ขอมลจงหวดนครราชสมา

วทยาลยเทคนคนครราชสมา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑

ขอมลจงหวดนครราชสมา

ตราประจ าจงหวด ค าขวญ “เมองหญงกลา ผาไหมด หมโคราช ปราสาทหน ดนดานเกวยน” ตนไมและดอกไมประจ าจงหวด

ตนสาธร ดอกสาธร สประจ ากลมจงหวด

สแสด

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒

เมองโคราชสมาในแผนทของ ลา ลแบร พ.ศ. ๒๒๓๖

ความเปนมาจงหวดนครราชสมา ประวตจงหวดนครราชสมาเมองนครราชสมา เปนเมองโบราณเมองหนงในอาณาจกรไทย แต

เดมตงอยทางทศตะวนออกเฉยงใต ในทองทอ าเภอสงเนน หางจากตวเมองปจจบนประมาณ 3กโลเมตร คอ เมอง"โคราช" หรอ "โคราฆะ" กบเมอง "เสมา" ทงสองเมองดงกลาว เคยเจรญ รงเรองมากในสมยขอมแตปจจบนเปนเมองราง ตงอยรมฝงล าตะคอง สมยกรงศรอยธยา ในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ. ๒๑๙๙-๒๒๓๑) โปรดใหสรางเมองส าคญทอยชายแดน ใหมปอมปราการ จงใหยายเมองท ต าบลโคราช อ าเภอสงเนน มาสรางเมองทมปอมปราการและคน าลอมรอบขนใหม ในทซงอยในปจจบน แลวเอานามเมองใหมทงสอง คอเมองเสมา กบเมองโคราฆะ มาผกเปนนามเมองใหม เรยกวาเมองนครราชสมา แตคนทวไป เรยกวา เมองโคราช เมองนก าแพงกอดวยอฐ มใบเสมาเรยงรายตลอด มปอมก าแพงเมอง ๑๕ ปอม ๔ ประต สรางดวยศลาแลง มชอดงตอไปน

- ทางทศเหนอ ชอประตพลแสน นยหนงเรยกประตน า - ทางทศใต ชอประตชยณรงค นยหนงเรยกประตผ - ทางทศตะวนออก ชอประตพลลาน นยหนงเรยกประตตะวนออก - ทางทศตะวนตก ชอประตชมพล

ประตเมองทง ๔ แหงน มหอรกษาการ

อยขางบนท าเปนรปเรอน (คฤห) หลงคามงดวยกระเบองดนเผามชอฟาใบระกาเหมอนกนทกแหง ในสมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 ทรงจดการปกครองหวเมองทางแผนดนสงตอนรมแมน าโขง เปนประเทศราช ๓ เมอง คอ เมองเวยงจนทร เมองคมพนม และเมองนครจ าปาศกด ใหเมอนครราชสมา ทไมขนตอประเทศราชทง ๓ และก ากบตรวจตราเมองประเทศราชเหลานนดวย แลวยกฐานะเมองนครราชสมาเปน เมองเอก ผส าเรจราชการ มยศเปนเจาพระยา เจาพระยาเมองนครราชสมาคนแรกชอเดมคอ

ปน ณ ราชสมา และในรชกาลนเมองนครราชสมา ไดน าชาง เผอก ๒ เชอก ทคลองไดในเขตอ าเภอภเขยว ซงนอมเกลาถวายและไดโปรดเกลาฯใหขนระวางเปนพระอนทรไอยรา และพระเทพ กญชรชางเผอก เมอสงเขาเมองยงคงเกบรกษาไวในศาลเจาพอชางเผอกอยรมถนนมตรภาพ ตรงขามโรงเรยนสรนารวทยา ในสมยรชกาลท ๔ เมองนครราชสมา มความเจรญมากขน เปนศนยกลาง

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๓

คาขายของหวเมองทางตะวนออก เพราะมสนคาทพอคา ตองการมาก เชน หนงสตว เขาสตว นอแรด งา ไหม พวกพอคาเดนทางมาซอสนคาเหลานแลวสงไปจ าหนายทกรงเทพฯ และน า สนคาจากกรงเทพฯมาจ าหนายในหวเมองตะวนออก โดยตลาดกลางอยทเมองนครราชสมา และในป พ.ศ. ๒๔๓๔ (ร.ศ. ๑๑๑๐) พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๕ ไดโปรดใหรวบรวมหวเมองในเขตทราบสงเปน ๓ มณฑล คอ

๑. มณฑลลาวพวน มเมองหนองคาย เปนทวาการมณฑล ๒. เมองลาวกาว มเมองนครจ าปาศกด เปนทวาการมณฑล ๓. เมองลาวกลาง มเมองนครราชสมา เปนทวาการมณฑล ตอมาเมอไดจดหวเมองเปนมณฑลเทศาภบาลทวทงพระราชอาณาเขตไดเปลยนนามมณฑล

ทง ๓ เสยใหม คอมณฑลลาวพวน เปนมณฑลอดร มณฑลลาวกาว เปนมณฑลรอยเอด มณฑลลาวกลางเปนมณฑลนครราชสมา ในสมยรชกาลท ๗ พ.ศ. ๒๔๗๕ หลงการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตย แลวไดยกเลกการจดหวเมองมณฑล เทศาภบาล และจดใหมเปนภาคมณฑลนครราชสมา เปนภาคท ๘ มหวเมองอยในความปกครองจงหวด คอ จงหวดนครราชสมา จงหวดชยภม จงหวดบรรมย จงหวดสรนทร จงหวดศรษะเกษ และจงหวดอบลราชธาน ตงทวาการอยทจงหวดนครราชสมา ในป พ.ศ. ๒๔๗๖ ไดเกดกบฏบวรเดช โดยมพลเอกพระวรวงศเธอพระองคเจาบวรเดช อดตเสนาบดกระทรวงกลาโหมเปนหวหนา ท าการยดเมองนครราชสมาเปนกองบญชาการ เพอรวบรวมก าลงพล ในการทจะเขายดพระนครเพอบงคบใหคณะรฐบาลของ พลเอกพระยาพหล พลพยหเสนา ลาออกในการกอกบฏครงน ขาราชการในเมองนครราชสมาสวนหนงถกควบคมตวไว สวนประชาชนถกหลอกลวงวาไดเกดเหตการณ ไมสงบขนในพระนคร ทหารจงจ าเปนตองไประงบเหตการณ ตอเมอไดรบทราบแถลงการณของรฐบาล จงเขาใจวาการกระท าของ พระวรวงศเธอ พระองคเจาบวรเดช เปนกบฏ ดงนน ขาราชการทถกคมขงจงพยายามหลบหนเอาตวรอดไปอยเมองไซงอน ในวนท ๒๕ ตลาคม ๒๔๗๖ รชกาลท ๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระนางเจาพระบรมราชนนยารถ ไดเสดจเยยมพสนกรภาคตะวนออกเฉยงเหนอครงแรก และไดประทบแรมทจงหวดนครราชสมา เมอ พ.ศ. ๒๔๙๘ และไดเสดจพระราชด าเนนมาเยยมพสกนกรชาวเมอง นครราชสมาอกหลายครง

สมยกรงศรอยธยา สมยกรงศรอยธยา ในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช แหงกรงศรอยธยา (พ.ศ. ๒๑๙๙-

๒๒๓๑) โปรดใหสรางเมองส าคญทอยชายแดนใหมปอมปราการ ส าหรบปองกนรกษาราชอาณาจกรหลายเมอง เชน นครศรธรรมราช พษณโลก เพชรบรณ เปนตน จงใหยายเมองทต าบลโคราช อ าเภอสงเนน มาสรางเปนเมองมปอมปราการ คอ เมองเสมา กบ เมองโคราฆะประ มาผกเปนนามเมองใหม

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๔

เรยกวา เมองนครราชสมา แตคนทงหลายคงยงเรยกชอเมองเดมตดปากอย จงมกเรยกกนทวไปวา เมองโคราช เมองนก าแพงกอดวยอฐมใบเสมาเรยงรายตลอดมปอมตามก าแพงเมอง ๑๕ ปอม ประต ๔ ประต สรางดวยศลาแลงมชอดงตอไปน

- ทางทศเหนอชอประตพลแสน นยหนงเรยกประตน า - ทางทศใตชอประตไชยณรงค นยหนงเรยกประตผ - ทางทศตะวนออกชอประตพลลาน นยหนงเรยกประตตะวนออก - ทางทศตะวนตกชอประตชมพล

ประตเมองทง ๔ แหงนมหอรกษาการอยขางบนท าเปนรปเรอน (คฤห) หลงคามงดวยกระเบองดนเผา มชอฟาใบระกาเหมอนกนทกแหง แตปจจบนคงเหลอรกษาไวเปนแบบอยางแหงเดยวเทานน คอประตชมพล ซงกรมศลปากรไดขนบญชสงวนรกษาไวเปนโบราณสถานเมอ พ.ศ. ๒๔๘๐ นอกนนทงประตและก าแพงเมองไดถกรอสญหมดแลวในหนงสอเทยวตามทางรถไฟพระนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารง-ราชานภาพ เลาถงต านานเมองวา ในท าเนยบครงแผนดน สมเดจพระนารายณ เมองนครราชสมา มเมองขน ๕ เมอง คอ เมองนครจนทก อยทางทศตะวนตก เมอง ๑ เมองชยภม อยทางทศเหนอ เมอง ๑ เมองพมายอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ เมอง ๑ เมองนางรอง อยทางทศตะวนออกเฉยงใต เมอง ๑ตอมาตงเมองเพมขนอก ๙ เมอง คอ ทางทศเหนอ ตงเมองบ าเหนจณรงค ๑ เมองจตรส ๑ เมองเกษตรสมบรณ ๑ เมองภเขยว ๑ เมองชนบท ๑ เมอง รวม ๕ เมอง ทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ตงเมองพทไธสง ๑ เมอง ทางทศตะวนออกเฉยงใตตงเมองประโคนชย ๑ เมองรตนบร ๑ เมองทางทศใต ตงเมองปกธงชย ๑ เมอง เมองนครราชสมาจงมเมองขน ๑๔ เมองดวยกน เมอสรางเมองใหมในครงนน สมเดจพระนารายณทรงเลอกสรรขาราชการทเปนคนส าคญออกไปครอง ปรากฏวาโปรดใหพระยายมราช (สงข) ไปครองเมองนครราชสมา พรอมกบโปรดใหพระยารามเดโช ไปครองเมองนครศรธรรมราช สวนเมองอนหาปรากฏนามผไปครองเมองไม ครนสมเดจพระนารายณ สวรรคต เมอ พ.ศ. ๒๒๓๑ พระเพทราชาไดราชสมบต พระยายมราชและพระยารามเดโช ไมยอมเปนขาพระเพทราชาตางตงแขงเมองนครราชสมาและเมองนครศรธรรมราชขนดวยกน กองทพกรงศรอยธยาจงยกขนไปทางดงพระยาไฟ พระยายมราชตอสรกษาเมองนครราชสมา อยไดพกหนง แตสนก าลงตองหนไปอยกบพระยารามเดโช ณ เมองนครศรธรรมราช ครงกองทพกรง ฯ ลงไปตเมองนครราชสมาไดในครงพระยายมราช (สงข) ตงแขงเมองนน คงกวาดตอนผคนและเกบเครองศตราวธ ซงมไวส าหรบรกษา เมองน ามาเสยโดยมาก โดยหวงจะมใหมผคดแขงเมองไดอก ตอมาในรชกาลนนเอง มลาวชาวหวเมองตะวนออกคนหนง ชอบญกวาง ตงตวเปนผวเศษกบพรรคพวกเพยง ๒๓ คน กลาเขามาถงเมองนครราชสมา พกอยทศาลาแหงหนงนอกเมอง แลวใหพระยานครราชสมาคนใหมออกไป พระยานครราชสมาขชางออกไป (เดมเหนจะตงใจออกไปจบ) ครนถกอายบญกวางข พระยานครราชสมากลบครนคราม (คงเปนเพราะพวกไพรพลพากนเชอวชาอายบญกวาง) เหนหนไม

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๕

พนตองยอมเปนพรรคพวกอายบญกวาง แลวลวงใหยก ลงมาตงซองสมผคนทเมองลพบร พระยานครราชสมาเปนไสศกอยจนกองทพกรง ฯ ยกขนไปถง จงจบตวอายบญกวางกบพรรคพวกได เหนจะเปนเพราะทเกดเหตคราวน ประกอบกบทการรบในกรง ฯ เปนปกตสนเสยนหนามแลว จงกลบตงก าลงทหารขนทเมองนครราชสมา ดงแตกอน ตอมาปรากฏในหนงสอพระราชพงศาวดารวา เจาเมองหลวงพระบางยกกองทพมาตเมองเวยงจนทน เมองเวยงจนทนขอใหกรงศรอยธยาชวย จงโปรดใหพระยา สระบรเปนนายทพหนา ใหพระยานครราชสมา (ซงเขาใจวาตงใหมอก ๑ คน) เปนแมทพใหญ ยกขนไปชวยเมองเวยงจนทน กองทพยกขนไปถง พวกเมองหลวงพระบางกย าเกรง เลกทพกลบไป หาตองรบพงไม แตนไปกไมปรากฏเรองเมองนครราชสมาในหนงสอพระราชพงศาวดาร จนแผนดนสมเดจพระทนงสรยาศนอมรนทร เมอพมามาตกรงศรอยธยาครงหลง ปรากฏวาเกณฑของกองทพเมองนครราชสมาลงมาชวยปองกนรกษากรง ฯ เดมใหตงคายอยทวดเจดยแดงขางใตเพนยด แลวใหพระยารตนาธเบศร คมลงมารกษาเมองธนบร ครนกองทพพมายกมาจากเมองสมทรสงครามเมอเดอน ๑๐ ประกา พ.ศ. ๒๓๐๘ พระยารตนาธเบศรหนกลบขนไปกรงฯ พวกกองทพเมองนครราชสมาเหนนายทพไมตอสขาศกกพากนกลบไปบานเมองหาไดรบพงกบพมาไม ตอมาเมอพมาก าลงตงลอมพระนครศรอยธยา ในปจอ พ.ศ. ๒๓๐๙ มเรองราวเกยวกบเมองนครราชสมาอกตอนหนง เหตดวยกรมหมนเทพพพธ ซงเปนโทษ ตองเนรเทศไปอย ณ เมองจนทบร ชกชวนพวกชาวเมองชายทะเลทางตะวนออกยกเปนกองทพมาหวงจะมารบพมาแกกรงศรอยธยา กรมหมนเทพพพธมาถงเมองปราจนบร ใหกองทพหนามาตงปากน าโยธกา แขวงจงหวดนครนายก พมายกไปตกองทพหนาแตก กรมหมนเทพพพธเหนจะสพมาไมได กเลยขนไปทางแขวงเมองนครราชสมา ไปตงทดานโคกพระยาพบลสงคราม ผวาราชการเมองนครนายก กบหลวงนรนทร (ซงไดเขาเปนพวกกรมหมน เทพพพธ) ไปตงอยทเมองนครจนทกอกพวกหนง กรมหมนเทพพพธคดจะชกชวนพระยานครราชสมาใหเกณฑกองทพลงมารบพมา แตพระยานครราชสมาคนนน เปนอรอยกบพระพบลสงคราม ผวาราชการเมองนครนายก แตงคนรายใหมาลอบฆาพระพบลสงครามกบหลวงนรนทรเสย รมหมนเทพพพธจงใหลอบไปฆาพระยานครราชสมาเสยบาง แลวเขาไปตงอยในเมองนครราชสมา ขณะนนหลวงแพง นองพระยานครราชสมาหนไปอยเมองพมายไปเกณฑคนยกกองทพมา จบกรมหมน เทพพพธไปคมตวไวทเมองพมายครนกรงศรอยธยาเสยแกพมาขาศก เมอวนองคารขน ๙ ค า เดอน ๕ ปกน พ.ศ. ๒๓๑๐ สนราชวงศทจะครองพระราชอาณาจกรบานเมองเกดเปนจลาจล ผมก าลงฝมอหวงจะเปนใหญในประเทศไทยตอไป กคดตงเปนเจามรวมดวยกน ๕ พรรคคอ

๑. สมเดจพระเจาตากสนมหาราช ครงยงเปนพระยาวชรปราการ เจาเมองก าแพงเพชร ลงไปตงตวเปนใหญอยทเมองจนทบร มหวเมองอยในอ านาจ ตงแตชายแดนกรงกมพชาขนมาจนถงเมองชลบร และตอมาถงขางขนเดอน ๑๒ ปกน พ.ศ. ๒๓๑๐ ไดยกกองทพขนมาโจมตทหารพมาซงรกษา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๖

อยทเมองธนบร กบคายโพธสามตนทพระนครศรอยธยา พมาพายแพจนหมดสน แลวปราบดาภเษกเปนกษตรย ตงแตงเมองธนบรเปนราชธาน

๒. เจาพระยาพษณโลก (เรอง) ตงตวเปนใหญทเมองพษณโลกมอ านาจปกครองตงแตเมองพชยลงมาถงเมองนครสวรรค

๓. พระสงฆราชา (เรอน) อยทวดพระฝาง เมองสวางคบร (ปจจบนเปนอ าเภอพชย จงหวดอตรดตถ) ตงตวเปนใหญขน ทงยงอยในสมณเพศ เรยกกนวาพระฝาง มอ านาจปกครองหวเมองทอยขางเหนอเมองพชย และตดตอกบแดนเมองแพร เมองนาน เมองหลวงพระบาง

๔. พระปลด (เขาใจกนวาชอหน) ผรงเมองนครศรธรรมราช ตงตวเปนใหญทเมองนครศรธรรมราช เรยกกนวา เจานคร มอ านาจปกครองหวเมอง ทตดตอกบชายแดนมลายขนมาจนถงเมองชมพร

๕. กรมหมนเทพพพธ ซงพระยาพมายคมไวทเมองพมาย และยกขนเปนใหญ ณ เมองนน เรยกวาเจาพมาย มอ านาจปกครองตลอดอาณาเขตของ นครราชสมา เชน เมองจนทก ปกธงชย บรรมย พทไธสง ชยภม และภเขยว เปนตน

หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงธนบร เมอกรงศรอยธยาเสยแกพมาขาศกในวนองคารขน ๙ ค า ปกน พ.ศ. ๒๓๑๐ สนพระราชวงศ

ทจะปกครองพระราอาณาจกร บานเมองเกดเปนจลาจล ผมก าลงฝมอหวงจะเปนใหญในประเทศไทยตอไปกคดตงตวขนเปนเจา มรวมดวยกน ๕ ชมนม คอ ชมนมท ๑ สมเดจพระเจาตากสนมหาราช ครงยงเปนพระยาวชรปราการ เจาเมองก าแพงเพชร ลงไปตงตวเปนใหญอยทเมองจนทบร มหวเมองอยในอ านาจตงแตชายแดนกรงกมพชาขนมาจนถงเมองชลบร เมอถงขางขน เดอน ๑๒ ปกน พ.ศ. ๒๓๑๐ ไดยกกองทพเรอขนมาโจมตทหารพมา ซงรกษาอยทเมองธนบรกบคายโพธสามตนทพระนครศรอยธยา พมาพายแพจนหมดสน แลวปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรยตงเมองธนบรเปนราชธาน ชมนมท ๒ เจาพระยาพษณโลก (เรอง) ตงตวเปนใหญทเมองพษณโลก มอ านาจปกครองตงแตเมองพชยลงมาจนถงเมองนครสวรรค ชมนมท ๓ พระสงฆราชา (เรอน)อยทวดพระฝางเมองสวางคบร (ปจจบนเปนอ าเภอพชย จงหวดอตรดตถ) ตงตวเปนใหญขนเรยกวา เจาพระฝาง มอ านาจปกครองหวเมองทอยเหนอเมองพชยและตดตอกบแพร นาน หลวงพระบาง ชมนมท ๔ พระปลด (เขาใจกนวาชอหน) ผรงเมองนครศรธรรมราช ตงตวเปนใหญทเมองนครศรธรรมราชเรยกกนวาเจานคร มอ านาจปกครองหวเมองทตดตอกบชายแดนมลายขนมาจนเมองชมพร ชมนมท ๕ กรมหมนเทพพพธ ซงพระพมายคมไวทเมองพมาย และยกขนเปนใหญ ณ ทเมองนน เรยกวา เจาพมาย ม

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๗

อ านาจปกครองตลอดอาณาเขตของ นครราชสมา เชน เมองจนทก ปกธงชย บรรมย พทไธสง ชยภม และภเขยว เปนตนเมอสมเดจพระเจากรงธนบรมชยขบไลพวกพมาไปจากพระนครศรอยธยา และมาตงเมอง ธนบรเปนราชธานเรยบรอยแลวกทรงเรมปราบปราม ชมนมอสระทง ๔ ดงกลาวมา โดยยกกองทพไปตเมองพษณโลก เมอฤดน า ปชวด พ.ศ. ๒๓๑๑ แตไปถกอาวธขาศกตองลาถอยกลบมา พอมาถงฤดแลงในปชวดนน กยกกองทพขนไปตเมองนครราชสมา กองทพกรงธนบรทยกไปครงนแบงเปน ๒ กองทพ กองทพทสมเดจพระเจากรงธนบรเสดจคมไปเอง ยกขนไปทางดงพระยาไฟ เขาตทางดานตะวนตกทางหนง ใหพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เมอยงเปนพระมหามนตรคมกองทพขนไปทางชองเรอแตก (เขาใจวาชองสะแกราช) เขาตทางดานใตทางหนง ฝายเจาพมายใหเจาพระยาศรสรยวงศ ผส าเรจราชการแผนดน (คอพระพมาย) เปนแมทพใหญใหมองยาปลดทพพมาทหนสมเดจพระเจากรงธนบรไปจากพระนครศรอยธยาเปนทปรกษา คมกองทพมาตอสรกษาเขตแดน ครงนนก าลงรพลของเจาพมายเหนจะมนอยไมพอรกษาปอมปราการเอาเมองนครราชสมาเปนทมน จงปรากฏวากองทพเจาพระยาศรสรยวงศมาตงคายสกดทางอยทดานจอหอ ขางเหนอเมองนครราชสมาแหงหนงแลวใหบตรซงเปนทพระยาวรวงศาธราชคมกองทพมาตงคายสกดทางอย (เวลานคอ อ าเภอโชคชย) ขางใตเมองนครราชสมาอกแหงหนง กองทพสมเดจพระเจากรงธนบรตไดดานจอหอ จบเจาพระยาศรสรยวงศได กองทพพระมหามนตรและพระราชวรนทรตคายดานกระโทกแตก พระยาวรวงศาธราช หนไปทางเมองเขมรต า กองทพพระมหามนตรกบพระราชวรนทรตามไปตไดเมองเสยมราฐอกเมองหนง เจาพมายรวากองทพเสยทกหลบหน หมายจะไปอาศยเมองเวยงจนทน แตขนชนะกรมการเมองนครราชสมา ตามจบมาถวายสมเดจพระเจากรงธนบรได จงทรงตงใหขนชนะเปนพระยานครราชสมา (ตนสกล กาญจนาคม) แตนนกไดเมองนครราชสมามาเปนเมองขนกรงธนบร แตสมเดจพระเจากรงธนบร ยงตองท าการปราบปรามพวกทตงเปนอสระอน ๆ เมอปราบปรามไดหมดแลวยงตองรบกบพมา

ตอมาอกหลายปจงมไดจดวางรปการปกครองเมองนครราชสมาใหเปนเขอนขณฑมงคง เพราะเหตนนเมอ พ.ศ. ๒๓๑๘ เวลากรงธนบรก าลงตดพน รบพงกบพมา คราวอะแซหวนกมาตเมองเหนอ พระยานางรอง เจาเมองนางรอง อนเปนเมองขนของเมองนครราชสมา ไมชอบกบพระยานครราชสมาแตเดม เหนไดทจงเอาเมองไปขอขนตอเจาโอ ซงครองเมองจ าปาศกดเปนอสระอยในสมยนน ฝายเจาโอคาดวาไทยคงสพมาไมไดกรบไว พระยานางรองกตงแขงเมองไมยอมขนตอเมองนครราชสมา ครนพมาถอยทพไปแลว สมเดจพระเจากรงธนบร จงใหพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกเมอยงด ารงพระยศเปนพระยาจกร เสดจไปปราบปรามเมอ พ.ศ. ๒๓๑๙ เจาพระยาจกรยกกองทพไปยงเมองนครราชสมา แลวใหกองหนาไปจบไดตวพระยานางรองมาช าระความ จงทราบวาเจาเมองจ าปาศกด ก าลงเตรยมกองทพ จงบอกเขามายงกรงธนบร จะขอไปตเมองจ าปาศกดตอไป สมเดจพระเจากรงธนบรจงใหสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาท เมอยงด ารงยศ เปนเจาพระยา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๘

สรสห ยกกองทพหนนเขาไปอกทพหนง เจาพระยาทงสองยกกองทพไปตไดเมองนครจ าปาศกดและหวเมองทางฟาก แมน าโขงฝงซายจนถงเมองอตบอ ไดหวเมองทางรมแมน าโขงขางใตตลอดจนตอแดนกรงกมพชา ซงเวลานนเปนประเทศราชขนตอกรงธนบรอย ไดไปเกลยกลอมหวเมองเขมรปาดง คอ เมองตะลง เมองสรนทร เมองสงขะ เมองขขนธ กยอมสวามภกดขนตอไทยทง ๓ เมอง ในครงนนราชอาณาเขตกรงธนบรขยายตอออกไปตลอดแผนดนสงใน ตอนขางฝายใต เมองนครราชสมาไดปกครองบงคบบญชาเหลาหวเมองทไดใหม เมองนครราชสมาจงเปนเมองส าคญยงขนกวาแตกอน

หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑ ในสมยรชกาลท ๑ ทรงจดการปกครองหวเมองทางแผนดนสงตอนรมแมน าโขงเปนประเทศ

ราช ๓ เมอง คอ เมองเวยงจนทร เมองนครพนม และเมองนครจ าปาศกด ใหเมองนครราชสมาปกครองเมองเขมรปาดงและหวเมองดอนทไมไดขนตอประเทศราชทง ๓ นน และก ากบตรวจตราเมองประเทศราช เหลานนดวย แลวยกฐานะเมองนครราชสมาเปนเมองชนเอก ผส าเรจราชการเมองมยศเปนเจาพระยาเจาพระนครราชสมา คนแรก ชอเดมคอ ปน ณ ราชสมา และในรชกาลน เมองนครราชสมาไดน าชางเผอก ๒ เชอก ทคลองไดในเขตเมองภเขยวขนนอมเกลาถวายและได โปรดเกลาฯ ใหขนระวางเปนพระอนทรไอยราและ พระเทพกญชรชาง ซงเสาทผกชางเผอกเพอสงเขาเมองนครราชสมายงคงเกบรกษาไวในศาลเจาพอชางเผอก อยรมถนนมตรภาพ ตรงขามโรงเรยน สรนารวทยา หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๒ ใน พ.ศ. ๒๓๖๒ มขาคนหนงชอ อายสาเกยดโงง ตงตวเปนผวเศษขนทเมอสลวนทางฝงซาย

แมน าโขง รวมรวบสมครพรรคพวกไดหลายพน ยกทพมาตเมองนครจ าปาศกด เจานครจ าปาศกด (หมานอย) สไมไดตองทงเมองหนมา รชกาลท ๒ จงใหพระยานครราชสมายกกองทพออกไปปราบปราม และสงเจาอนแตงกองทพเมองเวยงจนทนลงมาชวยปราบปรามดวยอกพวกหนง เจาอนจงใหราชบตร (โย) ซงเปนบตรคมกองทพไปถงเมองจ าปาศกดกอนกองทพ เจาพระยานครราชสมา เจาราชบตรรบชนะพวกขบถจบไดตวอายสาเกยดโงงกบพรรคพวกเปนอนมาก สงเขามาถวายยงกรงเทพฯ เมอเสรจจากการปราบขบถครงนน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงพระกรณา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๙

โปรดเกลา ฯ ตงเจาราชบตร (โย) ใหเปนเจาครองนครจ าปาศกด และทรงไววางพระราชหฤทยในเจาอน เจาอนจงมอ านาจตลอดล าแมน าโขงลงมาจนถงฝายใต

หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๓ พ.ศ. ๒๓๖๕ เจาพระยาก าแหงสงครามรามภกด ซงเปนเจาเมองนครราชสมา ไดกราบบงคม

ทลใหทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ แตงตงให ขนภกดชมพล (แล) เปนเจาเมองชยภมเมอป พ.ศ. ๒๓๖๙ ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เจาอนรทธราช (เจาอนวงศ) ผครองนครเวยงจนทน ไดขอครอบครวลาวทเมองสระบรซงถกกวาดตอนมาจากเวยงจนทน ในคราวสงครามครงทไดพระพทธปฏมากรแกวมรกตมาประดษฐานไว ณ กรงธนบรนน เมอไมไดดงประสงคกกอการกบฏโดยยกกองทพจะลงมาตกรงเทพมหานคร เมอเจาอนยกกองทพมาถงเมองนครราชสมาและเขาโจมตเมองนน พระยาปลด (พระยาสรยเดชวเศษฤทธทศทศวชย) ผรกษาเมองไมอย เพราะไปปราบการจลาจลทเมองขขนธ กองทหารของเจาอนจงตเมองนครราชสมาไดโดยงายและกวาดตอนกรมการเมอง ตลอดจนพลเมองทงชายหญงไปเปนเชลย เมอวนท ๑๗ กมภาพนธ ๒๓๖๙ ในระหวางการเดนทางคณหญงโมภรรยาพระปลด ไดคดอบายกบกรมการเมองใหชาวบานเชอฟงทหารผควบคม แกลงท ากลวเกรงและประจบเอาใจจนทหารของเจาอนตลอดจนเพยรามพชย ซงเปนผควบคมใหความไววางใจและพยายามถวงเวลาในการเดนทาง แลวลอบสงขาวถงเจาเมองนครราชสมา เจาพระยาก าแหงสงครามรามภกด (ทองอนทร ณ ราชสมา) และพระยาปลด จนกระทงเดนทางมาถงทงสมฤทธแขวงเมองพมาย ไดพกตงคายคางคนอย ณ ทนน คณหญงโมไดออกอบายใหชาวเมองน าอาหารและสราไปเลยงดผควบคมอยางเตมท จนทหารตางกเมามายไมไดสต หมดความระมดระวง พอตกดกกพรอมกนจบอาวธไลฆาทหารเวยงจนทนตายเปนจ านวนมาก แลวหาชยภมตงมนอย ณ ทนน เจาอนทราบขาวกใหเจาสทธสาร (โป) บตรคนใหญคมก าลงทหารเดนเทาประมาณ ๓,๒๐๐ คน และทหารมาประมาณ ๔,๐๐๐ คน รบรดมาท าการปราบปรามท าการตอสรบกนถงตลมบอน แตคณหญงโมกจดขบวนทพ กรมการผใหญคมพลผชาย ตวคณหญงโมคมพลผหญงออกต กองทพพวก เวยงจนทนแตกยบเยน พอดเจาอนไดขาววากองทพจากกรงเทพฯ ยกขนมาชวยชาวเมองนครราชสมา จงตองรบถอนก าลงออกจากเมองนครราชสมา เมอวนท ๒๓ มนาคม ๒๓๖๙ วรกรรมทคณหญงโมไดประกอบขนททงสมฤทธครงนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ สถาปนาคณ หญงโมด ารงฐานนดรศกด เปนทาวสรนาร และพระราชทานเครองยศทองค าประดบเกยรตดงน

- ถาดทองค าใสเชยนหมาก ๑ ใบ - จอกหมากทองค า ๑ ค

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๐

- ตลบทองค า ๓ เถา - เตาปนทองค า ๑ อน - คณโฑทองค า ๑ ใบ - ขนน าทองค า ๑ ใบ ในป พ.ศ. ๒๓๗๖ กองทพนครราชสมาไดเปนก าลงส าคญในการท าสงครามกบญวนใน

ดนแดนเขมร เพอขบไลญวนออกจากเขมร เจาพระยานครราชสมา (ทองอนทร ณ ราชสมา) ไดรวมกบเจาพระยาบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) ท าการรบดวยความสามารถ ป พ.ศ. ๒๓๗๗ เจาพระยานครราชสมาไดน าชาง พลายเผอกหางด า ขนนอมเกลา ฯ ถวายพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และโปรดเกลาฯ ใหสมโภชขนระวางเปน พระยามงคลนาดนทร ป พ.ศ. ๒๓๘๐โปรดเกลาฯ ใหเจาพระยานครราชสมาท านบ ารงเมองพระตะบองใหมนคงแขงแรงยงขน โดยน าชาวเมองนครราชสมาจ านวน ๒,๐๐๐ คน ไปปฎบตงานดวยความเรยบรอย ป พ.ศ. ๒๓๘๓ เจาพระยานครราชสมา (ทองอนทร ณ ราชสมา) พรอมดวยบตร (พระยาภกดนชต) คมก าลงพลไปปรามกบฏนกองคอมทเมองพระตะบอง เพราะนกองคอมไดปกครองเมองพระตะบองแทนพระยาอภยภเบศร แลวคดกบฏไปฝกใฝกบญวณ โดยจบกมกรรมการเมองพระตะบอง รวมทงนองชายของเจาพระยา นครราชสมา (พระยาราชานชต) และกวาดตอนครอบครวหนไป ทพจากนครราชสมาขบเคยว จนถงป พ.ศ. ๒๓๘๖ เจาพระยานครราชสมาไดลมปวย จงกลบมาพกรกษาตวทเมองนครราชสมา ท าใหการรบยดเยอตอไปอก ซงการท าสงครามกบญวนน เมองนครราชสมาเปนก าลงส าคญของราชการทพมาโดยตลอด ป พ.ศ. ๒๓๘๗ เมองนครราชสมาไดน าชางพลาย ๓ เชอก นอมเกลาถวายรชกาลท ๓ คอ พลายบาน พลายเยยว พลายแลม ป พ.ศ. ๒๓๘๘ ไดน าชางพลาย ๒ เชอก นอมเกลาถวายรชกาลท ๓ อกครง คอ พลายอเทน และพลายสาร หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๔ เมองนครราชสมามความเจรญมากขน เปนศนยกลางการคาขายของหวเมองทางตะวนออก

เพราะมสนคาทพอคาตองการมาก เชน หนงสตว เขาสตว นอแรด งา และไหม พวกพอคาเดนทางมาซอสนคาเหลานแลวสงไปจ าหนายทกรงเทพฯ และซอสนคาจากกรงเทพฯ มาจ าหนายในหวเมองตะวนออก โดยตลาดกลางอยทเมองนครราชสมาในรชกาลน ทรงปรารภวาควรจะมราชธานหางทะเลไวอกสก ๑ แหงทรงพระราชด ารวาควรเปนเมองนครราชสมา จงโปรดเกลา ใหพระปนเกลาเจาอยหวเสดจขนไปทรงตรวจภมประเทศ พรอมดวยสมเดจพระเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ สมหพระกลาโหมเมอไดทรงตรวจพจารณาแลว ทรงเหนวายงไมเหมาะสม เพราะเมองนครราชสมาอตคตน า

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๑

และการคมนาคมกยงล าบาก รชกาลท ๔ จงทรงเปลยนพระทยมาสรางพระราชวงทเมองลพบรแทน และพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ไดทรงกราบทลขอใหเปลยนนามการเรยกดงพระยาไฟเสยใหมวาดงพระยาเยน เพอไมใหคนครนครามหรอไมกลาเดนทางผานเขาไป หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๕ ในสมยรชกาลท ๕ พ.ศ. ๒๔๑๗ พวกฮอไดเขามารกรานเมองหนองคายหลายครง และเมอง

นครราชสมากเปนก าลงส าคญ ในการจดก าลงทพ ไปปราบฮอ สวนวธการปกครองเมองนครราชสมา ไดเรมเปลยนแปลงเมอ ร.ศ. ๑๑๐ (พ.ศ. ๒๔๓๔) โดยโปรดฯ ใหรวบรวมหวเมองในเขตทราบสงเปน ๓ มณฑล คอ

๑. มณฑลลาวพวน ม เมองหนองคายเปนทวาการมณฑล ๒. มณฑลลาวกาว ม เมองนครจ าปาศกดเปนทวาการมณฑล ๓. มณฑลลาวกลาง ม เมองนครราชสมาเปนทวาการมณฑล ส าหรบมณฑลลาวกลางนนมกรมหลวงสรรพสทธประสงคเปนขาหลวงใหญ ตอมาเมอไดจด

หวเมองเปนมณฑลเทศาภบาลทวทงพระราชอาณาเขต ใหเปลยนนามมณฑล ทง ๓ เสยใหม คอ มณฑลลาวพวน เปน มณฑลอดร , มณฑลลาวกาว เปน มณฑลรอยเอด และมณฑลอบล มณฑลลาวกลาง เปนมณฑลนครราชสมา เหตการณส าคญอน ๆ ทเกยวของกบเมองนครราชสมาในรชกาลท ๕ น คอ ในดานการคมนาคม ไดมการสรางทางรถไฟจากกรงเทพฯ ถงนครราชสมา ใน พ.ศ. ๒๔๓๔ ซงเปนทางรถไฟของรฐบาลสายแรก และพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดเสดจเปดทางรถไฟเมอวนท ๒๑ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๔๓ ซงเปนประโยชนตอเมองนครราชสมาจนเทาทกวนน ในป พ.ศ. ๒๔๔๗ สมเดจพระบรมโอรสาธราชเจาฟามหาวชราวธ สยามมงกฏราชกมาร ไดเสดจตรวจราชการมณฑลนครราชสมา และตอมาไดมการทดลอง การเกณฑทหาร แบบใหมทมณฑลนครราชสมาเปนแหงแรก ปรากฏวาไดผลดจงขยายไปยงมณฑลอน ๆ

หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๖ ใน พ.ศ. ๒๔๕๖ สมเดจพระพนปหลวง (สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ) เสดจกรม

ทหารมาท ๕ ทมณฑลนครราชสมาและทรงรบต าแหนงผบงคบการพเศษ กรมทหารมาท ๕ มณฑล

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๒

นครราชสมา ในป พ.ศ. ๒๔๖๓ สมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟากรมหลวงนครสวรรควรพนต เสนาธการทหารบก เสดจตรวจราชการทหารทมณฑลนครราชสมา

หมายเหต : ทมาจากหนงสอประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๒๖

สมยกรงศรอยธยาสมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถไดเสดจเยยมพสก

นกรภาคตะวนออกเฉยงเหนอครงแรก และไดเสดจพระราชด าเนนมาเยยมพสกนกรชาวเมองนครราชสมาอกหลายครง เชน เสดจทอด พระเนตรการเรยนการสอนหลกสตรมธยมแบบประสมทโรงเรยนสรนารวทยา , เสดจท าพธเปดอาคารเรยนโรงเรยนบญวฒนา เปนตน ยงความปลาบปลมในพระมหากรณาธคณแกชาวนครราชสมาเปนลนพน

การปกครองสวนภมภาค แบงปกครองแบงออกเปน 32 อ าเภอ 289 ต าบล 3743 หมบาน เนอทรวม 20,493.968

ตารางกโลเมตร ๑. อ าเภอเมองนครราชสมา ๑๗. อ าเภอชมพวง ๒. อ าเภอครบร ๑๘. อ าเภอสงเนน ๓. อ าเภอเสงสาง ๑๙. อ าเภอขามทะเลสอ ๔. อ าเภอคง ๒๐. อ าเภอสคว ๕. อ าเภอบานเหลอม ๒๑. อ าเภอปากชอง ๖. อ าเภอจกราช ๒๒. อ าเภอหนองบญมาก ๗. อ าเภอโชคชย ๒๓. อ าเภอแกงสนามนาง ๘. อ าเภอดานขนทด ๒๔. อ าเภอโนนแดง ๙. อ าเภอโนนไทย ๒๕. อ าเภอวงน าเขยว ๑๐. อ าเภอโนนสง ๒๖. อ าเภอเทพารกษ ๑๑. อ าเภอขามสะแกแสง ๒๗. อ าเภอเมองยาง ๑๒. อ าเภอบวใหญ ๒๘. อ าเภอพระทองค า ๑๓. อ าเภอประทาย ๒๙. อ าเภอล าทะเมนชย ๑๔. อ าเภอปกธงชย ๓๐. อ าเภอบวลาย ๑๕. อ าเภอพมาย ๓๑. อ าเภอสดา ๑๖. อ าเภอหวยแถลง ๓๒. อ าเภอเฉลมพระเกยรต

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๓

เศรษฐกจ นกลงทนทงในประเทศไทยและตางชาตตางใหความส าคญกบจงหวดนมาก จงไดตงฉายา

ใหกบจงหวดนวาเปน "มหานครแหงอสาน" เปนเสมอนเมองหลวงของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพราะเปนศนยกลางทางดานตาง ๆ ของภมภาค ไดแก การปกครอง การศกษา การสาธารณสข การคมนาคมขนสง การอตสาหกรรม การเงนการธนาคาร การพาณชย การลงทน การสอสารโทรคมนาคม ฯลฯ มค าขวญของเมองโคราชวา มหานครแหงอสาน เมองศนยกลางทางเศรษฐกจ ประตเชอมโยงพนธมตร สรางเศรษฐกจสสากล

กลมประชากร ปจจบนจงหวดนครราชสมามประชากรมากเปนอนดบหนงของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และมากเปนอนดบสองของประเทศรองจากกรงเทพมหานคร ประกอบดวยประชากรหลากหลายเชอชาตหรอหลายชาตพนธ แตกลมชาตพนธในจงหวดนครราชสมาทมจ านวนมากมอยสองกลมใหญคอ ไทย (หรอเรยกอกอยางวา ไทยโคราช) และอกกลมคอ ลาว (หรอไทยอสาน) และมชนกลมนอยอกไดแก มอญ กย (หรอสวย) ชาวบน จน ไทยวน ญวน และแขก ไทย

ชาวไทยสยามเกบน าตาลกลมชาตพนธไทยทอยในนครราชสมาเรยกอกอยางวา ไทยโคราช เปนคนกลมใหญทสดในจงหวดนครราชสมา คนกลมนใชภาษาเหมอนไทยในสวนกลาง เพยงแตเสยงวรรณยกตเพยนไปบาง และมค าศพทส านวนบางอยางทมลกษณะเปนของตนเอง เดมถนนชาวพนเมองเปนละวา ชาวไทยไดอพยพเขามาอยอาศย สมยกรงศรอยธยา พระเจาอทองใหขนหลวงพะงวยกกองทพมารวบรวมดนแดนแถบนเขากบกรงศรอยธยา พระเจาอทองโปรดฯ ใหกองทหารอยธยาตงดานอยประจ า และสงชางชาวอยธยามากอสรางบานเรอนและวดวาอารามเปนอนมาก ชาวไทยอยธยาไดอพยพเขามาอยอาศยเพมขนในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช และไดอพยพมาอยนครราชสมาอกระลอกหนงคอ คราวเสยกรงครงท ๒ โดยมชาวไทยชายฝงทะเลภาคตะวนออกไดอพยพเขามาเพมดวย ชาวไทยกลมนและชาวไทยพนเมองเดม (เขาใจวาเปนชาวสยามลมน ามล (ไท-เสยม) อาจมเขมรและมอญปนอยดวย) สบเชอสายเปนชาวไทยโคราชและรกษาขนบธรรมเนยมประเพณสบทอดกนมา

กลมไทยโคราชเปนกลมทแสดงเอกลกษณของเมองนครราชสมา เพราะส าเนยงแตกตางจากกลมอน เปนกลมทพดภาษาไทยโคราชซงคลายคลงภาษาไทยกลางแตส าเนยงเพยน เหนอ หวนสน เกนเสยง มค าไทยลาว (อสาน) ปะปนบางเลกนอย ชาวไทยโคราชแตงกายแบบไทยภาคกลาง รบประทานขาวเจา อาหารทวไปคลายคลงภาคกลาง ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมคลาย

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๔

ไทยภาคกลาง ปจจบน กลมไทยโคราชอาศยอยในทกอ าเภอในจงหวดนครราชสมา ยกเวนบางอ าเภอทมชาวไทยลาวมากกวา (อ าเภอบวใหญ ปกธงชย และสงเนน) และยงพบชาวไทยโคราชในบางสวนของจงหวดสระบร จงหวดลพบร จงหวดชยภม (อ าเภอบ าเหนจณรงคและจตรส) และจงหวดบรรมย (อ าเภอเมองบรรมย นางรอง และละหานทราย)

ลาว ลาว (ลาวเวยง ไทยลาว หรอไทยอสาน) เปนกลมหนงทมจ านวนประชากรมากรองจากกลม

ไทยโคราช แตอพยพเขามาทหลง อาศยอยมากในบางอ าเภอของจงหวดนครราชสมา เชน อ าเภอบวใหญ ปกธงชย สงเนน และบางสวนของอ าเภอประทาย หวยแถลง ชมพวง และสคว เปนตน ไทยอสานพดภาษาอสานและมขนบธรรมเนยมประเพณเหมอนชาวอสานทวไป กลมไทยอสานอพยพเขามาอยในจงหวดนครราชสมาหลายรน สวนใหญอพยพเขามาอยสมยสงครามปราบปรามเมองเวยงจนทน สมยธนบร มการกวาดตอนครอบครวลาวเขามาอยในหวเมองชนใน และอพยพเขามาโดยสมครใจเพมขนในระยะหลง มอญ

มอญจากการส ารวจส ามะโนประชากรของจงหวดนครราชสมา เมอป พ.ศ. ๒๔๔๖ ในสมยรชกาลท ๕ พบวา มชาวมอญอยจ านวน ๒,๒๔๙ คน จากจ านวนประชากรของนครราชสมา ๔๐๒,๖๖๘ คน ชาวมอญอพยพเขามาอยบรเวณเมองนครราชสมา ตงแตป พ.ศ. ๒๓๑๘ ในสมยกรงธนบร สมเดจพระเจากรงธนบร พระราชทานครวมอญทอพยพเขามาสวามภกด มพระมหาโยธา (เจง) เปนหวหนา แบงใหพระยานครราชสมาน าขนมาอยทเมองนครราชสมา ตงครวมอญทล าพระเพลง เขตอ าเภอปกธงชยทบานพลบพลา อ าเภอโชคชย พระยาศรราชรามญผเปนหวหนาพาญาตพนองมาอยในเมองเปนสายกองสวยทอง ตงบานเรอนเรยกวาบานมอญ เมอเกดกบฎเจาอนวงศ เมอป พ.ศ. ๒๓๓๖ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวไดโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยามหาโยธา (ทอเรย) คมกองมอญมาสมทบมารวมรบกบก าลงฝายไทย เมอเสรจศกแลวพวกมอญเหนเมองปกธงชยอดมสมบรณจงมาตงถนฐาน ปจจบนชาวมอญในนครราชสมายงรกษาวฒนธรรมประเพณมอญไว เชน ภาษา การไหวผ การเลนสะบาในเขตบานทาโพธ บานส าราญเพลง ต าบลนกออก อ าเภอปกธงชย ประกอบอาชพท านา ท าสวน ท าเครองปนดนเผา ภาษามอญจะใชพดในชาวไทยมอญทอายเกน ๖๐ ปขนไป คนรนหลงจากนจะพดภาษาไทยโคราชทงสน

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๕

สวย สวย หรอ ขา เปนชนพนเมองของหวเมองเขมรปาดงและเมองนครราชสมา พดภาษาตระกล

มอญ-เขมร ไดอยในพนทนกอนทคนไทยจะเขามามอทธพลเหนอดนแดนบรเวณลมแมน ามลตอนบน เมอป พ.ศ. ๒๓๖๒ เจาเมองนครราชสมา (ทองอนทร) ตขาได แลวน ามายงเมองนครราชสมา ภาษาสวย เปนภาษาของชาวสวยทอพยพมาจากจงหวดสรนทร จงหวดศรสะเกษ และจงหวดบรรมย ทมาตงหลกแหลงอยท ต าบลหวยแถลง อ าเภอหวยแถลง ปจจบนมเฉพาะผทอายเกน ๔๐ ปขนไป ทยงคงใชภาษาสวยในกลมของตนเอง นอกจากนนจะใชภาษาไทยโคราชเปนพน

ญฮกร ญฮกร หรอ เนยะกล เปนชนกลมนอยทอาศยอยตามไหลเขาหรอเนนเขาเตย ๆ บรเวณดาน

ในของทราบสงโคราช ชาวบนอาจสบเชอสายมาจากคนในสมยทวารวด อยในบางหมบานของอ าเภอปกธงชย อ าเภอครบร และอ าเภอหนองบญมาก ภาษาชาวบน เปนภาษาตระกลมอญ-เขมร ปจจบนชาวบนพดภาษาชาวบนเฉพาะผทอายเกน ๖๐ ปขนไป นอกจากนนใชภาษาไทยโคราช

ไทยยวน ไทยยวน หรอ ไทยโยนก เปนเผาไทยในภาคเหนอของไทย ไดอพยพเขามาอยทอ าเภอสคว

สองทางดวยกนคอ พวกแรกอพยพจากทางเหนอมาอยทอ าเภอเสาไห จงหวดสระบร ตอมาเจาเมองสระบรตองการตงกองเลยงโคนมทเมองนครจนทก จงไดแบงครอบครวชาวไทยยวนจากอ าเภอเสาไหไปอยทอ าเภอสคว สวนอกพวกหนงอพยพมาจากเวยงจนทน ชาวไทยยวนยงรกษาประเพณและวฒนธรรมแบบโยนกไวไดดมาก ภาษาไทยยวน ใชพดในหมไทยยวนดวยกนเองซงมอยประมาณ ๕,๐๐๐ คน ในเขตอ าเภอสคว ในทองทต าบลลาดบวขาว ต าบลสคว และต าบลบานหน

นอกจากนยงมกลม ชาวจน ชาวเวยดนาม และชาวแขก

ประวตศาสตรและศลปวฒนธรรม ประตเมอง ในสมยแผนดน สมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ. ๒๑๙๙ - พ.ศ. ๒๒๓๑) มพระราชด ารวา

ดนแดนภาคอสานเปนฉนวนปองกนการรกรานของขแมร (เขมร) ลาว ญวน และเปนหวเมองใหญควบคมเขมรปาดงทขนแกไทย ขณะนน มเมองเสมา เมองโคราช และเมองพมาย เปนชมชนใหญ ควรจะตงเปนหนาดานได จงโปรดใหสรางเมองทมปอมปราการแบบฝรง ในฐานะเมองส าคญชายพระราชอาณาเขต โดยเกณฑชางจากกรงศรอยธยา เกณฑแรงงานจากเมองโคราช กบเมองเสมา ชวยกนสรางเมองใหม หางจากเมองโคราชเกาในทองท อ าเภอสงเนน ไปทางทศตะวนออก ๘๐๐ เสน (๓๒

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๖

กโลเมตร) ซงกคอ พนทตวเมองเกา บรเวณเขตก าแพงเมอง และคเมองในปจจบน มนายชางชาวฝรงเศสเปนผวางผงเมอง ผงเมองมลกษณะเปนสเหลยม รปกลองชยเภร มความกวางประมาณ ๑,๐๐๐ เมตร (มาตราวดของไทย : ๒๕ เสน) ยาวประมาณ ๑,๗๐๐ เมตร (มาตราวดของไทย : ๔๓ เสน) มพนทภายในประมาณ ๑,๐๐๐ ไร ( ๑.๖๐ ตร.กม.) ขดคกวาง ๒๐ เมตร (๑๐ วา) และลก ๖ เมตร (๓ วา) ยาวลอมรอบเมอง มโครงขายถนนภายใน ตดกนมรปแบบเปน ตารางหมากรก (Grid pattern system) กอสรางก าแพงเมอง โดยกออฐขนจากหนศลาแลง มความสง ๖ เมตร (๓ วา) ยาวโดยรอบ ๕,๒๒๐ เมตร (๒,๖๑๐ วา) บนก าแพงมใบเสมาโดยรอบ จ านวน ๔,๓๐๒ ใบ เดมนน กอนการกอสรางก าแพงเมอง ใบเสมาบนก าแพง ไดออกแบบไวใหมลกษณะเปนรปสเหลยมตามแบบของฝรง แตตอมาเมอมการกอสราง พระยมราช (สงข) เจาเมองนครราชสมา ไดเปลยนแปลงลกษณะใบเสมาใหเปนแบบของไทยแทน มปอมประจ าก าแพง และปอมตามมมก าแพงรวม ๑๕ ปอม มประตเมองกวาง ๓ เมตร (๑ วา ๒ ศอก) จ านวน ๔ ประต โดยประตเมองทง ๔ เปนทางเขาออกเมองทงสทศ บรเวณซมประตเมอง จะมหอยามรกษาการณ - เชงเทน รปแบบเปนทรงไทยโบราณ ศลปะสมยอยธยา หลงคามงดวยกระเบองดนเผา มชอฟาใบระกาเหมอนกนหมดทกแหง มชอเรยกประตเมองทง ๔ นวา

๑. ประตชมพล ๒. ประตพลแสน ๓. ประตพลลาน ๔. ประตไชยณรงค เมอระยะเวลาผานไป สงกอสรางบางอยางไดถกท าลายลง เมอครงทไดเกดศกกบเจาอนวงศ

แหงกรงเวยงจนทน ทไดเขามายดเมองนครราชสมา กอรปกบสวนหนงถกสภาพภมอากาศ และ ภยธรรมชาต เชน แสงแดด ลม และ ฝน ท าลายเสยหายไปบาง ท าใหทรดโทรมลง เหลอแตเพยง ประตเดยวกคอ ประตชมพล ทยงหลงเหลอโครงสรางเดมไวอย ปร ประตชมพล ประตพลแสน ประตพลลาน ประตไชยณรงค

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๗

การขนคนทางโบราณคด ณ บานโนนวด

ปราสาทหนพนมวน ปราสาทหนพนมวน ตงอยทบานมะคา ต าบลโพธ ถนนสายโคราช-ขอนแกน จงหวด

นครราชสมา เปนโบราณสถานสถาปตยกรรมในคตความเชอของเขมรโบราณ สรางราวพทธศตวรรษท ๑๖-๑๗ เพอเปนเทวสถาน ตอมาภายหลงดดแปลงเปนพทธสถาน เปนปราสาทหนทมขนาดใหญเปนอนดบ ๕ ของประเทศไทย

ตวปราสาทหนพนมวน สรางเปนปรางคมฉนวน (ทางเดน) ตดตอกนเปนรปสเหลยมยาว ๒๕.๕๐ เมตร กวาง ๑๐.๒๐ เมตร พระปรางคมประตซม ๓ ดาน ซมประตดานทศเหนอ ประดษฐานพระพทธรปยนปางประธานอภย ๑ องค ลกษณะศลปะแบบอยธยา รอบปราสาทเปนลานกวางมระเบยงคดกอดวยหนกวาง ๕๔ เมตร ยาว ๖๓.๓๐ เมตร ประกอบดวยประตทางเขา ๔ ทศ ทางดานทศตะวนออกม “บาราย” หรอสระน าขนาดใหญประจ าชมชน เรยกวา "สระเพลง"

แหลงโบราณคดบานโนนวด แหลงโบราณคดบานโนนวด คอแหลงโบราณทมหลมขดคนทางโบราณคดทใหญทสด และม

ความตอเนองทางวฒนธรรมทยาวนานทสดในประเทศไทย ณ เวลาน นบไดตงแตยคหนใหม ส ารด เหลก เรอยมากระทงยคปจจบน กวา ๒๐๐ ชวอายคน ตวแหลงขดคนตงอยในเขตต าบลพลสงคราม อ าเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา ภายในไดมขดพบหลมศพ กระดกมนษย เครองประดบ และไหโบราณลวดลายงดงาม ซงมอายอานามใกลเคยงกบแหลงโบราณคดบานเชยงทจงหวดอดรธาน คอประมาณ ๔,๕๐๐ ป และในอนาคตจะมการสนบสนนใหขนทะเบยนมรดกโลกอกดวย

โครงการศกษาวจย “The Development of An Iron Age Chiefdom : Phase Twor” เปนอกโครงการหนงทไดรบอนญาตจากภารกจการตางประเทศ ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ใหเขามาศกษาคนควาทางโบราณคดในประเทศ ซงเปนความรวมมอระหวางกรมศลปากร และมหาวทยาลยโอทาโก ประเทศนวซแลนด ซงด าเนนการระหวาง พ.ศ. ๒๕๓๘ ถง ๒๕๔๒ ในบรเวณบานโนนวด ต าบลพลสงคราม อ าเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา เพอศกษาเรองราวของคนใน

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๘

ประวตศาสตร กอนทจะพฒนาเขาสอารยธรรมอยางแทจรงในชวงครสตกาล สาเหตทเลอกศกษาในบรเวณน เนองจากปรากฏหลกฐานชดเจนวา มอารยธรรมเขมรโบราณทเกาแก คอ ปราสาทหนพมาย ปราสาทหนพนมวน และปราสาทหนพนมรง อนเปนถนก าเนดของกษตรยทส าคญของราชวงศหนงของเขมรโบราณ คอ มหธรประ และหลงจากโครงการศกษาวจย : The Development of An Iron Age Chiefdom : Phase Two สนสดโครงการลง และไดขอมลในปรมาณมาก ดร.ไนเจล ชาง นกโบราณคด จากมหาวทยาลยเจมสคกประเทศออสเตรเลย จงสนใจเขามาศกษาวจยการเปลยนแปลงของสงคมลมแมน ามลตอนบน Environment Change and Society before Angkor : Ban Non Wat and the upper Mun River Catchment in Prehistory เพอเปนการคนควาเพมเตมในสวนของวถชวตในรอบ ๕,๐๐๐ ป การแกปญหาสภาวะแวดลอม โดยเฉพาะปญหาการขาดแคลนน า และปญหาน าทวม โดยเรมจากการเขามาตงถนฐานของสงคมชาวนาสมยแรกสดในบรเวณน ตอดวยการเขามาของเทคโนโลยการใชโลหะเปนครงแรกๆ จากภายนอก คอ การใชทองแดง ส ารด และเหลก จากนนจงมการเกดขนของสงคมแบบรฐ มผน าของสงคม ซงมความเกยวพนกบอารยธรรมทวารวดในภาคกลางของประเทศไทยและอายธรรมแหงเมองพระนครในประเทศกมพชาในระยะเวลาตอมา

ปราสาทหนพมาย เมองพมายเปนเมองทสรางตามแบบแผนของศลปะขอม มลกษณะเปนเวยงสเหลยม ชอ

พมาย นาจะมาจากค าวา วมาย หรอ วมายประ ทปรากฏในจารกภาษาขอมบนแผนหนตรงกรอบประตระเบยงคดดานหนาของปราสาท จากหลกฐานศลาจารกและศลปะสรางบงบอกวา ปราสาทหนพมายคงเรมสรางขนสมยพระเจาสรยวรมนท ๑ ราวพทธศตวรรษท ๑๖ ในฐานะเทวสถานของศาสนาพราหมณ รปแบบของศลปะเปนแบบบาปวนผสมผสานกบศลปะแบบนครวด ซงหมายถงปราสาทนไดถกดดแปลงมาเปนสถานททางศาสนาพทธในสมยพระเจาชยวรมนท ๗ เมออทธพลของวฒนธรรมขอมเรมเสอมลงหลงรชสมยของพระเจาชยวรมนท ๗ และมการสถาปนาอาณาจกรสโขทยในเวลา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๑๙

ตอมา เมองพมายคงจะหมดความส าคญลง และหายไปในทสด เนองจากไมปรากฏหลกฐานเกยวกบเมองพมายเลยในสมยสโขทย

ในป พ.ศ. ๒๔๗๙ กรมศลปากรไดประกาศขนทะเบยนปราสาทหนพมายเปนโบราณสถาน และไดจดตงเปน อทยานประวตศาสตรพมาย ในวนท ๑๒ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๒ โดยไดด าเนนการปรบปรงจดตงถง ๑๓ ป รวมมอกนระหวางกรมศลปากร และประเทศฝรงเศส ตงแตป พ.ศ. ๒๕๑๙-๒๕๓๒ ซงสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ไดเสดจฯ พระราชด าเนน เปนองคประธานในพธเปดอทยาน

ตวอทยานตงอยฟากทศตะวนออกของแมน ามล บนพนท ๑๑๕ ไร วางแผนเปนรปสเหลยมผนผา กวาง ๕๖๕ เมตร ยาว ๑,๐๓๐ เมตร ลกษณะพเศษของปราสาทหนพมาย คอ ปราสาทหนแหงนสรางหนหนาไปทางทศใต ตางจากปราสาทหนอนๆทมกหนไปทางทศตะวนออก สนนษฐานวาเพอใหหนรบกบเสนทางตดมาจากเมองยโศธรประ เมองหลวงในสมยนนของขอม ซงเขามาสเมองพมายทางทศใต

สงกอสรางทนาสนใจภายในอทยานประวตศาสตรพมาย พลบพลาตงอยบรเวณดานหนาก าแพงชนนอก ดานซายมอของทางเดนเขาสตวปราสาท เปนอาคารรปสเหลยมผนผา เดมเรยกกนวา "คลงเงน" จากต าแหนงทตงสนนษฐานวาคงเปนทพกเตรยมพระองคส าหรบกษตรย หรอเจานายชนสงทเสดจมาประกอบพธกรรมทางศาสนา รวมทงเปนสถานทพกจดขบวนสงของถวายตางๆ จากการขดแตงบรเวณนเมอป พ.ศ. ๒๕๑๑ ไดพบโบราณวตถจ านวนมาก มทงรปเคารพ เครองประดบ และเหรยญส ารด เปนเหตใหเรยกกนวา "คลงเงน"

สะพานนาคราช ปราสาทหนพมายตงอยบรเวณดานหนาทางเขาโคประดานทศใตสรางดวยหนทราย มผงเปนรปกากบาท กวาง ๔ ม. ยาว ๓๑.๗๐ ม. ยกพนสง ราวสะพานท าเปนตวนาค ทปลายราวสะพานท าเปนรปนาคราชชคอแผพงพานเปนรปนาค ๗ เศยร สะพานนถอเปนจดเรมตนในการเดนทางเขาสศาสนสถานอนศกดสทธตามคตความเชอเรองจกรวาล เชอวาเปนเสนทางเชอมระหวางโลกมนษยกบโลกสวรรค คตนถอสบกนมาในศาสนาฮนดและพทธศาสนานกายมหายาน

ซมประตซมประตหรอโคประ ตงอยกงกลางของแนวก าแพงแกว อยในแนวตรงกนหมดทง ๔ ดาน คอ ทศเหนอ-ใต อยตรงกงกลางของก าแพง ทศตะวนออก-ตะวนตกคอนไปทางเหนอเลกนอย ผงโดยรอบของซมประตมลกษณะเปนรปกากบาท จากก าแพงแกวเขามาดานในเชอกนวาเปนดนแดน

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒๐

ของโลกสวรรค อนเปนทอยของเทพเจาชาลาทางเดน ชาลาทางเดนกอสรางดวยหนทราย เชอมตอระหวางซมประตดานทศใตของระเบยงคดทลอมรอบ

ปราสาทประธาน โดยท าทางเดนยกพนสงประมาณ ๑ เมตร แบงเปน ๓ ชองทางเดน ผงท าเปนรปกากบาท จากการบรณะพบเศษกระเบองมงหลงคาและบราลดนเผาจ านวนมาก สนนษฐานวาเดมคงเปนระเบยงโปรง หลงคามงกระเบอง รองรบดวยเสาไม ซมประตและระเบยงคดเปนอาคารกอดวยหนทรายยกพนสง อยลอมรอบปราสาทประธาน ระเบยงคดมลกษณะคลายก าแพงแกวทง ๔ ดาน โดยมต าแหนงทตงตรงกบแนวของประตเมอง และประตทางเขาปราสาทประธาน ปรากฏหลกฐานส าคญทซมประตดานทศใต บรเวณกรอบประตพบจารกภาษาเขมร อกษรขอมโบราณ ระบศกราชตรงกบ พ.ศ. ๑๖๕๑-๑๖๕๕ กลาวถงการสรางรปเคารพ การสรางเมอง ตลอดจนปรากฏพระนามของขนนางชนสง และพระนางมหากษตรยคอ พระเจาธรณนทรวรมนท ๑

ปราสาทประธานเปนสวนส าคญทสดของปราสาทหนพมาย เปนปราสาทองคใหญ สรางขนราวพทธศรรตวรรษท ๑๖-๑๗ กอสรางดวยศลาทรายสขาวหนหนาไปทางทศใต ซงแตกตางจากศาสนสถานแบบขอมในทอนๆ ซงมกจะหนหนาไปทางทศตะวนออก ปราสาทประธานประกอบดวยสวนส าคญ ๒ สวนคอ มณฑป และ เรอนธาต มการจ าหลกลวดลายประดบตามสวนตางๆ เชน หนาบน ทบหลง มกจ าหลกเปนภาพเลาเรองรามเกยรตและเรองราวทางพทธศาสนา ยกเวนทางดานทศใต จ าหลกเปนภาพศวนาฏราช ภายในเรอนธาตเปนสวนส าคญทสดเรยกวา หองครรภคฤหะ เปนทประดษฐานรปเคารพส าคญ พนหองตรงมมดานทศตะวนออกเฉยงเหนอมรองน ามนตตอลอดผานพนหองออกไปทางดานนอก เรยกวา ทอโสมสตร

ปรางคหนแดง สรางขนราวปลายพทธศรรตวรรษท ๑๗ ตงอยทางดานขวาของปรางคประธาน มมขยนออกไปทง ๔ ทศ เหนอกรอบประตทางเขาดานทศเหนอ มทบหลงหนทรายจ าหลกภาพเลาเรองมหากาพยมหาภารตะ ตอนกรรณะลาหมปา สวนกรอบประตดานอนคงเหลอรองรอยเฉพาะเสาประดบกรอบประตศลปะแบบเขมรประดบอย

หอพราหมณ เปนอาคารกอดวยหนทรายและศลาแลง ตงอยบนฐานเดยวกนกบบปรางคหนแดง ในป พ.ศ. ๒๔๙๓ ไดคนพบศวลงค สลกดวยหนทรายจ านวน ๗ ชนอยภายในหอพราหมณ เชอกนวาอาคารหลงนคงเปนสถานทประกอบพธทางศาสนาพราหมณ แตจากรปแบบและต าแหนงทตงเดมคงเปนทตงของบรรณาลยมากกวา

ปรางคพรหมทต ลกษณะของปรางคองคน สรางดวยศลาแลงตงอยดานหนาของปราสาทประธานทางดานทศตะวนออกเฉยงใต ฐานเปนรปสเหลยมจตรส ประตท าเปนมขยนออกไปทง ๔ ทศ

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒๑

ภายในองคปรางคพบประตมากรรมส าคญ ๒ ชน คอ ประตมากรรมรปบคคลขนาดใหญอยในทานงขดสมาธ สลกดวยหนทราย สนนษฐานวาเปนรปจ าลองของพระเจาชยวรมนท ๗ ชาวบานเรยกวา ทาวพรหมทต สวนอกรปเปนรปสตรนงคกเขาสลกดวยหนทราย สวนศรษะและแขนหกหายไป เชอกนวาเปนรปของพระนางชยราขเทวมเหส ชาวบานเรยกตามนยายพนบานวา นางอรพม ปจจบนประตมากรรมทง ๒ ชนนจดแสดงอยในพพธภณฑสถานแหงชาตพมาย

บรรณาลย ตงอยบรเวณลานชนนอก ระหวางก าแพงแกวและซมประตระเบยงคด ดานทศตะวนตกเปนอาคาร ๒ หลงขนาดเดยวกน ผงอาคารเปนรปสเหลยมผนผายกพนสง กอดวยหนทรายกนเปนหองยาวตลอดแนว พบรองรอยหลมเสารปสเหลยมจตรส เดมคงเปนหลงคาเครองไมมงกระเบอง เชอกนวาบรรณาลยคอสถานทเกบรกษาคมภรอนศกดสทธทางศาสนา

ธรรมชาต สงแวดลอม อทยานแหงชาตเขาใหญ

อทยานแหงชาตเขาใหญ ตงอยในเขตพนท ๔ จงหวด ๑๑ อ าเภอ ไดแก อ าเภอมวกเหลก อ าเภอแกงคอย จงหวดสระบร อ าเภอปากชอง อ าเภอวงน าเขยว จงหวดนครราชสมา อ าเภอนาด อ าเภอกบนทรบร อ าเภอประจนตคาม จงหวดปราจนบร และอ าเภอปากพล อ าเภอบานนา อ าเภอเมองนครนายก จงหวดนครนายก เปนอทยานแหงชาตแหงแรกของไทย ไดรบการประกาศเปนอทยานแหงชาต เมอวนท ๑๘ กนยายน พ.ศ. ๒๕๐๕ และไดรบสมญานามวาเปน "อทยานมรดกของกลมประเทศอาเซยน"

อทยานแหงชาตเขาใหญ มเนอทปกคลม ๒,๑๖๘ ตารางกโลเมตร ประกอบดวย ปาเบญจพรรณ ปาดงดบแลง ปาดงดบชน ปาดบเขา ทงหญา และปารนหรอปาเหลา ปาดงดบชน ลกษณะปาชนดนเปนปาทอยในระดบความสง ๔๐๐-๑,๐๐๐ เมตรจากระดบน าทะเล พชพรรณม ๓,๐๐๐ ชนด นกม ๒๕๐ ชนดและสตวเลยงลกดวยนม ๖๗ ชนด ซงไดแก ชาง เสอ ชะน กวาง และหมปา พบอยตามทงหญากวางทวๆ ไป

ในสมยกอน การเดนทางตดตอระหวางภาคกลางกบภาคอสานนน มอปสรรคคอจะตองผานปาดงดบขนาดใหญซงเตมไปดวยอนตรายมากมายทงสตวรายและไขปา ผคนทเดนทางผานปานลมตายเปนจ านวนมาก จงไดขนานนามวา ดงพญาไฟ ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจผานในคราวเปดทางรถไฟสายกรงเทพ-นครราชสมา ทรงเหนวาชอดงพญาไฟน ฟงดนา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒๒

กลว จงโปรดใหเปลยนชอเปนดงพญาเยนตงแตนนเปนมา เมอมการสรางทางรถไฟ ชาวบานกไดเขามาจบจองพนทกน โดยเฉพาะบนยอดเขา โดยถางปาเพอท าไร และในป ๒๔๖๕ ไดขอจดตงเปนต าบลเขาใหญ แตดวยการทจะเดนทางมายงยอดเขานคอนขางล าบากหางไกลจากการปกครองของเจาหนาทบานเมอง ต าบลเขาใหญจงเปนแหลงซองสมของโจรผราย จนกระทงป ๒๔๗๕ ทางราชการไดสงปลดจางมาปราบโจรผรายจนหมด แตสดทายปลดจางกเสยชวตดวยไขปา ไดตงเปนศาลเจาพอเขาใหญ เปนทเคารพนบถอจนปจจบนน

หลงจากปราบโจรผรายหมดลงแลว ทางราชการเหนวาต าบลเขาใหญนยากแกการปกครอง อกทงปลอยไวจะเปนแหลงซองสมโจรผรายอก จงไดยบต าบลเขาใหญ และใหผคนทอาศยอยบนเขาทงหมดยายลงมาอาศยอยขางลาง ปาทถกถางเพอท าไรนนปจจบนคอยงมรองรอยใหเหนเปนทงหญาโลงๆ บนเขาใหญนนเอง

ป ๒๕๐๒ จอมพลสฤษด ธนะรชต เลงเหนวาบรเวณเขาใหญน มธรรมชาตอดมสมบรณ อกทงมความสวยงาม เหมาะใชเปนทพกผอนหยอนใจ แตมปญหาคอมการตดไมท าลายปา จงไดใหมการส ารวจพนทบรเวณต าบลเขาใหญเดมและบรเวณโดยรอบและไดตราพระราชบญญตอทยานแหงชาตขน ตงเขาใหญเปนอทยานแหงชาตในป ๒๕๐๕ โดยเปนอทยานแหงชาตแหงแรกของประเทศไทย และไดตดถนนธนะรชตแยกออกมาจากถนนมตรภาพมายงตวเขาใหญ โดยถนนนขนมาบนเขาใหญแลวจะแยกเปนสองสาย คอไปสนสดทน าตกเหวสวตสายหนง และไปสนสดทเขาเขยวอกสายหนง ซงกอนป ๒๕๒๕ ถนนธนะรชตนเปนเพยงถนนสายเดยวทจะมายงเขาใหญได

ในป ๒๕๒๓ ไดมการตดถนนสายปราจนบร-เขาใหญ โดยถนนนเปดใชงานในป ๒๕๒๕ ท าใหสามารถเดนทางไดสะดวกขน และเดนทางจากกรงเทพมหานครใชระยะทางสนกวา อกทงเสนทางยงชนและมโคงหกศอกนอยกวาถนนธนะรชตเดม อกทงยงท าใหการทองเทยวในสวนใตของอทยานสะดวกขน เชน สามารถเดนทางมายงน าตกเหวนรกไดโดยตรง ซงแตเดมจะตองเดนเทาเขามาจากอ าเภอปากพลแลวเลาะมาตามหนาผา แตการตดถนนใหมสามารถน ารถยนตเขาไปจอดแลวเดนเทาประมาณ ๑ กโลเมตรกถงน าตกเหวนรกไดแลว

เมอวนท ๑๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๘ อทยานแหงชาตเขาใหญ ทบลาน ปางสดา ตาพระยา และเขตรกษาพนธสตวปาดงใหญ ไดรบการประกาศใหเปน "มรดกโลกทางธรรมชาต" จากองคการยเนสโก ภายใตชอกลม “ดงพญาเยน-เขาใหญ”

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒๓

อทยานแหงชาตทบลาน อทยานแหงชาตทบลาน เปนอทยานแหงชาตในภาคอสาน มพนทครอบคลมทองทอ าเภอปก

ธงชย อ าเภอวงน าเขยว อ าเภอครบร อ าเภอเสงสาง จงหวดนครราชสมา และอ าเภอนาด จงหวดปราจนบร สภาพปามความอดมสมบรณและมปาลาน ซงหาดไดยากทมเฉพาะบางทองทเทานน มตนลานขนตามธรรมชาต เปนแหลงก าเนดของแมน า ล าธารตางๆ และมธรรมชาตทสวยงาม เชน หบผา หนาผา น าตก

เมอวนท ๑๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๘ อทยานแหงชาตเขาใหญ ทบลาน ปางสดา ตาพระยา และเขตรกษาพนธสตวปาดงใหญ ไดรบการประกาศใหเปน "มรดกโลกทางธรรมชาต" จากองคการยเนสโก ภายใตชอกลม "ดงพญาเยน-เขาใหญ"

อทยานแหงชาตทบลาน เปนอทยานแหงชาตทมพนทสวนหนงอยในเขตเทอกเขาพนมดงรก สภาพภมประเทศโดยทวไปประกอบดวยภเขาใหญนอยสลบซบซอนตอเนองกนเปนบรเวณกวางขวาง โดยมเขาทส าคญหลายลก เชน เขาละมง เขาภสามงาม เขาภสง เขาใหญ เขาวง เขาสลดได เขาทดส เขาไมปลอง เขาทบเจก และเขาดานงว ซงยอดเขาละมงเปนยอดเขาทสงสด มระดบความสงประมาณ ๙๙๒ เมตรจากระดบน าทะเล เปนเทอกเขายาวตอเนองกนท าใหมหบเขาตามธรรมชาต เหว และน าตก เปนแหลงก าเนดของตนน าหลายสาย เชน หวยขมน หวยปลากาง หวยค าแช หวยค าขแรด หวยมลสามงาม หวยภหอม หวยกระทง หวยล าเลย หวยกดตาส หวยล าดวน เปนตน ล าหวยแตละสายไหลรวมกนเปนแมน ามล สวนล าหวยสวนน าหอม หวยหนยาว หวยชมพ หวยสาลกา หวยวงมด หวยล าไยใหญ ฯลฯ ล าหวยเหลานจะไหลรวมกนเปนแมน าบางปะกง

ลกษณะภมอากาศอทยานแหงชาตทบลาน ในชวงฤดลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ตงแตกลางเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม ความชมชนจะถกพดมาจากทะเลอนดามนและอาวไทย จนท าใหพนทบรเวณนไดรบปรมาณน าฝนมาก เฉลยตลอดป ๑,๐๗๐ มลลเมตร ฝนจะตกชกทสดในเดอนกนยายน ซงเทอกเขาพนมดงรกจะปะทะลมมรสมตะวนตกเฉยงใตและท าใหฝนตกในบรเวณดานรบลมมากกวาดานไมรบลม ฤดหนาว เรมตงแตเดอนพฤศจกายนถงเดอนมากราคม อากาศจะหนาวเยนมากในเดอนธนวาคม ซงเปนเดอนทมคาเฉลยอณหภมต าสด ๒๒.๘ องศาเซลเซยส ฤดรอนเรมตงแตกมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม อากาศจะรอนอบอาวมากในเดอนเมษายนซงมอณหภมเฉลยสงสด ๒๙.๓ องศาเซลเซยส ส าหรบอณหภมเฉลยตลอดป ๒๖.๗ องศาเซลเซยส

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒๔

พชพรรณและสตวปา อทยานแหงชาตทบลาน มสงคมพชทจดเปนปาลมต าทมความสมบรณมากสามารถจ าแนกได

๔ ประเภท คอ ปาเตงรง ปาเบญจพรรณ ปาดบชน และปาดบแลง จดเปนสงคมพชทมการซอนทบกนของลกษณะทางนเวศของปาภาคกลางและปาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มความหลากหลายของชนดพนธไมและสตวปาชกชม

ปาเตงรง ในพนทอทยานแหงชาตทบลานมสภาพเปนปาโปรง ขาดแคลนแหลงน า มตนไมขนกระจดกระจายทวพนทและมกจะมล าตนเลกและเตย พชพนลางเปนพวกหญาเพก หญาคา และสาบเสอ พนธไมทส าคญ เชน เตง รง เหยง พลวง ฯลฯ

ปาเบญจพรรณ จะมไมตางชนดขนปะปน และจะพบไผขนปนมากมาย มพนธไมทส าคญ เชน แดง ตะแบกใหญ ประด มะกอก ชงชน ฯลฯ พชพนลางทส าคญ เชน ไผกาย โดไมรลม เปนตน ปาผลดใบเหลานในชวงฤดฝนไมพนลางจะผลใบออนเปนแหลงอาหารส าคญของสตวกนพช ไดแก ชางปา กระทง ววแดง กวางปา และนกทอาศยพนทนไดแก ไกปา เหยยวชครา นกแขกเตา นกหวขวาน สตวเลอยคลานทพบไดแก ตะกวด และแย เปนตน

ปาดงดบชน พบขนอยทวไปในพนททสงจากระดบน าทะเล ๔๐๐-๑,๐๐๐ เมตร ปาดงดบแลง จะพบขนอยบนพนทคอนขางราบ ไมทพบโดยทวไปไดแก ยางนา ยางแดง เปน

ตน จากลกษณะเรอนยอดทตอเนองกนนนจงเปนแหลงทอยอาศยของชะนมอขาว ชะนมงกฎ คางหงอก ลงกง พญากระรอกบนหแดง และจากสภาพปาทมความรกทบเปนทหลบพกและซอนตวของสตวใหญ เชน ชางปา กระทง นกปาทหากนและด าเนนกจกรรมอยในพนท ไดแก ไกฟาพญาลอ ไกฟาหลงขาว นกมม นกลมพ นกเคาเหยยว นกเงอกกรามชาง นกแกก นกกก นกพญาปากกวางสด า นกพญาปากกวางหางยาว นกขนแผนหวแดง และนกขนทอง สตวเลอยคลานทพบไดแก ตะกวด เตาใบไม เตาเหลอง และตะกอง เปนตน

ตนลานออกดอกครงใหญในป ๒๕๕๒ นอกจากน อทยานแหงชาตทบลานยงมปาอกชนดหนงซงถอเปนประเภทปาผลดใบ ปาชนดนถกเรยกวา “ปาลาน” สภาพจะเปนปาโปรง มลานขนอยางหนาแนนทวพนท ปาลานนมเนอท ๒๐๐ ไร บรเวณทราบบนเขาละมง ดานต าบลบพราหมณ อ าเภอนาด จงหวดปราจนบร ไมลานเปนพชในตระกลปาลม (Palmae) บรเวณปาลานและปารนเปนแหลงทอยอาศยของสตวปาทสามารถปรบตวอยในสภาพแวดลอมตางๆ ไดแก กระรอก หน กระตายปา

ขอมลสถานศกษา

ณ วนท ๑ เมษายน ๒๕๕๔

หนา ๒๕

พงพอน เกง กวางปา เหยยวขาว นกคมอกลาย กงกาหวแดง ตกแกบาน กงกาหางยาว องอางบาน และคางคก เปนตน

ตนลาน เมออายไดประมาณ ๖๐ ป จะมตนสงใหญราว ๑๐ เมตร และจะออกดอกเพยงครงเดยวในชวต หลงจากนนตนลานจะตายลง และใหเมลดทรวงลงมาขนเปนตนใหมแทน โดยเมอชวงเดอนสงหาคม-กนยายน ๒๕๕๒ ทผานมา ตนลานไดออกดอกเปนจ านวนมากกวาปอน เชอวาอกหลายปจงจะพบเหนปรากฏการณเชนนอก

บรเวณเขาหนปน ถ า หนาผา ซงไดแกบรเวณเขาละมง เขาวง และภสามงาม เปนแหลงทอยอาศย และทก าบงภยของสตวปาบางชนด เชน เลยงผา เมนหางพวง และคางคาว เปนตน บรเวณแหลงน า หวย ล าธาร เปนยานทอาศยของสตวปาบางชนดไดแก งปลง กบหงอน เขยดอองเลก นกยางไฟธรรมดา นกยางเขยว นกกระเตนธรรมดา นกกระเตนใหญธรรมดาและนกกระเตนลาย ปลาน าจดทพบ เชน ปลาชะโอน ปลาดกเนอเลน ปลากระสง ปลาดก และปลากระทงด า เปนตน