96

ประเพณสารทเดอนสบ

ประเพณสารทเดอนสบ ภาษาทองถนใต เรยกวา ประเพณชงเปรต เปนประเพณทองถนทมอยท วไปของภาคใต ส านกงานโบราณคด และพพธภณฑสถานแหงชาตท 11 นครศรธรรมราช กรมศลปากร : 2542 กลาววา ประเพณสารทเดอนสบเปนประเพณทรบอ ทธพลมาจากวฒนธรรมอนเดย ทงนเพราะวาชาวนครตดตอกบอนเดยมานาน กอนดนแดนสวนอน ๆ ของประเทศไทย วฒนธรรมและอารยธรรมของอนเดยสวนใหญจงถายทอดมายงเมองนครเปนแหงแรกแลวคอย ๆ ถายทอดไปยงเมองอน ๆและภมภาคอน ๆ ในประเทศไทย ประเพณสารทเดอนส บเปนประเพณทววฒนาการมาจาก ประเพณ "เปตพล " ของศาสนาพราหมณ กลาวคอในศาสนาพราหมณมประเพณ เรยกวา " เปตพล " ทจดท าขนเพอท าบญอทศสวนกศลใหแกผตาย ประเพณนปฏบตตอเนองกนมาในอนเดยกอนสมยพทธกาล ค าวา "เปต" เปนภาษาบาลต รงกบค าว า "เปรต" ในภาษาสนสกฤตแปลวา "ผไปกอน " หมายความถงบรรพบรษทตายไปแลว ถาเปนคนด พญายมซงเปนเจาแหงความตายจะพาวญญาณไปสแดนอนเปนบรมสข อนเปนความเชอดงเดมทสดของพราหมณซงมปรากฏใน คมภรพระเวท ของศาสนาพราหมณ ตอมาพราหมณไดเกดความเชอ เกยวกบนรก ดงนน ชาวอนเดยจงเกรงวาบรรพบรษทตายอาจจะไปตกนรก วธการชวยไมใหคนตกนรกกคอ การท าบญอทศสวนกศลไปใหเรยกวาพธศราทธ ซงก าหนดวธการท าบญไวหลายวธ หากลกหลานญาตมตรไมท าบณอทศสวนกศลไปใหบรรพบรษทตายไปเปนเปรตจะไดรบความอดยากมาก ดงนน การท าบญทงปวง เพออทศผลไปใหแกผลวงลบ ซงเรยกวา การท าบญทกษณานปทานหรอเปตพลนนลวนเปนความเชอทมเคามาจากเรองเปรตของพราหมณทงสน

ความหมายและความส าคญ วตถประสงคประเพณวนสารทเดอนสบ ต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเร ะ จงหวดปตตาน

คลายคลงกบทอง ถนอน ๆ ของภา คใต เพยงแตรปแบบพธกรรมแตกตางจากทองถนอน ๆ อยบาง อาทเชน ประเพณสารทเดอนสบ (ชงเปรต) ปกตทวไปท าบญตามพธกรรม 2 ครงตอป ครงแรกตรงกบแรม 1 ค า เดอน 10 ชาวบานเรยกวา “วนรบเปรต ” หรอ “วนรบตายาย ”1 ชาวบานเชอวา ญาตผ ลวงลบ เคยหลงผดท ากรรม ชว ไดถกกกขงไวในยมโลก ไมมความเปนอสระดวยผลกรรม หนงป

1 วนรบเปรต ตามความรสกของชาวบานเหมอนกบเปนวน “รบตายาย ” ดวยสาเหตมาจากสงคมในอดตเปนครอบครวขยาย มความรกความผกพนระหวางสมาชกในครอบครวมสง เมอตายายท ลวงลบไปแลว กลบมาเยยมลกหลานในวนแรม 1 ค า เดอน 10 ดงนนสมาชกภายในครอบครวตองไปวดรบศล 5 กวาดบานเรอนใหสะอาด อยาทะเลาะเบาะแวงตลอดเวลา 15 วน เพราะตายายจะไดกลบไปอยางมความสข ไดเหนบตรหลานอยในศลธรรม มความรกความสามคคภายในครอบครว

97

จะไดถกปลดปลอยให เปนอสระ 15 วน หลงจากนน บรรดา วญญาณญาต ๆ จะถกกลบไปสความไมเปนอสระในยมโลกอยางเดม จนกวาจะหมดบาปกรรม จงมการท าบญครงทสอง ตรงกบแรม 15 ค า เดอน 10 เรยกวา “วนสงเปรต” หรอ “วนสงตายาย” สวนประเพณสารทเดอนสบ (ชงเปรต ) ของชาวพทธต าบลคอกกระบอ อ า เภอปะนาเระ จงหวดปตตาน ประกอบพธท าบญเดอนสบ 2 แบบ ซงแตกตางจากพนอน ๆ ในภาคใต

1. ประกอบพธกรรม 2 ครง ครงแรกตรงกบแรม 1 ค า เดอน 10 เรยกวา “วนรบเปรต” หรอ “วนรบตายาย ” ชาวบานเชอวา ญาตผลวงลบ เคยหลงผดท ากรรม ไดถกกกขงไวในยมโลก ไมมความเปนอสระดวยผลกรรม หนงปจะไดถกปลดปลอยใหมความเปนอสระ 15 วน หลงจากนน บรรดาญาต ๆ จะถกกลบไปสความไมเปนอสระในยมโลกอยางเดม จนกวาจะหมดบาปกรรม จงมการท าบญครงทสอง ตรงกบแรม 15 ค า เดอน 10 เรยกวา “วนสารทเดอนสบ ” ซงชาวบานเรยกวา “วนสงเปรต” หรอ “วนสงตายาย”

2. ประกอบพธกรรม 3 ครง นบวนประกอบพธกรรม ตามจนทรคต ปใดมเดอน 8 สองครง ตองประกอบพธกรรมสารทเดอนสบ 3 ครง คอ

วนรบเปรต ประกอบพธกรรม วนแรม 1 ค า เดอน 10 ชาวบานเรยกวา “วนรบเปรต ” หรอ “วนรบตายาย” ตามความเชอเหมอนกบพนทอน ๆ ของภาคใต วาวญญาณของเครอญาตหรอเพอนสนทมตรสหาย ไดจากโลกนไปดวยผลแหงบญกรรมไดกลายเปนเปรตอยในขมนรก เดอนสบของทกป พวกเปรตเหลานไดถกปลอยมาสโลกมนษยเพอมารบสวนบญสวนกศลจากญาต ๆ เพอคลายจากความอดยาก หวโหย

วนเลยงเปรต ประกอบพธกรรม วนแรม 8 ค า เดอน 10 หรออก 7 วนหลงจากว นรบเปรต ชาวบาน เชอวา ปใด เดอน 8 ครง ตองประกอบพธกรรม วนเลยงเปรตดวย เพราะเปรตท ถกปลดปลอยมาจากภพภมนนทแท คอ บรรพบรษผลวงลบไปแล ว กลบมาเยยม บตรหลาน ดงนน บตรหลาน คดวา บรรพบรษตองเฝาดแลบตรหลานอยตลอดชวงเวลายาวนาน จง ไดมการจดพธกรรมเลยงบรรพบรษ เรยกวา วนเลยงเปรต

วนสงเปรต ตรงกบแรม 15 ค า เดอน 10 ชาวบานเรยกวา “วนสงเปรต” หรอ “วนสงตายาย” ตามหมายก าหนดของชวงเวลาทไดรบการปลดปลอยมาพบกบลกหลานในเมองมนษย เพอรบผลบญกศลจากบตรหลานทไดอทศให จนกวาจะหมดเคราะหกรรม

ขนตอนพธกรรม “ชงเปรต”กบพลวตการเปลยนแปลง ประเพณ สารทเดอนสบ หรอ “วนชงเปรต ” ต าบลคอกกระบอมอย 2 แบบ คอ กจกรรมท าบญ 2 ครง /ป คอ วนรบเปรต และวนสงเปรต และปใด มเดอน 8 สองครงนบตามจนทคต จะประกอบพธกรรม 3 ครง/ป คอ วนรบเปรต วนเลยงเปรต และวนสงเปรต

98

ขนตอนพธกรรมทงวนรบเปรต เลยงเปรต และสงเปรต มความคลายคลงกน แตกตาง เพยงชวงเวลาพธกรรมวนเลยงเปรต จะเนนการด าเนนกจกรรมตามรปแบบทางศาสนา ไมมกจกรรมความสนกสนาน กอนจะถงแรม 1 ค า เดอน 10 เจาอาวาส พระภกษสามเณร และคณะกรรมการวด ไดตระเตรยมสถานทไวส าหรบการประกอบพธกรรม การตระเตรยมทส าคญ คอ การยกรานเปรต (หรอหลาเปรต ) การท าความสะอาดบรเวณวด และสถ านทส าคญ ๆ ทชาวบานศรทธา เยยมชม เชน บรเวณโบสถ บวใหญ และปาชา เปนตน รานเปรต หรอหลาเปรต สญลกษณส าคญส าหรบวางอาหารหร อขนมเดอนสบชนดตาง ๆส าหรบวญญาณทถกปลดปลอยจากภพภม บางวดไมมการสรางหลาเปรต ใชวธ จดแจงอาหารและขนมสญลกษณทางพธกรรมจดไวในถาดรวมกนกบเหลาบรรดาญาตพนอง เพอน าไปวางไวบรเวณใดบรเวณหนงของวด และบางวดจดเตรยมถาดเปรตภายนอกวดส าหรบเปรตทเขาวดไมได เพราะมบาปหนา

การสรางหลาเปรต มอย 2 แบบ คอ แบบแรกหลาเปรตทรงสง ส าหรบเปรตทมลกษณะบาปกรรมท าใหล าตวสง ไมสามารถสงเวยเครองเซนบนหลาเปรตเหมอนคนธรรมดาได จงตองสรางหลาเปรตใหมระดบสงกวาปกตธรรมดา แบบทสอง จดแจงไวบนแครหรอบนผนเสอหรอทต าเพอใหเปรตทมความสงไม มากนกไดรบประทาน หลาเปตรทงสองแบบส าหรบใหชาวบานไดน าอาหารคาวหวานและสญลกษณทางพธกรรมอน ๆ มาวางไวส าหรบเซนไวบรรดาเหลาญาต นอกจากนน หลาเปรตทรงสงยงใชส าหรบการแขงขนเพอความบนเทง ลกษณะหลาเปรตบรเวณสามจงหวดชายแดนภาคใตม 2 แบบ แบบทรงเตยส าหรบใชวางอาหารคาวหวาน ขนมพธกรรม ส าหรบอทศสวนกศลใหกบเปรตและบรรพบรษผลวงลบไปแลว จะสรางไวตงแต การท าบญพธกรรม วนรบเปรต จนกระทงวนสงเปรต สวนหลาเปรตทรงสงนยมสรางไวประกอบพธกรรมในชวงประกอบพธ กรรมสดทาย คอ ท าบญสงเปรต นอกจากเปนสญลกษณทางพธกรรมแลวยงใชในการแขง ขนปนหลาเปรต ลกษณะหลาเปรตทรงสงพบทวไปม 2 แบบ คอ หลาเปรตทรงสงแบบเสาเดยว กบหลาเปรตทรงสงสองเสา ส าห รบแขงขนปนหลาเปรต เพอความสนกสนาน ปจจบนหลาเปรตทรงสงเรมเลอนหายไปหลายพนท ในสามจงหวดชายแดนภาคใต

99

ภาพท 39 รปแบบหลาเปรตทรงสงส าหรบวางอาหารและแขงขนปนหลาเปรต

สวนหลาเปรตประเพณ สารท เดอนสบ ต าบลคอกกระบอ รปแบ บเปลยนแปลง ไปตามลกษณะวถการด าเนนชวตของคนในชมชน และตามลกษณะสงคมภายนอกทหลงไหลเขามา ผคนมโอกาสทาง การศกษา ประกอบอาชพ และเคลอนยายไปใชชวตใ นสงคมของจงหวดอน ๆ การรวมตวประกอบพธกรรม เรมออนแอลง การสรางสญลกษณทางพธกรรมอยางเชนใน อดตเปนเรองล าบาก เพราะครอบครวขยายเรมกลา ยเปนครอบครวเดยว ชาวบานไมมเวลากบ กจกรรมสวนรวม มงเนนอาชพหลกของตนเอง ประเสรฐ สวรรณนอย (2555 : สมภาษณ) กลาววา หลาเปรตในอดตจะสรางรปแบบคลายคลงกบพ นทอน ๆ โดยเฉพาะหลาเปรตสงจะ ใชทงดานพ ธกรรมและ การแขงขน ซงชาวบานจะรวมกนวางแผน หลาเปรตในอดตนยมใชไมเสาเด ยว กศโลบายเพอความสนกสนาน ชวงการแขงขนปนปาย โดยเสาเปรตใชไมพญาชมเรยง ซงเปนตนไมทองถน จากนนน าเปลอกไมพญาชมเรยงแชน าไวคางคน เพอทาตนเสาเปรตเพมความรนไหลบนรานเปรตจะมสงของตาง ๆ เชน เสอ ผาถง ผาขาวมา เงนรางวล และขนมต าง ๆ มากมาย เพอ ใหผเขา รวมแขงขนการ ปนปายรายเปรต เขามาชงชย ซงเปน กจกรรมกงบนเทง ทไดปฏบตกนมา กลาย เปนรปแบบหรอองคประกอบหนงของประเพณสารทเดอนสบ ปจจบน ต าบลคอกกระบอนยมสรางหลาเปรต เนนความสะดวกสบาย รวดเรว เพยงเพอใชการวางอาหารคาวหวาน ในพธกรรม ชาวบาน ไม มสวน รวม ท าหลาเปรตอยางเชนในอดต คณะกรรมการวด วางแผนจดท าหลาเปรตส าเรจรป ทรงเตยส าหรบวางอาหารคาวหวาน และเครองอปโภคส าหรบอทศใหกบผลวงลบ เปนเหตให หลาเปรตทรงสง เลอนหายไปประมาณ 5 ปทผานมา ยงไมมการคดฟนฟหลาเปรตทรงสงเพอการแขงขน ความสนกสนานอยางเชนในอดต

100

ภาพท 40 รปแบบหลาเปรตในปจจบน

สญลกษณทางพธกรรม ค าวา " เปต " เปนภาษาบาลตรงกบค าว า " เปรต " ในภาษาสนสกฤตแปลวา " ผไปกอน " หมายความถงบรรพบรษทตายไปแลว ถาเปนคนด พญายมซงเปนเจาแหงความตายจะพาวญญาณไปสแดนอนเปนบรมสข ตามความเชอของพราหมณซงมปรากฏในพระเวท และบรรพบรษทตายไปแลวไดท าบาปกรรมไวพญายมจะพาไปสนรก ดงนนชาวอนเดยจงเกรงวาบรรพบรษทตายอาจจะไปตกนรก วธการชวยไมใหคนตกนรกกคอ การท าบญอทศสวนกศลไปใหเรยกวาพธศราทธ ซงก าหนดวธการท าบญไวหลายวธ หากบตรหลานญาตมตรไมท าบ ญอทศสวนกศลไปใหบรรพบรทตายไปเปนเปรตจะไดรบความอดยาก ดงนน การท า บญทงปวงเพออทศผลไปใหแกผลวงลบ ซงเรยกวาท าบญทกษณานปทานหรอเปตพล เปนความเชอทมเคามาจากเรองเปรตของพราหมณ

อทธพลความเชอศาสนาพรามหณ – ฮนด ไมไดเลอนหาย ไป เพยงแต บรณาการ กบ ความเชอทองถนทฝงรากลกอยท วไปในสงคมไทย สญลกษณทางพธกรรมเปนการบรณาความเชอของทองถนทจะตองตระเตรยมเพอใชในพธกรรม เชน ขนมลา ขนมพอง ขนมบา ขนมกง ขนมดซ า เปนตน ขนมลา เปนสญลกษณแทนแพรพรรณเครองนงหม ขนมพอง เปนสญลกษณแทนแพส าหรบบรพชนใชลองขามหวงมหรรณพ ขนมบา เปนสญลกษณแทนสะบา ส าหรบบรพชนจะไดใชเลนสะบา ในวนสงกรานต ขนมกง (ขนมไขปลา) เปนสญลกษณแทนเครองประดบ ขนมดซ า หรอขนมเจาะร หรอ ขนมเจาะห เปนสญลกษณแทนเงนเบย ส าหรบใชสอย

สถานการณการท าขนมประกอบพธกรรมในครวเรอนเรม เลอนหายไป ชาวบาน เนนความสะดวกสบาย จง นยมซอ ขนมพธกรรมจากทองตลาด สาเหตหลกมาจ ากความเปลยนแปลง

101

ทางสงคม สถาบนครอบครวกลายเปนครอบครวเดยว บตร หลานท างานบรษท รบราชการ ไมมเวลาท าขนมพธกรรมในครวเรอน แต บางพนท สบทอดพธกรรมการท าข นมเจาะร ขนมตม และ ขาวพอง พอจะมใหเหนอยบางในชมชนชาวพทธสามจงหวดชายแดนภาคใต ส าหรบ ต าบลคอกกระบอ ประเพณเดอนสบมงเนนสญลกษณทางพธกรรมเพออทศ สวนบญสวนกศลไปใหกบบรรพบรษผทลวงลบ ไปแลว ไมไดมงเนนสญลกษณพธกรรม ความเชอเหมอนกบพนทอน ๆ เนนสงของเครองใชจ าเปนส าหรบน าไปใชการด าเนนชวตเหมอนกบคนปกตธรรมดา จงจดเตรยมอาหารหวานคาว เชน ขาวเจา ขาวเหนยว ขาวตมมด ขนมทองถนชนดตาง ๆ ประเภทเครองใช เชน เปลองระมง หรอลกมะกรด ส าหรบสระผม (ปจจบนนยมซอแฟซา ) เงน (ส าหรบการจบจายซอสนคา ) ยาเสน ขาวตอก และสงอน ๆ ทจ าเปนส าหรบใชในชวตประจ าวน การใชสงของเหลานเพออทศไปใหกบบรรพบรษท ลวงลบจะไดน าไปใชในภพภมทตนเองสถตอย (ซม ตณฑพงษ, 2556 : สมภาษณ) สญลกษณเหล านใสในใบกะพอทหอ เปนรปขาวตมมด น ามามดรวมกนเปนแถวยาว เปนสงทไดสบทอดตดตอกนมาตงแตอดต ปจจบนชาวบานนยมจดซออาหาร เครองอปโภคบรโภคตามสมยนยมทขายตามตลาดแตละชนดบรรจใสถงพลาสตก

ภาพท 41 เครองเซนในพธกรรมมดรวมกนเปนแถวยาว

สญลกษณทางพธกรรมเหลาน จดเปนเครองเซนทจะอทศไปใหกบผลวงลบกลบน าไปใชในภพภมทสถตอยตามผลของบญและกรรม ญาต จะน าไปวางไวบนหลาเปรต ชวงเวลาชงเปรต บตรหลานตองการ รวมพธชง เปรตดวยพวงสญลกษณเหลาน เพราะข างในมสงของจ าเปนตอผ ลวงลบแลว ส าหรบ แตละครอบครวใช สญลกษณเหลาน อยางนอย 1 พวงเพอน า ไปแขวนไวตามตนไมในสวนของตนเอง เชอวา ตนไมทแขวนดวยสญลกษณทไดจากการชงเ ปรตจะท าใหมผลดก เจรญเตบโต มความอดมสมบรณ ไมมแมลง หรอโรคอน ๆ มาท ารายใหตนไมตายได

102

ขนตอนของพธกรรมวนรบเปรต เลยงเปรต และสงเปรต พธกรรมวนสารทเดอนสบ หรอ ชงเปรต ต าบลคอกกระบอ ประกอบพธกรรมแตกตางจาก

พนทอน ๆ โดยเฉพาะปใดมเดอน 8 สองหนตามจนทรคต ประกอบพธกรรม 3 ครง คอ วนรบเปรต วนเลยงเปรต และวนสงเปรต เนอหา พธกรรมทง 3 วนคลายคลงกน ซงชาวบานใหความส าคญกบพธวนสงเปรตมากกวาวน รบเปรต และวนเลยงเปรต สงเกตไดจาก บตรหลานมถนอาศยอยตามจงหวดอน ๆ ตองหาโอกาสมามารวมพธกรรมสารทเดอนสบชวง วนสงเปรต

พธกรรม วน“รบเปรต” มขนในชวงแรม 1 ค า เดอน 10 วนเลยงเปรต วนแรม 8 ค า เดอน 10 และวน “สงเปรต วนแรม 15 ค า เดอน 10 ถาเปรยบเทยบพธกรรม ในอดตกบปจจบนม การเปลยนแปลงไปมาก อยางเชนในอดตชาวบานเขามารวมบรหารจดการกบทางวดในการจดเตรยมสถานทรองรบกจกรรมวนสารทเดอนสบ โดยเฉพาะการสรางหลาเปรต เพอประกอบพธกรรมและกจกรรมการแขงขน ความบนเทง ปจจบนสงเหลานไดเล อนหายไป การตระเตรยมพธกรรม ในวดเปนรปแบบการจดตงตามระบบการบรหารงานของคณะกรรมการ เชน การเชาเหลกมาท าหลาเปรต

สวนการ เตรยม สญลกษ ณทมความหมายในพธกรรม จากการสงเกต สญลกษณทางพธกรรมจะแตกตางจากความเชอในพนทอน ๆ โดยเฉพาะขนมพธกรรม 5 อยาง คอ ขนมลา, ขนมพอง, ขนมบา, ขนมกง (ขนมไขปลา ) และขนมดซ า ซงเปนสญลกษณสอความหมาย การอทศสวนบญสวนกศลไปใหกบเหลาเปรต หรอ บรรดาเหลาญาตทกลบมาเยยมบตร หลาน เพอจะไดน าไปใชในภพภมของตนเอง ไ มตองทนทกขทรมานดวยผลกรรม ชาวบานบรเวณน ไมไดเนนสญลกษณพธกรรมเหลาน แต เตรยมสงอปโภค บรโภค และสงจ าเปนท บรรพบรษผลวงลบไปแลวเคย ใชในการด าเนนชวตประจ าวน เชน ขาวเจา ขาวเหนยว ตอก หมากพล ยาเสน ผลมะกรด เงน น า ผลไม เปนตน ซง เปนสงจ าเปนในชวตประจ าวน จงตองการน าสงเหลานอทศไปใหกบบรรพบรษในพธกรรมวนสารทเดอนสบ

ชาวบาน เขารวมพธกรรม ตอง เตรยม สญลกษณเหลาหอดวยใบกะพอผกเปนพวง หร อปจจบนมการดดแปลงใสถงพลาสตก เพอไปวางไวเปนหลาเปรต ซงจะมเจาหนาทรบผดชอบบรการในการขนไปวาง

103

ภาพท 42 สญลกษณทางพธกรรมเพออทศใหกบผลวงลบน ามาวางบนหลาเปรต

การน าสญลกษณทางพธกรรมวางไวบนหลาเปรต ถอวาเปนเครองเซนสงเวยท จะอทศไปสผลวงลบ ชาวบาน ตองจด ธปเทยน วางดอกไม บรเวณหลาเปรต สอความหมายแทน พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ตามความศรทธาทางพระพทธศาสนา และกลนควนจากธป เทยน และกลนดอกไมทน ามาอธษฐานจะท าใหวญ ญาณผลวงลบรบร และ สงไปสบรรพบรษผลวงลบ หรอ เหลาญาตทไดถกปลดปลอยใหมาพบกบบตรหลาน ซงเปนความเชอทไดฝ งรากลกอยในจตใจของชาวพทธ

ค าอธษฐานจต นอกจากระลกถงบรรพบรษแลว ชาวพทธบรเวณนยงตงจตอธษฐานใหกบผ ลวงลบจาก สถานการ ณความไมสงบทเกดข นในชวงเชาเทศกาลตรษจน ม ผเสยชวต 5 คน และบาดเจบอก 4 คน และบรรดาบตร หลานของชาวบานคอกกระบอทเสยชวตในชวงขณะเดนทางประกอบอาชพอกหลายคน และตงจตอธษฐานใหเหตการณบานเมองคลคลายไป ในทศทางสงบ และไมมเหตการณราย ๆ เกดขนในชมชนทจะน ามาสการสญเสย

ภาพท 42 การอธษฐานจตหลงจากน าสงของวางบนหลาเปรต

104

กจกรรมทางพธกรรมดงกลาวขางตน เรมตงแตชวงเวลาเชา ชาวบานทยอย เขามาในวด เพอน าของมาวางบนหลาเปรตและจดธปเทยน ถวายดอกไมตามความเชอวา สญล กษณพธกรรมแบบนจะส าเรจไดจากค าอธฐานดวย พลงแหงบญทไ ดกระท าในครงน นอกจากนน ชาวบาน จดส ารบอาหารคาวหวานเพอถวายใหกบพระภกษสงฆ ผเปนสอกลางการ อทศสวนบญสวนกศล ไปสผทลวงลบ โดยไมมการตกบาตร แตจะใชส ารบ ถวายเปรยบเหมอนกบพธกร รมการตกบาตร เมอถงเวลา ประมาณ 10.00 น. มรรคทายกจะตระฆงเพอสงสญญาณใหชาวบาน ไดม านงรวมกนภายในศาลา และบรเวณโดยรอบ เพอประกอบพธกรรมชวงเชา ดวยการ ช าระจตใจใหบรสทธ จากการรบศล และพระสงฆสวดบงสกล โดยไมมการเทศนา ถาเปนพนทอน ๆ จะมการเทศนา 1 กณฑ เนอหาการเทศนจะเนนเรอง ผลกรรม วบากกรรมทท าตนเองใหทนทกขทรมานกลายเปนเปรต และสอนบตรหลานเรองความกตญญตอบรรพบรษ

ภาพท 42 พธกรรมสงฆ และการบงสกล

เมอเสรจขนตอนพธกรรมสงฆ บางพนทชาวบานตองตระเตรยมขนขาวเพอต กบาตรใหกบญาตผลวงลบ แตชาวบานต าบลคอกกระบอจะใชปนโตแทนสอสญลกษณการตกบาตร ดวยการน าปนโตไปถวายกบพระภกษสงฆผประกอบพธกรรม เพออธษฐานจตระลกถงญาตพนองผลวงลบ ใหไดรบสวนบญกศล เปนการแสดงความกตญญและอทศใหญาตผลวงลบ ไดอมหน าส าราญไมตองทนทกขทรมานดวยความหวโหย การสงเครองเซนเหลา นไปสบรรพบรษได คอ การกรวดน า ซงเปนสงสดทายแหงพธกรรมทตองหลงน าเปรยบเหมอนกระแสแหงน าทจะน าพาสงอธษฐานไปสเปาหมายแหงจตได

105

ภาพท 43 สญลกษณการกรวดน า

การกรวดน า เปนสอสญลกษณส าคญชวงสดทายพธกรรมทจะตองหลงน าลงสพนดนเพออทศสวนบญกศลจากการท าบ ญในครงนไปสผลวงลบ วธกรวดน ามค วามส าคญ ดานจตใจของ บตรหลานจงตองรวมกนเปนครอบครวเพอกรวดน า อทศสวนบญในครงน จากการสงเกตการกรวดน า ชาวบานจะกรวดน าภายในศาลาตามธรรมเนยมการปฏบตการถวายสงฆทาน เมอเสรจพธกรรมในศาลาแลว แตละครอบครวน าบตรหลานมาสบรเวณหลาเปรตเพอจะได กรวดน าอทศไปใหกบบรรพบรษอกครง ซงเปนความเชอวา การกรวดน าบรเวณหลาเปรตนจะไดใกล ชด และสอสารไปยงบรรพบรษได

ภาพท 43 การกรวดน าบรเวณหลาเปรต

106

ขนตอนพธกรรมวนสารทเดอนสบของต าบลคอกกระบอ ไมวาจะเปน “วนรบเปรต” “วนเลยงเปรต” และ “วนสงเปรต ” พธกรรมคลายคลงกน เ สรจสนหลงจากการกรวดน า ชาวบานและเดกจะรอชวงเวลาการชงเปรต ประมาณ 13.00 น. จะมเดก ๆ และชาวบานมายนลอมหลา เปรตเพอตองการสนกสนาน การชงเปรต ซงพระภกษสงฆตองสวดอนโมทนากถา เพอใหชาวบานไดกรวดน าอกครง เพอแผสวนบญสวนกศลใหกบญาตผลวงลบ จากนนพระภกษสงฆผเปนประธานในพธจะดงสายสญจนทเชอมต อระหวางประธานในพธสงฆกบหลา เปรต เพอสงสญญาณใหรถงการเสรจส นขนตอนพธกรรม ทกคนท ยนรอจะวงขนไปบนรานเปรตเพอรวมสนกส นานในการ “ชงเปรต”

ภาพท 43 บรรายากาศการชงเปรต

วนสารทเดอนสบต าบลคอกกระบอ (คอกควาย ) ไดสบทอดพธกรรมมาตงแตอดตจนถงปจจบน รปแบบพธกรรมมการเปลยนแปลงไปตามกลไกทางสงคมของระยะเวลา จากการสงเกตการณ ชมชนมแนว คดการตระเตรยม สญลกษณทางพธกรรมไมวา อาหารคาวหวาน ขนม หรอการจดท าหลาเปรต เนนความสะดวกสบาย ดวยการจดซอสงของจ าเปนตามทองตลาด รานคา สวนการประกอบพธกรรมด าเนนไปตามปกตทวไป มเฉพาะเดกในชมชนทคอยความหวงในการรวมสนกในการชงเปรต เพราะกจกรรมกงบนเทงอน ๆ เลอนหายไป

ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง ประเพณลาซง เปนประเพณทองถนทมความผกพนกบวถชวตชาวนาแถบพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตรวมรอยป เรยกชอประเพณแตละพ นทแตกตางกน กลาวคอ บรเวณ อ าเภอปะนาเระ อ าเภอสายบร จงหวดปตตาน เรยกวา “ลาซง - แตงงานโตะชมพก” อ าเภอตากใบ จงหวดนราธวาส เรยกวา “ลมซง” สวนชาวไทยมสลมเรยกวา“ปยอมอแน” จากชอเรยกทปรากฏทางวชาการท าใหรภมหลงการประกอบประเพณมทงชาวไทยพทธและชาวไทยมสลมบนพนฐานความเชอทองถน ขนตอนพธกรรมกลายเปนสงเชอมผานระหวางชนสองกลมประกอบพธรวมกน นอกจากนน พนทต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตต านจดประเพณทองถนทมลกษณะ คลายคลงกบประเพณลาซง ซงจดรวมกนระหวางไทยพทธและมสลม เรยกวา “ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง”

ต าบลคอกกระบอ หรอชาวบานเรยกวา “คอกควาย” ม 4 หมบาน คอ หมท1 หมท 2 และหมท 3 มชาวไทยพทธอาศยอยรอยเปอรเซน ประกอบอาชพท านา จงผกพนกบประเพณลาซง – แตงงานโตะชมพกตงแตอดตเปนตนมา สวนหมท 4 จะมชาวไทยพทธอาศยอยรวมกบชาวไทยมสลมจะมประเพณ “ลาซง - ขาวขนฉาง” ซงจะประกอบประเพณรวมกน ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง จะจดขนประจ าปในหมท 4 คอตามปกตชาวบานมฉางขาวอยแลวแตละครวเรอน แตชมชนแหงนไดจดท าฉางขาวประจ าหมบานขนเพอใชเปนศน ยรวมในการบรการประชาชน ไวใชเปนพนธขาว และข อยมในชวงขาว สารไมพอกน มคณะกรรมการดแลการจดการยมคน จงมหน วยงานราชการรวมกบประชาชนจด ประเพณลาซง – ขาวขนฉางประจ าปในชวงเดอนหก จะม อบต. ตงงบประมาณการจด มกจกรรมหนนเสรมหลายอยาง เชน การแขงขนต าขาว จบเปด จบปลาไหล เปนตน เพอสร างความสมพนธ ความสามคค “ฉางขาวประจ าหมบาน เกดจากแนวคดของรฐบาล คลายกบธนาคารขาวในภาคอน ๆ ของประเทศ แตทนชาวนาท านาไวเพยงบรโภค ฉางขาวประจ าหมบานจงมประโยชนในการยมพนธขาว และยมขาว สารมาบรโภคในปทประสบปญหาปลกขาวไมไดผล” (เพชร วเชยรประดษฐ, 2552 : สมภาษณ)

ความหมายประเพณลาซง – ขาวขนฉาง : ค าวา ลาซง คอ อ าลาซงขาวทจะถกไถกลบการท านาปตอไป จงตองขอขมาตอแมโพสพซงเปนพธกรรมสดทายทเกยวของกบอาชพท านา ดวยการน ากอซงขาวซงถอวาเปนตวแทนขวญ แมโพสพมาจดท า “หนโตะชมพก ” เพอสอความหมายถงการ ตอบแทนบญคณแมโพสพทจะไดมบตรหลาน คอ ความอดมสมบรณในการท านาปตอไป ถามอง พธกรรมลาซง – แตงงานโตะชมพกทถกจดขนประจ าปตงแตอดตจนถงปจจบน สามารถน ามาวเคราะหความหมายได 2 ประเดน ค อ การท าขวญขาวและการแสดงความกตญญกตเวท ตอบแทนคณตอแมโพสพ ประเดนแรก การท าขวญขาวและขอขมาตอแมโพสพ “ชวงเวลาเกบเกยว ขาวอาจตกหลน เหยยบย า อาจท าใหแมโพสพไมพอใจหนหายไปอยทอนไมกลบมาชวยชาวนาตามต านานเรองเลา

80

และเกบเกยวขาวเสร จแลวจะตองเผาซงขาวเพอจะไถก ลบในการท านาปตอไป จงตอง เรยกขวญ แมโพสพ” (เทพฤทธ นลมาลย , 2552 : สมภาษณ ) กลาวค าขอขมา “การเหยยบย า เมลดขาวท ตกหลนตามทองนาอยาใหเปนโทษ แมโพ สพอยาถอโกรธ วนนมาขอขมาแลว ป ตอๆไปขอให ขาวกลาอดมสมบรณ คลายกบพธแรกเกบ ขาว คอ เชญแมโพสพกลบบาน อยาอยตากฟา ตากฝน ตากแดด ตากลม เพราะชวยดแลตนขาวสกเรยบรอยแลว กลบไปอยในเรอนขาวใหสบาย จงมการท าพธรบขวญ” (เพชร วเชยรประดษฐ , 2552 : สมภาษณ) และชวงประกอบพธกรรมชาวนานย มเลอกเลยงขาวงามๆ พาไปท าขวญพรอมกบหนโตะชมพก เพอเกบไวท าพนธขาวเพาะปลกปตอไป ประเดนทสอง การแสดงความกตญญและการตอบแทนคณ “ขาวเปนพระคณตอชวตมนษยมากมายเหลอหลายจงตองตอบแทนคณ” (เทพฤทธ นลมาลย , 2552 : สมภาษณ) หลงเสรจสนฤดเกบเกยวขาวแลวตดกอขาวไวก ามอหนง เพอรวมกนท าหน “โตะชมพก” ขนมาเปนตวแทนในการแสดงความกตญญ การตอบแทนคณ การเคารพบชาตอแมโพสพ และเซนไหวภมเจาทนา สงศกดสทธทงหลายทคอยชวยเหลอ ดลบนดาลใหแปลงนาขาวอดมสมบ รณ โดยใช พธกรรมเปนสอกลางการรบรระหวางชาวนากบสงทอยเหนอธรรมชาต ผลทได เปนสรมงคลตอแปลงนาขาว การท านาปตอไปมความอดมสมบรณ จงกลายเปนพธกรรมทเสรมสรางขวญก าลงใจใหกบชาวนา มความหวงผานทางพธกรรมลาซง - แตงงานโตะชมพก ถามองพนฐานความเชอเกยวกบพธกรรมจะคลายคลงกบภมภาคอนๆ ทไดประกอบพธกรรมหลงจากเสรจฤดเกบเกยว “พธลาซงเปนพธกรรมทจดขนหลงฤดเกบเกยว เปนพธทชาวนาจากภาคตางๆ จดท าขนเพอบวงสรวงเซนไหว สงศกดสทธและเทพทเกยวกบการเพาะปลกเ ชน พระแมโพสพ พระแมธรณ พระวรณ เจานา เจาทเจาทาง รวมทงเซนไหววญญาณบรรพบรษ ไหวผมดผเมงดวย พธกรรมดงกลาวเปนสญลกษณของความกตญญรคณ ความเคารพนบถอ การตอบแทนบญคณตอสงศกดสทธเหลานน และขอพรใหอยเยนเปนสข ท ามาหากนสะดวกส บาย มความปลอดภยและมนคงในชวตและขอพรใหปตอไปได

ขาวสมบรณเหมอนเดม ในปจจบนมหมบานจ านวนนอยทยงคงมพธลาซง ” (งามพศ สตยสงวน ,

2545 : 135) ค าวา “ขาวขนฉาง” คอตามปกตชาวบานมฉางขาวอยแลว แตละครวเรอน แตชมชนแหงน

ไดจดท าฉา งขาวประจ าหมบานขนเพอ ใชเปนศนยรวม การบรการประชาชน จะไดมพนธขาว ไวเพาะปลก และขอยมในชวงขาวไมเพยงพอตอการบรโภค ซงมคณะกรรมการดแล การจดการยมคน “เปนแนวคดของรฐบาล คลายกบเปนโครงกา รตงเปนธนาคารขาว เหมอนกบ ภาคอน ๆ แตทนชาวนาท านาไวเพยงบรโภค ฉางขาวประจ าหมบานมประโยชนในการยมพนธขาว ยมขาวมาบรโภคบางปทประสบปญหาปลกขาวไมไดผล” (เพชร วเชยรประดษฐ, 2552 : สมภาษณ) จากข อมลขางตน ไดบงชใหเหน วา ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง ต าบลคอกกระบอ กลายเปนประเพณทองถนทมขนตอนพธกรรมการบรณาการสรางความสมพนธการอยรวมกนอยาง

81

สมานฉนท และการผสมผสานทางวฒนธรรมระหวางไทยพทธและมสลม โดยผานการประกอบพธลาซง - ขาวขนฉางเปนตวเชอมผานสองวฒนธรรมเขาดวยกนอยางกลมกลน เพราะแทจรงแลว ชาวบานจะมวถช วตดงเดมอยทามกลางการเรยนร ผกพน เคารพ บชา การตอบแทนคณตอธรรมชาต เพยงเพอตองการเคารพในวถของการอยรวมกนระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบธรรมชาต และมนษยกบสงทอยเหนอธรรมชาต การประกอบประเพณตอบแทนธรรมชาต โดยเฉพาะบญคณขาวมอย ทวทกภาคของประเทศไทย แตประเพณลาซง- ขาวขนฉางจะมความแตกตางจากทองถนอน ๆ คอเปนประเพณและวฒนธรรมการเชอมผาน การอยรวมกนระหวางไทยพทธกบมสลม

ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง พธกรรมลาซง – ขาวขนฉางในอดต ประกอบพธรวมกนระหวางไทยพทธและมสลม โดยชาวพทธประกอบประเพณพธลาซง – แตงงานโตะชมพก สวนมสลมประกอบประเพณขาวขนฉาง แตทงชาวไทยพทธและมสลม ไดจดประเพณ รวมกนเรยกวา “ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง ” โดยชาวพทธหมท 3 บานปากชอง และหมท 4 บานมะรวด จะสลบเปลยนท าหนโตะชมพกฝายเจาบาวและเจาสาว ถาหมท 3 ท าหนโตะชมพกฝายเจาบาว หมท 4 กจะท าหนโตะชมพกฝายเจาสาว จะสลบเปลยนกนทกป ซงเปนกฎการปฏบตของพธกรรมทไดสบทอดตดตอกนมาตงแตบรรพบรษ

สวนชมชนมสลม หมท 4 บานมะรวด ประกอบพ ธกรรมขาวขนฉาง ม การจดรวงขาวจากแปลงนาขาวมาประดบตกแตงเปนบหราซเระ ดวยรปแบบตางๆ อยางสวยงาม เพอรวมขบวนแหกบชาวไทยพทธหมท 3 และหมท 4 จงเรยกพธกรรมนวา ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง

การจดตงขบวนพธกรรมลาซง – ขาวขนฉาง คอ หมบานชาวไทยพทธท าหนโตะชมพกฝายเจาบาวเรมตงขบวนแห หนาวดมะ รวดตงแตเชาตร พรอมดวย มสลมหมท 4 บานมะรวดเขารวมขบวนแหบหราซเระ เพอประกอบพธกรรมขาวขนฉางไปพรอมกน แหไปทศาลากลางสแยก ของหมท4 ขบวนแหพธกรรมลาซง – ขาวขนฉาง จงเปนพธกรรมทสรางความสมพ นธและสามคคอนดระหวางชาวไทยพทธและมสลม แมสงเหลานจะเกดขนโดยมองคกรบรหารสวนต าบลเปนสอกลางเขามาชวยเปนแรงหนนเสรมใหเกดกจกรรม แตโดยพนฐานความเปนหมของคนในชมชนตงแตอดตเปนตนมาระหวางชาวไทยพท ธและมสลมใชวถชวตอยรวมก นมาดวยความเขาใจในความแตกตางการนบถอศาสนา

ขบวนแหประเพณลาซง – ขาวขนฉางแตละปจะ ตงขบวนตอนเชา หนาวดมะรวด หมท 4 ต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตตาน เรมเคลอนขบวนแหตามฤกษยามทถกก าหนดขนจากหมอพธกรรม โดยชาวไทยพทธ จดขบวนแหตามประเพณนยมสมยใหม ดวยขบวนกลองยาว ขบวนหนโตะชมพกฝายเจาบาว และชาวไทยพทธบางสวนไดจดถาดขาวขวญเพอรวมพธกรรมการท าขวญขาว ตามดวยชาวบานและเดกนกเรยนทไดเขารวมพธกรรมแตละป

82

ภาพท 23 ขบวนแหประเพณลาซง – ขาวขนฉาง

ภาพท 24 หนโตะชมพกฝายเจาบาว

83

ภาพท 25 ขบวนถาดขาวขวญของชาวพทธ

สวนขบวนแหของชาว มสลมบางปจะน าคณะซ ละมาบรรเลงเครองดนตร รวมกบขบวนกลองยาว ตามด วยขบวนบหราซเระ ทประดบตกแตงดวยเลยงขาวอยางสวยงามซงเปนสญลกษณของพธกรรมขาวขนฉาง และชกชวนเดกนกเรยนรวมขบวนแหดวยการตกแตงเลยงฉางเปนฉางขาว เพอเดกจะไดซมซบพธกรรมและไดมสวนรวมกบคนในชมชน

ภาพท 26 ขบวนคณะซละ

84

ภาพท 27 ขบวนเดกแหฉางขาวประดบดวยเลยงขาว

ภาพท 28 ขบวนบหงาซเระ

การจดขบวนแหประเพณลาซง- ขาวขนฉาง มองเหนวฒนธรรมความรก ความสามคคของคนในชมชนทงไทยพทธและมสลมรวมข บวนแหอยางพรอมเพรยง แมเปนเพยงการจด พธกรรมตามหนวยงานราชการ และองคกรการบรหารสวนทองถน แตสงเหลานบงบอกไดถงวถชวตความเปนอยของคนต าบลคอกกระบอ ไมมปญหาเรองชาตพนธและการนบถอศาสนา โดยขบวนแหนนจะเดนไปตามถนนในหมบานไปยงศาลาต งอยรมทางของหมบาน และบางปสถานการณความ ไมสงบเกดความหวาดระแวงของชาวบาน จะใชสถานทบรเวณอาคารอเนกประสงคของชมชน ภายในศาลาหรออาคารอเนกประสงค จะมหนเจาสาวทชาวไทยพทธไดแหไปตงไวกอนหนานแลว เปรยบเหมอนศาลานเปนบานของ หนโตะชมพกฝายเจาสาว เพอตอนรบ หนโตะชมพก ฝายเจาบาว

85

โดยชาวไทยพทธจดพธแตงงานระหวางหนทงสอง ภายในศาลา นอกจากนน ยงรบเครองขยายเสยงเพอตอนรบหนโตะชมพกฝายเจาบาว และเหลาบรรดาชาวบานทรวมมากบขบวน แหหนโตะชมพกฝายเจาบาว มหมอพธฝายเจาสาวออกตอนรบเจาบาวเขาบาน “สมมตศาลาใหเปนบาน ฝายเจาสาวจงมการตกแตงคลายกบพธแตงงาน”

สวนสญลกษณทางพธกรรม เชน บหราซเระ และถาดขาวขวญ ทงของชาวไทยพทธและมสลม จะน ามาไวภายในศาลาเพอประกอบพธกรรมลาซง –ขาวขนฉาง ซงพธกรรมลาซงจะมงเนนไปทชาวนาชาวไทยพทธ เพราะชาวนามสลมไดยกเลกพธกรรมในสวนนไปเมอหลายปกอน มเพยงสญลกษณของบหราซเระ ทชาวไทยมสลมน ามารวมพธกรรมอนเปนสญลกษณของพธกรรม ขาวขนฉาง แตทงสองอยางเปนการแสดงออกถงพธกรรมเกยวกบอาชพท านา

ภาพท 29 บหราซเระ สญลกษณพธกรรมขาวขนฉางของไทยมสลม

ภาพท 30 การแตงงานหนโตะชมพกสญลกษณพธกรรมลาซง

86

ขนตอนพธกรรมภายในศาลา หรอ อาคารอเนกประสงค จะมงเนนพธกรรม ลาซง ดวยการจดพธแตงงานหนโตะชมพก ฝายเจาบาวกบเจาสาว ชาวไทยพทธ เทานน เขารวมในพธกรรม สวนชาวมสลมมองวาพธกรรมลาซง – แตงงานโตะชมพก ไมมความหมายส าคญตอวถการด าเนนชวตทพงกระท าบนพนฐานหลกความเชอทางศาสนาอสลาม แม อดตพธกรรมลาซง – แตงงานโตะชมพกจะประกอบพธรวมกน โดยมพระสงฆเปนผน าพธกรรมฝายพทธ และโตะอหมามเปนผน าพธกรร มฝายมสลม เพราะ ปฏบต ตามความเชอทได สบทอด กนมา เมอหลกการปฏบตตามหลกการทางศาสนามอทธพลเหนอกวาความเชอการป ฏบตของทองถน จงท าใหชาว มสลมยกเลกพ ธกรรมทขดกบหลกการปฏบตทางศาสนา ชวงเวลาการประกอบพธกรรมลาซง – แตงงานโตะชมพกจงมเพยงกลมชาวไทยพทธเขารวมพธกรรม

ขนตอนสดทายของพธกรรม เปนการจดกจกรรมสรางความสมพนธ โดยเนนกจกรรมทางวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของชาวไทยมสลม คอ การแสดงสละ และกจกรรมรวมกนระหวางพทธและมสลมในการแขงขนภมปญญาพนบานเกยวกบอาชพการท านา การแขงขนต าขาว การแขงขนนวดขาว การแขงขนฟดขาว และกจกรรมเสรมความสนกสนาน เชน กจกรรมจบปลาไหล เพอสรางความสมพนธ สรางความสามคคในชมชนไดปฏสมพนธกน

ภาพท 30 การแขงขนต าขาวระหวางไทยพทธกบมสลม

87

ภาพท 31 การแขงขนฟดขาวระหวางไทยพทธกบมสลม

จากข อมลขางตน บงชใหเหน วา ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง ต าบลคอกกระบอ เปนประเพณทองถนทมขนตอน พธกรรมบรณาการสรางความสมพนธ อยรวมกนอยางสมานฉนทจากอดตจนถงปจจบนระหวางไทยพทธและมสลม ท าใหมองเหนประวตศาสตรการผสมผสานทางวฒนธรรมระหวางไทยพทธและมสลม โดยผานการประกอบพธลาซง - ขาวขนฉางเปนตวเชอมผานสองวฒนธรรมเขาดวยกนอยาง กลมกลน เพราะแทจรงแลว ชาวบานจะมวถชวตดงเดมอยทามกลางการเรยนร ผกพน เคารพ บชา การตอบแทนคณตอธรรมชาต เพยงเพอตองการเคารพในวถของการอยร วมกนระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบธรรมชาต และมนษยกบสงทอยเหนอธรรมชาต การประกอบประเพณตอบแทนธรรมชาต โดยเฉพาะบญคณขาวมอยท วทกภาคของประเทศไทย แตประเพณลาซง-ขาวขนฉางจะมความแตกตางจากทองถนอน ๆ คอเปนประเพณและวฒนธรรมการเชอมผานระหวางไทยพทธกบมสลม

ประเพณลาซง – ขาวขนฉางกบพลวตการเปลยนแปลง จากการลงพนทเกบขอมล ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง หมท 3 บานปากชอง ปกตจะประกอบพธกรรมรวมกบหมท 4 บานมะรวด ระหวางไทยพทธและมสลม เรยกวา ประเพณลาซง – ขาวขนฉาง แตหลงจากสถานการณความไมสงบเกดขนมาจากเหตการณ 2 เหตการณ คอ ชาวบานมสลมหมท 4 โดยยงเสยชวตในหมบานของชาวไทยพทธหมท 1 บานใหญ และจากนนชาวไทยพทธเสยชวต 5 รายและบาดเจบอก 4 ราย หนาวดมหงสาราม สองเหตการณทเกดขนน ามาซง ความหวาดระแวงระหวางกลมชน โดยไมรสาเหตการเกดขนของสถานการณความไมสงบ จงไดส งผลกระบทตอกจกรรมประเพณ ลาซง – ขาวขนฉาง ทงชาวไทยพทธและมสลมไมมความมนใจดาน

88

ความปลอดภย หวาดระแวง หวาดกลววา มกลมคนทคอยสรางสถานการณการขนมาอกครง จ งตองแยกจดพธกรรม ไมไดรวมกนอยางเชนในอดตทผานมา โดยชาวไทยพทธ หมท 3 บานปากชอง ยงมความเขม แขงการสบทอด ประเพณลาซง – แตงงานโตะชมพก มาตงแตอดต จงแยกสวนจดพธกรรมลาซงขนมาเฉพาะในหมท 3 วนเวลาในการจดพธกรรมกลบมายดหลก การปฏบตในครงอดต ในเดอน 6 ขางขน ตามจนทรคต ตรงกบ วนจนทร ไมนยมจดขางแรม สวนขนกค านน หมอพธกรรมจะดชวงเวลาอนเปนมงคล ซงในป พ .ศ. 2556 จดขนวนท 20 พฤษภาคม 2556 ตรงกบวนจนทร ขน 11 ค า เดอน 6 สญลกษณพธกรรม คอ หนโตะชมพก โดยน าฟางขาวจากแปลงนาแตละครอบครวทเกบไวหลงจากเกบเกยวขาวเสรจแลว น ามามด รวมกนจดแตงเปนหนโตะชมพก ทงฝายเจาสาวและเจาบาว โดยหนโตะชมพกฝายเจาสา วตกแตงเสรจแลว จะน าไปวางไวบน ศาลาพธกรรม ตงอยทบานหนาทาน หมท 3 บานปากชวง ต าบลคอกกระบอ ซงเปนสถานทประกอบพธกรรม สวนหนโตะชมพกฝายเจาบาว จะตกแต งภายในศาลาอเนกประสงคในหม ท 3 บาน ปากชอง โดยชวงเชาจดกระบวนแหงประเพณลาซง-หนโตะชมพกตามธรรมเนยมนยมสมยใหม คอ ขบวนกลองยาว ขบวนนางร า สว นขบวนสญลกษณพธกรรม คอ หนโตะชมพก ถาดขาวขวญ และขบวนขนหมาก

ภาพท 32 หนโตะชกพกฝายเจาบาว

การจดตงขบวนการแห หนโตะชมพ กฝายเจาบาวไปยงศาลาพธกรรม ซงเปรยบเหมอนกบบานของหนโตะชมพกฝายเจาสาว สวนขบวนการแห จะคลายคลงกบพธกรรมโดยทวไปของพนทชาวไทยพทธ ตองน าหนา ดวยขบวนกลองยาว เหลานาง ร า ซงเปนวฒนธรรมชมชนทยอมรบกนโดยทวไปในปจจบน ซงแตละชมชนนยมจดตงขบวนกลองยาวไวในชมชนเพอรองรบ กจกรรมท

89

เนองดวยพธกรรมของทองถน เช นเดยวกบชมชนต าบลคอกกระบอทไดจดตงขบวนกลองยาวไวรองรบความบนเทงในกจกรรมของชมชน ซงเปรยบเหมอนกบสงบนเทงทคนในชมชนยอมรบ

ภาพท 33 ขบวนแหหนโตะชมพกฝายเจาบาว

สวนสญลกษณทางพธกรรม จดแตงไปตามความเชอเรองการเ คารพบชาตอพระแมโพสพ คอ หนโตะชมพกทตกแตงดวยซงขาว เปรยบเหมอนตวแทนแมโพสพ และถาดขาวขวญ เพอแสดงความกตญญ รคณ การท านาปตอไปจะไดอดมสมบรณ ขบวนขนหมาก มสวนคลายกบขบวนการแตงงานฝายเจาบาวของคนในชมชน

จากการสงเกตการณพอสนนษฐานได วา สญลกษณทางพธกรรมไมมผลตอจตใจ กบการประกอบอาชพการท านา แตจดตงขนมาตามคณคาทางวฒนธรรมท ละเลยไมได และทกคนมองวา สญลกษณเปนเพยงสงทถกสรางขนมาเทานน

ภาพท 33 ขบวนถาดขาวขวญและขนหมากฝายเจาบาว

90

ถาดขาวขวญ คอ เลยงขาวทชาวนาเกบมาจากแปลงนาขาว เชอวา ถาน าเลยงขาวมารวมพธลาซงเพอท าขวญขาว เกบไวเพาะปลกในปตอไป ตนกลาจะเจรญงอกงาม สวยงาม และจะเปนสรมงคลตอแปลงนาขาว จงไดตกแตงเลยงขาวใส ไวในพาน หรอถาด คลายกบการจดบายส หรอ บหงาสหระ พธกรรมลาซงจงขาด เลยงขาวขวญไปไมได แมปจจบนเลยงขาวขวญเปนเพยงสญลกษณ ไมไดมผลตอความเชอของชาวนาดงเชนในอดต เพราะพนธขาวปลกจะไดรบการแจกจากรฐบาลในแตละป การเกบรกษาพนธขาวไวเพาะปลกจงไมมความจ าเปน ส าหรบชาวนาในยคปจจบน

ภาพท 34 ขบวนหนโตะชมพกฝายเจาบาว

หนโตะชมพก คอ สญลกษณพธกรรมลาซง เปรยบเหมอนตวแทนแมโพสพ การสะทอนเรองเลาจากชมชนเพยงบอกวา “หนทงสองไมรประวตมาแตไหน เพยงคดวาเกยวของกบแมโพสพ

หนสองคนนาจะเปนลกหลานแมโพ สพ เพราะอดตจะจดพธแตงงานกลางทงนา ท ากนอยางงายๆ น ากอซงขาวมามดเพยงใหรวาหนผหญง หนผชาย ” (วน จลเอยด , 2552 : สมภาษณ ) จากขอมลภาคสนามในปจจบนไมสามารถหาค าตอบไดโดยตรง ชาวนามเพยงความทรงจ าดานพธกรรมทสบทอดตอๆ กนมา แตจากห ลกฐานดานเอกสารเกยวกบต านานการสรางโลกฉบบบานปาลาม อ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน สามารถน ามาวเคราะหใหมองเหนมลเหตความเชอถงสอสญลกษณการจดพธแตงงานหนโตะชมพกทไดกลาวไวตอนหนงวา “เหลาเทพยดาผเปนใหญอนมพระอนทร พระพรหม พระเพดสะหนกน พระขณาสพ พระปจเจกโพธ และเหลาเทวดามาประชมและพรอมใจกนเนรมตเทวบตรขนมาองคหนงกอนชอวา “พระบอรเมนสน ” ตอจากนนเหลาเทวดาจงใชให พระบอรเมนสนสรางโลกขนมา โดยสรางแผนดนขนมากอนเทาใบหวา จากนนจงสรางมหาสมทร พระอาทตย พระจนทร ภเขา แมน า ล าคลอง ตลอดจนสรางพระอศวรและพระอมาขน โดยให

91

พระอศวรเปนเจาแหงพนแผนดน สวนพระอมานนใหเปนเจาแหงน า ทงสองเปนมนษยหญงชายคแรกของโลก ทงสองอยครองเมองนมานานถง 12 ปเศษ โดยไมมความรสกในเรองเพศ จน กระทงพระอนทรตองเสกผลหวาใหกน ทงคจงมก าหนดและมลกตดตามกนมาถง 12 คน ทง 12 คน ไดแตงงานกนเอง ลกคนแรกเปนชายชอ เจาสวนนะไพจต (เจาสวนนะพระไพสบ ) หรอพระองคหน ไดแตงงานกบนองคอ นางสดอกไม (นางสดอกไมแมไพสบ) หรอ พระองคงว เมอทงสองสมสกนกสนใจตายไปเกดเปนตนขาวหรอ แมโพสพ เลยงดมนษยตลอดมา” (พชย แกวขาว, 2547 : 4)

ภาพท 35 ขบวนนกเรยนในชมชนเขารวมประเพณลาซง

การจดขบวนการแหสวน อน ๆ เปนเพยงการจดฉากขบวน แหใหดส าคญ และยงใหญ ไมเกยวเนองกบพธกรรมแตเกยวเนองกบสงคม และความสามคคในชมชน เนนการมสวนรวมดวยการชกชวนเยาวชนทก าลงศกษาอยในระดบประถมศกษา เขามารวมขบวนในการแหพธกรรมลาซง บางครงการจดตงขบวน แหพธกรรมของทองถน จะมความส าคญทางสงคมมากกวาตว พธกรรม เพอสรางสรรคสงเหลานใหสงคมภาคนอกไดมองเหนการรวมมอของคนในชมชน

92

ภาพท 36 ขบวนแหงเขาสเขตแดนหนโตะชมพกฝายเจาสาว

เมอขบวนแหหนโตะชมพกฝายเจาบาวมาถงเขตบานของหน โตะชมพกฝายเจาสาว คณะเจาภาพหนฝายเจาสาว ตอง กนเขตแดนเหมอนกบการแตงงานของคนธรรมดา ทบรรดาเหลาเพอนของเจาสาวกนมใหฝายเจาบาวไปพบกบเจาสาว ตองม สงของมาประกนตาม ขอเรยกรอง เปนสงทบงบอกถงการมน าจตน าใจของเจาบาว วาไดรบการยอม รบเจาบรรดาเหลาญาตและเพอนของ ฝายเจาสาวหรอไม ซงเปนการทดสอบเจาบาวเทานนเอง สวนการกนในการแหหนโตะชมพก ฝายเจาบาว เพอตองการใหหมบานทตกแตงหนโตะชมพกฝายเจาบาวไดน าสงของ ซงสวนใหญเปนเหลา เบยร มาใหกบหมบานฝายเจาสาว จงจะ เดนทางผานทางไปได โดยเหลา เบยร น ามา สงสรรครวมกนในบรรดากลมผชาย เสนทางการแหหนโตะ ชมพกผานเสนทางจราจรคายทหาร จงไดใชเสนทางจราจรกนระหวางเขตแดนของหนโตะชมพกฝายเจาสาว ภาพท 36 ตลอดเสนทางมทหารคอยปองกนเหตความไมสงบ

93

ตลอดเสนทาง แหหนโตะชมพกของหมท 3 บานปากชอง ต าบลคอกกระบอ จะมเหล านายทหารรกษาความปลอดภยตลอด เสนทาง ซงเปนสถานการณเกยวเนองกบเ หตการณความ ไมสงบสามจงหวดชายแดนภาคใต และเหตการณทเกดขนจากกรณมคนรายบกยงชาวบาน หนาวดมหงสารามมเหตใหเสยชวต 5 ราย บาดเจบ 4 ราย ชาวบานจงมความหวาดกลว จงตองการกองก าลงพลเขามาดแลความไมสงบในหมบานทง 4 ทศจะมปอมยามเฝาระวง การจดกจกรรมทางวฒนธรรมจะตอ งขอกองก าลงเขามาดแลความไมสงบตลอดเสนทาง บรรยาศพธกรรมจงเปลยนแปลงไปจากเดมททกคนเขารวมดวยความสขใจ เปนการรวมพธกรรมดวยความหวาดระแวงกบการเกดเหตรายจากการสรางสถานการณควาไมสงบ สวนขนตอนพธกรรมลาซงหมท 3 บานปากชอง มความคลายคล งกบพนทอนของอ าเภอปะนาเระ การแห หนโตะชมพกฝายเจาบาว มาตงไวเคยงคกบหนโตะชมพกฝายเจาสาวบนศาลา รมทางบรเวณพนทนา เพอจะไดด าเนนการพธแตงงานหนโตะชมพก ซงเปนพธกรรมทมความส าคญตอความหมายของชาวนาทตองการใหการท านาในปตอไปมความอดมสมบรณ

ภาพท 37 พธแตงงานหนโตะชมพก

ขนตอนพธกรรมทส าคญอกอยางหนง คอ เครอเซนสงเวยส าหรบห นโตะชมพกจะตองจดมาวางไวในถาดประกอบดวย ขาวเจา ขาวเหนยว แกงไก ปลามหวมหาง ขนม โค นอกจากนนจะมสงอน ๆ อกเชน น าส าหรบพรมเซนสงเวย เทยนส าหรบการเวยนแวน จดไวในถาดขาวขวญเพอการเซนสงเวยใหกบหนโตะชมพก

94

ภาพท 37 ถาดขาวขวญส าหรบเซนสงเวย

ขนตอนพธกรรม ผน า คอ ปราชญทองถน ด าเนนพธ คลายคล งกบพธแตงงานคบาวสาวของคนธรรมดาในชมชน แตสงทแตกตาง คอ หมอพธกรรมไดกลาวถงเหตการณเกยวกบแมโพสพ และการก าเนดพธกรรมจากต านานเรองเลาวา แมโพสพไดอทศตนลงมาจากสวรรคเพอชวยเหลอมนษยใหมชวตรอดจากการไดมขาวกน จากนนไมรวามเหตการณอะไรเกดขนในชวงนน แมโพสพโกรธไดหนไปอยกลางสะดอทะเล ท าใหมน ษยประสบปญหาความ อดยาก เพราะ ท านาไมไดผล ตนขาวเหยวเฉา ขาวทเกบไวในยงฉางไดหมดไป ท าใหมนษยไมมขาวกน ไมรจะกนอะไรเพอประทงความหว ความอดยาก จงตองแสวงหาขาวโพดมาประทงความหว ท าใหขาวโพดมความกลวตอมนษยมากทเทยวเสาะหากนขาวโพดจ านวนมากแตละวน เมอเจอมนษยจะหนอยตลอดเวลา ท าใหยอดปลายฟกขาวโพดมเมลดโพลออกมา เพราะกลววาจะถกมนษยกนเลยคดหนตลอดเวลา เพราะชวงเวลานนมนษยมความเดอนรอนไปทว ไมรจะมวธแกไขความอดยากไดอยางไร จนกระทงมปลาฉลาดผรบอาสาจะไปออนวอนแมโพสพใหกลบมา การวายน าจะตองแทรกระหวางกอนหนเพอไปหาแมโพสพกลางสะดอทะเล กวาจะไปถงท าใหเกลดปลาฉลาดละเอยดจากการแทรกภเขาเขาไป จงไดออนวอนใหแมโพสพกลบมาชวยเหลอ มนษยไดมขาวกนอยางเดม แมโพสพไมยอมกลบมา แตมใจเมตตาจะชวยเหลอมนษย จงไดบบน านมขางซายใหชาวนามาปลกขาวเหนยว บบน านมขางขวาใหชาวบานมาปลกขาวเจา จากต านานเรองเลาถงน านมแมโพสพ กลายมาเปนขอสงเกตความเปนไปไดถงหลกความเชอของชาวบา นวา “รวงขาวกอนจะสก มการตงทอง รวงขาวจะมเมลดสเขยวๆ เวลาบบเมลดขาวจะมน านมออกมา นนแหละเปนน านมแมโพสพ” การเรากนขาวเหมอนกบวา “เรากนน านมแมโพสพ ” ปลาฉลาดไดรบน านมแมโพสพมาถงชายฝง จงไดมอบหมายใหผดแลตอ แตผทเฝาไดเผลอหล บไป มววมากนเกอบหมด เหลอน านมแมโพสพอยนดเดยวทสามารถจะน ามาปลกท าพนธทววยอมคนใหกบคนเฝา แตมการตอรอง

95

วา ใบขาวออน ชาวนาแบงใหววไดกนบาง การปลกขาวจงเรมมตงแตบดนน จากการบบน านมของแมโพสพดวยความเอนดมวลมนษยทมความอดยาก ชาวนาจงไดท าพธกรรมขนมาเพอ ท าขวญ และตอบแทนคณแมโพสพทประทานน านมมาเปนพนธขาวทใชปลกมาจนถงปจจบน (สพไล ผนมะโร, 2552 : สมภาษณ)

ภาพท 38 พธกรรมการแตงงานหนโตะชมพก

จากนนพระภกษสงฆไดท าพธเจรญพระพทธมนตเพ อความเปนสรมงคลแกหนโตะชมพกคบาวสาว จงกลายเปนพธกรรมทมลกษณะการผสมผสานระหวางความเชอทองถนกบความศรทธาทางพระพทธศาสนา จงกลายเปนประเพณทองถนของชมชนทไดเชอมโยงกบหลกปฏบตทางวฒนธรรม จงไดมการตกบาตรใหกบภมเจาทนา เจาทสวน เหลาผตาง ๆ เปนอนเสรจพธกรรมกรรม จากขอมลขางตน สถานการณปจจบนมผลกระทบมาสพธกรรมทองถนอยางหลกเลยงไมได โดยเฉพาะพธกรรมทองถนทเคยสรางความสมพนธอนดระหวางกลมชนนบถอศาสนาตางกน มอนตองเกดความหวาดระแวง ตองแยกสวน การประกอบพธกรรมเชนเดยวกบพนทอน ๆ ในสามจงหวดชายแดนภาคใต ถามองปรากฎการณพลวต การเปลยนแปลงของพธกรรม กจกรรมทางวฒนธรรม เกดจากสถานการณความไมสงบ เพยงปจจยเดยวคงไมได ผวจยมองวา สถานการณความไมสงบ เปนเพยงเหตปจจยเกอหนนการเกดส ภาวะจตใจของกลมชนใหมความหวาดกลว หวาดระแวงตอเหตการณความไมสงบจาก กลมนอกชมชน สวนคนในชมชนยงมปฏสมพนธทางสงคม เชน การคาขาย กจกรรมทางวฒนธรรมทจดขนของหนวยงานราชการในทองถน และการแตงงานขามชาตพนธระหวางพทธกบมสลม ดงนน สถานการ ณคความไมสงบ สงผลตอ การประกอบประเพณและพธกรรมกจรงอย แตสถานการณการเปลยนทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง ความเชอและความศรทธาในหลกปฏบตทางศาสนา ยงเปนเหตปจจยหลกตอการเปลยนแปลงการจดกจกรรมดานประเพณและพธกรรมในชมชน

บทท 4 ประเพณทองถน

พลวตการเปลยนแปลง

ต าบลคอกกระบอ : ประเพณทองถน ต าบลคอกกระบอ จงหวดปตตาน มประวตศาสตรการตงถนฐานตงแตสมยกรงสโขทย แมมหลายเหตผลของบรรพบรษ ทเดนทางเขามาตงถนฐาน เพยงขอสงสยวา เปนพอคาหรอทหารจากกรงสโขทยทเดนทางมาสดนแดนแหลมมลายแหงน ชวงตอมาพนทแหงนเคยมคนจนเขามาอาศยในการท าเหมองแร ไดแตงงานขามชาตพนธกบคนพนเมอง ลกษณะดานประเพณและพธกรรมผสมผสานระหวาง ความเชอทองถน ศาสนาพทธ และวฒนธรรมจน หลงจากนน ชมชนมสล มไดแพรขยายเขามาสดนแดนแหงน ปจจบนต าบลคอกกระบอม 4 หมบาน หมท 1 บานใหญ มชาวไทยพทธอาศยอยรอยเปอรเซน ประมาณ 126 ครอบครว เปนคนดงเดมอาศยมาตงแตบรรพบรษ ประกอบอาชพเกษตรกรรม หมท 2 บานหวนอน มชาวไทยพทธอาศยอยรอยเปอรเซน ประมาณ 200 ครอบครว มวดมหงสารามเปนจดศนยกลาง หมท 3 บานปากชอง มชาวไทยพทธอาศยอยรอยเปอรเซน ประมาณ 86 ครอบครว หมท 4 บานมะรวด มชาวไทยพทธและชาวไทยมสลมอาศยอยปะปนกนไป ประมาณ 200 กวาครอบครว มชาวไทยมสลมอาศยอย มากกวาชาวไทยพทธ ซงม วดญารโณทย เปนจดรวมจตใจของชาวพทธรจกกนของชาวบานบรเวณนนวา “วดมะรวด” ปจจบน ต าบลคอกกระบอ ประชาชนอาศยอย 2 ชาตพนธ คอ กลมชนชาวไทยพทธ และกลมชนชาวไทยมสลม โดยหมท 1-3 ชาวไทยพทธอาศยอยรอยเปอรเซน สวนหมท 4 ชาวไทยพทธและชาวไทยมสลมอาศยอยรวมกน ดงนนชมชนชาวไทยพทธซงเปนชนกลมใหญในพนทแหงนเขามาตงรกรากราว 600 กวาป มวดเปนจดศนยกลาง 2 วด คอ วดมหงสารามและวดมะรวด จงมพธกรรมทองถนประจ าป ตามหลกความเชอ ประยกตตา มหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา และเปลยนแปลงตาม กลไกกระแสการพฒนาระบบสงคมไทย การวจยครงนมงเนนประเพณทองถน ทไดรบการสบทอดตดตอกนมาจากอดตจนถงปจจบน

ประเพณท าบญโกศ (ท าบญกระดก) ประเพณท าบญโกศ (กระดก ) คอ หลงเสรจสน การเผาศพ ผานพนไป 3 วน เปนวนเกบกระดกจากเมรเผาศพ บรรดาญาตจะท าบญโกศเลย กได หรอจะเกบกระดกญาตใสโกศไวเพอรอชวงเวลาความพรอมดานฐานะการเงนและความพรอมเพรยงของหมญาตพนอง ประเพณท าบญโกศ

50

เปนความเชอทปฏบตกนมาของชาวไทยพทธต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตตาน การจดพธงานบญโกศมความส าคญตอครอบครวญาตผทเกบกระดกไวทบาน เพอจะไดเชญวญญาณผตายมาทวด เพอบรรจไวในสถป หรอบวใหญใจกลางวด รวมกบเหลาผเสยชวตคนอนๆ

ความหมายค าวา “โกศ” ค าวา โกศ คอ รปทรงทมลกษณะคลายเจดย แตไดจ าลองใหมขนาดเลกส าหรบเก บกระดก

ของญาตทเสยชวต เมอญาตจดพธเผาศพไปแลว 3 วน จะเกบกระดกผตายจากเมรเผาศพเพอบรรจใสไวในโกศ เพอเกบไวทบานเปนการแสดงความเคารพ การกตญญตอผเสยชวต และเพอตองการใหเหลาญาตไดรวมกน ท าบญ อทศใหกบผตายอกครงหนง เรยกวา ประเพณท าบญโกศ (ท าบญกระดก) เพอจะไดเชญวญญาณ คอน ากระดกผตายบรรจไวในบวใหญกลางวด ภาพท 4 โกศส าหรบบรรจกระดก

นยยะส าคญของพธกรรม : ท าบญกระดก ตามปกตหลงจากเผาศพ ในวนท 3 บตรหลานตองเกบกระดก ผตาย ทเมร โดยพระสงฆประกอบพธบงสกลตาย และบงสก ลเปนใหกบกร ะดกผตาย หลงจากนนบรรดา บตรหลานจะ เกบกระดกสวนหนงใสไวในโกศ เพอ กอบพธบญอกครงหนงใหกบผตาย 7 วน 50 วน หรอ 100 วน หลงจากนนจะไดน ากระดกบรรจไวในบวประจ าตระกลในวด หรอตามก าแพงวด หรอสถานทใดททางวดจดใหเกบโกศกระดกผตาย

51

ตามปกตหลงจากท าบญ 100 วน เหลาญาตแตละตระกลจะสรางบวไวในวด หรอน ากระดกไวตามผนงก าแพงวด หรอบรเวณศาลาอเนกประสงค พระครบ มองเหนวา พธกรรมแบบนไมเปนระเบยบเรยบรอย สถานท ในวดเตมดวยสถปแตละตระกล มองดไมมความสวยงาม บางครงสถปทสรางไว บตร หลานรนหลงหลงลมไมเขาม าดแล รกษา การ รอถอนกล าบาก เพราะเกยว เนองกบความ เชอ การสรางสถปบรรจกระดกแตละตระกล แตละครอบครว มองดไมเปนระ เบยบระเกะระกะเตมพนทวด โดยเฉพาะพนทปาชาของวดเตมไปดวยสถปบรรจกระดกของผตาย พระครบ จง ด าเนนการรวมก บชมชนสรางสถปใหญไว ในวด จดประสงคหลก เพอบรรจกระดกเหลาญาต รวมกนทงหมดของคนคอกกระบอ โดยปลกฝงความเชอวา เหลาผตายจะไดอ ยรวมกนกบบรรดาเหลาญาตคนอน ๆ ในชมชนทไดเสย ชวตไป ดงนน การท าบญโกศโดยความหมาย พอสรปได 2 ประเดน

1. ประเดนของความเชอ เพอท าบญกระดกของบรรดาเหลาญาตทไดเสยชวตใหไดรบสวนบญกศล จะไดมชวตอยอยางมความสขในภพภมทเหลาญาตสถตอย

2. ประเดนดานประเพณ การท าบญโกศ หรอ การท าบญกระดก เพอตองการน าโกศกระดกของบรรดาเหลาญาตมาบรรจไวในบวใหญในวด เพอตองการใหบรรดาญาตๆ ไดประกอบพธกรรมรวมกนชวงเดอน 5 คอ ประเพณอาบน าบว

ฤดกาล : ประเพณการท าบญโกศ (กระดก) ชวงฤดกาลท าบญโกศ (กระดก) ชาวบานปฏบตตามวนเดอนปตามจนทรคต ชวงเดอน 5 – เดอน 8 ของทกป เรมตนพธท าบญโกศในวนแรม 1 ค า เดอน 5 คอ หลงจากประเพณชกพระเดอน 5 เชาวนรงขนชาวบานทมโกศกระดกของเหลาญาต ทเกบไวทบาน และมความพรอม ดานฐานะทางการเงน และความพรอมเพยงของบรรดาญาตพนองจะจดพธท า บญโกศ เจาอาวาสเปนผก าหนดวนเวลาทเหมาะสม และความสะดวกทงฝายเจาภาพและ พระสงฆ เพราะแตละปจะมชาวบานนยมการท าบญโกศ หรอ การท าบญกระดกผตายหลายครอบครว บางครอบครวเกบโกศไว 100 วนบาง 1 ปบาง 2 ปบาง 3 ปบาง หรอ ท าบญโกศหลงจากเสรจสนการเผาศพ 3 วนแลวจดพธท าบญโกศ ซงเปนพธกรรมสดทายทเกยวเนองกบผตาย และเหลาญาตรอชวงเวลาการท าบญพรอมเพรยงกนทกปในประเพณ “อาบน าบว”

ขนตอนการท าบญโกศ (กระดก)กบพลวตการเปลยนแปลง บรรยากาศและขนตอนพธกรรมกา รท าบญโกศจากอดตจนถงปจจบน รปแบบพธกรรมเปลยนแปลง ไปตามยคสมย คงไวซงวฒนธรรม ความเชอในพธกรรมยงยดรปแบบเดม คอ การท าบญกระดกผตาย สวนรปแบบพธกรรมประยกตตามชวงเวลา เพอใหเกด “ภาวการณสมดล ” ตามการเปลยนแปลงของสงคม โดยขนตอนพธกรรมใชเวลา 3 วน คอ

52

1. การเตรยมการ พธท าบญโกศ คลายคลงกบพธ งานศพ แตกตาง เพยงสญลกษณ คอ โกศกระดก ทสอความหมาย ทางพธกรรม สวนคณคาทางจตใจ เชนเดยวกบ พธงานศพ ตามธรรมเนยมปฏบตท าบญโกศในเรองการเชญแขกผมารวมงานจะม วฒนธรรมไมเหมอนกน พธงานศพ เพราะบรรดาผ ทราบขาวการตายจะมารวมพธบ าเพญกศลศพโดยไมตองท าการดเชญ แต ถาเปนพธท าบญโกศ เจาภาพตองท าการดเชญแขกผมเกยรตทเปนญาต เพอนสนทมตรสหาย และเพ อนบานทรจกมกคน ซงผทไมไดรบการดเชญ จะไมนยมมารวมในพธกรรม การตระเตรยมสญลกษณ พธท าบญโกศ คลายกบ พธการท าบญโดยทวไปใ นทางพระพทธศาสนา คอ เจาภาพ ตระเตรยม ความพรอม การจด งาน โดยเฉพาะอปกรณ เกยวเนองกบพธกรรมเพอจะท าบญไปใหกบผตาย เชน ผาไตรจวร สบ ยาสฟน รม หลอดไฟ และสงอน ๆ การตระเตรยมสงของเหลาน จะไดอทศไปใหกบผตาย เปรยบเหมอนกบการสรางบานและสมภาระในการอยในภพหนาของผตายมความสะดวกสบาย ไมตองล าบากแสวงหาเครองอปโภคบรโภค สวนการตกแตงสถานท และ โกศในพธกรรม รปแบบไดเปลยนแปลงตามพลวตของชวงเวลา แบงได 3 ยค ยคท 1 ยคอดต การจดงานท าบญโกศใชบรเวณลานวด เจาภาพตอง จบจองพนทวางลานวดตามความตองการ บางครง เจาภาพไดก าหนดวนเวลาตรงกน 2 เจาภาพขนไป บรรยากาศการท าบญโศกจะดยงใหญ รปแบบโกศในยคแรก ๆ เจาภาพตองตดตอนายชางซงเปนคนทองถนทมฝมอดานการออกแบบโกศ และ ชางทรจกกบผตายอยางดจดท าซม เพอบงบอกอาณาเขตแตละเจาภาพ รปแบบโกศมลกษณะเปนรปทรงเปนชน ๆ คลายกบชนของสวรรคตาม ความเชอ หรอคลายกบรปทรงเจดย ในอดตจะสรางโกศอยางใหญโต เพอเปนเกยรตใหกบผตาย มพนทวางบรเวณโดยรอบโ กศ เพอ ตกแตง ตามลกษณะทบงบอกถงเรองราวของผตาย และม พนทให บรรดาผเกยวของกบผตาย ไดเขยนความคดถง ระลกถง แสดงความเคารพ หรอ การวาดรปตามลกษณะนสยของผตาย เพอร าลกถง ผตายดวยรปภาพตาง ๆ นอกจากนนมการกน อาณาบรเวณพนท ดวย ไมไผ หรอ ไมอน ๆ ใหด เปนลกษณะขอบเขตของพนท ยงมหลายเจาภาพรวมกนบรรยากาศจะดยงใหญ และเจาภาพทมฐานะทางดานการเงน จะมการรบมหรสพ เชน หนงตะลง มโนราห หนงกลางแปลง เปนตน เพอความบนเทงใหกบแขกผมารวมงานไดรบชม เพอความบนเทง สนกสนาน และไดอยรวมพธกรรมจนกระทงสวาง ยคท 2 ยคกลาง จดพธท าบญโกศในศาลาวด เหตผลวา การจดพธกรรมพนทวางลานวด เจาภาพต องตระเตรยมสรางรปแบบโกศและตระ เตรยมงานคอยขาง ยงยาก สนเปล องคาใชจาย ตองบอกกลาวผ มาชวยตระเตรยมงาน ปญหาอปสรรคน าไปสการแกปญหาดวยวธการเคลอนยายการจดงานในศาลาอเนกประสงคของวด จะไดเปนสดเปนสวน เพอความสะดวกและไมยงยากการจดพธกรรม และการตกแตงโกศ โดย ทางวดไดใหชวงฝมอทอง ถนทมความเชยวชาญ

53

ออกแบบจ าลอง โกศไว เพยงแตเจาภาพน าโกศ บรรจกระดก ทเกบไวทบานมา ใสในโกศจ าลอง กสามารถจดพธกรรมท าบญโกศไดเลย โดยลกษณะรปแบบโกศมการจดเปนชน ๆ คลายกบชนของสวรรคอยางเชนในอดตแตยอสวนใหมขนาดเลกลง

ภาพท 5 รปแบบโกศ

ยคท 3 ยคปจจบน การจดพธกรรมในยคปจจบน ยงด าเนนการจดพธกรรม ในศาลาอเนกประสงคเชนเดม เพยง แตตกแตงโกศ เรยบงายขน ทางวดออกแบบการ สรางโกศจ าลองขนมาอยางถาวร ไดลดสวน ฐานและยอดฉตรดานบน คลายกบสถปเจ ดยทวไป ยอดสถปสามารถเปดได คณะเจาภาพสามารถ น าโกศกระดกมาใส และ ตกแตงดวยดอกไม เพอความสวยงาม ตามความตองการของคณะเจาภาพ

54

ภาพท 6 รปแบบโกศในปจจบน

การตระเตรยม พธท าบญโกศในอดต เปนงานทยงใหญ เพอร าลกถงผตายเปนครงสดทาย กอนทจะน าก ระดกใสไวในบวใหญกลางวด เปนการสนสดพธกรรมเกยวกบผ ตาย บรรดาเหลาญาตตองการจด รปแบบตาง ๆ ใหยงใหญ เพอใหผตาย รบรถงการเคารพ บชา โดยเฉพาะการสรางโกศจ าลองนมตใหคลายกบความเชอเรองสวรรค และตกแตงพนทบรเวณโดยรอบเพอใหแขกผมารวมงานไดเขยน วาดภาพ หรอแสดงออกลกษณะตาง ๆ ทบงบอกถงลกษณะ นสยของผตาย แตลกษณะพธกรรม การจดงาน ได เปลยนแปลง ไป โดยเฉพาะ การตกแตงโกศ ทคลคลายไปตามวถชวตของคนในชมชน ทเปลยนแปลงการด าเนนชวตทงดานอาชพ ความเปนอย กบสงคมสมยใหมทหลงไหลเขามา ผคนเรมมองเวลาเปนสงส าคญในการดนรนเพอการเลยงชพในครวเรอน การประกอบอาชพเกษตรกรรมเพยงอยางเดยว ไมเพยงพอกบการด ารงตนอยในสงคม ตองมองหาอาชพเสรมชวงเวลาวางจาการท านา ท าสวน การบอกกลาวเพอนบานมาชวยในการตระเตรยมงานคอนขางล าบาก เพราะตางคนเรมมหนาทการงานประจ าทไมมเวลาวาง จ าเปน ตองการลดขนตอนชวงการจดเตรยมพธกรรมใหสนลง จะไดไมยงยาก เพอความสะดวก รวดเรวในการเตรยมการ

55

2. การจดงานเลยง วนทสองของพธกรรมท าบญโกศ เปนงานเลยงส าหรบแขกผมารวมในพธกรรม บรรดาผ ทไดรบการดเชญนยมมารวมงานในวนทสอง เพราะเจาภาพจะ ไดตอนรบ ดวยการเลยงอาหารคาวหวานตงแตเชาจนกวาแขกผมเกยรตเดนทางกลบบานจนหมด โดยเจาภาพตองตระเตรยมขาวปลาอาหารไวใหพรอม เหมอนกบงานบญทวไป ซงแขกผมา รวมงานมมากนอยเพยงใด ขนอยกบการดเชญของเจาภาพ ชวงเวลากอนเพล บางคณะเจาภาพ จดใหมการเทศมหาชาต 3 ธรรมมาศ เพอเปนเกยรต กบผตาย และแขกผมารวมในงานศพจะไดรบฟงธรรมะ และชวงหวค าทกเจาภาพนมนตพระสวดพระอภธรรมใหกบโกศกระดกของผตาย 3. บรรจโกศกระดกในบวใหญ วนท 3 เปนวนสดทายการจดงานท าบญโศก ซงมความส าคญและมความหมายทางพธกรรม คอ คณะเจาภาพน าโกศผตายบรรจไวในบวใหญกลางวด จะมบตรหลานและบรรดาเพอนบานสนทยงอยในชวงพธกรรมสดทาย ภาพท 7 บวใหญส าหรบเกบกระดก

พธกรรม ชวงเชากอนถวายเพลพระ มการสวดบงสกลโกศกระดก ตกบาตร และถวายเพล พระ จากนน บรรดาญาต รวมกรวดน า อทศสวนบญก ศลใหกบผตายเปนครงสดทาย หลงจากเสรจสน พธกรรมของพระ สงฆเรยบรอยแลว บรรดาญาตพนอง น าโกศกระดกผตายไปบรรจไวในบว โดยมหมอพธกรรมของ ทองถนเปนผน าประกอบพธกรรม เพอ ใหบรรดาญาต และเพอนบานไดขอขมาลาโทษจากกา รท าผดทงกาย วาจาและใจทงเจตนาและไมเจตนาระหวางผตาย

56

กบเหลาญาตพนอ ง เพอตองการใหผตายไดไปสสขคต ไมตองหวงใยอะไรต อหมญาต โดยหมอทางพธกรรมน าโกศกระดกใสลงไปทางชองฐานบว เปนอนเสรจพธกรรม ภาพท 8 ลกหลานรวมพธน าโกศกระดกใสในฐานบวใหญ

นสนธ เจอจนทน (2556 : สมภาษณ ) กลาวว า ตนเองในฐาน ะผมถนฐานก าเนด ทน มองเหนวา พธกรรมทองถน ทกอยางมการเปลยนแปลง แมแตพธกรรม ทองถนดงเดมท เคยปฏบตกนมาบนพนฐานความเชออยางเขมแขง โดยเฉพาะการเกบกระดกไวเพ อรอวนพรอมของบรรดาเหลาญาตในการจดพธ ท าบญโกศ (ท าบญกระ ดก) ตนคดวา ยคปจจบนคอนขาง ยงยากในการร วมญาต เพราะบตรหลานปจจบนมการศกษาสง และมโอกาสออกไปท างานตางถน ตางจงหวด การจดท าบญโกศ แตละครง ตองใชเวลาการตกลงรวมกน เพอก าหนดวนเวลาพธ ท าบญโกศ และในสมยกอน การจดงานแตละครง คณะเจาภาพต องตระเตรยมอาหารตอนรบแขกผมา รวมงาน เชน ตองเลยงหม เลยงววเอง จดหาซอเกลอ น าตาล จากตางถน และบอกกลาวเพอนบานชวยท าขนมหวาน เปนตน ซงในอดตสงของเหลานหาซอยาก การจดงานแตละครงจงเปนสงส าคญและยงใหญ แตยคตอมาบตรหลานมองเรองการเตรยมงานแตละครงน ามาซงความยงยากมากมาย นสนธ เจอจนทน (2556 : สมภาษณ) การท าบญโกศ ไดเปลยนแปลงพธกรรมความเชอแบบดงเดม โดยตนเองไดรถงวฒนธรรมของคนในจงหวดใกลเคยง เชน สงขลา พทลง เมอเผาศพเพยง 3 วนน ากระดกบรรจโกศเกบไวท วดเลย ตนจงมแนวคดทจะท าใหเปนตวอยางของญาต เมอเผาเสรจวนรงขนจดพธท าบญกระดก เพอจะไดเสรจพธกรรม เพราะเหลาบรรดาญาตพนองและสงของตอนรบแขกผมารวมพธยงหลงเหลออย เพยงพอกบความตองการ ไมตองสนเปลองจดการคดงานใหม การเปล ยนแปลงพธกรรมดงเดมแลวแตครอบครวใดจะเหนชอบ แตปจจบนมหลาย

57

ครอบครวทไดด าเนนการตามแนวคด ของตนเอง คอ จดงานพธท าบญโกศ ในวนเกบกระดกผตาย ไมตองเกบกระดกไวเพอรอความพรอมของเหลาญาตเพอคดจดงานท าบญโกศอกครง

ประเพณท าบญโกศกระดกของ ชมชนชาวพทธ ต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตตาน เปนพธกรรมสดทายเกยวกบการท าบญใหกบผตาย ซงเปนประเพณทองถนทยงคงมการด ารงอยในปจจบน แมรปแบบพธกรรมจะคลคลายไปตามสภาวการณทางสงคม ทคนในชมชนไดรบวฒนธรรมสมยใหมหลงไหลเขาม า จนน าไปสการปรบเปลยนวถการด าเนนชวต การประกอบอาชพ และความสมพนธของชมชน แตชมชนยงมความเขมแขงทางดานความเชอ พธกรรมยงไมสญหาย แตมปรบเปลยนบรณาการไปส “ภาวะความสมดล”

ประเพณสงกรานต (วนวาง) ต าบลคอกกระบ อ อ าเภอปะนาเระ จงหวด ปตตาน ชวงเดอนเมษายน หรอ เดอน 5 ตามจนทรคต คอ วนสงกรานต หรอชาวบานเรยกวา วนวาง เทศกาลสงกรานต มกจกรรมทเปนความเชอของคนในชมชนแตกตางกน ในปจจบนไดยดรปแบบพธจากการประชาสมพนธของสงคมไทย เชน วนแหงครอบครว รดน าด าหวผใหญ และการเลนน าสงกรานต

สงกรานต : ความหมายตามรปศพท ค าวา “สงกรานต ” แยกออกเปน 2 ค า คอ ศพทวา “สงกร ” แปลวา ปนกน ระคนกน

หมายความวาคาบเกยวกน และศพทวา “อนต” แปลวา ทสด สดทาย เ มอรวม 2 ศพทเขาดวยกน กเปน “สงกรานต ” แปลความหมา ยวา ทส ดของการคาบเกยวกน (กรมการศาสนา , 2545 : 76 ) หมายถงการคาบเกยวหรอจดเชอมตอกนระหวางปเกากบปใหมไทยโบราณ คอ ชวงกอนถงวนท 13 เมษายนของทกป พอถงวนมหาสงกรานตคอวนท13 เมษายน ถอเปนวนขนปใหมแบบไทย

การถอวนท 13 เมษายน เปนวนขนป ใหม ประเทศไทยเอาอยาง ทางภาคเหนอของประเทศอนเดย ซงมฤดใบไมผล เพราะในระยะนเปนชวงทอากาศดทสด ชาวบานจงรสกยนดปรดาเหมอนมชวตใหม การทประเทศไทยถอวนมหาสงกรานตเปนวนขนปใหมตามอนเดย ไมใชเพราะฤดกาลเหมาะสมดงกลาว แตเหมาะสม กบการเปนอยของสงคมไทย ซงสวนใหญมอาชพ เกษตรกรรม คอเปนชวงเวลาวางจากการประกอบอาชพ จงนยมเลนสงกรานตกนอยางสนกสนาน ซงสงกรานตของไทย ตามปกตม 3 วน คอเรมวนท 13 ถง 15 เมษายน วนท 13 เปนวนมหาสงกรานต วนท 14 เปนวนเนา ( คอวนวาง ) และวนท 15 เปนวนเถลงศก ( อดศกด ทองบญ , 2546 : 8-9 )

ความหมายทวไป ซงมการนยามความหมายตามกจกรรมวนสงกรานตของสงคมไทยโดยทวไป ค าวา “วนสงกรานต” ปจจบนม 3 ความหมายดวยกน คอ 1. เปนวนขนปใหมไทย 2. เปนวนครอบครวและวนผสงอาย 3. เปนวนแหงการเลนสาดน า

58

วนสงกรานต : วนขนปใหมไทย วนสงกรานตคอวนขนปใหมของไทย แตโบราณ ตรงกบวนท 13 เมษายนของทกป ตอมา

ไดเปลยนเปนวนท 1 มกราคมเปนวนขนปใหม เพอให ตรงกบปใหมสากล ซงประกาศใช อยางเปนทางการโดยคณะร ฐบาลของจอมพล ป . พบลสงคราม ประกาศในวนท 24 ธนวาคม พ .ศ. 2483 ( บญม แทนแกว , 2547 : 175 ) แมวาวนขนปใหมจะถกเปลยนเปนวนท 1 มกราคมแลว แตสงคมไทยกยงใหความส าคญกบวนท 13 เมษายน ฐานะวนขนปใหมแบบไทยอยอยางไมเสอมคลาย และเ รยกชวงวนดงกลาวอกอยางหนงคอ “ วนตรษสงกรานต ” อนหมายถงวนสนปเกาขนปใหมของคนไทย ซงเปนระยะเวลาเขาสฤดรอนทเสรจจากการเกบเกยวขาว มารวมกนท าบญแลวมการละเลนสนกสนานรนเรงรวมกน ( กรมการศาสนา , 2545 : 75 )

วนสงกรานต : วนครอบครวและวนผสงอาย ดวยกลไกทางสงคมปจจบน ท าใหสมาชกในครอบครวไทยมความจ าเปนตองอยหางกน

ไมคอยมเวลาในการพบปะรวมญาต เพราะ สมาชกภายในครอบครวแตละคน มภารกจหรอหนาทการงานทตองจดการเพอการด ารงชพ แตเมอทางราชการไดประกาศใหเปนวนหย ด “ตรษสงกรานต ” สมาชกครอบครวไทยจงไดมโอกา สพบปะกนในกลมญาตมตร รวมท ากจกรรมอนเปนงานบญตา ง ๆ เชน มการรดน าด าหวผ ผใหญในกลม เครอญาตแตละตระกล มการรวมญาตเพอท าบญอทศใหกบบรรพบรษทลวงลบไปแลว ทเรยกวา “ ปพพเปตพล ” และเปนวนททางการสนบสนนใหสมาชกในแตละครอบครวใหความส าคญคอ การดแลเอาใจใส ผสงอายเพอสรางความอบอนใหเกดขนในครอบครว

วนสงกรานต : วนแหงการเลนสาดน า เนองจ ากวนสงกรานต เปนวนขนปใหมไทยอยในชวงเดอนเมษายน ซงเปนชวงฤ ดรอน

กจกรรมในวนนกเปนกจกรรมทเปนไปเพอความสนกสนานรนเรง ดงนน สงคมไทยจงนยมใชน ามาเปนสวนหนงของความรนเรงดงกลาวเพอใชคลายรอน จากจดเรมตนของการใชน า มามสวนรวมของความรนเรง มการประยกตการละเลนเพอใหเกดความงดงามทางวฒนธรรมยงขน แทนทจะใชน าเปลาธรรมดาในการเลนสาดกน กมการเสรมเตมแตงดวยการผสมน า อบ น าหอม ลอยดอกมะล เปนตน ปจจบนอาจกลาวไดวา การเลนสาดน าเปนสญลกษณหรอความหมายอย างเตมรปแบบของวนสงกรานต

ชมชนคอกกระบอ : ประเพณสงกรานตพลวตการเปลยนแปลง ชมชน ชาวพทธต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตตาน กบประเพณ

สงกรานต ซงหากจะศกษาในกรอบ ความหมายทวไปของวนสงกรานตทง 3 ประเดนขางตน กปรากฏวามกจกรรมหลก ๆ เชน เดยวกบสวนอน ๆ ของประเทศไทยและสอดคลองกบความหมาย

59

ของวนสงกรานตขางตน แตกจกรรมบางอยางทพ เศษกวาพนทอน ๆ ซง จะกลาวถงแตละประเดนตามล าดบดงน

กจกรรมวนสงกรานต : การตกบาตรในชวงเชา ประเพณของชาวไทยพท ธทปฏบตสบตอกนมา ไมวาจะเปนงานมงคลหรออวม งคล คอ

การตกบาตร เพราะ เชอวา การท าบญตกบาตร ถวายอาหารแกพระภกษสามเณร เปนการท าบญขนพนฐาน เผอแผหรออทศใหกบบรรพบรษหรอญาตอนเปนทรกของตน ประกอบกบความเชอ วา การท าบญตกบาตรเปนการปฏบตเพอเสรมสรางบญบารมใหกบตวเอง หากชวตอยในชวงโชคชะตาไมด บญกศลจะเขามาหนนเสรมขจดปดเปา จากเรองรายใหกลายเปนด หรอช วยลดทอนความโชครายจากหนกให เปนเบา หากชวตอยในชวงโชค ชะตาปกต การท า บญ ตกบาตรจะชวยหนนเสรมใหดยง ๆ ขนไป ดวยเหตน ชาวพทธประกอบพธท าบญตกบาตรในวนสงกรานต ถอเปนเรมตนการด าเนนชวตอนเปนมงคล ในฐานะ วนขนปใหมไทย โดยจด ในตอนเชาของวนท 13 เมษายนของทกป มพธรบศล 5 ฟงสมโมทนยกถา จากนนจงเรมตกบาตร ถวายแก พระสงฆและสามเณร

สรงน าพระ : กสโลบายการจดการเรองน า วนสงกรานต เปนประเพณเกยวเนอง กบสงคมไทยตงแตอดต กจกรรมแตละทองถนแตกตางกน ตามบรบทของความเชอ สวนชมชนชาวพทธต าบลคอกกระบอ มงเนนกจกรรมเพอสรางบญกศลใหกบผททกคนเคารพรก และเปนศนยกลางการพงพาทางจตใจ คอ พระสงฆ เรยกวา “สรงน าพระ” กจกรรมจดขนหลงจากพระฉนเพล ชวงเวลาประมาณบายโมง คณะกรรมการตกลองบอกสญญาณการเรมตนพธกรรม ชาวบานทงอยในวด และในชมขน เมอไดยนเสยงจะเดนทางมาสบรเวณภายในวด ตางน าภาชนะ เชน ขน และอปกรณอนๆ ใชตกน า

พระภกษสงฆ และสามเณรในวดทงหมด จะ นงรวมกนภายในโรงพธ ท ปลกสรางขนมาเปนรปสเหลยมพนผา ขางบนคาดผาขาว ใชมานงตงเรยงหนากระดาษ เพอใหพระภกษและสามเณรนงรวมกน บรรยากาศ “สรงน าพระ” คอ กฎเกณฑทางพธกรรมเฉพาะถน ชาวบานจะน าภาชนะไปตกน าจากบอน าภายในวด โดย คณะกรรมการจะ เลอกวาปนจะตกน าจากบอน าลกไหนนน ใชหลกเกณฑวา บอน า นนถงเวลาจะตองรอท าความสะอาด เพราะน า เรมสกปรก หรอ ปรมาณน าในบอมนอยลง ชาวบ านจะตกน าบอลกนนมาสรงน าพระ จนกระทงน าในบอแหง จากนน ผชายรางกายแขงแรงจะชวยกนท าความสะอาด รอดนขน จากบอ และท าความสะอาดบอน า การก าหนดรปแบบพธกรรมสรงน าพ ระ ถอวาเปนก ศโลบายอนแยบยลของชาวบานในชวงเวลานน ไดคดคนพธกรรมทองถนขนมาเพอใหเชอมโยงกบบรบทของชมชน เพอท าการรอและท าความสะอาดบอน า เพราะชวงเรมตนเดอน 5 อากาศทางภาคใตโดยทวไป รอนอบอาว ปรมาณน าฝนแถบไมม บอน า

60

ภายในวดถอเปนบ อน าสาธารณะประโยชนทชาวบา นสามารถตกมาบรโภค อปโภค และ ใชสอย ในชวตประจ าวน ชาวบานจะไดรวมดวยชวยกนท าความสะอาดบอน าใหสะอาด จะไดมปรมาณน าเพยงพอกบความตองการของวด และชมชน โดยใชพธกรรมเปนตวเชอมผาน ประเสรฐ สวรรณนอย (2555 : สมภาษณ) กลาววา “กศโลบายของพธกรรม คอ การใชสงคมไปสพธกรรม ” บางปสรงน าพระ 7 วน บางป 3 วน ขนอยกบเหตผลวา ปนน จ านวนบอน าทจ าเปนตองรน มจ านวนกบอ จะจดพธกรรมเทาก บจ านวนบอทตองการรน ท าความสะอาด แตจ านวนวนไมมากกวา 7 วน เพราะจ านวนบอน าภายในวดมทงหมด 7 บอ บอน าภายในวด มประวตและเร องราวเลาขานสบตอ ๆ กนมาหลาก หลาย เชอมโยง กบบรบทชมชนใหเปนเนอเดยวกน บอน าบรเวณปาชา มประวตเรองเลาวา “บอน าลกน ปรมาณน าในบอจะไมแหง แมชาวบานจะตกอยางไรปรมาณน ายงเทาเดม ซงชาวบานเชอวา บอน าลกนมสงศกดสทธสถตอย” บอน าส าหรบไวเฉพาะพระฉน ขดไวบรเวณกลางวด ปจจบนมการสรางศาลาครอ บไวอกชนหนง ชาวบานจะร ทวกนวา “บอน าลกน ไวส าหรบต กถวายพระฉนเทานน ไมใช อาบ หรอใชสอยอยางอน” ซงสองบอนมลกษณะพเศษ ไมนยมตกสรงน าพระ ถาบางปเหนวา ถงเวลาท าความสะอาด จะตกสรงน าพระพอประมาณกหยดตกและชวยกนท าความสะอาดบอน า”

สวนบอน าอน ๆ บรเวณภายในวดมอยหลายบอ ทางวดและประชาชนใชประโยชน รวมกน เชน บอน าหลงอโบสถ ห ลงศาลาการเปรยญ ขางโรงเรยนประชาบาล เมอกอนม สวม หรอ จเวด ส าหรบการถายอจจาระของพระ มการสรางฐานไว 3 ฐานดวยกน ฐานดานบนจะมไมแกง (พระสงฆผบวชใหมตองตระเตรยมไวทกคน ) โดยขางลางจะเปนหล ม ในหองสวมจะไมมน าลาง จงตองขดบอน าไวใกล ๆ เพราะพระสงฆตองน า ไมแกง มาลางทบอน าดานลาง

สรปวา ประเพณการสรงน าพระ เปนกสโลบายท าความสะอาดบอน าชวงเ ดอนหา เปนการจดการน าส าหรบ อปโภค บรโภค เพราะชวงเดอน 5 น าเรมแหง ขาดแคลนน า และน าเหลอปรมาณไมมาก การตกน าสรงน าพระจนแหง จะไดสะดวกในการลงไปรอ ท าความสะอาดบอน า

ประเพณวนสงกรานตปจจบน จดตามระบบการจดการของหนวยงานราชการ คอ รดน า ด าหวผสงอาย หรอบคคลทชมชนใหความเคารพ นบถอในฐานะเปนผใหญ ในชมชน มการคดเลอกผสงอายทมอาย 70 ปขนไป ถาอาย ไมถงเกณฑ ทก าหนดกตองเปนบคคลทช มชนใหความเคารพ นบถอ ทงนเพอใหความส าคญกบผสงอาย ถอเปนการแสดงความเคารพ นอบนอม ขอพร และเปนการสงเสรมใหคนรนใหมไดแสดงออกถงความกตญญกตเวทตาธรรมตอผหลกผใหญภายในชมชน ชมชนต าบลคอกกระบอเหมอนกบชมชน อน ๆ ทไดคดเลอกผสงอายทงไทยพทธและมสลมในชมชนมารวมพธกรรมวนสงกรานต ซงจะมการรดน าขอพร และแจกของขวญใหกบผสงอาย สวนเยาวชนผประสงคจะเลนน าสงกรานตตองเดนทางไปรวมเลนในเขตตวอ าเภอ จงหวด

61

ประเพณอาบน าบว ประเพณอาบน าบว มความหมายและความส าคญตอชมชนแหงน ตงแตอดตจนถงปจจบน จะก าหนดชวงวนเวลาอยางแนนอน คอ ตรงกบวนขน 15 ค า เดอน 5 ตามจนทรคต และตรงกบเทศกาล “วนวาง” ซงเปนประเพณทองถนประจ าป ท ชมชนแหงนภาคภมใจและ ใหความส าคญในการปฏบตสบทอดมาตงแตอดตจนถงปจจบน กลายเปนวฒนธรรมการปฏบตทางสงคมใหรวา บตรหลานของต าบลคอกกระบอ แมจะ มครอบครว ประกอบอาชพ และศกษาเลาเรยน อยตาง อ าเภอ หรอจงหวดอน ๆ ตองเดนทางกลบมายงภมล าเนา เพอรวมพธอาบน าบว

ค าวา “บว” : การใหความหมาย ค าวา “บว” เปนสงทพทธศาสน กกอสรางขนส าหรบบรรจอฐ บคคลอนเปนทเคารพบชาของตนหรอของต ระกล โดยประดษฐานไวในวดหรอ ปาชาเพอเป นอนสรณ นยมท าเปนเรอยอด เชน ทรงยอดมณ ฑป ทรงยอดเจดย เหตทเรยกวา บว เพราะแตเดมนยมท าเปนรปดอกบวตม (บวหลวง) ไวเหนออฐ (ทบรรจอฐ ท านองเดยวกบเรอนธาตหรอครรภธาต) ซงเปนไปตามคตวา เอาวญญาณของเจาของอฐนนเปนพทธบชา ถาท าบวเปนยอดทรงมณฑป กจะท ารปดอกบวไว ณ จดศนยกลางของพนเรอนยอดทวางอยบ นฐานสง ถาท าบวเปนทรงยอดเจดย กจะท าร ปดอกบวไวทปลายยอด ครนตอมามการดดแปลงสรางเปนเรอนยอดแบบอน ๆ แม ไมมดอกบวเปนสญลกษณกคงเรยกวา “บว” (สธวงศ พงศไพบลย, 2529 : 1847) การน าอฐบรรจ บว เรยกตามภาษาถนวา “เอาดก (กระดก) เขาบว” มกท าพธใหญโต และเมอถงวนส าคญแตละปบรรดาญาตจะท าพธบงสกลอทศกศล เชน วนท าบญเดอนสบ วนสงกรานต เปนตน ตามปกตบวองคหนง ๆ จะบรรจอฐของคนเพยงคนเดยว และเชอกนวาวญญาณของเจาของอฐจะสถตอยทบวนน จงมคตท าบวแฝด หรอท าเปนบว 3 องคตอเนองกนกม อนหมายถงวาเ จาของมความผกพนกนมาอยางใกลชดกอนตาย แตบางแหงนยมบรรจอฐของสามภรรยาคกนในบวองคเดยวกนกม (สธวงศ พงศไพบลย, 2529 : 1847) การสรางบวแตละพนทจะมความเชอแตกตางกนออกไป บางครอบครวสรางบวไวส าหรบบรรจอฐบรรพบรษ บางครอบครวสรางบรรจอฐของเครอญาตประจ าตระกล บางครอบครวไมนยมสรางบวจะเกบกระดกไวตามบรเวณก าแพงวด เปนตน ส าหรบพนทชมชนต าบลคอกกระบอไดสรางบวใหญใจกลางวด เพอใชบรรจอฐรวมของผเสยชวต ไมไดจ าแนกยศ ฐานะ และสถานภาพทางสงคมและครอบครว ทกคนตองน าอฐมาบรรจรวมกนไวในบวใหญ จงไมมการสรางบวประจ าตระกล

62

อาบน าบว : พลวตการเปลยนแปลง การอาบน าบว เปนพธกรรม จากฐานความเชอเกยวกบ เรองผ และวญญาณ ท ฝงรากลกในสงคมไทยและสงคมอน ๆ ทวโลก จงมพธกรรมเกยวกบการท าบญ ขอขมา และก ารอทศสวนบญสวนกศลใหกบวญญาณผทลวงลบ เพอแสดงการเคารพบชา กตญญ และ ความผกพนตอบรรพบรษ มพนฐานความคดวา “บตรหลานคนใดหลงลมบรรพบรษ อาจถกลงโทษ หรอเจบไขไดปวยอยางไมมสาเหต” และวฒนธรรมสรางใหสงคมมองครอบครวทไมเขารวมพธกรรมอยางรงเกยจ ไมควรคบหาสมาคมดวย และถกต าหนจากคนในสงคม

ประเพณอาบน าบว เกยวเนองกบพธกรรม ท าบญโกศ จดเรมตนของพธกรรมจะคลายคลงกบพนทอน ๆ เมอเรมตนเดอนหา ถอวาครบรอบ 1 ป ครอบครวทสรางบว หรอ สถป ประจ าตระกลจะชวยกนท าควา มสะอาดบว หรอ สถป ของบรรพบรษ ผทลวงลบไปแลว ใหสะอาด เรยบรอย เพอประกอบพธบงสกลบวในวนขน 15 ค า เดอน 5 ในอดตคานยมของคนคอกกระบอจะสรางบว หรอ สถปประจ าตระกล ไวบรเวณปาชา ของวด เหมอนกบพนทอน ๆ ซงจะมสถปหรอบวเตมพนท ยงไมมการสรางบว หรอ สถปใหญไวกลางวดอยางปจจบน ตระกลใดทมฐานะทางดานการเงนนยมสรางบวประจ าตระกล ซงสามารถเลอกพนทบรเวณปาชาตามความพอใจ ไมมการจดระเบยบการสราง เพราะถอวา พนทบรเวณปาชาของวดเปนพนท สาธารณะทชาวพทธสามารถสรางสถป หรอ บว ไดตามตองการ มเพยงการบอกกลาวใหพระภกษชวยมาดสถานททสรางเพอจะไดเปนสรมงคล

พระครบ : แนวคดการสรางบวใหญ การสรางบวประจ าตระกล มคานยม ทางวฒนธรรมอยท วไปบรเวณพน ทปาชาและบรเวณวดของไทย บางชมชนชาวพทธแขงขนกนสรางสถปหรอบวอยางใหญโตมโหราฬ ประดบตกแตงอยางสวยงาม เพอแสดง ถงฐานะทางครอบครว บาง วดสรางสถปจ านวนมากจนบรเวณพนทปา ชาเหลอนอย มผลกระบทตอพธ เผาศพ เชนเดยวกบบรเวณปาชาวดคอกกระบอ ในอดตชาวบานนยมสรางบวหร อสถปประจ าตระกลของครอบครวเพมจ านวนมากขนเรอย ๆ ท าใหพนท สาธารณะประโยชน บรเวณปาชามจ านวนนอยลง มองไปทศทางใด จะเหนบว หรอ สถป ปลกสรางอยางระเกะระกะเตมไปหมด พระครบ อนทสาโร เจาอาวาสรปท 5 แหงวดมหงษาราม ชวงปพ .ศ. 2470 - 2490 ประมาณ 80 ปทผานมา จงมนโยบายใหมทจะส รางบวใหญไวกลางวด เพอ บรรจกระดกผเสยชวตไวในบวเดยวกน ไมตองแยกสรางบวแตละตระกล นสนธ เจอจนทน (2556 : สมภาษณ) กลาววา การสรางบวใหญกลางวด ส าหรบบรรจกระดกของชาวบานคอกกระบอ เกดขนในชวงของเจาอาวาสทานพระครบ อนทสาโร ทานมมมมองเรองการสรางสถปเพอบรรจอฐแตละตระกล แตละครอบครวนนไว 3 ประเดน คอ

63

ประเดนแรก พนทบรเวณ ปาชาของ วดระเกะระกะไมเปนสดสวน บางสถปทสรางไวลกหลานไมดแล ปลอยใหหญาขนรกรงรง จงตองเปนหนาทของพระสงฆทจะตองดแลรกษา

ประเดนทสอง การสร างสถปแตละตระกล มผลให คนในชมชนไม เปนน าหนงใจเดยวกน พระครบ จงจดใหสรางสถปใหญกลางวดเพอบ รรจอฐรวมของทกคนในชมชนท เสยชวต ใหบรรจอฐไวในสถปแหงน เพราะทกคน ในชมชน เปรยบเหมอนญาตพนอง แมสนชวตไปแลวตองมาอยรวมในสถปเดยวกน และจะไดมองเหนวา ทกคนแมมฐานะ ร ารวย มหนาทการงานใหญโต สดทายตองมาอยในทเดยวกน ชาวบานจะไดมความรกสามคคปรองดอง

ประเดนท 3 จดเปนประเพณทส าคญตอจตใจของทกคน และเกยวเ นองกบพธชวงเทศกาล “วนวาง ” สามารถปลกฝงจตใจใหลกหลาน กลบมาท าพธกรรมอาบน าบวรวมกน ทกคนจะไดมองเหนถงความเปนญาต ความเปนพนอง และความสามคคในชมชน

ภาพท 9 บวบรรจกระดกรวมของชมชน

การสรางบวใหญ จงกลายเปนศ นยร วมบรรจ กระดกผลวงลบ เปนทยอมรบและความรวมมอของชาวบานทจะน ากระดกผตาย ไวในบวเดยวกน ซงเปนการจดการรปแบบพธกรรม ทสงผลดตอชมชนในการสบทอดประเพณมาจนถงปจจบน เพราะทก คนมองเหนคณคาจากแนวความคดการสราง “บวใหญ” ไวเปนศนยรวมบรรจกระดกผตายชมชนคอกกระบอ นสนธ เจอจนทน (2556 : สมภาษณ ) กลาววา การสรางบวใหญ ไวเปนศนยรวมบรรจกระดกผตาย นอกจากจะท าใหคนในชมชนสามคค รวมอนรกษ สบทอดประเพณ แลว สงผลดดาน

64

จตใจ เพราะ บางครอบครว ไดยาย ถนฐาน อยตาง อ าเภอ ตาง จงหวด และกรงเทพมหานคร แตมกระดกบรรพบรษทไดเสยชวตบรรจอยในบวแหงน และบางปมเหตจ าเปนเดนทางมารวมพธกรรมไมได จตใจรสกคลายความกงวล เพราะคดวา ยงมญาตพนองในชมชนไดรวมกนประกอบพธกรรม ถาสรางสถปประจ าตระกล ปใดลกหลานไมไดกลบม าประกอบพธกรรม สถปจะ ปลอยใหรกราง การบรรจกระดกรวมอยในบวใหญเดยวกน เปนเครองชวยเตอนสตของคนในชมชนวา ไมวาจะมยศต าแหนงใหญโต ชาวนา ฐานะร ารวย หรอยากจน เมอลวงลบไปแลวจะมาอยในทเดยวกน จะไดใ ชชวตแบบไมตองชงดชงเดน ชวยเหลอรวมกนพฒนาชมชนของตนเองใหเกดความรก ความสามคค และจะไดไมตองคด แขงขนกนสรางสถป หรอบว แตละตระกลอยางใหญโต ทจะบงบอกถงฐานะของตระกล (สธวงศ พงศไพบลย, 2529 : 1847) กลาววา การสรางบวนยมบรรจอฐของผสงอาย หรอผทเปนบชนยบคค ล อาจเปนภกษ อบาสก หรออบาสกากได โดยปกตผทตายโหงจะไมนยมน าอฐบรรจในบว แตบางรายทส าคญวาชาตตระกลของตนสงสง หรออฐของภกษทมศษยานศษยศรทธา อาจฝนคตดงกลาวนกม ส าหรบคตการสรางบวบรรจอฐของชาวบานคอกกระบอ ไมมคตความเ ชอในเรองการตาย เพราะไมวากระดกของเดก ผใหญ คนแก หรอกระดกของผตายไมด รถชน ถกยง ถาเปนคนในชมชนคอกกระบอสามารถบรรจรวมกนในบวใหญได เวนเพยงแตกระดกของ เจาอาวาสจะจดแยกบรรจกระดกบวตางหาก ไมใสรวมอยในบวใหญของคฤหสถ

วฒนธรรมการแตงกาย ประเพณอาบน าบว ซงเปนประเพณทองถนของคนคอกกระบอทมค วามส าคญอยางมาก มความหมาย ทางดานจตใจเพอ ตอบแทนบญคณตอผทลวงลบไปแลว เพราะทกครอบครวจะตองมบคคล ทไดเ สยชวต ซงกระดก ถกบรรจอยในบวใหญกลางวด ดงนนบตรห ลานแตละครอบครว ไมวาอาศยอยในต าบลคอกกระบอ อ าเภอหรอจงหวดอน ๆ ตองกลบมาส มาตภมต าบลคอกกระบอ เพอจะไดรวมบงสกลกระดกใหกบผลวงลบไปแลว ในอดตจะเปนเทศกาลประเพณทยงใ หญ ตอนกลางคนมการละเลน และกจกรรม บนเทง เชน หนงตะลง ม โนราห หนงกลางแปลง เพอ ผอนคลาย จตใจ ชวงเทศกาลเดอน 5 คอ พธท าบญอาบน าบว กบ ชกพระเดอนหา จะมความสนกสนาน อยางนอยปละหนงครงททกคนในชมชนจะไดมโอกาสพบหนากน จงเปนเทศกาลทพวกเดก ๆ รอคอยใหถงเวลาเทศกาลอาบน าบวเรววน เหตผลทเดกรอ คอยความ ตนเตน ดวยเหต 2 ประการ คอ ประการ แรก เดกท กคนจะไดใสเสอผา และรองเทาใหมทงชด แตละครอบครวจะตองสรรหาซอเสอผา ชดใหมใหกบบตรทกคนไดสวมใส เพอไปรวมพธกรรม 2 อยาง คอ อาบน าบว และชกพระเดอนหา ครอบครวทมฐานะจะซอเสอผา ชดใหมใหกบบตรคนละ 2 ชด เพอจะสวมใสไปรวมพธกรรมละ 1 ชด ประการ ท 2 เดก ๆ ในชมชนจะได

65

พบหนา หยอกยอ กลนแกลงกนตาง ๆ นานา สวนหนมสาวจะไดมโอกาสพบหนา และท าความรจกมกคนในการเลอกคครอง สวนคนอน ๆ ในชมชนมองวา ชวงประเพณอาบน าบว นอ กจากจะเขารวมพธกรรมตามความเชอแลว บรรยายกาศในอดตสงเกตไดอกอยางหนง คอ ประชาชนจะมความสขกบการแตงตว ดวยการใสเสอผาสสดใส และประดบประดาดวยเครองแกว แหวน เงน ทอง ซงเปนคานยมทางวฒนธรรมททกครอบครวจะไดแสดงฐานะทางดาน สงคม ซงบรรยากาศในวนน จะมควา มสดใสดวยเสอผาเครองแตงกายพรอมเครองประดบ ตลอดระยะเวลา 1 ป ประชาชนไม มโอกาสแตงกายชดสวย ๆ จงมโอกาสแตงตวดวยเสอผา ชดใหม สวยงาม พรอมเครองประดบปละ 1 ครง ชวงเทศกาลอาบน าบว ลกษณะคานยมการแตงกายจะคลายคลงกบเทศ กาลวนฮารรายอของ มสลม นยมแตงกายดวยเสอผาชดใหมสสนสดใส พรอมเครองประดบแกว แหวน เงน ทอง แตปจจบนสงคมมความเจรญมากขน คนในชมชนไดมโอกาสเดนทางออกนอกชมชนไปทองเทยวตามสถานทตาง ๆ ไดโอกาสแตงกายดวยชดสวยงาม โชวเครองป ระดบตามงานเทศกาลตางๆ ของอ าเภอ จงหวด และทองถนอนๆ การแตงกายในชวงประเพณอาบน าบวลดความส าคญลง ไมไดมงเนนวฒนธรรมการแตงกายเหมอนในอดต แตงกายตามสบายดวยรสนยมแต ละบคคล สวนบตรหลานมโอกาสไดส วมเสอผา ชดใหม ๆ ตลอดทงปทงชวง กจกรรมของโรงเรยน ชว งวนเดก เปนตน การรอคอยเสอผาใหมชวง เทศกาลอาบน าบว จงกลายเปนเรองปกตทไมมความส าคญตอความคาดหวงทจะไดเสอผาชดใหมอยางเชนในอดต

ขนตอนประเพณอาบน าบวในปจจบน ประเพณอาบน าบว ไดก าหนดกฎกตกามาตงแตอดต ประจ าทกป ในวนขน 15 ค า เดอน 5 ไดสบทอดตดตอกนมา กลายเปน วฒนธรรมทางสงคมชวยปลกฝงใหบตรหลานมจตส านกรวมกนวา บตรหลานต าบลคอกกระบอไมวาอาศยตงรกราก ท างาน หรอ ศกษาอยสถานทใดของประเทศ ชวงเทศกาลอาบน าบว ตองหวนคนกลบสบานเกด สงเกตจากค าบอกเลาของคนในชม ชนไดวา บตรหลานบางคนออกจากชมชนไปศกษา ท างาน และแตงงานมครอบครว ไมมโอกาสไดกลบมาสบานเกด แตจะไดพบหนาชวง วนเวลาประเพณอาบน าบว และ ประเพณชกพระเดอนหา ท าใหชวงเทศกาลเดอน 5 ทกคนจะไดมาอยกบครอบครวพรอมดวยบตร หลานคนอน ๆ โดยพธกรรมในประเพณอาบน าบว มขนตอนการปฏบตดงน

การตระเตรยมพธกรรมอาบน าบว กอนวนขน 15 ค า เดอน 5 ชาวพทธชวยกนลางบวทบรรจอฐของบรรพบรษ คอ บวใหญกลางวด บวบรรจอฐอดตเจาอาวาสบรเวณในปาชา และบวบรรจอฐอดตเจาอาวาสหลงพระอโบสถ เพอเตรยมการท าบญประจ าป หรอ “อาบน าบว” บางพนทเรยกวา “บงสกลบว ” ถาพนทอนแตละครอบครว จะใชชวงเวลาเดอนหา ประกอบพธท าบญอฐ บรรพบรษบวทสรางไวบรเวณพนท

66

ของวด ส าหรบชมชนคอกกระบอจะรวมพธพรอมกนในวนขน 15 ค า เดอน 5 เพราะ ทกครอบครวไดบรรจกระดกไวในบวใหญเดยวกน

แตบางครอบครว ทมสมาชกไดลวงลบไป และยงเกบกระดกใสโกศ โดยยงไมไดท าบญกระดกใสไวในบวใหญ จะตองน าโกศมาบงสกลในชวงเทศกาลประเพณอาบน าบว เพราะ กระดกผ ลวงลบทบรรจอยในบวใหญ ตองผานพธกรรมท าบญโกศ หรอท าบญกระดก

สวนเรองอาหารคาวหวานและขนมในพธกรรม จากการสงเกต มองเหนวา สญลกษณเรองอาหารและขนมในประเพณอาบน าบว ไมเหนรองรอยจดเดนทเปนเอกลกษณ สวนใหญจะเปนขนมและอาหารทบงบอกไดวา ครงหนงทผชวตเคยชนชอบ สวนขนมพธกรรมคลายคลงกบพธกรรมทว เชน ตม ทองหยบทองหยอด เปนตน สวนขนมทองถนทมการอนรกษ สบสาน คอ ขนมเตาเปา ขนมทองถนชนดนนยมท าชวง “เทศกาลตรษจน ” เมอถงเทศกาลของทองถนทน นยมท าขนมชนดน ไวรบประทานในครวเรอนและจ าหนายใหกบเพอนบานใชประกอบพธกรรม

ภาพท 10 ขนมทองถนทยงไดรบความนยม

ภาพท 11 อาหารคาวหวานในพธกรรมอาบน าบว

67

สวนอปกรณท ใชใน ประเพณ อาบน าบว เชน ภาชนะใสน า คอ ขน พรอมบรรจน าทสะอาดโปรยดวยดอกไมและใสน าหอม เพอ ใชในการรดบว นอกจากนนมขวด น าหอม ธป เทยน ส าหรบการจดเพอการบชา ขอขมาพรอมค าอธษฐานตอผลวงลบ ดอกไม ส าหรบการบชา และแปง ส าหรบโปรยทบวเพอจะไดมกลนหอม การจดเตรยมอปกรณมการเปลยนแปลงไปตามความเจรญทางดานสงคม ในอดตชาวบานจะจดเตรยมอปกรณท มอยในชมชนส าหรบพธกรรมรดน าบว ปจจบนจดหาซอทกอยางตามรายคา เชน ขวดน า แทนขนน า ใชพวงมาลย แทน ดอกไม

ภาพท 12 การเตรยมอปกรณรดน าบว

สญลกษณพธกรรมอาบน าบว พนทบรเวณว ดมหงษาราม ซงบตร หลานต าบล คอกกระบ อตองประกอบพธ รดน า เพอแสดงการ เคารพบชา ขอขมา การแสดงออกถงความกตญญ เพอความเปนสรมงคลตอตนเองและครอบครว ซงเปนพนททางวฒนธรรมทไดรบการสบทอดตดตอกนมาตงแตอดตจนถงปจจบน ซงจะมลกษณทางพธกรรมประดษฐานอยบางมมในพนทของวดท ทกคนรบรจากการประกอบพธกรรมประจ าป บวอฐบรรจกระดกของอดตเจาอาวาสวดมหงสาราม ประดษฐานอย 2 แหง คอ พนทบรเวณปาชา และพนทบรเวณหลงพระอโบสถ เปนพนททมสถป หรอ บว บรรจอ ฐอดตเจาอาวาสแตละรป แตละบวจะบรรจอฐอดต เจาอาวาส 1 รป ซงถอวาเปนปชนยบคคลทควรเคารพบชาในฐานะอดตเจาอาวาสทเคยเปนศนยรวมจตใจของชาวพทธ ต าบลคอกกระบอ ฉะนน บตรหลานตองเคารพ บชาชวงประเพณอาบน าบว

68

ภาพท 13 บวบรรจอฐอดตเจาอาวาสบรเวณปาชา

ภาพท 14 บวบรรจอฐอดตเจาอาวาสบรเวณหลงพระอโบสถ

พระพทธรปปาง ประทานพร เปนพระพทธรปทไดอญเชญป ระดษฐานบนเรอพระชวงประเพณชกพระเดอน 5 ประจ าทกป ชาวบานจะน าพระพทธรปมาประดษฐานไว บรเวณหนาพระอโบสถในชวงประเพณอาบน าบว ชาวบานจะไดรดน า ขอพร เพอค วามเปนสรมงคล และเปนการสกการบชากอนทจะไดอญเชญไวบนเรอพระในวนรงขน

69

ภาพท 14 พระพทธรปทอญเชญไวบนเรอพระ

บวใหญ บรรจ อฐของเหลาญาต ทลวงลบ จดวาเปนสญลกษณส าคญทหลอหลอม ปลกฝงจตใจใหบรรดาบตรหลานต องระลกถงตลอดเวลาเพอ เดนทางมารวมพธกรรม อาบน าบวประจ าป ชาวบานบอกวา ในอดต บวใหญ จะตงอยกลางสระน า มสะพานทอดยาวเพ อใหชาวบาน เดนไปอาบน าบว แตละปชาวบานมจ านวนมาก การเดนทางบนสะพานไปอาบน าบวกลางสระน า มความล าบาก จงถมดนสระน ารอบบรเวณบว ปรบพนทใหเสมอเพอความสะดวกชวงเวลาอาบน าบว

ภาพท 15 บวบรรจอฐรวมของผลวงลบ

70

พธกรรมอาบน าบวและบงสกลอฐ พธกรรมอาบน าบวเรมตงแตชวงเชาขน 15 ค า เดอน 5 แตละครอบครวตองอาบน าบวตามบรเวณพนทไดก ลาวไวขางตน ไมไดจดรปแบบ จดเรมตนอาบน าบวไวอยางชดเจน ใครจะเรมตนอาบน าบวสถานทใดกอนกได แตตองหมนเวยนอาบน าบวไปยงสถานทตาง ๆ จนครบ การตระเตรยมสมภาระเพอ อาบน า หรอ รดน าบว นยมใช ขนน าผสมน าอบ โปรยดวยดอกไม ปจจบนบางคนใชความสะดวกดวยการซอน าขวด สญลกษณ เหลานเปลยนแปลงไปตามกระแสทางสงคม แตสงทสงเกตได บตรหลานนยมเดนทางมาเปนครอบครวเพอ อาบน าบวไมวาจะบรเวณปาชา หนาพระอโบสถ และบวใหญ การอาบน าบวแตละสถานท ตอง นงอธฐานเพอระลกถง ขอขมา บชา พรอมออกชอ ผ ลวงลบเพอเปนการบอกกลาว ใหผลวงลบไดรบรถงการเคารพบชา การกตญญกตเวท และ สดทายคออางถงสงศกดสทธทงอดตเจาอาวาส สงศกดสทธทวบรเวณวด ตลอดถงวญญาณของบรรพบรษ ชวงปกปองรกษาบตรหลานใหอยรอดปลอดภย และมวถช วตเจรญกาวหนาตอไปในอนาคต โดยเฉพาะชวงสถานการณความไมสงบ การเดนทางใหแคลวคลาดปลอดภยจากอนตราย หลงจากอธษฐานเสรจ บางคนจดธปเทยน เปนการใชควนจากธปสงไปสถงวญญาณเหลานไดรบรถงการแสดงตนในการเขารวมพธกรรม เพอจะไดรบรดวยกลนควนธป ตามความเชอของคนในทองถน จากนนใชน าเตรยมไวรดบรเวณบว หรอ สถป

เมอเสรจสนการอาบน าบว ตามสถานทตาง ๆ ทกคนตองเขามาสกระบวนการพธกรรมบงสกล บรเวณดานลางกฏเจาอาวาส ซงเปนกฏไมยกพน สง ใตกฏเปนพนทโลงกวางใชประกอ บพธกรรมบงสกลกระดก บรรดาบตร หลานไดน าอาหารหวานคาว ทบรรพบรษ หรอ บตร หลานทเสยชวตชนชอบถวายแกพระภกษสงฆ ซงเปนสอสญลกษณทางพธกรรมท จะไดถวาย สงเหลานไปถงผทลวงลบ สวนพธกรรมบงสกล จะมพระภกษจากวดตาง ๆ ทไดรบกจ นมนต และบตรหลานทบวชเปนพระภกษจาก วดตาง ๆ เดนทางมารวมในพธ เปนสงทสะทอนใหเหนความส าคญพ ธกรรมอาบน าบว จากการสงเกต ครอบครวทมสมาชกไดเสยชวตตลอดชวงทผานมา แตยงไมไดท าบญโกศ (กระดก) ไดน า โกศกระดก มารวมพธกรรมบงสกลบว

71

ภาพท 15 โกศกระดกทลกหลานยงเกบไว

ขนตอนพธกรรมบงสกลบว คลายคลงกบพนทอน ๆ เพราะเปนพธกรรมเกยวเนองกบหลกปฏบตทางพระพทธศาสนา สงเกตวา โกศบรรจกระดกทญาตยงเกบไวทบาน เพอรอความพรอมประกอบพธกรรมท าบญกระดก ยงมอยจ านวนหนงทญาตตองน ามาเขาสพธกรรมบงสกล สวนโ กศทญาตได ท าบญกระดกแลวจะบรรจอยในบวใหญ จะใชสายสญจนโยงจากบวใหญเขามาสในพธกรรม ขนตอนส าคญ คอ พระสงฆสวดบงสกล กระดก การตกบาตรเพ ออทศสวนบญกศล ไปใหกบผทลวงลบ การกรวดน า และพธกรรมชกผาบงสกล สงเหลานเปนสอสญลกษณการสอสารตามรปแบบพธกรรมทางศาสนาผสมผสานกบธรรมเนยมการปฏบตตามความเชอของทองถน ซงคลายคลงกบพธกรรมบงสกลทวไป

ภาพท 16 ขนตอนพธกรรมบงสกล

72

ภาพท 17 ขนตอนพธกรรมตกบาตร

ภาพท 18 ขนตอนพธกรรมกรวดน า

ภาพท 19 ขนตอนชกผาบงสกล

73

ประเพณทองถนอาบน าบว ต าบลคอกกระบอ ยง มความส าคญและคณคาดาน จตใจ สงเกตไดจาก บตร หลานแมตงถนฐาน อยตางอ าเภอ จงหวด และกรงเทพมหานคร ยงมความส านกรวมกลบมาประกอบพธกรรมอยางพรอมเพรยง จงเปนอกพนทของชาวพทธ ทมความเขมแขง และ ฐานทรพยากรคอนขางอดมสมบรณ ชาวบานมฐานะคอนขางด บตรหลานเรยนหนงสอระดบอดมศกษา มโอกาสทางเลอกประกอบอาชพ แตสถานการณความไมสงบกรณมผเสยชวต 5 ศพ บาดเจบ 4 ราย ซงเปนเหตการณทเลวรายส าหรบชมชนแหงน กอใหเกดความหวาดระแวง หวาดกลว แมการประกอบพธกรรมยงคงด าเนนการอยางเขมแขง แตบตรหลาน เดนทางกลบมายงภมล าเนา เพอประกอบพธกรรมลดลง ซงเกดจากความกงวลของบดามารดาทไมมนใจการเดนทางของบตรหลาน และอกประเดนหนง มบตรหลานหลายครอบครวทตดสนใจสรางครอบครวอยตางจงหวด และเดนทางมาประกอบพธกรรมเพยงคนเดยว ไมกลาพาบตรหลานมาท งครอบครว อยางเชนในอดต สถานการณความไมสงบเปนเหตผลหนงท สงผลกระบทมาสการประกอบพธกรรม และในอนาคตบตรหลานจงไมไดรบการปลกฝงจตส านกรวมในพธกรรม

ประเพณชกพระเดอนหา ประเพณทองถนประจ าปในเดอน 5 ต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตตาน มความหมายและความส าคญตอชมชน 2 ประเพณ คอ ประเพณอาบน าบว ก าหนดขนประจ าป ในวนขน 15 ค า เดอน 5 วนรงขน แรม 1 ค า เดอน 5 เปนประเพณชกพระเดอน 5 ทง 2 ประเพณทองถนทส าคญไดจดคกนมาตงแตอดตจนถงปจจบน โดยพระครบ อนทสโร เปนผรเรมประเพณราวป พ .ศ. 2467 หรอ ประมาณ 70 กวาป และยงถอเปนประเพณปฏบตมาจนตราบเทาทกวนน

ประเพณชกพระเดอน 5 เปนประเพณทองถนเฉพาะชมชนชาวพทธบางพนท ซงไมเกยวเนองกบประเพณชกพระเดอน 11 การเกดประเพณชกพระเดอน 5 ขนอยก บเหตและปจจยเฉพาะทองถนทไดรวม จดการประเพณ ชกพระเดอน 5 ขนมา บรเวณแถบสามจงหวดชายแดนภาคใต ในอดตมการชกพระเดอน 5 หลายวด แตปจจบนเหลอเพยง สวนนอย เชน วดทรายขาว อ าเภอโคกโพธ และวดมหงสาราม ต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงหวดปตตาน ส วนวดอน ๆ นอกเหนอจากนไดหยดประเพณชกพระเดอน 5 ไปแลว

สวนประเพณชกพระเดอน 5 วดมหงสาราม ชาวบานยงเหนคณคาและความ ส าคญ ไดรวมกนสบทอดมาอยางยาวนาน ชาวบานภมใจทไดเผยแพรใหชมชนอนไดรจกต าบลคอกกระบอ และบตรหลานทอยตางจงหวดนยมกลบมารวมประเพณชกพระเดอน 5 ดงท ประพนธ เรองณรงค (2528 : 30) กลาววา “พระมหาอมไดบอกกลาววา คนเฒาคนแกเคยเลาวา ครงหนงชาวบานไมไดจดพธลากพระ จะลมหรอยางไรกไมทราบ ปรากฏวาบนกฏหลงใหญททานอาจารยบอย นน เกดมเสยงดงแปลกประหลาด คอ มเสยงไม เสยงกระเบอ งสนสะเทอน ชาวบานเรยกวา “กฏสน” มนมเสยงสนตลอดคน ในทสดปนนชาวบานตองลากพระในวนแรม 2 ค า เพราะแรม 1 ค าไมไดลาก”

74

ประวตความเปนมา ประเพณชกพระเดอน 5 วดมหงสาราม ต าบลคอกกระบอ อ าเภอปะนาเระ จงห วดปตตาน

จดเรมตน เนองจากสมยกอนชาวบานทองถน แหงน นยมทอผา เรยกวา “ทอหก” ใชเองดวยวสดจากธรรมชาต การทอดผาตองใชเวลาหลายวนกวาจะไดผา 1 ผน จงกลายเปนประเพณนยมของชาวบานไดรวมตวกนทอผาถวายแกพระสงฆในวด เพราะในอดตผาสงบ จวร สงฆาฏ หาซอไดยาก ชาวบานตองรวมกลม รวมพลงศรทธาในการทอผาถวายแกพระสงฆ ฤดกาลใดพระภกษขาดแคลนผา เจาอาวาสไดบอกบญขอแรงศรทธาจากชาวบาน รวมกน “ทอหก” เพอถวายผาแกพระสงฆ และในครงนกเหมอนกน พระครบ อนทสโร เจาอาวาสรปท 5 วดมหงสาราม ซงตรงกบป พ .ศ. 2470 ไดบอกบญชาวบานใหมารวมกนทอหก “ผาชบสงฆ”

ค าวา “ผาชบสงฆ ” ประเสรฐ สวรรณนอย (2555 : สมภาษณ ) กลาววา “ผาส าหรบใชผลดเปลยนชวงเวลาสรงน าของพระ ภกษ นยมตากไวทราวผาใกลบอน า พระภกษ รปใดตองการ สรงน า จะใชผา “ชบสงฆ” เพราะถาใชผาสงบสรงน า จะไมมสงบผนใหมมาเปลยนในการนงหม ผาชบสงฆมความแตกตางจากผาอาบน าฝน เพราะเปนผาทชมชนไดทอขนมาถวายเอง ไมไดก าหนดกฎเกณฑการถวายผาตามพระวนยปฎก แตลกษณะการใชคลายคลงกนกบผาอาบน าฝน” การทอผา “ชบสงฆ” ไมไดเกยวเนองกบชวงเวลาเขาพรรษา หรอเทศกาลทอดกฐน การ ทอผา “ชบสงฆ” เปนกจกรรมประจ าปของทองถนแหงนในเดอน 5 ตามจนทรคต หลงจากเกบเกยวขาวเสรจแลว ชาวบานรวมกลมพลงศรทธาในการทอผา “ชบสงฆ ” ประจ าป และตรงกบชวง ฤดรอน พระ ภกษประสงคจะสรงน าวนละหลายครง การ ผลดเปลยนผาในการสร งน าจงมความจ าเปนส าหรบพระภกษ นอกจานนแลว ประพนธ เรองณรงค (2528 : 31) ไดกลาววา ทานพระครบ อนทสโร ไดจดใหมการแขงขนทอผาทบรเวณวด ทอกน 3 วน 3 คน ท ากนมาเชนนทก ป มชาวบานจาก ถนอน ๆ มารวมดวย เชน บานดอน บานควน บานนอก และบานเคยน หมบานใดชนะจะไดรบรางวลจากทานพระครบ” พระครบ อนทสโร เหนวา ชาวบานไดรวมบญทอหกผา “ซบสงฆ” แตละป ตองตระเตรยมอปกรณ และวตถดบในการทอผา และ ตองใชเวลาหลายวนกวาส าเรจหนงผน บางปทอผาหลาย ผนตองใชเวลาประมาณ 1 เดอน พระครบ อนทสโร จงมแนวคดตองการสมนาคณใหชาวบานผมารวมบญในครงน ได รบการบนเทง สนกสนาน ผอนคลายจากการเหนดเหนอย จงปรกษาหารอกบชาวบานจดกจกรรมประเพณ “ชกพระเดอน 5” แมเปนการเลยนแบบประเพณชกพระเดอน 11 ทมพนฐานความเชอตามแบบพธกรรมโบราณของอนเดย และมประวตเกยวเนองกบการเสดจลงมาจากชนดาวดงหของพระพทธเจา พระคร บ คดวา “ชกพระเดอน 5 มความเหมาะสมจะเปนประเพณประจ าปของทองถน” แมกจกรรมเนนการพกผอน ผอนคลาย สนกสนาน แตเกยวเนองกบความเชอทางพระพทธศาสนา

75

ชกพระเดอน 5 กบรปแบบการสรางเรอพระ รปแบบของเรอพระ ประพนธ เรองณรงค (2528 : 31) กลาวถงการสรางเรอพระในอดตไววา “การลากพระดงกลาวเปนการลากพระบนบก สมมตพาหนะทใชชกลากเ ปนล าเรอ ใตทองเรอ ไมมลอ มทอนไมคหนงรองรบ ฐานทงสองขาง เมอเรอพระเคลอนท าใหทอนไมครดไปกบ ถนนลกรง ตรงหนาและหลงเรอพระท าเปนแทนไมเตย ๆ ส าหรบใหเดกขนไปนงประโคมกลอง ถดจากฐานใตทองเรอพระขนไปมแทนไมยกสงเปนชน ๆ บนสดเ ปนหลงคายอดแหลม แกะสลกสวยงาม ตรงฐานแทนชนลางทงสมมมเสาธงเสมาธรรมจกรสเหล อพลวไสว พระพทธรปปางประทานพรประดษฐานอยบนฐานชนสงสด พระพทธรปองคนหลอดวยเงนนบเปนพระพทธรปส าคญองคหนงของวดคอกกระบอ” ปจจบนลกษณะเรอพระยงคงรปแบบ เดม แตยอสวนใหมขนาดเลกลง สาเหตหลกเกดจากการเปลยนแปลงทางสงคม เชน เสนทางคมนาคมม สงกดขวางระหวางทาง เชน สายไฟฟา สวนเสนทางถนนลกรงเปลยนมาเปนถนนลาดยาง ฐาน ลากเรอพระ เดมใชเหลกเปนฐานรองไมตลอดล าตวพญานาคทงสอง ชวงชกลากเหลกเรยบตดก บถนน ตองใชก าลงชาวบานจ านวนมากจงจะชกลากไปได ตองเปลยนมาใชลอรถเปนฐานชกลาก เพอปองกนผวถนนไมใหเสยหาย ภาพท 20 รปแบบเรอพระในปจจบน

พระประธานทอญเชญไวบนเรอพระ ในอดตชวงเทศกาล เดอน 5 มชาวบานจากต าบลตาง ๆ ในอ าเภอปะนาเระ และชาวไทยพทธในอ าเภอใกลเคยงมารวมแขงขนการทอหกผาซบสงฆ มชาวบานรวมชมและเชยรหมบานของตนเองเปนจ านวนมาก ตอนกลางคนม มหรสพและการละเลนตาง ๆ เพอใหชาวบานไดรบความเพลดเพลน ครนถงวนแรม 1 ค า เดอน 5 เปนประเพณชกพระเดอน 5

76

ในอดตการชกพระเดอน 5 ไมไดอญเชญพระพทธรปไวบนเรอพระ เพราะเปนป ระเพณทองถนทเกดขนดวยกศโลบาย ใหชาวบานไดผอนคลาย สนกสนาน เพลดเพลน จง ไดนมนตพระภกษจากวดตาง ๆ มารวมพธนงบนเรอพระแทนพระพทธรป เพอตองการใหพระสงฆวดตาง ๆ ไดรวมพธกรรมและสรางขวญก าลงใจใหกบชาวบานในการลากเรอพระ ยคตอมา การลากเรอพระเดอน 5 ประจ าปแตละครง ประสบปญหาการนมนตพระภกษ จากวดตาง ๆ มารวมนงบนเรอพระ ดวยเหตพระภกษ มจ านวนนอยลง และพระภกษนงบนเรอพระอาจไมสะดวกในการลากเรอพระของชาวบาน พระครบ อนทสโร ไดหลอพระพทธรปปางพระทานพรดวยเงน เพออญเชญไวบนเรอพระแทนพระภกษ สบทอดตอมาจนถงทกวนน

ภาพท 21 พระพทธรปปางประทานพรอญเชญไวบนเรอพระ

บรรยากาศประเพณลากพระเดอน 5 กบพลวตการเปลยนแปลง บรรยากาศลากพระเดอน 5 จดเพยง 1 วน คอ ชวงเชาลากเรอพระออกจากวดไปยงจดหมายคอศาลารมทาง หางจากวดประมาณ 5 กโลเมตร ชวงเยนลาก เรอพระกลบวด เปนอนเสรจพธ แตภายในวดไดจดงานเรยกวา “เฉลมฉลองตอนรบเรอพระกลบวด ” อดตเปนงานทยงใ หญ บางปจด 3 คนบาง 5 คนบาง 7 คนบาง หมายก าหนดการ ขนอยกบขอตกลงระหวางวดกบชมชน และความพรอมในการจดงานแตละป ภายในงานมการแสดงตาง ๆ เชน หนงตะลง มโนราห หนงกลางแปลง และเครองเลนตาง ๆ เพอตองการใหชาวบานไดพกผอน ผอนคลาย สนกส นาน และสามคคใน หมคณะ เพอเตรยมพรอมส าหรบเรมตนชวตใหม คอ การท านา พธลากพระเดอน 5 เรมต งแตชวงเชา ชาวบานเดนทางมา วดมหงสารามเพอรอ ฤกษการเคลอนขบวนเรอพระ เสนทางลากเรอพ ระไดก าหนดไวอยางแนนอนประจ า ป เรมเคลอนกระบวนลากเรอพระจากวดไปสนสดปลายทางทศาลาร มทางซงมอย 2 หลง ชาวบานกลาววา ในอดตพนทบรเวณน มตนประดขนเปนทวแถวทงสองขางทาง บรรยากาศรมรน ลมพดเยนสบาย เหมาะส าหรบการหยดแวะพกชวงเดนทางไปยงชมชนอน ๆ

77

ภาพท 22 บรรยากาศลากเรอพระเดอน 5 ในปจจบน

เวลาประมาณ 16.00 น. ลากเรอพระกลบและใหถงวดกอนเวลามดค า เพราะตลอดเสนทางไมมไฟฟาอยางเชนปจจบน อาจเกดอนตรายระหวางทางได และกอ นเรอพระถงวดประมาณ 200 เมตร พนทโดยรอบเปนทองทงนาบรเวณกวาง ในอดตพนท บรเวณนยงไมมอาคาร บานเรอน เปนพนทนาทงโลงกวาง จงมจดกจกรรม “ประลองฝมอ ” โดยใชลกมะนาว ลกเฟอง ปาใสกนระหวางผลงสนามการแขงขน การประลองฝมอเปนกจกรรมหนนเสรม เกยวเนองกบประเพณลาก พระเดอน 5 ในอดตประจ าทกป เมอลากเรอพระมาถ งบรเวณน ชาวบาน จงตอง ลากเชอกเรอพระลงไปใน ทองทงนา จดการแยกเชอกออกเปน 2 ฝง มระยะหางกนพอประมาณ เพอจดกจกรรม “การประลองฝมอ ” แถบจงหวดพทลงเรยกวา “การปาขนมตม” เปนกจกรรมหนนเสรมทเกยวเนองกบประเพณลากพระเดอน 11 เพราะสมยพทธก าล ครนพระพทธเจา เสดจลงมาจากชนดาวดงห มชาวบานเดนทางไปตอนรบจ านวนมาก พรอมกบท าขนมตม ถวายพระพทธเจา ดวยเหตทมวลชนร วมเดนทางมาตอนรบจ านวนมาก กลมชาวบานอยทายแถว ไมสามารถถวายขนมตมได จง ใชวธการโยน หรอ ปาใหลงไปในบษบกเพอถวาย พระพทธเจา ชาวบานจงไดดดแปลงรปแบบกจกรรมมาเสรมสรางความสนกสนาน การดดแปลงกจกรรมแตละทองถนแตกตางกนบาง สวนชาวบานคอกกระบอ เรยกวา “การประลองฝมอ ” เพราะในสมยนน มคนบางกลมชอบเรยนเรอง เวทมนต การปลกเสกของขลง เพอความศกดสทธดวยค าถาอาคม เรยกวา “คนเลนของ ” มการสกเลขยนตรจากอาจารยฝมอด จงตองการประลองวชาวา “ใครมคาถาอาคม เวทมนตความขลงมากกวากน ” จะทาประลอง ฝมอในชวงลากพระเดอน 5 ปกตจะใชลกมะนาว ล กมะเฟอง หรอผลไมอนตามแต คแขงขนยอมรบ

78

ในการปาใสกน ถาคนธรรมดาถกปาบรเวณหนาอก ทอง หรอใบหนา จะเกดอาการเจบ ปวด ฉะนน ผทเขาประลองเปน คนหนม รางกายแขงแรง มก าลงวงชา หรอ กลมคนหนมชอบทดสอบพลง และทส าคญ คอ “มวชาอาคมปองกนตว” ลกษณะการ “ประลองฝมอ ” ตองแสดง ลลา ทาทาง ตามกฎกตกา ใช วาใครจะปากปา คอ ผประสงคจะประลองฝ มอ ยนอยฝงดานนอกของเชอก และเปลงเสยง ทาทายผประสงคจะเขามาประลอง พรอมประกาศวา อปกรณการปา คอ ลกมะนาว ถามผประสงคจะประลองเขามายนอกฝง แสดงวา “ตอบรบการประลองฝมอ” สวนผเขารวมลากเรอพระ เปนกองเชยร เลอกยนเชอกฝงไหน แสดงวาตองการเชยรผเขาแขงขนคนน นใหชนะในการปาครงน การปา แตละครงแมวาจะเจบอยางไร ผเขาประลองจะเกบอาการ เพอตองการใหรวา ตนเองไมเจบปวด มคาถาอาคมเกงกลา จะไดเปนทยอมรบของชาวบาน เฉพาะคนหนมเพอตองการใหหญงสาวในชมชนยอมรบและชนชอบ แตปจจบนกจกรรมหนนเสรมเหลานไดเลอนหายไป การลากพระเดอน 5 ในอดตจนถงปจจบน ไดเปลยนแปลงไปมาก ทงบรรยากาศท าเรอพระ การลากเรอพระ และกจกรรมอน ๆ เปรยบเหมอนวา ในอดตชาวบานไดคดคนประเพณและเขารวมกจกรรมดวยความเชอ ความศรทธา และ ความสามคคของกลมชน แตปจจบนมหนวยงาน องคกรเขามาจดสรรงบป ระมาณ ด าเนนการ ลากเรอพระ มขบวนกลองยาว เหลานางร า จงกลายเปน “ประเพณประดษฐ” หรอ “ประเพณจดตง” ตามรปแบบของคณะกรรมการด าเนนงาน ชาวบานเปนเพยงผ ใหความรวมมอ บางกจกรรมหนนเสรมบนพนฐานเอกลกษณของทองถนไดเลอนหายไป เชน กจกรรมการประลองฝมอ การจดงานตอนกลางคน หนงกลางแปลง หนงตะลง มโนราห ซงเปนไปตามหลกการเปลยนแปลงตามยคสมย ถาชมชนมความเขมแขง สงคมจะไมมวนลมสลาย แมหยดชะงกไปบาง สดทายมการปรบตวและเปลยนแปลงระบบไปส “ภาวะสมดล” ใหสอดคลองกบยคสมยนน