ตวแปรและความสมพนธระหวางตวแปร (variables and relationship)

โดย ดร.ถาวร ทนใจ

ความหมาย ตวแปร (variable) หมายถง ปจจยทมคาผนแปรตงแต 2 คาขนไป

ระดบการวดของตวแปร (scale of measurement) แบงเปน 4 ประเภท

1. นามมาตรา (nominal scale) เชน สผว เพศ จงหวด อาชพ

2. จดอนดบ (ordinal scale) เชน ระดบการศกษา ระดบความพงพอใจ

3. ชวงมาตร (interval scale) เชน อณหภม คะแนนสอบ

4. อตราสวน (ratio scale) เชน ความสง จ านวนบตร อาย รายได

ความสมพนธแบบจ าเปนและเพยงพอ

ประเภทของตวแปรแบงเปน ตวแปรตน (independent variable: IV) และตวแปรตาม (dependent variable: DV)

ความสมพนธระหวางตวแปรตนและตวแปรตามแบงเปน 2 ลกษณะ 1. ความสมพนธทางบวก (positive relationship) หมายถง

ความสมพนธทเปนไปในทศทางเดยวกน เชน ถาตวแปร IV เพม DV กจะเพมดวย ถา IV ลดลง DV กจะลดลงดวย

2. ความสมพนธทางลบ (negative relationship) หมายถงความสมพนธทเปนไปในทศทางทตรงกนขาม เชน ถาตวแปร IV เพม DV จะลดลง แตถา IV ลดลง DV กจะเพมขน

ลกษณะของความสมพนธระหวางตวแปร

แบงไดเปน 6 ลกษณะ คอ

1. ความสมพนธแบบมอทธพลยอนกลบ (reversible or reciprocal relationship) หมายความถง อทธพลของ x สงผลตอ y จากนน การเปลยนแปลงของ y สงผลยอนกลบท าให x เปลยนแปลง เชน การเพมคาจางท าใหสนคาแพง เมอสนคาแพงขนสงผลใหตองมการปรบตวของคาจาง

คาจาง

คาจาง

ราคาสนคา

ราคาสนคา

2. ความสมพนธแบบทางเดยวไมยอนกลบ (irreversible or asymmetrical relationship) หมายความถง ความสมพนธท x มอทธพลตอ y แต y ไมมอทธพลตอ x เชน การเพมจ านวนของชนชนกลางภายใตเงอนไขทแนนอน ท าใหสงคมมความเปนประชาธปไตยมากขน

3. ความสมพนธแบบก าหนด (deterministic relationship) หมายความถง ความสมพนธทแสดงใหเหนวา การเกดของ x ยอมสงผลใหเกด y เสมอ

4. ความสมพนธเปนไปไดทจะเกดขน (stochastic relationship) หมายความถง การท x เปนเงอนไขทกอใหเกด y แตไมจ าเปนเสมอไปวาการเกด x แลวจะตองม y ทกครง เชน การทนกศกษาเขาเรยนทกครงมกไดคะแนนด แตกไมเสมอไปเพราะมนกศกษาบางคนทเขาเรยนทกครงแตกไดคะแนนไมด

5. ความสมพนธแบบเปนขนตอน (sequential relationship) หมายความถง การเกด x จะเกด y ตามมา (พจารณาเรองของเวลา) เชน การจบการศกษาระดบปรญญาตรกบการไดงาน

6. ความสมพนธแบบเกดควบคกนไป (coextensive relationship) หมายความถง เมอเกด x ขน กตองเกด y ควบคกนไป โดยไมสามารถบอกไดวา X เกดขนกอน y เชน ขนาดขององคกรมความสมพนธกบการแบงงานกนท า

เงอนไขของความสมพนธเชงสาเหตและผล

การทจะทราบวาตวแปรหนงมอทธพลตอตวแปรอกตวแปรหนงกตอเมออยภายใตเงอนไข 3 ประการ คอ

1. ตวแปรทงสองมความผนแปรไปดวยกน (ในทางบวกหรอลบ) ซงสามารถทดสอบไดโดยการใชวธการทางสถต

2. ตองพสจนไดวา x ตองเกดขนกอน y หรอเกดขนพรอมกน หรออยางนอยตองแสดงใหเหนวา y จะไมเกดกอน x เนองจากเปนไปไมได

3. ความสามารถในการอธบายเชงเหตผลในการเชอมโยงระหวางอทธพลของตวแปรตนทมตอตวแปรตาม เพอตอบค าถามวา x กอใหเกด y อยางไร โดยอาจใชทฤษฎ หรอผลงานวจยทเกยวของ หรอประสบการณกได

ตวอยาง

ความสมพนธระหวางอตราคาจางกบอปสงคของแรงงาน แบงเปน 2 กรณ คอ

1. ถาคาจางเพมท าใหตนทนการผลตเพม สงผลใหราคาผลตภณฑเพมขน และเมอราคาผลตภณฑเพมสงผลใหอปสงคลดลง เมออปสงคลดลงบรษทกจะลดก าลงการผลตลง และสงผลตอการลดลงของอปสงคแรงงาน

2. ถอวาเครองจกรสามารถทดแทนแรงงานได ดงนนเมอคาแรงเพมขนนายจางอาจน าเครองจกรเขาทดแทน สงผลตออปสงคแรงงานลดลงไดเชนกน

กรณทตวแปรทงสองมใชสาเหตและผลของกน

ตวแปรทงสองตางเปนตวชวดสงเดยวกน เชน 1. ตองการวดขนาดของโรงเรยนโดยมตวชวดคอ จ านวนคร และจ านวน

นกเรยน จากการศกษาพบวาปกตแลวจ านวนครมความผนแปรกบจ านวนนกเรยน แตในกรณนไมสามารถกลาวไดวา จ านวนครมความสมพนธเชงเหตและผลกบจ านวนนกเรยนเนองจากทงสองตวตางเปนตวชวดของตวแปรเดยวกนคอ ขนาดของโรงเรยน

2. ตองการวดระดบของก าลงขวญในการท างานโดยก าหนดตวชวดคอ จ านวนวนทมาสาย จ านวนวนทขาดงาน และผลการทดสอบพบวาผทมาท างานสายมกขาดงานบอย กรณนกไมสามารถบอกไดวาการมาสายกบการขาดงานมความสมพนธกนเชงเหตและผลตอกน

ตวแปรทงสองผนแปรไปดวยกน เชน

1. ก าลงขวญมอทธพลตอการเพมผลผลตแรงงาน ขณะเดยวกนกมผลตอการลดอบตเหตจากการท างาน และจากผลการทดสอบพบวาผลตภาพแรงงานมความสมพนธกบอบตเหตจากการท างาน แตกรณนไมสามารถกลาวไดวา ผลตภาพแรงงานมความสมพนธเชงเหตและผลกบอบตเหตจากการท างาน เนองจากตวแปรทงสองผนแปรไปตามสาเหตเดยวกนคอก าลงขวญ

ก าลงขวญ

ประสทธภาพแรงงาน

อบตเหตจากการท างาน

ตวแปรทงสองสมพนธกนเพราะเปนของคกนตามธรรมชาตอยแลว เชน อปสงคของรองเทาขางซายสมพนธกบอปสงคของรองเทาขางขวา ซงเปนธรรมดาทการซอรองเทาตองซอเปนค หรออปสงคของธปกบเทยนบชายอมมความสมพนธกน แตเราไมสามารถสรปไดวาการซอธปมผลตอการซอเทยนเนองจากของทงสองเปนสงทคกนอยแลว

ตวแปรทงสองมความสมพนธกนโดยบงเอญหรอไมสามารถอธบายสงนนดวยหลกการทางวทยาสาสตร เชน เมอเกดฝนแลงชาวอสานจะแหนางแมว และเมอใดทแหนางแมวฝนกจะตก ในกรณนนกวจยไมสามารถอธบายเชอมโยงกนไดดวยหลกวทยาศาสตรถงสาเหตและผลของเหตการณได จงไมสามารถสรปไดวาการแหนางแมวเปนผลใหฝนตกลงมา

การน าตวแปรทสามเขารวมการพจารณา

การวเคราะหความสมพนธระหวางตวแปรตน (x) และตวแปรตาม (y) แมพบวามความสมพนธกน แตการสรปดงกลาวอาจผดพลาดไดเนองจากสาเหต 2 ประการ คอ

1. พบวามความสมพนธทงๆทจรงแลวไมมความสมพนธกน

2. พบวาไมมความสมพนธกนทงๆทจรงแลวมความสมพนธกน

ดงนน การพจารณาหาตวแปรทดสอบเขารวมวเคราะหเปนตวทสามเพอใหทราบชดเจนวาความสมพนธทกลาวถงถกตองหรอไมจงมความจ าเปน

สาเหตการทดสอบ

1. ตองการทราบวาตวแปรตนและตวแปรตามมความสมพนธกนจรงหรอไม

2. ตองการทราบวาตวแปรตนและตวแปรตามสมพนธกนในลกษณะใด

3. ตองการทราบวามเงอนไขใดทท าใหตวแปรตนและตวแปรตามมความสมพนธกน

4. ตองการทราบวามเงอนไขใดทท าใหตวแปรตนและตวแปรตามไมมความสมพนธกน

ประเภทของตวแปรทดสอบ 1. ตวแปรภายนอก (extraneous variable) ในกรณทพบความสมพนธ

ระหวางตวแปร x กบตวแปร y แตเมอน าเอาตวแปร z เขามาพจารณาแลวท าใหความสมพนธนนหายไป สาเหตเกดจากตวแปร x และ y มไดมความสมพนธตอกนจรงแตความสมพนธดงกลาวเกดจากสาเหตเดยวกนคอ ตวแปร z ซงถอวาเปนตวแปรจากภายนอก เชนกรณเรองการขาดงานกบการมาท างานสายแตเมอทดสอบดวยตวแปรก าลงขวญท าใหเหนวาการผนแปรของตวแปรทงสองมาจากตวแปรก าลงขวญ

ก าลงขวญ การขาดงาน

การมาท างานสาย

2. ตวแปรองคประกอบ (component variables) ในกรณทตวแปรตนประกอบดวยตวชวดหลายตว และตวชวดบางตวเทานนทมผลตอตวแปรตาม สวนตวชวดทเหลอไมมความสมพนธกบตวแปรตาม ดงนนเมอน าตวชวดทงหมดมาทดสอบ ตวชวดทเหลอจงเปนตวแปรองคประกอบ เชน ความสมพนธระหวางชนชน กบความส านกในสทธและหนาทของพลเมองด ซงตวชวดตวแปรชนชนไดแก การศกษา รายได และอาชพ และเมอทดสอบแลวพบวาตวแปรการศกษามความสมพนธกบความส านกในสทธและหนาทของพลเมองด ดงนน ตวแปรรายได และอาชพจงเปนตวแปรองคประกอบ

ชนชน

- การศกษา - รายได - อาชพ

ความส านกในสทธ และหนาทของพลเมองด

3. ตวแปรแทรก (intervening variable) ในกรณทพบวา x มความสมพนธกบ y และเมอน าตวแปร z ทดสอบ พบวาเปนตวแปรทเกดจาก x ขณะเดยวกน z กเปนสาเหตของ y ดวย เชน ภาวะผน าแบบประชาธปไตยจะท าใหผลตภาพแรงงานสงกวาภาวะผน าแบบอ านาจนยม เมอน าตวแปรก าลงขวญวเคราะหดวยพบวา ภาวะผน าสงผลตอก าลงขวญของพนกงาน และขณะเดยวกนก าลงขวญกสงผลตอผลตภาพแรงงาน

ภาวะผน า ก าลงขวญในการท างาน ผลตภาพแรงงาน

4. ตวแปรมากอน (antecedent) ในการศกษาความสมพนธระหวางตวแปรตน x และตวแปรตาม y มาทดสอบพบวามความสมพนธกน แตเมอมการนพตวแปรทดสอบ z มาพจารณาดวยพบวาตวแปร z มผลตอตวแปรตน x ดงนน ตวแปร z ถอเปนตวแปรมากอน เชน การไปใชบรการสงคมมความสมพนธกบความพงพอใจในการบรการประกนสงคม แตเมอน าเอาตวแปรสถานภาพทางเศรษฐกจเขามารวมวเคราะห พบวาสถานภาพทางเศรษฐกจมอทธพลตอการไปใชบรการประกนสงคม ดงนนตวแปรสภาพทางเศรษฐกจจงเปนตวแปรมากอน

สถานภาพ ทางเศรษฐกจ

การไปใชบรการ ประกนสงคม

ความพงพอใจ ในการบรการ ประกนสงคม

5. ตวแปรกด (suppressor variables) ในกรณทพบวา x กบ y ไมมความสมพนธกน (ทงๆทจรงแลวมความสมพนธกน) เมอน าตวแปรทสาม (z) เขารวมพจารณาดวยพบวา x กบ y มความสมพนธกน ทงนเนองจาก x และ y มความสมพนธกบ z โดยท x มความสมพนธกบ z ในทศทางทตรงกนขามกบ y ทมตอ z เชน การศกษาเรองจ านวนบตรกบจ านวนหนงสอในบานซงพบวาไมมความสมพนธกน แตเมอน าระดบการศกษาของผปกครองเขามาท าการวเคราะหดวยพบวาเกดความสมพนธขน ทงนเนองมาจากระดบการศกษาของผปกครองมความสมพนธเชงลบกบจ านวนบตร และระดบการศกษาของผปกครองมความสมพนธเชงบวกกบจ านวนหนงสอในบาน

ดงนน กรณดงกลาวถอวาแทจรงแลวจ านวนบตรมความสมพนธกบจ านวนหนงสอในบานแตความสมพนธดงกลาวไมแสดงออกมาเนองจากถกกดโดยตวแปรระดบการศกษาของผปกครอง

จ านวนบตร จ านวนหนงสอในบาน

ระดบการศกษาของผปกครอง

+ -

จบการบรรยาย