เอกสารประกอบการประชมุ · 2013-06-01 ·...

เอกสารประกอบการประชม

การประชมวชาการเพ�อการเฝาระวงสารเคมทางการเกษตร

หมวดท� 1 : สถานการณสารเคมทางการเกษตร ความเส�ยง และผลกระทบในภาพรวม

� สถานการณสารเคมกาจดศตรพชในประเทศไทย

� สถานการณการเจบปวยดวยโรคจากการสารกาจดศตรพชในประเทศไทย

� การประเมนสถานการณความเส�ยงการใชสารเคมกาจดศตรพชของเกษตรกรภาคใต

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อการเฝาระวงสารเคมทางการเกษตร หมวดท� 1 - 1 16-17 มถนายน 2554

สถานการณสารเคมกาจดศตรพชในประเทศไทย

รพจนทร ภรสมบรรณ นกวจยมลนธชววถ (BioThai)

ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท� . 8 (พ.ศ.2540-2544) ซ� งสนบสนนการขยายพนท�.การเกษตรแบบยงยนท�ไมพ�งพาสารเคมกาจดศตรพชใหมพนท�ไมต�ากวารอยละ � . 20 ของพนท�เกษตรทง. .ประเทศ จนถงแผนยทธศาสตรการจดการสารเคมแหงชาต ฉบบท� 3 (พ.ศ.2550 -2554) ท�กาหนดเปาหมาย

ใหการใชสารเคมในภาคเกษตรกรรมลดลงเหลอรอยละ 70 สถตการนาเขาสารเคมกาจดศตรพชตลอดเวลา 14 ปท�ผานมากลบสะทอนใหเหนวานโยบายระดบชาตไมสามารถลดการใชสารเคมกาจดศตรพชไดแตอยาง ใด ยงไปกวานนทศทางของภาคการเกษตรไทยยงพ�งพาสารเคมมากขนทกๆ ป โดยตงแตป � . .. 2540 มอตราการเตบโตของการนาเขาท.งหมดเฉล�ยรอยละ 13 ตอป หรอเพมขนประมาณ � . 3 เทาตว ทาใหปจจบนมการนาเขา

สารเคมเหลานมากถง . 117,698,480 กโลกรมตอป เปนสารออกฤทธ G (Active Ingredient หรอ a.i.)

69,868,409 กโลกรม คดเปนมลคา 17,924,407,345 บาท ทงน การนาเขาสารเคมกาจ. . ดศตรพชสวนใหญ เปนไปเพ�อการบรโภคในประเทศเพราะมการสงออกประมาณ 4,503,959 กโลกรมตอป 1หรอรอยละ 4 ของสารเคมท�ถกนาเขาทงหมด.

การนาเขาสารเคมกาจดศตรพชม 3 ประเภทคอ 1) สารเคมสาเรจรปหรอ formulated product ท�

พรอมสาหรบการใชทนท สารเคมเหลานจะถกนาเขาโรงงานเคมเพ�อแบงบรรจเพ�อจาหนายสงและปลก .ตอไป 2) สารเคมเขมขนกงสาเรจรปชนด � premix ท�มสดสวนของสารออกฤทธคอนขางสงและจาเปนตอง G

ผสมสารละลายหรอ solvent โดยโรงงานเคมกอนการจาหนาย 3) สารเคมเขมขนชนด technical grade ซ� ง

สวนใหญมอตราของสารออกฤทธประมาณรอยละ G 90 – 98 และตองผานการผสมปรงแตงจากโรงงานเพ�อ

การจาหนายตอไป เน�องจากโรงงานเคมในประเทศไทยยงไมสามารถผลตสารออกฤทธได จงมเพยงการ Gผสมปรงแตง 2สารเคมกาจดศตรพชเทานน ดงนน สถตการนาเขาสารออกฤทธขอ G. . งสารเคมกาจดศตรพชจะเปนตวชวดสาคญของปรมาณการบรโภคสารเคมทางการเกษตรภายในประเทศ .

ภาพท� 1 แสดงถงแนวโนมการนาเขาสารเคมกาจดศตรพชสประเทศไทยในป 2540 – 2553 และ

สะทอนถงการใชสารเคมในภาคการเกษตรท�เพมมากขนเกอบทกป หากพจารณาในสวนของสา� . รออกฤทธGซ� งมสดสวนประมาณรอยละ 55 - 60 ของสารเคมนาเขาทงหมดจะพบวามเพยงป . 2541, 2548 และ 2551

เทานนท�การนาเขาลดลง ในอดตการนาเขาสารเคมกาจดวชพช . (herbicide) และสารเคมกาจดแมลง

1 จากสถตการสงออกป 2552, กลมควบคมวตถอนตราย กรมวชาการเกษตร 2 บางครงถกแทนความหมายดวย . “การผลต”


(insecticide) มปรมาณใกลเคยงกน แตการนาเขาสารเคมกาจดวช พชไดพงสงขนถง . 4 เทาตวตงแตป . 2540

ตางจากสารเคมกาจดแมลงท�สงขนประมาณ . 1.86 เทาตว ทาใหปจจบนสารเคมกาจดวชพชมการใชมากท�สด ในประเทศและมการนาเขาสงถงรอยละ 74 ของสารออกฤทธทงหมด G . (ภาพท� 2) รองลงมาคอสารเคมกาจด

แมลงซ� งมสดสวน รอยละ 14 สารปองกนและกาจดโรคพช (fungicide) รอยละ 9 และสารเคมอ�นๆ เชน

สารกาจดไรและสารเคมกาจดหนรอยละ 3 คาแรงในภาคการเกษตรท�มแนวโนมสงขนจากแรงงานท�ลด .นอยลงรวมถงการขยายตวของพนท�เกษตรเชงอตสาหกรรมหรอเชงพาณชยซ� งเปนการปลกพชเชงเด�. ยวในพนท�ขนาดใหญ ทาใหผประกอบการหรอเกษตรกรไมสามารถจดการกบวชพชดวยแรงงานเพยงอยางเดยว . อกทงการระบาดของแมลงและโรคพชยงเกดขนไดโดยงายและรวดเรว. .

ปจจยเหลานจงทาใหการใชสารเคมกาจดศตรพชทกประเภทเพมมากขนทกป แตการพ�งพาสารเคม . � .ในภาคการเกษตรไทยท�สงเชนนจะสงผลกระทบสาคญตอสขภาพของเกษตรกรผ ใชและผ บรโภค .สงแวดลอม รวมถงผลกระทบทางเศรษฐกจเน�องจากราคาของสารเคมกาจดศตรพชมแนวโนมสงขนตาม� .ราคานามนท�เปนปจจยการผลตผลตภณฑปโตรเคมทกชนด.

ภาพท� 1: สถตการนาเขาสารเคมกาจดศตรพช พ .ศ. 2540 – 2553


ภาพท� 2 สดสวนการนาเขา (สารออกฤทธG ) ป 2553

จากการจดอนดบสารเคมกาจดศตรพชท�มการนาเขามากท�สดในป 2553 พบวามสารเคมกาจด

วชพชมากถง 9 ใน 10 อนดบแรก3 โดยอนดบหน�งคอไกลโฟเสท (glyphosate) ซ� งมการนาเขาในสวนท�

เปนสารออกฤทธมากถง G 15,272 ตน หรอรอยละ 22 ของสารออกฤทธทงหมด สวนอนดบสองคอพาราG .ควอท (paraquat ภายใตช�อการคากรมมอกโซน) มการนาเขา 10,367 ตนหรอรอยละ 15 สารเคมกาจด

วชพชเหลานมความเปนพษ . คอนขางสงในกลมสารเคมกาจดวชพชดวยกนและเปนสารเคมประเภท broad-

based spectrum ซ� งมฤทธท�ไมเจาะจงในวชพชชนดใดชนดหน�งจงอาจสรางความเสยหายในระยะยาวตอG

ระบบนเวศได ยงไปกวานน เม�อพจารณา � . 10 อนดบสารเคมกาจดแมลงท�มการนาเขาสงสด พบว ามสารเคมท�มความอนตรายรายแรงและอยในรายการเฝาระวงของกรมวชาการเกษตรเชนกน โดยสารเคมดงกลาวคอ เมโทมล (ปรมาณสารออกฤทธ G 694 ตน) และคารโบฟราน (267 ตน)

ในขณะเดยวกน มลคารวมของการนาเขาสารเคมกาจดศตรพชมทศทางท�สงขนตามปรมาณการ .นาเขาและเพมขนถง � . 3.6 เทาตงแตป . 2540 หรอสงขนเฉล�ยรอยละ . 18.6 ตอป แมวาปรมาณนาเขาโดยรวม

ของสารเคมกาจดศตรพชในป 2553 จะลดลงประมาณ 20,000 ตน (ขณะท�สารออกฤทธเพมขนกวา G � . 1,000

ตน) แตมลคาการนาเขาในปดงกลาวกลบเพมสงขนถง � . 1,000 กวาลานบาท ซ� งอาจสะทอนราคาสารเคม

สาเรจรปในตลาดโลกท�พงสงขนและทาใหมการเปล�ยนแปลงการนาเขาเปนประเภทสารเขมขนมากขน ใน . .

3 มเพยงสารโครไพรฟอส (chlorpyrifos) เทานนท�เปนสารกาจดแมลงภายใตรายการดงกลาว .


ภาพรวมมลคาการนาเขาของสารเคมกาจดศตรพชเฉล�ยท� 257 บาทตอหน�งกโลกรมของสารออกฤทธ และ G

152 บาทตอกโลกรมของสารเคมนา เขาทงหมด สารเคมกาจดวชพชมมลคารวมสงท�สดจากสารเคมทงหมด. .

คอ 8,845 ลานบาท หรอรอยละ 49 แตเม�อพจารณารวมกบปรมาณการนาเขาทงหมด ราคาของสารเคม .กาจดวชพชตอหนวยจงคอนขางต�ากวาสารเคมประเภทอ�น สวนสารเคมกาจดแมลงนนมมลคา . 4,670 ลาน

บาท (รอยละ 26) สารปองกนและกาจดโรคพช 3,860 ลานบาท (รอยละ 22) และสารอ�นๆ 550 ลานบาท

(รอยละ 3)

ภาพท� 3 สถตการนาเขาสารเคมกาจดศตรพช พ .ศ. 2540 - 2553

แหลงผลตของสารเคมกาจดศตรพชเหลานมาจาก . 36 ประเทศทวโลก แตภายในภมภาคเอเชย�

ตะวนออกเฉยงใตม 5 ประเทศท�เปนผสงออกสารเคมเกษตร 4มายงประเทศไทย ไดแก อนโดนเซย มาเลเซย

ฟลปปนส สงคโปร และเวยดนาม โดยมมลคาการนาเขาจากอนโดนเซยสงสดประมาณ 779 ลานบาท และ

รองลงมาคอมาเลเซย 423 ลานบาท ทงน จากการเปรยบเทยบแหลงนาเข. . าในชวง 10 ปท�ผานมาพบวามการ

เปล�ยนแปลงในทศทางและฐานการผลตจากประเทศท�พฒนาแลวมาสประเทศในเอเชยมากขน เชน อนเดย .

4 ขณะนยงไมมขอมลท�บงชวาประเทศเหลานสามารถผลตสารเคมขนตนหรอสารออกฤทธไดหรอไม . . . G .


และอนโดนเซย โดยท�โรงงานผลตในประเทศเหลานเปนการลงทนของบรรษทขามชาตเพ�อใชประโยชน .จากคาแรงราคาถกและกฎหมายและกลไกควบคมท� ไมเขมงวดของประเทศกาลงพฒนา สวนการขยายฐาน การผลตในประเทศญ�ปนนนเกดจากการเตบโตของบรรษทสารเคมเกษตรสญชาตญ�ปนท�ไดมบทบาทมาก. ขนในการคาสารเคมกาจดศตรพช เชน บรษทซมโตโมและอรสตา ไลฟไซแอนส .

อยางไรกตามผสงออกสารเคมกาจดศตรพชม ายงประเทศไทยอนดบหน�งทงดานปรมาณและมลคา. ยงคงเปนประเทศจน โดยมมลคาสงถง 8,639 ลานบาทหรอเพมขนเกอบ � . 10 เทาในระยะเวลาเพยง 10 และ

ไทยไดนาเขาไกลโฟเสทจากจนสงท�สดถง 40,551 ตน (รอยละ85 ของทงหมด. ) คดเปนมลคา 2,372 ลาน

บาท สวนเหตท� จนยงครองอนดบหน�งของแหลงผลตสารเคมเกษตรนอกเหนอจากราคาจาหนายท�คอนขางต� เม�อเปรยบเทยบกบแหลงผลตอ�นๆ แลว ยงเปนเพราะวาผลตภณฑสารเคมกาจดศตรพชจากจนไดรบการ ยอมรบมากขนวามมาตรฐานจากการรบรองคณภาพสารเคมเกษตรสงออกโดย . Institute for the Control of

Agrochemicals Ministry of Agriculture (ICAMA) หรอท�เรยกโดยยอวา “อคามา ” แตทวาการรบรอง

ดงกลาวอาจไมเพยงพออกตอไป หากจนไมสามารถพฒนาหองปฏบตการท�ไดมาตรฐาน GLP (Good

Laboratory Practice) ของ OECD ซ� งเปนมาตรฐานระดบสากลได

ตารางท� 1 การเปรยบเทยบแหลงนาเขาสารเคมกาจดศตรพชของไทยป 2542 2552 และ 2553

2542 2552 2553

ท� ประเทศ มลคา (ลานบาท) ประเทศ มลคา (ลานบาท) 1 จน 896 จน 8,639 7,394

2 สหรฐอเมรกา 803 สวสเซอรแลนด 1,206 2,184

3 เยอรมน 629 ญ�ปน 1,144 1,427 4 มาเลเชย 545 อนเดย 859 1,229

5 ออสเตรเลย 411 เยอรมน 707 840

6 ฝรงเศส� 371 อนโดนเซย 577 779

7 สหราชอาณาจกร 318 อสราเอล 541 762

8 อสราเอล 308 สหรฐอเมรกา 508 475

9 สวสเซอรแลนด 211 สหราชอาณาจกร 440 428 10 ไตหวน 206 มาเลเซย 369 423

อ�นๆ 1,596 อ�นๆ 1,847 2,016

รวมท2งหมด 6,294 รวมท2งหมด 16,837 17,957

ขอมลจากสานกควบคมพชและวสดการเกษตร


จากตารางท� 1 ออสเตรเลย ฝรงเศส และไตหวนไดลดบทบาทลงในฐานะแหลงผลตและสงออก�

สารเคมกาจดศตรพชท�สาคญข องไทย โดยมญ�ปน อนเดย และอนโดนเซยเขามาแทนท�พรอมกบแซงหนามาเลเซยในการสงออกสารเคม สวนการสงออกของสหรฐอเมรกาและมาเลเซยกลดลงอยางชดเจนตงแตป .2542 มเพยงจนท�ยงรกษาความเปนผนาดานการสงออกและสวสเซอรแลนดท�กาลงมบทบาทมากขน มล . คา

การนาเขาจากจนท�ลดลงถง 1,300 กวาลานบาทระหวางป 2552 และ 2553 ถกชดเชยดวยมลคาของสารเคม

นาเขาจากประเทศท�สามารถใชประโยชนจากหองปฏบตการท�ไดรบมาตรฐาน GLP เชน สวสเซอรแลนด

ญ�ปน และอนเดย โดยมมลคารวมท�สงขนกวา . 1,500 ลานบาท

การเกบขอมลดานการใชสารเคมกาจดศตรพชยงเปนปญหาสาคญเพราะไมมหนวยงานภาครฐท� รบผดชอบขอมลนโดยตรง สถตสวนใหญจงอยในขอบเขตการศกษาหน�งท�ไมสามารถแสดงถงภาพรวมการ. ใชสารเคมทางการเกษตรในประเทศได สาหรบสถตดานการผลตสารเคมเพมเตมนนก� . ยงไมมการเปดเผยขอมลโดยสานกควบคมพชและวสดการเกษตร กรมวชาการเกษตร จงไมสามารถคานวณปรมาณรวมของสารเคมกาจดศตรพชท�เกษตรกรใชในปจจบน อยางไรกตามองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ไดมการเกบขอมลดานการใชสารเคมกาจดศตรพชของหลา ยประเทศทวโลกโดยพจารณาปรมาณ�สารออกฤทธท�มการผลตหรอนาเขาสประเทศและหารดวยพนท�ทางการเกษตรทงหมด G . . (arable land and

permanent crops) จากการเปรยบเทยบขอมลดงกลาวพบวาประเทศไทยมการใชสารเคมกาจดวชพชใน

ระดบท�สงถง 0.58 กก./เฮกแตร ซ� งมากกวาประเทศอตสาหกรรมบางแหง เชน สเปน (0.54 กก./เฮกแตร) ท�

มขนาดของพนท�เกษตรใกลเคยงกบไทย และรวมถงประเทศท�กาลงพฒนาอยางรวดเรว เชน บราซล . (0.57

กก./เฮกแตร) และเวยดนาม ( 0.41 กก./เฮกแตร) ดานการใชสารเคมกาจดแมลงนนไทยมการใชท�คอนขาง .สงถง 0.28 กก./เฮกแตรซ� งมากกวาฝรงเศส � (0.14 กก./เฮกแตร) และโปรตเกส (0.20 กก./เฮกแตร) รวมถงม

การใชใกลเคยงกบประเทศบราซล (0.30 กก./เฮกแตร)

ตารางท� 2 การเปรยบเทยบปรมาณการใชสารเคมกาจดแมลงและวชพช (ฐานป ค.ศ. 2000)5

ป 2000 พ2นท�การเกษตร

(เฮกแตร)

จ ด พ ท า ง ก า ร เ ก ษ ต ร

(1000 ลานดอลลาหสหรฐ)

ส า ร เ ค ม ก า จ ดแมลง (กก./เฮกแตร)

ส า ร เ ค ม ก า จ ดวชพช (กก./เฮกแตร)

รวม (กก./เฮกแตร)

ตรก 26,398,378 29.32 0.53 0.26 0.79

5 Data from World Bank national accounts data http://data.worldbank.org/indicator and UNEP (2011): The UNEP GEO Data Portal, as compiled from Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) - FAOStat. http://geodata.grid.unep.ch. คานวณจากปรมาณการใชสารเคมท�เปนสารออกฤทธหารดวยพนท�การเกษตรG . (1 เฮกแตร = 6.25 ไร)


บราซล 65,052,917 123.46 0.30 0.57 0.87

สเปน 18,337,515 16.84 0.57 0.54 1.11

ฝร�งเศส 22,927,287 39.84 0.14 1.35 1.48

ไทย 19,005,108 11.05 0.28 0.58 0.86

เวยดนาม 8,092,827 7.79 1.04 0.41 1.45

ปากสถาน 21,969,937 19.23 0.63 0.04 0.67

โปรตเกส 2,341,632 4.68 0.20 0.78 0.98

ในภาพรวมไทยอาจมการใชสารเคมกาจดแมลงและวชพชเฉล� ยท�ต �ากวากลมประเทศอตสาหกรรม แตยงนบวาสงกวาประเทศท�กาลงเรงพฒนาอ�นๆ เชน ปากสถานและตรก โดยเฉพาะอยางยงเม�อคานวณ �ปรมาณการใชในปจจบน6 พบวาไดเพมสงขนเกอบ � . 4 เทาตวเปน 3.28 ก.ก./เฮกแตร (แบงเปนสารเคมกาจด

แมลง 0.53 กก./เฮกแตร และสารเคมกาจดวชพช 2.75 กก./เฮกแตร) ในทางกลบกน จดพหรอผลตภณฑมวล

รวมในภาคการเกษตรของไทยเพมขนเพยง � . 2 เทาตวเปน 20.87 พนลานดอลลาหสหรฐ 7 ในชวง 10 ปท�ผานมา ปรมาณการใชสารเคมกาจดศตรพชของเกษตรกรไทยจงนบวาอยในระดบสงมากเกนความจา เปน และจะยงเพมความเส�ยงทางสขภาพและทางการเงนของเกษตรกรเน�องจากในปจจบนตนทนการผลตท�เปนสารเคม� �กาจดศตรพชนนสงถงรอยละ . 10 ของการปลกขาวและอาจสงถงรอยละ 32 สาหรบพชบางชนดเชนสตรอ

เบอร�8 ทะเบยนการคาและสารออกฤทธของสารเคมกาจดศตรG พชในประเทศไทยเปนอกปญหาหน� งท�ทา

ใหตลาดสารเคมกาจดศตรพชขาดการควบคมดแลท�เขมงวด ปจจบนภายใต พ .ร.บ.วตถอนตราย พ.ศ.2535

มการจดทะเบยนวตถอนตรายทางการเกษตรมากถง 27,126 รายการ9 และไทยอาจเปนประเทศท�มทะเบยน

การคาสารเคมกาจดศตรพชมากท� สดในโลก10 แมวาทะเบยนเหลานจะเกดขนจากสารเคมเพยง . . 439 สตร(formulation) ท�สาคญ หากเปรยบเทยบในกลมประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใตแลวจะพบวาไทยมทะเบยน

สารเคมมากกวามาเลเซยและเวยดนามถง 9 เทาตว แมวาเวยดนามจะมสตรของสารเคมกาจดศตรพชมากก วา

ไทยประมาณ 2 เทาตวหรอ 886 สตร ช�อการคาสารเคมทางการเกษตรเหลานมจดประสงคหลกคอการสราง .ชองทางการคาใหกบผประกอบการและบรษทเคมเกษตรและทาใหเกษตรกรเกดความสบสนเม�อเลอกใช สารเคมกาจดศตรพช ทะเบยนสารเคมจานวนมากยงสรางความยากลาบากตอก ารเฝาระวงและควบคมการใชสารเคมโดยหนวยงานภาครฐ และอาจเปนสาเหตหน�งท�ทาใหเกดการใชสารเคมกาจดศตรพชอยางผดวธและ มากเกนความจาเปน

6 ฐานป 2553 7 ขอมลลาสดป 2552 8 อารวรรณ คสนเทยะ, 2550; วารณ จตอาร, 2547 9 แบงเปนทะเบยนการคาและสารเคมเขมขนเพ�อการผสมปรงแตงเพมเตม � (ขอมลจากกลมควบคมวตถอนตราย กรมวชาการเกษตร ) 10 Plant protection profiles from Asia-Pacific countries, FAO 2007


ตารางท� 3 การเปรยบเทยบจานวนทะเบยนการคาสารเคมกาจดศตรพชและจานวนชนดสารออกฤทธ G

เน�องจากสารเคมกาจดศตรพชอนตรายตอสขภาพและสง � แวดลอม การตงช�อทางการคาของสารเคม.เหลานควรมขอจากดท�ชดเจนและมความเหมาะสมเพ�อสรางภาพลกษณท�สงเสรมใหผใชเกดการปองกน .ตนเองมากขน แตในปจจบนสารเคมกาจดศตรพชท�มความนยมสง เชน ไกลโฟเสทหรอพาราควอท กลบม. ช�อการคาท�อาจกอใหเก ดความเขาใจผดหรอความรเทาไมถงการณได เชน พาราดอน (ไกลโฟเสท), มสแตง

(ไกลโฟเสท), กกโซนT (พาราควอท), และเลดโซน . (พาราควอท) รวมไปถงสารเคมท�มความอนตรายและ

เปนพษสงซ� งอยในรายช�อสารเคมเฝาระวงของกรมวชาการเกษตร ซ� งมช�อการคาท�อาจไมเหม าะสม เชน ทนโท (เมโทมล), เฮนร� (เมโทมล), กระเจา 330 (ไดโครโตฟอส), คารโบซลแฟน (คารโบฟราน), จอหนน� 3

จ (คารโบฟราน) เปนตน

แนวโนมการนาเขาสารเคมกาจดศตรพชท�สงขนทกป การพ�งพาสารเคมในภาคการเกษตรท�มากเกน .ความจาเปน และความสบสนจากทะเบยนการคาท�มจานวนมาก ลวนแลวแตเปนสวนหน� งของปญหาท� สงผลกระทบตอความปลอดภยของเกษตรกรผใชและผบรโภคและความสมบรณของระบบนเวศ นโยบาย ระดบชาตวาดวยการลดการใชสารเคมกาจดศตรพชในปจจบนยงไมสามารถเช�อมตอกบเคร� องมอทาง กฎหมายเพ�อควบคมสารเคมทางการเกษตรและนาไปสการเปล�ยนแปลงเชงโครงสรางการผลตอยางแทจรง ดงนน สงคมไทยตองกลบมาใหความสาคญกบการแกไขปญหาสารเคมกาจดศตรพชอยางเรงดวนเพ�อ.

ประเทศ สารออกฤทธ; ทะเบยนการคา ลาว 46 100 พมา * 818 อนเดย 194 * มาเลเซย 240 3,104 อนโดนเซย * 1,158 ศรลงกา 269 1,383 เวยดนาม 886 3,423 ไทย 439 27,126 จน 600 20,000 ขอมลของไทยจาก กลมควบคมวตถอนตราย กรมวชาการเกษตร(สบคนเม�อ 10 พ.ย. 2553), มาเลเซยจาก Department of Agriculture, Malaysia, 2010, เวยดนามจาก Vietnam Plant

Protection Review 2007-2009, 26th Session of APPPC ประเทศอ�นๆจาก Plant

protection profiles from Asia-Pacific countries, FAO 2007


ขบเคล�อนใหประเทศมทศทางการพฒนาท�มนคงและยงยน รวมถงเปนผผลตอาหารท�มคณภาพแล� � ะปลอดภยสาหรบผบรโภคทงในและตางประเทศไดในอนาคต.


การประเมนสถานการณความเส�ยงการใชสารเคมกาจดศตรพชของเกษตรกรภาคใต Risk Assessments of Farmers Using Pesticide Chemical in Southern Thailand

ผศ.ดร.ปารชาต วสทธสมาจาร และ ดร.ภทรพงษ เกรกสกล คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร�

บทคดยอ

การประเมนสถานการณความเส�ยงการใชสารเคมภาคใตมวตถประสงคศกษาถงความเส�ยงและโอกาสท�จะกระทบตอสภาพตางๆ ท�เกดขนจากการใชสารเคม โดยใชพนท�ตาบลบางเหรยง อาเภอควนเนยง . . จงหวดสงขลา เปนตวแทนศกษา โดยใชวธการเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวามผลกระทบ 3 ดานคอ 1) โอกาสท�สงผลกระทบตอตวบคคล แมวาการตรวจเลอดของเกษตรกรจะปลอดภย แตโอกาสเส�ยงท�จะสมผสและไดรบสารเคมโดยตรง 2) โอกาสท�สง ผลกระทบดานสงแวดลอม ทงนจากระบบการผลตดงกลาว� . . การใชสารเคมนนมโอกาสฟงกระจายในอากาศ ไหลลงสนา ตกคางบนผวดน และซมไปสชนนาใตดน แตอยางไร. . . .ตามจาเปนตองมการพสจนตอไป 3) โอกาสท�สง ผลกระทบโครงสรางทางสงคม เพราะการกระจายของผลผลตทางดานการเกษตรของพนท�ตาบลบางเหรยงกระจายไปสทวภาคใ. � ต คาสาคญ: สารเคม ความเส�ยง

ABTRACT The risk assessments of farmers using pesticide chemical in southern, have the

objective studies about risk and opportunity to side effected for user and environment. Studies

site in Bang Riang sub-distirct, Kwan Keang distirct in Songkhla province. The research used

qualitative technique for corrected data and analysis. Result; the effected of famers using

pesticide chemical are 3 issue; 1) Possible to personal, however they were check blood so don’t

chemical contaminate. Nerveless, the possible to side effected because farmers still to use the

chemical pesticide 2) Possible to Environment, possible to contaminated in air distribution,

steam, soil surface, ground water, however a result of side effected should to research

continues and3) Possible to Social structure, because production of Bang Riang distribute to

southern of Thailand.

Keyword: Chemical Risk


บทนา

ปจจบนผลผลตทางการเกษตรมไดอยเพยงขนการผลตเพ�อบรโภคภายในครวเรอนหรอบรโภค .ภายในประเทศเทานน แต . ผลผลตทางการเกษตรภายในประเทศไทยหลายชนดท�เปนท�ตองการและสงขายส ตลาดตางประเทศโดยความตองการของผบรโภคนนตองอดมดวยคณภาพและการผลตท�ถกสขลกษณะ . ดงนนจง. เปนความจาเปนท�ตองนาเทคโนโลยสมยใหมเขามารวมในกระบวนการผลตเพ�อใหเพยงพอตอ ความตองการของผบรโภค ตลอดจนเพ�อลดการใชแรงงาน และยนระยะเวลาในรอบการผลต

จากเหตผลดงกลาวในขางตนสารเคมกาจดและปองกนศตรพชจงเขามามบทบาทสาคญตอระบบ การเกษตรของประเทศไทยเปนอยางมาก จนอาจกลาวไดวาสารเคมท�ปองกนและกาจดศตรพชกลายเปน ปจจยหน� งท�สามารถกาหนดปรมาณผลผลตของพชในแตละป โดยเฉพาะอยางยงหลงจากเกดการ �ปรบเปล�ยนระบบการผลตหลงจากชวงเกดการปฏวตเขยว (Green revolution) การใชสารเคมกลายเปน

ปจจยกาหนดคณภาพและราคาของผลผลตดวย อยางไรกตามระบบการผลตดานการเกษตรโดยเฉพาะการ ผลตพชผกปจจบนมความจาเปนท�ตองจดการใหตรงตามความตองการของผบรโภคซ� งเปนตวกาหนดดานการตลาดทงคณภาพและปรมาณ รวมถงราคาท�เหมาะสมตอผบรโภคสวนใหญ .

ทงนระบบการผลตสนคาทางดานพชผกใหไดครบตามองคประกอบดงกลาวจาเปนตองใชความร . . ประกอบกบก ารนาเทคโนโลยตางๆ มาใชผสมผสานกนอยางเหมาะสมทงดานการคดเลอกพนธ การสราง .ความอดมสมบรณของดนท�เหมาะสมตอเพาะปลก รวมถงการปองกนกาจดศตรพช การเกบเกยว และการ �ดแลคณภาพหลงการเกบเกยวอยางเขมงวด � อยางไรกตามระบบการผลตพชผกตองตระหนกถ งมาตรฐานท�ปลอดภยจากสารพษตกคางในพชผก ซ� งเปนเร�องท�สาคญอยางยงตอความระบบการผลตสนคาเกษตรท�ปลอดภยของอาหารสผบรโภค � ดงนน.การศกษาครงนจงมวตถประสงคเพ�อจะศกษาถงความเส�ยง และโอกาสท�จะกระทบตอสภาพตางๆ ท�เกดขน. . .จากการใชสารเคมในภาคใตของประเทศไทย

วธการศกษา

สาหรบการดาเนนการศกษาครงนเปนไปในรปแบบการศกษาเชงปรากฏการณ . . (Phenomenal

Study) ท�เกดขนจรงภายในพนท�โดยใชทงวธการเชงคณภาพ . . . (Qualitative method) เพ�อใหไดขอมลท�

สามารถอธบายปรากฏการณท�เกดขนน . . ไดอยางเหมาะสม

การเลอกพนท การวจยครงนเปนการเลอกแบบจาเพาะเจาะจง . . (Purposive) พนท�. ต.บางเหรยง อ.

ควนเนยง จ.สงขลา เปนพนท�ศกษา เน�องจากพนท�ดงกลาวมการผลตพชผกท�สาคญของภาคใต. . มปรมาณการผลตมากกวา 500 ตน/ป และมลคาการผลตมากก วา 40 ลานบาท/ตอป (ปารชาต, 2547) รวมถงสภาพ


ภมศาสตรมความหลากหลายกลาวคอมทงท�ลม ราบ และสง ตลอดจนตดกบทะเลสาบสงขลา . (แสดงดงภาพท�1) จากสภาพการผลตท�กลาวมา รวมถงลกษณะทางภมศาสตรของตาบล จงเหมาะสมอยางยงใน �การศกษาเพ�อตอบวตถประสงคของการศกษาในครงน. .

ภาพท�1 ตาบลบางเหรยงอาเภอรตภม

แหลงขอมล : Google Earth

ประชากรศกษา สาหรบการเลอกประชากรศกษาคอกลมผร คอ กลมผนาชมชนซ� งมความรในเร�องขอมลทวไปในพนท�ศกษา อนไดแกเจาหนาท�ในหนวยงานองคการปกครองส� . วนทองถน � (2 คน) กลมผมความรในการผลตพชผก อนไดแกแกนนาเกษตรกร หวหนากลมการผลตพชผกเปนตน (16 คน) กลมผรในพฒนาการชมชน อนไดแกผสงอายท�เกดและอาศยอยในชมชน

วธการเคร องมอท ใชในการศกษาหลก ไดแก แนวทางการสมภาษณกงโค� รงสราง (Semi-structure Interviews)

(สจนต และสเกสณ, 2530) ผงครวเรอน และปฏทนการเกษตร


ผลและอภปรายผลการศกษา

โอกาสท�สงผลกระทบตอตวบคลคล เกษตรกรผผลต จากการสนทนากบเจาหนาท�ถงสภาพทวไปของเกษตรกรในพนท� � . ต.บางเหรยง พบวาพนท�การ. ปลกผกของเกษตรกรลดลงไปเน�องจากพนท�บางสวนท�เคยปลกผกเกษตรกรนาไปปลกยางพารา . และเม�อยางพาราเรมโตขนเกษตรกรท�ปลกผกกไมสามารถผลตผกไดเน�องจากแสงแดดไมเพยงพอ อยางไรก� . ตามไมใชวาเกษตรกรจะลดขนาดของพนท�ปลกผกลง . แตเปนการขยายพนท�เกนเขต . การปกครองไปเทานน .เม�อไมนานมานเกษตรกรผปลกผกไดไปตรวจหาสารเคมในเลอด . (ตรวจเลอด) สวนใหญกไมพบสารเคม เม�อสมภาษณกบเกษตรกรกไดขอมลเหมอนกนกบเจาหนาท�ดงคากลาวท�วา “ไปตรวจเลอดกไมพบสารเคมนะ” ซ� งเปนไปไดท�เกษตรกรมระบบปองกนต วท�ดจากการใชสารเคม

แตอยางไรกตามเกษตรกรยงมความคดวาการใชสารเคมเหลานมผลกระทบตอสขภาพตวเอง ดงคา .กลาวท�วา “กคดวามนมผลกระทบนะแตวาฉดมาสบเกอบย�สบปแลวไมเหนเปนอะไร แตคนกนนะไมร” จากคากลาวดงกลาวนเองแสดงใหถงทศนะ . ของเกษตรกรท�มองวาการฉดสารเคมมผลกระทบตอตนเอง แต เกษตรกรยงมระบบปองกนตวเองได ในขณะท�ผบรโภคไมรวาจะมผลกระทบอะไรหรอ ไม อยางไรกตามแม เกษตรกรเหลานจะตระหนกและมการปองกน . แตก มบางครงท�เกษตรกรเรมแสดงอาการ ดงคากลาวของ. � เกษตรกรรายหน�งวา “มนกคงจะมนะเพราะบางคร6งฉดแลวรสกมนๆ ลมๆ ยงไงไมร” จากคากลาวดงกลาวน .พบวาบางครงเกษตรกรประสบกบอาการท�เกดขนจากสารเคมซ� งมผลตอสขภาพของเกษตรกรโดยตรง . .

จากการศกษาครงนพบวาเกษตรกรตระหนกถงผลกระทบตอพษภยของสารเคมท�ไดฉดพนหรอ. . ใชในการผลตพชผก แตเกษตรกรเหลานยงจาเปนตองใชในระบบการผลตพชผก โดยเกษตรกรเหลานไดทา . .การปองกนตนเองเม�อตองฉดหรอใชสารเคม เชน การใสถงมอ การลางมอใหสะอาดทกครงหลงสมผส .สารเคม หรอการสวมหมวก หนากาก แวนตา เสอคลม ถงมอ รองเทาบ . ท เวลาฉดพนสารเคม เปนตน ผบรโภค จากการสมตรวจแปลงผลตผกของเกษตรกรท�ขอรบรองมาตรฐาน GAP ของกรมวชาการ

เกษตร (สาวตร และคณะ, 2553) ยงพบสารเคมตกคางถงรอยละ 7.24 ของตวอยางแปลงผกท�ขอมาตรฐาน GAP (Good Agriculture Practice) อยางไรกตามระบบการผล ตท�ขอรบรองมาตรฐานดงกลาวนเกษตรกร .จาเปนอยางยงท� � จะตองควบคมกระบวนการอยางประณต (Intensive) ทกกระบวนการ แตกยงมการตรวจ

พบอยเปนประจา ซ� งขอมลดงกลาวสอดคลองกบผลการศกษาครงนเพราะเกษตรกรมระบบการปองกน . .ตวเองเปนอยางด ดงนนการตรวจพบ . สารพษตกคางในเลอดจงไมเกดขน รวมถงเกษตรกรเหลานนยงคง . .ดาเนนการตรวจสขภาพตนเองทกป ตางจากผบรโภคซ� งระบบการปองกนตวเองแมจะมหลายองคกรท� ออกมารณรงคถงวธปองกนภยดงกลาว อาท สานกงานอาหารและยา (2553) ท�ออกแนวทางการปฏบตมาเปนแผน พบกตาม แตมาตรการดงกลาวอาจไมเพยงพอในปจจบนเน�องจากคนสวนใหญ นน. มอตราการบรโภคอาหารสงมากขน. โดยเฉพาะอยางยงชมชนเมอง � (พรชนก, 2544)


โอกาสท�กระทบตอส�งแวดลอม

จากการสมภาษณเกษตรกรถงทศนะวาการผลตพชผกในลกษณะดงกลาวนสงผลกระทบตอ .สงแว� ดลอมหรอไม ตวอยางของคาตอบท�ไดรบแสดงดงคากลาวท�วา “มนตองมผลกระทบแหละเพราะปลกอยางน6มาเปนสบๆป” หรอ “ดนมนคงเส�อมสภาพแลวละ” จากคากลาวนพบวาเกษตรเหลานไดตระหนกถง . .ผลกระทบท�เกดขนเพยงมตเดยวคอดนเส�อมสภาพ ซ� งเปนเพยงมมมอ . งเดยว เน�องจากเปนสงท�เกษตรกรมอง�ภาพเหนชดท�สด เพราะเกษตรกรเหลานตองเพมการดแลมากกวาตอนพนท�ปลกผกเหลานยงบรสทธ ดวย G. . .�เหตนจงทาใหเกษตรกรใหขอมลในลกษณะดงกลาว. อยางไรกตามเกษตรกรยงไดใหขอสงเกตวา “ถามผลกระทบและสารตกคางในดนจรงทาไมโรคและแมลงตางๆ ไมตาย แถมยงกลบมาใหมได” ซ� งเปนประเดนท�นาสนใจอยางยงเพราะเกษตรกรใชสารเคมมาตลอด แตกปรากฏโรคและแมลงมาตลอดเชนกน �

แตหากพจารณาถงสภาพพนท�ท�เกษตรกรปลกผกนน . . พบวาลอแหลมตอการกระจายตวเขาสแหลงน .สาธารณะเปนอยางยง� เน�องจากหากพจารณาสภาพทางภมศาสตรของ ต.บางเหรยง ซ� งเปนพนท�รบนาจา. . ก อ.หาดใหญ จ.สงขลา และตดกบทะเลสาบสงขลา และพนท� . ต.บางเหรยงเองมคลองนาหลายสายท�ผานตวตาบล. ตลอดจนพนท�นยงเปนแหลงตนนาสายสนๆ หลายสาย. . . . ดงนนหากมการใชสารเคมนโอกาสท�จะกระจายส. . แหลงนาสาธารณะจงมสง . ซ� งแสดงไดดงภาพท�2 อยางไรกตามภาพดงกลาวนไมไดนาเง�อนไขการ .แพรกระจายสอากาศเขามาพจารณารวมดวยเน�องจากไมมขอมลสนบสนน แตมโอกาสอยางยงท�จะ �แพรกระจายและตกคางอยในอ ากาศ


ภาพท�2 โอกาสท�สารเคมกระจายตวสสงแวดลอมโดยลกษณะทางกายภาพ �

โอกาสกระทบตอโครงสรางทางสงคม

สาหรบผลกระทบโครงสรางทางสงคมนเพ�อแสดงถงการใชสารเคมของเกษตรกรท�ทาการผลตผก.หากมการตกคางหรอฟงกระจาย 11 โดยการไหลของสารเคมท�มการใชในพ.นท� ต.บางเหรยงไมไดมผลกระทบเพยงแคในพนท�หรอหนวยแปลงการผลตเทานนเม�อพจารณาถงความเช�อมโยงขอมลระหวาง . .ระบบการผลตพชผกของเกษตรกรรวมกบสภาพแวดลอม ลกษณะทางกายภาพของพนท� ตลอดจนการขาย .ผกของเกษตรกร พบวาแมเกษตรกรมระบบการปองกนการใชสา รเคมท�ดอยางไร กตาม แต ผลกระทบท�เกดจากใชสารเคมของเกษตรกรเหลานน . กสงผลตอชมชนโดยตรงและโดยออม ถงแม วาคนในทองถนเหลาน� .ไมไดซอผกในทองถนกตาม แตเน�องจากผลผลตจากบางเหรยงสวนใหญถกสงเขาสตลาดหาดใหญเปน . �ตลาดแรก (เปนตลาดหลก) ซ� งเปนแหลงกระจายผกสท�ตางๆ ในภาคใต นอกจากนนเม�อเกษตรกรปลกผกใช.สารเคมกมการฟงกระจายในอากาศและดดซมในดนตลอดจนถงชนนาใตดน . . (Salama, 2000) และคนใน

ชมชนนนทาการใชเพ�อการอปโภค ซ� งในระบบการผลต ณ ปจจบนนมโอกาสอยางยงท�จะแพรกระจาย แ. . � ละตกคางในทกๆ ดาน

11 เหตผลท�ตองใชคาวา “หากมการตกคางหรอฟ งกระจาย” เน�องจากยงไมไดมการนาตวอยางมาทดสอบ และ / หรอตรวจสอบ หากเพยงแตเปน

การสรางสถานการณสมมต (Scenario) ขนมาเพ�ออธบายผลกระทบตอโครงสรางทางสงคม ทงนแทจรงแลวจาเปนอยางยงท�ตองมการพสจนวา. . �.

มการตกคางมากเพยงใดเพ�อเปนการกระตก (Shock) สงคมเพ�อเกดการพฒนาตอไป


สรป และอภปรายผลการศกษา

จากการศกษาพบวาความเส�ยงการใชสารเคมภาคใต มผลกระทบ 3 ดาน คอ 1) โอกาสท�สงผลกระทบดานบคคล แมวาการตรวจเลอดของเกษตรกรจะปลอดภย แตมโอกาสเส�ยงท�จะสมผสและไดรบสารเคมโดยตรง 2) โอกาสท�สงผลกระทบดา นสงแวดลอม ทงนจากระบบการผลตดงกลาวการใชสารเคมม� . . โอกาสฟงกระจายในอากาศ ไหลลงสนา ตกคางบนผวดน และซมไปสชนนาใตดน แตอยางไรกตามจ าเปนต . ..มการพสจนตอไป 3) โอกาสท�สงผลกระทบโครงสรางทางสงคม เพราะการกระจายของผลผลตทางดานการเกษตรของพ.นท� ต.บางเหรยงกระจายไปสทวภาคใต � ทงนความเส�ยงท�เกดขนจากกระบวนการผลต. . .ดงกลาวนมโอกาสท� . จะสงผลกระทบตอระบบตางๆ เชน สขภาพของเกษตรกร อากาศ นาบนผวดน นาใตด . .และอ�นๆ ซ� งแสดงสรปไดดงภาพท�3

ภาพท�3 ความเส�ยงการใชสารเคมกาจดศ ตรพชของเกษตรกร


เอกสารอางอง ปารชาต วสทธสมาจาร .2537. รายงานวจยฉบบสมบรณ เร�องสถานการณ และผลกระทบตอสขภาพของการ

ใชสารเคมในภาคการเกษตรกรรม: กรณศกษาพนท�ตาบลบางเหรยง อาเภอควนเนยง จงหวดสงขลา. ,

ไดรบทนอดหนนการวจยจากสถาบนวจยระบบสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข พรชนก จนทรพรหม. 2544.การศกษาพฤตกรรมการบรโภคอาหารนอกบานของคนกรงเทพมหานคร

ในชวงสภาวะเศรษฐกจตกต�า .รายงานวจยคนควาดวยตนเอง, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยหอการคาไทย.

สาวตร เขมวงศ จราพร ลาดบพงค วรรณสา จนทรโร สราวธ พรวชต และธญมาศ จนโณภาส. 2553. รายงานผลการปฏบตงานประจาปงบประมาณ 2553. ฝายวเคราะหตรวจสอบรบรองสารพษตกคางและวตถอนตรายทางการเกษตร. กลมพฒนาการตรวจสอบพชและปจจยการผลต , สานกวจย และพฒนาการเกษตรเขต8

สจนต สมารกษ และสเกสณ สภธระ. 2530. คมอประเมนชนบทอยางเรงดวน (Rapid Rural Appraisal: RRA).

โครงการระบบวจยการทาฟารม, คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน สานกงานอาหารและยา. 2553. หลากหลายวธลดสารพษตกคางในผกและผลไม. กองพฒนาศกยภาพ

ผบรโภค, กระทรวงสาธารณสข (แผนพบ ). Salama. S. B., Chautpoto, W., Panapitukkul, K., Kamnarut, A., Pipithsagchan, S., Siriwong, C.,

Pengnoo, A. and Pipithsagchan, K. 2000. Ground Water Contamination of Rathaphum

Watershed Area Songkhla Lake Basin, Thailand. Proceeding, The 4th International Conference

on Diffuse Pollution, in 16-21 January Bangkok, Thailand.


สถานการณการเจบปวยดวยโรคจากการสารกาจดศตรพชในประเทศไทย

นพ.พบล อสสระพนธ สานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข�

คานา ในปท�ผานมาประเทศไทยไดกลาย เปนผสงออกสนคาเกษตรชนนา เชน ยาง ขาว มนสาปะหลง และ .ผลไมi ขณะเดยวกนการนาเขาสารเคมทางการเกษตรไดเพมขน และสารกาจดวชพชเปนสารเคมท�นาเขามาก � .ท�สด

องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ใหคาจากดความวาสารกาจดศตรพชเปน "สาร

ใดๆ หรอสวนผสมของสารเพ�อการปองกนการทาลายหรอควบคมศตรพช รวมทงพาหะของโรคของมนษย .หรอสตว สายพนธท�ไมพงประสงคของพชหรอสตวซ� งกอใหเกดอนตรายหรอรบกวนการผลต การแปรรป การเกบรกษา การขนสงหรอการตลาดของอาหาร สนคาเกษตร ไมและผลตภณฑไม วตถดบอาหารสตว และยงหมายถงวตถท�อาจใหกบสตวเพ�อการควบคมศตรพช แมลงในหรอบนรางกายของสตว รวมถงสารท� ใชเปนสารควบคมการเจรญเตบโตของพช defoliant สารดดความชนหรอสารใชปองกนการสกกอนกาหนด.

ของผลไมและสารท�นามาใชกบพชไดทงกอนและหลงกา . รเกบเกยวเพ�อปองกนการเส�อมสภาพจากการเกบ � รกษาสนคาและการขนสง ”ii

เน�องจากสารเคมเหลานมความเปนพษสง สานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมจง . �พฒนาระบบเฝาระวงความเส�ยงตอสขภาพของเกษตรกร โดยใชขอมลจากสามแหลงสาคญคอ

1. ขอมลจากการสมภาษณและประเมนความเส�ยงเกษตรกรจากสารกาจดศตรพช ซ� งเรมดาเนนการใน �ป 2554 น และไดรบขอมลบางสวนแลว.

2. ขอมลจากชดรายงาน 506 ของสานกระบาดวทยา ซ� งเกดจากการเฝาระวงของหนวยงานสาธารณสข

ในพนท� . 3. ขอมลผปวยในจากสถานพยาบาลของรฐ ซ� งครอบคลมพนท�เ. กอบทงประเทศ .

การวเคราะหขอมลแตละระบบสามารถท�จะประเมนสถานการณความเส�ยงและการเจบปวยจากสารกาจดศตรพชในภาพรวมไดดงตอไปน .

ขอมลจากการสมภาษณและประเมนความเส�ยงเกษตรกร จากสารกาจดศตรพช สานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคม� โรค เคยทาการสารวจการสมผสสารเคมกาจดศตรพชในป 2550 โดยใชแถบกระดาษสาหรบตรวจเลอด ผท�ไดรบการตรวจจานวน 89,376 ราย พบผท�มความเส�ยงและไมปลอดภยจานวน 34,428 ราย คดเปนรอยละ 38.52 ในปงบประมาณ 2554


สานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมจงได� ทาการรณรงครวมกบการประเมนความเส�ยงตอ สขภาพของเกษตรกร ตามโครงการ “เกษตรปลอดโรค ผบรโภคปลอดภย สมนไพรลางพษ กายจตผองใส ”

ในโรงพยาบาลประจาตาบลหลายแหงทวประเทศ รวมกบโรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชนบางแหง � �

วธการประเมนความเส�ยง

ในการสารวจดงกลาวใชวธใหผถกสมภาษณตอบคาถามท� เกยวของกบการใชสารเคม และ� ผลกระทบตอสขภาพท�เกดขน . เชน

• ทานใชสารเคมกาจดแมลง / สารเคมกาจดวชพชในการฉดพนหรอไม

• ขณะทางานทานสบบหร� / ยาเสนหรอไม

• ทานรบประทานอาหาร / ด�มนาในบรเวณท�ทางานหรอไม.

• กอ นการใชสารเคมขวดใหม ทานอานฉลากท�ภาชนะบรรจหรอไม

• ขณะทางานกบสารเคมทานสวมถงมอยางปองกนสารเคมหรอไม

• เม�อเสอผาเปยกชมสารเคม ทานอาบนาหรอลางผวหนงท�สมผสสารเคมทนท ฯลฯ. . รวมกบการสอบถามอาการภายหลงจากการพนยา เชน ไอ คนผวหนง ออนเ พลย หนงตากระตก ทองเสย เปนตน และนามาใหคะแนนตามสตรสาเรจซ� งขนกบพฤตกรรมในการใชสารเคมและ. ความรนแรงของอาการ คะแนนท�ไดจะถกจดออกเปนกลมเส�ยงสง คอนขางสง ปานกลาง และต�า ผ การสารวจไดดงน.

ในเบองตนมโรงพยาบาลสงขอมลเขามาแลว . 22 แหง เชน รพ.สต.นาดอกคา รพ.สต.โนนภบาล

รพ.สต.เหลาบวบาน รพ .สต.หนองแสง ฯลฯ เปนตน มผมารบการคดกรองทงสน . . 4,572 คน สวนใหญเปน

เกษตรกร อายเฉล�ย ของผไดรบการสารวจคอ 48 ป อายมากท�สดคอ 93 ป นอยท�สดคอ 3 ป เพศ ชาย 2,115

คน หญง 2,457 คน จาแนกตามอาชพหลกไดดงน.

ตารางท� 1 อาชพของผตอบแบบสอบถาม

งานอาชพหลก จานวนผถกสมภาษณ รอยละ

เพาะปลกและเปนเจาของ 3,717 81.30

เพาะปลกและเปนลกจาง 162 3.54

รบจางฉดพน 34 0.74

รบจางอ�นๆ 620 13.56

ไมมขอมล 39 0.85

ผลรวมทงหมด. 4,572 100.00


ระดบความเส�ยง

ผปวยกลมดงกลาวมคะแนนความเส�ยงจากการสมผสสารกาจดศตรพช (จากการสมภาษณตามตวอยางท�กลาวไปแลว ) จาแนกเปนระดบไดดงน. ตารางท3 2 ระดบความเส3ยงของเกษตรกร

สรปควา มเส�ยง จานวน(ราย) รอยละ

คอนขางสง 845 18.48

ต�า 2,139 46.78

ปานกลาง 1,155 25.26

สง 428 9.36

สรปไมได 5 0.11

ผลรวมทงหมด. 4,572 100.00

จากตารางดงกลาวแสดงใหเหนวาผตอบแบบสอบถามสวนใหญมความเส�ยงต�า แตเม�อรวมกลมเส�ย ปานกลาง (รอยละ 25.26) คอนขางสง (รอยละ 18.48) จนถงสง (รอยละ 9.36) เขาดวยกนจะเหนวาม

จานวนมากกวากลมเส�ยงต�า ดงแสดงในแผนภมตอไป

แผนภม 1 แสดงความเส3ยงของประชากรท3ตอบแบบสอบถาม

ผลรวม

คอนขางสง

18.48 %

ต�า

46.78 %

ปานกลาง

25 .26%

สง

9.36 %

Undetermine

0 .11%

คอนขางสง

ต�า

ปานกลาง

สง

Undetermine


ผลการเจาะเลอดหาเอนไซมโคลนเอสเตอเรส สงท�สาคญในการศกษาครงน คอการเจาะเลอดผท�มความเส�ยงสงหรอผท�มความประสงคจะตรวจ� . .เลอดเพ�อหาเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ซ� งเปนเอนไซมท�จะลดลงต�าเม �อไดรบสารกาจดศตรพชพว Organophosphate และ Carbamate โดยใชวธ Reactive Paper ในบรรดาผมารบการสมภาษณทงหมด .มการเจาะเลอด 2,742 ราย ไมไดเจาะ 1,830 ราย พบวาประชากรสวนใหญมความเส�ยงและไมปลอดภย

โดยสองกลมนรวมกนมตวเลขถงรอยละ . 53.76

ผท�ไดเจาะเลอดมผลการตรวจดงน.

ตารางท� 3 ผลการเจาะเลอดแสดงระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

ผลการเจาะเลอด จานวน(ราย) รอยละ

ปกต 427 15.57

ปลอดภย 841 30.67

มความเส�ยง 1,031 37.60

ไมปลอดภย 443 16.16

รวมทงหมด. 2,742 100

แผนภม 2 ผลการเจาะเลอดแสดงระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

ปกต 15 .57%

ปลอดภย 30 .67%

ไมปลอดภย

16.16 %

มความ

เสยง � 37 .60%

ปกต

ปลอดภย

มความเสยง�

ไมปลอดภย


แสดงวาประชากรสวนใหญซ� งในท�นหมายถงเกษตรกร . มภาวะสขภาพท�นาเปนหวง คอมท6งความเส�ยงจากการใชสารกาจดศตรพชอยางไมเหมาะสม และมผลการตรวจเลอดท�แสดงวามการไดรบสารกาจดศตรพชเขาสรางกายในระดบสง อยางไรกตามผลการศกษานเปนเพยงขอมลเบองตนเทานน ยงตองรอดผล . . .การศกษาท�สมบรณเม�อสนสดโครงการในปลายปงบประมาณ. 2554

ขอมลจากชดรายงาน 506 ของสานกระบาดวทยา แหลงขอมลสาคญคอระบบรายงาน 506 ของสานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวง

สาธารณสข ขWอมลของสานกระบาดวทยาiii เปนขอมลท�รวบรวมจากการรายงานของสถานพยาบาลตางๆ

ทวประเทศ ท�มความไวและสามารถเขาถงไดงาย� ขอมลสวนใหญเปนการเจบปวยจากสารกาจดศตรพชท�เกด จากอบตเหตหรอการประกอบอาชพและไดแยกผปวยท�ตงใจรบสารเคมเชนกร. ณการทาอตวนบาตกรรมออกไปแลว อยางไรกตามความถกตองและครบถวนขนอยกบการจดระบบรายงานภายในสถานพยาบาล .ตางๆ

ขWอมลการเฝWาระวงโรค ปW 2553 เปนขอมลลาสด รายงานนแสดงวาในป . 2553 มรายงานผ

WปWวยจากสารกาจดศตรพช (Pesticide) 2,158 ราย คดเปWนอตราปWวย 3.39 ตWอแสนประชากร

เสยชวต 0 ราย เพศ สดสWวนเพศชายตอเพศหญง 1: 0.61 กลมอาย iv ท�พบมากท�สดเรยงตามลาดบ คอ 35-44 ปW (รอยละ 20.20) 45-54 ปW (รอยละ19.93)

25-34 ป (รอยละ 17.56)

สญชาตv เปWนไทยรWอยละ 97.50, พมWารWอยละ 0.93, กมพชารWอยละ 0.46, ลาวรWอย

ละ 0.05, อ�นๆ รWอยละ 1.02

อาชพvi สวนใหญ WเปนเกษตรกรรWอยละ 45.27, รบจางรWอยละ 32.47, นกเรยนรWอยละ 9.37

จงหวดท�มอตราปวยตWอแสนประชากรสงสด 5 อนดบแรก คอ กาแพงเพชร (19.67 ตอ Wแสนประชากร), อทยธาน (16.16 ตWอแสนประชากร), เชยงราย (13.89 ตWอแสนประชากร), นครสวรรค (12.96 ตอแสนประชากร ) สพรรณบร (12.08 ตWอแสนประชากร) ภาคท�มอตราปวยสงสด คอ ภาคเหนอ 8.34 ตอแสนประชากร , ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 2.48 ตW

อแสนประชากร, ภาคกลาง 2.45 ตWอแสนประชากร, ภาคใตW 1.30 ตWอแสนประชากร

ตามลาดบ

ขอมลผปวยในจากสถานพยาบาลของรฐ


สานกโรคประกอบอาชพและสงแวดลอมแหงประเทศไทยไดทาการวเคราะหขอมลผปวยในของ� โรงพยาบาลทวประเทศ ซ� งไดจากขอมลท�โรงพยาบาลรายงานเขามาสกระทรวงสาธารณสข โดยขอมล� เหลานมการเขารหสเพ�อร . กษาความลบของผปวยทาใหไมสามารถใชประกอบการสอบสวนโรค แตสามารถ นาขอมลมาวเคราะหเพ�อประเมนสถานการณรายปได

วตถประสงคของการศกษานคอเพ�อหาแนวโนมและเปรยบเทยบการเกดโรคเหลานเปนเวลาส� ป. . ตดตอกนและคนหาพนท�ท�มปญหาสง .

ขอจากด

ฐานขอมลดงกลาวรวมขอมลการเจบปวยจากสารกาจดศตรพชทกสาเหต ทงผท�ไดรบสารกาจด .ศตรพชระหวางการทางาน และสาเหตอ�นๆ เชน การทารายตวเอง จงแสดงถงขนาดของปญหาท�เกดจากสาร กาจดศตรพชไดทงหมด เปนระบบท�ไมพ�งพาขดความสามารถในการเฝาระวงของ . สถานบรการซ� งมความแตกตางกน และไมตองจดวางระบบในพนท�เปนกรณพเศษ แตมขอจากดบางประการ เชน มรายละเอยด .ประกอบนอย ไมมความรวดเรวเพยงพอ ไมสามารถแยกการเจบปวยจากสาเหตแตละชนดไดอยางอยาง ครบถวน และไมครอบคลมถงผปวยประกนสงคม

วธการ

ขอมลของผปวยท�เขารบการรกษาเปนผปวยในในระหวางป 2549, 2550, 2551 และ 2552 และม

การวนจฉยตาม ICD – 10 หมวด T60 (โรคจากสารกาจดศตรพช ) และโรครวมท�เกยวของในหมวด �

"W","X","Y"และ"Z" (ถาม) ถกรวบรวมและนามาวเคราะห

ฐานประชากรไดจากจานวนผปวยท�มสทธในการประกนตนของ สปสช . มใชประชากรทงหมด . ระเบยนในฐานขอมลท�มรหสการวนจฉยในกลม ICD-10 ดงตอไปนไดรบเลอกและแยกบนท . กไว

สาหรบการวเคราะห –T60 Toxic effect of pesticides, Includes wood preservatives

–T60.0 Organophosphate and carbamate insecticides

–T60.1 Halogenated insecticides

–T60.2 Other insecticides

–T60.3 Herbicides and fungicides

–T60.4 Rodenticides –T60.8 Other pesticides

–T60.9 Pesticide, unspecified


ในป ค.ศ.2009 จานวนคร Zงของการมารบการรกษาเปนผ ปวยในม 8,396 คร Zง ผ ปวยหนkงรายมาเปนผ ปวย

ในคนละ 1.07 คร Zง

การวเคราะหขอมล 1. ขอมลถกรวมเขาเปนกลม (Aggregation) เชน ผปวยท�เขารบการรกษาในจ งหวดเดยวกนกบการ

วนจฉยโรคเดยวกนจะถกรวมเขาดวยกน และวเคราะหตามคาทางสถตท�สาคญ เชน อบตการณใน แตละป โดยถวงนาหนกตามจานวนคนท�มสทธประกนสขภาพ .

2. ขอมลในแตละปตามกลมท�ตงทางภมศาสตรไดถกเช�อมโยงกบระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพ� . อแสดงอตราการปวยตามพนท�.

ผลการศกษา ผลการวเคราะหพบวาอตราการเกดโรคท�เกยวของกบสารเคมทางการเกษตรตอ � 100,000 เปน

14.067, 18.256, 17.115 และ 17.692 ในป 2549, 2550, 2551 และ 2552 ตามลาดบ และคามธยฐานของ

ส� ปนเทากบ . 17.404 ตอ 100,000 ดงนน ในป . 2552 อตราการปวยสงกวาคามธยฐาน แสดงการวามอตรา

การปวยเพมขน และควรอยภายใตการเฝาระวง� . , สารเคมกาจดวชพชมอตราการตายมากกวาสารกาจดศตรพช

อ�นๆ ในขณะท�โรคท�เกยวของกบสารกาจดแมลงลดลงเลกนอย จนทบรเปนจงหวดท�ไดรบผลกระ� ทบอยาง

รนแรงกวาจงหวดอ�น (อบตการณ 52.624 ตอ 100,000) ซ� งแตกตางจากขอมลของสานกระบาดวทยา เพราะ

ขอมลของสานกโรคจากการประกอบอาชพฯ รวมทกสาเหตของการไดรบสารเคมเขาดวยกน

ตารางท� 4 อตราการเจบปวย (จานวนรายตอ 100,000) ป 2549-2552

รหสโรค โรค อตราป 2549

อตราป 2550



T600 สารกาจดแมลงออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมต 7.167 7.449 6.541 6.338

T601 สารกาจดแมลงชนดฮาโลจเนต 0.000 0.265 0.337 0.358

T602 สารกาจดแมลงอ�น ๆ 1.246 1.509 1.371 1.561

T603 สารเคมกาจดวชพชและสารฆาเชอรา . 4.442 5.384 5.300 6.041

T604 สารกาจดหน 0.941 1.128 1.098 0.944

T608 สารกาจดศตรพชอ�น ๆ 0.267 0.417 0.386 0.362

T609 ยาฆาแมลงยงไมระบ 0.004 2.104 2.083 2.086


รหสโรค โรค อตราป 2549




ทกสารเคมกาจดวชพชยาฆาแมลงและสารฆาเช2 อรา 14.067 18.256 17.115 17.692

มธยฐาน 4 ป = 17.404

ขอมลดงกลาวไดแสดงในกราฟดานลาง

RateYear2

006

RateYear2

007

RateYear2

008

RateYear2

009 Organophosphate an...

Halogenated insecti...

Other insecticides

Herbicides and fungi...

Rodenticides

Other pesticides

Pesticide, unspecified

0.000

2.000

4.000

6.000

8.000

Incidence per 100,000

Organophosphateand carbamateinsecticidesHalogenatedinsecticides

Otherinsecticides

Herbicides andfungicides

Rodenticides

Other pesticides

Pesticide,unspecified

แผนภม 3, สารกาจดศตรพชชนดตางๆ ท3เปนสาเหตของการเจบปวย

ในแผนภมน ผปวยท�เขารบการรกษาดวยพษจากสาร . Organophosphate มแนวโนมลดลงกวาสามป

ตดตอกน ในขณะท�อบตการณของการเจบปวยจากสารเคมกาจดวชพชและสารฆาเชอราเพมขนเลกนอย . � .

แผนภมขางลางน แสดงขอมลป . 2552 และพบวาผท�มความเส�ยงสงสดคอผท�อยในกลมอาย 30 - 45

ป เพศชายมากกวาเพศหญง


แผนภม 4 อตราการเจบปวยเม3อเทยบตามกลมอายและเพศ สเทาแทนเพศชาย สดาเพศหญง

อตราการปวยตายถกคานวณโดยการนบจานวนผปวยท�ถกจาหนายในสถานะ "9" (ตาย) แลวหาร

ดวยจานวนผปวยในทงหมดในกลมนน. . ผลแสดงในตารางและแผนภมตอไปน .

ตารางท� 5 อตราการปวยตายสาหรบโรคท�เกดจากสารเคม (ป 2552)

ประเภทของสารเคม อตราปวยตาย (รอยละ)

สารกาจดแมลง ออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมต 6.202

สารกาจดแมลงชนดฮาโลจเนต 0.588

สารกาจดแมลงอ�น ๆ 1.357

สารเคมกาจดวชพชและสารฆาเชอรา . 14.903

สารกาจดหน 2.697

สารกาจดศตรพชอ�น ๆ 2.924


0

5

10

15

Organophosphate and carbama..

Halogenated insecticides

Other insecticides

Herbicides and fungicides

Rodenticides

Other pesticides

อตราปวยตาย(รอยละ)Organophosphateand carbamateinsecticides

Halogenatedinsecticides

Other insecticides

Herbicides andfungicides

Rodenticides

Other pesticides

แผนภม 5 อตราปวยตาย แสดงใหเหนวาสารกาจดวชพช (Herbicides) มอตราปวยตายสงสด

การวเคราะหเชงภมศาสตร จงหวดจนทบรมอบตการณเจบปวยดวยโรคจากสารกาจดศตรพชสงท� สด ในป 2552 เม�อ

เปรยบเทยบกบจงหวดอ�นๆ โดยการจดเรยงตามอบตการณจากมากไปนอย

ตารางท� 6 10 อนดบจงหวดท�มอบตการณสงสด (ป 2552) ตามตวเลขผปวยใน

อนดบ จงหวด จานวนผท�มหลกประกนสขภาพ ผปวย อตราตอ 100,000

1 จนทบร 408555 215 52.624

2 อทยธาน 255710 123 48.101

3 อางทอง 197461 93 47.098

4 สพรรณบร 669381 304 45.415

5 จงหวดตาก 431886 194 44.919

6 ชยนาท 255429 108 42.282

7 พจตร 421665 176 41.739

8 ระยอง 472128 196 41.514


อนดบ จงหวด จานวนผท�มหลกประกนสขภาพ ผปวย อตราตอ 100,000

9 กาแพงเพชร 559950 215 38.396

10 แมฮองสอน 206505 76 36.803

รปภาพ 1 แผนทkแสดงอตราการเจบปวยในแตละจงหวด จงหวดทkไดรบผลกระทบอยางรนแรงทkสดอยในส

แดง

การอภปราย ขอมลการวนจฉยโรคจากป 2549 ถง 2552 แสดงใหเหนวาโรคท� เกยวของกบสารเคมกาจดวชพช �

(Herbicides) เพมขน� . ซ� งสอดคลองกบปรมาณการนาเขาสารเคมกาจดวชพชท�เพมขน � . (ดแผนภมท� 6)


แผนภม 6 มลคาการนาเขายาฆาแมลง, สารฆาเช dอรา, สารเคมกาจดวชพชและสารเคมอ3นๆ

สถตท�ไดรบจากสานกระบาดวทยาและสถตผปวยในของกระทรวงฯ มความแตกตางบางเน�องจากกรรมวธในการรวบรวมแตกตางกน โดยเฉพาะ สาเหตของการไดรบสารพษ (ตวเลขของสานกระบาดวทยาไมรวมการไดรบพษโดยเจตนา แตของผปวยในรวมทกสาเหต) อยางไรกตาม Jeyaratanamvii ซ� งเปนผเช�ยวชาญทางอาชวอนามยกลาววาควรใหความสาคญกบ

การไดรบสารกาจดศตรพชโดยเจตนา เชน การฆาตวตายดวย เพราะแส ดงใหเหนวาประชากรสามารถเขาถงสารพษเหลานไดโดยงาย และควรควบคมใหดกวานเพ�อลดปญหาลง . . (The ready availability to the

general public of these toxic pesticides should be controlled to limit the current epidemic of

acute pesticide poisoning in the countries [of] the developing world.)

หมายเหต

มขอมลผปวยในบางปเทานนท�สามารถคนหาสาเหตของการเจบปวยจากสารกาจดศตรพช เชน .ขอมลของป 2551 ซ� งมผปวย 9,109 ราย แสดงใหเหนวาการเจบปวยสวนใหญเกดจากการไดรบสารพษเกด

โดยเจตนา (6,689 ราย หรอรอยละ 73.43) แตบางราย (2,420 ราย หรอรอยละ 26.57) ไดสมผสกบสารเคม

โดยไมเจตนา เชน จากอบตเหตหรอการประกอบอาชพ

ขอสรป สารกาจดศตรพชเปนปญหาทางสาธารณสขท�สาคญของประเทศไทย ดงจะเหนไดจากการสารวจของสานกโรคจากการประกอบอาชพท�พบวาปร ะชากรท�มความเส�ยงปานกลางจนถงสงมจานวนรวมกน


มากกวาผท�เส�ยงต�า และจากการเจาะเลอดหาเอนไซมท�แสดงการไดสมผสสารกาจดศตรพชพบวาประชาก สวนใหญมความเส�ยงและไมปลอดภย โดยสองกลมนรวมกนมตวเลขถงรอยละ . 53.76 และจากการศกษา

ขอมลผปวยในของกระทรวงสาธารณสขพบวาสารออรกาโนฟอสเฟตและสารกาจดวชพชเปนสารท� กอใหเกดการปวยมากท�สด จง ควรมมาตรการเพ�อแกไขปญหาในระยะยาว

เอกสารอางอง

i Value of major agricultural export. Office of Agricultural Economics, Ministry of Agriculture. Available at:

URL: http://www.oae.go.th/oae_report/export_import/exp_topten.php?imex=2. Accessed Dec 24, 2010. ii

International Code of Conduct on the Distribution and Use of Pesticides. Food and Agriculture Organization of The United Nations. Available at: URL: ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/009/a0220e/a0220e00.pdf . Accessed Jan 4, 2011. iii

Center of Epidemiological Information, Bureau of Epidemiology, Mininstry of Public Health, Available at URI: http://epid.moph.go.th Accessed May 7, 2011 iv

Pesticide Poisoning, Bureau of Epidemiology. Available at: URL: http://epid.moph.go.th/surdata/y53/ac_Insecticide_53.rtf, Accessed June 1, 2011. v

Pesticide Poisoning, Bureau of Epidemiology. Available at: URL: http://www.boe.moph.go.th/boedb/surdata/y53/race_Insecticide_53.rtf, Accessed June 1, 2011 vi

Pesticide Poisoning, Bureau of Epidemiology. Available at: URL: http://www.boe.moph.go.th/boedb/surdata/y53/c_occ_Insecticide_53.rtf , Accessed June 1, 2011. vii

J. Jeyaratnam. Acute Pesticide Poisoning: A Major Global Health Problem. World Health Statistics Quarterly.Vol. 43, No. 3, 1990, pages 139-44. Available at: URL http://www.communityipm.org/docs/health%20docs/Jeryaratnam-WHO1990.pdf. Accessed Jan 5, 2011.

เอกสารประกอบการประชมุ · 2013-06-01 ·...

Documents