รายงานฉบับสมบูรณผ สนใจท วไป 5 12.5 8 20 กล...

รายงานฉบบสมบรณ

โครงการ คลนคเทคโนโลย ประจาป พ.ศ. 2554

“การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผใหไดตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม”

โดยผชวยศาสตราจารย ดร.โอรส รกชาต

ภาควชาอตสาหกรรมเกษตรคณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

มหาวทยาลยนเรศวร

กจกรรมโครงการ

สรปรายงานโครงการคลนคเทคโนโลยโครงการ คลนคเทคโนโลย ประจาป พ.ศ. 2554

1. ชอโครงการ : การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผใหไดตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

2. ผรบผดชอบหลก : ผชวยศาสตราจารย ดร. โอรส รกชาต

3. วตถประสงคของโครงการ : บรรลตามจดประสงค

4. เปาหมายตวชวด

เชงปรมาณ : จานวนผเขารบบรการ 80 คน

: จานวนการจดอบรมเชงปฏบตการ 2 ครง

ความพงพอใจของผรบบรการ มากกวา รอยละ 80

เชงเวลา : เสรจสนตามกาหนดเวลา คดเปน รอยละ 100

5. วธการจดการฝกอบรม- ประสานงานผานสานกงานอตสาหกรรมจงหวดฯ เพอกาหนดกลมเปาหมาย

- สารวจพนทและเขาพบกลมเปาหมายเพอเตรยมขอมลเบองตนเกยวกบสภาพแวดลอมและความเหมาะสม ความตองการในทองทขอมลการผลต และความตองการเขารบการถายทอดเทคโนโลยและฝกอบรม

- ประมวลผลเบองตนเกยวกบคณสมบตของผเขารบการฝกอบรมและถายทอดเทคโนโลยเพอใหสอดคลองกบความตองการและเนอหาสาระตางๆ

- จดเตรยมเอกสารและวสดสาหรบการอบรม

- ดาเนนการฝกอบรม- ประเมนผลและสรป

6. สถานทจดโครงการ สวนเกษตร อาณาจกรไผทอง ๙ บานทงใหญ ต.นคมพฒนา อ.บางระกา จ.พษณโลก 651407. วนท

ครงท 1 ระหวางวนท 9-10 กรกฎาคม2554ครงท 2 ระหวางวนท 23-24 กรกฎาคม 2554

สารบญ

สวนท1 กจกรรมโครงการสรปโครงการ

สรปแบบประเมนผลการฝกอบรม กาหนดการฝกอบรม ภาพกจกรรมการฝกอบรม

สวนท 2 เอกสารประกอบการฝกอบรมความรพนฐานเกยวกบไผและหนอไม

กระบวนการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผการควบคมคณภาพและมาตรฐานผลตภณฑ / ความรเรองหลกการวธการทดในการผลต (GMP ) ”ระบบการจดการของเสยในระดบอตสาหกรรมสตรตนแบบในการแปรรปผลตภณฑหนอไมและใบไผมาตรฐานผลตภณฑชมชน

สรปแบบประเมนผลการฝกอบรมโครงการ “การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ

ใหไดตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม”โครงการจดตงอาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo) สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บาน

ทงใหญ ตาบลนคมอตสาหกรรม อาเภอบางระกา จงหวดพษณโลก วนท 23-24 กรกฎาคม 2554โดยมผประเมนแบบฝกอบรม 40 คน

ความคดเหนเกยวกบความเหมาะสมในจดการฝกอบรมในภาพรวม คะแนนในการตดสน 5 = ดมาก ถง 1 =แยมาก โดยมประเดนในการแสดงความคดเหนดงน

เนอหาและกจกรรม คะแนนเฉลยในสวนของเนอหาและกจกรรมอยท 4.90 คะแนน คดเปน 98%คอ เนอหาและกจกรรมมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

เอกสาร คะแนนเฉลยในสวนของเอกสารอยท 4.75 คะแนน คดเปน 95% คอ เอกสารประกอบการอบรมมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

เวลา คะแนนเฉลยในสวนของเวลาอยท 4.75 คะแนน คดเปน 95% คอ เวลามความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

สถานท คะแนนเฉลยในสวนของสถานทอยท 4.85 คะแนน คดเปน 97% คอ สถานทมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

วทยากร คะแนนเฉลยในสวนของวทยากรอยท 4.95 คะแนน คดเปน 99% คอ วทยากรมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

ความรทไดรบการอบรม คะแนนเฉลยในสวนของความรทผประกอบการไดรบจากการอบรมอยท4.90 คะแนน คดเปน 98 % คอ ผเขาอบรมไดรบความรหลงจากการเขารบการฝกอบรมแลวอยในระดบดมาก

ความร ทสามารถนาไปประยกตใช คะแนนเฉลยในสวนของการนาความรของผเขาอบรมไปประยกตใช อยท 4.75 คะแนน คดเปน 95% คอ ผเขาอบรมสามารถจะนาความรทไดรบจากเขารบการฝกอบรมอยในระดบดถงดมาก

กลมผเขารบการอบรม ครงท 1 ครงท 2จานวน รอยละ จานวน รอยละ

ผประกอบการสวนไผ 15 37.5 13 32.5

ผสนใจทวไป 5 12.5 8 20กลมแมบาน 5 12.5 5 12.5นสตนกศกษา นกเรยนและเยาวชน 8 20 10 25เกษตรกร 8 20 4 10

ขอเสนอแนะ1. ตองการใหมการถายทอดเทคโนโลยและจดฝกอบรมมากขนอยางนอย 2-3 ครงตอป2. ตองการเพมมลคาของวตถดบหรอวสดเศษเหลอจากสวนไผ3. ตองการพฒนาการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผทมอยเดมใหไดตามมาตรฐานอตสาหกรรม

พรอมบรรจภณฑทเหมาะสม4. อยากไดเทคโนโลยและเครองมออยางงายในการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ5. ตองการเพมมลคาใหกบหนอไมและใบไผ ทงในรปแบบทเปนอาหารและไมใชอาหาร6. ตองการชองทางการตลาดและสงเรมการขายผลตภณฑทแปรแปรรปไดในทองถน

กาหนดการฝกอบรม “การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผใหไดตามมาตรฐาน

ผลตภณฑอตสาหกรรม”ครงท 1 ระหวางวนท 9-10 กรกฎาคม2554

ครงท 2 ระหวางวนท 23-24 กรกฎาคม 2554 ณ โครงการจดตง อาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo)

สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บานทงใหญ ต.นคมพฒนา อ.บางระกา จ.พษณโลก 65140วนแรกเวลา 09.00 - 09.30 น. พธเปดการฝกอบรมเวลา 09.30 -10.00 น. ความรพนฐานเกยวกบไผและหนอไม โดย ดร.สภาพรรณ ธรรมสวรรณ ภาควชาวทยาศาสตรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร และคณะเวลา 10.00 – 10.30 น. พกรบประทานอาหารวางเวลา 10.30 -12.00 น. กระบวนการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ โดย ดร.สภาพรรณ ธรรมสวรรณ ภาควชาวทยาศาสตรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร และคณะเวลา 12.00 – 13.00 น. พกรบประทานอาหารวางเวลา 13.00 – 15.00 น. แบงกลมปฏบตการ การแปรรป ผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ โดย ดร.สภาพรรณ ธรรมสวรรณและคณะ น.ส. วรยาภรณ บญทะปญญา น.ส. อนสรา โพธศร น.ส. อรด แกวปญญาเวลา 15.00 – 15.30 น. พกรบประทานอาหารวางเวลา 15.30 – 17.00 น. แบงกลมปฏบตการ การแปรรป ผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ (ตอ)

วนทสองเวลา 09.00 - 10.30 น. บรรยายเรอง “ การควบคมคณภาพและมาตรฐานผลตภณฑ / ความรเรองหลกการวธการทดในการผลต (GMP ) ” โดย เภสชกร กานตพงศ สารรตน

บรษท ศรอยธ จากด 396 ถ.ศรอยธยา แขวงพญาไท เขตราชเทวกรงเทพมหานคร

เวลา 10.30 -11.00 น. พกรบประทานอาหารวางเวลา 11.00 – 12.00 น. บรรยายเรองระบบการจดการของเสยในระดบอตสาหกรรม

โดย เภสชกร กานตพงศ สารรตนบรษท ศรอยธ จากด 396 ถ.ศรอยธยา แขวงพญาไท เขตราชเทวกรงเทพมหานคร

เวลา 12.00 – 13.00 น. พกรบประทานอาหารวางเวลา 13.00 – 15.00 น. บรรยายเรองระบบการจดการของเสยในระดบอตสาหกรรม(ตอ)

โดย เภสชกร กานตพงศ สารรตนบรษท ศรอยธ จากด 396 ถ.ศรอยธยา แขวงพญาไท เขตราชเทวกรงเทพมหานคร

เวลา 15.00 – 15.30 น. พกรบประทานอาหารวางเวลา 15.30 – 17.00 น. แบงกลมปฏบตการ การแปรรปผลตภณฑจากใบไผและหนอไม (ตอ) โดย ดร.สภาพรรณ ธรรมสวรรณและคณะ น.ส. วรยาภรณ บญทะปญญา น.ส. อนสรา โพธศร น.ส. อรด แกวปญญาเวลา 17.00 – 17.30 น. สรปผลงาน และพธปดการฝกอบรม

…………………………………………………………………………………………..

ประมวลภาพกจกรรมโครงการทงสองครง

ประมวลภาพโครงการ

“การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผใหไดตามมาตรฐาน

ผลตภณฑอตสาหกรรม”

โครงการจดตงอาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo) สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บาน

ทงใหญ ตาบลนคมอตสาหกรรม อาเภอบางระกา จงหวดพษณโลก ครงท1-2

ทกทายวทยากรและผเขารวมโครงการตามอธยาศย

กลาวเปดการอบรม แนะนาวทยากรและฟงการอบรม

ดมกลนชาใบไผและชมรส

สาธตการทาขาวเกรยบหนอไม

พกรบประทานอาหารกลางวนและพดคยแลกเปลยนความร

เยยมชมสวนไผ

พกเหนอยและมอบของทระลกแกวทยากร

รายชอผเขารวมอบรมโครงการ การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผใหไดตาม

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม” ณ โครงการจดตง อาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo)

สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บานทงใหญ ต.นคมพฒนา อ.บางระกา จ.พษณโลก 65140ครงท 1 ระหวางวนท 9-10 กรกฎาคม2554

ครงท 2 ระหวางวนท 23-24 กรกฎาคม 2554ในโครงการคลนคเทคโนโลย มหาวทยาลยนเรศวรประจาปงบประมาณ พ.ศ. 2554

เอกสารประกอบการฝกอบรม

1. ความรพนฐานเกยวกบไผและหนอไม

ไผเปนหนงในกลมพชสเขยวตลอดป (evergreen plant) อยในวงศ Poaceae อนวงศsubfamily)Bambusoideae ในเผา (tribe) Bambuseae มประมาณ 91 สกล 1,000 ชนด ซงไผนบเปนหญาชนดทใหญทสดในโลก พบทวไปทกสภาพอากาศ ตงแตภเขาทหนาวเยนถงเขตรอนชนของโลก เกดขนตงแตเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ ไผเปนพชสารพดประโยชนทมนษยนามาใชเปนเวลาชานาน เพอเปนอาหาร วตถดบ ทอยอาศย และแมกระทงยารกษาโรค ไผในแถบรอนของเอเชย มการกระจายพนธถง 45 สกล 750 ชนด ในขณะทไผทวโลกเทาทรในปจจบนมประมาณ 75 สกล 1,250 ชนด สวนทพบในประเทศไทยมประมาณ 13 สกล 60ชนด (กรมปาไม, 2531 อางใน สมยศ, 2536) ชนดไผทพบมากในภาคเหนอม 28 ชนด ไดแก ไผบง ไผปา ไผลามะลอก ไผเหลอง ไผหอบ ไผเลยง ไผสสก ไผนาเตา ไผผว ไผบง ไผไลลอ ไผขาวหลาม ไผเฮยะ ไผซาง ไผเซม ไผหก ไผเปาะ ไผซางดา ไผซางนวล ไผบงใหญ ไผไร ไผผากมน ไผบงคาย ไผหางชาง ไผเกรยบ ไผบงเลอยและ ไผรวกดา (กรมปาไม, 2531 อางใน สมยศ, 2536)

ไผในประเทศไทย

ไผเปนพชสารพดประโยชนทมนษยนามาใชประโยชนมาเปนเวลานาน เพอเปนวตถดบทางอาหาร ทอยอาศย เครองมอ วสดอปกรณเพอการใชสอยและแมกระทงยารกษาโรค ไผในแถบรอนของเอเชย มการกระจายพนธถง 45 สกล 750 ชนด (Dransfield, 1980 อางใน สมยศ, 2536) ในขณะทไผทวโลกเทาทรในปจจบนมประมาณ 75 สกล 1,250 ชนด (Sharma, 1980 อางใน สมยศ, 2536) สวนทพบในประเทศไทยมประมาณ 13 สกล 60 ชนด (กรมปาไม, 2531 ชนดไผทนยมนามาใชประโยชนจากปามดงน คอ ไผตง ไผรวก

ไผสสก ไผเลยง ไผซาง (ไผนวล ไผปลอง หรอไผสนวล) ไผบงหวาน ไผขาวหลาม ไผไร ไผรวกดา และไผปา (ไผหนาม) (บญชบ และ สกลศกด, 2532 อางใน วนดา, 2539)

มการจาแนกสภาพปาจากภาพถายดาวเทยมและการตรวจสอบภาคพนดนในพนทศกษาเขตภาคเหนอพบ ไผไร ไผซางนวล ไผบง และไผรวก เปนสวนใหญซงขนกระจายอยทวไปในปาเบญจพรรณ นอกจากนยงพบไผอนๆ อก ไดแก ไผขาวหลาม ไผเขยว ไผไลลอ เปนตน แตมปรมาณนอยกวาไผทง 4 ชนดแรก โดยจงหวดเชยงใหมและลาพนมปาเบญจพรรณทไผขนอย จานวน 5,104,687 ไร และ 666,563 ไร (สมยศ, 2536)

ชนดไผทพบมากในภาคเหนอม 28 ชนด ไดแก ไผบง ไผปา ไผลามะลอก ไผเหลอง ไผหอบ ไผเลยง ไผสสก ไผนาเตา ไผผว ไผบง ไผไลลอ ไผขาวหลาม ไผเฮยะ ไผซาง ไผเซม ไผหก ไผเปาะ ไผซางดา ไผซางนวล ไผบงใหญ ไผไร ไผผากมน ไผบงคาย ไผหางชาง ไผเกรยบ ไผบงเลอย และ ไผรวกดา (กรมปาไม, 2531 อางในสมยศ, 2536)

องคประกอบของปาไผ

ไผเปนองคประกอบทสาคญในปาดบชน ปาเบญจพรรณชน ปาเบญจพรรณแลง ปาดบแลงทวไปโดยเฉพาะเมอเกดมการแผวถางหรอไฟไหม ไผจะแพรพนธอยางรวดเรวและปกคลมพนทอยางกวางขวางหากมไฟไหมรบกวนทาอนตรายอยเปนนจ จะทาใหเกดปาไผขนอยางถาวร เชน ปาไผในทองทจงหวดกาญจนบร จงกลาวไดวาไผเปนสญลกษณของทเกดไฟไหม (เตม และ ชมศร, 2512 อางใน สมยศ, 2536)

การขนอยของไผแตละชนดพนธในทองทตางๆ กนนน เกยวของกบปจจยตางๆ ดงน (สมยศ, 2536)

1. ลกษณะภมประเทศ ไผแตละชนดจะขนอยในทมอณหภมชวงตางๆ กน โดยมชวงระหวาง8.8-36.0 องศาเซลเซยส ไผทมลาขนาดใหญจะตองการทซงมอณหภมผนแปรนอยกวาชนดทมลาเลก ไผทมลาใหญมกขนปะปนกบไมใหญ สวนไผลาเลกอาจขนกลางแจงไดด (สมาน และ นตยา, ไมปรากฏปทพมพ)ปรมาณนาฝนนอยทสดทไผตองการประมาณ 40 นว (1,020 มลลเมตร) ตอป (Ahmed, 1957)

2. ลกษณะดน มกจะพบไผขนอยบนดน sandy loam หรอ clay loam (สมาน และ นตยา,ไมปรากฏปทพมพ) ไผแตละชนดมความตองการดนทแตกตางกนออกไป จงอาจใชชนดของไผเปนตวชสภาพของปาทแตกตางกนได โดยทวไปไผทมลาใหญตองการดนทมความอดมสมบรณมากกวาไผชนดทมลาเลกเพราะตองการธาตอาหารไปใชในขบวนการสรางมากกวา

ลกษณะของไผ

ลาไผ (culms) อาจสงเพยงไมกเซนตเมตรจนถง 40 เมตร ขนาดเสนผาศนยกลางตงแต 1 มลลเมตรจนถง 30 เซนตเมตร แตละลาไผมขอและปลอง ทขอมใบหนงใบแตอาจมหนงหรอหลายกงแขนง ในหนงตนอาจมไผนบพนลา ไผไมไดมลกษณะแบบเนอไม ไผเปนพชใบเลยงเดยว (monocotyledons) เชนเดยวกบพวกปาลม แตทวไปมกเรยกวา ไมไผ

ไผหลายชนดนยมปลกเลยงในสวน ในแปลงไผเพอใหผลผลตสงจาเปนตองมการดแลเพอใหรากหรอRhizome สามารถขยายกระจายไปใตดนใหแทงหนอใหมได ซงมอยสองรปแบบ คอ Clumbing หรอMonopodial ซงขยายตวไปใตดนอยางชาๆ และ Running หรอ Sympodial ซงขยายตวไปอยางรวดเรวทงนขนอยกบลกษณะดน และสภาวะของบรรยากาศ บางชนดเปนหลายๆ เมตรในหนงป บางชนดกชะงกงนเปนชวงเวลาทยาวนาน และหากขาดการดแลไผไมสามารถแทงหนอไดหรอถกตดซาทกาลงขนมาอาจทาใหระบบรากไผขาดความสมบรณและตายไดในทสด

ดงนนการทาสวนไผควรจะเตรยมดนโดยการไถพรวน หลมปลกใหขดลก 60-90 เซนตเมตร (2-3 ฟต)และเปนมมขนมาปากหลมเพอใหรากไผขยายบนผวดนได ฝงรากไผลกลงไป 30 เซนตเมตร (1 ฟต) เมอไผแทงหนอแลวปกตจะโต 30 เซนตเมตรในหนงวน แตบางชนดอาจโต 1 เมตรตอวน สาหรบแปลงไผใหมจะใหผลผลตเตมทตองใชเวลา 1-2 ป

หนอไผหรอหนอไมใชเปนอาหาร โดยหนเปนชนบางๆ วางขายในหางสรรพสนคา บางชนดจาเปนตองลางหรอตมดวยนาเพอละลายสารพษบางอยางทงไปบาง นอกจากนหนอไผออน ลาไผ และใบยงเปนอาหารหลกทสาคญของของหมแพนดายกษของจน และลงแมงมม (spider monkey) อกดวย

ลาไผมความแขงแกรงมากโดยเฉพาะเมอผานการอบแหงอดนารกษาเนอไมแลว สามารถนามาสรางบาน ทารว ทาสะพานเดน เครองเรอน ของเดกเลน นงรานกอสราง หมวก เครองดนตรหลายชนด พนบานการใชลาไผจาเปนตองคดเลอกไผทมอายหลายปเพอใหไดเนอไม เราสามารถดดลาไผใหเปนเหลยมไดดวยการครอบทอเหลยมบงคบ ซงจะตองคอยๆ เลอนขนไปตามลาไผทโตหรอสงขน สาหรบการทากระดาษนนจนเปนชาตแรกทคดประดษฐ ซงทาดวยมอมคณภาพสงแตไดจานวนนอย ปจจบนยงคงผลตกระดาษไหวเจาจากไผเพอใชอยในสงคมจน

ไผมอายยนชาวจนจงถอวาไผเปนสญลกษณของการมชวตทยนยาว ขณะทอนเดยถอวาไผเปนสญลกษณของความเปนเพอน และการออกดอกยากดงนนหากมการออกดอกจะถอเปนสญญาณวาความอดอยากกาลงจะมาถงดวย ในวฒนธรรมของชาวเอเชยรวมถงหมเกาะอนดามนเชอวามนษยเกดมาจากกอไผ ในตานานของชาวมาเลเซยมชายคนหนงนอนฝนเหนหญงสาวสวยในกอไผเมอเขาตนขนไปคนหาและพบหญงนนในกอไผ ในฟลปปนสชาวนาถอวาไผไขวกนทาใหดมเสนห ในญปนถอวาปาไผรอบๆ Shinto จะชวยปองกนภตผปศาจ ถอวาเปนไมทสาคญอนดบสองรองจากไมสน ดวยเหตนชาวญปนจงใชไผตกแตงในหองอาหารหรอหองรบรองในโรงแรมแบบพนบาน (But, Paul Pui-Hay, et. al., 1985 อางในhttp://encyclpedia.thefreedictionary.com/bamboo, 2005.)

การจาแนกพนธไผ

การจาแนกพนธไผอาศยลกษณะของการเจรญเตบโตของเหงา รปลกษณะของกาบหมลาและสวนตางๆ ของดอกเปนเกณฑ โดยมการจาแนกไผตามการเจรญเตบโตของเหงา 3 ลกษณะ คอ (Ueda, 1960อางใน สมยศ, 2536)

1. ระบบเหงากอ (sympodial หรอ pachymorph rhizome) หนอออนจะแทงยอดออกมาจากตาเหงาทมอยหลายตาแตจะมเพยงหนอเดยวทเจรญเตบโตตอไป เหงาใตดนจะมขนาดใหญและสน หนอออนทแทงออกมาจะเบยดกนดานนอกกอทแนนทบโดยมลาแกอยขางในกอ

2. ระบบเหงาลาเดยว (monopodial หรอ leptomorph rhizome) ลาออนแตกมาจากตาของเหงาใตดนเพยงบางตา ตรงสวนของปลายเหงาทเจรญออกเปนหนอใหญ เหงามระยะยาว แตกออกเปนลาใหญในปตอไปเรอยๆ เหงาและลาจงไมอยรวมกน

3. ระบบเหงาผสม (intermediate หรอ metamorph rhizome) ในระบบนจะมทง 2 แบบดงกลาวขางตน ทงนขนอยกบสภาพความผนแปรของสงแวดลอมเปนหลก

การขยายพนธไผ

โดยทวไปการขยายพนธไผนอกจากการเพาะจากเมลดไผแลว จะทาการขยายพนธโดยการแยกลาพรอมเหงา การปกชาสวนของลา การปกชากง การแยกกอขนาดเลก และการตอนกง (โกวทย และคณะ, ไมปรากฏปทพมพ)

ไผสามารถขยายพนธได 5 วธ (กสณะ และสพล, 2548) คอ การขยายพนธดวยการเพาะเมลดเพาะเลยงเนอเยอ แยกเหงา ชาปลอง และการขยายพนธโดยการปกชาแขนง ซงมวธทาดงน1. การเพาะเมลด

ไผเมอหมดอายขยจะออกดอกและตาย สามารถนาเมลดไผทไดไปทาการเพาะตอไปโดยวธการดงน การเกบเมลดพนธ และ วธการเพาะกลาไผ2. การเพาะเลยงเนอเยอ

เราสามารถใชตนกลาไผทไดจากการเพาะเมลดมาเพาะเลยงเนอเยอ3. การขยายพนธโดยการแยกกอ เหงา

การขยายพนธวธนจะไดเหงาแมทสะสมอาหารอยมากทาใหหนอแขงแรงและไดหนอเรวกวาวธขยายพนธโดยการใชกงแขนงหรอลา ไดพนธตรงกบสายพนธเดม4. การขยายพนธโดยใชลา

การเพาะวธนจะตองหมนดแลรดนาใหความชมชนอยเสมอหลงจากนนประมาณ 2-4 สปดาหจะพบหนอและรากแตกออกมา เมอหนอแทงรากแขงแรงเตมท ประมาณ 6-12 เดอน จงยายปลกได5. การขยายพนธโดยใชกงแขนงปกชา

กงแขนง คอ กงทแยกออกจากลาตนไผตรงบรเวณขอ ซงโคนกงแขนงจะมรากงอกเหนไดเดนชด โดยมการคดเลอกดงน

-ใหเลอกรากของกงแขนงทมสนาตาลหรอนาตาลอมเหลองและมรากฝอยแตกจากรากแขนงแลว-ใหเลอกกงแขนงทใบยอดคลแลว และกาบหมตาหลดหมดแลวเชนกน-ใหเลอกกงแขนงทมอาย 4-6 เดอน ถาเปนกงคางปยงด

ฤดปลกควรปลกตงแตฝนเรมตก จนถงปลายเดอนมถนายน หากฝนทงชวง ควรใหนาชวย แตในแหลงท

สามารถใหนาไดตลอดทงป สามารถปลกไผไดตลอดป

ระยะปลกระยะปลกทเหมาะสมระหวางตน x ระหวางแถว ขนอยกบขนาดของไผและสภาพของดน เชน ไผตง

ระยะปลก คอ 6-8 x 6-8 เมตร ในพนท 1 ไร จะปลกไผตงไดประมาณ 25-45 ตน ถาสภาพดนเลว ไผไมคอยเจรญเตบโต ควรใชระยะปลกทถกวาสภาพดนด

การเตรยมหลมปลกหลมทปลกไผควรมขนาด กวางxยาวxลก ขนอยกบชนดของไผ เชน ไผตง ขนาดหลมไมนอยกวา

50x50x50 เซนตเมตร พรอมทงใสปยหนฟอสเฟต 1 กระปองนม (ประมาณ 300-500 กรม) ตอหลม ผสมปยคอกเกาทสลายตวแลว 1 บงก (ประมาณ 1 กโลกรม) และยาฆาแมลงฟราดาน 1-1.5 ชอนแกง (10-15 กรม)คลกเคลากบดนบนใหทวแลวกลบกลบคนลงไปในหลม ใหระดบดนสงกวาเดมเลกนอยเผอสาหรบดนยบตวภายหลง

การปลก

ถาเปนตนกลาไผทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอ ควรเปนตนกลาทมความสมบรณ มระบบรากฝอยแผกระจายและสมบรณไมขดมวนงออยกนถง สาหรบการคดเลอกตนกลาไผตงทไดจากการชากงแขนงนน ใหพจารณาขนาดเสนผาศนยกลางและความสงตามชนดไผ ซงมสภาพแขงแรงสมบรณ ปราศจาก การทาลายของโรคและแมลงการปลกควรนาตนกลาไปปลกตรงกลางหลมทเตรยมไวปลกใหลกเทากบระดบดนเดมแลวพนดนบรเวณโคนตนใหเปนเนนสงขนเลกนอย ใชไมปก เปนหลกผกยดตนไผ เพอปองกนลมโยก หลงจากนนตองรดนาตามทนท เพอชวยใหเมดดนกระชบราก นอกจากนตนไผทเพงปลกจะไมทนตอแสงแดด และความรอนสงตองใชทางมะพราวหรอวสดอน ชวยพรางแสงแดด จนกวาตนกลาจะมใบใหญและตงตวไดแลว จงคอยปลดออก

ประโยชนของไผ1. เพอใชเปนอาหารพนบาน2. เพอประโยชนการใชสอยในครวเรอนในชวตประจาวน3. เพอเพมรายไดใหแกครอบครวในระดบทองถน4. กอใหเกดการสรางงาน ในดานการเกบหา การผลต และการขนสง5. พฒนาเปนสนคาสงออก ทารายไดใหแกประเทศ6. ชวยอนรกษสงแวดลอม หากมการจดการอยางถกตอง

ไผมความสาคญในแงเศรษฐกจ-สงคมตอคนไทยในชนบทมาชานาน ไผใชประโยชนไดอเนกประสงคทงทางตรงและทางออม เรมตงแตรากซงเปนระบบรากฝอยประสานกนอยางเหนยวแนนชวยยดตดตามไหลเขาและรมหวยไวไมใหพงทะลาย ดนขยไผมลกษณะรวนโปรงเบาเหมาะกบการปลกพชพเศษบางชนด (กรมปาไม,2541)

การใชประโยชนไผทางตรง อาทเชน รากใชประดษฐเครองประดบ หนอใชรบประทาน ลาใชทาหตถกรรมจกสาน ทาโปะ ทาทคางผกและผลไม ใชในงานดานกอสราง อตสาหกรรมกระดาษ และอตสาหกรรมไหมเทยม ใบใชเปนภาชนะหอของและมงหลงคา เปนตน

อตสาหกรรมไผ

ในระดบอตสาหกรรม ไผใชทาผลตภณฑไดหลากหลาย ไดแก

ไผอด เปนการผสมผสานดานการใชประโยชนระหวางไผกบกาว ทงนเพอเพมความสวยงามและความทนทานของผลตภณฑแผนไผอด ใชผลตเครองเรอนตางๆ และสาหรบการตกแตงภายในอาคารบานเรอน และใชเพอแทนไมแบบกอสราง ซงมสมบตทดคอเมอแหงแลวไมดดนาทาใหสามารถนามาใชทาแบบไดหลายครง(6-8 ครง มากกวาไมแบบเดมซงไดเพยง 2 ครง)

ป 2535 ม 4 โรงงาน คอ จงหวดกาญจนบร 1 โรงงาน (หจก.อตสาหกรรมไมไผไทย) จงหวดลาพน 1โรงงาน (หจก.นอรเธนเอนเตอรไพรสลาพน) และทกรงเทพมหานครอก 2 โรงงาน ไผอดใชไผซางนวล ไผตง ซงตองมลาไผคอนขางโต ปลองยาวและมเนอหนา ไผนวลควรใชไผสดไมมขนตามลาตน อายประมาณ 2-3 ปเสนผาศนยกลางประมาณ 8 เซนตเมตร ความยาวประมาณ 8 เมตร ขนไป ราคาประมาณ 13-15 บาทตอลา

เยอกระดาษไผ ไผเปนพชทมเสนใยยาวมากจงเหมาะสมตอการนาไปใชทากระดาษใหผลผลตเยอกระดาษสงและไดกระดาษทมคณภาพด มโรงงานท จงหวดขอนแกน (บรษทพนคซพลพแอนดเพเพอร จากด)ใชไผรวกและไผปาจานวน 300,000 ตนตอป ตองใชพนทในการปลกไผไมนอยกวา 150,000 ไร แตสงเสรมการปลกไดเพยง 6,000 ไรเทานน (2535) (นอกจากนยงใชปอและไมยคาลปตเปนวตถดบดวย) จงหวดกาญจนบร

(บรษทสยามคราฟท จากด) รบซอไผราคา 800 บาท/ตน (นอกจากนยงใชไมยคาลปตสเปนวตถดบดวย)จงหวดพษณโลก ใชไผทากระดาษไหวเจาสงตางประเทศ เปนตน

ไผรวกดด เพอการสงออกไมมการแปรรปแตอยางใด เพยงแตผานกรรมวธบางอยางเพอรกษาเนอไมและแบงคณภาพเทานน โดยเสยภาษการสงออกเพยง 5 % ของราคาสงออก (ไผชนดอน ๆ และไมจะเสยภาษการสงออกถง 40 % ของราคาสงออก (2535)) ราคาไผรวกลาละ 0.70-1.50 บาท ขนอยกบขนาดและความยาว ทเหมาะสมควรมอาย 1 ปขนไปเพอใหการอาบนายาปองกนมอดและแมลงไดผลด ประเทศทสงไป ไดแกประเทศแถบยโรป เชน อตาล เยอรมน ซงสวนใหญนาไปใชประโยชนในดานการเกษตร สวนแถบตะวนออกกลางและปากสถานนยมนาไปใชประโยชนในดานการสรางบานเรอน เตนททหาร กระโจมทพก เปนตน

เขงไผ เปนผลตภณฑหตถกรรมประเภทหนงในระดบอตสาหกรรมครวเรอน โดยนาผวของไผมา จกตอกเปเสนแลวนามาจกสานขนรป ไผทใชคอไผรวกและไผนวล

ตะเกยบไผ ใชไผซาง โรงงานผลตมท จงหวดกาญจนบร (โรงงานเควเอมเปเปอร) และ จงหวดลาปาง เปนตนเครองจกรทาตะเกยบมการพฒนาสงเสรมโดยกรมสงเสรมอตสาหกรรม (ราคาประมาณ 8 หมนบาท) ทงนเพอลดการนาเขาเครองจกรจากไตหวน ญปน ไผทใชคอไผนวล ทมอาย 2-3 ปขนไป และเปนลาใหญมเสนผาศนยกลางตงแต 8เซนตเมตรขนไป (จงหวดกาญจนบร มการนาไผจากพมามาใชดวย)

ไมจมฟน เปนอตสาหกรรมขนาดเลก ใชไผซาง มการผลตท จงหวดเชยงใหม จงหวดลาพน จงหวดชยนาทเปนตน (ไมจมฟนทผลตมาจากไมปอ ไมงว และยางพารา มขอเสยคอเปราะและหกงาย)

ไมซก เปนการผาไผเปนซก ใชทาคอกสตว หรอสงโรงงานทาไมจมฟน ตะเกยบ ไมเสยบลกชน ไมเสยบไกยางไมเสยบดอกไม เปนตน ไมซกม 2 ลกษณะ คอ ไผผาซก (จงหวดลาปาง เรยกวาไมสะลาบ) โดยนาไผมาซอยตามยาวและตดเปนซก แตละลาซอยไดประมาณ 8-10 ซก ตดเปนทอน ยาวประมาณ 1-2.5 เมตร ขนไป มดหนงมไผ 50 ซก โดยปกตไมซก 1 มด ใชไผ 2 ลา ไมซกอกลกษณะหนง คอ ไมตะเกยบ เปนไมซกขนาดเลก ความยาวตงแต 30 เซนตเมตรขนไป ไผแทบทกชนดสามารถทาเปนไมซกได สวนใหญนยมไผนวล

หตถกรรมจกสานอนๆ ไผหลายชนดใชทาหตถกรรมเครองจกสานได ถอเปนศลปะพนบาน เพอใชสอยในครวเรอนของชวตประจาวน เชน กระดงฝดขาว ตะแกรงรอนขาว ฝาช กระบง ตะกรา กระจาด กระเปาคร เปนตน ไผสสก เปนไผทนยมใชจกสานมากทสด โดยเลอกอาย 2-3 ป ซงจกตอกไดงาย (ถาออนเกนไปจะไมทนทาน ถาแกเกนไปเสนตอกจะหกงาย) หตถกรรมไผทสงออก เชน มล กนแดด ท จงหวดกาญจนบรหตถกรรมไผทมฝมอประณต ท อาเภอพนสนคม จงหวดชลบร ใชไผนวล ซงลาปลองยาวถง 1 เมตร มเนอเหนยว หกยาก

บรรจภณฑจากใบไผ ใบไผหลายชนดมองคประกอบของเยอใยสงมเสนใยหยาบและมขนาดใหญเมอผานขนตอนในการทาใหแหงแลวรดเปนแผนเรยบจะมคณสมบตเหนยว นาซมผานไดยากสามารถนามาใชในการหอผลตภณฑไดหลายชนด เชน หอขนมแขง หอขนมบะจาง ตน

2. กระบวนการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ

หนอไมเปนตนออนของไผทงอกโผลพนดนออกมาในกลมของไผทปลกเพอการบรโภคสามารถนาหนอไมมารบประทานได หนอไมมคณคาทางอาหารสง ทงโปรตน วตามน และทสาคญมกรดอะมโนทรางกายผลตเองไมได ตองนาเขาจากอาหารประเภทตาง ๆ นอกจากนนหนอไมยงมกากใยอาหารทชวยใหรางกาย นากากและ

สารพษออกสภายนอกไดเรว โดยการดดนาและเพมปรมาตรใหตวกากใหมากขน จนรางกายตองสงออกฉบพลนหนอไมเมอผานการยอยแลวรางกายกจะถกดดซมเขาสกระแสเลอด สวนกากอาหารทเหลอ หรอสารพษตาง ๆเชน ยาฆาแมลง โลหะหนกตางๆหรอพวกไนไตรท กจะไปรวมกนทลาไสใหญ แตถามกากใยอาหารมาก ๆ กากใยอาหารเหลาน จะชวยดดนาและเพมปรมาณ ทาใหกากอาหารเหลาน มนาหนกมากจะเคลอนขบวนออกสโลกภายนอกไดเรว กากใยอาหารจงชวยลดการเกด มะเรงลาไสใหญ

หนอไมสามารถนาไปแปรรปใหเปนอาหารไดหลายชนด และชนดของหนอไมกใหคณสมบตตอการบรโภคทแตกตางกน ทาใหการบรโภคหรอการแปรรปตองเลอกชนดและขนาดของหนอไมดวย ชาวบานสามารถแปรรปหนอไมไดมากมาย เชน1. หนอไมดอง ซงจะใชหนอซาง หนอบงวธทา ฝานหนอไมคลกเคลากบเกลอ บรรจใสโอง ปดฝาใหมดชดสามารถเกบไวกนไดทงป2. หนอไมตากแหง ใชหนอหก และหนอซางวธทา ทาความสะอาดหนอไม แลวฝานบางๆ ไปตมกบนาใหเดอดจากนนนาไปตากแดดใหแหง เกบใสภาชนะใหมดชด3. หนอไมอดปป ใชหนอไร และหนอรวกวธทา เอาเปลอกออกและทาความสะอาดตมหนอไม แลวเทนาทงบรรจลงปปแลวตมตอใหเดอด4. หนอหนบ ใชหนอไรวธทา เลอกหนอไมไรทหางพอเหมาะ นามาลางและฝานผงไว แลวนามาบรรจในกระบอกไมไผบงประมาณ 2 ใน 3 แลวนาขฝอยจากการจกตอกปดทบ นากอนหนวางทบขางบนอกครงหนงปลอยทงไวใหนาออกจากหนอไม เปนอนใชได5. หนอสม ใชหนอไร หนอบง หนอซางวธทา สบหนอไมตามทางยาว ใสนาแลวตากแดด 3 วน นามาแกงหรอตมได6. หนอโอ ใชหนอไรวธทา ทาความสะอาดหนอไม แลวบรรจลงโองหรอปป เอานาใส เปดแลวใชหนทบไวนาไปแชนาในลาหวย หนอง คลอง บง ประมาณ 10 วน นามาตมรบประทานกบพรกปน

สารพษในหนอไมคนไทยนยมบรโภคหนอไม เนองจากสามารถนามาปรงอาหารไดหลายชนดและยงจะไดรบกากใยอาหารทชวยดดซบสารพษ เพมปรมาณกากอาหาร ทาใหรสกอยากถาย แตคนสวนใหญอาจจะยงไมทราบวา หนอไม ทเรานยมบรโภคมสารพษอยตามธรรมชาต เชนเดยวกบมนสาปะหลง คอสารประกอบทเรยกวา Cyanogenicglycoside ซงสามารถเปลยนเปนไซยาไนด ซงมพษตอรางกายนอกจากพช 2 ชนดนแลว ยงพบใน almonds, millet sprouts, Lima beans, sorghum ซงสวนใหญเปนพชทไมไดปลกในประเทศไทยจากการรายงานของ Food Standards Australia New Zealand (FSANZ) ป2004 พบวา หนอไมมประมาณ 1200 พนธ แตทใชบรโภคเปนอาหาร มไมกพนธหนอไม แตละพนธมระดบไซยาไนดตามธรรมชาตแตกตางกน บางพนธพบวามปรมาณไซยาไนดสงถง 8000 มลลกรมตอกโลกรม พนธทใชบรโภคไดมรายงานวาพบไซยาไนดโดยเฉลยถง 1000 มลลกรมตอกโลกรม

ปรมาณไซยาไนดทมอยในธรรมชาตภายหลงการเกบเกยวจะลดลง ขบวนการหมก การทาหนอไมกระปองหรอขนตอนในการเตรยมหรอปรงอาหาร สามารถลดปรมาณไซยาไนดลงได สาหรบประเทศไทยหนอไมทบรโภคมอยหลายชนด ไดแก หนอไมซาง หนอไมบง, หนอไมไร, หนอไมรวก, หนอไมตง, หนอไมไผ แตยงไมมหนวยงานใดศกษาไซยาไนดทอยในหนอไมไทยแตละพนธ ไซยาไนดเมอเขาสรางกายปรมาณนอยจะถก detoxify โดยenzyme rhodanese เปลยนใหอยในรปของ thiocyanate ซงมพษนอยกวาไฮโดรเจนไซยาไนดและจะถกขบ

ออกทางปสสาวะ แตถาไดรบปรมาณมากจะไปเกาะกบ hemoglobin ซงเปนสารตวทรางกายใชขนสงออกซเจนไปตามรางกายจะทาใหเกดอาการขาดออกซเจน ทรนทราย หมดสต ถาชวยเหลอไมทนอาจทาใหเสยชวตไดเนองจากขาดออกซเจน

ไซยาไนดสามารถเขาสรางกายไดหลายทาง ทางปาก ผวหนงและทางการหายใจ ในขนตอนการหมกหนอไม ในสภาพทเปนกรดสามารถทาให เกดแกสไฮโดรเจนไซยาไนด ทาใหปรมาณทพบในสวนเนอหนอไมลดลง การผลตหนอไมปบซงจะตองมขนตอนการตม การปรบกรดกสามารถลดไซยาไนดทมอยในธรรมชาตไดการใหความรอน เชน การเผา การตม การนาหนอไมไปปรงอาหารซงตองผานขนตอนการใหความรอน กจะทาใหปรมาณไซยาไนตในหนอไมลดลงได เชนกนดงนนจงไมควรบรโภคหนอไมดบเพราะอาจทาใหเกดอนตรายไดเชนเดยวกบการบรโภคมนสาปะหลงดบและไมควรตกใจและเลกรบประทานหนอไมเพราะสารพษในหนอไมไมเสถยรและจะลดลงไดเมอผานขนตอนการปรงอาหาร หนอไมทกชนดไมวาจะเปนหนอไมดอง หรอหนอไมปบ โดยเฉพาะหนอไมสดซงมไซยาไนดมากกวาหนอไมชนดอน เพอความปลอดภยกอนบรโภคควรนามาตมนาทงเพอลดปรมาณ ไซยาไนดซงอาจยงหลงเหลออย แลวจงนามาปรงอาหารขอควรระวงในการรบประทานหนอไม หนอไมมคณคาทางอาหารสงในตวของมนเอง สวนหนอไมดองกมคณคาแฝง แตสาหรบผปวยเปนโรคบางชนดแลว แพทยเองกไมแนะนาใหทานเหมอนกน ผปวยเปนโรคเกาต ไมควรรบประทาน เพราะในหนอไมมสารพวรนสง ซงสารตวนอาจจะทาใหกรดยรกทเปนสาเหตของการเกดโรคเกาตสงขน ซงกรดยรกเปนสารทเกดจากการเผาผลาญของพวรน มมากในเนอสตวเครองในสตว ถวตางๆ และพชผกออนโดยเฉพาะหนอไม ผทมภาวะไตเสอม โดยปกตกรดยรกจะถกขบออกทางปสสาวะของคนเรา หากรางกายมการสรางกรดยรกมากเกนไปหรอไตขบยรกไดนอยลง เนองจากไตเสอมลง กรดยรกกจะตกผลกตามขอ ผนงหลอดเลอด ไต และอวยวะตางๆทาใหเกดอาการปวดขอและโรคแทรกซอนทเปนอนตรายได เชน ขอพการ นวในไต กระดกพรนเปนตนความเชอผดๆ เกยวกบหนอไม คนไทยเรามกจะคดวาหนอไมมแตโทษเปนของแสลง ถาไมกนจะดกวา กนหนอไมแลวปวดขอ จรงๆ แลวตวหนอไมเองนนไมไดทาใหขอเสอมหรอปวดขอ แตจะมผลกบผปวยทเปนโรคเกาตเทานน ดงนนคนทมอาการปวดขอจากสาเหตอนๆ จงกนหนอไมไดปกต คนเปนเบาหวานหามกน การกนหนอไมนนไมไดมผลกบระดบนาตาลในกระแสเลอด เพราะฉะนนแมเปนเบาหวานกรบประทานได ผปวยเปนโรคตบหามรบประมาน ซงโรคตบในทนมไดจากหลายสาเหต ทงจากไวรสบและอาการตบแขงแตแพทยยนยนวาการรบประทานหนอไมไมมผลตอโรคดงกลาว เมอมอาการตกขาวหรอระดขาวใหงดกนหนอไม จรงแลวหนอไมหนอไมสดไมมผลกบอาการ แตหากผทมอาการตกขาวกยงสามารถรบประทานหนอไมสดไดทเราไมคอยไดเหนกนนนคอ เมลดไผเมอตายขย สามารถเกบแลวนามาตา หงแทนขาวได มรสชาตหวานและมความเหนยว คนสมยกอนจะเกบเมลดไผตายขยไว เมอยามขาดแคลนขาวกนาออกมาใชไดนอกจากใชบรโภคแลว ยงนามาสรางบานดวย ไผทใชสรางบานจะตองมอายเกน 3 ปขนไป ยงแกมากกจะยงทนทานมาก มอดแมลงไมไช การสรางบานดวยไมไผกจะเลอกชนดของไผ เพอใหเหมาะตอการใชงาน เชน• ไผบง มลาขนาดใหญ

เนอหนา หางนา หางไร บนได หรอโครงหลงคา• ไผซาง มลาขนาดใหญ มความหนา เหนยว ปลองสนกวาไผบงใชทาฟากพน หรอฝา• ไมไผไร มลาเลกกวาไผบง มความเหนยว ปลองยาว ใชจกตอกมดขาว กลา หรอหลงคาบาน• ไผรวก มลาขนาดเลก เหนยว ปลองยาว ใชทากลอนหลงคา ดามอปกรณเครองใช• ไผขาวหลาม มลาขนาดกลาง ปลองยาวมากกวาไผชนดอนๆ มความเหนยวนอยกวา ไมทนทาน นยมนามาทาขาวหลาม หรอจกตอกไวมดขาว กลา องคความรภมปญญาการใชประโยชนจากไผ สรปไดดงนการนาหนอไมมาบรโภคการนาเอาหนอไมมาเปนอาหารหรอจาหนาย ชาวบานจะไมขดมาทงหมด จะเหลอไวอยางนอยกอละ 2 หนอหนอไมบางชนด เมอพนดนแลว ชาวบานจะไมนยมบรโภค เชน หนอหก หนอซาง ทาใหเตบโตเปนตนไผไดการตดเอาหนอไมทอยพนดนบางชนด เชน หนอรวก หนอไร จะเอาสวนทพนดนขนมา 2-3 นว จงเหลอตอทสามารถแตกกงเปนตนไผไดระยะเวลาของการขดเอาหนอไมของแตละชนดแตกตางกน ทาใหชวงของการเจรญเตบโต เชนในเดอนเมษายน-มถนายน จะขดหนอซาง, มถนายน-กรกฎาคม จะขดหนอหก, กรกฎาคม-ตลาคม จะขดหนอไร หนอรวกการใชประโยชนจากลาไผชาวบานจะใชไมไผทมอาย 3 ปขนไป เพอใชทาอปกรณเครองใช และสรางบาน โดยเลอกชนดตามความเหมาะสมตอการใชงาน ตามทไดกลาวมาแลวชมชนปญาเกอญอ แมหม-แมตอม ทมความเชอตอการใชไมไผ มขอหามไมใหนาไมไผขามหลามเขาหมบาน เพราะเชอวาผจะสงสถตยอยในไผขาวหลาม หากนาเขามากจะเทากบนาผเขามาดวย ทาใหทกคนในหมบานลมเจบ หรอเกดเหตรายขนในหมบาน หากถงเทศกาลกนขาวหลามเดอนกมภาพนธ ชาวบานจะเผาขาวหลามนอกหมบาน เมอเสรจแลวจงจะสามารถนาเขาหมบานไดขณะทชาวบานจาก 2 พนทโครงการไดรบประโยชนจากไผมากมาย เพอมใหปาไผหมดไป ชาวบานยงไดกาหนดระเบยบกฎเกณฑของการนาเอาหนอไมและลาไผ เชน มใหคนนอกหมบานเขามาขดหนอไมไป หรอไมขายลาไผในปรมาณมากขนาดรถยนตขน เพอเขาโรงงานทาเยอกระดาษ หรออนๆทงนทกคนยอมรบและปฏบตรวมกนในการใชประโยชนจากปา มเชนนนแหลงทรพยากรจากปากจะหมดสนไป การใชไมไผไดอยางยงยนนน จาตองมการจดทรพยากรโดยชาวบานผใชประโยชนจากไผ ในพนทนนๆ นนเอง

3. การควบคมคณภาพและมาตรฐานผลตภณฑ และ หลกการวธการทดในการผลต (GMP )

การผลตอาหารนอกจากจะตองศกษาพระราชบญญตอาหารและกฎระเบยบตางๆทเกยวของการเตรยมความพรอม หรอการปรบปร งสถานทผลตอาหารใหสะอาดและไดมาตรฐาน กเปนปจจยสาคญทจะทาใหอาหารทผลตมคณภาพและปลอดภยระบบคณภาพ (Quality System)ระบบคณภาพ (Quality System) หรอบางครงเรยกวา ระบบประกนคณภาพ (Quality assurance system)เปนการดาเน นการเพอใหสถานทผลตมมาตรฐาน โดยค านงถงทกขนตอนของการผลตรวมทงปจจยตางๆทเกยวของ ซงจะตองถกควบคมตรวจสอบอยางเป นระบบ ตอเนอง และสมาเสมอเพอใหผลตภณฑขนสดทายมคณภาพและปลอดภยมากย งขนหากระบบมการดาเน นการถกตองแลวจะสามารถชวยตรวจสอบกลบถงสาเหตไดเมอผลตภณฑมปญหา แตอยางไรกตาม ระบบนเปนระบบทเนนการปองกนมากกวาการแกไขปญหาในระดบสากล ระบบคณภาพในอตสาหกรรมอาหาร ไดแก GMP และ HACCP ซงปจจบนมความสาคญและมการดาเนนการมากขนในประเทศไทย โดยเฉพาะอตสาหกรรมขนาดใหญและอตสาหกรรมสงออก เนองจากกระแสความตองการการบรโภคอาหารภายในประเทศ และกระแสการคาโลกทมการแขงขนในเรองคณภาพมาตรฐานและความปลอดภยของอาหารมากยงขนเสนทางและลาดบขนตอนของระบบค ณภาพอาหารทด ในประเทศไทยม ใช เรมตนในเรองGMP และ HACCP ไดเลย แตควรมการดาเนนการตงแตขนพนฐานจนถงลาดบสดทาย ดงน

5 ส.Minimum RequirementGMP กฎหมายGMP สากลHACCPISO 9000ISO 22000

5 ส เปนกจกรรมพนฐาน ซงเปนการปพนฐานการจดการในองคกร ในการปร บปรงเพอเพ มประสทธภาพ ทงดานการผลต คณภาพ ตนทน การจดสง ความปลอดภย ขวญกาลงใจ และสภาพแวดลอมในการทางาน ซง 5 ส ประกอบดวยขนตอนและเปาหมายดงนสะสางสะดวกสะอาดสขลกษณะสรางนสยขนตอน เปาหมายเปาหมายของ 5 ส คอ การสรางนสยใหบคลากรในองค กรมระเบยบวนย และรกษาสภาพแวดลอมของสงคมใหนาอย การทจะนาความรหร อเทคน คอนๆมาใชเพอเพมผลผลตกจะทาใหดยงขนการบรหารงานกจะมประสทธภาพและเกดประสทธผลตามมา

ในอตสาหกรรมแบบครวเรอน ผลตภณฑชมชน หรอ อตสาหกรรมขนาดยอม เพอเปนการปพนฐานในการขอมาตรฐานการผลตในผลตภณฑตางๆ ควรมความเขาใจและดาเนนการจดทา ระบบมาตรฐานพนฐาน 5 ส.Minimum Requirement และ GMP

GMPGood Manufacturing Practice (GMP) หมายถง หลกเกณฑวธการทดในการผลตอาหารเปนเกณฑหรอขอกาหนดขนพนฐานทจาเปนในการผลตและควบคมเพอใหผผลตปฏบตตามและทาใหสามารถผลตอาหารไดอยางปลอดภย โดยเนนการปองกนและขจดความเสยงทอาจจะทาใหอาหารเปนพษเปนอนตรายหรอเกดความไมปลอดภยแกผบรโภค GMP ม 2 ประเภทดงน- GMP สขลกษณะทวไป หรอ General GMP เปนหลกเกณฑทนาไปใชปฏบตสาหรบอาหารทกประเภท- GMP เฉพาะผลตภณฑ หรอ Specific GMP เปนขอกาหนดทเพมเตมจาก GMP ทวไปเพอมงเนนในเรองความเสยง และความปลอดภยของแตละผลตภณฑอาหารเฉพาะมากยงขนหลกการของระบบ GMPหลกการของ GMP จะครอบคลมตงแตสถานทตงของสถานประกอบการ โครงสรางอาคารระบบการผลตทดมความปลอดภย และมคณภาพไดมาตรฐานทกขนตอน นบตงแตเรมตนวางแผนการผลตระบบควบคมตงแตวตถดบระหวางการผลตผลตภณฑสาเรจรปการจดเกบการควบคมคณภาพและการขนสงจนถงผบรโภค มระบบบนทกขอมล ตรวจสอบและตดตามผลคณภาพผลตภณฑรวมถงระบบการจดการทดในเรองสขอนามย

(Sanitation และHygiene) เพอใหผลตภณฑขนสดทายมคณภาพและความปลอดภยเปนทมนใจเมอถงมอผบรโภค ทงน GMP ยงเปนระบบประกนคณภาพขนพนฐานกอนทจะพฒนาไปสระบบประกนคณภาพอนๆตอไปเชนระบบ HACCP (Hazards Analysis and Critical Control Points) และ ISO 9000 อกดวย

GMP ในประเทศไทยสาหรบประเทศไทย สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) นบเปนหนวยงานทมหนาทในการตรวจรบรองระบบ GMP อาหารในประเทศไทย รวมทงมหนาทในการตรวจตดตามการปฏบตของผประกอบการอาหารและนาดมไทย ใหมการปฏบตใหสอดคลองกบ GMP ทบงคบใชตามกฎหมายระบบ GMP อาหารเขามาในประเทศ และเปนทรจกครงแรกในป พ.ศ. 2529 ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 6 และตลอดระยะเวลาเกอบ 20 ปทผานมาสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดดาเนนการเกยวกบระบบ GMP ดงน เรมจากการอบรมทงกบผประกอบการและเจาหนาทภาครฐใหเขาใจหลกการของระบบ จดทาโครงการยกระดบมาตรฐานการผลตอาหารประเภทตางๆสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดนาระบบ GMP มาใชพฒนาสถานทผลตอาหารของประเทศเปนครงแรกในลกษณะสงเสรมและยกระดบมาตรฐานการผลตในอตสาหกรรมอาหารแกผประกอบการแบบสมครใจภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท6 และตลอดระยะเวลาเกอบ 20 ปทผานมาสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดดาเนนการในเรองนเปนขนตอนตามลาดบกลาวคอ เรมจากจดทาโครงการฯเสนอเพอใหสภาวจยฯใหความเหนชอบรางหลกเกณฑ GMP ของประเทศตางๆโดยจดลาดบความสาคญของผลตภณฑทมตอการบรโภคและตอเศรษฐกจของประเทศเชนนาบรโภคเครองดมนมพรอมดมและอาหารกระปองเปนตน จดการฝกอบรมใหกบผประกอบการ และเจาหนาทภาครฐใหเขาใจในหลกการของระบบ นอกจากนนมการตรวจสอบกอนและหลงการอบรมใหความรพรอมทงมการประเมนผลและออกใบเกยรตบตรใหเพอเปนแรงจงใจซงการดาเนนการครงนนทงหมดเพอประเมนและกระตนผประกอบการใหมความสนใจทจะพฒนาสถานทผลตเปนระยะอยางตอเนองหลงจากนนในป 2535 เปนตนมาสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา โดยกองควบคมอาหารไดมมาตรการใหการรบรองระบบ GMP (Certificate GMP) แกผประกอบการในลกษณะสมครใจ

การบงคบใช GMP ตามกฎหมายGMP ทนามาเปนมาตรการบงคบใชเปนกฎหมายนนไดนาแนวทางขอกาหนดของ Codex มา

ประยกตใช ซงเปนทยอมรบของสากล แตมการปรบในรายละเอยดบางประเดนหรอปรบใหงายขน (Simplify)เพอใหเหมาะสมกบศกยภาพของผผลตอาหารภายในประเทศใหสามารถปฏบตไดจรง แตยงมขอกาหนดทเปนหลกการทสาคญเหมอนกบของ Codex แตสามารถนาไปใชไดกบสถานประกอบการทกขนาดทกประเภททกผลตภณฑตามสภาพการณของประเทศไทย นอกจากนยงเปนการพฒนามาตรฐานสงขนมาจากหลกเกณฑขนพนฐาน (Minimum Requirement) ทสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาใชในการพจารณาอนญาตผลตจงเปนเกณฑซงทงผประกอบการและเจาหนาทรจกคนเคยกนดและปฏบตกนอยแลว เพยงแตตองมการปฏบตในรายละเอยดบางประเดนทเครงครดและจรงจงมากขน ซงอาจกลาวไดวา GMP สขลกษณะทวไปนผประกอบการสามารถนาไปปฏบตตามไดจรงในทางปฏบต ในขณะทกฎระเบยบขอบงคบหลกการสาคญยงมความนาเชอถอในระดบสากล

สาหรบGMP เฉพาะผลตภณฑ (Specific GMP) นน สานกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดกาหนดใหนาบรโภคเปนผลตภณฑชนดแรกทผประกอบการจะตองปฏบตตามGMP เฉพาะเนองจากการผลตม

กระบวนการทไมซบซอนและลงทนไมสง รวมทงผประกอบการนาดมในปจจบนเพมขนเปนจานวนมาก จากการตรวจสอบจานวนผประกอบการทไดรบอนญาตจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาและสานกงานสาธารณสขจงหวดทวประเทศในป 2546 มประมาณ 4,000 รายทวประเทศ ซงสวนใหญผประกอบการรายยอยมการผลตโดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทาใหเกดปญหาการปนเปอนเชอจลนทรยในผลตภณฑ ทาใหผลตภณฑไมปลอดภยตอผบรโภค

สานกงานคณะกรรมการอาหารและยาจงเหนวาจาเปนทจะตองมมาตรการและหาวธการแกไขและปองกนในเรองนอยางจรงจงมากขน ทงนจะเนนการควบคมสถานทและกระบวนการผลต โดยใชหลกการ GMPเฉพาะผลตภณฑเขามาเปนหลกเกณฑบงคบทางกฎหมาย เพอใหผผลตนาบรโภคมความตระหนก มการควบคมตรวจสอบและเหนความสาคญในเรองคณภาพมาตรฐานและความปลอดภยของผลตภณฑ หลกการของ GMP นาบรโภคทไทยบงคบใชเปนกฎหมายนนจะใชแนวทางของกฎหมายอเมรกาทกาหนดอยใน Codeof Federal Regulation title ท 21 Part 129 Processing and botting of bottled drinking water และมาตรฐานสากล Codex (Code of Hyfiene for Bottled/Packaged Drinking Waters) ซงสอดคลองกบGMP สขลกษณะทวไป โดยมการขยายเนอหาในหมวดทเกยวกบกระบวนการผลตใหเปนไปตามขนตอนทถกตองของผลตภณฑนาบรโภคเพอใหผผลตสามารถควบคมไดครบถวนทกจดของการผลตมากยงขน

ประโยชนของการทา GMP

ดารณ หมขจรพนธ. (2540 : 28) กลาวถงประโยชนของการทา GMP ไววาเมอนา GMP มาใชในกระบวนการผลตแลว กอใหเกดประโยชน อาท1. ความเปนเลศในการแขงขน เพราะผลตภณฑมคณภาพปลอดภยตอผบรโภค2. สรางความสะดวกปลอดภยตอผปฏบตงานในขณะปฏบตงาน3. มการควบคม และรกษามาตรฐานความสะอาด และถกสขลกษณะของโรงงาน4. มความสะดวก และงายตอการตดตามขอมล5. ความคลองตวในการดแล การจดการ และการประเมนงานในโรงงาน6. ลดของเสยอนเนองมาจากการผดพลาดในการปฏบตงาน ซงจะมผลใหเกดเพมผลผลตใหกบหนวยงาน7. สรางทศนคตทด และถกตองแกผปฏบตงาน

GMP ทเปนกฎหมายบงคบใชของประเทศไทยมดวยกน 2 ฉบบคอ1. ประกาศกระทรวงสาธารณสข(ฉบบท193) พ.ศ. 2543 และ(ฉบบท239) พ.ศ.2544 เรองวธการผลตเครองมอเครองใชในการผลตและการเกบรกษาอาหาร(GMP สขลกษณะทวไป)2. ประกาศกระทรวงสาธารณสข(ฉบบท220) พ.ศ. 2544 เรองนาบรโภคในภาชนะบรรจปดสนท(ฉบบท3)(GMP นาบรโภค)

GMP กฎหมายดงกลาวมผลบงคบใชสาหรบผผลตอาหารรายใหมตงแตวนท 24 กรกฎาคม 2544 สวนรายเกามผลบงคบใชตงแตวนท 24 กรกฎาคม 2546ขอกาหนด GMP สขลกษณะทวไปขอกาหนด GMP สขลกษณะทวไปม 6 ขอกาหนดดงน1. สถานทตงและอาคารผลต

http://uhost.rmutp.ac.th/tasanee.p/Unit%206/6-4GMP-HACCP.html%23top%23top

2. เครองมอเครองจกรและอปกรณในการผลต3. การควบคมกระบวนการผลต4. การสขาภบาล5. การบารงรกษาและการทาความสะอาด6. บคลากรและสขลกษณะ

ในแตละขอกาหนดมวตถประสงคหลกเพอใหผผลตมมาตรการปองกนการปนเปอนอนตรายทงทางดานจลนทรยเคมและกายภาพ ลงสผลตภณฑซงอาจมาจากสงแวดลอมตวอาคารเครองจกรอปกรณทใช การดาเนนงานในแตละขนตอนการผลตรวมถงการจดการในดานสขอนามยทงในสวนของความสะอาดการบารงรกษาและผปฏบตงานขอกาหนด GMP นาบรโภคขอกาหนด GMP นาบรโภคม 11 ขอกาหนด ดงน1. สถานทตงและอาคารผลต2. เครองมอเครองจกรและอปกรณการผลต3. แหลงนา4. การปรบคณภาพนา5. ภาชนะบรรจ6. สารทาความสะอาดและฆาเชอ7. การบรรจ8. การควบคมคณภาพมาตรฐาน9. การสขาภบาล10. บคลากรและสขลกษณะผปฏบตงาน11. บนทกและรายงานสาหรบวตถประสงคในแตละขอกาหนดนนเชนเดยวกบ GMP ของสขลกษณะทวไป แต GMP นาบรโภคนนจะเนนประเดนการควบคมกระบวนการการผลตนาบรโภคโดยขยายรายละเอยดในการควบคมเพอปองกนการปนเปอนชดเจนยงขน ตงแตขอ 3-8 ซงเปนขนตอนในการผลตและมการเพมเตมในสวนของบนทกและรายงานเพอใหผผลตเหนความสาคญและประโยชนในการเกบขอมลรายงานบนทกทเกยวของเชนผลวเคราะหแหลงนาและผลตภณฑเปนตนซงจะชวยปองกนหรอแกไขเมอเกดปญหากบผลตภณฑไดหลกเกณฑการปฏบตทด (GMP) สาหรบโรงงานแปรรป ผก ผลไม และธญพช1. สถานทตงและอาคารผลต1.1 สถานทตงตวอาคารและทใกลเคยง ตองอยในททจะไมทาใหอาคารทผลตเกดการปนเปอนไดงาย โดย1.1.1 สถานทตงตวอาคารและบรเวณโดยรอบสะอาด ไมปลอยใหมการสะสมสงทไมใชแลว หรอสงปฏกลอนอาจเปนแหลงเพาะพนธสตวและแมลง รวมทงเชอโรคตางๆ ขนได1.1.2 อยหางจากบรเวณหรอสถานททมฝนมากผดปกต1.1.3 ไมอยใกลเคยงกบสถานทนารงเกยจ1.1.4 บรเวณพนทตงตวอาคารไมมนาขงแฉะและสกปรก และมทอระบายนาเพอใหไหลลงสทางระบายนาสาธารณะ ในกรณทสถานทตงตวอาคารซงใชผลตอาหารอยตดกบบรเวณทมสภาพไมเหมาะสม หรอไมเปนไป

ตามขอ 1.1.1 – 1.1.4 ตองมกรรมวธทมประสทธภาพในการปองกนและกาจดแมลงและสตวนาโรค ตลอดจนฝนผงและสาเหตของการปนเปอนอนๆ ดวย1.2 อาคารผลตมขนาดเหมาะสม มการออกแบบและกอสรางในลกษณะทงายแกการทะนบารงสภาพ รกษาความสะอาด และสะดวกในการปฏบตงานโดย1.2.1 พน ฝาผนง และเพดานของอาคารสถานทผลต ตองกอสรางดวยวสดทคงทน เรยบ ทาความสะอาด และซอมแซมใหอยในสภาพทดตลอดเวลา1.2.2 ตองแยกบรเวณผลตอาหารออกเปนสดสวน ไมปะปนกบทอยอาศย1.2.3 ตองมมาตรการปองกนสตวและแมลงไมใหเขาในบรเวณอาคารผลต1.2.4 จดใหมพนทเพยงพอทจะตดตงเครองมอและอปกรณทใชในการผลตใหเปนไปตามสายงาน การผลตอาหารแตละประเภท และแบงแยกพนทการผลตเปนสดสวนเพอปองกนการปนเปอนอนอาจเกดขนกบอาหารทผลตขน1.2.5 ไมมสงของทไมใชแลวหรอไมเกยวของกบการผลตอยในบรเวณผลต1.2.6 จดใหมแสงสวางและการระบายอากาศทเหมาะสมเพยงพอสาหรบการปฏบตงานภายในอาคารผลต 2. เครองมอ เครองจกร และอปกรณในการผลต2.1 ภาชนะหรออปกรณในการผลตทสมผสกบอาหาร ตองทาจากวสดทไมทาปฏกรยากบอาหารอนอาจเปนอนตรายตอผบรโภค2.2 โตะทเกยวของกบกระบวนการผลตในสวนทสมผสกบอาหาร ตองทาดวยวสดทไมเกดสนมทาความสะอาดงาย และไมทาใหเกดปฏกรยาทอาจะเปนอนตรายแกสขภาพของผบรโภค โดยมความสงเหมาะสมและมเพยงพอในการปฏบตงาน2.3 การออกแบบตดตงเครองมอ เครองจกร และอปกรณทใชเหมาะสมและคานงถงการปนเปอนทอาจจะเกดขน รวมทงสามารถทาความสะอาดตวเครองมอ เครองจกร และบรเวณทตงไดงายและทวถง2.4 เครองมอ เครองจกร และอปกรณในการผลตตองเพยงพอตอการปฏบตงาน

3. การควบคมกระบวนการผลต3.1 การดาเนนการทกขนตอนจะตองมการควบคมตามหลกสขาภบาลทดตงแตการตรวจรบวตถดบ และสวนผสมในการผลตอาคาร การขนยาย การจดเตรยม การผลต การบรรจ การเกบรกษาอาหาร และการขนสง3.1.1 วตถดบและสวนผสมในการผลตอาหาร ตองมการคดเลอกใหอยในสภาพทสะอาด มคณภาพดเหมาะสาหรบใชในการผลตอาหารสาหรบบรโภค ตองลางหรอทาความสะอาดตามความจาเปนเพอขจดสงสกปรกหรอสงปนเปอนทอาจตดหรอปนมากบวตถนนๆ และตองเกบรกษาวตถดบภายใตสภาวะทปองกนการปนเปอนไดโดยมการเสอมสลายนอยทสด และมการหมนเวยนสตอกของวตถดบและสวนผสมอาหารอยางมประสทธภาพ3.1.2 ภาชนะบรรจอาหารทใชในการขนถายวตถดบและสวนผสมในการผลตอาหาร ตลอดจนเครองมอทใชในการน ตองอยในสภาพทเหมาะสมและไมทาใหเกดการปนเปอนกบอาหารในระหวางการผลต3.1.3 นาแขงและไอนาทใชในกระบวนการผลตทสมผสกบอาหาร ตองมคณภาพมาตรฐานตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง นาแขงและนาบรโภคและการนาไปใชในสภาพทถกสขลกษณะ3.1.4 นาทใชในกระบวนการผลตอาหาร ตองเปนนาสะอาดบรโภคได มคณภาพมาตรฐานตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง นาบรโภค และการนาไปใชในสภาพทถกสขลกษณะ3.1.5 การผลต การเกบรกษา ขนยาย และขนสงผลตภณฑอาหาร ตองปองกนการปนเปอนและปองกนการ

เสอมสลายของอาหารและภาชนะบรรจดวย3.1.6 การดาเนนการควบคมกระบวนการผลตทงหมด ใหอยภายใตสภาวะทเหมาะสม3.2 จดทาบนทกและรายงานอยางนอยดงตอไปน3.2.1 ผลการตรวจวเคราะหผลตภณฑ3.2.2 ชนดและปรมาณการผลตของผลตภณฑและวนเดอนปทผลต โดยใหเกบบนทกและรายงานไวอยางนอย2 ป4. การสขาภบาล4.1 นาทใชภายในโรงงาน ตองเปนนาสะอาดและจดใหมการปรบคณภาพนาตามความจาเปน4.2 จดใหมหองสวมและอางลางมอลางหนาหองสวมใหเพยงพอสาหรบผปฏบตงาน และตองถกสขลกษณะ มอปกรณในการลางมออยางครบถวน และตองแยกตางหากจากบรเวณผลตหรอไม เปดสบรเวณผลตโดยตรง4.3 จดใหมอางลางมอในบรเวณผลตใหเพยงพอและมอปกรณการลางมออยางครบถวน4.4 จดใหมวธการปองกนและกาจดสตวและแมลงในสถานทผลตตามความเหมาะสม4.5 จดใหมภาชนะรองรบขยะมลฝอยทมฝาปดในจานวนทเพยงพอ และมระบบกาจดขยะมลฝอยทเหมาะสม4.6 จดใหมทางระบายนาทงและสงโสโครกอยางมประสทธภาพ เหมาะสม และไมกอใหเกดการปนเปอนกลบเขาสกระบวนการผลตอาหาร5. การบารงรกษาและการทาความสะอาด5.1 ตวอาคาร สถานทผลตตองทาความสะอาดและรกษาใหอยในสภาพสะอาดถกสขลกษณะโดยสมาเสมอ5.2 ตองทาความสะอาด ดแลและเกบรกษาเครองมอ เครองจกร และอปกรณในการผลตใหอยในสภาพทสะอาดทงกอนและหลงการผลต สาหรบชนสวนของเครองมอเครองจกรตางๆ ทอาจเปนแหลงสะสมจลนทรยหรอกอใหเกดการปนเปอนอาหาร สามารถทาความสะอาดดวยวธทเหมาะสมและเพยงพอ5.3 พนผวของเครองมอและอปกรณการผลตทสมผสกบอาหาร ตองทาความสะอาดอยางสมาเสมอ5.4 เครองมอ เครองจกร และอปกรณในการผลต ตองมการตรวจสอบและบารงรกษาใหอยในสภาพใชงานไดอยางมประสทธภาพสมาเสมอ5.5 การใชสารเคมทใชลางทาความสะอาด ตลอดจนเคมวตถทใชเกยวของกบการผลตอยภายใตเงอนไขทปลอดภย และการเกบรกษาวตถดงกลาวจะตองแยกเปนสดสวนและปลอดภย6. บคลากรและสขลกษณะ6.1 ผปฏบตงานในบรเวณผลตตองไมเปนโรคตดตอหรอโรคนารงเกยจตามทกาหนดโดยกฎกระทรวง หรอมบาดแผลอนอาจกอใหเกดการปนเปอนของผลตภณฑ6.2 เจาหนาทผปฏบตงานทกคนในขณะทดาเนนการผลตและมการสมผสโดยตรงกบอาหาร หรอสวนผสมของอาหาร หรอสวนใดสวนหนงของพนทผวทอาจมการสมผสกบอาหารตอง6.2.1 สวมเสอผาทสะอาดและเหมาะสมตอการปฏบตงาน กรณทใชเสอคลมกตองสะอาด6.2.2 ลางมอใหสะอาดทกครงกอนเรมปฏบตงาน และหลงการปนเปอน6.2.3 ใชถงมอทอยในสภาพสมบรณและสะอาดถกสขลกษณะ ทาดวยวสดทไมมสารละลายหลดออกมาปนเปอนอาหารและของเหลวซมผานไมได สาหรบจบตองหรอสมผสกบอาหาร กรณไมสวมถงมอ ตองมมาตรการใหคนงานลางมอ เลบ แขนใหสะอาด6.2.4 ไมสวมใสเครองประดบตางๆ ขณะปฏบตงานและดแลสขอนามยของมอและเลบใหสะอาดอยเสมอ6.2.5 สวมหมวก หรอผาคลมผม หรอตาขาย

6.3 มการฝกอบรมเจาหนาทผปฏบตงานเกยวกบสขลกษณะทวไป และความรทวไปในการผลตอาหารตามความเหมาะสม6.4 ผทไมเกยวของกบการผลต ปฏบตตามขอ 6.1 – 6.2 เมออยในบรเวณผลต

6.4 มาตรฐานการผลตอตสาหกรรมอาหารในภาวะทเศรษฐกจของโลกไดเจรญรดหนาไปอยางรวดเรว การเชอมโยงของขอมลขาวสารและเทคโนโลยตาง ๆ ไดกาวหนาและพฒนาไปอยางไมหยดยง ประเทศไทยจงมความจาเปนทจะตองปรบตวปรบทาทตาง ๆ ใหทนกบเหตการณของโลกทเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะในดานการคาซงประเทศไทยมบทบาทสาคญในการเปนประเทศทสงออกสนคาไปยงตางประเทศรายใหญของโลก

การสงออกอาหารไมเพยงแตจะพจารณาถงความสาคญทางเศรษฐกจดานเดยวเทานน จะตองพจารณาถงความพงพอใจของประเทศคคาในดานความปลอดภยและคณภาพมาตรฐานของอาหารดวย สาหรบการยกระดบมาตรฐานการผลตเพอพฒนาสถานทผลตใหเปนไปตามขอกาหนดของประเทศคคาของสานกคณะกรรมการอาหารและยา มรปแบบทดาเนนการคอ การนาหลกเกณฑวธการทดในการผลตอาหาร (GoodManufacturing Practice : GMP) และการวเคราะหอนตรายจดควบคมวกฤต (Hazard Analysis CriticalControlPoints : HACCP) ใหผประกอบการใชเปนแนวทางในการพฒนายกระดบมาตรฐานการผลตของตนเอง และเพอนาไปใชในการปองกน กาจด และลดอนตรายตาง ๆ ทอาจเกดการปนเปอนดวยกายภาพ ทางดานจลนทรยและทางดานเคมในผลตภณฑอาหาร เพอใหอาหารนนปลอดภยในการบรโภค

4. ระบบการจดการของเสยในระดบอตสาหกรรม

เทคโนโลยการบาบดนาเสยอยางงายสาหรบผประกอบแปรรปอาหาร ในชมชน

นยามของนาทง นาเสยหมายถงนาทมสภาพทางกายภาพ สวนประกอบทางเคมและ สภาวะทางชวภาพ ทไมเหมาะสม เปนมลพษทางทศนยภาพและกอใหเกดผลเสยหายตอสงแวดลอม รวมงกอใหเกดอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา

แหลงกาเนดนาเสย

แหลงทมาของนาจาแนกไดหลายประเภท จาแนกโดยใชเกณฑของแหลงกาเนดหรอ แหลงกจกรรมเปนเกณฑ ซงแบงออกเปน 3 แหลงใหญๆ คอ

1. ชมชน

2. เกษตรกรรม

คาถาม ???? ใคร

เดอดรอนถาเกดสภาวะ

นาเสยในชมชน

3. อตสาหรกรรม

ซงนาเสยจากแหลงกาเนดทแตกตางกนนน ลวนมแตสงปนเปอนทแตกตางกนไปดงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1 มลพษหลกของแหลงกาเนดนาเสยตางๆ

แหลงกาเนดนาเสย มลพษหลก

1. บานเรอน นาทงจากหองนา หองครว หองสวม สารอนทรยจากอาหารและของเสยจากรางกาย

2. อาคารพาณชยทวไป นาทงจากหองนา หองครว หองสวมสารอนทรยจากอาหารและของเสยจากรางกาย และกจกรรมเฉพาะอยางธรกจในอาคารนนๆ เชนสารเคมจากรานเสรมสวย นามนเครอง จากรานซอมรถ เศษอาหารจากรานอาหาร

3. อาคารสานกงาน นาทงจากหองอาหาร หองสวม เศษอาหาร

4. แหลงเกษตรกรรม สารเคม เชนสารกาจดศตรพช ปยเคม

5. โรงพยาบาล นาทงจากหองวเคราะหทางเคม และทางชววทยา หองครว หองอาหาร ซงเปนนาทนาจะมเชอโรคปะปนมาดวย

6. รานอาหาร นาทงจากหองครวเปนหลก นาทงจากหองนา หองสวม

7. สถานศกษา นาทงจากหองนา หองสวม รานอาหาร หองปฎบตการชววทยา

8. แหลงอตสาหกรรม นาทงทปนเปอนจากกระบวนการ สงปนเปอนขนกบวตถดบ ซงมหลากหลายประเภทมาก เชน เศษซากอาหาร เนอสตว แปง ซงเปนสารอนทรยเปนสวนใหญและ อาจเปน สารเคม สารพษ สารอนทรย เศษอาหาร นาทงทมเชอโรคปนเปอน

*** จาไววา !!! นาทงแตละประเภทมวธการบาบดหรอจดการทแตกตางกนตามความเหมาะสมของสงปนเปอนนนๆ

มาตรฐานของนาเสย/นาทง มาตรฐานของนาเสย/นาทงจากแหลงตางๆ หรอมาตรฐานคณภาพนากจดเปนขอมลทสาคญอกประการหนงทควรทราบกอนการเรยนรในดานเทคโนโลยการจดการนาทง ขอมลบางประการแสดงในตารางท2ตารางท 2 แสดงมาตรฐานคณภาพนาทงจากโรงงานอตสาหกรรมและนคมอตสาหกรรม

คาดชชวดคณภาพนา คามาตรฐาน1. คาความเปนกรดและดาง(pH value)

5.5-9.0

2. คาทดเอส(TDS หรอTotal Dissolved Solids)

- ไมเกน 3,000 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตละประเภทของแหลงรองรบนาทง หรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรม ทคณะกรรมการควบคมมลพษเหนสมควรแตไมเกน 5,000 มก/ล.- นาทงทจะระบายลงแหลงนากรอยทมคาความเคม (Salinity) เกน 2,000มก/ล. หรอลงสทะเลคาทดเอสในนาทงจะมคามากกวาคาทดเอส ทมอยในแหลงนากรอยหรอนาทะเลไดไมเกน 5,000 มก/ล.

3. สารแขวนลอย(Suspended Solids)

ไมเกน 50 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตประเภทของแหลงรองรบนาทงหรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรม หรอประเภทของระบบบาบดนาเสยตามทคณะกรรมการควบคมมลพษเหนสมควรแตไมเกน 150 มก/ล.

4. อณหภม(Temperature) ไมเกน 40 ºC5. สหรอกลน ไมเปนทพงรงเกยจ6. ซลไฟด(Sulfide as H2S) ไมเกน 1.0 มก/ล.7. ไซยาไนด(Cyanide asHCN)

ไมเกน 0.2 มก/ล.

8. นามนและไขมน(Fat, Oiland Grease)

ไมเกน 5.0 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตประเภทของแหลงรองรบนาทงหรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรมตามทคณะกรรมการควบคมมลพษเหนสมควรแตไมเกน 150 มก/ล.

9. ฟอรมาลดไฮด(Formaldehyde)


10. สารประกอบฟนอล(Phenols)


11. คลอรนอสระ(FreeChlorine)


12. สารทใชปองกนหรอกาจดศตรพชหรอสตว(Pesticide)

ตองตรวจไมพบตามวธตรวจสอบทกาหนด

13. คาบโอด(5 วนทอณหภม20 ºC BiochemicalOxygen Demand : BOD)

ไมเกน 20 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตประเภทของแหลงรองรบนาทงหรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรมตามทคณะกรรมการควบคมมลพษเหนสมควรแตไมเกน 60 มก/ล.

14. คาทเคเอน(TKN หรอTotal Kjeldahl Nitrogen)


15. คาซโอด(ChemicalOxygen Demand : COD)


16. โลหะหนก(Heavy Metal)

16.1. สงกะส(Zn) ไมเกน 5.0 มก/ล. 16.2. โครเมยมชนดเฮกซาวาเลนท (HexavalentChromium)


16.3. โครเมยมชนดไตรวาเลนท(Trivalent

Chromium)


16.4. ทองแดง(Cu) ไมเกน 2.0 มก/ล. 16.5. แคดเมยม(Cd) ไมเกน 0.33 มก/ล. 16.6. แบเรยม(Ba) ไมเกน 1.0 มก/ล. 16.7. ตะกว(Pb) ไมเกน 0.2 มก/ล. 16.8. นคเกล(Ni) ไมเกน 1.0 มก/ล. 16.9. แมงกานส(Mn) ไมเกน 5.0 มก/ล. 16.10. อารเซนค(As) ไมเกน 0.25 มก/ล. 16.11. เซเลเนยม(Se) ไมเกน 0.02 มก/ล. 16.12. ปรอท(Hg) ไมเกน 0.005 มก/ล.

หมายเหต ตามประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม ฉบบท 3 (พ.ศ. 2539)

เทคโนโลยการบาบดนาเสยทเหมาะสมสาหรบแหลงประกอบการแปรรปอาหาร กรมโรงงานอตสาหกรรม ทาหนารบผดชอบปญหานาทงจากโรงงานอตสาหกรรม ซงรวมไปทงการทาหนาทในการพจารณาหลกการบาบดนาทง และตรวจสอบระบบนาเสยซงสรางเสรจไปแลววาเปนไปตามแบบแปลนทไดอนญาตไวหรอไม รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการบาบดนาเสยเปนสงทตองดาเนนการควบคไปดวย นาทงจากอตสาหกรรมแปรรปอาหาร เชน แปรรปเนอสตว จะปนเปอนไปดวยสารอนทรยเปนหลก ดงนนการเลอกวธการเพอบาบดอยางงายมหลายวธ จงจาเปนตองเลอกกระบวนการทเหมาะสมโดยตองพจารณาถงความเปนไปไดตางๆ คอ

· ความตองการในการจาจดสารตางๆ ในนาเสย เชน นาทงจากอตสาหกรรมแปรรปอาหาร

เนนกาจดสารอนทรยเปนหลก

· ประสทธภาพของระบบบาบดนาเสย

· ขนาดพนททตองการใชสาหรบโรงงานบาบดนาเสย

· ราคาคากอสราง /ราคาบารงรกษาและดาเนนงาน

· จานวนเครองมอกลทตองการใชในระบบบาบด /ความยากงายในการควบคมดแลระบบ

บาบด

ในทนขอแนะนาเทคโนโลยทเหมาะสม และจดวาเปนวธอยางงายสาหรบบาบดนาเสยจากอตสาหกรรมแปรรปอาหารคอ ระบบบอบาบดเสถยร (Stabilization pond)

ระบบบาบดนาเสยแบบปรบสภาพตามธรรมชาต หรอเรยกวา บอบาบดเสถยร(Stabilization pond)

*******บอปรบเสถยรสามารถบาบดนาเสยจากชมชน หรอโรงงานบางประเภท เชน โรงงานผลตอาหาร โรงฆาสตว เปนตน และเปนระบบทมคากอสรางและคาดแลรกษาตา วธการเดนระบบไมยงยากซบซอน ผควบคมระบบไมตองมความรสง แตตองใชพนทกอสรางมากจงเปนระบบทเหมาะกบชมชนทมพนทเพยงพอและราคาไมแพง**********

บอปรบเสถยรเปนบอบาบดนาเสยแบบอาศยธรรมชาต เปนบอ หรอสระทรบนาเสยประเภทอนทรยสาร สามารถแบงออกเปนลกษณะตามการยอสลายของสารอนทรยของแบคทเรยได 3 ประเภทคอ บอแอนแอโรบค (Anaerobic pond) บอแฟคคลเททฟ (Facultative pond) และบอแอโรบค(Aerobic pond) และหากมบอหลายบอตอเนองกน บอสดทายจะทาหนาทเปนบอบม (Maturationpond) เพอปรบปรงคณภาพนาทงกอนระบายออกสแวดลอม โดยปกตระบบบอบาบดเสถยรจะมการตอกนแบบอนกรมอยางนอย 3-4 บอ ดงภาพท 1

ภาพแสดง 1 ระบบบอบาบดเสถยรซงมการตอกนแบบอนกรม

1.1 บอหมก (Anaerobic Pont )

เปนบอบาบดนาเสยขนตน

- มกใชเพอกาจดสารอนทรยทมความเขมขนสงดงนนจะถกอออกแบบมาเพอใหมอตราการรบสารอนทรยสง

มาก จนสาหรายและการเตมออกซเจนทผวหนาไมสามารถปอนออกซเจนไดทน ดงนนภายในทอหมกจะ

ไมมออกซเจนละลายอย

- ขอดทสดของบอคอ ใชสาหรบบาบดนาทงทมความสกปรกสงและมปรมาณของแขงสง ซงของแขงเหลานน

จะตกลงสกนบอและถกยอยสลายแบบไมใชอากาศ

- นาใสทออกจากบอจะถกปลอยลงสบอผง (Facultative Pont) สาหรบการบาบดขนตอไป

- การทางานของบอแบบน จะขนอยกบสมดลระหวางแบคทเรยททาใหเกดกรดและแบคทเรยททาใหเกด

กาซมเทน ดงนน อณหภมของบอควรมากกวา 15 องศาเซลเซยส และคาพเอช (pH) มากกวา 6

- บอแอนแอโรบค (สวนใหญจะใชในกรณทนาเสยมคาความเขมขนของสารอนทรยสงๆ เชน นาเสยจาก

โรงงานอตสาหกรรม)

- ลกษณะบอเปนสระดนธรรมดาทมความลกประมาณ 2-5 เมตร นาเสยทไหลเขาบอจะถกกกเกบเปนเวลา

หลายวนกอนจะปลอยออกไป ระหวางถกเกบกกตะกอนสารอนทรยในนาเสยจะจมตวลงและถกจลนทรย

ทดารงแบบไมใชอากาศ (Anaerobic Bacteria) ยอยสลายและแปรสภาพเปนนากบกาซตางๆ เชน

คารบอนไดออกไซด มเธน กาซไฮโดรเจนซลไฟด ทาใหการบาบดมกลนเหมนนาหลงการบาบดยงคงม

ความสกปรกเหลออย จงควรมการบาบดขนทสองตอไปกอนจะปลอยนาทงลงสลานาสาธารณะ

- การทางานของบอแบบนเปนเชนเดยวกบถงหมก ซงขนอยกบสมดลระหวางแบคทเรยททาใหเกดและ

แบคทเรยทใหเกดกาซมเธน ดงนนอณหภมของบอควรตองมากกวา 150 C ˚ และ pH ตองมากกวา 6

ภายใตสภาพเชนน ตะกอนสะสมจะมนอยทสด การเอาตะกอนออกซงจาเปนเมอตะกอนสะสมถงครงหนง

ของบอ จะทาทก 3 ป – 5 ป ทอณหภมตากวา 150 C ˚ บอหมกนจะทาหนาทเปนแตเพยงบอเกบตะกอน

เทานน

ในอดตบอหมกนไมเปนทนยมของวศวกรผออกแบบ เพราะกลวกลนทปลอยออกมาและความ

ตองการบารงรกษาเปนพเศษ แตปจจบนนความสมพนธระหวางการเกดกลนและอตรารบสารอนทรยเปนท

เขาใจกนดแลว ดงนนปญหานโดยปกตสามารถแกไขไดในขนออกแบบ นอกจากนการใชบอหมกทาให

สามารถประหยดพนทดนไดอยางมาก

- ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอหมกขนอยกบสภาพแวดลอมของนาในบอ เชน คาความเปนกรด -

ดาง อณหภม การแทรกซมของอากาศ

- ประสทธภาพการบาบด คา BOD ประมาณ 50 -80 เปอรเซนต

1.2 บอเเฟคคลเททฟ หรอ บอผง (Facultative Pont / (Anaerobic Pont)

บอเเฟคคลเททฟ หรอบอผง บางครงอาจเรยกวา บอแอโรบค – แอนแอโรบค หรอบอกง – แอโรบค

บอเเฟคคลเททฟเปนบอทนยมใชกนมากทสด โดยปกตแลวจะรบนาเสยจากทผานการบาบดขนตนมากอน ภายในบอมลกษณะการทางานแบงเปน 2สวน คอ- สวนบนของบออยในสภาพแอโรบค ( มออกซเจน / มอากาศ ) เนองจากการเตมอากาศทผวหนาซงไดมา

จากการรบออกซเจนจากการถายเทอากาศทบรเวณผวนาและจากการสงเคราะหแสงของสาหราย

สวนลางของบออยในสภาพแอนแอโรบค (ไรอากาศ / ไรออกซเจน ) สารอนทรยทตกตะกอนจงถกยอยสลายแบบ แอนโรบค (ไมใชออกซเจน ) ลกษณะเปนบอดนหรอคอนกรตทมความลกประมาณ 1.0 – 2.5

เมตร ทผวนาทการถายเทของอากาศทาใหบอไดรบออกซเจน เนองจากนาเสยทไหลเขาสบอจะมธาตอาหารของพชอดมสมบรณ ดงนน จงมการเตบโตของสาหราย ( Algae ) จานวนมาก ชวงบนของบอจะมแสงแดดสองลงไป สาหรายจะสงเคราะหแสงดวยคลอโรฟลลและจะปลอยกาซออกซเจนออกมา จลนทรยประเภทใชอากาศ ( Anaerobic Bacteria ) จะใชออกซเจนนในการยอยสลายอนทรย เพอเปนอาหารสาหรบการสรางเซลลใหมและเปนพลงงาน การดารง – ชวตของสาหรายและจลนทรยในบอจงเปนแบบพงพากนและกนสภาวะในชวงบนของบอจะเปนแบบมอากาศ (Aerobic Condition) บอชวงลางซงแสงแดดสองไมถงและมปรมาณออกซเจนนอยหรอไมม จะอยในสภาวะแบบไรอากาศ (Anaerobic Condition) จลนทรยจะยอยสลายสารอนทรยและแปรสภาพเปนกาซตางๆในลกษณะเดยวกบบอหมก แตกาซทลอยขนมาจะถกออกซไดสโดยออกซเจนทอยชวงบนของบอกลายเปนกาซทไมมกลนเหมน กระบวนการบาบดทเกดขนมทงทางกายภาพ เคมชววทยา ซงเรยกกนวา การทาความสะอาดกนเอง(self-purification) และเกยวของกบปฏกรยาของสาหรายและแบคทเรยภายใตอทธพลของแสงอาทตย หรอการสงเคราะหแสง(photosynthesis)สารอนทรยทอยในนาทงจะถกทาใหคงตวกอเกดกลมสาหรายสวนหนง อกสวนกเปลยนเปนสารอนนทรยทคงตวกวาซงจะหลดออกไปพรอมกบนาทไหลออกจากบอ

อยางไรกตามถาหากปรมาณสารอนทรยหรอบโอดทปลอยเขาสบอสงเกนไปจนออกซเจนไมเพยงพอ และสาหรายจะสงเคราะหแสงใหออกซเจนเฉพาะเวลากลางวน สวนกลางคนจะหายใจเอาออกซเจนออกและปลอยคารบอนไดออกไซด ดงนนปรมาณออกซเจนจะละลายนาตามาก ในเวลากลางคนจงอาจเปลยนสภาพเปนบอหมกและเกดกลนได การออกแบบระบบบอผง คากาหนดสาคญไดแกปรมาณภาวะบโอด ซงไมสงเกนไปจนบอเนาเหมน คาระยะเวลาเกบกกอยระหวาง 5-30 วน เพอใหคงตวและไมนารงเกยจเมอปลอยลงสแหลงรบนาทงหรอฟนดน ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอผงประมาณรอยละ 80-951.3 บอแอโรบค(Anaerobic Pond) เปนบอดนทไดรบการออกแบบใหตนเพอใหแสงแดดสองทะลตลอดความลกของบอ เพอใหเกดภาวะออกซเจนกระจายทวทงบอและมสภาพเปนแอโรบคตลอดความลกประกอบกบปรมาณสารอนทรยในนาเสยไดถกบาบดไปจนเหลอไมมากนก กระบวนการยอยสลายในบอนจงเปนแบบใชออกซเจนตลอดทงบอ โดยออกซเจนทใชจะมาจากการสงเคราะหแสงของสาหรายและการแพรจากบรรยากาศลงสผวนา บงผงแบบนจะเปนขนตอนของการบาบดขนสดทาย แตนาทออกจากบอจะมสาหรายปะปนสง จงตองมบอบมไวรองรบ ระบบบอนยงสามารถฆาเชอโรคไดสวนหนงโดยอาศยแสงแดดอกดวย

1.4 บอบม(maturation Pond) เปนบอหรอสระดนทมความลกประมาณ1.0-1.5 เมตร มกใชรองรบนาทผานการบาบดมาแลว เชน นาจากบอผงเพอฟอกนาทงใหมความสะอาดยงขนกอนระบายลงสนาสาธารณะ การออกแบจะใชวธทาใหตลอดความลกของบออยในสภาวะมอากาศและใหระยะเวลาเกบกกไดนานยงขนเพออาศยแสงแดดในการฆาเชอโรคจนอยในระดบทระบายทงได

ระบบบอปรบสภาพตามธรรมชาตมทงขอดและขอเสยดงแสดงรายละเอยดในตารางท 3ตารางท 3 เปรยบเทยบขอดและขอเสยของระบบบอปรบสภาพตามธรรมชาตขอด ขอเสย1.ระบบบอสามารถบาบดนาเสยใหสะอาดขนถงระดบทตองการ โดยเสยคาใชจายตาสดตองการการ

1.ตองการพนทมาก

บารงรกษานอยทสดและใชผควบคมทไมตองมความรมากนก2.สามรถกาจดจลนทรยททาใหเกดโรคมากกวาวธการบาบดแบบอน3.ทนทานตอการเพมอยางกะทนหน(Shok Load)ของอตรารบสารอนทรยจากโรงงานอตสากรรมและการเกษตรได4.สามารถบาบดนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและการเกษตรได5.สามารถทจะออกแบบ ดดแปลงไดอก6.ในกรณทจะเลกโครงการ พนทบอนจะนาไปใชอยางอนไดอก โดยทไมตองมการรอถอนมากนก7.สาหรายทเกดขนในบอสามารถทจะทาเปนฟารมเลยงปลาได

2.ในกรณทใชบอหมก อาจมกลนถาออกแบบหรอควบคมไมด3.นาทงออกจากระบบบออาจมสาหรายปะปนอยโดยเฉพาะจากบอแอโรบค

4.การทางานขนอยกบธรรมชาต

5.ตองกาจดหญา วชพชและตนไม6.เปนแหลงเพาะยง

7.อาจทาใหเกดมลพษกบนาใตดนได

………………………....................................

ภาคผนวกผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ

ขาวเกรยบหนอไม

สวนผสมสวนผสม ปรมาณทตองใช(กรม)

หนอไม (หนอไมสก/หนอไมดบ) 250แปงมนสาปะหลง 500แปงสาล 100เกลอปน 9พรกไทยปน 10กระเทยมสบละเอยด 50ผงปรงแตงหม/ไก 20นาอน 50-55%ของแปง

วธการทาหนอไมทใชอาจตมใหสกกอนหรอใชดบโดยนามาสบใหละเอยดกอน

1.นาแปงมนสมปะหลงและแปงสาล เกลอปน เครองปรงรสหม/ไก พรกไทยปน ผสมใหเขากน

2.นาแปงทผสมแลวสวนหนงนวดกบนาอนกอนแลวจงคอยๆเตมหนอไม กระเทยมสบ และแปงสวนทเหลอนวดจนเหนยวเปนเนอเดยวกนไมตดมอ(ในการเตมนาใหคอยๆเตมทละนอยเพราะในหนอไมมนาอยแลว) เมอไดทลองปนใหนมพอด ถาแขงเกนไปขาวเกรยบจะแตก แตถานมเกนไปปนแลวจะไมกลม

3.นาแปงทนวดไดทแลวมาปนเปนแทงกลมยาว นงใหสกประมาณ 20 – 30 นาท

4.เมอนงเสรจแลวตงทงไวใหเยน นาไปแชเยนไว 1 คนเพอใหผวขางนอกแขงและหนงาย

5.นาไปหนเปนชนบางๆตากใหแหง(อบทอณหภม 55 องศาเซลเซยสนาน 6 ชวโมง)

6.เกบในภาชนะทปดสนทและกนแสงได เวลาทานนามาทอดในนามนรอนๆ

ชาใบไผ

วสดอปกรณ1.ถาด 2.มดหรอกรรไกร3.กระทะ+ ตะหลว 4.หมอนง5.เตาแกส 6.ตอบ7.เครองปน 8.เครองซว9.ซองชา 10.เครองชง

วตถดบยอดไผ (ไผศรปราจนและไผกมซง)

กระบวนการแปรรป1.นาใบไผสดแตละชนดลางใหสะอาด นาไปชงนาหนกเรมตน

2.นง ทอณหภม 95-100 0c เปนเวลา 1 นาท

3.นาใบไผทนง เสรจแลวแผใสถาด นาไปอบแหงทอณหภม 80 0c เปนเวลานาน 40 นาท

4.เมออบแหงครบเวลาแลว นาไปควใหมกลนหอม ประมาณ 3-5 นาท

5.แลวนาไปบดใหละเอยดทนท บรรจใสถงประมาณ 2 กรม

6.ชงโดยทาการแชผงชาทไดทเวลา 7 นาท

การทาหนอไมดอง

อปกรณทใชในการผลต : โอง, มด, กะละมง, ตะแกรง

หนอไมดอง

สวนผสม1.หนอไม2.เกลอ 3.นา

วธการทา1.นาหนอไมมาสบตามความตองการ เมอไดตามความเหมาะสมแลวใหเชนาไว 1 คน โดยใหนาทวมนาหนอไม2.เมอแชนาได 1 คน แลว ใหตดหนอไมออกใหสะเดดนาเพอจะไดไรคลกเคลาได

3.นาเกลอทะเลทเตรยมไวมาคลกเคลากบหนอไม

4. นาถงพลาสตกรองกนโองหรอปบโดยใหชอนกน 2 ใบ แลวนาหนอไมทคลกเคลาเกลอแลวอดลงโองหรอปบ

โดยใหแนนจนเตมหรอตามความตองการ

5.ใชยางรดปดปากใหแนนและเกบไวทรม เกบไวประมาณ 2-3 เดอน สามารถนามารบประทานได

หนอไมดองเปรยว

สวนผสม

1.หนอไมไผตงปอกเปลอกออกแลว 1 กโลกรม

2.เกลอปน 2 ชอนโตะ

3.แปงขาวเจา 1 ชอนโตะ

วธทา

1.ไสหนอไมเปนแผนบาง ๆ ตามขวาง ถาหนอไมหนอใหญผาครงหนอ แลวจงไสหรอสบหยาบ ๆ ลางนาทง 2 -

3 ครง แลวแชคางคน 1 คน

2. นา หนอไมขนผงใหสะเดดนา แลวจงเคลาหนอไมกบเกลอ และแปงขาวเจาใหทว แลวใสในโองหรอขวดปาน

กลาง กดใหแนน ใชใบตองปดปากขวด ถาใสโองกใชกอนหนทบอกท หมกไวประมาณ 50 วน จงรบประทานได

เคลดลบตองเลอกชนดของหนอไมใหพอเหมาะกบเวลาทดอง

"การ ดองหนอไมใหอรอยตองดวาเปนหนอไมอะไร ถาเปนหนอไมปาตองดองนานเปนเดอนขนไป หรอขามปไดยงด รสชาตจะไมขน เหนยวไมเปอยยย ถาเปนหนอไมไผตงใชเวลาเพยง 3-7 วน จะรบประทานไดแลวแตปกตทวไปทงสองชนดจะดอง ประมาณ 15 วน หนอไมทไมควรนามาดองเลยคอไผสสก เพราะเนอจะหยาบไมอรอยและเนางาย ทสาคญควรเลอกหนอไมเนอแนน ๆ สวนการแชนาใหมดจะชวยใหหนอไมดองมสขาวสวยดสะอาด นากน และทตองระมดระวงมากในการดองคอ ไมใหนาเขาเดดขาด เพราะจะทาใหหนอไมเนาเสยตองทงทงหมด ขาดทนแนนอน"

แบบประเมนผลการฝกอบรมชอหลกสตร การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรปผลตภณฑจากหนอไมแล

ใบไผใหไดตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม”วนท : 9-10 กรกฎาคม2554สถานท : โครงการจดตง อาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo)

สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บานทงใหญ ต.นคมพฒนา อ.บางระกา จ.พษณโลก65140

ความคดเหนเกยวกบการฝกอบรม (ทาเครองหมาย ü)

ประเดน 5 (=ดมาก) 4 (=ด) 3 (=พอใช) 2 (=แย)1 (=แยมาก)

1. ความเหมาะสมดาน เนอหา กจกรรม

2. ความเหมาะสมดาน เอกสาร

3. ความเหมาะสมดาน ระยะเวลาในการอบรม

4. ความเหมาะสมดาน สถานท

5. ความเหมาะสมดาน วทยากร

6.ความรทไดรบจากการอบรม

7. ความรทสามารถนาไปประยกตใช8. หลกสตรอนทอยากใหจดฝกอบรม ..................................................................................................................................………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….9. ขอเสนอแนะ ...................................................................................................................................................................…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

โดยภาพรวมทานพอใจกบการฝกอบรมครงนมากนอยเพยงใด

� ดมาก � ด � พอใช � ควรปรบปรง

{{ดวยความขอบคณจากคณะผจดอบรม{{

แบบประเมนผลการฝกอบรมชอหลกสตร : การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรปผลตภณฑจากหนอไมแล

ใบไผใหไดตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม”วนท : 23-24 กรกฎาคม 2554สถานท : โครงการจดตง อาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo)

สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บานทงใหญ ต.นคมพฒนา อ.บางระกา จ.พษณโลก65140

ความคดเหนเกยวกบการฝกอบรม (ทาเครองหมาย ü)

ประเดน 5 (=ดมาก) 4 (=ด) 3 (=พอใช) 2 (=แย)1 (=แยมาก)

1. ความเหมาะสมดาน เนอหา กจกรรม

2. ความเหมาะสมดาน เอกสาร

3. ความเหมาะสมดาน ระยะเวลาในการอบรม

4. ความเหมาะสมดาน สถานท

5. ความเหมาะสมดาน วทยากร

6.ความรทไดรบจากการอบรม

7. ความรทสามารถนาไปประยกตใช8. หลกสตรอนทอยากใหจดฝกอบรม ..................................................................................................................................………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….9. ขอเสนอแนะ ...................................................................................................................................................................…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

โดยภาพรวมทานพอใจกบการฝกอบรมครงนมากนอยเพยงใด

� ดมาก � ด � พอใช � ควรปรบปรง

{{ดวยความขอบคณจากคณะผจดอบรม{{

สรปแบบประเมนผลการฝกอบรมโครงการ “การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรรปผลตภณฑจากหนอไมและใบไผ

ใหไดตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม”โครงการจดตงอาณาจกรไผทอง (Kingdom of Golden Bamboo) สานกงาน เลขท 13 หมท 8 บาน

ทงใหญ ตาบลนคมอตสาหกรรม อาเภอบางระกา จงหวดพษณโลก วนท 9-10 กรกฎาคม 2554โดยมผประเมนแบบฝกอบรม 40 คน

ความคดเหนเกยวกบความเหมาะสมในจดการฝกอบรมในภาพรวม คะแนนในการตดสน 5 = ดมาก ถง 1 =แยมาก โดยมประเดนในการแสดงความคดเหนดงน

เนอหาและกจกรรม คะแนนเฉลยในสวนของเนอหาและกจกรรมอยท 4.90 คะแนน คดเปน 98%คอ เนอหาและกจกรรมมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

เอกสาร คะแนนเฉลยในสวนของเอกสารอยท 4.80 คะแนน คดเปน 96% คอ เอกสารประกอบการอบรมมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

เวลา คะแนนเฉลยในสวนของเวลาอยท 4.75 คะแนน คดเปน 95% คอ เวลามความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

สถานท คะแนนเฉลยในสวนของสถานทอยท 4.65 คะแนน คดเปน 93% คอ สถานทมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

วทยากร คะแนนเฉลยในสวนของวทยากรอยท 4.95 คะแนน คดเปน 99% คอ วทยากรมความเหมาะสมอยในระดบดถงดมาก

ความรทไดรบการอบรม คะแนนเฉลยในสวนของความรทผประกอบการไดรบจากการอบรมอยท4.85 คะแนน คดเปน 97 % คอ ผเขาอบรมไดรบความรหลงจากการเขารบการฝกอบรมแลวอยในระดบดมาก

ความร ทสามารถนาไปประยกตใช คะแนนเฉลยในสวนของการนาความรของผเขาอบรมไปประยกตใช อยท 4.70 คะแนน คดเปน 94% คอ ผเขาอบรมสามารถจะนาความรทไดรบจากเขารบการฝกอบรมอยในระดบดถงดมาก

เอกสารประกอบการอบรม

โครงการ คลนคเทคโนโลย ประจาป พ.ศ. 2554

“การเพมศกยภาพและคณภาพการผลตและการแปรป

ผลตภณฑจากหนอไมและใบไผใหไดตามมาตรฐาน

ผลตภณฑอตสาหกรรม”

โดย

ภาควชาอตสาหกรรมเกษตรคณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

มหาวทยาลยนเรศวร


นยามของนาทง นาเสยหมายถงนาทมสภาพทางกายภาพ สวนประกอบทางเคมและ สภาวะทาง

ชวภาพ ทไมเหมาะสม เปนมลพษทางทศนยภาพและกอใหเกดผลเสยหายตอสงแวดลอม รวมงกอใหเกด

อนตรายตอสงมชวตในแหลงนา

แหลงกาเนนนาเสย

แหลงทมาของนาจาแนกไดหลายประเภท จาแนกโดยใชเกณฑของแหลงกาเนดหรอ แหลง

กจกรรมเปนเกณฑ ซงแบงออกเปน 3 แหลงใหญๆ คอ

1. ชมชน



ซงนาเสยจากแหลงกาเนดทแตกตางกนนน ลวนมแตสงปนเปอนทแตกตางกนไปดงแสดงใน

ตารางท 1






1. บานเรอน นาทงจากหองนา หองครว หองสวม สารอนทรยจากอาหารและของเสยจาก

รางกาย

2. อาคารพาณชยทวไป นาทงจากหองนา หองครว หองสวมสารอนทรยจากอาหารและของเสยจาก

รางกาย และกจกรรมเฉพาะอยางธรกจในอาคารนนๆ เชนสารเคมจากรานเสรม

สวย นามนเครอง จากรานซอมรถ เศษอาหารจากรานอาหาร



5. โรงพยาบาล นาทงจากหองวเคราะหทางเคม และทางชววทยา หองครว หองอาหาร ซงเปน

นาทนาจะมเชอโรคปะปนมาดวย



8. แหลงอตสาหกรรม นาทงทปนเปอนจากกระบวนการ สงปนเปอนขนกบวตถดบ ซงมหลากหลาย

ประเภทมาก เชน เศษซากอาหาร เนอสตว แปง ซงเปนสารอนทรยเปนสวนใหญ

และ อาจเปน สารเคม สารพษ สารอนทรย เศษอาหาร นาทงทมเชอโรคปนเปอน

*** จาไววา !!! นาทงแตละประเภทมวธการบาบดหรอจดการทแตกตางกนตามความเหมาะสมของสง

ปนเปอนนนๆ

มาตรฐานของนาเสย/นาทง

มาตรฐานของนาเสย/นาทงจากแหลงตางๆ หรอมาตรฐานคณภาพนากจดเปนขอมลทสาคญอก

ประการหนงทควรทราบกอนการเรยนรในดานเทคโนโลยการจดการนาทง ขอมลบางประการแสดงใน


ตารางท 2 แสดงมาตรฐานคณภาพนาทงจากโรงงานอตสาหกรรมและนคมอตสาหกรรม

คาดชชวดคณภาพนา คามาตรฐาน

1. คาความเปนกรดและดาง

(pH value)

5.5-9.0

2. คาทดเอส(TDS หรอ Total

Dissolved Solids)

- ไมเกน 3,000 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตละประเภทของแหลงรองรบ

นาทง หรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรม ทคณะกรรมการควบคมมลพษ

เหนสมควรแตไมเกน 5,000 มก/ล.

- นาทงทจะระบายลงแหลงนากรอยทมคาความเคม (Salinity) เกน 2,000

มก/ล. หรอลงสทะเลคาทดเอสในนาทงจะมคามากกวาคาทดเอส ทมอยใน

แหลงนากรอยหรอนาทะเลไดไมเกน 5,000 มก/ล.

3. สารแขวนลอย(Suspended

Solids)

ไมเกน 50 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตประเภทของแหลงรองรบนาทง

หรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรม หรอประเภทของระบบบาบดนาเสย

ตามทคณะกรรมการควบคมมลพษเหนสมควรแตไมเกน 150 มก/ล.

4. อณหภม(Temperature) ไมเกน 40 ºC

5. สหรอกลน ไมเปนทพงรงเกยจ

6. ซลไฟด(Sulfide as H2S) ไมเกน 1.0 มก/ล.

7. ไซยาไนด(Cyanide as

HCN)


8. นามนและไขมน(Fat, Oil

and Grease)

ไมเกน 5.0 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตประเภทของแหลงรองรบนาทง

หรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรมตามทคณะกรรมการควบคมมลพษ

เหนสมควรแตไมเกน 150 มก/ล.

9. ฟอรมาลดไฮด

(Formaldehyde)


10. สารประกอบฟนอล

(Phenols)


11. คลอรนอสระ(Free

Chlorine)


12. สารทใชปองกนหรอ ตองตรวจไมพบตามวธตรวจสอบทกาหนด

กาจดศตรพชหรอสตว

(Pesticide)

13. คาบโอด(5 วนทอณหภม

20 ºC Biochemical Oxygen

Demand : BOD)




14. คาทเคเอน(TKN หรอ

Total Kjeldahl Nitrogen)




15. คาซโอด(Chemical

Oxygen Demand : COD)





16.1. สงกะส(Zn) ไมเกน 5.0 มก/ล.

16.2. โครเมยมชนดเฮก

ซาวาเลนท (Hexavalent

Chromium)


16.3. โครเมยมชนดไตร

วาเลนท(Trivalent Chromium)


16.4. ทองแดง(Cu) ไมเกน 2.0 มก/ล.

16.5. แคดเมยม(Cd) ไมเกน 0.33 มก/ล.

16.6. แบเรยม(Ba) ไมเกน 1.0 มก/ล.

16.7. ตะกว(Pb) ไมเกน 0.2 มก/ล.

16.8. นคเกล(Ni) ไมเกน 1.0 มก/ล.

16.9. แมงกานส(Mn) ไมเกน 5.0 มก/ล.

16.10. อารเซนค(As) ไมเกน 0.25 มก/ล.

16.11. เซเลเนยม(Se) ไมเกน 0.02 มก/ล.

16.12. ปรอท(Hg) ไมเกน 0.005 มก/ล.


เทคโนโลยการบาบดนาเสยทเหมาะสมสาหรบแหลงประกอบการแปรรปอาหาร

กรมโรงงานอตสาหกรรม ทาหนารบผดชอบปญหานาทงจากโรงงานอตสาหกรรม ซงรวมไปทง

การทาหนาทในการพจารณาหลกการบาบดนาทง และตรวจสอบระบบนาเสยซงสรางเสรจไปแลววา

เปนไปตามแบบแปลนทไดอนญาตไวหรอไม รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการบาบดนาเสยเปนสงท

ตองดาเนนการควบคไปดวย

นาทงจากอตสาหกรรมแปรรปอาหาร เชน แปรรปเนอสตว จะปนเปอนไปดวยสารอนทรยเปน

หลก ดงนนการเลอกวธการเพอบาบดอยางงายมหลายวธ จงจาเปนตองเลอกกระบวนการทเหมาะสม

โดยตองพจารณาถงความเปนไปไดตางๆ คอ

· ความตองการในการจาจดสารตางๆ ในนาเสย เชน นาทงจากอตสาหกรรมแปรรป

อาหาร เนนกาจดสารอนทรยเปนหลก





บาบด

ในทนขอแนะนาเทคโนโลยทเหมาะสม และจดวาเปนวธอยางงายสาหรบบาบดนาเสยจาก

อตสาหกรรมแปรรปอาหารคอ ระบบบอบาบดเสถยร (Stabilization pond)

ระบบบาบดนาเสยแบบปรบสภาพตามธรรมชาต หรอเรยกวา บอบาบดเสถยร

(Stabilization pond)

*******บอปรบเสถยรสามารถบาบดนาเสยจากชมชน หรอโรงงานบางประเภท เชน โรงงานผลต

อาหาร โรงฆาสตว เปนตน และเปนระบบทมคากอสรางและคาดแลรกษาตา วธการเดนระบบไมยงยาก

ซบซอน ผควบคมระบบไมตองมความรสง แตตองใชพนทกอสรางมากจงเปนระบบทเหมาะกบชมชนทม

พนทเพยงพอและราคาไมแพง**********

บอปรบเสถยรเปนบอบาบดนาเสยแบบอาศยธรรมชาต เปนบอ หรอสระทรบนาเสยประเภท

อนทรยสาร สามารถแบงออกเปนลกษณะตามการยอสลายของสารอนทรยของแบคทเรยได 3 ประเภท

คอ บอแอนแอโรบค (Anaerobic pond) บอแฟคคลเททฟ (Facultative pond) และบอแอโรบค

(Aerobic pond) และหากมบอหลายบอตอเนองกน บอสดทายจะทาหนาทเปนบอบม (Maturation pond)

เพอปรบปรงคณภาพนาทงกอนระบายออกสแวดลอม

โดยปกตระบบบอบาบดเสถยรจะมการตอกนแบบอนกรมอยางนอย 3-4 บอ ดงภาพท 1




- มกใชเพอกาจดสารอนทรยทมความเขมขนสงดงนนจะถกอออกแบบมาเพอใหมอตราการรบสารอนทรย

สงมาก จนสาหรายและการเตมออกซเจนทผวหนาไมสามารถปอนออกซเจนไดทน ดงนนภายในทอ

หมกจะไมมออกซเจนละลายอย

- ขอดทสดของบอคอ ใชสาหรบบาบดนาทงทมความสกปรกสงและมปรมาณของแขงสง ซงของแขง

เหลานนจะตกลงสกนบอและถกยอยสลายแบบไมใชอากาศ






- ลกษณะบอเปนสระดนธรรมดาทมความลกประมาณ 2-5 เมตร นาเสยทไหลเขาบอจะถกกกเกบเปน

เวลาหลายวนกอนจะปลอยออกไป ระหวางถกเกบกกตะกอนสารอนทรยในนาเสยจะจมตวลงและถก

จลนทรยทดารงแบบไมใชอากาศ (Anaerobic Bacteria) ยอยสลายและแปรสภาพเปนนากบกาซตางๆ

เชน คารบอนไดออกไซด มเธน กาซไฮโดรเจนซลไฟด ทาใหการบาบดมกลนเหมนนาหลงการบาบด

ยงคงมความสกปรกเหลออย จงควรมการบาบดขนทสองตอไปกอนจะปลอยนาทงลงสลานาสาธารณะ


แบคทเรยทใหเกดกาซมเธน ดงนนอณหภมของบอควรตองมากกวา 150 C € และ pH ตองมากกวา 6

ภายใตสภาพเชนน ตะกอนสะสมจะมนอยทสด การเอาตะกอนออกซงจาเปนเมอตะกอนสะสมถง

ครงหนงของบอ จะทาทก 3 ป – 5 ป ทอณหภมตากวา 150 C € บอหมกนจะทาหนาทเปนแตเพยงบอ

เกบตะกอนเทานน

ในอดตบอหมกนไมเปนทนยมของวศวกรผออกแบบ เพราะกลวกลนทปลอยออกมาและ

ความตองการบารงรกษาเปนพเศษ แตปจจบนนความสมพนธระหวางการเกดกลนและอตรารบสารอนทรย

เปนทเขาใจกนดแลว ดงนนปญหานโดยปกตสามารถแกไขไดในขนออกแบบ นอกจากนการใชบอหมกทา

ใหสามารถประหยดพนทดนไดอยางมาก

- ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอหมกขนอยกบสภาพแวดลอมของนาในบอ เชน คาความเปน

กรด - ดาง อณหภม การแทรกซมของอากาศ




บอเเฟคคลเททฟเปนบอทนยมใชกนมากทสด โดยปกตแลวจะรบนาเสยจากทผานการบาบดขนตน

มากอน ภายในบอมลกษณะการทางานแบงเปน 2สวน คอ

- สวนบนของบออยในสภาพแอโรบค ( มออกซเจน / มอากาศ ) เนองจากการเตมอากาศทผวหนาซงไดมา


สวนลางของบออยในสภาพแอนแอโรบค (ไรอากาศ / ไรออกซเจน ) สารอนทรยทตกตะกอนจงถกยอยสลาย

แบบ แอนโรบค (ไมใชออกซเจน ) ลกษณะเปนบอดนหรอคอนกรตทมความลกประมาณ 1.0 – 2.5

เมตร ทผวนาทการถายเทของอากาศทาใหบอไดรบออกซเจน เนองจากนาเสยทไหลเขาสบอจะมธาตอาหาร

ของพชอดมสมบรณ ดงนน จงมการเตบโตของสาหราย ( Algae ) จานวนมาก ชวงบนของบอจะมแสงแดด

สองลงไป สาหรายจะสงเคราะหแสงดวยคลอโรฟลลและจะปลอยกาซออกซเจนออกมา จลนทรยประเภท

ใชอากาศ ( Anaerobic Bacteria ) จะใชออกซเจนนในการยอยสลายอนทรย เพอเปนอาหารสาหรบการสราง

เซลลใหมและเปนพลงงาน การดารง – ชวตของสาหรายและจลนทรยในบอจงเปนแบบพงพากนและกน

สภาวะในชวงบนของบอจะเปนแบบมอากาศ (Aerobic Condition) บอชวงลางซงแสงแดดสองไมถงและม

ปรมาณออกซเจนนอยหรอไมม จะอยในสภาวะแบบไรอากาศ (Anaerobic Condition) จลนทรยจะยอยสลาย

สารอนทรยและแปรสภาพเปนกาซตางๆในลกษณะเดยวกบบอหมก แตกาซทลอยขนมาจะถกออกซไดสโดย

ออกซเจนทอยชวงบนของบอกลายเปนกาซทไมมกลนเหมน กระบวนการบาบดทเกดขนมทงทางกายภาพ

เคม ชววทยา ซงเรยกกนวา การทาความสะอาดกนเอง(self-purification) และเกยวของกบปฏกรยาของ

สาหรายและแบคทเรยภายใตอทธพลของแสงอาทตย หรอการสงเคราะหแสง(photosynthesis)สารอนทรยท

อยในนาทงจะถกทาใหคงตวกอเกดกลมสาหรายสวนหนง อกสวนกเปลยนเปนสารอนนทรยทคงตวกวาซง

จะหลดออกไปพรอมกบนาทไหลออกจากบอ

อยางไรกตามถาหากปรมาณสารอนทรยหรอบโอดทปลอยเขาสบอสงเกนไปจนออกซเจน

ไมเพยงพอ และสาหรายจะสงเคราะหแสงใหออกซเจนเฉพาะเวลากลางวน สวนกลางคนจะหายใจเอา

ออกซเจนออกและปลอยคารบอนไดออกไซด ดงนนปรมาณออกซเจนจะละลายนาตามาก ในเวลากลางคน

จงอาจเปลยนสภาพเปนบอหมกและเกดกลนได การออกแบบระบบบอผง คากาหนดสาคญไดแกปรมาณ

ภาวะบโอด ซงไมสงเกนไปจนบอเนาเหมน คาระยะเวลาเกบกกอยระหวาง 5-30 วน เพอใหคงตวและไมนา

รงเกยจเมอปลอยลงสแหลงรบนาทงหรอฟนดน ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอผงประมาณรอยละ

80-95

1.3 บอแอโรบค(Anaerobic Pond)

เปนบอดนทไดรบการออกแบบใหตนเพอใหแสงแดดสองทะลตลอดความลกของบอ เพอใหเกด

ภาวะออกซเจนกระจายทวทงบอและมสภาพเปนแอโรบคตลอดความลกประกอบกบปรมาณสารอนทรยใน

นาเสยไดถกบาบดไปจนเหลอไมมากนก กระบวนการยอยสลายในบอนจงเปนแบบใชออกซเจนตลอดทงบอ

โดยออกซเจนทใชจะมาจากการสงเคราะหแสงของสาหรายและการแพรจากบรรยากาศลงสผวนา บงผงแบบ

นจะเปนขนตอนของการบาบดขนสดทาย แตนาทออกจากบอจะมสาหรายปะปนสง จงตองมบอบมไว

รองรบ ระบบบอนยงสามารถฆาเชอโรคไดสวนหนงโดยอาศยแสงแดดอกดวย

1.4 บอบม(maturation Pond)

เปนบอหรอสระดนทมความลกประมาณ1.0-1.5 เมตร มกใชรองรบนาทผานการบาบดมาแลว เชน

นาจากบอผงเพอฟอกนาทงใหมความสะอาดยงขนกอนระบายลงสนาสาธารณะ การออกแบจะใชวธทาให

ตลอดความลกของบออยในสภาวะมอากาศและใหระยะเวลาเกบกกไดนานยงขนเพออาศยแสงแดดในการ

ฆาเชอโรคจนอยในระดบทระบายทงได

ระบบบอปรบสภาพตามธรรมชาตมทงขอดและขอเสยดงแสดงรายละเอยดในตารางท 3

ตารางท 3 เปรยบเทยบขอดและขอเสยของระบบบอปรบสภาพตามธรรมชาต

ขอด ขอเสย

1.ระบบบอสามารถบาบดนาเสยใหสะอาดขนถง

ระดบทตองการ โดยเสยคาใชจายตาสดตองการการ

บารงรกษานอยทสดและใชผควบคมทไมตองม

ความรมากนก

2.สามรถกาจดจลนทรยททาใหเกดโรคมากกวา

วธการบาบดแบบอน

3.ทนทานตอการเพมอยางกะทนหน(Shok Load)

ของอตรารบสารอนทรยจากโรงงานอตสากรรมและ

การเกษตรได

4.สามารถบาบดนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและ


5.สามารถทจะออกแบบ ดดแปลงไดอก

6.ในกรณทจะเลกโครงการ พนทบอนจะนาไปใช

อยางอนไดอก โดยทไมตองมการรอถอนมากนก

7.สาหรายทเกดขนในบอสามารถทจะทาเปนฟารม

เลยงปลาได


2.ในกรณทใชบอหมก อาจมกลนถาออกแบบหรอ

ควบคมไมด

3.นาทงออกจากระบบบออาจมสาหรายปะปนอย

โดยเฉพาะจากบอแอโรบค


5.ตองกาจดหญา วชพชและตนไม

6.เปนแหลงเพาะยง


-

บทนา


นยามของนาทง นาเสยหมายถงนาทมสภาพทางกายภาพ สวนประกอบทางเคมและ สภาวะทาง

ชวภาพ ทไมเหมาะสม เปนมลพษทางทศนยภาพและกอใหเกดผลเสยหายตอสงแวดลอม รวมงกอใหเกด

อนตรายตอสงมชวตในแหลงนา

แหลงกาเนนนาเสย

แหลงทมาของนาจาแนกไดหลายประเภท จาแนกโดยใชเกณฑของแหลงกาเนดหรอ แหลง

กจกรรมเปนเกณฑ ซงแบงออกเปน 3 แหลงใหญๆ คอ

1. ชมชน



ซงนาเสยจากแหลงกาเนดทแตกตางกนนน ลวนมแตสงปนเปอนทแตกตางกนไปดงแสดงใน







1. บานเรอน นาทงจากหองนา หองครว หองสวม สารอนทรยจากอาหารและของเสยจาก

รางกาย

2. อาคารพาณชยทวไป นาทงจากหองนา หองครว หองสวมสารอนทรยจากอาหารและของเสยจาก

รางกาย และกจกรรมเฉพาะอยางธรกจในอาคารนนๆ เชนสารเคมจากรานเสรม

สวย นามนเครอง จากรานซอมรถ เศษอาหารจากรานอาหาร



5. โรงพยาบาล นาทงจากหองวเคราะหทางเคม และทางชววทยา หองครว หองอาหาร ซงเปน

นาทนาจะมเชอโรคปะปนมาดวย



8. แหลงอตสาหกรรม นาทงทปนเปอนจากกระบวนการ สงปนเปอนขนกบวตถดบ ซงมหลากหลาย

ประเภทมาก เชน เศษซากอาหาร เนอสตว แปง ซงเปนสารอนทรยเปนสวนใหญ

และ อาจเปน สารเคม สารพษ สารอนทรย เศษอาหาร นาทงทมเชอโรคปนเปอน

*** จาไววา !!! นาทงแตละประเภทมวธการบาบดหรอจดการทแตกตางกนตามความเหมาะสมของสง

ปนเปอนนนๆ

มาตรฐานของนาเสย/นาทง

มาตรฐานของนาเสย/นาทงจากแหลงตางๆ หรอมาตรฐานคณภาพนากจดเปนขอมลทสาคญอก

ประการหนงทควรทราบกอนการเรยนรในดานเทคโนโลยการจดการนาทง ขอมลบางประการแสดงใน


ตารางท 2 แสดงมาตรฐานคณภาพนาทงจากโรงงานอตสาหกรรมและนคมอตสาหกรรม

คาดชชวดคณภาพนา คามาตรฐาน

1. คาความเปนกรดและดาง

(pH value)

5.5-9.0

2. คาทดเอส(TDS หรอ Total

Dissolved Solids)

- ไมเกน 3,000 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตละประเภทของแหลงรองรบ

นาทง หรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรม ทคณะกรรมการควบคมมลพษ

เหนสมควรแตไมเกน 5,000 มก/ล.

- นาทงทจะระบายลงแหลงนากรอยทมคาความเคม (Salinity) เกน 2,000

มก/ล. หรอลงสทะเลคาทดเอสในนาทงจะมคามากกวาคาทดเอส ทมอยใน

แหลงนากรอยหรอนาทะเลไดไมเกน 5,000 มก/ล.

3. สารแขวนลอย(Suspended

Solids)


หรอประเภทของโรงงานอตสาหกรรม หรอประเภทของระบบบาบดนาเสย

ตามทคณะกรรมการควบคมมลพษเหนสมควรแตไมเกน 150 มก/ล.

4. อณหภม(Temperature) ไมเกน 40 ºC

5. สหรอกลน ไมเปนทพงรงเกยจ

6. ซลไฟด(Sulfide as H2S) ไมเกน 1.0 มก/ล.

7. ไซยาไนด(Cyanide as

HCN)


8. นามนและไขมน(Fat, Oil

and Grease)

ไมเกน 5.0 มก/ล. หรออาจแตกตางแลวแตประเภทของแหลงรองรบนาทง



9. ฟอรมาลดไฮด

(Formaldehyde)


10. สารประกอบฟนอล

(Phenols)


11. คลอรนอสระ(Free

Chlorine)


12. สารทใชปองกนหรอ

กาจดศตรพชหรอสตว

ตองตรวจไมพบตามวธตรวจสอบทกาหนด

(Pesticide)

13. คาบโอด(5 วนทอณหภม

20 ºC Biochemical Oxygen

Demand : BOD)




14. คาทเคเอน(TKN หรอ

Total Kjeldahl Nitrogen)




15. คาซโอด(Chemical

Oxygen Demand : COD)





16.1. สงกะส(Zn) ไมเกน 5.0 มก/ล.

16.2. โครเมยมชนดเฮก

ซาวาเลนท (Hexavalent

Chromium)


16.3. โครเมยมชนดไตร

วาเลนท(Trivalent Chromium)


16.4. ทองแดง(Cu) ไมเกน 2.0 มก/ล.

16.5. แคดเมยม(Cd) ไมเกน 0.33 มก/ล.

16.6. แบเรยม(Ba) ไมเกน 1.0 มก/ล.

16.7. ตะกว(Pb) ไมเกน 0.2 มก/ล.

16.8. นคเกล(Ni) ไมเกน 1.0 มก/ล.

16.9. แมงกานส(Mn) ไมเกน 5.0 มก/ล.

16.10. อารเซนค(As) ไมเกน 0.25 มก/ล.

16.11. เซเลเนยม(Se) ไมเกน 0.02 มก/ล.

16.12. ปรอท(Hg) ไมเกน 0.005 มก/ล.


เทคโนโลยการบาบดนาเสยทเหมาะสมสาหรบแหลงประกอบการแปรรปอาหาร

กรมโรงงานอตสาหกรรม ทาหนารบผดชอบปญหานาทงจากโรงงานอตสาหกรรม ซงรวมไปทง

การทาหนาทในการพจารณาหลกการบาบดนาทง และตรวจสอบระบบนาเสยซงสรางเสรจไปแลววา

เปนไปตามแบบแปลนทไดอนญาตไวหรอไม รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการบาบดนาเสยเปนสงท

ตองดาเนนการควบคไปดวย

นาทงจากอตสาหกรรมแปรรปอาหาร เชน แปรรปเนอสตว จะปนเปอนไปดวยสารอนทรยเปน

หลก ดงนนการเลอกวธการเพอบาบดอยางงายมหลายวธ จงจาเปนตองเลอกกระบวนการทเหมาะสม

โดยตองพจารณาถงความเปนไปไดตางๆ คอ

· ความตองการในการจาจดสารตางๆ ในนาเสย เชน นาทงจากอตสาหกรรมแปรรป

อาหาร เนนกาจดสารอนทรยเปนหลก





บาบด

ในทนขอแนะนาเทคโนโลยทเหมาะสม และจดวาเปนวธอยางงายสาหรบบาบดนาเสยจาก

อตสาหกรรมแปรรปอาหารคอ ระบบบอบาบดเสถยร (Stabilization pond)

ระบบบาบดนาเสยแบบปรบสภาพตามธรรมชาต หรอเรยกวา บอบาบดเสถยร

(Stabilization pond)

*******บอปรบเสถยรสามารถบาบดนาเสยจากชมชน หรอโรงงานบางประเภท เชน โรงงานผลต

อาหาร โรงฆาสตว เปนตน และเปนระบบทมคากอสรางและคาดแลรกษาตา วธการเดนระบบไมยงยาก

ซบซอน ผควบคมระบบไมตองมความรสง แตตองใชพนทกอสรางมากจงเปนระบบทเหมาะกบชมชนทม

พนทเพยงพอและราคาไมแพง**********

บอปรบเสถยรเปนบอบาบดนาเสยแบบอาศยธรรมชาต เปนบอ หรอสระทรบนาเสยประเภท

อนทรยสาร สามารถแบงออกเปนลกษณะตามการยอสลายของสารอนทรยของแบคทเรยได 3 ประเภท

คอ บอแอนแอโรบค (Anaerobic pond) บอแฟคคลเททฟ (Facultative pond) และบอแอโรบค

(Aerobic pond) และหากมบอหลายบอตอเนองกน บอสดทายจะทาหนาทเปนบอบม (Maturation pond)

เพอปรบปรงคณภาพนาทงกอนระบายออกสแวดลอม

โดยปกตระบบบอบาบดเสถยรจะมการตอกนแบบอนกรมอยางนอย 3-4 บอ ดงภาพท 1




- มกใชเพอกาจดสารอนทรยทมความเขมขนสงดงนนจะถกอออกแบบมาเพอใหมอตราการรบสารอนทรย

สงมาก จนสาหรายและการเตมออกซเจนทผวหนาไมสามารถปอนออกซเจนไดทน ดงนนภายในทอ

หมกจะไมมออกซเจนละลายอย

- ขอดทสดของบอคอ ใชสาหรบบาบดนาทงทมความสกปรกสงและมปรมาณของแขงสง ซงของแขง

เหลานนจะตกลงสกนบอและถกยอยสลายแบบไมใชอากาศ






- ลกษณะบอเปนสระดนธรรมดาทมความลกประมาณ 2-5 เมตร นาเสยทไหลเขาบอจะถกกกเกบเปน

เวลาหลายวนกอนจะปลอยออกไป ระหวางถกเกบกกตะกอนสารอนทรยในนาเสยจะจมตวลงและถก

จลนทรยทดารงแบบไมใชอากาศ (Anaerobic Bacteria) ยอยสลายและแปรสภาพเปนนากบกาซตางๆ

เชน คารบอนไดออกไซด มเธน กาซไฮโดรเจนซลไฟด ทาใหการบาบดมกลนเหมนนาหลงการบาบด

ยงคงมความสกปรกเหลออย จงควรมการบาบดขนทสองตอไปกอนจะปลอยนาทงลงสลานาสาธารณะ


แบคทเรยทใหเกดกาซมเธน ดงนนอณหภมของบอควรตองมากกวา 150 C € และ pH ตองมากกวา 6

ภายใตสภาพเชนน ตะกอนสะสมจะมนอยทสด การเอาตะกอนออกซงจาเปนเมอตะกอนสะสมถง

ครงหนงของบอ จะทาทก 3 ป – 5 ป ทอณหภมตากวา 150 C € บอหมกนจะทาหนาทเปนแตเพยงบอ

เกบตะกอนเทานน

ในอดตบอหมกนไมเปนทนยมของวศวกรผออกแบบ เพราะกลวกลนทปลอยออกมาและ

ความตองการบารงรกษาเปนพเศษ แตปจจบนนความสมพนธระหวางการเกดกลนและอตรารบสารอนทรย

เปนทเขาใจกนดแลว ดงนนปญหานโดยปกตสามารถแกไขไดในขนออกแบบ นอกจากนการใชบอหมกทา

ใหสามารถประหยดพนทดนไดอยางมาก

- ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอหมกขนอยกบสภาพแวดลอมของนาในบอ เชน คาความเปน

กรด - ดาง อณหภม การแทรกซมของอากาศ




บอเเฟคคลเททฟเปนบอทนยมใชกนมากทสด โดยปกตแลวจะรบนาเสยจากทผานการบาบดขนตน

มากอน ภายในบอมลกษณะการทางานแบงเปน 2สวน คอ

- สวนบนของบออยในสภาพแอโรบค ( มออกซเจน / มอากาศ ) เนองจากการเตมอากาศทผวหนาซงไดมา


สวนลางของบออยในสภาพแอนแอโรบค (ไรอากาศ / ไรออกซเจน ) สารอนทรยทตกตะกอนจงถกยอยสลาย

แบบ แอนโรบค (ไมใชออกซเจน ) ลกษณะเปนบอดนหรอคอนกรตทมความลกประมาณ 1.0 – 2.5

เมตร ทผวนาทการถายเทของอากาศทาใหบอไดรบออกซเจน เนองจากนาเสยทไหลเขาสบอจะมธาตอาหาร

ของพชอดมสมบรณ ดงนน จงมการเตบโตของสาหราย ( Algae ) จานวนมาก ชวงบนของบอจะมแสงแดด

สองลงไป สาหรายจะสงเคราะหแสงดวยคลอโรฟลลและจะปลอยกาซออกซเจนออกมา จลนทรยประเภท

ใชอากาศ ( Anaerobic Bacteria ) จะใชออกซเจนนในการยอยสลายอนทรย เพอเปนอาหารสาหรบการสราง

เซลลใหมและเปนพลงงาน การดารง – ชวตของสาหรายและจลนทรยในบอจงเปนแบบพงพากนและกน

สภาวะในชวงบนของบอจะเปนแบบมอากาศ (Aerobic Condition) บอชวงลางซงแสงแดดสองไมถงและม

ปรมาณออกซเจนนอยหรอไมม จะอยในสภาวะแบบไรอากาศ (Anaerobic Condition) จลนทรยจะยอยสลาย

สารอนทรยและแปรสภาพเปนกาซตางๆในลกษณะเดยวกบบอหมก แตกาซทลอยขนมาจะถกออกซไดสโดย

ออกซเจนทอยชวงบนของบอกลายเปนกาซทไมมกลนเหมน กระบวนการบาบดทเกดขนมทงทางกายภาพ

เคม ชววทยา ซงเรยกกนวา การทาความสะอาดกนเอง(self-purification) และเกยวของกบปฏกรยาของ

สาหรายและแบคทเรยภายใตอทธพลของแสงอาทตย หรอการสงเคราะหแสง(photosynthesis)สารอนทรยท

อยในนาทงจะถกทาใหคงตวกอเกดกลมสาหรายสวนหนง อกสวนกเปลยนเปนสารอนนทรยทคงตวกวาซง

จะหลดออกไปพรอมกบนาทไหลออกจากบอ

อยางไรกตามถาหากปรมาณสารอนทรยหรอบโอดทปลอยเขาสบอสงเกนไปจนออกซเจน

ไมเพยงพอ และสาหรายจะสงเคราะหแสงใหออกซเจนเฉพาะเวลากลางวน สวนกลางคนจะหายใจเอา

ออกซเจนออกและปลอยคารบอนไดออกไซด ดงนนปรมาณออกซเจนจะละลายนาตามาก ในเวลากลางคน

จงอาจเปลยนสภาพเปนบอหมกและเกดกลนได การออกแบบระบบบอผง คากาหนดสาคญไดแกปรมาณ

ภาวะบโอด ซงไมสงเกนไปจนบอเนาเหมน คาระยะเวลาเกบกกอยระหวาง 5-30 วน เพอใหคงตวและไมนา

รงเกยจเมอปลอยลงสแหลงรบนาทงหรอฟนดน ประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอผงประมาณรอยละ

80-95

1.3 บอแอโรบค(Anaerobic Pond)

เปนบอดนทไดรบการออกแบบใหตนเพอใหแสงแดดสองทะลตลอดความลกของบอ เพอใหเกด

ภาวะออกซเจนกระจายทวทงบอและมสภาพเปนแอโรบคตลอดความลกประกอบกบปรมาณสารอนทรยใน

นาเสยไดถกบาบดไปจนเหลอไมมากนก กระบวนการยอยสลายในบอนจงเปนแบบใชออกซเจนตลอดทงบอ

โดยออกซเจนทใชจะมาจากการสงเคราะหแสงของสาหรายและการแพรจากบรรยากาศลงสผวนา บงผงแบบ

นจะเปนขนตอนของการบาบดขนสดทาย แตนาทออกจากบอจะมสาหรายปะปนสง จงตองมบอบมไว

รองรบ ระบบบอนยงสามารถฆาเชอโรคไดสวนหนงโดยอาศยแสงแดดอกดวย

1.4 บอบม(maturation Pond)

เปนบอหรอสระดนทมความลกประมาณ1.0-1.5 เมตร มกใชรองรบนาทผานการบาบดมาแลว เชน

นาจากบอผงเพอฟอกนาทงใหมความสะอาดยงขนกอนระบายลงสนาสาธารณะ การออกแบจะใชวธทาให

ตลอดความลกของบออยในสภาวะมอากาศและใหระยะเวลาเกบกกไดนานยงขนเพออาศยแสงแดดในการ

ฆาเชอโรคจนอยในระดบทระบายทงได

ระบบบอปรบสภาพตามธรรมชาตมทงขอดและขอเสยดงแสดงรายละเอยดในตารางท 3

ตารางท 3 เปรยบเทยบขอดและขอเสยของระบบบอปรบสภาพตามธรรมชาต

ขอด ขอเสย

1.ระบบบอสามารถบาบดนาเสยใหสะอาดขนถง

ระดบทตองการ โดยเสยคาใชจายตาสดตองการการ

บารงรกษานอยทสดและใชผควบคมทไมตองม

ความรมากนก

2.สามรถกาจดจลนทรยททาใหเกดโรคมากกวา

วธการบาบดแบบอน

3.ทนทานตอการเพมอยางกะทนหน(Shok Load)

ของอตรารบสารอนทรยจากโรงงานอตสากรรมและ


4.สามารถบาบดนาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมและ


5.สามารถทจะออกแบบ ดดแปลงไดอก

6.ในกรณทจะเลกโครงการ พนทบอนจะนาไปใช

อยางอนไดอก โดยทไมตองมการรอถอนมากนก

7.สาหรายทเกดขนในบอสามารถทจะทาเปนฟารม

เลยงปลาได


2.ในกรณทใชบอหมก อาจมกลนถาออกแบบหรอ

ควบคมไมด

3.นาทงออกจากระบบบออาจมสาหรายปะปนอย

โดยเฉพาะจากบอแอโรบค


5.ตองกาจดหญา วชพชและตนไม

6.เปนแหลงเพาะยง


-

รายงานฉบับสมบูรณผ สนใจท วไป 5 12.5 8 20 กล...

Documents