ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

การสบคนสารสนเทศเพอการศกษาคนควา

ส าหรบบณทตศกษา

รวบรวมโดย

รองศาสตราจารยเบญจรตน สทองสก

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

2557

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

ค าน า เอกสารประกอบการสอนเรอง การสบคนสารสนเทศเพอการศกษาคนควาส าหรบ บณทตศกษา นจดท าขนเพอใชประกอบการเรยนการสอน รายวชา 4125101 คอมพวเตอรส าหรบนกศกษาระดบบณฑตศกษา สาขาบรหารการศกษา สาขาหลกสตรและการสอน และ สาขาบรหารธรกจ ซงผเขยนรบผดชอบในสวนของ การใชและการสบคนขอมลจากอนเตอรเนต การใชคอมพวเตอรเพอการจดท าวทยานพนธ การท าสารบญและการท าบรรณานกรมอตโนมต เพอใหการเรยนการสอนรายวชา 4125101 เปนไปโดยงาย ผเขยนจงไดจดท าเอกสารประกอบการสอนขน 2 ฉบบ เพอใหนกศกษาไดใชคนควาประกอบการเรยนการสอน คอ ฉบบท 1 การสบคนสารสนเทศเพอการศกษาคนควาส าหรบ บณทตศกษา เพอใชในการเรยนการสอนสบคนสารสนเทศอเลกทรอนกส ฉบบท 2 การใชคอมพวเตอรเพอจดท าวทยานพนธและการอางอง เพอใชในการเรยนการสอนการจดท าวทยานพนธและการอางอง ผเขยนหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมน จะอ านวยประโยชนตอนกศกษา และผสนใจตามสมควร หากทานทน าไปใชพบขอบกพรองใด ๆ ในหนงสอน กรณาแจงใหผเขยนทราบเพอน าไปแกไขตอไป และขอขอบคณในความอนเคราะหไว ณ โอกาสน

เบญจรตน สทองสก 29 สงหาคม 2557

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

บทท 2 ค าคนและเทคนคการคดค าคน ค าคน เปนสงทส าคญทผใชจะตองทราบกอนทจะเรมการสบคน การก าหนดค าคนทชดเจนจะชวยเพมความเขาใจในเรองทตองการ การก าหนดค าคนทตรงประเดน จะน าไปสการพบสารสนเทศทตรงกบความตองการมากทสด

การประเภทของค าคน

ค าคน หมายถง ค าทผใชก าหนดขนแทนเนอหาหรอสาระทตองการเพอใชในการคนหาสารสนเทศ ค าคนทใชในการคนสารสนเทศ โดยทวไปแบงเปน 2 ประเภท คอ 1. ค าศพทแบบไมควบคม (Uncontrolled vocabularies) หรอภาษาธรรมชาต (Natural language) ไดแก ค า (Word) กลมค า (Terms) และวล (Phases) ทพบหรอรจกทวไปและปรากฏอยในเนอหาของทรพยากรสารสนเทศถกน ามาก าหนดเปนค าคน ในการก าหนดค าคนประเภทนไดจากการดงค าศพทจากรายการทรพยากรสารสนเทศ เชน ชอเรอง ชอบทความ สาระสงเขป หรอเนอหา เปนตน ซงอาจจะเปนค าทเหมอนกบภาษาธรรมชาตทใชในการเขยนหรอพดโดยทวไป ค าศพทแบบไมควบคมในลกษณะน ไดแก ค าส าคญ (Keyword) หรอค าหลก (Descriptors) 2. ศพทแบบควบคม (Controlled vocabularies) ไดแก ค า กลมค า หรอวลทถกก าหนดขนอยางมระเบยบกฎเกณฑอยางเครงครด เพอใชเปนค าทเกยวของกบเนอหาสาระของทรพยากรสารสนเทศ การก าหนดค าศพทค าหนงมกจะก าหนดใหใชค านนเพยงค าเดยวแทนค าอนทมความหมายเดยวกนดวย ทงนเพอความมมาตรฐานและชวยใหการคนหาสารสนเทศไดรวดเรว ค าศพทแบบควบคมในลกษณะน ไดแก หวเรอง (Subject heading) และอรรถาภธาน (Thesaurus)

หวเรอง

หวเรอง (Subject heading) ไดแก ค า กลมค า หรอวล ทก าหนดขนใชตามความหมายทแนนอนเพอบอกเนอหาสาระส าคญของสารสนเทศทมเนอหาเดยวกน ค าหรอวลทใชเปนหวเรองมกเปนค าทสน กะทดรด ชดเจน ไดใจความ มความหมายชดเจนในตวเอง ใชภาษาถกตองและเฉพาะเจาะจง สามารถครอบคลมเนอหาสารสนเทศนนได ลกษณะโดยทวไปของหวเรอง มดงน

4

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

1. ค านามค าเดยว

อาจเปนค าพยางคเดยว หรอหลายพยางค กได เชน หวเรองภาษาไทย หวเรองภาษาองกฤษ

การศกษา Education

คอมพวเตอร Computers

ดนตร Music

สมนไพร Herbs อคคภย Fires

2. ค าประสม

เปนค านามตงแต 2 ค าขนไป เชอมดวยสนธาน และ กบ มกใชกบหนงสอทมเนอเรอง 2 เรองในเลมเดยวกน ในภาษาองกฤษจะใชค าวา And เพยงค าเดยว 2.1 และ ใชเชอมค าทมเนอหาหรอมความหมายในท านองเดยวกน เนอเรอง 2 เรองสมพนธกนจนแยกไมออก มความเกยวของใกลชดกน ตวอยางเชน

หวเรองภาษาไทย หวเรองภาษาองกฤษ

ความดและความชว Good and evil

ธนาคารและการธนาคาร Banks and banking

พธทางศาสนาและพธกรรม Rites and ceremonies มหาวทยาลยและวทยาลย Colleges and universities

หนงสอและการอาน Books and reading

2.2 กบ ใชเชอมค าของเนอหา 2 เรอง ทโดยปรกตไมเกยวของกน แตน าเนอหาทง 2 เรองมาเขยนเพอเปรยบเทยบหรอกลาวถงอยางมเหตผลตอกน ตวอยางเชน

หวเรองภาษาไทย หวเรองภาษาองกฤษ

คอมพวเตอรกบเดก Computers and children

พทธศาสนากบวทยาศาสตร Buddhism and science

วทยาศาสตรกบอารยธรรม Socialism and the art

ศาสนากบสงคมวทยา Mass media and arts

5

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

3. กลมค า

เปนหวเรองทประกอบดวยค าหลายค า เรยบเรยงเปนขอความทกะทดรด ไดใจความ และมความหมายเฉพาะเจาะจงอยางเดนชด ตวอยางเชน

หวเรองภาษาไทย หวเรองภาษาองกฤษ

การเมองของโลก World Politics

การยกน าหนก Weight lifting

โทรทศนเพอการศกษา Television in education

ระบบสอสารขอมล Data transmission system

เสรภาพในการพด Freedom of speech

4. หวเรองทมค าอธบายประกอบอยในวงเลบ

ถาหวเรองค าใดมหลายความหมาย เพอจ ากดขอบเขตเฉพาะดานของเรองนน จะใสความหมายไวในวงเลบตอทายหวเรองนน ๆ ตวอยางเชน

หวเรองภาษาไทย หวเรองภาษาองกฤษ

กระทอม Bridge

กระทอม (พช) Bridge (Game)

เงาะ Cold

เงาะ (ชนพนเมอง) Cold (Disease) ทบทม Lime (Fruit)

ทบทม (ผลไม) Lime (Mineral)

นอกจากนหวเรองยงประกอบดวยหวเรองยอย เพอก าหนดขอบเขตหรอความหมายใหเฉพาะเจาะจงของหวเรองใหญใหมากยงขน โดยใชเครองหมายยตภงค (--) คนกลาง เชน กฎหมาย -- ไทย กฎหมาย -- ไทย -- กรงสโขทย กฎหมาย -- ไทย -- กรงศรอยธยา กฎหมาย -- ไทย -- สมยธนบร ขาว -- การตลาด ขาว -- การควบคม ขาว -- การควบคม -- กฎหมายและระเบยบขอบงคบ

6

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

โทรทศน โทรทศนกบเดก โทรทศนกบวยรน โทรทศนเพอการศกษา ไทย -- กวนพนธ -- การคา -- กมพชา -- จน -- การคากบตางประเทศ -- ญปน

การตรวจสอบค าทใชเปนหวเรอง

การใชหวเรองเพอการสบคนฐานขอมลทรพยากรสารสนเทศของหองสมดสถาบนอดมศกษาตาง ๆ นน หากผใชมปญหาในการคดค าตนทเปนหวเรอง สามารถน าค าคนทคดขนนน มาตรวจสอบกบฐานขอมลหวเรองออนไลนไดท http://161.200.145.23/

ภาพท 2.1 เวบไซตหวเรองภาษาไทยออนไลน

การใชหวเรองออนไลนเพอตรวจสอบค าคนนน มวธใชงาย ๆ โดยผใชพมพค าคนทคดไวลงไปในชองการสบคนขอมล และคลกคนหา ไมจ าเปนตองพมพค าคนทคดไวทงหมด ตวอยางเชน ตองการคนหาเรองเกยวกบคอนโดมเนยม กพมพวา คอนโด แลวคลกคนหา

7

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

ภาพท 2.2 ตวอยางการตรวจสอบค าคน คอนโด ทฐานขอมลหวเรองภาษาไทยออนไลน

จากตวอยางจะพบวา ค าวา คอนโดมเนยม ไมไดใชเปนหวเรอง ใชค าวา อาคารชด ดงนนถาผใชน าค าวา คอนโดมเนยม ไปใชสบคนกจะไมพบขอมล ตองใชค าวา อาคารชด จงจะไดขอมลทตองการ หรอตองการคนหาเรองเกยวกบเคเบลทว จะพบวาใชค าวา โทรทศนตามสาย เปนตน

ภาพท 2.3 ตวอยางการตรวจสอบค าคน เคเบลทว ทฐานขอมลหวเรองภาษาไทยออนไลน

การสบคนเรองทเฉพาะเจาะจง นนใหผใชคดหาค าทเปนแกน หรอ หลก ใหได เชน การขายประกน ค าทเปนแกนคอ การขาย ผใชพมพ การขาย ระบบจะใหหวเรองทเกยวของมาให ผใชสามารถเลอกน าไปใชสบคนขอมลไดตอไป

8

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

ภาพท 2.4 ตวอยางการตรวจสอบค าคน การขาย ทฐานขอมลหวเรองภาษาไทยออนไลน

ค าทผใชสามารถก าหนดเปนหวเรองไดเอง

ค าทผใชสามารถก าหนดใชเปนค าคนประเภทหวเรองได โดยไมตองตรวจสอบ ไดแก

1. วสามานยนาม คอค านามทใชเปนชอเฉพาะตาง ๆ แบงออกไดดงน 1.1 ชอบคคล (รวมทงนตบคคลดวย) มกใชกบหนงสอชวประวตบคคล โดยก าหนดเชนเดยวกบการลงรายการหลกของชอบคคล ถาเปนเชอพระวงศหรอมบรรดาศกดใหน าฐานนดรศกด

9

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

หรอบรรดาศกดนน มาไวทายชอโดยไวหลงเครองหมายจลภาค (,) ตามดวยปเกด ปตาย (กรณทเสยชวตแลว) เชน , , 2498- .

, . . ., 2454-2538.

, , 2431-2512.

,

,

, , . . 1946-

1.2 ชอวงศตระกล ใชกบหนงสอทมเนอหาเกยวกบประวตนามสกล หรอ เรองเกยวกบสกลนน ๆ โดยตรง ใชชอสกลเปนหวเรองยอย ตามหลงหวเรองนามสกลเชน --

--

1.3 ชอสถานททางภมศาสตร ใหใชตาม ประกาศส านกนายกรฐมนตร และประกาศของราชบณฑตยสถาน เรอง การก าหนดชอทวป ประเทศ เมองหลวง มหาสมทร ทะเล และเกาะ และการเขยนชอจงหวด อ าเภอ และกงอ าเภอ หวเรองชอสถานทภมศาสตร ไดแก

1.3.1 ชอทางราชการของประเทศ รฐ เมอง จงหวด ต าบล หมบาน 1.3.2 ชอกลมรฐหรอประเทศ 1.3.3 ชอตามลกษณะภมศาสตร เชน ชอภเขา หมเกาะ แมน า ทะเล หวย ฯลฯ ตวอยางเชน

ประเทศ รฐ เมอง จงหวด ชอกลมรฐหรอประเทศ ชอตามลกษณะภมศาสตร

1.4. ชอสญชาต แบงไดตามประเทศ โดยใชชอประเทศเปนหวเรองยอย ตามหลง หวเรอง สญชาต ตวอยางเชน

--

10

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

1.5 ชอภาษา ใชชอแตละภาษาเปนหวเรองใหญ หากตองการคนยอยลงไปอก ใหเลอกดทหวเรองใหญ ภาษาไทย เปนแบบ ตวอยางเชน

--

--

1.6 วรรณคด ใชชอแตละภาษาตามหลงค าวา วรรณคด เปนหวเรอง ตวอยางเชน

1.7 ชอสงคราม ใชชอเฉพาะของสงครามเปนหวเรองได และอาจใชป พ.ศ. หรอ ค.ศ. ก ากบดวย ตวอยางเชน

, . . 1911-1975.

1.8 ชอสนธสญญา ใชชอเฉพาะของสนธสญญาเปนหวเรองได หากเปนสนธสญญาระหวาง 2 หรอ 3 ประเทศ ใหวงเลบชอประเทศไวเปนหวเรองยอยของสนธสญญา และถาเปนสนธสญญาเฉพาะดาน เชน ทางเกษตร ทางการคา ทางไมตร ฯลฯ ใหแบงยอย เชน

1.9 ชอเชอชาตและชนพนเมอง เชน

1.10 ชอเทศกาล พธและวนส าคญ เชน

11

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

1.11 ชอนตบคคลประเภทตาง ๆ เชน สถาบน สมาคม สโมสร บรษท องคการ มลนธ สวนราชการ ฯลฯ

1.12 ชออาคาร สวนสาธารณะ เรอเดนสมทร เชน

.9

1.13 ชอคมภรตาง ๆ ทางศาสนา วรรณกรรมทางศาสนาทไมปรากฏชอผแตง ชอเทพเจาในเทพปกรณม

2. สามานยนาม คอค านามทใชเรยกทวไป ไมเฉพาะเจาะจง ไดแก 2.1 ชอพช ชอสตว เชน

ตนไม ผลไม ผก ดอกไม สตว

2.2 ชอโรค ชอกฬา ชอเครองดนตร ชอเคมภณฑ ชอแรธาต ชออวยวะสวนตาง ๆ ของรางกาย ตวอยางเชน

ชอโรค ชอกฬา ชอเครองดนตร ชอเคมภณฑ ชอแรธาต ชออวยวะ

12

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

2.3 ชอเครองมอเครองใชประเภทตาง ๆ เชน

2.4 ชอการละเลนตาง ๆ

อรรถาภธาน

อรรถาภธาน (Thesaurus) ไดแก ศพททถกรวบรวมจากเอกสารและศพททนกวชาการใชหรอบญญตขน จดท าเปนดรรชนในการจดกลมเนอหาของสารสนเทศ อรรถาภธานมลกษณะเปนศพทควบคม เพอใหเปนมาตรฐานในการใชค าศพทค าเดยวกนในเรองเดยวกนและมงใหคนหาเรองทตองการไดรวดเรว มกจะใชค านามหรอวลแสดงแทนเนอหา สวนใหญจะใชค าเตมไมใชอกษรยอหรอค ายอ (ยกเวนค าทเปนชอยอ) ไมใชบพบท เครองหมายวรรคตอน และวงเลบ จงสะดวกในการใชเพอจดเกบและคนหาเอกสารในคอมพวเตอร อรรถาภธานไมไดใหค าอธบายหรอค าแปลของค าศพททใช แตจะแสดงความสมพนธของค าศพททเกยวของในเรองใดเรองหนงทงหมดใน 3 ระดบ คอ ระดบกวาง (Broader Term : BT) ระดบแคบ (Narrower Term : NT) และระดบทเกยวเนองกน (Related Term : RT) ตวอยางเชน

งานการเงน

BT การเงน

การจดการ

NT ผบรหารดานการเงนระดบสง

พนกงานการเงน

งานเทศกาล

RT งานรนเรง

BT ความเปนอยและประเพณ

NT การท านา--พธกรรม

ขบวนแห

งานบคลากร

UF งานการเจาหนาท

BT การบรหารงานบคคล

NT เจาหนาทฝกอบรม

13

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

ค าส าคญ

ค าส าคญ (Keyword) ไดแก ค าหรอวลทก าหนดจากศพทอสระในภาษาธรรมชาต อาจเปนค าทปรากฏในสวนของชอผแตง ชอเรอง ชอบทความ สาระสงเขป เนอหา หมายเหต ชอชด เปนตน ค าส าคญจงมชอเรยกอกอยางหนงวา ค าทอยในทก ๆ ท (Words anywhere) หองสมดทวไปจะก าหนดหวเรองเปนค าคนทรพยากรสารสนเทศของหองสมด ซงบางค าอาจไมตรงกบค าทผใชหองสมดคนเคย ท าใหคนหาเรองทตองการไมพบค าส าคญจงเปนโอกาสหรอทางเลอกหนงของผใชอกทางหนงในการคนหาสารสนเทศจากค าทรจกคนเคยหรอปรากฏในทรพยากรสารสนเทศนน ตวอยาง การก าหนดค าส าคญจากชอเรองของหนงสอ ชอเรอง : เทคโนโลยการกดกรอน ค าส าคญ : การกดกรอน ชอเรอง : Advantages of home schooling over public schools ค าส าคญ : home schooling, public schools

เทคนคในการสบคนสารสนเทศ

การสบคนสารสนเทศจากแหลงใดกตาม ผใชตองรความตองการกอนวาจะคนเรองอะไร เพอใหไดสารสนเทศตรงตามวตถประสงค ทงยงตองรจกและใชเครองมอสบคนเปน ในการสบคนนนมเทคนคในการสบคนดงน 1. ก าหนดแนวทางในการคน กอนทจะก าหนดค าคนตองถามตนเองวารรายละเอยดอะไรเกยวกบเรองทจะคนบาง เชน ชอผแตง ชอหนงสอ ชอบทความ หรอมเพยงหวขอเรองทตองการคน เพอก าหนดแนวทางทจะใชคน วาจะใชอะไรสบคน 1.1 ทราบชอผแตง ผแตงทใชในการสบคน หมายรวมถง ผรวบรวม ผเรยบเรยง บรรณาธการ ผแปล ผวาดภาพท 5.ผแตงเพลง ผผลตวสด ฯลฯ 1.1.1 ชาวไทยทเปนสามญชน สบคนท ชอและชอสกล ไมใชค าน าหนาชอ เชน นาย นาง ดร. นายแพทย อาจารย ฯลฯ ดงตวอยาง (ไมใช ร.ต.อ. ดร.) (ไมใช ศาสตราจารย พเศษ ดร.) (ไมใช พลต ารวจเอก)

บคคลทมฐานนดรศกด บรรดาศกด ใหสบคนทพระนาม หรอชอ เชน ,

14

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

,

, . . .

,

,

1.1.2 ชาวตางประเทศ ใหสบคนดวยนามสกล ตามดวยชอตนและชอกลาง (ถาม) โดยคนดวย “ , ” หลงนามสกล เชน ,

,

Twain, mark

Bachman, Richard

1.1.3 ชอองคกรหรอหนวยงาน ใหสบคนตามชอทปรากฎในตวเลม เชน

Library of Congress

1.2 ทราบชอเรอง ชอเรองหมายรวมถง ชอทรพยากรสารสนเทศประเภทตาง ๆ ไมวาจะเปนชอหนงสอ ชอการประชม ชอภาพยนตร ชอหนงสอพมพ ฯลฯ ใหคนทชอนน (หากเปนภาษาองกฤษไมตองค านงถง Article และอกษรตวเลกตวใหญ) และไมตองพมพชอทงหมดจนจบ :

The charity ball : a comedy in four acts the

1.3 ไมทราบชอผแตง และ ชอเรอง แตมหวขอเรองทตองการสบคน ใหก าหนดค าคนโดยพจารณาจากขอบเขตของเรองทจะคน ไมใหกวาง หรอแคบเกนไป แลวก าหนดเปน ค า หรอ วล ขนเอง และใชค านน ๆ สบคน การก าหนดค าคน เรมตนจากการวเคราะหขอค าถาม หรอเรองทตองการคนหาวามประเดนหลก (Concepts) อะไรบาง และประเดนทเกยวของ (Aspects) คออะไร เพอระบวาค าส าคญทใชเปนค าคนแทนประเดนหลกคออะไร ซงโดยทวไปมกใชค านามแทนประเดนหลกของเรองทตองการ ในสวนของประเดนทเกยวของ ไดแก เวลา สถานท เชอชาต มมมองและอน ๆ จะเปนสวนทจะจ ากดขอบเขตของขอมลใหแคบลงหรอตรงประเดนมากทสด

15

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

วธก าหนดค าคน ลองเขยนประโยค 1-2 ประโยคทอธบายเกยวกบเรอง หรอสงทเราตองการหา แลวขดเสนใต หรอดงค าทคดวาเปนค าเฉพาะ หรอค าส าคญทอธบายถงเรองทเราตองการออกมา แลวหาความหมายของค าทใกลเคยงหรอเกยวของกบค าเหลานน ในแงมมตอไปน 1.3.1 คดก าหนด ค า หรอ วล ทมขอความตรงตามเรองทตองการ เชน คอมพวเตอร อาหาร ชาง วนปยมหาราช วยรน ฯลฯ

1.3.2 คดก าหนด ค า หรอ วล ทมความหมายเหมอนกน ใกลเคยง หรอ เกยวของ กบเรองทตองการ เชน ตองการคนเรอง “สมนไพร” ควรคนค าวา “วาน” และ “ยาแผนโบราณ” ดวย จะท าใหไดขอมลมากขน

1.3.3 คดก าหนด ค า หรอ วล ทมขอความครอบคลมเรองทตองการ เชน ตองการคนเรอง “องน” นอกจากจะคนทค าวา “องน” แลว สามารถคนทค าวา “ผลไม” ไดอก

1.3.4 คดก าหนด ค า หรอ วล จากค าทเปนแกนของเรองทตองการ เชน การซอมตเยน คนทค าวา ประเทศไทย คนทค าวา จงหวดนครปฐม คนทค าวา

1.3.5 คดก าหนด ค า หรอ วล เกยวกบเรองนนหลาย ๆ ค า เชน ตองการคนชวประวตบคคลใดบคคลหนง ควรคดค าคนดงน (1) คนทชอเจาของประวต เชน

,

,

(2) คนทชออาชพ เชน

(3) คนทค าวา (4) คนทชอประเทศของเจาของชวประวต เชน -

-

16

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

1.3.6 การคดค าคนส าหรบเรองบางประเภท เชน (1) ตองการคนเรองทเกยวของกบประวตศาสตร การทองเทยว การเมองและการปกครอง ความเปนอยและประเพณ ของประเทศหรอภมภาคใด ใหคนทชอประเทศหรอภมภาคนนตามดวย หวเรองยอยทตองการ เชน -

-

-

-

(2) ตองการคนเรองเกยวกบวธการสอน การวจย ประวตความเปนมา ฯลฯ ของวชาความรตาง ๆ ใหคนทชอวชานน ๆ ตามดวยหวเรองยอยทตองการ เชน -

-

-

(3) ตองการคนสารานกรม พจนานกรมของวชาตาง ๆ ใหคนทชอวชานน ๆ เชน -

-

(4) ตองการคนจรรยาบรรณของอาชพตาง ๆ ใหคนทค าวา”จรรยาบรรณ”ของอาชพนน ๆ เชน

1.4 ค าส าคญ (keyword) ไดแก ค าหรอวลทปรากฏในสวนของชอผแตง ชอเรอง ชอบทความ สาระสงเขป เนอหา หมายเหต ชอชด เปนตน ค าส าคญจงมชอเรยกอกอยางหนงวา ค าทอยในทก ๆ ท (words anywhere) หองสมดทวไปจะก าหนดหวเรองเปนค าคนทรพยากรสารสนเทศของหองสมด ซงบางค าอาจไมตรงกบค าทผใชหองสมดคนเคย ท าใหคนหาเรองทตองการไมพบ ค าส าคญจงเปนโอกาสหรอทางเลอกของผใชอกทางหนงในการคนหาสารสนเทศจากค าทรจกคนเคยหรอปรากฏในทรพยากรสารสนเทศนน ในการคดค าส าคญจะตองวเคราะหวาเรองทตองการคนหานนมอะไรเปนประเดนหลก และประเดนทเกยวของบาง และควรใชค าใด แทนประเดนหลก สวนใหญมกใชค านามแทนประเดนหลกของเรองทตองการ ในสวนของประเดนทเกยวของ ไดแก เวลา สถานท เชอชาต มมมองและอน ๆ จะเปนสวนทจะจ ากดขอบเขตของขอมลใหแคบลง

17

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

หรอตรงประเดนมากทสด ดงนน การก าหนดค าคนทเปนค าส าคญ อาจมไดมากกวาหนงค า ทงนขนอยกบประเดนหลกและประเดนทเกยวของของเรองนน ๆ ผใชควรก าหนดค าคนทใช แทนประเดนเหลานนใหครบเพอใหไดสารสนเทศทครอบคลมเรองทตองการมากทสด (แววตา เตชาทววรรณ, 2548, หนา 47) ตวอยางเชน ตวอยาง การก าหนดค าส าคญจากชอเรองของหนงสอ ชอเรอง : การยายถนเปนการเพมรายไดหรอเพมความเครยดใหกบครอบครวชนบท ค าส าคญ : การยายถน การเพมรายได ความเครยด ครอบครวชนบท ชอเรอง : การศกษาเพอตอตานการใชยาเสพตดในเดกนกเรยนในจงหวดนครปฐม ค าส าคญ : เดก นกเรยน ยาเสพตด การบ าบด นครปฐม

2. ก าหนดค าคนใหเหมาะสม เมอก าหนดแนวทางทจะใชคนไดแลววาจะใชอะไรสบคน พรอมทงคดค าคนไดแลว แตเมอน าค าทคดไวไปสบคนอาจไมไดขอมลตามตองการ ผใชควรรจกปรบเปลยนค าคนในรปแบบตาง ๆ เพอชวยใหการคนหานนประสบความส าเรจ ซงอาจท าไดดงน 2.1 หากคนไดขอมลมากเกนไป ใหก าหนดค าคนทมความหมายแคบกวา (Narrow Term) หรอ ถาคนไดขอมลนอยเกนไป ใหก าหนดค าคนค าคนทมความหมายกวางกวา (Broader Term) ตวอยางหวเรองทมความหมายกวาง ไปหา แคบ เชน

แคบมาก แคบ กวาง กวางมาก การบรรจหบหอ การจดแสดงสนคา การสงเสรมการขาย การตลาด แฟรนไชส การคาปลก การตลาด ธรกจ ตลาดซอคนพนธบตร พนธบตร ตลาดหลกทรพย การลงทน คอมพวเตอรชวยการสอน แบบเรยนส าเรจรป การสอนดวยสอ สอการสอน แบบเรยนส าเรจรป การศกษาดวยตนเอง ทกษะการเรยน การเรยน

2.2 การก าหนดค าคนทมความหมายเหมอนกน ในกรณทใชค าใดค าหนงคนหาแลวไมพบ ควรเปลยนใชค าอนทมความหมายเหมอนกน เชน

ค าทคนหาแลวไมพบ เปลยนใชค าอนทมความหมายเหมอนกน การจดการโซอปทาน การบรหารงานโลจสตกส การเรยนพเศษ การสอนเสรม การเรยนการสอนเชงรก การเรยนแบบมสวนรวม กลมอาการภมคมกนบกพรอง โรคเอดส อปสงคและอปทาน อปทานและอปสงค

18

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

3. เทคนคการสบคน เพอใหไดสารสนเทศทถกตอง ตรงความตองการ และรวดเรว ใหใชเครองหมายตาง ๆ และตรรกะแบบบล หรอ ตรรกะบลน เพอชวยก าหนดขอบเขตค าคนทตองการสบคนใหแคบลงหรอกวางขน ดงน ตรรกะบลลน

และ เครองหมาย

การใชงาน ตวอยาง

และ AND

+

จะตองมค าทง 2 ค าในผลของการสบคน เชน ตองมทง อาหารและเครองดม เปนการรวม 2 ความคดหลกเขาดวยกน

การคาเสร + จน food and drink อาหารและเครองดม

หรอ OR

(เวนวรรค)

จะตองมค าใดค าหนง หรอ ทง 2 ค า ในผลของการสบคน จะใชกบค าประเภททมความหมายเหมอนกน เชน ตองการเรองทมค าวา สตร และผหญง ทงหมด

สตร ผหญง Female or woman

ไม NOT

-

ค าทตามหลงมาจะตองไมปรากฏในผลของการสบคนเปนการตดค าทไมเกยวของออกไป เชน ตองการทกเรองเกยวกบ ภาษ ยกเวน ภาษมลคาเพม

ภาษ - ภาษมลคาเพม windows not program panama - canal pollution – air

NEAR ใชคนค า 2 ค าในประโยคเดยวกนหรอใกลเคยง ก าหนดใหค าอยหางจากกนไมเกน ระยะทก าหนด (ตองการเรองทมค าวา macro และ virus หางกนไมเกน 10 ค า เชน a macro that contains a virus)

“kevin Bacon” NEAR Game Macro NEAR 10 virus

( ) ใชในการรวมตรรกะแบบบลทท างานแบบเดยวกนเขาไวดวยกน ในกรณทมการใชตรรกะแบบบลหลายประเภทในคราวเดยวกน เพอใหไดผลการสบคนทเฉพาะเจาะจงยงขน

(Female or woman) and cancer (digital or virtual) and library

“ ” ใชครอมวลทตองการรวมเปนค าเดยว “great barrier reef” “dewey decimal classification”

*, $, !

การละตวอกษร โดยทวไปจะใชกบรากศพท หรอ ค าทม Suffix ตอทาย ใชเตมทายค าทตองการคน เพอใหได

Bird* Gold*

19

ค าคนและเทคนคการคดค าคน รวบรวมโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

(เครองหมาย asterisk)

ขอมลทครอบคลมรากศพทเดยวกนทงหมด ทงค าเอกพจนหรอค าพหพจนและค าอน ๆ ทขนตนดวยอกษรเหลานน เชน gold, goldfinger, golden

Cap*

? , # (เครองหมาย wildcard)

ใชแทนทตวอกษร ใชกบค าทมการสะกดหลากหลายรปแบบ หรอไมแนใจในการสะกดค า เชนการสะกดค าแบบ องกฤษ หรอ อเมรกน

p?oton = proton, photon fib?? = fibre, fiber

4. การแกไขขอผดพลาดทเกดจากการสบคน การสบคนทไมไดผลลพธตามตองการ หรอไดขอมลไมถกตอง มวธแกไขดงน 4.1 ไมพบขอมลทตองการ หรอ ไดผลลพธไมถกตอง อาจเนองจาก 4.1.1 การสะกดค าถกตองหรอไม ซงอาจตรวจสอบไดจากพจนานกรม 4.1.2 ไมควรใชประโยคยาวๆ เปนค าคน ควรใชค าหรอกลมค า สน ๆ 4.1.3 ใชค าคนทไมใชประเดนหลกหรอประเดนส าคญของเรอง ท าใหผลการคนทไดไมตรงกบความตองการเทาทควร ควรใชค าคนทเปนประเดนหลกหรอประเดนส าคญของเรองกอนค าทเปนประเดนรอง 4.1.4 ตรวจสอบดวาฐานขอมลทคนนนครอบคลมเรองทเราตองการหรอไม ทงดานสาขาวชาประเภทของทรพยากรสารสนเทศ และชวงเวลา 4.2 กรณทไดผลการสบคนมากไป เกดจากการใชค าคนทกวางเกนไป ท าใหไดผลลพธจ านวนมาก ซงเปนปญหาในการเลอกสารสนเทศมาใช จงควรแกไขดงน 4.2.1 ใหดวาไดใชค าคนเปนค าทกวางไปหรอไม 4.2.2 ใชค าคนเพมใหเฉพาะเจาะจงยงขน เชน ใช Thailand and economy ท าใหไดผลลพธมากไป ใหลองเปลยนเพมค าคนทเฉพาะและตรงความตองการมากขนเปน Thailand AND economy AND automobile เปนตน 4.2.3 ไมควรใชวลในการคน เชน discrimination against ethnic Chinese in Vietnam ควรใช discrimination AND ethnic Chinese AND Vietnam 4.3 กรณทไดผลการสบคนนอยไป ท าใหผลลพธทไดไมครบถวนสมบรณ ควรตรวจสอบและแกไขดงน 4.3.1 ปรบเปลยนค าคนใหมความหมายกวางขน หรอเปลยนไปใชค าทมความหมายเหมอน ใกลเคยงกน หรออาจใชการตดค า 4.3.2 ปรบเปลยนค าคนใหมความหมายกวางขน