บานบานทพอสรางทพอสราง

“...การสงเสรมความเปนอยของประชาชนทอยทไหนกตาม จะเปนทางทจะใหบานเมองมความเจรญ มความเปนปกแผน...

ใหเปนทางทจะใหประชาชนสามารถทจะอยกนได โดยมพอทจะกน มพอทจะอย

การทประชาชนมพอทจะกนทจะอย กท าใหเกดความสงบขน เกดความมนคงขน...”

พระราชด ารส พระราชทานแกผแทนบรษทไทยโทรทศน จ ากด และผแทนธนาคารกรงเทพ จ ากด

ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐาน วนท ๒๕ กรกฎาคม ๒๕๑๕

ค ำน ำ

หนงสอบานทพอสราง เปนการถายทอดถงความสขและความงาม ซงเปนผลทเกดขนกบประชาชน จากการทรงงานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไปพรอมกบเรองราวการทรงงานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวททรงมตอพสกนกร ท าใหเราได เรยนรแนวคดเบองหลง กจกรรม ประวตศาสตรส าคญ หลกการทรงงานและชนชม พระอจฉรยภาพของพระองค ททรงท าเพอประชาชนผานหลากหลายโครงการพฒนาตามพระราชด าร จนกระทงเกดผลประโยชนกบประชาชน ท าใหประชาชนอยด กนด มคณภาพชวตดพอประมาณดวยความพอเพยง บนฐานภมสงคมของชมชนทองถนและชาตพนธ ทด าเนนเรองเลาผานเมองเลกๆ เมองแหงความสข.....แมฮองสอน....

หนงสอบานทพอสราง เปนการบนทกประวตศาสตรส าคญ เรองราวความสขและความงามของผคน วถชวต และธรรมชาตของเมองแมฮองสอน ซงเปนเสมอนตวแทนหนงของผลผลตทเกดกบประชาชนจากการทรงงานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ททกภาคสวนไดเรยนรและไดปฏบตงานถวายแทบเบองพระยคลบาท ดวยภาษางายๆ โดยนกเขยนจตอาสา ดวยส านวนการเขยนทนารก สรางโอกาสใหรวมฝนและสรางจนตนาการผานตวหนงสอ และภาพวาดจากศลปนจตอาสา รวมกบภาพถายสถานทจรงจากหนวยงานตางๆ เพอเปนการถวายพระเกยรตแด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทไดทรงมพระมหากรณาธคณอยางหาทสดมไดแกพสกนกร และใหแนวคดการทรงงาน ขยายวงกวาง ออกไปสประชาชนทกครวเรอน เพอใหประชาชนทกหมเหลาไดเรยนรและไดเขาใจบรบทการพฒนา ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงงานรวมเพอความสขของประชาชน

ขอขอบคณคณสมตรา จนทรเงา นกเขยนจตอาสา อาจารยสมชาย วชระสมบต อาจารยไมตร หอมทอง อาจารยวเชยร วงศศภลกษณ ศลปนจตอาสา คณะทปรกษาชมชนจดการสขภาพ เพอหนนเสรมโครงการพฒนา ตามพระราชด าร จงหวดแมฮองสอน หวหนาสวนราชการทกหนวยของจงหวดแมฮองสอน และประชาชนชาวจงหวดแมฮองสอน ทไดเขยน วาดภาพและใหการสนบสนนขอมลกจกรรมและภาพถาย จงท าใหการจดท าหนงสอ บานทพอสรางส าเรจ และเกดประโยชนอนทรงคณคาตลอดไป

ศนยประสานงานโครงการพฒนาตามพระราชด าร

กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

ตลาคม ๒๕๕๘

สารบญ

บานทพอสราง

น าเรอง

๑ บานทพอสราง ๒ ทางทพอเดน

๓ เพลนชมเมองสามหมอก ๔ ดอกไมใตรมพระบารม

๕ ชวตกลางขนเขาและสายน า ๖ ท าตามรอยพอ

๗ พออย พอกน พอเพยง ๘ รจกฟงเสยงปา

๙ อาหาร อากาศ อารมณ อดมชวตด

กวาจะมาเปนบานทพอสราง จากปญหาดานภยคกคามดานความมนคงของประเทศ ในอดตทผานมา โดยเฉพาะแนวชายแดนไทย ดานจงหวดทางภาคเหนอ ซงอยหางไกลจากการคมนาคม มราษฎรชาวไทยภเขา อาศยอยในหลายเผาพนธ

ป ๒๕๑๖ รอยโทณรงค นนทะโพธเดช ไดตามเสดจถวายอารกขาในการเยยมและชวยเหลอราษฎรทกพนท เมอปพ.ศ. ๒๕๑๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมรบสงใหรอยเอกณรงค นนทะโพธเดช ไปส ารวจพนททางเหนอของจงหวดแมฮองสอน เพอชวยเหลอและพฒนาประชาชนในจงหวดแมฮองสอน. ดวยการลดการปลกพชเสพตดลง สงเสรมอาชพการปลกพช เลยงสตว ทถกตอง พรอมกบการอนรกษดน น า ปา ใหสมดลคงอยอยางยงยน ราษฎรไดรบบรการภาครฐทวถงทงการศกษา สขภาพและอนๆ ท าใหเกดความรก หวงแหนผนแผนดนทท ากนทอยอาศย ทรพยากรธรรมชาต น าไปสการเฝาระวงดานความมนคงดวยหมบานยามชายแดน และตงอยในมตรภาพอนดระหวางไทยกบสหภาพพมา ดงเปนทประจกษชดแจงวา ประชาชนอยด กนด มการศกษา อาชพ มสขภาพและสงแวดลอมทดอยางทเปนอยในทกวนน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเรมตนในการพฒนาดวยเรองน า และมาพฒนาอาชพ ในทกโครงการ ทพระองคทรงท าจะทรงเนนย า ๓ เรองส าคญทตองมเสมอในโครงการ คอ (๑) การศกษา หมายถงการใหความร ทกอยางทเกยวกบการพฒนาจะตองใหความรและการเรยนรแกราษฎร (๒) สขภาพอนามย จะตองใหประชาชนไดรบบรการสาธารณสข และ (๓) อาชพ ชวตความเปนอยของราษฎร โครงการพฒนาตามพระราชด าร ทด าเนนการมายาวนานกวา ๔๐ ป สามารถเปลยนพนทปลกฝน เปนสถานททองเทยว ทมคนไปเทยวมากมายพอสมควร ตด ๑ ใน ๑๐ ของสถานททองเทยวส าคญหามพลาดของประเทศ แตพบวามปญหาใหมจากการท าอาชพของราษฎร ในการด ารงรกษาไวซงความสข อยด กนด มการศกษา อาชพ มสขภาพและสงแวดลอมดใหคงอยสบไปแกลกหลาน ตองหาวธแกไขแมจะยากมากกตาม พระบาทสมเดจ พระเจาอยหวไดพระราชทานแนวพระราชด ารในการแกไขปญหาวา จะตองแกทจตใจกอน

ในป ๒๕๕๘ ไดพบกบทมงานสาธารณสข น าโดย น.ต.นพ.บญเรอง ไตรเรองวรวฒน อธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพ เหนวธท างานทใชความร เทคโนโลยและวธการทงาย เนนพงตนเองเปนส าคญ เรมจากตนเองกอน แลวจงขยายไปสครอบครวและชมชน จงเหนโอกาสของการแกไขปญหาได จงเชญทานมารวมกบสวนราชการตางๆหนนเสรมโครงการพฒนาตามพระราชด าร จงหวดแมฮองสอน ดานสขภาพ เพอสรางสขภาพกาย สขภาพใจ สขภาพสงคมและสงแวดลอม สขภาพปญญาของประเทศ ดวยพลงของประชาชนและการมสวนรวมของเครอขายชมชนและหนวยงานภาครฐและเอกชน เพอใหมอาหารสะอาด ประชาชนสขภาพด มอาชพ มคณภาพชวตทดขน และมสงแวดลอมทดอยกบลกหลานเราตลอดไป ชมชนจดการสขภาพจงเรมขนในพนทโครงการพฒนาตามพระราชด าร

จงหวดแมฮองสอนตงแตเดอนมถนายน ๒๕๕๘ เปนตนมา โดยน าเครองมอ ชดความร และทกษะการดแลการดแลดวยตนเองสขภาพตามวถชวตไทย ผสมผสานกบภมปญญาทองถนและองคความรสมยใหมตามหลกวชาการ รวมกบการน างานศลปะและวรรณกรรม จากกลมศลปนจตอาสามาชวยท าใหเกดความคดสรางสรรคในการจดการสขภาพ พรอมทงรวมกบ น านกเขยนจตอาสามารวมเรยนรและเกบขอมลบนทกประวตศาสตรและถายทอดเรองราวจากมมมองของคนภายนอกทไดเขามาเยอนและเรยนรในพนทจรง ดวยน าพกน าแรงและความมงมนแบบจตอาสาของทกภาคสวน ภายใตการหนนเสรมของกรมสนบสนนบรการสขภาพ จนกอเกดเปนหนงสอบานทพอสรางเพอเทดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและกระจายการเรยนรสประชาชนทกครวเรอนไดรวมกนท าแบบพอ

บานทพอสราง

สมตรา จนทรเงา

น าเรอง หมอกสขาวมวนตวออยองเรยยอดไม กอนทลมฝนจะพดพาละอองไอเยนฉ าไหลพรลงสหบดานลาง ภเขาสงถกบดบงไวดวยมานหมอกหนาทบอยชวคร สกประเดยวฟากเปดออก ปลอยแสงระยบจบขอบเมฆออกมาทอประกาย

สเขยวของปาหมคลมดวยความนมนวลของละอองน าขณะทแดดสทองไลเลยยอดไมอยไกลออกไป ความชมช นฉาเยนโปรยปรายอยในทกอณอากาศ ขนเขาและสายน าตางประกาศความยงใหญใหประประจกษ เสยงลาธารหลากหลงถงโถมอยกลางไพร น าไหลลนฝายออกมาเปนธารน าตกโครมครน จากฝายทดน าบนยอดดอยทคอยเกบกกชะลอความอดมสมบรณของแหลงน าลาธารในปาตนน าเอาไวเปน

อางใหญ สายน าหลากลนทนฝายไปตามลารางพรางพรสชมชนเบ องลางทรอรบ บางสวนไหลสไรนาเรอกสวน บางสวนไหลผานทอเขาสระบบประปาหมบานทอาศยแรงโนมถวงของโลก

ดงน าจากปาไปใชดมกนบรโภคอปโภคโดยไมขาดแคลนเลยตลอดท งป ฤดฝนเปนฤดกาลอนงดงามทสดของจงหวดแมฮองสอน เปนหวงเวลาทธรรมชาตไดแสดงพลงใหเหนอยางโดดเดนวา “ปาตนน า” ทอดมสมบรณน นเปนเชนไร พลงธรรมชาตไดประกาศตวตนอนยงใหญใหเหนอานภาพแหงธาตท งส คอ ดน น า ลม ไฟ ทไดผสานกน

ปรงผนแผนดนแมแหงน ใหเปนแหลงกาเนดสรรพชวต มน ำใหใช มปำไวเปนแหลงอำหำร มผนดนใหปลกพชผล เพอผคนไดอยดกนด ในชวงทดนชมหลายเดอนน มองไปทางไหนกจะเหนแตความเขยวขจระบดอยรายรอบ โดยเฉพาะผนนา

แบบข นบนใดทลดหลนละลานตาดวยผนพรมสตองออนของตนขาว สลบกบไรถวงาทอาศยน าฝนคอยอมช จนพนฤดกาลเกบเกยวเมอปลายฝนตนหนาวยาวไปถงฤดแลงรอนชาวบานในแถบถนน กไมเคยขาดแคลน

น า หมดหนานากหนมาปลกผก แปลงกะหลาปลเขยวขจอยเตมหบเขาตลอดหนาหนาวของทกป เพราะระบบชลประทานอนอดมสมบรณวางไวอยางมนคงถาวรในโครงการพฒนาตามพระราชดาร จงหวด

แมฮองสอน ความชมเยนทชาวบานไดรบจากปาใหญรายรอบ และสายน าทหลงไหลไมหยดจากทสงลงสทตาอนเปน

ทต งของหมบานและชมชนน มไดตางจากน าพระทยในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทมตอพสกนกรของพระองคเลยแมแตนอย

... ต งแตปพทธศกราช ๒๕๒๓ เปนตนมา ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พรอมดวยสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร และสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ เสดจฯยงจงหวดแมฮองสอน ทรงเยยมราษฎรทศนยศกษาและพฒนาลมน าปายตามพระราชดาร และประทบแรม ณ เรอนประทบแรมทาโปงแดง

ทรงเปนพระมหากษตรยทบาบดทกขบารงสขของพสกนกรอยางแทจรง ดวยแนวทางตามพระราชดารททรงมพระมหากรณาธคณพระราชทานอยางตอเนองยาวนานมากวา ๔๐ ป

ณ หวงเดอนกมภาพนธของทกปนบแตน นมา พสกนกรชาวจงหวดแมฮองสอน ท งประชาชนทอยในพ นทราบและบนดอยสงหางไกลออกไปตางกรอคอยอยางใจจดใจจอในสงเดยวกนคอการเตรยมตวรบเสดจฯพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถทจะเสดจพระราชดาเนนมาเยยมพวกเขาเปนประจาทกปอยางตอเนองจนถงป ๒๕๔๙

ราษฎรแตละกลม แตละชมชนจะเตรยมตวรบเสดจฯแตกตางกนไป บางกลมเตรยมการบานงานศลปาชพไปสง บางกลมเตรยมผลผลตไปถวาย บางกลมเขยนขอความรองทกขใสกระดาษแผนเลกๆเพอกราบบงคมทลขอพระราชทานความชวยเหลอ

เปนหวงเวลาของความสขททกคนรอคอยอยางแทจรง และทกวนน จงหวดแมฮองสอนยงคงเปนจงหวดทมความอดมสมบรณไปดวยทรพยากรปาไม สตวปาแหลง

น าในทามกลางความหลากหลายของวฒนธรรมชนเผาทมวถชวตอยรวมกบปาไดอยางผาสก ยงยน ดวยความสามคค ความจงรกภกดตอพระมหากษตรยและผนแผนดนตลอดไป ..................

บทท ๑

บานทพอสราง บานของพระมหากษตรยสองหลงเลกๆตงอยทามกลางปาเขาล าเนาไพรในเมองสามหมอก

เปนบานแบบธรรมดาทวไป เรยบงาย สมถะ ถอมตน ไมไดหรหราตามลกษณะปราสาทราชวงของพระเจาแผนดนเลย

บานหลงแรกตงอยบรเวณรมน าปาย ทบานทาโปงแดง อกหลงหนงอยบนดอยสงไกลออกไปในทามกลางอากาศหนาวเยนเหนอล าหวยเลกๆ ชอ “ปางตอง”

โดยรอบของบานทงสองหลงนแวดลอมไปดวยพสกนกรหลากหลายชนเผาทกระจายกนตงถนฐานอยทงตามทราบลมรมฝงน าและตามหบเขาสงชน

บานทงสองหลงเปนทประทบแรมและทรงงานในยามทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พรอมดวยพระบรมวงศานวงศเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมราษฎรในจงหวดแมฮองสอน

ทนคอเรอนประทบแรมซงสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชปรารภกบผถวายงานรบใชใกลชดดวยความระลกถงเสมอวา

“บานของฉนทแมฮองสอน” ปจจบนบรเวณเรอนประทบแรมทงสองแหงน มพระราชด ารใหจดตงเปนศนยบรการและพฒนา เพอให

พสกนกรไดเขามาสมผสเรยนรแนวทางการด ารงชวต การพฒนาตวเอง และการสรางวถเกษตรอนยงยนท “พอหลวง” ของปวงชนชาวไทยไดพระราชทานไวให

นอกจากนนยงทรงมพระมหากรณาธคณอนหาทสดมได เปดพนทเรอนประทบแรมปางตองบางสวนและบานทาโปงแดงใหเปนสถานทพกผอนทองเทยวและแหลงวชาการดานการเกษตรใหกบประชาชนของพระองคอกดวย

... เรอนประทบแรมทงสองแหงปลกสรางมายาวนานกวา ๔๐ ปแลว เปนเรอนไมธรรมดา หลงคามงกระเบองลอนค เรยบงายแบบพอเพยง มไดใหญโตโอฬาร ในหวงขณะแหงการเสดจประทบแรม ณ พระต าหนกปางตองในเดอนกมภาพนธของทกปนน

บรรยากาศบนดอยราวกบสวรรคนอยๆชะลอลงมาสพนดน

ภายในอาณาบรเวณเรอนประทบแรมทตงอยลดหลนกนไปตามไหลเขานน อากาศยามเชาสลวรางดวยไอหมอกจางๆ แตพลกพลานดวยขาราชบรพาร ชาวบาน นกเรยนโรงเรยนรมเกลาปางตอง ทแหแหนกนมาเขาเฝารบเสดจฯ อยางลนหลามดวยความเบกบานยนด

ใบหนาของคนทกเพศทกวยยมแยมเปยมสขส าราญใจ เปนความรสกอบอนใกลชดชนใจทพสกนกรชาวแมฮองสอนรสกเตมตนอยภายในดวยความส านกใน

พระมหากรณาธคณอนหาทสดมได สอมวลชนทไดนงเฮลคอปเตอรลงพนทตดตามไปท าขาวการเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ ตางสนกสนานกบการออกไปบนทกภาพความงดงามภายในไรรอบๆ “บานของพอ”ทในหลวงทรงสรางตนแบบเอาไวใหราษฎรผปรารถนาจะพฒนาตวเองไดด าเนนรอยตาม

ขางทางเดนรมสนามหญากวางหนาพระต าหนกทเปนเรอนประทบแรมนน ทรงปลกไมผลเมองหนาวทกชนดเทาทจะขนไดบนผนดนแมฮองสอน เรยงรายไปตลอดทางเดนจนถงบนไดพระต าหนก

มลกทอ ลกพลบ แอปเปล สาล อะโวคาโด มะกอก มะคาเดเมย และพชประจ าถนทงหลายทชาวบานบรโภคกนประจ าวนเพอใหไดเกบกนพชผลสลบฤดกาลกนไปตลอดป

และทรงประสงคใหชาวบานตระหนกถงการใชชวตในวถเกษตรแบบยงยน พอกน พออย พอเพยง ปลกพชผลเพอการยงชพเปนหลกมเหลอจงคอยขาย และใหรจกปลกพชหลายชนดผสมผสานกนแบบสวนสมรมเพอใหเกดความหลากหลายทางชวภาพมใชท าการเกษตรแบบปลกพชเชงเดยวแตเพยงอยางเดยว

นอกจากไมผลแลวยงมแปลงผกและไรสตรอเบอรรทขนงามใหผลใหญเกอบเทาไขไก เปนทตนตาตนใจของผคนทไดพบเหน มไมดอกเมองหนาวนานาชนดและกหลาบดอกโตกวาฝามอบานสะพรง

นกขาวเลาถงฟารมเลยงแกะ มา ลา ไกฟา กระจง ละมง และสวนสตวเลกๆ ทสมเดจพระราชนทรงอนรกษสตวปาหายากหลายสายพนธทอยในปาถนนนเพอขยายพนธสงกลบคนสปาอกรอบ

ยามค าคนแสงไฟวอมแวมสาดสองไปทวพระต าหนกและสวนงามรายรอบ ทงสองพระองคทรงพระเกษมส าราญดวยเสยงเพลงจากนกรองนกดนตร ศลปนชดกลอมขวญทหารหาญ

บดนแมพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ มไดเสดจพระราชด าเนนมาประทบเปนประจ าสม าเสมอเหมอนเมอครงทยงทรงตดตามงานในโครงการพฒนาตามพระราชด ารอยางใกลชดในชวงยสบปแรก แต“บาน” ทงสองหลงกยงตงอยอยางมนคงและสงบเสงยมเจยมตนเคยงคไปกบความเปนอยอนรมเยน เปนสข ปลอดภย ของราษฎรไทยในแผนดนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

ทรงเปนหลกชยและเปนรมใจใหชาวบานในยานถนนไดอนอกวาพระเจาอยหวของพวกเขามไดประทบอยหางไกลทไหนเลย แตทรงอยขางๆบานของพวกเขาและอยในดวงใจพสกนกรตลอดเวลานเอง

โดยเฉพาะเมอเรอนประทบแรมของพระองคไดเปดประตตอนรบผคนทกหมเหลาใหเขาไปเยอนอยางอบอนตลอดเวลา พรอมกบเปดโอกาสใหไดศกษาเรยนรและพฒนาตนเองตามแนวพระราชด ารนบรอยโครงการ เพอชวตความเปนอยทด งดงามพอเพยงและเปยมสขโดยถวนหนา

... เปนททราบกนดวาจงหวดแมฮองสอนมทรพยากรสมบรณ ทงปาไม สตวปา และตนน าล า

ธาร แหลงอาหาร สสนความงดงามตามธรรมชาต ขนบธรรมเนยมประเพณแหงวถชนเผาอนหลากหลาย

ถอเปนตนทนทางธรรมชาตอนล าคายง เพราะเปนจงหวดเดยวของประเทศไทยทยงมสภาพปาอดมสมบรณหลงเหลออยถงรอยละ ๘๘ และเปนผนปาตนน าทคนไทยทกคนควรหวงแหนรกษาไวใหไดมากทสด

แตแมฮองสอนเปนจงหวดชายแดนไกลปนเทยงทางภาคเหนอทอยหางไกลเขตความเจรญรงเรองในเมองหลวงกรงเทพมหานครมากทสดถง ๙๒๔ กโลเมตร ซงเมอเทยบกบจงหวดชายแดนหางไกลสดกทางภาคใตอยางจงหวดนราธวาสทอยไกลออกไปเปนพนกโลเมตรแลวยงถอวาการเขาถงจงหวดแมฮองสอนนนยากล าบากกวาทางจงหวดทางภาคใตเยอะ

ปญหาสบเนองมาจากสภาพภมประเทศของแมฮองสอนเตมไปดวยภเขาสงชนสลบซบซอน มทราบเพยง ๒๐ % ของพนทเทานน และอยในเขตทรกนดารเปนสวนใหญ การคมนาคมจงไมสะดวกแถมเสนทางคดเคยวยากล าบากถนนหนทางเขาไมถงแหลงทอยอาศยและชมชนในอดตการตดตอระหวางต าบลหมบานจงใชการเดนเทาเปนหลกและสภาพอากาศมหมอกปกคลมอยเกอบตลอดเวลาท าใหเปนอปสรรคตอการสญจรไปมาโดยเฉพาะในหนาฝน

แมฮองสอนจงเปนเมองในหมอกทเหมอนปกปดซอนเรนตวเองเอาไวหางไกลจากผคน ไรความสนใจดแลจากสวนกลางมายาวนาน

ความลลบหางหไกลตาผบรหารจากสวนกลางดงกลาวท าใหแมฮองสอนในอดตกลายเปนพนทออนไหวในทามกลางแหลงอทธพลผลประโยชนระหวางกองก าลงตดอาวธตางๆ ตามตะเขบแนวชายแดนทมปญหาเรองตอสแบงแยกดนแดนอยกบรฐบาลสหภาพเมยนมาร

ประกอบกบราษฎรทอาศยอยในพนทไมคอยไดรบการพฒนาเพราะเปนชาวไทยภเขาเผาตางๆ ไดแก ไทยใหญ ลวะ มเซอ มง ลซอ กะเหรยง ปาดอง และจนฮอ ซงบางกลมนยมปลกฝนเพอยงชพท าใหชาวบาน

จ านวนหนงบกรกเขาไปแผวถางท าลายปาตนน า เปดหนาดนปลกฝนและท าไรเลอนลอยเปลยนดอยเปนภเขาหวโลนหลายจด

ในชวงนนพนทจงหวดแมฮองสอนเปนเสมอนขมทรพยอนมงคงทผแสวงผลประโยชนทกดานลวนปรารถนาและแยงกนชวงชงโอกาสกนอยางเมามน

ความโลภของคนทเหนแกตวตางพากนเสพและท าลายตนทนทางธรรมชาตของแมฮองสอนใหหมดไปโดยไมรตว ไมวาจะเปนการตดไมท าลายปา การท าไรเลอนลอย ปญหายาเสพตด ปญหาการสรบของชนกลมนอยตามแนวชายแดน และปญหาการแพรขยายของลทธคอมมวนสตเขาสประเทศไทย รวมทงความแตกตางของขนบธรรมเนยมประเพณของหลายชนเผาในพนท ท าใหปญหาขยายวงกวางขนทกขณะ

ดวยสาเหตดงกลาว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมสายพระเนตรอนยาวไกลจงทรงหาแนวทางเพอยบยงสะกดกนปญหาเหลานใหหมดไปดวยพระราโชบายทแยบยลยงโดยพระราชทานแนวทางใหมโครงการพฒนาตามแนวพระราชด ารขน

ทงนทรงมพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯให หมอมเจาจกรพนธเพญศรจกรพนธ เปนผประสานงานกบกองทพบกและกระทรวงทบวงกรมตางๆ รวมกนเปนคณะท างานกอตง“โครงการพฒนาตามพระราชด าร

จงหวดแมฮองสอน” ขนในเดอนตลาคม พ.ศ.๒๕๒๒ เพอพฒนาคน พฒนาอาชพ อนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาต โดยมงเนนใหเกดประโยชนสงสดแก

ราษฎรในหมบานเปาหมายเพอยกระดบคณภาพชวต ความเปนอยใหดขน โดยลดการปลกพชเสพตดลง สงเสรมอาชพการปลกพชไร เลยงสตวทถกตอง พรอมกบการอนรกษดน น า ปา ใหสมดลคงอยอยางยงยน ราษฎรไดรบบรการภาครฐทวถง กระตนใหเกดความรกความหวงแหนผนแผนดนทท ากนทอยอาศย ทรพยากรธรรมชาต น าไปสการเผาระวงดานความมนคงในลกษณะหมบานยามชายแดน และตงอยในมตรภาพอนดกบสหภาพเมยนมาร

แตเนองจากสภาพภมประเทศไมสะดวกในการคมนาคมพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงทรงแนะน าใหแยกจดตงศนยกลางขนหลายศนยฯพรอมกนเพอใหสะดวกในการด าเนนงาน ไดแก ศนยอ านวยการโครงการพฒนาสนปาตอง ศนยแมสะเรยง ศนยขนยวม ศนยโปงแดง ศนยปางตอง และ ศนยปางมะผา

จงหวดแมฮองสอน ไดยดถอแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถททรงเนนให “คนอยรวมกบปา” ไดอยางยงยน เปนแนวทางในการปฏบตงานตลอดมาโดยใชตนทนเดมทางธรรมชาตและภมปญญาทชมชนมอยเพอน าไปสความอยดกนดและความผาสกของเกษตรกรตอไป

..

จดเรมตนในการสราง “บานของพอ” ทจงหวดแมฮองสอนจงเกดขนสบเนองมาจากเรองดงกลาวขางตนนนเอง

พระต าหนกหรอเรอนประทบแรมทบานทาโปงแดงและบานปางตองกอสรางขนเพอใชเปนสถานททรงงานและประทบแรมในยามททงสองพระองคเสดจพระราชด าเนนมาเยยมเยยนราษฎรและตดตามความคบหนาของโครงการพฒนาตามพระราชด ารตางๆ ในเขตพนทจงหวดแมฮองสอน

“พระต าหนกปางตอง”เปนหมเรอนประทบแรมไม ๖ หลงสรางอยตดแนวไหลเขา รอบตวอาคารพระต าหนกปลกแมกไมนอยใหญจนดรมรนรวมกบถกโอบกอดแนบชดอยในธรรมชาต เมอมองจากดานลางขนไปจงเหนแตยอดไมหนาทบเขยวขจไมเหนอาคารทประทบเลย

เมอทรงงานภายในพระต าหนกพระเจาอยหวจะประทบนงตรงกลางกบพนหองเลกๆ มยกพนไมขนาดใหญสองขางท าเปนโตะส าหรบวางแผนทเพอทรงศกษาเมอจะมพระราชด ารตางๆเกยวกบโครงการเรองระบบน าและปาไม

ผนงดานหนงของหองทรงงานเปนหนาตางกระจกกวางทเปดภมทศนใหเหนฝายน าลนปางตองเบองลางททรงมพระราชด ารใหกรมชลประทานจดสรางขนตงแตทรงมบานบนยอดดอยแหงน เพอดงน าเขามาใชภายในพนทโครงการปางตองทงหมด รวมไปถงเขตชมชนทอยอาศยของชาวบานเบองลางลงไป

ในฤดฝน ปาเบองหนาพระพกตรเขยวชะอมชมเยน โอบลอมอาณาบรเวณโดยรอบใหเหนความอดมสมบรณของพนทตนน าททรงหวงใยและหวงแหน

หลงฝนขาดเมดสายลมเยนรนจะพดหมอกไหลเลอนจากยอดภลงสหบเขาเปนแพสขาวนมนวลปกคลมไปทว บางขณะไหลพรเขามาคลมพระต าหนกหมหอไวทงหลง พอแดดสอง สทองเปนประกายกจะฉายแสงสะทอนใหเหนพนน าระรกไหวของฝายปางตองเบองลางทหลงไหลเปนสายน าตกโครมครนไดยนมาแตไกล

ใครทประสงคจะรวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชด ารจดระบบชลประทานใหกบชาวบานทพนทแมฮองสอนอยางไร กใหไปดระบบชลประทานตวอยางอนสมบรณแบบทจดไวในศนยปางตองแหงนแลวจะเหนภาพชดเจนวาทรงมพระอจฉรยภาพในเรองการจดการน ามากมายเพยงใด

หางจากตวพระต าหนกปางตองออกไปเลกนอยมลานจอดเฮลคอปเตอรซงในหลวงและสมเดจพระราชนนาถทรงใชในการเสดจพระราชด าเนนไปยงสถานทตางๆ

ลกษณะโดยทวไปของพนทรอบเขตพระต าหนกปางตองเปนภเขาชนสลบกบทราบเชงเขา มความสงจากระดบน าทะเลปานกลางประมาณ ๘๐๐-๑,๐๐๐ เมตร สงผลใหบรเวณพระต าหนกแหงนมสภาพอากาศทหนาวเยนอยเกอบตลอดทงป

เมอกอนพนทบานปางตองแหงนเปนไรฝนเลกๆของชาวมงครอบครวหนงเมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจมาทอดพระเนตรพรอมกบรบทราบรายงานผลการส ารวจพนทของฝายกองทพบกอยางละเอยด

กทรงตดสนพระทยขอซอไรฝนแหงนจากชาวมงดวยพระองคเองโดยใชพระราชทรพยสวนพระองค และมพระราชด ารใหสรางเปนศนยบรการการพฒนาขน

ขาราชบรพารทรบใชถวายงานเลาถงเรองนวา ในหลวงไมทรงโปรดทจะใหทางการใชอ านาจขบไลชาวบานแมตามกฎหมายจะท าไดกตาม พระองคทรงเหนใจผ ทเคยอยท ากนมากอนจงพระราชทานพระราชทรพยซอไวดวยพระองคเอง

เมอไดทดนมาแลวทรงปรบพนทไถกลบไรฝนทงหมดทงไปใหเปนพนทโลงวาง ซงปจจบนพนทดงกลาวคอบรเวณโรงเฟรนและเรอนประทบแรมนนเอง

เมอครงทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารเสดจมาประทบแรมทนในชวงแรกๆ กทรงชอบประทบมาตรงบรเวณทเปนไรฝนเดมนเองและทรงฉายพระรปเอาไวดวย

ตอมาเมอจดตงโครงการพฒนาพนทสงปางตองไดสมบรณในปพ.ศ. ๒๕๒๓ ทางกระทรวงมหาดไทยจงขยายพนทศนยออกไปใหกวางขวางขนเพอจะไดด าเนนกจกรรมตามแนวพระราชด ารไดครบถวน

และบานทพอสรางนไดยงประโยชนอยางมากมายมหาศาลแกคนในพนทใหไดเรยนรและเขาใจวถแหงการพฒนาอยางมสตไปพรอมกบความสมถะพอเพยงในการด ารงอยของชวต

... นอยคนทจะรวา เฉพาะในพนทจงหวดแมฮองสอนเพยงแหงเดยว มโครงการอนเนองมาจากแนว

พระราชด ารกวารอยโครงการ จนอาจกลาวไดวา“แมฮองสอน คอบานของพอ และ เมองแหงความสข” ชาวบานทนอยกนอยางมความสข และในบางพนทนาอจฉาดวยซ าไป เพราะใน ๗ อ าเภอ ๔๘ หมบาน

นนมโครงการพระราชด ารถง ๑๕๐ โครงการ หากน ามาเฉลยแลวแตละอ าเภอจะมโครงการพฒนาในพระราชด ารมากถง ๒๒ โครงการ

อาจไมผดนกหากจะกลาววาคนแมฮองสอนมบญเหลอเกนทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ ตลอดจนพระบรมวงศานวงศ เสดจฯเยยมครบทกอ าเภอแลว และนาจะเปนจงหวดเดยวในประเทศทไดรบพระมหากรณาธคณอนลนพนน

จงไมแปลกทราษฎรในทกอ าเภอลวนแตมความจงรกภกด ซาบซงในพระมหากรณาธคณทไดทรงพระราชทานโครงการฯตางๆมากมาย ซงสงผลตอชวตความเปนอยทดขนของพวกเขา

ทกวนนทกโครงการตมแนวพระราชด ารไดเจรญกาวหนา สรางงานสรางรายไดใหกบคนในทองถนมากมายเหลอคณานบ เปนตนวาทบานหวยหอม อ าเภอแมลานอย ณ เวลานไดกลายเปนแหลงปลกกาแฟคณภาพดจนรานกาแฟยอดนยมแบรนดดงของตางชาต คอ “สตารบค” สงซอวตถดบเมลดกาแฟจากทนไปใช

สวนทศนยปางตองกมการเลยงแกะจนสามารถพฒนาผลตภณฑจากแกะใหเปนประโยชนสรางรายไดแกชมชน ทงผาทอขนแกะ และผลตภณฑบ ารงผวจากรกแกะจ าพวกสบและครมทาผว

และแมฮองสอนยงเปนตนแบบของจงหวดทชาวบานหลากหลายชนเผาสามารถอยรวมกนไดอยางสงบสข สนต และปรองดอง ในทามกลางความขดแยงทางการเมองทกอตวมายาวนานเกอบสองศตวรรษ โดยประชาชนสวนใหญไดยดหลกปฏบตตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

โดยเฉพาะความโดดเดนในดานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและการน าความหลากหลายทางดานวฒนธรรมและการยดมนในหลกศาสนามาใชเปนเครองยดเหนยวในการใชชวตรวมกนไดโดยปราศจากความขดแยงแมจะมความเหนทแตกตาง

ทงนอาจจะเนองมาจากเมองแมฮองสอนมทรพยากรมงคง อดมสมบรณบรรยากาศตามธรรมชาตงดงามนาชม เหมาะสมกบการทองเทยวพกผอนหยอนใจและประชากรเครงครดในการนบถอศาสนา ดงนนจงท าใหคนแมฮองสอนเปนคนทมจตใจออนโยนและรกสงบ

เหนไดชดวา ในปจจบน แมกระแสแหงการเปลยนแปลงตามการพฒนาเศรษฐกจสงคมไหลบาเขามารนแรงเพยงใด ชาวแมฮองสอนทยากจน การศกษาต า และไรโอกาสกวาคนในพนทพฒนาแลวหลายจงหวด กยงคงสามารถรกษาขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมดงเดมของแตละชนเผาเอาไวได

เชนเดยวกบการดแลสภาพแวดลอมทรพยากรธรรมชาตไมใหมการตดไมท าลายปา อดตนายกเทศมนตรเมองแมฮองสอนคนหนงเคยกลาวไววา “แมจงหวดแมฮองสอนจะมดชนรายไดต ากวาทกจงหวดในประเทศแตดชนความสขของคน

แมฮองสอนสงทสดในแผนดนนเพราะจงหวดเนนการอนรกษวฒนธรรมดงเดมของเมองและสอนใหนกเรยนนกศกษามคานยมเรองความสขเปนพนฐานหรอความพอใจในความเปนอย ไมใหมความขดแยงกบวถชวตทเปนอยโดยเนนใหเชอในศาสนาและความเชอของชนเผาใชปญญาในการแกไขปญหา”

ครงหนง พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชด ารสวา ‘ทนคอแผนดนของพอ’ และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถทรงมพระราชปรารภถง‘บานของฉนทแมฮองสอน’ แสดงใหเหนวาทงสองพระองคทรงใหความส าคญกบเมองชายแดนแหงนเปนทสด .......

บทท ๒

ทางทพอเดน ในปพทธศกราช ๒๕๕๙ จะเปนปทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงครองสรราชสมบตครบ ๗๐ ป นบเปนพระมหากษตรยททรงครองราชยยาวนานทสดในโลก

ตลอดเวลาเจดทศวรรษทผานมาทรงเปนศนยรวมจตใจของปวงชนทงชาตดวยพระราชปณธานอนแนวแนทจะเสยสละประโยชนสขสวนพระองคเพอพสกนกรชาวไทย ดงทไดพระราชทานพระบรมราชโองการวา

“เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” พระราชกรณยกจททรงปฏบตนบแตเสดจขนเถลงถวลยสรราชสมบตในปพทธศกราช ๒๔๘๙ แสดงให

เหนถงพระเมตตาและพระมหากรณาธคณในการบ าบดทกขบ ารงสขแกราษฎรทงแผนดนใหมชวตความเปนอยทดขน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรในทองถนชนบทภมภาคตางๆอยางสม าเสมอตอเนองมาหลายสบปนบตงแตเรมเสดจฯเยยมราษฎรในจงหวดทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนครงแรกระหวางวนท ๒ - ๒๐ พฤศจกายน ๒๔๙๘ รวมเวลา ๑๙ วน ถอเปนการเสดจฯ ออกเยยมราษฎรเปนครงแรกในประวตศาสตรของรชกาลปจจบน

จากนนจงเรมเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรในจงหวดทางภาคเหนอทกจงหวด(ยกเวนจงหวดแมฮองสอน) ระหวางวนท ๒๗ กมภาพนธ- ๑๗ มนาคม ๒๕๐๑ และตอดวยการเสดจฯเยยมราษฎรในจงหวดทางภาคใตในปตอมา ระหวางวนท ๖ - ๒๗ มนาคม๒๕๐๒ โดยล าดบ สวนราษฎรทอยในเขตจงหวดภาคกลางนนเปนเสนทางผานระหวางเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรในภาคอนอยแลวจงทรงแวะเยยมไดงาย

ในการเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรแตละทองถนนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพบเหนรบทราบเรองราวในชนบทของไทยอยางละเอยดดวยสายพระเนตรพระองคเองทรงรจกพสกนกรเปนอนดและทรงเหนใจผคนในทองถนทรกนดารจงท าใหเกดโครงการพระราชด ารตางๆขนมากมาย

ครงทเสดจฯประทบรถไฟไปหวหนไดทอดพระเนตรเหนปายางนาในชวงอ าเภอบานลาดจนถงอ าเภอทายาง จงหวดเพชรบร ขนอยสองขางทางหนาแนน พระองคมพระราชประสงคทจะเกบปายางนาผนนเอาไวแตเนองดวยมเหตขดของท าใหไมสามารถรกษาปาไวได จงทรงโปรดใหมหาดเลกเกบเมลดพนธยางมาเพาะแลว

น ามาปลกไวทสวนจตรลดา ปจจบนแปลงนายางนนยงอยแสดงใหเหนความสนพระทยดานการอนรกษพนธไมอยางจรงจง

คราวเสดจฯเยยมราษฎรภาคอสานครงแรกในระหวางทเสดจฯจากนครพนมไปขอนแกน มพสกนกรมาเฝารบเสดจฯ เนองแนน ตอนนนแลงมากทรงเหนขาวในนาตายหมด พระองคตรสถามชาวนาทมาเฝารบเสดจฯวาขาวในนาตายเพราะแลงใชไหม ชาวนาบอกวาไมใช ขาวตายเพราะน าทวม

ค าตอบของชาวบานท าใหทรงตระหนกวาเมองไทยมน าทาอดมสมบรณกจรงแตไมสามารถน ามาใชประโยชนไดเตมท พอฝนตกลงมาน ากทวมสรางความเสยหายแลวไหลลงแมน าล าคลองทงไปไมมประโยชนอะไร ทรงดลพระราชหฤทยจากจดนจงมพระราชด ารวาบนเทอกเขาภพานมล าหวยหลายสายนาจะทดลองท าฝายทดน าเลกๆ เปนขนๆ เกบกกน าเอาไวใชซงตอมาแนวพระราชด ารนกพฒนามาเปนโครงการสรางพนทเกบน าทเรยกวา “แกมลง”

อกหนงโครงการพระราชด ารทส าคญคอ ทรงเหนวาถงจะเปนหนาแลงแตเมองไทยกมเมฆขาวเตมทองฟานาจะมวธการทท าอะไรสกอยางใหเมฆเหลานนตกลงมาเปนฝนตามทตองการตอมาแนวพระราชด ารน กกลายมาเปน “โครงการฝนหลวง”

คราวเสดจฯ เยยมราษฎรภาคเหนอทกจงหวดยกเวนจงหวดแมฮองสอนเพยงจงหวดเดยวเมอป ๒๕๐๑ไดทอดพระเนตรเหนชาวเขาปลกฝนและท าไรเลอนลอยกนมาก กเกดแรงดลพระราชหฤทยอยากชวยเหลอชาวเขาใหเปลยนแปลงวถชวตซงเปนการรกษาผนปาไมใหถกท าลายมากไปกวานนจงมพระราชด ารใหชวยเหลอชาวเขา ซงตอมาไดกลายเปน “โครงการหลวง” ในทสด

ตวอยางดงกลาวสะทอนใหเหนน าพระราชหฤทยอนเปยมลนดวยพระเมตตายงนก เมอพระองคทรงเหนสภาพความยากจน เดอดรอนและสาเหตของปญหาอยางแจมชด จงทรงรเรม

พระราชทานแนวพระราชด ารในการแกไขปญหาในระดบตางๆอยางเหมาะสม ทรงทมเทพระวรกายดวยความตรากตร าและมงมนทจะแกไขปญหาความเดอดรอนใหประชาชนทกหม

เหลาไมวาจะเปนเชอชาตศาสนาใดหรอแมจะอยหางไกลเพยงใดกมไดทรงยอทอ และทรงตงพระราชหฤทยทจะใหประชาชนพงพาตนเองใหไดมากทสด

ในบางเรองทรงเหนวาการจดสรรทรพยากรและโครงสรางพนฐานทส าคญจะชวยแกไขปญหาไดในระยะยาวและในบางกรณทรงเหนวาจ าเปนตองมมาตรการแกไขความเดอนรอนเฉพาะหนาของราษฎร

ดงนนภาพคนตาของพสกนกรกคอการไดเหนในหลวงทรงเขาไปชวยเหลอราษฎรทงดานสาธารณสข การศกษา สาธารณปโภคขนพนฐาน การเกษตร การฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงดน น าปาไม และพลงงานอยตลอดเวลาภายใตโครงการพฒนาตามพระราชด ารตางๆ

เปนทประจกษแกพสกนกรทวราชอาณาจกรตลอดมา

.... ปจจบนโครงการตามพระราชด ารแบงออกเปน ๔ กลมงานดวยกน ไดแก ๑ โครงการสวนพระองค ๒ โครงการหลวง ๓ โครงการพฒนาตามพระราชด าร ๔ โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร โครงการสวนพระองค เปนโครงการททรงรเรมขนในลกษณะของการคนควาทดลองสวนพระองคเพอน าความรและผลการ

ทดลองเอาไปประยกตใชแกไขปญหาใหเกษตรกรหลงจากทเสดจฯเยยมราษฎรแลวทรงพบวาเกษตรกรไทยยงลาหลงขาดการพฒนาอยมาก และนนเปนตนเหตส าคญทท าใหคณภาพชวตไมทดเทยมกบผคนในเขตเมอง

วธการพฒนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวนนกอนทพระองคจะไปสอนใครใหท าสงใดพระองคจะตองทดลองท าเองใหไดผลเสยกอน “โครงการสวนพระองคสวนจตรลดา” จงเกดขนในบรเวณพระราชวงตงแตป๒๕๐๔

เปนโครงการทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงรเรมทดลองศกษาและวจยวธแกปญหาดานการเกษตรตางๆ เชน การปลกขาว เลยงโคนม เพาะพนธปลานล ฯลฯ แลวน าผลการศกษาไปประยกตใชเปนแบบอยางบรรเทาความเดอดรอนของราษฎรเชนเมอเกดความเดอดรอนจากปญหาน านมดบลนตลาดกทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหสรางโรงนมผงขนเพอแปรรปน านมดบใหเกบไวไดนานขน โดยพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคเปนทนในการด าเนนงาน

ตงแตแรกเรมโครงการจนถงปจจบนโครงการสวนพระองคเปนโครงการตามพระราชด ารเพยงหนวยงานเดยวทมไดอาศยงบประมาณสนบสนนจากทางราชการเลย เปนการด าเนนงานดวยพระราชทรพยสวนพระองค โดยลกษณะการด าเนนงานมทงโครงการทไมใชธรกจและโครงการกงธรกจ

โครงการทไมใชธรกจไดรบการสนบสนนดานความรและเทคโนโลยจากหนวยงานราชการตางๆควบคไปกบแนวคดดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต เชน ทรงทดลองปลกปาไมสาธต ท านาขาวทดลอง เพาะพนธปลานล สรางกงหนลม กงหนน า บานพลงงานแสงอาทตย การเพาะเลยงเนอเยอ เปนตน

โครงการกงธรกจ เปนกระบวนการแปรรปวตถดบทางการเกษตรและจ าหนายผลตภณฑในราคาทไมหวงผลก าไร แบงเปนกลมงานเกยวกบการเลยงโคนมและการแปรรปผลตภณฑนมกบกลมงานดาน

เทคโนโลยการเกษตรและอตสาหกรรมการเกษตร ผลผลตของโครงการไดแกผลตภณฑนมจตรลดา ทงนมพาสเจอรไรส นมยเอชท นมผง นมอดเมด ไอศกรม โยเกรตและผลตภณฑตางๆหลากหลายจากโรงสขาวสวนจตรลดา โรงน าผลไม โรงผลไมอบแหง โรงขนมอบ โรงเพาะเหด โรงหลอเทยนหลวง โรงน าผง เปนตน

โครงการทงหมดนนเรมตนจากพระราชทรพยสวนพระองคและด าเนนมาไดดวยผลก าไรจากการจ าหนายผลตภณฑ รวมทงการทลเกลาฯถวายเงนสนบสนนและการนอมเกลาฯถวายอาคารเครองมอและอปกรณจากภาคเอกชนโดยไมไดรบงบประมาณแผนดนสนบสนนเลย

จากพระราชประสงคทใหโครงการสวนพระองคเปนโครงการศกษาทดลองและเปนโครงการตวอยาง จงมพระบรมราชานญาตใหผ ทสนสามารถเขาชมกจการไดรวมทงเขารบการฝกปฏบตงานเพอน าความรไปใชเปนแบบอยาง

โครงการหลวง เรมตนขนในป ๒๕๑๒ เปนโครงการสวนพระองคกอน โดยมหมอมเจาภศเดช รชนเปนผ รบสนอง

พระราชด ารในต าแหนงผอ านวยการ มชอเรยกระยะแรกวา “โครงการหลวงพระบรมราชานเคราะหชาวเขา” โดยพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองครวมกบเงนทมผทลเกลาฯถวายส าหรบเปนงบประมาณด าเนนงานตางๆ

ทรงมเปาหมายกอตงโครงการนเพอการสงเคราะหชาวเขาโดยตรง ในลกษณะใหการชวยเหลอเพอมนษยชน ตองการใหราษฎรบนพนทสงลดการตดไมท าลายปาซงเปนตนน าล าธาร ก าจดการปลกฝน รกษาดนและใชพนทใหถกตองคอใหปาอยสวนปาและไรนาเรอกสวนเปนสวนทใชเพาะปลกท ากนไมรกล าซงกนและกน

การด าเนนงานของโครงการหลวงมอาสาสมครจากมหาวทยาลยและหนวยงานตางๆมารวมปฏบตงานถวายมากมาย สวนใหญเปนนกวชาการมความรความสามารถจงท าใหการปฏบตงานกาวหนาไดอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยงผลงานวจยการปลกพชเขตหนาวชนดตางๆ จนเกษตรกรชาวเขาสามารถน าไปปลกทดแทนฝนไดผลด

ดวยความส าเรจของโครงการดงกลาวทด าเนนไปอยางตอเนอง ในป ๒๕๓๗โครงการควบคมยาเสพตดของสหประชาชาต(UNDCP) ไดทลเกลาฯถวายเหรยญทองเพอสดดพระเกยรตคณในการแกปญหายาเสพตดดวยวธการสงเสรมใหชาวเขาปลกพชอน จงไดรบยกยองวาโครงการหลวงเปนโครงการปลกพชทดแทนฝนแหงแรกของโลก

ความโดดเดนในการปฏบตงานโครงการหลวงท าใหไดรบการสนบสนนทนโครงการวจยและพฒนาจากองคกรตางๆมากมายทงภายนอกและภายในประเทศ โดยเฉพาะงบประมาณสนบสนนจากกระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกาทสนบสนนทนหลวงในการวจยเกษตรบนทสงปละประมาณ ๒๐ ลานบาทมาตงแตป

๒๕๑๖ ยาวนานหลายป รวมทงความรวมมอทางวชาการกบสาธารณรฐจนไตหวนในดานพนธพช ท าใหมองคความรดานการเกษตรมากขน

ตอมาในป ๒๕๓๕ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหโครงการหลวงจดทะเบยนเปนมลนธโครงการหลวง โดยพระราชทานเงนเพอเปนทรพยสนของมลนธเรมแรกจ านวน ๕๐๐,๐๐๐ บาท เพอใหเปนองคกรสาธารณประโยชน สามารถด าเนนการอยางตอเนอง มระบบงานทแนนอนรองรบ มการบรหารงานภายในคลองตว มประสทธภาพในการด าเนนงานและเกดผลดยงขนในอนาคต โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงด ารงต าแหนงนายกกตตมศกด และหมอมเจาภศเดช รชนด ารงต าแหนงประธานมลนธ โดยมดร.จราย อศรางกร ณ อยธยาเปนเลขาธการมลนธ

โครงการพฒนาตามพระราชด าร เปนโครงการในพระราชด ารทประสงคใหน าไปใชจดการแกปญหาใหชาวบานยากจนในพนทหางไกล

ความเจรญโดยใชตนแบบจากโครงการสวนพระองค เรมจากการชวยเหลอชาวบานรอบทประทบตามพระต าหนกตางๆ ในสวนภมภาคกอน จากนนจงขยายขอบเขตออกไปสพนทเกษตรกรรมทกวางขนภายใตหลกการท างานทส าคญคอ

ทกโครงการตองแกไขปญหาเฉพาะหนาใหราษฎรไดมผลดในระยะยาว และการพฒนาตองเปนไปตามล าดบขนตอนตามความจ าเปนและประหยด

ทรงเนนใหประชาชนเปนผไดรบประโยชนโดยตรงและมงใหสามารถ "พงพาตนเองได" ควบคไปกบการอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระอจฉรยภาพดานภมสงคม ดงนนโครงพฒนาตามพระราชด ารจงมขนตอนการด าเนนงานชดเจนเปนระบบ เรมตงแตการศกษาขอมลพนฐาน เชน สภาพภมประเทศ สภาพภมอากาศ แหลงน า และการประกอบอาชพ กอนทจะเสดจพระราชด าเนนไปยงพนทดวยพระองคเองเพอส ารวจและเกบขอมลจรงจากประชาชนและเจาหนาทประจ าทองถน แลวจงทรงวางแผนพฒนาและพระราชทานขอเสนอแนะใหรฐบาลรวมด าเนนการตามพระราชด ารในโครงการตางๆ

กอนจะเสดจพระราชด าเนนยงพนทใดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจะทรงศกษาขอมลจากเอกสารและแผนทเพอใหทราบถงสภาพในทองถนอยางละเอยดเสมอเมอเสดจฯลงพนทจรงจะทรงหาขอมลเพมเตมอก เชน ขอมลดานการประกอบอาชพ สภาพหมบาน ภมประเทศ ดน อากาศ และน า แลวเสดจพระราชด าเนนทอดพระเนตรส ารวจพนทจรงทจะพฒนาดวยพระองคเอง

ในขนตอนถดมา พระองคทรงน าขอมลเอกสารและขอเทจจรงในพนทมาปรกษาหารอกบเจาหนาทผ เกยวของอยางละเอยดเปรยบเทยบใหเหนถงความถกตองเหมาะสม วเคราะหผลทชาวบานจะไดประโยชนวา

เปนอยางไรคมคากบการลงทนเพยงใด จากนนจงพระราชทานแนวพระราชด ารใหเจาหนาทน าไปด าเนนการตามขนตอนตอไป

อยางไรกตามพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดมพระราชด ารสอยเสมอวา พระราชด ารของพระองคเปนเพยงขอเสนอแนะเทานน เมอรฐบาลไดทราบแลวควรไปพจารณาวเคราะหกลนกรองตามหลกวชาการอกครง หากเหนวาเปนไปไดและมประโยชนคมคาสมควรด าเนนการ กเปนเรองทจะตองตดสนใจเอง และในกรณทวเคราะหแลวเหนวาไมเหมาะสมสามารถลมเลกได

โครงการพฒนาตามพระราชด ารเรมตนในป๒๕๑๖เปนการน าผลการศกษาทดลองในโครงการสวนพระองคสวนจตรลดามาประยกตใชในพนทตางๆพรอมกน ไดแก จงหวดแมฮองสอน เชยงใหม เลย จนทบร และระยอง

ส าหรบการด าเนนโครงการพฒนาตามพระราชด ารนกองทพบกเปนหนวยงานทมบทบาทส าคญในการปฏบตงานถวายแทบเบองพระยคลบาทใหเปนไปตามพระราชประสงคอยางตอเนอง โดยมอบภารกจใหกรมทหารราบท ๒๑ รกษาพระองคจดก าลงคนด าเนนงานในโครงการฯมาตงแตตนจนถงปจจบนและสบสานพระราชปณธานตอมาจนบรรลผลส าเรจมความกาวหนาเปนไปตามพระราชประสงคทกประการ

ในระยะแรกผ รบสนองพระราชด ารโครงการฯโดยตรงคอรอยเอกณรงคเดช นนทโพธเดช ผบงคบกองพนทหารราบท ๒ กรมทหารราบท ๒๑ รกษาพระองค มหมอมเจาจกรพนธเพญศร จกรพนธ เปนผประสานงานกบฝายกองทพบก ตอมาในป ๒๕๒๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหท างานในรปแบบคณะกรรมการและใหพลเอกปน ธรรมศร แมทพภาคท ๓ ในขณะนนเปนหวหนาคณะท างานโครงการพฒนาตามพระราชด าร มรอยเอกณรงคเดช นนทโพธเดช เปนผอ านวยการ โดยใชบานพกพลเอกปน ธรรมศรเปนส านกงานศนยประสานงานโครงการฯมาจนปจจบน

เมอรอยเอกณรงคเดชเสยชวตระหวางไปศกษาหลกสตรเสนาธการทหารบกทประเทศสหรฐอเมรกา ทรงโปรดเกลาฯใหพลเอกนพนธ ภารญนตย ขนเปนผอ านวยการแทน จนกระทงใกลเกษยณอายราชการในต าแหนงรองผบ.ทบ. ไดโอนยายพลเอกนพนธไปเปนทปรกษาโครงการพฒนาตามพระราชด ารในส านกราชเลขาธการและมพลโทธนยศ ศรกล เปนหวหนาส านกงานศนยประสานงานโครงการพฒนาตามพระราชด าร บรหารงานตอเนองมาจนถงทกวนน

โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร เปนโครงการทขยายผลตอเนองมาจากโครงการพฒนาตามพระราชด าร ซงจดตงขนเปนส านกงาน

คณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร(กปร.) ในสมยรฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท เนองจากรฐบาลเหนวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใชจายพระราชทรพยสวนพระองค

จ านวนมากในการท างานโครงการพฒนาตามพระราชด ารมาตงแตตนทงทเปนการท างานเพอชาตบานเมอง ดงนน รฐบาลจงตงงบประมาณขนมาจ านวนหนงเพอทลเกลาฯถวายพระบาทสมเดจพระเจาอยหวส าหรบใชจายในโครงการทงหลายททรงวางไว แตเนองดวยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระประสงคจะไมทรงรบเงนอดหนนดวยพระองคเอง ส านกนายกรฐมนตรจงก าหนดใหมองคกรระดบชาตรบผดชอบตอการด าเนนงานของโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารเรยกวา “คณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร” ขนเมอป ๒๕๒๔

นบแตนนมาโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารใหมๆทงหมดทเกดขนกจะขอรบงบประมาณสนบสนนจากหนวยงานน

ลกษณะการด าเนนงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารภายใตการสนบสนนของส านกงานกปร.มขบวนการชดเจนวา เมอจดท าโครงการเสรจเรยบรอยจนถงการอนมตโครงการและงบประมาณแลว ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารจะเปนศนยกลางประสานงานใหแตละหนวยงานทเกยวของด าเนนงานใหสอดคลองกนดวยความเรยบรอยและมประสทธภาพ

หากโครงการใดตดขดลาชาดานงบประมาณ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจะพระราชทานกองทนสวนพระองคใหด าเนนการไปกอนจะไดทนกบการแกไขปญหาเรงดวน โดยมส านกงานกปร.เปนหนวยงานชวยวางแผนประสานงานใหสอดคลองกน

ในการตดตามผลการด าเนนงานนนแตละหนวยงานรวมทงส านกงานกปร.จะประเมนผลถวายรายงานอยเปนระยะแตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจะเสดจฯกลบไปเยยมชมโครงการนนดวยพระองคเองทกครงเมอทรงมโอกาสเพอทอดพระเนตรความกาวหนาและตดตามผลงานใหเปนไปดวยความเรยบรอย หากเกดปญหาอปสรรคใดจะทรงชแนะแนวทางการแกไขใหส าเรจลลวงไปไดเสมอ .......

โครงการพฒนาตามพระราชด ารจงหวดแมฮองสอน นบตงแตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดเสดจพระราชด าเนนจงหวดแมฮองสอนทรงมความหวงใยใน

ราษฎรและความมนคงปลอดภยในจงหวดชายแดนแหงนอยางยง และมพระราชด ารใหจดตงโครงการพฒนาตามแนวพระราชด ารขนนน

ชาวแมแมฮองสอนหลากหลายเผาพนธไดหลอมรวมใจเขาดวยกนเปนหนงเดยว เพราะทกคนตางม “พอ” องคเดยวกน คอพอหลวงของปวงชนชาวไทย

พอหลวง ผพระราชทานโครงการดๆไวมากมายชวยใหชาวบานไดพฒนาอาชพ มรายไดเสรม และมความมนคงในการด ารงชวต

พสกนกรชาวไทยภเขาจงหวดแมฮองสอนจงมความสข ความรก ความสามคค ทไดอาศยอยบนแผนดนของพอทอดมสมบรณไปดวยทรพยากรธรรมชาตและอยดกนดขนตามแนวพระราชด ารดงกลาว

โครงการพฒนาตามพระราชด ารจงหวดแมฮองสอนกอตงขนในปพทธศกราช ๒๕๒๒ในรป “ศนยศกษาและพฒนา” ตามพนทตางๆ มจดประสงคเพอพฒนาคณภาพชวตประชากรใหชาวไทยภเขายกเลกการปลกฝนหนมาปลกพชเลยงสตวทดแทน สงเสรมศลปาชพพเศษสาขาตางๆใหความรดานการเกษตรสมยใหมเพอใหสามารถผลตพชและสตวไดสอดคลองเหมาะสมกบสภาพภมประเทศและภมอากาศ ตลอดจนพฒนาทดนท ากนของราษฎรในทสงใหมความอดมสมบรณ มแหลงน าและสงสาธารณปโภคทจ าเปนแกการด ารงชพ ปองกนการบกรกท าลายปาจากการท าไรเลอนลอยเพอสงวนปาไวเปนแหลงตนน าล าธาร และพฒนาดานจตใจใหมความรกความสามคคตอกน

การพฒนาแบงเปนสองขนตอน คอ ขนตอนแรกจดตงศนยกลางการผลตพชและสตวพรอมกบพฒนาแหลงน าควบคกนไป และขนตอนทสองเปนการพฒนาอาชพราษฎร

ศนยอ านวยการโครงการพฒนาตามพระราชด ารจงหวดแมฮองสอน มสวนราชการทเกยวของคอ กรมชลประทาน กรมปศสตว กรมวชาการเกษตร และกรมทหารราบท ๒๑ รกษาพระองค จดตงขนพรอมกน ๔ แหง คอ

ศนยศกษาและพฒนาลมน าปายตามพระราชด าร ศนยศกษาและพฒนาทสงปางตองตามพระราชด าร ศนยศกษาและพฒนาในสอยตามพระราชด าร ศนยศกษาและพฒนาหวยมะเขอสมตามพระราชด าร ศนยเหลานมหนาททดลองคนควาดานการเกษตรใหเหมาะสมตามสภาพของทองถนเพอขยายผลไป

ยงราษฎรตามหมบานและชมชนตางๆ อยางไรกตาม เนองจากโครงสรางพนฐานของจงหวดแมฮองสอนคอนขางลาหลงเพราะความ

ยากล าบากของสภาพภมประเทศท าใหหนวยงานทรบผดชอบท างานไดไมเตมท บางทกตดขดในเรองบประมาณสงผลใหราษฎรไมไดรบการพฒนาคณภาพชวตในเกณฑมาตรฐาน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงทรงมพระราชด ารใหหนวยงานทรบผดชอบเรงด าเนนโครงการสงเสรมอาชพใหราษฎร เนนใหหนวยงานทมผลการด าเนนงานหรอผลการวจยอยแลวเขาไปสงเสรมความรใหกบราษฎรไดเลย โดยมพระราชประสงคใหศนยศกษาและพฒนาตามพระราชด ารในแมฮองสอนเปนศนยบรการประชาชนในลกษณะ One stop service

ในป ๒๕๒๖ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงมพระราชกระแสรบสงใหเปลยนชอ “ศนยศกษาและพฒนา” เปน “ศนยบรการและพฒนา” เพอพฒนาชวตวามเปนอยราษฎรใหดขนทงดานเศรษฐกจและสงคม อนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตใหอดมสมบรณ และเสรมสรางความมนคงตามแนวชายแดน

ทงนมเปาหมายในการพฒนาและปรบปรงระบบชลประทาน พฒนาปาไม ขยายพนธและอนรกษพนธสตวปา การจดทดนท ากน ทอยอาศยและหมบานใหราษฎร การพฒนาสงเสรมอาชพตางๆ พฒนาการศกษา ระบบสหกรณ และจดตงธนาคารขาว

เปนทประจกษวาโครงการพฒนาตามพระราชด ารจงหวดแมฮองสอนนบรอยโครงการในศนยปฏบตงานตางๆ มความกาวหนามาตามล าดบจนกลายเปนฐานการเรยนรส าคญทสามารถขยายผลไปสการพฒนาคณภาพชวตราษฎรอยางแทจรง

ปจจบนศนยการด าเนนงานโครงการพฒนาตามพระราชด ารจงหวดแมฮองสอน มอย๓ ศนยไดแก ๑. ศนยบรการและพฒนาลมน าปายตามพระราชด ารเปนศนยกลางความรการผลตพชและสตว การ

ประมง และศนยฝกอาชพอบรมราษฎรใหมความรอบรในการประกอบอาชพทมคณคาและเหมาะสมกบพนท สงเสรมขยายผลการผลตสรางความมนคงใหกบราษฎรในพนทราบ โดยมศนยโปงแดงเปนศนยกลางประสานงานกบหนวยงานตางๆ

๒. ศนยบรการและพฒนาทสงปางตองตามพระราชด ารเปนศนยการผลตพชเมองหนาว และผลตสตวททนกบสภาพอากาศหนาวทใหผลตอบแทนสง สงเสรมดานการพฒนาอาชพรวมทงพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวทางการเกษตรและระบบนเวศตามรอยเบองพระยคลบาทในเขตลมน าแมสะงาและขยายผลการด าเนนงานไปสพนทสงของจงหวดแมฮองสอน

๓. ศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอนในพระบรมราชนปถมภเปนศนยศลปาชพแหงแรกของจงหวดแมฮองสอน โดยมการปลกหมอนเลยงไหมเปนกจกรรมหลก และปจจบนไดกอสรางอาคารศนยศลปาชพจดจ าหนายผลตภณฑของสมาชกและใชจดแสดงนทรรศการตางๆ

นอกจากศนยฯส าคญทง ๓ แหงดงกลาวแลว ยงมพนทขยายผลตออกหลายแหง เชนแหลงทองเทยวเชงเกษตรต าบลหวยหอม อ าเภอแมลานอยทยงคงมความเปนธรรมชาตบรสทธ อบอนไปดวยวถชวตทงดงามของชาวเขาทท านาขาวแบบขนบนไดศนยนเรมตนมาจากโครงการธนาคารขาวทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถพระราชทานทนทรพยสวนพระองคใหชาวบานจดตงขนเมอป ๒๕๑๓ ปจจบนเปนแหลงอบรมถายทอดเทคโนโลยและสงเสรมการปลกผกปลอดสารพษ

นอกจากนกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ยงไดสนองพระราชด าร จดตงศนยสงเสรมการเกษตรทสงจงหวดแมฮองสอนในปพทธศกราช ๒๕๓๖ ด าเนนงานรวมกบส านกงานเกษตรจงหวดแมฮองสอน เพอขยายผลโครงการไปสราษฎรในพนทเปาหมาย โครงการหลกๆ ไดแก โครงการรกษน าเพอพระ

แมของแผนดน, โครงการเกษตรเพออาหารกลางวนตามพระราชด าร, โครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด าร, โครงการจดตงบานยามชายแดนและหมบานพฒนาเพอความมนคงแนวชายแดนอนเนองมาจากพระราชด าร เปนตน

ผลลพธของการพฒนามทงผลทางดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตดานการพฒนาและสงเสรมอาชพ และดานการพฒนาทรพยากรมนษย

ดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตรปธรรมคอ โครงการปลกปา โครงการปาเปยก การสรางฝายชะลอความชน โครงการศนยไผศกษา โครงการพฒนาพนธเฟรนและกลวยไม โครงการเลยงเขยดแลวในแหลงน าธรรมชาต โครงการเพาะเลยงและขยายพนธสตวปา ตลอดจนโครงการอนรกษดนและแหลงตนน าล าธาร เปนตน

ดานการพฒนาสงเสรมอาชพผลลพธคอโครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด ารหรอFood Bank โครงการฟารมตวอยางและงานดานศลปาชพ

ดานการพฒนาทรพยากรมนษยผลทไดคอศนยพฒนาเดกเลก โรงเรยน กลมแมบานเกษตรกร กลมเยาวชนกลมศลปาชพ ตลอดจนการฝกอบรมก าลงประชาชนในพนทจงหวดแมฮองสอน

จะเหนไดวาโครงการพฒนาตามพระราชด ารจงหวดแมฮองสอน เปนตนแบบการพฒนาท

อาจกลาวไดวา เปน King Model อยางแทจรง ตวชวดความส าเรจของโครงการคอสภาพปาไมในเขตลมน าทพฒนาแลวมความอดมสมบรณสง ไมม

ผลกระทบจากไฟปาในฤดแลงเปนแหลงสะสมน าทสมบรณเสมอนธนาคารน า(Water Bank) น าใส ไหลตลอดป เพยงพอตอการปลกพชในฤดแลง มเหลอเกบในอางเกบน าและเปนพลงงานในการผลตไฟฟาไดดวย

รปธรรมทชดเจนอกอยางหนงของผลส าเรจในการรกษาปาตนน าไวไดอยางด คอ คนทอยอาศยในลมน าสามารถประกอบอาชพการเกษตรอยางตอเนองและยงยน มความหลากหลายทางชวภาพ ไดแกสตวปา กลวยไมปาไมไผหวาย พชสมนไพร เฟรน และสรรพชวตทด ารงชวตอยตามธรรมชาต

ความอดมสมบรณและความงดงามตามธรรมชาตของสภาพแวดลอมดงกลาวคอผลลพธสงสดทพสกนกรชาวไทยภเขาเหลานไดรบอยางยงยนเปรยบเสมอนน าพระทยทหลงไหลจากฟาลงมาสดน เปนการคนทนทางธรรมชาตอนยงใหญกลบสแผนดนอนรมเยนของแมฮองสอน

เมอราษฎรอยดกนดมคณภาพชวตทดขนความเจรญทางศลปวฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณกจะสงเสรมใหเกดความมนคงในพนทไดอยางยงยนสมดงพระราชปณธานตราบนจนรนดร

นคอทางเดนของพอหลวงทแผวถางเอาไวใหพวกเราทกคนใชเปนตนแบบตามรอยพระราชด าเนนไปสการมอนาคตทดงามในทกภมภาคทวประเทศ

... เปนเวลากวาหกทศวรรษทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวปฏบตพระราชกรณยกจบ าบดทกขบ ารงสข

ใหแกพสกนกรชาวไทย ไมวาจะเปนดานการเกษตร สาธารณสข การศกษา ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตลอดถงดานเศรษฐกจของประเทศ

การทรงงานของพระองคเปนการด าเนนงานในลกษณะทางสายกลางทสอดคลองกบวถชวตของสงคมไทยและสามารถปฏบตไดจรงทรงเนน“การพฒนาคน”เปนตวตง ยดหลกผลประโยชนการมสวนรวมตดสนใจของปวงชน ความสามารถในการพงพาตนเอง ตลอดจนค านงถงลกษณะเฉพาะถนทแตกตางกนในแตละพนท แลวด าเนนการดวยความรอบคอบระมดระวง เปนล าดบขนตอนดวยความเขาใจเขาถงการพฒนาในแตละจด และสดทาย ทกฝายตองรรกสามคคจงจะยงประโยชนสขแกสวนรวมอยางแทจรง

ชาวไทยทกหมเหลาตางรจกพระราชด ารสปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและเกษตรทฤษฎใหม ซงถอเปนทฤษฎและนโยบายเศรษฐกจทมเคยปรากฏในต าราเลมใดมากอนหากแตเปนประโยชนตอการด ารงชวตและด าเนนเศรษฐกจทงในระดบประเทศและระดบครวเรอนอยางกวางขวาง

ซงนอกจากจะแสดงใหถงพระอจฉรยภาพของพระองคแลว ยงแสดงใหเหนถงวธทรงงานทหากใครน าไปปฏบตตามแลวยอมเหนผลแนนอน

และหากตดตามฟงพระราชด ารสและพระบรมราโชวาทมาตลอดจะพบวา ทกพระราชด ารสและพระบรมราโชวาทลวนเปน "ค าสอนของพอ"ทมคณคายง

ทรงเปนตวอยางของบคคลผ รกการอานและการศกษาคนควาใหรจรงอยางกระจางแจงในทกเรอง ราษฎรจ านวนมากจงนอมน าเอา‘หลกการทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ๒๓ ประการ’

มาปฏบตตนอยางแพรหลายเพอผลส าเรจในการท างานทงระดบสวนตนและสวนรวม หลกการทรงงานดงกลาว มดงน ๑ศกษาขอมลอยางเปนระบบ:กอนทจะพระราชทานโครงการใดโครงการหนง พระบาทสมเดจพระ

เจาอยหวทรงศกษาขอมลรายละเอยดอยางเปนระบบทงจากขอมลเบองตนในเอกสาร แผนท สอบถามจากเจาหนาท นกวชาการ และราษฎรในพนทกอนทจะพระราชทานความชวยเหลอไดอยางถกตอง รวดเรว ตรงตามความตองการของประชาชน

๒ระเบดจากขางใน:ทรงตรสวา “ตองระเบดจากขางใน” หมายถงตองสรางความเขมแขงใหกบคนในชมชนทเขาไปพฒนาใหเกดความเขาใจและอยในสภาพพรอมทจะรบการพฒนาเสยกอน จงคอยออกมาสภายนอกมใชการน าเอาความเจรญหรอบคคลจากภายนอกเขาไปหาชมชนโดยทพวกเขายงไมทนไดตงตวแสดงใหเหนวาพระองคมงเนนท ‘การพฒนาคน’เปนส าคญ ๓แกปญหาทจดเลก:ในหลวงทรงมองปญหาในภาพรวมกอนเสมอ แตในการแกปญหาพระองคจะเรมจากจดเลกๆทคนมกจะมองขาม เมอท าไดส าเรจแลวจงคอยขยาย มใชสงท าพรอมกนทวประเทศซงลงทนสงแตไดผลนอยเพราะมแตคนสงการไมมผปฏบตหากไมใชความตองการของคนในพนทอยางแทจรงกไมควรท า

๔ท าตามล าดบขน: ในการทรงงานชวยเหลอราษฎรในหลวงทรงเรมตนจากสงทจ าเปนทสดกอน คอ การสาธารณสข เพราะเมอมรางกายสมบรณแขงแรงแลวกสามารถท าประโยชนดานอนตอไปได จากนนจงเปนเรองสาธารณปโภคขนพนฐานและสงจ าเปนในการประกอบอาชพ เชน ถนน แหลงน าเพอการเกษตร การอปโภคบรโภค โดยตองไมท าลายทรพยากรธรรมชาต รวมถงการใหความรทางวชาการและเทคโนโลยทเรยบงาย เนนการปรบใชภมปญญาทองถนทราษฎรสามารถน าไปปฏบตไดและเกดประโยชนสงสด

๕ภมสงคม:การพฒนาตองค านงถงสภาพภมประเทศบรเวณนนเชน ดน, น า, ปา, เขา ฯลฯ และสงคมวทยาเกยวกบลกษณะนสยใจคอของคน ตลอดจนวฒนธรรม ประเพณในแตละทองถน เพอใหการพฒนานนเกดประโยชนสงสด

๖องครวม:ในการพระราชทานพระราชด ารเกยวกบโครงการหนงๆ พระเจาอยหวทรงมวธคดอยางองครวม หรอมองอยางครบวงจร ทรงมองเหตการณทจะเกดขนและแนวทางแกไขอยางเชอมโยงกนทกประเดน เชนกรณของ “ทฤษฎใหม”ทพระราชทานใหปวงชนชาวไทย เปนการมองอยางองครวม ตงแตการถอครองทดนเพยง ๑๐-๑๕ ไร การบรหารจดการทดนและแหลงน าเพอใหท าการเกษตรไดผลผลตทด และตองรวธจดการเรองการตลาด รวมถงการรวมกลมพลงชมชนใหเขมแขง จงจะพรอมรบมอกบการเปลยนแปลงของสงคมภายนอกไดอยางครบวงจร

๗ไมตดต ารา: การพฒนาตามแนวพระราชด ารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมลกษณะอนโลมและรอมชอมกบธรรมชาตสงแวดลอมและจตวทยาชมชน ไมผกตดกบวชาการและเทคโนโลยทไมเหมาะสมกบสภาพชวตความเปนอยทแทจรงของคนไทย ไมทรงเหนดวยกบการยดตดทฤษฎเกนไปจนเกดสภาพความรทวมหวเอาตวไมรอด

๘ประหยด เรยบงาย ไดประโยชนสงสด : เปนทรกนอยางกวางขวางในหมพสกนกรวาพระเจาอยหวทรงเปนตนแบบเรองความประหยดเรยบงายดวยพระองคเองมาแคไหนแตไร ไมวาจะเรองการใชยาสฟนทตองรดหลอดใหเรยบแบนทสด การใชดนสอแตละแทงจนกดจงคอยเบกใหม ดงนนจงทรงเนนใหแกไข

ปญหาทกเรองดวยความประหยด เรยบงาย และรอบคอบ ใหราษฎรสามารถท าไดเอง ไมยงยาก ใชวสดหาไดในทองถน และประยกตใชสงทมอยในภมภาคนนๆ

๙ท าใหงาย:ทรงโปรดทจะท าสงยากใหกลายเปนงาย ท าสงทยงยากซบซอนใหเขาใจงาย เปนการแกปญหาดวยการใชกฎธรรมชาตมาเปนแนวทางงานพฒนาประเทศตามแนวพระราชด ารจงด าเนนไปไดงาย ไมยงยาก สอดคลองกบสภาพสงคม ความเปนอยและระบบนเวศโดยรวมในชมชนนนๆ แตการท าเรองยากใหกลายเปนสงงายนนไมใชเรองงายๆ ดงนน ค าวา “ท าใหงาย”หรอ “Simplicity”จงเปนหลกคดส าคญทสดของการพฒนาในโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร

๑๐การมสวนรวม:พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนนกประชาธปไตยค านงถงความคดเหนและความตองการทแทจรงของประชาชนจงทรงน าวธ “ประชาพจารณ” มาใชในการบรหารเพอเปดโอกาสใหสาธารณชนไดรวมกนแสดงความคดเหนหาทางออกไปดวยกน เปนการฝกใหประชาชนมใจกวางขวาง หนกแนน รจกรบฟงความคดเหนและการวพากษวจารณของผ อนอยางฉลาด ถอเปนการระดมสตปญญาและประสบการณอนหลากหลาย ๑๑ประโยชนสวนรวม:ในการชวยเหลอพสกนกรพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงระลกถงประโยชนของสวนรวมเปนใหญ ถอเปนเปาหมายส าคญในการพฒนาและชวยเหลอพสกนกร ทรงเชอวาการใหเพอสวนรวมนนไมไดใหเพอสวนรวมอยางเดยวแตเปนการใหเพอตนเองดวยโดยทกคนสามารถมสวนรวมในสงคมเทาเทยมกน

๑๒บรการรวมทจดเดยว:One Stop Service หรอรปแบบบรการแบบเบดเสรจศนยบรการและพฒนาโครงการตามพระราชด ารเปนตนแบบการบรการรวมทจดเดยวทงหมดเพอใหประชาชนทมาใชบรการประหยดเวลาและคาใชจาย โดยมหนวยงานสวนราชการตางๆ มารวมด าเนนการและใหบรการ ณ ทแหงเดยวพรอมกนถอเปนครงแรกในระบบบรหารราชการแผนดนของประเทศไทย

๑๓ใชธรรมชาตชวยธรรมชาต:ทรงเขาใจถงธรรมชาตและตองการใหประชาชนใกลชดกบธรรมชาต ทรงมองทะลปญหาเรองธรรมชาตจงใชธรรมชาตเขามาฟนฟธรรมชาตดวยตวเอง เชน การแกไขปญหาปาเสอมโทรมดวยวธปลกปาโดยไมตองปลกปลอยใหธรรมชาตชวยฟนฟกนเองโดยการกกน าตามล าธารชวยใหปาสมบรณ การปลกปา ๓ อยางประโยชน ๔อยาง ไดแก ปลกไมเศรษฐกจ ไมผล ไมฟน นอกจากไดประโยชนตามชอของไมแลวยงชวยรกษาความชมชนใหกบพนดน พระองคทรงเหนวาหากธรรมชาตและมนษยเกอกลกนยอมท าใหคนอยรวมกบปาไมไดอยางยงยน

๑๔ใชอธรรมปราบอธรรม:ทรงน าความจรงของกฎเกณฑทางธรรมชาตมาเปนหลกปฏบตทส าคญในการแกปญหาและปรบปรงสภาวะทไมปกตใหเขาสระบบทเปนปกต เชน การน าน าดมาขบไลน าเสย หรอเจอ

จางน าเสยใหกลบเปนน าดตามจงหวะการขนลงในธรรมชาตของน า การบ าบดน าเนาเสยดวยการใชผกตบชวามาดดซมสงสกปรกปนเปอนในน าออกไป เปนตน ๑๕ปลกปาในใจคน:การทจะพนฟทรพยากรธรรมชาตใหกลบคนมาไดตองปลกจตส านกใหคนรกปาเสยกอน แลวคนเหลานนกจะปลกตนไมลงบนแผนดนและรกษาตนไมดวยตนเอง

๑๖ขาดทนคอก าไร:มาจากพระราชด ารสทวา “...ขาดทนคอก าไร Our loss is our gain…การเสยคอการได ประเทศชาตกจะกาวหนา และการทคนอยดมสขนนเปนการนบทเปนมลคาเงนไมได”เปนหลกการทวา "การให" และ "การเสยสละ" เปนการกระท าทมผลก าไรคอความอยดมสขของราษฎร

๑๗การพงตนเอง:การพฒนาตามแนวพระราชด ารเปนการแกไขปญหาเฉพาะหนาในเบองตน เพอใหประชาชนแขงแรงพอทจะด ารงชวตไดตอไป ขนตอไปจงคอยพฒนาใหทกคนสามารถอยในสงคมไดตามสภาพแวดลอม และสามารถ "พงตนเองได" ในทสด

๑๘พออยพอกน : ทรงเนนชวยเหลอประชาชนทยากล าบากใหสามารถอยไดอยาง "พออยพอกน" เสยกอนแลวจงคอยขยบขยายใหมขดความสามารถเพมขน เพอพฒนาตนเองตอไป

๑๙เศรษฐกจพอเพยง : เปนปรชญาการด ารงชวตและพฒนาประเทศในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอยคโลกาภวตนเปนแนวทางการด าเนนชวตทสรางความเขมแขงและภมคมกนทกดาน ใหทกคนสามารถด ารงชวตไดอยางสมดล โดยปรชญานสามารถประยกตใชไดตงแตระดบบคคล องคกร และชมชน

๒๐ความซอสตย สจรต จรงใจตอกน : ผ ทมความสจรตและบรสทธใจแมจะมความรนอยกยอมท าประโยชนใหแกสวนรวมไดมากกวาผ ทมความรมากแตไมมความสจรตไมมความบรสทธใจ

๒๑ท างานอยางมความสข : คอหลกการท างานโดยค านงถงความสขทเกดจากการไดท าประโยชนใหกบผ อน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระเกษมส าราญและทรงมความสขทกครงทไดชวยเหลอประชาชนของพระองค ครงหนงเคยมพระราชด ารสวา “...ท างานกบฉน ฉนไมมอะไรจะให นอกจากการมความสขรวมกนในการท าประโยชนใหกบผอน...”

๒๒ความเพยร : จากตวอยางบทพระราชนพนธเรองพระมหาชนกในเรองการบบ าเพญความเพยร พระมหาชนกเพยรวายน าอย ๗ วน ๗ คน แมจะมองไมเหนฝงแตยงคงวายตอไป แตกไมจมลงจนกลายเปนอาหารของปลา และดวยความเพยรนนจงไดรบความชวยเหลอจนถงฝงไดในทสด

๒๓ร รก สามคค : การทจะลงมอท าสงใดตองรถงเหตและปจจยทงหมดเสยกอน ตองรปญหาและวธแกปญหาจนครบถวน แลวเหนคณคาของงานจนเกดศรทธา มความรกทจะเขาไปแกไขสงนน และเมอถงขนลงมอปฏบตตองค านงเสมอวาเราท าคนเดยวไมได ตองรวมมอรวมใจ สามคคกนเปนหมคณะจงจะเกดพลงในการแกปญหาใหลลวงไปได

จะเหนไดวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงด าเนนงานโดยเนน ‘การพฒนาคน’ เปนตวตง และยดหลก ‘ผลประโยชนของปวงชน’ เปนเปาหมาย โดยเนนการสรางพนฐาน ความพอม พอกน พอใช ของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนกอน ใชวธการและอปกรณทประหยด เรยบงาย ใหความส าคญกบภมปญญาพนถนและไมเปนภยตอระบบนเวศ เมอสรางพนฐานไดมนคงพอสมควรแลวจงคอยสรางเสรมความเจรญเตบโตตามมา เพอเพมพนฐานะทางเศรษฐกจของชาวใหสงขนเปนล าดบ

สดทายสงทพระเจาอยหวทรงปรารถนาคอความสงบสขรมเยนทวหลาของมวลประชาราษฎร .......

บทท ๓

เพลนชมเมองสามหมอก

“บานหลงคาใบไม” ...

สอดสลบทบซอนใบซอนใบ คอยหมไมเปนโครงเคาใหเงารม ละเมยดละไมออนไหวในอารมณ ผสานผสมธรรมชาตสะอาดงาม

ต าคาดอยราคาใบกรอบแหง แตแบกรบทกแรงไมครนคราม ทงพาย ฝนลม ขมทกยาม

รอนหนาวแดดแผดลามคอยโลมเลยม

อยเบองบนหลงคาทาแดดเผา ระบายเงาความฝนสงบเสงยม คมฝนซดหยดลมขม..นงหมเจยม งดงามสะอาดเอยมเปยมน าใจ

ทละใบผกรอนรอนขาดวน ทละหยดน ารนรบน าไหล ทละแดดแผดเผาในราวไพร ทละตนรวงหลนไปทละคราว

ชมนมในน าคางกระดางแดด รอนแผดแลวสะบนในสนหนาว บานใบไมอายสนไมยนยาว

จงถงคราวหลงคารวทวทกใบ

ท าหนาทดวยหนาทอยางสตยซอ รกษาชอ‘ตองตง’ ปาใหอาศย

เรยบงายในความงามความเปนไป เปนไมรมแหงพงไพรกนดารชน

บานหลงนอยมงใบไมไมทนนก ถงเวลากราญหกลงปปน

ชวยกนเกบใบใหมมาปรงปรน ตองตงยงหยดตนแตกกงใบ

ทละใบสอดซอนซอมสรางบาน ทละใบประสานหลงคาใหม ทละใบเกบมารวมซอนกนไป ทละใบกแกรงไดใบตองตง

....

บทกวทผ เขยนไดรบแรงบนดาลใจจากบานหลงคามงใบไมของชาวไทยภเขาในจงหวดแมฮองสอนสามารถสะทอนสภาพแวดลอม ตวตนและจตวญญาณผคนในดนแดนชายขอบทางภาคเหนอแหงนไดอยางงดงาม อบอน และเชอมรอยรองรอยอดตกบปจจบนเขาไวดวยกนอยางเหนภาพแจมชด

ใครทไดไปเยอนจงหวดแมฮองสอนแบบเจาะลก ลงไปคลกคลอยกบวถชวต ประเพณวฒนธรรมของชาวบานพนถนทมความหลากหลายทางเชอชาตและวฒนธรรมมากทสดในประเทศนจะพบวาในความเปนจรงแลวแมฮองสอนมสงทนาสนใจกวาค าขวญประจ าจงหวดมากมายนก

“หมอกสามฤด กองมเสยดฟาปาเขยวขจ ผคนด ประเพณงามลอนามถนบวตอง” ค าขวญนนเปนแคเปลอกผวของผคนและบานเมองน

จงหวดแมฮองสอนทซกซอนตวอยในสายหมอกสลวรางแทบจะทงปนน ในความเปนจรงคอพนททางยทธศาสตรในการระวงภยชายแดนและพนทตนน าล าธารส าคญทสดแหงหนงของประเทศ เพราะทตงอยบรเวณทวเขาถนนธงชยและทวเขาแดนลาวตดกบสาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร สภาพภมประเทศเตมไปดวยภเขาสงชนสลบซบซอนเปนเสนกนพรมแดนสองประเทศ

ดงนนแมฮองสอนจงเปนดนแดนแหงภเขาและปาทบ อดมสมบรณไปดวยพชพนธและสตวปานานาชนด มความหลากหลายทางชวภาพอยางนาทง

สภาพปาของแมฮองสอนมครบถวนตงแตปาดบเขา ปาดบแลง ปาสนเขา ปาเบญจพรรณ และ ปาเตงรง มแหลงน าแหลงอาหารของสตวปาอดมสมบรณ มสตวปาสงวนและสตวปาคมครองทส าคญหลายชนดอาศยอยเปนจ านวนมาก

เชน กวางผา เลยงผา กระทง ววแดง เกง กวาง หมคน หมควาย เสอโครง เสอดาว เสอไฟ เสอปลา หมาปา หมปา ลง คาง บาง ชะน นกขนทอง ไกปา ไกฟา นกเขา เปนตน

การรกษาขนเขาเอาไวกเทากบไดรกษาพนธสตวปาไมใหสญหาย ไมเพยงแตผนปาใหญในเมองสามหมอกจะเปนอาณาจกรของสตวปาหายากใกลสญพนธ เทานน

เทอกเขาแดนลาวและทวเขาถนนธงชยยงเปนตนก าเนดล าน าส าคญในเขตลมน าสาละวนทไดชอวามความอดมสมบรณทสดและมปรมาณน าเฉลยตอปสงมาก

แมน าในภาคเหนอของไทยมอย ๓ กลมใหญๆ ดวยกน คอกลมแมน าทไหลลงสแมน าเจาพระยากลมแมน าทไหลลงสแมน าโขงและกลมแมน าไหลลงสแมน าสาละวน

ลมน าเจาพระยามล าน าสาขาสายส าคญทรจกกนด คอ ปง วง ยม นานไหลจากแหลงก าเนดบนยอดดอยสงทางภาคเหนอของไทย ไหลลงมารวมกนเปน แมน าเจาพระยา หลอเลยงพนทหวใจทางภาคกลางซงเปนแหลงเศรษฐกจของประเทศ

ล าน าสาขาของแมน าโขง ไดแก แมน ารวกแมกกแมสายและ แมองซงมตนก าเนดจากดอยสงในเขตเมยนมารแลวไหลลงสแมน าโขงเปนพรมแดนกนระหวางไทยกบเมยนมารและลาว

กลมแมน าทไหลลงสแมน าสาละวน ไดแก น าปาย น ายวมและ น าเมยซงเปนหวใจของผนปาตะวนตกดานบนทเรยกวาลมน าสาละวนนเอง

แมน าปายเปนล าน าสายหลกของลมน านมตนก าเนดจากทวเขาถนนธงชยในเขตอ าเภอปายจงหวดแมฮองสอนเปนแมน าทใหญและยาวทสดของแมฮองสอนไหลผานถง ๓ อ าเภอในจงหวดเดยวคอ อ าเภอปาย อ าเภอปางมะผา และอ าเภอเมอง กอนจะไหลลงสแมน าสาละวน หรอแมน าคง)ทางตอนใตทรฐคะยา สาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร มความยาวถง ๑๘๐ กโลเมตร

แมน ายวมตนน ามาจากภเขาทอ าเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอนเชนกน ไหลลงสแมน าเมยทอ าเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน และแมน ายวมมล าน าสาขาสองสายคอแมน าปอน และน าแมละ

แมน าเมยตนน าเกดทโคดโพโชในประเทศเมยนมารแลวไหลเปนเสนกนเขตแดนระหวางไทยกบเมยนมารในอ าเภอแมสอด อ าเภอสองยาง จงหวดตากและอ าเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน จากนนไหลเขาสาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมารลงสล าน าสาละวน

ดวยความอดมสมบรณของขนเขาล าเนาไพรและสายน าดงกลาว พนทจงหวดแมฮองสอนจงเขยวขจดวยแมกไมไปทวทกหนแหง โดยเฉพาะบรเวณดอยสงทยากล าบากตอการเขาถงยงสามารถรกษาสภาพความเปนตนน าล าธารไดเปนอยางด แมในชวงหนงจะถกบกรกท าลายไปมากดวยการเปดสมปทานปาไมกตาม

... แมฮองสอนในอดตเมอรอยกวาปกอนเปนเมองทเรนลบและทรกนดารในสายตาของคนทวไปเพราะไม

มถนนสายใดเขาถงเลยแมแตสายเดยว การเดนทางเขาสเมองสามหมอกกอนปพ.ศ.๒๔๘๐ ใชวธเดนเทาเทานน หรอหากเปนเจาเปนนายกจะ

ไดนงชาง เครองผอนแรงระหวางเดนทางทพอมบางคอลกหาบ ซงเปนคนในพนทคนชนกบปาเขา เขามาเปนแรงงานรบจางขนของในเวลานน โดยลกหาบ ๑ คน สามารถหาบสงของได ๒๐-๒๕ กโลกรมคาจางขนกบน าหนกและระยะทาง

นอกจากลกหาบแลวกมมาตางววตางใชขนสนคา ซงมกจะเดนทางกนเปนขบวนคาราวานขนาดใหญเนองจากมโจรผ รายชกชมแตละคณะจ าเปนตองมววตางมากมาย ๒๐-๕๐ ตวจงตองมการระวงภยเปนอยางด

ในปพ.ศ. ๒๔๘๒ มการสรางสนามบนขนทจงหวดแมฮองสอนเพอใชเปนเสนทางคมนาคมหลก เพราะขณะนนการสรางถนนหนทางตดผานภเขาสลบซบซอนเปนเรองยงยากและใชเวลามากส เดนทางดวยอากาศยานไมได ซงชวงนนกจการบนในเมองไทยก าลงอยในยคบกเบกและไดรบความนยม

ชาวแมฮองสอนรนป ยาตายายตางจ ากนไดดวา กอนทจะมถนนหนทางเขาถงสะดวกสบายแบบทกวนน คนแมฮองสอนมโอกาสไดใชเครองบนเปนยานพาหนะกอนชาวบานในหลายจงหวดของประเทศไทย โดยบรษทเดนอากาศไทยไดเปดบนสแมฮองสอนครงแรกเมอป ๒๔๘๔ใชเครองบนปกหมนแบบสองใบพดขนาดเลก และการบนขนอยกบสภาพอากาศเปนส าคญ

บรษทเดนอากาศไทยเปดบนไดไมนานกเกดสงครามโลกครงท ๒ ประจวบเหมาะกบเกดเหตการณเครองบนฝายสมพนธมตรยงเครองบนโดยสารของไทยตกในเขตพนท อ าเภอขนยวม บรษทเดนอากาศไทยจงหยดบนชวคราวเพอความปลอดภย

เมอสงครามสงบลง รฐบาลไดฟนฟการคมนาคมทางอากาศขนใหมโดยใหกองทพอากาศเปนผด าเนนการ จงมการปรบปรงสนามบน ขยายเสนทางวงเพมจนสามารถเปดบนใหมอกครงในเสนทางเชยงใหม-แมสะเรยง-แมฮองสอนเมอปพ.ศ.๒๔๘๙

ตอมาตนปพทธศกราช ๒๕๐๐ มการตดถนนสายแรกจากเชยงใหมผานอ าเภอฮอดสอ าเภอแมสะเรยงทางทศเหนอจากหมบานแมมาลยอ าเภอแมแตงเขาสอ าเภอปาย และตอมาในปพ.ศ. ๒๕๐๖ รฐบาลจอมพลสฤษดธนะรชตไดเรงรดพฒนาถนนทวประเทศรวมถงแมฮองสอนดวย

ผคนจากถนอนจงไดเดนทางมาเยอนแมฮองสอนไดสะดวกขนแตกยงตองใชเวลาในการเดนทางยาวนานมากเพราะถนนยคแรกเปนถนนฝ น เลกแคบ คดโคงไปมาตามไหลเขา ในฤดฝนเตมไปดวยหลมโคลน การสญจรไปมาแทบท าไมได จนอกหลายปตอมาจงมการลาดยางถนน

และในหลายสบปแรกของการคมนาคมทางบก การเดนทางเขาสจงหวดแมฮองสอนมถนนเพยงสายเดยว คอทางหลวงหมายเลข ๑๐๘ ตดจากจงหวดเชยงใหมผานอ าเภอหางดง สนปาตอง จอมทอง ฮอด แมสะเรยง แมลานอย และขนยวม ถงอ าเภอเมองแมฮองสอน รวมระยะทางประมาณ ๓๔๗ กโลเมตร

เสนทางสายนเปนทางตดขนเขาสงมความสวยงามและคดเคยวนบไดมากถง ๑,๘๖๔ โคงซงกลายเปนตวเลขทถกน าไปใชกลาวขวญกนมากมายมาจนถงทกวนนวาถาจะไปแมฮองสอนตองท าใจไวลวงหนาวาตองผานการเดนทางอนคดเคยว วกวน ยาวนานมากถง ๑,๘๖๔ โคงใชเวลาเดนทางทงวนในระยะทางทไมไดมากมายนก

ตวเลขนไดกลายมาเปนสญลกษณของการเดนทางสเมองแมฮองสอนและถกน ามาใชอยางแพรหลายในการผลตสนคาของทระลกตางๆจ าหนายตามแหลงทองเทยวทวไป

ปจจบนมถนนจากจงหวดเชยงใหมถงแมฮองสอนเพมขนอกหนงสาย คอทางหลวงหมายเลข ๑๐๙๕หรอทเรยกโดยทวไปวา เสนทางสายแมมาลย – ปาย ตดจากอ าเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม ถงอ าเภอปาย จงหวดแมฮองสอน เหลอระยะทางเพยง ๒๔๕ กโลเมตร และมผนยมใชกนมาก

สวนการเดนทางโดยเครองบนนนยงมบรการตอเนองมาจนถงปจจบนน เวลานจงหวดแมฮองสอนมทาอากาศยาน ๒ แหง คอ ทาอากาศยานอ าเภอเมอง มสายการบนนกแอร

และสายการบนกานตแอรใหบรการเทยวบนระหวางเชยงใหม-แมฮองสอนทกวน วนละ ๒ เทยว ใชเวลาเดนทางประมาณ ๔๐ นาท และทาอากาศยานอ าเภอปาย มสายการบนกานตแอรใหบรการเทยวบนระหวางจงหวดเชยงใหม-อ าเภอปาย ทกวน เชนกน ใชเวลาเดนทางประมาณ ๓๐ นาท

การเขาถงแมฮองสอนวนนจงสะดวกสบายกวาในอดตมาก เปนการเปลยนแปลงเคลอนไปตามจงหวะการหมนของสภาวะเศรษฐกจและสงคมทไมอาจหยดยงได

...

แมจะเคยเปนดนแดนหางไกลเรนลบซอนอยในซอกหลบขนเขาแตประวตศาสตรการสรางบานแปงเมองของแมฮองสอนกมเรองราวใหจบตองไดชดเจนและสามารถไลยอนกลบไปไกลถงยคกอนประวตศาสตรเลยทเดยว

มหลกฐานทางโบราณคดระบวาดนแดนแถบนเคยมมนยอยอาศยมาตงแตยคหนเกา และมล าดบการพฒนาทางประวตศาสตรตลอดมาไมหยด

เชอกนวาผคนทอยอาศยมากอนนนเปนชนเผาลวะหรอ ละวาโดยมหลกฐานทพบคอหลมฝงศพกบซากบานรางในบรเวณทเปนหอประชมเทศบาลเมองจงหวดแมฮองสอนในปจจบน

ตอมาในสมยกอนกรงรตนโกสนทรพบวาบรเวณทตงเมองแมฮองสอนในปจจบน เปนชมชนชาวบานปามาปลกกระทอมอาศยอยแถบทราบเชงเขาซงเปนท าเลทเหมาะกบการเพาะปลก เวลานนยงไมมผปกครองสงสด ชาวบานสวนใหญเปนพวก “ไต”หรอไทใหญทอพยพขามฝงมาจากเมยนมาร

ในชวงนนพนทแถบแมฮองสอนอยบนเสนทางเดนทพของเมยนมารไปยงกรงศรอยธยาหรอหวเมองฝายเหนอของไทย

ต านานเมองแมฮองสอนระบวาในป พ.ศ. ๒๓๔๗ ซงตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทางแควนลานนาไทยโดยเจาผครองนครเชยงใหมคอ พระเจามโหตรประเทศราชาธบดทรงทราบวาดนแดนแถบแมฮองสอนมภมประเทศเปนเทอกเขาสงและปาทบอดมดวยสตวปานานาชนด โดยเฉพาะชางปาทชกชมมาก จงมบญชาใหเจาแกวเมองมาเปนแมกองน าไพรพลชางตอและหมอควาญออกไปจบชางปามาใชงาน

เจาแกวเมองมายกไพรพลขามภเขามาทางทศตะวนตกของเมองเชยงใหม ลดเลาะไปตามล าหวยมงสภเขาสงสลบซบซอนทางเมองปาย ใชเวลาอยหลายคนจนบรรลถงปาแหงหนงทางทศใตรมฝงแมน าปาย เปนปาดงวางเปลาและเปนดนโปงทมหมปาลงมากนโปงชกชม

เจาแกวเมองมาพจารณาเหนวาเปนท าเลด มน าทาบรบรณสมควรทจะตงเปนหมบานได จงหยดพกแรมแลวเรยกผคนทตงบานเรอนอยรมหวยรมเขาซงเปนชาวไทใหญและกะเหรยง ยางแดง)มาประชมชแจงใหทราบถงความคดทปกหลกจะตงหมบานท ามาหากนขนในบรเวณน

เจาแกวเมองมาแตงตงใหชาวไทใหญชอวาพะกาหมองเปนนายบานมหนาทคอยควบคมดแล ลกบานทชกชวนเกลยกลอมใหยายมาอยดวยกนแลวตงชอหมบานวา “บานโปงหม” โดยถอเอาตามลกษณะทบรเวณโปงนนมหมปาลงมากนโปงจ านวนมากนนเอง ปจจบนหมบานน เรยกวา “บานปางหม”

เมอจดตงหมบานแลว เจาแกวเมองมากยกขบวนออกเดนทางตรวจชายแดนและคลองชางปาตอไป จนมาถงล าหวยแหงหนงซงมรอยชางปาอยมากมายกหยดคลองชางปาไดหลายเชอก แลวใหตงคอกฝกสอนชางขนในรองหวยแหงน

รมหวยนนเปนพนทราบกวางขวางสภาพพนดนดกวาบานโปงหมและมชาวไทใหญตงกระทอมอยเปนอนมาก เจาแกวเมองมาพจารณาเหนวาเปนท าเลเหมาะทจะตงหมบานขนอกแหงหนง จงแตงตงชาวไทใหญอกคนซงบตรเขยของพะกาหมอง ชอ แสนโกมใหเปนหวหนาบานเกลยกลอมผคนยายมาอยรวมกนจนกลายเปนหมบานใหญในทสด

เจาแกวเมองมาตงชอหมบานนนวา “บานแมฮองสอน”ตามสภาพพนทรองหวยทอาศยเปนคอกฝกสอนชางปาซงค าวาฮองในภาษาลานนากคอ รอง

เมอเจาแกวเมองมาคลองชางปาไดพอสมควรแลวกเดนทางกลบเมองเชยงใหม สวนพะกาหมองและแสนโกมบตรเขยกไดชกชวนผคนทอยใกลเคยงใหอพยพครอบครวมาตงหลกปกฐานสรางบานเรอนท ามาหากนอยในหมบานทงสองแหงจนแนนหนาขนเรอยและกลายเปนหมบานใหญ

ตอมาพะกาหมองและแสนโกมเหนวาบรเวณนนมไมสกมากหากตดเอาไมสกนนไปขายทประเทศเมยนมารกจะไดเงนมาใชจายบ ารงบานเมองมาก สมยนนเมยนมารอยในอาณตขององกฤษและบรษทองกฤษเขามาท าปาไมในเมยนมารอยางคกคก)

พะกาหมองและแสนโกมกราบทลพระเจามโหตรประเทศฯทนครเชยงใหมขออนญาตตดฟนชกลากไมไปขายแลวจะแบงเงนคาตอบแทนถวายตลอดป พระเจามโหตรประเทศฯกทรงอนญาต

นบแตนนกมการตดไมสกสงไปขายใหเมยนมารโดยใชวธชกลากลงล าหวยแลวปลอยใหไหลลงแมน าคง แมน าสาละวน)ผานเขาไปสเมยนมารอยางสะดวก

พะกาหมองและแสนโกมท าไมขอนสกสงไปขายทเมองมะละแหมงประเทศเมยนมารไดเงนมากเกบแบงถวายพระเจามโหตรประเทศฯทกป นอกนนกใชประโยชนสวนตวและท านบ ารงบานเมองทงสองหมบาน

ครนถงพ.ศ. ๒๓๙๗ พระเจามโหตรประเทศฯถงแกพลาลย พระเจากาวโลรสสรยวงศไดขนเปนเจาผครองนครเชยงใหมแทนพะกาหมองและแสนโกมกยงคงท าปาไมและสงเงนไปถวายทกปหวหนาบานทงสองคนตางมฐานะดขนและหมบานโปงหมกบบานแมฮองสอนกเจรญขนตามล าดบ

พ.ศ.๒๓๙๙หวเมองไทใหญตามแถบตะวนตกฝงแมน าสาละวนเกดการจลาจลรบราฆาฟนระหวางเจาฟาเมองนายกบเจาฟาโกหลานเมองหมอกใหม เจาฟาโกหลานสไมไดจงอพยพครอบครวเขามาอาศยอยกบแสนโกมทบานแมฮองสอนพรอมดวย ชานกะเลหวหนาชาวไทใหญอกคน

เปนเหตใหชาวไทใหญจ านวนมากตามมาอยทบานโปงหมและบานแมฮองสอนดวย บางพวกกอพยพเลยไปจนถงบานขนยวมและเมองปาย

ชานกะเลเปนผ มความสามารถไดชวยงานจนเปนทโปรดปรานของพะกาหมองถงกบยกลกสาวชอนางไสใหเปนภรรยา ทงคมลกสาวดวยกนคนหนงชอนางค า

ตอมาชานกะเลอพยพครอบครวลงใตมาอยทเมองกนลมหรอ “ขนยวม”ในปจจบนและไดขนเปนเจาเมองกนลมคนแรกเมอนางไสถงแกกรรมเจาฟาโกหลานจงไดยกหลานสาวชอเจานางเมยะใหเปนภรรยา ชานกะเลปกครองเมองกนลมจนมความรงเรองมงคง สามารถสงสวยตอไมใหกบเจาเมองเชยงใหมไดมากมายจนถง พ.ศ. ๒๔๑๗ เจาอนทวชยานนทเจาผครองนครเชยงใหมเวลานนไดแตงตงชานกะเลเปนพญาสงหนาทราชาเทากบสถาปนาขนเปนเจาเมองแมฮองสอนคนแรก และยกฐานะหมบานแมฮองสอนขนเปน “เมองแมฮองสอน” ในฐานะเมองหนาดาน พรอมกบยกเมองปายกบเมองขนยวมเปนเมองรอง

พญาสงหนาทราชาไดปกครองและพฒนาเมองแมฮองสอนใหเจรญขนอยางรวดเรว มการขดคเมองและสรางประตเมองขนอยางมนคง จนถง พ.ศ.๒๔๒๗ พญาสงหนาทราชาไดถงแกกรรม เจาผครองนครเชยงใหมจงแตงตงเจานางเมยะผ เปนภรรยาของพญาสงหนาทเปนเจานางเมวดขนปกครองแทน

ชาวแมฮองสอนเรยกเจานางเมวดวา “เจานางเมยะ” และใหป โทะ พญาขนธเสมาราชานรกษ)เปนทปรกษาราชการแผนดน ตอมา พ.ศ. ๒๔๓๔ เจานางเมยะถงแกกรรม พระเจาอนทวชยานนทจงแตงตงพญาขนธเสมาราชานรกษเปนพญาพทกษสยามเขตใหปกครองเมองแมฮองสอนตอไป

นบแตนนมาเมองแมฮองสอนมความเจรญรงเรองขนตามล าดบ มกลมชนเผาไตและชาวไทยภเขาหลงไหลอพยพเขามาอาศยอยในเมองแมฮองสอนมากขนเรอยๆ แตประชากรสวนใหญยงเปนชนชาว “ไต”หรอ “ไทใหญ”

จนถงพ.ศ. ๒๔๓๓ตรงกบสมยรชกาลท ๕แหงกรงรตนโกสนทร พระยาศรสหเทพปลดทลฉลองกระทรวงมหาดไทยไดตรวจราชการพนทหวเมองมณฑลตะวนตกเฉยงเหนอจงจดระบบการปกครองใหมรวมเมองแมฮองสอน เมองขนยวม เมองปาย และเมองยวม แมสะเรยง) เขาดวยกนเรยกวา “บรเวณเชยงใหมตะวนตก” แลวตงทวาการแขวงขนทเมองขนยวม

พ.ศ.๒๔๕๓รชกาลท ๕โปรดเกลาฯ ตงเมองจตวาขนกบมณฑลพายพ ยายทวาการแขวงจากเมองยวมมาตงทแมฮองสอนใหชอวา “จงหวดแมฮองสอน” แลวโปรดเกลาฯใหพระศรสรราช(เปลอง) มาปกครองเมองแมฮองสอน ถอวาเปนผวาราชการจงหวดแมฮองสอนคนแรก

...

เหนไดชดเจนวานบตงแตอดตมาแลวการท า “ไมสก” คอปจจยส าคญทกอก าเนดเมองแมฮองสอนขนมาอยางมนคงจนทกวนน

การท าไมอยางเปนล าเปนสนในดนแดนแถบนด าเนนเรอยมาเปนเวลากวา ๑๐๐ ป จนกระทงรฐบาลไทยประกาศปดปาอยางถาวรในปพ.ศ. ๒๕๓๓ การท าปาไมในเขตจงหวดแมฮองสอนและบรเวณภาคเหนอ

ตอนบนจงตองยตลงอยางสนเชง หลงจากทปาไมถกตดโคนลงอยางมาก จนเกดสภาวะวกฤตของการสญเสยปาไมสกจากการเปดสมปทานปาไมในพนทกวางใหญไพศาลระบาดไปทวประเทศ

กวาจะรคาวาเราสบกนทรพยากรอนมคาไปจนเกนพอดกเกดความเสยหายไปทวแลว ตงแตนนมาไมสกไดกลายเปนพนธไมสงวนทไดรบการคมครองอยางเครงครดไมผดกบทรพยแผนดน

อนสงคามาจนกระทงปจจบน อยางไรกตามดวยความมงคงอดมสมบรณของปาเขา แมวาปาไมโดยเฉพาะไมสกจะถกตดโคนไปเปน

จ านวนมากแมฮองสอนกยงเหลอพนทปาอยมากถงรอยละ๘๘ ของพนททงหมด ขอมลกรมปาไมป ๒๕๕๑) เทยบกบจงหวดอนแลวถอวาตนทนธรรมชาตยงหลงเหลออยมากกวาทกจงหวดในเวลานน นนคอปาตนทนทเปนรากเหงารมเงากอเกดไมปารนใหมทงปาปลกและปาธรรมชาต ทคนรนหลงชวยกนกอบก เอาไวจนปรากฏใหเหนและจบตองได

ประวตศาสตรสอนใหพวกเรารวาความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตนนไมไดยนยงคงทนถาวรตลอดไป เมอไมรจกรกษาหรอไมถนอมใชแบบพอดพออยพอเพยงวนหนงกจะตองหมดไปจนได และกวาจะฟนฟใหคนกลบมาเหมอนเกาไดบางทอาจตองใชเวลาหลายชวอายคน

กจการการท าไมในแมฮองสอนเรมตนเมอครงองกฤษแผขยายอ านาจการปกครองเขามาในประเทศเมยนมารหลงสงครามทองกฤษรบชนะพมาในป พ.ศ.๒๓๖๙ มการเปดใหบรษทองกฤษหลายแหงเขามากอบโกยทรพยากรธรรมชาตดวยกจการคาไมสก ใหสมปทานท าปาไมและสงออกไมสกไปจ าหนายทวโลก

เนองจากไมสกในภมภาคนเปนไมทมคณสมบตคงทนตอสภาพภมอากาศและทนทานตอการเจาะท าลายของปลวก ทงยงเปนไมคณภาพดมลวดลายทสวยงามจงเปนทตองการสง กจการคาไมสกเจรญรงเรองอยางรวดเรวบรษททท าไมอยางเปนล าเปนสนในเมยนมารเวลานน ไดแก บรษทบรตชบอรเนยวและบรษทบอมเบยเบอรมา เปนตนจนปรมาณไมสกในพมาเรมรอยหรอ ชาวองกฤษรวมทงชาวพมา ไทใหญ กะเหรยงและตองส จงเรมเขามาท าไมสกในเขตลานนาเมอปพ.ศ.๒๓๗๕ ในสมยเจามโหตรประเทศราชาธบดนนเอง มการสงซอไมสกไทยจากแหลงใหญทแมฮองสอน เชยงใหม และเชยงราย สรางโรงเลอยจกรขนทเมองมะละแหมงเปลยนหมบานประมงเลกๆใหกลายเปนเมองทาสงออกไมสกทส าคญ การตดไมสกขายในเขตลานนาท าใหเกดการเปดปาเปนวงกวาง จากนนเปนตนมาแมฮองสอนซงเคยเตมไปดวยปารกกเรมมชาวไทยภเขาเผาตางๆอพยพเขามาตงหลกปกฐานกนมากขน โดยเฉพาะชาวไทใหญและตองสทเชยวชาญการท าไมเปนทนเดมอยแลว แมฮองสอนกลายเปนชมชนขนาดใหญและสงสวยผลประโยชนคาตอไมใหทางเมองเชยงใหมเปนประจ า

จงไมแปลกทเจาอนทวชยานนทตระหนกถงความส าคญจนตองยกฐานะใหแมฮองสอนเปนเมองหนาดานในทสด

ชานกะเลเมอไดรบแตงตงใหเปนพญาสงหนาทราชาเจาเมองคนแรกของแมฮองสอน ชาวเมองตางพากนยกยองใหเปน“เจาฟา”ตามแบบเจาผครองนครในเมองไทใหญของรฐฉาน ดงนน ค ากลาวในปจจบนทวา “แมฮองสอนคอเมองหลวงของชาวไทยใหญในประเทศไทย”จงอาจจะไมผดไปจากความเปนจรงนก

...

แมฮองสอนเปนจงหวดทมสถตนาสนใจหลายอยาง เปนตนวา มประชากรนอยสดล าดบท๗๓ ๒.๕ แสนคน) ในขณะทมพนทมากเปนอนดบ ๘ ของ

ประเทศ ๑๒.๖ ลานตร.กม.) แตดวยพนทกวางใหญพลเมองนอยความหนาแนนของประชากรจงเบาบางทสดคอมจ านวนเพยง ๑๙.๕๗ คน/ตร.กม.นอกจากนนประชากรยงมความหลากหลายทางชาตพนธมากทสด ราษฎรในแมฮองสอนแบงออกเปนสองกลมใหญๆ คอ กลมทอาศยอยในพนราบกบกลมทอยบนทสง

พวกพนราบนนสวนใหญเปนคนเชอสายไทใหญหรอคนไตและ จนฮอซงเปนอดตทหารกองพล ๙๓ กกมนตง) ทหนภยการเมองจากจนเขามาอยอาศยในประเทศไทยโดยตงชมชนถาวรอยทบานรกไทย หมบานแมออ อ าเภอเมองแมฮองสอนและทหมบานสนตชล อ าเภอปาย

กลมประชากรบนพนทสงเปนชาวไทยภเขา ไดแก กะเหรยง มง(แมว) มเซอ ลซ(ลซอ) ละวา(ลวะ)และปาดอง

กะเหรยงเปนชนเผาทอาศยอยในพนทมายาวนานบางหมบานมอายมากกวา ๑๐๐ ป และมประชากรมากทสดคอรอยละ ๗๘ แบงเปน ๓ กลม ไดแก สะกอ โปว ปะอ)และ บวอย อาศยกระจายอยในทกอ าเภอ กะเหรยงสะกอพบมากทอ าเภอแมสะเรยงและอ าเภอขนยวม โปว อยทางตะวนออกและใตของอ าเภอแมสะเรยง และบวอยมกอยตามพรมแดนทางทศตะวนออกของจงหวดแมฮองสอนและทอ าเภอขนยวม

มง(แมว)แบงเปน ๓ กลม คอ มงน าเงน มงขาว และมงลาย เปนกลมชาวเขาจ านวนนอยทสดในแมฮองสอนแตมกระจายอยทวไปและในแมฮองสอนมมงเพยงสองกลม คอ มงขาว กบ มงลาย อาศยอยในทกอ าเภอของจงหวดแมฮองสอน ยกเวนอ าเภอสบเมย

มเซอม ๓ กลม คอ มเซอด า มเซอแดง และ มเซอเซเล อาศยอยในอ าเภอปางมะผาอ าเภอ ปาย และอ าเภอเมองแมฮองสอน

ลซ(ลซอ)อาศยอยในอ าเภอปายมากทสด สวนทอ าเภอปางมะผาและอ าเภอเมองแมฮองสอนเพยงประปราย

ละวา(ลวะ)พบมากทแมสะเรยง ขนยวม ปางมะผา แมลานอย ปาดองหรอ กะเหรยงคอยาว ปจจบนมอยทบานในสอย บานน าเพยงดน และบานหวยเสอเฒา ในเขต

อ าเภอเมอง เสนทางประวตศาสตรบงบอกชดเจนวา เมองแมฮองสอนเจรญเตบโตขนมาไดเพราะผน าทเปนชาวไท

ใหญและประชากรกลมใหญทสดในจงหวดกคอคนไทยเชอสาย ไทใหญซงมอยมากทสดประมาณ ๔๐%ของจ านวนประชากรทงหมด

ทเหลอเปนบรรดาชาวไทยภเขาชาตพนธตางๆ ถงแมคนเหลานจะมความแตกตางกนทางเชอชาต เผาพนธ ภาษา ศาสนา ขนบธรรมเนยม วฒนธรรม

ประเพณ แตทกคนกยงอยรวมกนไดอยางสงบสขและสนต แตละชนเผาสามารถธ ารงรกษาวฒนธรรมของตนเอาไวไดอยางด

เนองจากชาวไตหรอไทใหญเปนคนพนราบจงประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก เชน การท านาปลกขาว ในบรเวณทมน ามากจะปลกขาวแบบนาด าและท านาดอนในทมน านอย สวนพชชนดอนทปลกไดแก ฝาย ยาสบ ออย ขาวโพด ถว มะเขอเทศ สม กลวย มะนาว มะมวง มะละกอ สตวเลยงประจ าบาน คอ วว ควาย มา หม ไก มการปนหมอไห แกะสลก ท าเครองเงน ทอผาฝาย และท ากระดาษ เปนอตสาหกรรมในครวเรอน

ในอดตหมบานของชาวไตมกจะตงอยบรเวณทราบลมหบเขาหรอบรเวณทอยใกลแหลงน า บานเรอนแตละหลงมสวนลอมรอบเอาไวปลกพชผกสวนครว และสตวเลยงจะผกเอาไวใกลประตบาน

หนาทของผหญงชาวไตคอการทอผา ตกน า เกบฟน ต าขาว ท าอาหาร จายตลาด สวนผชายเปนคนสรางบานเรอน ท านาท าไร และทงสองฝายจะชวยกนเพาะปลกในฤดหวานไถและเกบเกยว

ครอบครวของชาวไทใหญเปนระบบผวเดยวเมยเดยวแตในชนชนปกครองอาจพบวา ผชายสามารถมเมยไดหลายคน การแยกครอบครวของไทใหญจะเกดขนหลงแตงงาน ชายหญงมกจะออกไปสรางเรอนหลงใหมของตวเอง แตโดยทวไปลกชายทแตงงานแลวอาจยงอาศยอยกบบดามารดากได

ชาวไตนบถอพทธศาสนานกายเถรวาทและยงมความเชอเรองไสยศาสตร เรองขวญและจตวญญาณ เดกชายนยมสกรางกายตงแตอายยงนอยดวยความเชอวาลายสกเปนเครองบงบอกความเปนชายเหมาะสมทหญงสาวจะเลอกใหเปนคครอง

ชาวไทใหญจะมภาษาพดเปนของตนเอง เรยกวา “กวมไต”หรอ ก าไต ภาษาพนถนแมฮองสอน) เวลาพดภาษาไตกนเรยกวา “อบไต”ซงมค าหลายค าคลายกบภาษาไทยแตเมอพดตอกนเปนประโยคยาวๆอาจฟงไมรเรองหรอเขาใจนก สวนภาษาเขยนเปนตวอกษรไตเรยกวา “ลกไต” เปนตวอกษรทใชกนมาแตโบราณ ลกษณะกลมปอมคลายตวอกษรมอญและพมา

เอกลกษณของชาวไทใหญนอกจากเรองภาษายงมการแตงกาย ขาวของเครองใช เฮอนไต ดนตรพนบานไตขนมไตและอาหารการกนทมลกษณะเฉพาะแบบชาวไทใหญ และยงสามารถรกษาสบทอดมาไดจนถงปจจบน

ในอดตการแตงกายของผหญงไตนยมนงผาซนสพนไมมการตอชายหรอปกลายซน สวมเสอแบบพมา คอสาบเสอดานหนาจะปายจากดานซายมาตดกระดมดานขวา มทงแบบแขนสนและแขนยาว ตามคอและชายเสอนยมปกลวดลาย สวนผชายสวมกางเกงแบบเตยวโยงเหมอนชาวลานนา ใสเสอคอมกลมตอแขนยาว ตดกระดมผาดานหนาแบบเสอคนจน มของประจ ากายคอยามและดาบเงน ไมวาชายหรอหญงเวลาออกนอกบานคนไตมกโพกผาหรอสวมหมวกสานทเรยกวา “กบไต” เปนหมวกปกกวางยอดแหลมคลายทรงหมวกเวยดนาม

ปจจบนนชาวไทใหญในเมองแมฮองสอนทเราพบเหนอยทวไปไดปรบเปลยนวถชวตใหมเปนแบบคนเมองกนหมดแลว เสอผาขาวของทนยมพกพาตดตวทงมดดาบ ยาม และหมวกกบไต หรอแมแตการโพกผาจะมใหเหนกเฉพาะในงานเทศกาลส าคญประจ าปเทานน

ในเทศกาลงานบญชาวไตจะรวมพลงกนออกมาแสดงใหเหนถงจตวญญาณการสบทอดมรดกไตทยงมอยอยางเปยมลนเพออนรกษเมองแมฮองสอนไวใหเปน“เมองมรดกไต”ตามเจตนารมยป ยาตายายของพวกเขา

... ชาวไทใหญมบทบาทส าคญทางการคาและเศรษฐกจของชมชนมาตงแตอดตจนถงปจจบนและเปน

ฟนเฟองส าคญในการสรางเอกลกษณวฒนธรรมของจงหวดแมฮองสอน ยาน “ปอกกาดเกา”บรเวณหวมมถนนมรรคาสนตทจะเลยวซายไปถนนผดงเมองเสนทางขนสพระธาต

ดอยกองม เปนชมชนดงเดมของชาวไตทมาสรางบานเรอนอยอาศยรวมกนเปนกลมกอนยาวนานหลายชวอายคนตงแตมการตงรกรากในยคแรก

เอกลกษณของเฮอนไตคอเปนเรอนเครองไมทงหลงยกใตถนสงโดยบานของคหบดจะสรางดวยไมสกสวนของชาวบานสรางเปนกระทอมเดยวท าดวยไมไผ

โดยทวไปแลวเรอนพนบานของชาวไทใหญแบงออกเปนสองแบบ คอ เรอนชวคราวและเรอนถาวร เรอนชวคราวเปนเรอนเครองผกทเรยกวา "ตบ" หรอบางทเรยกเรอนไมบว ค าวาไมบวหมายถงไมไผ)มก

พบเหนเรอนประเภทนในทองถนชนบท ชาวนาชาวไรจะใชเรอนประเภทนกนทวไปเนองจากกอสรางงายราคาถก นยมปลกเปนเรอนชวคราว หรอ เรอนเฝาทง

ตบ หรอ เรอนไมบวนยกพนสง สรางขนดวยไมไผเปนสวนใหญ อาจใชไมเนอแขงจ าพวกไมกระยาเลยท าเสาและตอมอหรอบางทใชเสาไมไผเลยกมเพราะไมไผทกชนดของภาคเหนอมคณสมบตพเศษ คอ เนอแกรง

คงทน และมขนาดใหญกวาไมไผภาคอนพนเรอนท าดวยไมสานหรอฟากสบ ไมไผทสบเปนแผนวางเรยงตอกนเปนซๆ) ฝาท าดวยไมไผขดแตะหรอแผงไมซางสานเปนลวดลายตางๆ และถาตองการความอบอนในบานเพมขนกจะใชตบตองตงกรเปนฝาดานใน สวนโครงหลงคากท าดวยไมไผเชนกน การยดโครงสรางใชวธเจาะรและฝงเดอยผกดวยตอกหรอหวาย หลงคามงดวยใบตองตง

เฮอนไตพนบานของไทใหญน มเสนหทรปลกษณสถาปตยกรรมขนาดพอเหมาะพอด งายแตงาม เปนเรอนขนาดเลก มแคหองนอนเดยว และถอวาเปนเรอนแบบดงเดมเพราะวธการกอสรางเปนวธเกาแกทสดอยางหนง ใชวสดจากธรรมชาตทงหมด โดยเฉพาะใบตองตงนนหาไดงายทางภาคเหนอนยมใชเปนกระตอบเฝาทงหรอสรางเปนเรอนชวคราวส าหรบครอบครวเลกๆกอนทจะสรางเรอนถาวรขนภายหลง

หลงคาใบตองตงหรอใบพลวงนนเปนวสดทองถนทหาไดงายในชมชน เชนเดยวกบไมไผทมอยมากมายเตมปา เมอกอนการปลกเฮอนไตสกหลงจงไมใชเรองยงยากและใชเงนมากมายอะไรเลย เพราะชาวบานสามารถลงแขกชวยกนท าในวนสองวนกแลวเสรจ

ชาวไตมความเชอวาการปลกเรอนไมไผแบบนสามารถกนขโมยไดด เพราะฟากและฝาไมไผนนมความยดหยนสงเมอมคนขนมาเหยยบเรอนกจะมเสยงดงเตอนใหเจาของรตวโดยงาย

ส าหรบเรอนถาวรหรอเรอนไมจรงเปนเรอนทพฒนาขนมาจากเรอนชวคราว ลกษณะทวไปเปนบานยกใตถนสงประมาณ ๑.๕-๒ เมตร เสาและพนสวนใหญใชไมเบญจพรรณ หลงคาทรงจว ดานหนามกนสาดคลายหลงคาเรอนชาวเขายนออกมาคลมบนได โครงสรางหลงคามทงไมจรงมงดวยกระเบองดนเผาและโครงไมไผมงดวยใบตองตง ฝาผนงใชไมสานเปนแบบล าแพน ลายอ า ลายตาล ไมไผขดแตะ ไมซางทบเรยบ หรอใชไมจรงตนอน เปนวสดทหาไดในทองถนและราคาถก

ปจจบนบานเรอนชาวไทใหญพนบานแบบ ตบ หรอ เรอนไมบวนนแทบไมมใหเหนแลว เพราะความคงทนนอยกวาบานตามสมยนยมทมกสรางดวยไมสกและปนมงหลงคาดวยสงกะสหรอกระเบอง

แตถาใครอยากไปเหนเฮอนไตพนบานในลกษณะตนแบบทถกตองและตงอยในสภาพแวดลอมงดงามตามธรรมชาตทสดของแมฮองสอนกตองไปชมบานไทใหญหลงงามทรมหวยปางตองภายในเขตพระต าหนกปางตองทมความโดดเดนเปนเอกลกษณไมเหมอนใครในอาณาบรเวณ “บานของพอ”ดงกลาว

ชมชนไทใหญในตวเมองแมฮองสอนใกลกบชมชนปอกกาดเกาบรเวณถนนสหนาทบ ารงเปนยานบานไมสกโบราณของชมชนชาวไทใหญอายกวา ๑๐๐ ปสรางตามแบบศลปะไทใหญผสมเมยนมารโดยสลาฝมอดในยคนน มการประดษฐลวดลายฉลไม ดวยความวจตรบรรจงยงเปนบานเรอนของคหบดกจะยงเพมความประณตงดงามมากเปนพเศษ

ถนนสายนไมเพยงเปนหลกฐานของการสรางบานแปงเมองแมฮองสอนแตเรองราวตางๆ ยงถกบนทกไวในเคาโครงของเรอนไมอายนบรอยปซงหลายหลงยงไดรบการดแลใหอยในสภาพดมาก

บานคหบดในยานนสวนใหญท าดวยไมสกเนองจากสมยทองกฤษเขามาปกครองพมาและไดเขามาท าสมปทานปาไมในพนทนนยมสรางบานเรอนดวยไมสกและบางครอบครวกสบทอดมาจากบรรพบรษทเคยคาไมสก ชาวบานบางคนยงคงเกบรกษาบานทใชสงกะสเกาจากพมาซงน าเขามาจากองกฤษตงแตยคอาณานคม

ปจจบนเทศบาลเมองแมฮองสอนไดผลกดนจตส านกการอนรกษคณคาในอดตดวยการสนบสนนชมรมอนรกษบานเกาแมฮองสอนใหเปดบานโบราณเหลานเปนแหลงทองเทยวในลกษณะโครงการพพธภณฑมชวต สวนชมชนปอกกาดเกา(ปอก หมายถง ยาน) เปนทตงบานเรอนกลมอพยพชาวไทใหญทหนภยสงครามจากเมองหมอกใหม เมองแสนหว เมองนาย เมองสปอ รฐฉานประเทศเมยนมารเขามาอาศยอยกวารอยปแลวนน ชาวบานในชมชนตดตอคาขายแลกเปลยนสนคากบทางเชยงใหมและเมยนมารมายาวนานจนเกดเปน“กาด”หรอตลาดขนม“โหยงกาด”เปนทขายสนคา

ค าวาโหยงกาดในภาษาไทใหญคอสถานทขายสนคาของชาวบานมหลงคามงดวยใบตองตงหรอใบพลวง ปจจบนเปลยนเปนสงกะสหมดแลว)เมอชาวบานวางจากการซอขายแลกเปลยนสนคากมกใชบรเวณโหยงกาดเปนทส าหรบพบปะสงสรรค เลนกฬาพนบาน จดงานบญ งานประเพณ ตามโอกาส

ตอมาเมอตลาดของชมชนไดยายไปอยในบรเวณตลาดสดเทศบาลหรอ “ตลาดสายหยด”ในปจจบน ชาวบานกเปลยนมาใชโหยงกาดเปนสถานทจดประชมและศนยประสานงานชมชนแทน บางทกมการจด "สภาน าเมยง" ซงเปนเสมอนสภากาแฟส าหรบพบปะสงสรรคของคนในชมชน

ปจจบนชมชนปอกกาดเกานไดกลายเปนศนยกลางของชาวไทใหญในจงหวดแมฮองสอนในการจดกจกรรมสบสานงานบญประเพณของชาวไทใหญอยเปนประจ า แตละงานมเอกลกษณโดดเดนเปนทเชดหนาชตาของเมองแมฮองสอน

...

วากนวาหากตองการชนชมสสนทางวฒนธรรมของชาวไทใหญแบบครบเครองตงแตเรองเสอผา อาหาร ดนตรพนบานไปจนถงพธกรรมและความเชอดงเดม ตองไปรวมในงานประเพณปอยสางลอง และงานประเพณจองพารากนใหได

หวใจของงานประเพณเหลานอยทการท าบญรวมกน สะทอนใหเหนความผกพนระหวางผคนกบพทธศาสนาในเมองทเงยบสงบ มธรรมชาตอดมสมบรณและแสนสขจนแมฮองสอนไดรบการจดล าดบใหเปนเมองทประชากรมความสขทสดของประเทศไทย

และทกวนนดชนความสขกยงพงอยไมหยดยง

ชวตผคนทนไมเรงรอน ไมวนวาย ไมตองปวดหวกบปญหาอาชญากรหรอยวดยานการจราจรทคบคงเหมอนในเมองใหญ

ชาวบานแตละคมแทบจะรจกกนทกหลงคาเรอนและยงไปมาหาสกนในลกษณะคนชนบทดงเดมทเออเฟอเผอแผมน าจตน าใจตอกนอยมาก

อางเกบน าทกวางใหญงดงามราวทะเลสาบ ธารน าตกและสายน าใหญนอยทหลากหลงพรงพรอยทงป กบเทอกเขาสงใหญเขยวขจทโอบลอมไวทกทศคอภมทศนจงหวดแมฮองสอนทอยในความทรงจ าของผคน

แมแตในพนทราบใจกลางเมองแมฮองสอนกยงโดดเดนดวยทตงศาสนสถานศลปะแบบไทใหญอนเปนศนยรวมจตใจของผคนคอวดจองค ากบวดจองกลางวดศกดสทธคบานคเมองชาวแมฮองสอนซงตงอยรมสวนสาธารณะหนองจองค าทมทศนยภาพสวยงามทสดในเมองเปนเสมอนสญลกษณทางวฒนธรรมของเมองไทใหญแหงนเพราะนอกจากความงดงามทางศลปะแลววดทงสองยงเปนศนยกลางของกจกรรมทางวฒนธรรมและประเพณของชาวแมฮองสอน

บรเวณหนองจองค าในอดตมสภาพเปนปาไมทมความอดมสมบรณและมรองน าแมฮองสอนไหลผานจนกลายเปนหนองน าธรรมชาตกวางใหญ ประกอบกบอยตดกบวดจองค าจงไดชอวา “หนองจองค า”มน าอดมสมบรณตลอดปอยบรเวณดานหนาของวดและจดใหเปนสวนสาธารณะของเมองปจจบนใชเปนสถานทพกผอนหยอนใจของชาวเมองและเปนสถานทจดงานบญประเพณส าคญของจงหวดแมฮองสอน

ทศนยภาพของวดจองค า วดจองกลางเมอมองผานหนองจองค าแหงนงดงามอลงการยงนกไมวาจะเปนยามกลางวนหรอกลางคน โดยเฉพาะในชวงทจดงานบญประเพณ ซงจะมการตามไฟรอบพระอาราม โบสถวหาร เจดย แสงไฟเรองรองจะสะทอนภาพเจดยสทองอรามใหเหนเดนสะดดตาแตไกล และสะทอนความสวางไสวลงไปบนผวน า

ประกาศใหเหนถงความศรทธายดมนในพระพทธศาสนาของคนแถบถนน

วดจองค าเปนพระอารามหลวงทสรางขนตงแตป พ.ศ. ๒๓๗๐ โดย “พระยาสงหนาทราชา”เจาเมองคนแรก จงเปนวดแรกของเมองแมฮองสอน โดดเดนดวยวหารตรมขศลปะแบบไทยใหญทงดงามยงมหลงคาวหารเปนรปปราสาท ๙ ชน มงดวยสงกะสเชงชายประดบไมฉลงดงาม

หลงคาวหารในงานศลปะไทใหญนยมสรางเปนยอดปราสาทเนองดวยคตความเชอทวาปราสาทเปนของสง เปนทประทบของพระมหากษตรยหรอตวแทนของพระพทธศาสนาและเนองจากมการปดทองค าเปลวประดบเสาวหารจนเหลองอรามชาวบานจงเรยกวดแหงนวา “วดจองค า”

ภายในวหารเปนทประดษฐานหลวงพอโต พระพทธรปปางมารวชยศลปะเมยนมารองคใหญทสดของแมฮองสอนลกษณะคลายพระศรศากยมน หลวงพอโต) ทวหารวดสทศนเทพวรารามสรางโดยสลาโพโตง เตชะโกเมนตชาวเมยนมาร

วดจองกลางตงอยตดกบวดจองค าภายในก าแพงเดยวกนลกษณะราวกบวดฝาแฝด สองวดนสรางดวยศลปะแบบไทใหญทมความงดงามมากทงค โดยเฉพาะศลปะการสรางอาคารแบบหลงคาซอนเปนชนๆลดหลนกนลงมา

วดจองกลางแหงนถอวาศนยรวมผลงานศลปะไทใหญ–เมยนมาร เรมตงแตเจดยประธานทรงมอญสขาวตกแตงลายปนปนสทอง บนยอดประดบฉตรสามชน ฐานเจดยสเหลยม มมขสดานพรอมเจดยบรวารขนาดเลกประดบสงหปนปนไวทงสมม

ภายในจองหรอวหารมแทนบชาตงพระพทธสหงคจ าลองปดทองเหลองอรามไปทงองคนอกจากนนยงมพพธภณฑจดแสดงตกตาไมแกะสลกเปนรปคนและสตว ฝมอแกะสลกของชางชาวเมยนมารทหาชมไดยากรวมทงภาพจตรกรรมบนแผนกระจกเลาเรองพระเวสสนดรชาดกและภาพพทธประวต ตลอดจนภาพแสดงชวตความเปนอยของคนสมยนนนบรอยภาพ มค าบรรยายใตภาพเปนภาษาเมยนมารและมบนทกบอกไววาเปนฝมอของชางไทยใหญจากมณฑะเลย

ในชวงเยนของทกวนทางวดจะเปดไฟประดบสวยงามระยบระยบ บรรยากาศยามเยนของหนองจองค าจงเปนทเดนเลนพกผอนหยอนใจอนสวยงามเพลนตา ทงชาวเมองและนกทองเทยวตางนยมมาชมววถายรปวดหลวงทงสองแหงนสะทอนเงาน าละลานตาในทกฤดกาล

ยงในฤดทองเทยวหรอเมอมการจดงานเทศกาลประจ าป บรเวณถนนดานหนาวดทงสองแหงนจะจดใหเปนถนนคนเดนในตอนเยนมสนคาตางๆมาวางขายมากมายทงของกนและของใช เพมสสนใหเมองดคกคกยงขน จนเปนทกลาวขวญกนวา ถนนคนเดนของเมองแมฮองสอนน เปนถนนคนเดนทสวยทสดในประเทศ

นอกจากวดศกดสทธประจ าเมองคแฝดนแลวยงมปชนยสถานคบานคเมองทส าคญของชาวเมองสามหมอกอกแหงหนง คอวดพระธาตดอยกองมตงอยบนดอยกองม ทางทศตะวนตกของตวเมอง วดนเดมเรยกวาวดปลายดอย ประกอบดวยพระธาตเจดยทสวยงาม ๒ องคพระเจดยองคใหญสรางโดย “จองตองส” เมอ พ.ศ.๒๔๐๓ เปนทบรรจพระธาตของพระโมคคลลานะเถระซงน ามาจากสหภาพพมา สวนพระธาตเจดยองคเลกสรางเมอ พ.ศ.๒๔๑๗ โดยพระยาสงหนาทราชาเจาเมองแมฮองสอนคนแรก

วดพระธาตดอยกองมไมเพยงเปนปชนยสถานส าคญแตยงเปนจดชมววทวทศนอนโดดเดนของเมองเพราะสามารถมองเหนภมประเทศเมองแมฮองสอนจากมมสงไดอยางชดเจนและสวยงามมาก พทธศาสนกชนจงนยมมากราบไหวสกการะพระธาตและชมความงามของเมองแมฮองสอนไปพรอมกนทงตอนกลางวนและกลางคน โดยเฉพาะชวงทมงานเทศกาลประจ าป เชน งานท าบญตกบาตรเทโวชวงออกพรรษา จะมผคนขนดอยกองมกนอยางแนนขนด

ในแตละปมกมเรองเลาถงปรากฎการณแสดงอภนหารของพระธาตเจดยดอยกองม คอ จะมแสงสวางเปนวงกลมรศมประมาณดวงจนทรลอยออกจากเจดยแลวลอยขามตวเมองไปทางทศตะวนออกหายไปทเจดย

บนดอยกวขมน หรอบางครงกมแสงเปนวงกลมรศมเลกกวาดวงจนทรลอยออกจากเจดยองคเลกไปยงพระเจดยสส สองค)บรเวณวดมวยตอเชงดอยกองมแลวหายไป อภนหารดงกลาวมกจะเกดในวนพระหรอวนนกขตฤกษ เวลาใกลค าหรอใกลรง และมผพบเหนอยเปนประจ า

เรองเลาตางๆนเพมมนตขลงความลลบเปนเสนหนาคนหาใหกบการเดนทางสเมองสามหมอกอยางไมรจบ

สถาปตยกรรมทองถนแบบไทใหญทมความงดงามเปนทเชดหนาชตาของจงหวดแมฮองสอนอกแหงหนงคอ วดหวเวยงหรอวดกลางเมองตรงถนนสงหนาทบ ารง ต าบลจองค า ตดกบตลาดเชาหรอตลาดสายหยดบรเวณสแยกไฟแดงใจกลางเมอง

วดหวเวยงเปนวดแหงทสองของเมองแมฮองสอนสรางขนเมอ พ.ศ.๒๔๐๖ เพอประดษฐานพระเจาพลาละแขง ซงเปนพระพทธรปปางมารวชยทรงเครองประจ าเมองจ าลองจากพระมหามนในเมองมณฑะเลยองคพระหลอจากทองเหลองแยกออกเปนทอนๆ ทงหมด ๙ ทอนลองตามแมน าปายน ามาประกอบใหมและประดษฐานทวดหวเวยง พระพกตรพระพทธรปมสวนผสมของทองค าอยจ านวนหนงจงท าใหขนเงาแวววาวอยเสมอและชาวแมฮองสอนถอวาพระเจาพลาละแขงเปนพระพทธรปคบานคเมองส าคญองคหนง

สถาปตยกรรมทโดดเดนอยางยงของวดหวเวยงคอ วหารพลาละแขงเปนวหารทรงปราสาทสององค โดยองคใหญเปนรปสเหลยมจตรสสงจากพนประมาณ ๑๕ เมตร ตวอาคารสรางดวยไม พนลางเปนคอนกรตปดวยกระเบองลวดลายตางๆ หลงคาลดหลนกน ๓ ชน ยอดเปนโดมแหลม มงดวยกระเบองไมแบบแปนเกลด มเชงชายสงกะสแกะสลกลวดลายประดบทกชนไป สวนวหารหลงเลกซงตงอยดานทศตะวนออก กอสรางแบบเดยวกนแตเปนแบบหลงคา ๕ ชน ไมรวมยอดโดมและฉตร

นอกจากวหารพลาละแขงอนงดงามแลวยงมศาลาจ าศลอาคารไม หลงคามงสงกะสประดบลายเจาะสงกะสรปทรงสวยงาม เปนศาลาไมแบบไทใหญทไดรบการขนทะเบยนเปนโบราณสถานโดยกรมศลปากรแลวตงแตป ๒๕๒๔

วดแหงนยงใชประโยชนเปนทประชมชนในฐานะศนยกลางของจงหวดแมฮองสอน บรรดาพอคาประชาชนมกมาใชประโยชนสาธาณะตางๆเสมอเนองจากตงอยใจกลางชมชนและใกลตลาดสดเทศบาลหรอ ตลาดสายหยดทเปรยบเสมอนโรงครวใหญของเมอง

ตงแตเชามดโรงครวแหงนคกคกไปดวยผคนทเปนพอคาแมขายทงชาวไทยภเขาทลงจากดอยเอาของมาขายและชาวบานไทใหญทประกอบการคามายาวนาน

เสยงพดคยตอรองราคาสนคาดงจอแจมชวตชวาตงแตฟายงมดสนท ตลาดเชาแหงน คอจงหวะเตนของหวใจทปลกผคนใหตนจากหลบใหลออกมาสวงจรของชวตการงานในรอบวน

ตลาดสายหยดเปนตลาดเมองกจรงแตยงมกลนอายชนบทซอนเรนอยล าลก

มแตคนทขยนตนเชามาท ามาหากนเทานนจงจะไดเลอกสรรเอาของสด ใหม ดทสดกลบบาน เพราะทนใครมากอนไดกอน ของทชาวบานเอามาขายไมไดมากมายจนใหใครเหมาไปกกตนไดแตมแบงใหกนกนเทาทพอใจจะเอามา เมอขายหมดแลวกหมดเลย

กลนควนไฟ ของปงยาง อาหารทอดทงคาวหวาน หอมกรนอยในอากาศเยนยามเชา เสยงน าแกงเดอดปด เสยงทกทายของเพอนบานทมาเจอกนในตอนเชามดเปนสรรพส าเนยงเปยมเสนหประจ าตลาด

พอฟาเรมสางพระสงฆสามเณรจากวดตางๆ กเรยงแถวเดนออกรบบณฑบาตรอยางส ารวมยาวเหยยด งดงามไมแพทไดพบเหนในเมองหลวงพระบางของสปป.ลาว

ตลาดสายหยดเปนทเหมาะอยางยงในการเตมพลงชวตตอนเชาตรดวยอาหารแบบไตแทบทกชนด ไมวาจะเปน ขาวสมขาวเสนน ามะเขอสม ขาวแรมฟน ถวพอน ขาวกนจน ขางปอง ขนมอาละหวา ฯลฯ

คนทนยงนยมใชใบตองตงมาหอของอยขาวนงรอนๆ จงหอมกลนตองตงชนใจ ... ยามสายถาออกไปนอกเมองเขาสเขตปาเขา หากเปนชวงหนาแลงตงแตเดอนกมภาพนธจนถงเดอน

พฤษภาคมกระพจนซงเปนตนไมประจ าจงหวดแมฮองสอนจะออกดอกสะพรงบานรปรางคลายกบดอกถวเลกๆรวมกนอยในชอใหญ

เปนความสวยหวานละมนละไมอยกลางฤดกาลทแหงแลงของป ในผนปาหนาแลงกระพจนจะทงใบหมดตนแลวผลชอออกดอกมาเตมตน ชอดอกมขนาดใหญสมวง

ครามกระจางไปทงตนขณะทใบจนจะปลดปลวรวงลงหมดสน ดอกกระพจนจงเปนเสมอนราชนแหงดอกไมประจ าขนเขางามยงนก

และเมอแตกใบใหมอกครงใบออนทกนไดจะมสแดงสนมเหลกพลวไสวในสายลมสวยงามจบใจเมอกระทบกบแสงแดดยามเชา

แตถาหากใครไปเทยวแมฮองสอนเมอลมหนาวมาเยอนในชวงเดอนพฤศจกายน-ธนวาคมจะไดชม ทงดอกบวตองบานสะพรงหอหมผนดนไปทวขนเขานาตนตาตนใจยงนก

บวตอง พอหมอน หรอ Mexican Sunflower)เปนดอกไมประจ าจงหวดแมฮองสอนมถนก าเนดในอเมรกากลางและหมเกาะอนเดยตะวนตก กลาวกนวาผ ทน าเมลดพนธบวตองเขามาแพรพนธคอมชชนนารทมาเผยแผศาสนาครสตในดนแดนแถบน

ถนชมทงดอกบวตองส าคญอยทดอยแมอคอ อ าเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน ถอเปนทงดอกบวตองทขนาดใหญทสดในประเทศมพนทกวา ๕๐๐ ไร ปจจบนอยในความรบผดชอบของโครงการพฒนาปาไมทสง หนวยท ๕ กองอนรกษตนน า

ยามเชาเมอลมหนาวมาเยอนบนแผนดนเมองสามหมอกไมมสงใดจะงดงามไปกวาการไดเหนดอกบวตองนบแสนนบลานดอกทจะบานสะพรงพรอมๆกน

ราวกบภเขาทงลกถกปไวดวยพรมสเหลองผนมหมาทเปลงสเปนประกายอรามงามอยในแสงแดดสทองทสองผานไอหมอกแซมสลบกบมวลดอกไมนมนวลออนหวานไปทวหบเขา

เบองลางต าลงไป น าปายไหลรนอยไมรเบอ ไมเคยขาดสายหรอแหงขอด เฝากอดพร ากระซบกระซาบเรองราวของปาใหญใหหมกอนหนใตล าธารฟงเรองเกาๆ...

เรองเลาแตหนหลงของปาตนน า .........................

บทท ๔

ดอกไมใตรมพระบารม ... “สวรรคแหงหบเขา” เมอหยาดฝนไหลรนดนดดซบ ปาขยบกงใบ...ไหวสะทาน ลมพรมจบระรกพลวแผวผวธาร หวานกวาหวานในแสงพลบสงบงาม

พลวพรายน าหวามวาบก าซาบชน หอมลมรนพดทวไมไหวอราม แววเสยงไพรใสแจมในทกยาม ใจเคลอนตามใจดาวทกคราวจร

ในราวปาฟาขลบทองสองแสงทาบ สพรรณอาบผวน าใสใจโอนออน นงเหมอนไหลหวนไหวใตลมวอน สะทกสะทอนเหมอนสาวนอยคอยคนรก

ปาทงปาคอยโอบอมน าชมภพ แมกไมใหญยนตนสบตาประจกษ ออมกอดฟาปรารถนาใหผอนพก ใจตระหนก..ปาตนน างามดวยใจ

ใจ ทเหนคณคาน า ปา เขา ใจ ทเฝาหวงแหนแผนดนไว

ใจ ทรกในผนปาพนาไพร ใจ ทไหวกบทกไมถกโคนราญ

นงงน..กลางสวรรคแหงหบเขา เอบอาบทกแสงเงาทอดทางผาน อมสขความอดมหมสายธาร โลกตระการเพราะรกษโลก..โลกตอบรก

....

ไมวาฤดกาลใดผนปาใหญแหงเมองสามหมอกยอมสะกดใจผคนดงตองมนตมเสอมคลาย ๑,๘๖๔ โคงอนวงเวยนจากเชยงใหมถงจงหวดแมฮองสอน หรอแมแตการเดนทางโดยอากาศยานทไม

วาจะมาจากไหนในโลกนกตองไปตงหลกทเชยงใหมแลวเปลยนเครองบนเลกตอนน กลายเปนสงไรความหมายไปสนเมอสองเทาไดเหยยบยางลงบนแผนดนแมฮองสอน

บานทพอสรางใหกบพสกนกรของพระองค บาน...ทอบอนไปดวยความรกความสามคคทผคนมใหกนผกพนไปถงการเฝาดแลรกษาปาเขาตนน า

ล าธาร สตวปา พนธไมและแผนดน ทเปนขมทรพยความอดมสมบรณของประเทศน บาน...ทพอมาชวยสรางอาชพ สรางโอกาส สรางความหวงดวยสาธารณปโภคมลฐานมากมายให

ชาวบานไดอยดกนด มอนาคต มความสขความพอใจในการพงพงตนเองได บาน...ทมงคงดวยวฒนธรรมประเพณวถชวตพนถนของคนไทยหลากหลายชาตพนธทมความแตกตาง

ทางขนบธรรมเนยมแตกสามารถอยรวมกนไดดวยความสงบ รมเยนเปนสขตลอดมาเปนเวลาหลายรอยป บาน...ทพอมาชวยปรงแตงสรรคสรางใหงดงามประดจดงอทยานสวรรคกไมปาน มสวนรน น าใส

อากาศสด พรรณบปผานานาใหทกคนไดรวมชนชมยนด ไมเวนแมแตคนทอยหางไกล เมองสามหมอกทเคยเปนดอกไมงามกลางหบลกบดนถกน าออกจากปามาอวดโฉมใหคนทวไปได

ประจกษแลว ...

ล าน าปายทเปนเสนเลอดใหญหลอเลยงผคนในจงหวดนแสดงพลงถงโถมหลากหลงรนแรงทสดในชวงฤดฝนทปาทงปาชมไปดวยหยาดน าจากแผนฟา

ประดจเดยวกบพระบารมในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทปกปองคมครองแผนดนแมฮองสอนใหเปนแผนดนอนศกดสทธชมเยนนบตงแตเสดจเถลงราชสมบตเปนตนมา

สายธารชมกบปาทบทโอบลอมเราไวตลอดเวลาขณะเขาไปเดนเพลนชมแผนดนแมฮองสอนทกวนน ในอดตถกแผวทางท าลายไปมากมายดวยการเปดสมปทานปาไมใหเอกชนและหนวยงานตางๆ บวกกบการบกรกแผวถางปาเพอท าไรเลอนลอยของบรรดาชาวไทยภเขาชนกลมนอยเผาตางๆ ทมวถชวตอยบนดอยสงและเคลอนยายแหลงเพาะปลกท ามาหากนไปเรอย

ในอดตพชเกษตรทท ารายไดมากมายมหาศาลแกชนเผาเหลาน คอ ฝนทระบาดหนกในยคตนป ๒๕๐๐ตอเนองยาวนานถง ๓๐ ปเปนอยางนอย

ชวงเวลานนพนทบนดอยทางภาคเหนอของประเทศไทยมชอเสยงในดานการปลกฝนโดงดงไปทวโลก ปญหาการลกลอบปลกฝนนมมาเปนรอยปแลว โดยชาวเขาไดรบอทธพลมาจากชาวจนยนนานทปลก

ฝนกนมากตามแนวเทอกเขาตดตอระหวางพรมแดนไทย พมา และประเทศกลมอนโดจน โดยเฉพาะในเขตรฐฉานซงเปนพนทไกลหไกลตายากทจะเขาไปควบคมดแล

เบองตนกลมผปลกฝนสวนใหญเปนชาวเขาเผามง เยา แลวคอยกระจายไปสชาวเขาเผาอนทอาศยบนพนทสงดวยกนเพราะเหนวาฝนเปนพชรายไดงาม

ฝนเปนพชทมประวตความเปนมายาวนานหลายพนป ยอนไปถงยคโบราณในดนแดนเมโสโปเตเมย

เลยทเดยว มหลกฐานทางประวตศาสตรวาชนชาตแรกในโลกทรจกการเพาะปลกและใชประโยชนจากฝนคอ ชาวสเมเรย พวกเขาเรยกตนฝนวา "ตนไมแหงความสข" และเรยกน ายางจากกระเปาะฝนวา "น าทพย"

ยคนนฝนน ามาใชเปนยาระงบปวดและท าใหเกดอารมณเคลบเคลม ตอมาความรเกยวกบประโยชนของฝนไดถกถายทอดไปในวงกวาง จนกระทงฝนเจรญงอกงามผลดอกบานสะพรงไปทวขนเขาในอาณาจกรอยปต

ความนยมบรโภคฝนพฒนามาควบคไปกบอารยธรรมของมนษยจนถงชวงศตวรรษท ๑๗ ประเทศองกฤษตงตนเปนผผกขาดการคาฝนผานบรษทบรตชอสทอนเดย ซงสามารถยดครองแควนเบงกอลและพหารซงเปนพนทปลกฝนทใหญทสดของอนเดยไวทงหมด

องกฤษคาฝนดวยการเอาไปแลกกบใบชาและผาไหมของจนจนมงคงและท าใหคนจนตกเปนทาสยาฝนทงเมองจนกระทงรฐบาลจนเลงเหนภยรายทชาตตะวนตกใชฝนเปนอาวธลอเพอลาอาณานคมและปกครอง

เมองขน ท าใหเกดสงครามฝนครงท ๑ เมอค.ศ.๑๘๓๙-๑๘๔๒ แตจนแพสงครามและตองชดใชคาเสยหายใหองกฤษจ านวนมหาศาล

หลงสงครามการคาฝนยงขยายขอบเขตกวางมากขนสงผลใหจนออนก าลงลงและถกเอารดเอาเปรยบจากองกฤษและฝรงเศสมากขนอกจนทนไมไหวจงกอสงครามฝนครงท ๒ ในปค.ศ.๑๘๕๖ แตตองยอมแพในระยะเวลาอนสนเพราะไมสามารถสอาวธยทโธปกรณททนสมยกวาของชาตตะวนตกได

จนตองยอมเปดใหมการคาฝนอยางถกกฏหมายในป ค.ศ.๑๙๐๔ เปนตนมา ท าใหองกฤษคาฝนในจนอยางร ารวย เคยมผประเมนวาภายในสบปแรกนมชาวจนตดฝนกนมากกวา ๘ ลานคน จนไดรบการขนานนามวา"คนขโรคแหงเอเชย"

การปราบปรามฝนในประเทศจนเกดขนอยางจรงจงและประสบผลส าเรจในยคทปกครองดวยพรรคคอมมวนสตแลว

สวนการปลกฝนในพนทสามเหลยมทองค าเรมตนเมอองกฤษเขายดครองประเทศเมยนมารในปค.ศ.๑๘๕๒ และไดน าฝนจากอนเดยเขามาขายในโรงฝนของรฐบาล ท าใหชาวเมยนมารตดฝนกนงอมแงม และฝนกลายเปนสนคาทมความตองการมากและราคาสง

ในระหวางเกดสงครามฝนครงท ๒ รฐฉานจงปลกฝนอยางเปนล าเปนสนและลกลอบขายฝนแขงกบองกฤษ แมตอมาองกฤษจะยดดนแดนทางตอนเหนอไดและบบใหรฐฉานเลกคาฝนแตกไมส าเรจ ยงมการลกลอบปลกฝนและคาฝนในตลาดมดเรอยมา

เมอเกดสงครามโลกครงท ๒ เสนทางการคาฝนจากอนเดยมาสเอเชยตะวนออกเฉยงใตถกตดขาดลง ประเทศฝรงเศสซงปกครองลาวอยในเวลานนเกรงจะสญเสยผลประโยชนจากการคาฝนจงสนบสนนไหชาวเขาเผามงปลกฝนในลาว เมอสนสดสงครามโลก เมยนมารและรฐอสระในเขตปกครองตนเองไดรบเอกราชรฐฉานจงกลายเปนพนทปลกฝนทใหญทสดในเวลาตอมา

หลงสงครามโลกครงทสอง การเมองโลกไดแบงเปน ๒ ขว คอ ฝายเสรประชาธปไตยทมสหรฐอเมรกาเปนแกนน า กบฝายคอมมวนสตทมโซเวยตเปนแกนน า

ดวยความกลววาลทธคอมมวนสตจะเขามาครอบครองประเทศแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ประเทศสหรฐอเมรกาจงเขามาแทรกแซงทางดานการทหารและการเมองของไทย ดวยการแสรงผกมตรกบชนกลมนอยและราชายาเสพตดทอยในดนแดนสามเหลยมทองค าซงเปนพนทตะเขบพรมแดนระหวางลาว ไทยและเมยนมารในลกษณะเปนพนธมตรกนเพอจะไดอาศยชองทางเขาถงพนชายแดนตะวนตกเฉยงใตของจน

ชวงนฝรงเศสซงเปนพนธมตรเหนยวแนนกบสหรฐอเมรกาและมผลประโยชนรวมในดนแดนแถบนไดชวยกนกบสหรฐฯจดหาอาวธสงครามใหกบชนกลมนอยและราชายาเสพตดกลมตางๆพรอมทงสนบสนนการขนสงทางอากาศใหผลผลตเขาสตลาดโลก

สงผลใหดนแดนสามเหลยมทองค ากลายเปนแหลงผลตยาเสพตดเกอบทกชนดทใหญทสดในโลก ในเวลาตอมาสหรฐอเมรกากตงตวเปนต ารวจโลกท าการปราบปรามยาเสพตดอยางเขมขน หลงจาก

ยาเสพตดประเภท “เฮโรอน”ซงมสารตงตนมาจากฝน เขาไปแพรระบาดอยางหนกภายในประเทศ เปนทนยมเสพกนมากในหมชาวอเมรกนรนใหมเวลานนทเรยกกนวา “ฮปป”

จากทเคยแอบสนบสนนการคาฝนเพอหวงผลทางดานการเมอง เมอสหรฐอเมรกาพายแพสงครามเวยดนามและสงครามอนโดจนไดยตลง สหรฐฯเดนเกมใหมดวยการประกาศท าสงครามกบยาเสพตดในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะในไทย โดยพงเปาไปทการท าลายแหลงปลกฝนบรเวณสามเหลยมทองค าและพนทบนยอดดอย

แตการปราบปรามดวยกองก าลงตดอาวธและบทลงโทษตามกฎหมายทรนแรงเปนเวลาหลายปตอเนองกนนนมไดท าใหพนทปลกฝนและความรนแรงของปญหายาเสพตดลดลงแตอยางใด ระหวางป พ.ศ. ๒๕๐๘-๒๕๐๙ ส ารวจพบวามการปลกฝนในประเทศไทยมากถง ๑๑๒,๐๐๐ ไร

ใครจะเชอวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจะทรงเปลยนทงดอกฝนอนกวางใหญไพศาลนบแสนนบลานไรใหกลายเปนดอกไมชนดอนไดดวยการเสดจประพาสตนบนดอยเพยงครงเดยว

เมอปพทธศกราช ๒๕๑๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนไปทอดพระเนตรชวตของชาวเขาทบานดอยปยใกลพระต าหนกภพงคราชนเวศน จงหวดเชยงใหม จงทรงทราบวาชาวเขาปลกฝนกนมากแตกยงยากจนอยเชนเดม ทรงรบสงถามวานอกจากปลกฝนขายแลวเขามรายไดจากพชชนดอนอกหรอเปลา ท าใหทรงทราบวา นอกจากฝนชาวเขายงเกบลกทอพนเมองขาย แมวาลกทอจะเลกกยงไดเงนพอกบปลกฝน

ขณะนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทราบวาสถานทดลองดอยปยซงเปนสถานทดลองไมผลเขตหนาวของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ไดน ากงพนธทอลกใหญมาตอกบตนตอทอพนเมองได จงมพระกระแสรบสงใหคนควาหาพนธทอทเหมาะสมส าหรบบานเราเพอใหไดทอผลใหญ หวานฉ า ทท ารายไดสงไมแพฝน โดยพระราชทานเงนจ านวน ๒๐๐,๐๐๐ บาท ใหมหาวทยาลยเกษตรศาสตรเพอจดหาทดนส าหรบด าเนนงานวจยไมผลเขตหนาวเพมเตมจากสถานวจยดอยปยซงมพนทคบแคบ

สวนแหงนเรยกชอวา“สวนสองแสน”นบแตนน ตอมาในปเดยวกนนนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ตงโครงการหลวงขนเปนโครงการสวนพระองค โดยม

หมอมเจาภศเดช รชนเปนผ รบสนองพระบรมราชโองการในต าแหนงผอ านวยการ มชอเรยกในระยะแรกวา “โครงการหลวงพระบรมราชานเคราะหชาวเขา”โดยพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองค รวมกบเงนทมผทลเกลาฯถวาย ส าหรบเปนงบประมาณด าเนนงานตางๆ

ปจจบนใชชอวา “มลนธโครงการหลวง”จดทะเบยนเมอ พ.ศ.๒๕๓๕ มหมอมเจาภศเดช รชน ทรงเปนประธานกรรมการด าเนนงานของโครงการหลวงทงหมด

เปาหมายในการด าเนนงานของโครงการหลวง เพอชวยชาวเขาในดานมนษยธรรมลดการท าลายทรพยากรธรรมชาต คอ ปาไมและตนน าล าธารก าจดการปลกฝนรกษาดน และใชพนทใหถกตอง คอ ใหปาอยสวนทเปนปา และท าไรท าสวนในสวนทควรเพาะปลกอยาใหสองสวนนรกล าซงกนและกน

ดวยพระมหากรณาธคณและพระอจฉรยภาพททรงมองการณไกลถงปญหายาเสพตดทจะสงผลเสยตอประเทศชาตในอนาคตและทรงหาวธการแกไขดวยทางออกทแยบยลดวยการสงเสรมใหชาวเขาปลกพชทดแทนฝนจนประสบผลส าเรจ ท าใหพนทปลกฝนลดลงอยางตอเนอง จากระดบหลายแสนไรเหลอเพยงไมกพนไร ดวยเหตน เมอป พ.ศ.๒๕๓๗ โครงการควบคมยาเสพตดของสหประชาชาต(UNDCP) ไดทลเกลาฯถวายเหรยญทองเพอสดดพระเกยรตคณในการแกปญหายาเสพตด โดยสงเสรมใหชาวเขาเลกปลกฝน แตปลกพชอนแทน จงกลาวไดวาโครงการหลวงเปนโครงการปลกพชทดแทนฝนแหงแรกของโลก

ตอมาในปพ.ศ.๒๕๔๗ รฐบาลสหรฐอเมรกาไดประกาศถอนชอประเทศไทยออกจากประเทศทเปนผผลตและล าเลยงยาเสพตด

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชด ารวา ชาวเขาในอดตปลกฝนเปนรายไดกเพราะพวกเขาไมรวาจะปลกพชอนใดนอกจากฝนซงเปนพชท าเงนเพยงอยางเดยวทรจก พชอนๆ เชน ขาวหรอขาวโพดนน กปลกเพอใชรบประทานและเลยงสตว จงไดพระราชทานแนวทางแกปญหาดวยโครงการหลวง

การด าเนนงานของโครงการหลวงระยะแรก มอาสาสมครจากมหาวทยาลยและหนวยงานตาง ๆ สวนใหญเปนนกวชาการปฏบตงานถวาย ท าใหงานกาวหนาอยางรวดเรวโดยเฉพาะอยางยงผลงานวจยการปลกพชเขตหนาวบนทสงมากมายหลายชนดทสามารถปลกทดแทนฝนไดผลดโดยไดรบความชวยเหลอจากมตรประเทศทเขาใจและเหนใจวาปญหาเรองฝนไมใชปญหาของประเทศไทยเทานนแตเปนปญหาของโลกดวย

ตอมาทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพนธไมผลเขตหนาว ไดแก แอบเปล ทอ พลบ และพชไรทเหมาะสมตอการปลกบนเขาสงไดแก ถวแดงหลวง สตรอเบอร กาแฟอราบกา รวมทงสตวเลยงตางๆ ไดแก ววพนธบราหมน หาน และแกะ เปนตน ซงเปนการใหชาวเขายมพนธพชและพนธสตวเหลานไปทดสอบเพาะปลกและเลยงด

เมอชาวเขาเรมมความเชอมนทจะปลกผกเมองหนาว ปลกดอกไม ปลกผลไม พวกพช สาล พลบ พลม บวย อโวกาโด กวฟรต เสาวรส เพอท ารายไดทดแทนฝน และเมอเหนวาไดเงนมาจรงกคอยๆ ลดการปลกฝนลงจนในทสดฝนกลายเปนพชทหาดไดยากไปเสยแลวเพราะไมผลเหลานสามารถสรางรายไดทมนคงแกเกษตรกรชาวเขาจนเลกการท าไรเลอนลอยและการปลกฝนหนมาประกอบอาชพเปนชาวสวนอยางจรงจง

ปจจบน ผลไม ผก ดอกไม และพชเมองหนาวตางๆ มจ าหนายตลอดปเปนทรจกกนอยางแพรหลาย จากเดมทเราตองสงซอมาจากตางประเทศ

พนทสงกลบกลายเปนพนทพเศษ เปนพนททเปนประโยชนแกประเทศชาตอยางทไมเคยคาดคดมากอน

ผลผลตจากโครงการหลวงในปจจบนประกอบดวย ผกปลอดภยสารพษ สมนไพร ถวและธญพช ผลไม เหด ดอกไมเมองหนาว ผลตผลปศสตว ผลตผลประมง ผลตผลปาไม ดอกไมแหง ผลตภณฑจากแฝก ไมกระถาง และผลตภณฑแปรรปภายใตชอการคา “ดอยค า”

ปจจบนโครงการหลวง ด าเนนงานใน ๔ จงหวดภาคเหนอ คอ เชยงใหม เชยงราย ล าพน พะเยา และแมฮองสอน และยงเดนหนาขยายผลความส าเรจของโครงการหลวงตอไป โดยใชแนวทางการปลกพชทดแทนและหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในการเสรมสรางอาชพและรายไดเพอลดปญหาการปลกฝนอยางยงยน โดยมสถาบนวจยและพฒนาพนทสง(องคการมหาชน) รวมกบส านกงาน ป.ป.ส.เปนผท าแผนแมบทและชวยดแลโครงการ วนน การปลกฝนอาจจะยงไมหมดสนจากแผนดนไทยไปเสยเลยทเดยวตราบเทาทยงมความตองการสงในนานาประเทศ แตกลาวไดวาพนทปลกฝนเกอบทงหมดนนปจจบนถกทดแทนดวยพชเศรษฐกจอนททรงคณคา ขายไดราคา สามารถสรางรายไดอยางยงยน น าไปสการมคณภาพชวตทดขน ดวยพระมหากรณาธคณของพอหลวงโดยแท ...

ถงแมแมฮองสอนจะเปนจงหวดเดยวทมไดเสดจฯเยอนในการเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรในพนทจงหวดทางภาคเหนอเปนครงแรกในประวตศาสตรแหงรชกาลนเมอปพ.ศ.๒๕๐๑ แตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกมไดทรงลมเลอนพสกนกรของพระองคเลย

ครนทรงมโอกาสพระองคจงเสดจฯแมฮองสอนในทนทเมอปพ.ศ.๒๕๐๓ โดยประทบเครองบนพระทนงไปพรอมกบสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ ซงเหตการณนผอาวโสในแผนดนเมองสามหมอกหลายคนยงจดจ าไดดและบอกเลาใหลกหลานฟงถงความปลาบปลมทไดชนชมพระบารมทงสองพระองค

การเสดจฯเยยมทองถนทรกนดารในคราวนนทรงรบทราบขอมลและปญหาตางๆของราษฎรมากมายและเปนครงแรกทไดทรงทราบภาวะทนาหวงใยอยางยงของการปลกฝนและท าไรเลอนลอยในหมชาวไทยภเขาเผาตางๆ

แตดวยความหางไกลและการคมนาคมยงไมสะดวก โครงการอนเนองมาจากพระราชด ารทจะสงเสรมใหชาวเขาปลกพชทดแทนอนแทนการปลกฝนนนจงยงไปไมถงจงหวดแมฮองสอน

ทรงรเรมโครงการหลวงขนทจงหวดเชยงใหมกอน จนกระทงเขมแขงดแลวจงขยายผลออกไปสพนทใกลเคยง คอเชยงราย และแมฮองสอน

โดยเฉพาะแมฮองสอนนนเปนจงหวดชายแดนในเขตพนทออนไหวทามกลางชนกลมนอยของเมยนมารตามแนวตะเขบชายแดน จงทรงทมเทพระวรกายมาก เหนไดชดเจนวาเปนจงหวดเดยวทเสดจฯเยยมราษฎรครบทกอ าเภอและบอยครงทสดตลอดชวงการทรงงานของพระองค

แทบจะเรยกไดวาเสดจพระราชด าเนนแมฮองสอนทกปหลงจากมโครงการพฒนาตามแนวพระราชด าร ในขนในเดอนตลาคม๒๕๒๒ ทรงเหนวาสภาพพนทเทอกเขาสงทรกนดารของแมฮองสอนท าใหมพนทราบท ากนนอย แตชาวเขาบางกลมยงนยมการปลกฝนเพอยงชพอย ท าใหปาตนน าถกท าลาย ประกอบกบสถานการณสรบแบงแยกดนแดนของชนกลมนอยในเมยนมารหลายกลม จงจ าเปนตองพฒนาราษฎรจงหวดแมฮองสอนใหมความเปนอยดขนและไดรบบรการขนพนฐานอยางทวถงโดยเรว ประชาชนจะไดมความรกความหวงแหนในผนแผนดนไทย

และภารกจส าคญตองลดการปลกฝนลงใหไดเพอรกษาสภาพปาทสมบรณใหคงอยตอไป แตสภาพภมประเทศและการคมนาคมทไมสะดวกท าใหการด าเนนโครงการในระยะแรกตองกระจายศนยกลางการพฒนาออกไปหลายศนยตามความเหมาะสมของระดบพนท ไดแกศนยอ านวยการโครงการพฒนาสนปาตอง ศนยขนยวม ศนยแมสะเรยง ศนยโปงแดง ศนยปางตอง ศนยในสอย-หวยโปง และศนยปางมะผา เปนตน โดยแตละศนยมบทบาทแตกตางกนไป เมอพระราชทานแนวพระราชด ารแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พรอมดวยสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร และสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร เสดจฯเพอทรงเยยมเยยนราษฎรจงหวดแมฮองสอนเพอตดตามผลโครงการเปนครงแรกทศนยศกษาการพฒนาลมน าปาย(ศนยโปงแดง)ตามพระราชด าร เมอวนท ๑๖ กมภาพนธ ๒๕๒๓

ทรงประทบแรม ณ เรอนประทบแรมโปงแดงทมพระราชด ารใหทรงสรางขนเปนพระต าหนก หรอ บานของพระองคทแมฮองสอนหลงแรก ตอมาเมอเสดจฯทศนยปางตองเปนประจ า จงมเรอนประทบแรมปางตองขนอกพระต าหนกหนง นนเปนเหตการณประวตศาสตรครงส าคญของจงหวดแมฮองสอนทราษฎรทกหมเหลาในพนทหางไกลไดมโอกาสเฝาฯรบเสดจฯ พอหลวง และ แมหลวงของพวกเขาในฐานะทเปนลกหลานชดใกลในบานของพอ ในพนทเมองสามหมอกแหงนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความส าคญกบเรองน า โดยการจดระบบชลประทานกอนเปนอยางแรก เนองจากพนทเพาะปลกพชไรและขาวมนอยท าใหราษฎรขาดแคลนขาว และการเพาะปลกสวนใหญยงเปนลกษณะการท าไรเลอนลอย ตดโคนตนไมและเผาปาเปดหนาดนเพอเพาะปลก เมอดนจดกโยกยายไปหาทปลกใหมไปเรอย

วธการท าไรลกษณะนท าใหตองสญเสยทรพยากรธรรมชาต ท าลายปาตนน าและความอดมสมบรณของดน ประกอบกบการปลกฝนยงมอยมากจงท าใหพนทแมฮองสอนเปนแหลงคายาเสพตดและเสนทางล าเลยงฝนเปนภยตอเสถยรภาพและความมนคงของประเทศ

จงทรงมพระราชด ารใหพฒนาอาชพชาวบานกลมเสยงใหมความเปนอยทดขน เรมจากการจดสรางระบบชลประทาน ปรบปรงพนธพชและสตวเพอเพมผลผลตใหสงขนและหาพชไรทยงยนมาปลกทดแทนการปลกฝนเพอลดการท าไรเลอนลอยและการบกรกท าลายปา จากนนจงสงเสรมศลปาชพพเศษสาขาตางๆแกราษฎร

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชด ารใหจดตงศนยกลางการผลตพชและสตวควบคไปกบการพฒนาแหลงน าและพฒนาทดนท ากนของราษฎรชาวไทยภเขาใหอดมสมบรณ มแหลงน าและสงสาธารณปโภคทจ าเปนแกการด ารงชวตอยางพอเพยง สนบสนนใหชาวบานยกเลกการปลกฝนหนมาเลยงสตวและปลกพชทดแทน แลวรวมตวกนในรปแบบหมบานสหกรณเพอสรางความแขงแกรงทางการตลาดและเพมพนรายไดจากผลผลตทางการเกษตรใหสงขน

นบเนองมาจนบดนเกอบ ๔๐ ปแลว บรรดาศนยอ านวยการโครงการพฒนาแมฮองสอนตางๆ ไดแสดงศกยภาพใหเหนอยางชดเจนวาประสบความส าเรจเปนอยางด และเปนไปตามพระราชด ารทกประการ

.....

บทท ๕

ชวตกลางขนเขาและสายน า “น ำเปนสงทส ำคญทสด แตน ำจะอดมสมบรณไดตองอำศยปำทอดมสมบรณ เพอกกเกบน ำไว ฉะนน

จะตองรกษำปำ เพอรกษำน ำไวนนเอง หลำยคนเคยสงสยวำท ำไมพระรำชนทรงเหนปำมควำมส ำคญ กเพรำะทรงรกประชำชนนนเองจงตองรกษำปำไว เพรำะคนจะอยไมไดถำไมมน ำ”

... เปนจรงเชนนน...คนจะอยไมได ถาไมมน า พระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถททรงหวงใยในเรองปาและน าตลอด

มา คอน าพระทยอนแนวแนในการอนรกษปาและน าเพอใหเปนแหลงอาหาร แหลงก าเนดชวต และแหลงตนธารอนอดมสมบรณทสงไปหลอเลยงชวตผคนทอยเบองลางลงไป

ดงนนรปแบบการพฒนาและบรหารจดการน าบนพนทสงจงเกดขนจากการนอมน าพระราชด ารพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถมาเปนแนวทางปฏบตใหสอดคลองกน โดยจ าแนกพนทออกเปน ๓ สวน ไดแก

๑. พนทตนน ำ :มงเนนการพฒนาตามแนวพระราชด าร เพอใหปาไมเปนทงแหลงตนน าล าธาร แหลงอาหารของมนษยและสตวอยางยงยน

๒. พนทกลำงน ำ :มงเนนการบรหารจดการน าและการใชประโยชนจากพลงงานน าตลอดจนการพฒนาอาชพการเกษตรเชงอนรกษ ไดแก ระบบวนเกษตร การท านาขนบนได การจดระบบอนรกษดนและน าบนพนทสง และการเลยงสตวใหญภายใตความอดมสมบรณของผนปา

๓. พนทปลำยน ำ :มงเนนการบรหารจดการน าเพอการเกษตรอยางมประสทธภาพและการมสวนรวมของชมชนน าไปสการพฒนาอาชพเชงเศรษฐกจและสงคม การท าอาชพดานการประมง และการพฒนาศกยภาพดานการทองเทยวเชอมโยงกบพนทกลางน าและตนน า เกยวกบแนวพระราชด ารเรองน ำของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว โครงการน าแหงแรกทพระองคทรงรเรมเมอป ๒๕๐๖ คอโครงการอางเกบน าเขาเตาทหวหนโดยการท าเขอนกนไมใหน าทะเลเขาแลวเอาน าจดจากภเขามาใชประโยชนเลยงปลาท าการเกษตรได

นบแตนนกทรงศกษาเรองน าและการชลประทานอยางเชยวชาญ ทรงมพระราชด ารวา

“กำรสรำงเขอนเปนเรองดแนแตเขอนใหญๆ ใชเงนมำกตองกเงนมำสรำง มประโยชนในกำรผลตไฟฟำ กนน ำทวมได แตประโยชนทเกษตรกรรำยยอยไดรบทนทมนอยเพรำะวำกำรท ำตองท ำคลองสงน ำไปใหอกท”

ดงนน แนวพระราชด ารของพระองคคอ การท าเขอนหรอฝายกนตามแมน าและล าคลองขนาดเลกเพอ

สรางเขอนเลกใหใชประโยชนในแตละพนทไดงายขน ในพนทจงหวดแมฮองสอนจะเหนไดชดวาทรงใหสรางฝายตนน าขนาดเลก ททางเหนอเรยกวา “ฝำย

แมว”ขนจ านวนมากในเขตล าน าทไหลผานชองเขาสงและมพนทมากพอทจะท าฝายเกบกกน าเอาไวใชไดตลอดป

ลกษณะของฝายแมวดงกลาว จะสรางลดหลนกนตามระดบพนทสงต า ขนอยกบวาตองการจะน าน าไปใชในหมบานหรอชมชนใด ฝายทอยสงมากๆ นอกจากประโยชนในการอปโภคบรโภคแลวยงน าพลงน าทตกลงมาจากทสงไปผลตไฟฟาใชในชมชนไดอก

ในการใชน าของชมชนจากแนวพระราชด ารเกบกกน าลกษณะฝายแมวน นอกจากปลอยใหน าไหลผานไปตามรองน าธรรมชาตของแตละล าน าทไหลผานพนทชมชนเพอท าการเกษตรแลว ยงใหสรางทอสงน าดงน าจากฝายเขาไปใชท าระบบประปาของหมบานอกดวย

ระบบฝายแลวตอทอดงน าเขามาใชในหมบานนนนบเปนพระอจฉรยภาพโดยแทจรง ททรงใชระบบแรงโนมถวงโลกตามธรรมชาตใหเกดประโยชนในการจดระบบน าโดยไมตองอาศยเครองยนตกลไกในการสบน าใหสนเปลองพลงงานเลย

ชาวเมองแมฮองสอนแมจะอยบนดอยสงกลางปาเขาจงมน าทาใชกนอยางอดมสมบรณแทบไมขาดสายตลอดทงป โดยเฉพาะน าประปาทไหลแรงไมเคยขาดแคลนทกหมบานในพนทโครงการ

แนวพระราชด ารดานปำไมทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงแนะน า คอ การปลกปาโดยไมตองไปถางปากอน ตามทพระองคทรงใชค าวา "หำมปอกเปลอกดน" แตปลอยใหตนไมขนเองตามธรรมชาตในสภาพปาเดมนน โดยเฉพาะการปลกไมผลบนยอดเขา เมอไมเตบโตขนเมลดของมนจะแพรพนธไปเอง

สวนการปลกตนไมเพอการใชสอยในครวเรอนทรงพระราชทานแนวทาง การปลกตนไม ๓ อยางเพอประโยชน ๔ อยาง คอไมนนตองมทงไมผล ไมใชสอย ไมท าเชอเพลง และเมอปลกแลวใหไดประโยชนในการอนรกษดนและน าดวย แนวพระราชด ารดานดนเมอเกดปญหาหนาดนถลมรนแรงบรเวณโครงการดอยตงเมอป ๒๕๓๒ ทรงแนะน าใหปลกหญาแฝกเพอปองกนการชะลางและการพงทลายของหนาดนและยงชวยบ ารงดนเปนป ยพชสด สดทายแนวพระราชด ารแตละดานเมอน ามารวมเขาดวยกนกเกดเปนแนวคด “โครงการทฤษฎใหม”เปนการบรหารจดการดน น า พช ทน แรงงาน ใหมประสทธภาพ ตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยงทพระองคทรง

รบสงครงแรกเมอวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๓๗ ตอมาเมอเกดเหตการณฟองสบแตกจากการโจมตคาเงนบาทเมอป ๒๕๔๐ ประชาชนกเรมหนไปสนใจแนวพระราชด ารทฤษฎใหมมากขน

และมการน าหลกเศรษฐกจพอเพยงไปใชด าเนนชวตอยางกวางขวาง ... จงหวดแมฮองสอน ไดนอมน าแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนาง

เจาสรกตพระบรมราชนนาถมาปฏบตเปนแนวทางในการพฒนาพนทในระบบลมน าจนเกดความส าเรจในลมน าตนแบบและสามารถขยายผลไปสลมน าในชมชนอนๆ ภายใตโครงการรกษน าเพอพระแมของแผนดนทด าเนนการโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณและกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม นบเปนพระมหากรณาธคณทท าใหชาวจงหวดแมฮองสอนไดมวถชวตของการอยรวมกบปาไดอยางยงยน

โครงการพฒนาแหลงน าเพอชวยเหลอราษฎรในพนทจงหวดแมฮองสอนทส าคญไดแก อำงเกบน ำในบรเวณฝงขวำแมน ำปำยเปนฝายเหนอโครงการพฒนาลมน าปายตามพระราชด าร(ศนย

โปงแดง) เพอน าน าจากแมน าปายขนไปใสอางเกบน าจองจาย อางอสดง อางใกลรง และอางสายแล เปนการน าน ามาใชในหนวยงานตางๆ และสงกลบไปยงภเขา ปลอยน าใหรดภเขาเพอสรางความชมชนในลกษณะปาเปยกซงจะท าใหตนไมอนๆเจรญงอกงามและเกดปาตามมาภายหลง และฝายแหงนยงสบน าสงไปใหฝงซายเพอใชท าสวนสาธารณะไดอกดวย

อำงเกบน ำหวยแมสะกดและหวยนำกระจง อยฝงซายแมน าปายในพนทต าบลผาบอง อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน โดยใหกรมชลประทานส ารวจพนท หาขอมล แลวด าเนนการกอสราง เพอน าน ามาใชในพนทใกลเคยง สนบสนนการจดหมบานตามททรงมพระราชด ารใหเปนยานชมชนตามแบบอยางชาวพนเมองของแมฮองสอน

นอกจากนยงมโครงการขนาดเลกอนๆ อก เชน ฝำยบำนหวยมะเขอสมใตสรางใหราษฎรชาวไทยภเขาเผามง บานหวยมะเขอสมใต ต าบลหมอกจ าแป

เพอใชในดานการเกษตร และการอปโภค-บรโภค ระบบสงน ำเพมเตมบำนนำปำแปก จดใหราษฎรชาวไทยภเขาบานนาปาแปกในสวนทน ายงเขาไมถง

พนท เพอใชในการอปโภค-บรโภค อำงเกบน ำและฝำยในพนทอ ำเภอขนยวม โดยใชประโยชนจากน าในหวยแมสรนและในพนทใกลเคยง

เพอน าน ามาใหราษฎรบานแกนฟา บานปาลาน บานไมฮง และหมบานใกลเคยงไดใชในดานการเกษตรและอปโภค-บรโภค ซงปจจบนก าลงประสบปญหาขาดแคลนน า

โครงการลาสดทรงมพระราชด ารใหส ารวจพนทบรเวณบานหวยมะเขอสมใต ซงมเขตตดตอกบเมยนมารเพอเลอกพนทเหมาะสมส าหรบสรางฝายเกบน าเอาไวใชประโยชนในดานความมนคงหรอยทธศาสตรการพฒนา เพราะถาในภายหนาชนกลมนอยบรเวณแนวชายแดนบกรกเขามา หรอมความจ าเปนตองอพยพเขามา จะไดไมเขามาอยกระจดกระจายและตดไมท าลายปา หากมแหลงน ารองรบไวผอพยพกจะอยอาศยกนตามแหลงน า ท าใหฝายความมนคงควบคมไดงายขน

จะเหนไดวำพระบำทสมเดจพระเจำอยหวทรงงำนดำนพฒนำควบคไปกบกำรอนรกษและกำรปกปอง

รำชอำณำจกร ไมทรงทงดำนใดดำนหนงเลย

...........................................

โปงแดง : แหลงพฒนาคณภาพชวต

โปงแดงหรอบานทาโปงแดงอาจเปนชอทชาวเมองแมฮองสอนและคนทวไปไดยนคนหกนมากกวา “ศนยบรการและพฒนาลมน าปายตามพระราชด าร”

ใครทไปเทยวแมฮองสอนแลวมโอกาสผานไปตามทางหลวงแผนดนหมายเลข ๑๒๕๐ ซงแยกจากทางหลวงแผนดนหมายเลข ๑๐๘จนถงบรเวณใกลๆสะพานขามล าน าปายจะเหนสวนสาธารณะสวยงามแหงหนงทางฝงซายมอของล าน า ตงอยตรงขามปายทางเขาสถานทราชการขนาดใหญ

ตรงสวนสวยแหงนนซงดเหมอนตงใจจดไวใหเปนมมถายรปของนกทองเทยว มตวอกษรขนาดใหญเขยนไววา “รกษปำ รกน ำปำย ในบำนพอ”

นนแหละใชเลย “ศนยบรการและพฒนาลมน าปายตามพระราชด าร” หรอศนยโปงแดง ศนยโปงแดงตงอยทางฝงขวาของแมน าปายต าบลผาบอง อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน ลกษณะภม

ประเทศเปนทราบเลกๆรมฝงน าระหวางหบเขา แมน าทไหลผานหบเขานมหลายสาย ไดแกน าปาย น าแมสะงา น าแมสะง น าแมฮองสอนพนทสวนใหญจงอยในเขตปาสงวนแหงชาต(ปาแมปายฝงขวาตอนลาง) ซงเปนปาเบญจพรรณ

ราษฎรทอยอาศยกนในแถบนเปนชาวไทยภเขาพวกไทใหญและกะเหรยงประกอบอาชพเกษตรกรรมและการรบจางทวไปพนทเกษตรกรรมมอยตามทราบรมฝงของแมน าปายและล าน าสาขาในอาณาบรเวณ ศนยบรการและพฒนาลมน าปายแหงน ๔,๕๐๗ ไร

ศนยโปงแดงจดตงขนตามแนวพระราชด ารเพอเปนศนยพฒนาอาชพและชวตของกลมชาตพนธทองถน ตองการอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาต พรอมกบเสรมสรางความมนคงตามแนวชายแดนแบบประชาชนมสวนรวมกบหนวยทหาร เพอยกระดบคณภาพชวตความเปนอยของชาวบานใหมความสงบสขตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

จงก าหนดใหศนยแหงนเปนศนยการเรยนรการพฒนาตามพระราชด ารและเปนพพธภณฑธรรมชาตทางดานการพฒนาทรพยากรธรรมชาต น า ดน ปา และเกษตรกรรมในพนทลมน าจงหวดแมฮองสอนทมชวตตามสภาพความเปนจรงในปจจบน คอ ใหบคคลภายนอกสามารถเขาไปเยยมชมและเรยนรวถการด ารงชวตของเจาหนาทซงปฏบตงานอยภายในหนวยงานหลากหลายกลม รวมทงไดเหนการด าเนนชวตเปนกจวตรประจ าวนของชาวไทภเขาแถบถนนนซงมใหเหนโดยทวไป

ภายในศนยโปงแดงมสวนราชการหลายหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะจากกระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงทรพยากรธรรมชาต กระทรวงมหาดไทย ท าหนาทผลต ทดลอง สาธต และสงเสรมการปลกพช การเลยงสตวในพนทราบใหกบราษฎรในหมบานเปาหมาย ไดแก เขตต าบลปางหม ต าบลผาบอง ต าบลหมอกจ าแป ต าบลหวยผา และต าบลหวยโปง

ศนยเรยนรแบงออกเปนฐานการเรยนรดานเศรษฐกจพอเพยงกลมตางๆ ไดแก เรองขาว การขยายพนธพช ปศสตว เกษตรอนทรย การประมง ธนาคารฟน การอนรกษและฟนฟสภาพปา การบรหารจดการน า และยงมยทธศาสตรดานการจดการทรพยากรมนษย การทองเทยว และงานพฒนาภมทศนภายในโครงการใหเปนแหลงทองเทยวเชงเกษตรทขนชอของจงหวดแมฮองสอนตอไป

โปงแดงเปนพนทราบ เมอเทยบกบศนยปางตองทอยบนดอยสงแลว ศนยโปงแดงมความแตกตางอยางชดเจน ทงสภาพแวดลอม ปาไม พนธพช วถชวตชาวบาน และสภาพอากาศทจะอบอาวกวาในเวลากลางวน

ลกษณะการออกแบบศนยบรการและพฒนาลมน าปายตามพระราชด ารแหงน เหนไดชดวาตงใจใหเปนแหลงพฒนาคณภาพชวตของชาวแมฮองสอนอยางแทจรง เพราะสภาพทตงโครงการเขาถงไดงาย เดนทางสะดวก แถมยงอยใกลแหลงทองเทยวยอดนยมมากมาย โดยเฉพาะหมบานกะเหรยงคอยาวบานหวยเสอเฒาต าบลผาบอง ทอยหางออกไปเพยงแค ๖ กโลเมตร

ศนยโปงแดงยงรกษาสภาพปาธรรมชาตโดยรอบไวอยางด ภายในโครงการรมรน สวยงาม มสถานวจย ทดลอง สาธต ดานตางๆ กระจายอยรายรอบใหไดเทยวชมและศกษาอยางเพลดเพลน โดยมฝายกองทพและเจาหนาทปฏบตงานประจ าอยตลอดเวลาในลกษณะการใชชวตเปนตวอยางใหเหนวา สามารถด ารงชพอยภายใตแนวพระราชด ารเศรษฐกจพอเพยงไดอยางไรบาง

ฐานการเรยนรทสนกสนานเพลดเพลนทสดในศนยโปงแดง คอบรเวณแปลงเกษตรทฤษฏใหม ซงจะมพชผลสารพดชนดปลกไวเรยงรายบนพนทกวางใหญ ประกอบดวยแปลงสาธต ชา กาแฟ มะคาเดเมย มะเมา สมโอ อะโวคาโด ขนน กลวย เงาะมะมวง ลนจ ล าไย ฝรง มะขามเปรยว และทเรยน

เฉพาะมะคาเดเมยพชในตระกลถวหรอ nut ทมราคาสง เปนทนยมของคนตลาดนน ในศนยมอยราว ๒๐๐ ตน และยงมตนพนธทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงปลกไวเมอเดอนมนาคม ๒๕๓๔ ยนตนสงาใหเหนอย

บดนมะคาเดเมยของพอหลวงเตบโตแขงแรงเปนตนพอพนธขนาดใหญทใหผลผลตสมบรณแลว และเจาหนาททกคนตางรอคอยอยางจดจอทจะไดเกบเกยวผลจากตนไมของพอในสวนแหงน โดยมะคาเดเมยจะออกดอกใหผลถง ๒ ชวงดวยกน คอระหวางเดอนมกราคม-กมภาพนธ และเดอนกรกฎาคม-สงหาคม

ผลไมเมองหนาวอกชนดหนงททดลองปลกแลวไดผลดและก าลงเปนทนยมในตลาดคออะโวคาโดในศนยแหงนมทดลองปลกอย ๕ สายพนธ

สวนไมผลพนบานทมเสนหอยางยงไดแกมะเมาเพราะเวลาใหผลจะสมบรณมาก ตดผลเปนพวงระยาหอยอยเตมตน เมอสกไดทพวงมะเมาจะมสแดงก าเกอบด าดกสะพรงตนจนกงลลงตดพนชวนใหเกบกนกนสดๆจากตนในตอนนนเลยทเดยว

มะเมาจะออกดอกชวงเดอนมนาคม-พฤษภาคม และผลจะสกในชวงเดอนสงหาคม-กนยายน ใครทอยากไปชมมะเมาสดใหมจากตนกตองไปเทยวแมฮองสอนกลางฤดฝนกนเลย ดทสด

ศนยโปงแดงไดวจย ปรบปรง และพฒนาพนธพช จนท าใหพนทราบในจงหวดแมฮองสอนสามารถปลกไมผลหลายชนดไดดไมตางไปจากพนทภาคตะวนออกและภาคใตทขนชอวาเปนแหลงปลกผลไมเมองรอนขนาดใหญทเปนหนาตาของประเทศ

ทนมลนจ ล าไย ฝรงใหรบประทานกนเตมทในเดอนเมษายน–พฤษภาคมเงาะพนธโรงเรยนกมมาก ขนนพนธขนวชาญทเรยนกปลกไดแลวโดยเฉพาะพนธหมอนทองและพนธชะน ขณะทมะขามเปรยวยกษก าลงจะกลายเปนพชเศรษฐกจส าคญของทองถนนเชนกน

มะมวงทศนยโปงแดงมสองสายพนธหลกทเหมาะสมกบการปลกในพนทแมฮองสอน คอ พนธโชคอนนตและพนธตลบนาก มอยราว ๑๐๐ตนสมโอขาวทองดและขาวพวงม ๓๐๐ ตน ใหผลผลตราวเดอนกนยายน-ตลาคม

ส าหรบกลวยซงเปนผลไมยอดฮตในชวตประจ าวนของคนไทย ทศนยโปงแดงแหงนปลกอย ๑๐ สายพนธ คอ หอมทอง หอมจ าปา มะลออง นมสาว น าวาออง หอมสง หกมกทอง และพนธหอมกะเหรยง

เสาวรสมใหกนตลอดทงป ๕ สายพนธดวยกนคอ พนธมวงใหญ เหลองกลม เหลองร มวงกลมเลก และพนธสสม สวนมะนาวพนธแปนกสงเสรมใหปลกทน

เราจะไดเหนการแปรรปผลตผลทางการเกษตร อาท การแปรรป ชา กาแฟ มะเมา เสาวรส และมะคาเดเมยใหเปนผลตผลชมชนสงออกไปสตลาด โดยมแหลงจ าหนายอยทตลาดเทศบาลและศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอน

กาแฟอราบกาทนยมปลกในพนทสง โดยเฉพาะสายพนธคารตมอรทผานการคดเลอกและทดสอบปรบปรงพนธใหมความตานทานโรคราสนมไดดททางศนยมแปลงทดลองอย ๒,๐๐๐ ตนจะเรมออกดอกหอมหวานสงกลนไปทวศนยตงแตปลายเดอนธนวาคมตอเนองไปจนถงมกราคมและสามารถเกบเกยวไดในเดอนพฤษภาคมของทกป

ชาในกลมพนธชาอสสมทใหผลผลตสงและคณภาพดในระดบความสงแตกตางกนไปไดรบการวจยและพฒนาพนธขนทน เชนเดยวกบการวจยการทดสอบและพฒนาเทคโนโลยการผลตกระเทยมใหมคณภาพสงขนแตลดการใชสารเคมลง

ยงมการวจยและพฒนาปรบปรงพนธถวเหลองโปรตนสงใหมขนาดเมลดโตขนและใชประโยชนไดดขน พฒนาการผลตถวแปยใหเหมาะสมกบพนทจงหวดแมฮองสอนวจยเทคนคการคดเลอกเมลดพนธพรกกะเหรยงใหไดพนธด พฒนาเทคโนโลยระบบการผลตพชทเหมาะสมกบชมชนลมน า และบรหารความหลากหลายทางชวภาพของพชไร ผกพนบาน และสมนไพร

ฯลฯ ... กจกรรมอนทมความส าคญไมแพแปลงเกษตรทฤษฎใหม คอ เรอง “ขาว” ด าเนนการโดยศนยวจยขาวแมฮองสอน มแปลงนาสาธตใหเรยนรเกยวกบการปลกขาวในพนทราบทง

ระบบขาวไรและขาวนาปใหความรตงแตการผลตเมลดพนธขาว การจดการแปลงปลกและดแลรกษาเพอใหไดขาวคณภาพด

เนองจากเรองขาวเกยวพนไปถงการบรหารจดการน า โครงการชลประทานแมฮองสอนจงมบทบาทส าคญในการบรหารจดการน าตามพระราชด าร เปนการเชอมโยงเสนทางน าเขาสศนยบรการและพฒนาตางๆ ใหเกดประโยชนสงสดและเปนธรรม มภารกจพฒนาแหลงน าใหเพยงพอและจดหาแหลงน าชวยเหลอราษฎร อยางทวถง

ภายในศนยโปงแดงยงมฐานเรยนรอกหลายดาน เชน เรองปาและไฟปาเนนใหความรเกยวกบความส าคญของปาไมในระบบนเวศน มแปลงเพาะกลาไม ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง แปลงปลกไผ หวาย การท าแนวปองกนไฟปา การอบรมท าเตาใบไมประหยดพลงงานการสรางเตาถานททนความรอนสงและได

ถานปรมาณมาก การสาธตผลตพลงงานชวมวล และอาคารแสดงผลตภณฑโครงกำรธนำคำรฟนเชน ถานผลไมดดกลน ถานอดแทง น าสมควนไม

ในดานการจดการฟารม ไมเพยงแตมการปลกไมดอกไมประดบโครงการผลตกหลาบตามพระราชเสาวนย การปลกสมนไพรและรวบรวมภมปญญาชนเผาเทานน ยงมศนยเรยนรเกษตรอนทรยครบวงจร ในโครงการรกษน าเพอพระแมของแผนดนลมน าปาย ด าเนนการโดยกรมพฒนาทดนใหความรดานดนและป ย การปลกหญาแฝกเพอการอนรกษดนและน า การปลกผกอนทรย การใชป ยพชสด การผลตป ยหมกและน าหมกชวภาพ มการสาธตการอนรกษดนและน า สาธตและสงเสรมการท า-การใชป ยหมกป ยอนทรยน าป ยพชสด โดยใชพนทจรงของชาวบานในลมน าปายทงหมดใหเปนสถานทเรยนรและฝกปฏบตของเกษตรกรพรอมกบสงเสรมการทองเทยวเกษตรเชงอนรกษธรรมชาตของจงหวดแมฮองสอนไปดวย

ศนยบรกำรวชำกำรดำนพชและปจจยกำรผลตแมฮองสอนมภารกจวจย พฒนา และทดสอบเทคโนโลยการเกษตรและใหบรการวชาการดานพชและปจจยการผลตในพนท รบผดชอบใหบรการเผยแพรและถายทอดความรทางวชาการดานพชแกเจาหนาท เกษตรกร ภาคเอกชนและหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ ตลอดจนผลตและขยายพนธพช

นอกจากการใหความรดานพนธพชอยางครบถวน ศนยโปงแดงไดสรางฐานการเรยนรเรองปศสตวควบคกนไปดวย หนวยงานทรบผดชอบ คอ สถานวจยทดสอบพนธสตวแมฮองสอน มการวจยทดสอบพนธสตวเพอประเมนพนธกรรมสตวตนตระกลแลวกระจายพนธสเกษตรกร ผลตและพฒนาพนธสกร พนธสตวปก(เปด ไก) และพนธแกะเพอจ าหนายใหเกษตรกร

มฐานเรยนรดานประมงด าเนนการโดยสถานประมงน าจดจงหวดแมฮองสอน ประกอบไปดวย การวจยและพฒนาพนธสตวน าจด การเพาะเลยงพนธปลาพนเมอง เพอแจกจายใหเกษตรกร อาท ปลาสะแงะสาละวน ปลาคงแมฮองสอน การเพาะเลยงขยายพนธกบ โดยเฉพาะ เขยดแลวซงเปนสตวปาพนเมองมชอเสยงเปนทนยมบรโภคในพนทอยางมาก จนท าใหเขยดแลวกลายเปนสตวหายากในธรรมชาตไปแลว

แตละปสถานประมงน าจดแมฮองสอนจะปลอยพนธสตวน าเพอเพมผลผลตการประมงแกแหลงน า ซงถอเปนกจกรรมดานการประมงทสรางความมนคงดานอาหารแกราษฎรในพนทเปนอยางด พนธปลาทไดรบการสงเสรมใหปลอยตามลมน าปายทงหมด ไดแก ปลาแกมช า ปลาสรอยขาว ปลากระแห ปลาโพง ปลาตะเพยนทอง ปลาตะเพยนขาว และปลานล

โครงการทงหมดอาจจะแบงแยกด าเนนการโดยหนวยงานทเชยวชาญเฉพาะดานหลายกระทรวงทบวงกรม แตทกสวนงานเมอรวมเขาดวยกนแลวสามารถบรณาการกนเปน “ศนยบรการและพฒนาลมน าปายตามพระราชด าร” ทสมบรณและเปนประโยชนมหาศาลใหแกราษฎรในพนทลมของจงหวดแมอองสอนในปจจบน

.......................

“ปางตอง” : บานของความร

เรอนไทใหญหลงนอยสรางดวยไมไผมงหลงคาใบตองตง งดงาม สมถะ ออนนอมถอมตนในออมกอดขนเขาล าเนาไพร ตงเดนเปนสงาอยรมหวยปางตอง ใครผานไปมาบนถนนสายหลกทตดผาน “ศนยบรการและพฒนาทสงปางตองตามพระราชด าร”หรอพระต าหนกปางตอง จะตองสะดดตากบภาพน และอดไมไดทจะหยดแวะลงไปเยยมชม ในหนาน า ล าหวยปางตองทรบน าจากเทอกภสงชนจะหลากหลงเรวรไหลทวมพนทลมรมหวยภายในพนทพฒนาแหงนเปนระยะ แตน าขงไมนานนกกจะลดระดบลงเปนปกต นนคอสภาพธรรมชาตของการอยอาศยรวมกนระหวางคนกบปาในแถบน เรอนพกอาศยของชาวไทใหญหรอ เฮอนไต นเปนตวอยางของการปรบวถชวตใหสอดรบกบสภาพแวดลอมไดอยางกลมกลน

อาจกลาวไดวาวถชาวปาชาวดอยในแถบนคอ วฒนธรรมใบตองตง เปนเรองราวชวตของผคนเลกๆทไมมใครรจก เรยบงายมาแตอดต การคาขายแลกเปลยนสนคาเรมมาจากความจ าเปนในการด ารงชวตมใชเพอสะสมเงนทอง

หลายสบปกอนตลาดนดรมทางเลกๆของชาวบานเตมไปดวยของปาทเกบหาเอามากนกน เปนซเปอรมารเกตในธรรมชาตทมอาหารใหเลอกใชตลอดไมมวนหมดสน บางกเปนผลไม พชผกสวนครว ทปลกไวรมรว มเหลอกนมากเกนไปกเอามาขาย

ของสารพดสง ถาไมหอใบตองปงกจดวางเปนกองบนใบตองตง กบตวอวนๆ สตวเลกสตวนอยตากแหงมดไวเปนพวงหอดวยใบตองตง สะทอนวถชวตชาวบานทเรยบงาย บรสทธ สวยงาม

ใบตองตงผกพนกบชวตคนดอยแทบทกเผาพนธ เฉพาะชาวไทใหญนนน ามาใชในการอยอาศยด ารงชวตไดหลากหลายทสด

ใบตองตงคอใบของ ตนพลวงรปทรงใบคลายใบสกแตมขนาดใหญกวา ตนพลวงนเปนไมยนตนสงไดในระดบ ๒๐-๓๐ เมตร พบมากบรเวณปาทเปนดนปนหนแหงแลงระบายน าไดด ทเรามกจะเรยกวาปำเตงรงแตสวนใหญแลวไมทมมากคอตนพลวงและตนเหยง

ปาเหยงและพลวงนจะพบบอยในบรเวณทเปนตะพกล าน าเกา(river terrace) ซงมการสะสมของตะกอนล าน าพวกทราย กรวด ดนโคลน สภาพของดนจงเปนกรดท าใหมตนไมไมมากชนดนกทจะขนได พนธไมทขนจะเปนพวกทมเปลอกหนาทนแลงไดด

ธรรมชาตของปาตงเปนปาโปรงขนเปนหยอมๆ ไมแตละตนไมชดกนนก ตนตงเปนไมผลดใบจงพบเหนใบรวงหลนแหงกรอบอยตามพนเกอบจะไมมไมพนลางหรอไมคลมดนเลย

ปาตงจงมความส าคญในระบบนเวศนมาก เมอแรกเรมฤดฝนผนดนในปาทตลอดชวงหนาแลงเกอบจะไมมวชพชใดๆขนเลยนนจะเรมมหญาระบดงอกเตมพนทเปนแหลงหญาออนส าหรบสตวกนหญาทงหลาย หลงจากทอดของอรอยมานานหลายเดอน โดยเฉพาะสตวพวกทมเขาจะชอบมากเพราะสามารถเดนเลมหญาไดสบายเนองจากเปนปาโปรงไมมอะไรมาระเกะระกะเขา

ในชวงกอนมาฝนตนตงจะผลดใบ แหงกรอบรวงหลนอยตามพนดนเตมไปหมด ชาวบานทหากนกบการเกบของปาหรอใชประโยชนปามาเนนนานรดวาควรท าอยางไร พวกเขาจะจดไฟเผาใบไมเพอเปดหนาดนใหโอกาสหญาระบดใบตงแตฝนแรกฤดเพอใหสตวปาไดออกมาหาหญากน

นกเปนเหตผลหนงทเรามกจะเหนควนไฟในผนปาทางภาคเหนอชวงเดอนกมภาพนธและมนาคม การจดไฟเพอใหหญางอกน ชาวบานปาจะท ากนเปนกจวตรประจ าปตามวถทสบทอดกนมา กอนจดแตละชมชนจะจดคนดแลเรองน ดลม ดชวงเวลาทเหมาะสม ดความแหงของใบไมใหดเพอมใหไฟลกลามกนวงกวางไปกวาพนทๆตองการ

นคอการอยรวมกนอยางเขาใจกนระหวางคนกบปาอยางแท แตทเราเหนไฟปาลกลามเปนไฟลามทงนนมกเกดจากฝมอของพวกลกลอบลาสตวและทเผาเพอเปด

ปาท าการเกษตรโดยไมสนใจวาจะสงผลเสยหายอะไรตอระบบนเวศน เพราะคนเหลานไมไดอยกนกบปาเขาอยางแทจรง

ฝ นควนไฟทออกมาจากปาในชวงเดอนนจะถกกดใหลอยอยในระดบต าเนองจากยงมความหนาแนนสงของมวลอากาศเยนทไหลมาจากทศเหนอเขาปกคลมประเทศ ผลกคอเกดสภาพอากาศขนมวทเรยกวาหมอกแดดหรอฟาหลว

นคอหมอกในฤดรอนของเมองสำมหมอก ... การใชชวตทแวดลอมดวยปาหลายแบบรวมทงปาตงหรอปาเตง ชาวไทยภเขาจงน าใบไมทไดจากปา

มาท าเปนภาชนะงายๆหรอใชหอของ สองชนดหลกทใชกนคอใบตองกลวยกบใบตองตง ใบตองกลวยนยมใชกบพวกขนมเปนหลกรวมทงใชหอของทจะตองปงยางท าใหสก เวลาใบตองไหมจะ

ท าใหอาหารมกลนหอมนากน สวนใบตองตงนนนยมน ามาหออาหารแหงทกชนด ใชไดทงชนดใบสดและใบทผงลมจนเกอบแหง

ในตลาดสายหยดกลางเมองแมฮองสอนเราจะยงไดเหนการใชใบตองตงสดทออนหนอยส าหรบหออาหารทท าส าเรจพรอมกน เชนหอขาวเหนยวรอนๆ เมอปดหอออกมาจะไดกลนขาวปนกบกลนตองตงหอมฉย

และเนองจากใบตองตงมคณสมบตพเศษชวยกกเกบความชนไดด แมหอขาวเหนยวตงแตเชาตรทงไวทงวนกไมแหงแขงจงเปนทนยมของชาวบานมาก สวนใบตงทหมาดแหงหนอยมกใชหอเครองปรงอาหารทงหลาย

วถใบตองตงทเคยงดงามในอดตทกวนนก าลงจะสญหายไปเกอบหมดสน ไมมใครประกอบอาชพเกบใบตองตงมาขายกนอกแลวเมอความนยมใชถงพลาสตกและกลองโฟมบรรจอาหารระบาดไปทวทกมมเมอง

บานเรอนของชาวไตในแมฮองสอนทเปนบานไมยกพนสงมงหลงคาดวยใบตองตงกเหลอใหเหนจ านวนนอยหลงลงไปทกท เนองจากเปนทอยอาศยทไมคอยคงทนถาวรนกเพราะบานทมงหลงคาดวยใบตองตงจะมอายการใชงานไมเกน ๓-๔ ปเทานนเมอเทยบกบหลงคากระเบองหรอสงกะสทใชไดยาวนานกวาหลายเทาแถมยงสามารถปองกนแดด ลม ฝน ไดดกวามาก

เสนหของหลงคาตองตงคอความงามตามธรรมชาตทดอบอน เปนมตร และปกปองบานใหเยนสบายอยตลอดเวลา แตจะตองเปลยนหลงคาใหมอยเรอยเมอใบตองตงกรอบผไปตามสภาพ

ในอดตการเปลยนหลงคาจะเปนการลงแขกชวยกนระหวางเพอนบานและญาตพนอง ทกบานจะตองลงมอลงแรงชวยกนหาเกบใบตองตงตามพนทปารอบหมบานในชวงฤดแลงเอามารวมกนไว ใบตงทรวงหลนจนแหงพอเหมาะแกการท าไปท าตบมงหลงคาบานตองมเสนใยละเอยดและแนนหนาดแขงแรงทนทาน ตองตงชนดทชาวบานไมนยมน ามามงหลงคาเลยเรยกวาตองตงดนเพราะเปนใบทมเสนใยหยาบ เมอไดใบตงพอแลวจะน ามาเยบตอกใหเปนไพหรอเปนตบจนไดจ านวนตามทตองการสดทายจงรอหลงคาเกาลงแลวเปลยนหลงคาใหมใหเสรจสนภายในวนเดยว การลงมอลงแรงชวยกนทงหมบานเชนน เจาของบานจะตองจดเตรยมขาวปลาอาหารมาเลยงคนทมาชวยงานใหญอยางเตมท

ทกวนนคงยากทจะเหนวถใบตองตงในแบบลงแรงลงใจชวยกนซอมสรางบานเชนในวนเกาๆ นบวนหลงคาใบตองตงจงตกอยในสภาพทก าลงเลอนหายไปจากวถชวต ฝากไวเพยงรองรอยความงดงามในอดตทเหลอไวเพยงความทรงจ า

และหนงในความทรงจ านนคอ เฮอนไต รมหวยปางตองอนงดงามหลงน ...

“ศนยบรการและพฒนาทสงปางตองตามพระราชด าร”ตงขนเพอใหเปนศนยบรการและพฒนาโครงการตามพระราชด ารแหงทสองในจงหวดแมฮองสอนตอจากศนยบรการและพฒนาลมน าปายทอยในเขตเมองกอนทจะกลายมาเปนแหลงทองเทยวพกผอนหยอนใจทส าคญอกแหงหนงในแมฮองสอน

“ปางตอง”ตงอยบนดอยนอกเมองในต าบลหมอกจ าแป อ าเภอเมอง มพนทรบผดชอบทงหมดกวา ๕ พนไร ใชเปนสถานทส าหรบการทดลองคนควาวจยสาธตและสงเสรมพฒนาอาชพใหราษฎรชาวไทยภเขาใน

พนทสงแถบน ไดแก บานปางตองบานนาปาแปกบานหวยมะเขอสมและบานรวมไทย ซงเปนทอยอาศยของชาวบานไทใหญ กะเหรยง และมง ปะปนกนอย

คนทวไปรจกสถานทแหงนในชอ“เรอนประทบแรมปางตอง”หรอ “พระต ำหนกปำงตอง”มากกวาชอทางการของศนย และเมอตดค าเรยกสนๆเหลอแค “ปางตอง”ชาวแมฮองสอนกจะเขาใจไดทนทวาหมายถงพนทงดงามในหบเขาแหงนทสดชนไปดวยมวลอากาศบรสทธ รนรมยดวยววทวทศนทมภเขาโอบลอมไวทกดาน เยนสบายดวยสายธารชมของหวยปางตองทสงเสยงระรกคดเคยวไปตามทางน าไหลตลอดอาณาบรเวณ

ฤดรอนผมาเยอนจะไดยนเสยงจกจนกรดปกระงมปาเพรยกหาคกอนจะมดกลบลงรไปจ าศลอยใตดนยาวนานหลายป ไหนจะเสยงนก เสยงสตวปา แมลงหรงหรดเรไร ทงเสยงกลางวนและเสยงกลางคนทมส าเนยงแตกตางกนออกไป

ฤดฝนละอองหมอกจะลอยออยองหยอกเลนกบหมไม สายน า เยนฉ า ชนชม ไปทวทงหบ ปาสเขยวระบดใบไปทวผนดนและยอดดอย

ฤดหนาว เมอฝนผานไปแลวลมหนาวกจะหอบไอเยนจากแถบหลงคาโลกลงมาหอหมคลมทวแผนดน แลวกองไฟของชาวบานกจะถกจดขนไปทวเพอประทงความหนาวเยนทบางปแทบจะมชวตรอดผานพนไปไมได

ทนคอ บำนทพอสรำงและแผนดนของชาวไทยทกคน เปนตนแบบการด าเนนชวตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง

ออกแบบไวส าหรบพระองคเอง แตพนทกวางใหญทงหมดนนมใชเพอพระเจาอยหวเพยงล าพง พระองคทรงมไวเพอเผอแผความรให

ผ อน โดยเฉพาะชาวบานยากจน ทยงขาดโอกาส ดอยการศกษา และขาดแคลนในทกสง ... ในสำยตำของนกทองเทยว ปำงตองยอมเปนอทยำนสวรรคแหงกำรบนทกภำพถำยรำยทำง เพราะทนมครบถวนทกสงทสมควรเกบความประทบใจรายรอบเอาไวในความทรงจ า ไมวาจะเปนวว

ทวทศนทมองเหนขอบฟาประดบประดาดวยขนเขาสลบสลาง น าตกหวยปางตอง ทหลากหลงลงมาเปนธารน าใสไหลเยนไหลวนไปตามพนราบเบองลาง ปาไผขนาดใหญทรวบรวมไผแทบทกสายพนธเอาไวศกษา

ยงมสวนสวยงดงามดวยแปลงกหลาบนานาพนธรวมทงกหลาบพนปอนลอลนทน ามาปลกจากดอยอนทนนท และเรอนเพาะช ากลวยไมทองถนทสงกลนหอมกรนของดอกเอองหลายชนด โดยเฉพาะเอองแซะ มเรอนเฟรนปาเขยวจ และบอทดลองเลยงปลาน าจดหลายชนดทมบวสายระบดดอกสชมพสะพรงบานอยทงป

เดนลกเขาไปเรอยๆ ยงมแปลงสตรอเบอร แปลงพชผกเมองหนาว ไรไมผลบนพนทสงหลากสายพนธ ทงตนพลบ บวยมะคาเดเมย กาแฟอราบกาฯลฯ

และทงเลยงแกะขนาดใหญทเรยกความสนใจจากผไปเยอนอยางลนหลาม จนแทบจะลมไปวาบรเวณใกลเคยงกนนนมสถานเพาะเลยงสตวปาปางตองตามพระราชด าร เพอการคนควาทางวชาการและขยายพนธสตวปาจ านวน ๓๐ ชนด เพอสงกลบคนสผนปาอกครง

ลกสดหบเขาปางตองเปนทตงของ โรงเรยนรมเกลำปำงตองโรงเรยนขยายโอกาสทจดตงขนในพนทศนยบรการและพฒนาทสงปางตองตามพระราชด าร เปดโอกาสทางการศกษาใหแกเดกดอยชาวเขายากจนไรโอกาสในทหางไกลขาดแคลน ชนเผาไทใหญ กะเหรยง มง ปะโอ ลซอ ลาห ไดเขาศกษาในระบบโรงเรยนภาคพนฐาน ตงแตระดบประถมวยจนถงชนมธยมศกษาตอนตน

โรงเรยนแหงนจดระบบใหเปนโรงเรยนแบบพงพาตนเองตามแนวเศรษฐกจพอเพยง มกจกรรมการปลกพช เลยงสตว เพอสนบสนนโครงการอาหารกลางวนของนกเรยนโดยมหนวยงานตางๆสนบสนนปจจยการผลตและใหความรดานการเกษตรแกครและนกเรยน ในโรงเรยนจงมครบถวนทงกลมยวหมอดน ยวเกษตรกร กลมอาสาสมครทองเทยว และกลมสหกรณออมทรพย

ดานหลงเขาอกฟากหนงของโรงเรยนแหงนคอสถานทตงของ “ปำงอง” ซงเปนโครงการพระราชด ารปางตอง ๒ ทขยายขอบเขตออกไปนนเอง

คนทอยหลงเขาทางฝงปางอง เพยงแคเดนขามเขาผานโรงเรยนรมเกลาปางตองมากจะเขาสศนยปางตองไดเลย

... ในสำยตำของชำวบำน ปำงตอง คอขมทรพยควำมรทพวกเขำสำมำรถเขำมำเอำไปใชไดไมสดสน

เชนเดยวกบทมปำไมเปนซเปอรมำรเกตประจ ำหมบำน ชาวบานสนใจฐานการเรยนรใดกสามารถเขามาเยยมชม ฝกอบรม หรอสอบถามเรองทอยากรจากเจา

หนาซงประจ าอยทกจดไดตลอดเวลาท าการ ไมวาจะเปนเรองไผศกษา การอนรกษดนและน าหรอการขยายพนธกลวยไมปาหายากซงทางศนย

ก าลงขยายผลใหชาวบานน าไปพฒนาสรางเปนหมบานกลวยไมขนในหลายพนท เพอน าพนธไมปาทสามารถขยายพนธไดแลวออกไปสตลาดผ รกกลวยไมทวไป เปนการสรางรายไดเสรมใหกบคนในพนท ลดการลกลอบเกบกลวยไมปาออกมาจากปาเพอรกษาระบบนเวศนของปาเอาไวใหไดมากทสด

โดยเฉพาะ “เอองแซะ” กลวยไมหอมกลนคลายดอกพกล ทขนอยตามตนไมใหญทวไปบนเทอกเขาสงกวาพนเมตรเหนอระดบน าทะเล ในเขตจงหวดฮองสอน ดอยอนทนนท และดอยสเทพ ทสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถทรงโปรดกลนหอมมากจงมพระราชเสาวนยใหเพาะเลยงเพอการอนรกษและขยายพนธ

พรอมกบใหดแลรกษาพนธกลวยไมเอองแซะหามมใหน าพนธออกจากปาและใหเพมจ านวนกลบคนสปาธรรมชาตมากขนดวย

ปจจบนหมบานหวยฮ อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน เปนหมบานอนรกษเอองแซะทชาวบานสนใจเลยงเอองแซะกนเปนจ านวนมาก สามารถขยายพนธเพอจ าหนายไดแลว พรอมกบน ากลบคนสผนปาธรรมชาตชวยเพมจ านวนเอองแซะสรางความหลากหลายทางชวภาพในพนท นอกจากนนยงเปนการสรางแหลงทองเทยวเกษตรเชงนเวศน ารายไดเขาสชมชน ทส าคญไดกระตนใหเกดการอนรกษกลวยไมเอองแซะและท าใหคนในชมชนอยรวมกบปาไดอยางยงยน

ปจจบนความส าเรจของหมบานเอองแซะทบานหวยฮ ท าใหโครงการหมบานกลวยไมขยายตอออกไปสเกษตรกรหมบานน าดดจ านวน ๓๐ ราย ซงสามารถผลตเอองแซะในกระถางไดและเกบดอกสงขายใหกบผผลตน าหอมกลนเอองแซะ ชวยสรางรายไดเสรมใหเกษตรกรอกทางหนง เปนชองทางชวยลดการเกบกลวยไมเอองแซะออกจากปามาขายได

... ปำงตองในควำมเปนจรง เปนแหลงควำมรดำนกำรเกษตรทหลำกหลำยลกซง ทกระดบควำมร ไมเพยงเปนประโยชนแคชาวบานทอยอาศยในชมชนเทานนแตยงเหมาะกบคนไทยทกหมเหลาทสนใจ

เรยนรการด าเนนชวตในแบบพงพาตนเองแบบพออยพอเพยง อยางรจกรใจธรรมชาตสงแวดลอมทเกอกลกน ทนเปนยงกวามหาวทยาลยดานการเกษตร เพราะเปนการอยกบของจรง ลงมอปฏบตทดลองจรง ได

ผลผลตจรง โดยเรยนรจากธรรมชาตควบคไปกบหลกเทคโนโลยวทยาการทปรบเปลยนกาวหนาอยตลอดเวลา ใครทสนใจเรองปาอยากใหมาทน เพราะมปารายรอบอยทกกาวใหไดศกษา พนทโดยรอบศนยเปนปา

ไมเขตรอนชนและปาเขาสงทมความชมชนตลอดทงป มพชหายากมากมาย เชน ไผหก ผกกดหางกวาง และ กลวยไมตระกลเอองหลากหลายสายพนธขนตามธรรมชาต ในปายงอดมดวยสตวนานาชนด เชน ไกฟา, ไกปา, กวาง, หมปา, เสอลายด า, นกยง นกเขา ฯลฯ

ในเรองการเรยนรมฐานการเรยนรเรอง “ปลกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง” ใหเหนภาพไดชดเจนอยางยง

ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยางอธบายใหเหนภาพงายๆ จากตนแบบผนปาแมฮองสอน ดงน ไมเรอนยอดชนบนปลกเพอประโยชนพออย : เปนการปลกปาเพอใชเนอไมท าทอยอาศย ตนไมท

แนะน าใหปลกเปนเรอนยอดชนบน ไดแก สก, ตะเคยนทอง, ยางนา, สะเดา, จ าปาทองฯลฯทงนอาจเลอกปลกตนไมทมล าตนสงและออกผลใชเปนอาหารดวยกได เชน สะตอ, เหรยง, กะทอน, มะพราวเปนตน

ไมเรอนยอดชนกลำงปลกเพอประโยชนพอกน : เปนการปลกปาเพอน าผลไมมาเปนอาหารหรอจ าหนาย ตนไมทแนะน าใหปลกเปนเรอนยอดชนกลาง ไดแก มะมวง, ขนน, ชมพ, มงคด, ทเรยน, ลองกองฯลฯทงนอาจเลอกปลกตนไมทมความสงของล าตนในระดบกลางเพอใชประโยชนอนๆ ดวยกได เชน ปาลมและไผ เปนตน

ไมปกคลมหนำดน ปลกเพอประโยชนพอใช : เปนการปลกพชปกคลมหนาดนเพอน าเอาสวนตางๆ ของพชเหลานนมาใชประโยชน ไมวาจะใชเปนพชสมนไพร ใชเปนพชพลงงานทดแทน ใชประกอบอาหาร หรอใชเพอประโยชนอนตนไมทแนะน าใหปลกคลมหนาดน ไดแก หวาย, สบด า, ชะพล, มะนาว, กาแฟ, ผกปาฯลฯทงนอาจเลอกปลกพชทใชประโยชนจากสวนทอยใตดน(พชหว) ควบคไปดวยกได เชน กลอย, ขง, ขา, กระชาย เปนตน

ส าหรบประโยชนอยางท ๔ นนเปนประโยชนทไดรบจากการปลกปาใหมเรอนยอด 3 ชนรวมกนทท าใหเกดความหลากหลายทางชวภาพแกผนปา กอใหเกดความอดมสมบรณ และฟนคนความสมดลใหแกระบบนเวศนนนเอง

สงทจะอยคกบปาเพอรกษาระบบนเวศนใหสมดลทสดคอสตวปา ดงนนในศนยปางตองจงมศนยอนรกษและสถานเพาะเลยงสตวปาปางตองบนเนอทกวา ๑๕๐ ไรทสนองแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในการอนรกษสตวปาแถบนไวใหเยาวชนรนหลงไดมโอกาสเรยนรศกษาอกทงเปนแหลงเพาะพนธสตวปาหายากทใกลจะสญพนธใหมปรมาณเพมขนแลวปลอยกลบคนสธรรมชาตดวย

ตวอยางสตวปาหายากทสามารถพบเหนไดในปางตอง ไดแก เสอไฟ, เสอลายเมฆ, แมวดาว, เกง, ละอง, ละมง, นกยง, นกแวน, ไกฟาหลงขาว เปนตน

สตวปาเหลานถกเลยงอยในกรงขนาดใหญเพอใหเปนพอพนธแมพนธจนเชอง จงไมแปลกทผดแลศนยนจะคนเคยกบสตวหลายชนดจนตงชอเลนใหสตวเหลานนจดจ าได เชน เกงในกรงเลยงอาย ๓ ป มชอวา “เกง” เชองและตดคนเลยงมาก ทกครงทเรยกชอ เกง จะเดนเขามาหาทนทเพอขออาหารและของกนโปรดคอดอกแคแสด

กรงนกเงอกหรอ นกแกกกสะกดผคนดวยพฤตกรรมนารกๆ ของนกคผวเมยทตวผจะคอยออดออนปอนอาหารตวเมยอวดคนทผานทางไปมาเสมอ โดยมนจะขยอนอาหารในทเกบไวในปากออกมาใหตวเมยเวลาทตองการเอาอกเอาใจ

นอกเหนอไปจากสตวปาหายากดงกลาวแลว สถานเพาะเลยงสตวปาปางตองยงเพาะเลยงขยายพนธสตวเศรษฐกจชนดอนอกไมวาจะเปน เปด, มา, และแกะ

โดยเฉพาะการเลยงแกะนน ศนยการเลยงแกะตามพระราชด ารปางตองประสบความส าเรจสงยงในการทดสอบและปรบปรงพนธแกะขนใหมคณภาพเพอน าไปเผยแพรสกลมทอผาขนแกะ การเลยงแกะนเปนไป

ตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ ททรงเหนวาเปนสตวเลยงมประโยชนสงเพราะไมเพยงแตเลยงเอาขนมาทอผาไดเทานนแตเนอและนมกบรโภคไดและมราคาแพงดวย ประกอบกบภมอากาศและภมประเทศนาจะเหมาะสมจงมการทดลองเลยงขนทปางตอง

ระยะแรกทมการเลยงแกะขนไดน าพอพนธแกะพนธบอนดมาจากออสเตรเลยเอามาปรบสายเลอด เพอใหไดลกแกะทมคณภาพขนดกสามารถใหน าหนกขนประมาณ ๕-๖ กโลกรม/ป ปจจบนมการปรบปรงสายพนธแกะใหสามารถปรบตวเขากบสภาพอากาศเมองไทยไดเปนอยางด คอแกะพนธคอรรเดล เปนพนธกงขนกงเนอทน าเขามาจากออสเตรเลยเชนกน

แกะพนธคอรรเดลเมอโตเตมทเพศผ มน าหนกประมาณ ๘๕-๑๑๐ กโลกรม เพศ เมยมน าหนกประมาณ ๕๕-๘๕ กโลกรมลกษณะของขนมสขาวนม ขนบรเวณใบหนา ห และเขามสขาวลวน อายเพยง ๑ ป กใหขนยาวถง ๑๕ เซนตเมตรและสามารถตดขนได

ปจจบนแกะสายพนธคอรรเดลลกผสมหลายรอยตวในศนยปางตอง เลยงแบบปลอยไวกลางทงเปนฝงใหและเลมหญากนกนเองอยางเปนอสระตามธรรมชาตเหมอนกบการเลยงแกะทเราพบเหนกนทวไปในประเทศออสเตรเลยและนวซแลนด โดยจะปลอยแกะออกจากคอกประมาณ ๙ นาฬกาและตอนเขาคอกอกครงเวลาบาย ๓ โมงเยนทกวน

การเลยงแกะทปางตองเปนการเลยงเพอตดขนใหชาวบานทบานหวยหอม โครงการหลวงแมลาน าไปใชทอผาขนสตวจ าหนาย มใชเพอโชวนกทองเทยวแบบเดยวกบทรสอรตหลายแหงในหลายพนทนยมท ากน

แตในชวงฤดหนาวทผคนหลงไหลไปเทยวแมฮองสอนกนลนหลาม ทางศนยปางตองเปดโอกาสใหนกทองเทยวไดเพลดเพลนใกลชดกบการเลยงแกะดวยกจกรรมมากมาย เชน การเยยมชมคอกแกะ ใหอาหารแกะ โชวตดขนแกะ สาธตการทอผาขนแกะดวยมอ โดยนกทองเทยวสามารถอมแกะถายภาพ หรอไลตอนฝงแกะไดอยางสนกสนาน

นอกจากนยงมผลตภณฑจากขนแกะ เชน สบและครมบ ารงผวท าจากรกแกะสตรเฉพาะของปางตองผาพนคอ และผาคลมไหลสวยๆใหไดเลอกซอกนในราคากนเองดวย

... พนทสดทายเลยจากทงเลยงแกะเขาไป ทเปนไฮไลตของสถานทแหงน คอบรเวณทตงของพระต าหนก

ปางตองซงเปนทประทบของพระบรมวงศานวงศยามเสดจฯ เยอนแมฮองสอน

เรอนประทบแรมแหงนตงอยบนยอดเนน มองจากพนราบขนไปจะไมเหนพระต าหนกเลย แตเมอขบรถออมสงขนไปเรอยๆ และเดนเทาตอเขาไปจนถงดานในสดจงจะเหนพระต าหนกทรมรนดวยรมเงาไมใหญนอย โอบไวดวยสวนผลไมเมองหนาวและแปลงดอกไมสสนสดใสสงกลนหอมกรน

มองจากบรเวณดานหนาพระต าหนกลงมาดานลางจะเหนทงเลยงแกะเปนภาพกวาง บานของพอหลงนชางสงบเรยบงายมไดตางไปจากบานเกษตรกรคนใดเลย

........................................

หมอนไหม: หวใจหตถกรรมศลปาชพ

“…ทกแหงทตำมเสดจ จะเหนวำชำวอสำนนนงซนไหมมดหม ขำพเจำกบอกวำขอใหฉนสกตวจะได

ไหม เขำบอกวำเอำไปท ำไมของบำนนอกคอกนำ คนรวยๆเขำไมใสกนหรอก กบอกกบเขำวำสวยจรงๆไมใชแกลงยกยอ เพรำะวำเปนของสวยงำมมำก เขำกเลยยนด เขำบอกวำถำจะใสจรงเขำจงจะท ำให บอกวำท ำมำเถอะแลวจะใส เขำกชวยกนท ำมำ …”

(พระราชด ารส สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ วนท ๑๑ สงหาคม ๒๕๒๓) ...

ดวยความสนพระทยและทอดพระเนตรเหนความงดงามอนเปยมลนแฝงอยในงานหตถกรรมผาไหมพนบานของไทย ท าใหสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงเรมพฒนาหมอนไหมขนอยางจรงจงภายหลงตามเสดจฯ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไปเยยมราษฎรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนครงแรกเมอป พ.ศ.๒๔๙๘

ครงนนพระองคทรงสงเกตเหนวาชาวบานฝายหญงทมารบเสดจฯ มกแตงกายดวยผาซนไหม ตางส ตางลาย งดงามยงนก จงทรงมพระราชด ารวานาจะหาอาชพเสรมใหราษฎรมรายไดสม าเสมอตลอดปดวยการทอผาไหมจ าหนาย โดยพระองคจะทรงรบซอเองในราคาทคมคาและใหถอเสยวาเปนแบบแมใหลกชาวบานจงยอมขายผาให เมอเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรไปหลายทองถน ยงทรงเหนภมปญญาพนบานทสบทอดกนมารนตอรน อกทงลวดลายของผาไหมยงงดงามแตกตางกนไปเปนเอกลกษณในแตละชมชน สมกบทเสนไหมไดรบยกยองใหเปน “รำชนแหงเสนใย”สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ จงทรงจดตงหนวยงานดานผาไหมขน

เปนมลนธสงเสรมศลปาชพพเศษ ในพระบรมราชนปถมภเมอวนท ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๑๙ โดยทรงมพระมหากรณาธคณรบเปนองคประธานมลนธ พรอมรบไวในพระบรมราชนปถมภ

นอกจากนนทรงมพระประสงคใหเพมคณภาพของเสนไหมและผาไหมจงทรงกอตงโครงการสนบสนนการปลกหมอนเลยงไหมและทอผาไหมอยางถกตองตามหลกวชาการจวบจนปจจบนดวยสายพระเนตรอนยาวไกลท าใหไหมไทยเปนทนยมอยางแพรหลายและรจกไปทวโลกในนาม "Thai Silk" กลายเปนสวนหนงในสญลกษณของประเทศไทยในสายตาของชาวตางชาต และเปนสนคาสงออกสรางทชอเสยงและรายไดเขาประเทศจ านวนมากในแตละป

ตอมาในพ.ศ.๒๕๓๑ คณะกรรมการบรหารของมลนธสงเสรมศลปาชพฯ พจารณาเหนวา สมาชกของมลนธสงเสรมศลปาชพ ตางยดศลปาชพเปนอาชพหลกมากกวาท าเปนอาชพเสรม และองคประธานมลนธกทรงบรหารกจการดวยพระองคเองมไดเปนเพยงการพระราชทานพระบรมราชนปถมภ จงเปลยนชอของมลนธจาก "มลนธสงเสรมศลปาชพพเศษในพระบรมราชนปถมภ" เปน “มลนธสงเสรมศลปาชพในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ”ใชชอภาษาองกฤษวา The Foundation of the Promotion of Supplementary Occupations and Related Techniques of Her Majesty Queen Sirikit of Thailand ชอยอวา SUPPORT

ปจจบนมลนธฯมโรงฝกศลปาชพสวนกลางอยทพระราชวงสวนจตรลดา และมศนยสงเสรมศลปาชพกระจายอยทวทกภาค เชน ศนยศลปาชพบางไทร จงหวดพระนครศรอยธยา ศนยศลปาชพบานกดนาขามจงหวดสกลนคร ศนยศลปาชพพเศษบานทรายทอง จงหวดสกลนครศนยศลปาชพบานจาร จงหวดสกลนคร ศนยศลปาชพบานแมต า จงหวดล าปางศนยศลปาชพเครองปนดนเผาพระต าหนกทกษณราชนเวศน จงหวดนราธวาสศนยศลปาชพบานเนนธมมง จงหวดนครศรธรรมราชศนยศลปาชพบานวดจนทร จงหวดเชยงใหม นอกจากนนยงมโครงการสงเสรมศลปาชพในอกหลายจงหวดทวประเทศ ส าหรบงานศลปาชพในจงหวดแมฮองสอน เรมตนขนเมอครงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ และพระบรมวงศานวงศ ไดเสดจฯ ทรงเยยมราษฎรจงหวดแมฮองสอน ณ ศนยบรการและพฒนาลมน าปาย เมอวนท ๑๖ กมภาพนธ ๒๕๒๓

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทอดพระเนตรเหนความเปนอยของราษฎรซงเปนชาวไทยภเขาหลายเผาอาศยอยบนเทอกเขาสงในพนททรกนดารเปนปาทบพนทเพาะปลกมนอย ราษฎรจงด ารงชพดวยการท าไรเลอนลอย มการหกโคนตนไมและเผาปาซงเปนการท าลายตนน าล าธารบางกหาของปาขาย บางกรบจางขนยาเสพตดหรอไมกปลกฝน

จงทรงมพระราชประสงคใหชาวบานทมยากจนเหลานมความรความสามารถในการสรางงานศลปาชพพเศษเปนอาชพเสรมเพอเพมรายไดในขณะทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงด าเนนโครงการพฒนาทางดาน

เกษตรกรรมเพอเปลยนอาชพของราษฎรจากการปลกฝนท าไรเลอนลอยตดไมท าลายปาหนมาประกอบอาชพสจรตทยงยน

เดมโครงการศนยศลปาชพแมฮองสอน ตงอย ณ บานหวยเดอ ต าบลผาบอง อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน ในชอ “โครงการศนยศลปาชพหมอนไหมแมฮองสอน” เรมตนดวยการท าแปลงปลกหมอนและจดสรางอาคารฝกอบรมการเลยงไหมใหกบราษฎรทบานหวยเดอ โดยไดรบความรวมมอจากกรมทหารราบท ๒๑ รกษาพระองคในการส ารวจหาพนทจดสรางศนยฯและไดรบทดนบรจาคของราษฎรประมาณ ๑๐ ไรในบรเวณปาสกตดกบหมบานหวยเดอ

ศนยศลปาชพแมฮองสอนในระยะแรกสงเสรมการปลกหมอนเลยงไหมเปนกจกรรมหลก โดยใหกรมทหารราบท ๒๑ ประสานงานคดเลอกสมาชกเขามาฝกอบรม และใหสถานทดลองหมอนไหมแมโจสงเจาหนาทมาสอนวธปลกหมอนเลยงไหม ไดรบความสนใจจากชาวบานอยางกวางขวาง มการฝกอบรมการทอผาไหมอยางตอเนอง และพฒนาพนธไหมหลายสายพนธจนไดไหมทเหมาะสมตอการเลยงในพนท

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมพระมหากรณาธคณคดเลอกบตรหลานของสมาชกศลปาชพ ๒ คน คอนางสาวละออง หวนผว และ นางสาวสะอาดจต ไทยใหม เขาไปฝกอบรมการทอผาไหม-ทอจก ทโรงฝกศลปาชพ สวนจตรลดา ปจจบนทงคไดกลบมาเปนครสอนทอผาไหมและทอผาจกทศนยศลปาชพแมฮองสอน

ตอมาในป ๒๕๒๘ ทรงพระราชทานเงนของมลนธสงเสรมศลปาชพพเศษจดซออาคารและทดนจ านวน ๕ ไรเศษ ใหจดตงเปนศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอน ในพระบรมราชนปถมภ ซงเปนทตงของศนยศลปาชพปจจบนน บนถนนขมลมประพาส อ าเภอเมอง บรเวณหนาศาลากลางจงหวด

ไมเพยงแตสงเสรมเรองการปลกหมอนเลยงไหมเทานน ศนยศลปาชพแมฮองสอนยงใชเปนสถานทฝกอบรมและสงเสรมอาชพอนๆ ใหแกราษฎรทงชาวไทยพนราบและชาวไทยภเขา เชน การจกสานหวาย จกสานไมไผ การแกะสลก การทอผา ตดเยบเสอผาตกตาชาวเขา ดอกไมประดษฐ เครองหนง และการท าเครองเงน เปนตน

ศนยศลปาชพแมฮองสอนขยายผลการด าเนนงานออกไปยงอ าเภอตางๆ ทกอ าเภอ มการปรบปรงอาคารและกอสรางเพมเตมมาโดยล าดบ ในป ๒๕๔๔ ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากเทศบาลเมองแมฮองสอนจดสรางอาคารศลปาชพหลงใหมทใชอยในปจจบน

สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถไดเสดจฯทอดพระเนตรผลการด าเนนงานและทรงประกอบพธเปดอาคารหลงใหมเมอวนท ๒๓ กมภาพนธ ๒๕๔๘

อาคารศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอนจดแบงพนทใชสอย ดงน

ชน ๑ จ าหนายผลตภณฑจากศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอน และกลมศลปาชพตางๆ อาท ผาทอกะเหรยง เสอกะเหรยงปกลกเดอย ผาคลมเตยง ผาปโตะ ผาพนคอ ซน น ามนงาปางตอง ขนมงา ผกกาดดองแหง ไวนมะเมา เครองจกสาน ผลตภณฑผาทอขนแกะ สบ เครองส าอางจากรกแกะ และในบรเวณโถงขายผลตภณฑยงมการสาธตการทอผาจากชางทอพนบานดวย

ชน ๒ เปนหองทรงงานและนทรรศการเฉลมพระเกยรต แสดงพระราชกรณยกจดานการพฒนา และโครงการพฒนาตามพระราชด าร จงหวดแมฮองสอน เชน โครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด าร งานสงเสรมการประมงในพนทโครงการพฒนาตามพระราชด าร งานโครงการหลวงภายในงานพฒนาเกษตรบนทสง สถานวจยทดสอบพนธสตว โครงการอนรกษพนธกลวยไมเอองแซะ

ชน ๓ เปนพพธภณฑชนเผา ๖ เผา แสดงใหเหนถงความหลากหลายของกลมชาตพนธทอยแมฮองสอน ไดแก ลซ ลาห มงลวะ ไทยใหญ และปกากะญอหรอกะเหรยง โดยแบงสวนจดแสดงแยกตามแตละเผา จ าลองบาน มหนชนเผาทแสดงเสอผาเครองแตงกายประจ าเผา เครองมอเครองใชในชวตประจ าวน อาหารการกน ผาทอ เปนตน

งานศลปาชพจงหวดแมฮองสอนด าเนนมาอยางตอเนอง ขยายตวและเจรญกาวหนาตามล าดบ จนถงปจจบนมการแตงตงคณะท างานฯศนยศลปาชพ ประกอบดวยหนวยงานทเกยวของเพอสนบสนนสงเสรมงานศลปาชพของจงหวดใหเปนไปอยางราบรน โดยมรองผวาราชการจงหวดฯเปนหวหนาคณะท างาน มพฒนาการจงหวดฯเปนเลขานการคณะท างาน และจดตงศนยศลปาชพสาขาอ าเภอตางๆ ขนเพอประสานงานระหวางราษฎรในพนทกบศนยฯจงหวด ทงนหวหนาคณะท างานของศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอนจะมาจากกรมทหารราบท ๒๑ รกษาพระองค

ปจจบนศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอน มงใหเปนแหลงเรยนรดานศลปาชพสการพฒนาคณภาพชวต มเปาหมายขยายผลสราษฎรทวทงจงหวด เพอสงเสรมใหราษฎรทยากจนมอาชพเสรมและมรายไดเพมขน นอกจากนนยงเปนการอนรกษงานดานศลปกรรม หตถกรรม ตลอดจนรกษาขนบธรรมเนยมประเพณทเปนเอกลกษณของทองถนดวย โดยทางศนยฯจะจดฝกอบรมและด าเนนการสงเสรมดานการตลาดและการขายใหแกสมาชกทกกลม

ปจจบนสมาชกศนยฯ มทงแบบชวคราวและถาวร สมาชกชวคราวเมอเรยนจบหลกสตรแลวจะกลบไปประกอบศลปาชพทบาน สวนสมาชกถาวรจะถกวาจางใหเปนชางฝมอประจ าศนยฯ เพอผลตงานศลปาชพเขาสทองตลาดและสบทอดงานศลปาชพโดยเปนวทยากรจดอบรมใหแกผสนใจสมครเปนสมาชกในโอกาสตอไป

ศนยศลปาชพแมฮองสอนภายใตรมพระบารม “แมหลวง” แหงปวงชนชาวไทย ทเรมตนมาจากพระมหากรณาธคณอนลนพนททรงหวงใยในความเปนอยของราษฎรพนทหางไกล เชอมรอยไวดวยสายใยความจงรกภกดของพสกนกร ดจเดยวกบพลงแหงเสนไหมงดงามสมคาราชนแหงเสนใย

ทงมวลนน บดนเปนแหลงสรางรายไดใหประชาชนจ านวนมากไดอยดกนดสมดงพระราชปณธานแลว

..................

บทท ๖

เดนตามรอยเทาพอ .........

ทองฟา... ไมรรอนรหนาว ไมเคยก าหนดขอบเขตแหงตน เปนบานของฝนและเคหาสนดาว บางคราวเปนสวนดอกไม

สายธาร... เออยไหลจากน าซบใตพภพ ไมหวาดหวนพรนพรงสงกดขวาง จดหมายปลายทางคอทต ากวาเสมอ เปนล าคลอง เปนมหาสมทรเปนเมฆา แลวยอนกลบมาเปนหยาดพรณ..กรนเยน เดนทางกลบไปหามารดาแหงผนปาอกครง

สนเขา... หนาวลมสงหวหวว ใบไผระรวปลวไรแรงตาน ภผามเคยรงเกยจผนหญาสายลมไมเกยงงอนทจะพดลงต า น าคางพรมพรางสทกพนผวสม าเสมอเปนบรรณาการจากฟา ชวตนอยใหญมคาเทาเทยมในความเปนชวต

ผนปา... โอบอมชมรก นมนวลดวยเมตตาในทกฤดกาล เผอแผความสขใหสรรพชวตผานธาตทงสมเคยยอทอ ดน น า ลม ไฟ ปรงดอกไมใหเปลงสมกลนใตแสงตะวน

กอนหนกกลงตวหยอกลออยใตฝาเทายามเราระเรงสขกลางไพร แมแตใบไมกรายร าหลนลงเปนสายลงมาทกทายดนนม สรรพสงเลกๆเตมไปดวยเรองราวใหญๆในตวมนเอง ทน....“ปางอง” บานแหงแรงบนดาลใจ

...

ทน...ปางอง

ไอหมอกเบาบางลอยออยองอยเหนอผวน านงใสรอแดดแรกมาลบไลกอนจะหายวบไป...นนคอภาพจ าในใจผคนทเคยผานทางมาถงทน “หมบานรวมไทย” หรอ ปางอง

บานรวมไทยจะเงยบเหงาทสดในฤดรอนทหมอกควนจากไฟปาลอยต าลงมาคลมทงหบเขาลามเขาไปถงในเมองหมพนทราบเอาไวทงหมด เปนชวงเวลาทถนนหนทางโลงจากยวดยานเพราะเปนการสญจรเฉพาะในหมคนเมองเสยสวนใหญ

ปาทงปาสงบงนอยในความแหงแลง ตนไมทผลดใบสะบดกงทงใบแหงกรอบใหลมหอบไปทวผนดน จนเมอฝนแรกมาใหหญาระบดเขยวนนแหละหวงแหงการเกดใหมของสรรพชวตจงเรมตนอกครง

ฤดหนาวอาจจะเปนหวงเวลาแสนงามทสดในสายตาและความรสกของนกทองเทยวผผานทางมาเดนเลนแคชวครงชวคราว แตแผนดนแมฮองสอนทงดงามและแสดงตวตนของปาใหญในเขาสงอยางแทตองเปนฤดฝนเทานนโดยเฉพาะบนพนทสงแถบ ปางองแหงน

สายฝนจะปลกปาทงปาใหตนขนมารองร าท าเพลงในทกจงหวะธรรมชาตของแตละสง กบเขยดจะระงมเสยงเรยกชาวบานออกไปสองไฟหาของกนอรอยกนยามค าคน แนนอนราชาแหงผน

ปาหนาฝนจะเปนสงใดไปไมไดนอกจาก“เขยดแลว” สดยอดแหงรสชาตประจ าปาถนน เหด หนอไม หวาย ต าลง มะระ ผกกด ผกหวาน ผกปาสารพดอยางแตกใบออนรอคอยมอใครตอใคร

ไปชวยเดดยอด ไมททงใบหมดตนจะแตกตมตอยอด ยดกงแผกานสานตอกนออกไป เสยงลมเสยงฝนจะกลอมค าคนและกลางวนใหเปลยนทวงท านองหมนเวยนกนไปตามอารมณฟา ทง

ออยองครกครน ทงรนรมยสะทกสะทาน แลวแตจงหวะทวงท านองของพาย

น าจากปาสงทเหลอก าลงไมใหญจะดดบเอาไวไดทะลกทลายลนฝายลงมาสดานลางทละชน เกดเปนน าตกวสนตใหญนอยกระจดกระจายมากมายไปทวบรเวณปา จนบางเวลาน าอาจทวมทนลนตลงเออลามเขาไปในพนทท ากน ทวมทงไหลบาเขานาเขาสวน

แตในระบบนเวศนทธรรมชาตปาเขาออกแบบเอาไวสมบรณ น าฝนในปาใหญจะไมทวมขงอยนานนก เปนแบบมาไวไปเรว แคสองสามวนกจะผานเลยไปราวกบตงใจแวะมาเยยมเพอนเพอจะฝากตะกอนป ยทหอบหวจากปาสงมาให

และในฤดชมฉ านนดเหมอนน าทกหยดปรารถนาจะผานทางมาเยยมเยอนอางเกบน าปางองกอนจะไหลเลยลงไปสล าคลองรองน าสาขามากมายเบองลาง

แทบทกวนกลมหมอกมวนตวลงจากยอดภกรเขามาทกทายคนในหมบานใตรมไม ในศาลานงเลน พาความชมเยนมาโอบกอดไวชวขณะแลวจากไป...แลวกลบมาใหม...แลวจากไป เปนหวงเวลาแสนวเศษทคนตางถนนอยคนจะไดสมผส

หมอกฝนแตงภเขาใหมมานขาวทดานหนา ดานหลง ดานบน ดานลาง ไตไปตามยอดไม ไหลไปตามรมน า เรยต าอยตามหบ ลอยสงสยอดดอย ฝากรองรอยความชมฉ าไปทว

และเมอถงเวลาฟาเปด ถาไมมโคงรงพงผานกจะเหนฟาใสอยในแสงแดดสวย มเมฆชวยวาดภาพไมเคย า...ทกวน

แดด ลม ฝน ฟา ดน น าไม จบมอผสานกนปาวประกาศความยงใหญของธรรมชาต และนเองคอความอดมสมบรณของปาตนน าแมฮองสอน ...

ส าหรบคนทไมรจกทมาทไปของปางอง อาจจะมองเหนแคมตทางดานววทวทศนและการทองเทยวเพยงอยางเดยว

มองฉาบฉวยแคดานความงาม ความโรแมนตก ถายทอดออกมาดวยภาพถายทะเลสาบใสแจวทโอบลอมดวยยอดเขาสงในบรรยากาศแสนสงบ เยนสบาย ยามพระอาทตยขนแสงสทองสะทอนผนน าเปนประกายฉายเงาทวสนทเรยงรายอยรมทะเลสาบ ไอหมองบาง ลอยเรยผวน าเหมอนฉากในความฝน

ชวตจรงของชาวบานในปางองไมใชเทพนยาย ไมใชสถานทแสนสบายอยางหลายคนคด กวาจะบกเบกสรางสมระดมกนพฒนาขนมาไดมใชเรองงายเลย

ความงามนนถอเปนความโชคดของพนท เปนสงทธรรมชาตสรางมาใหอยแลว มหบเขา มแหลงน า มรองลกทจะรองรบส าหรบท าอางเกบน าใหญ และปาไมรายรอบอดมสมบรณ แคนกสรางอางเกบน าใหเปนทะเลสาบแสนงามขนมาไดในทกพนท

สงนคอพระอจรยภาพอนยงใหญของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กอนปพทธศกราช ๒๕๒๓ บรเวณต าบลหมอกจ าแป อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอนงเปนพนทบน

ดอยสงจากระดบน าทะเลปานกลางประมาณ ๑,๒๐๐ เมตร หางจากแนวชายแดนเมยนมารราว ๓ กโลเมตรเปนหนงในเขตพนทอนตราย เนองจากมกองก าลงชนกลมนอยตาง องสมกนตามแนวชายแดนท าสงครามปลดปลอยตวเองกบรฐบาลเมยนมาร อาศยการตดไมท าลายปาและปลกฝนเปนแหลงรายได

เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจฯเยยมราษฎรทอดพระเนตรสภาพพนทและความเปนอยของพสกนกรบนพนทสงทอยกนอยางกระจดกระจายและยากล าบากในการท ากน จงทรงมพระราชด ารใหรวบรวมราษฎรในบรเวณนเขาเปนกลมกอนจะไดพฒนาชวต และสงเสรมอาชพ สรางความมนคงแนวชายแดนและฟนฟอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหสมบรณยงยนตลอดไป

เพราะสภาพในขณะนนบานหมอกจ าแปเปนพนทบกรกตดไมท าลายปามากถง ๒,๐๐๐ ไรสภาพปาไมไมสามารถฟนตวขนเองตามธรรมชาตไดทนกบความตองการในดานอปโภคบรโภค และขาดสมดลทางระบบนเวศน หากปลอยทงไวเชนนตอไปกจะมผลเสยหายตอลมน าแมสะงา ทงในดานเศรษฐกจ สงคมและนเวศวทยา

กรมชลประทานรบสนองพระราชด ารสรางอางเกบน าปางตองขนเหนอล าหวยปางตองเมอสรางอางเกบน าเสรจแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชด ารใหฟนฟสภาพปาบรเวณนขนเมอปพ.ศ. ๒๕๒๗ พรอมกบการจดตง“หมบานรวมไทย” รวมชาวไทยภเขามาอยดวยกนเสยเพอลดการเขาบกรกท าไรฝนและปลกขาวโพดของชาวเขาพรอมกบปองกนนายทนไมใหลกลอบเขามาตดไมท าลายปาอก

เมอพระราชทานแนวพระราชด ารแลว หนวยงานจากกระทรวงทบวงกรมตาง ทเกยวของกเขาฟนฟสภาพปาและปรบปรงระบบนเวศนดวยการปลกปาแบบตาง ทงไมทวไปและไมใชสอย มการปลกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง ปลกหวาย ปลกปาเปยกปรบปรงระบบนเวศรวมเนอทกวา ๒ หมนไรจดท าแนวกนไฟ ท าฝายตนน าชะลอความชมชน รวมถงการสงเสรมการจดท าโครงการธนาคารอาหารชมชนเพอเปนการพฒนาคณภาพชวตของราษฎร งมอยสองชนเผา คอ ไทใหญและปะโอ(โปว)

โครงการพระราชด ารปางตอง ๒ แหงน ตงอยหางจากตวเมองแมฮองสอนประมาณ ๔๔ กโลเมตร อยในเขตปาสงวนแหงชาตปาแมปายฝงขวาตอนลาง ปจจบนไดรบประกาศเปนอทยานแหงชาตถ าปลา-น าตกผาเสอ เมอวนท ๒๔ ธนวาคม ๒๕๕๒ มเนอทประมาณ ๕๗,๒๑๐ ไร ครอบคลมพนทบานหวยมะเขอสม บานรวมไทย หมท ๕ ต าบลหมอกจ าแป และบานไมสะเป บานหวยผง หมท ๙ ต าบลปางหม อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน

ในการจดตงโครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถเสดจพระราชด าเนนลงพนทและทรงตดตามความกาวหนาดวยพระองคเองมาตงแตตน ทรงมพระราชด ารใหหนวยทหารจากกรมทหารราบท ๒๑ รกษาพระองค(ทหารเสอราชน) เปนผปฏบตหนาทในโครงการ ทงในสวนมวลชนและหนวยงานราชการมาตงแตตนจนปจจบน

ในทสด ๓๐ ปผานไป ระบบนเวศนกลบคนสความสมบรณอกครงหนง สภาพพนทโครงการกลบคนสความอดมสมบรณเปนเสมอนไขแดงอยกลางอทยานแหงชาตทมปา

หลายอยางขนผสมผสานกน ไดแก ปาดบชน ปาดบเขา ปาสน ปาเบญจพรรณ ปาเตงรง และมพนธไมทส าคญ คอ ไมกอชนดตาง ไมสนสองใบ สนสามใบ สก ทะโล งวปา มะมวงปา หวา ไผ หวาย กลวยไมปา ส าหรบสตวปาทพบมาก ไดแก เกง หมปา ไกปา ลง นกนานาชนด ฯลฯ

หลงจากการฟนฟสภาพปาและสรางหมบานรวมไทยใหเปนโครงการตนแบบทส าคญแลว ทางโครงการเหนวาภมประเทศของโครงการตงอยบนพนทสง มทศนยภาพปาสนสามใบ อางเกบน าขนาดใหญประกอบกนอยางลงตวงดงามยงและยงมสภาพอากาศหนาวเยนตลอดทงป ทพเศษคอในชวงเชาตรของฤดหนาวอางเกบน าจะเตมไปดวยไอหมอกทสวยงาม จงพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวส าคญอกแหงหนงของจงหวดแมฮองสอน

ปางองจงเปนทรจกของนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางประเทศอยางแพรหลาย ในแตละปมนกทองเทยวเขามาเยยมชมมากกวา ๑ แสนคน ท าใหประชาชนในพนทมรายไดเพมขน ชวยเสรมสรางคณภาพชวตของประชาชนทองถนใหมความเปนอยทดขน

จนถงวนนปางองถกจดอนดบจากหลายส านกใหเปนสถานทรบลมหนาวแสนโรแมนตกอนดบตน ของไทยไปแลว

ปางอง เปนภาษาถน หมายถงทพกรมอางเกบน าและเอกลกษณของทน คอ อางน า หงส และปาสน อางเกบน าขนาดใหญนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานใหตามโครงการในพระราชด าร

สวนหงสขาวและหงสด าสองคสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถพระราชทานใหเปนสตวสวยงามคขวญประจ าอางทมกจะเลนน าเปนคคลอเคลยกนไปตามผวน าอนสวยงามแสนสงบ กปกไรขนอวดผคนทคอยลอบชมราวกบเปนการแสดงของดาราประจ าถน

รมขอบอางความจน า ๕.๘ แสนลกบาศกเมตรลก ๑๔ เมตร ครอบคลมพนทสงน า ๑,๓๐๐ ไรมถนนตดลดเลาะทวสนสงขนไปสปาดานในงเปนทตงฝายน าลนในทสงเปนชน น าจากฝายไหลลดหลนกนลงมาเปนสายน าตกอนสวยงามแลวไหลรวมมาสอางปางองดานลางขนาดใหญ

น าจากทะเลสาบปางองแหงนมรางระบายใหไหลต าลงไปกวานนอกเปนชน จนถงพนทปางตอง ๑ งเปนเขตพระต าหนกหรอเรอนประทบแรมปางตองแตละระดบความสงทแตกตางกนจะมฝายรบน าอยเปนระยะอกหลายฝายเพอรบน าเกบไวในอางแลวดงเขาไปใชตอในชมชนทอยสงต าแตกตางกนไป

ถาหลบตานกกจะเหนภาพของน าบจากผนไพรบรสทธทคอย ไหลจากหลายทศทางมารวมกนในอางใหญบนทสง และจากอางแมแหงนนกจะมอางลกในลกษณะอางเลกอางนอยคอยรองรบน าทหลากลนจากฝายดานบนลงไปเปนชน

นคอหลกการดงน าจากธรรมชาตไปใชของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทมไดอาศยเครองยนตกลไกใดเลย ใชเพยงแรงโนมถวงของโลกเทานน

....

“ขาพเจารสกดใจมากทไดกลบมาเยยมทนอกครง เยยมประชาชนทกหมเหลา และไดเหนความตงใจของทกๆ ทาน ทชวยกนรกษาปา อนทจรงค าวาปาน ทส าคญกคอหมายถงตนน า แหลงทผลตน าท าใหเกดน าขน เวลาฝนตกหนาฝนตนไมนคอยเปนทเกบน าไวใตดน เกบไวตามล าตน ตามกงกาน ตามใบ และเสรจแลวจะกลบเลยงผนแผนดนนดวยน าทเขาเกบเอาไว

ทกคนกรดวา ในชวตของเราสงทส าคญทสดคอน า เราขาดขาวขาดอาหารไดหลายหลายวน แตเราอยไดไมกวนถาไมมน า แมแตเวลาทเราอยในทองแมเรากตองมน าคอยหลอเลยงไมใหกระทบกระทงจนกระทงตาย

กอนทจะคลอดออกจากทองแม น านเปนสงทเลยงดชวตของสตวทมชวตทงหลาย เพราะฉะนนไมมอะไรส าคญทสดเทาน าแลว ขาพเจาอยากจะบอกวาทรพยากรมคาทสดในโลก ไมใชทอง ไมใชเพชร แตเปนน า และบงเอญทรพยากรน าน ไมใชเปนของเหลอเฟอในโลกของเราน

โลกของเรานน าทมคาทสด เปนของทมนอย มจ ากด และไมเพมขน แมกาลเวลาจะผานไปอยางไร น าในโลกกไมเพมขน มจ านวนเทาไหรตงแตโลกสรางมาทคนอยได น ากจะอยเทานน ไมมวนเพมขนเพราะฉะนนถาเราทกคนรถงความหายาก ความมคาของน า กตองรดวยวาอะไรทรกษาน าไวในดนใหกบเรากคอปา คอตนไม และตนไมนเอง ท าใหเกดฝนฟาตกตองตามฤดกาล

ประชาชนหลายแหงพดกบขาพเจาวา เดยวนไมทราบวาอะไรท าใหฝนคลาดไป ไมตรงตอฤดกาล อนทจรงพวกเรานนเองทท าใหฝนแลง ฝนคลาดเคลอนจากฤดกาล การทเราท าลายปาเปนจ านวนมาก เรานแหละลดความชมชนในอากาศ ในบรรยากาศเรานแหละท าใหฝนคลาดเคลอน ท าใหฝนไมตก ไมใชใครอนทเราทจะไปโทษได

เพราะฉะนน ขอใหทกคนรวา การรกษาปา การดแลใหโลกนแผนดนน มตนไมนแหละ คอเราสรางเราเกบน า ทรพยากรทมคาทสดในชวตของเราไว ขาพเจาขออวยพรใหทกๆ ทานมความสขสวสด มโชคด มชวตทรงเรองแจมใส อยในขอบเขตของคนด สวสด”

พระราชด ารสสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถเมอวนท ๑๕ กมภาพนธ ๒๕๔๐ ครงเสดจพระราชด าเนน ณ สวนปาตามโครงการพระราชด ารปางตอง ๒(ปางอง)

...

การจดการทองเทยวในบรเวณโครงการปางองโดยใชหมบานรวมไทยเปนศนยกลางท าเปนหมบานทองเทยวเชงอนรกษหรอโฮมสเตยนน มงใหเกดความมนคงในพนทตามแนวพระราชด าร “คนอยรวมกบปาอยางผาสกและยงยน”

เพอใหการพฒนาพนทเปนไปอยางยงยนและยดแนวเศรษฐกจพอเพยง โดยเนนการมสวนรวมของชมชน สรางความสมดลทางดานเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมในเวลาเดยวกน

การจดการทองเทยวของศนยปางองด าเนนการในลกษณะตงเปนกลมสมาชกใหคนในหมบานรวมกนบรหารจดการและเปนเจาของกจกรรมการทองเทยวของชมชนดวยกน โดยแบงเปนกลมแพกลมเตนท กลมโฮมสเตยจดระเบยบการเขาพนทชดเจนเปน ๒ แบบ คอประเภทพกคางคนและไป-กลบ โดยเฉพาะในฤดทองเทยว

ในการพกคางคนตองผานระบบการลงทะเบยนทศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอนเสยกอน เนองจากพนทโครงการรองรบผ เขาพกคางคนไดจ ากดเพยง ๕๐๐ คน/วนเทานน สวนประเภทไป-กลบ จดทจอดรถไวทสนามของโรงเรยนบานนาปาแปก แลวใหเดนทางตอดวยรถโดยสารสองแถวทใหบรการโดยชมชนบานนาปาแปกสวนการจดการรายไดของกลมสมาชกทงหมดรอยละ ๕ จะถกแบงเขาบญชกองทนทองเทยวหมบานรวมไทย

ทพกภายในปางอง มหลายประเภท ไดแกโฮมสเตยในหมบานรวมไทย ราคา ๔๐๐-๒,๕๐๐ บาท มอย ๒๔ หลง บานพกในโครงการฯ จ านวน ๕ หลง และมพนทกางเตนทอกประมาณ ๕๐ หลงตอวน สวนทกนนนมบรการตามบานพกแบบโฮมสเตยทวไป เปนอาหารทใชวตถดบพชผกตามธรรมชาตในทองถนนนงสวนใหญชาวบานใชบรโภคกนชวตประจ าวน

ปางองยงไมมกระแสไฟฟาใชโดยตรง ในอดตระบบแสงสวางมแคตะเกยงและไฟฉาย ชาวบานใชชวตอยกบแสงธรรมชาตยามค าคนคอแสงจนทรแสงดาวมาหลายชวอายโดยไมไดเดอดรอนอะไร แตเมอหมบานเปดประตตอนรบนกทองเทยวจงจ าเปนตองมเครองปนกระแสไฟอ านวยความสะดวกให แตจะเปดใชเฉพาะชวงเวลาหลงพระอาทตยตกดนไปแลวจนถง ๔ ทมเทานน

สวนระบบน าประปาในหมบาน มน าสะอาดใหใชและสะดวกสบายอยางยง เพราะมโครงการระบบสงน าชลประทานในพระราชด ารดงน าจากดอยสงลงมาใชไดเตมทตลอดป

บคคลภายนอกทเดนทางมาทองเทยว มกจะเนนการมาชมบรรยากาศของสายหมอกยามเชาตร ดวยการนงแพลองทะเลสาบชมทศนยภาพและดหงสเลนน า หรอไมกเดนชมปาสน ตนไมใหญนอย และพชพรรณหลากหลายในสวนปางองใกลกบทท าการของโครงการพระราชด ารฯ งเปนตนแบบการปลกพชไรและพชสวนในทสงเชน อะโวคาโด พลบ สาล บวยใหสอดคลองกบสภาพภมประเทศทดแทนการปลกฝน

นอกจากนนยงมพชผกสมนไพร สวนไมดอกไมประดบเมองหนาว เชน กหลาบ ไฮเดรนเยย พวงแสด กลวยไมสายพนธตาง โดยเฉพาะเอองแะงเปนกลวยไมงามประจ าถนทมกลนหอมโดดเดนของปาแถบน

หากเดนเลนลกเขาไปดานในของโครงการจะพบกบ “ศนยเพาะเลยงและขยายพนธเขยดแลวแบบธรรมชาตตามพระราชด าร”สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ททรงเปนหวงประชาชนจะไมมอาหารโปรตนจากเนอสตวบรโภคอยางพอเพยง จงใหเพาะเลยงขยายพนธเขยดแลวงเปนกบภเขาชนดหนงทมเฉพาะในทองทจงหวดแมฮองสอนและเปนทนยมบรโภคของประชาชน จนท าใหเขยดแลวในธรรมชาตลดนอยลงมากเปนทนาวตกวาจะสญพนธในอนาคต

ศนยเพาะเลยงและขยายพนธเขยดแลวฯ จดแตงภมทศนไวอยางสวยงามดวยพรรณไม สายธารน าตกและอาคารจดแสดงนทรรศการสถาปตยกรรมไทใหญ รวมทงการสาธตบอเลยงในลกษณะศนยศกษาแบบครบวงจรทเปดใหนกทองเทยวสามารถเขาไปเรยนรไดดวยตวเองหรอจากการฝกอบรมทจดขนเปนครงคราว

เขยดแลวหรอกบทดเปนกบภเขาทมขนาดใหญทสดในประเทศไทยและใหญเปนอนดบสองของโลก เมอโตเตมทจะมความยาวจากปากถงกนประมาณ ๑๐-๒๘ เนตเมตร กระจายพนธอยตามล าหวยล าธารทมน าไหล โดยเฉพาะบรเวณภเขาสงในประเทศไทย พบไดทวประเทศตงแตเหนอจรดใต แตจงหวดทพบมาก ไดแก แมฮองสอน ตากกาญจนบร และยะลา ปจจบนเขยดแลวเปนสตวปาหายากนดหนง จดเปนสตวปาคมครองของไทยตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.๒๕๓๕ แตเปนสตวปาชนดทขออนญาตเพาะพนธได

ใครทไปปางองแลวอยากเหนหนาตาเขยดแลวคงยากหนอย เพราะเปนสตวมนสยชอบออกหากนตอนกลางคน และกนเฉพาะสงทมชวตเทานน อาหารคอแมลงขนาดใหญตาง ทงชนดทอยในน าและแมลงบก เชน แมลงปกแขง แมงปอง ไสเดอน หอย กง ป ปลา ไมเวนแมแตกบเขยดดวยกนเองทตวเลกกวา

เขยดแลวเปนกบทไมคอยสงเสยงดงนก เพราะตวผ ไมมกลองเสยงจงไมมการรองระงมเรยกหาตวเมยเหมอนกบกบพนธอน แตจะใชวธพองตวใหเตมทแลวปลอยลมผานออกมาทางเสนเสยงและทอลมเกดเปนเสยงรองลกษณะพเศษขน ความแตกตางระหวางเพศผกบเพศเมยดไดจากขนาดตวทตวผจะใหญกวาตวเมย

และดระยะหางระหวางตากบวงแกวหตวผจะมระยะหางกวา อกจดหนงใหสงเกตทเขยว ตวผจะเหนเขยวไดชดเจนกวาขณะทตวเมยเหนเปนตมเลก เทานน

ศตรธรรมชาตของเขยดแลวคอ นก หน ง ศตรเหลานเปนปจจยทควบคมเขยดแลวใหมปรมาณลดลงในธรรมชาต แตมนษยทจบเขยดแลวมาบรโภคและน าไปจ าหนายอยางแพรหลายเนองจากเนอมรสชาตดเปนทนยมคอสาเหตส าคญทท าใหปรมาณเขยดแลวในธรรมชาตลดลงอยางรวดเรวจนเขาสภาวะใกลสญพนธ

ศนยเพาะเลยงและขยายพนธเขยดแลวจะด าเนนการขยายพนธเขยดแลวแลวสงลกเขยดกลบคนสปาธรรมชาตใหกลบไปแพรพนธในสภาพดงเดม เปนการฟนฟระบบนเวศนปาและสตวปาใหสมดลอกทางหนง

การเพาะเลยงเขยดแลวเพอขยายพนธสงกลบคนสปาน เปนสวนหนงของการสรางแหลงอาหารในผนปาตามแนวพระราชด ารทตองการใหเกด ธนาคารอาหารชมชนหรอ Food Bank เพอรกษาและเพมเตมแหลงอาหารทเปนประโยชนตอมนษยและสตวใหสอดคลองกบสภาพปานน วามความเสอมโทรมหรออดมสมบรณเพยงใด

พระราชประสงคคอใหคนไดอาศยอยรวมกบปาไดอยางยงยน มการสรางระบบนเวศนเชอมโยงหวงโอาหารและใชประโยชนจากปาอยางเกอกลกน โดยใหทงคนทอาศยอยในปาและคนทอาศยอยในเมองมความสขไปพรอมกน มปาไวเปนแหลงอาหารและแหลงน าเพอหลอเลยงคนทงประเทศตลอดไป

ใกลกบปางองมสถานททองเทยวทนาสนใจอกแหงหนงททางโครงการจดใหอยในกลมทองเทยวเดยวกนของต าบลหมอกจ าแป คอ ภโคลนงเปนหนงในสามแหลงของโลกทมการคนพบโคลนธรรมชาตอนทรงคณคาอดมไปดวยแรธาตทเปนประโยชนตอผวหนงและระบบไหลเวยนโลหตของมนษยภโคลนจงเปนทรจกอยางแพรหลายในการใหบรการดานสขภาพและความงามดวยโคลนและน าแรธรรมชาตแกผมาเยอน

ภโคลนถกคนพบครงแรกในป ๒๕๓๘ลกษณะเปนสายน ารอนผดขนกลางทงนา ไหลไปรวมกบล าธารเลก เมอเกบตวอยางน าแรและโคลนธรรมชาตไปตรวจสอบพบวาตะกอนโคลนทปนเปอนมากบน าแรรอนเปนโคลนบ าบดผวทมแรธาตหลากหลายชนดเทยบเทากบโคลนจากทะเลสาบเดด และโคลนจากลาวาภเขาไฟ ในประเทศโรมาเนยใชพอกผวหนาไดด

สวนไฮไลตทพลาดไมไดในการไปเยยมเยยนหมบานรวมไทยในปางองกคอ การไดชมกาแฟสดของ “ลงปาละ” ชาวไทยภเขาคนส าคญผ เปนต านานของทน

และเปนบคคลตนแบบทใชชวต “เดนตามรอยเทาพอ” ไดอยางเปนสขและสงางาม

.........

“ลงปาละ” กบต านานโฮมสเตยของ “ปางอง”

ถาไมมเหตสดวสยจรงๆลงปาละจะไมยอมลงจากดอยเลย แมแตการเขาไปธระในตวเมองแมฮองสอนทอยพนลางไกลออกไปแค ๔๐ กวากโลเมตร ถาไมจ าเปนจรงๆกจะไมไป “ขางลางมนไมสบายเนอสบายตวเอาเสยเลย หายใจหายคอไมคลอง” แกบอกกบทกคน

“ลงปาละ”เปนชาวกะเหรยงปะโอหรอโปว มาอยทหมบานรวมไทยแหงนตงแตป ๒๕๒๖ โดยเขามารบจางท างานในโครงการพระราชด ารดานปาไม ปลกปาดแลรกษาสภาพแวดลอมตนน าล าธาร จนพบรกและไดแตงงานกบปาทองศรสาวไทยลานนาทรบจางท างานอยดวยกนเมอมการรวบรวมชาวไทยภเขาเขามาตงหมบานรวมไทยขนทปางองลงปาละกบภรรยากรบเขารวมโครงการเลย

ในการตงหมบานนนชาวบานแตละครอบครวไดรบทดนจดสรรจากโครงการในพระราชด ารครอบครวละ ๒ ไรเศษ ลงปาละโชคดไดทดนท ากนเปนแปลงแรกของหมบาน เมอผานมประตเขาบานรวมไทยงเปนหมบานสดทายในยานนนกอนถงอางเกบน าปางองกจะเหนบานทางายมอหลงแรก

มปายบอกวา ลงปาละเกสตเฮาส& Home Stayนนคอบานเลขท ๑ ของหมบานรวมไทย ทเปนทงรานกาแฟและโฮมสเตยของลงปาละผสรางต านานโฮมสเตยแหงปางอง

ลงปาละมแตชอตนไมมนามสกลเพราะเปนชาวเขาไมไดถอสญชาตไทย มบานเกดอยทมณฑลเอยาวดในเมยนมารโนน แตอพยพเขามาท ามาหากนทางฝงไทยตงแตยงหนมจนกระทงมพนทท ากนถาวรจากการจดสรรของทางราชการเมอจดตงหมบานรวมไทยนเอง

ลงปาละเลาวาสมยกอนทเพงอพยพมาอยใหม ชาวบานแถบนปลกฝนกนเยอะแทบจะเรยกไดวาหนาบานทกหลงทกระจดกระจายกนอยทวดอยมแปลงดอกปอบป(Poppy) บานไสวแขงกนไปทงหบถอเปนพชทสรางรายไดหลกในเวลานน พอโครงการในพระราชด ารเรมเขามารณรงคใหปลกพชอนทดแทนฝนแปลงดอกปอบปจงคอย หายไปจนสดทายกไมมเหลอเลย จะหลงมาบางกเปนพวกเศษเมลดพนธทปนมากบพนธผกกาดมงทเอามาปลกไวกนเปนพชผกสวนครวนาน ครง

เดยวนดอกฝนกลายเปนของหาดไดยากไปเสยเลว “เมอแรกสรางหมบานทางโครงการน าพนธไมมาใหปลกหลายชนด เรมจากพชไรทปลกไดดบนดอย

คอ ชา และกาแฟและผลไมอกหลายอยางพวกขนน ลนจ ล าใยไผตงใหพนธ ดๆมาทงนน และสอนวธปลกใหทกอยางเลย”

บานของลงปาละในปจจบนแมจะมพนทไมมากมายนก แตเปนการปลกพชผกผลไมผสมผสานกนแบบไรนาสวนผสมตามแนวพระราชด ารปรชญาเศรษฐกจพอเพยงท าใหมผลผลตพอกนพอใชไปตลอดปแถมยงมเหลอจ าหนายอกตางหาก

ชาอหลงกาแฟอราบกา ทบานลงปาละใหผลผลตดมาก มแปลงปลกใหเหนเปนตวอยางอยตรงนนเลย นอกจากนนยงมลกเนยง ลนจทอ บวย ลกพลบ อะโวคาโด มะคาเดเมยงใหผลผลตมาหลายปแลว แตแนวคดของลงปาละนาสนใจคอ จะปลอยผลมะคาเดเมยงมอยไมกตนใหรวงทงเปนลกไมส าหรบกระรอกกระแตทชอบมาเจาะกนประจ าไปเสยเปนการแบงปนกนกนเพราะถาจะน ามาแปรรปจ าหนายกไมคมคาแรงงาน

ลงปาละจงปลอยใหระบบนเวศนธรรมชาตรอบบานด าเนนไปตามวงจรปกตของมนยอมใหนก หน กระรอก กระแต ไดเขามาเกบกนพชผลบาง ดนจะไดอดมดวยป ยจากมลสตวเหลาน ปาจะไดคงความเปนปาเหมอนทเคยเปนมา และรอบบานกจะเตมไปดวยชวตใหญนอยทอยรวมกนไดอยางเปนสข

ผลผลตทคมคาสด ในความรสกของลงปาละ คอ ไผตงงเปนไผยกษเอกลกษณประจ าบานทแตกกองามจดและใหหนอขนาดใหญนบสบนบรอยหนอในแตละปขณะทล าไผกชยอดสงชะลดเสยดฟาเปนทสะดดตาของผผานทางมาพบเหนจนตองแวะชมไผใหญสองกอนดวยความสนใจ

ไผตงชดนเปนไผตงด าทลงปาละไดตนพนธมาจากพระต าหนกปางตอง ไดรบพระราชทานมาบานละ ๕ กอ เลยงตงแตตนเทาดนสอจนเหลอรอดไดกน ๓ กอ สดทายไผออกดอกตายไปหนงกอเมอหลายปกอน ท าใหเหลออยแคสองกออยางทเหน แตเปนสองกอทมหนอไมใหกนตลอดป และทส าคญแมแตล าไผทแกแลวหากโดนลมโคนหกลงมาตรงปลายยอดไผกยงสามารถน ามากนได ถอวาเปนพชทไดประโยชนคมคาส าหรบปลกเปนอาหารในครวเรอนอยางแทจรง

ไผตงของลงปาละมรสหวานอรอยเปนทตดอกตดใจผคน ใครไปเทยวปางองในหนาฝนจะไดกนตมหนอไมใสกระดกหมรสเลศอยางแนนอน แตถาพนฤดหนอไมสดไปแลวกจะเอามาแปรรปท าหนอไมดองจ าหนายไดเงนเขากระเปาอยตลอด

ตนบวยทมอยหลายตนกใหผลดกสะพรงทกป ปาทองศรภรรยาลงปาละก าลงวางแผนจะเกบมาดองขายใหกบนกทองเทยวทมจ านวนเพมขนมากในแตละป สวนชาอหลงนอกจากจะเกบใบชาไวชงดมในบานและบรการนกทองเทยวแลวยงมเหลอสงขายดวย นอกจากนนยอดออนใบชากยงน ามาปรงอาหารกลายเปนจานเดนประจ ารานคอ ย าใบชา นยมรบประทานกนมากในหนาหนาว

แตสดยอดของพชไรทท ารายไดเปนกอบเปนก าใหกบครอบครวลงปาละกคอ “กาแฟ” “กาแฟนดขนาด แตสมยกอนถนนหนทางไมด ไมมใครจะรบซอเลย กโลละสามบาทสบาทหาบาทกไม

มคนซอ แตยงไงผมไมยอทอนะ กยงปลกเรอยมาจนกลายมาเปนกาแฟของตวเองทเสรฟในรานและโฮมสเตยนแหละผมท าเอง ควเองทกอยาง ปลกธรรมชาต ไมมป ยเคมไมใสอะไรเลยนะบอกตรงๆผมปลกทกอยางในบานนไมใสเคมเลยทของผมสองไรครงยงเทาเดมมาจนถงทกวนนไมมเพม แตกพอกนพออย และเราไมมลกจางท าเองทกอยางเลยนะ เปนเศรษฐกจพอเพยงตนแบบของทนเลย”

ลงปาละปลกกาแฟอราบกาเปนรายแรกของหมบาน ปลกทงสองสายพนธคอแบบเมลดสเหลองกบสแดงโดยไมยอทอ แมจะขายไดยากเยนแตกไมยอมเลกปลก

เมอสามสบปกอนแมฮองสอนเปนทนยมของนกเดนปา มฝรงตางชาตเขามาเดนปาในบานหมอกจ าแปเยอะมากและวาจางลงปาละใหเปนไกดน าทางเดนปาเนองจากลงปาละพดภาษาองกฤษไดด เพราะพอเคยเปนครสอนภาษาองกฤษทเมยนมาร

นกเดนปาเหลานนงเปนคอกาแฟมาขอพกแรมทบานลงปาละเหนเมลดกาแฟกองอยเตมจงแนะน าใหลงปาละเลกคดสงกาแฟไปขายนอกหมบานแตใหหนมาควเองขายเองจะดกวา งลกคากไมใชใครทไหนเลยแตเปนนกทองเทยวทแวะเวยนมาแถวนนเปนประจ านนเอง ลงปาละเรยนรเทคนควธตาง จากชาวตางชาตหลายคน จนสามารถพฒนาการควเมลดกาแฟเปนสตรส าเรจของตวเองขนมาไดกลนหอมและรสชาตดวเศษกวากาแฟสดใด ในยานนนกลายเปนทกลาวขวญไปทว

กาแฟสตรเฉพาะของลงปาละนยากทใครจะท าไดเหมอน เพราะตองเรมกนตงแตปลกกาแฟเอง เกบเอง คดเลอกเมลด แลวเอามาควเองบนเตาถานดวยไฟออน ทตองยนควคราวละ ๔-๕ ชวโมงเปนอยางนอยจากนนเอามาต าในครกกระเดองแลวคอยน ามาตมดวยหมอกาแฟพเศษจากอตาลทมตรชาวตางชาตมอบใหเปนของขวญ

สวนเมลดกาแฟควส าเรจทบรรจถงขายนนลงปาละกท าบรรจภณฑและเครองหมายการคาเอง การต าและการตมกาแฟของลงปาละเปนวธพลกแพลงแบบชาวบานในพนทไมมไฟฟาใช ดงนนจะไมม

ใครไดยนเสยงเครองบดกาแฟหรอเสยงมอเตอรเครองชงกาแฟทนสมยในโฮมสเตยของทนเลย รสชาตกาแฟสด(fresh coffee) ของลงปาละไดพสจนใหคนทวไปเหนวาแมจะใชชวตแบบเรยบงาย

พอเพยงขาดแคลนอปกรณอ านวยความสะดวกมากมาย แตกยงเสพรสนยมทเลอกสรรได ยงสามารถลมรสกาแฟทหอมกรนเขมขนไดไมแพรานกาแฟแบรนดเนมดง เลย

... เมออางเกบน าปางองและสวนปาในโครงการฯ ฟนฟสวยงามขนกลายเปนปาสนสวย มววทวทศนและ

บรรยากาศจบตาจบใจนกทองเทยวจ านวนมาก แถมนกเดนปาตางชาตยงน าไปพดถงแบบปากตอปากท าใหบานรวมไทยกลายเปนจดหมายปลายทางส าคญในการเดนทางสปางอง

ลงปาละจงเปดบานใหคนตางถนเขาพกอยางจรงจงเปนโฮมสเตยหลงแรกในหมบานทเพอนฝรงนกเดนปาแวะมาพกคางคนดวยเปนประจ าและชวนเพอนมาเทยวเพมขนเรอยจนไมพออย คนเหลานจงชวยกน

สรางบานพกเพมใหหลงหนงเปนจดเรมตนจากนนกขยายหองเพมขนเรอยตามความตองการของนกทองเทยว จนมสภาพอยางทเหนในทกวนน

ลงปาละเหนวาการเปดบานพกมรายไดดจงแนะน าเพอนบานใหท าตามบาง โดยเออเฟอเงยลงทนใหกอนแบบคอยเปนคอยไปเมอเจาของบานมรายไดแลวคอยเอาเงนมาคน ดวยวธนท าใหชาวบานคนอนหนมาท าบานพกแบบโฮมสเตยดวยกนจ านวนมากจนกระจายไปครบทกหลงทวหมบานและในเวลาไมนานบรรดาเพอนบานกถอนทนคนใหลงปาละไดหมด

นบเปนวถการอยดวยกนอยางแบงปนเกอกล ถอยทถอยอาศย มน าจตน าใจตอกน อยางยากยงนกทคนเมองใหญจะไดเหน

โฮมสเตยและรานกาแฟของลงปาละจงกลายเปนตนก าเนดโฮมสเตยของปางองทสรางต านานความประทบใจไวอยางไมลมเลอน

ปจจบนกจการโฮมสเตยกลายเปนรายไดหลกของชมชน เปดบรการนกทองเทยวตลอดปแตชวงทคนหนาแนนทสดกคอระหวางเดอนตลาคมถงมกราคม

บานไมฝาขดแตะ ยกพนเลกนอย มงตองตง มหองน าในตว คอลกษณะบานพกสวนใหญของโฮมสเตยทน สะทอนรปแบบทเรยบงายพอใหนอนหลบกนไดสนทในความสดชนเยนสบายของอากาศภเขา

ไมตองถามหาเครองปรบอากาศเพราะแคไฟฟายงไมมใชเลย แตถาใครตองการน าอนไวอาบกมบรการตมน ารอนใหในราคายอมเยาวแค ๑๐-๒๐ บาทเทานนเอง

การมาเทยวพกผอนทปางองคอการมาเสพความเงยบแสงเทยน แสงดาว และแสงจนทร บางคนมาเพอนงอานหนงสอเงยบ ใตแสงเทยนตรงระเบยงบาน บางกเดนฝาความมดอนหนาวเหนบ

ไปนงดดาวเตมฟาตรงศาลารมน า ลงปาละบอกวาใครทมาเทยวปางองในเดอนกมภาพนธงอากาศยงเหลอความหนาวเยนอยนนถอวา

มโชคสองชนเพราะเปนฤดทดอกไมปาก าลงบานหอมหวานไปทงหบเขา แถมในโฮมสเตยยงจะไดนอนดมกลนดอกกาแฟทจะบานสะพรงหอมไปทงสวนในเวลาเดยวกน

ปจจบนกาแฟควของลงปาละไดรบความนยมสงอจากรานกาแฟมากมาย ทงในจงหวดเชยงใหมและกรงเทพฯจนกระทงทปลกเองไมพอขาย ตองรบอจากชาวบานเพมเตมดวย

ความสขในทกวนของสามภรรยาคนคอ ความสบายใจทไมมหนสน พออยพอกนไมเดอดรอน ลกสองคนกดแลรบผดชอบตวเองไดแลวขณะนไปท างานอยทกรงเทพฯ

“สมยกอนไมมสมบตอะไร เงนรอยนแทบจะไมรจกเลย เดยวนกพอมอยเรอย วนหนงๆ ถาไมซออะไรเลยของทปลกอยรอบบานกพอกนนะมเหลอดวย เราปลกถวฝกยาว ถวแขก ลกฟก ยอดฟกแมว ผกช ตนหอม ผกสวนครวทกนอยปลกมนทกอยางเลยตรงมมสวนขางโนน ตอนนเราปลกลกเนยงไดดวย ทเรยนเอามาเพาะ

อยแตมนยงไมคอยขน คอผลไมนอยากปลกแคพอกนจะไดไมตองไปซอเขา สวนกาแฟ ชา ท าขายไดทงปน ามเหลอเฟอ ไฟกถอวาสะดวกพอสมควร ถาลกคามาจะใชไฟปน ไมมลกคากใชไฟพลงงานแสงอาทตยไมเปลองน ามน เราเอาทะเบยนบานไปขอตดตงไฟฟาพลงงานแสงอาทตยกบทางการ เขาใหมาหมดทกหลง พอใชอยบาง วนแดดจดไดไฟอย ๓-๔ หลอด เพยงพอกบแสงสวางแตไมพอใชกบตเยนหรอกนะ”

ปจจบนลงปาละอาย ๖๘ ปแลว แตยงแจมใสสดชนแขงแรงดออนกวาวยมาก ความฝนของลงทเหลออยคอการไดเปนเจาของทนาแปลงเลก ในทราบสกแปลงแค ๕-๖ ไร เพอเอาไวปลกขาว เพราะทกวนนไมมนาขาว ยงตองอขาวกนอย ตงใจวาถามนาจะปลกขาวสลบกบปลกกระเทยม

“ตอนนเกบเงนอทนาไวไดหนอยหนงแลว ไมเอามากหรอกจะปลกขาวแคพอกนเทานนเอง”

.................

ชมชนตนแบบโครงการหลวงแมลานอย

ในชวงเดอนกนยายนของทกปใครผานไปทต าบลหวยหอม อ าเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอนจะไดชมนาขาวแบบขนบนไดทเขยวสดงดงามนาตนตาตนใจไปทงหบเขามไอหมอกสขาวลอยเคลาเคลยอยไมหาง

ความชมฉ าของอากาศยามเชาทบรสทธสดใสชวยใหหายใจไดเตมปอด มองไปทางไหนกเหนแตทงนาเขยวขจทถกโอบลอมดวยขนเขา พรอมกบแปลงผกปลอดสารพษทเรยงรายขนาบไปตลอดสองขางทาง

พนทแหงนคอ โครงการหลวงแมลานอยแหลงทองเทยวเชงเกษตรทส าคญอกแหงหนงของจงหวดแมฮองสอนทยงคงมความเปนธรรมชาต บรสทธงดงาม และอบอนไปดวยวถชวตทพนถนแบบชาวไทยภเขา

ชอเสยงของ แมลานอยอาจจะหางไกลจากความรบรของผคนอยมากหากไมไดตงใจมาศกษาเรองโครงการหลวงอยางจรงจงกคงจะผานทางไปทอน

การทองเทยวแหงประเทศไทยจดใหแมลานอยอยในลตสของ เมองนารก แตชวตจรงของชาวบานทนมมากกวาความนารกมากมาย เพราะไมไดงดงามแคบรรยากาศธรรมชาตทองถนชนบททยงบรสทธสดใส แตวถชวตของผคนกแสนดงดดใจ เตมไปดวยรอยยมและความเปนมตร

ทบานหวยหอมผคนในหมบานเดนเทากนเปนสวนใหญยวดยานไมคอยมใหใชนก ชาวบานนยมสะพายเปไมไผสานไวบนหลงเอาไวใสพชผกผลไมทเกบไดในแตละวน เดนไปตลาด เดนไปเรอกสวนไรนา เดนไปโนนมานดวยก าลงขาทงสองขาง

อ าเภอแมลานอยอยหางจากตวจงหวดแมฮองสอนประมาณ ๑๓๔ กโลเมตร และอยหางจากจงหวดเชยงใหม(เสนทางเชยงใหม-ฮอด-แมสะเรยง-แมลานอย) ประมาณ ๒๒๕ กโลเมตร เปนคนละเสนทางกบทนกทองเทยวชอบใชเดนทางไปสเปาหมายทเทยวส าคญอนโดงดงของแมฮองสอนคออ าเภอปาย

คนทเดนทางดวยรถยนตจากเชยงใหมไปปายนยมใชอกเสนทางหนงทใกลกวาคอเสนเชยงใหม-แมมาลย-ปายดงนนจงไมคอยมใครพดถงแมลานอยท าใหอ าเภอนยงไมคอยเปนทรจกนก จงไมถกรมทงจากธรกจทองเทยวทกระหายเงนตรา ทงทอ าเภอแมลานอยกไมไดดอยความงามไปกวาเมองปายเลย

ชาวไตหรอไทใหญและชนเผาปกากะญอเปนประชากรหลกของอ าเภอแมลานอย งทงสองกลมตางกมวถชวต ประเพณ วฒนธรรมเปนของตนเอง และยงยดถอรากเหงา คตความเชอของชนเผาเอาไวไดอยางเหนยวแนน โดยเฉพาะการวถปกากะญอในการพงพาตวเอง การไมฟงเฟอ การกนอยแบบดงเดม การใชชวตแบบเรยบงาย ไมหลงใหลแสงสหรอสงบนเทง

มนตเสนหของทนคอวถชวตทงายงาม และใสบรสทธ ในกาดเชายงมขาวปลาอาหารและขนมพนบานหอดวยใบตองตงเตมไปหมด เชาตรมพระสงฆออก

บณฑบาตเปนแถวตามดวยสามเณรนอยชวยหาบส ารบกบขาว โดยมลกศษยวดคอยเคาะระฆงแบนใบเลก เปนสญญาณวาต เจาก าลงมารบบาตร

... โครงการหลวงแมลานอยเปนอกโครงการหนงในพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและ

สมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ เมอทงสองพระองคเสดจเยยมราษฎรชาวบานปาแปและบานหวยหอมเปนครงแรกจนกระทงศนยพฒนาโครงการหลวงแมลานอยไดกอตงขนในป พ.ศ.๒๕๒๓

ดวยสภาพสงคมแบบดงเดมของชมชนประกอบกบสภาพพนทสวนใหญยงเปนปาเขาทอดมสมบรณ ชาวบานตองพงพาฝนฟาและธรรมชาตเพอการเพาะปลก ดงนนการขบเคลอนงานพฒนาในต าบลแมลานอยจงตองสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมของชมชน เชน การอนรกษปาไม การใชประโยชนจากปาชมชน การรกษาแหลงน า ทดนท ากน การจดตงธนาคารขาว การออกขอบญญตของต าบลเพอปกปองพนทเกษตรกรรมและทอยอาศย ฯลฯ ตลอดจนการทองเทยวทยงยน ไมถกรกรานดวยกลมทนแบบทอ าเภอปายก าลงเผชญอย

หลงจากทสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ เสดจฯเยยมเยยนประชาชนทบานหวยหอม ทรงมพระราชด ารสงเสรมใหชาวบานมอาชพเสรมคอการท าผาทอขนแกะโดยพระราชทานความชวยเหลอดานการปรบปรงสายพนธแกะแบบทด าเนนการอยในศนยปางตองจนไดแกะพนธตดขนทเหมาะสมมาเลยง

ส าหรบการทอผาขนแกะ ทรงสงเสรมภมปญหาพนถนใหรกษาวธการทอทใชบนเอวแบบดงเดมเอาไวไมใชการทอแบบกกระตกเพอสบสานการทอผาแบบพนบานทสบทอดกนมายาวนานในทองถนนจากรนสรน และเนนเอกลกษณการทอลายดงเดมทเคยท ามา เชน ลายขาวโพด ลายดอกเขม เปนตน ตอมาจงไดเพมเตม

ลวดลายใหมเขาไปบาง เชน ลายเจดย และ ลายดอกบวตอง งเปนสญลกษณของจงหวดแมฮองสอนทคนทวไปรจกกนด

ผลตภณฑผาขนแกะทชาวบานผลตไดมหลายอยาง เชน ผาพนคอ ผาคลมไหล ยาม ผาตดเสอ ผาคลมโตะ ฯลฯ

บานหวยหอมถอเปนหมบานทอผาขนแกะในโครงการตามพระราชด ารแหงเดยวในประเทศไทย จงไดรบความนยมอยางกวางขวาง กลายเปนหตถกรรมทสรางชอเสยงแกชาวบานหวยหอมมาชานาน

ดานการเกษตรโครงการหลวงแมลานอยยงเปนแหลงปลกกาแฟพนธดมสวนกาแฟทผานการรบรบรอง GAP จากกรมวชาการเกษตรสงไปจ าหนายใหกบโครงการหลวงและรานกาแฟชอดงระดบโลก

กาแฟหวยหอมเปนกาแฟอพนธอราบการสชาตเขมขน ผลตแบบอนทรยปลอดสารเคม จนไดรบความความเชอถอใหเปนแหลงวตถดบส าคญของ “สตารบค”เปนทภาคภมใจของชาวหวยหอมยงนก

ปจจบนชาวบานหวยหอมสามารถผลตกาแฟแบบครบวงจร ตงแตการเพาะกลากาแฟ การผลต การเกบเกยว ไปจนถงการควบด และบรรจหบหอสวยงาม

สวนการทองเทยวเชงวฒนธรรม มการจดทพกแบบโฮมสเตยไวรองรบนกทองเทยวใหเขาไปสมผสวถชวตชาวบานปกากะญองจะมพธท าขวญขาว กองบญขาว และกจกรรมทเกยวของกบขาวตลอดทงป เพอแสดงความออนนอมคอมคาราวะตอบญคณของแผนดน ตงแตเรมเพาะปลกจนถงการเกบเกยว การเฉลมฉลอง การเรยกขวญและผกดายขวญในโอกาสตาง ...

ไมเพยงแตโครงการหลวงจะเขามาชวยฟนฟชวตใหชาวบานแมลานอยไดมอาชพมนคงและอยดกนดเทานน แตยงกระตนใหชมชนตระหนกในสทธพลเมองสามารถรวมตวกนลกขนมาปกปองสทธของตวเองทามกลางกระแสบรโภคนยมและคานยมในการแสวงหาเงนตราดวยความรวดเรวทเรมหลงไหลเขามาจากพนทใกลเคยง

ไมวาจะเปนการเกษตรทใชสารเคมแบบเขมขนการบกรกพนทปาเขาเพอปลกกะหล าปล ตลอดจนการทองเทยวทเรมขยบขยายมาจากเมองปายทผคนเรมลนเมองงทาทายตอวถชวตดงเดมของคนแมลานอยยงนก

ชาวแมลานอยไดแสดงใหเหนพลงชมชนดวยแนวคดการม “ขอบญญตของชมชน” ก าหนดพนทหรอผงชมชนวาพนทใดควรสงวนเอาไวเปนพนทเกษตรกรรม พนทใดใชเปนทอยอาศย พนทใดหามไมใหมโรงงานอตสาหกรรม หรอไมใหมสถานบนเทง ฯลฯ เพอเอาไวตานทานการรกรานของทนนยมและใชเปนเกราะปองกนตวเองทนาชนชมยง

ตวอยางขอบญญตชมชนต าบลแมลานอยมดงน ทนา / ทสวน : หามขดดนขาย หามปลกตนยคาฯ หามถมดนกนทางระบายน า หามแปรสภาพทนา

(ยกเวนคนในหมบาน โดยไดรบความเหนชอบจากประชาคมหมบาน) ไรหมนเวยน : ตองหมนเวยนท าไรในพนทเดม หามขยายพนทเพม หามแผวถางปาตนน า การใชปาชมชน : หามตดตนไมในปาตนน า หามจบจองเปนพนทท ากน หามเผาปา หามลาสตว ใหท า

แนวกนไฟปา ใหปลกปาทดแทน หามคนนอกพนทมาเกบของปาเพอการคา ปาใชสอย : หามจบจองเปนพนทท ากน การตดไมตองไดรบการอนญาตจาก คณะกรรมการหมบาน

และตองปลกทดแทน หามน าไมทกชนดออกนอก พนท และหามใชไมเพอการคา ล าหวย/ แมน า : หามจบสตวน าในพนทอนรกษ หามทงขยะสารเคมลงในน า ใหมการบวชปลา และ

ปลอยพนธปลา หามตดตนไมบรเวณตนน า พนทหมบาน/ ชมชน : หามขายทดนและบานแกคนนอกพนท หามตงโรงงาน หางสรรพสนคา (ยกเวน

โรงงานทเกยวกบการเพมมลคาสนคาเกษตรทประชาคมหมบานเหนชอบ) หามตงรานคาราโอเกะ รานเกมส รสอรท โรงแรม(โฮมสเตย) บอนการพนนและแหลงอบายมขอน การปลกบานสงกวา ๒ ชน ตองไดรบความเหนชอบจากชมชน หามขายเหลา/บหรในรศม ๒๐๐ เมตรจากโรงเรยน วด โบสถไมใหมโรงงานโมหนในชมชน

ขอบญญตของชมชนอาจไมใชตวบทกฎหมายทมบทลงโทษชดเจนกจรง แตสามารถบงคบใชเปนขนบทเครงครดในการจดการความเปนอยรวมกนของชมชนใหเปนระเบยบเรยบรอยและสงบสข ดวยความเขาใจและเคารพในสทธและเสยงของผ อนตามหลกประชาธปไตย

หากขอบญญตนไดรบการปฏบตอยางรวมแรงรวมใจดวยความเขมแขงของชมชน กเชอวาอ าเภอแมลานอยจะสามารถรกษาเอกลกษณตวตนคนแมลานอยใหเปนแบบอยางแกชมชนอนไดตลอดไป และเปนก าลงส าคญในการปกปกรกษาพนทแหลงตนน าล าธารใหคงความอดมสมบรณและปลอดภยไวไดอยางย งยน

.................

บทท ๗

พออย พอกน พอเพยง .......

“ขอบคณขาว” ขาวสกทกจานอาหารทกอยาง อยากนทงขวาง เปนของมคา ผคนอดอยากมมากหนกหนา สงสารบรรดาคนยากคนจน

ในโลกน ยงมคนทจนยาก แสนล าบากอตคตและขดสน อยากนทงกนขวางตามใจตน สงสารคนอนทไมมกน

ขาวเอยขาวสก... ตองกนทกบานทกฐานถน กวาจะเปนขาวใหเรากน ชาวนาสนก าลงเกอบทงป

ตองทนแดดทนฝนทนลมหนาว กวาจะไดขาวจากนามาถงน พวกเราจงควรคดใหด ชาวนามคณแกเราไมเบาเลย ...

ขอบคณ ขอบคณ ขอบคณ

ขอบคณทกรณาน าอาหารมาให หนหนซาบซงน าใจตงแตนตอไป จะตงใจท าหนาทใหด เปนการตอบแทน

.....

บทกลาวขอบคณอาหารของเดกนกเรยนโรงเรยนรมเกลาปางตองกอนทจะรบประทานอาหารกลางวนทดงกองโรงอาหารทกวนอาจคนหบรรดาครและเจาหนาทประจ าโรงเรยนเปนปกต

แตกบคนแปลกหนาผผานทางไปเยอนเพยงไดยนแคครงแรกกจะรสกเตมตนจกอยในอกสะทอนสะทกขนมาในทนททนใด

คนทมอาหารการกนลนโตะอยทกมอคงไมแปลกอะไรทพวกเขาจะไมรสกขอบคณตอสงใดเพราะแคมเงนซอมาเสพกนกถอวาจบแลว แตส าหรบชาวบานและเดกนกเรยนในพนทไกลปนเทยงเชนน ขาวแตละเมดอาหารแตละอยางทชวยใหทองอมชางมคณคามากมายเหลอเกน

ค ากลาวขอบคณขาว ขอบคณชาวนา ขอบคณครและแมครวผชวยหงหาอาหาร ทเดกๆพรอมใจกนกลาวออกมาอยางพรอมเพยงนนใครทไดรบฟงยอมสนสะเทอนอารมณ

ยงโดยเฉพาะเมอไดเหนวาอาหารกลางวนแตละมอของเดกดอยมกบขาวแคอยางเดยวปรมาณไมมากนกราดอยบนขาวสวยพนจาน ซงกวาจะเปนอาหารแตละอยางมาได เดกๆและครตองชวยกนปลกผกกนเปนไรหลายชนดผสมผสานจะไดมผลผลตหมนเวยนกนออกมาใหพอกนไปตลอดป

และแนนอนวาดวยความจ ากดจ าเขยของวตถดบเดกนกเรยนมกจะไดกนแตอาหารซ าๆแคใหพออมทองในแตละวน โอกาสทจะไดรบประทานอาหารครบถวน ๕ หมอยางแทจรงตามหลกโภชนาการนนยากแสนยาก เพราะแมแตไขกยงไมคอยไดมกน

จงเปนเรองดยง เมอกรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข จดทมเจาหนาทลงไปปฏบตงานในพนทจงหวดแมฮองสอนใหเปนจงหวดตนแบบอบรมเครอขายเยาวชนสรางเสรมสขภาพในโครงการพฒนาชมชนจดการสขภาพเพอเพมการมคณภาพชวตทดของประชาชนในพนทโครงการพฒนาตามพระราชด าร โดยเรมขบเคลอนอยางจรงจงในป ๒๕๕๘

เปนการประสานความรวมมอจากกระทรวงสาธารณสขทตองการสนบสนนใหชมชนมทกษะในการดแลสขภาพดวยตวเองและสามารถจดการปญหาดานสขภาพในชมชนไดในลกษณะพงพาตนเองเบองตน โดยไมจ าเปนตองไปหาหมอทโรงพยาบาลอยตลอดเวลา

ถอเปนการตอยอดการพฒนาคณภาพชวตราษฎรตามพระราชด ารทวางโครงสรางสาธรณปโภคพนฐานเอาไวอยางดแลว ตงแตการจดสรรพนทท ากน การจดระบบน าชลประทานการเกษตรและปศสตว ตลอดจนการฝกอบรมอาชพสรางรายไดเสรมในครวเรอนเพอการอยดกนด และการจดท าธนาคารอาหารชมชน

การอบรมเสรมสรางสขภาพเพมเตมเขาไป จะชวยเพมความรดานสขอนามยของชาวบานและกระตนใหเกดการกนอยทเหมาะสมเปนการปองกนโรคภยไขเจบดกวาปลอยใหเกดโรคแลวคอยไปรกษาซงวธนจะชวยประหยดคาใชจายในครวเรอนและงบประมาณดานการสาธารณสขไดมาก

เดกและเยาวชนคออนาคตของประเทศ การปลกฝงใหพวกเขามรางกายทสมบรณแขงแรง รกสขภาพ รจกวธดแลตนเองทถกตองและ “เอาแบบอยางพระเจาอยหว” เพอจะไดไปบอกตอพอแมผปกครองปฏบตตนใหเปนคนดของชมชนนนเปนเรองงายกวาการไปแกปญหาปลายเหตเมอเกดโรคภยไขเจบขนแลว

คณภาพชวตของชาวดอยไมอาจน ามาเปรยบเทยบกบเดกในเมองไดเลย เพราะปจจยการด ารงชพทขาดแคลนแทบทกดานโดยเฉพาะในเรองอาหารการกน ซงเปนเรองทนาแปลกใจมากส าหรบคนนอกพนททอาจมองวาคนเหลานไดอยอาศยในสภาพแวดลอมทงดงามอดมสมบรณดวยทรพยากรธรรมชาต ทงพชและสตวขณะทคนเมองใหญไมมโอกาสไดสมผสเลยแตเหตใดชมชนจงยงขาดแคลนอาหาร ท าใหทงเดกและผใหญสขภาพรางกายไมแขงแรงสมบรณนก

สวนหนงเปนเพราะชาวบานซงเปนเกษตรกรไมเพยงท างานหนกแตพฤตกรรมการใชชวตยงเตมไปดวยความเสยงดวยความไมรไมเขาใจมการรบประทานอาหารทไมถกสขลกษณะชอบกนแตของซ าๆจ าพวกอาหารส าเรจรปทไมคอยมประโยชน ทงๆทในชมชนมพชผกธรรมชาตตามฤดกาลใหเลอกหามาบรโภคอยางลนเหลอแทบไมตองใชเงนไปซอหาเลยแตกลบไมเปนทนยมกน นอกจากนนประชาชนจ านวนมากยงเสพตดรสชาตสารเคมทมากบอาหารส าเรจรปมากมาย รวมทงสารปรงแตงอาหารจ าพวกผงชรส

สดทายสงทนาเปนหวงทสด คอวถเกษตรในลกษณะ “การผลตเพอขาย”ทท ากนอยางกวางขวางแทบทกชมชน ท าใหเกดการใชสารเคมอยางกวางขวางในบรเวณพนทตนน าล าธารของประเทศ ทงในรปป ยเคมและยาฆาแมลงทใชกนในปรมาณสงมากขนเรอยๆ

จนเปนทรบรกนอยางกวางขวางวามผกหลายชนดทปลกบนดอยกจรงแตคนดอยเองกลบไมยอมกนเลย โดยเฉพาะกะหล าปลเพราะคนเหลานรดวาพชผกเหลานนเตมไปดวยสารพษในยาฆาแมลงทพวกเขากระหน าใสเขาไปกอนการเกบเกยวเพอใหไดผกงามๆสงไปขายในตลาดใหคนพนทราบซอหาไปรบประทาน โดยเฉพาะคนกรงเทพฯ

ปรมาณสารเคมตนน าทมมากขนทกขณะสรางความหวงใยในหมผเกยวของทกฝาย โดยเฉพาะผปฏบตงานโครงการพฒนาตามพระราชด าร ทจะตองคอยดแลตดตามงานในพระราชด ารใหประสบความส าเรจลลวงไปตามพระราชปณธานของทงสองพระองค

... เดกนกเรยนโรงเรยนรมเกลาปางตองเปนสวนหนงของความหวงทจะกระตนใหเกดการสรางชมชน

ตนแบบในแหลงตนน าล าธารทรเทาทนการมชวตดดวยน าทาอาหารทสะอาดปราศจากพษภย เดกๆ เหลานปลกผกกนเอง ท าใหพวกเขาไดเรยนรทงจากแบบเรยนและการปฏบตจรงวาวธดแลรกษา

ผนดนใหอดมสมบรณอยตลอดเวลานนมหลากหลายรปแบบ ไมจ าเปนตองพงพาสารเคมจ าพวกยาฆาหญาหรอยาก าจดแมลงเลยกได

แมแตป ยทน ามาใสบ ารงแปลงผกกหลกเลยงป ยเคมไดหมด สามารถทดแทนดวยป ยอนทรยจ าพวกป ยหมกหรอป ยคอกซงหาไดไมยากเลยจากมลสตวเลยงพวกเปด ไกและสกรทพวกเขาเลยงกนอยแลวโดยไมตองไปซอหาจากทใด

เมอไดเวลาเกบเกยวพชผลกจะภาคภมใจวานคอผลผลตททกคนปนมาเองกบมอ อาจจะไมสวยงามเหมอนกบฟกทอง แตงกวา พรกมะเขอเทศ ผกคะนากะหล าปล ทโดปสารเคมมาเตมพกด แตพชผกเหลานนกยงใหรสชาตอรอยเตมคณคาของมนดวยการปลกจากหวใจโดยไมจ าเปนตองมหนาตาสะสวยเหมอนกบของทวางขายกนตามตลาดสดเลย แถมยงกนไดอยางสบายใจเพราะรวาปลอดจากพษภยแนนอน

อาจมหนอนแมลงเจาะกนใบจนเปนรพรนบาง ผลกบดเบยวหงกงอผดรปบาง แตทกอยางปลอดพษภยไรสารเคม ไมตองกงวลวาจะมสงจะตกคางในรางกายกอภยอนตรายทไมมทางรไดในอนาคตขางหนา

เมอเดกนกเรยนท ากนจนเปนนสยทโรงเรยนแลว พวกเขากจะกลบไปท าตอทบาน เรมจากทละคนสองคนไปเรอยจนครบทกคน แลวในทสดแปลงผกของทงชมชนกจะแปรเปลยนไปกลายเปนเกษตรอนทรยโดยทไมรตวและไมไดตงใจเลย

สดทายผลประโยชนทางตรงยอมตกอยกบสขภาพอนดของชมชนโดยรวมทผคนมรางกายแขงแรงไมเจบปวยงาย ไดอยอาศยในหมบานทสะอาดปลอดภยดวยความรวมมอรวมใจกนโดยไมตองมใครไปออกกฎระเบยบบงคบ

ผลประโยชนทางออมทส าคญยง คอ การรกษาสงแวดลอมในพนทตนน าล าธารใหไมมมลพษสารเคมแปดเปอน เพออนรกษแหลงน าใหคนปลายน าดานลางไดใชน าอยางสะอาดปลอดภยและยงยนรวมกน

........

บานนาปาแปก : ตนแบบธนาคารอาหารชมชน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงใหความส าคญกบการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การพฒนาคณภาพชวตของราษฎร และการพฒนาเพอความมนคง ซงทง ๓ ประการนตองมความสมพนธสอดคลองกนอยางตอเนอง

ปจจยททรงใหความส าคญในการพฒนา คอ ปาไม แหลงน า ชมชนหากสามารถน าสงเหลานมาผสมผสานกนโดยจดแหลงน าใหสมบรณ ปลกปาอยางถกวธหรออนรกษปาไมตามธรรมชาต แลวน าคนเขามาอยกบปา ใชประโยชนจากปาไมอยางถกตอง ยอมกอใหเกดแหลงชมชนทมการพงพาอาศยและอยรวมกนไดอยางสมดลระหวางคน สตวและปา

ในทสดเมอพฒนาแลวชมชนแหงนนกจะกลายเปนแหลงผลตอาหารไดเปนอยางด และนคอทมาของ "โครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด าร”หรอ (Food Bank) ในพนทจงหวดแมฮองสอน

โครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด าร เปนโครงการทเกดจากพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เมอคราวเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎร ณ บานปาแปก อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน ทรงหวงใยในสภาพแวดลอมโลก เพราะทรงทราบขอมลจากองคการสหประชาชาตวา ในอนาคตโลกจะประสบปญหาดานสงแวดลอมเพมมากขน รวมถงปญหาการขาดแคลนอาหาร อนสบเนองมาจากการเพมขนของประชากรมนษย และจงหวดแมฮองสอนเปนพนททมความอดมสมบรณตลอดป จงมพระราชประสงคใหท าการเกษตรกรรมแบบหลากหลายใหเหมาะสมกบสภาพพนท

ทรงมพระราชด ารใหพฒนาจงหวดแมฮองสอนเปนแหลงผลตอาหารเลยงตวเองได และเหลอจ าหนายในพนทใกลเคยง โดยเรมตงแตสรางแหลงอาหารเพมเตมเพอใหคนและสตวไดบรโภค หรอเมอคนเดนเขาปากสามารถเกบพชผกตามธรรมชาตทเปนแหลงอาหารจากปาได ในสวนทเปนทอยอาศยหรอแหลงชมชนใหสงเสรมการเพมผลผลตทางการเกษตร เลยงสตว ประมง เพอบรโภคและจ าหนายใหมรายได โดยกระบวนการทงหมดน มงหวงใหคนรกปาและอยกบปาไดอยางมความสข

โดยมหลกการส าคญในการใชพนทเพาะปลก เลยงสตว เพอใหไดผลผลตส าหรบเลยงตนเอง เนนเกษตรธรรมชาต ปลอดสารพษ มการอนรกษปาไมเพอใหปาไมเปนแหลงอาหารธรรมชาตของชมชน ใหคนกบปาอยรวมกนไดอยางมความสข พนทเปาหมายธนาคารอาหารชมชนในแมฮองสอน ไดแก บานนาปาแปก บานไมลน บานหวยมะเขอสม บานใหมปาหมาก บานปาโปงแดง บานแมปาง ซงคณะท างานโครงการพฒนาตามพระราชด าร จงหวด

แมฮองสอน เรมด าเนนโครงการแหงแรกขนในป พ.ศ. ๒๕๔๓ ทบานนาปาแปกต าบลหมอกจ าแป อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถเสดจพระราชด าเนนทอดพระเนตรโครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด ารทบานนาปาแปกน เมอวนท ๑๘ กมภาพนธ ๒๕๔๔ เปนทพอพระราชหฤทยอยางยง และทรงใหยดถอเปนตนแบบในการพฒนาและขยายผลตอไป

ปจจบนโครงการธนาคารอาหารชมชนตามพระราชด ารขยายไปสหลายจงหวดเชนเชยงใหม แพร พะเยา ตาก ราชบร และกาญจนบร

พระราชด ารในเรอง ธนาคารอาหารชมชน (Food Bank) เปรยบเสมอนการจดการตอระบบวงจรการสรางสะสมอาหารในรปแบบของการผลต การฝาก การเกบรกษา การเพมทน การน าดอกผลไปใชอยางมระบบ เชนเดยวกบการออมเงนในธนาคาร

ดวยวธการผสมผสานวงจรหวงโซอาหารในระบบนเวศวทยาใหเกอกลกนทงหมด ไมใหสงผลลบตอพนทผลตอาหารในทกเรองไมวาจะเปนปาไม ตนน าล าธารสภาพพนดนและความเปนอยของชมชน เพอเปนการอนรกษและพฒนาพนทปาไม แหลงตนน าล าธารและทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

ทรงเนนใหชมชนมสวนรวมสรางแหลงผลตอาหารและพชสมนไพรตามธรรมชาตใหเพยงพอกบความตองการบรโภคของคนในชมชนอยางมประสทธภาพและยงยนสามารถสรางรายไดเสรมจากการแปรรปเพอเพมมลคาใหกบผลผลตทางการเกษตร เปนการสงเสรมอาชพเกษตรกรรมในชมชนบนทสง

ธนาคารอาหารชมชน ประกอบดวยสองสวนส าคญ คอ การสรางแหลงอาหารในผนปา กบ การสรางแหลงอาหารภายในชมชน

ในการสรางแหลงอาหารปาจดใหม “โครงการปาพนบานธนาคารอาหารชมชน”เพอพฒนา ฟนฟ และอนรกษพนทปาไมโดยรอบหมบานใหเปนแหลงอาหาร แหลงทองเทยวเชงอนรกษและเชงวฒนธรรม ตลอดจนเปนแหลงในการศกษาและอนรกษภมปญญาทองถนของชมชนเพอใหเกดความอดมสมบรณสามารถหมนเวยนใชประโยชนปาตอไปจนชวลกหลาน และลดความขดแยงในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตระหวางเจาหนาทของรฐกบประชาชนในทองถน

ส าหรบแหลงอาหารภายในชมชน ทรงมพระราชด ารใหปลกพชอาหารหลก(ขาวไร พชไร ถวและธญพช) พชผกทปลอดภยจากสารพษ พชสมนไพร พชอาหารสตว และท าการเกษตรแบบผสมผสาน ตลอดจนการปลกไมใชสอยใหเพยงพอตอการใชในชมชนเพอลดการท าลายปาไม รวมทงใหปลกปาทดแทน

การปลกขาวไรใหปลกแบบท าแปลงรวมในชมชน เมอไดผลผลตแลวน ามาบรหารจดการผานธนาคารขาวชมชนพชตระกลถวสงเสรมใหเปนพชหลกและพชคลมดนเพอปรบปรงบ ารงดน สวนการปลกผกไวบรโภคในครวเรอนมทงพชผกหลายฤด เชน ซาโยเต, ถวพ และพชผกทใหผลสามารถเกบไวบรโภคไดนาน เชน ฟก,

ฟกทอง พชผกบรโภคสด เชน มะเขอ, ผกกาด เปนตน โดยวางแผนการเพาะปลกใหมผกบรโภคตลอดทงป รวมทงรวมกนขยายพนธพชทประจ าถนเพอเพมปรมาณใหเพยงพอ โดยปลกเพมเตมในพนทสาธารณะของชมชน เชน ผกกด ผกปรง พชผกรมน าตาง ๆ

การปลกพชสมนไพรเปนแบบปลกรวมกบปาโดยเลอกสมนไพรทใชอยเปนประจ าในชมชน วางแผนการผลตใหเพยงพอตอการบรโภคทงป เรงปลกปาทดแทนขยายพนธไมใชสอยเพอลดการตดไมท าลายปา ผลผลตทเหลอจากการบรโภคสงเสรมใหถนอมอาหารและแปรรปเกบไวใชหรอจ าหนายในพนทใกลเคยงตอไป สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชด ารใหกรมประมงเขารวมด าเนนการตงบอเลยงปลาชมชน สาธตการเลยงปลาในบอดนและบอพลาสตก การเลยงปลาและกบในกระชง รวมทงงปลอยพนธสตวน าจดลงในแหลงน าธรรมชาตจ านวนมากในแตละปเพอใหเปนแหลงอาหารแกเกษตรกรโดยไมตองไปซอหา สามารถเพมปรมาณอาหารโปรตนประเภทปลาในทองถนใหสงขนอกทางหนง

...

บานนาปาแปกตงอยบรเวณทราบบนหบเขาสงใกลกบเขตชายแดนประเทศสาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร และเนองจากบรเวณทตงชมชนมปาแปก หรอปาสนขนอยางหนาแนนจงเปนทมาของชอบานนาปาแปก

เดมทบานนาปาแปกเปนชมชนชาวมงทอยอาศยรวมกนมายาวนานกวารอยปแลว ตอมาเมอทางการเขามาพฒนาพนทราวปพ.ศ. ๒๕๒๕ และมนโยบายแผวถางพนทปาอทยานโดยวาจางชาวไทใหญด าเนนการ ท าใหมไทใหญอพยพเขามาอยในพนทบานนาปาแปกเปนจ านวนมาก

เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพรอมดวยสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมราษฎรในพนทจงหวดแมฮองสอนและพระราชทานแนวพระราชด ารตางๆในดานการพฒนาคณภาพชวตราษฎร ในป ๒๕๒๗ จงมแนวทางใหชมชนชาวไทใหญเขาไปตงหมบานอยรวมกบชาวมงได โดยชาวไทใหญจะตงครวเรอนอยทางดานขวาของถนนสายหลก สวนทางดานซายของถนนจะเปนบานเรอนของชาวมง

พนทบานนาปาแปกอยใกลเขตอทยานแหงชาตปางอง มอากาศเยนสบายตลอดทงป มปาไมอดมสมบรณ สวนใหญเปนปาสน อยหางจากตวเมองจงหวดแมฮองสอนราว ๕๐ กโลเมตร

ชาวบานสวนใหญเปนเกษตรกร มอาชพท าไร ท านา ท าสวน รบจางทวไป พชผกทปลก คอ ขาวนาดอย กระหล าปล กระเทยม และขาวโพดลกษณะของการใชพนทเพาะปลกเปนแบบพชหมนเวยนสลบกนไปพอหมดฤดท านาขาวกจะปลกกะหล าปล กระเทยม มะเขอเทศ หรอไมกพวกถว งา โดยเฉพาะงามอนหรองาขมอนซงเปนทนยมในทองถนนและขนไดดในสภาพภมอากาศภมประเทศของแมฮองสอน

การเพาะปลกอาศยแหลงน าจากล าน าแมสะงา โดยจะมระบบชลประทานในพระราชด ารกระจายไปทวพนทในลกษณะการท าฝายแมวเปนอางเกบน าเลกๆหลายแหงกระจายอยทวไปตามระดบความสงของพนทลดหลนกนเพอจะไดดงน าไปใชไดอยางทวถง โดยชาวบานเรยกอางเกบน าแถวนวา “อางฟดแบงก”

น าชลประทานถกสงไปตามล ารางตามธรรมชาตและมระบบทอน าคอยดงน าจากอางเกบน าบนทสงลงมาใชเพาะปลกทวทกพนท แมแตในฤดแลงกมระบบทอพนน าแบบสปรงเกลอรเอาไวใชในแปลงเพาะปลกพช ชาวบานจงสามารถปลกพชผลไดทงปโดยไมกลววาจะขาดน า สะทอนใหเหนความอดมสมบรณของแหลงน าและพระอจฉรยภาพในดานการจดการน าของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ส าหรบการใชน าอปโภคบรโภคภายในครวเรอนนน ชมชนบานนาปาแปกมระบบประปาหมบานตอทอเขาไปใชในบานทกหลงอยางทวถง และแรงดนน าไหลแรงตลอดปไมมขาดแคลนเลย ชวนใหคนพนราบอจฉายงนก ทงๆทหมบานแหงนตงอยบนพนทสงเหนอระดบน าทะเลถง ๑,๑๐๐ เมตร

แรงดนน าทแรงจดท าใหทอสงน าแตกอยบอยครงจนชาวบานตองรวมกนหาวธแกไขดวยการตงกองทนบ ารงรกษาระบบน าประปา เกบคาบ ารงแตละบานเดอนละ ๑๐ บาท/หลง เอาไวส ารองซอทอน าเมอถงเวลาตองเปลยนจะไดไมตองคอยยงยากออกเรยไรกนเปนคราวๆ

บานนาปาแปกจงเปนชมชนตนแบบของหมบานทสามารถจดการเรองธนาคารอาหารชมชนไดส าเรจงดงาม ประชาชนอยดกนด มอาหารพอเพยง และเหลอเฟอใหมขายไดแทบทกชนด มน าไฟเขาถงทกบานแตกตางไปจากหมบานรวมไทยในปางองทยงไมมกระแสไฟฟาใช

ดงนนการจดการทองเทยวแบบโฮมสเตยของบานนาปาแปกจงไดรบความสะดวกสบายมากกวาแถบปางอง นกทองเทยวทยงตดสบายอยจงชอบมาเลอกพกทน โดยมกจกรรมทองเทยวเชงเกษตรเปนจดดงดด

บานนาปาแปกมเสนหของชวตพนบานสองชนเผาทแปลกแยกแตกตางแตอยรวมในหมบานเดยวกนอยางกลมเกลยวสามคค เราจะไดเหนวดไทใหญตงอยในบรเวณชมชนชาวมง เหนบานมงทปลกต าอยตดดนปลกคกบบานยกเสาสงของไทใหญปะปนกนทวไปแมจะมการแบงแยกชมชนชดเจนแตแรกใหอยคนละฟากถนนกตาม แตเนองจากการแตงงานขามเผาพนธท าใหวถวฒนธรรมสองชนเผากลนเขาหากนทละนอย

พชไรแบบยงยนทชาวบานนยมปลกกนมาก คอ ชา เปนชาพนธอหลง ทมเหลอบรโภคสามารถเกบไปจ าหนายเปนรายไดหลกของชมชน ชาวบานจะนยมเกบชากนในชวงเชาใชเวลาครงวนเกบไดคนละหนงกระบง เมอตากแหงและบรรจถงแลวราคาจ าหนายกโลกรมละ ๑๑๐-๑๒๐ บาท

เปนรปแบบชวตทไมมรายจายมแตรายได สภาพแวดลอมของบานนาปาแปกอดมสมบรณทงของกนทเกบหามาไดจากปาอยางเหลอเฟอทงผก

พนบานทขนเองในธรรมชาตและทปลกเสรมเขาไป เรยกไดวาแทบไมตองไปซอหามากนเพราะเกบจากขางบาน

ไดตลอดทงป ทส าคญคอแถวนไมมตลาดใหไปหาซออาหารสด มแตรานคาขายของช าเครองปรงอาหารของยงชพทจ าเปนในการกนอย ใครอยากไปตลาดสดกตองเขาไปตลาดใหญในเมองแมฮองสอน

ดงนนชาวบานนาปาแปกจงสามารถด ารงชวตในแบบพงพาตวเอง พออย พอกน พอเพยงไดอยางสมบรณแบบ

............

“เงนไมใชพระเจา ขาวตางหากทคอพระเจา” " ... โครงการทไดปฏบตมาจนถงเดยวนกไดใชขาวเปนจ านวนมาก ส าหรบสงไปสงเคราะหในบรเวณชายแดน โดยอาศยการสงไปใหแกเจาหนาทเพอทจะไดแจกจายแกผทขาดแคลน นอกจากนกไดปฏบตอกวธหนง คอนอกจากจะไปแจกแกผทขาดแคลนคอ ไดไปตงเปนคลง เปนฉางขาวในบางแหง คอ บางแหงมความขาดแคลนขาว โดยเฉพาะอยางยงปทแลวกมความเดอดรอน เพราะวามการขาดน า ท าใหขาวไมไดผลเพยงพอจงไดใหขาวจ านวนหนงแกหมบานและตงเปนฉางขาว กลาวคอ ใหขาวไวและกถาตอมาเขามรายไดเพมขนหรอปลกขาวไดกเอามาคน โดยมดอกเบยเพมเตมเขามา ขาวทใหไปจงเปนขาวทหมนเวยนและท าใหประชาชนสามารถทจะเขาใจถงการประหยดถงวธทจะรวมมอกน มชวตเปนกลม ..."

(พระราชด ารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานแกคณะกรรมการสโมสรไลออนสดสตกรงเทพ และบรษทศรกรงวฒนา จ ากด ณ พระต าหนกจตรลดา วนท ๒๐ มถนายน ๒๕๑๑) และนนคอจดเรมตนความเปนมาของ “ธนาคารขาว”

...

ประเทศไทยมผลผลตขาวปละหลายสบลานตน เปนประเทศผสงออกขาวรายใหญรายหนงของโลก และไดชอวามธญพชและทรพยากรอดมสมบรณยง แตใครจะเชอวาหลงจากเกบเกยวขาวในนาของตนไปแลวชาวนาสวนหนงกลบไมมขาวเกบเอาไวกนเอง ไมมแมแตพนธขาวเกบไวปลกในคราวตอไปดวยซ า

นนเปนเพราะความยากไรและปญหาหนสนทงนอกระบบและในระบบ ซงมาจากสาเหตนานาประการ บางคนไมมทนาของตนเองตองเชาทนายทนท ากน บางปราคาขาวตกต าและตนทนการผลตสงท าใหตองกหน

ยมสนมาประทงชวต สดทายหนสนนนพอกพนขนจนยากจะหาเงนมาช าระคนได หลายครอบครวตองสญเสยทท ากนไปกดวยเหตน

ปรากฏการณของชาวนาทไมมขาวกนเองถงขนาดตองไปก ยมขาวจากพอคาคนกลางมากนจนกวาจะถงฤดการผลตใหมเกดขนมานานแลว เปนเรองนาสะเทอนใจยงทเกษตรกรไทยในชนบทจ านวนมากยงตกอยในสภาพทยากจน ลาหลง เปนทมาของปญหาอนมากมาย

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเหนสภาพความยากจนเดอดรอนของพสกนกรชาวไรชาวนามาตลอด ทรงตงพระราชหฤทยทจะใหประชาชนชวยตนเองใหไดและพงพาอาศยปจจยภายนอกใหนอยทสด โดยเฉพาะในเรองขาวจงทรงมพระราชด ารใหจดตง“ธนาคารขาว”ขนตงแตป พ.ศ. ๒๕๑๙ เมอครงเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรชาวเขาเผากะเหรยงในเขตอ าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม ไดพระราชทานขาวเปลอกจ านวนหนงใหแกผใหญบานหลายหมบานเพอใหเปนทนเรมด าเนนกจการธนาคารขาว

และไดพระราชทานแนวทางด าเนนงานไวอยางละเอยดชดเจน ดงบนทกดงตอไปน

"ใหมคณะกรรมการควบคมทคดเลอกจากราษฎรในหมบานเปนผเกบรกษาพจารณาจ านวนขาวทจะใหยมและรบขาวคน ตลอดจนจดท าบญชท าการของธนาคารขาว

ราษฎรทตองการขาวไปใชบรโภคในยามจ าเปนใหลงบญชยมขาวไปใชจ านวนหนง เมอสามารถเกบเกยวขาวไดแลวกน ามาคนธนาคาพรอมดวยดอกเบยจ านวนเลกนอยตามแตตกลงกน ซงขาวทเปนดอกเบยดงกลาวกจะเกบรวมไวในธนาคารและถอเปนสมบตของสวนรวม

ส าหรบกรรมการควบคมขาวนน มสทธในการขอยมขาวเทากบราษฎรทกประการ ตองอธบายใหกรรมการและราษฎรเขาใจอยางแจมแจง ถงหลกการของธนาคารขาว โดยพยายามชแจงอยางงาย ๆ แตตองใหแนใจวาทกคนเขาใจด

กรรมการและราษฎรกตองมความซอสตยตอหลกการ เมอยมขาวจากธนาคารขาวซงเปนของสวนรวมไปใชและถงก าหนดเวลาทสญญาไว กตองน าขาวมาคนพรอมดวยดอกเบย นอกจากวามเหตสดวสย ซงตองชแจงใหกรรมการพจารณาขอเทจจรง ราษฎรตองรวมมอกนสรางยงทแขงแรง

ทงนหากปฏบตตามหลกการทวางไว จ านวนขาวทหมนเวยนในธนาคารจะไมมวนหมด แตจะคอยๆ เพมจ านวนขน และจะมขาวส าหรบบรโภคตลอดไปจนถงลกหลาน ในทสดธนาคารขาวกจะเปนแหลงทรกษาผลประโยชนของราษฎรในหมบาน และเปนแหลงอาหารส ารองของหมบานดวย" ...

รฐบาลโดยหนวยงานตาง ๆ โดยเฉพาะกรมการพฒนาชมชน ไดรบสนองพระบรมราโชบายขยายขอบเขตการด าเนนงานธนาคารขาวออกไปอยางกวางขวาง จนถงป พ.ศ. ๒๕๒๘ มธนาคารขาวทจดตงขนในทองถนตางๆ ทวประเทศมากกวา ๔,๓๐๐ แหง ครอบคลมพนท ๕๗ จงหวด จ านวนขาวหมนเวยนในธนาคารขาวมากกวา ๑๔.๕ ลานกโลกรม

หลกการด าเนนงานของธนาคารขาว ปจจบนสามารถปรบใชไดกบสภาพปญหาและความจ าเปนทแตกตางกนของแตละพนท เชน ลกษณะการใหบรการ ซงมทงใหเปลา ใหโดยแลกแรงงาน ใหยมหรอใหก สวนทนด าเนนงานนนอาจหาไดหลายวธ เชน การรบบรจาค การเรยกหน เปนตน และในกรณทไมสามารถจดตงกองทนเรมตนขนมาไดเองกอาจเสนอแผนงานเพอขอรบงบประมาณสนบสนนจากรฐได

ธนาคารขาวเปนโครงการในเชงการใหสวสดการสงคม เปนการกระจายรายไดททกฝายไดประโยชน ราษฎรมแหลงขาวกลางของหมบานทสามารถก ยมไปบรโภคหรอท าพนธโดยเสยดอกเบยในอตราต ากวา ทตองเสยใหแกพอคาคนกลางเปนอนมาก โครงการนจงชวยบรรเทาความเดอดรอนจากการอดอยากขาดแคลนอาหาร ชวยยกฐานะความเปนอยแลรายไดของเกษตรกรทยากจน เปนการแกปญหาทไดผลและตรงจด

สงทไดรบนอกจากนเปนเรองทมองไมเหนผลโดยตรงแตส าคญยง เพราะเปนการสรางพนฐานของการพฒนาสรางความสมครสมานสามคคของชมชนในการเรยนรและแกไขปญหาของตนซงเปนพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทตองการใหราษฎรพงพาตนเองใหไดมากทสด

ธนาคารขาวจงเปนทงโรงเรยนของชาวบานและเครองวดประสทธภาพความเขมแขง การมสวนรวมของชมชนไปพรอมกน

ธนาคารขาวทประสบความส าเรจสามารถสรางกจกรรมตอเนองอนๆไดมากไปกวาเรองบรรเทาความขาดแคลนขาว และหลายทองถนเกดความคดสรางสรรคมากมายจากการทชาวบานหาวธน าขาวมาเขากองทน

และในหลายชมชนสามารถใชผลประโยชนทเพมพนขนจากการท าธนาคารขาวมาเปนงบประมาณพฒนาทองถนไดอยางนาชนชม

...

ตวอยางการพงพาตวเองอนนาชนชมในเรองขาวทกลาวถงกนมากคอวถชวตวถวฒนธรรมแบบพนถนของชาวกะเหรยงปกากะญอทต าบลแมลานอย อ าเภอแมลานอย

ชาวปกากะญอทต าบลแมลานอยถอเปนชาวบานกลมแรกๆ ทมการจดตงระบบธนาคารขาวของตนเองขนมาเพอชวยเหลอกนในยามทเดอดรอน เปนวถทสบทอดกนมานานหลายรอยปแลว

แตรจกสงนในชอ“กองบญขาว” ไมใชธนาคารขาว

หลงจากเกบเกยวขาวทกปชาวปกากะญอจะมพธท าบญขวญขาว น าเอาขาวปลาอาหารมาเซนไหวเพอตอบแทนพระคณขาวทออกชอชรวงมาใหกน จากนนแตละครอบครวกจะแบงขาวเปลอกเอามากองรวมกน ใครมนอยใหนอย ใครมมากกใหมาก เปนการท าบญชวยเหลอคนทยากจนกวาหรอ ครอบครวทมขาวไมพอกนในหมบาน

หากมขาวในกองบญเหลอกจะน าไปเกบไวในยงฉางรวมของหมบาน ใครเดอดรอนกมาเอาไปกน หรอหมบานอนๆ ทขาดแคลนกมาขอเอาขาวไปกนได

แนวคดจากประเพณกองบญขาวมไดตางไปจาก“ธนาคารขาว” ในปจจบนเลย นบวาชาวปกากะญอมความคดกาวหนาในการพฒนาชมชนมาชานานแลว

ไมเพยงแตจะมพธท าขวญขาวและกองบญขาวเทานน ชาวปกากะญอยงมพธกรรมตางๆ ทเกยวของกบขาวตลอดทงป เชน พธการถางไร การหวานขาว การเลยงผไร พธไลความชวรายในไร เพอปกปองไรนาและขอใหสงศกดสทธดลบนดาลใหไดขาวอดมสมบรณ ถอเปนการแสดงความออนนอมคาราวะตอบญคณของแผนดน

ในหมชาวปกากะญอมนทานพนบานเกยวกบเรองขาวอยเรองหนงทเลาขานกนมายาวนานและไดรบการถายทอดใหคนรนหลงไดฟงอยเสมอ

เรองมอยวา...พอคาทร ารวยคนหนงขชางหลงเขาไปในหมบานแหงหนง แลวกประกาศกบชาวบานวาตนเองเปนพอเลยงทร ารวย มชางมากมาย มเงนทจะซอขาวปลาอาหารจากชาวบาน แตกไมมชาวบานคนใดใหความสนใจเลยเพราะชาวบานไมเคยใชเงน ไมรจกเงน สดทาย...ดวยความหวจนทนไมไหว พอเลยงตองใชชางทตนเองขมานนแลกขาวกบชาวบานเพยง ๑ หอมากนแกหว

บทสรปของนทานแฝงปรชญาเรองน คอ“เงนไมใชพระเจา ขาวตางหากทเปนพระเจา” ชาวแมลานอยกอตงธนาคารขาวอยางเปนทางการขนครงแรกเมอป ๒๕๓๐ ทบานหวยรนหลงจากการเกบเกยวขาวทกป แตละบานจะเกบขาวเอาไวกนในครอบครวของตวเองใหเพยงพอตลอดทงป แลวน าขาวเปลอกทเหลอมารวมกนไวทยงฉางหรอธนาคารขาว ครอบครวละ ๑-๒ ถง เพอใหคนทเดอดรอนมาก ยมเอาไปกน คดดอกเบย ๑ ถง ตอขาวเปลอก ๑๐ ถง เมอเกบเกยวไดแลวจงคอยน าขาวมาคน ดอกเบยทไดเปนขาวเปลอกกจะท าใหธนาคารขาวเตบโตน าไปชวยคนทเดอดรอนตอไป

การท าธนาคารขาวในชมชนบานหวยรนไดเปลยนสภาพความเปนอยของชาวบานจากหนามอเปนหลงมอ จากเมอกอนชาวบานทนอดอยากแรนแคน ตองหาของไปขอแลกขาวจากทอนมากน แตตอนนคนหมบานอนตองหาของมาแลกขาวทน

ปจจบนธนาคารขาวของบานหวยรนมยงเกบขาวอย ๒ ยง มขาวเปลอกส ารองอยหลายรอยถงและชาวบานไมเดอดรอนหรอขาดแคลนขาวอกตอไป

.....

โครงการธนาคารฟนปกปองผนปา

........

“พลงงานโดยธรรมชาตจะขาดแคลน ถาหากใชไมถกวธ หรอใชไมจ ากดแบบไมมการทดแทน ถาใหชาวบานท า

ธนาคารฟนจะท าอยางไร ใหปาไมลองไปคดด ปลกปาเพอท าฟน หรอปลกตนไมท าฟน โดยเฉพาะไมโตเรว

การท าธนาคารฟน ตนน าไมหาย ตนไมไมหาย ปายงเหมอนเดม”

........

(พระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถกบคณะท างานโครงการธนาคารอาหารชมชนฯ เมอครงเสดจฯเยยมราษฎรบานนาปาแปก วนท ๒๕ กมภาพนธ ๒๕๔๗)

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เมอพระราชทานแนวพระราชด ารจดตงโครงการธนาคารอาหารชมชนขนทบานนาปาแปกแลว กทรงสงเสรมใหชาวบานจดท าธนาคารฟนขนในพนทจงหวดแมฮองสอน แนวพระราชด ารนมาจากทรงหวงใยการตดไมท าลายปาของชาวบานเพอน ามาใชเปนไมฟนซงเปนเชอเพลงส าคญในครวเรอนตามพนทชนบทหางไกล หากปลอยใหชาวบานตดไมมาท าฟนตอไปเรอยๆโดยไมมการปลกเสรมหรอการควบคมปองกน วนหนงปากจะตองหมดไปอยางแนนอน เนองจากประชากรในจงหวดแมฮองสอนเพมมากขน การประกอบอาชพกขยายตว ท าใหความตองการใชไมฟนเปนเชอเพลงมปรมาณมากขนตามไปดวย

เพอสนองพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถในการสงเสรมใหราษฎรในชนบทใชเชอเพลงฟนอยางถกตองและมการทดแทน โดยไมสงผลกระทบท าใหเกดความเสยหายตอทรพยากรปาไมในธรรมชาต กรมปาไม โดยกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงจดท าโครงการธนาคารฟน

จงหวดแมฮองสอนขน ในเดอนพฤษภาคม ๒๕๔๙ ก าหนดใหบานปาป หมท ๒ ต าบลผาบอง อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน เปนพนทเปาหมายในเบองตน หลงจากนนโครงการธนาคารฟนไดขยายออกไปทวประเทศ

เปาหมายของโครงการคอสนบสนนและสงเสรมใหราษฎรในชนบทใชเชอเพลงฟนอยางถกตองมประสทธภาพ และใหมการปลกไมทดแทนโดยไมสงผลกระทบท าใหเกดความเสยหายตอทรพยากรปาไมในธรรมชาต

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จดใหมการฝกอบรมราษฎรหลกสตรการผลตและใชเชอเพลงจากไม การสงเสรมใหท าเชอเพลงอดแทงและแปรรปเศษวสดจากธรรมชาตในทองถนเพอใชเปนเชอเพลงทดแทนการใชฟนจากไมในปาธรรมชาต

ตลอดจนจดหาพนทปลกปาฟนชมชนใหเปน “ธนาคารฟน” ประจ าหมบาน หมบานละ ๕๐ ไร โดยทางกรมปาไมเปนผ เพาะช ากลาไมทโตเรวมคณสมบตเหมาะเปนไมฟน ส าหรบแจกจายใหแกราษฎรปละ ๑ แสนกลา

พรอมกนนนไดสนบสนนใหราษฎรสรางเตาถานทมประสทธภาพสงหมบานละ ๑ แหง เชน เตาอฐกอเตาถงเดยว และเตาใบไม เพอใหราษฎรผลตและใชถาน ถานแทง หรอเชอเพลงเขยวอดแทง ตลอดจนเชอเพลงชวมวลตางๆ ในทองถนทดแทนการใชไมฟนจากปาธรรมชาต โดยทางการเปนฝายจดหาเครองมอผลตแทงเชอเพลงประจ าหมบานให โครงการธนาคารฟนในพระราชด ารน เปนสวนหนงของการปลกตนไมลงในใจคน จากนน คนเหลาจะปลกตนไมลงบนแผนดน และรกษาตนไมไวดวยตนเอง

.....

บทท ๘

รจกฟงเสยงปา

“พระเจาอยหวเปนน า ฉนจะเปนปา ปาทถวายความจงรกภกดตอน า ... พระเจาอยหวสรางอางเกบน า ฉนจะสรางปา”

(พระราชด ารส สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ วนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๒๕)

........

ตนไมเปนเพยงสงมชวตชนต านงสงบเคลอนทไปไหนไมไดแตกเปนสงมชวตททรงพลงทสด ตนไมคอรองรอยของโลกดกด าบรรพทยงคงมชวตหลงเหลออยมาจนกระทงทกวนนในขณะทสงมชวต

เคลอนทเรวอนๆตางสญพนธกนไปจ านวนมากแลวมแตตนไมเทานนทยงอยยงคงกระพน สามารถรกษาความหลากหลายทางชวภาพไวไดมากทสด

ตนไมหลายชนดมชวตอยมาเทากบอายของโลก ในพลงอนเงยบเชยบนไมมใครมองเหนวาภายในล าตนจากเรอนยอดถงปลายรากตนไมเคลอนไหวอย

ตลอดเวลาดวยจตวญญาณแรงกลายากทจะหาสงมชวตใดเสมอเหมอน หลายพนลานปกอนเมอครงทดาวโลกเกดขนใหมๆ ตนไมเคยปกคลมสวนทเปนพนดนถง ๔ ใน ๕ สวน

ปจจบนแมจะถกท าลายไปมหาศาลแตตนไมกยงครอบครองพนทเกอบครงหนงของแผนดน ในขณะทน าและดนคอถนก าเนดชวตตนไมกบสตวปากท าหนาทชวยเหลอเกอกลกนรกษาสมดลของ

ปาตามธรรมชาตใหคงอย ไมอาจขาดสงหนงสงใดไปได ผนปาทอดแนนดวยตนไมนานาพนธคอระบบนเวศนทเปนตนธารชวต และปาทกผนบนโลกยอมผกพน

แนบแนนอยกบการด ารงชวตของมนษยในทกพนท เพราะถาไมมปาโลกนกจะไมมน าจด เนองจากปาเปนจกรกลส าคญในการผลต รกษา และเกบกก

น าฝน ในสภาพแวดลอมตามธรรมชาตมแตตนไมเทานนทเปนสงมหศจรรยสามารถสรางกลไกการเกบกก

รกษาน าไวในแผนดนไดดทสด

ดวยพลงชวตสเขยว ทกครงทฝนตกลงมาตนไมจะท าหนาทรองรบ ดดซม และรกษาน าเอาไวในระบบราก ล าตน และใบ

ความสามารถอนไมจ ากดนเกนกวาความสามารถของอางเกบน าใดๆในโลกนจะเทยบได สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชเสาวนยดวยความหวงใยในเรองปาและน าอย

ตลอดเวลา ทรงปรารภเสมอวา การท าลายปามากขนจะท าใหฤดฝนสนลงและไมตกตองตามฤด เพราะความชมชนในอากาศจะหมดไป เมอฝนนอยแผนดนจะแหงไมมน าใหตนไมดดซบเกบกกเอาไว น าใตดนกจะไมเหลอ

น าจดนนเปนทรพยากรธรรมชาตทส าคญทสดตอชวตทงหลายในโลก และเปนทรพยากรทหายากยงขนทกวนในขณะทประชากรของโลกก าลงทวจ านวนขนโดยไมหยดยง

ประเทศไทยมปาไมเปนแหลงผลตน าจดหลอเลยงพลเมองมาแตโบราณกาล เปนปาฝนแหลงส าคญทชวยซมซบน าไวไดทงบนพนดนและใตดนใหเปนตนน าล าธารของแมน าทกสายในประเทศ หลอเลยงผนแผนดนไทยอดมสมบรณจนเปนแหลงเกษตรกรรมส าคญของโลกหากเราไมรกษาปาเอาไวใหเปนแหลงน าทจะเลยงคนทงประเทศเรากจะไมเหลออนาคตไวใหลกหลานเลย

นอกจากนนในฐานะทปาทกประเภทเปนแหลงอาหารตามธรรมชาตของมนษย หากปราศจากปาเสยแลวคนกจะอยกนไดล าบาก จงจ าเปนตองรกษาปาไวเพอใหอยรวมกนไดทงคนและปา เมอคนคอยดแลรกษาปาใหดปากยอมจะอ านวยประโยชนแกคน เปนการพงพาอาศยซงกนและกน

ปาไมของประเทศไทยเปน ปาฝน(Rain Forest)ตนไมจะชวยซมซบน าฝนไวใตดนแลวคอยๆ ระบายลงไปเปนธารน าเปนล าคลองเปนล าน าสาขา เปนแมน าใหญใหทกคนไดใชกนทงประเทศกอนระบายออกสทะเล แลวหวนคนกลบมาสตนทางอกครงในสภาพของเมฆฝน

นคอวงจรทเราทกคนรกนด

ปาเปนแหลงน าจดเกบขงน าบรสทธในธรรมชาตเอาไว เพอใหผคนไดอาศยท ามาหากน ใชอปโภคบรโภค ท าการเกษตรและอตสาหกรรม เปนเสนทางคมนาคม เปนพลงงานผลตไฟฟา เปนแหลงทองเทยวพกผอนหยอนใจ ฯลฯ

เรยกไดวาชวตคนไทยตองอาศยน าจากปาอยางขาดไมได ปาจะคอยท าหนาทสงความชมชนขนไปในบรรยากาศท าใหเกดฝนตกตองตามฤดกาล เสรจแลวก

ล าเลยงเกบน าซอนเอาไวใตดนมากมายใหเปนน าตนทน ดงนนหากมการตดปามากๆ แหลงน าของเรากยอมรอยหรอลงไปเรอยจนอาจหมดสนในทสด “อยากมน ากตองไมตดปา”สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชด ารสซ าๆ ในเรองปา

และน าจนพสกนกรจ าไดขนใจ และเขาใจถงความหวงใยททรงมตอแหลงเกบกกน าตามธรรมชาตทถกลกลอบบกบกท าลายจากกลมนายทนทเหนแกประโยชนสวนตนมากกวาสวนรวม

การตอส ทจะรกษาสมดลของธรรมชาตไวได ไมมทางใดจะดไปกวาการสรางความรก ความหวงแหนในผนแผนดน และความรวมมอรวมใจของราษฎรในพนทใหรวมพลงกนรกษาความอดมสมบรณของผนปาเอาไวใหมนคงยงยนทสด

ในเมอน าคอชวตเปนสงมคาทหายากทสดในโลก คงถงเวลาแลวทเราคนไทยจะชวยกนเกบหยาดฝนทกหยดหยาดทหลนลงมาเอาไวไมใหสญเสยเปลา

...

“ฟาสาง”

จบจบ จบจบ กระซบรวยวหยอกเยา ชนเชาเรองอรณอนอกหวาน สกณาปลกไพรกองกงวาน สรรพเสยงประสานรบสลบคลอ

แตแวด ตวด... กกกก จกกร... เอกอเอก... เชาตร... ววจอ จบว ... ววว... จบว.. กรอ... ปลกโลกตะวนรอเรองอไร

ตนในเสยงไพรเพรยกกเรยกรอง ทวงท านองธรรมชาตสะอาดใส กลบสออมกอดรกประจกษใจ ละทงทกหวนไหวในเสนทาง

ปาคอบาน...คอสถานวมานทพย จบหยาดอมฤตหยดน าคาง หมลมพรมโชยโรยเบาบาง ความสขยามฟาสางพรางประกาย

............

มนษยเมองผ ไมเคยฟงเสยงปา ยอมแยกไมออกวาเสยงใดเปนเสยงนก หน ง แมลง หรอสตวราย เสยงใดเปนเสยงลมพดใบไมหรอเสยงน าคางพรางพรอยกลางดก เสยงปาในแตละฤดกาลบอกเลาเรองราวความอดมสมบรณของพชพนธสตวปาและความสมพนธของสงมชวตนบลานๆทพงพาอาศยกนอยในระบบนเวศนทธรรมชาตสรางสรรคขนมาไดอยางลงตวไมมทต

ปาใหทกสงทกอยางแกสรรพชวต ไมเคยรบกวนผใดหรอประสงครายตอใครเลย แมแตการหาอาหารตนไมในปากสรางขนมาเองจากใตดนโดยไมตองไปรบกวน ท ารายหรอท าลายชวตอน

เมอถงเวลาเหมาะสมตนไมกใหรางวลแกโลกไมเคยหยดหยอน ใหกลน ใหส ทสดใส ใหดอกและผลอนมากมาย เปนทงอาหารของมนษยและการด ารงเผาพนธของมนเอง

ในจงหวดแมฮองสอนปาดงเดมทอดมสมบรณมกจะเปนปาดบเขา(Hill Evergreen Forest) ปาชนดนสวนใหญจะอยบนภเขาสงในระดบความสงกวา ๙๐๐ เมตรจากระดบน าทะเลปานกลาง เปน

ปาทมความชนสงอากาศเยนถงอบอน มไมชนเรอนยอดหลายชน พนธไมสวนใหญเปนไมในตระกลกอ เชนกอเดอย กอแปน และมพนธไมอนๆ ทส าคญคอ จ าปปา ทะโล ก าลงเสอโครง

ไมพนลางเปนไมพมมกพบบรเวณชองทเรอนยอดชนบนไมแนนทบมาก ไดแกก าลงชางสาร กหลาบหน พชลมลกไดแก กระเจยวขาว ขมนแดง พชจ าพวกเฟรน มอส และกลวยไมชนดตางๆ สวนสตวปาทพบเหนโดยทวไปไดแกหมปา เกง อเหน และนกปาชนดตางๆ นอกจากนยงพบสตวจ าพวกลง คาง ชะน เตาปล ฯลฯ

เปนททราบกนดวาปาทยงมเสอ เกง กวาง คาง บางใหญหรอพญากะรอก มหมหรงหรอหมาหรง นกกลมพ นกเงอก เหลานถอวายงเปนปาทไมมการบกรกมากสวนสตวหายากอน เชน สมเสรจ เมนหางพวง หมขอ ชะมดแผง ไกฟา นกยง ลงลม ววแดง กระทง เหลานอาจจะพบในบางปาเทานน

ในระบบเกอกลกนของสรรพชวตในปา ตนไมหลายตนท าหนาทเปนโรงแรม ๕ ดาว แผกงกานสาขาใหสตวปาหลายชนดไดหลบซอนอาศยก าบงภย บางตนม “เจาประจ า” จบจองพนทระยะยาว บางตนมแขกมาเยอนเพยงชวครงคราว

แตสงมชวตทงหลายในผนปาบนโลกนลวนมผาหมสเขยวใหหมกนครบถวนพอเพยง ตวเหย ตะกวด สารพดสตวเลอยคลานชอบขนไปแอบหลบนอนบนคาคบไม นกเงอกใชรหลบบนตนไมเปนรงรกและทฟมฟกเลยงดลกนกจนกวาจะปกกลาขาแขงโบยบน ในหนาแลงตามซอกกงของไมใหญบางตนจะเปนชองเกบน าดมของสตวปา ถงจะมเพยงนอยนดแตก

เพยงพอตอความตองการของสตวเลอยคลานนานาชนด

ปายงเปนซเปอรมารเกตหรหราขนาดมหมาส าหรบมนษย ใหทงอาหารและยา โดยเฉพาะปาเขตรอนชนของไทยขนชอวาเปนแหลงสมนไพรดทสดของโลก และนาอศจรรยใจมากทแหลงอาหารจากปานนมครบถวนทกประเภททงโปรตนเนอสตว พชผกผลไม แรธาต วตามน

นอกจากอาหารและยา ซเปอรมารเกตแหงนยงใหไมมาสรางบาน ใหใบส าหรบมงหลงคา ใหสยอมผาสารพดสใหชนส าหรบยาเรอ ใหยางลงรกส าหรบเครองเขน แมแตเสอผา กระดาษ ดนสอ ยางลบ ยางรถยนต สงเหลานลวนมาจากตนไมและปาไมทงสน

ไมมใครสามารถบอกไดถงอารมณความรสกของตนไม แตการทมนตองมชวตผานปากคนและสตวเปนลานๆปากทคอยจองจะกน ผานความเจบปวยจากการถกเบยดเบยน ผานกระแสลมแรงของพายโหม ความรายกาจของไฟปา ตนไมนาจะเครยดและมความกดดนอยไมนอย

แตคคงไมมใครสนใจความรสกของตนไมหรอกวาเจบปวด รอน หนาว สข หรอทกข สตวโลกทใชประโยชนจากตนไม โดยเฉพาะสตวมนษยจงไมเคยคดทจะมอบสงใดตอบแทนตนไมเลยทงๆทสงส าคญทสดทตนไมมอบใหมนษยและสตวคอ “อากาศ”ส าหรบหายใจ

ตนไมทโตเตมทหนงตนสามารถใหออกซเจนแกมนษยไดหายใจทงปถง ๘ คน แตมนษยเพยงคนเดยวสามารถโคนปาเปนรอยไรไดราพณาสรในเวลาเพยงไมกวน ... ปาแมฮองสอนสวนหนงยงเปนปาสภาพเดมทอดมสมบรณอยมากเพราะมทงตนไมและสตวปาครบ

องคประกอบ โดยเฉพาะ“ปาสกนวมนทรราชน”โครงการอนรกษแหลงพนธกรรมไมสกและพฒนาคณภาพชวต

ราษฎรบรเวณลมน าปายซงถอวาเปนปาสกทมความอดมสมบรณมากทสดในโลก คอความภาคภมใจของจงหวดแมฮองสอน

ผนปาแหงน สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงรบไวในโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร เมอวนท ๑๘ กมภาพนธ ๒๕๕๓และพระราชทานนามวา “ปาสกนวมนทรราชน”เพออนรกษแหลงปาสกในเขตพนทรกษาพนธสตวปาลมน าปาย ๓๔๔ ตารางกโลเมตร ใครทเคยไดไปเหนปาแหงนมาแลวลวนกลาวเปนเสยงเดยวกนวา ตนสกในปานมขนาดล าตนใหญทสด สงทสด งดงามทสด แทบจะเรยกไดวาเปนแหงเดยวในโลก

ปาสกนวมนทรราชนอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาแมปายฝงขวาตอนลาง เปนพนทส ารวจพบวามชาวไทยภเขาเผาลซออาศยอยบรเวณใกลเคยงและบกรกพนทปาเพอขยายหนาดนท าการเกษตร มการลกลอบตด

ไมสกและลาสตว กอปญหายาเสพตดเปนภยตอความมนคง จงก าหนดใหพนทปาสกธรรมชาตเนอท ๖๐,๐๐๐ ไร เปนเขตอนรกษทตองดแลเปนพเศษไมใหถกบกรกท าลาย

และเพออนรกษฟนฟพนทปาเสอมโทรมจงก าหนดใหเปนแหลงศกษาวจยดานพนธกรรมไมสก ตลอดจนเปนพนทอนรกษพนธกรรมไมสกในถนก าเนดและนอกถนก าเนด รวมถงเปนศนยศกษาวจยไมสกทครบวงจรของประเทศไทยและในระดบสากลตอไป

ปาสกแหงน เปนปาเบญจพรรณทมความสมบรณมาก มไมสกขนตามธรรมชาตกระจายอยทวไปเปนบรเวณกวางในพนทเขตรกษาพนธสตวปาลมน าปาย ทองทอ าเภอปางมะผา จงหวดแมฮองสอน

ไมสกธรรมชาตทพบมลกษณะด ล าตนขนาดใหญเปลาตรงแสดงใหเหนอตราการเจรญเตบโตอยางสม าเสมอเนองจากสภาพปามความอดมสมบรณถกรบกวนนอย

และทส าคญไมสกดงกลาวมลกษณะพเศษดานพรรณพช คอ สามารถเจรญเตบโตไดดในพนทสงกวา ๑,๒๐๐ เมตรเหนอระดบน าทะเล นบเปนขอมลใหมของประเทศไทยเนองจากโดยปกตไมสกมกจะเจรญเตบโตไดดในระดบความสงไมเกน ๗๐๐ เมตรจากระดบน าทะเล

ส าหรบแนวทางการฟนฟอนรกษใชหลกการมสวนรวมของชมชนดวยการเสรมสรางจตส านกใหชาวบานมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต เกดความรก ความหวงแหนทรพยากรปาไมและเรยนรการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยน

ในเวลาเดยวกนกเรงพฒนาคณภาพชวตของราษฎรบรเวณปาลมน าของลมน าปาย จ านวน ๔ หมบาน ประกอบดวย บานหวยซลอบ บานนาออน บานมะโนรา และบานหวยปมฝาก ใหมความเปนอยทดขน

พรอมทงมงเนนพฒนาคณภาพชวตราษฎรใหอยดกนด มความขยน ซอสตย อดทน อดออม ไมโลภ รจกพงพาตนเองตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงฯ และเปนก าลงหลกในการดแลรกษาปกปองผนปาแหงน ไว

ให คนอยรวมกนกบปาไดอยางยงยน ในการเฝาระวงปาสกอนรกษแหงน กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช กบหนวยงานทเกยวของไดจดหนวยลาดตระเวนคอยเฝาระวงไมใหมการบกรกพนทปาเพมขน แตยงอนญาตใหชาวบานเขาไปเกบของปาหากนได เพยงแตหามเขาไปตดไมหรอชกลากไมออกจากพนทโดยเดดขาด

สวนราษฎรทเคยท าไรเลอนลอยในพนท ทางเจาหนาทกจดหาอาชพใหมใหโดยสงเสรมการท านาแบบขนบนไดบรเวณไหลเขาหรอท านาด าในพนทราบ

ชาวแมฮองสอนตางชวยกนการดแลรกษาผนปาแหงนอยางเขมแขงเพราะถอวาทกคนตางมสวนรวมเปนเจาของแมฮองสอน เมองแหงความสข ทเปน “บานของพอ” อกแหงหนง ...

ในจงหวดแมฮองสอน การด าเนนโครงการพระราชด ารเรองปานนท าควบคไปกบเรองน า นอกจาก“ปาสกนวมนทรราชน” กระทรวงเกษตรและสหกรณ ยงจดท าโครงการ“รกษน าเพอพระแม

ของแผนดน”สนองพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในวโรกาสทเสดจฯเยยมราษฎรในพนทจงหวดแมฮองสอนเมอเดอนมนาคม ๒๕๔๙ และทรงมพระราชประสงคทจะใหพสกนกรบนพนทสงตระหนกถงความส าคญของปาไม น าและดน ซงเปนแหลงตนน าล าธาร จงตองมแหลงน าทสะอาด ปลอดภยและใหสามารถด ารงชพอยกบปาไดอยางเหมาะสมและยงยน

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมความเปนหวงใยในการอนญาตใหใชสารเคมทวไปแบบไมมขอหาม ราษฎรจงน ามาใชเปนยาก าจดวชพชอยางกวางขวางท าใหดนหมดสภาพในหลายพนทและยงกวานนเมอฝนตกจะชะลางเอาสารเคมเหลานนลงไปปนเปอนในแมน าล าธาร ท าใหสตวน าไดรบอนตราย ผใชน ากเกดอนตรายอยางหลกเลยงไมได หากไมรบเรงแกไขกจะเกดอนตรายตอเนองอยางใหญหลวง

น าสะอาดเปนสงจ าเปนยงโครงการรกษน าเพอพระแมของแผนดนจงมภารกจจดหาแหลงน าใหราษฎร ทงการสรางแหลงน าใหมและฟนฟดแลแหลงน าตามธรรมชาตรวมไปถงการจดตง “ธนาคารน า”(Water Bank) สงเสรมชาวบานใหรจกการจดเกบน าฝนหรอน าตามธรรมชาตเอาไวใชบรโภคใหพอเพยงตลอดป

การจดตงธนาคารน ามงลดการบกรกท าลายปาและฟนฟสภาพปาตนน าล าธารในพนทปาตนน า การมแหลงน าอยางเพยงพอทวถงราษฎรยอมมปจจยการผลตทเอออ านวยตอการปลกพชผกและเลยงสตวไดผลผลตด มพอบรโภคภายในครวเรอนและเหลอจ าหนายไดดวย

บานหนองเขยว อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอนเปนพนทเรมโครงการแหงแรก จากนนไดขยายผลการด าเนนงานไปยงชมชนและหมบานใกลเคยงในพนทลมน าอก ๑๐ แหง ใน ๖ จงหวดภาคเหนอ ไดแก แมฮองสอน เชยงใหม เชยงราย นาน อตรดตถ และพษณโลก ครอบคลมพนทมากกวา ๒พนตารางกโลเมตร เพอใหราษฎร ๘ พนครวเรอนมปจจยพนฐานทเพยงพอ ไดประกอบอาชพทเหมาะสม มรายไดและชวตความเปนอยดขน อยอาศยรวมกบปาไดอยางเหมาะสมยงยน

ส าหรบปาไมทถกท าลายไปมาก สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงขอใหราษฎรชวยกนดแลและปลกเพมเตมใหมากแลวชวยกนรกษาปาใหสมบรณอยเสมอจะท าใหคนอยรวมกบปาไดอยางมนคง ทรงชนชมชาวเขาเผากะเหรยงทรกและหวงแหนปาสามารถดแลรกษาปาไดดมาก สมควรเปนตวอยางใหแกชนเผาอนๆ

นอกจากนนทรงมพระราชด ารใหจดตง “ศนยไผศกษา”เพราะไมไผเปนไมทมคณคาเปนทงอาหารของชมชนและชวยฟนฟสภาพปาไดด จงควรอนรกษและขยายพนธไผใหทวพนทดวยการสงเสรมใหราษฎรปลกไผอยางทวถงแนะน าวธใชไผใหเกดประโยชนทงในการด ารงชวตประจ าวนและในงานหตถกรรมตางๆให

ปจจบนในศนยไผศกษาทปางตอง มไผสายพนธตางๆ ทวประเทศน ามาปลกไวเพอการอนรกษและจดท าเปนศนยขอมลเกยวกบไมไผเพอใหบคคลทวไป เยาวชน และนกเรยนไดเขามาศกษาหาความรในพนทตามธรรมชาตจรงของปาไผทจดภมทศนไวอยางสวยงาม

ดานการฟนฟและอนรกษทรพยากรธรรมชาต สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชด ารในการขยายพนธสตวปาวานอกจากเขยดแลวควรขยายพนธสตวชนดอนเพมขนและปลอยคนสปาแบบเดยวกบเขยดแลวและควรสงเสรมใหราษฎรไดชวยกนขยายพนธและดแลกนตอไป

เมอพนทชมชนมสตวปาและสตวน าอยในแหลงธรรมชาตเดยวกนสมบรณ กนาจะเปนแหลงทองเทยวทางธรรมชาตในรปแบบการทองเทยวเชงนเวศนหรอการเดนปาไดอยางด โดยเฉพาะในบรเวณศนยไผศกษา

ดานการพฒนาสงคมในชมชนทรงเหนวาการดแลสขภาพและงานดานอนามยของราษฎรในหมบานมความจ าเปนเรงดวนเดกๆ ควรไดรบประทานอาหารทมสารอาหารอยางพอเพยงจะท าใหสมองดและเปนก าลงทส าคญของครอบครวและประเทศชาตตอไป

ปจจบนกระทรวงสาธารณสข โดยกรมสนบสนนบรการสขภาพ ไดเขามารวมด าเนนโครงการพฒนาชมชนจดการสขภาพเพอเพมการมคณภาพชวตทดในพนทจงหวดแมฮองสอนแลว โดยจดอบรมคนในชมชนใหเปนอาสาสมครสาธารณสข(อสม.) ประจ าหมบานในพนทโครงกาพฒนาตามพระราชด าร และจดกจกรรมฝกอบรมดานปฏบตการตางๆ อยางตอเนอง

...

เพลงเอองแซะ

“กลบขาวนวลกลนเยายวน ชวนใฝฝนเมนมาแซมผมงาม ... นามนนฤา คอเอองแซะหลวง บวงสรวงเตวา ฮมม.... ศรทธาใฝหา วญญาฮ าฮอง หวใจใฝปอง กกองฮองฮ าหา... เอองแซะงามเมอยามฮกมา ดงก าสญญาวาใจหนอรอคอย..

ลมแลงเอยอยาเลยพดพา จวยน าฮกมาขามฟาแดนดอย ฮม.... ศรทธาขานอยรอคอย..คอยหา ก ามนสญญา บลารางหางไป เอองขาวนวลยงยวน กลนครวญชวนเชย ความฮกเอยฮอมาแนบทรวง วญญาณผเกยผดหวงยงรอขอคมอมช ผบชาฮกแตแนจงสมหวง

กลบขาวนวล กลนเยายวน ชวนใฝฝนมนฟา... เอองแซะงามขอความฮกมา ดงก าสญญาวาใจหนอรอคอย ฮม....... ศรทธาขานอย รอคอย..คอยหา ค ามนสญญา บลารางหางไป... เอองขาวเจาเยายวน กลนครวญชวนเชย ความฮกเอยฮอมาแนบทรวง วญญาณฮกตผดหวงยงรอขอคมอมช ผบชาฮกแตแนจงสมใจ วญญาณฮกตผดหวงยงรอขอคมอมช ผบชาฮกแตแนจงสมใจ”

....

บทเพลงเอองแซะอนหวานเศราสรอยขบรองโดย “สนทร เวชานนท” จากค ารองและท านองเพลงของ “ปฏญญา ตงตระกล” บอกเลาต านานความเชอเกยวกบดอกเอองแซะกลวยไมสงคาในอดตเมอ ๗๐๐ ปกอนทใชเปนเครองบรรณาการแกราชส านกลานนาเพอแสดงถงความจงรกภกด

ตามต านานเลาขานของคนแมสะเรยงดอกเอองแซะอนสวยสดงดงามเปนหนงในเครองบรรณาการของชาวลวะทอาศยในดนแดนแถบเชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน จดสงมาถวายเจามหาชวตแหงคมหลวงนพบรศรนครพงคเชยงใหม แทนการเกณฑแรงงาน จดเปน “ของสง” จนมค ากลาววา

“เอองแซะ ของสงคา......คนต าใตลมฟาอยาหมายไดชมเชย” คนพนถนเมองแมฮองสอนนยมน าเอองแซะมาปกใสขนเงนขนทองถวายเปนพทธบชาในงานบญ

ส าคญ และนยมมอบใหผอาวโสทเคารพนบถอเพอแสดงความคารวะ รวมทงใชประดบภายในอาคารบานเรอน ใหดอกเอองแซะบานสะพรงสงกลนหอมหวานจรงอบร าไปทวบรเวณบานนานแรมเดอน

แตดอกไมสงคาจากผนปาบนดอยนเปนกลวยไมหายากทขนอยตามตนไมใหญบนเทอกเขาสงในพนทสงกวา ๑,๐๐๐ เมตรเหนอระดบน าทะเลปานกลางขนไป ดงนนการไปเสาะหาจากปาแตละครงจงเปนเรองยากเยน

ประกอบกบต านานเรองเลาทเกยวพนกบความรกรนทดทฝายหญงซอสตยภกดไมแปรเปลยนลมเลอนจนตายจากนนเปนเรองสะเทอนอารมณท าใหดอกเอองแซะกลวยไมปาลานนาชนดนเปนทตองการของผคนจ านวนมาก

ในยคหนงจงเกดการลาเอองแซะน ากลวยไมพนเมองสกลหวายชนดนออกจากปามาจ าหนายใหคนเมองจนแทบหมดสน

แตคนสวนใหญไมรวาเอองแซะเปนพชเฉพาะถนจะเจรญเตบโตเฉพาะในก าเนดบนพนทสงเทานน หากน าไปเลยงในสภาพอากาศไมเหมาะสมตนเอองกมแตโทรมกบทรดและตายไปในทสด

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงโปรดกลนหอมของดอกเอองแซะมาก เชนเดยวกบททรงโปรดความงดงามของธรรมชาต การอนรกษปาตนน าล าธารพนธพชและพนธสตวตางๆ เพอรกษาวฏจกรความสมดลในธรรมชาต

ทกคราวทเสดจฯไปทอดพระเนตรปาเขาล าเนาไพรทรงชนชมพรรณไมปาของไทยและมพระราชประสงคทจะกระตนจตส านกใหทกคนไดรวมกนอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตเหลานน

เมอครงเสดจฯ ไปเปนองคประธานงานกลวยไมเอเชยแปซฟกครงท ๔ เมอวนท ๒๐ มกราคม ๒๔๓๕ ณ มหาวทยาลยแมโจ จงหวดเชยงใหม ในระหวางทอดพระเนตรนทรรศการและการประกวดกลวยไม ซงมกลวยไมไทยสวยงามน ามาจดแสดงเปนอนมาก ไดมพระราชด ารสกบคณะผบรหารมหาวทยาลยแมโจ ศาสตราจารย ดร. อานนท เทยงตรง ศาสตราจารยเกยรตคณ ระพ สาครก และ พลเอกแปง มาลากล ณ อยธยา เกยวกบกลวยไมปาของเมองไทยวา

"...กลวยไมไทยมความงามมากและมกลนหอมมาก ซงนบวนจะหาดไดยากและใกลสญพนธไปทกขณะ ขอใหชวยกนหาทางรวบรวมและอนรกษไว พรอมกบการขยายพนธใหมปรมาณมากพอทจะคนสปาธรรมชาตได.."

ตอมาเมอทรงทราบวามปญหาการลกลอบเกบตนเอองแซะออกจากปาเพอจ าหนายคราวละมากๆ สงผลใหจ านวนเอองแซะในปาลดปรมาณลงอยางตอเนองทกป ทรงเกรงวาเอองแซะอาจสญพนธได จงทรงมพระราชเสาวนยเมอวนท ๕ กมภาพนธ ๒๕๔๑ณ ศนยศลปาชพจงหวดแมฮองสอนในพระบรมราชนปถมภ

“ใหด าเนนการดแลรกษาพนธเอองแซะ หามมใหคนเขาไปน าดอกเอองแซะในปาออกขาย และใหเพม

จ านวนเอองแซะคนสปาใหมาก โดยขยายพนธแลวสงเสรมใหประชาชนน าไปปลกในปา และชกชวนใหประชาชนเขามารวมดแลและขยายพนธเอองแซะใหมากขน”

โครงการอนรกษและฟนฟกลวยไมทองถนจงเกดขนโดยกรมสงเสรมการเกษตรมอบหมายใหศนย

สงเสรมเกษตรทสงปางตองตามพระราชด ารด าเนนการสรางแหลงเรยนรดานการอนรกษฟนฟกลวยไมทองถนจงหวดแมฮองสอนเมอป ๒๕๕๐ มโรงเรอนผลตและขยายพนธกลวยไม โรงเรอนรวมพนธเฟรนในลกษณะจดบรการนกทองเทยวใหสามารถเดนชมกลวยไมสายพนธทองถนและเฟรนชนดตางๆไดอยางเพลดเพลน

นอกจากนในหลายโอกาสยงมพระราชด ารสใหทกหนวยงานรวมกนปกปองดแลกลวยไมไทยอยางจรงจงและตอเนองเพอใหกลวยไมสวยงามและหายากคงอยเปนมรดกทางธรรมชาตอนล าคาของประเทศสบไป

หลายหนวยงานจงรวมกนสองพระราชด ารจดโครงการอนรกษพนธกลวยไมไทยหลายโครงการ อาท โครงการคนชวตกลวยไมไทยสไพรพฤกษอนเนองมาจากพระราชด าร โครงการอนรกษพนธกลวยไมรองเทานารอนเนองมาจากพระราชด าร โครงการอนรกษกลวยไมรองเทานารอนทนนทอนเนองมาจากพระราชด าร โครงการขยายพนธกลวยไมไทยหายากเพอการอนรกษอนเนองมาจากพระราชด าร โครงการขยายพนธกลวยไมสกลส าเภางาม เปนตน

ส าหรบดอกเอองแซะทรงเหนวากลนหอมทไมเหมอนกลวยไมใดนนมศกยภาพหากสามารถเอาไปสกดท าน าหอมจากดอกเอองแซะไดกจะพฒนาเปนพชเศรษฐกจไดจงพระราชทานทนทรพยสวนพระองคใหแกคณะอาจารยจากคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยแมโจไปทดลองสกดสารหอมระเหยจากเอองแซะเพอพฒนาเพมคณคาใหเปนพชเศรษฐกจอยางยงยน ซงขณะนประสบผลส าเรจดวยด

และเมอวนท ๓๐ มกราคม ๒๕๔๔ ไดเสดจพระราชด าเนนทรงปลอยเอองแซะคนสไพรพฤกษบนคาคบไมปาในพนทสวนพฤกษศาสตรฯ ซงกลวยไมพระราชทานทงสองกอน ยงคงเจรญเตบโตเปนอยางด

ปจจบนโครงการขยายพนธกลวยไมไทยหายากเพอการอนรกษอนเนองมาจากพระราชด าร สวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต จงหวดเชยงใหมเปนแหลงส าคญทรวบรวมพนธกลวยไมปาของไทยเพอการศกษา คนควา วจย และการอนรกษและพฒนาอยางยงยนใหเกดประโยชนสงสดตอประเทศชาตขณะนมรายชอกลวยไมไทยทตรวจสอบวาถกตองแลวถง ๔๐๐ ชนด พรอมขอมลดานนเวศวทยาอยางสมบรณ สวนกลวยไมในสกล “กลวยไมรองเทานาร”ถอวาเปนมรดกทางธรรมชาตทส าคญอกชนดหนงของผนปาเมองไทยทมคาหายากและราคาแพง เปนทตองการของตลาดไมดอกไมประดบ และอยในสภาพทถกลาจนใกลหมดปาเชนกน

โครงการอนรกษพนธกลวยไมรองเทานารตามพระราชด ารจงมขนเพออนรกษสายพนธกลวยไมรองเทานารและแหลงก าเนดพนธกรรมและสบขยายสายพนธเพมปรมาณกลวยไมรองเทานาร โดยเฉพาะสายพนธ รองเทานารอนทนนท ทมอยมากบรเวณดอยแมสรน ต าบลแมอคอ อ าเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน

ลกษณะเฉพาะของกลวยไมรองเทานารคอ ดอกมกลบปากคลายถงเหมอนสวนหวรองเทาสภาพสตร จงมชอสามญวา “Slipper Orchid” ซงคนไทยรจกกนดในชอ “กลวยไมรองเทานาร”มแหลงก าเนดในภมภาคเอเชย ปจจบนคนพบแลว ๕๕ ชนด กระจายพนธอยตามธรรมชาตนบจากแนวเทอกเขาหมาลยลงมาสตอนลาง ในประเทศไทยมการคนพบแลวไมนอยกวา ๑๗ ชนด

ส าหรบพนธกลวยไมรองเทานารอนทนนทเปนกลวยไมรองเทานารชนดกลบดอกหนา เปนมนเงา พนดอกสเหลองปนน าตาล กลบในทงคแตละกลบมเสนแบงตามความยาวของกลบท าใหรสกวาเปนสองซกซกหนงมสแกกวาอกซกหนงกานดอกยาวประมาณ ๑๐-๑๒ ซม. มดอกเดยว ดอกกวางประมาณ ๑๐-๑๒ ซม.ให

ดอกในชวงเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ พบขนอยตามตนไมใหญ บนภเขาทมระดบสงจากน าทะเลไมต ากวา ๑,๒๐๐ เมตร เชน ดอยอนทนนทและในดอยสงจงหวดทางภาคเหนอและภาคอสาน

โครงการอนรกษพนธกลวยไมดงกลาว กอใหเกดความรกความหวงแหนในทรพยากรทเปนสมบตอนล าคาในปาทมความอดมสมบรณเปนแหลงตนน าล าธารทส าคญตอการเอออ านวยประโยชนแกชมชนทอาศยอยในพนทตนน าและปลายน า ใหเปนทอยอาศยของสตวปานานาชนด และเปนแหลงพนธกรรมของพรรณพชหลากหลายชนด

โดยเฉพาะกลวยไมปาหายากและใกลสญพนธของไทยทมความหลากหลายงดงามโดดเดนและผลดอกเพยงปละครงเทานนทงดอกเอองแซะและรองเทานาร จงตองรกษาไวใหเปนมรดกล าคาทางธรรมชาตแกคนรนหลงสบไป

......

บทท ๙

อาหาร อากาศ อารมณ อดมชวตด เมองสามหมอกในภาพจ าของผคนเปนอยางไรค าตอบของคนตางวยยอมไมเหมอนกน

คนวย ๕๐ ปขนไปอาจยงจดจ าภาพหมอน าตนโองน าใจทวางไวในซมประตทางเขาบานแทบทกหลงเพอใหคนผานทางมาไดอาศยดมน าฝนเยนชนใจดบกระหายคลายรอน

ขณะทคนวย ๒๐ เศษอาจรจกแคชอเสยงของแหลงทองเทยวยอดนยมอยาง เมองปาย หวยน าดง ปางอง ทงบวตองภชเพอแมลานอย บานในสอย ดอยพยโค ถ าผแมน และ สะพานซตองเป นนเปนเพราะการเปลยนแปลงเกดขนอยตลอดเวลา และเราไมอาจแชแขงสงใดเอาไวไดในขณะทโลกเคลอนทไปไมหยดโดยเฉพาะในทางวตถทเจรญกาวหนาไปไวเกนกวาจะปรบตวไดทนดวยซ า การพฒนาและการคนพบท าใหแมฮองสอนเปลยนโฉมหนาไปเรอยๆ มมมมองใหมเพมเตมเขาไปในบญชแหลงทองเทยวนาสนใจ มสงกอสรางใหมๆ อยตลอดเวลา แตถงจะอยางไรแมฮองสอนกยงคงเปนเมองนาอยทสดแหงหนงในประเทศน

และเชอวาสงทจะเปลยนชาทสดกคอจตวญญาณภายในของประชาชนคนแมฮองสอนกบวถชวตประเพณวฒนธรรมของพวกเขาทประกอบดวยผคนหลายชาตพนธแตกสามารถอยรวมกนไดอยางสงบสข ปรองดอง สนต โดยเคารพและใหเกยรตในความตางของกนและกน

ศาสนาและความเชอคอศนยรวมความศรทธาของแตละชนเผา ประเพณกบศลปวฒนธรรมคอเครองยดโยงความศรทธานนใหมนคงแนนแฟนนเองคอพลงส าคญในการยนหยดตอตานการรกรานของวฒนธรรมภายนอกเอาไวได

... ทกวนน “เมองหลวงของคนไทใหญ” ในประเทศไทยยงอยดและเขมแขงทเดยวเมอเทยบกบเมองใหญ

ในภาคเหนอแดนดนถนลานนาอนทเปลยนไปจนเกอบจะหมดสนแลว โดยเฉพาะนพบรศรนครพงค เชยงใหม ทแทบไมเหลอรองรอยความเปนศนยกลางแหงอาณาจกรลานนาอนยงใหญในอดตนอกจากซากก าแพงดนอฐหนเกาๆ

เมองแมฮองสอนยงมเอกลกษณความเปนตวเองอยหลายดาน ไมวาในเรองอาหารการกนพนถน การแตงกายชนเผา ทอยอาศย ลกษณะสถาปตยกรรม ประเพณ พธกรรมตางๆทยดมนปฏบตกนมา

ภาพชวตงดงามในยามเชาท“ตลาดสายหยด” ตลาดเชาของเทศบาลใหญทสดในตวเมองแมฮองสอน บอกเลาทมาและความเปนไปของเมองเลกๆ แหงนไดเปนอยางด

และไมมอะไรชดเจนไปกวาเรองอาหารการกนอกแลวทจะบงบอกถงรากเหงาความเปนมาของผคน ทกเชาบรรดาแมคาพอขายยงสงเสยงพดคยกบลกคาดวยภาษาไตส าเนยงพนถนของไทใหญจอกแจก

จอแจในตลาดทอดมไปดวยอาหารการกนและกบขาวพนเมองนานาชนด โดยมคนตนแตเชามดออกจากบานมาจายตลาดในชดไต บางคนยงใสกบหรอหมวกสานแบบไทใหญมาดวย

อาหารไทใหญมเอกลกษณตางจากอาหารถนลานนาทวไปเพราะคนไตกนขาวเจาสวนชาวบานลานนาทางเชยงใหม เชยงราย ล าปาง ล าพน กนขาวเหนยวเปนหลก และชาวไทใหญไมนยมอาหารทประกอบดวยเนอสตวลวนๆ จงไมพบอาหารยอดนยมแบบฉบบอาหารเหนอ จ าพวก แหนม หมยอ ลาบ ไสอว หมทอด ไกทอดวางขายอยเกรอเหมอนในจงหวดภาคเหนออน ๆ

กบขาวไตทยงคงมการสบทอดจากรนสรนทงทยคสมยเปลยนไปแลวนเอง ท าใหแมฮองสอนเปนเมองทมเสนหและคงไวซงความเปนตวตน ถงจะไมครบถวนสมบรณเทายคกอนแตกยงถอวารกษาแกนความเปนไทใหญเอาไวไดด ...

อาหารของชาวไทใหญมกประกอบดวยพชผกแมแตน ามนทใชปรงอาหารกยงนยมใชน ามนงา ดงนนเราจงเหนการเกษตรทสะทอนวฒนธรรมการกนพนถนไดเปนอยางด เพราะนอกเหนอจากการท า

นาปลกขาวซงเปนพชอาหารหลกแลวชาวบานทนยงนยมปลกถวปลกงามากทสด จน“ถวคว” กลายมาเปนสดยอดอาหารวางของขบเคยวกนเลนเปนประโยชนมคณคาทางโภชนาการสงในทองถนน และเพราะชาวไทใหญนบถอพทธศาสนาอยางเครงครดในแงวตรปฏบตการถอศล ๕ ผ เฒาผแกในอดตจงไมคอยไดกนเนอววเนอหมกนบอยนกเพราะไมคอยมใครยอมฆาสตว กวาจะไดกนเนอแตละทตองรอใหมพอคาจากฝงเมยนมารเขามาช าแหละขายสปดาหละครง

ดวยเหตนความนยมในการบรโภคเนอสตวใหญจงไมคอยม จนกระทงเมอชาวบานตางถนทเขามาอาศยอยในเมองแมฮองสอนมากขน ในตลาดจงมเนอสดขายอยางสม าเสมอเชนทกวนน

หากพจารณาใหดจะพบวาการกนเนอสตวแตนอยและกนผกใหมากของคนไทใหญนเองท าใหชาวเมองแมฮองสอนนยมรบประทานถวงาเปนพเศษเพออาศยโปรตนจากพชในถวชนดตางๆมาทดแทนโปรตนจากเนอสตว

ดงนน ของทซอขายกนในตลาดสายหยด นอกจากจะมผกสดและผลไมตามฤดกาลแลว สงทเหนไดในปรมาณมากบนแผงขายสนคาทวทงตลาด คอ อาหารประเภทถวงาตางๆ ทงถวเนา เตาห ถวพรวมทงสมนไพรเครองเทศจ าพวกผงมะสลาหรอหมากสลาทใชส าหรบประกอบอาหารไตอยางแกงฮงเลหรออบชนดตางๆ

อาหารทจ าเปนทสดในชวตประจ าวนและขาดไมไดเลยของชาวแมฮองสอนทงคนพนราบและไทยภเขาคอ “ขาว” ขอเพยงใหแตละบานมขาวกนกบขาวกจะไมใชเรองทเปนปญหานกเพราะสามารถเกบพชผก

สมนไพรพนบานทขนเองตามธรรมชาตมาปรงอาหารไดสวนผกสวนครวหลกๆทขาดไมไดกมกจะปลกไวกนประจ าครวเรอนกนอยแลว

การทโครงการพฒนาตามพระราชด ารก าหนดใหมแหลงอาหารตามธรรมชาตหรอ “ฟดแบงก”กระจายกนอยรายรอบชมชนตางๆ ทวจงหวดแมฮองสอนนน จงสอดคลองกบวถการด ารงชวตของผคนทนซงสามารถพงพาอาหารจากปา น าดน ไดอยางอดมสมบรณ มนคง มงคง และยงยน

... เครองปรงอาหารคนไตไดมาจากธรรมชาตหรอสวนครวทมอยแทบทกบาน เชน พรก ขง ขา ขมนตะไคร

มะกรด มะนาวหอม กระเทยมฯลฯ แตสงทขาดไมไดเลยคอ“ถวเนา” ทเปนทงแบบแผนตากแหงแลวเอามาบกนเปลาๆกบขาวสวยรอนๆ

หรอแบบผงทต าจากแผนตากแหงแลวเกบใสกระปกไว ถวเนาแบบผงนเอาไวใสเปนเครองปรงในน าพรก แกง หรออบแทนกะปทคนภาคกลางนยมใชกน

สวนน ามนพช น าปลา เกลอ ผงชรส และเครองปรงอนๆอกไมมากนก คอสวนเกนทอาจตองใชเงนซอหามาเพราะไมสามารถผลตเองในครวเรอนได

ตามประเพณของคนไทใหญการท ากบขาวถอเปนหนาทของผหญงในครอบครว ไมวาจะเปนแม พสาว นองสาว ภรรยา หรอญาตฝายหญง เราจงไดเหนตลาดเตมไปดวยผหญงทงคนขายและคนซอ

กลาวกนวาส ารบอาหารไตหากขาดถวเนาไปเสยแลวถอวาไมใชของแทเพราะอาหารไทใหญมกตองมถวเนาแทรกอยในเครองปรงเสยแทบทกจาน ไมตางจากทคนถนอสานขาดปลาราไมได

ถงขนาดมค าพดเปรยบเปรยวา “ถวเนาเขากเปง”แปลวา ถวเนาเขาไดกบสารพดอาหาร “ไตถวเนา”หมายถง ทไหนมคนไตทนนมถวเนาอยางแนนอน สงทเปนตวบงบอกอตลกษณของอาหารไทใหญนอกจากถวเนาซงส าคญทสดแลวยงม ผงขมน มะเขอ

เทศ หวหอม และกระเทยม ถวเนานขาดไมไดเลยในการท าอาหารประจ าวน เชน น าพรก อาหารประเภทอบ และแกง เพราะถวเนา

เปนสงทเพมรสชาตใหอาหารเขมขนขน สวนผงขมน หอม กระเทยม ใสเพอแตงกลนเพมสสน อาหารไทใหญมวธการปรงหลายอยางแตไมสลบซบซอนนก เชน แกงโก(ย า) ทอด อบ(อบ) จอ จอก

แอบ อน เปนตน “อบ”คออาหารทมลกษณะเปนน าขลกขลกใสมะเขอเทศเยอะๆ

การอบกคอการน าสวนผสมทงหมดมาตงไฟแลวปดฝาหมออบไวจนน างวดเขาเนอจงคอยน ามารบประทานนนเอง(ภาษาไทใหญ อบ แปลวา ขลกขลกน ากไมใชแหงกไมเชง)

ลกษณะเฉพาะของอาหารประเภทอบจะเขมขนดวยเครองปรงเขาเนอทวกนโดยมมะเขอเทศเปนตวประสานรสบางคนถงกบอธบายรสชาตวาคลายกบน าพรกอองผดผสมกบเครองทเปนหม ไกไข ปลา หรอผก ตามแตชนดของอบ นยมรบประทานกบขาวสวยรอนๆเปนอาหารยอดนยมของแทบทกบาน

เมนอบท าใหหรหราหรอเรยบงายกไดแลวแตวาวนนนมเครองปรงอะไรบาง แตสงส าคญในอบทขาดไมไดเลยคอ “ถวเนา” บางบานชอบท าไขอบโดยน าไขตมมาผาครงซกยางถวเนาแผน(ถวเนาแคบ)ใหเหลองแลวเอามาโขลกรวมกบหอมแดง พรกแหง ผงขมน ท าเปนเครองแกง น าไปผดน ามนกบมะเขอเทศสบใหสกหอมราดลงบนไขปดฝาอบตอในกระทะจนเครองแกงกบไขเขากนไดดมน าขลกขลกนารบประทานจงยกลงมาใสจาน โรยหนาดวยผกชหรอผกพนบานทมกลนหอมส าหรบแตงหนาจาน

วนไหนทไมมทงไขและเนอสตว กยงท า อบผกเขยว ไดโดยใชกรรมวธการปรงแบบเดยวกนกบอบอนๆ เพยงแตเปลยนเนอสตวเปนผกตามทตองการเทานนเองจะใสชนดเดยวหรอหลายชนดปนกนกได สงส าคญคอเครองแกงอบทจะตองผดใหเขาเนอกบมะเขอเทศสบเสยกอน แลวคอยน าผกทตองการอบลงผดคลกเคลาใหเขากนกอนจะอบตอ ๑๐-๑๕ นาท

ดงนนอบทขายกนตามตลาดจงมสารพดชนดตงแต อบปลาดก อบถวพ(เตาห ) เนอแอบอบ (เนอววกระปองอบกบเครองปรง) อบถวพเผอกกบจนหม(เตาหขาวกบเนอหม)

ส าหรบถวเนาและถวเนาแคบทเปนวตถดบหลกในครวชาวไตนท าจากถวเหลองบดแลวหมกทงไว ๒-๓ คนเพอใหเกดกลน ระหวางรอใหถวหมกไดทหากตองการรสชาตแบบทรงเครองกเตรยมเครองปรงเอาไว ไดแก พรก กระเทยม หอมแดง ตะไคร ขงโขลกรวมกนใหละเอยด

เมอขนตอนการหมกเสรจสมบรณจงน าถวเหลองทหมกไดทแลวไปบดหรอโขลกใหละเอยดกบสวนผสมเครองปรงทเตรยมไว หรอจะไมผสมอะไรเลยกไดจากนนน าถวหมกไปทบเปนแผนหรอปนเปนกอนแลวกดดวยแมพมพใหแบนเปนแผนๆกอนน าไปตากแดดจดๆใหแหงสนท

ถวเนามขายทวไปตามตลาดสด นยมมดตอกวางเปนตงเลกๆ คลายมดขาวเกรยบ หากเกบไวในภาชนะทแหงและปดสนทจะอยไดนานประมาณ ๒-๓ เดอน

การน าไปปรงเปนอาหารนยมปงไฟออนๆใหไดกลนหอม สามารถรบประทานกบขาวสวยไดเลย หรอไมกใชโขลกท าเปนน าพรกหรอใชเปนน าพรกแกงประกอบอาหารอนๆกไดรสชาตเขมขนหอมอรอย

การหมกถวท าถวเนานนบเปนภมปญญาในการถนอมอาหารของชาวไทใหญทชาญฉลาดยง จลนทรยทเกยวของและมบทบาทส าคญในการหมกถวเนาคอแบคทเรยในกลมบาซลลสซงมบทบาท

ส าคญในการผลตเอนไซมยอยสลายเพอยอยสลายสารอาหารชนดตางๆในถวเหลองใหมลกษณะดหลาย

ประการท าใหถวหมกเกดกลนรสทด ชวยเกบรกษาผลตภณฑใหนานขน เพมคณคาทางโภชนาการ ท าใหยอยงายและชวยใหรางกายดดซมเอาสารอาหารพวกโปรตนในถวเหลองไปใชไดงายขน

และกลนฉนจากการหมกนเองเปนทมาของค าวา “ถวเนา” ... ในตลาดสายหยดเราจะเหนอาหารทเปนตวตนของชาวไทใหญครบถวนทกประเภท ทโดดเดนอยาง

มากคอ อาหารจ าพวกถวและเตาห ขาวเสน(ขนมจน) ของทอด และขนมหวาน นอกจากถวเนาแลวชาวแมฮองสอนยงนยมกน “ถวพ” กนทงเมอง อยาเพงจนตนาการไปวาเปนถวพแบบเดยวกบพชตระกลถวชนดหนงทฝกเปนรปสเหลยมมปกออก

ตรงมม ๔ ปกทนยมเอามากนแกลมน าพรกหรอท าย าถวพกนนะ เพราะค าวาถวพในหมคนเมองแมฮองสอนเปนภาษาไทใหญหมายถง “เตาห ” ซงมอยหลากหลายชนด

ทงเตาหแขง เตาหออน เตาหขาว เตาห เหลอง ถวพ เปนหนงในอาหารหลกของวฒนธรรมอาหารไทใหญและอาหารจากถวพสดยอดนยมของ

ชาวบานทตองไปหากนกนในตลาดสดถงจะอรอยเดดกคอ “ถวพอน” ถวพอนมลกษณะคลายซปใสเตาหวธการท าคอน าเมลดถวลกไก หรอ ถวหวชาง(chickpea)แชน าคาง

คนแลวน ามาบดละเอยดเอาไปตมเปนซปขนปรงดวยผงขมน จนไดน าซปขนเหนยวเนยนหนดคลายซปขาวโพดหรอซปขนของฝรงแลวตงน าซปถวลกไกองไฟใหรอนกรนอยตลอดเวลา

เวลารบประทานจะลวกเสนขาวซอยหรอเสนกวยเตยวอนทชอบใหสกใสยอดถวลนเตาหรอผกตามฤดฤดกาลลวกเลกนอยปรงรสดวยพรกปนผดน ามนงา หอมเจยว ถวลสงปน ซอวหวาน ซอวด า แลวตกน าซปถวลกไกรอนๆราดใหชมโรยหนาดวยผกชตนหอมตามดวยสงส าคญทสดคอถวพทอดหนเปนชนพอค า เปนอาหารแกหนาวทคนทองถนนยมรบประทานใหอนทองในตอนเชา รสชาตหวาน มน เคม เผด ครบเครอง

วากนวาใครทไปชมวถชวตชาวไตทตลาดสายหยดแลว ถาไมไดชมถวพอนถอวาพลาดโอกาสการลมชมรสชาตแบบไทใหญไปอยางแรง

อาหารจากถวพอกอยางทนยมกนมากกคอ “ถวพโก”หรอย าเตาห ค าวา “โก” เปนภาษาไต หมายถง วธการย าแบบไทใหญทใสสวนผสมหลายอยาง และหากไปเจออาหารชนดอนทมค าวา โก หอยทาย ใหเขาใจเอาไวเลยวาลกษณะการปรงคอการย าแบบไทใหญ เชน ขาวซอยโก เปนตน

อาหารทท าจากถวอกอยางแตกลบเรยกวาขาวจนคนตางถนอาจจะสบสนงนงงได นนกคอขาวฟนหรอขาวแรมฟนเปนอาหารทหากนไมไดทวไปมเฉพาะพนทบางแหงในภาคเหนอเทานนเชน แมฮองสอน เชยงใหม เชยงราย ใชกนเปนอาหารหลกกไดกนเลนกได เปนทนยมทวไปในหมชาวไทใหญ ไทลอและไทเขน เชอวาไดรบ

อทธพลมาจากทางสบสองปนนา สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนจนผานมาทางพมาแลวเขาสทางภาคเหนอของประเทศไทยกลายมาเปนอาหารส าคญอยางหนงในหมชาวไทใหญ

ขาวแรมฟนมหลายแบบ ไดแก ขาวฟนขาว(ท าจากแปงขาวจาว) ขาวฟนเหลอง(ใชแปงถวหวชาง) ขาวฟนถวดน(ท าจากถวลสง) น ามาผานกรรมวธเฉพาะของชาวไทใหญผสมน าดางท าใหเยนแลวจะแขงตวคลายวน ลกษณะเปนกอนเหมอนเตาห ชอขาวแรมฟนเพยนมาจาก “ขาวแรมคน” ซงเปนกรรมวธการท าททงคางคนเอาไว

ขามแรมฟนรบประทานไดสองแบบ คอ ทอด กบไมทอด มผกเปนเครองเคยง ใชเครองปรงคลายกวยเตยว เวลารบประทานนยมลวกเสนกวยเตยวใสลงไปดวย

... ส าหรบของกนในกลมเนอสตวทนยมกนทวไป คอ “เนอลง” หรอ “จนลง”เปนเนอหมสบหยาบ

คลกเคลาเครองแกงทใชเครองเทศจ าพวกพรกขหน หวหอม กระเทยม ขมน ตะไครลกผกช หมากสลาโขลกรวมกนแลวน าไปผดกบมะเขอเทศสบปรงรสดวยเกลอจากนนเอาหมทคลกเครองทงหมดจนเขากนดมาปนใหเปนกอนกลม น าไปทอดใหสกกรอบนอกนมใน ลกษณะเปนกอนสเหลองขมนรสชาตกลมกลอม ค าวา “ลง”ในภาษาไทใหญแปลวาปนใหเปนกอน เนอลงจงมหนาตากระเดยดไปทางลกชน

ของกนในกลมขาวทแปลกไปกวาทองถนอน คอ ขาวสมขาวกนจน ขาวหนกงา ขาวสมคอ ขาวปนกอนกลมๆ สอมสมสะดดตา ท าจากขาวสวยคลกเคลาดวยน ามะเขอเทศทเคยวปรง

รสดวยน ามะขามเปยก น าตาลทราย เกลอปน แตงสและกลนดวยผงขมน แลวปนเปนกอนกลม โรยหนาดวย กระเทยมเจยวกนแนมกบพรกทอดหรอย าตางๆ เชน ถวพโก ผกหนอกโก (ย าใบบวบก) จะเขากนดมาก

ขาวกนจนบางทกเรยก“เนอสมอน”ค าวา กนแปลวา “ขย ารวมกน” สวนจนคอ “เนอหม” หมายถงการน าเนอหมมาขย ารวมกบขาวโดยใสเลอดดวย แลวหอใบตองน าไปนงจงไดขาวหอสมวงอมแดง เสรฟคหอมเจยว พรกทอด ผกช มะนาว แตงกวา เปนอาหารทราคาถกชวยใหอมทองไดงาย มขายทวไป

ขาวหนกงากคอขาวคลกงานนเอง นยมใชขาวเหนยวใหมในชวงทเพงจะผานพนฤดเกบเกบเกยวมานงใหสกเปนขาวนงแลวเอาคลกกบงาด าหรองาขมอนทต าพอแหลกใสเกลอเลกนอย ขาวใหมรอนๆหอมหวานตามธรรมชาตกบกลนหอมของงาจะชวยเสรมความนากนทงกลนและรสชาตใหขาวหนกงาหวานมน อรอย โดยเฉพาะเมอกนตอนทยงรอนๆ เปนขนมในฤดกาลทเดกๆ ชอบรบประทานกนมาก แตปจจบนการท าขาวหนกงาจ าหนายมทกฤดกาลและใสสวนผสมอนๆดวย ท าใหรสชาตความอรอยผดเพยนไปจากอดตมาก หมดจากขาวสวยกมาถงอาหารพนเมองจ าพวกเสนทชาวแมฮองสอนนยมรบประทานกนมาก ไดแก ขาวเสนหรอขนมจน แตชนดทชาวบานนยมกนเรยกวาขาวเสนโกหรอ ขนมจนย าแบบไทใหญ ใชเสนขนมจน

คลกเคลากบน ามนกระเทยมเจยว งาคว ผกช ปรงรสดวยเกลอ มะนาวและพรกกะเหรยงปน บางทกใสหมบดรวนสกหรอไมใสกได นยมรบประทานกบสมต า ขาวเสนน ามะเขอสมกคอขนมจนน าเงยวทคนรจกกนทวไปนนเอง แตสตรของแมฮองสอนจะไมใสเลอดและดอกงวเหมอนทางเชยงใหม เชยงรายนยมกนแนมกบ ขางปองหรอมะละกอคลกแปงผสมเครองแกงทอด หรอไมก กะบอง(ฟกทองทอด) ผกหม(หอมหวใหญทอด) บางทกมถวพทอดใหแนมแทน แลวแตวาจะเปนสตรของรานใด

อาหารทอดของไทใหญเทยบกบทางลานนาจะมนอยชนดกวา การปรงโดยทวไปเนนการ อบ แกง(เดอดแลวยกลงจากเตา) จอ(เคยวแบบตนใหนานจนผกเปอยเชน จอผก) นง ยาง แอบ(การหอใบตองแลวท าใหสกแบบยาง)

สวนการหอใบตองใหเปนกระจกปลายแหลมแลวนงเรยกวา “จอก” เชน ผกจอกคอการน าผกจ าพวกกะหล าปลซอยผสมกบแปงขาวเหนยว หมเนอแดงหรอสามชน เครองแกง คลกใหเขากนหอดวยใบตองเปนกรวยแหลมแลวน าไปนง สวน ขนมจอกกคอขนมเทยน นนเอง

อาหารจ าพวกน าพรก(“น าพด” ในภาษาไทใหญ) กจดเปนกบขาวหลกประจ าส ารบไทยใหญเชนกน ไมวาจะเปน น าพรกออง น าพรกปลา น าพรกกง กนแนมกบผกพนบานหลายชนดในฤดกาล ...

ส าหรบขนมหวานทเปนขนมพนเมองนนมหลายชนดกจรงแตหนาตาภายนอกจะดคลายกนไปหมด ไมวาจะเปน สวยทะมน เปงมง อาละหวา หรออาละหวาโจง เพราะทงหมดนนจะถกราดดวยหวกะทขนมนแลวน าไปอบหนาขนมใหเกรยมหอม ดวยความรอนของไฟจากกาบมะพราวแหง สวยทะมนหรอขาวทอง ท าจากขาวเหนยวนงสกแลวน ามากวนกบน าตาลจนหวานหอมคลายขาวเหนยวแกวของภาคกลาง ราดดวยหวกะทใสเกลอปะแลม น าไปอบใหหนาขนมเกรยมสวย เปงมงหรอเคกไทใหญ ท าจากแปงขาวเจา กะท น าออย หมกกบผงฟจนขนใสถาดอบจนเปงมงสกขนฟสวยและหนาขนมเขมเกรยมหอม อาละหวารสนมเนยนลนกนลนคอและหอมหวาน(รสชาตใกลเคยงขนมถวย) ท าจากแปงขาวจาวกวนกบกะท น าตาลและเกลอจนแปงสกไดทน าใสถาดราดดวยหวกะทขนอบหนาใหเกรยม อาละหวาโจงหรอ อาละหวาจง ท าจากแปงสาลควไฟออนจนเหลองหอมกวนกบเนย กะท น าตาล เกลอ เมอสกดแลวน าใสถาดราดดวยหวกะทแลวน าไปอบเชนเดยวกบขนมอนๆ

แตสดยอดของความหลากหลายในการลมชมรสชาตอาหารพนเมองชาวไต ตองไปรวมงานบญประเพณตางๆ ซงแตละงานจะถอเอาเรองการปรงอาหารเลยงคนเปนเรองใหญชาวไตถอวาการเลยงดคนใหอมหน าส าราญคอการสรางบญกศลใหญอยางหนง

แมครวพอครวทมฝมอล าเลศในการท าอาหารประจ าหมบานจะถกเรยกตวมาเปน “เจามอ”หรอเชฟใหญประจ างาน และบรรดาญาตมตรของเจาภาพผจดงานกจะมาชวยกนเขาโรงครวอยางพรอมหนาพรอมตาเพออวดฝมอใหประจกษ

ใครทอยากมประสบการณอาหารพนเมองรสดงเดมของชมชนกตองหาทางมารวมงานเทศกาลพวกน ซงมกนตลอดทงป โดยเฉพาะในวาระส าคญทางพทธศาสนา เชน งานประเพณปอยสางลอง(บวชลกแกว) จองพารา ประเพณเดอสามท าบญถวายขาวหยาก (ขาวยาคหรอขาวมธปายาส) งานประเพณออกหวา(ออกพรรษา) ประเพณหลเตนเหง เปนตน

ปจจบนจงหวดแมฮองสอนไดจดงานสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรม เปดโอกาสใหคนตางถนไดเขาไปชมอาหารคนไตในเทศกาลประจ าปประจ าฤดหนาวชวงตนเดอนธนวาคม ซงจดตอเนองมาหลายปแลว คองาน“เปดเมงไตชมอาหารไทยใหญ”

งานนจดขนในพนทสวยงามทสดใจกลางเมองของจงหวดแมฮองสอน คอ บรเวณสวนสาธารณะหนองจองค า เพอใหนกทองเทยวไดสมผสกบวฒนธรรมทองถนของชาวไทยใหญซงมอาหารการกนแปลกไปกวาภมภาคอนๆ เพราะพนทแมฮองสอนมประชากรกลมคนไตหรอไทยใหญเปนประชากรกลมใหญทสดถง ๔๐% และอยอาศยกนในเขตพนราบเปนหลก โดยเฉพาะในตวเมองแมฮองสอน ทเหลอเปนชนกลมนอยชาวไทยภเขาหลายเผากระจดกระจายอยตามทสงทวไป

ภายในงานนอกจาก จะมอาหารทองถนชาวไทยใหญแลวยงมการจดจ าหนายสนคาชมชนและสนคา OTOP ของจงหวดแมฮองสอนใหไดเลอกซอเปนของฝากกนดวย มการแสดงดนตรพนบาน การแสดงของชนเผาตางๆใหชมอยางมากมาย

... แตถาใครไมอยากไปเบยดเสยดกบคนหมมากในชวงงานเทศกาลประจ าป ขอแนะน าวาฤดฝน ระหวาง

เดอนกรกฎาคม-ตลาคม เปนหวงเวลาทแผนดนเมองสามหมอกงดงาม ชมเยน เขยวขจ และนกทองเทยวเบาบาง นาไปปลกวเวกเปนทสด ตลาดสายหยดไมวนวายเหมอนหนาหนาว มแตคนในชมชนทรจกกนด เดนผานไปมาโอภาปราศรยกน

กลนขาวนงรอนๆหอมกรนอยในไอหมอกยามเชา หอมกลนขาวเสนน ามะเขอสมทปลอยควนฉยอยบนเตาถาน ถวพอน ขาวแรมฟน ขาวสม ขางปอง ผกหม สงภาษาของอาหารอบอวลยวใหอยากชมทงรปลกษณ

และวธการปรง

คนสวนใหญไปตลาดเพอจะไดจะนงกนอาหารรอนๆใหมๆตรงแผงลอยทนนเลย เลอกชมอยางละนดละหนอยเพอใหไดรรส จะไดเขาใจวาอาหารกบการด ารงชวตของแตละทองถนเกยวพนกนแคไหนอยางไร

ใครอยากไปใสบาตรอาจตองตนเชาสกหนอย ตงแตตะวนยงไมเยยมฟาเพราะพระสงฆสามเณรทนจะออกเดนบณฑบาตรกนตงแตฟายงไมสาง

ใครทไมรวาควรจะไปตงตนตรงไหนกอน กขอใหตรงไปทตลาดสายหยดนนแหละ เพราะทนนคอหวใจของชมชน

และอยาไดแปลกใจหากหลวงพอ หลวงลง หลวงพทอมบาตรอยทานไมยอมเปดฝาบาตรรบของเพมเตมและบอกบรรดาญาตโยมวา "พอแลว"

ทเมองแมฮองสอน เมอรบของถวายใสเตมบาตรพระทานจะบอกวาเตมแลว เปดฝาบาตรใหเหนตรงนนเลย แลวกมงหนากลบวด

อาจจะดเหมอนเปนการขดศรทธาผให แตทจรงแลวทานก าลงสอนธรรมะเรองความพอด พอเพยง ดวยวธการทลกซงงดงามยง ท าใหนกถงค าสอนหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของ “พอหลวง-แมหลวง” แหงปวงชนชาวไทย ชางพอเหมาะพอด สอดรบกบทางปฏบตตนสายกลางตามหลกมชฌมาปฏปทาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางแท บานเรอนผคน วถชวต อาหารการกน พชผก ผลไม ทองไรทองนา และปาไม ขนเขา อนอดมสมบรณทเราเหนโอบลอมเมองแมฮองสอนใหรมเยนเปนสขอยเชนน คอผลผลตปลายทางของโครงการพฒนาตามพระราชด ารมากมายหลายโครงการสอดประสานเขาดวยกน

ดวยแกนความคดอนเดยวคอ เมอรกษาธรรมชาตสงแวดลอมปาและน าใหคงความมงคงสมบรณเอาไวได ธรรมชาตกจะตอบแทนสงดงามแกมนษยอยางไมมวนสนสด ทงสองพระองคทรงท าใหโลกประจกษวา เมอคนรกษปา ปากรกษน า และสายน ายอมเอออ านวยความอดมสมบรณใหผนดน น าไปสไรนาเขยวขจบรบรณ ใหผลผลตอนมงคงตอบแทนทกชวต

/////////////////////////////////////

คณะผจดท ำ คณะทปรกษำ

ปลดส ำนกส ำนกนำยกรฐมนตร คณหญงชดชอย โสภณพนช สมำคมสรำงสรรคไทย นำยกฤษฎำ บญรำช ปลดกระทรวงมหำดไทย ร.ต.ท.อำทตย บญญะโสภต อธบดกรมกำรปกครอง นำยจรนทร จกกะพำก อธบดกรมสงเสรมกำรปกครองทองถน พลโทธนยศ ศรกล หวหนำส ำนกงำนศนยประสำนงำนโครงกำรพฒนำ

ตำมพระรำชด ำร น.ต.นพ.บญเรอง ไตรเรองวรวฒน อธบดกรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นำยวณชย อวมศร รองเลขำธกำรส ำนกงำนคณะกรรมกำรอำชวศกษำ นพ.ธเรศ กรษนยรววงค รองอธบดกรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นพ.ณฐวฒ ประเสรฐสรพงศ รองอธบดกรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นพ.ธงชย กรตหตถยำกร รองอธบดกรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นพ.ภทรพล จงสมเจตไพศำล ผชวยอธบดกรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นำยพนม ศรศลป ผอ ำนวยกำรส ำนกงำนพระพทธศำสนำแหงชำต นำยชำย นครชย ผอ ำนวยกำรส ำนกงำนศลปวฒนธรรมรวมสมย

กระทรวงวฒนธรรม นำยจรญ มธนำถำวร ผอ ำนวยกำรส ำนกกำรศกษำ กรงเทพมหำนคร นพ.สมยศ ศรจำรนย ผอ ำนวยกำรส ำนกนโยบำยและยทธศำสตร

กระทรวงสำธำรณสข ผอ ำนวยกำรหอศลปวฒนธรรมแหงกรงเทพมหำนคร

บรรณำธกำร พลโทธนยศ ศรกล หวหนำส ำนกงำนศนยประสำนงำนโครงกำรพฒนำ

ตำมพระรำชด ำร น.ต.นพ.บญเรอง ไตรเรองวรวฒน อธบดกรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นำงอญธกำ ชชวำลยำงกร ผอ ำนวยกำรกองสนบสนนสขภำพภำคประชำชน

กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นำงวรณศร อำรยวงศ นกวชำกำรสำธำรณสขช ำนำญกำรพเศษ

กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ

ผประสำนงำน รอ.ธนตต บญประเสรฐ หวหนำศนยประสำนงำนโครงกำรพฒนำตำมพระรำชด ำร

ลมน ำปำย จงหวดแมฮองสอน นำงชอเพญ นวลขำว นกวชำกำรสำธำรณสขช ำนำญกำรพเศษ

กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ นำยศวะณฐ โฮมวงค นกวเครำะหนโยบำยและแผน

กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ

ผเขยน นำงสำวสมตรำ จนทรเงำ

ผสนบสนนขอมลและรปภำพ นำยวรฬ พรรณเทว รองผวำรำชกำรจงหวดแมฮองสอน นำยวฒฉตร เสนวงศ ณ อยธยำ เกษตรจงหวดแมฮองสอน นำยเชำวรตน จตตวำงไว นกวชำกำรเผยแพรช ำนำญกำรพเศษ

กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ เจำหนำทสำธำรณสข คณะคร แกนน ำชมชนจดกำรสขภำพ เยำวชนนกสอสำรสขภำพ โรงเรยนรมเกลำปำงตองและเครอขำยโรงเรยน ประชำชนจงหวดแมฮองสอน

ขอขอบคณ 1. ผวำรำชกำรจงหวดแมฮองสอน นำยอ ำเภอเมองจงหวดแมฮองสอน และสวนรำชกำรในจงหวดแมฮองสอนทกหนวยงำน 2. นำยแพทยสำธำรณสขจงหวดแมฮองสอน ผอ ำนวยกำรโรงเรยนพยำบำลศรสงวำลย เจำหนำทสำธำรณสขจงหวดแมฮองสอน เจำอำวำสวดหมอกจ ำแป ทมสขภำพวถพทธอ ำเภอขนยวม ก ำนนต ำบลหมอกจ ำแป อสม.และแกนน ำชมชนของทกหมบำนและหยอมบำน ต ำบลหมอกจ ำแป อ ำเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน 3. ผอ ำนวยกำรโรงเรยนรมเกลำปำงตอง ผอ ำนวยกำรโรงเรยนหมอกจ ำแป ผอ ำนวยกำรโรงเรยนบำนนำปำแปก ผอ ำนวยกำรโรงเรยนแมสงำ ผอ ำนวยกำรโรงเรยนบำนรกไทย ผอ ำนวยกำรโรงเร ยนบำนหวยมะเขอสม ผอ ำนวยกำรโรงเรยนบำนหวยขำน และผอ ำนวยกำรโรงเรยนบำนหวยโปงออน 4. คณะเจำหนำทศนยบรกำรและพฒนำลมน ำปำยตำมพระรำชด ำร ศนยบรกำรและพฒนำปำงตองตำมพระรำชด ำร และทมงำน ฉก.ร.7 5. อธบดกรมควบคมโรค ผอ ำนวยกำรส ำนกงำนปองกนควบคมโรคเขต 1 บำงเขน คณอรวรรณ บ ำรง และ คณพรหมพร จ ำปำทอง 6. ผอ ำนวยกำรส ำนกงำนสนบสนนบรกำรสขภำพเขต 1 เชยงใหม และคณะเจำหนำทส ำนกงำนสนบสนนบรกำรสขภำพเขต 1 คณธงชย สำระกล คณกมลำภรณ เสรำด คณชอเพญ นวลขำว ผอ ำนวยกำรส ำนกบรหำร ผอ ำนวยกำรกองแผนงำน และคณลดดำ ปยเศรษฐ ทสนบสนนกำรด ำเนนงำนจดท ำหนงสอบำนทพอสรำงใหบรรลผลส ำเรจ