1

เอกสารประกอบการสอน รายวชา สนทรยศาสตรและจรยธรรมในการด ารงชวต

(ทศนศลป)

อาจารยสจน สงวาลยมณเนตร

ผชวยศาสตราจารย ดร.อโศก ไทยจนทรารกษ อาจารย ดร.สรรเพชร เพยรจด อาจารยทรงเกยรต สมญาต อาจารยประภาส ไชยเขตร

อาจารยภกน เจกไธสง

สาขาวชาศลปศกษา

คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย

2562

2

เอกสารประกอบการสอน รายวชา สนทรยศาสตรและจรยธรรมในการด ารงชวต (ทศนศลป) พมพครงท 1 : มนาคม 2562 จ านวนพมพ : 500 เลม (สงวนลขสทธ ตามกฎหมาย) จดท าโดย คณาจารยสาขาวชาศลปศกษา คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย พมพท : โรงพมพมหาวทยาลยราชภฏบรรมย 439 ถนนจระ อ าเภอเมอง จงหวดบรรมย 31000 โทรศพท 0 9439 0109 ราคา 90 บาท

3

ค าน า 0001401 ชอรายวชา สนทรยศาสตรและจรยธรรมในการด ารงชวต Aesthetics and Ethics in Everyday Life ค าอธบายรายวชา ศกษาความหมายในศาสตรของงานดานทศนศลป โสตศลปและนาฏศลป เพอการพฒนาศกยภาพของการรบรทางสนทรยศาสตร สามารถเชอมโยงประสบการณน าไปใชในชวตประจ าวนรวมทงศกษาความหมายและความส าคญของจรยธรรม ความสมพนธระหวางจรยธรรมกบจรยศาสตร หลกจรยธรรมในพระพทธศาสนา ปญหาเกยวกบจรยธรรม การใชจรยธรรมในการแกปญหา เชอมโยงประสบการณน าไปใชในชวตประจ าวน เพอใหสามารถด ารงชวตไดอยางมความสข

เอกสารประกอบการสอนวชาสนทรยศาสตรและจรยธรรมในการด ารงชวต ผเขยนไดเรยบเรยงขนเพอเปนสวนหนงในการเรยนการสอนรายวชาพนฐาน ของนกศกษาระดบปรญญาตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย ครอบคลมเนอหาสนทรยศาสตร มเนอหาสาระประกอบดวย ความหมายของสนทรยศาสตร หลกการรบรสอสนทรย ประสบการณสนทรย แนวคดในการสรางสรรคสอสนทรย สนทรยศาสตรกบประวตศาสตรศลปะ สนทรยภาพในการวจารณ และสนทรยภาพ ในชวตประจ าวน โดยเนอหาในต าราเลมนสามารถใชไดกบนกศกษาในรายวชาพนฐาน และผสนใจศกษาดานสนทรยศาสตร

ผเขยนไดรวบรวมเนอหาจากหนงสอ ต ารา งานวจย รวมถงบทสมภาษณของนกวชาการหลายทาน และจากประสบการณการเรยนและการท างานของผเขยนซงไดเปนผสอนในรายวชาสนทรยศาสตรตงแต พ.ศ.2544 จนถงปจจบน หวงวาจะเปนประโยชนกบนกศกษาและผสนใจไดตามสมควร

ขอขอบพระคณเจาของเอกสาร ต ารา และงานวจยทกทาน ทผเขยนไดน ามาคนควาและอางองจนท าใหต ารา สนทรยภาพในการรบร เลมนส าเรจไดดวยด ขอขอบพระคณทกทานทมสวนเกยวของทใหก าลงใจและใหค าแนะน าตาง ๆ ดวยดเสมอมา คณาจารยสาขาวชาศลปศกษา คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย

4

สารบญ

หนา ค าน า 3 สารบญ 5 บทท 1 ความหมายของสนทรยศาสตร 8 ความหมายของสนทรยศาสตรและสนทรยภาพ 8 ความเปนมาของสนทรยศาสตร 9 ความเกยวของระหวางสนทรยศาสตรกบปรชญา 11 สนทรยศาสตรกบความเปนมนษย 12 อวยวะการรบร (Sense Organs) 16 การรบรพเศษ 19 การรบรทางอารมณของมนษย 20 ระดบการรบรสนทรยภาพ 21 ความรเกยวกบศลปะ 22 สรปทายบท ความหมายของสนทรยศาสตร 27 ค าถามทบทวนประจ าบทท 1 28 เอกสารอางอง 28 บทท 2 การสรางสรรคสอสนทรย 31 สวนประกอบของการสรางสรรค 32 องคประกอบศลปะเพอสรางสรรคผลงาน 32 หลกการทางศลปะ (principle of Art) 39 จตวทยาศลปะ (Psychology of Art) 42 สรปทายบท การสรางสรรคสอสนทรย 48 ค าถามทบทวนประจ าบทท 2 49 เอกสารอางอง 50

5

สารบญ (ตอ) หนา

บทท 3 สนทรยศาสตรกบประวตศาสตรศลปะตะวนตก 51 ศลปะตะวนตกกอนประวตศาสตร 54 ศลปะตะวนตกยคประวตศาสตร 56 ประวตศาสตรศลปะตะวนตก ในยคกลาง 58 ประวตศาสตรศลปะสมยใหม (Modern Art) 72 ประวตศาสตรศลปะหลงสมยใหม (Postmodern Art) 83 สรปทายบท สนทรยศาสตรกบประวตศาสตรศลปะ 90 ค าถามทบทวนประจ าบทท 3 91 เอกสารอางอง 92 บทท 4 สนทรยศาสตรกบประวตศาสตรศลปะไทย 93

ยคกอนประวตศาสตรไทย 93 ยคหน 94 ยคโลหะ 95 ศลปะสมยทวารวด 97 ศลปะสมยศรวชย 99 ศลปะสมยลพบร 100 ศลปะสมยเชยงแสน 101

ยคประวตศาสตรไทย 102 ศลปะสมยสโขทย 102 ศลปะสมยอยธยา 104 ศลปะสมยธนบร 105 ศลปะสมยรตนโกสนทร 105

ศลปะพนบาน 114 สรปทายบท 116 ค าถามทบทวนประจ าบทท 8 117 เอกสารอางอง 118

6

7

บทท 1 ความรเกยวกบสนทรยศาสตรและศลปะ

1. ความหมายของสนทรยศาสตรและสนทรยภาพ

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน 2542 ไดใหความหมายวาสนทรยศาสตรเปนปรชญาสาขาหนง ทวาดวยความงามและสงทงามทงในงานศลปะทงในธรรมชาต โดยศกษาประสบการณ คณคาความงามและมาตรฐานในการวนจฉยวา อะไรงามอะไรไมงาม

อาร สทธพนธ (2551 : 18) วชาสนทรยศาสตร หมายถง ศาสตรของการรบรในความงามของศลปะโดยเฉพาะ และมความมงหมายทจะสงเสรมใหมนษยมความซาบซงและความชนชมในความงามทมนษยสราง

สชาต สทธ (2542 : 8) ไดใหความหมายไววา สนทรยศาสตรมาจากความหมายดงเดมสมยกรกโบราณคอ Aisthenathai ซงหมายถงการรบรอยางหนงและสงทรบรอกอยางหนงทงสองอยางรวมกนเปนค าเดยวคอ Aithetiko หมายถง สงทเกยวกบความรสกรบร

วรณ ตงเจรญ (2552 : 28) สนทรยศาสตร ทหมายถงศาสตรหรอวชาทเกยวกบความงาม ตาม แนวคดของชาวตะวนตกแลว สนทรยศาสตรเปนสวนหนงของปรชญาตะวนตกทมรากเหงามาจากปรชญากรกโบราณ ปรชญาทเปนการแสวงหาหรอความรกในภมปญญา (Love of Wisdom) ปรชญากรกทมงแสวงหาความจรง ความด และความงาม การแสวงหาความจรงมววฒนาการมาสวทยาศาสตร (Science) ความดทเกยวของกบจรยศาสตร (Ethics) และความงามทเกยวของกบสนทรยศาสตร (Aesthetics) ปรชญาหรอสนทรยศาสตรทอาจเปนเรองของความเชอ เรองของทรรศนะ หรอเรองของเหตผล ในบรบทความคดใดความคดหนง ในชวงเวลาใดชวงเวลาหนง หรอของนกปรชญาหรอของนกสนทรยศาสตรคนใดคนหนง โกสม สายใจ (2549 : 2) สนทรยศาสตรเปนการคนหาความหมายของความงาม ความพงพอใจทางสนทรย หลกแหงรสนยม ความสขของบคคลทมตอวจตรศลป ธรรมชาตของความงาม ลกษณะของวตถวสยและจตวสยของความงาม แรงกระตนใหเกดการสรางสรรคสงทมความงาม กระบวนการสรางงานศลปะและมาตรการในการประเมนคา การตดสนงานศลปะ

เซนต โทมส ออกสตน (St. Augustine) นกปรชญาและบาทหลวงในศาสนาครสต กลาววา ความ งามเปนสงทพระเจา สรางขนอยนอกเหนอเหตผลพระองคเปนผสรางโลกขนจากความวางเปลาดวยเจตจ านง (will) ของพระองค และพระเจา กสรางมนษยขนจากจนตภาพ (image) ของพระองค โดยใหมนษยนนมเสรภาพในการเลอก (free will) พระเจา คอ ความงามพระเจา เปนองคแหงความงามทท าใหเกดความงามและสรรพสงทงาม แตดวยเหตทพระเจานนเปนอตตรภาวะ (transcendent) ประสาท สมผสและเหตผลไมสามารถเขาถงความงามได ในการจะเขาถงความงามนนเราจะตองใชวถทางภายใน(inwardpath) คอ การรไดสมผสไดดวยใจ (sensed throughthemind) ซงเปนประสบการณภายในทเรยกวาแสงแหงปญญา (theintelligiblelight) ในลกษณะเดยวกนกบทเราใชเขาถงพระเจา (ลกษณวต ปาละรตน. 2551 : 43-44)

8

โดยสรปสนทรยศาสตร หมายถง วชาทวาดวยความงาม ความไพเราะ ความรสกในทางบวกเกยวของกบการรบรไดดวยประสาทสมผส ความรสก พอใจ ปตยนด และชนชมในสงตางๆ ทเขามาปะทะอาจจะเปนในธรรมชาต หรอผลงานศลปะจากฝมอมนษย

สนทรยภาพ หมายถง ความรสกทางความงามเกดขนจากการไดสมผสกบสงทมความงาม ความไพเราะ แลวเกดความปตสขเพลดเพลน พอใจ ปตยนด

ในปจจบนสนทรยศาสตรมความหมายทมขอบเขตอสระมากขน ความหมายของค านในทางวชาการกคอ เปนวชาทเกยวกบการศกษาศลปะแขนงตางๆ หลกการของศลปะ กระบวนการสรางสรรคศลปะ ประสบการณทางศลปะ นอกจากนขอบเขตของความหมายยงไดครอบคลมไปถงศลปะกบชวตและสงคมรวมทงความงามและปรากฏการณทงดงามของธรรมชาตอกดวย

2. ความเปนมาของสนทรยศาสตร

“สนทรยศาสตร” เปนศพทค าใหม ทบญญตขนโดย โบมการเดน (Alexander Gottieb Baumgarte) ในสมยโบราณเมอประมาณ 2,000 กวาป นกปราชญสมยกรก เชน เพลโต อรสโตเตล กลาวถงแตเรองความงาม ความสะเทอนใจ ซงเปนความรสกทางการรบร (Sense Perception) ของมนษย ปญหาทพวกเขาโตเถยงกนไดแก ความงามคออะไร คาของความงามนนเปนจรงมอยโดยตวของมนเองหรอไม หรอวาคาของความงามเปนเพยงขอความทเราใชกบสงทเราชอบ ความงามกบสงทงามสมพนธกนอยางไร มมาตรการตายตวอะไรหรอไมทท าใหเราตดสนใจไดวาสงนนงามหรอไมงาม โบมการเดน มความสนใจในปญหาเรองของความงามนมาก เขาไดลงมอคนควารวบรวมความรเกยวกบความงามทกระจดกระจายอยมาไวในทเดยวกน เพอพฒนาความรเกยวกบความงามใหมเนอหาสาระทเขมแขงขน แลวตงชอวชาเกยวกบความงามหรอความรทเกยวกบความรสกทางการรบรวา Aesthetics โดยบญญตจากรากศพทภาษากรก Aisthetics หมายถง ความรสกทางการรบร หรอการรบรตามความรสก (Sense perception) ส าหรบศพทบญญตภาษาไทย กคอ “สนทรยศาสตร” จากนนวชาสนทรยศาสตร กไดรบความสนใจเปนวชาทมหลกการเจรญกาวหนาขน สามารถศกษาไดถงระดบปรญญาเอก ดวยเหตผลน โบมการเดน จงไดรบการยกยองวาเปนบดาแหงสนทรยศาสตรสมยใหมฐานะทเตมเชอไฟแหงสนทรยศาสตรทก าลงจะมอดดบใหกลบลกโชตขนมาอกวาระหนง (ทวเกยรต ไชยยงยศ. 2538 : 1)

สนทรยศาสตร (Aestheties) เปนเนอหาวาดวยการศกษาเรองมาตรฐานของความงามในเชงทฤษฎอนเกยวกบประสบการณทางสนทรยภาพ กฎเกณฑทางศลปะ สนทรยศาสตรนบวาเปนแขนงหนงของปรชญาในสวนทเกยวของกบการแสวงหาคณคา (Axiology) ในสมยกอนวชานเปนทรจกกนในรปของวชา “ทฤษฎแหงความงาม” (Theory of Beauty) หรอปรชญาแหงรสนยม (Philosophy of taste)

ค าวา “สนทรยศาสตร” มาจากศพทภาษาบาลวา“สนทรยะ” แปลวาด งาม สนทรยศาสตรจงมความหมายตามรากศพท คอ วชาทวาดวยความงาม ในความหมายของค าเดยวกนน นกปราชญ ชาวเยอรมนชอ Aisthetics Baumgarten (1718 – 1762) ไดเลอกค าในภาษากรกมาใชค าวา Aisthetics ซงหมายถงการรบรตามความรสก (Sense Perception) เปนวชาเกยวกบเรองทฤษฎแหงความงามตรงกบค าในภาษาองกฤษวา Aesthetics สวนในภาษาไทยใชค าวาสนทรยศาสตรหรอวชาศลปะทวไป ดงนน จงถอวาศลปะเปนสวนหนงของสนทรยศาสตรหรอเมอกลาวถงสนทรยศาสตรเมอใดกมกจะเกยวของกบงานศลปะนนเอง

9

เนอหาของสนทรยศาสตรนนวาดวยความคดรวบยอดเรองความงาม การทจะนยามวาความงามคออะไรนนกยงไมเปนทยตและเรองนกนบวาเปนปญหาส าคญของสนทรยศาสตรอยางหนง แตปญหาทวาความงามคออะไรนนศลปนทวไปไมคอยใหความสนใจเทาไรนก แตเขาจะพยายามทมเททกอยางเพอสรางความงามขนดวยศลปะของเขา ซงความสนใจดงกลาวนถอวาเปนสญชาตญาณของศลปะจดมงหมายของสนทรยศาสตรกคอความพยายามยกระดบของการสรางสรรคและความสนใจในศลปะซงเปนไปตามสญชาตญาณนนใหเปนพฤตกรรมทเตมไปดวยปญญา ทงนกเพอใหเขาใจถงหลกการขนมลฐานของพฤตกรรมเกยวกบศลปะ ดงนน สนทรยศาสตรจงเรมดวยการพจารณาเรองการสรางสรรคศลปะและความสนใจในศลปะ ค าตอบจากปญหานกไดจากการพยายามคนหาความหมายของความงามนนเอง ความหมายของความงามกเปนเรองเกยวกบการรบรของมนษย จากประเดนนจะเหนไดวาหนาทของนกสนทรยศาสตรกคอการคนหาความหมายของความงามนนเอง แตกมไดหมายความวาหนาทของนกสนทรยศาสตรจะจ ากดอยแคการคนหาความหมายของศลปะเทานน แตยงรวมไปถงความงามของธรรมชาตดวย

“สนทรยภาพ” หรอ สนทรย เปนความรสกทบรสทธ ทเกดขนในหวงเวลาหนง ลกษณะของอารมณ หรอความรสกนนเราใชภาษาตอไปนแทนความรสกของเรา ซงไดความหมายไมเทาทเรารสกจรงๆ เชน ค าตอบตอไปน ความพอใจ (interested) ความไมพอใจ (disinterested) ความเพลดเพลนใจ (pleause) ความทกขใจ (unpleasuse) ความกนใจ (empathy) และความนาเบอ (Bored)

อารมณ หรอ ความรสกดงกลาวนจะพาใหเกดอาการลมตว (Attention span) และ เผลอใจ (psychical distance) ลกษณะทงหมดนเรยกวา สนทรย หรอสนทรยภาพทวาสนทรยภาพ เปนความรสกจากการรบรทบรสทธในหวงเวลาหนงนน ขออางนกปรชญาชอเอมมานเอล คานท (Immanuel Kant) ชาวเยอรมนทกลาววา “บางครงเรากมความรสกมความสข เพอความสขเทานน” แปลความหมายไดวาเปนความรสกพอใจในอารมณ โดยไมหวงผลตอบแทนใดๆ ซงสอดคลองกบค ากลาวของ จอหน ฮอสเปอร (John Hospers) ทวา สนทรยภาพ “เปนลกษณะของประสบการณทไมมผลในทางปฏบต” นนกหมายความวา เมอเรามสนทรยภาพกบดอกกหลาบเพราะเราเหนความงามของมน ดอกกหลาบทเบงบานอยกบตนท าใหเราพอใจ เพลดเพลน ปตปราโมทย มความสข ถาเราเดดดอกกหลาบนนไปขาย แสดงวาเราไมไดมสนทรยภาพเพราะเราชอบดอกกหลาบนนเพยงเพอจะขายเอาเงนเทานน เปนการชอบทไมบรสทธใจ เพราะผลทตามมาคอการท าลาย การทจะตดสนใจวา ใครมสนทรยภาพหรอใครไมมสนทรยภาพทานวาใหพจารณาทคาในตวหรอคานอกตวของสงนน ถาบคคลมองเหนคาในตวของวตถนนแสดงวา มสนทรยภาพ ในทางตรงกนขามถาบคคลนนมองเหนคานอกตวของวตถมากกวาคาในตวกแสดงวา มสนทรยภาพ ในทางตรงกนขามถาบคคลนนมองเหนคานอกตวของวตถมากกวาคาในตวกแสดงวาบคคลนนไมมสนทรยภาพ ยกตวอยาง ความงามของหญงสาว เรามองเหนหญงสาวแลวพอใจจนเผลอใจ เพราะไดมองเหนสดสวนในตวผหญง วาชางพอเหมาะไปหมด (คาในตว) ถงกบเผลออทานวา “เธอชางงดงามอะไรเชนนน” อยางนเรยกวา มสนทรยภาพ เพราะเหนคาในตวของหญง แตถาในทางตรงกนขาม เมอเรามองเหนหญงสาวแลวคดตอไปวา ถาเอาไปขายจะไดราคาด อยางนเรยกวาไมมสนทรยภาพ เพราะมองไมเหนคาในตว แตกลบไปเหนคานอกตว คอ เงน หรอเหนหญงงามแลวเกดความใครขนมาแสดงวาเหนคานอกตว คอ กามารมณ จดวาไมมสนทรยภาพเชนกน (ทวเกยรต ไชยยงยศ. 2538 : 3)

10

ขอบเขตของสนทรยศาสตรจากรากศพท Aesthetics ในภาษาองกฤษก าหนดไวใหหมายถง วชาทวาดวยศลปะโดยทวไป แบงเปนสาขาตางๆ ดงน

1) ประวตศาสตรศลปะ (History of Art) 2) ศลปวจารณ (Criticism of Art) 3) ทฤษฎศลปะ (Theory of Art) 4) จตวทยาศลปะ (Psychology of Art) 5) สงคมวทยาศลปะ (Sociology of Art) 6) ปรชญาศลปะ (Philosophy of Art)

3. ความเกยวของระหวางสนทรยศาสตรกบปรชญา จากความหมายทกลาวถงสนทรยศาสตรวาเปนปรชญาสาขาหนง ฉะนนเพอใหเขาใจจงตองท า

ความเขาใจในเรองของปรชญากอน โดยปรชญา หมายถง วชาทมเนอหากวางขวาง เพราะเปนตนตอแหงวชาการหรอศาสตรตางๆ ลวนแลวแตมปรชญาเปนหลกทงนน ปรชญา เปนเรองของการทมนษยพยายามทจะเขาใจสภาวะของโลก ธรรมชาต รวมทงชวตมนษยวา คออะไร เปนไปอยางไร มเปาหมายอะไรหรอไม มความแทจรงอยางไร เรารความจรงไดแคไหน รวมทงการตคาสงตางๆ หรอการกระท าตางๆ วามคณคาตอชวตหรอไมและเราควรด าเนนชวตอยางไรจงจะท าใหชวตมคณคา ความคดทางปรชญาเกยวของกบมนษย และสงแวดลอมรอบๆ (สถต วงศสวรรค. 2543 : 1) มการแบงแยกปรชญาออกเปนสาขาตางๆ เพอน าไปศกษาอยในขอบเขต 3 สาขา ซงไดแบงแยกไวตงแตสมยกรกโบราณ คอ อภปรชญา ญาณวทยาและคณวทยา ดงนน สาขาของปรชญาเปนทยอมรบโดยทวไป จงม 3 สาขาใหญๆ และการแบงสาขานยงชวยใหความหมายของปรชญาในแตละสาขานนมความชดเจนในความหมายในแตละสาขาอกดวย สามารถแยกเนอหาปรชญาในแตละสาขาดงน

3.1 อภปรชญา (Metaphysics) หรอภววทยา (Ontology) อภปรชญา (Metaphysics) เปนวชาทวาดวยความแทจรงของสรรพสง เรยกอกอยางหนงวา

ภววทยา (Ontology) ซงเปนศาสตรทวาดวยความมอย ความเปนอยของสรรพสง โดยทวไปแลวถอวา สงทมอยยอมเปนสงแทจรง และสงแทจรงยอมมอย ความมอยกบความแทจรงจงเปนอนเดยวกน ดงนน ทง 2 ค าจงเปนอนเดยวกน ตางแตวา Ontology ใชมากอน Metaphysics อภปรชญาหรอภววทยา มขอบขายในการศกษา 3 เรองคอ

1) อภปรชญาหรอภววทยาวาดวยธรรมชาต ศกษาเรองเอกภพหรอธรรมชาต ซงรวมไปถงเรอง ของอวกาศ กาล สสาร ความเปนเหตและผล ชวต ววฒนาการ ความเปนไปแบบเครองจกรกลของเอกภพ และความเปนไปแบบมวตถประสงค

2) อภปรชญาหรอภววทยาวาดวยจต หรอวญญาณ ศกษาเรองธรรมชาตของวญญาณ ก าเนด ของวญญาณ จดหมายปลายทางของวญญาณ และความสมพนธระหวางวญญาณกบรางกาย

3) อภปรชญาหรอภววทยาวาดวยพระเจา หรอสงสมบรณ ศกษาเรองธรรมชาตของพระเจา คณลกษณะของพระเจา ความสมพนธระหวางพระเจากบเอกภพ และกบวญญาณ

11

3.2 ญาณวทยา (Epistemology) ทฤษฎความร (Theory of Knowledge) เปนวชาทศกษาคนควาหาความร ธรรมชาตและ

เหตแหงความรทแทจรง ซงเปนการศกษาถงรายละเอยดของความรทงหมด เพอใหเหนความเปนไป และตดสนไดวาอะไรเปนความจรงแท ซงเกดจากความรทแทจรง เปนการศกษาสภาพทวๆ ไปของความรอยางกวางๆ หากพดถงญาณวทยาแลว ตางกพยายามทจะอธบายหรอตอบปญหาเกยวกบเรองตางๆ ดงน

1) ความรคออะไร มลกษณะเปนอยางไร 2) ความรเกดขนไดอยางไร 3) จะสรางความรไดอยางไร 4) อะไรคอสงทเราสามารถรได และรไดมากนอยเพยงไร 5) อะไรคอเงอนไข เหตปจจย หรอแหลงใหเกดความรได 6) ความรทไดมานนเปนจรงหรอไม หากความรนนเปนจรง ถกตอง เราสามารถทดสอบความร

นนได อยางไร หรอมมาตรการในการทดสอบไดอยางไร

3.3 คณวทยา (Axiology) ศกษาถงคณคา อดมคตของความจรง ความด ความงาม และความบรสทธทางใจมนษยม

ลกษณะพเศษทแตกตางจากสตวโลกประเภทอน ตรงท มนษยสามารถเกดความรสกซาบซงในคณคาตางๆ ได และทมนษยสามารถเกดความซาบซงนได เพราะมนษยเปนสตวทรจกการคด รจกใชปญญา เหตผลโดยมสาขาแบงออกเปน 4 ประเภทคอ

1) จรยศาสตร (Ethics) เปนวชาทวาดวยหลกแหงความประพฤต กลาวถงความด ความชว การตดสนความดความชว เปนการแสวงหาความดอนสงสด

2) สนทรยศาสตร (Aesthetics) เปนวชาทวาดวยความด หลกการตดสนความงาม องคประกอบของ ความงาม เปนเรองเกยวกบศลปะ เปนการแสวงหาความงามอนสงสด

3) ตรรกศาสตร (Logic) เปนวชาทวาดวยการใหเหตผล การนยามความหมายอนแทจรง เปน การแสวงหาความจรงอนสงสด อนประกอบดวยอปนย และนรนย

4) เทววทยา (Theology) เปนเรองของความบรสทธทางจตใจ กลาวคอหลกค าสอนทางดานศาสนา สรปความเกยวของระหวางสนทรยศาสตรและปรชญา ในเนอหาของสนทรยศาสตรและศลปะม

ความสมพนธในประเดนทตางกเปนผลมาจากการแสดงออกซงการรบรและความรสก อกทงคณคาของศาสตรทงสองนตางเกดขนมาจากปฏกรยาอยางฉบพลนโดยไมสามารถใชภาษาใดๆ มาอธบายได แตนกปราชญทงหลายตางพยายามทจะอธบายคณคาทางสนทรยโดยหาเหตผลมาเปนเครองประกอบ นนคอนกปราชญ พยายามท าสนทรยใหเปนปรชญา สนทรยศาสตรจงมคณลกษณะพเศษสองสวน คอ สวนแรกสมพนธกบศลปะเพราะสามารถแสดงออกไดทนทโดยไมตองใชเหตผล และสวนทสองสมพนธกบปรชญา เพราะพยายามหาเหตผลอธบายคณคาทางความงาม และพยายามหามาตรการสากลมาจดคณคานน (วนดา ข าเขยว. 2543 : 5) เมอการตความคณคาทางความงามมอสระในการเลอกตความ การตดสนคณคากเปนเพยงการเลอกความสมพนธอยางหนงอยางใดมาเปนเครองมอในการอธบาย

12

4. สนทรยศาสตรกบความเปนมนษย เผาพนธมนษยเรมมอยในโลกไมนอยกวา 2 ลานปมาแลว และคง จะอาศยอยในทวปแอฟรกา จ านวนประชากรคงไมมากนก ตอมาขยายพนธ ไปทวโลก ทกทวป มมนษยอาศยอย ยกเวนทวปแอนตารคตก จากการศกษาหลกฐานทางกายวภาคเปรยบเทยบกลาวกนวา มนษยเรมตนมาจาก สตวกนแมลงทเลยงลกดวยนม ซงไดมววฒนาการเปลยนแปลงแตกตางกนไปเปนสตวจ าพวก ลงชนดตางๆ ตามความจ าเปนแหงการยงชพและเหมาะสมกบสภาพแวดลอม จากสตวกนแมลงทเปนไพรเมตเรมแรก ไดววฒนาการท าใหเกดเปนลง (Monkeys) ลงใหญ (Apes) และเปนคนโดยแยกออกเปนสายๆ แลวมววฒนาการตามสายจนถงเปนลงใหญ ปจจบนและมนษยปจจบน ลงเปนสตวทมลกษณะคลายมนษย โดยเฉพาะในกลม ของลงใหญ (Apes) เชน ชมแปนซ และกอรลลา จากลกษณะความคลายคลงกน ท าใหเกดขอสนนษฐาน วา มนษยมา จากลง หรอลงเปนบรรพบรษของมนษย แตจากการศกษาของนกวชาการ พบวา มลกษณะ หลายอยางจากหลกฐานทางกายวภาคเปรยบเทยบ ทท าใหไมนาเชอวาค ากลาวขางตนจะเปน จรง นกวชาการหลายทานเชอวา บรรพบรษของมนษยไมใชลง แตเปนสตวตระกลหนงทม รปรางคลายมนษย ปจจบน มความฉลาดและสามารถพฒนาสวนตางๆ ของรางกายใหเหมาะกบสภาพแวดลอม และไดววฒนาการมาโดยล าดบ จนกระทงเปนมนษยสมยปจจบนทเรยกวา Homo sapiens sapiens หรอ Modern man (ยทธ ศกดเดชยนต. 2522 : 37)

ภาพประกอบ 1 ภาพววฒนาการของมนษย ทมา : F. Clark Howell. 1971 : 45

มนษยและสตวมอวยวะหลายๆ อยางทเหมอนกน จนถงบางครงเรามกจะเรยกพฤตกรรมทไมพงประสงคทมนษยแสดงออกมาวาเปนสญชาตญาณสตวส งเดยวทสามารถแยกแยะความแตกตางระหวางมนษยกบสตวไดชดเจนกคอ มนษยมสมองทสามารถคดสรางสรรค และพฒนาการทางความคด การกระท าใหเกดเปนแบบแผนทดขนตามล าดบ มนษยรจกวางมาตรฐานความดและความชว มนษยรจกแยกแยะอะไรงามอะไรนาเกลยด และมนษยรจกคดโดยใชเหตใชผล ดงนนความคดของมนษยจงเปนสงทควรศกษา

13

4.1 มนษยกบความคด โดยธรรมชาตมนษยทกคนมความอยากรอยากเหน และความสงสยในความเปนไปของชวต

และธรรมชาต ปญหาตางๆ ทมนษยไดพยายามหาค าตอบ บางปญหาสามารถอธบายไดชดแจง แตกยงมอกหลายปญหา ทไมสามารถหาค าตอบได บางปญหาแมจะตอบไดแตกยงมขอสงสยเหลออยโดยธรรมชาตมนษยชางคดชางสงสย เราสามารถแยกแยะความแตกตางระหวางมนษยกบสตวโลกทวไปได มนษยเปนสตวทรจกใชความคด และมสตปญญา ความคดและสตปญญาจะน าไปสการปฏบต การสรางสรรค อนเปนพฒนาการส าคญของสงคมทน ามาซงการเจรญรงเรองอยางทกวนน ความสงสยของมนษยเกยวกบชวตและธรรมชาตแวดลอม กอใหเกดค าถามวา ความจรงคออะไร ความจรง (The Reality) ในทนหมายถง สงทเปนนรนดร ไมมการเปลยนแปลง รางกายของคน ในทศนะของนกปรชญานนรางกายของคนไมใชความจรง เพราะมการเปลยนแปลงตงแตเดกจนเตบใหญ จนแกเฒาชราและตายไป การเปลยนแปลงมอยตลอดเวลา ดงนนถาจะถามวา อะไรคอแกนแท หรออะไรคอความจรงของชวตเรา อาจตอบได 3 ทศนะ คอ

1) จตนยม เชอวา ความจรงคอจตหรอวญญาณ รางกายคนประกอบดวย เนอหนงและ จตวญญาณ รางกายเนอหนงจะเปลยนแปลงเตบโต พฒนาและเสอมโทรม เมอตายไปกจะสลายตวหรอเปลยนแปลงไป สวนทเปนอมตะ นรนดรกาลคอ จต หรอวญญาณของมนษย ดงนนสงจรงแทของชวตคอจต หรอวญญาณนนเอง พวกจตนยมเชอวา พระเจามจรง พระเจาคอจตดวงใหญ ทใหก าเนดดวงจตหรอชวตมนษย พระเจาสรางมนษย พระเจาสรางโลก พระเจาสรางจกรวาล

2) วตถนยม เชอวา รางกายของคนคอเซลลเลกๆ ทประกอบเปนเนอหนงมงสา เปนอวยวะ ตางๆ รางกายคอ เครองจกรทสามารถท างานดวยระบบกลไกของอวยวะ ไมมจตวญญาณ การตายคอ การทเครองจกรไมสามารถท างานไดอกตอไป เปนการเนาสลายของเนอหนงจนกลายเปนธาตธลวตถ กลายเปนอะตอมหรอพลงงานซงคอสงท เปนนรนดร ไมมการเปลยนแปลงอกตอไป พวกวตถนยมเชอวา สงจรงแทของชวตและจกรวาลลวนเปนวตถเพยงอยางเดยว ไมมพระเจา ไมมสวรรค ไมมนรก ชวตโลก และจกรวาลก าเนดขนตามอบตการของธรรมชาต

3) ทวนยม เปนทศนะทประนประนอมทศนะจตนยมกบวตถนยมไวดวยกน เชอวาถงแม ความคดของมนษยจะแบงเปนสองขวสองฝายกตาม แตกยงสามารถประสานความคดทงสองฝายได ทศนะนเชอวาความจรงคอทงสองอยาง ทงรางกายและจตวญญาณ รางกายและจตคอสงจรงแท

4.2 คณคาความเปนมนษย การทมนษยไดหาค าตอบจากปญหาทวา ความจรงคออะไร ไมวาจะเปนทศนะของจตนยม

หรอวตถนยม ทกค าตอบตางกมเปาหมายหลกอยทการด ารงอยของชวต ซงเปนความเชอเบองตนทก าหนดบทบาททางพฤตกรรมและความประพฤตของคนเราใหอยในแนวทางหรอมาตรฐานเดยวกน เชน คนทเชอวาความจรงขนอยกบจต พระเจามจรง พระเจาสรางมนษย มนษยตองแสดงความเคารพนบถอตอพระเจา กจะสรางวหารเพอเปนทสงสถตยหรอเปนทกราบไหวบชาพระเจา เกดพธกรรมตางๆ เกดการเรงระบ าเพอบชาถวายพระเจา เกดดนตรเพอสวดสรรเสรญพระเจา เกดการเสรมแตงเพอใหเกดสงสวยๆ งามๆ เพอเสรมพธกรรมใหดด ดขลง และมการก าหนดมาตรฐานเกยวกบความดใหเปนรปธรรมอยางชดเจน เพอใหสอดคลองกบความเชอของตน สงเหลานคอขอก าหนดพฤตกรรมของมนษย มาตรฐานทางพฤตกรรมทด ยอมน ามาซงการพฒนาสงคม ท าใหสงคมอยไดอยางปกตสข ส าหรบคนทเชอวาความจรงขนอยกบวตถ จะมมาตรฐานควบคมพฤตกรรมของคนโดยใชหลกกฎหมาย และจะใหความส าคญตอ

14

ความเจรญ ความสมบรณพนสขในโลกปจจบน ดวยเหตน คณคาของความเปนมนษย จงควรมมาตรฐานอยางนอย 3 ดาน คอ

1) จรยศาสตร (Ethics) เปนมาตรฐานเกยวกบพฤตกรรมของมนษยทางจรยธรรม จรยศาสตรเปนศาสตรวาดวยมาตรฐาน การก าหนดพฤตกรรมของมนษย วาอยางไรคอความด อยางไรคอความชว คณคาของความเปนมนษยทไดรบการยกยองประการแรกกคอ ความด

2) สนทรยศาสตร (Aesthetics) เปนมาตรฐานเกยวกบการรบรความงาม เปนคณคาอกอยางหนง ซงแตกตางจากความด คณคาทางความงามเปนเรองเกยวกบความคดจากการสมผส เชน เมอเราเหนภาพดวงอาทตยก าลงจะลบขอบฟาระหวางขอบน าทะเลยามเยน เราจะมองเหนความงาม ความงามจะท าใหเราเกดความพอใจ ความยนดหรอความสข เมอเราสมผสกบสงสวยงามท าใหเราสามารถแยกแยะวตถทมความงามวามความโดดเดน หรอแตกตางจากวตถธรรมดาทวไปได ท าใหเราเขาใจวาอะไรท าใหเกดความงดงาม เรากอาจน าความเขาใจนนมาเปนหลกการสรางความงามหรอสรางสรรคงานศลปะขนมา

สงสวยงามคอคณคาของความเปนมนษยอกประการหนงทเราจะละเลยไมได ถงแมมนษยจะประกอบคณงามความดเพยงใด แตถาเปนคนทมรปรางหนาตาขรวขเหร เนอตวเสอผาสกปรก กยงคงเปนทรงเกยจของคนทวไป ดงนน การแตงกาย การปรงเเตงบคลกหนาตา จงเปนปจจยในคณคาทส าคญอกอยางหนงในความเปนมนษย พธกรรมตางๆ ทางศาสนาเปนกจกรรมตองการปรงแตงใหเกดความงาม วหารของเทพเจายอมตองการความงามกวาบานธรรมดา เพลงสวดเพอสรรเสรญเทพเจาตางๆ ยอมตองมความไพเราะเสนาะหคณคาทางดานความงามดงกลาวนเราเรยกวา สนทรยภาพ ในทางปรชญาเรยกวา สนทรยศาสตร

3) ตรรกศาสตร (Logics) คอมาตรฐานทางคณคาสวนทจะเสรมใหมนษยมความสมบรณขนเปนคณคาทางปญญา ความคด กลาวคอ นอกเหนอจากมาตรฐานทง 2 ดานดงกลาวมนษยยงตองมความคดและวจารณญาณทด รจกใชเหตใชผล ไมหลงงมงาย มสามญส านกทด มโลกทศนทด และมวสยทศนทกวางไกลศาสตรวาดวยความคด เมอความตองการของมนษยทมมากกวาปจจยภายนอกทเกยวของกบรางกาย นนกคอปจจยภายในซงเปนเรองของจตใจ โดยเฉพาะเรองความงามทเกดจากภายในจตใจซงกลมทใหคณคาความงามในแงมมของสนทรยภาพ เปนความรสกสวนบคคลเชน ความพอใจ เพลนใจ ใชความรสกตนเองเปนตวตดสนไดแกกลมอตวสย (Subjective) ซงจะแตกตางจากกลมปรนย (Objective) ทใหคณคาความงามเปนรปแบบ (Form) หรอความงามเปนคณสมบตของศลปวตถทมอยนนเอง (พวง มนอก. 2529 : 4) สวนคณคาความงามทสะทอนผานความคด มโนคต หรอจตนาการของศลปนผสรางสรรคผลงานนนถอเปนไปตามแนวทางของปรชญาแบบจตนยม (Idealism) อยางไรกตามการตดสนความงามมไดมขอสรปทตายตวแตเปนเพยงการสรางกรอบแนวคดเพอก าหนดรปแบบในการศกษา เพราะสนทรยศาสตรเปนเรองของคณคาสงสดของชวตเปนความรสกและพฤตกรรมเทานน

15

5. สงเราทมผลตอการรบร 5.1 สงเราภายนอก คณสมบตของสงเราภายนอกจะมอทธพลตอการรบรมากนอยเพยงใดขนอยกบคณลกษณะดงน 5.1.1 ความเปลยนแปลงของสงเรา การเปลยนแปลงอยเสมอยอมดงดดความสนใจและเอาใจใสตอสงเรานน 5.1.2 การเคลอนไหวของสงเรา การเคลอนไหวจะชวยกระตนเรตนาในนยนตา ท าใหเกดพลงงานประสาทสมอง 5.1.3 ขนาดของสงเรา วตถทมขนาดผดปกต เชน ใหญมาก หรอเลกมาก ยอมไดรบความสนใจมากกวาวตถทมขนาดปกต 5.1.4 การเกดซ าซากของสงเรา การเกดซ าซาก หมายถง การตอกย าดวยความเขมขนหรอจงหวะทแตกตางกน มฉะนนแลวเกดการซ าซากบอยครงจะท าใหขาดความเอาใจใสตอสงเรานนไดเหมอนกน 5.1.5 ความเขมขนหรอความหนกเบาของสงเรา สงเราทมความเขมขนสงกวาปกตยอมดงดดความสนใจไดดกวาสงเราปกตธรรมดา 5.1.6 องคประกอบอนๆ ทมอทธพลตอการรบร เชน ส ความถเสยง ความแปลกใหม 5.2 สงเราภายใน 5.2.1 ความตองการ เมอมนษยเกดความตองการอะไรมกจะเอาใจใสในสงนนๆ อยเสมอและกลายเปนจดเนนของการรบร 5.2.2 คณคาและความสนใจ บคคลจะสนใจกบสงเราหรอเหตการณทมคณคาและมความหมายตอตนเอง บางครงกอใหเกดความตองการและความหวงทจะรบรในสงนนๆ ดวยความตงใจ และสนใจ 5.3 คณลกษณะของสงเรา สงเราทมอทธพลตอการรบรมคณลกษณะ 2 อยาง คอ 5.3.1 สงเราทมโครงสรางหรอแบบแผน ไดแก สงเราทชดเจนเปนรปธรรม 5.3.2 สงเราทไมมโครงสรางหรอแบบแผน ไดแก สงเราทมลกษณะก ากวม ไมชดเจน 5.4. อวยวะการรบร (Sense Organs) การก าหนดร ความรสก หรอสญชาน กระบวนการในการบรรลความตระหนก หรอความเขาใจขอมลประสาทสมผส โดยระบบรบความรสกนนเปนระบบทรางกายสรางขน เพอท าหนาทในกา รตอบสนองตอสงเราทเขามากระตน มผลใหรางกายปรบตวเพอใหเขากบสงแวดลอม มการตความหมายของขอมล และกอใหเกดการรบร (perception) เกยวกบโลกรอบๆ ตวเรา ผลของการวจยประสทธภาพของการรบรโดยประสาทสมผสทงหา ปรากฏวาคนเราจะเรยนรไดดทสดและรองลงไปตามล าดบดวยประสาทสมผสดงตอไปน คอ จกษสมผส รอยละ 75 โสตสมผส รอยละ 13 การสมผส รอยละ 5 ชวหาสมผส รอยละ 3 และฆานสมผส รอยละ 3 โดยมรายละเอยดดงน

16

ภาพประกอบ 2 การรบรสวนตางๆ ของมนษย ทมา : อโศก ไทยจนทรารกษ. 2557. สอการสอนวชาสนทรยภาพในการออกแบบ 5.4.1 ตา (Eye)

มหนาทในการมอง หรอการเหน การมองเหนภาพคนเรามองเหนภาพ ไดเพราะแสงไปกระทบกบ วตถแลวสะทอนเขาสนยนตาเรา ผานกระจกตา รมานตา แกวตา ไปตกทจอตา เซลลรบภาพทจอ ตาจะรบภาพในลกษณะหวกลบ แลวสงไปตามเสนประสาทสสมองสวนทายทอย สมองท าหนาทแปล ภาพหวกลบเปนหวตงตามเดม ของสงทเหน การทคนเรามองเหนวตถเปนสตางๆ ไดเปนผลจากการท างานของเซลล รปกรวย(cone cell) ซงเปนเซลลทม ความไวตอชวงความยาวคลนของแสง ไดแตกตางกนแบง เปน 3 ชนดคอ 1) เซลลรปกรวยทไวตอแสงสแดง (erythrolabe) จะดดกลนแสงใน ชวงความยาวคลนแสงสแดง (565 นาโนเมตร)

2) เซลลรปกรวยทไวตอแสงสเขยว (chlorolabe) จะดดกลนแสงในชวงความยาวคลนแสงสเขยว (535 นาโนเมตร) 3) เซลลรปกรวยทไวตอแสงสน าเงน (cyanolabe) จะดดกลนแสงในชวงความยาวคลนแสงสน าเงน (440 นาโนเมตร)

การดดกลนแสงในชวงสมองมนษยสามารถแยกส ไดมากกวา 3 สเนองจากมการกระตนเซลลรปกรวยแตละชนด พรอมๆ กน ดวยความเขมของแสงทแตกตางกน จงเกดการผสมของ แสงสตางกน เชนถามการกระตนเซลลรปกรวยสแดงกบสเขยว พรอมๆ กนกจะท าใหเหนวตถเปน สเหลอง ถากระตนเซลลรปกรวย ทไวตอแสงสแดงกบสน าเงน

17

ภาพประกอบ 3 ภาพสเปกตรม ความแตกตาง ระหวางสของแสง ทมา: John W. Shipman. 2014 : online. 5.4.2 ห (Ear) มหนาท ในการไดยน และการทรงตว ความถ เสยงทมนษยไดยน (Audible Frequency) จะมความถในชวง 20 – 20,000 Hz (เฮรตซ) หรอ ความดงกคอระดบความเขมของเสยง ซงหของคนสามารถรบเสยงทมความดงนอยทสดคอ 0 dB และมากทสดคอ 120 dB

5.4.3 จมก (Nose) เปนสวนทยนออกมาจากตรงกงกลางของใบหนา รปรางของจมกมลกษณะเปนรปสามเหลยมพระมด ฐานของรปสามเหลยมวางปะ ตดกบหนาผากระหวางตาสองขาง สนจมกหรอดงจมก มรปรางและขนาดตางๆ กน ยนตงแตฐานออกมาขางนอกและลงขางลางมาสดทปลายจมก อกดานหนงของรปสามเหลยมหอยตดกบรมฝปากบนร จมกเปดออกสภายนกทางดานน รจมกท าหนาทเปนทางผานของอากาศทหายใจเขาไปยงชองจมกและกรองฝนละอองดวย จมกเปนอวยวะรบสมผสทส าคญอยางหนงของรางกาย โดยท าหนาทรบกลนของสงทอยรอบๆ ตวเรา เชนกลนอาหาร กลนดอกไม ฯลฯ นอกจากนยงเปนทางผานของอากาศทเราหายใจอยตลอดเวลา โดยท าหนาทกรองอากาศ ปรบอณหภม และความชนของ อากาศกอนทจะเขาสปอด คอ ถาอากาศเยน จมกจะปรบใหอนขน ถาอากาศแหงมาก จมกจะใหอากาศ ชมชน นอกจากนจมกยงชวยในการปรบเสยงทเราพดใหกงวานนาฟงอกดวย

การไดรบกลน เกดจากกระเปาะรบกลนคอบรเวณทเยอบภายในโพรงจมกมประสาทส าหรบรบกลนอยทวไป ซงเชอมโยงไปสสมอง เมอกลนผานเขาไปในโพรงจมก กลนมากระทบปลาย ประสาทสมผสรบกลน ปลายประสาทรบกลนสงกระแสประสาทไปสสมอง เพอแปลความหมายของสงทไดรบ

5.4.4 ลน (Tongue) ลนท าหนาทในการรบรส โดยเปนอวยวะรบความรสก ประเภทสารเคม บรเวณผวลนจะมตมเลกๆ เรยกวา พาพลลา(Papilla) แตละปมจะมตมรบรส (taste bud) ซงแตละตมจะประกอบ ดวยเซลลรบรสการท างานของตมรบรส เมอเรารบประทานอาหารเขาไป บรเวณ ตมรบรส จะขนของเซลลรบรสไปสมผสกบรสของอาหาร เกดกระแสประสาทไปตามเสนประสาทสมองคท 7 ซงรบรสบรเวณปลายลนและขางลนและเสนประสาทสมองคท 9 ซงรบรสจากบรเวณโคนลน โดยแตละตมรบรสจะมเซลลทท าาหนาทในการรบรส ประมาณ 4-20 เซลล แตละตมรบรสจะท าหนาทรบรสเพยงรสเดยวเทานน ตมรบรสจะมอย 4 ชนด คอ

18

ภาพประกอบ 4 การรบรรสของลนมนษย ทมา : อโศก ไทยจนทรารกษ. 2557. สอการสอนวชาสนทรยภาพในการออกแบบ. 1) ตมรบรสหวาน อยบรเวณปลายลน 2) ตมรสเปรยว อยบรเวณปลายลนและ ขางลนตดกบโคนลน กรดเปนตวกระตนโดยเฉพาะไฮโดรเจนอออน โดยทวไปความเปรยวขนอยกบปรมาณไฮโดรเจนอออน ชนดของกรดและปรมาณน าลาย 3) ตมรบรสเคม อยบรเวณปลายลนและ ขางลน เกดจากอณของเกลอ แตเกลอบางชนดกไมใหรสเคมเพราะ สวนทใหรสเคมคอ สวนทเปนประจ บวก คอ โซเดยมไอออน 4) ตมรบรสขม อยบรเวณโคนลน เกด จากสาร 2 ชนด คอ พวกสารอนทรย ทมโมเลกลยาวและพวกสารแอลคา ลอยด เชน คาเฟอน นโคตน ปจจบนไดมการคนพบรสใหมขนมา เรยกวา อมาม (Umami) แตยงไมได รบการยอมรบอยางแพรหลาย เปนรสทชวยใหอาหารมรสชาตโดยรวมดขน 5.4.5 ผวหนง (Skin) ท าหนาทในการรบสมผส ผวหนงเปนอวยวะรบความรสกทมพนทมากกวาอวยวะรบสมผสอนๆ โดยจะมอวยวะรบสมผสหลายชนดซง ประกอบดวยปลายของเสนประสาท กระจายอยในบรเวณตางๆ ของชนผวหนง ผวหนงแบงออกเปน 3 ชน คอ 5.4.5.1 หนงก าพรา (Epidermis)เปนชนของผวหนง ทปกคลมอยบนสด จะประกอบไปดวย เชลล ทมการเรยงซอนกนเปนชนๆ และเกดใหม โดยทเซลลใหมจะถกสรางจากชนลางสดตดกบหนงแทและเจรญเตบโตขนแลวคอยๆ เคลอนตวมาทดแทนเซลล ทอยชนบนจนถงชนบนสดแลวกกลายเปนขไคล (keratin) หลดลอกออกไป 5.4.5.2 หนงแท (dermis) เปนผวหนง ทอยชนลางถดจาก หนงก าพรา แตหนากวา หนงก าพรา มากจะประกอบดวยโปรตนหลก 2 ชนด คอ เนอเยอ คอลลาเจน (collagen) และ เนอเยอ อลาสตค(elastic) คอลลาเจน(Collagen) ชวยใหความแขงแรงแก ผวหนง และชวยในการซอมแซม ผวหนง ทบาดเจบ ซงถาสรางในปรมาณมากกเกดเปน แผลเปน นนเองสวน อลาสตน (Elastin) สรางความยดหยนใหกบผวหนง และในชนหนงแท นยงเปนทอยของ หลอดเลอด เสนประสาท กลามเนอเกาะเสนขน ตอมไขมน ตอมเหงอ และขมขนกระจายอยทวไป

19

5.4.5.3 ชนใตผวหนง (subcutaneous tissue) หรอ ชน ไขมน (Subcutaneous) ประกอบดวย เซลล ไขมน เปนหลก ความหนาขนกบปรมาณ ไขมน ของแตละบคคล ชนนท าหนาทใหความอบอนแกรางกาย คลายฉนวนกนความรอนชวยลดแรงกระทบกระแทกจากภายนอก และชนไขมน ทมมากโดยเฉพาะบรเวณสะโพก เอว ตนขา ทเรยกวา cellulite คอ ไขมน ทม เนอเยอ คลายพงผดแทรกอยท าใหเกดการดงรง ผวหนง เหนเปนลอนๆ จากภายนอกการเกด cellulite ไมขนกบ ปรมาณของ ไขมน ในรางกายคนผอมกม cellulite 5.5 การรบรพเศษ 5.1.1 ความหมายของการรบรพเศษ การรบรพเศษ หมายถงการรบรทไมไดเกดจากอวยวะรบรความรสกโดยตรง อยางทควรจะเปน เชน รบรเวลาไดโดยไมตองดนาฬกา มองเหนไดโดยไมตองใชนยนตาด การรบรทเกดขนบางครงเรามาสามารถบอกไดแนนอนวาใชอวยวะรบความรสกชนดไหน แตทแนคอมการใชประสาทรบรบางตว เชน การปลกผรบรทใหนอนตอนกลางคนเปนระยะเวลาตางๆ กน แลวใหกะประมาณระยะเวลาทไดนอน ปรากฏวาผรบรจะกะประมาณโดยใชความสงเกตวาเขาไดนอนเตมทไปเตมอมแคไหน ยงรสกงวงนอนอยแคไหน หรอบางคนอาจสงเกตจากกระเพาะวางแคไหน บางคนสงเกตจากกระเพาะปสสาวะคอเขารปวดปสสาวะแคไหน การรบรพเศษบางชนดตองอาศยความตงใจและการฝกหด เชน ฝกการรบรการเตนของหวใจตวเอง ซงจรงๆ แลวเขารบรการขยายตวของหลอดเลอดมากกวา หรอ อาจใชนบชพจรแทนกได การรบรเวลาอกชนดหนงไดแก การสงเกตจากความหว สาเหตหนงของความหวเกดจากกะเพาะวางเปลาสภาวะภายในรางกายจงเปนตวชน าในเรองเวลา

การรบรพเศษทยงไมเปนทยอมรบทางจตวทยาไดแกการรบรพเศษทเรยกวา ESP ซงยอมาจาก Extrasensory perception เปนการรบรทไมไดใชอวยวะรบความรสกชนดใดชนดหนงบางทจงเรยกวาความรสกทหก (The Sixth sense) ซงไดแก 1) โทรจต หมายถงการสามารถตดตอกนไดทางความคด เชน เราคดถงใครคนหนงกสามารถใชอ านาจจตบอกใหเขาทราบและมาหาเราได 2) ปราสาททพย สามารถมองเหนไดโดยไมตองใชตา หรอสามารถไดยนเสยงโดยไมตองอาศยห เชน บอกขอความทเขยนใสซองปดผนกไวได สามารถไดยนเสยงทมความถสงกวาหรอต ากวาทมนษยทวๆ ไปจะสามารถไดยน 3) ลางสงหรณ รเหตการณลวงหนาได 6. การรบรทางอารมณของมนษย การรบรอารมณและความรสกของมนษยเปนอาการทแสดงออกเพอเปนการสอสารดวยภาษาพด หรออาจจะเปนภาษากาย ทเหนไดชดทสดคอการแสดงออกของศลปะการแสดงหรอนาฏยศาสตร ในการศกษาเกยวของกบการสอสารทางอารมณน ภรตมน ผประพนธคมภรนาฏยศาสตรไดกลาวไววา “ไมมนาฏยะใดปราศจากรส” รสเปนสงทขาดไมไดในงานศลปะการแสดงทกแขนงไมวาจะเปนดนตร นาฏศลปและละคร เพราะศลปะคองานทกอใหเกดรสและความงามซงเปนนยของสนทรยภาพทางศลปะ “รส” คอ อะไร ความรสกทเราไดจากการสมผสงานศลปะ เชนนาฏยรส คอ ความรสกสะเทอนอารมณจากการชมละคร ซงเปนจดประสงคของการแสดงทจะเราใหเกดขนในใจผชม หรอสงคตรส หมายถงรสทเกดจากการ

20

ฟงดนตร การไดรบความรสกสนกสนานเบกบานใจ จากการฟงดนตร ดวยทวงท านองและจงหวะ เปนตน รสตางๆ ถกจ าแนกออกเปน 9 รส ดงน 1) ศฤงคารรส (รสแหงความรก) ตอบสนองตอภาวะรก (รต) หรอความรก 2) หาสยรส (รสแหงความขบขน) ตอบสนองตอภาวะขบขน (หาสะ) หรอ ความสนกสนาน 3) กรณารส (รสแหงความกรณา) ตอบสนองตอภาวะโศก (โศกะ) หรอความโศกเศรา 4) เราทรส (รสแหงความโกรธ) ตอบสนองตอภาวะโกรธ (โกรธะ) หรอความโกรธ 5) วรรส (รสแหงความกลา) ตอบสนองตอภาวะมงมนในการตอส (อตสาหะ) หรอความมพลง 6) ภยานกรส (รสแหงความกลว) ตอบสนองตอภาวะนากลว (ภยะ) หรอความกลว 7) พภตสรส (รสแหงความขยะแขยง) ตอบสนองภาวะนารงเกยจ (ชคปสา) หรอความชงชงรงเกยจ 8) อทภตรส (รสแหงความอศจรรยใจ) ตอบสนองตอ ภาวะนาพศวง (วสมะยะ) หรอความอศจรรยใจ 9). ศานตรส (รสแหงความสงบ) ตอบสนองตอภาวะสงบทางจต (โมกษะ) หรอความสขสงบ

ส าหรบอารมณทท าใหเกดรส เรยกวา สถายภาวะ โดยในตวงานศลปะจะมภาวะตางๆ เกดขนคละเคลากนไปท าใหเราไดรบรสตางๆ ซงท าใหเรารสกพอใจกบการชมงานละครหรอศลปะนนๆ นอกจากนในคมภรนาฏยศาสตรของภรตมนยงไดอธบายไวถงความส าคญของความพงพอใจในทางโลกของมนษยอนเกดจากรสทไดรบจากศลปะการแสดงไววา “การแสดงละครนนจะท าใหผบ าเพญตบะสนสดความเดอดรอนดวยความทกข ความเดอดรอนดวยความเหนดเหนอย ความเดอดรอนดวยความเศราโศก นนคอการกาวไปสขนโมกษะ คอ ความเปนอสระจากพนธนาการทางโลก”

ภรตมนมองเหนวาศลปะการแสดงแทจรงแลวเปนเสมอนเวทใหมนษยไดทดลอง ลมรสความสขและทกข ไดตระหนกถงความเชอมโยงระหวางความดและความชวทคละเคลากน ความเขาใจอนเกดมาจากการสมผสศลปะการแสดงนจะน ามนษยกาวพนไปจากตนเอง เกดความรสกเปนหนงเดยวกบสรรพชวตทงหลาย “รส” หรอความรสกทเกดจากการไดสมผสศลปะจะน าไปสความพงพอใจ และการตระหนกรทางจรยธรรมและปญญาญาณ ซงเปนการตระหนกรขนสงในสงทไมแนนอนของชวต ความตระหนกรดงกลาวนนจะน าพามนษยกาวไปสความหลดพนอนเปนอดมคตสงสดแหงชวต (แสง มนวทร,แปล. 2541 : 297)

7. ระดบการรบรสนทรยภาพ การรบรสนทรยภาพโดยผานสอแหงสนทรยะนน มระดบการรบรแบงเปนขนๆ ตามคณคาของประสบการณในการรบรแตละคน โดยการแบงระดบการรบรจากการปะทะกบสอและแสดงออกมาทงภายในและภายนอก สามารถแบงได 3 ขน คอ

9.1 ขนร าลก (Recognitive) เปนการรบรสนทรยะระดบแรก ซงรบรไดทนทเมอปะทะกบวตถ แหงสนทรย คอ มความความเพลดเพลน พอใจ สขใจ เปนตน

9.2 ขนคนเคย (Acquaintive) เปนระดบทเกดขนหลงจากการเกดขนร าลกแลว เปนการรทสงกวาระดบการร าลก คอการมความรสกทมการแสดงออกตามภายนอกทชดเจนเชน การหวเราะชอบใจ รองไหเพราะมความสข หรอเศรา ทมผลจากการรบสอสนทรย 9.3 ขนซาบซง (Appreciative) เปนระดสงสดของการรบรทางดานสนทรยคอ การรมอารมณรวมแมเหตการณทรบสอสนทรยนนจบลงไปแลว ยงน าเรองราวทเกดความประทบใจนนน ากลบมาเลาสกนฟงและยงมความรสกทกครงเมอนกถงหรอกลาวถงสอสนทรยนนๆ ทผานมาแลว

21

การรบรใหเกดขนซงประสบการณสนทรยนนสามารถเขาถงรสแหงสนทรยไดจากการเขาถงสอแหงสนทรย หรอเรยกอกอยางวาวตถแหงสนทรยทเกดขนไดจาก 3 ดานคอ 1) ดานของผรบสอสนทรย ซงอยในฐานะผชม ผฟง หรอแมแตการเปนการสมผสกได 2) ดานของผสงสอสนทรย เปนฐานะของศลปนผสรางสรรคสอสนทรยตางๆ 3) ดานของผวจารณสอสนทรย เปนการเขาถงความมสนทรยภาพจากการกลาวถงสอสนทรย 8. รปแบบของสอสนทรย สอสนทรย คอ สอทเมอรบรแลวเกดความงามขน สงผลตอจตใจใหเกดความรสกตางๆ ซงเปนรสทสมผสไดในอารมณตางๆ ซงมรปแบบทสามารถพบได 2 รปแบบ ดงน

8.1 สอธรรมชาต เปนสงทเกดขนเองตามสภาพแวดลอมตางๆ เชน ทะเล ปา ภเขา แมน า หนล าธาร เปนสอทพบไดเปนสวนมากในสถานททองเทยว เมอเขาไปสมผสท าใหเกดความงามในจตใจ มความสขจากการไดเขาไปสมผสกบบรรยากาศ อาจเปนชวงเวลาในชวงเวลาสนๆ เชน ชวงพระอาทตยขน เราสามารถมองเหนความงามของสของทองฟาทคอยๆ สวางเปลยนจากสเหลองทองเปนสฟา หรอความรสกในขณะทเทยวทะเลไดมองเกลยวคลนทซดเขาฝงมฟองอากาศสขาวกระจายออกเปนจงหวะเมอกระทบกบแสงของดวงอาทตยสเหลองทองเกดเปนสระยบระยบ พรอมมเสยงดงซาๆ ท าใหเกดความเพลดเพลนใจ เปนความงามทสมผสไดงาย

8.2 สอศลปะ ความหมายของศลปะ คอ ความงามทมนษยสราขน ความหมายทหลากหลาย นกวชาการเชอวา ค านเกดมาพรอม ๆ กบเมอ มนษยเรมมววฒนาการควบคกนมาจนถงปจจบน ศลปะเปนค าทมความหมายหลากหลาย และ กวางขวาง

9. ความรเกยวกบศลปะ ศลป-/ ศลป ศลปะ (สนละปะ / สน / สนละปะ) น. ฝมอ ฝมอทางการชาง การ แสดงออกซง

อารมณสะเทอนใจใหประจกษเหนโดยเฉพาะ หมายถง วจตรศลป (กลอน) ศร เชน งามเนตรมฤคมาศ งามขนงวง วาดทงคนศลป (อเหนา) พศพกตรผอง พกตรดงจนทร พศขนงกงงอน ทงคนศลป (รามเกยรต ร.๑) (ส. ศลปะ ; ป. สปปวามฝมออยางยอด เยยม) (ราชบณฑตยสถาน. 2539 : 783) การแบงประเภทของศลปะ สามารถแบงได 2 ลกษณะ

9.1 แบงศลปะตามการรบร โดยเรยกชอของประเภทศลปะตามการรบรตางๆ ดงน

1) ทศนศลป (Visual Art) เกดจากค าสองค ามารวมกน คอค าวา “ทศนะ” และค าวา “ศลป” เปนผลงานการสรางสรรคทางศลปะ เพอสนองการรบรทางประสาทตา ประกอบดวย จตรกรรม (Painting) ประตมากรรฒ (Sculpture) ภาพพมพ (Printmaking) ภาพถาย (Photography) งานสอผสม (Mixed Media) ศลปการจดวาง (Installation) ศลปะการแสดง (Performing Art)

2) โสตศลป หรอ ดรยางคศลป เปนผลงานการสรางสรรคทางศลปะ เพอสนองการรบรทางประสาทห โดยมเสยง ดนตร (Music) คอ เสยงทมอทธพลตอความรสกของมนษย เปนการรอยเรยงกลมเสยง เขาหากนอยางมจงหวะลลา มท านองหรอหลายท านอง ประกอบซอนกน อาจเปนในรปการขบรอง ประกอบการบรรเลง หรอ ในรปของการบรรเลงดนตรลวนๆ

22

3) โสตทศนศลป หรอ นาฎศลป (Dance) เปนผลงานการสรางสรรคทางศลปะ เพอสนองการรบรทางประสาทตาและทางห ผสานพรอมกนดวยการเหนและการฟง เพอประสานจงหวะของการเคลอนไหว หมายถง การรายร า และการเคลอนไหวไปมา เปนการแสดงออกทางอารมณดวยการแสดงออกในกรยาตางๆ เปนการสรางมายาคต ดวยการแสดงในบทบาทตาง บางครงเรยกวา ศลปะการแสดง

4) วรรณกรรม (Literature) เปนศลปะแหงการนพนธอนประณตและมเนอเรองมอ านาจดลใจ ใหเกดความรสกนกคดและจนตนาการ อารมณตาง ๆ เปนการถายทอดทางกระบวนคด มใชการรบรโดยตรง แตเปนการสมผสใหเกดภาพหรอเสยงในจนตนาการ อาจเปนการเลาเรอง การอาน การเขยน หรอดวยภาษากายในแบบตาง ๆ ภาษาแตละภาษายงสามารถปรงแตงใหเกดความเหมาะสม ไพเราะ สวยงามได ชาตไทย เปนชาตทมอารยะธรรมเกาแก มภาษาทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง ทงภาษาพด และภาษาเขยน นอกจากน ยงมความคดสรางสรรคในการใชภาษาไดอยางไพเราะ ถอเปนความงามของการใชภาษาจากการแตงโคลง กลอน ค าประพนธ รอยแกวตาง ๆ

9.2 แบงศลปะตามคณคาทปรากฎ โดยเรยกชอของประเภทศลปะ ดงน

1) วจตรศลป แตเดมเรยกวา ประณตศลป หมายถง ผลงานศลปะทมงเนนคณคาทางความงาม (Aesthetic Value) เปนส าคญ เปนผลงานทตอบสนองดานจตใจมากกวาคณคาดานประโยชนใชสอย การก าหนดศลปะทเปนวจตรศลปเปนการประเมนคณคาทศลปนไดถายทอดออกมา โดยมประเภทของศลปะถกตอบสนองอารมณความงามโดยการใชหลกการทางสนทรยภาพ ไดแก จตรกรรม ประตมากรรม สอผสม สถาปตยกรรม วรรณกรรม ดนตร นาฏยกรรม

2) ศลปะประยกต หรอประยกตศลป (Applied Arts) หมายถง ผลงานศลปะทสรางสรรคขน เพอมงประโยชนใชสอยเปนส าคญ ความรทวไปเกยวกบศลปะประยกตศลปเปนศลปะทมจดมงหมายเพอประโยชนใชสอยเปนอนดบแรก และค านงถงความงามเปนล าดบรอง ประกอบดวย

2.1) มณฑนศลป (Decorative Art) เปนศลปะการตกแตง เชน การออกแบบเครองเรอน ตกแตงอาคาร สถานทโดยใชวสด ส รปแบบใหเหมาะสมกบสถานท ประโยชนใชสอย และจดประสงคทใช

2.2) อตสาหกรรมศลป (Industrial Art) เปนงานศลปะท เกยวของกบ สงของเครองใชโดยทว ๆ ไปในชวตประจ าวน เชน เครองตกแตงบาน ตโตะ เกาอ เครองปนด นเผา งานโลหะ งานไม การจกสาน งานชนดนตองการน าหลกศลปะมาใชตงแตการวางรปแบบ ออกแบบสราง ประกอบขนตกแตงใหสวยงาม เหมาะกบประโยชนใชสอย ซงอาจจะผลตดวยเครองจกร เปนตน

2.3) พาณชยศลป (Commercial Art) ศลปะการคา เชน ปายโฆษณา การจดตโชว จดตกแตงอาคารรานคา เปนตน

2.4) หตถศลป (Craft) คอ งานศลปะทน าไปใชในงามหตถกรรม โดยใชมอท าเปนสวนใหญ มมาตงแตยคกอนประวตศาสตร เชน เครองปนดนเผา งานแกะสลกไม งานถกทอ งานหวาย รวมถงงานชางสบหมของไทย

23

2.5) งานออกแบบ (Design) เปนการจดสวนประกอบตางๆ ใหลงตว เปนความกลมกลนเพอตอบสนองความตองการเฉพาะเจาะจง เชน การออกแบบลายผา การออกแบบบรรจภณฑ งานออกแบบถกน ามาใชมากในงานประยกตศลป เพอตอบสนองความตองการของสงคม และใหเกดประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน และเปนทมาของาน ประเภทกราฟก (Graphic Art)

9.3 รปแบบของทศนศลป

9.3.1 ทศนศลป 2 มต (2 Dimension) หมายถง ผลงานศลปะทใชการเหนใน 2 มต คอ ผลงานทเปนระนาบมความกวางและความยาว ประกอบไปดวยผลงานดงน

1) จตรกรรม (Painting)

จตรกรรม หมายถง ภาพทศลปนแตละบคคลสรางขนดวยประสบการณทาง สนทรยภาพและความช านาญโดยใชสชนดตาง ๆ เชน สน า สน ามน สฝน ฯลฯ เปนสอกลางในการ แสดงออกถงเจตนาในการสรางสรรค ศลปนสามารถสรางสรรคงานจตรกรรมขนไดหลายประเภท สวนใหญจะเรยกชอของแตละเนอหา เรองราว ทน ามาถายทอดเปนประการส าคญ สรปไดดงน

1.1) ภาพทวทศนบก (Landscape) หมายถง งานจตรกรรมทแสดงทศนยภาพของ ภมประเทศทปรากฏตามธรรมชาต เชน ปา ภเขา หมบาน ฯลฯ แมวาจะมคน สตว หรอสงของท มนษยท าขนจะปรากฏอยในภาพดวยกตาม

1.2) ภาพทวทศนทะเล (Seascape) หมายถงงานจตรกรรมทแสดงเรองทะเลเปน ลกษณะเดนของภาพ เมอภาพทวทศนทะเลมรปเรอ และมเรองราวอน ๆ เกยวกบชาวทะเลเปน ลกษณะเดนมากกมกเรยกวา จตรกรรมทองทะเล (Marine Painting)

1.3) ภาพทวทศนเมอง (Townscape) หมายถง งานจตรกรรมทแสดงทศนยภาพ เมอง หรอบางสวนของเมองเปนลกษณะเดน

1.4) ภาพหนนง (Still Life) หมายถงงานจตรกรรมทแสดงเกยวกบภาพสงของไว ชวตซงศลปนจดกลมวางขนไวตามใจชอบดวยจดประสงคจะใหดงามหรอสอความหมายอยางใด อยางหนง มกประกอบดวยสงประดษฐ เชน แจกน เครองดนตร หนงสอ ผลไม ฯลฯ

1.5) ภาพชวตประจ าวน (General Painting) หมายถง งานจตรกรรมทแสดงภาพ ชวตประจ าวน

1.6) ภาพคนเหมอน (Portrait) หมายถงงานจตรกรรมทเขยนเปนลกษณะภาพคน ตามลกษณะของบคคลจรงโดยมจดประสงคทจะบนทกสภาพของบคคลนน ๆ ไว

1.7) ภาพคนเตมตว (Figure) หมายถง ภาพคนตงแตศรษะจนถงปลายเทา เพอ ศกษาระบบกลามเนอ โครงกระดก สดสวน สรระรางกายและทาทางการเคลอนไหว

1.8) ภาพจตรกรรมฝาผนง (Mural Painting) หมายถง ภาพจตรกรรมประเภทหนง ทเขยนบนฝาผนงหรอเพดานโดยตรง หรอวาดลงบนแผนผาใบหรอแผนไม แลวตดใหสนทถาวร กบผนงหรอเพดานกได

24

2) ภาพพมพ เปนการถายทอดรปแบบจากแมพมพออกมาเปนผลงานทมลกษณะเหมอนกนกบแมพมพทกประการ และไดภาพทเหมอนกนมจ านวนตงแต 2 ชนขนไปการพมพภาพเปนงานทพฒนาตอเนองมาจากการวาดภาพ ซงการวาดภาพไมสามารถสรางผลงาน 2 ชน ทมลกษณะเหมอนกนทกประการไดจงมการพฒนา การพมพขนมา ชาตจน ถอวาเปนชาตแรกทน าเอาวธการพมพมาใชอยางแพรหลายมานานนบพนป จากนนจงไดแพรหลายออกไปในภมภาคตางๆ ของโลก ชนชาตทางตะวนตกไดพฒนาการพมพภาพ มการน าเอาเครองจกรกลตางๆ เขามาใชในการพมพ ท าใหการพมพมการ พฒนาไปอยางรวดเรว การสรางสรรคศลปะภาพพมพสามารถแบงไดตามลกษณะของแมพมพ ไดดงน 2.1) ภาพพมพผวนน (Relief) หมายถง ภาพพมพทเกดจากแมพมพไม แมพมพ แกะพรมนามน แมพมพแกะจากพช หรอแมพมพทท าจากวสดอะไรกตาม ซงถกท าใหพนทสวน หนงลกลงไปแลวท าใหสวนทเหลอกลายเปนสวนนน และเมอน าสหรอหมกไปกลงลงบนสวนนน ของแมพมพแลวน าไปพมพบนระนาบทตองการ เชน ผา กระดาษ ฯลฯ กจะปรากฏภาพพมพ ประเภทผวนนขน

2.2) ภาพพมพรองลก (Intaglio) หมายถง ภาพพมพทเกดจากแมพมพทสรางขน ในลกษณะตรงกนขามกบการสรางแมพมพทใชพมพภาพประเภทภาพพมพผวนน สวนใหญจะใช แผนโลหะทแขงแรง เชน แผนทองแดงหรอแผนสงกะสเปนแมพมพแทนไม เพราะการพมพรอง ลกจ าเปนจะตองใหแมพมพผานแรงกดมาก ๆ ในการสรางรปแบบบนแมพมพนนจะใชเครองมอ แกะโลหะหรอใชวธการกดกรดกได ภาพทพมพออกมาเกดจากหมกพมพทอยในรองของแมพมพ

2.3) ภาพพมพพนราบ (Surface) หมายถง ภาพพมพทเกดจากแมพมพทท าจากหน หรอแผนสงกะสในสวนของขนตอนการพมพนน จะไมมการท าใหแมพมพเปนรองรอยขดขด หรอแกะใหมความตนลกแตอยางใด แตจะใชวธวาดภาพหรอระบายสทตองการลงบนระนาบของ แมพมพ แลวน าไปพมพลงบนกระดาษกจะไดภาพพมพในลกษณะภาพพมพพนราบนนเอง

2.4) ภาพพมพลายฉล (Stencil) หมายถง ภาพพมพทเกดจากการฉลภาพทจะพมพ ใหหลดออกไปจากแมพมพแลวจงใชสพนหรอพมพลงในชองวางทฉลออกไปกจะไดรปราง รปทรงของภาพตามทไดฉลออกไป ภาพพมพลายฉลไดพฒนาไปสกลวธการพมพผาไหม (Silk Screen) ซงภาพทไดจะมความละเอยด คมชดมากกวา

9.3.2 ทศนศลป 3 มต (3 Dimension) หมายถง ผลงานศลปะทสามารถมอง หรอชมผลงานไดรอบดาน มทงดานกวางและยาว และสง ประกอบดวย ประตมากรรม สถาปตยกรรม สอผสม ประเภทของทศนศลป 3 มต มดงน

1) ประตมากรรม (Sculpture) หมายถง งานศลปกรรมทสรางเปนรปทรงสามมต โดยวธการแกะสลก ปน หรอวธการผสมผสานอยางใดอยางหนง เพอใหเกดเปนรปแบบขนตามทตองการ มปรมาตร มน าหนกและกนเนอท ในอากาศ โดยการใชวสดชน ดตาง ๆ วสดท ใชสรางสรรคงานประตมากรรม จะเปนตวก าหนด วธการสรางผลงาน ความงามของงานประตมากรรม เกดจากการแสงและเงา ทเกดขนในผลงานการสรางงานประตมากรรมท าได 4 วธ คอ

1.1) การปน (Casting) เปนการสรางรปทรง 3 มต จากวสด ทเหนยว ออนตว และยดจบตวกนไดด วสดทนยมน ามาใชปน ไดแก ดนเหนยว ดนน ามน ปน แปง ขผง กระดาษ หรอ ขเลอยผสมกาว เปนตน

25

1.2) การแกะสลก (Carving) เปนการสรางรปทรง 3 มต จากวสดท แขง เปราะ โดยอาศยเครองมอ วสดทนยมน ามาแกะ ไดแก ไม หน กระจก แกว ปนปลาสเตอร เปนตน

1.3) การหลอ (Molding) เปนการสรางรปทราง 3 มต จากวสดทหลอมตวไดและกลบแขงตวได โดยอาศยแมพมพ ซงสามารถท าใหเกดผลงานทเหมอนกนทกประการตงแต 2 ชนขนไป วสดทนยมน ามาใชหลอ ไดแก โลหะ ปน แปง แกว ขผง ดน เรซน พลาสตก ฯลฯ

1.4) การประกอบขนรป (Construction) เปนการสรางรปทรง 3 มต โดยน าวสดตาง ๆ มา ประกอบเขาดวยกน และยดตดกนดวยวสดตาง ๆ

2) การเลอกวธการสรางสรรคงานประตมากรรม ขนอยกบวสดทตองการใช ประตมากรรมไมวาจะสรางขนโดยวธใด จะมอย 3 ลกษณะ คอ แบบนนต า แบบนนสงและแบบลอยตวผสรางสรรคงานประตมากรรม เรยกวา ประตมากร สามารถแบงออกเปนประเภทตาง ๆ ดงน 2.1) ประตมากรรมรปนน หมายถง ประตมากรรมทเนนลกษณะสงตาจากพน หลง แบงออกไดดงน ประตมากรรมรปนนสง (High Relief) ประตมากรรมรปนนตา (Base Relief)

2.2) ประตมากรรมรปเวา (Hollow Relief) หมายถง ประตมากรรมทมลกษณะ กลบ กนกบลกษณะนน เปนการแกะลกลงไปใหต ากวาระดบพน เพอสรางใหเกดมตลวงตาใน สวนลกมากขน หรอเพอใหเกดมตทมความกลมคลายกนนนออกมาไดดวย

2.3) ประตมากรรมจลดล (Mobile) หมายถง ประตมากรรมทเนนใหเกดการ เคลอนไหว ซงอาจจะเกดการเคลอนไหวเพราะสาเหตหลาย ๆ ประการ ไดแก การตดตงในลกษณะ แขวนกบเพดาน เชน ปลาตะเพยนใบลานของไทย หรอเคลอนไหวดวยพลงงานของสงอน ๆ เชน เครองกลไก แรงลม แรงน า เปนตน

2.4) ประตมากรรมลอยตว (Round Relief) หมายถง ประตมากรรมทมลกษณะ ลอย ตว สามารถดไดรอบดาน ไมมสวนใดตดกบผนงแตสวนใหญจะมฐานรองรบใหสามารถ ตงอยได

3) สถาปตยกรรม (Architecture) หมายถง ศลปะและวทยาการแหงการกอสราง ซงอธบายอกนยหน งวาเปนการจดระวาง 3 มต เพอสนองความตองการของมนษยทงทางรางกาย และจตใจสถาปตยกรรม เปนผลงานศลปะทแสดงออกดวยการกอสรางสงกอสราง อาคารทอยอาศยตางๆ การวางผงเมองการจดผงบรเวณการตกแตงอาคาร การออกแบบกอสราง ซงเปนงานศลปะ ทมขนาดใหญตองใชผสรางงานจ านวนมาก และเปนงานศลปะทมอายยนยาว สถาปตยกรรม เปนวธการจดสรรบรเวณทวางใหเกดประโยชนใชสอยตามความตองการ ซงเกยวของกบศาสตรในสาขาตาง ๆ เชน วศวกรรมศาสตร วทยาศาสตรสงคมวทยา มานษยวทยา และศลปะ อยางไรกตามงานสถาปตยกรรมทถกตองและมความสมบรณ จ าเปนจะตอง ตงอยบนพนฐานแหงคณคา 3 ประการ คอ

1) ความเหมาะสมและความสะดวกในการใชสอย

2) ความมนคงแขงแรง

3) ความสวยงามทนาชนชมยนด

ส าหรบประเภทของงานสถาปตยกรรมนน สามารถแบงเปนประเภทใหญ ๆ ได 2 ประเภท คอ

3.1) สถาปตยกรรมแบบเปด หมายถง สถาปตยกรรมทสรางขนโดยมจดมงหมาย ทจะใชใหเปนสงทเปนประโยชนดานใดดานหนง เชน ทอยอาศย ไดแก อาคารบานเรอน หรอเปน ทส าหรบจดงานหรอการจดแสดงตาง ๆ ไดแก โรงละคร หองประชม หรอสถานทจดแสดง นทรรศการ เปนตน

26

3.2) สถาปตยกรรมแบบปด หมายถง สถาปตยกรรมทสรางขนโดยไมม จดมงหมายทจะใชประโยชนจากพนทภายในหรอสวนอน ๆ ของสถาปตยกรรม แตเปน สงกอสรางทเนนการแสดงออกถงคณคาความส าคญในดานใดดานหนงหรอเพอเปนอนสรณเปนท ระลกถงเรองราวเหตการณทส าคญมากกวา เชน สถาปตยกรรมประเภทประตชย และอนสาวรย ตาง ๆ เปนตน

4) สอผสม (Mixed Media) พจนานกรมศพทศลปะฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2530 ไดใหความหมายของศลปะประเภทสอผสมไววา หมายถง ศลปกรรมแหงพทธศตวรรษท 25 ไดแก งานจตรกรรม ประตมากรรม ภาพพมพ หรอวาดเสน ทมวสดหรอกลวธตาง ๆ เขาไปผสม ดวย จนไมอาจเรยกวาเปนงานอยางหนงอยางใดโดยเฉพาะ สอผสมเปนลกษณะงานศลปะทวสด จากค านยามดงกลาว ทศนศลปประเภทสอผสม จงเกดการรวมตวกนตาม ลกษณะตางๆ ดงน

4.1) การผสมกนของวสด (Material) เชน การผสมกนระหวางไมกบโลหะ

4.2) การผสมกนของสอ (Media) เชน การผสมกนระหวางเสยงกบการวาดภาพ

4.3) การผสมกนของเทคนค (Technique) เชน การผสมกนระหวางการระบายส กบการพมพส

4.4) การผสมกนของวธการ (Method) ในการสรางงานศลปะ เชน การผสมกน ระหวางงานจตรกรรมกบงานประตมากรรม ซงมวธการสรางสรรคทแตกตางกน เปนตน

ลกษณะโดยทวไปของศลปะประเภทสอผสมดงกลาว จะเหนไดวา รปแบบ ส าเรจของศลปะประเภทนเกดจากแนวความคดสรางสรรคของศลปนทสามารถน าวสด สอ เทคนค และวธการในการสรางงานศลปะมาถายทอดเปนผลงานทศนศลปขน นบเปนทศนศลปทม ขอบเขตกวางขวางใหความเปนอสระในการน าเสนอรปแบบของผลงาน ไดแกศลปนมากกวา ทศนศลปประเภทใด ๆ

9.4 การใชเทคนควธในการสรางสรรค

การแบงประเภทในลกษณะนแบงไดหลายประเภทคอ จตรกรรม ประตมากรรม ภาพพมพ ภาพถาย สอผสม วดโออารต ซงในแตละประเภททไดกลาวมามความแตกตางในเทคนค กระบวนการในการสรางสรรค ทฤษฎทางศลปะ (Art Theory)

1) ทฤษฎการลอกเลยนแบบ (Imitationalistic Theory)

2) ทฤษฎนยมรปทรง (Formalistic Theory) (Art as Form)

3) ทฤษฎนยมแสดงออกทางอารมณ (Emotionalistic Theory)

4) ทฤษฎนยมค านวณทางจนตนาการ (Conculative Innaginationism)

27

สรปทายบท

สนทรยภาพในการรบร มความเกยวของกบสนทรยศาสตรซงมความหมายคอ วชาทวาดวยเรองของความงาม และสนทรยภาพ ทมความหมายวาความรสกทงาม สบเนองจากความตองการของมนษยทมมากกวาความตองการทเปนปจจยภายนอกทตอบสนองทางรางกาย อนไดแก ปจจยส คอ เครองนงหม ยารกษาโรค ทอยอาศย และอาหาร ความตองการทางใจนคอสงทท าใหมนษยมความรสก เปนปฏกรยาทางสงคม คอ ความมสนทรย หรอความงามนนเอง โดยการรบรทมนษยใชสอสารทางสงคมดวยอวยวะรบรทง 5 ไดแก ตา ห จมก ลน กายสมผส ลวนเปนชองทางทท าใหมนษยไดตดตอและเชอมความรสกระหวางกนได สนทรยภาพจงเปนความงดงามทใชส าหรบการสอสาร อาจเปนผรบสาร หรอเปนผสงสาร กสามารถรบความสมผสทางสนทรยภาพนได คณคาทางสนทรย นอกจากจะสรางความละเมยดในการสอสารแลวยงมคณคาท าใหจตใจของผทถกฝกฝนในเรองสนทรยภาพใหมความออนโยน เขาใจสงคม และมความงดงามในจตใจ ดวยวชาทางดานสนทรยศาสตรจดเปนวชาทางดานคณวทยา ซงเปนปรชญาสาขาหนง ทท าใหระดบจตใจของมนษยส งขน กวาสตว เพราะววฒนาการของมนษยไมไดพฒนาเฉพาะพฒนาการทางรางกายเทานน แตยงเปนการพฒนาทางดานจตใจอกดวย

ในระบบการศกษาและสนทรยภาพ หลกสตรศลปศกษาในระบบโรงเรยนมาตงแต พ.ศ. 2438 นบรอยปเศษ มาจนถงทกวนน ศลปศกษาในโรงเรยน รวมทงสถาบนอดมศกษา ยงไมสามารถสรางทศนคตทดตอสนทรยในชวตประจ าวน ใหกบคนมการศกษาและประชาชนคนไทยทงมวลได ซงกอาจจะไมตางไปจากพฒนาการทางดานวทยาศาสตรนบรอยปเศษในสงคมไทย ทยงไมสามารถสรางความคดในเชงวทยาศาสตรใหกบประชาชนคนไทยไดมากนกคนมการศกษายงคงภาคภมใจในการไมมความรและไมมรสนยมทางทศนศลป ดนตร ศลปะการแสดง ฯลฯ และยงภาคภมใจในความเชอความคดทางไสยศาสตร ระบบการศกษาตองปรบเปลยนกระบวนการเรยนรดงทผานมา ใหได เพราะการศกษาในระบบโรงเรยนยงคงเปนหวใจส าคญในสงคม สงคมและครอบครวกมแนวโนมไปทางนนเทาทผานมา ทศนศลปในโรงเรยน มงผลผลตทางผลงานศลปะ ศลปะทเนนทกษะ งานชางฝมอมากกวาการสรางทศนคตและรสนยมทางศลปะดนตรและศลปะการแสดง ยงเปนปญหามากกวาทศนศลป มปญหาทงแนวคดทางการศกษาของนกการศกษา การรวบอ านาจทางวชาการจากศนยกลางผสอนทขาดความรความเขาใจ และขาดพลงในการเปนคร ฯลฯ สงคมไทยตองปฏรประบบการศกษาทงหมด รวมทงการศกษาเพอพฒนาสนทรยภาพดวย ปญหาทงหมดกคงมใชเพยงเฉพาะการศกษาในระดบโรงเรยนเทานน การศกษาในระดบอดมศกษา กจ าเปนตองปฏรปตวเองดวยเชนกนเชอมโยงไปถงการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ส าหรบคนไทยทงปวง (วรณ ตงเจรญ. 2552 : 117-118)

28

ค าถามทบทวนประจ าบทท 1

1. วชาสนทรยศาสตร (Aesthetics) เปนวชาทจดอยในปรชญาสาขาใด 2. จงอธบายความหมายของสนทรยศาสตร 3. ระดบการรบรสอสนทรยทแสดงออกภายนอกขนแรกสด 4. ระดบการรบรสอสนทรยทแสดงออกภายนอกขนสดทายสด 5. ปรชญาความงามในพทธศาสนากลาวถงสนทรยวาอยางไร 6. อารมณทเกดความสขแกมนษย ทเรยกวา “สขารมณ” เกดขนจาก 3 สงคอ 7. จงอธบายความแตกตางของตรรกวทยากบสนทรยศาสตร 8. ความงาม เกยวของอะไรกบความเปนมนษย 9. การศกษาสนทรยศาสตรในแงมมของศลปะ ก าหนดใหศกษาสาขาใดบาง 10. ความจรง (The Reality) สงทเปนนรนดร ในทศนะของนกปรชญานนแสดงไวอยางไร

29

เอกสารอางอง โกสม สายใจ. (2549) สนทรยภาพของชวต. กรงเทพฯ :โครงการศนยหนงสอมหาวทยาลยราชภฏสวนดสต. ทวเกยรต ไชยยงยศ. (2538) สนทรยะทางทศนศลป. กรงเทพฯ : โครงการต าราคณะศลปกรรมศาสตร สถาบนราชภฏสวนดสต. พวง มนอก.(2529). สนทรยศาสตร. กรงเทพฯ : ภาควชาปรชญาและศาสนา มหาวทยาลยรามค าแหง. ยทธ ศกดเดชยนต. (2522). สงคมศาสตรความรเบองตนเกยวกบสงคมมนษย. กรงเทพฯ : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ลกษณวต ปาละรตน.(2551). สนทรยศาสตร. กรงเทพฯ : ภาควชาปรชญา.มหาวทยาลยรามค าแหง. วนดา ข าเขยว. (2543). สนทรยศาสตร. กรงเทพฯ : พรานนก. วรณ ตงเจรญ. (2552). สนทรยศาสตรเพอชวต. กรงเทพฯ : สนตศร. สถต วงศสวรรค. (2543). ปรชญาเบองตน. กรงเทพฯ : อกษรวทยา. สชาต สทธ. (2542). สนทรยภาพของชวต. กรงเทพฯ : เสมาธรรม. อาร สทธพนธ. (2551). ผลกความคดศลปะ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

30

31

บทท 2 การสรางสรรคผลงานทศนศลป

การสรางสรรคสอสนทรยทเปนผลงานทศนศลป จดวาเปนหนาทของศลปนจะตองเรยนรถงทฤษฎของการออกแบบและวธการปฏบตการออกแบบทถกตองเพอสรางสรรคผลงานออกแบบซงสามารถสอความหมายไดอยางมประสทธภาพ เนองจากมวตถประสงคในการสรางสรรคและขอบเขตทชดเจน นอกจากนนมประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการสรางสรรคทมมลคาสงยง ดงนนศลปนและนกออกแบบจงจ าเปนทจะตองตระหนกถงคณคาของผลงานทตนตองรบผดชอบ ศลปนและนกออกแบบสามารถสรางสรรคผลงานทดไดจะตองมความรและความเขาใจในกระบวนการออกแบบและกระบวนการความคดสรางสรรคดวย ซงความคดสรางสรรคประกอบไปดวยความคด 4 ลกษณะ คอ ความคดรเรม ความคดคลอง ความคดยดหยน และความคดละเอยดละออ (ศรพร ปเตอร. 2549 : 203) การสรางสรรคเปนพฤตกรรมอนส าคญของมนษยเปนความตองการสรางสงใหมแปลกส าหรบตน ไมเหมอนกบการเลยนแบบ เพราะวาการเลยนแบบจะเปนการท าตามสงทก าหนดใหใกลเคยงความจรงมากทสด โดยผกระท าไมตองใชความคดในการแกปญหามากนก อยางกตาม การสรางสรรคสงใหมทเกดขนในสงคมบางครงจะถกกลาวหาจากคนในสงคมวาเปนคนนอกคอก เพราะคนทมความคดสรางสรรคมกจะคดและท าอะไรทผอนตามไมทน (สชาต เถาทอง. 2536 : 61) ศลปนและนกออกแบบทดจงควรมคณลกษณะเปนนกสรางสรรคทดดวย 1. ความหมายของความคดสรางสรรค กระบวนการความคดสรางสรรค หมายถง วธการคดหรอกระบวนการการท างานของสมองอยางมขนตอนตลอดจนแกปญหาไดส าเรจ (กรมวชาการ . 2535 : 8) ซงกระบวนการนมความสอดคลองกบกระบวนการสรางสรรคงานศลปะและการออกแบบ ทมงเนนแกไขปญหาในการสอสารขอมลอยางมความคดสรางสรรค แตะระดบความสามารถในการแกไขปญหาอยางมความคดสรางสรรคของแตละบคคลไมเทากน ดงนนการฝกฝนความคดอยางสม าเสมอจงเปนสงจ าเปนอยางยง นกจตวทยาหลายทานทท าการศกษาเกยวกบความคดสรางสรรคไดไหค าจ ากดความของความคดสรางสรรคไวดงน บารอน และเมย (Baron and May, 1960 อางใน ทพยวลย สจนทร และคณะ. 2549) ไดใหค าจ ากดความวา ความคดสรางสรรคเปนความสามารถของมนษยทจะน าไปสสงใหมๆ เกดผลผลตใหมๆ ทางเทคโนโลย รวมทงความสามารถในการประดษฐคดคนสงแปลกใหม ดงเชน โทมส เอดสน คนพบหลอดไฟฟา น าไปสเครองใชไฟฟานานาชนด ซงงานประดษฐคดคนของเขาเปนตวอยางทดของงานทมลกษณะความคดสรางสรรค นนคอ แปลกใหม แตกตางจากทเคยปรากฏและเปนประโยชนมหาศาลตอชาวโลกอกดวย อรค ฟรอมม (Eric Fromm. 1963 อางใน ทพยวลย สจนทร และคณะ. 2549 : 55) อธบายวา ความคดสรางสรรค หมายถง ความสามารถของบคคลทจะสงเกตเหน รบร เขาใจ และมปฏกรยาตอบสนอง (Creativity is the ability to see or to aware and to respond) ต วอย างเชน เม อมองเหนสงทสวยงาม คนเราจะเกดความรสกซาบซงในความงาม มปฏกรยาโตตอบ เชน การกลาววาจาเปนค าชม การเขยนเปนภาพ การเขยนเปนค าประพนธ เชนเดยวกบนกประดษฐเจมสวต สงเกตเหนไอน าเดอดท าใหฝากาตมน าเผยอ ท าใหเคาคดคนเครองจกรไอน าไดส าเรจ นวตน มองเหนแอบเปลหลนลงสพน ท าใหสามารถคดคนทฤษฎแรงดงดดเขาสศนยกลางของโลกได เปนตน

32

2. สวนประกอบของการสรางสรรค การสรางสรรคเปนพฤตกรรมอนส าคญของมนษย เปนความตองการสรางสงใหมสงแปลส าหรบตน ไมเหมอนกบการเลยนแบบเพราะวาการเลยนแบบจะเปนการท าตามสงทก าหนดใหใกลเคยงความจรงทสด โดยผกระท าไมตองใชความคดในการแกปญหามากนก อยางไรกตาม การสรางสรรคสงใหมทเกดขนในสงคมบางครงจะถกกลาวหาจากคนในสงคมวาเปนคนนอกคอก เปนคนบา เพราะคนทมความคดสรางสรรคมกจะคดและท าอะไรผอนตามไมทน หรออาจกลาวไดวาเปนผล ายคกไมผดนก อาท เลโอนารโด ดาวนซ, ฟนเซนต ฟาน กอก, มเคลนเจโล บโอนารอตต เปนตน การสรางสรรคจงเปนกระบวนการถายทอดความรสกทมตอโลกภายนอก สงแวดลอม และธรรมชาตใหปรากฏเปนภาพได โดยมสวนประกอบทส าคญของการสรางสรรค 3 ประการคอ

2.1 การรบร (Perception) การรบรเปนสวนประกอบประการแรกของมนษย เราจะพบวาผมความคดสรางสรรคสงตางๆ ได มกจะเปนผทพบเหนสงตางๆ มามาก มการรบรมาก และพยายามสงเกตจากการรบรนน 2.2 จนตนาการ (Imagination) จนตนาการเปนผลมาจากการรบรดวยประสาทสมผสตางๆ ของมนษย เมอรมากเหนมากกท าใหเกดความคดมาก จงมความจนตนาการตอสงตางๆ มากมาย กลาวไดวา จนตนาการเกดจากการสงสมของการรบรทงมวล เชน ดา วนซ ผคดสรางเครองบนคนแรกของโลกนนจะตองเคยเหนนกหรอแมลงตางๆ บนมากอน จงเกดจนตนาการสรางเครองบนขน และท าการทดลองคนควาตอมาจนเกดเปนเครองบนดงททราบกนทกวนน จนตนาการเปนผลทเกดจากการรบรของมนษยตอสงตางๆ รอบตวบวกกบความคด การใชจนตนาการแบบอดมคตคอการสรางสรรคสงใหมดวยรปลกษณทแตกตางไปจากทเคยเหน ดงตวอยางภาพจตรกรรมของไทย เชน กนร คชสห หรอสตวในโบราณนยายตางๆ เปนตน 2.3 ประสบการณ (Experience) ประสบการณเปนผลจากการรบรในการเรยนรหรอท าในสงหนงมากอนและเกบสงสมไวในสมอง และพรอมทจะแสดงออกมาเมอถงเวลาอนสมควร ประสบการณมความส าคญตอชวตคอท าใหเกดการเรยนรและการแกปญหาไปพรอมๆ กน เชน การตมไข เราพบวาไขแดงและไขขาวแขง ซงเราเคยทราบมาวาของเหลวเมอถกความรอนแลวไมแขง แตจะกลายเปนไอ เชน น า เปนตน แตเรารวาไขไมอยในขายนความรดงกลาวเปนความรทเกดจากการทดลองทเรยกวาแบบลองผดลองถก ซงกประสบการณอกอยางหนง (สชาต เถาทอง. 2536 : 61-62) 3. องคประกอบศลปะ (Art composition) การสงสารทเปนสอสนทรยนนเปนเรองทมความเกยวของกบการสรางสรรคศลปะ การทจะท าความเขาใจซงกนและกนได กไมตางอะไรกบการใชภาษาในการสอสาร ภาษาเราใชเสยง หรอกรยาอาการซงท าความเขาใจซงกนและกนได ศลปะสามารถสรางความเขาใจสอรวมกนดวยหนวยทคลกเคลาเขาดวยกนไดแก เสน แสง ส ลกษณะผว จงหวะ และสวนประกอบศลปะอนๆ (อาร สทธพนธ. 2551 : 91) สงซงปรากฏแกสายตารอบๆ สามารถน ามาประสมประสานใหเกดเปนผลงาน ศลปนตองศกษาวเคราะหถงคณสมบตและบทบาทขององคประกอบมลฐานตางๆ ใหเปดความเขาใจอยางแทจรงในขอดและขอจ ากดตางๆ เพอจะไดน าขอดขององคประกอบมลฐานมาใชกบผลงาน อยางมประสทธภาพ

33

ทศนธาต (Visual Elements) หมายถง ธาตแหงการมองเหนหรอสวนประกอบตาง ๆ ทส าคญในงานศลปะหรอทศนศลปไดแก จด เสน ส แสงเงา รปราง รปทรง พนผว เปนตน ซงเราสามารถน าสวนประกอบแตละอยางมาสรางเปนงานศลปะไดในหลายรปแบบ ซงกจะใหความรสกในการมองเหนทแตกตางกนไป ทศนธาต สามารถสรางอารมณตาง ๆ ใหกบผชมผลงาน โดยเปนสวนส าคญในการจดองคประกอบศลปะ มรายละเอยดในแตละทศนธาต ดงน 3.1 จด (dot) จดเปนสวนประกอบพนฐานทส าคญส าหรบการสรางสรรคศลปะและงานออกแบบ คอ เปนสวนประกอบทเลกทสด ไมมความกวาง ความยาว และความลก ในทางสญลกษณเราจะพบจดเมอมองขนไปบนทองฟาจะเหนดวงดาวตางๆ เปน จดๆ และจดจะเกดความหมายไดกตอเมอมการจดวางใหมการตอบโตกนระหวางจดดวยกน หรอจดกบทวาง และประโยชนอนๆ ไดแก การน าจดมาใชในเทคนค ซลคสกรน และการสรางภาพพมพแกะไม (ปาพจน หนนภกด. 2553 : 113) หรอาจจะเปนการใชจดเพอก าหนดพกดตางๆ ในเรองของการบอกจดหมายปลายทาง หรอการน าจดมาเรยงตอกนจนเกดเปนภาพตางๆ โดยเฉพาะกลมศลปะทใชจดในการสรางผลงาน เรยกชอกลมทนยมใชจดวา กลมจดนยม (pointillism) เหนไดจากการท างานของลทธนโออมเพรสชน ดวยการท างานโดยใชการจดสเพอสรางภาพผลงานเพอมเปาหมายในการแสดงออก เพอสรางความนาสนใจแกการมองดวยการสรางการเหนสจากการผสมสดวยดวงตา (Divisionism) หากการใชประโยชนในปจจบนเราสามารถเหนจดในรปแบบของขอมลทางคอมพวเตอร ทชอวาบตแมป (Bitmap) หรอ ราสเตอร (raster) เปนการน าเอาจดส หรอ pixel มาตอกนจนเปนภาพออกมาโดยความละเอยดทไดนนตองขนอยกบขนาดของ pixel หากมจ านวนมากกจะท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย ก าหนดพนและสใหแตละพกเซล (pixel) หรอ bit รวมถงการน ามาใช เพอสรางภาพในอตสาหกรรมการพมพระบบออฟเซต ท าใหไดผลงานทสวยงามและงายตอการผลต

ภาพประกอบ 5 การใชจดวางเรยงกนเพอสรางผลงานของปแยร เซอรา ทมา : https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Georges_Seurat_049.jpg

34

3.2 เสน (line) เสน มความหมาย เปนกรยาของการกระท า ดวยผสรางสรรคหรอศลปน อาจเกดจากการลากพกน (brush stroke) การขดขดดวย ดนสอ ปากกา ชอลกของแหลมคม ฯลฯ หรออาจเกดจากขอบของมวลวตถทเกดจากเทคนคของการลวงตา หรอเทคนคอนๆ จากการประเมนดวยการเหน (สชาต สทธ. 2535 : 4) เสนเกดจากการเดนทางหรอตอเนองของจดในลกษณะทศทางเดยว ไมเปะปะกระจดกระจาย ถอวาเปนองคประกอบมลฐานทส าคญเนองจากเสนเปนตนก าเนดของรปราง รปทรง ทศทาง พนผด และแสงเงาในภาพ งานศลปะตะวนออกนยมเนนความงานทเสนรอบรปมากกวาการใชสสรางแสงเงาในภาพได ตวอยางเชน ในงานจตรกรรมไทยสามารถสรางความรสกทกลมในใบหนาจากการใชเสนบางในดานทเปนแสง และเสนหนกในดานทเปนเงา เสนในงานศลปะและงานออกแบบประกอบดวยเสนหลกทส าคญ ไดแก เสนนอน เสนตง เสนเฉยง เสนเฉยง เสนโคง เสนซกแซก และเสนคลน เสนหลกเหลานผออกแบบจ าเปนจะตองศกษาถงคณสมบตในการสรางความรสกตอการรบรของผด และน าอทธพลของเสนหลก เหลานมาใชใหเกดผลดในการออกแบบ โดยเฉพาะการน ามาใชเปนเสนแกน (axis) ของภาพดงตอไปน (ศรพงศ พยอมแยม. 2537 : 42) 1) เสนนอน (horizontal line) เปนเสนทแสดงถงความรสกสงบนงกวางขวาง ผออกแบบสามารถน าอทธพลของเสนนอนมาใชในการแกปญหาส าหรบการออกแบบเพอใหเกดผลตามตองการได ตวอยางเชน คนทมลกษณะผอมสงถาใชลวดลายเสอผาทเปนเสนนอน จะชวยใหดเกดความรสกวาอวนขนได ในการออกแบบทตองการเนนถงความรสกทกวางขวาง การเปรยบเทยบการใชเสนแนวทสรางความรสกกวาง ไดแก เสนขอบฟา เสนทเกดจากการมองเหนในทกวาง เชนในทะเลทราย หรอในทะเล โดยเปนเสนทแบงระหวางดนกบฟา หรอน ากบฟา ซงดวยระยะทมองเหนการบรรจบกบในระยะกวางไกลท าใหมความรสกวามความกวางขวางมากๆ 2) เสนตง (vertical line) เปนเสนทแสดงถงความสงา ความมระเบยบ ความแขงแรง ผออกแบบสามารถน าอทธพลของเสนตงมาใชในการออกแบบ เพอโนมนาวความรสกของผดใหเกดความรสกดงกลาว ตวอยางเชน เสนทเกดจากเสา ซงเสาเปนสวนประกอบแรกส าหรบการกอสงกอสราง การตงเสาเขมเปนสญลกษณของการสรางความมนคง และการแกปญหาส าหรบคนทอวนเตย ควรใชสวดสายเสอผาทเปนเสนตงจะชวยท าใหความรสกดขน และควรวางแกนของเสนตงกบกรอบภาพในแนวตงมากกวากรอบภาพแนวนอน เพอเปนการเสรมบคลกภาพใหกบตนเอง 3) เสนเฉยง (diagonal line) เปนเสนทแสดงความรสกเคลอนไหว ความไมแนนอนและเกดทศทาง ดงนน ผออกแบบยองสามารถใชอทธพลจากเสนเฉยงในผลงานศลปะและการออกแบบเพอใหผดเกดความรสกดงกลาวได ตวอยางเชน วถตทตกจากทองฟาทเรามองเหนเปนดาวตก เราจะมความรสกรวดเรว หรอการใชเสนเฉยงออกแบบตวอกษร กจะรสกวามความรวดเรว แสดงการเคลอนไหว การเลอกเสนเฉยงมาประกอบในผลงานจะชวยใหผลงานเกดความรสกเคลอนไหว ไมหยดนง

35

ภาพประกอบ 6 สะพานพระราม 8 แสดงเสนตงและเสนเฉยง ทมา : pixpros. 2014 : online. 4) เสนโคง (curve line) เปนเสนทใหความรสกออนหวาน นมนวล แสดงความออนนอมเศราโศก ผออกแบบสามารถน าอทธพลของเสนโคงมาใชเปนแกนหลกในการออกแบบเพอโนมนาวผดใหเกดความรสกดงกลาวได เสนโคงครงวงกลม เปนเสนรปของคนทก าลงเศราโสกสนหวงในชวตหรอเปนภาพดวงอาทตย ก าลงลบขอบฟา จงชกน าผดเกดความรสกเศราใจได หรออาจมองเปนภาพคนทก าลงโคงค านบหรอโคงตวไหว จงกอใหเกดความนอบนอมถอมตนแกผด หรออาจดคลายมาจากลกษณะของตนหญาทก าลงลลมกอใหเกดความรสกรางเรง ออนหวาน แกผด ในการใชเสนโคง ผออกแบบสามารถชวยสอสารไดหลายอารมณ ศลปนควรท าความเขาใจในรปแบบของเสนโคงแตละชนดเพอ การสอสารในผลงานจะไดมความชดเจน และตรงตามแนวความคดทตองการสอสารออกมา 5) เสนซกแซก (zigzag line) เปนเสนซงแสดงความรสกเคลอนไหวรนแรง ไมแนนอน ผออกแบบสามารถน าอทธพลของเสนซกแซกมาใชในการออกแบบเพอสรางความรสกแกผดได จะพบวาเสนซกแซกนจะเหนในวสดทคมเชนใบเลอย ปากฉลาม นอกจากน การใชเสนซกแซกยงสามารถสรางความรสกไดวาเปนการแบงมตหรอพนทของเหตการณตางๆ ในภาพได ตวอยางเชน การใชเสนสนเทาในงานจตรกรรมไทยจนเปนสญลกษณอยางหนงของงานศลปกรรมไทย ซงชวยเสรมลลาในการแหงมตเรองของเวลา ใหแกผลงาน ท าใหสามารถแยกแยะฉากทเกดขนของแตละชวงเหตการณในจตรกรรมไทย

36

ภาพประกอบ 7 การใชเสนซกแซกในงานจตรกรรมไทย (เสนสนเทา) ทมา : ลกษณะไทย. 2557 : ออนไลน. 6) เสนคลน (wave line) เปนเสนทใหความรสกเคลอนไหวชาๆ นมนวล และเปนจงหวะ พบเสนโคงแบบคลนในการเคลอนตวของคลนน าทมรปทรงโคงและยาวตอเนอง การใชเสนคลนในงานจตรกรรมไทยในลกษณะแบบน จะพบเปนการเขยนภาพน า บรรยากาศในทะเล กจะสอสารดวยการจดวาเสนทมลกษณะเปนคลนยาวๆ ซอนกน 3.3 รปราง รปทรง (shape & form) รปรางและรปทรงเกดจากเสนทเดนทางครบวงจร ในการออกแบบมกจะกลาวถงรปรางและรปทรงควบคกนไป แตโดยขอเทจจรงแลว รปรางจะม 2 มต ไดแกความกวางกบความยาวในระนาบแบน เหมอนกบการฉายไฟไปทวตถแลวเกดเปนเงาตกทอดทฉาก ลกษณะของเงานนถอวาเปนรปรางสวนรปทรงม 3 มต ไดแก ความกวาง ความยาว และความลก ดงนน อาจกลาวไดวา ตววตถ คอรปทรง สวนเงาของวตถเปนรปราง ทงรปรางและรปทรงซงเปนองคประกอบมลฐานในงานศลปะและการออกแบบนน สามารถจ าแนกไดเปน 3 ประเภท ไดแก

ภาพประกอบ 8 ดานซายภาพรปราง และขวาคอภาพรปทรง ทมา : อโศก ไทยจนทรารกษ. 2557. สอการสอนวชาสนทรยภาพในการออกแบบ.

37

1) รปทรงเรขาคณต เปนรปทเกดจากการสรางขนโดยใชเครองมอเรขาคณต ไดแก รปวงกลม วงร สามเหลยม สเหลยม หาเหลยม ฯลฯ รปในลกษณะนจะมความแขงกระดาง ความมระเบยบจงเหมาะส าหรบงานออกแบบซงตองการความแขงแรงมระเบยบเครงครด เชน งานทเกยวกบการกอสราง งานวทยาศาสตร เปนตน 2) รปทรงธรรมชาต เปนรปทเกดจากการน าลกษณะความงามในธรรมชาตใชในการออกแบบ รปทรงในธรรมชาตทกอใหเกดแรงบนดาลใจในการออกแบบ ไดแก เปลวไฟ เปลอกหอย กอนหน คลน ใบไม ฯลฯ การน ารปทรงในธรรมชาตมาใชในการออกแบบกระท าไดโดยการถายภาพ การเขยนภาพแบบเหมอนจรง เปนตน 3) รปอสระ เปนรปทศลปนและนกออกแบบใชจนตนาการสรางขนดวยมออสระโดยไมใชเครองมอเขาชวย อาจเกดจากการดดแปลงรปทรงเรขาคณต หรอเปนการดดแปลงจากรปทรงในธรรมชาตกได ในการออกแบบผออกแบบควรเลอกใชเพยงรปใดรปหนงในแตละภาพ หรอในพนทสวนใหญของภาพ ไมควรน ารปตางชนดมาปะปนกน เพราะจะท าใหเกดความรสกขดแยงในงานออกแบบได 3.4 แสงและเงา (light & shade) แสงและเงาเปนปจจยทท าใหผดเกดความรสกตอลกษณะ 3 มต ของรปทรงไดชดเจนยงขน ในผลงาน ซงกระท าบนวสด 2 มต สามารถใชแสงเงาเพอเนนความลกหรอมตทสามไดโดยธรรมชาตของแสงยอมตกกระทบบนผวของวตถไมเทากนดานทไดรบแสงจะมความจา สวนดานตรงกนขามจะมน าหนกมดลงตามล าดบ เมอมแสงจากจดก าเนดแสงสองมาทวตถ จะท าใหเกดเงา ประกอบดวย เงาตกกระทบ คอ เงาทเกดขนจากแสงสองทวตถแลวสวนทเปนเงาตกทอดลงไปทพนทอยตางจากตววตถทแสงสอง และเงาภายในตววตถ คอเงาทในวตถจะมสวนเวาสวนโคงทแตกตางกนจนท าใหเกดน าหนกทตววตถแตกตางกนดวย การสรางแสงและเงา ชวยใหผลงานเกดมต และชวยใหเกดเปนภาพลวงตาใหเหนความลกของผลงานเพอการสอสารทางสายตา

ภาพประกอบ 9 การสรางสรรคแสงเงา ดวยการก าหนดเงาตกกระทบ และเงาภายในวตถ ทมา : สพรมพรนท. 2557 : ออนไลน.

38

3.5 ชองวาง (space) หมายถง การก าหนดชองวางในตววตถหรอตวรป (positive space) และชองวางรอบวตถหรอพน (negative space) การออกแบบในสมยกอนมกไมสค านงถงความสมพนธระหวางรปและพนเทาใดนกโดยผทสรางสรรคเปนภาพรวมของพนททงหมด ศลปนและผออกแบบทดจงควรพจารณาถงความสมพนธตอเนองระหวางรปและพนใหมความเหมาะสมและทดเทยมกน 3.6 ส (Color) การใชสในการสรางสรรคผลงานศลปะนน ถอวามความจ าเปนอยางมากตอการสอสาร สงทส าคญทใหคณคาดานการรบรและความรสกในรสชาตของความเปนจตรกรรม กคอ ส และรวมไปถงสอทศนศลปอนๆ ดวย เพราะสเปนสงแรกทเปนตวเราความรสก (สชาต สทธ. 2535 : 60) จงตองท าความเขาใจเรองส หากพจารณาจากแหลงก าเนดสแลว สามารถแบงสออกเปน 2 ประเภท ดงน

1) สของแสง (Spectrum) เปนลกษณะของการมองเหนโดยใชแสง หลกการน ทท าใหมนกทฤษฎสออกมาคดคนเกยวกบ

แสงทเปนธรรมชาตผานเครองมอแลวสามารถแปรเปลยนแสง สขาว เมอเดนทาง ผานปรซมจะกระจายออกเปนแสงสตางๆ คอมวง น าเงน เขยว เหลอง แสด และแดง เหตการณนคนพบโดย ไอแซค นวตน นกวทยาศาสตร ชาวองกฤษ ซงเขาเรยกแสงสตางๆ นวา สเปกตรม (specturm) ความแตกตาง ระหวางสของแสงแตละชนด สามารถพจารณาจากการกระจาย ของพลงงาน (enery distribution) ในแตละความยาวคลน ทฤษฎการผสมสแบบบวกดวยการฉายภาพจาก ฟลมพอสทฟขาวด า 3 แผน ทไดจากการถายภาพโดยใชแผนกรองแสงสแดง เขยว และน าเงน บงหนากลองถายภาพ ท าใหฟลมแตละแผนบนทกเฉพาะแมสของแสงทสะทอนออกมาจากวตถ เปนน าหนกสบนฟลมตามความเขมแสงทสะทอนจากวตถ 2) สของวตถ (Pigment) เปนเนอสทเกดขนจากสแทของวตถ เชน สของพช สของสตว ในป ค.ศ. 1731 เจ.ซ. เลอ บลอง (J.C. Le Blon) ไดเสนอการคนพบสส าคญตามธรรมชาต 3 ส ส าหรบใชผสมกนคอ สแดง สเหลอง สน าเงน ซงการคนพบการ ผสมสพนฐานเชนนแมจะดเปนเรองปกตธรรมดาในปจจบน แตส าหรบเมอตนครสตศตวรรษท 18 แลว นบวามความหมาย เปนอยางยง เนอสรงควตถ (Pigment) คอ สสารหลายชนดทผานการบดเปนฝนผง เพอใชเปนสส าหรบระบายหรอยอม เรามกจะแยกเรยกสสามสอผสมส (Binder) มากกวา ลกษณะเนอสสอผสมสคอตวยดเนอสเขาไวดวยกน เชน เนอสทผสมกบน ามนลนสด กเรยกวา สน ามน ผสมกบน า กาวยางหรอกมอะราบค กเรยกวา สน า เปนตน (วรณ ตงเจรญ. 2535 : 21) ลกษณะของเนอส ในการเลอกใชส จะตองค านงถงลกษณะของเนอสซงมความแตกตางกน 2 ลกษณะ ไดแก 1) สทมความโปรงใส (transparent) หมายถง สซงเมอน ามาระบายทบกนแลวสามารถมองเหนเนอสทอยดานลางได สประเภทน ไดแก สน า หมกส เปนตน 2) สทมความทบแสง (opaque) หมายถง สซงเมอระบายทบกนแลวจะไมเหนเนอสชนลาง ไดแก สน ามน สฝน สโปสเตอร สอะครลก สพลาสตก เปนตน ศลปนสมยฟนฟศลปะวทยา จตรกรและนกวทยาศาสตรชาวอตาเลยน ไดศกษาทดลองเกยวกบสการผสมส ซงนบไดวาเปนจดแรกแหงการพฒนาระบบส และไดสรปไววา สเหลอง สแดง สเขยว สขาวและสด า เปนสขนตนสอนๆ เกดจากการผสมของสเหลาน ไดใชวธการระบายสกลมกลน เรยกวา เทคนค สฟมาโต (Sfumato) หมายถง การจางหายไป ค านใชในลกษณะทแสดงถงเงา ทละเอยดเบาบาง เปนการใชสใหผสมกลมกลนดวยคาน าหนกของส (ใจภกด ออนงาม. 2547 : 6)

39

พฒนาการในการแยกสถกปรบปรงตามวธมาตรฐานส าหรบการพมพภาพส เกยวกบการใชสายตาผสมส และสเหลานถกพมพเปนจดเลกๆ เมอมองภาพโดยรวมจะเหนจากสงดลใจทางวทยาศาสตร จตรกร นโอ-อมเพรสชนนสทจงไดน าเทคนควธการแตมสเปนจดมาใชเพราะเปนเทคนคเดยวทจะท าใหบงเกดผลใกลเคยงตามเจตนารมณได ศลปนในกลมนโอ-อมเพรสชนนสมเปนผพยายามฟนฟพฒนาแบบอยางการแบงแยก (Divisionism) มาประยกต เพอใหเกดผลของการผสมสในดวงตา แสดงความรสกสภาพของสและอารมณของการแสดงออก มนเกดความดลใจจากความคดในเรองความเหมอนจรงในธรรมชาต (ก าจร สนพงษศร. 2523 : 41-42) ภาพเปนสจรงตามธรรมชาต การผสมของสปฐมภมคอ สด า (Black) 45 องศา, สชมพบานเยน(Magenta) 75 องศา, และสฟา (Cyan) 105 องศา และสเหลอง (Yellow) 90 องศา เพอผสมสโดยการสองสวางในองศาทตางกน ท าใหเกดสทตยภม ซงเปนสจรงตามธรรมชาตทสายตามนษยมองเหน (Bob Cotton.1990 : 78-79) จากทฤษฎสถกน ามาใช เปนงานจตรกรรมและพฒนามาสอตสาหกรรมการพมพในปจจบน

จตวทยาของการใชส เนองจากสมอทธพลอยเหนอจตใจมนษยทวไป ดงนนสกบมนษยจงเปนสงทแยกกนไมออก ทกคนจะรสกในอารมณทนทเมอไดเหนส โดยเฉพาะถาไดเหนสทตนเองชอบเปนพเศษ หรอไดเหนสทตนเองไมชอบ เพราะมนษยเราทกคนยอมมอารมณ และปจจยในการเลอกส มความเกยวของกบโอกาส วฒนธรรม ความเปนอย ดนฟาอากาศ และการศกษา (ทวเดช จวบาง. 2536 : 58) โดยภายใตพนฐานของการรบรเรองส สามารถก าหนดจตวทยา หรอความรสกทมตอสตางๆ ไดดงน

1) สแดง เปนสทท าใหคนสะดดตาไดอยางรวดเรว แตกท าใหเกดการลาหรอเบอไดเรวเชนกน เปนสทใหความรสกเรารอน รนแรง มพลง

2) สเหลอง ใหความรสกแจมใส ความสดใส ความราเรง ความเบกบานสดชน ชวตใหม ความ สดใหม ความสกสวาง การแผกระจาย อ านาจบารม

3) สน าเงน ใหความรสกสงบ สขม สภาพ หนกแนน เครงขรม เอาการเอางาน ละเอยด รอบคอบ สงางาม มศกดศร สงศกด เปนระเบยบถอมตน

4) สสม ใหความรสกรอน ความอบอน ความสดใส มชวตชวา วยรน ความคกคะนอง การ ปลดปลอย ความเปรยว การระวง

5) สเขยว ใหความรสกสงบ เงยบ รมรน รมเยน การพกผอน การผอนคลาย ธรรมชาต ความ ปลอดภย ปกต ความสข ความสขม เยอกเยน 6) สมวง ใหความรสกมเสนห นาตดตาม เรนลบ ซอนเรน มอ านาจ มพลงแฝงอย ความรก ความเศรา ความผดหวง ความสงบ ความสงศกด

7) สฟา ใหความรสกปลอดโปรงโลง กวาง เบา โปรงใส สะอาด ปลอดภย ความสวาง ลมหายใจ ความเปนอสระเสรภาพ การชวยเหลอ แบงปน 8) สชมพ ใหความรสกอบอน ออนโยน นมนวล ออนหวาน ความรก เอาใจใส วยรน หนมสาว ความนารก ความสดใส

9) สขาว ใหความรสกบรสทธ สะอาด สดใส เบาบาง ออนโยน เปดเผย การเกด ความรก ความหวง ความจรง ความเมตตา ความศรทธา ความดงาม สความรสก มด สกปรก ลก

10) สเทา ใหความรสกเศรา อาลย ทอแท ความลกลบ ความหดห ความชรา ความสงบ ความ เงยบ สภาพ สขม ถอมตน

11) สด า มดมด เศราหมอง นางเกรงกลว ความตาย เมอใชงานรวมกบสอนท าใหสอนเดนชดขน (โกสม สายใจ. 2540 : 51)

40

3.7 ลกษณะพนผว (texture) หมายถง ความรสกในการจ าแนกเรยบหรอความขรขระของผววตถจากการสมผสทางสายตา ลกษณะพนผวทมความแตกตางกนยอมเราใหผด เกดความสนใจความแปลกตาไมนาเบอหนาย ตวอยางเชน ผนงอาคารทมลกษณะเรยบยอมไมสรางความนาสนใจแกผด แตสถาปนกออกแบบโดยใชพนผวทมความแตกตางกน เชน การใชหนลาง หนขด การประดบหนกาบบนผนง การใชผวคอนกรตเปลอย ยอมสรางความนาสนใจใหแกผดไดดกวา การใชลกษณะพนผวในผลงาน สามารถกระท าได 2 ลกษณะดงน 1) การใชลวดลายขดขดทแตกตางกนในแตละพนทของภาพ จะชวยใหผดเกดความรสกทแตกตางกนของพนผวได 2) การใชวสด 3 มต เชน ตวอกษร สงของ หรอวสดทมผวหยาบ ตดลงบนภาพตนฉบบแลวน าไปถายภาพ (ศรพงศ พยอมแยม. 2537 : 52) 4. หลกการทางศลปะ (principle of Art) เปนการน าสวนประกอบศลปะมลฐานมาจดหรอรวบรวมเขาดวยกนอยางมระบบในงานออกแบบ จะเหนไดวามนษยทกคนยอมรจกองคประกอบมลฐาน ไดแก เสน ส แสงเงา รปราง รปทรง ลกษณะพนผวเปนอยางด แตจะมบางคนเทานนทสามารถจดองคประกอบใหเกดความงดงามลงตวได ผออกแบบจงจ าเปนตองศกษาถงหลกการในการน าองคประกอบมลฐานมารวมอยดวยกนอยางมระบบประดจการทกวน าค าตางๆ อนเสมอนเปนองคประกอบมลฐานมารอยกรองโดยมฉนทลกษณเปนเครองก าหนดซงเปรยบไดกบหลกในการออกแบบนนเอง ศรพงศ พยอมแยม (2537 : 55) ไดแบงหลกการออกแบบทางทศนศลปมดงตอไปน 4.1 การเนนจดแหงความสนใจ (emphasis) เปนการสรางจดแหงความสนใจ (center of interest) ใหเกดขนในผลงาน ทดจ าเปนจะตองก าหนดบรเวณใดบรเวณหนงในภาพทเหมาะสม ใหมลกษณะพเศษกวาบรเวณอนเพอใชเปนเครองดงดดความสนใจแกผด งานศลปะและงานออกแบบทขาดการเนนจะไมสามารถหยดผดใหมความสนใจตองานออกแบบได ตวอยางเชน ในคนเดอนมดซงมแตดวงดาวกระจายเตมทองฟายอมไมมเสนหทชวนใหผดสนใจเหมอนกบทองฟาในคนเดอนหงาย ซงมดวงจนทรเปนจดแหงความสนใจ โดยมหมดาวและกอนเมฆเปนองคประกอบรอง การเนนจดแหงความสนใจสามารถกระท าไดหลายลกษณะ ดงน 1) การเนนทขนาดของจดแหงความสนใจ ผสรางสรรคสามารถสรางจดแหงความสนใจใหมขนาดใหญเปนพเศษกวาองคประกอบบรเวณอน 2) การเนนรปรางของจดแหงความสนใจ ผสรางสรรคควรสรางรปรางของจดแหงความสนใจใหมลกษณะทแปลกกวาบรเวณอน 3) การเนนทสของจดแหงความสนใจ ผสรางสรรคสามารถใชสในลกษณะตรงขามในบรเวณทเปนจดแหงความสนใจ ตวอยางเชน ภาพสวนใหญใชสวรรณะเยน ประมาณ 80 % ของพนท แตตรงบรเวณทตองการใหเปนจดแหงความสนใจอาจใชสวรรณะรอน ประมาณ 20 % ของพนท ซงจะท าใหบรเวณดงกลาวเกดความนาสนใจได

41

4) การเนนโดยน าหนกบรเวณจดแหงความสนใจ ผสรางสรรคสามารถใชน าหนกของภาพส าหรบการเนนจดแหงความสนใจได ตวอยางเชน บรเวณพนทสวนใหญมน าหนกออนควรเนนจดแหงความสนใจโดยใชน าหนกเขม 5) การเนนโดยใช เสนชกน าสายตา เสนชกน าสายตา ไดแก เสนตามหล กทศนยภาพ (perspective) เชน ทางเดน แนวสายไฟ แนวตนไม ลกศร เปนตน สงเหลานจะชวยเนนใหผดเกดความสนใจบรเวณปลายเสนชกน าสายตาได การก าหนดจดแหงความสนใจนนควรใหมเพยงจดเดยวในภาพ การทจะอยบรเวณใดในภาพนนไมมกฎเกณฑทตายตว แตไมควรอยบรเวณกงกลางภาพและในบรเวณชดขอบภาพมากเกนไป มวธก าหนดจดแหงความสนใจอยางงายโดยใชเทคนคแบงสาม ซงจะท าใหเกดต าแหนงจดแหงความสนใจ 4 จดในภาพ ผออกแบบสามารถเลอกไดตามความเหมาะสม 4.2 ความสมดล (balance) ในการจดสวนประกอบศลปะ ความสมดล หมายถง การก าหนดและจดวางองคประกอบมลฐานใหมน าหนกและขนาดในสดสวนทเทาๆ กนทงสองขางงานศลปะและงานออกแบบทขาดสมดลจะกอใหเกดความรสกทไมมนคงแกผพบเหนภาพทวางองคประกอบหนกไปทางซกใดซกหนง ผดจะเกดความรสกวาภาพนนเอยงได การสรางความสมดลใหเกดขนในผลงานสามารถกระท าได 2 แบบ ไดแก 1) สมดลแบบสมมาตร (symmetrical or formal balance) หมายถงการจดภาพโดยวางองคประกอบใหซกซายและขวามลกษณะเหมอนกนทกประการ ตวอยางเชน ลกษณะใบหนาคน ลกษณะลายผเสอ ลกษณะสถาปตยกรรมสวนใหญซงเมอแบงงานดงกลาวออกเปน 2 ซกจะมองคประกอบทเหมอนกนอยางแทจรง สมดลในลกษณะนจะใหความรสกทเครงครดเปนระเบยบ มความนาเคารพศรทธาแกผพบเหน 2) สมดลแบบอสมมาตร (asymmetrical or formal balance) นนมลกษณะเปนการจดองคประกอบเพอใหผดเกดความรสกวาองคประกอบในซกซายและขวามปรมาณทเทาๆ กน แมวาลกษณะทแทจรงจะไมเหมอนกนกตาม สมดลในลกษณะนจะใหความรสกทเปนอสระไมเครงครด องคประกอบในทศทางทแยงกนจะท าใหเกดการเคลอนไหวในภาพ 3) สมดลแบบรศม (radial) เปนการจดองคประกอบโดยใหมการกระจายหรอการรวมตวทจดศนยกลาง นยมใชในการออกแบบลวดลายตางๆ อาท ลายดาวเพดาน และเครองหมายการคา 4.3 เอกภาพ (unity) เปนการวางสวนประกอบใหมการรวมตวเปนอนหนงอนเดยวกน โดยไมแตกแยก กระจดกระจาย ผลงานศลปะและงานออกแบบทขาดเอกภาพจะท าใหผดเกดความรสกแตกแยกและไมนาสนใจ การสรางเอกภาพใหเกดขนกบงานออกแบบ สามารถทจะกระท าไดหลายวธ ดงน 1) การน ารปราง รปทรง มาวางซอนทบเกยวเนองกน การซอนทบกนยอมสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนใหเกดขนในภาพได 2) การใชรปราง รปทรง ทมความกลมกลน ท าใหเกดเอกภาพ เชน การใชรปอสระทงหมด หรอรปเรขาคณตทงหมดโดยไมปะปนกนในแตละภาพ 3) การใชพนรองรบภาพในลกษณะเดยวกน แมวาตวภาพจะมลกษณะทแตกตางแตถาตองการออกแบบใหเกดเอกภาพอาจใชพนรองรบภาพทเหมอนกนจะท าใหเกดเอกภาพได

42

4) การใชเสนชกน าสายตาสจดเดยวกนลกษณะของสนชกน าสายตาทรวมสจดเดยวกนยอมท าใหผดรสกวามความเปนอนหนงอนเดยวกนหรอเกดเอกภาพได 5) การใชเสนโยงเพอท าใหเกดเอกภาพ องคประกอบซงวางอยโดยกระจดกระจาย ผออกแบบสามารถท าใหเกดการรวมตวไดโดยการใชเสนโยงเพอใหเปนอนหนงอนเดยวกนได 6) การใชสวรรณะเดยวกน เพอท าใหเกดเอกภาพ แมวางานออกแบบจะมการรปรางทไมกลมกลนกนแตถาผออกแบบใชโครงสทเปนวรรณะเดยวกนในพนทสวนใหญของภาพกจะช วยใหงานออกแบบนนเกดเอกภาพได 4.4 จงหวะ (Rhythm) ลกษณะของจงหวะในการจดภาพ ไดแก การวางสวนประกอบมลฐานใหมระยะต าแนงของสวนประกอบเปนชวงๆ ซงจะกอใหเกดความรสกทเคลอนไหวตอเนองและความมทศทางแกผด จงหวะในผลงานศลปะและงานออกแบบ แบงไดเปน 3 ลกษณะ ไดแก 1) จงหวะชนดซ า เปนการก าหนดใหสวนประกอบทเหมอนๆ กน มชวงระยะเทาๆ กน โดยใหความรสกทตอเนอง นยมใชกบการออกแบบลวดลายทมลกษณะซ า เชน การออกแบบลวดลายผาลวดลายกระดาษปดผนง เปนตน 2) จงหวะชนดชวงระยะทเปนแบบแผนคงท เปนการวางจงหวะใหมจงหวะลดหลนเปนชวงระยะอยางคงท โดยจะใหความรสกสม าเสมอแกผด

3) จงหวะชนดชวงระยะไมคงท เปนการวางองคประกอบใหจงหวะทอสระไมคงท โดยจะใหความรสกทเปนการเคลอนไหวอยางอสระแกผด

4.5 ความเรยบงาย (Simplicity) การจดวางสวนประกอบในการจดภาพ ควรเนนทความเรยบงายไมรกรงรง พบวาความแตกตางของผลงานศลปะและงานออกแบบในสมยโบราณกบงานออกแบบสมยใหม ไดแก การใชความเรยบงายในการสรางสรรค โดยทในสมยกอนมนษยมระยะเวลาในการพจารณาผลงานมากกวามนษยในปจจบน ท าใหผออกแบบสมยใหมจ าเปนจะตองตดทอนรายละเอยดของผลงานเพอใหงายตอการรบรของผดและเหมาะสมกบสภาพการเปลยนแปลงในสงคมปจจบน 5. จตวทยาศลปะ (Psychology of art) บางครงเราเรยกวา สนทรยศาสตรเชงทดลอง (experimental aesthetics) สามารถอธบายได 2 นย คอ ประการแรก จตวทยาศลปะแสดงบทบาทความคดในเชงวทยาศาสตรและเชงประจกษ ประการทสอง จตวทยาศลปะเปนแขนงหนงของจตวทยา ทงพฤตกรรมกระบวนการภายในและภายนอก ซงสมพนธกบศลปะ การกลาวถงจตวทยาศลปะในเชงประจกษ เปนความพยายามทจะคนหาหรอตรวจสอบความคด ความรสกในเชงระบบ การตอบค าถามดวยการคนควาวจยและการทดลอง ทงผสรางสรรคและผชนชม การศกษาคนควาทเกยวกบผสรางสรรคหรอศลปน อาจเปนเรองของการสอบสวนกระบวนการความรความคดในการสรางสรรค แรงจงใจในการสรางสรรคศลปะ การแสดงออกและแรงจงใจในการแสดงออก การเปรยบเทยบการสรางสรรค ความงาม การศกษา พฒนาการสรางสรรค (วรณ ตงเจรญ. 2535 : 181) งานทศนศลป ผดจะตองอาศยประสาทสมผสทางตาตอสงเรา อนกอใหเกดการรบร ถาผดสามารถจดจ าการรบรในรปของประสบการณและสามารถระลกถงพฤตกรรมการรบรและตความหมาย โดยจ าแนกตามกลมของนกจตวทยา ดงน

43

5.1 กลมทฤษฎการวางเงอนไข (conditionism)

ทพยวลย สจนทร และคณะ. (2549) ไดกลาวถงนกจตวทยากลมนใชทฤษฎสงเราและการตอบสนอง (S – R theory) โดยเชอวามนษยจะสนใจตอสงเรา (ปญหา) และจะหาทางตอบสนอง (แกปญหา) ดงนน ในการจดองคประกอบศลป ผสรางสรรคจงไมจ าเปนตองออกแบบใหผดมองเหนภาพทงหมดอยางชดเจนแตอาจน าเสนอเพยงบางสวนซงจะท าหนาทเปนสงเราใหผดเกดความสนใจ และพยายามท าความเขาใจตอสงทผสรางสรรคไมไดแสดง ตวอยางเชน การน าบางสวนของรางกาย ไดแก มอ ปาก ตา มาใชในการออกแบบโดยทผดยอมตความไปไดถงลกษณะของคนทงหมด ในการออกแบบลกษณะนอาจเกดปญหาแกผดในกรณทผดขาดประสบการณพนฐานในสงนน เชน ผดไมเคยรจกโทรศพทมากอนเมอผออกแบบน าบางสวนของโทรศพทมาน าเสนอผดจะเกดความรสกสบสนและไมเขาใจได การเกดการลวงตา (visual illusion) เกดจากการตความตอสงเราผดพลาด หรอการตดแนนกบประสบการณการรบรเดม ตวอยางจากภาพดานลางใหจองทจด 4 จดทอยบรเวณจมก ประมาณ 5 วนาทแลวยายสายตาพรอมกระพรบตาบรเวณผนงหอง จะเกดภาพขนในบรเวณผนงหองดงกลาว

ภาพประกอบ 10 การสรางเงอนไข เพอเกดภาพลวงตา ทมา : Dek-d. 2014 : online.

44

5.2 กลมทฤษฎพฤตกรรม ทฤษฎพฤตกรรมเปนผลมาจากการศกษาเชงทดลอง เปนการศกษาปฏกรยาทางกายภาพทมตองานศลปะ เบอรลน (Daniel Berlyne) ตงสมมตฐานวา ศลปะปลกเราอาการตนใจ (arousal) และถดถอยลง การปลกเราขนอยกบศลปะ เชน ความแปลกใหม (novelty) ความซบซอน (complexity) ความแปลกใจ (surprisingness) ปจจยขดแยง (heterogeneity of elements) การตนใจยอมเปลยนไปสการถดถอย และการตนใจกอาจมปฏกรยาตอตานดวยสภาพท ออนลาไมนาสนใจดวยเชนกน นอกจากนน ยงกลาวถง การตนตวจากรางวลในสภาพการณตางๆ ทมผลตอพฤตกรรมการสรางสรรคและชนชมศลปะอกดวย จดออนทส าคญคอ การกลาวถงพฤตกรรมมกเปนพฤตกรรมโดยทวไป ทมไดเนนทางศลปะโดยตรงเทานน (Berlyne. 1960 อางใน (วรณ ตงเจรญ. 2535 : 182) 5.3 กลมทฤษฎสนาม หรอกลมเกสตลท แนวความคดเกยวกบการเรยนรของทฤษฏน คอ การเรยนรเปนกระบวนการทางความคดซงเปนกระบวนการภายในตวมนษย บคคลจะเรยนรจากสงเราทเปนสวนรวมไดดกวาสวนยอย หลกการจดการเรยนการสอนตามทฤษฎนจะเนนกระบวนการคด การสอนโดยเสนอภาพรวมกอนการเสนอสวนยอย สงเสรมใหผเรยนมประสบการณมากและหลากหลายซงจะชวยใหผเรยนสามารถคดแกปญหา คดรเรมและเกดการเรยนรแบบหยงเหนได กลมเกสตลท (Gestalt Psychology) แนวคดของนกจตวทยากลมเกสตลท เกดขนในระยะใกลเคยงกบกลมพฤตกรรมนยม ผน ากลมไดแก แมกซ เวอร ไธเมอร (Max Wertheimer) และผรวมกลมอก 3 คน คอ เคอรท เลอวน (Kurt Lewin) , เคอรท คอฟพกา (Kurt Koffka) และวอลฟแกง โคเลอร (Wolfgang Kohler) ซงเปนชาวเยอรมน ค าวา เกสตลท (Gestalt) เปนภาษาเยอรมนซงวงการจตวทยาไดแปลความหมายไวเดมแปลวา แบบหรอรปราง (Gestalt = form or Pattern) ตอมาปจจบนแปล เกสตลทวา เปนสวนรวมหรอสวนประกอบทงหมด (Gestalt =The wholeness)

กลมนมแนวคดวา การเรยนรเกดไดจากการจดสงเราตางๆ มารวมกนเรมตนดวยการ รบรโดยสวนรวมกอนแลว จงจะสามารถวเคราะหเรองการเรยนรสวนยอยทละสวน ตอมา เลอวน ไดน าเอาทฤษฎ เกสตลท มาปรบปรงเปนทฤษฎสนาม (Field theory) โดยน าความรทางคณตศาสตร และฟสกสมาอธบายทฤษฎของเขา (นกศกษาจะไดทราบรายละเอยดในบทตอๆ ไปซงจะอยในเรองของทฤษฎการเรยนร) แตกยงคงใชหลกการเดยวกน นนคอการเรยนรของบคคลจะเปน ไปไดดวยดและสรางสรรคถาเขาไดมโอกาสเหนภาพรวม ทงหมดของสงทจะเรยนเสยกอนเมอเกดภาพ รวมทงหมดแลวกเปนการงายทบคคลนนจะเรยนสงทละเอยดปลกยอย ตอไป ปจจบนไดมผน าเอาวธการเรยนรของกลมเกสตลทมาใชอยางกวางขวางโดยเหตทเขา เชอในผลการศกษาคนควาท พบวา ถาใหเยาวชนไดเรยนรโดยหลกของเกสตลทแลว เขาเหลานนจะมสตปญญา และความคดสรางสรรคและความรวดเรวในการเรยนรเพมขน(นนทวฒน บญไธสง. 2557 : online) นกจตวทยากลมนมความเชอวา ผดสามารถตความตอผลงานออกแบบ ตอเมอไดเหนภาพรวมของงานออกแบบ มากกวาการเหนทสวนยอย ซงพอสรปทศนะตอการสรางสรรคไดดงน

45

1) การมองเหนรปและพน การทผดจะแยกวาพนทบรเวณใดเปนตวรป และพนทบรเวณใดเปนพน อาศยหลกการดงตอไปน 1.1) ผดจะตความวาบรเวณพนทสวนใหญจะเปนพน และพนทสวนนอยจะเปนตวรป 1.2) บรเวณทถกลอมรอบ ผดจะรสกวาเปนตวรป และบรเวณทเปนตวลอมรอบจะเปนบรเวณพน

ภาพประกอบ 11 การมองเหนรปและพน ทมา : pinterest. 2014 : online.

2) การจดหมวดหมการรบร นกจตวทยากลมเกสตลทมความเชอวาผดจะตความตองานศลปะและออกแบบใหเกดเปนภาพไดในลกษณะตอไปน 2.1) กฎแหงความใกลชดกน ดมแนวโนมทจะรบรวาสงทอยใกลชดกนเปนภาพเดยวกน เชน การทนกดาราศาสตรมองเหนกลมดาวทอยใกลชดกนเปนรปภาพตางๆ

ภาพประกอบ 12 การมองเหนกฎแหงความใกลชดกน ทมา : postjung. 2014 : online.

46

2.2) กฎแหงความคลายคลงกน ผดมแนวโนมทจะรบรวาองคประกอบทคลายคลงกนจะเปนภาพเดยวกน

ภาพประกอบ 13 กฎแหงความคลายคลงกน ทมา : Dek-d. 2014 : online. 2.3) กฎแหงความตอเนอง ผดจะรบรวาสวนประกอบทมความตอเนองกนยอมเกดเปนภาพไดงายกวา องคประกอบทขาดการตอเนอง

ภาพประกอบ 14 กฎแหงความตอเนอง ทมา : Austin Graphis. 2014 : online.

47

2.4) กฎการประสานสนท ภาพทใกลจะเสรจสมบรณ หรอขาดความสมบรณเพยง เลกนอย ยอมท าใหผดรบรวาเปนภาพทสมบรณได ในบางครงอาจท าใหผดเกดความรสกรวมกนระหวางรปและพน

ภาพประกอบ 15 กฎการประสานสนท ทมา : Austin Graphis. 2014 : online.

48

สรปทายบท

แนวความคดและวธการสรางสรรคสอสนทรย ในกระบวนการสรางสรรคมความหมายวา วธการคดหรอกระบวนการการท างานของสมองอยางมขนตอนตลอดจนแกปญหาได ซงเปนสงทนกสรางสรรคสอสนทรยตองค านงถงในการก าหนดแนวความคดในการผลตสอสนทรย สอสนทรยทกลาวถงนมความหมายถงสอศลปะ และงานออกแบบ ซงตองมการก าหนดแนวความคดและกระบวนการในการสอสาร โดยเฉพาะอยางยงการใชสายตาในการรบรสอ เรยกวา ทศนศลป โดยมสวนประกอบทางศลปะ อนไดแก จด เสน ส แสง เงา รปราง รปทรง โดยการน ามาใชเพอการจดวางหรอประกอบเพอใหเกดเปนผลงานทสามารถสอสารความรสกได และนอกจากมสวนประกอบดงกลาวแลว ยงตองใชหลกการทางศลปะมจดวางสวนประกอบดงกลาวใหเกดความรสกตางๆ โดยการใชหลกการซงประกอบไปดวย การเนนจดสนใจ การสรางความสมดล การมเอกภาพ การใชจงหวะ และการสรางความเรยบงายใหกบผลงาน การใชหลกการทางศลปะมาชวยในการสรางสรรคนเปนสงจ าเปนทชวยใหผลงานมทศทางในการน าเสนอเพอสอสารใหตรงตามเปาหมาย สวนยสดทายทมความจ าเปนในการสรางสรรคผลงานคอ การน าจตวทยาการรบรมาใชการสอสาร โดยหลกการและทฤษฎทางการรบรจะชวยใหเขาใจพฤตกรรมของมนษยซงเปนประโยชนอยางมากส าหรบการออกแบบและสรางผลงานศลปะ ในรปแบบแนวคดของศลปะสมยใหมแลวจะเหนวาหลกการทางทศนศลปมความเชอมโยงกบศาสตรทางดานวทยาศาสตร และทางดานการรบร ซงแตกตางจากความเปน งานวจตรศลป ทอาศยเพยงอารมณและความรสกของศลปนเปนทตง และสรางผลงานเนนทความประณตสวยงาม วจตร บรรจง รปแบบการรบรเปนแนวทางในการสรางสรรคศลปะและการออกแบบ เพอการสอสารในดานการสรางสรรคผลงานและตอบสนองความมสนทรยภาพในรบรอยางชดเจน เปนความงดงามทางดานการเหน เปนรปแบบการสอสารดวยผลงาน โดยผสรางสรรคหรอศลปนใหรปแบบการสรางสรรคดวยสวนประกอบทางศลปะและหลกการทางศลปะ สรางสอสนทรย ใหเขาถงผรบสารไดอยางตรงเปาหมาย

49

ค าถามทบทวนประจ าบทท 2

1. ผทศกษาศลปะแลวเขาใจ สามารถน าความรไปประยกตใชประโยชนดานใดไดบาง 2. ทฤษฎจตวทยาการรบรในการจดองคประกอบศลป 3. จงอธบายการประยกตใชประโยชนในการสรางสรรคผลงานศลปะดวยการจดเพอสรางเรองราว 4. รปรางและรปทรง มความแตกตางกนอยางไร 5. เสนสนเทา คอเสนทใชในจตรกรรมไทย มลกษณะใด 6. งานประเภทใดสามารถสรางใหเหนจรงไดจากลกษณะผว (texture) ทน ามาสรางสรรคผลงาน 7. สวนประกอบทางศลปะและหลกการทางศลปะมความแตกตางกนอยางไร 8. ลทธศลปะใดทมการใชจดในการสรางสรรคผลงาน 9. จตวทยาของการใชเสนนอนใหความรสกอยางไร 10. จตวทยาของการใชสมวง ใหความรสกอยางไร

50

เอกสารอางอง กรมวชาการ.กระทรวงศกษาธการ. (2535). ความคดสรางสรรค หลกการ ทฤษฏ การเรยนการสอน

การวดผลประเมนผล. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภา. โกสม สายใจ. (2540). สและการใชส. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง แอนด พบลชชง. ก าจร สนพงษศร. (2523). ศลปะสมยใหม. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพาณช. ใจภกด ออนงาม. (2547). สกบการสรางสรรคงานศลปะ. กรงเทพฯ : แผนกเอกสารการพมพ

สถาบนเทคโนโลยราชมงคล. ทพยวลย สจนทร และคณะ. (2549). การคดและการตดสนใจ. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยราชภฏ

สวนดสต. นนทวฒน บญไธสง. (2557). ทฤษฎเกสตลท (Gestalt Theory). http://www.baanjomyut.com/

library_2/ extension-2/gestalt_theory/index.html. คนเมอ 25 สงหาคม 2557. ปาพจน หนนภกด. (2553). Graphic Design Principle. นนทบร : ไอดซฯ. วรณ ตงเจรญ. (2547). ทฤษฎส เพอการสรางสรรคศลปะ. กรงเทพฯ : โอ.เอส. พรนตง เฮาส. _______. (2535). ศลปะหลงสมยใหม. กรงเทพฯ : สนตศรการพมพ. ศรพงศ พยอมแยม. (2537). เทคนคงานกราฟก. กรงเทพฯ : โอ.เอส.พรนตงเฮาส. สชาต เถาทอง. (2536). หลกการทศนศลป. กรงเทพ : วทยพฒน. สชาต สทธ. (2535). เรยนรการเหน : พนฐานการวจารณทศนศลป. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. สพรมพรนท. (2557). เรองของแสงและเงา (Light and Shade). http://www.supremeprint.net/

index.php?lay=show&ac=article&Id=539236234&Ntype17. คนเมอ 28 สงหาคม 2557. อโศก ไทยจนทรารกษ. (2557). สอการสอนวชาสนทรยภาพในการออกแบบ. Powerpoint. อาร สทธพนธ. (2551). ผลกความคดศลปะ. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. Austin Graphis. (2014). Gestalt 7 Principles. http://austincasabona.blogspot.com

/2013/02/gestalt-7-principles.html. คนเมอ 28 สงหาคม 2557. Cotton Bob. (1990). THE NEW GUIDE TO GRAPHIC DESIGN. New Jersey : Chartwell Books, Inc. Dek-d. (2014). รปในหลวงเปนภาพลวงตา. http://www.dek-d.com/

board/view/1613476/. คนเมอ 28 สงหาคม 2557. Edwards. B. (1979). Drawing on the Right Side of the Brain. Los Angeles : J.P.Tarcher. Pinterest. (2014). optical-illusions. https://www.pinterest.com/pontiseafood/optical-

illusions/. คนเมอ 28 สงหาคม 2557. Postjung. (2014). ภาพลวงตา. http://board.postjung.com/. คนเมอ 28 สงหาคม 2557. Torranc, E.P. (1965). “Scientific views of creativity and factors effecting is growth”.

Deadaius. 94. P.633.

51

บทท 3 สนทรยศาสตรกบประวตศาสตรศลปะตะวนตก

ในอดตเรามกเรยกศลปะทมความสวยงามประณตบรรจง ศลปะทมงเนนความงามอนมคาตอ

จตใจวา “วจตรศลป” (Fine Arts) ตอมาค าวา “Fine Arts” กหมายถง “ศลปกรรมศาสตร” ดวย “s” ทหมายถง “ศาสตร ศาสตรา วชา อาวธ อาวธทางปญญา” ซงหมายถงศลปะ 5 แขนงคอ จตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม วรรณกรรม การแสดงและดนตร การแสดงและดนตรจดรวมไวดวยกน เพราะถอวาสวนใหญแลวแสดงออกรวมกนตอมาในชวงเวลาของศลปะสมยใหม (Modern Art) รงเรองขนในสงคมประชาธปไตย ในสงคมทมระบบเศรษฐกจแบบทนนยม สงคมทเชอมนในเสรภาพและปจเจกภาพ ค าวา “Visual Art” หรอ “ทศนศลป” กเขามาแทนทนอกจากทศนศลปจะสะทอนสงทประจกษดงทกลาวมาแลว ทศนศลปยงสะทอนศลปะทเปนสงธรรมดาสามญ เนอหาสาระเกยวกบความเปนจรงธรรมชาต สงแวดลอม เปนเรองของสามญชนและชวตประจ าวน ไมใชสงสงสงลกลบ เพอศรทธาอนสงสงทางศาสนา หรอเพอแซซรองสรรเสรญ สมมตเทพดงเชนในอดต (วรณ ตงเจรญ. 2552 : 49) การศกษาสนทรยศาสตรเพอท าความเขาใจอยางลกซงจงตองใหประวตศาสตรเปนเครองมอในการศกษา เพอจะไดเหนบรบท แนวคดทางความงาม และความเชอทปรากฏอยในแตละยคสมย ดงตอไปน 1. ศลปะตะวนตกกอนประวตศาสตร

1.1 ยคหน ยคหน (Stone Age) หมายถง ชวงเวลาสมยบรรพบรษมนษยสรางเครองมอจากหน ไม และ

กระดก หรอวสดอน ๆ เปนเครองมอในการด ารงชวต โดยมหนลกษณะเฉพาะทใชในการตดสงของตาง ๆ ทเรยกวาฟลนต (Flint) จดเรมตนของยคหนนนนกวทยาศาสตรเชอวาเกดอยในชวง 2-5 ลานปมาแลว ระยะเวลานนแตกตางกนไปตามสถานทพบซากวสด แตเนองจากไมไดมหลกฐานบนทกไวแน และมนษย กยงมการใชเครองมอทท าจากหนเปนระยะเวลานานตอมาหลงจากหมดยคหนแลว จะเขาสยคทเรยกวา ยคส ารด (Bronze Age) เนองจากมพฒนาวสดทจ าน ามาใชเปนเครองมอ จากหนมาเปนโลหะส ารดแทน พบหลกฐานจากบรเวณตะวนออกกลาง คาดวานาจะอยในชวง 3,000 - 2,000 ปกอนครสตกาล ลกษณะการด ารงชพกาวเขาสการด ารงชวตดวยการเกษตรกรรม และกาวเขาสสถาปตยกรรมแบบถาวรของมนษยยคหนใหม ในยคหนใหมทกษะในเชงชางไดพฒนาใหสมพนธกบการเกษตรกรรม รวมทงการน าสตวปามาเปนสตวเลยงงานชางฝมอสะทอนใหเหนไดในอาวธและเครองมอหน (วรณ ตงเจรญ. 2544 : 12-13)

ยคหนนนยงแบงออกไดเปนอก 3 ชวงยอยคอ 1) ยคหนเกา (Paleolithic Age , Old Stone Age) 2) ยคหนกลาง (Mesolithic age , Middle Stone Age) 3) ยคหนใหม (Neolithic age , New Stone Age)

1.1.1 ยคหนเกา (Paleolithic Age , Old Stone Age) ยคหนเกา มอายประมาณ 100,000-50,000 ปกอนครสตศกราช ยคสมยแรกซงยงไมมวฒนธรรม และอารยธรรมตาง ๆ ดงนนคนจงหาวธปรบตว เชน ใชหนท าเปนอาวธลาสตว และน าสตวมาฆาแลวน าไปท าเครองนงหม ด ารงชพดวยการลาสตวและเกบผลไมปา อาศยตามถ าหรอทพก

52

หยาบ ๆ พงพาธรรมชาตและไมเขาใจปรากฏการณธรรมชาต รจกใชไฟ โดยมภาพจตรกรรมผนงถ าตามความเชอและพธกรรม

ถ าอลตามรา (Altamira Cave) เปนถ าแหงหนงในประเทศสเปน มชอเสยงและความส าคญเนองจากปรากฏภาพเขยนสมยกอนประวตศาสตรอยภายใน ไดแก ภาพสตว เชนภาพไบซน ภาพกวาง ฯลฯ ตงอยใกลกบเมองซานตยานาเดลมาร (Santillana del Mar) ในแควนปกครองตนเองกนตาเบรยทางภาคเหนอของประเทศ หางจากเมองซานตนเดร (เมองหลกของแควน) ไปทางทศตะวนตก 30 กโลเมตร โดยการแสดงออกทางดานศลปะในยคน ยงไมมการเขยนเรองราวทซบซอน แสดงออกอยางเรยบงาย 1.1.2 ยคหนกลาง (Mesolithic Age, Middle Stone Age)

เปนชวงเวลาระหวางยคหนเกากบยคหนใหม มอายประมาณ 50,000-10,000 ป กอนครสตศกราช เปนเวลาทมนษยในชวงเวลานเรมมการน าวสดธรรมชาตมาใชประโยชน เชน ท าตะกราสาน ท ารถลาก และเครองมอเครองใชทท าดวยหนกมความประณตมากขน ตลอดจนรจกน าสนขมาเลยงเปนสตวเลยง ในสมยยคหนกลาง มนษยรจกการเลยงสตวและเรมมการเพาะปลกพช แตอาชพหลกของมนษยในสมยนยงคงเปนการลาสตว และยงเรรอนไปตามแหลงสมบรณ โดยมกตงหลกแหลงอยตาม แหลงน า ชายฝงทะเล ประกอบอาชพประมง ลาสตวและบรเวณทมความอดมสมบรณ ทจนมการสรางก าแพงหน ขวานหน ขดอโมงหน ภาพจตรกรรมผนงถ ามความซบซอนมากขน จดมงหมายเพอพธกรรมความเชอเรองวญญาณ

ภาพประกอบ 16 จตรกรรมทถ าลาสโกซในเมองดอรดอญ ประเทศฝรงเศส ทมา : Clark Howell. 1971 : 159

ถ าลาสโกซในเมองดอรดอญ ประเทศฝรงเศสมจตรกรรมผนงถ าทเปนทรจกกนดทสดทเขยนระหวาง 15,000 ถง 10,000 กอนครสตศกราช ความหมายของการเขยนไมเปนททราบ ตวถ าไมไดอยในบรเวณทอยอาศยของผวาดซงอาจจะหมายถงวาเปนสถานททใชเฉพาะฤดในประเพณอยางใดอยางหนง สตวแตละตวกมเครองหมายซงอาจจะมความหมายทางเวทมนตร สญลกษณทคลายศรในลาสโกซบางครงกตความหมายกนวาเปนปฏทนหรอหนงสออลมาแนค

53

1.1.3 ยคหนใหม (Neolithic age , New Stone Age) มอายประมาณ 10,000 ปกอนครสตศกราช โดยเปนชวงเวลาระหวางยคหนกลาง กบยคโลหะซงมนษยในยคนอาศยรวมกนอยเปนหมบาน ด ารงชวตดวยการเพาะปลกและเลยงสตว การเพาะปลกไดเปลยนวถชวตของมนษยจากสงคมลาสตวมาเปนสงคมเกษตรกรรมทตงถนฐานเปนหลกแหลง มการสรางทพกอาศยถาวรเปนกระทอมดนเหนยวและตงหลกแหลงตามบรเวณลมน า ยคหนใหมเปน ยคเกษตรกรรม พชเพาะปลกทส าคญในยคน คอ ขาว และพชอน ๆ เชน ถว ฟก บวบ สวนสตวเลยง ไดแก สนข แพะ แกะ และยงคงลาสตว เชน กวาง กระตาย ตะพาบ การประมง เปนตน สภาพชวตมนษยในยคหนใหมไดเปลยนแปลงชวตตามความเปนอยจากทสงมาอยทราบใกลแหลงน า โดยอยรวมกนเปนกลมเปนหมบานบนเนน และด ารงชวตตามเศรษฐกจใหม ไดแก เกษตรกรรม การเพาะปลกและเลยงสตว รจกการท าเครองปนดนเผา การท าเครองจกสาน การทอผา เปนตน และพบวามผลตผลมากกวาทจะบรโภค กอใหเกดการแลกเปลยนและการคาขาย อนสาวรยหน (Stonechenge) ซงถอเปนการเรมตนงานสถาปตยกรรมของมนษย เชอวาสรางเพอค านวณทางดาราศาสตร พธกรรมทางศาสนาทเกยวของกบการเกษตรหรอบชาพระอาทตย ในการบชาความเชอเรองความสมบรณพบประตมากรรมวนสแหงเมอง วลแลนดอรฟ ทประเทศออสเตรย ขนาดความสง 4.75 นว เชอวาเปนเทพแหงความสมบรณ

ภาพประกอบ 17 ประตมากรรมยคหน วนสแหงวลแลนดอรฟ ประเทศออสเตรย ทมา : Corinne Masciocchi. 2011 : 17

1.2 ยคโลหะ ตอจากยคหนมนษยเรมรจกน าโลหะมาใชเปนเครองมอและอาวธดวยการหลอมเหลวโดยใช

ไฟและเทคนคตาง ๆ เราจงเรยกวายคโลหะ (Metal Age) อนเปนชวงหวเลยวหวตอระหวางสมยกอนประวตศาสตรและสมยประวตมอายประมาณ 5,000-1,000 ป กอนครสตกาลยคโลหะแบงออกเปน 3 ยค คอ

54

1.2.1 ยคทองแดง มอายราว 5,000 - 2,500 ปกอนครสตศกราช มนษยในยคนเรมรจกน าทองแดงมาหลอมใชเปนอาวธ และเครองมอตาง ๆ มการคดประดษฐเครองสบลมมาใชในการ หลอมโลหะ นบวาเปนยคแรกทมนษยรจกควบคมการเปลยนแปลงทางฟสกส

1.2.2 ยคสมฤทธ มอายราว 2,500 - 1,500 ปกอนครสตศกราช ในระยะนไดกาวเขาสยคประวตศาสตรแลว จงมความกาวหนาในดานเศรษฐกจและสงคมมการจดการระบบการคา รจกโลหะผสมระหวางทองแดงกบดบก ซงเรยกวาโลหะสมฤทธ มความแขงแกรงมากขน และมความสวยงาม การท าสงของในสมยนมความกาวหนามากจนพอแกความตองการของชมชน การแลกเปลยนทางเศรษฐกจกรดหนาจนเกดระบบหมนเวยนในสงคม

1.2.3 ยคเหลก มอายราว 1,500 ปกอนครสตศกราช ถงสมยครสตกาล เหลกไดถกน ามาใชแทนโลหะผสมเพราะมราคาถกกวาและแขงแกรงกวา การท าเหลกจงแพรหลายอยางรวดเรว โดยเฉพาะทเอเซยไมเนอรเปนแหลงแรกทมการท าเหลก หลงจากนนจงแพรหลายเขามาในอยปตและแถบบรเวณทะเลเมดเตอรเรเนยน (วนดา ข าเขยว. 2543 : 12-17)

2. ศลปะตะวนตกยคประวตศาสตร

2.1 เมโสโปเตเมย เมโสโปเตเมย (Mesopotamia) เปนค ากรกโบราณ ตามรปศพทแปลวา "ทระหวางแมน า"

โดยม นยหมายถง "ดนแดนระหวางแมน าแมน าไทกรสและยเฟรทส" (Meso = กลาง, Potamia = แมน า) ดนแดนดงกลาวนเปนสวนหนงของ "ดนแดนรปพระจนทร เสยวอนอดมสมบรณ" ซงเปนดนแดนรปครงวงกลมผนใหญ ทอดโคงขนไปจาก ฝงทะเลเมดเตอรเรเนยนไปจรดอาวเปอรเซย เมโสโปเตเมยเปนดนแดนทอากาศรอนและกนดารฝน น าทไดรบสวน ใหญเปนน าจากแมน าทมาจากหมะละลายในภาคฤดรอนบนเทอกเขาในอารเมเนย (Armenia) น าจะพดพาเอาโคลนตมมาทบถมชายฝงทงสอง ท าใหพนดน

อดมสมบรณเหมาะแกการเพาะปลก การเออลนของน าอนเกดจากหมะละลาย ไมมก าหนดเวลาทแนนอนและบางครงท าความเสยหายแกบานเมอง ไรนาทรพยสน และชวตผคน การกสกรรมทจะไดผลดในสภาพแวดลอมเชนนตอง อาศยระบบการชลประทานทมประสทธภาพ เมโสโปเตเมยเปนออารยธรรมทเกาแกแหงหนงของโลกสมยโบราณ โดยตงอยระหวางแมน า 2 สาย คอแมน าไทกรส (Tigris) และแมน ายเฟรทส (Euphrates) ซงปจจบนน อยในเขตแดนของประเทศอรก ซงมกรงแบกแดดเปนเมองหลวง แมน าทง 2 สายมตนน าอยใน อารเมเนย และเอเชยไมเนอรไหลลงสทะเลท อาวเปอรเซย อาณาบรเวณทเรยกวาเมโสโปเตเมย มทศเหนอจรด ทะเลด าและทะเลแคสเปยน ทศตะวนตกเฉยงใต จรดคาบสมทรอาหรบซงลอมรอบดวย ทะเลแดงและมหาสมทรอนเดย ทศตะวนตกจรดทราบซเรยและปาเลสไตน สวนทศตะวนออกจรดทราบสง อหราน อารยธรรมนมาอายราว 3,500 - 300 ป กอนครสตศกราช

2.2 อยปต 3,000 ปกอนครสตศกราช - ครสตศกราชท 1 ชาวอยปตมศาสนาและพธกรรมอนซบซอน

แทรกซมอยเปนวฒนธรรมอยในสงคมเปนเวลานาน มการนบถอเทพเจาทมลกษณะอนหลากหลาย ดงนน งานจตรกรรม ประตมากรรม และ สถาปตยกรรมสวนมากจงเปนเรองเกยวกบศาสนา พธกรรม โดยเฉพาะพธฝงศพ ซงมความเชอวาเมอตายแลวจะยงมชวตอยในโลกใหมไดอก จงมการรกษาศพไวอยางด และน าสงของเครองใชทมคาของผตายบรรจตามลงไปดวย

55

งานจตรกรรมของอยปต เปนภาพทเขยนไวบนฝาผนงสสานและวหารตาง ๆ สทใช เขยนภาพท าจากวสดทางธรรมชาต ไดแก เขมาไฟ สารประกอบทองแดง หรอสจากดนแลวน ามาผสมกบน าและยางไม ลกษณะของงานจตรกรรมเปนงานทเนนใหเหนรปรางแบน ๆ ม เสนรอบ นอกทคมชด จดทาทางของคนแสดงอรยาบถตาง ๆ ในรปสญลกษณมากกวาแสดงความเหมอนจรงตามธรรมชาต มกเขยนอกษรภาพลงในชองวางระหวางรปดวย และเนนสดสวนของสงส าคญในภาพใหใหญโตกวาสวนประกอบอน ๆ เชน ภาพของกษตรยหรอฟาโรหจะมขนาดใหญกวา มเหส และคนทงหลาย นยมระบายสสดใส บนพนหลงสขาว

ภาพประกอบ 18 จตรกรรมอยปต ทมา : Marek Walisiewicz. 2013 : 031

งานประตมากรรมของอยปต จะมลกษณะเดนกวางานจตรกรรม มตงแตรปแกะสลกขนาดมหมา

ไปจนถงผลงานอนประณตบอบบางของพวกชางทอง ชาวอยปตนยมสรางรปสลกประตมากรรมจากหนชนดตาง ๆ เชน หนแกรนต หนดโอไรด และหนบะซอลท หรอบางทก เปนหนอะลาบาสเตอร ซงเปนหนเนอออนสขาว ถาเปนประตมากรรมขนาดใหญกมกเปนหนทราย นอกจากนยงการมท าจากหนปน และไมซงมกจะพอกดวยปนและระบายสดวย งานประตมากรรมขนาดเลกมกจะท าจากวสดมคา เชน ทองค า เงน อเลคตรม หนลาปสลาซล เซรามค ฯลฯประตมากรรมของอยปตมทงแบบนนต า แบบลอยตว แบบนนต ามกจะแกะสลกลวดลายภาพบนผนง บนเสาวหาร และประกอบรปลอยตว ประตมากรรมแบบลอยตวมกท าเปน รปเทพเจาหรอรปฟาโรห ทมลกษณะคลายกบเทพเจา นอกจากนยงท าเปนรปขาทาสบรวาร สตวเลยง และ สงของเครองใชตาง ๆ เพอใชประกอบในพธศพอกดวย

สถาปตยกรรมอยปต ใชระบบโครงสรางเสาและคาน แสดงรปทรงทเรยบงายและ แขงทอ ขนาดชองวางภายในมเลกนอยและตอเนองกนโดยตลอด สถาปตยกรรมส าคญของชาวอยปตไดแก สสานท ฝงศพ ซงมตงแตของประชาชนธรรมดาไปจนถงกษตรย ซงจะมความวจตร พสดาร ใหญโตไปตามฐานะ และอ านาจ ลกษณะของการสรางสสานทเปนสถาปตยกรรมส าคญแหงยคกคอ ปรามด ปรามดในยคแรก

56

เปนแบบขนบนได หรอเรยกวา มสตาบา ตอมามการพฒนา รปแบบวธการกอสรางจนเปนรปปรามดทเหนในปจจบน นอกจากน ยงมการสรางวหารเทพเจา เพอใชประกอบพธกรรมของนกบวช และวหารพธศพ เพอใชประกอบพธศพ ในสมยอาณาจกรใหม (1,020 ปกอน พ.ศ - พ.ศ. 510) วหารเหลานมขนาดใหญโต และสวยงาม ท าจากอฐและหน ซงน ารปแบบวหารมาจากสมยอาณาจกรกลางทเจาะเขาไปในหนาผา บรเวณหบผากษตรยและ หบผาราชน ซงเปนบรเวณทมสสานกษตรยและราชนฝงอยเปนจ านวนมาก

2.3 กรก กรกโบราณ (Ancient Greece) เปนค าทใชเรยกถงบรเวณทมการพดภาษากรกในโลกยค

โบราณ ซงไมเพยงอางถงพนทคาบสมทรของกรซยคปจจบนเทานน แตยงกลาวรวมถงอารยธรรมกรกโบราณซงเปนทตงรกรากถนฐานโดยชาวกรกในยคโบราณอนไดแก ไซปรส, บรเวณชายฝงของทะเลอเจยนของตรก (หรอทรจกในนามไอโอเนย) ซซลและทางใตของอตาล (หรอทรจกในนามแมกนา เกรเชย) และถนฐานซงกระจายออกไปของชาวกรกตามชายฝงตาง ๆ ซงปจจบนเปนประเทศ บลแกเรย ฝรงเศส ยเครน โรมาเนย ลเบย สเปน อลแบเนย และอยปต

โดยทวไปแลวจะกลาวถงกรกยคโบราณตงแตการลมสลายของไมซนจนกระทงถงการพชตของโรมน ซงถกแบงออกเปน 4 ชวงไดแก

ชวงเรขาคณต 1100 - 800 ปกอนครสตศกราช ชวงอารไคกา 800 - 500 ปกอนครสตศกราช ชวงคลาสสค 500 - 323 ปกอนครสตศกราช ชวงเฮเลนนส 323 - 146 ปกอนครสตศกราช

ภาพประกอบ 19 วหารพารเธนอน ตงอยทกรงเอเธนส ทมา : Claire Rorbes. 1997 : 13

57

มศนยกลางอยทเอเธนส มการปกครองแบบนครรฐ ศนยกลางของนครรฐอยท อะโครโปลส มความเจรญรงเรองทางการคามาก การเดนทางไปคาขายกบดนอดทนตาง ๆ ท าใหชาวกรกมโลกทศนกวางขวางและรบวฒนธรรมจากดนแดนตาง ๆ ท าใหชาวกรกเปนคนอยากรอยากเหน เชอมนในเหตผล เชอในดลพนจของตน สงผลตอแนวคดมนษยนยม (Humanism) สนใจในธรรมชาตนยม (Naturalism) นบถอเทพเจาหลายองค แตมอสรภาพทางความคด เพราะศาสนาไมมอทธพลวถเหนอชวตของคนในสงคมมากนก แนวคดประชาธปไตย มนษยปกครองแบบนครรฐอสระ เชน นครรฐเอเธนส ปกครองแบบประชาธปไตยทางตรง โดยพลเมองชายทเปนเจาของทดนและเกดในนครรฐจะมสทธในการปกครอง มสทธในการเขาประชมสภาราษฎร อารยธรรมของกรกซงเปนรากฐานของอารยธรรมตะวนตกในปจจบน ไดแก

2.3.1 สถาปตยกรรม เนนความยงใหญ เรยบงาย กลมกลน

ภาพประกอบ 20 สถาปตยกรรมแบบ ดอรค, ไอโอนค, โดรนเซยน ทมา : ศภชย สงหยะบตร. 2547 : 67

2.3.2 ประตมากรรม เปนการปนทเปนสดสวนและสรระทเปนมนษยจรง การเปลอยกายเปนการ

แสดงออกถงความงามของมนษยตามธรรมชาต เชน นกขวางจกร 2.3.3 จตรกรรม

จตรกรรมทมชอเสยง ไดแก การเขยนภาพบนเครองปนดนเผาลวดลายตาง ๆ 2.3.4 วรรณกรรม

มหากาพยลเลยดและโอเดสซของโฮมเมอร นทานอสปและงานดานปรชญาของเพลโต โสเกรตส อรสโตเตล

2.3.5 ละคร ละครสขนาฏกรรม (Comedy) ละครโศกนาฏกรรม (Teagedy) การสรางโรง

มหรสพ

2.4 โรมน เมออทรสคนเสอมอ านาจลง พวกโรมนกมโอกาสครอบครองแหลมอตาล และไดสรางสรรค

ศลปกรรมเปนแบบอยางของตนเองขนโดยอาศยแนวคดของอทรสคนและกรก โรมนเชอในชยชนะและความกลาหาญของชวตปจจบน ดงนนศลปกรรมทกแขนงจงแสดงความเชอดงกลาว ดงจะเหนไดจากสถาปตยกรรม ประตมากรรม และจตรกรรม

58

สถาปตยกรรมของโรมนมลกษณะเดนคอการสรางโคงกลมและโดม ซงนบวาเปนการแกปญหาทางดานโครงสราง และการรบน าหนกของหลงคาไดเปนอยางด เชน แพนเธยน (Pantheon) เปนสถาปตยกรรมทมหลงคาโคงกลมและทะลเพอความสะดวกในการถายเทอากาศ และเพอแสงสวางภายในตวอาคาร ทงท าใหรสกวามนษยกบธรรมชาตมความสมพนธกนอยางแนนแฟนดวย (อาร สทธพนธ. 2535 : 143)

ภาพประกอบ 21 Colosseum เปนโรงมหรสพรปวงกลมทมอฒจนทรลอมรอบ ส าหรบเกมกฬาตอส และความบนเทงของสาธารณชน ทมา : Jacques Thuillier. 2003 : 63 3. ประวตศาสตรศลปะตะวนตก ในยคกลาง เรมตงแตอาณาจกรโรมนลมสลายในป ค.ศ. 476 ครสตศตวรรษท 5 - 15 เนองจากการรกรานของอนารยชนเผาตวตน อ านาจทางการเมองกระจดกระจาย ความวนวายทางการเมองท าใหผคนหนมายดศาสนาเปนเครองยดเหนยวทางจตใจ และใหความหวงกบคนในสงคมวาจะไดไปเสวยสขกบพระเจา บนสวรรคหรอมงหวงชวตทดกวาในโลกหนา ครสตศตวรรษท 14 ยโรปมความตนตวทางดานการพาณชย และแสวงหาดนแดนในโลกอนน ามาซงลทธการลาอาณานคม สวนในทางวทยาศาสตรและการประดษฐ มการคนพบระบบสรยะจกรวาลของโคเปอรนคส การคนพบกระบวนการพมพหนงสอของกเตนเบอรกและฟสท ลกษณะสงคม เปนสงคมในลทธฟวดล ซงคนในสงคมมความสมพนธในฐานะเจาของทดนและ ทาสตดทดน แบงเปน 3 กลม ไดแก พระ เปนผมบทบาทมาก เพราะเปนศนยของความเชอ ความศรทธา

59

ในศาสนาของประชาชน พระสนตปาปาทกรงโรมมอ านาจสงสด พระทมฐานะรองลงมาจะท าหนาทตาง ๆ ตามขอบเขตการปกครอง เชน สงสอนประชาชน เกบภาษอากร ฯลฯ กลมชนชนปกครอง ไดแก กษตรย ขนนาง และอศวน ซงเปนเจาของทดน มชวตหรหราฟมเฟอย และกลมสามญชน ไดแก ชาวนาและทาสตดทดน ทตองท างานหนกหาเลยงชพภายใตอ านาจสทธขาดและการคมครองจากเจาของทดน ไมคอยมการปรบปรงทดนเพอการเกษตร ผลผลตไมพอเพยงกบความตองการของชมชน การแบงยคตามในยคกลางนนมการก าหนดตามความเชอทางศาสนาทเกดขนในสมยนนโดยแบงไดดงน 3.1 ศลปะไบแซนไทน (Bizentine)

ศลปะไบแซนไทน (ค.ศ. 589 - 1453) ศลปะครสเตยนยคแรก รบอทธพลจากศลปะกรกโบราณ ศลปะไบแซนไทน หมายถงศลปะของรฐทนบถอนกายอสเตรนออรโธดอกซซงอยในระยะเวลาเดยวกบอาณาจกรไบแซนไทนแตมไดเปนอยใตการปกครองของอาณาจกรไบแซนไทน เชน ประเทศบลแกเรย เซอรเบย หรอรส รวมทงศลปะของรฐอาณาจกรเวนส และราชอาณาจกรซซล ศลปะของผนบถอนกายอสเตรนออรโธดอกซทอาศยอยในจกรวรรดออตโตมนมกจะเรยกวา ศลปะหลงไบแซนไทน ศลปะไบแซนไทนบางลกษณะทเรมจากอาณาจกรไบแซนไทนโดยเฉพาะการเขยนภาพแบบทเรยกวา รปสญลกษณ (Icon) และสถาปตยกรรมการสรางศาสนสถานยงคงท ากนอยจนถงปจจบนนในประเทศกรซ ประเทศรสเซย และบางประเทศทอยในเครออสเตรนออรโธดอกซ (วกพเดย สารานกรมเสร. 2556 : ออนไลน)

ภาพประกอบ 22 ศลปะไบแซนไทน ทมา : David Piper. 1991 : 60

60

สถาปตยกรรมสมยไบแซนไทน ลกษณะเดนในการออกแบบโบสถ ซานวตาเล คอการเปดบรเวณวางภายในใหเกดความโออาหรหรากวาโบสถทวไป ทงสถาปนกไดออกแบบเนอทสวนใตหนาตาง ทอยชวงบนผนงโดยรอบเนฟ (Nave) ใหเวาเขาไปเปนรปครงวงกลมทเรยกวานช (Niche) ซงเปนเนอทสอดเขาไปในสวนทเปนทางเดน โดยรอบดงนนนชเหลานจงเปนสวนเชอมโยงทวางในสวนทเปนทางเดนโดยรอบ และทวางในสวนทเปนเนฟเขาดวยกนแปลนจะเหมอนกบกลบดอกไมส าหรบทางเดนโดยรอบนนท าเปนสองชน ชนบนเรยกวา แกลเลอร (Gallery) เปนสถานทส าหรบสตรขณะรวมพธทางศาสนา

ลกษณะรวมทางสถาปตยกรรมของโบสถทสราง กคอ มแปลนประเภท ยดศนยกลางเปนหลก (Central Plan หรอ Centralized Plan) และมหลงคลมดวยโดมนจะเปนแนวทางสถาปตยกรรมประเภทโบสถในศาสนานกายออโธดอกซ (Orthodox) ของฝายตะวนออกทเดนชดกวาแนวทางอนโดยสนเชง ในขณะทฝายตะวนตกนน แปลนประเภทบาสลกน (Basilian Plan) จะมววฒนาการไปและกลายเปนแนวทางส าหรบสถาปตยกรรมของยโรปยคกลางตอไป ส าหรบสถาปตยกรรมสมยจกรพรรดจสตเนยนในกรงคอนสแตนตโนเปล ทยงหลงเหลออยในปจจบนนน ไมมอาคารหลงใดจะยงใหญไปกวา มหาวหารเอเจย โซเฟย (Hagia Sophia) เปนสเหราสรางเปนหอคอยเลก ๆ 4 หอคอยเพมเตม (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 101-103) 3.2 ศลปะโรมาเนสก (Romanesque art)

ศลปะโรมาเนสก หรอ ศลปะนอรมน หมายถงศลปะทเกดขนในยโรป ราวครสตศตวรรษท 11 ถงปลายครสตศตวรรษ 12 ศลปะแบบโรมาเนสกพนฐานของศลปะกอธคซงเรมมบทบาทเมอประมาณครสตศตวรรษ 13 การศกษาเรองศลปะยคกลาง เมอตนครสตศตวรรษ 19 ท าใหมการจดแบงศลปะ เปนสมย ๆ ค าวา โรมาเนสก เปนค าทใชบรรยายศลปะตะวนตกโดยเฉพาะ สถาปตยกรรมทเกดขนระหวางครสตศตวรรษ 11 ถง 12 ค านทงมประโยชนและท าใหมความเขาใจผด ค านมาจากการทชางปนจากประเทศฝรงเศสทางใตไปจนถงประเทศสเปนมความรเรองอนสาวรยแบบโรมน แตศลปะแบบ โรมาเนสกไมมอะไรเกยวของกบความคดของศลปะแบบโรมน นอกจากเปนการฟนฟวธการกอสรางแบบโรมน เชน เสาท ใช ในอาราม Saint-Guilhem-le-Désert ห วเสาท วดน แกะเปนรป ใบอาแคนธส (Acanthus) ตกแตงดวยรอบปรซงจะพบตามอนสาวรยแบบโรมน อกตวอยางหนงคอเพดานวดท Fuentiduena ประเทศสเปนเปนแบบโคงเหมอนถงไม (Barrel Vault) ซงใชกนทวไปในสงกอสรางของโรมน แมจะเนนความเกยวของกบวธการกอสรางแบบโรมน นกประวตศาสตรศลปะม ไดกลาวถงอทธพลอน ๆ ทมตอศลปะแบบโรมาเนสก เชน ศลปะทางตอนเหนอของทวปยโรป และศลปะไบแซนไทน หรอการววฒนาการของ ศลปะโรมาเนสกเอง โรมาเนสกเปนศลปะทมความเกยวของโดยตรงกบครสตศาสนา สถาปตยกรรมโรมาเนสกสอสารใหครสตชนไดเหนถงแกนของความเชอทางศาสนา จากหนาจวทมกจะเปนรปสลกนนต าของการตดสนครงสดทาย (Last Judgment) เนอหาและความนาเกรงขามของฉากนท าใหผเหนมความรสกวาก าลง เขาสสถานทศกดสทธ เมอเขาไปภายในกจะเหนภาพเขยนฉากตาง ๆ จากคมภรไบเบลทวไปทงวดไมวาจะเปนทประต บนเสาหรอผนง ภาพเขยนโรมาเนสกมอทธพลโดยตรงมาจากศลปะแบบไบแซนไทน แตงานของศลปนโรมาเนสกจะมความเปนนาฏกรรมมากขนและมความออนชอยกวาไบแซนไทนเหนไดจากความพรวของเสอผา องคประกอบนท าใหผดเกดความสะเทอนทางอารมณมากกวาศลปะยคกอนหนานนลกษณะรปแบบศลปะโรมาเนสกเกดจากการน าเอาลวดลาย และลกษณะบางอยางมาจากศลปะของโรมน ศลปะไบแซนไทน ศลปะอนารยชน และศลปะแบบสมยคาโรลนเจยนมาผสมผสานใหเปนอนหนงเดยวกน

61

บนฐานเงอนไขทางครสตศาสนศลป เพอรองรบผจารกแสวงบญ รวมทงนกรบครเสด อกทงยงมการสรางหอคอย และตวอาคารขนาดใหญคลายปอมปราการเพอปองกนขาศก โดยเฉพาะนกรบตางศาสนาและพวกอนารยชนบางเผาทชอบรกราน นอกจากนรปแบบของสถาปตยกรรมขนาดใหญ ยงสะทอนถงโครงสรางของระบบสงคมแบบศกดนาสวามภกดไดเปนอยางดอกดวย เพราะเปนโครงสรางทางสงคมทมระบบเศรษฐกจเกยวของผกพนกบพนทใชท านา มความเกยวของระหวางเจาของทดนกบผเชานาจงมการสรางวดเพอเปนศนยรวมของผคนทกระดบของสงคมในชวงนน วดขนาดใหญของโรมาเนสกจงแผกระจายไปทวยโรปทมเงอนไขทางสงคมไมตางกนไดอยางรวดเรว แตละวดจงลวนมพนทและอาคารขนาดใหญโตมโหฬาร มจ านวนอาคารภายในหลายรอยหลง เชน อดตวดคลลในอดตมอาคารถง 1,450 หลงในปจจบนเหลอ 350 หลง (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 101 - 103) สถาปตยกรรมโรมาเนสกมทงทถกสรางขนเพอเปนสถานทราชการ วด สาธารณสถาน และพระราชวง ซงสถาปตยกรรมทงหมดวดจะมความเดนชดมากกวาลกษณะเฉพาะของสถาปตยกรรม โรมาเนสกคอ บรเวณภายในจะมพนทกวางขวางเพอรองรบการประกอบพธกรรมของครสตศาสนกชนจ านวนมาก สงผลตอลกษณะรปแบบสถาปตยกรรมโรมาเนสก กลาวคอ มการสรางอาคารสวดมนตและแทนบชาขยายอ านาจเพมขนเรอย ๆ ตามปรมาณของครสตศาสนกชนและผจารกแสวงบญ มการสรางอาคารขนในอาณาบรเวณวด เพอเปนทอยอาศยของพระและผแสวงบญไปพรอมกน อยางไรกตามแมวาพวกเขาจะสรางโบสถหรอศาสนสถานจ านวนมากนอยเพยงไรแตโครงสรางและรปแบบสถาปตยกรรมทงกยงเปนผลจากอทธพลของโรมน โดยเฉพาะการใชประตโคงและโดมเปนโครงสรางหลก นอกจากใชกระจายเสยงระฆงแลว หอระฆงประกอบซงมทงทสรางแยกไวนอกตวอาคารโบสถอยางเปนเอกเทศ และสรางผสานเปนสวนหนงของโบสถดวย ซงนอกจากใชกระจายเสยงระฆงแลวหอระฆงดงกลาวยงท าหนาทเปนหอสงเพอคอยสอดสองขาศกตางศาสนาไปในตว ดงปรากฏเดนชดคอหอเอนเมองปซา อตาล (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 107 - 108)

ภาพประกอบ 23 สถาปตยกรรมแบบโรมาเนสก ทมา : David Piper. 1991 : 70

62

จตรกรรมโรมาเนสก เปนงานจตรกรรมฝาผนงทแสดงถงเรองราวทางศาสนา เขยนดวยสปนเปยก

(Fressco) ตกแตงผนง ซงปจจบนไดถกท าลายโดยดนฟา อากาศ เสยหายเปนสวนใหญ และไดรบการเขยนทบใหมโดยศลปนในสมยตอมา จตรกรรมอก ลกษณะหนงคอจตรกรรมประกอบหนงสอหรอประกอบคมภรไบเบล

ในชวงครสตศตวรรษท 17-18 จตรกรรมโรมาเนสกมรปรางลกษณะแบน และแสดงเสนเปนระเบยบมนคงทมพลงจาการบดเบยว และวนเปนวงผลงานจตรกรรมภายหลงพทธศตวรรษท 17 เรมมมตทางรปทรงอยางงานประตมากรรมมากขน แตไมคอยมชวตชวา เทาไรนก อทธพลของศลปะไบเซนไทนมกมปรากฏอยางชดเจนในสวนของเสอผาทเปนรอย ยบจบคลายรปเรขาคณต การจดวางทาทางรปคนใหดเปนธรรมชาตมากขน

3.3 ศลปะกอธค (Gothic art) เรมตนขนประมาณปลายครสตศตวรรษท 15 และมอทธพลอยประมาณ 350 ปตอ

เนองมาจากศลปะโรมาเนสก พบในศลปะศาสนาการสรางมหาวหาร (Cathedral) ถงตนครสตศตวรรษท 18 ศลปะแบบนกเผยแพรไปยงศลปะในประเทศอนในยโรปตะวนตกทเรยกกนวาศลปะกอธคนานาชาต ศลปะกอธคนยมกนมาจนถงครสตศตวรรษท 19 จงเรมววฒนาการมาเปน ศลปะยคเรอเนสซองซ ศลปะแขนงส าคญของสมยกอธคคอ ประตมากรรม งานกระจกส จตรกรรมฝาผนง การเขยนลวดลายในหนงสอวจตร ศลปะกอธคเรมตนจากฝรงเศสและแพรหลายยงประเทศอน ๆ มลกษณะตามภมภาคนน ๆ ดวย ลกษณะส าคญของสถาปตยกรรมมผนงเปดกวาง มสวนสงเดนเปนพเศษและมแบบทออกมาเปนลายเสนอนซบซอน ทกสวนลวนประกอบเปนสญลกษณนยมทางศาสนา โครงสรางหลงคาเปนโคงแหลม ลกษณะตาง ๆ เหลานจะหาดไดจากมหาวหารในฝรงเศส , เยอรมน และ องกฤษ เชน มหาวหารแซงเดอน (ฝรงเศส) มหาวหารโนยง (ฝรงเศส) มหาวหารลาออง (ฝรงเศส) มหาวหารอาเมยง (ฝรงเศส) มหาวหารกลอสเตอร(องกฤษ) และ มหาวหารเอกซเตอร (องกฤษ) เปนตน ตางจากศลปะไบแซนไทน ซงเครงครดในกฏเกณฑ สถาปตยกรรมกอธคเรมตงแตครงแรกทโบสถวดแซงต เอดนส (Saint Denis) ใกลกรงปารส ฝรงเศส เปนโบสถของวดครสตศาสนานกายซสเตอเรยน (Cisterian) ลกษณะรปแบบโบสถชดใหญ จงมโครงสรางทสงกวาโบสถแบบเดม เพอผลทางความรสกเพมเตมจากเหตผลดานการใชสอย โดยการใชโครงสรางสถาปตยกรรมแบบอารชโคงปลายแหลม (Pointed Arch) ท าใหเกดความสง สงา ภายในโอโถง และมแสงสวางอยางเพยงพอ จากโครงสรางดงกลาวท าใหเกดการแกปญหาชองวาง ระหวางเสารอบผนงทสงมากเกนกวาจะท าหนาตางบานปกตอยางสถาปตยกรรมทวไปได ดงนน จงสงผลตอการแกปญหาโครงสรางระหวางเสาสถาปตยกรรม ดวยการประดบกระจกส (Stain Glass) โดยเฉพาะในพนทผนงบรเวณรองเพลงสวด และพระเทศน สงผลใหบรรยากาศภายในดเรองรอง ศกดสทธ ประดจแดนสวรรค (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 112)

63

ภาพประกอบ 24 สถาปตยกรรมโบสถกอธคทฝรงเศส ครสตศตวรรษท 15 ทมา : Jacques Thuillier. 2003 : 220

สวนประตมากรรมสมยสดทายของกอธค เปนประตมากรรมประเภทอนสาวรยและประตมากรรมประดบประตทางเขาโบสถ มเนอหาเปนภาพครสตประวต แตลกษณะรปแบบจะมความชดเจนงดงามพรอมกบถกตองตามหลกกายวภาคมากกวาสมยทผานมา มการเพมและเนนลายผาใหมากกวาความเปนจรง และผลงานหลายชนกจะใชผนผาครอบคลมเรองรางและลกษณะทางรางกายเอาไว อยางไรกตามสงทสงเกตไดเดนชดคอ ลกษณะรปแบบประตมากรรมสมยสดทายของกอธค ไดบงแสดงถงการใหความส าคญและการศกษาหลกกายวภาค และหลกการทางศลปะเพมมากขนจากเดมเปนฐานคดในการสรางสรรค ทค านงถงการรองรบอารมณทางศาสนาเปนประการหลก ลกษณะรปแบบประตมากรรมแสดงใหเหนอทธพลประตมากรรมแบบโรมาเนสกอย แสดงออกดวยเทคนคสลกหน ใหไดรปสลกนนออกมาจากเสาและผนงอาคารอยางเดนชดกวาเดม ประตมากรรมกอธคสมยแรกทมชอเสยงอยทวดแซงตเดอรนกบวดชารตร มเนอหาเกยวกบครสตประวต แสดงรปกษตรยและบคคลส าคญในราชวงศผอปถมภวดและบคคลทปรากฏในคมภรทางครสตศาสนา

64

ภาพประกอบ 25 ภาพมขดานตะวนออกของวหาร Chartres Cathedral (ประมาณ ค.ศ. 1145) ทมา : Jacques Thuillier. 2003 : 168

จตรกรรมกอธค เนองจากศลปกรรมกอธคผกพนกบสถาปตยกรรมทางศาสนา ทมการเนนโครงสรางทางสถาปตยกรรมเปนส าคญ และเปนสถาปตยกรรมทมพนทผนงนอยกวาสถาปตยกรรมแบบอน อยางไรกตามแมวาสถาปตยกรรมกอธคจะมขอจ ากดของพนทผนงทมไมมากนก แตโครงสรางดงกลาวกลบสงผลใหโครงสรางสถาปตยกรรมกอธคเปนทรองรบผลงาน 2 มต ประเภทภาพประดบกระจกส หรอ Stain Glass ไดอยางเหมาะสม และผสานกนอยางงดงามลงตวยงซงสามารถกลาวไดวาภาพประดบกระจกสมความ โดดเดนทสดในศลปกรรมสมยกอธค และปรากฏเปนส วนประกอบอนงดงามใหกบสถาปตยกรรมกอธค (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 115) สมยกอธคมพนทเขยนภาพบนฝาผนงนอยลง เพราะสถาปตยกรรมมชองเปดมาก ดงนนจงมกเนนไปทการออกแบบกระจกสบานหนาตาง ส าหรบการเขยนภาพในหนงสอเขยน มกจะแสดงรปคนทสะโอดสะอง ในชดเสอผาอาภรณทพลว และโคงไหวอยางออนชอย 3.4 ยคฟนฟศลปะและวทยาการ (Reanaisance)

ศลปะเรอนาซอง (ค.ศ. 1400 – 1600) ค าวา "เรอนาซอง" หมายถง การเกดใหม ซงเปน การระลกถงศลปะกรกและโรมนในอดต ซงเคยรงเรองใหกลบมาอก ไมใชการลอกเลยนแบบจากอดต แตเปนยคสมยแหงการเนนความส าคญของลกษณะเฉพาะบคคล มความสนใจลกษณะภายนอกของมนษย และ ธรรมชาต เปนแบบทมเหตผลทางศลธรรม กอใหเกดความกระตอรอรนในการคนหาความรทางวทยาศาสตร และวทยาการแขนงตาง ๆ ซงเรยกไดวาเปน “ยคฟนฟศลปวทยา” โดยมรากฐานมาจากประเทศอตาล และแผขยายไปยงดนแดนตาง ๆ ในยโรป ในสมยฟนฟศลปวทยา วดยงคงเปนผอปถมภท

65

ส าคญของเหลาศลปนนอกจากนยงมพวกขนนาง พอคาผร ารวย ซงเปนชนชนสง กไดวาจาง และอปถมภเหลาศลปนตาง ๆ ดวย ตระกลทมชอเสยงเหลานน ไดแก ตระกลวสคอนต และ สฟอรซา ในนครมลาน ตระกลกอนซากาในเมองมานตอา และตระกลเมดชในนครฟลอเรนซ การอปถมภศลปนนมผลในการกระตนใหศลปนใฝหาชอเสยง เปนทรจกทวโลกตลอดกาล เชน ลโอนารโด ดา วนช , ไมเคล แองเจโล, ราฟาเอล สถานภาพทางสงคมของศลปนเปนทยอมรบกนอยางสงในวงสงคม เกดส านกทางศลปะเพอฝกฝนชางฝมอ และเกดมศลปนระดบอจฉรยะขนมาอยางมากมาย และในยคยคฟนฟศลปวทยานเอง ทมการพฒนาการพมพขนในประเทศเยอรมนโดย โยฮนน กเตนแบรก เปนผผลตนวตกรรมชนนขนมา ราวครสตศตวรรษท 19 ท าใหศลปะการพมพไดเรมมการสรางสรรคขนอยางจรงจง นบตงแตนนเปนตนมา หลงจากสงครามครเสดอนยาวนานรวม 300 ปสนสดลง ยโรปกเขาสยคฟนฟศลปวทยา เนองจากมการขดคนพบซากเมองโบราณของกรกและโรมน ท าใหยโรปไดน าศลปวทยาการจากการขดคนพบมาปรบปรง ดดแปลงใหม ท าใหยโรปมความเจรญกาวหนาในศาสตรทก ๆ ดาน อาทเชน ศลปศาสตร ศลปนและผลงานทมชอเสยง เชน เลโอนารโด ดา วนช ผวาดรปโมนาลซา ไมเคลแองเจลโล ผปนรปปนเดวด ซงเชอวาเปนชายทมสดสวนสมบรณทสด ราฟาเอล ผก ากบการสรางและตกแตง มหาวหารเซนตปเตอร เปนตน เทคโนโลยทส าคญคอ เทคโนโลยการตอเรอ โดยชาตทเปนผรเรมคอ โปรตเกส และ สเปน ซงท าใหการตดตอคาขายกบเอเชยสะดวกขนวทยาศาสตร ทมชอเสยงในยคน เชน เซอรไอแซก นวตน ผคนพบกฎแรงโนมถวง เปนตน ระยะระหวางครสตศตวรรษท 15 และ 16 ลกษณะศลปกรรมสวนใหญเปนการน าเอาแบบอยางของกรกและโรมนโบราณมาปรบปรงดดแปลงใหม สมยฟนฟ (Renaissance) แปลวาการเกดใหม (Rebirth) ของศลปะเดม นกวจารณและนกประวตศาสตรบางทานกถอวาเปนการเรมตนศลปะสมยใหม (อาร สทธพนธ. 2535 : 147)

ภาพประกอบ 26 รปสลกเดวด เมองฟลอเรนซ ประเทศอตาล ผลงานของไมเคล แองเจลโล ทมา : ศภลกษณ สนธชย. 2554 : 136

66

ดงนนการฟนฟศลปะวทยาการในอตาล จงมลกษณะพเศษทเหนไดอยางชดเจนประการหนงคอความมนคงดานศลปนและผลงาน นอกจากนศลปนดงกลาวยงมลกษณะของความเปนอจฉรยะในศลปะวทยาการแขนงตาง ๆ เชน จออตโต ดาวนซ และไมเคลแองเจโล เปนศลปนทไดรบการยกยองวามความยงใหญ ในฐานะทเปนนกมนษยนยมผทรงคณวฒเปนจตรกร ประตมากร สถาปนก และวศวกร (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 120)

หองท างานของศลปนไดกลายเปนแหลงทผคนจะมาปรกษาหาความรและวาจาง ไมวาจะเปนเรองของการกอสราง ปราสาทราชวง ประตมากรรม จตรกรรม การตกแตงแทนบชา ตกแตงผนง การออกแบบหนงสอและการออกแบบอน ๆ การฝกฝนของศลปน ชางฝมอ หรอนกออกแบบ จะผานระบบการฝกฝนทเรยกวา “ระบบชางฝมอ” (Apprentice System) ศลปนจะมรานหรอหองท างาน ของตนเองทเรยกวา “Shop” หรอ “Bottega” มรานเชนนมากมาย 20 - 30 รานในนครฟลอเรนส ในครสตวรรษท 15 ผสนใจทจะฝกฝนจะเขาไปอยกบศลปนหรออยในรานตงแตอาย 10 - 12 ป โดยเรมจากการเปนลกมอบดส เตรยมทอง ตดเงน ท าภาพราง (Cartoon) ลอกลาย เตรยมพนไมส าหรบเขยนภาพ สรางสมและพฒนาจนเกดทกษะ เปนลกมอและเรมชวยงานบางสวน จนพฒนาเปนตวเองได จงแยกยายออกไปท างานตอไป

เมอบคคล สงคม ศาสนา ชนชมตอความประณตงดงามในชวตและความประณตงดงามทางศลปะ นอกจากการเรยกรองและเรยกใชสวนตวแลวศาสนาและเมองไดสรางสรรคศลปะ นครวาตกนทยงใหญและสภานครฟลอเรนซไดจรงจงกบการสรางสรรคศลปะ ไมวาจะเปนการวางผงเมอง การออกแบบอาคาร ประตส ารด รปแกะสลกเดวดของไมเคลแองเจโลแลวเรอนาซองกกาวเขาสยคสงสด (High Renaissance) ในครสตศตวรรษท 16 และกลายเปนยคทองอกชวงเวลาหนง ยคทองทศลปนและนกออกแบบตระหนกในอารยธรรมจากอดต และประยกตภมปญญามาใชใหเปนประโยชนเปนการบรณาการอดตและศ กยภาพใหม จนกอใหเกดเรอนาซองขนมา

ภาพประกอบ 27 การออกแบบตวอกษร Albrecht Durer ครสตศตวรรษท 15 ทมา : วรณ ตงเจรญ. 2544 : 59

67

อยางไรกตาม รากฐานของเรอนาซองไดพฒนามาจากกรกและโรมนเปนทศนคตใหมในการพฒนาความส าคญของปจเจกบคคล (Indivduality) บคคลคดถงโลกขางหนานอยลง คดถงสวรรคและชวตทมองไมเหนนอยลง หนมาคดถงโลกและชวตวนน การวจยเชงวทยาศาสตร (Scientific Research) ไดรบการพฒนาขนมาอยางมคณคาตอการศกษาคนควา รวมทงสงประดษฐและการคนพบตาง ๆ ไมวาจะเปนดนปนทท าใหรปแบบของสงครามเปลยนไป (รวมทง “ความตาย”) แทนพมพหนงสอทท าใหคณภาพและปรมาณการพมพเปลยนไป เปนตน การฟนฟศลปะและวทยาการของเรอนาสซองส ถอวา เปนยคสมยอนยงใหญของวทยาศาสตร วรรณกรรม ดนตร และศลปะทกแขนง ศลปนคนส าคญในยคนไดแก

3.1.1 ลโอนลโด ดาวนซ ลโอนลโด ดาวนซ (Leonardo Da Vinci, 1452 - 1519) ผยงใหญคนหนงของโลก

ทใฝใจตอมนษย สตว ธรรมชาต สวรรค การประดษฐเครองจกรกล และศลปะ เขามความสามารถทางดานวศวกรรมอยางดยง ไดคนพบหลกการพนฐานของการบน เรอด าน า วทยาศาสตรเกยวกบเสยง (acoustic) ระบบการยง จตรกรรมของดาวนซ ไมวาจะเปน The Last Supper, Mona Lisa, The Virgin of the Rock มใชเพยงแบบแผนของเรอนาซอง แตภาพเขยนของเขาแสดงอดมการณอนยงใหญ ดาวนซเปนทงขาราชส านก นกกฬา นกดนตร จตรกร สถาปนก วศวกร นกประดษฐ นกคณตศาสตร นกฟสกส นกปราชญ ฯลฯ เขาเปนทงความหวงและแรงบนดาลใจอนยงใหญใหกบสงคมในชวงนน ผลงานส าคญไดแก ภาพโมนาลซา ภาพวาดสน ามน สง 77 เซนตเมตร กวาง 53 เซนตเมตร ค.ศ. 1503 -1507 ปจจบนเกบรกษา อยทพพธภณฑลฟร กรงปารส ประเทศฝรงเศส

ภาพประกอบ 28 โมนาลซา วาดโดยลโอนลโด ดา วนช ค.ศ. 1503 -1507 ทมา : Martin Kemp 2006 : 395

68

3.4.2 ไมเคลแองเจโล ไมเคลแองเจโล (Micherlangelo Buounarroti, 1474-1564) ศลปนทมบทบาท

ทยงใหญอกบคคลหนง แมเขาเองจะประกาศวา เขาคอ “ประตมากร” แตในชวตจรงเขากเปนทงจตรกรและสถาปนกดวยเชนกน การออกแบบสถาปตยกรรมทยงใหญของเขากคอ โบสถเซนตปเตอรในกรงโรม จตรกรรมทยอดเยยมคอภาพเพดานวหารซสตน (Sistine Chapel) ในนครวาตกนรวมทงประตมากรรมหนออนมากมายของเขาไมวาจะเปนประตมากรรมเดวด เปยตา ฯลฯ (วรณ ตงเจรญ. 2544 : 57-59)

ไมเคลแอนโจโลเกดมาเพอสรางสรรคผลงานศลปะอยางแทจรง เขาท างานศลปะอยางตอเนองตอเนองตลอดชวตเปยตา หรอ ปเอตา ถกสรางขน โดยสญญาวาจางจากส านกวาตกนแหงกรงโรมเพอประดษฐทโบสถเซนปเตอร กรงโรม สรางระหวาง ค.ศ. 1494 เสรจเมอ ค.ศ. 1501 ใชหนออนบรสทธเปนวสด มขนาดความสง 5 ฟต 9 นว เปยตาคอรปพระแมมาเรยประทบบนแทนหน ขณะรองรบพระศพของพระบตรในทาวางพาดกบตก ภายหลงจากถกน าลงมาจากไมกางเขน ไมเคลแองเจโล จดภาพทงหมดใหอยในกรอบสามเหลยมปรามด ผลงานชนนเปนทชนชมและสรางความมหศจรรยแกประชาชนผมโอกาสไดยลตงแตวนทสงมอบงาน จากความงดงามอยางวเศษผคนจ านวนหนงถงกบกลาววา เปยตามนาถกสลกไดโดยฝมอมนษย และคงดวยเหตดงกลาว ประกอบกบประตมากรเองกมความพอใจตอผลงานเปนพเศษ ท าใหไมเคล แองเจโล ลอบเขาไปสลกนามของตนเองไวทฐานเปยตา ในขณะท ผลงานภาพสลกหนภาพอนของเขาไมไดถกจารกดวยการสลกนามไวเลย (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 132)

ภาพประกอบ 29 ประตมากรรมหนออน “เปยตา” ผลงานไมเคล แองเจโล ปจจบนอยทโรม ทมา : Robert Cumming 2005 : 137

69

3.4.3 ราฟาเอล ราฟาเอล (Raffaello Sanzio or Raphael) เปนจตรกรรวมสมยกบดาวนซ และ

ไมเคลแองเจโล เขาเปนคนมอายสนเพยง 37 ป คอระหวาง ค.ศ. 1483 - 1520 แตชวงระยะเวลาเพยงเทานกเพยงพอตอการสรางชอเสยง และท าใหจตรกรทมงมนคนหนงไดสรางสรรคจตรกรรมจนกลายเปนแนวทางเฉพาะของตนและกลายเปนตนแบบการเขยนภาพตามลกษณะรปแบบทราฟาเอล วางรากฐานเอาไว เปนแนวทางการสรางงานทเรยกวา “ราฟาเอลเลสก” (Raphaelesque)

ลกษณะรปแบบผลงานจตรกรรมของราฟาเอล เปนการดงเอาลกษณะทดและโดดเดนในงานของศลปนหลายทาน โดยเฉพาะดาวนซ กบไมเคลแองเจโล และศลปนทานอนมาพฒนาตอ จนเปนเอกลกษณของตนเองดงกลาวขางตน เขาเปนจตรกรทไดรบการยอมอยางสงตงแตอายเพยง 20 ป และเปนจตรกรทเปนทรกใครของทงพระผบทบาททางสงคม คฤหสถผมนคง และนกปกครอง ราฟาเอล จงมผลงานรบใชทงศาสนาและสาธารณชนทวไปอยางกวางขวาง ผลงานทมชอเสยงของ ราฟาเอล คอภาพ “The School of Athens” ซงเปนการน าเอาบรรดานกปรชญา และนกคดคนส าคญของอารยธรรมกรก เปนตนวา เพลโต อรสโตเตล โสเครตส ปธากอรส ฯลฯ มาวาดรวมกนไวในฉากทเปนสถาปตยกรรมแบบโรมน เปนผลงานจตรกรรมทไดรบการยกยองอยางสงวาเปนการวาดภาพกลมคนทยงใหญทสดอกภาพหนงในสมยเรอนาซองยครงเรอง เชนเดยวกบภาพเฟรสโกในหอสวดมนตซสทนของไมเคลแองเจโอ และภาพอาหารเยนมอสดทายของดาวนซ ทวดสตามา รอาเดลเล กราซ แหงเมองมลาน อยางไรกตาม The School of Athens ของเขากไดรบการวจารณจากนกประวตศาสตรบางคนวา มความขดแยงกบความเปนจรงในสวนของฉากทเปนสถาปตยกรรมแบบโรมนในขณะทนกคดทงหมดเปนชาวกรก กระนนกมอาจท าใหภาพนลดความยงใหญลงไปได เชนกนกบความยงใหญในภาพอน ๆ (ศภชย สงหยะบศย. 2547 : 130-131)

ภาพประกอบ 30 จตรกรรมเฟรสโก “นกปราชญแหงเอเธนส” ผลงานชนส าคญของราฟาเอล ทมา : Anna Kruker. 2011 : 54

70

3.5 ศลปะบาโรก (Baroque) ศลปะบาโรก ค.ศ. 1580-1750 เปนค าทกลาวถงสมยหนงของวฒนธรรมตะวนตกซงเรม

ประมาณตนครสตศตวรรษท 17 ทกรงโรม ประเทศอตาล บาโรกจะเนนความเปนนาฏกรรม ศลปะจะแสดงความขดแยง (tension) และความหรหรา โออา บาโรกเปนลกษณะของ ประตมากรรม , จตรกรรม, วรรณกรรม, นาฏศลป, และ ดนตร ถากลาวถงดนตรแบบบาโรกหมายถงสมยสดทายของเคานเตอรพอยท (Counterpoint) ทกลาวถงความสมพนธของการเลนระหวางเสยงหรอเครองดนตรมากกวาสองชนดทอาจจะสะทอนกนและกน แตคนละระดบเสยง หรอบางครงกอาจจะสลบเสยงสะทอน หรอไมอกทกอาจจะยอนแกนสาร (Reversing Theme) ของดนตรชนนนไปเลย

ความรงเรองของศลปะแบบบาโรกไดรบการสงเสรมจากสถาบนคาทอลก ระหวางการประชมสงคายนาเมองเทรนต เมอป ค.ศ. 1545-1563 ประเดนหนงทมการถกเถยงกนทนนกคอเรองความหมายและความสมพนธระหวางศลปะและศาสนา ทางทประชมตกลงกนวาศลปะควรจะสงทสอสารเรองศาสนาโดยใชวธจงใจและสะเทอนอารมณผดโดยตรง ในขณะเดยวกนชนชนสง (Aristocracy) สมยนนกเหนวาแบบบาโรกเปนศลปะทสรางความประทบใจใหกบผด เปนศลปะทแสดงความถงความมอ านาจของเจาของวงแบบบาโรกจะสรางตอเนองกน (Sequence) จากหองพกรอ (Anterooms) ถงบนไดใหญ (Grand Staircases) ไปจนถงหองรบรองใหญ (Reception Rooms) แตละตอนกเพมความโออาขนตามล าดบ รายละเอยดตกแตงหรหราและอลงการเชนนเปนลกษณะของศลปะสมยน ลกษณะเชนนครอบคลมศลปะทกแขนง ศลปนบาโรกจะนยมใชรายละเอยดใกลเคยงกน (Repeated and Varied Patterns) ครงแลวครงเลา แต ๆ ละครงจะคอย ๆแปรเปลยนลวดลายไปทละเลกละนอย ลกษณะของศลปะแบบบาโรก ท เดนและแตกตางจากสมยอนคอ จะออกไปทางท เรยกกนวาอลงการ จะเตมไปดวยลวดลายประดดประดอย สจด หนาตารปปนจะไมจงใจใหเหมอนจรงแตจะเปนหนาอมเอบเหมอนเทพ

ภาพประกอบ 31 ผลงานอนโตนโอ ดา คอรเรจจโอ ศลปะสมยบาโรก ค.ศ. 1597 – 1598 ทมา : Robert Cumming 2005 : 167

71

3.6 ศลปะรอคโคโค (Rococo) ศลปะโรโคโค ค.ศ.1700 – 1789 หรอเรยกกนวา "ศลปะแบบหลยสท 14" (Louis XIV

Style) ศลปะโรโคโคเรมพฒนามาจากศลปะฝรงเศส และการตกแตงภายในเมอครสตศตวรรษท 18 หองทออกแบบแบบโรโคโคจะเปน เอกภาพ คอทกสงทกอยางในหอง ไมวาจะเปนผนง เฟอรนเจอร หรอเครองประดบ จะออกแบบเพอใหกลมกลนกนอนหนงอนเดยวกนมใชจะอสระตอกน คอไมมสงใดในหองนนทออกแบบภายในหองจะมเฟอรนเจอรทหรหราและอลงการ รปปนเลก ๆ แบบประดดประดอย ภาพเขยนหรอกระจกกจะเปนกรอบลวดลาย และพรมแขวนผนง ทถาแยกอะไรออกมากจะท าใหหองนนไมสมบรณแบบ ศลปะรอคโคโคมาแทนดวยสถาปตยกรรมฟนฟคลาสสก

ภาพประกอบ 32 ภาพการตกแตงภายในทส านกสงฆออตโตบวเรนศลปะแบบโรโคโค ทมา : Marek Walisiewicz. 2013 : 211

ในสวนของจตรกรรมรอคโคโค กมลกษณะไมแตกตางจากงานประดบตกแตงทวไป คอ

จตรกรจะเอาใจใสหรอเนนรายละเอยด ในการประดษฐตกแตงสวนประกอบยอยจนเกดความเปนธรรมชาตทแทจรงเพอเนนใหเกดความหลงใหลในบรรยากาศแหงภาพนน ๆ มากกวาการรบรความ เปนจรงและถกตองตามความเปนจรง และภาพจะมสวนประกอบมากมายและพสดารเปนพเศษ มการสวมใสเสอผาอาภรณและเครองประดบอยางหรหรามากกวาจตรกรรมบาโรก มกจะเนนฉากหลงคลายภาพธรรมชาต หรอทองพระโรงอนถกตกแตงอยางวจตรอลงการมการใสสทคอนขางจะตดหรอขดแยงกนรนแรง จตรกรชนน าของศลปะรอคโคโคคอ จง องตวน วตตว (Jean Antoine Wattau, ค.ศ. 1648 -1721) ฟรงซวส บเซร (Francois Boucher, ค.ศ. 1703 - 1770) และจง ออโนเร ฟราโกนารด (Jean Honore Fragonard, ค.ศ. 1732 - 1806)

72

4. ประวตศาสตรศลปะในยคสมยใหม (Modern Art) จากการเปลยนแปลงในหลาย ๆ สงท าใหวงการศลปกรรมตงแตตนครสตศตวรรษท 20 เรอยมาม

สงนาสนใจเกดขนหลาย ๆ อยาง โดยเฉพาะสงทเกดขนจากการคนควาทางวทยาศาสตร ดงเชนภาพถาย (Photography) และภาพยนตร (Cinema) ตางเขามามบทบาท จนถงกบท าใหค าวา “วจตรศลป” ซงแตเดมหมายถง จตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม ดนตร วรรณกรรม อาจมภาพถายและภาพยนตรเพมเตมเขามาในความหมายดวย เปนไปตามกฎววฒนาการของธรรมชาต ทกสงทกอยางยอมมการเปลยนแปลงไปตามครรลองของชวต สภาพหนงสสภาพหนง ไมสามารถหยดอยกบทความคดรวมสมยยอมเบอหนายในสงทซ าซากจ าเจ มกฎเกณฑยงยาก ไมมอสรภาพ ไมมการทาทายสตปญญา และเกดจากความกาวหนาทางวชาการตาง ๆ โดยเฉพาะดานวทยาศาสตรมการคนควาทฤษฎส ประกอบกบมการประดษฐกลองถายรป ท าใหการเขยนภาพเหมอนจรงลดความนยมลง หลงจากพฒนาการวทยาศาสตรและอตสาหกรรมการตดตอสอสารทเจรญ ท าใหเกดการถายเทวฒนธรรมของชาตตาง ๆ เปนไปไดโดยสะดวก ท าใหศลปนมทศนะกวางขวาง มความเขาใจตอโลกภายนอกมากยงขน และนทรรศการศลปกรรมของญปนทจดขนในปารสท าใหเกดแรงดลใจตอศลปนกลมกาวหนาในยคนนเปนอยางมาก กลมนจะยดถอเอาธรรมชาตอนเปนสงทมความงามอนบรสทธและมคณคาสงสด โดยจะออกไปวาดภาพตามสถานทตองการ ไมมวนงจนตนาการอยในหองสตดโอเหมอนกอน การเปลยนแปลงจากยคเกาเขาสยคสมยใหมสงผมใหรปแบบทางศลปะเปลยนแปลงไป โดยมปรากฏการณทางสงคมเกดดงน การปฏวตอตสาหกรรม ตงแตตนครสตศตวรรษท 20 เปนตนมาจนถงสงครามโลกครงท 2 (ค.ศ.1900-1950) เปนการเรองอ านาจและลาอาณานคมของชาวยโรป ดานวทยาการตาง ๆ กกาวหนามากมายแตกยงมการขดแยงภายในยโรปจนเกดสงครามโลกครงท 1 ท าใหเกดปญหาตาง ๆ ตามมา เมอสงครามสงบลงแตกสงผลใหเกดความเจรญรดหนาอยางรวดเรวของประเทศญปนและสหรฐอเมรกาใหทงสองชาตนเปนผน าทางเศรษฐกจและมอทธพลทางการเมองเพมมากขน ชนชนกลางในหลายสงคมเรมมบทบาทในการปกครองประเทศ

ชนชนกลางโดยธรรมชาตทอยระหวางชนชนสงทมอ านาจทางการเมองสงคม และการเงน กบ ชนชนลางผทยากไรในสงเหลาน ในแงหนงพวกเขาเหนอกเหนใจคนชนลางททกขยากเดอดรอน แตในอกทางหนง พวกเขากตองการรกษาวถชวตทสะดวกสบายตามสมควรของพวกเขาไว พวกเขาจงรบเอาความคดแนวปจเจกชนนยมของนกปราชญ เชน John Locke (ค.ศ. 1632 - 1704) นกเศรษฐศาสตร เชน Adam Smith (ค.ศ. 1723 - 1790) Thomas Malthus (ค.ศ. 1760-1834) และ David Ricado (ค.ศ. 1772 -1823) ไวอยางเตมท โดยอธบายวา เหตแหงความแตกตางในฐานะของคนขนอยกบ ความพยายามดนรนตอสชวยตวเองของแตละบคคลเปนส าคญ (ธรยทธ บญม. 2552 : 126)

ประเทศองกฤษไดมการปฏวตอสาหกรรมในชวงป ค.ศ. 1760 ถงป ค.ศ. 1840 ระบบสงคมและเศรษฐกจไดถกเปลยนแปลงอยางมากมายเปนประวตการณในสงคมการเกษตรและอตสาหกรรมมจดรวมทเหมอนกน คอ ความตองการทางดานพลงงาน ในป ค.ศ. 1780 เจมส วตต (James Watt) ไดคดคนเครองจกรไอน าได ทกโรงงานไดเรมหนมาใชพลงงานไอน าขนแทนพลงงานคน ชางฝมอไดเรมหดหายไป เนองจากไดมการประดษฐคดคนอปกรณในการถายภาพคนได ตอมาจงไดมการพฒนางานพมพสขนเพอตอบสนองความตองการในการพมพภาพเหมอน ในอตสาหกรรมการพมพมความตองการในการพมพตวอกษรขนาดใหญขนเพอการเนนและตกแตงทเดนชดบนปายโฆษณาตาง ๆ ดงนนการประดษฐตวอกษรเพออตสาหกรรมการพมพยงคงเปนทตองการและไดเกดการพฒนาอยางมาก (ศรพร ปเตอร. 2549 : 140) และในยคนมแบบการแสดงออกทางศลปะ เปนไปตามความเชอและแบงกลมเปนลทธดงน

73

4.1. ลทธอมเพรสชนนสม (Impressionism) นกวจารณศลปะในยคนนกลาวประณามศลปนในกลมนวาเปนกลม "อมเพรสชนนสต" เปนการถากถางตอผลงานวาเปนความประทบใจพระอาทตยขน เปนผลงานทท าลายความงามของกลมอนรกษนยม การเรมตนของกลมอมเพรสชนนสต มไดมความหมายถงการยดในปรชญา หรอรวมอดมคตเดยวกนทงหมด หากแตศลปนกลมนมความคดเหนสอดคลองกนในเรองของการแสดงออก การทดลองคนควา และเหนดวยกนหลกทฤษฎสของเซฟเรล ศลปนในลทธอมเพรสชนนสม ไดแก มาเนต ในชวง แรก ๆ มาเนตถกจบแยกออกจากกลมอมเพรสชนนสมเพราะไมยอมรบเรองการใชสสดและเรองแสง ของเขาทใชวธการแตมสเปนจดเลก ๆ ซง สงอทธพลไปถงศลปนในกลมนโอ- อมเพรสนสม เดอกา (Edgar Degas) เขามกนยมเขยนภาพของสตร ภาพการฝกเตนร า โมเน (Claude Monet) โดยเขาชอบท างานกลางแจง แทนทจะท างานในสตดโอ เรอนวร (Auguste Renoir) ผลงานทมชอเสยงของเขาไดแกภาพ หญงสาวครงทอนใต ปซาโร (Camille Pissarro) ผลงานทมชอเสยงของเขาคอ จตรสโรงละครฟรอง โรแดง (Auguste Rodin) เปนประตมากรอมเพรสชนนสม ผลงานของเขาจะทงพนผวไวใหมลกษณะสงต า ไมมขดจนเรยบเหมอนผลงานประตมากรรมผลงานยงไมเสรจ จงท าใหเกดการะสะทอนของแสง เชนเดยวกบรอยแปรงของผลงานอมเพรสชนนซม จงสามารถบอกไดวาผลงานของเขามคณสมบตของงานอมเพรสชนนสม

ภาพประกอบ 33 ผลงานของโมเนต ชอภาพ “Sunrise” ทมา : David Piper. 1991 : 347

4.2 ลทธนโอ – อมเพรสชนนสม (Neo-Impressionism) ลทธนเกดจากผลสะทอนลทธอมเพรสนสม กลาวคอ ในขณะทศลปกรรมลทธอมเพรสนสม

ในฐานทเปนศลปะสมยใหมทยงใหญ และโดดเดนในยโรป ดวยมศลปนและสาธารณชนใหความนยมเปนอยางสงสดก าลงลดบทบาทลง ศลปะลทธนโออมเพรสนสมกไดแสดงบทบาทเดนชดขนมาแทน ศลปนผน าในลทธอมเพรสนสมใหมน คอ เซอราทกบซยค อนเปนผลมาจากการทพวกเขาไมเหนดวยกบแนวทางของศลปะลทธอมเพรสนสม ซงยงคงมงมนทจะแสดงออกดวยรปทรงอนเลอนราง เสมอนสรรพสงและสรรพ

74

ธาตไรความหมาย และพวกไมเหนดวยกบประกายแสงบนพนภาพทกระจายตวไมเดนชด จากการไมเหนดวยและจากความเชอทางศลปะทแตกตาง ศลปนกลมนไดแสดงความเชอทางศลปะดงกลาว ผานกลวธศลปะในผลงานทสรางสรรคขนดวยการประสานอนภาคของสทถกแตะแตมเปนจดเลก ๆ ตามหลกทฤษฎทางฟสกสทวา แสงคออนภาคของส ศลปนคนส าคญ ไดแก เซอรา (George Seurat) ผลงานของเขาไดอทธพลมาจากเซซานนและเรองราวของอมเพรสชนนสมยคแรก โดยเขาจะใชวธการแตมสเปนจด ๆ ลงไป โดยใหสทงหมดผสมสกนเองในสายตาของคนด เหมอนการผสานกนของจดสตามหลกวทยาศาสตร ผลงานของเขาจงมขนาดใหญมากและจ าเปนตองมองจากระยะหางจงจะรวาเปนภาพอะไร ผลงานทมชอเสยงของเขาไดแก อาทตยยามบายบนเกาะลา กรองด จตต (Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte) เขาเรยกผลงานของเขาวา Divisionist แตกลบเปนทรจกอยางแพรหลายวา นโอ-อมเพรสชนนสม (Neo-Impressionist) และพอยทลลสต (Pointillist)

ศลปนดงกลาวพยายามน าแสงเขามาสมพนธกบส โดยการระบายสใหเกดรวรอยพกนขนาดเลกดวยสสดใสโดยไมเกลยส ลกษณะรปแบบนถกเรยกอกชอวา ลทธจดส หรอ Pointilism หรอ Divisionism โดยศลปนจะปลอยใหจดสทแตมไวอยางพราวแพรวเกดการผสานผสมกนในดวงตาผด เพอใหเกดการผสานสมพนธระหวางการมองเหนสและแสงไปพรอมกน

ภาพประกอบ 34 พระอาทตยยามบายบนเกาะลา กรองด จตต ฝมอ ชอรช เซอรา เมอ ค.ศ. 1884 - 1886

ทมา : Arnason, H. Harvard. 2013 : 43

4.3 ลทธโพส - อมเพรสชนนสม ค าวา Post-Impressionism แปลวาแนวรวมหลงยคอมเพรสชนนสม ซงหมายถงกลม

งานจตรกรรม ทไดรบอทธพลมาจากอมเพรสชนนสม แตมความแตกตางโดยทโพส-อมเพรสชนนสม จะนยมใชสสดมากกวาและมการตดทอนภาพใหเหลอเพยงแครปทรงมากกวา กลาวคอมการน าสญลกษณเขามาใช เนนการตกรอบรปทรง ใหแยกกนโดยชดเจนผลงานจงดมความหยาบและรนแรงกวา ซงงานศลปะของกลมนสงผลตอกลมนามธรรมทตามมา

75

ศลปนในลทธโพสอมเพรสชนนสม 1) ตลส-โลเตรก (Henri de Toulouse-Lautrec) เขามกเขยนภาพเกยวกบไนตคลบ คาเฟ บาร

โดยใชการสเกตคราว ๆ แลวใสสลงไปในบรเวณทสเกตผลงานทมชอเสยงไดแก การเตนร าทมเลงรช (Quadrille at Moulin Rouge)

2) เซซานน (Paul Cezanne) เขาเปนศลปนโพสอมเพรสชนนสมทมความส าคญมากทสด คนหนง ผลงานของเขามกตดทอนจนเหลอเพยงโครงสรางหรอรปทรงเรขาคณต นอกจากนยงมการ ใชสด าในการตดเสนกรอบของรปทรงตาง ๆ ดวย โดยมกเขยนภาพหนนงและภาพเหมอนของตวเอง ซงผลงานในยคแรกของเขามลกษณะไมแตกตางไปจากศลปนในกลมอมเพรสชนนสม แตในยคหลง จงเนนการตดทอนภาพมากขน เชน ภาพ คนอาบน า (The Great Bathers) ผลงานของเซซานน ถอวาเปนอทธพลส าคญของผลงานศลปนในยคตอมาอยางมาก

3). วนเซน แวน โกะ (Vincent Van Gogh) ในยคแรกเขาท างานในแบบอมเพรสชนนสมมากอน แตภายหลงเขาพฒนาผลงานโดยมกใชฝแปรงหนา สสด และมกใชสเปนกอนจ านวนมากไปวางบนผลงานเลย จงท าใหเกดความรนแรงของพนผวทนนออกมาเกนความจรงจากผลงานของเขา นยมวาดภาพเหมอนของตวเองมาก ผลงานทมชอของเขาคอ คนทดาวกระจางฟา (Starry Night)

4). โกแกง (Paul Gauguin) ผลงานของเขาใชเสนทบดเบยวลกษณะคลายคลน ระบายสเรยบมเนอสสดใสดเกนจรง และมกตดขอบภาพดวยเสนสด า ผลงานทมชอเสยงของเขาไดแก พระครสตสเหลอง (Yellow Christ) นอกจากนโกแกงยงมความหลงใหลในผคนชาวตาฮต โดยเขาใชชวตชวงทเหลออยบนเกาะทะเลใตและวาดผลงานทเปนภาพเปลอยของหญงสาวชาวตาฮตมากมาย

ภาพประกอบ 35 ผลงานของ วนเซน แวน โกะ (Starry Night) ทมา : Jacques Thuillier. 2003 : 543

76

4.4 ลทธซมโบลสม ผลงานในกลมนจะใหความส าคญกบจนตนาการมากกวาธรรมชาต จะนยมเขยนภาพโดยใช

สญลกษณแสดงออก โดยสญลกษณอาจจะไมเกยวกบเนอหาในภาพตรง ๆ เกยวกบเรองลกลบสภาวะ ทางจต ซงมความแตกตางจากผลงานคลาสสคนสมตรงทจะตองอาศยตความหมาย ในดานรปแบบของการสรางงานนน ศลปนในกลมนยงหยบยกเอาเทคนควธการของลทธอนมาใชดวยดงนนท าใหผลงานของศลปนหลายคนมความแตกตางกน ดงนนอาจจะกลายไดวาซมโบลสมเปนเรองของเนอหาทน าเสนอ

ศลปนในลทธซมโบลสม 1) มอโร (Gustav Moreau) เขาถอวาเปนผน าของกลมลทธซมโบลสมฝรงเศส ผลงานทม

ชอเสยงไดแก ภาพ ออรฟ อส (Orpheus) ซงน ามาจากต านานของกรก เพยงแตวางานของมอโร มความลกลบ มดหมน และมการใชสทแปลกประหลาด เปนลกษณะหนงของกลมลทธซมโบลสม

2) มงก (Edvard Munch) เขาผสมเอารปแบบของโพส-อมเพรสชนนสม เขากบเนอหาของ ซมโบลสต จนกลายเปนลกษณะเฉพาะตว ผลงานของเขามความนากลว วปรต มดหมน เตมไปดวย ความทกขและความตาย ผลงานทมชอเสยงของเขาคอภาพ คนกรดรอง (The Scream)

3) รโซ (Henri Rousseau) เขาไดรบการขนานนามวา จตรกรผไรเดยงสา เพราะเขาไมเคย ไดรบการศกษาทางดานศลปะอยางเปนทางการ ท าใหผลงานของเขามรปแบบทผดสวน และขดแยงโดยผลงานทมชอเสยงของเขาคอ ความฝน (The Dream)

ภาพประกอบ 36 ผลงานความฝน ฝมอของ อองร รโซ ทมา : พรสนอง วงศสงหทอง. 2547 : 167

4.5 กลมอารตนโว อารตนโว (Art Nouveau) มอทธพลอยางมากในชวงปลายศตวรรษท 19 เปนความพยายาม

ของหลายประเทศไมวาจะเปน องกฤษ ฝรงเศส และเยอรมน อารตนโวจะไมนยมใชเสนตรงและมมแหลม แตจะใชเสนทมการเคลอนไหวไปในธรรมชาต ซงไดรบอทธพลมาจากกอธค (ในแงการใชรปทรงธรรมชาต) โรโกโก (ในแงการใชประดบตกแตง) และเซลตกซงเปนศลปะของชาวพนเมอง องกฤษ ไมวาจะเปน เสนสายของพนธไมเลอยทซบซอนกน ความออนชอยของดอกไม ใบไม ความโคงงอในธรรมชาต

77

งานออกแบบในลกษณะนจงนยมน ารปแบบในธรรมชาตมาตดทอนรายละเอยด ใหเหลอไวเพยงเคาโครงเทานน และน ามาใชประดบตกแตง โดยเนนการน าไปตกแตงบนพนผวหนา (Surface Decoration) ของเครองใช เครองแตงกาย อาคารสถานทเปนตน โดยมกใชสคลายกบสจากธรรมชาต นกออกแบบทมชอเสยงไดแก คลมท (Gustav Klimt) ศลปนชาวออสเตรย ผลงานทมของเขาไดแก จมพต (The Kiss) ผลงานของเขาใชเสนทออนชอย พลวไหว สดสวนโคงงอบดเบยว โดยจะนยมวาดภาพผหญงทแตงกายดวยเสอผาทหรหรา นอกจากนยงมการน าสทองเขาใชในผลงานอกดวย

4.6 ลทธโฟวซม (Fauvist) เรมตนในป ค.ศ. 1905 ศลปนรนใหมในกรงปารสทไดรบอทธพลจากโพสอมเพรสชนนสม โดยเฉพาะ ฟาน กอก และเซซานน ผลงานนยมใชเสนและรปทรงทบดเบยว ใชสสดใส สแทโดยไมมการผสมหรอเบรค และการใชสตรงขามตดกนอยางรนแรง โดยทงรอยแปรงเอาไวจ านวนมาก นอกจากนยงสรางรปทรงในภาพจากสลวน ๆ จนถกนกวจารณศลปะประชดประชนวาเหมอนงานของสตวปา (Fauves) จงเปนทมาของชอสไตลวาโฟวซม (Fauvism) ถงแมศลปะในแบบโฟวซมจะมอายสน แตกสงอทธพลตอศลปะในกลมเอกเพรสชนนสมอยางมาก

ศลปนลทธโฟวซม 1) มาตสส (Henri Matisse) เขาถอวาเปนศลปนในกลมนทมคนรจกมากทสด เรมตนท าผลงาน

ในแบบอมเพรสชนนสม กอนทจะพฒนามาเปนสไตลของตวเองในทสด ผลงานทมชอเสยงของเขาไดแกภาพ มาดามมาตสส : เสนสเขยว (Madame Matisse : The Green Line) ซงผลงานในระยะหลงของเขาเรมเปลยนแปลงไปสศลปะนามธรรมหรอแอบสแทรกต (Abstract) แมจะไมไดมลกษณะ เปนนามธรรมโดยสมบรณแตกพยายามสอเรองราวในลกษณะนามธรรมของเสยงดนตรออกมาเปนภาพ คอผลงานชอ ประสานเสยงสแดง (Harmony in Red)

ภาพประกอบ 37 Henri Matisse: Harmony in Red/La desserte Spring 1908

ทมา : วรณ ตงเจรญ และคณะ. 2545 : 15

78

4.7 ลทธเอกซเพรสชนนสม เรมตนโดยกลมศลปนในประเทศเยอรมนทสนใจการใชสและการแสดงออกของกลม

โพส-อมเพรสชนนสม โดยเรยกกนวากลมเอกเพรสชนนสม (Expressionist) เปนสไตลทไดรบความนยมคอนขางยาวจนถงยคสงครามโลกครงท 1 งานศลปะในกลมนใกลเคยงกบโฟวซมในแงการใชสเพอแสดงออกอารมณความรสก แตเนอหาจะเกยวกบการแสดงความรสกภายในของศลปนทมตอสงคมการเมอง เปนตน โดยจะแบงออกเปน 2 กลมใหญ ๆ คอ

1) เดอะบรดจ (The Bridge) กอตงทเมองเดรสเตนในเยอรมน ผลงานของศลปนในกลมน มการใชเสนทมความหยาบ ใชสตดกนอยางรนแรง ศลปนทเปนแกนน าของกลมคอ เคยรช เนอร (Ernst Ludwig Kirschner) เขาเคยเปนสถาปนก ผลงานทมชอเสยงได แก หญ งห านางบนถนน ค.ศ. 1913 (Five Women in the Street of 1913) ทสอถงชวตของคนเมองไดอยางดภาพวาดของเขาคอนขางมความหยาบและเตมไปดวยเหลยมมมมากมาย

2) เดอะบลไรเดอร (The Blue Rider) กอตงทเมองมวนคในเยอรมน ศลปนกลมนจะนยมใชภาพแบบแอบสแทรกตทดไมเปนรปภาพ ศลปนทมชอเสยงในกลมนคอ คานดนสก (Wassily Kandinsky) เขาเปนศลปนรสเซยทอยในกลมรนแรก ๆ โดยผลงานของเขาจะขจดสงทเปนภาพ ออกไปจนไมสามารถมองออกวาเปนภาพของอะไร เหนแต เสน รปราง รปทรง และสเทานน โดย คานดนสกน าองคประกอบเหลานนมาจดวางใหลงตว เขามกตงชอภาพตามดนตร ดงนนจง หมายความวาเขาน าเอาดนตรมาบรรยายเปนภาพในลกษณะแอบสแทรกต

นอกจากคานดสกศลปนทมความส าคญของกลมเดอะบลไรเดอรอกคนหนงคอ มารก (Franz Marc) ผลงานของมารกมความแตกตางจากคานดนสกตรงเขาไมไดพยายามขจดภาพออกไป อยางสนเชง แตเขาจะวาดเปนเพยงเคาโครงของสงทเปนภาพเทานน จงสามารถเขาใจไดวาภาพของ เขาตดทอนมาจากอะไร ผลงานทมชอเสยงของเขาคอภาพ มาสน าเงน (Blue Horse)

4.8 ลทธควบซม (Cubism) ควบซม (Cubism) หรอเรยกอกอยางหนงวาลทธบาศกนยม ถอวาเปนสไตลทมอทธพล

ในชวงตนศตวรรษท 20 มากทสด เรมตนทปารส โดยมการน าเอาชองไฟมาใชในการตดแบงวตถเปนเหลยมเปนมมใหเหนถงดานตาง ๆ รวมถงตดทอนคลคลายจากโลกแหงความจรง เพอแสดงใหเหนมมมองทหลากหลายในรปทรงตาง ๆ โดยกระบวนการสรางงานจะสามารถแบงออกเปน 3 ลกษณะคอ

1) กระบวนการบาศกนยมแบบหนาตด (Facet Cubism) เปนกระบวนการการท างานใน ระยะแรกของศลปนกลมน โดยไดแรงบนดาลใจมาจากเซซานน ผลงานจะตดทอนในสวนทไม ตองการและเพมเตมดวยรปทรงเรขาคณต เนนพนทหกเหคลายเหลยมของเพชร

2) กระบวนการบาศกนยมแบบวเคราะห (Analytic Cubism) เปนขนตอนทพฒนาขนมาจากกระบวนการแรก โดยการน ารปทรงมาท าใหบดเบยว แตกสลายมากขน และน าเสนอรปทรงเหลานนใหคละเคลาและรวมอยในพนระนาบเดยวกน สทใชจะเปนสน าตาลหรอสเทาเพยงอยางเดยว

3) กระบวนการบาศกนยมแบบสงเคราะห (Synthetic Cubism) เปนกระบวนการท สรางสรรครปทรงขนมาใหม ไมจ าเปนตองเปนไปตามสภาพความเปนจรง โดยเฉพาะสทจะมความ สดใส มากขน

79

ภาพประกอบ 38 สาวงามแหงเมองอาวญอง ฝมอ ปาโบล ปกสโซ เมอ ค.ศ. 1970 ทมา : David Piper. 1991 : 396

ศลปนในลทธควบซม 1) ปกสโซ เขาถอวาเปนศลปนควบซมทมความส าคญทสด โดยยคแรกเขาท างานใน

แบบอมเพรสชนนสมและโพส-อมเพรสชนนสม แตสไตลทเปนตวเขาจรง ๆ คอ ซมโบลซม ซงเปน ยคทเรยกวา ชวงสน าเงน (Blue Peroid) ผลงานของเขาในยคนจะนยมใชสน าเงนแสดงถงความเศรา หดห ภายหลงผลงานของเขากมการตดทอนรปทรงจนเกดเหลยมมม อยางในภาพ สาวงามแหงเมอง อาวญอง (Les Demoisells d’Avignon) ซงแตกภาพออกเปนรปทรงเรขาคณต และเนนเสนขอบคมเขม เปนมมแหลม นอกจากงานจตรกรรมปกสโซกท างานในแบบประตมากรรมชอ หวผหญงนาง หนง (Head of a Woman) และงานในรปแบบคอลาช (Collage) คอการตดภาพออกมาเปนสวน ตาง ๆ แลวน ามาประกอบเปนภาพใหม ผลงานชนส าคญขนาดใหญของเขาคอ แกรนกา (Guernica)

2) บราก (George Braque) เขาไดรบอทธพลการท างานมาจากเซซานนและชอบภาพสาว งามแหงเมองอาวญองของปกสโซมาก ภาพทมชอเสยงของเขาคอภาพ ไวโอลนกบเหยอกน า (Violin and Pitcher)

4.9 ลทธฟวเจอรซม เปนกลมทไดรบอทธพลมาจากควบซม เปนการผสมผสานรปทรงเขากบการเคลอนไหว

เนอหาของศลปะในแนวฟวเจอรซมจะเกยวกบความเรว การเดนทาง เทคโนโลยทเขามามบทบาท ตอผคนในสงคม ซงมศนยกลางอยทอตาล ผลงานจงแสดงใหเหนถงความเคลอนไหวทรวดเรวและ รนแรง ศลปนทมชอในกลมนคอ บอชโชน (Umberto Bocioni) กบผลงานประตมากรรมทมชอเสยง คอ รปทรงเอกลกษณของความตอเนองในชองไฟ (Unique Forms of Continuity in Space) เปนรปส ารดของผชายกาวเดนอยางรวดเรว

80

ภาพประกอบ 39 รปทรงเอกลกษณของความตอเนองในชองไฟ ฝมออมแบรโต บอชโชน เมอ ค.ศ. 1913 ทมา : พรสนอง วงศสงหทอง. 2547 : 252

4.10 สถาบนเบาเฮาส สถาบนออกแบบสมยใหม เบาเฮาส (Bauhaus) คอโรงเรยนในประเทศเยอรมนทสอนเรองศลปะและวจตรศลป และ

ถอเปนแนวทางทโดงดงในเรองการออกแบบทเผยแพรออกไปและแนวคดการสอน เปดระหวางป ค.ศ. 1919- 1933 โรงเรยนเบาเฮาสกอตงโดย วอลเตอร โกรเปยส ในเมองไวมารแมวาชอของโรงเรยน รวมถงความจรงทผกอตงเปนสถาปนก แตโรงเรยนไมมแผนกการสอนดานสถาปตยกรรมในชวงแรกทกอตง ถงกระนนกไดกอตงในแนวความคดทจะสรางสรรคผลงานศลปะทเปนศลปะทกแขนง รวมถงสถาปตยกรรมดวย สไตลของเบาเฮาสเปนอทธพลใหกบสถาปตยกรรมสมยใหม และการออกแบบสมยใหมเบาเฮาสไดมอทธพลอยางมากในการพฒนาในดานศลปะสถาปตยกรรม การออกแบบกราฟก การออกแบบภายใน การออกแบบอตสาหกรรมและการออกแบบตวอกษร

โรงเรยนมอยใน 3 เมองของเยอรมน (ไวมาร จากป ค.ศ. 1919 -1921, เดสโซ จากป ค.ศ. 1925-1932 และเบอรลน จากป ค.ศ. 1932-1933) ภายใตผบรหารสถาปนกทแตกตางกน 3 คน คอ วอลเตอร โกรเปยส จากป ค.ศ. 1919-1927, ฮานส เมเยอร จากป ค.ศ. 1927-1930 และลดวก มส ฟาน เดอร โรห จากป ค.ศ. 1930-1933 จนโรงเรยนปดตวไปเพราะระบอบนาซ

การเปลยนสถานทสอนและผบรหาร ท าใหมการเปลยนแปลงบางทงดาน เทคนค ครสอน และดานการเมอง เชนรานขายศลปะการปนเครองปนดน เผาปดไปเมองยายโรงเรยนจากไวมารไปเดสโซ หรอแมกระทงเมอมส ฟาน เดอร โรหเปลยนโรงเรยนไปเปนโรงเรยนเอกชน เมอเขาบรหารในปค.ศ. 1930 และยงไมอนญาตใหผสนบสนนในฮานส เมเยอรเขารวมดวย

81

สถาบนเบาเฮาส (Bauhaus) เปนสถาบนออกแบบสมยใหมในเยอรมนกอต งขนทเมองไวมาร (Weimar) ในป ค.ศ. 1919 โดยม วอลเทอร โกรปอส (Walter Gropious) เปนผน า สถาบนเบาเฮาสยายไปยงเมองเดสซเซา (Dessau) ในป ค.ศ. 1925 และดวยแรงกดดนทางการเมอง โกรปอสกตองหลดพนจากต าแหนงผอ านวยสถาบนเบาเฮาสในป ค.ศ. 1928 หลงจากนน ฮนนส เมเยอร (Hannes Meyer) กท าหนาทผอ านวยการมาจนถงป ค.ศ. 1930 และมส แวน เดอร โร (Mies van der Rohe) ท าหนาทถงป ค.ศ. 1933 เมอนาซสงปดสถาบนเบาเฮาส ตอมาการสอนตามแนวความคดของเบาเฮาสกเตบโตในสหรฐอเมรกา เมอโจเซฟและแอนน อลเบอรส รวมกบวทยาลยแบลคเมานเทน ในนอรธแคโนไลนา ในป ค.ศ. 1933 ลาสชโล โมฮอย-นอจ (Laszio Moholy-Nagy) กอตงสถาบนเบาเฮาสใหม (New Bauhaus) ในนครชคาโกในป ค.ศ. 1937 วอลเทอร โกรปอส และมาเซล เบราเออร (Marcel Breuer) รวมมอกบฮาวารด ในป ค.ศ. 1938 และมสแวน เดอร โร ท าหนาทผอ านวยการโรงเรยนสถาปตยกรรม สถาบนอารมวร นครชคาโก ในป ค.ศ. 1939

ความขดแยงทางความคดและการปฏบตระหวาง “วจตรศลป” (Fine Art) และประยกตศลป (Applied art) และการไมเหนดวยกบค าวา “ศลปะเพอศลปะ (Art for Art’s Sake) ในครสตศตวรรษท 19 โกรปอสไดพฒนาโปรแกรมทางศลปะบนหลกการของวลเลยม มอรรส (William Morris) ผน าขบวนการศลปะและงานชาง (Art and Crafts Movement) ในองกฤษบทความเชอทวา ศลปนคอชางฝมอโดยพนฐาน ผซงสรางความพงพอใจในงานแตละอยาง แต แนวทางการปฏบตของโกรปอส ตางไปจากมอรรสในแงทโกรปอสชนชมกบการใชเครองจกรกลเปนเครองมอในการผลต เพอคนหารปแบบหรอเปาหมายสงสด (Ultimate Objective) เพอพฒนาการออกแบบทกสาขาไมวาจะเปน สถาปตยกรรม มณฑนศลป จตรกรรม ประตมากรรม ออกแบบอตสาหกรรม เคหะภณฑ งานถกทอ เครองประดบ การถายภาพ การออกแบบเวทการแสดง การออกแบบสงพมพ การออกแบบโฆษณา รวมไปจนถงบลเลต บนความเหมาะสมสอดคลองกบสงคมอตสาหกรรมหลงการปฏวตอตสาหกรรมโปรแกรมการศกษาของเบาเฮาสเปนโปรแกรมทมเปาหมายชดเจน กระชบ และมการวางแผนเปนอยางด เปนการศกษาศลปะเพอกาวลกไปสการออกแบบส าหรบสงคมสมยใหม” (วรณ ตงเจรญ. 2544 : 99-100)

เบาเฮาส (Bauhaus) ถอวาเปนศนยกลางของงานออกแบบในสมยนน เปนสถาบนและความคดทมความสมพนธกบการสรางสรรคระหวางเทคโนโลยและศลปะ ดงนนเบาเฮาสจงเปนแหลงรวมตวของศลปนหวกาวหนา (Avant-Garde) ไมวาจะเปนจตรกร ประตมากร สถาปนกกอตงโดย โกรปอส (Walter Gropius) ทเมองเวยนนา โดยเรมแรกนนพวกเขาไดรบอทธพลมาจากกลม เด สตลเจ โดยน าแนวคดนนมาปรบเขากบสภาพของสงคม และการใชงานไดจรง หวใจของเบาเฮาสคอการน าประโยชนใชสอยไปสการออกแบบ

ความคดของเบาเฮาสไดถายทอดสงานทศนสอสารทกรปแบบไมวาจะเปนงานถายภาพตวอกษร เปนทยอมรบกนวาเบาเฮาสเปนจดก าเนดของอาชพออกแบบ (Professional Design) อยางแทจรง โดยเฉพาะการศกษาดานการออกแบบและปรชญาการออกแบบ นอกจากโกรปอสแลวผน าทมชอเสยงคนอน ๆ ไดแก เบเยอร (Bayer) โมฮอย-นอจ (Moholy-Nagy) คล (Klee) และอลเบรส (Albers) ผลงานทมชอเสยงของเบาเฮาสคอ เกาอของ Marcel Breuer ท าจากเหลกทอนกลม

82

5. ประวตศาสตรศลปะหลงสมยใหม (Postmodern Art) ศลปะหลงสมยใหม หมายถง สอทมผลตอการรบรของมนษยในยคปจจบนทเกยวของกบสนทรยภาพของศลปะหลงสมยใหม ศลปะรวมสมย หรอศลปะในกระแสโลกาภวตน ซงวาทกรรม ตาง ๆ มบทบาทตอการเปลยนแปลงในกระแสสงคม สอมบทบาทตอการเปลยนแปลงทางสงคมอยางมาก การออกแบบสอจงเปนสาขาวชาทมการเรยนการสอนอยางกวางขวาง เชน สาขาออกแบบนเทศศลป (Visual Communication Design) สาขาวชาสอนฤมต (New Media) สาขาวชาสอศลปะ (New Media Art) คอมพวเตอรศลปะและการออกแบบ (Computer Art and Design) ฯลฯ เปนการเรยนรสนทรยภาพในโลกยคปจจบนโดยมเนอหาและความส าคญตาม

รปแบบทางวฒนธรรมแบบสมยใหมไมวาจะเปนการลดความส าคญของประพนธกร/ศลปนผสรางงานศลปะ การปฏเสธความหมายเบองลก การวพากษ การลดเสนแบงระหวางศลปะชนสงกบศลปะมวลชน หรอแมแตความรกบการโฆษณาชวนเชออาจจะเปนเพยงสวนหนงของความพยายามของศลปนทจะท าใหเปนการคา (Commercialization) อยางเปดเผยได และกเทากบเปนการสงเสรมลทธบรโภคนยมในทางกลบกนอาจจะเปนผลพวงของมนไดเชนกน ดงนนการกลาวหาวาแนวคดหลงสมยใหมมลกษณะเปน “อนรกษนยมใหม” ในแงหนงจงเปนค ากลาวหาทฟงขนอยไมนอย (จนทน เจรญศร. 2544 : 159)

จะเหนวา ค าถามและความเคลอนไหวเพอตอตานขอจ ากดของศลปะ สมยใหมในฐานะสถาบน เป นป ระเด นท เก ด ข น อย างต อ เน อ งผ านศ ลปะแนว Performance Art, Environmental Art, Conceptual Art รวมทง Media Art ซงไมใช Mixed media และไมใชเทคนค Collage หรอเทคนค Assemblage หลายคนเขาใจผดวาเปนเพยงการเพมสอใหม เครองมอดจทลเทคโนโลย หรอเทคนค ใหม ๆ เทานน อนทจรงแลวคอการเปลยนแปลงระดบ "วธคด" ทงในมตของ เวลา พนท และบรบท สความเปน Non-linear แนวคดการตอตานขอจ ากดของศลปะสมยใหม ทมสวนเชอมโยง กบมตทางสงคมนอยมาก ดงนนสอศลปะในทนอาจใชทงสอดงเดม หรอสอใหมกได เพราะหวใจของศลปะรวมสมยคอแนวคดไมใชเรองของเทคนค หนาทของ "ศลปน" ไมใช "ชางฝมอ" แตเปนนกคด นกปฏบตการเชงวฒนธรรม เรามประเดนส าคญทจะพดกบสงคม เรองชางเปนเรองเสรม เรองของ Media Art Education ได ขยบขยายไปถง "วธวทยาของศลปะ" ทเปดกวางมากขนตามล าดบ สอสารประเดนทางวชาการใหม ๆ ผานความคดสรางสรรคของศลปน ซงเปนแนวคดทมาแรงอยางมากในประเทศ โลกทหนงแนวคดกลมทสอง นยามสอศลปะเนน "วธคด" ในการท าศลปะเชอวาศลปนใชสอหลากหลายมากยงขน ไมใชแค ตาเหน (Visual Space) อาจเปนกลน เสยงสมผส ฯ เนนการรบรจากประสบการณโดยรวม (Multiple Senses) มากยงขน และศลปนพยายามเชอมโยงกบศาสตรอน ๆ (Multi-Disciplines) เชอวางานศลปะทด ไมใชแคเรองเทคนค แตเปนวธคดทส าคญ น าเสนอความคด ความเชอ อดมคต เปนประเดนส าคญตอสงคม โดย ประยกตใชสอตาง ๆ รอบตวในสงคมรวมสมย รวมทง New Media เพอทจะสอสารความคดของตนเองอยาง ตรงประเดน นาสนใจตอผคนรวมสมย

83

จากแนวคดดงกลาวจะเหนไดวาสอยคใหม มความส าคญตอสงคมยคโลกาภวตนและถาจะศกษาใหลกซงมากยงขนในแงมมของการศกษาดานประวตศาสตรซงเปนการเครองมอของการศกษางานศลปะและการออกแบบโดยเนอหาจะประกอบไปดวย ประวตการออกแบบกราฟกประวตการถายภาพ ประวตการผลตภาพยนตร ประวตการออกอากาศสอโทรทศน ประวตการสรางสอคอมพวเตอรศลปะ ประวตการออกแบบผลตภณฑ โดยเนอหาดงกลาวสามารถศกษาเพอท าใหเกดแนวทางเพอเปนการศกษาและการสรางสรรคในยคปจจบน มการเนนรปแบบเฉพาะของศลปนแตละคนเนนความเปนตวของตวเองของศลปนแตละกลมซงมมากมายหลายกลม แตละกลมกมแนวคดเทคนค วธการทแตกตางกนออกไปอยางหลากหลายบางก สะทอนสภาพสงคม บางกแสดงมมมองบางอยางทแตกตางออกไป บางกแสดงภาวะทางจตของศลปนและกลมชนบางกแสดงความประทบใจในความงามตามธรรมชาตและสงแวดลอม

โพสตโมเดรนทงศลปะสมยใหมและผชมอยางเราไว ณ ทใดแตไมวาจะรายหรอด สงผลตอความเปลยนแปลงทางวฒนธรรมขนาดใหญอยางทไมเคยมมากอน ในชวงศตวรรษกอนหนา พฒนาการในชวงแรก ๆ ของศลปะสมยใหมเปนการลมลางแนวคดดงเดมทก าหนดวาศลปะคออะไร ใครเปนผสรางสรรค มขนเพราะเหตใดและเพอใคร สงผลใหศลปนมอสระทจะเลอกท าอยางไรกไดเพอแสดงออกถงสภาวะภายในของตน ตางจากแตกอนทการเลอกใชวสดและวธการท างานถกจ ากดอยแคเพยงสน ามนหรอสน า ส ารดหรอหนออน จตรกรรม ภาพพมพ หรอประตมากรรมเทานน นอกจากน วชาชพทางศลปะทเคยถกสงวนไวส าหรบ ชนชนกลางไดกลายเปนอาชพทเปดกวางส าหรบใครกตามทมจนตนาการสรางสรรคและความทะเยอทะยาน พรอมกนนน เพอทลายการแบงชนชนทางวฒนธรรมทยกศลปะสาธารณะอนยงใหญใหอยเหนอศลปะการตกแตงทมความเปนสวนตวและแสดงลกษณะเฉพาะตน ศลปะสมยใหมหนมาสนบสนนการใชภาพ สอ และความคดทหลากหลาย อนเปนพนทซงวตถประสงคทางการเมองกบความพงพอใจสวนตวสามารถแขงขนและเดนเคยงขางกนไปไดโดยหวงวาจะสามารถดงดดผชมกลมใหม ๆ ทหลากหลายไดไมแพรปแบบในการน าเสนอ (จนญญา เตรยมอนรกษ. 2554 : 252-253)

แนวคดของอาจารยอทศ อตมานะ สาขาสอศลปะฯ คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม ไดกลาวถงแนวคดการออกแบบทเปลยนเขาสยคโพสโมเดรน (Post Modern) ดงน

1) การปฏวตของดจทลเทคโนโลย: เมอราว 20 ปทผานมาน โลกไดกาวเขาสยคดจทลเทคโนโลย การเกดขนของสอแบบไฮเปอรเทค (Hyper-text) ซงโดยปกต สอทผานมา ทงรปภาพ (Picture) กราฟก (Graphic) ขอความ (Text) เสยง (Sound) ตางแยกกนอย แตในยคNew media หรอ Hyper-Text สอเหลานถกท าใหเปนรหสดจทลทมคาเปนกลาง แลวแปลคาเหลานนใหกลายสารสนเทศ (Information) ทหลากหลายรปแบบ เปนความจรงเสมอน (Virtuality) ทงายตอการสงตอแบงปนกนทงโลก ผใชสามารถใช ประโยชนในลกษณะ Non-Linear เรมทจดใดกไดดกลบไปกลบมาได เปนสงคมในแบบโลกาภวตน เกดชนชนใหมทไมมมากอนในประวตศาสตรโลก ทเรยกวา "นวอลต" (New Elite) เปนกลมคนทอาศยอยในเมองใหญทวโลก ไดรบ การ ศกษาแบบโลกาภวตนรวมกนทงโลกตวอยางศลปนรวมสมย เรยนรจากกรงเทพฯ หรอเชยงใหม เราสามารถท า กจกรรมตาง ๆ รวมกบศลปนนวยอรก ลอนดอน สงคโปร และเซยงไฮ ฯลฯ ได แสดงวามความรอะไรบางอยางท แบงปนกนอยทวโลก โดยเฉพาะคนในสงคมเมองใหญ ซ งเปนกลมคนทมอ านาจ ตวจรงในสงคมรวมสมยท งทาง ดานเศรษฐกจ การเมอง สงคม ศลปวฒนธรรม เปนกลมชนชนกลางใหม ความเปนเมองศนยกลางความเจรญ ทางสงคมวฒนธรรมก

84

เปลยนแปลงไป ในยคปฏวตอตสาหกรรม ศนยกลางความเจรญเมองใหญ มเฉพาะในยโรป เชน ปารส ลอนดอน เบอรลน ฯ หลงสงครามโลกครงท 2 ไดขยายไปสอเมรกา ปจจบนความเปนศนยกลางทาง สงคมวฒนธรรม ไดขยายสเมองใหญมากขน ทวโลก ทงในอเมรกาใต แอฟรกา เอเชย เปนตน โลกยคหลงสมย ใหมยอมรบความหลากหลายของวธคดเชงวฒนธรรมทมความแตกตางกนมากยงขนนอกจากนน New Media ยงสรางความจรงอกชนดหนงอยางไมเคยมมากอน เปนความจรงแบบ Virtual Reality, การท าใหความรกลายเปน Information รปแบบตาง ๆ การกระจายขอมลส าเรจรปผาน Cyber Space เปนตน ปรากฏการณเหลานตอกย าวา ประเดน New Media คอการเปลยนแปลงทางสงคมระดบกระบวนทศนทางสงคม รวมทงการจดการศกษาศลปะยงตองมการปรบตวอยางใด อยางหนง

2) กระบวนทศนหลงสมยใหม โลกวชาการปจจบน ไดปรบตวจากยคสมยใหมเขาสยคหลงสมยใหม (Postmodern) แนวคดสมยใหม เชอความจรงสากลผานวทยาศาสตรธรรมชาตมการจดหมวดหมความรเปนกลม ๆ (Categorized) เชอในความตอเนองของววฒนาการความกาวหนา เหตผลเชงประจกษ ผลตแนวคดในแบบอาณานคมรวมทงผลตศลปะสมยใหมในฐานะสถาบนทเปนพนทพเศษเฉพาะ มประวตศาสตร และหลกปรชญาของตนเองทใชอางองคณคาจากตวสถาบนเอง โลกวชาการชวง 40 ปทผานมา มการปรบตวสกระบวนทศนหลงสมยใหม โดยเฉพาะปรชญาหลงโครงสรางนยม (Post-Structuralism) เกดศาสตรทเรยกวา "สญศาสตร" (Semiotics) ขน ซงสามารถน ามาประยกตใชกบ การสอนศลปะ ซงท าใหเราเขาใจภาษาและการสอสารความหมายทงทเปนทางการในสอประเภทตาง ๆ ในผลงาน ศลปะ และในชวตประจ าวนผานการถอดรหส รวมทงการวเคราะหโครงสรางและความหมายแฝง (Connotation Level) ของแตละสงคมวฒนธรรม ทอย เบองหลงสงทรบรผานประสาทสมผส โดยเฉพาะ ความหมายทซอนนยยะตาง ๆ เพอใหศลปนและผคนทงหลายสามารถเขาใจสงคมไดลกซงมากขน นอกจากนน สมมตฐานเกยวกบความจรงคออะไร (Ontology) กเปลยนไป โลกยคใหมเราเชอวาความจรง เปนระบบสมพทธภาพทมบรบทเฉพาะ สงคมคอพนทแลกเปลยนเชงสญลกษณท ไมตายตว (Symbolic Interactionism) และการวเคราะหส งคมแบบความขดแยงเชงชนชนแบบ Karl Marx ถกแทนทดวยแนวคด การวเคราะหเชงวฒนธรรม Michel Foucault ทเสนอวธการวเคราะหสงคมแบบ “วาทกรรมและอ านาจ” (Discourse and Power) อธบายและวจารณการตอสทางสงคมเปนเครอขายความสมพนธเชงอ านาจของผคน เปนกลม ๆ ระหวางกระแสหลก กระแสรอง นอกจากนน แนวคดของ Jacques Derrida ยงท าใหเราเหนวามนษยทกวนน เขาใจสรรพสงผานการเปรยบ เทยบขวตรงขาม (Binary Opposition) เรารจกความแขงเพราะเราเปรยบเทยบกบความออน ความคดของ มนษยทกวฒนธรรม (โดยเฉพาะวชาการตะวนตก) ซงเปนอดมคตของสงคมหลงสมยใหมกอใหเกดการศกษาอตลกษณทางวฒนธรรมของผคนกลมเลก ๆ กลมวฒนธรรมยอย เชนตวอยางการศกษา ประเดนเพศสภาพ คนชายขอบ และวถวฒนธรรมยคหลงอาณานคม ฯลฯ เหลานเปนตวอยางบรรยากาศทางวชาการทเปลยนไป และกลายมาเปนพนฐานส าคญของการศกษาทางมนษยศาสตร สงคมศาสตร ปรชญา รวมทงประเดนสอศลปะ ซงมความเชอมโยงโดยตรงกบแนวคดหลงสมยใหม ทท าใหมหาวทยาลยตาง ๆ ทวโลกตองปรบตว

85

3) ระเบยบโลกใหมทางเศรษฐศาสตรกจการเมอง ความเปนโลกาภวฒนท าใหการแขงขนในโลกมความเขมขนขน ดงนนแตละประเทศในโลกตองมทศทางการพฒนาประเทศโดยเฉพาะ ทมศกยภาพและขอไดเปรยบในการแขงขน (Competitive Advantage) ตามแนวคดของ Michael E.Porter โลกยคหลงสมยใหมกาวสโลก ของการแขงขนภายใตกตกา เศรษฐกจ เสรนยมใหม ธรรมาภบาล ประชาธปไตยหลกประกนดานสทธมนษยชน ทนนยมโลกาภวตน การแขงขนในตลาดเสร เปนโลกทเราจะตองมความสามารถเฉพาะ (Core Competency) ตองรวาเรามความสามารถดานใดทผอนแขงขนดวยยาก เปนความพเศษทตองพฒนาอยางตอเนอง ระยะยาวจงไดมา และความสามารถพเศษนนตองเปนความตองการของสงคม (Customer Value) ตรงกบยคสมย เราตองมระบบการจดการองคกรทด ยงยน มระบบการตรวจสอบอยางตอเนองเพอการปรบตวอยางรวดเรว เทาทนกบสถานการณทเปลยนแปลงอยางรวดเรวตลอดเวลา ตรงกบความตองการของสงคมแตละบรบท มการสอสารชอเสยงและความสามารถขององคกร ของประเทศอยางตอเนอง มความคงเสนคงวา เพอสรางชอเสยง เครดตความนาเชอถอหรอ Branding เพอรกษาสมรรถนะการแขงขนทยงยน เปนตน

4) การปฏวตทฤษฎสนทรยศาสตร มนกสนทรยศาสตร ยคหลงสมยใหม 2 ทานทนาสนใจ และนาจะมผล โดยตรงตอประเดนสอศลปะ คนแรกคอ Arthur C. Danto เขาพดถงจดจบของศลปะรวมสมย (The End of Art) โดยยกตวอยางผลงานของ Andy Warhol เขาตงค าถามวา เมอวตถตาง ๆ ในชวตประจ าวนคอศลปะ (Ordinary Object is Art) ทงสองอยางดไมแตกตางกน แลวความส าคญของศลปะอยตรงไหน เขาก าลงตงค าถามกบความพยายามของศลปนหลงสมยใหม ทพยายามท าลายขอจ ากดของศลปะสมยใหม โดยเชอมโยง ศลปะกบเรองราวทางวตถและมตทางสงคมตาง ๆ รอบตว ส าหรบผลงานเขยนทชอ Relational Aesthetic ของ Nicolas Bourriaud ทตพมพเมอป 1996 เปนอก ตวอยางหนงทนาสนใจ เขาชใหเหนวายค New Media สรางสงคมสารสนเทศ ความงาย การมสวนรวม การเปดกวางสความเปนไปไดใหม ๆ ฯลฯ ปจจยเหลานนท าใหหลกการศลปะเปดกวางอยางยง หนาทของศลปนกลาย เปนผสรางสงแวดลอมทางสงคมในพนทสาธารณะในมมมองเลก ๆ ผชมศลปะรวมสรรคสรางความหมายเชงวฒนธรรมดวยตวเองจากการมารวมกจกรรม ศลปะอยในประสบการณจรง เพอตอกย าวา ศาสตรศลปะรวมสมย ปจจบนไดปรบตวครงใหญ ทก ๆ สอรอบตว สามารถน ามาประยกตเปนผลงาน และ ศาสตรศลปะปจจบนจ าเปนอยางยงทตองอาศยกรอบทฤษฎจากศาสตรอน ๆ มาชวยมองดวย เพราะแนวโนมของ ศาสตรศลปะเปดกวางสความเปนไปไดใหม ๆ มากยงขน (อทศ อตมานะ. 2556 : ออนไลน)

5.1 ลทธดาดาอสม ความเคลอนไหวของวงการศลปะระหวางสงครามโลกครงท 1 เปนการเรยกความเคลอนไหวของศลปนยโรป มปฏกรยาคดคานศลปกรรมเกา ๆ เกดขนโดยพนฐานทางอารมณอนตองการปลดเปลองความคดผด ๆ แบบเกาใหหมดไป และมผลมาจาเงอนไขในความเสอมโทรมทางสงคมและศลปวทยา สบเนองมาจากสงครามโลกครงท 1 มแนวความคดไปในทางแดกดนถากถาง มความคดมองโลกในแงรายเหนวาโลกเรานควรท าลายไดแลวตองการปลดปลอยจตไรส านกใหแสดงพฤตกรรมอยางอสระเตมท แมวาจตไรส านกนนจะมแนวโนมในการแสดงออกอยางวตถารหรอพสดารกตาม

86

ศลปนลทธดาดา เปนศลปนหวกาวหนาทตอตานศลปะแบบแผนเดม (Anti-Art) อยางถอนรากถอนโคนเปนการประกาศสนทรยศาสตรใหม ทศลปะไมใช “วจตรศลป” ทวจตรบรรจง ไมใช “ทศนศลป” ทรบรจากโลกภายนอกแลวแสดงออกเปนผลงานศลปะ แสดงออกดวยแนวคด เนอหาและรปแบบทสะทอนปรากฏการณเหลานน รวมทงการสรางสรรคดวยทกษะอยางใดอยางหนง

ภาพประกอบ 40 ผลงานการจดแสดงของมารเซล ดชองป ทมา : มตชน. 2556 : ออนไลน

5.2 ลทธนเวศศลป (Land Art หรอ Earthworks หรอ Earth art) ขบวนการศลปะทเรมขนในสหรฐอเมรการาวปลายครสตทศวรรษ 1960 จนถงครสตทศวรรษ 1970 ทความสมพนธระหวางภมทศนและงานศลปะ ความสมพนธทผสานกนอยางแยกไมออก ประตมากรรมมไดวางอยทามกลางภมทศน แตภมทศนเปนปจจยส าคญทกอใหเกดศลปะ งานธรณศลป มกจะเปนศลปะนอกสถานททตงอยไกลจากบานจากเมอง และปลอยทงไวใหถกกดกรอนลงไปตามธรรมชาต งานชนแรก ๆ สรางขนในทะเลทรายในเนวาดา, นวเมกซโก, ยทาห และแอรโซนาทเปนงานชวคราวทสรางทามกลางธรรมชาตทเหลออยแตเพยงจากการบนทกไวในวดโอ หรอ ภาพถายเทานน

ศลปนผอาจจะเปนทรจกกนดทสดในบรรดาศลปนกลมนกเหนจะเปนศลปนอเมรกนโรเบรต สมธสน ผทในป ค.ศ. 1968 เขยน “ตะกอนความคด โครงการศลปะมลดน” (The Sedimentation of the Mind Earth Projects) ซงเปนงานทวางรากฐานอนส าคญส าหรบขบวนการทเปนปฏกรยาตอความหางเหนของลทธสมยใหมจากปญหาสงคมตามทกลาวโดยนกวพากษศลปเคลเมนท กรน เบรก งานชนทมชอเสยงทสดของโรเบรต สมธสน คองาน “ก าแพงทะเลขมวดหอย” (Spiral Jetty) ทสรางในป ค.ศ. 1970 สมธสนสรางงานชนนโดยการจดหน ดน และ สาหราย ทยาวราว 1,500 ฟตเปนก าแพงทะเล (jetty) ทขมวดวนยนออกไปในทะเลสาบเกรตซอลตในยทาห การปรากฏของงานชนนใหเหนมากหรอนอยกขนอยกบระดบน าทขนลง

87

ภาพประกอบ 41 การหอตกรฐสภาทเบอรลนในประเทศเยอรมน ค.ศ.1971-95

ผลงานของครสโตและฌอง-โคลด (Christo and Jeanne-Claude) ทมา : National Gallery of Art. 2015 : ออนไลน

5.3 ศลปะจดวาง (Installation art) ศลปะจดวางหรอ ศลปะตดตง (Installation Art) หมายถงประเภทของงานศลปะทมทตงเฉพาะจด, เปนงานสามมต ทออกแบบเพอทจะแปรสภาพการรบรของสงแวดลอม (Perception of a Space) โดยทวไปแลว“ศลปะจดวาง” จะหมายถงศลปะภายในตวสงกอสราง ถาตงอยภายนอกกมกจะเรยกวา “ศลปะภมทศน” (Land Art) และศลปะสองประเภทนคาบเกยวกน ศลปะจดวางอาจจะเปนไดทงศลปะทตดตงอยางถาวรหรอเพยงชวคราวกได ศลปะจดวางไดรบการตดตงในการแสดงงานนทรรศการศลปะ เชนในพพธภณฑหรอหอศลปหรอในบรเวณทงทเปนของสวนบคคลและของสาธารณชน ประเภทของงานกครอบคลมตงแตการใชวสดทพบโดยทวไป ทมกจะเลอกสรรจากวสดทท าใหมความกระทบอารมณ รวมไปถงวตถสมยใหมเชน วดโอ, เสยง, การแสดง, ความเสมอนจรงแบบดมด า (Immersive Virtual Reality) และอนเทอรเนต ศลปะจดวางหลายชนเปนศลปะเฉพาะท (Site-Specific Art) ซงหมายความวาเปนงานทออกแบบใหตดตงตรงต าแหนงหรอสถานททสรางงานศลปะโดยเฉพาะเทานน

88

ภาพประกอบ 42 “ท านบ” (Embankment) โดยเรเชล วทเรดทหอศลปเททโมเดรน ในสหราชอาณาจกร, 2005

ทมา : http://www.tate.org.uk/visit/tate-modern 5.4 ศลปะแสดงสด (Performance Art) “ศลปะแสดง”, “ศลปะแสดงสด” หรอ “ศลปะสอแสดง” (Performance Art) คอค าท

พยายามถอดความมาจากศพทศลปะในตะวนตกค าวา เพอรฟอรมานซ อารต (Performance Art) หรอบางทกอาจไมตองมค าวา อารต ตามหลงกเปนทเขาใจเหมอนกน การทไมใสค าวา “อารต” เขาไปกเพราะ โดยตนตอของ เพอรฟอรแมนซ นน เกดขนจากการตอตานศลปะในความหมายแบบเดม ศลปะทปรากฏในชอนเรมขนตงแตปลายครสตทศวรรษ 1960 ในวงการศลปะนานาชาต โดยเฉพาะในประเทศตะวนตก ค าวา เพอรฟอรแมนซ อารต (Performance art) มความหมายของค าทไมชดเจน ไดเปดกวางใหแกความเปนไปไดเอาไวมาก ๆ ตงแตปลายครสตทศวรรษ 1970 ค านกลายเปนทนยมมากส าหรบกจกรรมทางศลปะตาง ๆ ทน าเสนอตอหนาคนดแบบสดๆ มการรวมเอา ดนตร นาฏศลป กว ละคร และวดโอ เขามาอยในการแสดงดวย ค านยงเรยกศลปะทใชการแสดงสดๆ อยาง ไลฟ อารต (Live Art), บอด อารต (Body Art) แฮพเพนนง (Happening) แอคชน (Action) และกจกรรมบางอยางของ ฟลคซส (Fluxus) และ เฟมนสต (Feminist, กลมสตรนยม) เพอรฟอรแมนซ เกดขนจากการทศลปนตองการสอสารกบคนดโดยตรง มากไปกวาทจตรกรรมและประตมากรรมสามารถท าได ซงเปนแนวโนมทเกดขนตงแตปลายครสตทศวรรษ 1960 ไดรบแรงบนดาลใจจากศลปนในสายทศนศลปหลายคน ตงแตกลม ดาดา (Dada)จอหน เคจ (John Cage) ผซงท าใหความคดแบบ ดาดา เผยแพรทนวยอรคในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 และจากการท แจคสน พอลลอค (Jackson Pollock) ทท าจตรกรรมแบบแอคชน เพนตง (action painting) ส าหรบการถายภาพยนตรในป 1950

89

ภาพประกอบ 43 ผลงาน Nude Installation โดย Spencer Tunick ค.ศ. 2003 ทมา : Robert Cumming 2005 : 43 รปแบบการแสดงออกทางสนทรยในยคหลงสมยใหมน ใหความส าคญกบการแสดงออกของศลปะทอาศยแนวความคดในการแสดงออกเปนส าคญการแสดงออกของผลงานไมไดถกก าหนดแคเพยงผลงานจตรกรรม ประตมากรรม หรองานทตองจดแสดงในหอศลปอกตอไป การแสดงออกสามารถกระท าในพนทใดๆ กตามทสามารถสอสารแนวความคด เพอสะทอน และสอสารเรองราวทศลปนก าหนดไว ผชมกมอสระในการชนชมผลงาน การตความในผลงานอาจไมตรงตามทศลปนตองการสอสาร เพอสรางสนทรยภาพแกสงคม

ภาพประกอบ 44 “A History of Irish Performance Art” by Áine Phillips. United States, 2016ทมา : http://www.cultureireland.ie/iamireland/event/aine-phillips

90

สรปทายบท

สนทรยศาสตรในยคกอนประวตศาสตรนหากตความตามผลงานทปรากฏเปนหลกฐาน แสดงวามนษยในยคกอนประวตศาสตรนน ใชศลปะในการเปนตวแทนในการสอสารวถชวตประจ าวน แสดงใหเหนวา มนษยมกจกรรมทางดานสนทรยทเปนกจกรรมตอบสนองทางใจ ใหทราบถงอารมณ ความรสก รสนยมและความเชอ โดยผานผลงานศลปะทสรางสรรคขน

สนทรยในยคประวตศาสตรน สะทอนผานหลกฐานทางโบราณคดท าใหเหนรองรอยทางวฒนธรรมและแนวความคด ความเชอในแตละยคสมย ในสมยของกรกชวงทรงเรองของแนวคดปรชญาในพธากอรสทเนนเรองจ านวน เหตผลเชงประจกษในความงาม กระทงถงแนวคดของเพลโตและอรสโตเตลเรองของความงาม คณคาและความเพลดเพลนทางจตใจ ปรชญาสนทรยของอารยธรรมโรมนเนนทางธรรมชาตเปนความงามมากกวาจตของมนษยซงสอดคลองกบแนวคดของอารยธรรมเมโสโปเตเมย ทนบถอบชาเทพเจาจากธรรมชาตเชนเทพแหงอาทตย เทพแหงลม สวนอารยธรรมอยปตความงามคอการบชาพระเจาอนสงสดและเชอในเรองของโลกหลงความตาย ในยคเรมตนนมนษยยงสะสมความรและยงศกษาธรรมชาตเพอเขาถงและอยรวมกนอยางความความสข เปนสนทรยของชวตกบธรรมชาต

สนทรยในยคกลางเปนยคแหงการพฒนาเรองปรชญา และวทยาศาสตร โดยเฉพาะงานดานวศวกรรมทมการกอสรางสถานทส าคญๆ หลายแหง ในยคนการสรางเพอบชาพระเจาในศาสนาครสตซงมอทธพลอยางมากในยโรป พระสนตะปาปาประมขแหงศาสนจกรมศกดเทยบเทากบกษตรยเปนศนยรวมจตใจของผคนในสงคมท าใหการกอสรางโบสถวหารถกสรางอยางวจตรบรรจง เพอใชประกอบศาสนกจ เรองราวทเปนประตมากรรมแกะสลกหนและจตรกรรม กเปนเรองราวทเกยวของกบศาสนาครสตและเรองราวของกษตรย สนทรยภาพจงถกก าหนดจากเบองบนคอกษตรย ขนนางและนกบวช คนปกตทวไปไมสามารถเขาถงศลปะชนสงเหลานได ศลปนผสรางสรรคงานศลปะกถกยกฐานะทางสงคมตามผลงานทสงสงนดวย จะเหนวาศลปนในยคนกคอนกปราชญทสามารถก าหนดสรางแนวความคดเพอสอสารแนวคดเชงสนทรยและความเชอใหแกสงคมอก

สนทรยภาพในสงคมของยคสมยใหมนมการเปลยนแปลงอยางชดเจนในเรองการแสดงออกของศลปน จะเหนวาศลปนมอสระในการสรางสรรคผลงานมากขนโดยวธการเปลยนแปลงจากเดมทเขยนรปอยในสตดโอเปนการออกไปเขยนเพอจบส แสง ของจรงในสถานทตางๆ เนองจากความเหมอนจรงไดถกแทนทดวยเทคโนโลยการถายภาพและภาพยนตร ซงเปนผลสบเนองจากการปฏวตอตสาหกรรม ท าใหศลปนตองเปลยนจากการน าเสนอผลงานทเหมอนจรงเปนการถายทอดอารมณและความรสกมากขน รวมถงผคนทชมผลงานกตองปรบตวตามลกษณะผลงานทเปลยนแปลงไปดวย ผชมมการพฒนาความเปนปจเจกมากขน และเลอกทจะชนชมตามแนวทางทศลปนสรางความหลากหลายมากขน ตามความเชอและวธการของรปแบบลทธศลปะตางๆ ทปรากฏ ในยคนมความหลากหลายในการแสดงออกจงท าใหมนกวจารณศลปะหลายคนทท าหนาทวจารณผลงานและสรางความเขาใจในเชงสนทรยภาพใหกบสงคมเพอใหวงการศลปะเกดการพฒนา และศลปะในยคนกสามารถเขาถงคนในสงคมไดเปนอยางด

รปแบบการแสดงออกทางสนทรยในยคหลงสมยใหมน ใหความส าคญกบการแสดงออกของศลปะทอาศยแนวความคดในการแสดงออกเปนส าคญการแสดงออกของผลงานไมไดถกก าหนดแคเพยงผลงานจตรกรรม ประตมากรรม หรองานทตองจดแสดงในหอศลปอกตอไป การแสดงออกสามารถกระท าในพนทใดๆ กตามทสามารถสอสารแนวความคด เพอสะทอน และสอสารเรองราวทศลปนก าหนดไว

91

ค าถามทบทวนประจ าบทท 3

1. พทธศกราชมอายมากกวาครสตศกราชกป 2. จงอธบายลกษณะของศลปะรวมสมย 3. จงอธบายความหมายของยคฟนฟศลปะวทยาการ 4. จงอธบายแนวคดแบบศลปะหลงสมยใหม 5. ลกษณะเดนของงานจตรกรรมในสมยอยปต เปนอยางไร 6. ลทธอมเพรสชนนสม มกระบวนการสรางสรรคอยางไร 7. ลทธควบสม (Cubism) มกระบวนการสรางสรรคอยางไร 8. จงอธบายแนวคดเศรษฐกจ และสงคมแบบหลงสมยใหม 9. การเปลยนแปลงประวตศาสตรศลปะหลงสมยใหม ท าใหกระบวนการใดส าคญทสด 10. ประวตศาสตรศลปะตะวนออก มตนสายแหลงอารยธรรมเรมตมจากทใดบาง

92

เอกสารอางอง กรมศลปากร. (2549). มรดกของแผนดน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : รงเรอง. กตมา อมรทต. (2533). ประวตจตรกรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา กรมการศาสนา. ก าจร สนพงษศร. (2523). ศลปะสมยใหม. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานชย จนญญา เตรยมอนรกษ. (2554). ศลปะสมยใหม. กรงเทพฯ : openworlds. จนทน เจรญศร. (2544). โพสตโมเดรน กบ สงคมวทยา. กรงเทพฯ : วภาษา. เฉลมภรณ ชอรณ. (2549). ศลปกรรมส าคญในประวตศาสตรศลป. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. ธรยทธ บญม. (2552). โลก Modern & Post Modern. พมพครงท 5. กรงเทพฯ : สายธาร. พรสนอง วงศสงหทอง. (2547). ประวตนฤมตศลป. กรงเทพฯ. จฬาลงกรณมหาวทยาลย พรยะ ไกรฤกษ. (2533). ประวตศาสตรศลปะ และโบราณคดในประเทศไทย . กรงเทพฯ : อมรนทร

พรนตง กรบ. วนดา ข าเขยว. (2543). สนทรยศาสตร. กรงเทพฯ : พรานนก. วรณ ตงเจรญ. (2544). ประวตศาสตรศลปและการออกแบบ. กรงเทพฯ : สนตศร. วรณ ตงเจรญและคณะ. (2544). การรบรและจนตภาพ. กรงเทพฯ : สนตศร. ศรพร ปเตอร. (2549). ออกแบบกราฟก. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. ศภชย สงหยะบศย. (2547). ประวตศาสตรศลปะตะวนตก. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : วาดส. ศภลกษณ สนธชย. (2554). 100 มรดกโลก. กรงเทพฯ : อทตตา พบลเคชน. สมเกยรต โลหเพชรตน. (2546). วเคราะหประวตการนบถอศาสนาพทธและศลปะพระพทธรปใน

เอเชย. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. สรศกด จนทรวฒนา. (2552). ประวตศาสตรและศลปะแหงอาณาจกรขอมโบราณ . พมพครงท 2.

กรงเทพ ฯ : ฟสกสเซนเตอร. อาร สทธพนธ. (2535). ศลปะนยม. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : โอ.เอส.พรนตง เฮาส. Anna Kruker. (2011). Great Paintings. London : Dorling Kindersley Limited. Arnason, H. Harvard. (2013). History of modern art : painting, sculpture, architecture,

photography. London : Laurence King Publishing Ltd. Behzad Bavarian. (2005). Unearthing Technology’s Influence on the Ancient

Chinese Dynasties Investigations.California: California State UniversityNorthridge. Claire Rorbes. (1997). Ancient Peoples. London : Two-Can Publishing Ltd. Clark Howell. (1971). Life Nature Library, Early Man. London : Time-LiFe Books. Corinne Masciocchi. (2011). History Year by Year. London : Dorling Kindersley Limited. David Piper. (1991). The Illustrated History of Art. London : Octopus Publishing Group. Jacques Thuillier. (2003). History of Art. Spain : JCG. Marek Walisiewicz.(2013). The Illustrated Story of Art. London : Dorling Kindersley Limited. Martin Kemp (2006). Leonardo da Vinci : the marvellous works of nature and man.

New York : Oxford University Press Inc. Robert Cumming (2005). Eyewitness Companions Art. London : Dorling Kindersle

93

บทท 4 สนทรยศาสตรกบประวตศาสตรศลปะไทย

การศกษาประวตศาสตรเปนเครองมอส าคญทชวยใหเราเรยนรความเปนมาของชาต โดยหลกฐานทปรากฏใหเหนนนเปนรองรอยทท าใหอนชนรนหลงไดศกษาตอยอดความร ภมปญญา ประเทศไทยมความเปนมาทยาวนาน จดวาเปนชาตทมอารยธรรมเกาแกแหงหนงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เนองจาก มอารยธรรมเปนของตนเอง ประวตศาสตร เปนวชาทวาดวยพฤตกรรมหรอเรองราวของมนษยทเกดขนในอดต รองรอยทคนในอดตสรางเอาไว เปาหมายของการเรยนรประวตศาสตร คอ การเขาใจสงคมในอดตใหใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสด เพอน ามาเสรมสรางความเขาใจในสงคมปจจบน ชวยใหมนษยรจกตวเอง ท าใหรบางสงบางอยางเกยวกบขอบเขตของตน ขณะเดยวกนกรเกยงกบขอบเขตของคนอน ชวยใหเกดความเขาใจในมรดกวฒนธรรมของมนษยชาต ความร ความคดอานกวางขวาง ทนเหตการณ ทนสมย ทนคน และสามารถเขาใจคณคาสงตาง ๆ ในสมยของตนได เสรมสรางใหเกดความระมดระวง ความคดรเรมสรางสรรค ฝกฝนความอดทน ความสขมรอบคอบ ความสามารถในการวนจฉย และมความละเอยดเพยงพอทจะเขาใจปญหาสลบซบซอน เหตการณในอดตทมนษยสามารถน ามาเปนบทเรยน และประยกตใชในกระบวนการแกไขปญหา และวกฤตการณใหเปนไปตามหลกจรยธรรม คณธรรม ทงนเพอสนตสขและพฒนาการของสงคมมนษยเองจงสามารถรกษาความเปนชาตไวไดเปนอยางด จากหลกฐานทางประวตศาสตรท าใหสามารถแบงยคสมยตาง ๆ ของประวตศาสตรชาตไทย ดงน

1. ยคกอนประวตศาสตรไทย ดนแดนสวรรณภมกอนทชนชาตไทยจะเขามาตงถนฐาน ซงเดมมอาณาจกรของหลาย

ชนชาตปกครองอย สวนใหญเกดจากการน าเอาหลกฐานทเปนโบราณวตถทมนษยสรางขนเพอประโยชน ใชสอย และเพอใหเกดความประทบใจแกผสรางและผใช รวมทงหลกฐานทเกดขนเองตามธรรมชาตมาวเคราะหดวยระบบวธการวจยทางโบราณคด ซงตองอาศยการขดคนและก าหนดอายเวลาจากเครองมอทางวทยาศาสตรเปนหลกเกณฑและใชขอมลจากการวเคราะหของวชาทมความสมพนธกน เชน ประวตศาสตรศลปะ มานษยวทยา ธรณวทยา อตนยมวทยา และชาตพนธวทยา เปนตน เพอเปนสวนประกอบซงสามารถท าใหเราไดทราบถงพฤตกรรมของมนษยในอดตทอยในดนแดนทเปนประเทศไทยปจจบนไดบาง (พรยะ ไกรฤกษ. 2533 : 167)

1.1 ยคหน คนพบเครองมอหนกรวดกะเทาะ และขวานหนขดสมยใหม บานเกา จงหวดกาญจนบร ภาพเขยนทผาแตม อบล คนพบโครงกระดกมนษย โครงกระดกสตวเครองปนดนเผา เครองมอหน จงหวดกาญจนบร แมฮองสอน เชยงราย ลพบร และราชบร เครองมอปรบปรง ขดแหลม เรยบ คม ปลายหอก ลกศร และเขม

1.2 ยคโลหะ แบงได 2 ยค (ยคส ารด ยคเหลก) แหลงอารยธรรมบานเชยง ประมาณ 3,000 ปกอนครสตศกราช – ครสตศกราชท 1 หลอส ารดเปนเครองมอ และเครองประดบ การเขยนลายสบนภาชนะเครองปนดนเผารจกใชผาไหมมาทอเปนเครองนงหม กอนแหลงอน ๆ

94

นกวชาการสวนใหญเชอวา ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเรมเขาสยคประวตศาสตรหรอยคทมการใชตวหนงสอตงแตราวพทธศตวรรษท 7-8 โดยถอตามก าหนดอายของศลาจารกซงพบทหมบาน โวคาญ (Vokanh) เมองญาตรง (Natrang) ประเทศเวยดนาม อนเปนศลาจารกทเกาแกทสดของภมภาคน ในชวงระยะเวลานมหลกฐานวาอารยธรรมอนเดยไดแผเขามาโดยผานทางพอคาทเขามาทางทะ เล จดหมายเหตจน ชอนานซจ ไดกลาวถงอาณาจกรฟนน ซงเชอกนตอมาวาคออาณาจกรแรกเรมทสดของประเทศกมพชา โดยจากการศกษาในภายหลงสนนษฐานวานาจะมศนยกลางของการปกครองอยทบรเวณเมองออกแกว ใกลปากแมน าโขงในประเทศเวยดนามปจจบน ทงยงพบวามรองรอยของคน าเชอมตอไปยงเมององกอรบอเรย (นครบร) ใกลกบเขาพนมดา จงหวดตาแกว ประเทศกมพชา (สรศกด จนทรวฒนกล. 2551 : 20)

สมยกอนประวตศาสตร (Prehistory) หมายถง ยคทยงไมมการใชลายลกษณอกษรในดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบน และยงไมทราบเรองทเกดขนภายในประเทศจากลายลกษณอกษรของชมชนเดมทอยตางถนแตไดเลาเรองพาดพงไปถง ท เรยกวายคหวเลยวหวตอประวตศาสตร (Posthistory) ซงปรากฏขนในชวงครสตศกราชท 100 ดงนนสมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทยจงก าหนดอยชวงระยะเวลา 1,000,000 ปกอนปจจบนถงครสตศกราชท 100 (พรยะ ไกรฤกษ. 2533 : 56)

คนสมยหนเกาในประเทศไทยนาจะเปนพวกมนษยวานรหรอพวกออสตราลอยด หรออาจจะเปนไดวา เดมเปนพวกมนษยวานร ตอมากเปนพวกออสตราลอยด คนพวกนทองเทยวไปเปนกล มเลก ๆ คลายพวกเงาะ (หรอพวกเฮาะ) ในภาคใตของประเทศไทย ลาสตวและเกบผลหมากรากไมกนเปนอาหาร ไมรจกท าไรท านา ไมรจกท าเครองปนดนเผา น าหนมากะเทาะเปนเครองมอ บางพวกน าเอากระดกสตวหรอเขากวางมาท าเปนเครองมออกดวย บางครงเขาไปอยในถ า ในทวปยโรปส ารวจพบกระทอมของคนสมยหนเกา ผงของกระทอมเปนรปไข หรอรปวงกลม เมอตายญาตจะน าศพไปฝงไวไมไกลจากทอย บางพวกทมเครองแตงกายและเครองประดบกาย พวกคนสมยหนเกาตอนปลายในยโรปรจกท างานศลปะ มรปจ าหลก รปปนและภาพเขยนสบนผนง

หนกลางในประเทศไทยนาจะอยระหวาง 10,000-3,000 ป กอนครสตศกราช ตอไปหากทราบอายจากถานทคณะส ารวจมหาวทยาลยฮาวายสหรฐอเมรกา รวมกบกรมศลปากร พบในถ าสมยหนกลางจงหวดแมฮองสอน อายสมยหนกลางทสนนษฐานไวนอาจจะเปลยนแปลงอกกได

ในประเทศไทยกพบขวานหนขดดานตดรปสเหลยมผนผา ลกปดแกวหรอแกวทท าเปนหลอดขนาดเลก และใชเครองประดบดวยกระดกสมยหนใหม นอกจากน หนใหญกพบในภาคเหนอและ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หนทบผาเปลอกไมกพบในภาคใตทแปลกออกไป คอ พบ เครองปนดนเผาทคลายกบของวฒนธรรมลงชานในประเทศจน

ในประเทศไทยเชนทถ าองบะ จงหวดกาญจนบร ทศนยกลางทหารปนใหญ จงหวดลพบร กพบเครองมอเครองใชสมฤทธและเหลกปะปนอยในชนดนเดยวกนขณะนพบแตเพยงแหงเดยวทม เครองมอสมฤทธ เทานน คอ ทบานนาด จงหวดขอนแกน ในระดบท 3 ซงมอายประมาณ 4,475 ป เนองจากยงพบเพยงแหงเดยว จงยงไมควรแยกออกเปนยคสมฤทธและยคเหลกจะขอเรยกรวมวายคโลหะไปพลางกอน

95

ภาพประกอบ 45 ถ าคน วดพระพทธบาทบวบก บ.ดว ต าบลเมองพาน อ าเภอบานผอ จงหวดอดรธาน

กลมภาพคนนองโตเดนเปนแถวคนท 5 และ 6 คลายก าลงหามสตว ทมา : ชน อยด. 2529 : 175

1.2.1 ศลปะบานเชยง นายสตเฟน ยง (Stephen Young) นกศกษาชาวอเมรกนเดนทางมาหมบานบานเชยง

เพอเกบขอมลท าวทยานพนธทางมานษยวทยา ทเกยวกบความเปนอยของชาวชนบท ไดพบเศษภาชนะดนเผาลายเขยนสภายในบรเวณบานเชยง ซงเปนสงทแปลกตาและไมเคยพบเหนในทแหงใดมากอน ในประเทศไทย ดงรายละเอยดทหนงสอไทมรายสปดาห ไดบรรยายมขอความวา

วนหนง ในเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1966 อนเปนวนคอนขางมอากาศอบอาว สตเฟน ยง นกศกษามานษยวทยา ไดประสบกบเรองราวของประวตศาสตรโดยบงเอญ ในการเดนทางเขามาหมบานบานเชยง ซงเปนหมบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ไดสะดดรากของตนนนลมลงไปบนพนดน พบวาใบหนาของเขาไปสมผสกบขอบหมอใบหน ง เมอลกขนยน กไดพบวาททเขาหกลมลงไปนนเปน ทางลาดทมเศษเครองปนดนเผาเตมไปหมด

สตเฟน ยง คดวาการหกลมของเขานนเปนโชคอยางยงเพราะไดพบวาเครองปนดนเผาทพบนนมลกษณะคลายท าขนโดยเดกนกเรยนชนประถม ผวไมไดขดและ ทปนเหมอนปนเปนกอนแลวเอามา เรยงจดใหเปนรป ทผวภาชนะนนแปลก คอ มลวดลายเขยนบนผวดวยสแปลก ๆ ผดไปจากธรรมชาต ซงไมเคยพบเหนทใดมากอน นายสตเฟน ยง ไดเกบเศษเครองปนดนเผาลายเขยนสดงกลาว น ามามอบใหกรมศลปากร ซงขณะนน นางสาวอลซาเบธ ไลออนส (Elizabeth Lyons) ผเชยวชาญของมลนธฟอรด และทปรกษา ฝายศลปกรรมของกระทรวงตางประเทศ แหงสหรฐอเมรกา ไดสงเศษเครองปนดนเผาไปหาอายทมหาวทยาลยเพนซลเวเนยโดยวธเทอรโมลมเนสเซนส และรายงานผลการก าหนดอายครงแรกวา มอาย 4,000 ปกอนครสตศกราช เมอเศษเครองปนดนเผาลายเขยนสทบานเชยงสามารถก าหนดอายวา มความเกาถง 7,000 ปนนท าใหแวดวงวชาการโบราณคดทวทงโลกตนตว ทงนแตเดมเคยมความเชอกนวา วฒนธรรมของมนษยใน

96

สมยกอนประวตศาสตรในดนแดนเอเชยอาคเนยนนมความลาหลง มพฒนาการเชองชา และพฒนาการตาง ๆ ไดรบการถายทอดจากวฒนธรรมในดนแดนอนโดยเฉพาะจนและอนเดย ในเมอปรากฏขอมลใหมวา แหลงโบราณคดทบานเชยงนนมความเกาแกถง 7,000 ป แสดงวาชาวบานเชยงในอดตนน มพฒนาการทางวฒนธรรมอยางสง เปนสงคมทมการเลยงสตว ปลกขาว รวมทงการหลอโลหะส ารดทมมากอนแหลงใด ๆ ในโลก เปนการเปลยนแปลงความเชอ และทฤษฎทางวชาการอยางสนเชง และท าใหแหลงโบราณคดบานเชยงเปนทสนใจตอวงการวชาการไปทวทงโลก

1.2.2 เสนสายและลวดลายบนภาชนะดนเผา รปแบบภาชนะดนเผาทพบในหลมฝงศพสมยตาง ๆ ของบานเชยงในแตละสมย มภาชนะดนเผาแบบเดมเฉพาะตวของแตละสมยแตกตางกน 1) สมยตน ระยะเรมแรก อายประมาณ 2,500 - 3,500 ปกอนครสตศกราช ภาชนะจะม เชงหรอฐานเตย ๆ สวนใหญเปนภาชนะสด า สวนครงบนของภาชนะมกตกแตงดวยเสนขดเปนลายขด (หรอลายเสนคดโคง) และมลายกดเปนขดหรอเสนสน ๆ เตมพนทระหวางลายขดใหเตม สวนครงลางภาชนะมกตกแตงดวยลายเชอกทาบ 2) สมยกลาง อายประมาณ 500-1,000 ปกอนครสตศกราช ภาชนะดนเผาประเภทเดนของ สมยกลาง คอ ภาชนะผวนอกสขาว ท าสวนไหลภาชนะใหเปนสนหกมม มทงแบบกนภาชนะกลมและแหลม บางชนมการตกแตงดวยลายขด ผสมกบลายเขยนส ทบรเวณไหลภาชนะ ตอนปลาย ๆ ของ สมยกลาง เรมมการตกแตงภาชนะแบบนดวยการทาสแดงทบรเวณปากภาชนะ

3) สมยปลาย อายประมาณ 500 ปกอนครสตศกราช ชวงตน ๆ ของสมยปลาย มภาชนะชนดเขยนลายสแดง บนพนสนวล เปนภาชนะดนเผาประเภทเดน ทรเรมปรากฏขนมาตอนกลางของสมย จงเรมมภาชนะชนดเขยนลวดลายสแดงบนผวสแดง ระยะสดทายของสมยจงมภาชนะดนเผาฉาบผวนอกดวยน าโคลนสแดงแลวขดมนเพมขนมา

ภาพประกอบ 46 ภาชนะดนเผาลายเขยนส ศลปะบานเชยงสมยตน

อายประมาณ 2,500-3,000 ปกอนครสตศกราช ทมา : กรมศลปากร. 2549: 16-17

97

ภาพประกอบ 47 ภาพเขยนทผาแตม จ.อบลราชธาน ประมาณปครสตศกราช 1 – 1,000 ทมา : อโศก ไทยจนทรารกษ. 2554 : ภาพถาย

1.3 ศลปะสมยทวารวด

สมยทวารวด ระหวางพทธศตวรรษท 11 - 16 กลางอยทนครปฐม ประตมากรรมสวนใหญเปนรปพระพทธรปศลา พทธศาสนาลทธหนยานไดรบอทธพลจากพระพทธรปแบบคปตะ พระพทธรปรนแรกมกยงคงมลกษณะพระพกตรเปนแบบอนเดยอย แตรนหลงมลกษณะพระพกตรเปนชาวพนเมองยงขน พระโอษฐแบะ พระขนงท าเปนเสนนนและคดโคงตดตอกน ศลปะทวารวด ยงชอบท าภาพสลกเกยวกบพทธประวต จงหวดพระนครศรอยธยาคนพบศลารปธรรมจกรและกวางหมอบ ทางดานจตรกรรมสมยทวารวด ไมนยมสรางสรรค แตไดพบภาพลายเสนในสมยทวารวดซงถอวาเปนสวนหนงของผลงานจตรกรรมลายเสนทเกาแกทสดในประเทศไทยกคอ ลายเสนทสลกบนแผนหนเปนรปผชายในศลปะทวารวด การสรางสถป มกมฐานสเหลยมยอมม เดมตวสถปเปนรปโอคว าหรอมะนาวผาซก แบบ สญลกษณของอนเดยและพฒนารปแบบดวยซมพระพทธรปประจ าทศ มลวดลายประดบเสมา

ภาพประกอบ 48 พระปฐมเจดย จ.นครปฐม สถปลกษณะสมยทวารวด ทมา : กระทรวงวฒนธรรม. 2553 : ออนไลน

98

ภาพประกอบ 49 ผลงานแกะหนรปธรรมจกรกวางหมอบ ใบเสมา ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 42

พระพทธรปสมยทวารวด มลกษณะวรกายล าสน พระขนงตอกนเปนรปปกกา ปากพระเนตรหนา ปางทนาสนใจคอปางหอยพระบาท และผลงานทวไป พบผลงานแกะหนรปธรรมจกรกวางหมอบ ใบเสมา

ภาพประกอบ 50 (ซาย) พระโพธสตวอวโลกเตศวร (ขาว) พระพทธรปปางปฐมเทศนา ศลปะทวารวด พทธศตวรรษท 12

ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 44-46

99

1.4 ศลปะสมยศรวชย อยระหวางพทธศตวรรษท 13 - 18 ทางตอนใตของประเทศไทยไดรบอทธพลจากศลปะอนเดยปาละเสนะ พระโพธสตวอวโลกเตศวรซงสลกดวยศลาคนพบทอ าเภอไชยา ดานจตรกรรมพบหลกฐานทคอนขางเลอนลางอยบนผนงถ า ในถ าศลปะยะลา ในชวงเวลาน ดนแดนทเปนภาคใตของไทยปจจบน ไดรวมอยในเขตของอาณาจกรศรวชย พทธศาสนาแบบมหายานจงรงเรองในดนแดนแถบนดวย ดงมเจดยพระบรมธาตเจดย และพระบรมธาตนครศรธรรมราช กบทงปฏมาของพระโพธสตวอวโลกเตศวร เปนตน เปนประจกษพยาน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). 2552 : 84)

ภาพประกอบ 51 (ซาย) พระโพธสตวปทมปาณ (กลาง) พระโพธสตวอวกเตศวร (ขวา) นางดารา ศลปะศรวชย พทธศตวรรษท 15-17 ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 60 - 62

ภาพศลปะสมยศรวชย นยมการสรางรปพระโพธสตว เชน พระโพธสตวอวโลกเตศวร พระพทธรป มพระพกตรแบน พระนลาฏเรยบ ปางมารวชย ปางนาคปรก

ภาพประกอบ 52 พระบรมธาตไชยา ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 54

ภาพลกษณะของสถปสมยศรวชย ฐานสเหลยมตรงกลางสถปองคใหญลอมดวยสถปองคเลกรอบ บางทมพระพทธรปประจ าทศ เชน สถปพระบรมธาตไชยา จงหวดสราษฎรธาน

100

1.5 ศลปะสมยลพบร อยระหวางศตวรรษท 16-18 บรเวณภาคกลาง ภาคตะวนออก ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย หรอเรยกวาศลปะขอม วตถมกท าดวยศลาและส ารด อยในลทธมหายาน ในสมยนชอบท าพระพทธรปนาคปรกมกสลกดวยศลาทราย นอกจากนยงไดคนพบภาพเหมอน พระรปพระเจาชยวรมนท 7 คนพบทปราสาทหนพมาย เครองส ารดทเปนเครองใช เครองชบา เครองประดบราชรถกม

ภาพประกอบ 53 ศลปะสมยลพบร ปราสาทเขาพนมรง จงหวดบรรมย ทมา : อโศก ไทยจนทรารกษ. 2556 : ภาพถาย

ภาพสถาปตยกรรมสมยลพบร นยมสรางดวยศลาแดงตามเนนหรอบนเขาใหญโต แขงแรง เชน พระปรางค 3 ยอด จงหวดลพบร และปราสาทหนพมาย จงหวดนครราชสมา เปนตน

ภาพประกอบ 54 (ซาย) พระพทธรปปางประทานอภย (กลาง) พระวษณ (ขวา) พระพทธรปทรงเครองปางสมาธ ศลปะลพบร พทธศตวรรษท 18 ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 71-78

101

ภาพประตมากรรมและ พระพทธรปสมยลพบร รปแบบมลกษณะ หนาผากกวาง คางสเหลยม ปากแบะ รมฝปากหนา ตาโปน รปรางเตย มพระพทธรปนาคปรก สรางพระพทธรปทรงเครองครงแรก

1.6 ศลปะสมยเชยงแสน เมอแควนลานนาในภาคเหนอไดสถาปนาเมองเชยงใหมเปนนครหลวงเมอ พ.ศ. 1839 หลงจากไดรวมเอาแควนหรภญไชยเขาไวดวยแลว ไดมการสรางสรรคศลปะไทยทมเอกลกษณเฉพาะเดมเรยกวา“ศลปะเชยงแสน” ปจจบนเปลยนเปน “ศลปะลานนา” อนหมายถงรปแบบศลปะ ทกระจายอยในภาคเหนอตอนบนตงแตจงหวดตาก แพร นาน ขนไป ตงแตกลางพทธศตวรรษท 22 เปนตนมา ลานนาพบกบการแตกแยกภายในการแกงแยงชงอ านาจกนเอง ภยจากภายนอกทเขามาแทรกแซงทงจากพมากรงศรอยธยาและลานชาง ท าใหอ านาจอสระทคงความเปนอนหนงอนเดยวกนของแควนลานนาลมสลายลง ประตมากรรมไทยสมยเชยงแสน ประตมากรรมไทยสมยเชยงแสนเปนประตมากรรมในดนแดนสวรรณภมทนบวาสรางขนโดยฝมอชางไทยเปนครงแรกเกดขนราวพทธศตวรรษท 16 - 21 มปรากฏแพรหลายอยตามหวเมองตาง ๆ ทางภาคเหนอของไทย แหลงส าคญอยทเมองเชยงแสนวสดทน ามาสรางงานประตมากรรมททงปนปนและโลหะตาง ๆ ทมคาจนถงทองค าบรสทธประตมากรรมเชยงแสนแบงไดเปน 2 ยค เชยงแสนยคแรก มทงการสรางพระพทธรปและภาพพระโพธสตวหรอเทวดาประดบศลปสถาน พระพทธรปโดยสวนรวมมพทธลกษณะคลายพระพทธรปอนเดยสมยราชวงปาละ มพระวรกายอวบอวนพระพกตรกลมคลายผลมะตม พระขนงโกง พระนาสกโคงงม พระโอษฐแคบเลก พระหนเปนปมพระรศมเหนอเกตมาลาเปนตอมกลม ไมนยมท าไรพระสก เสนพระสกขมวดเกษาใหญพระอระนน ชายสงฆาฏสน ตรงปลายมลกษณะเปนชายธงมวนเขาหากน เรยกวา เขยวตะขาบสวนใหญนงขดสมาธเพชรปางมารวชยฐานทรององค พระท าเปนกลบบวประดบ มทงบวคว าบวหงาย และท าเปนฐานเปนเขยงไมมบวรองรบ สวนงานปนพระโพธสตวประดบเจดยวดกเตาและภาพเทวดาประดบหอไตรวดพระสงห เชยงใหม มสดสวนของรางกาย สะโอดสะองใบหนายาวรปไขทรงเครองอาภรณเชนเดยวกบพระโพธสตวในศลปะแบบปาละเสนะของอนเดยหรอแบบศรวชย เชยงแสน ยคหลง มการสรางพระพทธรปทมแบบของลทธลงกาวงศจากสโขทยเขามาปะปนรปลกษณะโดยสวนรวมสะโอดสะองขน ไมอวบอวนบกบน พระพกตรยาวเปนรปไขมากขนพระรศมท าเปนรปเปลว พระศกท าเปนเสนละเอยดและมไรพระศกเปน เสนบาง ๆ ชายสงฆาฏ ยาวลงมาจรดพระนาภ พระพทธรปโดยสวนรวมนงขดสมาธราบ พระพทธรปทนบวาสวยทสดและถอเปนแบบอยางของพระพทธรปทนบวาสวยทสดถอเปนแบบอยางของพระพทธรปทนบวาสวยทสดพระพทธสหงคในพระทนงพทไธสวรรย พพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพฯ พระพทธรปเชยงแสนนมกหลอดวยโลหะทองค า และส ารด

102

ภาพประกอบ 55 เจดยวดพระธาตดอยสเทพวรมหาวหาร จงหวดเชยงใหม ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 100

ภาพลกษณะเจดยสมยเชยงแสน สรางจากฐานสเหลยมซอนกนหลายชน สวนองคเจดยมทง

สเหลยมและกลม เชน เจดยวดเจดแถว พระธาตหรภญไชย พระธาตดอยสเทพ

ภาพประกอบ 56 (ซาย) พระพทธสหงคจงหวดเชยงใหม (กลาง) พระพทธรปทรงเครองปางมาวชย (ขวา) พระพทธรปปางมารวชย ศลปะเชยงแสน พทธศตวรรษท 20 - 21 ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 106 - 108

ภาพพระพทธรปสมยเชยงแสน สวนใหญท าดวยส ารดรนแรกจะมลกษณะอวบอวน จมกโดง ปาก

บางคม รนหลง ไมอวนมาก พระเกตมาลาเปนเปลวรศม เชน พระพทธสหงค ในพระทนงพทไธสวรรค

103

2. ยคประวตศาสตรไทย 2.1 ศลปะสมยสโขทย

อาณาจกรสโขทย นบเปนราชธานทมความชดเจนเปนครงแรกของชนเผาไทยสยาม ศลปะสโขทยจง นบเปนสกลศลปะแบบแรกของชนชาตไทย แตไมใชแรกสดเพราะกอนหนานนมศลปะทใกลเคยงกบศลปะสโขทยมาก คอ ศลปะเชยงแสน รมแมน าโขงในแถบจงหวดเชยงราย ศลปะสโขทยผานการคดคน สรางสรรค คลคลาย สงเคราะหในแผนดนท เปนปกแผน มนคงจนไดรปแบบทงดงาม พระพทธรปสโขทย ถอวามความงามตามอดมคตไทยอยางแทจรง อดมคตของพระพทธรปสโขทยเกดจากตนแบบศลปะทสงอทธพลตอชางสมยนนดวย คอ อทธพลศลปะจากศรลงกาและอนเดย ลกษณะ ส าคญของพระพทธรปสโขทย คอ พระวรกายโปรง เสนรอบนอกโคงงาม ไดจงหวะ พระพกตรรปไขยาวสมสวน ยมพองาม พระขนงโกง รบกบพระนาสกทงมเลกนอย พระโอษฐแยมอม ดส ารวม มเมตตา พระเกตมาลา รปเปลวเพลง พระสงฆาฏยาวจรดพระนาภ พระศกแบบกนหอย ไมมไร พระศก พระพทธรปศลปะสโขทยมความงดงามมาก ทมชอเสยงมากไดแก พระพทธชนราช พระพทธชนสห พระศาสดา พระพทธไตร รตนายก และพระพทธรปปางลลา นอกจากพระพทธรปแลว ในสมยสโขทยยงม งานประตมากรรมทมชอเสยงอกอยางหนงคอ เครองสงคโลก ซงเปนเครอง ปนดนเผาสมยสโขทยทมลกษณะเฉพาะ มชอเสยงไปทวโลก เครองปนดนเผาสงคโลก เปนเครองปนดนเผาเคลอบ สเขยวไขกา สน าตาล สใส เขยนทบลายเขยนรปตาง ๆ ม ผวเคลอบแตกราน สงคโลกเปนสนคาออก ทส าคญของอาณาจกรสโขทยท สงไปจ าหนายนอกอาณาเขต จนถงฟลปปนส อนโดนเซย และญปน

ภาพประกอบ 57 (ซาย) พระพทธชนราช (กลาง) พระพทธรปปางลลา (ขวา) พระวษณ ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 106-108

ภาพพระพทธรปสมยสโขทย นงสมาธ ไสยยาสน ยนและเดน ทนาสนใจคอ พระพทธรปปางลลา

มลกษณะทาทางและรปรางงดงาม ลกษณะทวไป มพระกายออนชอย รศมเปลวเพลง พระพกตรรปไข ควโกง จมกงม พระโอษฐยม เชน พระพทธชนราช (พษณโลก) พระปางลลา

104

2.2 ศลปะสมยอยธยา งานศลปกรรมไดพฒนาไปเกอบทกสาขา เชน จตรกรรม สถาปตยกรรม ประตมากรรมตกแตง ประณตศลปไดกลายเปนแบบแผนทสศลปกรรมสมยธนบรและรตนโกสนทร ในยคแรกท าตามอยางฝมอชางอทอง ยคทสองแบบสโขทย เกดมประตมากรรมทมลกษณะเปนแบบอยธยาอยางแทจรง นยมสลกพระพทธรปดวยหนทราย ส าหรบพระพทธรปทรงเครองนนเปนทนยมกนมากในตอนปลายสมยกรงศรอยธยาไดแบงเปน 2 แบบคอ แบบทรงเครองใหญ และแบบทรงเครองนอย โดยเฉพาะประตมากรรมตกแตงในสมยอยธยาเปนเลศ ตกแตงสลกไม ตกแตงปนปน อาคารตาง ๆ สรางดวยอฐและไม การสลกไมจงเรมขนในทางสถาปตยกรรม ศลปนกมเสรทจะท าไดตามใจชอบ ประตมากรรมท าดวยไมของสมยอยธยา เปนระยะขนสดยอดในความงามทางศลปะและความสมบรณทางเทคนค ผลงานจตรกรรมและจตรกรรมตกแตงในตอนปลายสมยอยธยา เชน องคพระปรางควดราชบรณะ มจตรกรรมปนเปยกเปนรปเทวดา ภาพลายเสนทสโขทย กจะดแสดงถงการถอยหลงมากกวาการกาวหนา ตรงกนขาม ในกรตรงกลางขององคพระปรางคมภาพเขยนฝาผนงอน ๆ อาจจะจดไดวาเปนความกาวหนาทส าคญในจตรกรรมของไทย ทงนกเนองจากภาพองคประกอบชนดทไมซ าแบบใครการใชสและการวาดเสนอยางกลาหาญ ณ ทนชางไดละทงกฎทสบตอกนลงมา คลายความจดชดและมความสมพนธ สมดภาพไตรภมศลปะลวดลายของอยธยากเฉกเชนกน ลายตพระธรรมวดเชงหวายในพพธภณฑสถานแหงชาต ซงถอวาเปนศลปะอนงามยอดเยยมสมยอยธยาตวลายละเอยดยบยบฟฟาเตมท บงถงความอลงการของศลปะอยางสดขด ฝมอแลวลวดลายวดเซงหวายกเปนเยยม จะเหนวาตวลายและสวนประกอบละเอยดจกจกไปทงภาพ แตจงหวะของเสนและฝมออนออนพลวนนวเศษจบใจยงนก ศลปะอยธยาตอนปลายเหลานเปนรปของศลปะอนเลยจดสดยอดของคลาสสโขทยและอโยธยาตอนปลายถอวาเปนววฒนาการขนสดทายของศลปะไทย ซงจะสงแบบแผนใหแกศลปะรตนโกสนทรอกตอหนง

ภาพประกอบ 58 (ซาย) ภาพแกะสลกนนสงทวารบาลบนบานประต (กลาง) พระพทธรปปางมาร วชย (ขวา) พระพทธรปทรงเครองปางมารวชย ศลปะสมยอยธยา พทธศตวรรษท 20 ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 148 - 150

105

2.3 ศลปะสมยธนบร สมยธนบรเปนชวงเวลาสน (พ.ศ. 2311 - 2324) อยในสมยสงครามและการสรางบานแปลงเมอง ศลปกรรมในสมยธนบรจงไมมบทบาทเดนนก แตยงคงรกษากระบวนแบบเดมจากสมยอยธยา จตรกรรมชนเดนของศลปะสมยธนบร คอ สมดภาพเรองไตรภมสมยธนบร

2.4 ศลปะสมยรตนโกสนทร ระยะแรก รชกาลท 1 สรางบานแปลงเมองและท าศกสงคราม การกอสรางตาง ๆ ลวนเลยนแบบจากกรงศรอยธยา ระยะทสอง รชกาลท 2 - 3 ระยะฟนฟขนบธรรมเนยมประเพณและอารยธรรม ใหความส าคญกบการสรางและปฏสงขรณวด ระยะทสาม เตบโตเปนเมองการคาในสมยรชกาลท 4 ท านบ ารงบานเมองใหทนสมย ระยะทส รชกาลท 5 จนถงสนสงครามโลกครงท 2 (รชกาลท 8) ศนยกลางของเมองไมไดอยทการคาแตอยทการปกครองหรอวฒนธรรม รวมทงวทยาการสมยใหม ระยะปจจบน หลงสงครามโลกท 2 หรอรชกาลท 9 การอตสาหกรรมไดพฒนาไปอยางกวางไกลพรอม ๆ กบสงคมสมยใหมทมบทบาทอยางมากมาย ผลงานทมลกษณะเดนในแตละสามารถกไดตามสมยรชกาลดงน

2.4.1 ศลปะสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ในสมยรตนโกสนทรยคตนน พยายามสรางศลปกรรมตาง ๆ ขนมาเพอทดแทนศลปะทสญหายถกท าลายไปแตครงกรงแตก เชนเกยวกบการตกแตงวดไมค านงถงภาพบคคลและสถาปตยกรรม นยมการปดทองทภาพ พนสของภาพมความหนกแนนมากกวาพนภาพสของศลปะสมยอยธยา จตรกรรมฝาผนงทเกาแกทสดในสมยรตนโกสนทรกคอ ภาพเขยนในพระทนง พทไธสวรรย ณ พพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพฯ พนหลงของภาพเขยนในสมยรตนโกสนทรจะมสคล ากวาพนหลงของภาพสมยอยธยา

ภาพประกอบ 59 เรอพระทนงสพรรณหงส สมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทมา : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2556 : ออนไลน

106

ภาพประกอบ 60 พระทนงดสตมหาปราสาท สมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทมา : สนต เลกสขม. 2548 : 24

2.4.2 ศลปะในสมยรชกาลท 2 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

จตรกรรมในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ยงคงรกษารปแบบแนวปฏบตตอเนองจากสมยรชกาลท 1 แสดงออกถงการเคลอนไหวซมซบความรสกนกคดของสงคม วรรณะสทหนกแนนใหความรสกเปนปกแผน เสนสวยงาม แขงแรงและแนนอน จตรกรรมฝาผนงทนบวามคณคาสงในสมยน อยทพระวหารพระศรศากยมน นอกจากนนพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยกทรงมบทบาทในทางประตมากรรมเปนอยางมาก เชน ทรงปนหนพระยารกใหญรกนอย รปพระลกษณพระรามสวยงามมาก ตอนปลายรชสมยสถาปนาวดเกาคอวดจอมทองขนใหม โดยเลยงส าเนยงศลปะจนหมดทงวด ตงชอใหมวา วดราชโอรสวรมหาวหาร

ภาพประกอบ 61 (ซาย) พระศรศากยมน (ขวา) วดราชโอรสาวรมหาวหาร ทมา : กรมศลปากร. 2549 : 157 – 158

107

2.4.3 ศลปะสมยรชกาลท 3 พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว สมยรชกาลท 3 เปนสมยทความนยมในศลปะจนเขามามบทบาททงดานสถาปตยกรรมและจตรกรรม จตรกรรมฝาผนงกนยมเขยนโดยใชแบบศลปะของจน โตะบชาตกแตงลวดลายดอกไม ใบไม ตามคตจน คตศลปะจนนเรยกวา จตรกรรมแบบพระราชนยมรชกาลท 3 รกษาคตศลปะเดม (ยคท 1 ในรชกาลท 1 - 2) กไมเสอมความนยม ลกษณะทเดนทสดและเหนไดชดคอการใชทองค าเปลวปดอยางมากมายใหความส าคญกบฉากธรรมชาตมากกวาจตรกรรม ยคทหน งสดสวนของคนดเลกลง สถาปตยกรรมใหญขนพระองคโปรดการสรางวดและท านบ ารงพทธศาสนาเปนทสด จงเปนยคทองของจตรกรรมไทยแบบประเพณ มการใหอารมณดวยการใชสทกลาหาญดวยสแดง สน าเงน และสน าตาล

ภาพประกอบ 62 วดยานนาวาเพอใหชนรนหลงไดดลกษณะเรอส าเภา ทมา : ธรรมะไทย. 2556 : ออนไลน

2.4.4 ศลปะสมยรชกาลท 4 รชกาล พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ศลปะไทยอทธพลตะวนตกศลปะใหมดงเดมบานเมองเรมขยายตวมาสสงคมธรกจตดตอกบ

ตะวนตกเปนไปอยางกวางขวาง อารยธรรมและวทยาการตาง ๆ จากซกโลกตะวนตกเรมแสดงบทบาทชดเจนขนมมชนนาร อเมรกนเขามาตงหลกแหลงมากชาวอเมรกนเรมสอนลทธใหมแบบโปรเตสแตนต ท าการตรวจรกษาโรคภยไขเจบแบบไมคดเงนแลวสอนศาสนาไปพรอมกน นอกจากนยงมภาพพมพหนงสอ คนไทยจงคนตาตอศลปะแบบตะวนตกและยงแบบแผนศลปะตะวนตกไดสงอทธพลไปยงงานสถาปตยกรรมและจตรกรรม จตรกรเอกแหงยค ไดแก ขรวอนโขง ปรากฏผลงาน ณ ผนงอโบสถวดบวรนเวศวหาร วดบรมนวาส ฯลฯ มการเอาแบบอยางวธการเขยนภาพแบบตะวนตกมาผสมผสานกบจตรกรรมไทยแบบประเพณ ใชหลกการเขยนภาพแบบทศนยภาพชวยใหงานจตรกรรมมระยะใกล-ไกล แสดงความลกในแบบ 3 มต จดองคประกอบใหบรรยากาศและสสนประสานสมพนธกบรปแบบตวภาพ

108

ปราสาทราชวง พทธลกษณะพระพทธรปเปนแบบเฉพาะของสมยน มลกษณะสวนรวมใกลเคยงความเปนมนษย มการปนจวรเปนรว พระกรรณท าเปนแบบหมนษย บนเศยรไมมตอพระเมาล เรมตนสรางรปเหมอนของรชกาลท 4 จนมผลกระทบในการปนรปราชาอนสรณโดยสรางพระพทธรป มาเปนการป น ราชาอนสรณหรออนสาวรยแบบเหมอนจรง สวนงานประตมากรรม ม 2 แบบคอ มการรอฟนการสรางวดแบบเกา เปนท านองศลปะนโอดเมยมคลาสสคของไทย เลยนแบบกรงเกาแท แตชวงระยะเวลาหนงกนยมแบบรชกาลท 3 การปนปนทใชชางปนทช านาญงานจากการสรางวดจากรชกาลท 3 มาสราง ผสมลายฝรงเขาไปเมอชางเดมทเชยวชาญมตวตนอยมากกสรางงานไดวจตรพสดารมากขน

ภาพประกอบ 63 (ซาย) พระมหาเจดย ประจ ารชกาลท 4 ในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (ขวา) พระบรมบรรพต (ภเขาทอง) ทมา : ธรรมจกร. 2556 : ออนไลน

2.4.4.1 ศลปะกระบวนแบบขรวอนโขง ขรวอนโขงมความกลาหาญในการสรางสรรคจตรกรรมกระบวนแบบใหมผสานจตรกรรมไทยประเพณนยม ศลปะลทธประทบใจ ศลปะจนตนยม ศลปะธรรมชาตนยม และศลปะสญลกษณนยมเขาไวดวยกน ขรวอนโขงเปนจตรกรทดเดนทสดในสมยนน เขยนภาพจตรกรรมฝาผนงประดบ จตรกรรมของขรวอนโขง แบงออกไดตามกระบวนแบบทเปลยนไปตามอทธพลของศลปะตะวนตก 3 ลกษณะ 1) ลกษณะทเปนจตรกรรมแบบประเพณของไทยแบบดงเดม ใชแสงเงาเพยงเลกนอย ไดแกจตรกรรมบนผนงพระอโบสถวดมหาสมอาราม จงหวดเพชรบร 2) ลกษณะทเปนจตรกรรมแบบประเพณของไทย แตใชทศนยภาพแบบ 3 มตของจตรกรรมตะวนตก

3) ลกษณะทเปนจตรกรรมแบบตะวนตก เขยนขนดวยวธการ รปแบบตลอดจนเรองราวของตะวนตกทงสน มเปนของคนไทยอยบางกเพยงในดานความคด

109

ขรวอนโขงเปนจตกรผรเรมสรางงานจตกรรมฝาผนงแบบประเพณสมยใหมคนแรก ผลงานจตรกรรมฝาผนงทส าคญ ไดแก จตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดบวรนเวศวหาร และจตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดบรมนวาส เขตปทมวน กรงเทพมหานคร ซงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหวาดภาพจตรกรรมฝาผนงพระอโบสถทงสองวด ขรวอนโขงไดเปลยนรปแบบศลปะและเนอหาของภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถทแตเดมเปนภาพจตรกรรมแบบประเพณดวยการระบายสเรยบ ๆ ปดทองค าเปลว ตดเสนใหเปนรปทตองการ การจดองคประกอบศลปนยมเรยงกนไปตามเนอเรองจากผนงดานลางขนไปยงผนงดานบน การสรางภาพใหมระยะใกลและไกลไมใชหลกทศนมตแบบตะวนตก แตใชหลกขนานคกบศลปะไทย ขรวอนโขงเปลยนมาเปนการวาดภาพแบบเหมอนจรง ใชคาตางของแสงเงา (Chiaroscuro) และมระยะใกลและไกลตามหลกทศนมตแบบตะวนตก และเปลยนเรองทนยมวาดกนมาแตโบราณคอ เรองพระพทธประวตและชาดกตาง ๆ มาเปนภาพปรศนาธรรมและประเพณไทย ขรวอนโขงจงเปนผรเรมเปลยนแปลงรปแบบศลปะและเนอหาของจตรกรรมฝาผนงแบบประเพณมาเปนจตรกรรมเลยนแบบตะวนตก ซงเปนจดเรมตนของจตรกรรมแบบประเพณสมยใหมในประเทศสยาม (วบลย ลสวรรณ. 2548 : 122-124)

ภาพประกอบ 64 ภาพผลงานจตรกรรมของขรวอนโขง ทมา : น. ณ ปากน า. 2525 : 117

2.4.5 ศลปะสมยรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สมยพระบาทสมเดจพระจอมจล เกล าเจาอยห ว การเปล ยนแปลงดานสถาปตยกรรม แผกวางไปถงอาคารทท าการของทางราชการ วง บานเรอน สะพาน และถนนหนทางทตองเปลยนรปไปตามลกษณะความตองการใชสอยอยางแบบวฒนธรรมตะวนตก หมอมเจาประวช ชมสาย ผเปนทงสถาปนก จตรกร และประตมากร เปนผทมความสามารถเปนเยยมทงแบบตะวนตกและ แบบไทยผลงานเดน เชน การตกแตงรปแบบศลปะโกรธาภายในอโบสถวดราชบพธ ออกแบบ อนสาวรยสมเดจพระนางเจาสนนทกมารรตนทพระราชวงบางปะอน กรมหมนทวากรวงศประวต

110

ภาพประกอบ 65 ภาพธงชาต ในแตละสมยจนถงปจจบน ทมา : Ministry of Culture. 2008 : 19 ในงานหลอเครองแกว งานท าบ และงานเคลอบ ลงบนเครองกระเบอง กรมพระราชวงบวรวไชยชาญ เปนองคอปถมภชางแขนงตาง ๆ เขยนภาพประกอบภาชนะ เครองกระเบอง และประดษฐหนในเรองวรรณคดตาง ๆ จตรกรรมในสมยรชกาลท 5 เปนชวงเวลาทจตรกรรมไทยไดรบอทธพลจากจตรกรรมตะวนตกอยางชดเจน เปนเสมอนหวเลยวหวตอหรอการลองผดลองถก ในการผสมผสานคตนยมจตรกรรมไทยกบคตนยมจตรกรรมตะวนตกเขาดวยกน มการเปลยนแปลงทงดานรปแบบและเนอหาอยางเดนชด ประตมากรรมอน ๆ มกจะเปนงานจ าหลกหนออนซงสงมาจากยโรปเพอประดบพระบรมมหาราชวง พระบรมรปทรงมา ซงสงท าจากยโรปและน ามาตดตงไวทหนาพระทนงอานนตสมาคม พระราชวงดสต จนส าเรจกอนสนรชกาล มงานประตมากรรมทสวยงามแบบตะวนตกหลายท โดยเฉพาะประตมากรรมประดบสะพานขามคลองตาง ๆ

ศลปนคนส าคญและมบทบาทคอ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงเปนอจฉรยะทแหวกวงลอมของศลปะไทยภายใตอทธพลอารยธรรมตะวนตกทรงเปลยนโฉมหนาสถาปตยกรรมไทยแบบเกาเขาสยคการกอสรางดวยเฟโรคอนกรต พระองคมความสามารถเปนเลศในการออกแบบลวดลายโดยเอาแบบอยางของยโรปผสมกบไทย และดดแปลงใหถกกาลเทศะของสงนน ๆ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงเปนทงปราชญ สถาปนกและจตรกร งานจตรกรรมนนสวนใหญเปนลายเสนมแบบอยางลกษณะพเศษเฉพาะพระองค โดยเฉพาะภาพคนจะทรงเนนสวนสดและลกษณะคลายกลามเนอในเรองกายวภาคอยางถกตองสมบรณ ใชเสนอยางกลาหาญและแนนอน แสดงถงความช านาญเปนพเศษ

111

เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงพระปรชาสามารถทางดานศลปกรรมทกสาขาและรอบรในสรรพวทยาการ องคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาตหรอยเนสโก ไดประกาศเกยรตคณของพระองคทานใหเปนเอกบคคลของโลก ประจ าป พ.ศ. 2506

ภาพประกอบ 66 วดเบญจมบพตรดสตวนาราม สรางดวยหนออน ทมา : ธรรมะไทย. 2556 : ออนไลน

ภาพประกอบ 67 พระทนงจกรมหาปราสาท และพระทนงอนนตสมาคม ทมา : รตนโกสนทร. 2556 : ออนไลน

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาใหใชตราอารมเปน

ตราแผนดนใน พ.ศ. 2416 ตอมาพระองคมพระราชด ารวา ตราอารมทใชเปนตราแผนดนในเวลานนเปนอยางฝรงเกนไป และทรงระลกไดวา พระเจาแผนดนสมยกรงศรอยธยาเคยใชตราพระครฑพาหมากอน (ตราทกลาวถงคอตราพระราชลญจกรพระครฑพาหองคเดม) จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงเขยนพระราชลญจกรพระครฑพาหขนเปนตราแผนดนเพอใชแทนตราอารม โดยครงแรกทรงเขยนเปนรปตราพระนารายณทรงครฑจบนาค ตรานไดใชอยระยะหนงกโปรดเกลาฯ ใหสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงเขยนตราครฑขนใหมอกครงเปนตราวงกลม โดยยกรปพระนารายณและนาคออกเสย คงเหลอแตรปครฑ ซงเขยนเปนรปครฑตามแบบครฑเขมร พน

112

เปนลายเปลวไฟ เมอน าขนทลเกลาฯ ถวายกชอบพระราชหฤทย และมพระราชประสงคทจะใหใชตรานเปนตราแผนดนถาวรสบไป จะไดไมตองสรางขนใหมเมอเปลยนรชกาล (วกพเดย สารานกรมเสร. 2557 : ออนไลน)

ภาพประกอบ 68 ตราแผนดนของไทย (พระราชลญจกรพระครฑพาห) ทมา : มหาวทยาลยนเรศวร. 2556 : ออนไลน

การใชครฑนอกจากจะใชเครองประดบเครองใชตาง ๆ ทเกยวของกบสถาบนพระมหากษตรย และใชในสวนราชการตาง ๆ แลวภาคเอกชนกสามารถรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหใชตราครฑหรอตราแผนดนในกจการไดดวย โดยเรมมมาแตรชกาลท 5 ซงเดมเปนตราอารม โดยมขอความประกอบวา โดยไดรบพระบรมราชานญาต ตอมารชกาลท 6 ไดเปลยนตราแผนดนเปนตราพระครฑพาห การพระราชทานตราตงน แตเดมถอเปนพระมหากรณาธคณท จะพระราชทานตามพระราชอธยาศย (กรมศลปากร. 2552 : 79)

2.4.6 ศลปะสมยรชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว แมพระองคจะทรงไดรบการศกษาจากยโรป แตกมพระราชนยมในศลปวฒนธรรมแบบไทย ในดานศลปกรรมกไดทรงแสดงใหเหนเจตนาทจะทรงประยกตศลปะและสถาปตยกรรมไทยใหใชประโยชนไดอยางเหมาะสม จตรกรรมไทยแบบประเพณกมรปแบบคลคลายขน มผลงานส าคญคอ จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดระฆงโฆสตาราม เขยนโดย พระวรรณวาดวจตร (ทอง) จารวจตร นอกจากนนการสรางดลยภาพระหวางศลปกรรมตะวนตกและศลปกรรมไทยกแสดงปรากฏการณขน ดงเชนจะเหนไดจาก การทพระองคทรงสงจตรกรชาวอตาเลยน มสเตอร คาโร รโกล มาเขยนภาพในพระทนงอนนตสมาคม สงประตมากรชาวอตาเลยน โปรเฟสเซอร คอรราโด เฟโรจ (ศ.ศลป พระศร) เขามาปนอนสาวรย พรอมกนนนกสถาปนาโรงเรยนเพาะชางขนมาในป พ.ศ. 2456 เพอบ ารง รกษาศลปกรรมของชาต นอกจากนนยงไดทรงสนบสนนกระตนการสรางสรรคศลปะ โดยใหจดการประกวดภาพส าหรบศลปนสมครเลน

การสถาปนาโรงเรยนเพาะชาง การศกษาในศลปะในระบบโรงเรยนเขามาชวยผลกดนการพฒนาคอ โรงเรยนเพาะชางไดพฒนามาจากกองชางแกะไม ซงกอตงขนเมอตอนปลายรชสมยของพระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนโรงเรยนหตถกรรมราชบรณะ และขยายไปสวชาชพทางดานพาณชยกรรม เกษตรกรรมและศลปะหตถกรรม ชวงแรกยงไมสามารถผลกดนการศกษาศลปะในระบบโรงเรยน

113

ไดอยางเดนชด จวบจนถงการสถาปนาโรงเรยนเพาะชางขน บทบาททางการศกษาศลปะอยางเปนระบบชดเจนจงเกดขน เหตการณส าคญทเกดขนในสมยรชกาลท 6

1) ประกาศใชพระราชบญญตนามสกล 2) เปลยนจาก รตนโกสนทรศก (ร.ศ.) เปน พทธศกราช (พ.ศ.) 3) เปลยนจากค าวา โมง ทม เปน นาฬกา 4) ใชค าน าหนาสตร นางสาว นาง เดกชาย เดกหญง 5) ธงชาต เรยกวา ธงไตรรงค

ภาพประกอบ 69 สถาปตยกรรม พระราชวงสนามจนทร ทมา : ศนยขอมลเกาะรตนโกสนทร . 2556 : ออนไลน

2.4.7 ศลปะสมยรชกาลท 7 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

เปนชวงเวลาหวเลยวหวตอในการเปลยนแปลงการปกครอง ดานศลปกรรมมพฒนาการทางดานสถาปตยกรรมไดเปนไปอยางตอเนอง มสถาปนกทเปนเอก เชน พระพรหมพจตร (อ ลาภานนท) มความถนดทางดานสถาปตยกรรม จตรกรรม และประณตศลป งานสถาปตยกรรมเชน การออกแบบหอประชมจฬาลงกรณมหาวทยาลย ดานจตรกรรม จตรกรรมไทยประเพณนยมไดรบอทธพลมาจากจตรกรรมตะวนตกผสานเนอหาตะวนออก นอกจากนยงเปนชวงเวลาทศลปะหลกวชาเกดขนมา ทงจากการทศลปนอตาเลยนมผลงานและมบทบาทในสงคมไทย และการทคนไทยเดนทางไปศกษาศลปะ เมอถงปลายรชสมยของพระองค มการกอตงโรงเรยนประณตศลปกรรมขนม คอรราโด เฟโรจ หรอศ.ศลป พระศร อาจารยและชางปนจากอตาลเปนผวางรากฐานการศกษา

114

ภาพประกอบ 70 ศาสตราจารยศลป พระศร ผสรางสรรคประตมากรรมอนสาวรยในประเทศไทย ทมา : วโชค มกดามณ. 2555 : 32 2.4.8 ศลปะในสมยรชกาลท 8 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลไดทรงปฏบตพระราชกจในระยะเวลาทสนในงานศลปกรรมใหญเปนจ านวนมาก ดงนน จงมการสรางพระบรมราชานสาวรยทาวสรนารขน เพอเปนการร าลกถงความสามารถของผกลาทเปน เพอใหประชาชนไดเกดจตส านกรกชาต

ภาพประกอบ 71 ตนแบบการสรางอนสาวรยทาวสรนาร สมยรชกาลท 8 ทมา : วโชค มกดามณ. 2555 : 32

115

2.4.9 ศลปะในสมยรชกาลท 9 พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงเปนพระมหากษตรย แหง

ราชอาณาจกรไทย ล าดบท 9 แหงราชวงศจกร เสดจขนเสวยราชยเมอวนท 9 มถนายน พ.ศ. 2489 ถงปจจบน ทรงด ารงฐานะเปนพระประมขแหงรฐตามบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ซงอยเหนอการเมองทงปวงและเปนทเคารพสกการะของคนไทยทงชาต ทงน ทรงเปนพระมหากษตรยทมพระชนมชพอยและทรงเสวยราชยยาวนานทสดในโลก และยาวนานทสดในประวตศาสตรชาตไทย นโยบายการฟนฟศลปวฒนธรรมของรฐบาล สมยทพลเอกเกรยงศกด ชนะนนท เปนนายกรฐมนตรไดประกาศตงส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตขนในป ค.ศ. 2522 เพอใชวฒนธรรมทแสดงถงลกษณะเฉพาะชาตเปนเครองมอในการสรางความเปนปกแผนมนคงของประเทศชาต รวมถงพระองคไดสงเสรมศลปะในฐานะทพระองคไดรบการยกยองวาเปน องคอครศลปนและผลงานทไดรบการยกยองจากประชาชนทกหมเหลา เชนพระราชนพนธ เรอง พระมหาชนก ซงเปนผลงานทมภาพประกอบจากศลปนแหงชาตและศลปนชนเยยมของประเทศไทยหลายทาน นอกจากนนยงมผลงานจตรกรรม ประเภทกงนามธรรม ตามแนวทางของลทธส าแดงออก (Expressionism) ซงไดจดแสดงทหอศลปแหงชาต และพระองคทรงเปนองคอปถมภศลปนเรอยมา

ภาพประกอบ 72 ครอบครว 2507 สน ามนบนผาใบ ขนาด 60 x 90.5 เซนตเมตร (มพระปรมาภไธย

ยอและขอความ ภอ. 8-07) ทมา : ปญญา วจนธนสาร และ เกวล แพงตาย. 2551 : 111

116

2.5 ศลปะพนบาน ศลปะพนบาน คอ สงประดษฐหรอศลปะทครอบคลมงานหตถกรรมและงานหตถศลป อยางทมศลปะลกษณะ ทคนระดบชาวบานทวไปสรางท าขน ค าวาหตถกรรมคอการสรางดวยมอแลวใชประโยชนในทางอปโภคบรโภคโดยตรง หตถศลป คอ การสรางดวยมอ และมศลปะลกษณะประกอบเขาดวย ซงคนในหมบานเปนคนสรางขนเพอประสงคจะใชประโยชนทงใน การอปโภคบรโภคในชวตประจ าวนการงาน อาชพและกจกรรมตางๆตามประเพณนยมในสงคมพนบานนน ๆ เปนผลตภณฑทไดรบการสรางสรรคใหมขนซงเปนไปตามทวงทาคตนยม ขนบนยม และคานยมของชนชาวบาน ในแตละพนถนเปนตวการก าหนดแบบแผนเชนนนเชนนนอนเปนผลใหเกดเอกลกษณเปนรปธรรมซงผลตามกลาวนกท าใหเกด ความผกพนในดานจตใจของคนในหมนนใหส านกวาเปนหมเดยวพวกเดยวกนเชน การสรางบานของคนภาคเหนอ ภาคใต ภาคอสาน กมลกษณะแตกตางกน แมแตเคยวเกยวขางของแตละภาคกแตกตางกนตามขนบนยมทวงทาของคนในถนนน ศลปะพนบานกบผลประโยชนขางเคยงผลประโยชนขางเคยงคอจะไดรบจากผลตภณฑพนบานทเขาสรางขนผลตภณฑ ในหมบานใดเขาสรางขนดวยฝมอความช านช านาญแขงแรงมนคงในการใชสอยสะดวกในการใชสอยกจะอาศยผลตภณฑนนเปนเครองแลกเปลยนกบผซงประสงคจะไดใชรวมกบบคคลขางเคยงในสงทชาวบานสรางขนในเครองอปโภคบรโภคกจะไดรบการ แลกเปลยนจากสงทหมบานนไมมหมบานนนกจะเอามาเปลยนกนไดใชไดอยดวยกนท าใหเกดเครอขายสมครสมานกน ทองถนนยม นยม คอ ความชนชอบ ยอมรบเอาไว ดงนนทองถนนยมจงหมายถง การก าหนด การชมชอบ การยอมรบ การนบถอ อนเปนทอยของเขาในถนนนๆ ลกษณะความเปนทองถนนยม เชน พดภาษาเดยวกน การนงหม เหยาเรอน อาหารการกน การละเลนมหรสพ และขนบธรรมเนยมมลกษณะเดยวกน ทองถน คอ ทองถนแบงออกเปนหมบาน ต าบล แขวง เขต การแบงลกษณะนเปนการแบงตามการปกครองในปจจบน โดยทองถนจะอยในความปกครองของจงหวด พนเมอง หมายถง เฉพาะเมองหนง ๆ เชน คนพนเมองคอคนทอยในเมองนน ๆ ของพนเมองคอของประจ าเมองนน ๆ ภาษาพนเมองคอภาษาทใชในเมองนนๆ เปนตน พนบาน หมายถง เฉพาะถนหนง เฉพาะหมบานหนงทอยออกไปจากนอกเมองหรอทมกเรยกวาบานนอก

วถชาวบาน ชาวบาน หมายถง กลมคนทอาศยอยรวมกนในละแวกบานเดยวกนหรอหมบานเดยวกน เปนคนธรรมดาทไมมยศศกด

117

วถ คอ สงทเปนไป แตละคนจะมการเคลอนหรอการเดนทางทงสนขนอยกบวาเปนการเคลอนไปจรงหรอเคลอนไปโดยความคด การเคลอนจากทหนงไปสอกทหนงท าใหเกดประสบการณ ดงนน วถชาวบาน คอ ประสบการณของชาวบานทเดนทางผานกาลเวลาโดยมกฎธรรมชาตเปนผก าหนด มนษยมธรรมชาตเปนผอปการะจงมวถทเปนปกต

ภมปญญา ภม หมายถง พน ๆ พนดน แผนดน ธรรมดา สวนปญญา หมายถง ความรทว ความรอบร ความเขาใจ ความเขาถงซงเขาถงไดโดยการเรยนรและคดเปน ดงนน ภมปญญา หมายถง พนความรหรอความรพน ๆ ทเปนความสามารถซงน าไปสผลส าเรจ

วตถประสงคในการสรางศลปะพนบาน 1) ตองการสนองความขาดแคลนขดของสนองความจ าเปนจะตองมตองใชในสงอปโภคบรโภคส าหรบตนเองสมาชกในครอบครวและสงคมรวมกนใหกนอยไดเปนปกตและสามารถท ากจกรรมใหสงคมไดอยางราบรน 2) เพอการอาศยรปแบบแบบแผนของศลปะพนบานทแสดงออกจากจตส านกความเหนชอบและคานยมรวมกนของชาวบานสรางขนมาใชกนใชอยดวยการท าซ าในพนบานแหงนน ๆ เปนปรกตมาโดยล าดบจนเปนสงทคนในพนบานนนยอมรบไดจตส านกและความรบผดชอบกบคานยมของชาวบานตอผลตภณฑพนบานจงเปนสารตถะส าคญท าใหเกดความสมครสมาน สมานฉนทกนและกเปนปกแผนไดส าหรบพนบานหนงๆหรอกลมชาตพนธ 3) เพอไดรบประโยชนจากผลตภณฑตางๆทสรางท าขนส าหรบกจกรรมใชในความเปนอยประจ าวนแลวยงอาจเจอจางใหกบเพอบานขางเคยงใหไดรบประโยชนจากผลตภณฑนน ๆ อนเปนการเกอกลแกกนและกนใหพนแกการขดของหรอขาดแคลน 4) เพอใชผลตภณฑพนบานแหงหนงแลกเปลยนกบพนบานตางถน ทท าไดในพนบานอนน ามาใชประโยชนตามความ ตองการหรอผลตภณฑทท าขนในพนบานแลวขายออกไปตามความตองการของคนนอกพนทในพนบานนนกท าใหเกดเปนสนคาขนตามในบางพนทกลายเปนสงทเรยกวาสนคาพนบานสนคาพนเมอง 5) เปนการใชเวลาวางระหวางการงานประจ าวนเวลาวางจากฤดการท านาท าไรเปนตนจดหาวสดและประกอบการสราง ผลตภณฑตางๆเตรยมไวใชงานในโอกาสขางหนาเพอไมใหเกดความขาดแคลนเมอถงคราวตองการใช

118

สรปทายบท

ดนแดนสวรรณภมกอนทชนชาตไทยจะเขามาตงถนฐาน ซงเดมมอาณาจกรของหลายชนชาตปกครองอย ยคกอนประวตศาสตรไทยแบงเปนยคหน ยคโลหะ ศลปะสมยทวารวด ศลปะสมยศรวชย และศลปะลพบร สวนยคประวตสาสตรศลปะไทย ทมหลกฐานเปนลายหลกอกษรยนยนนนสามารถแบงไดดงน ศลปะสมยเชยงแสน ศลปะสมยสโขทย ศลปะสมยอยธยา ศลปะสมยธนบร ศลปะสมยรตนโกสนทร

ศลปะสมยทวารวด ระหวางพทธศตวรรษท 11 - 16 กลางอยทนครปฐม ประตมากรรมสวนใหญเปนรปพระพทธรปศลา พทธศาสนาลทธหนยานไดรบอทธพลจากพระพทธรปแบบคปตะ พระพทธรปรนแรกมกยงคงมลกษณะพระพกตรเปนแบบอนเดยอย

ศลปะสมยศรวชย ระหวางพทธศตวรรษท 13 - 18 ทางตอนใตของประเทศไทยไดรบอทธพลจากศลปะอนเดยปาละเสนะ พระโพธสตวอวโลกเตศวรซงสลกดวยศลาคนพบทอ าเภอไชยา จ.สราษฎรธาน

ศลปะสมยลพบร หรอศลปะแบบขอม ระหวางศตวรรษท 16 - 18 บรเวณภาคกลาง ภาคตะวนออก ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย คลายกบศลปะของขอม วตถมกท าดวยศลาและส ารด อยในลทธมหายาน ในสมยนชอบท าพระพทธรปนาคปรกมกสลกดวยศลาทราย พระพทธสมยลพบร รปแบบมลกษณะ หนาผากกวาง คางสเหลยม ปากแบะ รมฝปากหนา ตาโปน รปรางเตย มพระพทธรปนาคปรก สรางพระพทธรปทรงเครองเปนครงแรก

ศลปะเชยงแสน ตงแตกลางพทธศตวรรษท 22 เปนตนมา ลานนาพบกบการแตกแยกภายในการแกงแยงชงอ านาจกนเอง ภยจากภายนอกทเขามาแทรกแซงทงจากพมากรงศรอยธยาและลานชาง พระพทธรปสมยเชยงแสน สวนใหญท าดวยส ารดรนแรกจะมลกษณะอวบอวน จมกโดง ปากบางคม รนหลง ไมอวนมาก พระเกตมาลาเปนเปลวรศม เชน พระพทธสหงค ในพระทนงพทไธสวรรค

ศลปะสโขทย พระพทธรปสมยสโขทย นงสมาธ ไสยยาสน ยนและเดน ทนาสนใจคอ พระพทธรปปางลลา มลกษณะทาทางและรปรางงดงาม ลกษณะทวไป มพระกายออนชอย รศมเปลวเพลง พระพกตรรปไข ควโกง จมกงม พระโอษฐยม เชน พระพทธชนราช (พษณโลก) พระปางลลา

ศลปะอยธยา เกดมประตมากรรมทมลกษณะเปนแบบอยธยาอยางแทจรง นยมสลกพระพทธรปดวยหนทราย ส าหรบพระพทธรปทรงเครองนนเปนทนยมกนมากในตอนปลายสมยกรงศรอยธยาไดแบงเปน 2 แบบคอ แบบทรงเครองใหญและแบบทรงเครองนอย

ศลปะรตนโกสนทร แบงเปนรตนโกสนทรระยะแรก รชกาลท 1 สรางบานแปลงเมองและท าศกสงคราม การกอสรางตาง ๆ ลวนเลยนแบบจากกรงศรอยธยา ระยะทสอง รชกาลท 2-3 ระยะฟนฟขนบธรรมเนยมประเพณและอารยธรรม ใหความส าคญกบการสรางและปฏสงขรณวด ระยะทสาม เตบโตเปนเมองการคาในสมยรชกาลท 4 ท านบ ารงบานเมองใหทนสมย ระยะทส รชกาลท 5จนถงสนสงครามโลกครงท 2 (รชกาลท 8) ศนยกลางของเมองไมไดอยทการคาแตอยทการปกครองหรอวฒนธรรม รวมทงวทยาการสมยใหม และระยะปจจบน หลงสงครามโลกท 2 หรอรชกาลท 9 การอตสาหกรรมไดพฒนาไปอยางกวางไกลพรอม ๆ กบสงคมสมยใหมทมบทบาทอยางมากมาย

119

ค าถามทบทวนประจ าบทท 4

1. จงอธบายลกษณะ รปแบบพระพทธรปในสมยทวารวดและศลปะสมยศรวชย 2. จงอธบายความหมายและความส าคญของศลปะเชยงแสน 3. สกลศลปะแบบแรกของชนชาตไทย คอศลปะสมยใดและมลกษณะเปนอยางไร จงอธบาย 4. จงอธบายรปแบบศลปะรตนโกสนทรตอนตน พรอมยกตวอยางผลงานมาอยางนอย 3 ขอ 5. ศลปะรชกาลท 3 ไดรบรปแบบจากศลปะใด จงอธบาย

6. จงบอกเหตการณส าคญทเกดขนในรชกาลท 6 7. จงอธบายศลปะ จตรกรรมแบบขรวอนโขง 8. จงอธบายลกษณะพระราชลญจกรพระครฑพาห 9. ลกษณะเดนในของศลปะในรชกาลท 5 คออะไร จงอธบาย

10. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงถนดจตรกรรมในลทธใด และแสดงออกในลทธใด จงอธบาย

120

เอกสารอางอง

กรมศลปากร. (2549). มรดกของแผนดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ (1977).

กระทรวงวฒนธรรม. (2553). ศนยขอมลกลางทางวฒนธรรม, องคพระปฐมเจดย. http://www.m- culture.in.th/moc_new/album/32009/. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556.

_______. (2552). นามานกรมขนบประเพณไทย หมวดประเพณราษฎร เลม 3 (คตความ เชอ). กรงเทพฯ : แอดวานซ วชน เซอรวส. ธรรมจกร. (2556). พระมหาเจดย ประจ ารชกาลท 4. http://www.dhammajak.net/board/

viewtopic.php?t=13490. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556. ธรรมะไทย. (2556). วดเบญจมบพตรดสตวนาราม ราชวรวหาร. http://www.dhammathai.org/

watthai/ bangkok/watben.php. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556. _______. (2556). วดยานนาวา. http://www.dhammathai.org/watthai/bangkok/

watyanawa.php. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556.

น. ณ ปากน า. (2525). กรงเทพฯ สองศตวรรษ. กรงเทพฯ : ส านกพมพเมองโบราณ. ปญญา วจนธนสาร และเกวล แพงตาย. (2551). ภาพจตรกรรมฝพระหตถ รชกาลท ๙. กรงเทพฯ :

อมรนทรพรนตงแอนดพบ ลชชง.พระพรหมคณากร (ป.ปยต โต). (2552). กาลานกรม พระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก.

พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ส านกพมพ เพทแอนดโฮม. พรยะ ไกรฤกษ. (2533). ประวตศาสตรศลปะ และโบราณคดในประเทศไทย. กรงเทพฯ : อมรนทรพรน

ตงแอนดพบลชชง. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ส านกบรรณาสารสนเทศ. (2556). เรอพระราชพธ. http://library.

stou.ac.th/ODI/rue-pra-rad-cha-pi-thi/P4-1.html. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556. วบลย ลสวรรณ. (2548). ศลปะในประเทศไทย จากศลปะโบราณในสยามถงศลปะสมยใหม.

กรงเทพฯ : ศนยหนงสอลาดพราว. วโชค มกดามณ. (2555). หนงสอพพธภณฑศลปะไทยรวมสมย. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบ

ลชชง. รตนโกสนทร. (2556). พระทนงจกรมหาปราสาท. http://ratanagosin.sadoodta.com/บทความ/พระ

ทนงจกรมหาปราสาท. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556. ศนยขอมลเกาะรตนโกสนทร . (2556). พระทนงจกรมหาปราสาท. http://www.lib.su.ac.th/

rattanagosin_web/?q=node/137. คนเมอ 11 ธนวาคม 2556. สนต เลกสขม. (2548). ขอมลกบมมมอง : ศลปะรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. อโศก ไทยจนทรารกษ. (2554, กมภาพนธ). ภาพถายจตรกรรมฝาผนง ผาแตม จงหวดอบลราชธาน _______. (2556, ตลาคม). ภาพถายปราสาทเขาพนมรง จงหวดบรรมย Ministry of Culture. (2008). Thai Art and Culture. Bangkok : Amarin Printing and

Publishing.