บทท 20 อวนและการออกแบบอวน

20.1 เนออวน (Net) เนออวน คอ ตาอวน (Mesh) จ านวนมากมาถกรวมตอเนองกนเปนเนออวนหรอผนอวน (Net) โดยปกตใน 1 ตาอวนจะประกอบดวยเงอนหรอปม (knot) จ านวน 4 ปม และเสนดายหรอขา (leg or bar) 4 ขา

ภาพท 20.1 แสดงลกษณะของตาอวน

ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ 20.2 สวนประกอบตาง ๆ ของเนออวน ในการอธบายถงเนออวนนน โดยปรกตจ าเปนตองบอกสวนประกอบตาง ๆ ดงตอไปน 20.2.1 วสดทใชประกอบเสนดายอวน 20.2.2 ขนาดของเสนดาย 20.2.3 เงอนหรอปม (knot) เงอนทใชในการผกอวนส าหรบการประมงนน มอยหลายชนดในอดตนยมใชเงอนแนน (Flat knot) เนองจากวสดเปนพวกเสนใยจากธรรมชาต มความลนนอย ขอดของเงอนชนดนคอเงอนคอนขางแบนเรยบจงมความตานทานตอแรงเสยดสของน านอย แตมขอเสยคอเมอไดรบ

แรงดงไมสม าเสมอแลวจะท าใหตาเงอนรดไดงาย ส าหรบในปจจบนเงอนทนยมใชกนมากคอ เงอนหก (trawler knot) ซงมขอดคอเงอนไมหลดงาย พบไดโดยทว ๆ ไป ทงอวนไนลอนและอวนโพล นอกจากนแลว

อวนและการออกแบบอวน

184

ยงมเงอนหกค (Double trawler knot) เงอนชนดนจะหลดยากมาก นยมใชกบวสดทมความลนสงสามารถพบไดในเนออวนประเภทอวนเอน เนออวนนอกจากชนดทผกตาเงอนแลว ยงมเนออวนบางอยางซงผลตขนมาโดยไมมการผก

ตาเงอน เชน เนออวนแบบไมมเงอน (Knotless) และเนออวนแบบมนเนา (Minnow)

อวนและการออกแบบอวน

185

ภาพท 20.2 แสดงลกษณะของเงอนทใชผกตาอวน และอวนแบบไมมตาเงอน ทมา : Nomura, 1985

20.2.4 ขนาดตาอวน (Mesh size) การวดขนาดตาอวนมหลายวธ ขนอยกบทองทแตละแหง แตหลกเกณฑทใชม 2 แบบ คอ วดจ านวนตา และวดตามจ านวนแถว ส าหรบการวดขนาดตาอวนทนยมใชกนอยางแพรหลาย คอ การวดตาตรง (Stretched mesh)

ภาพท 20.3 แสดงลกษณะการวดขนาดตาอวนแบบ Stretched measure ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ

ตารางท 20.1 แสดงการวดขนาดตาอวน

ระบบ แหลงทใช การวด Stretched measure Square measure Pasada Omfar Row Fushi of Setsu

ทวไป ประเทศในยโรป สเปน โปรตเกส นอรเวย สวเดน เนเธอรแลนด องกฤษ ญปน

เทากบความยาว 2 ขา เทากบความยาว 1 ขา จ านวนตาในความยาว 20 cm. จ านวนแถวในความยาว 0.628 เมตร จ านวนแถวในความยาว 1 หลา จ านวนปมในความยาว 6 นว

ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ

20.2.5 ความยาวอวน (Stretched length of net) การวดความยาวอวนจะวดโดยการดง

อวนและการออกแบบอวน

186

อวนใหตาอวนตงแบบวดขนาดตาอวนแบบตาตรง แลวท าการวดตามความยาว หนวยทใชในการวดความยาวอวน โดยปกตแลวจะใชหนวยเปนเมตร 20.2.6 ความลกอวน (stretched depth of net) ความลกหรอความกวางของผนอวน หรอบางครงเรยกวาหนาสาด สวนมากมกจะวดหรอแสดงดวยจ านวนตาอวน เชน อวนลก 100 ตา หรออวนมหนาสาด 300 ตา เปนตน โดยปกตอวนททอออกมาจากโรงงานจะมความลกหรอหนาสาดแตกตางกนไป แต

โดยมากถาเปนอวนทมขนาดตาเลก อวนททอออกมาจะมความลกหรอจ านวนตาของหนาสาดมาก แตถาเปนอวนตาใหญแลวจ านวนตาของหนาสาดจะนอย

20.2.7 ตาปะทง (Selvage) ตาปะทงเปนตาอวนทอยบรเวณขอบของเนออวน เพอเพมความแขงแรงใหแกผนอวน ทงนเนองจากบรเวณขอบของเนออวนเปนบรเวณทไดรบแรงดงจากสายคราวอวนโดยตรง จงตองรบแรงมากกวาเนออวน (Main net) ดงนน ขนาดของเสนดายทใชท าตาปะทงจะมขนาดใหญกวาเสนดายทใชท า main net หรออาจท าโดยใชจ านวนเสนดายเพมขน โดยทว ๆ ไป ตาปะทงทพบมใชกนอย มอย 3 แบบ คอ ตาปะทงเดยว ตาปะทงค และตาปะทงทงตาคและตาเดยว

ภาพท 20.4 แสดงลกษณะตาปะทงแบบตาง ๆ

ทมา : Nomura, 1977.

20.3 การออกแบบอวน (Fishing gear design) ในการออกแบบเครองมอประมงจ าเปนตองทราบเกยวกบเรองตาง ๆ หลายเรอง ทงน

เนองจาก เครองมอประมงเมออยในน าจ าเปนตองรกษารปทรงใหสมดลกบแรงพยง (Buoyancy) ของทน แรงจมตว (Sinking power) ของลกถวงและแรงอนเกดจากเนออวนและเชอก รวมทงเครองมอประมงจะตองคง

อวนและการออกแบบอวน

187

รปตามทออกแบบไวเมอมแรงกระท าจากกระแสน าดวย ซงเรองตาง ๆ ทควรทราบในการออกแบบเครองมอประมงมดงน 20.3.1 ทนและลกกระสง (Buoy and float) ทนและลกกระสงท าหนาทในการพยงใหเครองมอท าการประมงคงรปอยไดหรอพยงใหอยในระดบความลกทตองการ เพอใหการจบสตวน าเปนไป

อยางมประสทธภาพ วสดทน ามาใชสรางทนและลกกระสงนนมมากมายหลายชนด แตเดมนยมใชวสดจาก

ธรรมชาต เชน ไมไผ ไมทองหลาง ไมนน และไมแคปา เปนตน ตอมามการประดษฐลกกระสงจากวสดอยางอน เชน เหลก อลมเนยมและแกว แตในปจจบนนยมใชลกกระสงทประดษฐจากวสดสงเคราะห เชน พลาสตก โฟมยาง เปนตน ในการเลอกลกกระสงเพอใชในทางการประมงนนมขอควรพจารณา ดงน

20.3.1.1 ตองมแรงลอยตวมาก ซงหมายถงตองท าจากวสดทมคาความถวง จ าเพาะต า

20.3.1.2 เมอไดรบความกดของน าแลวคาของแรงลอยตวตองไมเปลยนไป มาก

20.3.1.3 มความทนทานไมแตกช ารดงาย 20.3.1.4 มรปรางเหมาะสมกบเครองมอแตละชนดสามารถผกยดตดกบเครอง

มอไดงาย มขนาดเหมาะสมไมเกะกะขณะท าการประมง 20.3.1.5 หาไดงายและราคาถก

อวนและการออกแบบอวน

188

ภาพท 20.5 แสดงลกษณะของลกกระสงแบบตาง ๆ ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ

เนองจากลกกระสงหรอทนใชส าหรบเพมแรงพยงหรอแรงลอยตวของเครองมอท าการ

ประมง ดงนนจงจ าเปนตองทราบถงแรงลอยตวของลกกระสงทน ามาใช ซงสามารถหาไดจากสมการตอไปน

B = V – W 1 เมอ B = แรงลอยตวของลกกระสง (กรม) V = ปรมาตรของลกกระสง (ลกบาศกเซนตเมตร) W = น าหนกของลกกระสง (กรม) และจาก W = VG 2 เมอ G = คาความถวงจ าเพาะของลกกระสง เมอแทนคาจากสมการท 2 ในสมการท 1 จะได B = V – VG = V (1 – G) 3 และจากสมการท 2 จะได V = W/G 4 เมอแทนคาสมการท 4 ในสมการท 1 กจะได B = W/G – W = W (1/G-1) 5

ดงนนเมอทราบคาน าหนก ปรมาตรหรอคาความถวงจ าเพาะของลกกระสง กสามารถหาแรงลอยตวของลกกระสงไดจากสตรตามสมการท 1, 3 และ 5

ตารางท 20.2 แสดงคาความถวงจ าเพาะและแรงลอยตวของลกกระสงทท าจากวสดตาง ๆ

Material Apparent specific gravity (g/cm3)

Buoyancy per unit weight (kg/kg)

Cork Paulownia Cryptomeria Bamboo Pine

0.7175 (0.321) 0.294 (0.785) 0.432 (0.964) 0.500 0.598 (1.09)

4.71 (2.12) 2.40 (0.27) 1.31 (0.04) 1.00 0.67 (-0.08)

อวนและการออกแบบอวน

189

ตารางท 20.2 (ตอ)

Material Apparent specific gravity (g/cm3)

Buoyancy per unit weight (kg/kg)

Glass Ball : 15 cm. dia. 30 cm. dia. P.V.C Synthetic Float Synthetic Rubber Aluminium Alloy Float : 7 in. dia. 8 in. dia. Armoured Steel Float : 7 in. dia. 8 in. dia. 10 in. dia.

0.348 0.244 0.2 0.134 0.160 - - - - -

1.87 3.09 - 6.46 5.25 2.16 2.49 2.00 2.24 3.47

หมายเหต : คาในวงเลบคอแรงพยงตวคงเหลอหลงจากแชทงไวในน า 30 วน ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ

ตวอยาง 20.1 จงหาแรงลอยตวของทนทมน าหนก 1,000 กรม และมคาความถวงจ าเพาะเทากบ 0.2 จาก B = W (1/G-1) และจากโจทย W = 1,000 กรม G = 0.2 ดงนน

B = 1,000 (1/0.2-1) B = 1,000 (5-1) B = 4,000 กรม

อวนและการออกแบบอวน

190

ตวอยาง 20.2 อวนไนลอนหนก 21 กก. ในอากาศ ถาหากตองการใหมแรงพยงจากลกกระสง พ.ว.ซ เปน 2 เทา ของน าหนกอวนในน า จงหาวาตองใชลกกระสงกชน ถา พ.ว.ซ มน าหนกในอากาศชนละ 100 กรม (ก าหนดใหอวนไนลอนเมออยในน ามน าหนกเหลอรอยละ 13 ของน าหนกในอากาศ)

แรงจมตวของเนออวน = 21,000 x 13 = 2,730 กรม 100 B = W ( 1-1)7 G 2(2730) = W ( 1 - 1) 0.2 W = 5,460 = 1,365 กรม 4 พ.ว.ซ 1 ชน หนก 100 กรม = 1,365 = 14 ชน 100 20.3.2 ลกถวง (Sinker) ลกถวงเปนสวนประกอบของเครองมอประมงทท าหนาทเพมแรงจมตว (Sinking power) ซงจะตรงกนขามกบลกกระสง ดงนนวสดทน ามาใชท าลกถวงจงตองเปนวสดทมคาความถวงจ าเพาะมากเพอเพมแรงจมตว วสดทใชท าลกถวงมหลายชนด เชน ตะกว เหลกและกอนหน เปนตน แตทนยมใชกนมาก คอ ตะกว ในการเลอกลกถวงส าหรบใชในการประมง มขอพจารณาดงน 20.3.2.1 มแรงจมตวมาก ซงหมายถงวสดทใชตองมคาความถวงมาก 20.3.2.2 แขงแรงไมแตกช ารดงาย 20.3.2.3 มรปรางเหมาะสมผกยดกบเครองมอไดงาย 2.4 หาไดงายและมราคาถก

อวนและการออกแบบอวน

191

ภาพท 20.6 แสดงลกษณะของลกถวงแบบตาง ๆ ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ

เนองจากลกถวงใชส าหรบเพมแรงจมตวใหแกเครองมอท าการประมง ดงนนจงจ าเปนตอง

ทราบถงแรงจมตวของลกถวงทน ามาใช ซงสามารถหาไดจากสมการดงตอไปน

S = W –V 1 เมอ S = แรงจมตวของลกถวง (กรม) W = น าหนกของลกถวง (กรม) V = ปรมาตรของลกถวง (ลกบาศกเซนตเมตร) และจาก W = VG 2 เมอแทนคาสมการท 2 ในสมการท 1 จะได S = VG-V = V (G-1) 3 จากสมการท 2 จะได V = W/G 4 แทนคาสมการท 4 ในสมการท 1 กจะได S= W-W/G = W (1-1/G) 5

ดงนนเมอทราบคาน าหนก ปรมาตรหรอความถวงจ าเพาะของลกถวง กสามารถหาแรงจมตวไดจากสตรตามสมการท 1, 3 และ 5

ตารางท 20.3 แสดงคาความถวงจ าเพาะและแรงจมตวของลกถวงทท าจากวสดชนดตาง ๆ

อวนและการออกแบบอวน

192

Material Specific gravity (g/cm2) Apparent weight per unit weight (kg/kg)

Lead Iron Brass Glass Stone Brick Sand Soil Porcelain Concrete

11.35 7.21-7.83

7.82 2.70

2.60-2.70 1.90 1.80 1.50

1.72-2.13 3.00-3.15

0.912 0.861-0.872

0.872 0.630

0.615-0.630 0.474 0.444 0.333

0.420-0.530 0.666-0.682

ทมา : พระ, ไมปรากฏปทพมพ ตวอยาง 20.3 จงหาแรงจมตวของลกถวงทมน าหนก 1,000 กรม และมปรมาตร 150 ลบ.ซม. จาก S = W-V และจากโจทย W = 1,000 กรม V = 150 ลบ.ซม. S = 1,000 - 150 S = 850 กรม ตวอยาง 20.4 อวนลอยตดผนหนงท าดวยไนลอนมน าหนก 210 กก. มลกกระสงท าดวย พ.ว.ซ โดยมแรงพยงตวเปน 3 เทาของน าหนกอวนในน า ตะกวถวงเปน 1 เทาของน าหนกอวนในน า หากน าไปจบปลาอนทรจะตดปลาไดสงสดกตว โดยทอวนไมจมลงใตน า

(ก าหนดใหปลาอนทรน าหนกโดยเฉลย 2600 กรม/ตว และมความถวงจ าเพาะ 1070 กรม/ตว) แรงจมตวของอวนไนลอน = 210 x 13 = 27.3 กก.

100 แรงพยงตวของลกกระสง = 27.3 x 3 = 81.9 กก. แรงจมตวของตะกวถวง = 27.3 แรงพยงตวสวนเกน = 81.9 – 27.3 – 27.3

= 27.3 แรงจมตวของปลาอนทร 1 ตว S = W (1 – 1 )

อวนและการออกแบบอวน

193

C = 2.6 ( 1 - 1 ) = 0.17 กก.

1.07 อวนผนนจะจบปลาอนทรไดสงสด = 27.3 = 160 ตว 0.17

20.3.3 ดายและเชอก (Twine and rope) ในการออกแบบเครองมออวน จ าเปนตองทราบน าหนกของอวนและเชอกทใชเนองจากอวนและเชอกเปนสวนประกอบสวนใหญของเครองมอ ถาอวนและ

เชอกทใชท าจากวสดทมคาของความถวงจ าเพาะมากกวา 1 กจะเปนสวนใหญของเครองมอ ในทางกลบกนถามคาความถวงจ าเพาะต ากวา 1 กจะเพมแรงลอยตวใหแกเครองมอ

20.3.4 การยน (Shortening) เมออวนถกยดตดกบเชอกคราวนน เนออวนจะตองมความยาวกวาเชอกคราว ทงนเพอวาเมอผกยดเนออวนตดกบเชอกคราวแลวตาอวนจะไดเปดออก ตาอวนจะเปด

ออกแคไหนกขนอยกบสดสวนระหวางความยาวของเชอกคราวและความยาวอวนเมอดงตง (Stretched length) ซงเรยกวาอตราการยน (Hang-in ratio) ซงสามารถหาไดดงน Hang-in (S) = (L-l)/L เมอ S = อตราการยน L = ความยาวอวนเมอดงตง I = ความยาวของเชอกคราว

โดยปกตแลวอตราการยนมกจะบอกคาเปนเปอรเซนต ดงนน เปอรเซนตอตราการยน = 100xS

อตราการยนนมสวนสมพนธโดยตรงกบความลกของอวนถาอวนทมอตราการยนมากความ

ลกของอวนกจะมากดวย (ตารางท 20.4) ซงสามารถค านวณหาความลกของอวนไดดงน D’ = D2S-S2 เมอ D’ = ความลกของอวนทมอตราการยน S D = ความลกอวนเมอดงตง (จ านวนตาอวน x ขนาดตาอวน) S = อตราการยน (Hang-in ratio) ตวอยาง 20.5 อวนผนหนงมขนาดตา 5 ซม. ยาว 100 เมตร ลก 20 ตา เมอน ามามาดกบเชอกคราวยาว 60 เมตร จงหาอตราการยนและความลกอวน จาก S = (L-l)/L จากโจทย L = 100 เมตร I = 60 เมตร

อวนและการออกแบบอวน

194

S = (100-60)/100 S = 40/100 = 0.4 อวนนมอตราการยนเทากบ 0.4 หรอมเปอรเซนตการยน = 0.4x100 = 40% จาก D’ = D 2S-S2 จากโจทย D = 5x20 = 100 ซม. S = 0.4 D’ = 100(2x0.4)-(0.4x0.4) D’ = 1000.8-0.16 D’ = 1000.64 D’ = 100x0.8 = 80 ซม. อวนนเมอมาดเรยบรอยแลวจะมความลก 80 ซม. ตารางท 20.4 แสดงความสงของตาอวนเมอมรอยละการยนแตกตางกน Hang-in (%) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Height of mesh (%) 44 60 71 80 86 92 95 98 99 จากรอยละของการยนดงกลาวขางตนนอกจากจะมประโยชนในแงของการไดเหนถงรปราง

ของตาอวนวากวางและสงเทาใดแลว (ดงตวอยางขางตน) ยงสามารถใชค านวณหาความลกของผนอวน

หลงจากรรอยละของการยนไดอกดวยดงน (ชยชาญ, 2534) D = d x height of mesh 100 เมอ D = ความลกของผนอวนหลงจากมการยน d = ความลกทแทจรงของผนอวนกอนการยน

(ขนาดตาอวน x จ านวนตาอวนดานลก) ตวอยาง 20.6 อวนผนหนงมขนาดตา 5 ซม. มความลก 100 ตา มความยาว 60 เมตร ถาหากการยนเปน 40% จงหาความยาวของเชอกคราวและความลกหลงจากประกอบเปนเครองมอส าเรจรปแลว H.R (%) = L-1 X 100 1 L ความยาวอวน L = 1 (1 – H.R (%)) 2

100

อวนและการออกแบบอวน

195

ความยาวเชอกคราว I = L x (1 – H.R (%)) 3 100 I = 60 x (1 – 40) 100 = 60 x 60 100n = 36 เมตร D = d x height of mesh 100 = (5 x 100) (80) 100 = 400 ซม. ความลกส าเรจรป =4.00 เมตร

20.3.5 การตดอวน (Cutting) ในการออกแบบอวนโดยเฉพาะอวนทมลกษณะคลายถงซงจ าเปนตองใชเนออวนหลายชนประกอบกน แตละชนกมลกษณะแตกตางกนดงนนจงจ าเปนทตองทราบถง

วธการตดอวนเพอใหไดลกษณะของอวนตามทตองการ ซงในการตดอวนนมวธการตดอย 3 วธ คอ 20.3.5.1 การตดตา (Mesh cutting) เปนการตดครงหนง 2 ขา และสามารถเคลยรปมได 20.3.5.2 การตดปม (Point Cutting) เปนการตดครงหนง 2 ขา เมอเคลยรปมแลวขาอวนจะขาดจากกน 20.3.5.3 การตดขา (Bar Cutting) เปนการตดครงละ 1 ขาอวน รปแบบในการตดอวนเพอใหไดเนออวนทมลกษณะตามทตองการมอย 2 รปแบบ คอ

ก. การตดปมผสมตดขา (Point and bar cutting) การตดแบบนจะไมมการตดตาเลยและสามารถหาจ านวนครงทตดปมและตดขาไดดงน P = L-B b = 2B

เมอ P = จ านวนครงทตดปม b = จ านวนครงทตดขา

อวนและการออกแบบอวน

196

L = จ านวนตาดานมาก B = จ านวนตาดานนอย ข. การตดตาผสมตดขา (Mesh and bar cutting) การตดแบบนจะไมมการตดปมเลยและสามารถหาจ านวนครงทตดตาและตดขาไดดงน M = L-B b = 2B เมอ M = จ านวนครงทตดตา b = จ านวนครงทตดขา L = จ านวนตาดานมาก B = จ านวนตาดานนอย ตวอยางท 20.7 (การตดตาผสมการตดขา) จงหาคา X, Y และ Z 80 9k Z 60 ตา X Y 140 ตา จากโจทย คา X ทตองหาคอการตดอวน สวนคา Y และ Z ทตองการหาคอคาจ านวนตาอวน หาคา X จากการตดตาผสมตดขา จากโจทย L = 80 B = 60 ดงนนสตร M = 80-60 = 20 b = 2x60 = 120

อวนและการออกแบบอวน

197

หาคา Y จากโจทย P : b = 3 : 2 หรอ P/b = 3/2 และ L = 60 ตา ดงนน P = 60-Y b = 2Y (60-Y)/2Y = 3/2 120-2Y = 6Y 8Y = 120 Y 15 หาคา Z จากรป 80+Z = 140+Y และจาก Y = 15

80+Z = 140+15 = 155 Z = 155-80 = 75

ตวอยางท 20.8 (การตดปมผสมการตดขา) P = 120-60 = 60 = 1 X 60 B = 60 x 2 = 120 = 2 120 2

60 ) 120 120 60 0 (60-0) P = 1 60 ครง B = 2

อวนและการออกแบบอวน

198

ตรวจสอบความถกตอง ก. P = 1 x 60 = 60 b = 2 x 60 = 120

ตวอยางท 20.9 (การตดปมผสมการตดขา) P = 90 – 55 = 35 B = 2 x 60 = 110 90 3 (3 + 1)

55 35)100 106 5 (35 – 5) P = 1 . ก P = 1 5 ครง 30 ครง b = 4 b = 3

อวนและการออกแบบอวน

199

ตรวจสอบการค านวณวาถกตองหรอไม

P = 1 x 30 = 30 P = 1 x 5 = 5 P = 30 + 5 = 35 ก ข ก + ข

5 = 3 x 30 = 90 b = 4 x 5 = 20 b = 90 + 20 = 110