AGI 2402 จลชววทยาพนฐานทางการเกษตรหนวยกต 3(2-2-3) เรอง บทน านกสทธ ปญโญใหญ (PhD)คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

ค ำอธบำยรำยวชำจลชววทยำพนฐำนทำงกำรเกษตร

ความส าคญของจลนทรยตอการเกษตร ความหลากหลายของจลนทรยและการจดจ าแนก การศกษาโครงสรางและหนาทของจลนทรย การสบพนธและการเจรญเตบโต เมแทบอลซม การแยกเชอจลนทรยและการเกบรกษา การควบคมจลนทรย บทบาทของจลนทรยทางการสงแวดลอมและการจดการของเสยเกษตร การประยกตใชจลนทรยทางการเกษตรและปฏบตการทสอดคลองกบเนอหาวชา

ภาคทฤษฎ บรรยาย 40 นาท• จลชววทยา ประวต• จลนทรย พช หรอสตว• อาณาจกรสงมชวต• โปรคารโอตและยคารโอต ความแตกตาง• ไวรส สงมชวตแตไมเปนเซลล• จลนทรยโทษและประโยชน

จลชววทยาเปนการศกษาถงสงมชวตทงหลายทมขนาดเลกมาก ซงตาของม น ษ ย ไ ม ส า ม า ร ถ ม อ ง เ ห น ไ ดสงมชวตเหลานเรยกวาจลนทรย เปนสงมชวตทมขนาดเสนผาศนยกลาง1.0 มลลเมตรหรอนอยกวา ตวอยางของจลนทรย ไดแก โปรโตซว เหดรา สาหรายบางชนด แบคทเรย แอกตโนไมซส และไวรส

จลชววทยำ

บคคลแรกทคนพบโลกของจลนทรยเปนชาวดทช ชอแอนโทนแวน เลเวนฮก (Anthony van Leeuwenhoek) ไดประดษฐกลองจลทรรศนขนมาได แลวน าไปส ารวจดานตาง ๆ โดยทางดานจลนทรยไดเปนครงแรกทคนพบโปรโตซว , สาหราย, ยสต และแบคทเรย แตวาเครองมอทใชในการศกษาคนควาไมไดรบการปรบปรง และพฒนาใหกาวหนา โดยเฉพาะกลองจลทรรศนของเลเวนฮกนนยากทจะใช และการท าเลนซส าหรบใชในกลองจลทรรศนนนท าไดยากมากโรเบรต ฮค (Robert Hooks) ซงเปนชาวองกฤษกไดประดษฐกลองจลทรรศนขนมาอกแบบหนง คอ กลองจลทรรศนชนดเลนสประกอบ (compound microscope) แตยงมคณภาพไมดเทาทควร อยางไรกตามกลองจลทรรศนชนดนกไดใชเปนแบบอยางของกลองจลทรรศนสมยปจจบน ซงไดเรมมการปรบปรงใหดข นมาตงแต ค.ศ. 1820 และจากปนเปนตนมากมความกาวหนาขนเรอย ๆ ในการศกษาวชาจลชววทยา

ประวตกำรศกษำจลชววทยำ

แตเดมกอนทจะมการคนพบกลองจลทรรศนนน สงมชวตทพบทวไปมเฉพาะพชและสตว ซงมคณสมบตแตกตางกนดงน1. เซลลพชมผนงเซลล(cell wall) ท าใหมรปรางคงท สวนเซลลสตวมเฉพาะเซลลเมมเบรน ท าใหเซลลมความยดหยนได2. พชไมมการเคลอนทอยางรวดเรว แตสตวสวนมากเคลอนทเหนไดชดเจน3. พชทมคลอโรฟลลสามารถสงเคราะหแสงได สวนสตวไมสามารถสงเคราะหอาหารขนไดตองอาศยพลงงานจากอนทรยสารซงไดจากพช4. พชสวนมากเกบสะสมอาหารในรปของแปง(starch) สวนสตวเกบสะสมอาหารในรปของไกลโคเจน(glycogen) และไขมน(fat)จลนทรยบางชนดมคณสมบตคลายพช บางชนดมคณสมบตคลายสตว บางชนดมคณสมบตทงพชและสตวอยรวมกน ท าใหเกดความยงยากในการจดหมวดหม โดยนกพฤกษศาสตรกจดไวในพวกพช นกสตววทยากจดไวในพวกสตว ท าใหจลนทรยชนดเดยวกนเปนไดทงพชและสตวดงนนเพอปองกนไมใหเกดปญหาในการจดหมวดหมจลนทรยอกจงไดมนกวทยาศาสตรหลายทานพยายามจดแบงหมวดหมของจลนทรย

จลนทรย: พช หรอ สตว

กำรจ ำแนกจลนทรยออกจำกพชและสตวป ค.ศ.1866 Haeckel นกสตววทยาชาวเยอรมน ไดเสนอแนะในการจดกลมของสงมชวตขนใหม โดยแยกสงมชวตชนต า(lower oraganism) ออกมาตงอาณาจกรใหมเรยกวา โปรตสตา (protista) โดยอาศยลกษณะทวารางกายประกอบดวย เซลลเดยว(unicellular) หรอหลายเซลล (multicellular)

แตเปนเซลลชนดเดยวกนและมรปรางลกษณะเหมอนกนไมมการจดเรยงเซลลทแนนอน และไ ม ม ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ข อ ง เ ซ ล ล(differentiation) เพอท าหนาทโดยเฉพาะสงมชวตชนต าเหลาน ไดแก โปรโตซวแบคทเรย ฟงไจ และสำหรำย ซงสงมชวตเหลานก คอ จลนทรยนนเอง

ควำมแตกตำงระหวำง procaryotic cell และ eucaryotic cell

ส า ห รบ ไ ว รส ไม จด เ ป น จ ลนท รยพ วกprocaryotic cell หรอ eucaryotic cell เพราะเปนจลนทรยทไมมลกษณะเปนเซลลเนองจากไมมโปรโตพลาสซม ดงนนจงเรยกไวรสวาอนภาค(virion)

ตวอยำงโทษของจลนทรยLeptospirosisมกจะระบาดหนาฝน โดยจะพบเชอโรคในปสสาวะของหน สนข สนขจงจอก สตวเลยงในบาน แตพบมากในหนซงสามารถแพรเชอออกมาไดโดยทตวมนไมเปนโรคเกดจากเชอแบคทเรยLeptospira interogans เชอทเปนสาเหตในกรงเทพ คอ bataviae และ javanica สวนในภมภาคเปน akiyami, icterohemorrhagiaมกจะพบการระบาดในเดอนตลาคม และพฤศจกายน เนองจากเปนฤดฝนตอหนาว มน าขง

Foot and mouth diseaseเกดจากเชอไวรส เอฟ เอม ด (FMD) ทพบในประเทศไทยม 3 ชนด คอ โอ (O) เอ (A) และเอเชยวน (Asia I) เชอทง 3 ชนดน จะท าใหสตวปวยแสดงอาการเหมอนกน แต ไมสามารถใหภมคมกนตางชนดได กลาวคอถาฉดวคซน เอฟ ไทป เอ ให หรอสตวเคยปวยเปนโรคเอฟ ไทป เอ มากอน สตวจะมภมคมกนเฉพาะตอโรคเอฟ ไทปเอ เทานน แตจะไมมภมคมกนตอโรคเอฟไทป โอ หรอ ไทป เอเชยวน ดงนนหากมโรคเอฟ ไทป โอ หรอเอเชยวนระบาดสตวกอาจจะตดโรคได โรคนมระยะฟกตว ประมาณ 2-8 วน

อำกำรโคท เ ปนโรค น จะมไข ซม เบ ออาหาร หลงจากนนจะมเมดตมพอง เกดทรมฝปากในชองปาก เชน เหงอกและลน ท าใหน าลายไหล กนอาหารไมได และเกดเมด ตมทระหวางชองกบ ไรกบ ท าใหเจบมาก เดนกะเผลก เมอเมด ตมแตกออกอาจมเช อแบคทเรยรวมดวย ท าใหแผลหายชาขณะทโคเปนโรคจะผอมน านมจะลดลงอยางมาก ในโคอตราการตดโรคสงถง 100% อตราการตาย 0.2-5% ในลกโคอตราการตายอาจสงถง50-70% โดยเฉพาะอยางยงลกโคทยงดดนมอตราการตายอาจสงถง 100%

กำรตรวจสอบคณภำพน ำนมดบในหองปฏบตกำร

ตวอยำงประโยชนของจลนทรยน านมเปรยว (fermented milk) หมายถง ผลตภณฑนมทไดจากน านมจากสตวทน ามาบรโภคได หรอสวนประกอบของน านมทผานการท าลายจลนทรยทท าใหเกดโรคแลวหมกดวยจลนทรยทไมท าใหเกดโรคหรออนตราย ท าใหมความเปนกรดเพมข น และอาจปรงแตงกลน รส ส หรอเตมวตถเจอปนอาหาร สารอาหารหรอสวนประกอบอนทม ใ ช น า น ม ด ว ย ก ไ ด ท ง น ใ ห ร ว ม ถ งน านมเปรยวทน ามาผานการฆาเชอ (thermal processing) การแชเยอกแขง (freezing) หรอการท าใหแหง (dehydration) ดวย

โยเกรต (Yogurt) หมายถง นมเปรยวทไดจากการหมกดวยแบคทเรย สเตรปโทคอกคสเทอรโมฟลส (Streptococcus thermophilus) แ ล ะ แ ล ก โ ท บ า ซ ล ล ส เ ด ล บ ร ค ค ไ อ ซบสปชส บลแกรคส (Lactobacillus subsp. bulgaricus) หรอแลกโทบาซลลส ซบสปชส อน

ภาคปฏบต กจกรรม 100 นาท• ขอปฏบตในหองปฏบตการจลชววทยา• การเขยนรายงานปฏบตการ

กำรปฏบตกำรทำงจลชววทยำตองอำศยหลก “ปลอดภยไวกอน (safety first)”

เชนเดยวกบกำรปฏบตงำนดำนอนๆ

แตมลกษณะทแตกตางจากงานดานอนคอจะตองเนนเรองความสะอาดและปลอดภยจากเชอจลนทรย ซงอาจสรปเปนแนวทางปฏบตไดดงน

1 . ค ว ร ส ว ม เ ส อ ค ล ม ก น เ ป อ น ( ส ข า ว ) ท ก ค ร ง เ ม อ เ ข า ป ฏ บ ต ก า ร2. ตองไมน าวสดอปกรณทไมจ าเปน เชน กระเปาหนงสอ หรออน ๆ มาวางไวในบนโตะปฏบตการ3. ตองท าความสะอาดโตะปฏบตการ และเชดดวยน ายาฆาเชอ (เอทธลแอลกอฮอล 70เปอรเซนต) ทงกอนและหลงปฏบตการ4. ตองลางมอใหสะอาดดวยสบ และเชดมอดวยน ายาฆาเชอ กอนและหลงปฏบตการทกครง5. ใหทงอปกรณทปนเปอนเชอทกชนดในภาชนะทมน ายาฆาเชอ

กำรปฏบตกำรทำงจลชววทยำ

6. ถาเชอหกเปรอะปอนบรเวณปฏบตการใหรบก าจดเชอโดยเทลาดดวยน ายาฆาเชอ หรอเชดดวยน ายาฆาเชอใหทวบรเวณดวยความระมดระวงและตองแจงใหอาจารยผควบคมทราบ7. ถาเชอกระเดนเขาตา, ผวหนง, เศษแกวบาด ใหแจงอาจารยทควบคมทราบทนท8. หามน าเชอจลนทรยออกนอกหองปฏบตการ กอนไดรบอนญาตจากอาจารยผควบคมอยางเดดขาด9. หามใชปากหรอลน อม เลย วตถตางๆ เชน ปากกา ไมบรรทด บหร ฯลฯ และหามดมหรอรบประทานอาหารหรอสงใดๆ ในหองปฏบตการโดยเดดขาด และหลกเลยงการกระท าใดๆ ซงอาจท าใหเกดการตดเชอเขาสรางกายได10. เชดและท าความสะอาดอปกรณทใชในหองปฏบตการอยางสม าเสมอ เชน หมอนงความดน (autoclave) อางน าควบคมอณหภม (water bath) ตอบความรอน (hot air oven) ตบมเชอ (incubator) เครองนบโคโลน (colony counter)กลองจลทรรศน เปนตน กรณของกลองจลทรรศนถาตองการท าความสะอาดเลนส ตองเชดดวยกระดาษเชดเลนสเทานน หามใชวสดอยางอนเชดแทนโดยเดดขาด

กำรปฏบตกำรทำงจลชววทยำ

11. การทงเศษอาหารทเปนวน ควรใสในถงพลาสตกแลวน าไปทงในถงขยะทจดให หามทงเศษอาหารวนลงในอางน าโดยเดดขาด เพราะเมอวนแขงตวจะท าใหทอน าอดตนได12. เครองแกวทบรรจอาหารเลยงเชอซงใชทดสอบแลว ตองน าไปรวมไวในตะกราทจดใ ห แ ล ะ ค ว ร ร อ น า ไ ป ฆ า เ ช อ พ ร อ ม ๆ ก น เ พ อ ป ร ะ ห ย ด พ ล ง ง า น13. อปกรณเครองแกวทแตกเสยหาย ควรแยกทงในถงขยะทจดไวใหโดยเฉพาะ และเมอเกดการเสยหายจะตองรบแจงใหเจาหนาทประจ าหองปฏบตการหรออาจารยผควบคมทราบทนท เพอจะไดพจารณาการชดใชคาเสยหายหรอด าเนนการอยางหนงอยางใดตามความเหมาะสม14. กอนเบกและคนอปกรณทกครงจะตองตรวจสภาพเครองมอวาอยใ นสภาพเรยบรอยสมบรณ

ค ำ แ น ะ น ำ ท ว ไ ป อ นๆ ร ะ ห ว ำ ง ป ฏ บ ต ง ำ น ใ นหองปฏบตกำรจลชววทยำ1. ควรวางแผนลวงหนาวาจ าเปนตองใชอปกรณชนดใด จ านวนเทาใด เพอเตรยมการจดเบกไวลวงหนากอนเวลาปฏบตการตามสมควร2. จดเกบเครองมอเครองใชในหองปฏบตการ ใหอยในสภาพเปนระเบยบเรยบรอยนาด เชน จกส าลทใชควรใสในตะกราทจดให อยาปลอยทงไวตามพนโตะหรอพนหองจดเรยงขวดสารเคมใหเปนระเบยบเรยบรอย เปนตน3. ปฏบตการทกอยางดวยความระมดระวง อยาประมาท เพอปองกนอบตภยทอาจเกดขนระหวางการใชอปกรณ ควรศกษาวธปองกนอบตภยและการแกไข เพราะจะเปนประโยชนตอตนเอง และผอน เมอเกดอบตภยในทกกรณจะตองแจงใหอาจารยผควบคมทราบในทนท เพอจะไดหาทางควบคมหรอแกไขสถานการณไดถกตอง

ค ำ แ น ะ น ำ ท ว ไ ป อ นๆ ร ะ ห ว ำ ง ป ฏ บ ต ง ำ น ใ นหองปฏบตกำรจลชววทยำ4. ปฏบตงานรวมกบผอนดวยความเหนอกเหนใจ อยาเหนแกตว รวมมอประสานงานด ว ย ค ว า ม ต ง ใ จ จ ร ง แ ล ะ ช ว ย เ ห ล อ ผ ร ว ม ง า นบ า ง ต า ม ค ว ร แ ก ก รณ5. ควรเขาปฏบตการทกครง และใหตรงเวลา พรอมทจะอทศเวลาใหแกการปฏบตงานนอกเวลาปกตไดเสมอ เมอวางจากปฏบตการ ควรจบกลมปรกษาหารอทางวชาการรวมกน อยาใชเวลาวางพดคยในสงไรสาระ6. กอนออกจากหองปฏบตการ ตองตรวจดความเรยบรอยทวไปของหองปฏบตการอกครงหนง เชน อปกรณทหลงเหลออยตองชวยน าสงคนเจาหนาท พนโตะหรอพนหองมน าเปยกตองรบเชดลาง และเชดอางน าใหสะอาด ปดแกส ปดอปกรณไฟฟาทไมจ าเปน หรอปดกอกน าใหเรยบรอย ฯลฯ เมอพบสงใดทไมเรยบรอยตองรบแกไขหรอแจงใหเจาหนาททราบ ในกรณทจ าเปนตองปฏบตการนอกเวลาราชการจะตองปดประตหองปฏบตการเพอปองกนอนตรายจากผรายหรอการโจรกรรมตางๆ และปดลอกหลงจากปฏบตงานใหเรยบรอยแลวทกครง

กำรเขยนรำยงำนปฏบตกำรก าหนดรปแบบและคะแนนในแตละสปดาหบนบอรด• ก าหนดใหท าเปนรายบคคลหรอรายกลมจะก าหนดในแตละสปดาห• การสงงานก าหนดใหสงหลงท าปฏบตการแลวเสรจในสปดาหนนๆ

ยกเวนก าหนดเปนอยางอน• ใหนกศกษาทกคนเตรยมกระดาษเปลา (พรอมปากกา ดนสอ) มา

คนละ 5 แผนในแตละสปดาหจะเตรยมลวดเยบกระดาษไวกรณงานมหลายแผน

• การสงรายงานคนจะสงคนในสปดาหถดไปโดยเรวทสด• เขยนชอและรหสนกศกษาทกคนในกลมใหครบ• เขยนดวยความบรรจง สะอาด เรยบรอย• แบงกลมนกศกษากลมละ 5 คน

ตวอยำงรปแบบรำยงำนปฏบตกำรปฏบตการเรอง อปกรณพนฐานทางจลชววทยาวนทรายชอนาย รหส

หลกการ

รายงานผล(ภาพวาด ตาราง ตวเลข)

สรปสนๆ

ตอบค าถาม

สรปเนอหำทไดเรยนรในวนน