หนา ๗ เลม ๑๒๙ ตอนพเศษ ๑๐๕ ง ราชกจจานเบกษา ๔ กรกฎาคม ๒๕๕๕

ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม ฉบบท ๔๔๑๐ (พ.ศ. ๒๕๕๕)

ออกตามความในพระราชบญญตมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม พ.ศ. ๒๕๑๑

เรอง กาหนดมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม การปองกนรงสสาหรบผปฏบตงานรงส

อาศยอานาจตามความในมาตรา ๑๕ แหงพระราชบญญตมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม พ.ศ. ๒๕๑๑ รฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมออกประกาศกาหนดมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม การปองกนรงสสาหรบผปฏบตงานรงส มาตรฐานเลขท มอก. 2561 - 2555 ไว ดงมรายละเอยดตอทายประกาศน

ทงน ใหมผลตงแตวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป

ประกาศ ณ วนท ๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๕ หมอมราชวงศ พงษสวสด สวสดวตน รฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรม

มอก. 2561–2555

- 1 -

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

การปองกนรงสสาหรบผปฏบตงานรงส 1. ขอบขาย

1.1 มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมนครอบคลมขอกาหนดของกระบวนการปองกนอนตรายจากรงส

สาหรบบคลากรททางานภายในสถานปฏบตการทางรงสหรอในสถานประกอบการ เชน โรงพยาบาล

หองทดลอง โรงงานอตสาหกรรม

1.2 มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมนไมครอบคลมการปองกนรงสชนดไมกอใหเกดการแตกตว

(nonionizing radiation)

2. บทนยาม

ความหมายของคาทใชในมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมน มดงตอไปน

2.1 การแผรงส (radiation) หมายถง การแผพลงงานทอยในรปของคลนหรออนภาค เชน การแผกระจาย

ของคลนเสยง คลนแมเหลกไฟฟา รงสจากสารกมมนตรงส

2.2 รงสนอกรางกาย (external exposure) หมายถง รงสทมนษยไดรบจากแหลงกาเนดทอยภายนอก

รางกาย เชน รงสคอสมก รงสจากตนกาเนดรงสชนดตาง ๆ

2.3 รงสในรางกาย (internal exposure) หมายถง รงสจากตนกาเนดรงสใด ๆ ทมอยในรางกายมนษย

รวมทงทรางกายไดรบจากนา อาหาร อากาศ การบาบดรกษาทางการแพทย การปฏบตงานทางรงส

และจากอบตเหตทางรงส

2.4 ชนดของการไดรบรงส (type of exposure) หมายถง รปแบบการไดรบรงสของมนษย ซงรบรงส

ไดหลายทางทงทสมครใจและไมสมครใจขนอยกบการดารงชวตของแตละบคคล

2.5 การรบรงสจากอาชพ (occupational exposure) หมายถง ปรมาณรงสทกชนดทผปฏบตงานรงสไดรบ

จากการทางานหรอประกอบอาชพทเกยวของกบรงส

2.6 การไดรบรงสจากทางการแพทย (medical exposure) หมายถง การไดรบรงสของผมารบบรการ

ทางการแพทย ซงเปนขนตอนหนงของการวนจฉยโรคหรอการบาบดโรคของผนน

มอก. 2561–2555

- 2 -

2.7 การรบรงสของบคคลทวไป (public exposure) หมายถง การไดรบรงสของบคคลทวไปจากตนกาเนด

รงส หรอจากการดาเนนกจการทางรงส ซงไดรบอนญาตหรอกรณเกดอบตเหต ทงน ไมรวมถงการ

ไดรบรงสจากการปฏบตงานจากการรกษาทางการแพทย และจากตนกาเนดรงสตามธรรมชาต

2.8 พนทควบคม (controlled area) หมายถง บรเวณใดกตามททาใหบคคลมโอกาสไดรบปรมาณรงส

สงกวาหรอเทากบสามในสบของขดจากดปรมาณรงสสาหรบผปฏบตงานทางรงสทกาหนดไว

ในกฎกระทรวง

2.9 พนทตรวจตรา (supervised area) หมายถง บรเวณใดกตามทไมไดกาหนดใหเปนพนทควบคม

แตเปนบรเวณทมโอกาสทาใหบคคลไดรบรงสสงกวาขดจากดของปรมาณรงสทประชาชนทวไป

ทมใชผมารบบรการทางการแพทยซงกาหนดไวในกฎกระทรวง

2.10 ปรมาณรงสยงผล (effective dose) หมายถง ผลรวมของปรมาณรงสสมมลหลงจากการเปรยบเทยบ

สภาพไวตอรงสของแตละเนอเยอหรออวยวะทวรางกาย

2.11 ปรมาณรงสสมมล (equivalent dose) หมายถง ผลรวมของปรมาณรงสดดกลนในเนอเยอหรออวยวะ

ใด ๆ ของมนษยหลงจากปรบเทยบการกออนตรายของรงสทกชนดทอวยวะนนไดรบโดยเทยบกบ

การกออนตรายของรงสแกมมา

3. ขอกาหนดทวไปในการควบคมอนตรายจากรงส

การควบคมการไดรบปรมาณรงสใหเปนไปตามหลก ALARA (as low as reasonably achievable) นน

ผปฏบตงานรงสตองประเมนความปลอดภยกอนการปฏบตงานเกยวกบรงสดวยวธการ ดงตอไปน

3.1 จดทากระบวนการปองกนอนตรายจากรงส

กระบวนการปองกนอนตรายจากรงสประกอบดวยองคประกอบ 3 ประการ ซงเรยกรวมกนวา

หลกการทยอมใหไดรบปรมาณรงสนอยทสดเทาทสามารถทาไดหรอ ALARA Principles ดงรปท 1

รปท 1 กระบวนการปองกนอนตรายจากรงสตามหลกการ ALARA

(ขอ 3.1)

มอก. 2561–2555

- 3 -

3.1.1 พจารณาความคมคา

การพจารณาเบองตนเมอนาตนกาเนดรงสมาใชงานถงผลประโยชนทไดรบเมอเปรยบเทยบกบ

ความปลอดภยหรอความเสยงอนตรายทม โดยยดหลกวาจะไมทางานกบรงสถาไมมแผนการ

ปฏบตงานทสามารถปองกนอนตรายจากรงสทดพอและใหผลคมคามากทสด

3.1.2 พจารณาทางเลอกทเหมาะสม

การวเคราะหและคานวณเพอหาทางเลอกทดทสดในการปฏบตงานกบรงส โดยทผปฏบตงาน

รงสไดรบรงสนอยทสดและตองไมเกนปรมาณทกาหนดไวในตารางท 1 ตองนาปจจยตาง ๆ

ทเกยวของทงหมด เชน เทคโนโลยทางวศวกรรม เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม มาพจารณา

รวมกน เพอใหบรรลวตถประสงคหลกดานการปองกนอนตรายจากรงสใหไดมาซงแนวทาง

วธการ หรอแนวปฏบตทดและเหมาะสมทสดสาหรบผปฏบตงานรงส

3.1.3 กาหนดปรมาณรงสแตละบคคล

การกาหนดระดบรงสทยอมใหผปฏบตงานรงสไดรบในระหวางปฏบตงานกบรงสนน ตองผาน

การพจารณาความคมคาของประโยชนทจะไดรบเปรยบเทยบกบความเสยงอนตรายจากการไดรบ

รงส รวมทงพจารณาทางเลอกตาง ๆ ทมทงหมดอยางเหมาะสมแลว อกทงตองวางแนวทาง

การปฏบตงานเพอปองกนอนตรายจากรงส เพอใหผปฏบตงานรงสแตละคนไดรบปรมาณรงส

นอยทสดเทาทจะทาไดและตองไมเกนกวาคาทกาหนดไวในตารางท 1

มอก. 2561–2555

- 4 -

ตารางท 1 ระดบปรมาณรงสทยอมใหรบไดจากการปฏบตงานและคาระดบปรมาณรงส

สาหรบบคคลทวไป

(ขอ 3.1.2 และขอ 3.1.3)

3.2 กาหนดแผนงานและขนตอนการปฏบตงานกบรงส

แผนงานและขนตอนการปฏบตงานกบรงส อยางนอยจะตองประกอบดวยรายละเอยด ดงตอไปน

3.2.1 ชนดของรงสและความแรงรงส

3.2.2 ความแรงรงสในตาแหนงทผปฏบตงานรงสทางาน

3.2.3 วธการและขนตอนในการปฏบตงาน

3.2.4 ระยะเวลาในการปฏบตงาน

3.2.5 ผลคานวณปรมาณรงสทผปฏบตงานรงสไดรบในระหวางการปฏบตงานเทยบกบตารางท 1

สาหรบวธการคานวณตองเปนไปตามภาคผนวก ก.

3.2.6 ชนดอปกรณทใชในการบนทกการไดรบรงสสวนบคคลสาหรบผปฏบตงานรงส

3.2.7 การเปอนสารกมมนตรงสทอาจเกดขนในระหวางการปฏบตงาน

3.2.8 อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลทจาเปนสาหรบการปฏบตงานรงส

3.2.9 วสด อปกรณ และวธชาระการเปอนสารกมมนตรงส

3.2.10 วธการจดเกบกากกมมนตรงสทเกดขนในระหวางการปฏบตงาน

ระดบปรมาณรงส ปรมาณรงสยงผล (ภายในชวง 1 ป)

ปรมาณรงสสมมล

(ภายในชวง 1 ป)

เลนซแกวตา mSv

บรเวณผวหนงภายนอก

mSv ผปฏบตงานรงส ไมเกน 50 mSv และปรมาณรงสเฉลยตอเนอง

ในชวง 5 ปไมเกน 20 mSv

150 500

ผฝกงานชวคราว ไมเกน 6 mSv 50 150

ประชาชนทวไป ไมเกน 5 mSv และปรมาณรงสเฉลยตอเนอง

ในชวง 5 ป ไมเกน 1 mSv

15 50

ผทดแลผปวยในชวงทเขามา

รบการตรวจรกษา

ไมเกน 5 mSv ไมกาหนด

มอก. 2561–2555

- 5 -

3.3 การจาแนกบรเวณรงส

เพอใหผปฏบตงานรงสหรอผใชประโยชนจากวสดกมมนตรงสและเครองกาเนดรงสมความตระหนก

ในอนตรายทมในระหวางทอยในพนททมรงส และเพอการปฏบตงานดวยความเขมงวดในการ

ควบคมดแลการใชรงสในแตละบร เวณพนทใหมความสอดคลองกบความเสยงอนตราย

การจดจาแนกบรเวณรงสทาโดยแบงพนทสถานปฏบตการทางรงสตามปรมาณและโอกาสทเกด

การเปอนสารกมมนตรงสทผปฏบตงานรงสอาจไดรบ สาหรบการออกแบบสถานปฏบตการทางรงส

ตองเปนไปตามภาคผนวก ข.

3.3.1 พนทควบคม ตองจดใหมมาตรการและอปกรณตางๆ เพอความปลอดภยของผปฏบตงานรงส

ในพนทดงตอไปน

3.3.1.1 กาหนดพนทควบคมอยางชดเจนดวยการกน-แยกหองและทางเขาออกทถาวรหรอ

ดวยวธการอนทไดผลลพธทเหมอนกน

3.3.1.2 แสดงปายเครองหมายสญลกษณทางรงสและปายทกาหนดหลกเกณฑ แนวปฏบต

ในการเขาไปในพนทควบคมทครบถวนและชดเจนทบรเวณทางเขาพนทควบคม

3.3.1.3 ควบคมการเขาออกพนทควบคมดวยกฎระเบยบทชดเจน ขออนญาตจากผทมหนาท

รบผดชอบดแลความปลอดภยในพนทดงกลาว

3.3.1.4 จดใหมอปกรณการตรวจวดปรมาณรงสและชดปองกนการเปอนสารกมมนตรงส ทบรเวณ

ทางเขาใหพอเพยงและเหมาะสม

3.3.1.5 จดใหมอปกรณตรวจจบการเป อนสารกมมนตรงส อปกรณช าระลางการ เป อน

สารกมมนตรงส และอปกรณสาหรบจดเกบทบรเวณทางออก

3.3.1.6 ทบทวนมาตรการปองกนอนตรายจากรงสทมเปนระยะ ๆ เพอการปรบปรงใหเหมาะสม

กบสภาพการใชงานและเทคโนโลยทเปลยนแปลงไป

3.3.2 พนทตรวจตรา ตองจดใหมมาตรการเพมความระมดระวงในการใชพนท ดงตอไปน

3.3.2.1 กาหนดเขตพนทตรวจตราออกจากพนททวไปดวยวธการทเหมาะสม

3.3.2.2 ตดปายแสดงตาแหนงพนทตรวจตราใหชดเจน

3.3.2.3 กาหนดมาตรการปองกนอนตรายจากรงสในรปแบบตาง ๆ ทอาจเกดขนในพนทตรวจตรา

รวมทงทบทวนมาตรการปองกนอนตรายจากรงสทมเปนระยะ ๆ เพอการปรบปรงให

เหมาะสมกบสภาพการใชงาน

มอก. 2561–2555

- 6 -

4. ปายเครองหมายสญลกษณทางรงส

ปายเครองหมายสญลกษณทางรงสตองมรปแบบและสตามทกาหนด โดยมรายละเอยดเพมเตม

ดงตอไปน

รปท 2.1 ปายเครองหมายสญลกษณทางรงส

(ขอ 4.)

4.1 วงกลมตรงกลางรศม X

4.2 มพนเปนสเหลอง วงกลมและแฉกมสมวงแดงหรอสดา ดงรปท 2.1 ก และรปท 2.1 ข

4.3 ปายเตอนอนตรายจากรงสสาหรบเครองมอหรออปกรณทบรรจสารกมมนตรงส ดงรปท 2.2

มอก. 2561–2555

- 7 -

รปท 2.1 ก ปายเครองหมายสญลกษณทางรงส

(ขอ 4.2)

รปท 2.1ข ปายเครองหมายสญลกษณทางรงส

(ขอ 4.2)

มอก. 2561–2555

- 8 -

รปท 2.2 ปายเตอนอนตรายจากรงสสาหรบเครองมอหรออปกรณทบรรจสารกมมนตรงส

(ขอ 4.3)

มอก. 2561–2555

- 9 -

ภาคผนวก ก.

การควบคมอนตรายจากรงสจากภายนอกรางกาย

(ขอ 3.2.5)

การควบคมปรมาณรงสทผปฏบตงานรงสไดรบจากการทางานในบรเวณทมการแผรงสจากตนกาเนด

รงสหรอเครองกาเนดรงสนน ใหเลอกใชวธการเพอลดปรมาณรงสทผปฏบตงานรงสไดรบ

ดงตอไปน

ก.1 ใชเทคนคพนฐานในการควบคมอนตรายจากรงส

ก.1.1 การควบคมระยะเวลาการทางานกบรงส

ผปฏบตงานรงสจะลดการไดรบปรมาณรงสไดดวยการควบคมระยะเวลาในการทางานในบรเวณ

ทมการแผรงสหรอสมผสสารรงส โดยปรมาณรงสจะไดรบในระยะเวลาทเหมาะสมจากสตร

ดงตอไปน

d = rt

เมอ d คอ ปรมาณรงสทไดรบ เปน Sv

r คอ อตรา การ ไดรบ ปรมา ณร ง สในร ะหว า งกา รปฏบ ต งา น

เปน Sv/h

t คอ ระยะเวลาทใชในการปฏบตงาน เปน h

หมายเหต หากลดระยะเวลาในการปฏบตงานลงครงหนง ผปฏบตงานรงสจะลดการไดรบ

ปรมาณรงสลงไดครงหนงดวย

ก.1.2 การควบคมระยะหางระหวางผปฏบตงานรงสกบตนกาเนดรงส

การควบคมระยะหางระหวางผปฏบตงานรงสกบตนกาเนดรงส เปนอกวธหนงในการลด

การไดรบรงสของผปฏบตงานรงสได ยงผปฏบตงานรงสสามารถทางานหางจากตนกาเนดรงสได

มากทสดเทาไร กจะยงไดรบรงสนอยทสดเชนกน ความสมพนธระหวางอตราการไดรบรงส

กบระยะหางจากตนกาเนดรงสคานวณไดจากกฎการแปรผกผน (inverse square law) ดงตอไปน

I = k/d2

เมอ I คอ อตราปรมาณรงสทระยะหางจากตนกาเนดรงส d เปน rem/h

k คอ คาคงทขนอยกบชนดของตนกาเนดรงส

d คอ ระยะหางระหวางผปฏบตงานรงสกบตนกาเนดรงส เปน m

มอก. 2561–2555

- 10 -

ถาตนกาเนดรงสชนดเดยวกนสามารถแปลงรปสมการเพอคานวณหาปรมาณรงสทลดลงหากเพม

ระยะหางไดดงน

I1d12 = I2d2

2

เมอ I1 คอ อตราปรมาณรงสทไดรบทระยะหาง d1 เปน rem/h

d1 คอ ระยะหางระหวางผปฏบตงานรงสกบตนกาเนดรงส เปน m

I2 คอ อตราปรมาณรงสทไดรบ ณ ระยะหาง d2 เปน rem/h

d2 คอ ระยะหางระหวางผปฏบตงานรงสกบตนกาเนดรงส เปน m

ก.1.3 การใชเครองกาบงรงส

วธทลดการไดรบปรมาณรงสของผปฏบตงานรงสลงไดอยางมประสทธภาพ โดยการใชวสด

ทเหมาะสมเปนเครองกาบงรงส การใชเครองกาบงรงสนนตองคานงถงปจจยตางๆ ดงตอไปน

(ก) ชนดของรงส

(ข) ความแรงรงส

(ค) ปรมาณรงสหลงผานเครองกาบงรงส

รงสแตละชนดมการทะลทะลวงวสดแตกตางกน ดงแสดงในรปท ก.1

รงสเอกซ X

กระดาษ (paper) เหลก (steel) ตะกว (lead) ไข (wax)

พลาสตก (plastic)

อนภาคแอลฟา

อนภาคบตา

รงสแกมมา

อนภาคนวตรอน n

รปท ก.1 การทะลทะลวงของรงสผานวสดชนดตางๆ

(ขอ ก.1.3)

มอก. 2561–2555

- 11 -

จากรปจะสงเกตไดวารงสแกมมาจะมความสามารถในการทะลทะลวงสง เนองจากมพลงงาน

สงกวารงสแอลฟาและบตา อกทงยงเปนรงสทมการนาใชกนอยางกวางขวางทงทางการแพทย

และอตสาหกรรม ดงนน ผปฏบตงานรงสจงตองสามารถเลอกใชเครองกาบงรงสแกมมาได

อยางเหมาะสม ทงประเภทของวสดทใชทาเครองกาบงรงสและความหนา ซงวธการคานวณ

โดยใชรปกราฟเปนวธทเหมาะสมตอผปฏบตงานรงสจะนาไปประยกตใช แตทงนตนกาเนดรงส

แกมมาตองมขนาดเลก (point source) ทมรปแบบของลารงสแบบแคบ (narrow beam ) หรอแบบ

กวาง (broad beam) กได

คาอตราสวนของปรมาณรงสหลงผานเครองกาบงรงส (I) ตอรงสกอนผานเครองกาบงรงส (IO)

เรยกวา คาอตราการสงผาน (transmission factor) โดยคาปรมาณรงสทงกอนและหลงผาน

เครองกาบงรงสจะตองมหนวยเดยวกน โดยทวไปจะมหนวยเปน R/h

B = oI

I

เมอ B คอ คาอตราการสงผาน

I คอ ปรมาณรงสหลงผานเครองกาบงรงส เปน R/h

IO คอ ปรมาณรงสกอนผานเครองกาบงรงส เปน R/h

หลงจากไดคาอตราการสงผานแลว ใหนาคาทไดไปเปรยบเทยบกบกราฟของวสดแตละชนด

ทนยมนามาใชทาเครองกาบงรงสดงรป ก.2 รป ก.3 และรป ก.4 ผปฏบตงานรงสกจะสามารถ

เลอกวสดทมความหนาเหมาะสมสาหรบนามาทาเครองกาบงรงสแกมมาจากสารกมมนตรงส

แตละชนดไดตอไป

มอก. 2561–2555

- 12 -

หนวยเปนมลลเมตร

..00001

.0001

..001

..01

.10

1.0

0 10 20 30

Ir198Cs137

Co60 Ra

Au198

Ta182 Na24

แผนตะกว

รปท ก.2 อตราการสงผานรงสแกมมาของสารกมมนตรงสแตละชนดผานแผนตะกว

(ขอ ก.1.3)

หมายเหต Ra หมายถง radium Co60 หมายถง cobolt 60 Cs137หมายถง cesium 137

Au198 หมายถง gold 198 Ir192 หมายถง iridium 192 Ta182 หมายถง tantalum 182

Na24 หมายถง sodium 24

มอก. 2561–2555

- 13 -

อตราการสงผาน

รปท ก.3 อตราการสงผานรงสแกมมาของสารกมมนตรงสแตละชนดผานแผนคอนกรต

(ขอ ก.1.3)

หมายเหต Ra หมายถง radium Co60 หมายถง cobolt 60 Cs137 หมายถง cesium 137

Au198 หมายถง gold 198 Ir192 หมายถง iridium

มอก. 2561–2555

- 14 -

.

..001

..01

0.1

1.0

0 10 20 30

Ir192 Cs137

Co60Ra

5 15 25 35

.00001

แผนเหลก หนวยเปนมลลเมตร

.0001

รปท ก.4 อตราการสงผานรงสแกมมาของสารกมมนตรงสแตละชนดผานแผนเหลก

(ขอ ก.1.3)

หมายเหต Ra หมายถง radium Co60หมายถง cobolt 60 Cs137 หมายถง cesium137

Ir192 หมายถง iridium 192

มอก. 2561–2555

- 15 -

ก.2 การควบคมอนตรายจากรงสโดยวธการบรหารจดการ

เปนวธการลดการไดรบปรมาณรงสของผปฏบตงานรงสและบคลากรอน ๆ โดยการใชการจาแนก

พนทควบคมและวางกฎระเบยบ ดวยการบรหารจดการโดยใชมาตรการตาง ๆ ดงตอไปน

ก.2.1 การจาแนกพนททางรงสในสถานปฏบตงานแยกออกจากพนททวไปอยางชดเจน

ก.2.2 อนญาตเฉพาะผทเกยวของใหสามารถเขามาในพนทบรเวณรงสได

ก.2.3 ออกแบบหองปฏบตงานรงสใหการแพรกระจายของรงสนอยทสดเทาททาได

ก.2.4 ตรวจสอบความเรยบรอยของพนทและความแรงรงสในแตละบรเวณเปนระยะ ๆ

ก.2.5 ตรวจสอบการไดรบรงสของผปฏบตงานและบคลากรอนๆ ทเขามาในพนทเปนประจา

ก.2.6 วางระเบยบ ขอกาหนด และกฎเกณฑรวมทงเงอนไขในการทางานทชดเจน และบงคบใช

อยางเขมงวด

ก.2.7 สารวจปรมาณของรงสในแตละพนท ตดปายเตอนระดบรงสในบรเวณนน รวมทงจดทา

ขอแนะนาและแนวปฏบตทชดเจน รวมทงปรบปรงใหทนสมยเปนระยะ ๆ

ก.2.8 ฝกอบรมพนฐานการปองกนอนตรายจากรงสใหแกผปฏบตงานรงสและผทเขามาในพนท

ชวคราว ใหเหมาะสม

มอก. 2561–2555

- 16 -

ภาคผนวก ข.

การออกแบบสถานปฏบตการทางรงส

(ขอ 3.3)

ข.1 การกาหนดพนทปฏบตการทางรงส

ข.1.1 พนทสขาว (white zone หรอ zone 1)

ไดแก บรเวณทไมมการแผรงสและไมมการเปอนสารกมมนตรงสโดยสนเชง ทงบรเวณพนผว

และในอากาศ จงไมตองมมาตรการควบคมอนตรายจากรงสแตอยางใด เชน บรเวณพนททางาน

ธรการทวไป

ข.1.2 พนทสเขยว (green zone หรอ zone 2)

ไดแก บรเวณพนททมการแผรงสในระดบตา อาจมการเปอนสารกมมนตรงสในระดบนอยมาก

จงจดเปนพนทตรวจตรา ซงตองมการควบคมการเขาออกและจะอนญาตเฉพาะผปฏบตการ

เทานน โดยตองมการสวมเสอคลมปฏบตการและถงคลมรองเทา รวมทงตองมการสารวจ

ระดบรงส และการเปอนสารกมมนตรงสเปนระยะ ๆ เชน หองเจาหนาทความปลอดภยทางรงส

หองควบคมการใชงานเครองมอทมการแผรงส หองเจาหนาทซอมบารง หองเกบอปกรณ

เครองมอทนาไปใชในพนทควบคมและหองเปลยนเสอผา

ข.1.3 พนทสสม (amber zone หรอ zone 3)

ไดแก บรเวณพนททมการแผรงสระดบปานกลาง รวมทงมการเปอนทางสารกมมนตรงส

ทงบรเวณพนผวและในอากาศ จงจดเปนพนทควบคม ซงผปฏบตงานรงสตองเปลยนชดทางาน

เปนแบบทปองกนการซมผานของสารกมมนตรงสได ผทจะเขามาในบรเวณนตองไดรบอนญาต

จากผทรบผดชอบกอน ตองตรวจวดระดบรงสและการเปอนสารกมมนตรงสกอนออกจากพนท

ทกครง ตวอยางของพนทประเภทน ไดแก หองปฏบตการทางรงสทมตสาหรบทางาน

กบสารรงส (glove box) ทตดตงเครองดดควน (fume hood) ไวภายใน

ข.1.4 พนทสแดง (red zone หรอ zone 4)

ไดแก บรเวณพนททมการแผรงสระดบสง มการเปอนสารกมมนตรงสทงบรเวณพนผว

และในอากาศมาก จงจดเปนพนทควบคม จาเปนตองจดใหมมาตรการควบคมอนตรายจากรงส

เชน การจากดระยะเวลาการทางานในพนทนอยางเขมงวด การเปลยนชดทางานแบบเตมตวและ

ใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล เชน หนากากและแวนตา รวมทงตองมเครองตรวจวด

ระดบรงสและการเปอนสารกมมนตรงสทางรงสในอากาศทเปดใชงานตลอดเวลา ตวอยางของ

มอก. 2561–2555

- 17 -

พนทประเภทน ไดแก หองปฏบตการทมรงสสง หองทมตปฏบตการทางรงสแบบมกระจก

กนรงส (hot cell)

ข.2 การเลอกสถานทตงหองปฏบตการทางรงส

ข.2.1 ขอกาหนดทวไป

สถานปฏบตการทางรงสทมการใชสารกมมนตรงสทมความแรงรงสสง ตองตงหางจากแหลง

ชมชน เขตทพกอาศย และโรงงานอน ๆ ทมปรมาณวสดตดไฟจานวนมาก เชน สถานบรการ

นามนเชอเพลง โรงงานบรรจกาซ แตถาเปนสถานปฏบตการทางรงสทใชสารกมมนตรงส

ระดบตากสามารถอนโลมใหอยใกลเขตชมชนได โดยตองออกแบบใหปลอดภย ถามการขนยาย

สารกมมนตรงส และมมาตรการจดการกากกมมนตรงสทเหมาะสมดวย

ข.2.2 ขอกาหนดสาหรบสถานปฏบตการทางรงสภายในอาคาร

การออกแบบหรอเลอกใชพนทสาหรบสถานปฏบตการทางรงสโดยใชพนทสวนใดสวนหนง

ในอาคาร ใหพจารณาขอกาหนด ดงตอไปน

ข.2.2.1 เปนบรเวณทมผทใชอาคารผานไปมานอยทสดและควบคมการผานเขาออกไดงาย

ข.2.2.2 มความเสยงอนตรายจากการเกดอคคภยนอยทสด

ข.2.2.3 มระบบระบายอากาศทเหมาะสม ซงหากเกดการเปอนของสารกมมนตรงสบนพนผว

หรอในอากาศขน จะสามารถควบคมการกระจายความเปอนสารกมมนตรงสไดงาย

ข.2.2.4 ควบคมระดบรงสใหเปนไปตามทกาหนดไดอยางมประสทธภาพ

ข.3 การเคลอบพนผวภายในสถานปฏบตการทางรงส

นอกเหนอจากการใชเครองมอทมความปลอดภยและมระบบอากาศทเหมาะสมแลว ในบางพนท

มการเปอนสารกมมนตรงสได จงตองออกแบบใหพนผวของหองภายในพนทนน ๆ สามารถ

ชาระลางความเปอนสารกมมนตรงสไดงาย โดยเฉพาะอยางยงบรเวณพนหองและผนงหอง

บรเวณพนหองอาจใชพรมนามนหรอกระเบองยางชนดทมการเชอมรอยตอเปนอยางดและเคลอบ

ดวยสารทปองกนการซมผานของของเหลวได เชน สพลาสตกสาหรบทาเคลอบพนหอง

หรอสารขดเคลอบพนหองจาพวกไข (wax) ในกรณทจาเปนตองใชพนคอนกรตหรอพนไม

ตองเคลอบพนผวดวยสประเภทยางเพอใหกนนาได หรอเคลอบพนผวดวยวสดอน ๆ ทเหมาะสม

โดยตองพจารณาสมบตดงตอไปน

ข.3.1 พนผวเรยบสมาเสมอและทนทานตอการกดกรอนของสารเคม

ข.3.2 ทนตอความชน อณหภม และไมหลดลอกงายจากการขดส

มอก. 2561–2555

- 18 -

ข.3.3 ทนทานและเหมาะตอชนดของสารกมมนตรงสและสารเคมทใชงานในบรเวณนน

ข.3.4 ซอมแซมไดงายในกรณชารดเสยหาย หรอเปอนสารกมมนตรงสและสารเคม

ข.4 ขอกาหนดระบบระบายอากาศสถานปฏบตการทางรงส

เพอใหผปฏบตงานรงสภายในสถานปฏบตการทางรงสมความปลอดภยจากสารกมมนตรงสทอาจ

ฟงกระจายอยในอากาศทงในสภาพการทางานตามปกตและในสภาพฉกเฉน และเปนการปองกน

อนตรายจากรงสทอาจแพรกระจายไปสประชาชนทวไปทางอากาศไดหองปฏบตการทางรงสตองม

ขอกาหนดทวไปของระบบระบายอากาศเหมอนกบหองปฏบตการทางเคมทวไป แตเพมรายละเอยด

ตาง ๆ ดงตอไปน

ข.4.1 ออกแบบใหมการไหลของอากาศจากบรเวณทไมมการปนเปอนทางรงสไปสบรเวณทมการเปอน

สารกมมนตรงสและมอตราการไหลของอากาศรวมในพนทไมนอยกวา 3 เทาของปรมาณอากาศ

ทงหมดตอชวโมง โดยตองเปนการไหลผานในบรเวณทเกยวของเพยงครงเดยว เชน อากาศ

จะไหลผานบรเวณทางเดน หองทางาน ไปยงบรเวณปฏบตงานทวไป จากนนจงผานตควน

และปลอยออกสภายนอกโดยผานระบบกรองอากาศ ดงรปท ข.1

รปท ข.1 แผนผงแสดงระบบระบายอากาศแบบรวม

(ขอ ข.4.1)

ข.4.2 การระบายอากาศภายในบรเวณพนทปดแนนบางสวนตองมอตราการไหลของอากาศผานไมนอย

กวา 5 เทาของปรมาณอากาศทงหมดตอชวโมง และมอตราการไหลของอากาศผานชองเปดใน

ตควนในแนวระนาบจะตองไมนอยกวา 1 m3/s เมอเปดดานหนาของตควนเตมท เพอใหมนใจ

ไดวาสารกมมนตรงสจะไมฟงกระจายยอนกลบเขามาสบรเวณปฏบตงานไดอก

มอก. 2561–2555

- 19 -

ข.4.3 นาอากาศบรสทธจากภายนอกเขามาผสมกบอากาศภายในหองปฏบตการทางรงสในอตราสวน

ทเหมาะสม เพอใหมอากาศบรสทธมากพอสาหรบผปฏบตงานรงส

ข.4.4 หากใชสารกมมนตรงสทมความแรงรงสทแตกตางกนมาก ตองแยกระบบระบายอากาศ

และระบบกรองอากาศออกจากกน และระบบทงหมดตองทางานรวมกนไดอยางสมดลโดยม

อตราการไหลของอากาศผานระบบกรองอากาศทเหมาะสมไมนอยกวา 1 m3/s และมการเลอกใช

ระบบกรองอากาศตามผลการวเคราะหความเปนอนตรายของอากาศ (air hazard analysis)

ในแตละพนทซงมการฟงกระจายของสารกมมนตภาพรงสทมความเขมแตกตางกน โดยตาแหนง

ของปลองทปลอยอากาศออกสภายนอกนนจะตองมความสงทเหมาะสมและพจารณาทศทางลม

เปนอยางด ดงรปท ข.2

รปท ข.2 แผนผงแสดงระบบระบายอากาศแบบแยกสวน

(ขอ ข.4.4)

ข.4.5 ระบบระบายอากาศตองสามารถปดการทางานทงระบบหรอเฉพาะบางสวนได เพอปองกน

การปลดปลอยสารกมมนตภาพรงสออกสภายนอกในกรณทเกดเหตฉกเฉน

มอก. 2561–2555

- 20 -

ข.4.6 ในบรเวณพนทสแดงตองมระบบทาความสะอาดอากาศภายในทกรองจบสารกมมนตรงส

ในอากาศไดอยางมประสทธภาพเพอความปลอดภยของผปฏบตงานรงสภายในและเจาหนาท

กภยตางๆ โดยใชวสดกรองอากาศชนดประสทธภาพสง (high efficiency particulate arresting,

HEPA) โดยตดตงในบรเวณดานอากาศออกในตาแหนงทผปฏบตงานเปลยนชดกรองอากาศ

ข.4.7 หากในระบบทาความสะอาดอากาศมความชนสงเกนกวา 80% ตองตดตงเครองลดความชน

อากาศเพอใหชดกรองอากาศสามารถทางานไดมประสทธภาพ