ระบบนิเวศแหล่งนํา (aquatic ecosystem) 1.pdf · 2016-04-04 ·...
TRANSCRIPT
1
ระบบนเวศแหลงน�า(Aquatic ecosystem)
สราวธ คลอวฒมนตรคณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร
มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
Aquatic ecosystem
• มน�าเปนตวกลาง (medium)
– คณสมบตของน�ากาหนดลกษณะของส�งมชวตในน�า
• การปรบตวเพ�อดารงชวตในน�า– การเคล�อนท�– การเปล�ยนแปลงของสภาวะแวดลอม– osmoregulation
คณสมบตของน�า
• การเปล�ยนแปลงของอณหภมของน�าในแหลงน�าเกดข�นนอยกวา และชากวาระบบนเวศบก
– น�ามความรอนจาเพาะสงทาใหอณหภมของน�าเปล�ยนแปลงนอยในแตละชวงวน
– น�ามความหนดสงกวาอากาศ ชวยพยงรางกายของส�งมชวตในน�าไดด
Aquatic ecosystem
– น�ามความหนาแนนสงสดท� 4 oC ส�งมชวตในเขตหนาวจงสามารถอยรอดได ท�งทาใหเกดการหมนเวยนของสารอาหารในแหลงน�า
– น�าเปนตวทาละลายท�ด ท�งสารละลายตาง ๆ และแกส
• ความสามารถในการละลายลดลงเม�ออณหภมสงข�น
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า• แพลงกตอน (Plankton)• เนคตอน (Nekton) • นวสตอน (Neuston) • เพอรไฟตอน (Periphyton) • และ สตวหนาดน (Benthos)
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า• แพลงกตอน (Plankton)
– อาศยลองลอยอยในมวลน�า ไมสามารถวายทวนกระแสน�าได
– จาแนกตามหนาท�เชงอาหาร• แพลงกตอนพช (Phytoplankton) • แพลงกตอนสตว (Zooplankton)
2
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า• แพลงกตอน (Plankton)
– จาแนกตามขนาด เชน • Microplankton (20-200 µm): ฟอแรมมน
เฟอรา ซลเอต โรตเฟอร• Mesoplankton (0.2-20 mm): หนอนธน ออ
สตราคอด โปรโตซวบางชนด• Macroplankton (2-20 cm): เคย หนอนธน• Megaplankton (20-200 cm): แมงกะพรน
หววน
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า
• ตวอยางแพลงกตอนสตว– โรตเฟอร– ไรน�า (Daphnia)– Ostracod– Copepod: Calanoid, Cycloploid– แมงกระพรนน�าจด– โปรโตซวตางๆ
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า
• เนคตอน (Nekton)
– อาศยลองลอยอยในมวลน�า มความสามารถวายน�าไดด (ทวนกระแสน�าได)
– เชน ปลา สตวสะเทนบกสะเทนน�า โลมา วาฬ
• นวสตอน (Neuston)
– อาศยอยเฉพาะท�ผวน�า เชนจงโจน�า
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า
• เพอรไฟตอน (Periphyton)
– อาศยเกาะอยตามวตถอ�น ๆ ในน�า เชน พชน�า และวตถลอยน�าอ�น ๆ
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า
• สตวหนาดน (Benthos) อาศยอยบรเวณผวดนในแหลงน�า
– ตวออนแมลงน�า เชน ชปะขาว (Baetidae) , ร�นน�าจด (Chironomidae), แมลงหนอนปลอกน�า (Hydroptilidae), แมลงปอ (Libellulidae)
– หอยตาง ๆ (Unionidae, Viviparidae, Thairidae)– ปน�าจด– หนอนแดง (Tubificidae)
ประเภทของส�งมชวตในแหลงน�า
– ตวอยางสตวหนาดนในทะเล
• ดอกไมทะเล
• ไสเดอนทะเล
• ดาวทะเล เมนทะเล ปลงทะเล
• หอยตาง ๆ
3
ประเภทของระบบนเวศแหลงน�า
• แบงประเภทไดตามปจจยตาง ๆ
• ประเภทหลกท�ใหญท�สดใชความเคม
– ระบบนเวศน�าจด (Fresh water ecosystem)
– ระบบนเวศน�าเคม (Marine ecosystem)
Aquatic ecosystem
• การแบงตามส�งแวดลอมอ�น ๆ
– ความลกและการไหลของน�า
– Substrate
– Dominant species
ความเคม (Salinity, S%o)
• คอคาปรมาณเกลอท�ละลายอยในน�า
• เกลอตาง ๆ ท�ละลายในน�าธรรมชาตเชน NaCl, MgSO4, CaSO4, HCO3
-
• น�าจด (Fresh water) <0.5 ppt
• น�ากรอย (Brackish) 0.5-30 ppt
• น�าเคม (Saline) 30-50 ppt
• น�าเกลอ (Brine) >50 ppt
Aquatic ecosystem
• ระบบนเวศน�าจด (Freshwater ecosystem)– ระบบนเวศน�าไหล (Lotic ecosystem) ex. Stream– ระบบนเวศน�าน�ง (Lentic ecosystem) ex. Lake
• ระบบนเวศน�ากรอย (Estuary)• ระบบนเวศน�าเคม (Marine ecosystem)
– บรเวณชายฝ�ง (Coastal ecosystem) – บรเวณทะเลเปด (Open sea ecosystem)
Aquatic ecosystem
• ระบบนเวศบรเวณชายฝ�ง อาจเรยกวาเปนเขตน�าข�นน�าลง (Intertidal zone)
– จาแนกจากซบสเตรต
• ระบบนเวศหาดเลน (Mud flat ecosystem)
• ระบบนเวศหาดทราย (Sandy beach ecosystem)
• ระบบนเวศหาดหน (Rocky shore ecosystem)
4
Aquatic ecosystem
• ระบบนเวศบรเวณชายฝ�ง
– จาแนกจากส�งมชวตเดน
• ระบบนเวศแนวปะการง (Coral reef ecosystem)
• ระบบนเวศหญาทะเล (Sea grass ecosystem)
ระบบนเวศแหลงน�าจด
• การปรบตวตอแหลงอาศยท�ละลายเกลอออกจากรางกาย
– การกาจดน�าสวนเกนออกจากรางกาย
– การดดซมเกลอแรจากน�าเพ�อทดแทนเกลอแรท�สญเสยไป
– ตวอยางเชน การปรบตวของปลาน�าจด
ระบบนเวศแหลงน�าจด
• เหงอกปลาดดซมเกลอเขาสรางกาย
• ไตดดซมเกลอกลบเขาสกระแสเลอด +ขบถายปสสาวะท�เจอจางมาก
Lake: Lentic ecosystem
• ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– พ�นดนท�กกเกบน�าไว และไมมการเคล�อนไหว
• ขนาดของแหลงน�าน�ง
– เลกเรยกวาบง (Pond)
– ใหญมากเรยกวาทะเลสาบ (Lake)
• ความแตกตางดานความลกอาจลกไมเกน 1 เมตรจนลกเกน 2,000 เมตร
Lake: Lentic ecosystem
• บงมกมความลกไมมากไมยนตนหลายชนด
สามารถหย �งรากและเตบโตได
• ทะเลสาบบางแหงอาจลกและกวางจนคลายคลงกบมหาสมทร
• ระบบนเวศแหลงน�าน�งมกมการเช�อมตอกบลาธาร ซ� งบางชวงลาธารน�อาจแหงไป โดยเฉพาะชวงฤดแลง
5
Lake: Lentic ecosystem
• การถายเทน�ามนอย มกแยกออกจากแหลงน�าอ�น
• แหลงน�าน�งอาจเกดจากสาเหตทางธรณวทยา
– ปากปลองภเขาไฟ หลมยบ ดนถลม การเปล�ยนทศของแมน�า (เชน บงโขงหลง) หรอจากส�งมชวตสรางข�น เชน บเวอรท�สรางเข�อนขวางลาน�าทาใหเกดบง
Lake: Lentic ecosystem
• ระบบนเวศแหลงน�าน�งเปนระบบนเวศท�มขอบเขตชดเจน
– เขตชายฝ�ง ผวน�า และพ�นดนใตน�า
• ขอบเขตของแหลงน�าน�งท�ชดเจนทาใหระบบนเวศแหลงน�าน�งแตละแหงมความแตกตางกนตามลกษณะขอบเขต และขนาดอยางชดเจน
ปจจยท�มผลตอแหลงน�าน�ง
• ปรมาณแสงสองผานลงในแหลงน�าน�งอาจลดลง
– มอนภาคแขวนลอยจานวนมาก
– ปรมาณแพลงกตอนในแหลงน�า
– อทธพลของแสงทาใหเกดการกระจายของปจจยทางกายภาพอ�น ๆ และส�งมชวตท�แตกตางกนตามปรมาณแสง
ปจจยท�มผลตอแหลงน�าน�ง
• ปรมาณออกซเจนละลายน�า (Dissolved oxygen, DO)
– สงผลตอองคประกอบท�มชวต
– ข�นกบกจกรรมการสงเคราะหดวยแสงของผผลต การหายใจของผบรโภค และอณหภม
• อณหภมสงข�น DO ลดลง
ปจจยท�มผลตอแหลงน�าน�ง
• อณหภม
– มการเปล�ยนแปลงไปตามฤดกาลและความลก
– อณหภมของน�าท�เปล�ยนแปลงตามความลกทาใหเกดการแบงช�นของน�า (Thermal stratification)
– น�าท�ความหนาแนนต�ากวาจะจมตวอยดานลาง และน�าท�ความหนาแนนนอย จะลอยอยขางบน
ปจจยท�มผลตอแหลงน�าน�ง
• อณหภม
– น�าท�ความหนาแนนนอย เชน น�าท�อณหภมสงหรอน�าแขง
– ระดบความลกท�อณหภมเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวเรยกวา เทอรโมไคลน (Thermocline)
6
Thermal stratification การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• แบงออกเปนเขตตาง ๆ ตามปรมาณแสงสองผานและการสงเคราะหแสงของผผลต
– เขตชายฝ�ง (Littoral Zone) หรอเขตน�าต�น
– เขตลมเนตก (Limnetic zone)
– เขตโปรฟนดอล (Profundal zone)
– เขตเบนธก (Benthic zone) หรอเขตหนาดน
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• เขตชายฝ�งเปนเขตน�าต�นบรเวณชายฝ�ง • แสงสามารถสองถงพ�นทองน�า • มความหลากหลายมากกวาเขตอ�น ๆ
– มแสงสองถงมากกวา – พชน�าจานวนมากอาศยอยได
• พชท�จมน�าบางสวน และชสวนของลาตนหรอใบเหนอน�า เชน กก ธปฤาษ ตาลปตรฤาษ พทธรกษา
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• พชท�ใบอยท�ผวน�า หรอ โผลพนน�าเฉพาะใบ เชน บวหลวง บวสาย บวบา หรอตบเตาใหญ และ กระจบ
• พชท�จมน�าท�งหมดมท�งท�เปนพชดอก เชน สาหรายหางกระรอก สาหรายพงชะโด สาหรายขาวเหนยว พลบพลงธาร
• สาหรายเซลลเดยวตาง ๆ
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• พชลอยน�าท�รากไมหย �งลงถงพ�นดน แตมโครงสรางเพ�อลอยอยท�ผวน�า เชน แหน จอกหหน และ ผกตบชวา
– สตวตาง ๆ ท�อาศยในเขตน�ไดแก หอยตาง ๆ ไฮดรา ฟองน�า โปรโตซว แมลงน�าตาง ๆ เชน ตวออนแมลงปอ ดวงด�ง มวนกรรเชยง แมลงหนอนปลอกน�า หนอนแดง และปลาท�เขามาอาศย หลบภย และหาอาหาร
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• เขตลมเนตก
– อยหางจากชายฝ�งออกไป และลกกวา
– ส�งมชวตท�อาศยอยในเขตน�ไดแก แพลงกตอนพช (Phytoplankton) แพลงกตอนสตว (Zooplankton) และ เนคตอน (Nekton) เชน ปลาตาง ๆ
7
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– ปลาในแหลงน�าน�งจะวายน�าไดไมดเทาปลาในแหลงน�าไหลท�กลามเน�อมการพฒนาเพ�อวายทวนกระแสน�าเช�ยวไดดกวา
– มแพลงกตอนเปนส�งมชวตหลก
– หวงโซอาหารหลกจะเร�มตนจากแพลงกตอนพช และถายทอดพลงงานไปยงแพลงกตอนสตวขนาดเลกจนถงปลาขนาดใหญ
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• เขตลมเนตกเปนเขตท�ไดรบแสงอาทตยอยางเตมท�
– แพลงกตอนพชอยใกลบรเวณผวน�าอยางหนาแนน ซ�งดงดดแพลงกตอนสตว
– ซ� งอาจทาใหเกดปรากฎการณการอพยพตามแนวด�งของแพลงกตอนสตวในชวงวนตามแพลงกตอนพช
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• เขตโปรฟนดอลคอเขตท�ลกลงไปจากเขตลมเนตก
– แสงสองถงไดนอยหรอไมม เรยกอกอยางวาเปนเขตลมเนตกท�ไมมแสง (aphotic zone)
• แบงดวยเขตคอมเพนเสตของแสง(compensation level of light) ซ� งเปนจดท�สมดลระหวางอตราการสงเคราะหดวยแสง และอตราการหายใจ
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– ส�งมชวตในเขตน�ไดรบอาหารจากเขตลมเนตกในรปของซากอนทรย และสารอนทรยในรปแบบอ�น ๆ
– กจกรรมการยอยสลายกบสารอาหารท�ไดรบมาจากน�าช�นบนเปนปจจยท�มผลตอปรมาณออกซเจนของน�าในเขตน� สง
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– หากมสารอาหารตกลงมามากจลนทรยตาง ๆ จะยอยสลายสารอนทรยมากข�น ความตองการออกซเจนจงมากข�น และทาใหปรมาณออกซเจนลดลง
– หากจลนทรยใชออกซเจนหมด การหายใจของจลนทรยจะหายใจโดยไมใชออกซเจนแทน และทาใหเกดสภาวะมลภาวะเกดข�น
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• เขตเบนธก คอสวนของพ�นทองน�าหรอหนาดน
• เขตน� เปนท�อยของสตวหนาดนและจลนทรยตางๆ โดยเฉพาะกลมท�หายใจแบบไมใชออกซเจน หรอ ทนตอสภาวะออกซเจนต�าไดด
• ส�งมชวตตาง ๆ อาจคบคลานอยตามผวหนาดนในแหลงน�าหรอฝงตวอยในโคลน
8
การแบงเขตของระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• เม�อความลกของน�าเปล�ยนการปรากฏของส�งมชวตตาง ๆ ในเขตน�อาจเปล�ยนตามไปดวย
• ส�งมชวตท�มรปแบบคลายกน คอ เพอรไฟตอน เชน สาหรายเซลลเดยว และ ไดอะตอม แตจะเกาะตดอยบรเวณผวของพชน�า และมกอยในเขตท�แสงสองถง
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• ระบบนเวศแหลงน�าน�งอาจเปล�ยนแปลงตามสภาพแวดลอมโดยรอบ
– การไหลเขาของน�า
– การพดพาสารอาหาร
– ตะกอนลงสแหลงน�า
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• แหลงน�าท�มสารอาหารมากเรยกวาภาวะยโทรฟ (Eutrophy)
– พชน�าและสาหรายตาง ๆ จะเจรญเตบโตไดด
– สของน�าในแหลงน�าอาจเปล�ยนเปนสเขยวตามความหนาแนนของสาหรายเซลลเดยว
– เม�อส�งมชวตตาง ๆ ตายจะจมลงสสวนท�ลกลงไป
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– แบคทเรยจะยอยสลายซากอนทรยและสารอนทรยตาง ๆ
– ออกซเจนลดลง – ส�งมชวตท�ทนตอการขาดออกซเจนไมไดจะ
หายไปจากบรเวณน� – ความหลากหลายลดลง แตมวลชวภาพและ
ความหนาแนนของส�งมชวตในเขตเบนธกยงคงไมเปล�ยนแปลง
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• แหลงน�ามสารอาหารนอยเรยกวาภาวะโอลโกโทรฟ (Oligotrophy)
– มกเปนแหลงน�าทมสดสวนผวน�าตอปรมาตรนอย (มความลกมาก)
– ใส
– เปนสน�าเงนจนถงเขยวแกมน�าเงนเม�อไดรบแสงแดด
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– สารอนทรยท�ตกสบรเวณกนแหลงน�าต�า
– ความตองการใชออกซเจนนอย
– จลนทรยท�อยกนแหลงน�ามประชากรนอยกวาและมกจกรรมนอยกวา ในภาวะยโทรฟ
9
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• ในกรณสารอาหารร�วไหล (ป ย +ของเสยจากครวเรอน) เขาสแหลงน�าจานวนมาก จะเกดภาวะไฮเปอรโทรฟ (Hypertrophy)
– มสารอาหารมากเกนไป
– ทาใหสาหรายเซลลเดยวเพ�มจานวนมากผดปกต
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
– ผลท�อาจตามมาคอแสงสามารถสองลงในแหลงน�าไดนอยลง
• สาเหตของการขาดแคลนออกซเจน
– ทาใหสตวน� าตายและเกดน�าเนาเสยในท�สด
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• การหมนเวยนของน�าในแหลงน�าน�งอาจมการหมนเวยนตามแนวด�งจากผลของอณหภมของน�าท�เปล�ยนแปลงตามฤดกาล เรยกวา overturn
– เกดไดปละ 2 คร� ง
• ชวงฤดใบไมผล
• ชวงฤดใบไม
ระบบนเวศแหลงน�าน�ง
• การเปล�ยนแปลงของอณหภมทาใหความหนาแนนของน�าเปล�ยนแปลง
• น�าท�ความหนาแนนต�าจะจมลงสกนทะเลสาบ เม�อน�าท�ผวน�าหนาแนนมากกวาจะจมตวลง
• ทาใหมการผสมของน�า และมการนาสารอาหารจากกนทะเลสาบข�นมาดานบน
• ทาใหการหมนเวยนสารอาหารเกดข�น
Stream: Lotic ecosystem
• เกดจากน�าปรมาตรหน�งไหลไปตามหนาดน
• อาจแหงไปในฤดแลง
• มกมจดกาเนดมาจาก
– แหลงตนน�าท�เปนแหลงน�าซบ น�าพ ตาน�า
– หมะบนยอดเขา
Stream: Lotic ecosystem
• พ�นท�เหลาน�มกอยในท�สง
– น�ามการรวมกนมากข�นและไหลไปตามหนาดน
– เกดเปนหวย ลาธาร คลอง และกลายเปนแมน�าในท�สด
– ไหลไปรวมกบทะเลหรอทะเลสาบตอไป
10
Stream: Lotic ecosystem
• ลกษณะสณฐานของแหลงน�าไหลมความหลากหลายสง
– ระดบความลกท�แตกตางตามปรมาณน�าท�อาจเปล�ยนแปลงตลอดท�งป
– การไหลของน�ามกกดเซาะสวนตาง ๆ ของลาน�า เชนพ�นทองน�า และชายฝ�ง ทาใหแหลงน�ามสวนท�ลกและต�น
Stream: Lotic ecosystem
– ลาน�าท�ถกกดเซาะตามชายฝ�งอาจทาใหมลกษณะท�โคงมากข�น จนคดเค�ยว
– บางกรณอาจทาใหกลายเปนแหลงน�าท�มรปรางคลายเกอกมา (Oxbow lake)
Stream: Lotic ecosystem
• มความหลากหลายของอณหภมตลอดลาน�า
– จากการไหลของน�า
• อณหภมบรเวณตนน�าต�ากวาปลายน�า
– เน�องจากมรมเงาจากพชบรเวณรมน�าปกคลม
–ไดรบแสงอาทตยนอยกวา
Stream: Lotic ecosystem
• ม DO สงกวาแหลงน�าน�ง
– ผวน�ามการสมผสกบอากาศสงกวาแหลงน�าน�ง
• โดยเฉพาะบรเวณน�าตก
– ส�งมชวตท�อาศยในแหลงน�าไหลมกทนทานตอการขาดออกซเจนไดนอย
Stream: Lotic ecosystem
• ความเรวของกระแสน�าทาใหซบสเตรตท�พ�นทองน�าแตกตางกน
– หากน�าไหลเรว (เรวกวา 50 ซม. ตอวนาท)
• พ�นทองน�ามกเปนหน และกรวดขนาดใหญ (ใหญกวา 5 มม.)
• ซบสเตรตท�เลกกวาจะถกน�าพดพาไป
Stream: Lotic ecosystem
– เม�อน�าไหลเอ�อย
• พ�นทองน�ามซบสเตรตท�ขนาดเลกลง
–กรวดขนาดเลก ทราย และโคลนละเอยด
• น�าจากตนน�าไหลเรว (อยในพ�นท�ลาดชน)
• แหลงน�าท�หางไกลจากพ�นท�ตนน�าจะเปนพ�นราบมากข�น ทาใหความเรวของน�าลดลง
– ลาน�าในสวนน�มกมลกษณะคดเค�ยว
11
Stream: Lotic ecosystem
• ผลของความเรวของน�าตอส�งมชวต
– ในลาธารท�ไหลเช�ยวจะมผลกระทบโดยตรงจากการไหลของน�า
• สตวท�ยดเกาะกบซบสเตรตท�แขงแรง
• สตวท�วายน�า มกลามเน�อดานขาง (Lateral muscle) ท�พฒนาดเพ�อการวายทวนกระแสน�า
Stream: Lotic ecosystem
• สตวบางสวนหลบอยตามวตถตาง ๆ เน�องจากตานทานแรงกระแสน�าไมได
• สตวบางชนดสรางใยหรอเมอกเพ�อเช�อมตดกบหน
• สตวหนาดนตาง ๆ ท�พบไดแก หอยตาง ๆ พลานาเรย ตวออนของแมลงน�ากลมตาง ๆ เชน แมลงเกาะหน แมลงชปะขาว แมลงหนอนปลอกน�า และร�นดา
Stream: Lotic ecosystem
• สตวท�อาศยในแหลงน�าเช�ยวมกมความตองการออกซเจนสง
– ปกตแหลงน�ามการเคล�อนไหวสง DO จงสง
– สตวตาง ๆ จะไดรบออกซเจนจากน�าท�ไหลผานรางกายโดยปกต
– หาก DO ต�ากวาปกตแมเพยงเลกนอย สตวหลายชนดอาจไมสามารถดารงอยได
Stream: Lotic ecosystem
• พชน�าตาง ๆ มกเกาะตดกบพ�นผวของซบเสตรต โดยเฉพาะหนขนาดใหญ
– สาหรายท�มรปแบบเปนเสนสายใชโฮลฟาสต (Holdfast) ยดเกาะผวหน
Stream: Lotic ecosystem
• แหลงน�าไหลท�น�าไหลเอ�อย – ปลาท�อาศยอย
• กลามเน�อดานขางมพฒนาการนอย• มรางกายแบน (Compressed body) เพ�อการวาย
น�าในดงพรรณไมน�า – สตวอ�น เชน Pulmonate snail ปลาท�หากนตามพ�น
โคลน หรอทรายละเอยด เชน ปลาดก ปลากด– ท�บรเวณผวน�ามจงโจน�าอาศย เน�องจากผวน�าม
การเคล�อนไหวนอยลง
12
Stream: Lotic ecosystem
• สตวไมมกระดกสนหลงท�อาศยอยในแหลงน�าไหลแบงไดออกเปน 4 กลมตามการกนอาหาร
– เชรดเดอร (shredders)
– คอลเลคเตอร (collectors)
– เกรซเซอรหรอสเครปเปอร (grazers or scraper)
– เกาเจอร(gougers)
Stream: Lotic ecosystem
• เชรดเดอร
– เปนกลมท�กนซากอนทรยขนาดใหญ (coarse particulate organic matter; CPOM) เชน ใบไมท�รวงสแหลงน�า
– ใบไมเหลาน� จะนมลงเพราะซากใบไมดดซบน�าเขาไป
– นอกจากน�แบคทเรยและราตาง ๆ เร�มเขายอยสลายเศษใบไมเหลาน�
Stream: Lotic ecosystem
– ตวอยางของสตวกลมน� ไดแก ตวออนของแมลงวนขายาว (crane fly) แมลงหนอนปลอกน�า และ แมลงเกาะหน
– เชรดเดอรทาให CPOM มขนาดเลกลง
• พลงงานท�ไดจาก CPOM มไมมาก
• สวนใหญไดจากพลงงานแบคทเรยและราท�อยท�ใบ
Stream: Lotic ecosystem
– เชรดเดอรไดพลงงานจากการกน (ยอยและดดซบได) CPOM ประมาณรอยละ 40
– รอยละ 60 ของ CPOM กลายเปนอจจาระ
• กลายเปนซากอนทรยขนาดใหญ (fine particulate organic matter; FPOM)
• และถกนาไปใชโดยส�งมชวตกลมอ�นตอไป
Stream: Lotic ecosystem
• คอลเลคเตอร
– กลมท�เกบรวบรวม FPOM เพ�อเปนอาหารโดยอาจใชการกรอง (filtering) หรอการเกบสะสม (gathering)
– ตวอยางของคอลเลคเตอรท�ใชวธการกรองไดแก ตวออนของแมลงน�าเชน ร�นดา แมลงหนอนปลอกน�าท�สรางใย (net spinning caddis fly)
Stream: Lotic ecosystem
– คอลเลคเตอรท�ใชวธรวบรวม FPOM ตามพ�นโคลนไดแก ตวออนของร�น (midge)
– คอลเลคเตอรไดสารอาหารสวนมากมาจากแบคทเรยท�เกาะอาศยอยกบ FPOM ท�มนกนเขาไป
13
Stream: Lotic ecosystem
• เกรซเซอร
– กลมท�กนสาหรายตามผวหน และกอนกรวด
– ตวอยางของเกรซเซอร เชน เหรยญน�า (water penny; Psephenus spp.) ตวออนของแมลงหนอนปลอกน�ากลมท�ไมเกาะตดกบซบสเตรต
– การขดกนอาหารตามพ�นผวของเกรซเซอรทาใหเกด FPOM ในแหลงน�า
Stream: Lotic ecosystem
• เกาเจอร
– กลมสตวท�เจาะรบนซากไมตาง ๆ ท�รวงหลนลงสแหลงน�า
– เปนตวท�ทาใหซากไมมขนาดเลกลงอยางชา ๆ
Stream: Lotic ecosystem
• เกาเจอร
– กลมสตวท�เจาะรบนซากไมตาง ๆ ท�รวงหลนลงสแหลงน�า
– เปนตวท�ทาใหซากไมมขนาดเลกลงอยางชา ๆ
Stream: Lotic ecosystem
• สตวท�งส�กลมจะถกกนโดยปลา
– เชน ปลาเทราต ปลาสกล Cottus
– ผลาอ�น ๆ เชน ตวออนของแมลงชางกรามใหญ (Dobsonfly)
Stream: Lotic ecosystem
• โครงสรางของลาน�าแตละชวงตลอดลาน�าจนถงปากอาวอาจเปล�ยนแปลงไปตามปจจยทางส�งแวดลอม
• บรเวณตนน�า
– น�ามกไหลเช�ยว เยน และอยใตรมเงาของตนไมตาง ๆ
– แหลงอาหารของส�งมชวตตาง ๆ จะมาจากระบบนเวศบกท�อยโดยรอบเปนหลก
14
Stream: Lotic ecosystem
– แหลงอาหารจากภายนอกอาจมสดสวนสงถงรอยละ 90 ของสารอนทรยท�เขาสระบบ
– มการสรางพลงงานในระบบมบทบาทในระบบนเวศนอยกวา CPOM จากภายนอก
– ส�งมชวตเดน• กลมของเชรดเดอร • กลมของเกรซเซอรมนอยท�สด (สะทอนถง
อตราการผลตของผผลตมนอย)
Coarse particulateorganic matter
Fine particulateorganic matter
Stream: Lotic ecosystem
• ในลาธารท�ใหญข�น
– พชรอบแหลงน�าจะมบทบาทนอยลง
– ผวน�าท�สมผสกบแสงอาทตยมมากข�น
– น�ามอณหภมสงข�น
– ความลาดชนของพ�นท�ลดลง
– กระแสน�าไหลชาลง
Stream: Lotic ecosystem
– แหลงน�าในชวงน�พ�งพาระบบนเวศบกท�อยรอบขางนอยลง
– การสงเคราะหแสงเกดไดมากข�น
– อตราผลผลตจากสาหรายและพชน�าสง
– ในลาธารชวงน�จะมอตราผลผลตรวมสงกวาอตราการหายใจ
Stream: Lotic ecosystem
– เม�อ CPOM ลดลงกลมเชรดเดอรจงมสดสวนลดลงตาม
– กลมส�งมชวตเดนเปนกลมของ คอลเลคเตอรและเกรซเซอร
• คอลเลคเตอรจะกน FPOM ท�ไหลมาจากตนน�า
• เกรซเซอรจะขดกนพชน�าและสาหราย
Stream: Lotic ecosystem
– ผลามการเปล�ยนเปนชนดท�อาศยอยในน�าท�อณหภมสงข�น
– มปลาท�หากนตามพ�นโคลนมากข�น
– ชวมวลของปลาในแหลงน�าสงกวาในเขตตนน�า
15
Coarse particulateorganic matter
Fine particulateorganic matter
Stream: Lotic ecosystem
• ลาธารใหญจนกลายเปนแมน�า
– ลาน�าจะกวางและลกข�น
– มปรมาตรน�าไหลผานมากข�น แตกระแสน�าจะชาลง
– ตะกอนตาง ๆ จะมการทบถมกนตามพ�นทองน�ามากข�น
– อตราผลผลตของผผลตในแหลงน�าและจากพ�นท�ชายฝ�งลดลง
Stream: Lotic ecosystem
– โครงสรางทางพลงงานกลบไปพ�งพาพลงงานจาก FPOM ท�ไหลมากบตนน�าเปนตนกาเนดของพลงงาน
– ส�งมชวตเดนเปล�ยนเปนกลมของสตวท�อาศยอยตามพ�นทองน�า
Stream: Lotic ecosystem
• การขวางทางไหลของน�าเชนการสรางเข�อนสรางผลกระทบตอท�งการไหลของน�า นเวศวทยา และชววทยาของส�งมชวตในแหลงน�า
– เร�มเปล�ยนจากระบบนเวศแหลงน�าไหลเปนระบบนเวศแหลงน�าน�งแทน
– ในภาวะปกตแหลงน�าไหลจะพบกบความผนแปรตามฤดกาล
Stream: Lotic ecosystem
• น�าหลากในฤดฝนทาใหเกดการพดพาของตะกอนและสารอนทรย
• ในฤดแลงระดบน�าลดลงมาก
–พ�นดนรมน�าไดสมผสกบอากาศมากข�น
– เกดการยอยสลายสารอนทรยไดสมบรณมากข�น
–ทาใหเกดพลวตท�คงสภาพของแหลงน�าไหลได
Stream: Lotic ecosystem
• เม�อเกดการก�นน�าของเข�อนจะเปล�ยนท�งการหมนเวยนสารอาหารและความตอเน�องของสายน�า
• บรเวณทายเข�อนจะมปรมาณน�านอยกวาปกต
• บรเวณเหนอเข�อนจะกลายสภาพเปนแหลงน�าน�ง (ทะเลสาบ)
– แตมน�าไหลเขาตลอดเวลา
16
Stream: Lotic ecosystem
– น�าพดพาสารอนทรยตาง ๆ มาดวย ทาใหมสารอนทรยปรมาณมากสะสมอยในเข�อน
– เม�อสารอนทรยยอยสลายจะกระตนการเตบโตของสาหรายและพชน�า
• ทาใหเกดแพลงกตอนบลม (Plankton bloom)
• มพชลอยน�าเพ�มจานวนจนปกคลมท�ผวน�าอยางหนาแนน
Stream: Lotic ecosystem
– ปลาท�เหมาะสมกบแหลงน�าน�งจะเขามาแทนปลาชนดเดมท�เหมาะสมกบการอาศยในแหลงน�าไหล
Stream: Lotic ecosystem
• ประเภทของเข�อนสงผลตอระบบนเวศแตกตางกน
– เข�อนปองกนน�าทวม
• ควบคมปรมาณน�าไมใหไหลเรวเกนไป
• ขนาดของแองน�าเหนอเข�อนคอนขางเลก
• สรางผลกระทบคอนขางนอย
Stream: Lotic ecosystem
– เข�อนเอนกประสงค ท�สรางสาหรบการผลตกระแสไฟฟา การชลประทาน และวตถประสงคอ�น ๆ
• ทาใหเกดแองน�าขนาดใหญเหนอเข�อน
• มการขยายตวของเขตชายน�าอยางมาก
• ส�งมชวตท�อยบรเวณชายน�าเดมอาจตายท�งหมด
Stream: Lotic ecosystem
• ขณะปลอยน�าเพ�อป�นไฟสตวหนาดนอาจตองประสบกบความลาบากจากกระแสน�าท�เปล�ยนแปลงจากกจกรรมของเข�อน
ชะวากทะเล (Estuary)
• ชะวากทะเล
– เปนบรเวณท�น�าจดไหลพบกบน�าทะเล พบบรเวณปากแมน�า
– บรเวณน�น�าทะเลจะถกเจอจางดวยน�าจดจากแผนดน
– ชะวากทะเลแตละสถานท�จะแตกตางกนไปตามขนาด รปราง และปรมาตรของน�าท�ไหลลงสทะเล
17
ชะวากทะเล (Estuary)
– ขณะท�น�าจดไหลปะทะกบน�าทะเลทาใหตะกอนท�แขวนลอยกบน�าตกตะกอนอยท�บรเวณน�
– ตะกอนตาง ๆ จะสะสมอยท�พ�นทองน�าบรเวณปากแมน�า (Delta)
– ตะกอนดนท�สะสมอาจสงพอท�จะโผลพนน�าในชวงน�าลง
ชะวากทะเล (Estuary)
– ขณะเดยวกนน�าทะเลจะกดเซาะตะกอนตามชายฝ�งเชนกน
– หากการทบถมมากกวาการกดเซาะจะทาใหเกด
• เกาะแกงตาง ๆ
• หาดสนดอน (Barrier beach)
• ทะเลสาบน�ากรอย (Brackish lagoon)
ชะวากทะเล (Estuary)
• โครงสรางของชะวากทะเลจะเปล�ยนแปลงไปตามการปะทะกนของน�าจดกบน�าทะเล
– ข�นกบฤดกาล และน�าข�น-น�าลง – หากน�าจดมปรมาณมากและไหลเรวล�มน�าจด-
ล�มน�าเคมจะมลกษณะแหลม • น�าเคมท�มความถวงจาเพาะสงกวาจะอย
ดานลาง • ล�มน�าจดจะอยดานบน
ชะวากทะเล (Estuary)
– หากน�าจดมปรมาณนอย
• ล�มน�าจดจะมลกษณะปานมากข�น
• ท�งน� ข�นกบปรมาณน�าเคมและน�าข�น-น�าลงดวย
ชะวากทะเล (Estuary)
• อตราผลผลตของระบบนเวศชะวากทะเลโดยท�วไปสงมาก
– สารอาหารมาจากท�งแมน�าและทะเลเกดการตกตะกอนเม�อมการปะทะกน
– อตราผลผลตของแพลงกตอนพชตอป (Annual phytoplankton primary productivity) เฉล�ยอยท� 252 g C m−2 yr−1 ซ� งอาจสงไดถง 1,890 g C m−2 yr−1
18
ชะวากทะเล (Estuary)
• แมอตราผลผลตสงแตความแปรปรวนของสภาพแวดลอมท�งดานความเคม ระดบน�า และอณหภม
– ทาใหระบบนเวศชะวากทะเลมความหลากหลายทางชวภาพต�า
– ส�งมชวตท�อาศยอยไดจาเปนตองสามารถดารงชวตอยไดในสภาวะแวดลอมท�เปล�ยนแปลงตลอดเวลา
ชะวากทะเล (Estuary)
• เชน ปลาท�มชวงความทนทานตอความเคมกวางมาก (Euryhaline)
• ส�งมชวตใดท�สามารถทนอยกบสภาพแวดลอมท�เปล�ยนแปลงบอยของชะวากทะเลจะมจานวนมากเน�องจากมอาหารอดมสมบรณ