงราชบรษ) ใหตงแลว ซงคาย๑ ใกลฝงแหงแมนา เสดจขามลงแลว สแมนา เพอประโยชนแกอนทรงสนาน


๑ สาธ เปนนบาตแปลวา ดละ, ดแลว, ถกละ, เออ, เหนดวย ดวยด (สมปฏจฉนตถ) ดงขาพเจาขอโอกาส (ยาจนตถ) เปน

คณนาม แปลวา ยงประโยชนใหส�าเรจ, เปนความด, ดงาม, เปนทชอบใจ, เหมาะสม, สมควร, ด เปนนามนาม แปลวา ดละ,

คนด, ความด, ความยนด, คนมตระกล, คนสงศกด, คนผยงประโยชนตนและประโยชนผอนใหส�าเรจ ว.วา สาตถปรตถ�

สาเธตต สาธ สาธ ธาตในความสาเรจ (สสทธย) อ ปจจย (ปจจยนอกแบบ)๒ อวชยต ประกอบดวย อว บทหนา ช ธาตในความชนะ ย ปจจย ในกมมวาจก อ อาคมหนา ย ต วตตมานาวภตต อ ซอนกน

สองตว ลบเสยตวหนง แลวทฆะ อ นนเปน อ ฯ อกมตหนง อา บทหนา ช ธาตในความชนะ นา ปจจย แปลง นา เปน ย

โดยนยน จะเปนกตตจาวก๓ ชต� ในคาถาน ใชเปนนามนาม แตบางมตใชเปนทงนามนามและกรยา โดยแปลวา อ.ความชนะ อนบคคลชนะแลว เปนความชนะ

อนด ยอมเปน หามได ฯลฯ

ไดทรงสดบแลว ซงเสยง นน ฯ ก อ.เสยงวา อนเรา ชนะแลว, อนเรา ชนะแลว ดงน เปนเสยงไมเปนทยงพระทยใหเอบอาบ ชอ ของพระราชา ท. ยอมเปน ฯ (อ.พระราชา) นน เสดจไปแลว สส�านก (ของกททาลบณฑต) นน ตรสถามแลววา ในกาลน อ.เรา กระท�าแลว ซงการย�ายซงศตรผมใชมตร เปนผมาแลว (ดวยอนคด) วา อนเรา ชนะแลว ดงน (ยอมเปน), สวนวา อ.เธอ ยอมรองวา อนเรา ชนะแลว, อนเรา ชนะแลว ดงน, (อ.เหต) นน ชอ อะไร ดงน ฯ อ.กททาลบณฑต กราบทลแลววา อ.พระองค ทรงชนะแลว ซงโจร ท. ผมในภายนอก, อ.ความชนะอนพระองค-ทรงชนะแลว เปนความชนะ (อนพระองค) ไมทรงชนะแลว อกนนเทยว ยอมเปน, สวนวา อ.โจรคอความโลภ อนเปนไปในภายใน อนขาพระองค ชนะแลว, (อ.โจรคอความโลภ) นน จกไมชนะ ซงขาพระองค อก, อ.ความชนะ (ซงโจรคอความโลภ) นนนนเทยว เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ๑ (ยอมเปน) ดงน กลาวแลว ซงคาถา นวา

อ.ความชนะ ใด (อนบคคลผชนะ) ยอมกลบแพ๒, อ.ความชนะ นน๓ เปนความชนะ อนยงประโยชน-ใหส�าเรจ๑ (ยอมเปน) หามได, อ.ความชนะ ใด (อนบคคลผชนะ) ยอมไมกลบแพ อ.ความชนะ นนแล เปนความชนะ อนยงประโยชนใหส�าเรจ๑

(ยอมเปน) ดงน ฯ ในขณะนนนนเทยว (อ.กททาลบณฑต) แลดอย ซงแมนาคงคา ยงกสณ-มนาเปนอารมณ ใหบงเกดแลว ผมคณวเศษอนถงทบแลว นงแลว โดยบลลงก


๑ แปลอกนยหนงวา อยแลว อยดวยสามารถแหงการประพฤตซงธรรมอนประเสรฐ, อยแลว อยดวยสามารถแหงพรหมจารย๒ พรหมโลกปโค เปนกตตรป กตตสาธนะ กว ปจจย ว.วา พรหมโลก� อปคจฉตต พรหมโลกปโค พรหมโลก เปนบทหนา อป +

คม ธาต ในความไป, ถง๓ กรยาคมพากยในประโยคน ในหนงสอเปน อโหส ถาใช อห เปนประธาน จะผดบรษไป ดงนน ในประโยคน ควรจะแปลวา

ดกอนภกษ ท. อ.กททาลบณฑต ในกาลนน เปนเรา ไดเปนแลว (ในกาลน) ฯ แตบาลฉบบลงกา พมา และยโรป ใช

อโหส เปนกรยาคมพากยเหมอนกน ขาพเจาแปลตามนยน ฯ

ในอากาศ ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม ของมหาบรษ ทรงไหวแลว ทรงขอแลว ซงการบวช ผนวชแลว กบ ดวยหมแหงพล ฯ อ.บรษท เปนบรษทมโยชนเปนประมาณ ไดเปนแลว ฯ อ.พระราชาผประทบอยแลวในประเทศใกลเคยง แมอนอก ทรงสดบแลว ซงความท (แหงพระราชา) นน เปนผผนวชแลว เสดจมาแลว (ดวยอนทรงดาร) วา (อ.เรา) จกยดเอา ซงความเปนแหงพระราชา (ของพระราชา) นน ดงน ทรงเหนแลว ซงพระนคร อนมงคง เหมอนอยางนน อนวาง ทรงดารแลววา อ.พระราชา ผทรงทง ซงพระนคร อนมอยางนเปนรป แลวจงผนวชอย จกผนวช ในฐานะ อนตาตอย หามได, อ.อนแมอนเรา บวช ยอมควร ดงน เสดจไปแลว (ในท) นน เสดจเขาไปหาแลว ซงมหาบรษ ทรงขอแลว ซงการบวช ผเปน-ไปกบดวยบรษท ผนวชแลว ฯ อ.พระราชา ท. เจด ผนวชแลว โดยทานอง นนนนเทยว ฯ อ.อาศรม เปนอาศรมอนประกอบแลวดวยโยชนเจด ไดเปนแลว ฯ อ.พระราชา ท. เจด ทรงทงแลว ซงโภคะ ท. ทรงพาเอาแลว ซงชน ผมประมาณเทาน ผนวชแลว ฯ อ.มหาบรษ อยแลว อยประพฤตซงพรหมจรรย๑ เปนผเขาถงซงพรหมโลก๒ ไดเปนแลว (ดงน) ฯ อ.พระศาสดา ครนทรงนามาแลว ซงพระธรรมเทศนา น ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.เรา เปนกททาลบณฑต ไดเปนแลว ในกาลนน,๓ ชอ อ.กเลส ท. เหลานน เปนสภาพหยาบ อยางน (ยอมเปน) ดงน ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาจตตหตถ (จบแลว) ฯjwi

๖. อารทธวปสสกภกขวตถอ.เรองแหงภกษผมวปสสนาอนปรารภแลว (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงภกษ ท. ผมวปสสนาอนปรารภแลว ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา กมภปม� ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.ภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ในพระนครชอวา- สาวตถ เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน เพยงไร แตพระอรหต ในสานก ของพระศาสดา (ปรกษากนแลว) วา (อ.เรา ท.) จกกระทา ซงสมณธรรม ดงน ไปแลว สนหนทางอนมรอยแหงโยชนเปนประมาณ ไดไปแลว สบานใหญ ตาบลหนง ฯ ครงนน อ.มนษย ท. เหนแลว (ซงภกษ ท.) เหลานน (ยงภกษ ท.) ใหนงแลว บนอาสนะ (อนตน) ปลาดแลว ท. องคาสแลว (ดวยอาหารวตถ ท.) มขาวตมเปนตน อนประณต ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) จะไป (ณ ท) ไหน ดงน, (ครนเมอคา) วา (อ.เรา ท. จะไป) สทอนมความสาราญอยางไร ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กลาวแลว, ออนวอนแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงอย (ในท) นนนเทยว ตลอดประชมแหงเดอนสาม น, แม อ.ขาพเจา ท. ตงอยเฉพาะแลว ในสรณะ ท. จกรกษา ซงศล ท. ในสานก ของทาน ท. ดงน ทราบแลว ซงการยงคา-นมนตใหอยทบ (แหงภกษ ท.) เหลานน กลาวแลววา อ.ชฏแหงปา อนใหญเทยว มอย ในท อนไมไกล, ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงอย (ในชฏแหงปา) น ดงน สงไปแลว ฯ อ.ภกษ ท. เหลานน เขาไปแลว สชฏแหงปา นน ฯ อ.เทวดา ท. ผอยทบแลว ในชฏแหงปา นน (คดแลว) วา อ.พระผเปนเจา ท. ผมศล ถงโดยล�าดบแลว ซงชฏแหงปา น, ก ครนเมอพระผเปนเจา ท. อยอย (ในท) น, อ.อนอนเรา ท. พาเอา ซงบตรและพนองชาย แลวจงขนเฉพาะ แลวจงอย บนตนไม ไมควรแลวแล ดงน ขามลงแลว นงแลว บนภาคพน คดแลววา อ.พระผเปนเจา ท. อยแลว ในท น ตลอดราตรหนง ในวนน จกไป


๑ กพนโธ หรอ กวนโธ รางไมมศรษะ, ผไมมหว, ผหวขาด, รางทมดมนเพราะศรษะไมม ว.วา อวชชมาเนน เกน สรสา อนโธ

กวนโธ ประกอบดวย ก + อนธ ลง ว อาคม แปลง ว เปน พ ในทน แปลวา ซากศพ กลาวกนวา ตวกพนธ เปนมนษยจาพวก

หนง มคาถาอาคมขลงมาก ตไมแตก ฆาไมตาย คราวหนง ถกตจนหวจมลงอยในระดบหนาอก ตาโผลตรงหนาอก เลยกลายเปน

สตวไมมหว แตไมตาย จงมคาไทยตดปากวา “อยยงคงกระพน”

ในวนพรง แนแท ดงน ฯ แม อ.ภกษ ท. เทยวไปแลว เพอกอนขาว ในภายในแหงบาน ในวนรงขน มาแลว สชฏแหงปา นนนนเทยว อก ฯ อ.เทวดา ท. (คดแลว) วา อ.หมแหงภกษ เปนผอนใคร ๆ นมนตแลว เพอภตบรโภคอนจะมในวนพรงน จกเปน, เพราะเหตนน (อ.หมแหงภกษ) ยอมมา อก, ในวนน อ.การไป จกไมม, (อ.ภกษ ท.) เหนจะ จกไป ในวนพรง ดงน อยแลว ทภาคพนนนเทยว (สนกาล) อนมเดอนดวยทงกง- เปนประมาณ โดยอบาย น ฯ ในลาดบนน (อ.เทวดา ท.) คดแลววา อ.ทานผเจรญ ท. เหนจะ จกอย (ในท) นนนเทยว ตลอดประชมแหงเดอนสาม น, ก (ครนเมอทานผเจรญ ท.) อยอย (ในท) นนนเทยวแล, แม อ.อน อนเรา ท. ขนเฉพาะแลวจงนง บนตนไม ไมควรแลว, แม อ.ทเปนทพาเอา ซงบตรและพนองชาย ท. แลวจงนง บนภาคพน ตลอดประชมแหงเดอนสาม ท. เปนทกข ของเรา ท. (ยอมเปน), อ.อน (อนเรา ท.) กระท�า (ซงกรรม) อะไร ๆ แลวจงยงภกษ ท. เหลาน ใหหนไป ยอมควร ดงน ฯ (อ.เทวดา ท.) เหลานน เรมแลว เพออนแสดง ซงซากศพ ท. ผมศรษะ- อนขาดแลว (ดวย) เพออน (ยงภกษ ท.) ใหฟง ซงเสยงแหงอมนษยดวย ในทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวน ท. ดวยนนเทยว ในทสด- แหงทเปนทจงกรม ท. ดวย เหลานน เหลานน ฯ อ.โรค ท. มโรคจาม- และโรคไอเปนตน เปนไปทวแลว แกภกษ ท. ฯ

ก.๒ (อ.ภกษ ท.) เหลานน ถามแลว ซงกนและกนวา ดกอนทาน- ผมอาย อ.อะไร ยอมเสยดแทง แกทาน, อ.อะไร ยอมเสยดแทง แกทาน ดงน กลาวแลววา อ.โรคจาม (ยอมเสยดแทง) แกกระผม, อ.โรคไอ (ยอมเสยดแทง) แกกระผม ดงน (กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย ในวนน อ.กระผม ไดเหนแลว (ซงซากศพ) ผมศรษะอนขาดแลว ในทสดแหง-ทเปนทจงกรม, อ.กระผม ไดเหนแลว ซงซากศพ๑ ในทเปนทพกในกลางคน,


อ.กระผม ไดฟงแลว ซงเสยงแหงอมนษย ในทเปนทพกในกลางวน, อ.ท น เปนทควรแลวแกความเปนท (อนเรา ท.) พงเวนรอบ (ยอมเปน), (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ ยอมม แกเรา ท. (ในท) น, (อ.เรา ท.) จกไป สส�านก ของพระศาสดา ดงน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน ออกแลว ไปแลว สสานก ของพระศาสดา โดยลาดบ ถวายบงคมแลว นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะภกษ ท.) เหลานนวา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) จกไมอาจ เพออนอย ในท นน หรอ ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน), อ.อารมณอนเปนทตงแหงความกลว ท. อนมอยางนเปนรป ยอมปรากฏ แกขาพระองค ท. ผอยอย ในท นน, (เพราะเหต) นน (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ อนมอยางนเปนรป ยอมม, (เพราะเหต) นน อ.ขาพระองค ท. (คดแลว) วา อ.ท น เปนทควรแลวแกความเปนท (อนเรา ท.) พงเวน (ยอมเปน) ดงน ทงแลว (ซงท) นน เปนผมาแลว สส�านก ของพระองค ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.อนอนเธอ ท. ไป (ในท) นน นนเทยว ยอมควร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อนขาพระองค ท.) ไมอาจ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.เธอ ท. ไมถอเอาแลว ซงอาวธ เปนผไปแลว (ยอมเปน), ในกาลน (อ.เธอ ท.) ถอเอาแลว ซงอาวธ จงไป ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ท. ถอเอาแลว) ซงอาวธชนดไหน (จะไป) ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา อ.เรา จกให ซงอาวธ แกเธอ ท., (อ.เธอ ท.) ถอเอาแลว ซงอาวธอนเราใหแลว จงไป ดงน ตรสแลว ซงเมตตสตร ทงสนวา

(อ.หมวดสามแหงสกขา) นน ใด (อนพระอรยเจา) บรรลแลว ซงบท อนสงบแลว (กระท�าแลว), (อ.หมวดสามแหงสกขานน) (อนกลบตร) ผฉลาด-ในประโยชน พงกระท�า, (อ.กลบตรนน) เปนผ-องอาจ (ดวย) เปนผซอตรงดวย เปนผซอตรงดวย-


๑ ประโยคเตมวา ย� ต� (สกขาตตย�) (อรเยน) สนต� ปท� อภสเมจจ (กต�), (ต� สกขาตตย�) อตถกสเลน (กลปตเตน) กรณย�,

(โส กลปตโต) สกโก จ อช จ สหช จ สวโจ จ มท จ อนตมาน จ อสส ฯ

ดด วย เปนผ อนบคคลวากลาวได โดยง ายดวย เปนผออนโยน (ดวย) เปนผไมมความถอตวเกน (ดวย) พงเปน๑ ดงนเปนตน

ทรงสงไปแลว (ดวยพระดารส) วา ดกอนภกษ ท. อ.เธอ ท. สาธยายอย (ซงเมตตสตร) น จาเดม แตชฏแหงปา ในภายนอก แหงวหาร พงเขาไป สภายในแหงวหาร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา ออกไปแลว ถงแลว ซงชฏแหงปา นน โดยลาดบ สาธยายอย สาธยายโดย-ความเปนคณะเทยว ในภายนอกแหงวหาร เขาไปแลว สชฏแหงปา ฯ

ก.๓ อ.เทวดา ท. ในชฏแหงปาทงสน กลบไดแลว ซงจตอนประกอบ-แลวดวยเมตตา กระทาแลว ซงการตอนรบ (ซงภกษ ท.) เหลานน ถามโดย-เออเฟอแลว ซงการรบเฉพาะซงบาตรและจวร, ถามโดยเออเฟอแลว ซงการนวด- ซงตว, กระทาแลว ซงการอารกขา ใหเปนการอารกขา (อนตน) จดแจงดแลว (ในท) นน นน (แกภกษ ท.) เหลานน, เปนผนงพรอมกนแลว ราวกะ อ.พนม-แหงจกร ไดเปนแลว ฯ ชอ อ.เสยงแหงอมนษย ไมไดมแลว (ในท) ไหน ๆ ฯ อ.จต ของภกษ ท. เหลานน เปนธรรมชาตมอารมณอนเดยว ยอมเปน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน นงแลว ในทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวน ท. ยงจต ใหขามลงแลว ในวปสสนา เรมตงแลว ซงความสนไปและความเสอมไป ในตน ยงวปสสนา ใหเจรญแลว (ดวยมนสการ) วา ชอ อ.อตภาพ น เปนเชนกบดวยภาชนะอนเปนวการแหงดนเหนยว เพราะอรรถวาแตกไป เพราะอรรถ-วาไมมนคง (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระสมมาสมพทธเจา ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว ทรงทราบแลว ซงความทแหงวปสสนา เปนคณชาต (อนภกษ ท.) เหลานน ปรารภแลว ตรสเรยกมาแลว ซงภกษ ท. เหลานน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.อยางนนนนเทยว, ชอ อ.อตภาพ น เปนเชน-กบดวยภาชนะอนเปนวการแหงดนเหนยว เพราะอรรถวาแตกไป เพราะอรรถวา-


ไมมนคงนนเทยว (ยอมเปน) ดงน ทรงแผไปแลว ซงพระรศม แมประทบ- ยนอยแลว ในรอยแหงโยชน ผราวกะวาประทบนงแลว ในทมหนาเฉพาะ (ตอภกษ ท.) เหลานน ทรงเปลงแลว ซงพระรศมอนมวรรณะหก ท. มพระรป อนปรากฏอย ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

(อ.กลบตร ผเปนบณฑต) รแลว ซงกาย น อนมหมอเปนเครองเปรยบ กนแลว ซงจต น (กระท�า) ใหเปนธรรมชาตมนครเปนเครองเปรยบ พงรบ ซงมาร ดวยอาวธคอปญญา (ดวย) พงรกษา (ซงธรรม) อน (อนตน) ชนะแลวดวย เปนผไมตดอย พงเปนดวย ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา รแลว ซงกาย น คอวา อนอนบณฑตนบพรอม- แลววาประชมแหงสวนมผมเปนตน ชอวา อนมหมอเปนเครองเปรยบ คอวา ชอวา อนเชนกบดวยภาชนะอนเปนวการแหงดนเหนยว เพราะอรรถวามกาลงหามได-และมกาลงอนโทษประทษรายแลว เพราะอรรถวาเปนไปตลอดกาลเพยงนน โดย- ความท (แหงกายนน) เปนสภาพไมตงอยสนกาลนาน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา กมภปม� ดงนเปนตน ฯ อ.อรรถวา ชอ อ.นคร อนมคอนลก อน (อนบคคล) แวดลอม- แลวดวยกาแพง อนประกอบแลวดวยประตและปอม ชอวา เปนนครมนคง ในภายนอก ยอมเปน, (อ.นคร) อนถงพรอมแลวดวยแพรงคอหมวดสแหงถนน อนมรานตลาดในระหวาง ชอวา เปนนครอนบคคลจดแจงดแลว ในภายใน (ยอมเปน), อ.โจร ท. ในภายนอก มาแลว (สนคร) นน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) จกปลน ดงน ไมอาจอย เพออนเขาไป เปนราวกะวากระทบแลว ซงภเขา (อนภเขานน) กระทบกลบแลว (เปน) ยอมไป (ฉนใด) อ.กลบตร ผเปนบณฑต กนแลว ซงจตอนประกอบแลวดวยวปสสนา ของตน กระทา


ใหเปนธรรมชาตมนคง ชอวา ใหเปนธรรมชาตเชนกบดวยนคร หามอย ซงกเลส อนอนมรรคพงฆา นน นน ชอวา พงรบ คอวา พงประหาร ซงมารคอกเลส นน ดวยอาวธคอปญญา อนสาเรจแลวดวยวปสสนาดวย อนสาเรจแลวดวย-อรยมรรคดวย ราวกะ (อ.โจร) ผยนอยแลว ในนคร (รบอย) ซงหมแหงโจร ดวยอาวธ อนมประการตาง ๆ มอาวธมคมขางเดยวเปนตน ฉนนนนนเทยว ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา นครปม� จตตมท� กเถตวา ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.กลบตร) เมอซองเสพ (ซงสปปายะ ท.) มอาวาสเปน-ทสบายและฤดเปนทสบายและโภชนะเปนทสบายและบคคลเปนทสบายและการฟงซงธรรม-เปนทสบายเปนตน เขาแลว ซงสมาบต ในระหวาง ๆ ออกแลว (จากสมาบต) นน พจารณาอย ซงสงขาร ท. ดวยจตอนหมดจดแลว ชอวา พงรกษา (ซงธรรม) อน (อนตน) ชนะแลว คอวา ซงวปสสนาอยางออน อน (อนตน) ใหเกดขนแลว (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา ชตญจ รกเข ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา เปนผมความอาลยหามได พงเปน (ดงน แหงหมวดสอง-แหงบท) วา อนเวสโน สยา ดงน ฯ อ.อธบายวา อ.นกรบ กระทาแลว ซงซมเปนทพกแหงพล ในประเทศ-อนเปนศรษะแหงสงคราม รบอย กบ (ดวยศตร ท.) ผมใชมตร เปนผหวแลว หรอ หรอวา เปนผกระหายแลว เปน, ครนเมอเครองผกสอด เปนของหยอน (มอย) (หรอ) หรอวา ครนเมออาวธ ตกไปแลว, เขาไปแลว สซมเปน- ทพกแหงพล พกผอนแลว บรโภคแลว ดมแลว ผกสอดแลว ถอเอาแลว ซงอาวธ ออกไปแลว รบอย อก ยอมยาย ซงเสนาของพระราชาอน, ยอมชนะ (ซงประเทศ อน (อนตน) ไมชนะแลว, ยอมรกษา (ซงประเทศ) อน (อนตน) ชนะแลว, ก ถาวา (อ.นกรบ) นน พกผอนอย อยางน ในซมเปนทพกแหงพล ยนดอย (ซงซมเปนทพกแหงพล) นน พงอยไซร, (อ.นกรบนน) พงกระทา ซงความเปนแหงพระราชา ใหเปนธรรมชาตไปแลวในมอ-ของพระราชาอน ชอ ฉนใด, อ.ภกษ เขาแลว ซงสมาบต บอย ๆ ออกแลว (จากสมาบต) นน พจารณาอย ซงสงขาร ท. ดวยจตอนหมดจดแลว ยอมอาจ เพออนรกษา ซงวปสสนาอยางออน อน (อนตน) ไดเฉพาะแลว, ยอมชนะ ซงมารคอกเลส ดวยการไดเฉพาะซงมรรคอนยง, ก ถาวา (อ.ภกษ) นน


ยอมยนด ซงสมาบตนนเทยว, ยอมไมพจารณา ซงสงขาร ท. บอย ๆ ดวยจตอนหมดจดแลวไซร, (อ.ภกษนน) ยอมไมอาจ เพออนกระทา ซงการแทง-ตลอดซงมรรคและผล ฉนนนนนเทยว, เพราะเหตนน (อ.ภกษ) เมอรกษา (ซงธรรม) อนควรแลวแกความเปน-ธรรมอนตนพงรกษา เปนผไมตดอย พงเปน คอวา กระทาแลว ซงสมาบต ใหเปนทอย ไมพงพกอย (ในสมาบต) นน คอวา ไมพงกระทา ซงความอาลย (ในสมาบตนน) ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา อ.เธอ ท. จงกระทา อยางน ดงน ทรงแสดงแลว ซงธรรม แกภกษ ท. เหลานน ดวยประการฉะน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.ภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ นงแลว ในท (แหงตน) นงแลวเทยว บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. สรรเสรญอย ชมเชยอย ถวายบงคมอย ซงพระสรระ อนมวรรณะเพยงดง-วรรณะแหงทอง ของพระตถาคตเทยว มาแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผมวปสสนาอนปรารภแลว (จบแลว) ฯjwi

๗. ปตคตตตสสตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาตสสะผมตวอนเนา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระนครชอวาสาวตถ ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาตสสะผมตวอนเนา ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อจร� วตย� กาโย ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.กลบตร ผอยในพระนครชอวาสาวตถโดยปกต คนหนง ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม ในสานก ของพระศาสดา บวชถวายแลว ซงอก ในพระศาสนา ผมอปสมบทอนไดแลว เปนผชอวาตสสเถระ ไดเปนแลว ฯ ครนเมอกาล ไปอย ไปอย, อ.โรค ไดเกดขนแลว ในสรระ (ของพระ- เถระ) นน ฯ อ.ตอม ท. อนมเมลดพนธผกกาดเปนประมาณ ผดขนแลว ฯ (อ.ตอม ท.) เหลานน เปนตอมมถวเขยวเปนประมาณ เปนตอมมถวดาเปนประมาณ เปนตอมมเมลดกระเบาเปนประมาณ เปนตอมมผลมะขามปอมเปนประมาณ เปนตอมมผลมะตมเปนประมาณ เปน โดยลาดบ แตกทวแลว ฯ อ.สรระทงสน เปนสรระมชองนอยและชองใหญ ไดเปนแลว ฯ อ.ชอวา อ.พระเถระชอวา- ตสสะผมตวอนเนา ดงนนนเทยว ไดเกดขนแลว (แกพระเถระ) นน ฯ ครงนน ในกาลอนเปนสวนอนอก อ.กระดก ท. (ของพระเถระ) นน แตกแลว ฯ (อ.พระเถระ) นน เปนผอนใคร ๆ ไมพงปฏบต ไดเปนแลว ฯ อ.ผาเปนเครองนง-และผาเปนเครองหม เปนผาเปอนแลวดวยหนองและเลอด เปนเชนกบดวยขนมรางแห ไดเปนแลว ฯ (อ.ภกษ ท.) มสทธวหารกเปนตน ไมอาจอย เพออนปฏบต ทงแลว ฯ (อ.พระเถระ) นน เปนผมทพงหามได เปน นอนแลว ฯ จรงอย อ.อนตรวจดซงโลก สนวาระ ท. สอง เปนกจชออนพระพทธเจา ท. ไมทรงละแลว ยอมเปน, (อ.พระพทธเจา ท.) เมอทรงตรวจด ซงโลก ในกาลเปนทขจดเฉพาะซงมด ยอมทรงตรวจด กระทา ซงพระญาณ ใหเปน-ญาณมหนาเฉพาะตอพระคนธกฎ จาเดม แตขอบแหงปากแหงจกรวาล, เมอทรง-ตรวจด ในเวลาเยน ยอมทรงตรวจด กระทา ซงพระญาณ ใหเปนญาณม-


หนาเฉพาะตอทอนมในภายนอก จาเดม แตพระคนธกฎ ฯ ก ในสมย นน อ.พระเถระชอวาตสสะผมตวอนเนา ปรากฏแลว ในภายใน แหงขายคอพระญาณ ของพระผมพระภาคเจา ฯ อ.พระศาสดา ทรงเหนแลว ซงอปนสย แหงพระอรหต ของภกษ ชอวา ตสสะ (ทรงดารแลว) วา (อ.ภกษชอวาตสสะ) น (อนบรรพชต ท.) มสทธวหารกเปนตน ทงแลว, อ.ทพงเฉพาะ อน (ของภกษชอวาตสสะ) นน เวน ซงเรา ยอมไมม ในกาลน ดงน เสดจออกแลว จากพระคนธกฎ ราวกะวาเสดจเทยวไปอย สทจารกในวหาร เสดจไปแลว สโรงแหงไฟ ทรงลางแลว ซงหมอขาว ทรงใหแลว ซงนา ทรงยกขนแลว สเตาไฟ เมอทรงยงความท-แหงนาเปนธรรมชาตรอนแลวใหมาถง ไดประทบยนอยแลว ในโรงแหงไฟนนเทยว, (อ.พระศาสดา) ทรงทราบแลว ซงความท (แหงนา) เปนธรรมชาตรอนแลว เสดจไปแลว ทรงจบแลว ทปลายแหงเตยงนอยแหงภกษชอวาตสสะนอนแลว ฯ

ก.๒ ในกาลนน อ.ภกษ ท. (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงเสดจหลกไป, อ.ขาพระองค ท. จกจบ ดงน จบแลว ซงเตยงนอย นามาแลว สโรงแหงไฟ ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยงภกษ ท.) ใหนามาแลว ซงราง ทรงราดแลว ซงนาอนรอน ทรงยงภกษ ท. เหลานน ใหถอเอาแลว ซงผาเปนเครองหม (ของภกษชอวาตสสะ) นน (ทรงยงภกษ ท.) ใหขยาแลว ดวยนาอนรอน (ทรงยงภกษ ท.) ใหคลไวแลว ทแดด ฯ ครงนน (อ.พระศาสดา) ประทบยนอยแลว ในทใกล (แหงภกษชอวาตสสะ) นน ทรงยงสรระ นน ใหเปยกแลว ดวยนาอนรอน ทรงขดสแลว ซงสรระ (ของภกษชอวาตสสะ) นน (ทรงยงภกษชอวาตสสะนน) ใหสรงแลว ฯ อ.ผาเปน-เครองหม แหงแลว ในกาลเปนทสดลงรอบแหงการสรง (ของภกษชอวาตสสะ) นน ฯ ครงนน (อ.พระศาสดา) (ทรงยงภกษชอวาตสสะ) นน ใหนงแลว (ซงผาเปน-เครองหม) นน (ทรงยงภกษ ท.) ใหขยาแลว ซงผากาสาวะ (อนภกษชอวาตสสะนน) นงแลว ดวยนา (ทรงยงภกษ ท.) ใหคลแลว ทแดด ฯ ครงนน ครนเมอนา ทตว (ของภกษชอตสสะ) นน เปนธรรมชาตสกวาขาดแลว (มอย), (อ.ผา- กาสาวะ) นน แหงแลว ฯ (อ.ภกษชอวาตสสะ) นน นงแลว ซงผากาสาวะ ผนหนง หมแลว (ซงผากาสาวะ) ผนหนง เปนผมสรระอนเบาพรอม


๑ ตงแต พทธานญจ นาม เทว วาเร - มญจเก นปชช ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๓๐ แปลโดยพยญชนะ

เปนผมจตมอารมณเดยวเปนเลศ เปน นอนแลว บนเตยงนอย๑ ฯ อ.พระศาสดา ประทบยนอยแลว ในเบองบนแหงศรษะ (ของภกษชอตสสะ) นน ตรสแลววา ดกอนภกษ อ.กาย ของเธอ น เปนสภาพมวญญาณไปปราศแลว เปนสภาพมอปการะออกแลว เปน จกนอน บนแผนดน ราวกะ อ.ทอนไม ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.กาย น อนมวญญาณไปปราศแลว อน (อนบคคล) ทงแลว จกนอนทบ ซงแผนดน สนกาลไมนานหนอ เพยงดง อ.ทอนไม อนมประโยชนออกแลว ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ดกอนภกษ อ.กาย น จกนอนทบ ซงแผนดน คอวา จกนอน ในเบองบน แหงแผนดน อน (อนสตว) นอนแลว ดวยการ-นอนตามปกต น ตอกาลไมนานนนเทยว (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อจร� วต ดงนเปนตน ฯ (อ.พระศาสดา) ยอมทรงแสดงวา (อ.กายน) อน (อนบคคล) ทงแลว ชอวา เปนสภาพเปลา เพราะความท (แหงกายนน) เปนสภาพมวญญาณไปปราศแลว เปน จกนอน ดงน (ดวยบท) วา ฉฑโฑ ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.กายน อนอนบคคลทงแลว จกนอนทบ ซงแผนดน) ราวกะ อ.อะไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา (อ.กายน อนอนบคคลทงแลว จกนอนทบ ซงแผนดน) เพยงดง อ.ทอนไม อนมประโยชนออกแลว ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา ราวกะ อ.ทอนแหงไม อนมอปการะออกแลว ชอวา อนมประโยชนออกแลว (ดงน) ฯ


๑ ประโยคน ขาพเจาเอา สกกา เปนบทวกตกตตา ฯ ลกษณะนจะเอาบท สกกา เปนประธานของประโยคกได โดยแปลวา ก

แม อ.อน (อนบคคล) อาจ เพออนกระท�า (ซงไม) นน ใหเปนเชงรองแหงเตยง หรอ หรอวา ใหเปนเครองเชดซงเทา

หรอวา ใหเปนตงแหงแผนกระดาน ดวยอบาย นน นน พงม ฯ

(อ.อธบาย) วา จรงอย อ.มนษย ท. ผมความตองการดวยทพพสมภาระ เขาไปแลว สปา ตดแลว (ซงไม) อนตรง ตามสณฐานแหงไมอนตรง (ซงไม) อนคด ตามสณฐานแหงไมอนคด ยอมถอเอา ซงทพพสมภาระ แตวา (อ.มนษย ท. เหลานน) ตดแลว (ซงไม) อนเปนโพรงดวย อนผดวย อนมแกน-หามไดดวย อนมปมเกดแลวดวย อนเหลอลง ยอมทง (ในปา) นนนนเทยว, (อ.มนษย ท.) ผมความตองการดวยทพพสมภาระ เหลาอน มาแลว ชอวา ผหวงถอเอาอย (ซงไม) นน ยอมไมม, (อ.มนษย ท. เหลานน) แลดแลว (ซงไม) นน ยอมถอเอา (ซงไม) อนเปนอปการะ แกตนนนเทยว, (อ.ไม) นอกน เปนไมไปแลวบนแผนดนนนเทยว ยอมเปน, ก (อ.ไม) นน เปนไมอนใคร ๆ แมอาจ เพออนกระทา ใหเปนเชงรองแหงเตยง หรอ หรอวา ใหเปนเครอง-เชดซงเทา หรอวา ใหเปนตงแหงแผนกระดาน ดวยอบาย นน นน พงเปน,๑ สวนวา แม อ. - ในสวน ท. สามสบสอง ในอตภาพ นหนา - สวนสวนหนง ชอวา อนเขาถงซงความเปนสวนอนบคคลพงถอเอา ดวยสามารถ-แหงวตถมเชงรองแหงเตยงเปนตน หรอ หรอวา โดยมขอนเปนอปการะ อยางอน ยอมไมม, อ.กาย น อนมวญญาณไปปราศแลว จกนอน บนแผนดน ตอวนเลกนอยนนเทยว อยางเดยว เพยงดง อ.ทอนไม อนมประโยชนออกแลว ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พระเถระชอวาตสสะผมตวอนเนา บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว ฯ แม อ.พระเถระ บรรลแลว ซงพระอรหต ปรนพพานแลว ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงกจคอการเผาซงสรระ (ของพระเถระ) นน ทรงถอเอาแลว ซงธาต ท. (ทรงยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงเจดย ฯ


ก.๓ อ.ภกษ ท. ทลถามแลว ซงพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระเถระชอวาตสสะผมตวอนเนา บงเกดแลว (ในท) ไหน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. (อ.ภกษชอวาตสสะ) ปรนพพานแลว ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ตว ของภกษ ผถงพรอมแลวดวยอปนสยแหงพระอรหต ผมอยางนเปนรป เปนตวเนา เกดแลว เพราะเหตอะไร, อ.กระดก ท. แตกแลว เพราะเหตอะไร, อ.เหต อะไร ถงแลว ซงความเปนแหงอปนสย แหงพระอรหต (ของพระเถระชอวาตสสะ) นน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. (อ.ผล) นน ทงปวง บงเกดแลว (แกภกษชอวาตสสะ) นน เพราะกรรมอนตนกระทาแลว ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก (อ.กรรม) อะไร (อนพระเถระชอวาตสสะ) นน กระทาแลว ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. ถาอยางนน (อ.เธอ ท.) จงฟง ดงน ทรงนามาแลว ซงเรองอนเปนไปลวงแลววา :- ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ (อ.ภกษชอวาตสสะ) น เปนบคคลผฆาซงนกเปนอย เปน ฆาแลว ซงนก ท. มาก บารงแลว ซงชนผเปนใหญ, ยอมขาย (ซงนก ท.) ตวเหลอลงจากนก (อนตน) ใหแลว (แกชนผเปนใหญ ท.) เหลานน, (คดแลว) วา (อ.นก ท.) ตวเหลอลงจากนก (อนเรา) ขายแลว ตว (อนเรา) ใหตายแลวจงเกบไวแลว เปนนกเนา จกเปน ดงน, (อ.นก ท. เหลานน) ยอมไมอาจ เพออนบนขน โดยประการใด ทาลายแลว ซงกระดกแหงแขง ท. ดวย ซงกระดกแหงปก ท. ดวย (ของนก ท.) เหลานน โดยประการนน เกบไวแลว กระทา ใหเปนกอง ฯ (อ.บรษนน) ยอมขาย (ซงนก ท.) เหลานน ในวนรงขน, (ยงบคคล) ใหปงแลว เพอประโยชน แกตน ในกาล (แหงนก ท.) ตวมากเกน (อนตน) ไดแลว ฯ ในวนหนง ครนเมอโภชนะอนประกอบแลวดวยรส (อนบคคล) หงแลว (เพอบรษ) นน, อ.พระขณาสพ รปหนง เทยวไปอย เพอกอนขาว ไดยนอยแลว ทประตแหงเรอน (ของบรษ) นน ฯ (อ.บรษ) นน เหนแลว ซงพระเถระ ยงจต ใหเลอมใสแลว (คดแลว) วา อ.สตวตวมลมปราณ ท. มาก อนเรา ใหตายแลว, อ.พระผเปนเจา ยนอยแลว ทประตแหงเรอน ของเราดวย อ.โภชนะอนประกอบแลวดวยรส


มพรอมอย ในภายในแหงเรอนดวย, (อ.เรา) จกถวาย ซงบณฑบาต (แกพระ-ผเปนเจา) นน ดงน รบเอาแลว ซงบาตร (ของพระขณาสพ) นน (ยงบาตร) ใหเตมแลว ถวายแลว ซงบณฑบาตอนประกอบแลวดวยรส ไหวแลว ซงพระเถระ ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ขาพเจา) พงถง ซงทสด แหงธรรมอนทานเหนแลว ดงน ฯ อ.พระเถระ (กลาวแลว) วา (อ.ความปรารถนาอนทานปรารถนาแลว) อยางน จงสาเรจ ดงน ไดกระทาแลว ซงการอนโมทนา ฯ ดกอนภกษ ท. (อ.ผล) นน สาเรจแลว แกภกษชอวาตสสะ ดวยอานาจ-แหงกรรมอนภกษชอวาตสสะกระทาแลว ในกาลนนนนเทยว, อ.ตว ของภกษ- ชอวาตสสะ เปนตวเนา เกดแลว (ดวย) อ.กระดก ท. แตกแลวดวย เพราะ-วบากเปนเครองไหลออกแหงการทาลายซงกระดก ของนก ท., (อ.ภกษชอวาตสสะ) บรรลแลว ซงพระอรหต เพราะวบากเปนเครองไหลออกแหงการถวายซงบณฑบาต-อนประกอบแลวดวยรส แกพระขณาสพ ดงน ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาตสสะผมตวอนเนา (จบแลว) ฯjwi

๑ ปญจโครส ไดแก นมทเกดจากวว ๕ อยาง คอ นมสด นมสม เนยใส เนยขน เปรยง

๘. นนทโคปาลกวตถอ.เรองแหงบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในชนบทชอวาโกศล ทรงปรารภ ซงบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา ทโส ทส� ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.บคคลผเลยงซงโค ชอวานนทะ ของคฤหบด ชอวาอนาถบณฑกะ ในพระนครชอวาสาวตถ เปนผมงคง เปนผมทรพยมาก เปนผมโภคะมาก (เปน) ยอมรกษา ซงฝงแหงโค ฯ ไดยนวา อ.ชฎล ชอวาเกณยะ (หลบหลกอย ซงอนบบคนแหงพระราชา) ดวยเพศแหงบรรพชต (ยอมรกษา ซงขมทรพย ของตน) ฉนใด (อ.บคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ) นน หลบหลกอย ซงอนบบคนแหงพระราชา ดวยความเปนแหงบคคลผเลยงซงโค ยอมรกษา ซงขมทรพย ของตน ฉนนน ฯ (อ.บคคลผเลยงซงโคชอวา- นนทะ) นน ถอเอาแลว ซงรสอนเกดแลวแตโคหา ท.๑ มาแลว สสานก ของคฤหบดชอวาอนาถบณฑกะ ยอมเฝา ซงพระศาสดา, ยอมฟง ซงธรรม, ยอมทลวงวอน ซงพระศาสดา เพอประโยชนแกการเสดจมา สทเปนทอย ของตน ตลอดกาลตามกาล ฯ อ.พระศาสดา ยงความแกรอบแหงญาณ (ของ-บคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ) นน ใหมาอย ไมเสดจไปแลว ทรงทราบแลว ซงความท (แหงญาณ ของบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ) นน เปนธรรมชาตแกรอบแลว ผอนหมแหงภกษใหญแวดลอมแลว เสดจเทยวไปอย สทจารก ทรงกาวลงแลว จากหนทาง ประทบนงแลว ทโคนแหงตนไม แหงใดแหงหนง อนใกลตอทเปนทอย (ของบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ) นน ในวนหนง ฯ อ.บคคลผลยงซงโคชอวา-นนทะ ไปแลว สสานก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลว กระทาแลว ซงการตอนรบ ทลนมนตแลว ซงพระศาสดา ไดถวายแลว ซงทานคอรสอนเกด-


๑ ตงแต สาวตถย� กร อนาถปณฑกสส - วนทตวา นวตต ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ.๒๕๒๖ แปลโดยพยญชนะ ๒ คาวา ทโส แปลวา อ.โจรผปรากฏ เอา ทโส เปนวเสสนะของ โจโร แตขาพเจาแปลวา อ.โจร เพราะในอรรถกถาแก ทโส

เปน โจโร แก ทส เปน โจร ไดรปประโยคเปน โจโร โจร� ทสวา ฯ คาวา ทโส สาเรจมาจาก ทส ธาตในความเหน, ปรากฏ

ลง อ.ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา. ทสสตต ทโส (โจโร)

แลวแตโคหา อนประณต แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ตลอด-

วนเจด ฯ ในวน ทเจด อ.พระศาสดา ทรงกระทาแลว ซงการอนโมทนา

ตรสแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวตามลาดบ อนตางดวยวาจาเปนเครองกลาวม-

ทานกถาเปนตน ฯ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงวาจาเปนเครองกลาว อ.บคคล-

ผเลยงซงโคชอวานนทะ ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ถอเอาแลว ซงบาตร

ของพระศาสดา ไปตามอย ซงพระศาสดา ไปแลว สทไกล ผ (อนพระศาสดา)

ทรงใหกลบอย (ดวยพระดารส) วา ดกอนอบาสก (อ.เธอ) จงหยด ดงน

ถวายบงคมแลว กลบแลว๑ ฯ ครงนน อ.นายพราน คนหนง ยงแลว

(ซงบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ) นน (ยงบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะนน)

ใหตายแลว ฯ อ.ภกษ ท. ผมาอย ขางหลง เหนแลว ไปแลว กราบทลแลว

กะพระศาสดาวา ขาแตพระองคเจรญ อ.บคคลผเลยงซงโค ชอวานนทะ ถวายแลว

ซงทานอนใหญ ไปตามแลว กลบอย (อนนายพราน) ใหตายแลว เพราะความ-

ทแหงพระองค เปนผเสดจมาแลว (ในท) น, ถาวา อ.พระองค จกไมเสดจมา-

แลวไซร, อ.ความตาย จกไมไดมแลว (แกบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ) นน

ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. ครนเมอเรา มาแลวกด

ไมมาแลวกด, ชอ อ.อบายเปนเครองพน จากความตาย (ของบคคลผเลยง-

ซงโคชอวานนทะ) นน แมผไปอย สทศ ท. ส สทศนอย ท. ส ยอมไมม,

เพราะวา อ.โจร ท. ยอมไมกระท�านนเทยว, (อ.ชน ท.) ผมเวร ยอมไมกระท�า

(ซงความฉบหายมใชความเจรญ) ใด, อ.จต อน (อนบคคล) ตงไวแลวผด

อนเปนไปทวแลว ในภายใน ของสตว ท. เหลานนนเทยว ยอมกระท�า

(ซงความฉบหายมใชความเจรญ) นน ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.โจร (เหนแลว) ซงโจร๒ พงกระท�า (ซงความ-


๑ อนยพยสน� เปนวเสสนบพพบท กมมธารยสมาส ม น บพพบท กมมธารยสมาส เปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

น.บพ.กม. ว. น อย อนย (พยสน)

ว.บพ.กม. ว. อนย พยสน อนยพยสน ฯ

อยางไรกตาม ศพทนมการแปลและการวเคราะหทหลากหลาย เชน ความทกขอนสายเสยซงความสขใหพนาศ ความฉบหาย-

อนสายเสยซงความเจรญใหพนาศ, ความพนาศมใชความเจรญ, ความฉบหาย เปนตน ขอใหนกเรยนพงดรปวเคราะหเพมเตม

ในเรองพระนางสามาวดเถด

ฉบหายมใชความเจรญ)๑ นน ใด, ก หรอวา (อ.บคคล) ผมเวร (เหนแลว) (ซงบคคล) ผมเวร (พงกระท�า ซงความฉบหายมใชความเจรญนนใด), อ.จต อน (อนบคคล) ตงไวแลวผด พงกระท�า (ซงบคคล) นน ใหเปนผเลวกวา (กวาความฉบหาย-มใชความเจรญ) นน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.โจร (เหนแลว) ซงโจร (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (หมวดสองแหงบท) วา ทโส ทส� ดงน ฯ อ.บาลอนเหลอวา ทสวา ดงน (อนบณฑต พงนามาเชอมเขา) ฯ (อ.อรรถ) วา พงกระทา ซงความฉบหายมใชความเจรญ นน ใด (แกโจร) นน (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา ยนต� กยรา ดงน ฯ อ.นย แมในบททสอง นนนนเทยว ฯ (อ.อรรถรป) นวา อ.โจรผประทษรายตอมตรโดยปกต คนหนง ผดอย (ในทรพย ท.) มบตรและทาระและนาและสวนและโคและกระบอเปนตน (ของโจร)คนหนง, (อ.ตน) ยอมผด (ตอโจร) ใด, เหนแลว ซงโจร แมนน ผผดอย ในตน เหมอนอยางนนนนเทยว, ก หรอวา (อ.บคคล) ผมเวร เหนแลว (ซงบคคล) ผมเวรอนผกไวแลว ดวยเหต บางอยางนนเทยว ชอวา ผมเวร พงกระทา ซงความฉบหายมใชความเจรญ ใด (แกโจร หรอ หรอวา แกบคคลผมเวร) นน คอวา พงเบยดเบยน ซงบตรและทาระ (ของโจร หรอ


หรอวา ของบคคลผมเวร) นน หรอ หรอวา (ยงทรพย ท.) มนาเปนตน (ของโจร หรอ หรอวา ของบคคลผมเวรนน) พงใหฉบหาย, ก หรอวา พงปลงลง (ซงโจร หรอ หรอวา ซงบคคลผมเวร) นน จากชวต เพราะ-ความทแหงตนเปนผหยาบคาย คอวา เพราะความทแหงตนเปนคนทารณ, อ.จต ชอวา อน (อนบคคล) ตงไวแลวผด เพราะความท (แหงจต) นนเปนธรรมชาต- อนบคคลตงไวแลวผด ในอกศลกรรมบถ ท. สบ พงกระทา (ซงบคคล) นน ใหเปนผเลวกวา (กวาความฉบหายมใชความเจรญ) นน คอวา ควรกระทา ซงบรษ นน ใหเปนผเลวทรามกวา กวาเหต นน, จรงอย อ.โจร หรอ หรอวา อ.บคคลผมเวร ผมประการ (อนขาพเจา) กลาวแลว ยงทกข พงใหเกดขน หรอ หรอวา พงกระทา ซงความสนไปแหงชวต แกโจร หรอ หรอวา แกบคคลผมเวร ในอตภาพ นนนเทยว, สวนวา อ.จต อน (อนบคคล) ตงไวแลวผด ในอกศลกรรมบถ ท. น (ยงบคคล) ยอมใหถง ซงความฉบหายมใชความเจรญ ในธรรม อนสตวเหนแลวบาง ซดไปแลว ในอบาย ท. ส ยอมไมให เพออนยกขน ซงศรษะ ในพนแหงอตภาพ ท. บาง ดงน เปนคาอธบาย (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ยอมเปน ฯ

ในกาลเปนทสดแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน, อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน เกดแลว แกมหาชน ฯ ก อ.กรรม อนอนอบาสก กระทาแลว ในระหวางแหงภพ อนภกษ ท. ไมทลถามแลว, เพราะเหตนน (อ.กรรมนน) อนพระศาสดา ไมตรสบอกแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงบคคลผเลยงซงโคชอวานนทะ (จบแลว) ฯjwi

๑ ปาตรโหส ประกอบดวย ปาต + อ บทหนา ห ธาตในความม, เปน ลง อ ปจจย อ อชชตตนวภตต ส อาคม พฤทธ อ ท ห

ธาตเปน โอ รสสะ อ วภตตเปน อ ลง ร อาคม หนาธาต ฯ

๙. โสเรยยตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาโสไรยะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา ทรงยงพระธรรมเทศนา นวา น ต� มาตา ปตา กยรา ดงนเปนตน อนตงขนพรอมแลว ในพระนครชอวาโสไรยะ ใหจบแลว ในพระนครชอวาสาวตถ ฯ

ก.๑ ครนเมอพระสมมาสมพทธเจา ประทบอยอย ในพระนครชอวาสาวตถ, อ.บตรของเศรษฐชอวาโสไรยะ ในพระนครชอวาโสไรยะ นงแลว บนยานนอย- อนสบาย กบ ดวยสหาย คนหนง ออกไปแลว จากพระนคร เพอตองการ-แกอนอาบ ดวยบรวาร หมใหญ ฯ ในขณะ นน อ.พระเถระชอวา- มหากจจายนะ เปนผใครเพออนเขาไป สพระนครชอวาโสไรยะ เพอกอนขาว (เปน) ยอมหม ซงผาสงฆาฏ ในภายนอกแหงพระนคร ฯ ก อ.สรระ ของพระเถระ เปนสรระมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทอง (ยอมเปน) ฯ อ.บตร-ของเศรษฐชอวาโสไรยะ เหนแลว (ซงพระเถระ) นน คดแลววา โอหนอ อ.พระเถระ น เปนภรรยา ของเรา พงเปน หรอ หรอวา อ.วรรณะ- แหงสรระ ของภรรยา ของเรา เปนราวกะวาวรรณะแหงสรระ (ของพระเถระ) นน พงเปน ดงน ฯ (ครนเมอเหต) เปนเหตสกวา (อนบตรของเศรษฐนน) คดแลวนนเทยว (มอย), อ.เพศแหงบรษ (ของบตรของเศรษฐ) นน หายไปแลว, อ.เพศแหงหญง ไดมปรากฏแลว๑ ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน ละอายอย ลงแลว จากยานนอย หนไปแลว ฯ อ.ชนผเปนบรวาร ไมรพรอมอย (ซงบตรของเศรษฐ) นน กลาวแลววา (อ.เหต) นน อะไร, (อ.เหต) นน อะไร ดงน ฯ (อ.หญง) แมนน ดาเนนไปแลว สหนทางเปนทไปสเมองตกสลา ฯ แม อ.สหาย (ของหญง) นน แมเทยวไปแลว ขางนดวย ขางนดวย ไมไดเหนแลว ฯ (อ.ชน ท.) ทงปวง อาบแลว ไดไปแลว สเรอน, (ครนเมอ-


๑ สตถวาโห (วาณโช) เปนกตตรป กตตสาธนะ ณ ปจจย ว.วา สตถ� วหตต สตถวาโห (วาณโช) หรอ สตถ� วาณโชปชวน�

ส�ฆาต� วหต เทสนตร� ปาปยตต สตถวาโห (วาณโน) ฯ สตถ บทหนา วห ธาตในความนาไป, ถง ทฆะ อ เปน อา ฯ

คา) วา อ.บตรของเศรษฐ (ไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน (อนชน ท.) กลาวแลว, (อ.ชน ท. เหลานน) กลาวแลววา (อ.เรา ท.) สาคญแลววา (อ.บตรของเศรษฐ) เปนผอาบแลวจงมาแลว จกเปน ดงน ดงน ฯ ครงนน อ.มารดาและบดา ท. (แหงบตรของเศรษฐ) นน แสวงหาแลว (ในท) นน นน ไมเหนอย รองไหแลว คราครวญแลว ไดถวายแลว ซงภตเพอบคคลผตายแลว (ดวยความสาคญ) วา (อ.บตร ของเรา ท.) เปนผตายแลว จกเปน ดงน ฯ (อ.หญง) นน เหนแลว ซงพอคาผนาไปซงหมเกวยนผไปสเมองตกสลาโดยปกต๑ คนหนง ตดตามแลว ซงยานนอย ขางหลง ขางหลง ฯ ครงนน อ.มนษย ท. เหนแลว (ซงหญง) นน กลาวแลววา (อ.ทาน) ยอมมา ขางหลง ขางหลง แหงยานนอย ของเรา ท., อ.เรา ท. ยอมไมร ซงทานวา (อ.หญง) นน เปนเดกหญง ของใคร (ยอมเปน) ดงน ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.ทาน ท. จงขบไป ซงยานนอย ของตน, อ.ดฉน จกไป ดวยเทา ดงน ไปอย ไปอย ใหแลว ซงแหวนทนวมอ (ยงบคคล) ใหกระทาแลว ซงโอกาส ในยานนอย คนหนง ฯ อ.มนษย ท. คดแลววา อ.ภรรยา แหงบตรของเศรษฐ ของเรา ท. ในพระนครชอวาตกสลา ยอมไมม, อ.เรา ท. จกบอก (แกบตรของเศรษฐ) นน, อ.เครองบรรณาการอนใหญ จกม แกเรา ท. ดงน ฯ (อ.มนษย ท.) เหลานน ไปแลว (กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.รตนะ-คอหญง อนเรา ท. นามาแลว เพอทาน ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน ฟงแลว (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงหญง) นน เหนแลว (ซงหญงนน) ผยงความเลอมใสใหเกด ผมรปงาม ผสมควรแกวย ของตน ผมความรกอน-เกดขนแลว ไดกระทาแลว ในเรอน ของตน ฯ

ก.๒ จรงอย อ.บรษ ท. ชอวา ผไมเคยเปนหญงเปนแลว หรอ หรอวา อ.หญง ท. ชอวา ผไมเคยเปนบรษเปนแลว ยอมไมม ฯ เพราะวา อ.บรษ ท. ประพฤตลวงแลว ในทาระ ท. (ของบรษ) อน กระท�าแลว ซงกาละ ไหมแลว ในนรก สนแสนแหงป ท. มาก เมอมา สชาตแหงมนษย


๑ กปปสตสหสสปรตปารม (อานนตเถโร) เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส มฉฏฐตปปรสสมาส, และทตยาตปปรสสมาส

เปนภายใน ตงวเคราะหตามลาดบ ดงน

ฉ.ตป. ว. กปปาน สตสหสส กปปสตสหสส

ท.ตป. ว. กปปสตสหสส ปรตา กปปสตสหสสปรตา (ปารม)

ต.ตล. ว. กปปสตสหสสปรตา ปารม เยน โส กปปสตสหสสปรตปารม (อานนทตเถโร)๒ กมมาโร แปลกนวา ชางทอง, ชางเหลก, ชางเงน เปนกตตรป กตตสาธนะ ว.วา โลหกจจ� กโรตต กมมาโร (ชโน) ฯ

กร ธาตในความทา มาร ปจจย ลบ ร ทสดธาต ซอน ม ฯ อกนยหนง เปนกตตรป กตตสาธนะ ณ ปจจย ว.วา ก� มาเรตต

กมมาโร (ชโน) ผยงนาใหตาย ฯ ก เปนบทหนา มร ธาตในความตาย

ยอมถงทว ซงความเปนแหงหญง ในรอยแหงอตภาพ ฯ แม อ.พระเถระ- ชอว าอานนท ผ มบารม อนให เตมแล วสนแสนแหงกป๑ ผ เป นอรยสาวก ทองเทยวไปอย ในสงสาร บงเกดแลว ในตระกลแหงชางทอง๒ ในอตภาพ หนง กระทาแลว ซงกรรมคออนคบหาซงทาระของบรษอน ไหมแลว ในนรก เปนหญง ผบาเรอซงเทา ของบรษ ไดเปนแลว ในอตภาพ ท. สบส เพราะผลอนสกแลวอนเหลอลง, ถงแลว ซงการถอนขนซงพช ในอตภาพ ท. เจด ฯ สวนวา อ.หญง ท. กระทาแลว ซงบญ ท. มทานเปนตน ยงความพอใจ ในความเปนแหงหญง ใหคลายแลว อธษฐานแลว ซงจตวา อ.บญ ของเรา ท. น จงเปนไปพรอม เพออนไดเฉพาะ ซงอตภาพแหงบรษ ดงน กระทาแลว ซงกาละ ยอมกลบได ซงอตภาพแหงบรษ ฯ (อ.หญง ท. เหลานน) เปนผมผวเพยงดงเทวดา เปน ยอมกลบได ซงอตภาพแหงบรษ แมดวยอานาจแหงการปฏบตโดยชอบในสามนนเทยว ฯ สวนวา อ.บตรของเศรษฐ น ยงจต ใหเกดขนแลว ในพระเถระ โดยอบายไมแยบคาย กลบไดแลว ซงความเปนแหงหญง ในอตภาพ นนนเทยว ฯ ก อ.สตวผเกดแลวในครรภ ตงอยเฉพาะแลว ในทอง (ของหญง) นน เพราะอาศย ซงการอยรวม กบ ดวยบตรของเศรษฐ ในพระนครชอวาตกสลา ฯ (อ.หญง) นน ไดแลว ซงบตร โดยอนลวงไปแหงเดอนสบ ไดเฉพาะแลว ซงบตร แมอนอก ในกาลเปนทไป ดวยเทา (แหงบตร) นน, อ.บตร ท. ส คอ อ.บตร ท. สอง ผอยแลว ในทอง (ของหญง) นน ไดมแลว, (อ.บตร ท.) สอง ผอาศย (ซงหญง) นน แลวจงบงเกดแลว (ไดมแลว) ในพระนครชอวาโสไรยะ ไดมแลว ดวยประการฉะน ฯ


ก.๓ ในกาล นน อ.บตรของเศรษฐ ผเปนสหาย (ของหญง) นน ใด, (อ.บตรของเศรษฐ) นน ไปแลว สพระนครชอวาตกสลา ดวยรอยแหงเกวยน ท. หา จากพระนครชอวาโสไรยะ นงแลว บนยานนอยอนสบาย ไดเขาไปแลว สพระนคร ฯ ครงนน (อ.หญง) นน เปดแลว ซงชองเปนทดมกนซงลม ยนแลดอยแลว ซงระหวางแหงถนน ทพนในเบองบนแหงปราสาท เหนแลว (ซงบตรของเศรษฐ) นน รพรอมแลว (ซงบตรของเศรษฐ) นน สงไปแลว ซงทาส (ยงทาส) ใหเรยกมาแลว (ซงบตรของเศรษฐ) นน (ยงบตรของเศรษฐ) ใหนงแลว บนพนอนใหญ ไดกระทาแลว ซงสกการะและสมมานะ อนใหญ ฯ ครงนน (อ.บตรของเศรษฐ) นน กลาวแลว (กะหญง) นนวา ดกอนนางผเจรญ อ.เธอ เป นผ อนเรา ท. เหนแล วในก อน (ย อมเป น) ในกาลกอน (แตกาล) น หามได, กแล (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เธอ) ยอมกระทา ซงสกการะ อนใหญ แกเรา ท., อ.เธอ ยอมร ซงเรา ท. (หรอ) ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย จะ, (อ.ดฉน) ยอมร, อ.ทาน ท. เปนผอยในพระนครชอวาโสไรยะโดยปกต (ยอมเปน) มใชหรอ ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน กลาวแลว) วา ดกอน-นางผเจรญ เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.หญง) นน ถามแลว ซงความ-ทแหงมารดาและบดา ท. ดวย แหงภรรยาดวย แหงบตร ท. ดวย เปนผมโรคหามได ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นอกน กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ เออ, (อ.ชน ท. เหลานน) เปนผมโรคหามได (ยอมเปน) ดงน กลาวแลววา ดกอนแม อ.เธอ ยอมร (ซงชน ท.) เหลานน (หรอ) ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย จะ, (อ.ดฉน) ยอมร, อ.บตร คนหนง (ของชน ท.) เหลานน มอย, (อ.บตร) นน (ไปแลว) ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ อ.เธอ อยากลาวถงแลว (ซงบตรของ-เศรษฐ) นน, อ.เรา ท. นงแลว บนยานนอยอนสบาย กบ (ดวยบตรของ-เศรษฐ) นน ออกไปแลว เพออนอาบ ในวนหนง ยอมไมรนนเทยว ซงทเปนทไป (แหงบตรของเศรษฐ) นน, (อ.เรา ท.) เทยวไปแลว ขางนดวย ขางนดวย ไมเหนแลว (ซงบตรของเศรษฐ) นน บอกแลว แกมารดาและ-บดา ท., (อ.มารดาและบดา ท.) แมเหลานน รองไหแลว คร�าครวญแลว


กระท�าแลว ซงกจเพอบคคลผละไปแลว (แกบตรของเศรษฐ) นน ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.บตรของเศรษฐ) นน คอ อ.ดฉน ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.เธอ) จงหลกไป, (อ.เธอ) ยอมกลาว (ซงคา) อะไร, อ.สหาย ของเรา ยอมงาม ราวกะ อ.กมารแหงเทพ, (อ.สหาย ของเรา) นน เปนบรษ (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.สหาย ของทาน) นน คอ อ.ดฉน ดงน ฯ ครงนน (อ.สหาย ถามแลว) (ซงหญง) นนวา (อ.เรอง) น ชอ เปนอยางไร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ในวนนน อ.พระเถระชอวามหากจจายนะ ผเปนเจา อนทาน เหนแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา เออ (อ.พระเถระชอวามหากจจายนะ ผเปนเจา อนเรา) เหนแลว ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา อ.ดฉน แลดแลว ซงพระเถระชอวามหากจจายนะ ผเปนเจา คดแลววา โอหนอ อ.พระเถระ น เปนภรรยา ของเรา พงเปน หรอ หรอวา อ.วรรณะแหงสรระ ของภรรยา ของเรา เปนราวกะ-วาวรรณะแหงสรระ (ของพระเถระ) นน พงเปน ดงน, อ.เพศแหงบรษ หายไปแลว, อ.เพศแหงหญง มปรากฏแลว ในขณะ (แหงเหต อนดฉน) คดแลวนนเทยว, ขาแตนาย (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.ดฉน ไมอาจแลว เพออนกลาว แกใคร ๆ เพราะความละอาย หนไปแลว (จากท) นน เปนผมาแลว (ในท) น (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา โอ อ.กรรม อนหนก อนเธอ กระทาแลว, (อ.เธอ) ไมบอกแลว แกเรา เพราะเหตไร, ก อกอยางหนง อ.พระเถระ อนเธอ ใหอดโทษแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.พระเถระ) (อนดฉน) ไมใหอดโทษแลว, ก อ.ทาน ยอมรวา อ.พระเถระ (ยอมอย) (ณ ท) ไหน (ดงน) (หรอ) ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา (อ.พระเถระ) เขาไปอาศยแลว ซงพระนคร นนนเทยว ยอมอย ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ถาวา (อ.พระเถระ) เทยวไปอย เพอกอนขาว พงมา (ในท) นไซร, อ.ดฉน พงถวาย ซงอาหารคอภกษา แกพระผเปนเจา ของดฉน ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.เธอ)


จงกระทา ซงสกการะ พลน, (อ.เรา ท.) ยงพระผเปนเจา ของเรา ท. จกใหอดโทษ ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ) นน ไปแลว สทเปนทอย ของพระเถระ ไหวแลว นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงรบ ซงภกษา ของกระผม ในวนพรง ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนบตรของเศรษฐ อ.ทาน เปนผจรมา ยอมเปน มใชหรอ ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงอยาถาม ซงความทแหงกระผม ท. เปนผจรมา, (อ.ทาน) ขอจงรบ ซงภกษา ของกระผม ในวนพรง ดงน ฯ อ.พระเถระ (ยงคานมนต) ใหอยทบแลว ฯ อ.สกการะอนใหญ (อนหญงนน) ตระเตรยมแลว เพอพระเถระ แมในเรอน ฯ

ก.๔ อ.พระเถระ ไดไปแลว สประตแหงเรอน นน ในวนรงขน ฯ ครงนน อ.บตรของเศรษฐ (ยงพระเถระ) นน ใหนงแลว องคาสแลว ดวยอาหาร อนประณต พาเอาแลว ซงหญง นน (ยงหญงนน) ใหหมอบลงแลว ณ ทใกลแหงเทา ของพระเถระ กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงอดโทษ แกหญงสหาย ของกระผม ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.เหต) นน อะไร ดงน ฯ (อ.บตรของเศรษฐ กลาวแลว) วา ขาแตทาน-ผเจรญ (อ.บคคล) น เปนสหายผเปนทรก ของกระผม ในกาลกอน เปน แลดแลว ซงทาน คดแลว ชออยางน, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.เพศแหงบรษ (ของสหาย) นน หายไปแลว, อ.เพศแหงหญง มปรากฏแลว, ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงอดโทษ ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) จงลกขน, อ.เรา ยอมอดโทษ แกทาน ท. ดงน ฯ (ครนเมอคา) วา (อ.เรา) ยอมอดโทษ ดงน เปนคาสกวาอนพระเถระกลาวแลวนนเทยว (มอย), อ.เพศแหงหญง หายไปแลว ฯ อ.เพศแหงบรษ มปรากฏแลว ฯ ครนเมอเพศแหงบรษ เปนเพศสกวามปรากฏแลวนนเทยว (มอย), อ.บตร-แหงเศรษฐ ในพระนครชอวาตกกสลา กลาวแลววา ดกอนสหาย ผมธระอนเสมอ อ.ทารก ท. สอง เหลาน เปนบตร ของเรา ท. แมทงสองนนเทยว (ยอมเปน)


๑ ตงแต ปรสลงเค ปาตภตมตเตเยว - นาม� อโหส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๒๙ แปลโดยพยญชนะ

เพราะความท (แหงทารก ท. สอง เหลาน) เปนผอยแลว ในทอง ของทาน เพราะความท (แหงทารก ท. สอง เหลาน) เปนผอาศยแลว ซงเรา บงเกดแลว, (อ.เรา ท.) จกอย (ในท) นนนเทยว, (อ.ทาน) อยากระสนขนแลว ดงน (กะบตรแหงเศรษฐชอวาโสไรยะ) นน ฯ (อ.บตรแหงเศรษฐชอวาโสไรยะนน กลาวแลว) วา (ดกอนสหาย) ผมธระอนเสมอ อ.เรา เปนผถงแลวซงประการอน-แปลก คอ (อ.เรา) เปนบรษ เปน กอน ถงแลว ซงความเปนแหงหญง อก เปนบรษ เปนผเกดแลว อก (ยอมเปน) โดยอตภาพ หนง (ยอมเปน), อ.บตร ท. สอง อาศยแลว ซงเรา บงเกดแลว กอน, (อ.บตร ท.) สอง ออกแลว จากทอง ของเรา ในกาลน, (อ.ทาน) อยากระท�าแลว ซงความส�าคญวา อ.เรา นน ถงแลว ซงประการอนแปลก โดยอตภาพ หนง จกอย ในเรอน อก ดงน, อ.เรา จกบวช ในส�านก ของพระผเปนเจา ของเรา, อ.ทารก ท. สอง เหลาน เปนภาระ ของทาน จงเปน, (อ.ทาน) อยาประมาทแลว (ในทารก ท. สอง) เหลาน ดงน จบแลว ซงบตร ท. ลบคลาแลว มอบใหแลว แกบดา ออกแลว บวชแลว ในสานก ของพระเถระ ฯ แม อ.พระเถระ (ยงบตรของเศรษฐชอวาโสไรยะ) นน ใหบวชแลว ใหอปสมบทแลว พาเทยวไปอย สทจารกเทยว ไดไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ โดยลาดบ ฯ (อ.คา) วา อ.พระเถระชอวาโสไรยะ ดงน เปนชอ (ของภกษ) นน ไดเปนแลว๑ ฯ

ก.๕ (อ.ชน ท.) ผอยในชนบทโดยปกต รแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ราลอแลว เปนผมความแตกตนเกดแลว (เปน) เขาไปหาแลว ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ชอ อ.เหต แมอนมอยางนเปนรป ยอมม, ไดยนวา อ.บตร ท. สอง บงเกดแลว ในทอง ของทาน, (อ.บตร ท.) สอง อาศยแลว ซงทาน เกดแลว, อ.ความรกอนมกาลง ใน -


๑ ปตตสส มรปเปนฉฏฐวภตต แตแปลหกเปนตตยาวภตต (อน) สมพนธวา “ฉฏ€อนภหตกตตา” ใน ทฏ€ - สวน มคคทสสน�

มรปเปนทตยาวภตต แตแปลหกเปน ฉฏฐวภตต (แหง) สมพนธวา “ทตยาสามสมพนธ” ใน - กาลโต ฯ

(แหงบตร ท. สอง) เหลานนหนา - (บตร ท.) เหลาไหน ยอมม แกทาน ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ความรกอนมกาลง (ในบตร ท.) ผอยแลว ในทอง (ยอมม) (แกเรา) ดงน ฯ (อ.ชน ท.) ผทงมาแลวทงมาแลว ยอมถาม เหมอนอยางนนนนเทยว เนองนตย ฯ อ.พระเถระ กลาวอย บอย ๆ วา อ.ความรก (ในบตร ท.) ผอยแลว ในทองนนเทยว เปนสภาพมกาลง (ยอมเปน) ดงน ระอาอย ผเดยวเทยว ยอมนง ผเดยวเทยว ยอมยนอย ฯ (อ.พระเถระ) นน ผเขาถงแลวซงความ-เปนแหงบคคลผเดยว อยางน เรมตงแลว ซงความสนไปและความเสอมไป ในอตภาพ บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ ครงนน (อ.ชน ท.) ผทงมาแลวทงมาแลว ยอมถาม (ซงพระเถระ) นนวา ขาแตทานผเจรญ ไดยนวา (อ.เหต) ชออยางน ไดมแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.ชน ท. ถามแลว) วา อ.ความรก แหงทาน ท. (ในบตร ท.) เหลาไหน เปนสภาพมกาลง (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ชอ อ.ความรก (ในบตร) คนไหน ๆ ของเรา ยอมไมม ดงน ฯ อ.ภกษ ท. กราบทลแลว กะพระศาสดาวา (อ.ภกษชอวาโสไรยะ) น ยอมกลาว (ซงค�า) อนไมมแลว, (อ.ภกษชอวาโสไรยะ) กลาวแลววา อ.ความรก ในบตรผอยแลว ท. ในทอง เปนสภาพมก�าลง (ยอมเปน) ดงน ในวนอนมในกอน ท. ยอมกลาววา อ.ความรก (ในบตร) คนไหน ๆ ของเรา ยอมไมม ดงน ในกาลน, ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ภกษชอวาโสไรยะ) ยอมพยากรณ (ซงพระอรหตผล) อนบคคลพงรทว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.บตร ของเรา ยอมพยากรณ (ซงพระอรหตผล) อนบคคลพงรทว หามได, อ.ความรก (ในบตร) คนไหน ๆ ไมเกดแลว จ�าเดม แตกาลแหงการเหนซงมรรค อนบตร ของเรา เหนแลว ดวยจต อน (อนตน) ตงไวแลวโดยชอบ,๑

อ.มารดา ยอมไมอาจนนเทยว (เพออนกระท�า), อ.บดา ยอมไมอาจ


เพออนกระท�า ซงสมบต ใด อ.จต อนเปนไปทวแลว ในภายใน ของสตว ท. เหลานนนเทยว ยอมให (ซงสมบต) นน ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น วา

อ.มารดา ไมพงกระท�า, อ.บดา ไมพงกระท�า, เออก หรอวา อ.ญาต ท. เหลาอน (ไมพงกระท�า) (ซงเหต) นน, อ.จต อน (อนบคคล) ตงไวแลว- โดยชอบ พงกระท�า (ซงบคคล) นน ใหเปน- ผประเสรฐกวา (กวาเหต) นน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.มารดา ไมพงกระทานนเทยว, อ.บดา ไมพงกระทา, อ.ญาต ท. เหลาอน ไมพงกระทา ซงเหต นน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา น ต� ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา ชอวา อน (อนบคคล) ตงไวแลวโดยชอบ เพราะความท (แหงจตนน) เปนธรรมชาต (อนบคคล) ตงไวแลวโดยชอบ ในกศลกรรมบถ ท. สบ (ดงน แหงบท) วา สมมาปณหต� ดงน ฯ อ.อรรถวา พงกระทา คอวา ยอมกระทา (ซงบคคล) นน ใหเปน- ผประเสรฐกวา คอวา ใหเปนผเลศกวา คอวา ใหเปนผยงกวา กวาเหต นน ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา เสยยโส น� ตโต กเร ดงน ฯ จรงอย อ.มารดาและบดา ท. เมอให ซงทรพย แกบตร ท. ยอมอาจ เพออนให ซงทรพย อนเปนเครองไมกระทา ซงการงาน แลวจงยงชวตใหเปน-ไปทว โดยความสข ในอตภาพ หนงนนเทยว, แม อ.มารดาและบดา ท. ของนางวสาขา ผมทรพยมากเพยงนน ผมโภคะมาก ไดใหแลว ซงทรพย อนเป นเคร องส า เร จ ซ ง ชวต โดยความสข ในอตภาพ หน งนน เทยว (แกนางวสาขา) นน, ก ชอ อ.มารดาและบดา ท. ผสามารถ เพออนใหซงสร-คอความเปนแหงพระเจาจกรพรรด ในทวป ท. ส ยอมไมม แกบตร ท.,


(ชอ อ.มารดาและบดา ท. ผสามารถ เพออนให) ซงสมบตอนเปนทพย หรอ หรอวา ซงสมบตมปฐมฌานเปนตน (ยอมไมม แกบตร ท.) กอนนนเทยว, อ.วาจาเปนเครองกลาว ในการใหซงสมบตอนเปนโลกตระเทยว ยอมไมม ฯ สวนวา อ.จต อน (อนบคคล) ตงไวแลวโดยชอบ ยอมอาจ เพออนให ซงสมบต นน แมทงปวง (เพราะเหต) นน (อ.คา) วา เสยยโส น� ตโต กเร ดงน (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ฯ ในกาลเปนทสดแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน, อ.เทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน เกดแลว แกมหาชน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาโสไรยะ (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรคอนบณฑตก�าหนดแลวดวยจต

จบแลว ฯอ.วรรค ทสาม (จบแลว) ฯ

jwi

บรรณานกรม

\\\

กรมหลวงชนวรสรวฒน, พระเจาวรวงศเธอ. พระคมภรอภธานปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๐.

กรมหลวงชนวรสรวฒน. พระคมภรอภธานปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏ- ราชวทยาลย, ๒๕๒๒.

กรมหลวงพระจนทบรนฤนาถ, พระเจาบรมวงศเธอ. ปทานกรมบาล-ไทย-องกฤษ- สนสกฤต. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๐.

เกษม บญศร. พระธมมปทฏฐกถา แปลโดยพยญชนะ ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพลก ส. ธรรมภกด, ๒๕๑๑.

คณะกรรมการแผนกตารามหามกฏราชวทยาลย. พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๘.

สานกงานแมกองบาลสนามหลวงและกองพทธศาสนศกษา สานกงานพระพทธศาสนา- แหงชาต. ธมมปทฏฐกถา ภาค ๑ - ภาค ๔. สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

จดพมพ, ๒๕๕๕.------------------------. ปญหาและเฉลยประโยคบาลสนามหลวง ชนประโยค ๑-๒

พ.ศ. ๒๕๑๑ - ๒๕๕๕. สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จดพมพ, ๒๕๕๕.เทพดรณานศษฏ, (ทว ธรมธช ป.๙), หลวง. ธาตปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.เทพดรณานศษฏ, (ทว ธรมธช ป.๙), หลวง. บาลไวยากรณพเศษ เลม ๑ - เลม ๘.

กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๗. ธมมปทฏ€กถา ปฐโม ภาโค - จตตโถ ภาโค. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐. นยม อตตโม, พระมหา. บนทกบทเรยนบาลไวยากรณ. ขอนแกน : หจก.โรงพมพ

คลงนานาวทยา, ๒๕๔๗.บญม พมพโพธ, สม แฝงคาศร. ธรรมบทวจารณ ภาค ๑-๔. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพลก ส. ธรรมภกด, ๒๕๒๐.


บญสบ อนสาร. ธรรมบท ภาค ๑-๔ แปลโดยพยญชนะ. นนทบร : สานกพมพ สบสานพทธศาสน, ๒๕๕๐.

------------------------. พจนานกรมบาล-ไทย ธรรมบทภาค ๑-๔ กรงเทพฯ : จดพมพ โดย มลนธสงเสรมสามเณรในพระสงฆราชปถมภ วดพระราม ๙ กาญจนาภเษก, ๒๕๕๕.

ป. หลงสมบญ, พนตร. พจนานกรม มคธ-ไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภา, ๒๕๑๙.------------------------. พจนานกรมกรยากตก ฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ :

บรษท ธรรมสาร จากด, (มปป.).------------------------. พจนานกรมกรยาอาขยาตฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ : รานเรอง-

ปญญาจดพมพ, ๒๕๔๕.ปญญา กตตเตโช (คลายเดช), พระมหา. พจนานกรมศพทนามกตก. กรงเทพฯ :

โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๕๑.------------------------. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔. (พมพ

ครงท ๒). กรงเทพฯ : บรษทนานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๕๖.พระเทพวราภรณ (เปลยน ปณโณ ป.ธ.๙). วจนานกรมสมาสทอง. กรงเทพฯ. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). ศพทวเคราะห. กรงทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง,

๒๕๕๐.------------------------. ชาดกในธรรมบท. กรงเทพฯ : ชอระกาการพมพ, ๒๕๕๔.พระปรยตธรรมธาดา. กจจายนมล� นาม ปกรณ�. กรงเทพฯ : มปท., ๒๔๕๗.

พระพทธปปยเถระ. รปสทธปกรณ. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๗.พระราชปรยตโมล (สทศน). หลกสตรบาลไวยากรณและหลกสมพนธ. กรงเทพฯ :

สานกพมพตนบญ, ๒๕๕๘.พระวสทธสมโพธ. ปทานกรมกรยาอาขยาต. กรงเทพฯ : โรงพมพธรรมบรรณาคาร,

๒๕๒๐.พระสรมงคลเถระ. พระคมภรธมมปทฏฐกถาโยชนา. กรงเทพฯ : บรษท ธนาเพรส

แอนด กราฟ จากด, ๒๕๔๖.พระอมรมน. คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๘.


สาล วสทโธ, พระมหา. อกขรานกรมกรยาอาขยาต. โรงพมพธรรมบรรณาคาร, ๒๕๒๐. ศร ป.๘, พระมหา. ศพทานกรมแหงพระธมมปทฏฐกถา. กรงเทพฯ : โรงพมพ

เลยงเชยงจงเจรญ, ๒๔๙๗.สมปอง มทโต, พระมหา. คมภรอภธานวรรณนา. กรงเทพฯ : ประยรวงศพรนทตง จากด,

๒๕๔๗.สภาพรรณ ณ บางชาง, รศ.ดร. ไวยากรณบาล. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.สาล วสทโธ, พระมหา. อกขรานกรมกรยาอาขยาต. กรงเทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง,

๒๕๑๕.อทส ศรวรรณ, ดร. ธรรมบท ภาค ๑-๔ แปลโดยพยญชนะ. กรงเทพฯ : โรงพมพ

เลยงเชยง, ๒๕๕๐.

jwi

รายนามคณะเจาภาพจดพมพหนงสอ

ขาพเจาทกคนดงมรายนามบคคล-กลมญาตธรรม-สกล-ครอบครวทมชอทายบนทกน ไดรวม

กนดาเนนการสละทนทรพยในการจดพมพหนงสอแบบเรยนเลมนจานวน ๔ ภาค ภาคละ ๑,๕๐๐ เลม

รวม ๖,๐๐๐ เลม อกทงไดรวมกนจดหนงสอชดแบบเรยนวชาอนๆครบสาหรบการเปดภาคเรยน

ปการศกษา ๒๕๕๘ ทกวชา รวม ๒,๐๙๑ เลม เพอถวายแดพระภกษสามเณร นกศกษาทเรยนใน

ทกระดบชน (เปรยญธรรมประโยค๑-ประโยค๙) ณ วดพระประโทนเจดยวรวหาร และสานกเรยน

วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ซงในการพมพหนงสอ “พระธมมปทฏฐกถา” จานวนดงกลาวจะได

ทาการแบงถวายไปตามสานกเรยนบาลของวดตางๆทขาดแคลนทวประเทศ

กศลกรรมแหงสงฆวทยาทานในครงน ขาพเจาขอถวายเปนเครองบชาพระพทธเจา ผซง

ถายทอดพระธรรมคาสอนมาสพทธบรษทตลอดมาจนถงปวงขาพเจาใหไดมโอกาสเปนสวนหนงในการ

เสรมสรางศาสนทายาทเพอสบทอดอายพระพทธศาสนาตอไปตลอดชวกาลนาน

ขอกศลผลบญแหงความตงใจดทไดรวมกนประกอบในครงนจงเปนปจจยนาขาพเจาไปสหนทาง

พระนพพานหรอหากไดเกดในภพชาตใดขอใหไดอยภายใตบวรพทธศาสนาเปนผมสมมาสต ม

สมปชญญะมความฉลาดปราดเปรอง ใหไดพบกลยาณมตร พบแตสงดงาม ขอกศลผลบญนจงเปน

ปจจยแหงการอโหสกรรมแกผทเคยลวงเกนตอขาพเจาและผทขาพเจาไดเคยลวงเกนตอทานเหลานน

ไว ขอนอมนากศลผลบญนไปสมารดา-บดา-บรรพบรษเหนอขนไปในทกๆ ชน-ผมพระคณ คณคร/

อาจารย ญาต พนอง เพอนๆ และเจากรรมนายเวรของปวงขาพเจาทกคนเทอญ

ท รายนามทานผรวมเปนเจาภาพ (หนวย : บาท)

๑. ครอบครว “ชวาลตนพพทธ” โดยคณพอสรพงษ-คณแมศศธร พรอมลกหลาน ๒๑๔,๗๒๐

คณดษฎ เศวตวรรณ-นพ.จรพนธ-คณนฐพร-คณศนสนย

๒. คณอนนต-คณสมนา ตงทตสวสด และบตร ๑๒๐,๐๐๐

๓. กลมญาตธรรม แซซม-นวลใส-เปยมพรเมธากล โดยคณนครเทพ-คณปรางคทพย- ๒๕,๖๒๐

คณอาภา

๔. ครอบครว “วฒนชโนบล” โดยคณชชาต-ภญ.พมพจตร-คณศวะพรและบตร ๑๘,๓๖๐

๕. ครอบครว “ศรทศนย” โดยคณแมวรนช-คณเศรษฐพงษ-คณวฒศกด-คณดวงมณ ๑๖,๖๐๐

๖. ครอบครว “กลศรพฤกษ” และตนเหมหงส โดยคณอารยา-คณสวทย ๑๒,๐๐๐

๗. คณยวด แซโคว ๑๒,๐๐๐

๘. คณประสทธ วาจาเทยง และครอบครว ๑๒,๐๐๐

244 L:

๙. คณสกจ ศรบวทอง และครอบครว ๑๐,๐๐๐

๑๐. คณแมซงฮวย แซอง-คณเผอญ เลาอรณ และครอบครว ๑๐,๐๐๐

๑๑. คณสรพนธ โลหนมตร ๑๐,๐๐๐

๑๒. ครอบครว “รตนเปสละ” โดยคณอสระ-คณเกษณ-คณเสมอ-คณปรศนา-คณศวไล ๗,๘๐๐

๑๓. ครอบครว “หมนสกแสง” โดยคณวราภรณ-คณศรณยกร-คณฉตรชย ๖,๓๐๐

๑๔. คณศรนนท เอกแสงกล ๖,๒๔๐

๑๕. รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๓๐๐๐, ๔๐๐๐, ๔๕๐๐, ๔๘๐๐, ๕๐๐๐, ๕๕๐๐ บาท

- พลเอกไพบลย คมฉายา และครอบครว - คณเธนศ-ศวพร พงชยชาญ และครอบครว

- คณววฒน จนทรวาววาม-บจก. ช.เอราวณมอเตอร นครปฐม - คณอชร พฒนสนธ

- คณอดลย เปรมประเสรฐ บจก.ธนากรผลตภณฑนามนพช - คณรชฏะ พรคงเจรญ

- คณสเมธ ศรวราเกยรต และครอบครว - คณนาคพนธ วฑฒวภาต และครอบครว

- ครอบครว “พรยานมต-เอยมอไรรตน” โดยคณพนมศกด-คณอบลรตน นพ.ววฒน,พญ.ศศน, คณพทธดา

- คณกงกมล ศรพพรรษ และครอบครว - ครอบครว “อนนตาภรณ” โดยคณจนทรง-คณปตภรณ

- ชมรมเรารกในหลวง - พญ ประภาภรณ พกสภาและครอบครว

๑๖. รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๒,๐๐๐-๓,๐๐๐ บาท

- คณจตตมา ฉตรภทรพล - คณศรรตน หอมกลนแกว - คณสมพล อมรสวรรณกล

- คณเสาวนย วดานพนธ - คณกรรณการ ถงฝง - คณอญสมา แซตง

- คณสภา เลศวลยวทยา - คณพรรณพมล บญญภญโญ - คณโสภา ลาเลศวรวทย และครอบครว

- นพ.กตตพงส ชมพพงษเกษม - คณลกษณ-คณสชาดา ฉายปตศร และครอบครว

๑๗. รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๑,๕๐๐-๒,๐๐๐ บาท

- คณไพศาล คมสข - คณวราล องศรวงษ - คณสนต คลองสทธเดช

- คณจรญ นรเศรษฐกล - คณสพตยา จบศร - คณวชย เอกแสงกล

- คณเกณกา วงศเกลดนาค - คณสภทรา พานทอง

- คณไพศาล-สมใจ ววฒนธนสาร - คณนพนธ-นนทชา เอกจรยกร และครอบครว

- คณอานวย นนทนานนท และครอบครว - คณธนภาค พชรศกดาธร และครอบครว

- คณดารณ เพงภ และครอบครว - คณจรศกด บญถาวรเศรษฐ และครอบครว

- คณธนกฤต สาทสสะรต และครอบครว - คณสาธต-สภทรา-สรวมล นนทแสง

- บจก. แอดวานซเลเบลพรนตง - คณณฐวฒน ปยพชรเมธ และครอบครว

- คณมานพ-คณณภาพร อมรเศรษฐชย - คณสมศร หาญอดมลาภ และครอบครว

L: 245

๑๘. รายนามคณๆ ผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๑,๐๐๐-๑,๕๐๐ บาท

- มยร ศรบวทอง - จราพร วฒนโรจนา - ปยะนนท คงศรวฒนา

- ลาไย สายงาม - สมพร พนธมตร - ปยะ ดวงทพย

- ภดศ ดวงทพย - อภรด ไตรโยธ - ทองเรม-ระวง ดษฐนม

- เดชา-จนทนา ยงยงศ - ธญวลย กลนชกร - ตองลกษณ มานะจตต

- พรพมล นฐวฒ - วนดา ไทยวฒนานนท - วระชย-ศรพร ศรสขมบวรชย

- นพรต บารงสน - ชมชน โอชะกะ - ชยวฒน-อารรตน ศรจตธรรม

- เชงชาย ไพทรย - ชนดนาถ ภกดรตน - ราณ โกมทบษราคม

- สมใจ เดอนฉาย - อานวย กลยาณประดษฐ - ครอบครว เจตนเจรญรตน

- สคนนา บญยอยหยด - ไพบลย ชวนศรวฒน - บญทพย ชมพพงษเกษม

- เกยรตศกด ภทรพชต - สวด กาญจนชวะ - สมพอง อนปรางค

- จตรา วภาตะวต - ปยะกาญจน สทธ - สวมล สนทอง

- จราภรณ พงหลกชย - ศศวมล-วเชยร จรยา - อภชาต วงศเจรญ

- นณฐวฒ ลเลศปญญากล - ไพบลย แซเตยและครอบครว - ปทมวรนทร ธนาแสงทวสข

- สวชาดา จนทรเศธร - สญญาลกษณ สงหสวสด - บงอร ชยสกล

- นรวฒน ตงศรเสถยร - สงา นรมตศรพงศ - แกวตา ปรยาสมบต

- นธวด นาทอง - ธรรมดา บญนคม - สนนทา ทองนสนธ

- มณเฑยร พทกษชาตวงศ - พ.ต.ท.หญงวรญญา สทธโชค - วรรณวรางค หาญศรวฒนา

- กหลาบ เขมทอง - ครอบครว ชววฒนาพงศ - เดชพล ธระเพยรนนทและครอบครว

- ชลพร วงบบผา - สรยรตน ศรราชศร - พฒกร ยมกกลและครอบครว

- สพจน พชรสรวฒ - สาราญ เอยมสมบต - ปณต เอกอวสดาภร

- ธนวฒน วศษชศกด - กรววฒน ตงกจชยวฒน - ดารห สภทโรภาสมพงศ

- สรชย ฐานพานชสกล - เจรญ สมพงษ - จนทนา ชาตแดนไทย และครอบครว

- สมยศ จารบษกร - ปลง-เสาวลกษณ ศรสงขงาม - สภานนท-ประภาส อปถมภและครอบครว

- ครอบครวเจตตสวรรณและชมพรตน - อชยชญา แผสวรรณรตนและครอบครว

- นทธมนต-วศนภทร เกยรตมนคง - ทวป เกยรตกมลมาลยและครอบครว

- สมศกด ลมประพนธศลปและครอบครว - สนทร-ลาวลย-พรเดช ประคองพนธ

- นพนธ-อรทย บญชวยและครอบครว - จตรา เจรญลาภ&สนขเพศเมยดาใหญ-เลก-เพศผดารก

- รศ.ดร.ปรยาพร วงศอนตรโรจนและครอบครว - อดม-วรรณ-ศภกานต อทธววฒน

- สวรรณ-จระศกด-สมปอง นวลศรฉาย - วไลวรรณ หวงกตตพร และครอบครว

- ภรตพร-สราวธ-ชตกาญน-อญชญฐา แกวกล - มาล-เออมพร-เยยมนภา ทมโคกกรวด

246 L:

๑๙. รายนามคณๆ ผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๕๐๐-๑,๐๐๐ บาท

- บญสม โพธพรหม - ธระยทธ ปานเนตรแกว - จรญโรจน โสไกร

- ครอบครวตงเจรญศรรตน - ทานตะวน อนทรทบทม - ปราณ ปยะกล

- สมใจ ลวาทนแสนสข - อญชล สรปราการกจ - พรรณ ฤทธภากร

- เสาวลกษณ ศรจตธรรม - อม แซซม - ฉตรดาว กรตมนสชย

- ปทม บญศร - ณฐภสสร กรตมนสชย - ลดดา อดมมณสวฒน

- ณฐชานนท หลายศธาภค - วนชย จรสแสนประเสรฐ - มาล ธนะนนทกล

- สมบต ธรรตนบงกช - แดงตอย ฉนทวฒพร - สมร ถนอมวงศ

- สรชชา รตนพรกล - จระภา เนยมนอย - ไพโรจน ทองกล

- เบญจรงค มโนขนต - เพญจตร ฐตยารกษ - อทธพล วงษศลป

- ธนกร จรายส - ธรรมรกษ วงษศลป - พรพมล ชวลกล

- สคน แสงทอง - ศรมา วรรณฤด - ธรภทร หรรตน

- นภา ธนสนทรกร - นสรา มหวรรณ - เมวกา จารพนธ

- พชรา กลสนตพงศ - กนทราพร ภญโญสข - ภทรยา พนจคา

- เกษณ ภษณปญญา - นรสรา สตยาพนธ - สวรรณา ชวนนทชย

- พรชย จตรมนมานะ - เซยมหง แซเตยม - โชคชย เจตนาสมฤทธโชค

- มงคล-อารยรตน อมเลยว - สมควร คมคายและครอบครว - อาคม จายจนทรและครอบครว

- สมชาต ทองแกวและครอบครว - ปราณ สมบตแกวและครอบครว - ศลศลป ลาภเจรญวงศและครอบครว

- ประสาน จงอศญากลและครอบครว - อไรวรรณ-กาญจนา สหวธ ณ อยธยา - ครอบครวนรนทร อลงกรณรศม

- ธระเดช สวรรณนทและครอบครว - ยพด ธรรมขนและครอบครว - นวลจนทร ปยะกลและนองๆ

- นพนธ สนทรทวทรพยและครอบครว - วชย-กลยา มนบรรจง - บญรอด กลนโสภณและครอบครว

- อตโยธน อามาตยและครอบครว - วฒชย สภคพาณชยกลและครอบครว - พชร โอชารสและบรรพบรษ

- ฐตวชร รกษาพจนากจและครอบครว - อญวณ เสถยรรตนเศวตและบตร - ประหยด ขนทองและครอบครว

- พนองสกลไทยวฒนานนท - สรวช-พชรา-นงนภส เลาหวจตร - นสา-ทพวรรณ-อญชนา พรหมสาล

- ชาญชย ภคดลดากล - พนดา เรอนแกว - องคณา สนทรสมะ

- สทธชย-จนตนา ชยภญโญ - บงอร ปตมล - ลาวณย ชลานนต

- สมลกษณ จตรภรมย - ธญจรา ยนตพร - พณทอง คงอา

- ศรวไล ยะสารวรรณ - รชดาพร ธรรมววฒนกรและครอบครว - ชยวฒน - ศรกล สวรรณเนตร

- มงกร-จรรยา อยเยน - อบล เลศศรสถตและครอบครว

L: 247

๒๐. รายนามคณๆ ผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๒๐-๕๐๐ บาท

- ศรรตน ฉายา - อรณ บญประเสรฐ - มล บารม - ฉนทนา อารวงษ

- ชวนพศ ผลพบลย - ศรสะอาด แซซม - ชมพล ยมประเสรฐ - สมพศ บญยง

- สพล มาลสา ณฐวศแจงไพร - กมลลกษณ รกมนษย - นยนา คณวงศ - เรณ รกเรอง

- จงจตร ไพบลยพานช - ณฐกฤตวพร โพธทอง - สกจ เกษสพงศ - จนตนา หนนภกด

- ธนวนต มแสง - ชศร เจยรสธกล - สาเภา สาเภาเงน - ครอบครวภารตนวงศ

- เฟอง-สมใจ ลาภาษ - มะล ปลากลาง - บวลอย ศรศรรงสมากล - กมล ตนออ

- นาคาง บญพรหม - สรนทร สนเปยม - สายจตร นาครตน - จนทนา กาญจนาภา

- อาไพ พยคฆมธรรม - กาญจนา ศรชย - สรพร ศรสวสด - ครอบครวพกลนอย

- ประมลศกด สมลรตน กลนชกร - สนอง ภยผองแผว - ปราณ พงบญ ณ อยธยา - ศรสทธ สเขยว

- อบลรตน โพธกง - ครอบครวบญศร - สรวชญ กรตมนสชย - ปฐว ปรชาตวฒน

- พมพชนก แพนอย - เจตรน ปรชาตวฒน - วนด สนาสวน - กนตภา จยชน

- พมพนภา กรตมนสชย - สมชาย เฮงชทรพย - ไพรนทร เชอมชต - ครอบครววงศถาวราวฒน

- สนย ปรดาเกษมสข - วฒนา อาทตยเทยง - สดใจ แสนอบล - บญอย เฉลมบญ

- สายบว เอยมสคนธ - รพพร ศรรตนโสพร - กยเอง แซโงว - ปราณ โชตมนเศรษฐ

- ครอบครวสศลวฒน - นภดล จกขเรอง - ครอบครวจอมขวญใจ - กลจรญ วฒนาคณทรพย

- ชตมา พรหมรนทร - บงกชรตน สบสม - ครอบครวสขวสาหวงสข - ครอบครวมยร สงหนารถ

- อทธกร บวเนยม - กนกอร เลาวกล - บารง เอยมเทศ - จราวรรณ ทองมา

- ปองพชรพชญ เกตทอง - สมศกด นามมนตร - ครอบครวคมเพชร - ประภาศร รอยเนยม

- เสาวลกษณ ดวงทรง - สมใจ-ศศธร ปะกนาหง - สมจตร ละเกษ - อรา ขนชยและครอบครว

- ศภโชต จตโชต - กฤศณฏฐ ตาดทอง - นรนดร ตะกนทา - สมล รองแกว

- วชช วงศอปราช - สวน สนวน - ประสงค นตโร - ทพย สขสมบต

- วรนช บญอดม - อศวน บญธแสง - กานดา วงศาโรจน - อทยวรรณบญเกษ

- ณชารย เบาทอง - ปทม เสนาลกษณ - นารถนอย นศมานธ - พรนลท สวรรณหอม

- จารณ ออนลมย - บญศร ชกล - บญเชด ออนทา

jwi

j บนทก i

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

พระธัมมปทัฏฐกถา ภาค ๒...ธ มมปท ฏฐกถา...

Documents