บทท 2

แนวคดทฤษฎทเกยวของ

การศกษาการจดเวทประชาคม เรอง “ ปญหาและความตองการพฒนาชมชนของประชาชนในจงหวดสราษฎรธาน ” ผศกษาไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของเพอน ามาก าหนดกรอบความคดในการศกษา ดงน

1. ความรเกยวกบการพฒนาชมชน

2. แนวคดและทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม

3. แนวคดและทฤษฎเกยวกบกลม / องคกรชมชน

4. กระบวนการ AIC

5. งานวจยทเกยวของ

1. ความรเกยวกบการพฒนาชมชน

1.1 แนวคดในการพฒนาชมชน

การพฒนาชมชนเปนวธการทเหมาะสมทสดวธหนงทจะน ามาใชเพอยกระดบการครองชพปองกนการแกปญหาตางๆ ทประชาชนในชนบทก าลงเผชญอย การพฒนาชมชนเปนสวนหนงของการพฒนาชนบททวประเทศดวยเหตทการพฒนาชมชนนนครอบคลมการพฒนาสงคม ชมชนและสาธารณปโภคอนๆ เชน การสงเสรมอาชพโดยพยายามชวยเหลอประชาชนใหตนตวมารวมมอกบรฐในการพฒนาประเทศในสวนทประชาชนจะชวยได การพฒนาจงถอไดวาเปนกระบวนการการศกษา ( Education Process ) ซงถอไดวาเปนความส าคญยงในการทประชาชนเขามามบทบาทมสวนรวมในการพฒนาชมชนเพอผสมผสานรวมกนพฒนาประเทศในขนสดยอด

1.1.1 ความหมายของการพฒนาชมชน

การพฒนาชมชนประกอบดวยค าสองค า คอ ค าวา พฒนากบชมชน ซ งนกวชาการหลายทานไดใหความหมายของแตละค าไวดงน ค าวา “ พฒนา ” ( Development ) พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ. 2493 ของไทยใหความหมายไววา การพฒนา แปลวา ความเจรญเตบโตหรอกาวหนาสวนพจนานกรมภาษาองกฤษฉบบ Advance Learnen’s Dictionary of Current English ใหความหมายของค าวา Development ไววา Development หมายถง ท าใหสงหนงสงใดเตบโตหรอใหญขน ในขณะท สนทร โคมน ใหความหมายของการพฒนา คอ การพฒนาในทกดานของความกนดอยดของคน ( Well – being of individual ) ทางเศรษฐกจ การเมอง และทางสงคมวฒนธรรม ( อางถง สญญา สญญาววฒน 2543 : 2 ) นอกจากน เสถยร เหลองอราม ( อางถง ทว ทมข า 2528 : 1 )

4

ใหความหมายวา การพฒนา หมายถง สภาวการณทมการเปลยนแปลง ปรบปรง สงเสรมของเกาหรอสภาพการณทมอยแลวใหดขน สอดคลองกบ Dr.Batten ผเชยวชาญดานการพฒนาชมชนขององกฤษใหความหมายวาการพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงใหดขน Development is change for the better

จากความหมายดงกลาวสามารถสรปไดวา การพฒนา หมายความวา การพฒนานนจะตองมการเปลยนแปลง ปรบปรง เปนการเรมเปลยนแปลง ปรบปรง ในทางทดขนกวาสภาพทเปนอยเดมหรอคงไวสงเกาทดอยแลว ให ดยงขน ทงทางเศรษฐกจ การเมอง สงคมและวฒนธรรม สวนค าวา “ ชมชน ” Community ยวฒน วฒเมธ ( 2525 : 3 ) ( อางถง เฉลยว บรภกดและคนอนๆ 2545 : 51 ) ไดใหความหมายของค าวาชมชนไวดงน ชมชน หมายถง พนทอนเปนทอยอาศยของคนและหมายความถงกลมของประชาชนทอาศยอยในพนทนนโดยมความสนใจ มวตถประสงค เปาหมายและจดหมายในการทจะอยในการทจะอยรวมกนอยางมความสข สวนเสถยร เหลองอราม ( อางถง ทว ทมข า 2528 : 2 ) ใหความหมายของค าวาชมชนไววา ชมชน หมายถง กลมมนษย กลมหนงทตงภมล าเนาอยในอาณาเขตทางภมศาสตรทคอนขางแนนอนและตดตอกนมการด าเนนชวตและขนบธรรมเนยมประเพณอยางเดยว นอกจากน ประเวศ วะส ( 2541 : 13 ) ใหความหมายไววา ชมชน หมายถง การทคนจ านวนหนงมวตถประสงครวมกน มความเอออาทรตอกน มความพยายามท าอะไรรวมกน มการเรยนรรวมกนในการกระท าซงรวมถงการตดตอสอสารกน

จากความหมายดงกลาวสามารถสรปไดวา ชมชน หมายความวา กลมคนจ านวนหนงทางสงคมทใชชวตรวมกนในบรเวณพนทเดยวกน มความเกยวของสมพนธกน มการตดตอสอสารกน มความผกพนเอออาทรตอกน มการด าเนนชวตและขนบธรรมเนยมประเพณอยางเดยวกนเพอใหบรรลวตถประสงคในการทจะอยรวมกนอยางมความสข เมอน าค าสองค ามารวมกนเปน พฒนาชมชน มความหมายดงน Dunham ( 1958 : 3 ) กลาวไววา การพฒนาชมชน คอ การด าเนนการปรบปรงสภาพความเปนอยของชมชนใหมความเปนปกแผนและด าเนนงานไปในแนวทางทตนตองการ โดยอาศยการรวมก าลงของราษฎรในชมชนในการชวยเหลอตนเองรวมมอกนด าเนนงาน แตมกจะไดรบความชวยเหลอทางดานวชาการจากหนวยงานราชการหรอองคกรอาสาสมครอนๆ นอกจากน John Badcau ( อางถง จรพรรณ กาญจนจตรา 2520 : 5 ) กลาววา การพฒนาชมชนเปนโครงการชนดหนงซงชวยใหราษฎรในหมบานสามารถยนมอออกมารบเอาบรการตางๆ ของรฐบาลซงมอยแลวไปใชประโยชน ในขณะท Louis Miniclier ( 1956 : 3 ) ไดใหค านยามไววา การพฒนาชมชนเปนขบวนการทางสงคมซงประชาชนในชมชนนนไดมสวนรวมในการวางแผนและปฏบตการกอตงกลมวางแผนในการแกไขปญหาของเขา ตลอดจนขอความชวยเหลอจากองคกรรฐบาลหรอองคกรอาสาสมครสอดคลองกบ ปรชา กลนรตน (อางถง ทว ทมข า 2528 : 3 – 9 ) กลาววา การพฒนาชมชนเปนกระบวนการทมงสงเสรมความเปนอยของประชาชนใหดขนโดยความรวมมออยางจรงจงของประชาชนและควรจะเปนความคดรเรมของประชาชนเองดวย แตถาประชาชนไมรจกรเรมกใหใชเทคนคกระตนใหเกดความคดรเรม ทงนเพอใหกระบวนการนไดรบการตอบสนองจากประชาชนดวยความกระตอรอรนอยางจรงจงพอจะกลาวไดวา การพฒนาชมชน คอ การเปลยนแปลงซง สะทอนออกมาใน

5

ลกษณะของความเจรญเตบโต ความกาวหนา การเปลยนแปลงไปในทางทดขน เปนกระบวนการเปลยนแปลงทมระดบของกลมทางสงคมทอยอาศยรวมกนในอาณาบรเวณเดยวกน เชน ครอบครว ละแวกบาน หมบาน ต าบล มความเกยวของสมพนธกนมการตดตอสอสารและเรยนรรวมกน มความผกพนเอออาทรกนภายใตบรรทดฐานและวฒนธรรมเดยวกนรวมมอและพงพาอาศยกน เพอบรรลวตถประสงคและเปาหมายรวมกน

1.1.2 ความมงหมายของการพฒนาชมชน

การพฒนาชมชนมความมงหมายส าคญ ดงน 1. มงเปลยนแปลงทศนคตของประชาชนในชนบททยงมทศนคตไม

ดตอการพฒนาชมชนใหเกดทศนคตทดตองานพฒนาชมชนและตอการปฏบตงานของรฐบาล

2. สรางความเชอมนและศรทธาในหมประชาชนใหมความคดเหน

ตรงกนตองานพฒนาชมชน

3. สงเสรมใหประชาชนเกดความคดรเรมในการพฒนาชมชนและ

การปกครองตนเอง

4. สงเสรมใหเกดการรวมกลมกนประสานประโยชนแกชมชน

5. เพอพฒนาใหประชาชนมความรในการชวยเหลอตนเองเพมขน

1.2 ลกษณะส าคญของการพฒนาชมชนและหลกการพฒนาชมชน

1.2.1 ลกษณะส าคญของการพฒนาชมชน การพฒนาชมชนมลกษณะส าคญ ดงน

1. เปนงาน ทประชาชนมความคดรเรม เองหร อบคคลภายนอก เชน ขาราชการของรฐมากระตนยวยใหประชาชนมความคดรเรม 2. เปนงานทยดหลกการชวยตนเอง พยายามทจะใชความรความสามารถตลอดจนทรพยากรทมอยในทองถนของตนเองในชมชน จะเปนหมบานกด ต าบลกด ใหมความสะดวกสบายกนดอยดมสข เชนเดยวกบชมชนทเจรญแลวทงหลาย หากจะมการชวยจากภายนอกกเปนการชวยเหลอเพยงเพอใหประชาชนสามารถทจะชวยตนเองได การชวยเหลอตนเองนรวมถงการวางแผน การลงมอกระท าการเพอแกปญหาความตองการของตนและชมชน 3. เปนงานตนทมงพฒนาคณภาพชวตของคนใหดขน โดยใชการพฒนาเปลยนแปลงทางวตถน าไปสการพฒนาคนใหมคณภาพชวต ซงเมอคนมคณภาพเปนคนเฉลยวฉลาดแลวจะท าใหการพฒนาอยางอน เชน วตถกยอมจะเกดตามมาซงสงผลใหความเจรญเหลานมความยงยน 4. เปนงานทใชวชาการใหการศกษาและจดระเบยบชมชน เพอใหบรรล วตถประสงคคอสามารถพฒนาคน กลาวคอ จะตองพยายามศกษาใหเขาใจอยางถองแทใหทราบชวต จตใจ สภาพชมชนสงแวดลอม องคการสถาบน ปญหาและอปสรรค ความตองการตลอดจนวถชวตของชมชนนนๆ แลวด าเนนการแกปญหาอปสรรค สนองตอความตองการโดยวธใหการศกษาแกประชาชนเพอใหประชาชน

6

ไดเรยนรวธการแกปญหาหรอสนองความตองการของประชาชนตลอดจนวธการจดระเบยบชมชนและการท างานเปนกลม ลกษณะส าคญของการพฒนาชมชน การพฒนาชมชนตองมลกษณะทส าคญ 7 ประการดวยกน คอ

1. การพฒนาชมชน คอ การท าใหคนทอยในชมชนนนมความเปนอยดขนโดยอาศยความรวมมอ

จากประชาชนเขามาตดสนใจด าเนนการพฒนาดวยตนเองบนพนฐานของความสมครใจและมความ

รบผดชอบทจะชวยตนเอง

2.การพฒนาชมชน เปนการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมหรอหรอลกษณะทางกายภาพตลอดจน

การเปลยนแปลงทศนคตของประชาชนใหดขน

3.การด าเนนงานตองตอบสนองตอความตองการของประชาชนโดยทงน หมายถงกจกรรมทจะ

น าไปสการมงสงเสรมใหประชาชนปฏบตจะตองเปนกจกรรมทประชาชนสวนใหญมความตองการอยแลว

และเปนกจกรรมทจ าเปนตอการด ารงชวตของประชาชนพยามยามกระตนใหประชาชนเกดความรสกถง

ความจ าเปนนนดวย

4.การพฒนาชมชนตองใชหลกการยวย เรงราว สงเสรมและสนบสนนใหประชาชนเกดความคด

รเรมตลอดจนการด าเนนงาน กจกรรม โครงการพฒนาโดยประชาชนเปนผรเรมในการพฒนาชมชน

5.รฐบาลหรอหนวยงานอนทจะใหความชวยเหลอจะตองพจารณาใหความชวยเหลอเฉพาะสงทเกน

ความสามารถทชมชนหรอประชาชนจดหาไดเอง เชน ความรทางวชาการวสดอปกรณและเงนเทาทจ าเปน

6.การพฒนาชมชนจะตองมผน าการเปลยนแปลงท าหนาทยวยกระตนใหประชาชนมความคดรเรม

ในการพฒนาทองถนของตนเอง

7.จะตองมความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของทกสาขา เพราะปญหาของชมชนอยนอกเหนอ

ความสามารถของหนวยงานใดหนวยงานหนง การพฒนาชมชนเปนการมงพฒนาในทกๆ ดานไมใชการ

พฒนาดานใดดานหนงเพยงดานเดยว

1.2.2 หลกการพฒนาชมชน

หลกการพฒนาชมชนมหลกการดงตอไปน หลกการพฒนาชมชนเปนเรองของการปฏบต คอ คนและชมชนตองมการพฒนาเพอมความสนตสขและสนตภาพ การพฒนาคณภาพของประชาชนนนจะตองรเรมจากภาวะความเปนอยของชมชน โดยใหประชาชนเขารวมในกจกรรมตางๆ เพอใหเปนการเขาใจและระลกเสมอวางานใดๆ ในชมชนนนเปนงานและกจกรรมของเขาเอง การกระท ากจกรรมใดๆ ใหเปนแบบคอยเปนคอยไปโดยค านงถงองคประกอบอนๆ ในชมชนทงนเพอเปนการปลกฝงนสยสงเสรมใหคนไดรจกคดตดสนใจวางแผนและด าเนนการดวยตนเองเสมอ เปนการพฒนาทางสมองของคน นอกจากนในการพฒนาควรจะมหลกการเหลานควบคไปดวย เพอใหเกดประสทธภาพในการปฏบตงานพฒนาใหมาก

7

ยงขน คอ หลกการชวยตนเอง ( Salf help ) เปนหลกการทใกลเคยงกบหลกการพงตนเอง ( Salf reliance ) เพราะจะท าใหประชาชนพงตนเองไดกจะตองมปจจย 5 ตว ดวยกน เรยกกวา TERMS ( อางถง สญญา สญญาววฒน 2541 : 31 – 32 ) ( Techonlogy , economic , resource , mrntal and socio cultural ) จะตองพงตนเองไดทางเทคโนโลย คอ มเครองมอเครองใชทจ าเปน ( T ) ตองมอาชพและรายไดพออยพอกน ( E ) มทรพยากรธรรมชาต ( R ) เชน ดน น า ปาไม พอไดพงพาอาศยมจตใจทเขมแขงและแนวแนวาจะพงพาตนเองไดรวมทงรจกในผลของความพยายาม ( M ) และปจจยทางสงคมและวฒนธรรม ( S ) คอ การมคนจ านวนหนงทสมครสมานสามคคมผน าทเขมแขง มคานยมอดมการณทสงเสรมการพงตนเองกจะท าใหคนหรอชมชนพงตนเองได สนบสนนใหประชาชนชวยเหลอตนเอง การชวยเหลอจากภายนอกใหอยในขอบเขตทจะเปนการชวยใหเขาไดชวยตนเองไดเทานน ไมควรชวยทกสงทกอยางและเพอทจะใหเขาชวยตนเองได ซงควรจะเรมจากสภาวการณทเปนอยของประชาชนโดยเรมจากสงเลกนอยและจากสงงายไปหาสงยาก ไมควรรบเรงท าโครงการด าเนนงานแตคอยท าคอยไปเพอใหโอกาสประชาชนไดเรยนรจากการท างานนนๆ โดยพยายามใชทรพยากรในชมชนใหมากทสด

หลกการใหประชาชนมสวนรวม คอ หลกการใหประชาชนมสวนรวมในกจกรรมทกอยางใหมาก

ทสดเทาทจะมากได เพอใหเขาเปนผตดสนใจท างานลงมอท างานตามทเขาไดตดสนใจไปแลวดวยตนเอง ซง

จะเปนการท าใหประชาชนไดปฏบตตามความสนใจและความตองการของประชาชนท าใหประชาชนไดม

โอกาสพฒนาตนเองและจะตองไมมการแบงชนวรรณะจะตองมาจากทกชนชนของชมชน ตงแตคนร ารวย

ทสดจนถงคนยากจนทสดของชมชนจะเลอกทรกมกทชงไมได

หลกการประชาธปไตยในการด าเนนงาน ทกคนจะตองมสทธมเสยงเทาเทยมกนไมมใครใหญกวา

กนดวยยศฐาบรรดาศกด ยากดมจน หรอระดบการศกษา โดยถอวาเปนคนหนงทมสทธในการลงคะแนน

เสยงหรอการออกเสยงตามหลกประชาธปไตยในการด าเนนงาน

หลกการใชประโยชนจากผน าทองถน ผน าทองถนเปนบคคลในชมชนทมผเคารพนบถอไววางใจม

อทธพลตอความรสกนกคด การตดสนใจของประชาชนในชมชน ผน าทองถนจงเปนผชวยเผยแพรใหเกด

ความนยม จงใจประชาชนใหมารวมงานอยางมประสทธภาพและบางครงยงชวยเปนวทยการใหไดอกดวย

หลกความเขาใจวฒนธรรมทองถน ทงนเพราะแตละทองถนยอมจะมขนบธรรมเนยมประเพณ

ทองถนของตนเองซงเหมอนคลายคลงหรอตางไปจากชมชนอนผมหนาทพฒนาจ าตองทราบรายละเอยด

และยดถออยางนอย ขนแรกๆ ในการเขาสชมชนตองวางโครงการการด าเนนงานใหสอดคลองกบความเชอ

กอนตอมาภายหลงเหนวาสงใดควรปรบปรง แกไข จงคอยท าไปทละเลกละนอย โดยใหประชาชนไดร บ

ความกระทบกระเทอนนอยทสดหรอไมรสกเลยและทงนเพราะเหนดเหนงามในการเปลยนแปลงนนดวย

หลกการประเมนผล การประเมนผลเปนหลกการทดของทกโครงการ การทไดมการประเมนผล

งานภายหลงทไดด าเนนการไปแลวชวระยะหนง เปนการตรวจสอบวาโครงการนนไดด าเนนไปสเปาหมาย

8

ทตงไวหรอไม มปญหาอปสรรคในการด าเนนงานอยางไรจะไดหาทางแกไขขอบกพรองเหลานนและจะได

วธการทดกวามาด าเนนงานตอไปเพอใหบรรลเปาหมาย

1.3 เปาหมายของการพฒนาชมชนและกระบวนทศนใหมในการพฒนาชมชน

1.3.1 เปาหมายของการพฒนาชมชน ทว ทมข า ( 2528 : 5 ) ไดกลาวถงเปาหมายและทศทางของการพฒนาชมชนไว ดงน

1. เรงการผลตและเพมรายไดตอครอบครวในดานการเกษตร อตสาหกรรม เปนการสรางความเสมอภาคในเรองการกระจายรายได

2. ปรบปรงสงเสรมการสรางงานในชนบท เพอทจะไดมการใชแรงงานได เตมทแกไขปญหาคนวางงาน 3. ปรบปรงสงเสรมดานอนามยและสาธารณสข 4. สงเสรมการศกษาและอบรมเยาวชน 5. สงเสรมขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของชมชน หมบาน 6. สงเสรมการปกครองทองถน 7. การควบคมทรพยากรธรรมชาต การจดสรรใหเปนระเบยบดวยความยตธรรมทสด 8. การสรางโอกาสใหประชาชนไดรบความชวยเหลอในเรองของอ านาจตอรองสนเชอ ชลประทาน ตลอดทงเทคโนโลยและบรการตางๆ ทรฐพงใหประชาชนทกดาน

1.3.2 กระบวนทศนใหมในการพฒนาชมชน เปนกระบวนความคดและการปฏบตททกฝายเขามาเรยนรการท างานรวมกน โดยใชความ

พยายามรวมกนเปนกระบวนความคดทตองอาศยความรวมมอแบบเบญจภาค ซงไดแกองคกรประชาชน ภาครฐ ภาคธรกจ องคกรเอกชน นกวชาการ เขามารวมในการพฒนาเพอเสรมสรางพลงของแตละฝายใหแขงแกรง โดยการคดและเรยนรกนอยางมปฏสมพนธไมเปนปฏปกษตอกน มการปฏบตอยางจรงจงบนรากฐานของความรกความเมตตา โดยค านงถงประชาชนเปนศนยกลางโดยเปลยนความเชอทจะท าการพฒนาเปนสวนๆ โดยการน าเอามาผสมผสานกนเพอเปนการพฒนาความจรงมาจดการไปพรอมๆ กน โดยสงเสรมใหมสวนรวมของประชาชน น าประชาชนมารวมโครงการ กจกรรมของหนวยงาน ใหประชาชนมแผนการพฒนาของตนเองและหนวยงานเขามาท างานรวมกบประชาชนและการน ากจกรรมทหลากหลายของหนวยงานมาผสมผสานโดยการคาหาความคดรวมกนและท างานรวมกนตงแตตนใหบรรลเปาหมายและวตถประสงคเดยวกนสอดคลองกบ ไพบลย วฒนศรธรรม ไดขอเสนอ กระบวนทศนใหมในการพฒนา หรอทางความคดใหมส าหรบการพฒนาชมชน ( อางถง เฉลยว บรภกดและคนอนๆ 2545 : 55 – 56 ) ไวดงน

1. การรวมพลงสรางสรรคบนพนฐานความรรกสามคค เปนการพฒนาททรงพลงม

9

ประสทธภาพไดผลสงสด

2. การบรณาการน ามาซงคณภาพชวตทดและสงคมทดมองคประกอบครบถวน

สมบรณ และสามารถด าเนนไปอยางยงยนเปนการพฒนาทพงปรารถนา

3. ประชาชนและชมชนเปนแกนหลกเปนผก าหนดความตองการในการพฒนาเปน

ผด าเนนการใหเกดการพฒนาและเปนผรบผลจากการพฒนา

4. การศกษาเรยนรของชมชน องคกรชมชน คอ กลไกและกระบวนการส าคญทจะ

ท าใหเกดการพฒนาทเหมาะสมสอดคลองกบสถานการณมประสทธภาพตลอดจนมการปรบปรงพฒนาอยางตอเนอง 5. การปฏบตภารกจรวมกน เปนกระบวนการเรยนรทมคณภาพสอดคลองกบความ เปนจรงในมตตางๆ ตลอดจนสามารถปรบเปลยนไดอยางเหมาะสมตามสถานการณทเปลยนแปลง

1.3.3 การพฒนาชมชนเขมแขงอยางยงยน การพฒนาชมชนเขมแขงอยางยงยน มดงตอไปน

1. สมาชกชมชนมความเชอมนในศกยภาพของตนและชมชนทจะแกไขปญหา

และพฒนาชวตความเปนอยของตนเอง

2. สมาชกชมชนมจตส านกการพงตนเอง เอออาทร รกและหวงใยซงกนและกน

อกทงพรอมทจะรวมกนในการจดการกบปญหาของตนและชมชน

3. สมาชกชมชนเลอกก าหนดผน าชมชน ผน าการเปลยนแปลงและผแทนของชมชนทหลากหลายดวยตนเองอยางตอเนอง 4. ชมชนมกระบวนการทมความเคลอนไหวอยางตอเนองจนเปนวธวถของชมชนซงขบเคลอนโดยผน าองคกรชมชนในลกษณะเปดกวาง โปรงใสและมการแสดงความรบผดชอบทสามารถตรวจสอบไดส าหรบสมาชกทงมวลในชมชน 5. สมาชกทกคนมสวนรวมในการประเมนสถานการณของชมชน ก าหนดวสยทศน รวมคด รวมตดสนใจ ด าเนนงาน ตดตามและประเมนผลการแกไขปญหาและการพฒนาผานกระบวนการของชมชน 6. สมาชกทกคนเกดการเรยนรผานการเขารวมในกระบวนการของชมชน 7. มแผนของชมชนทประกอบดวยการพฒนาทกๆ ดานของชมชนทมงการพงตนเองเออประโยชนตอสมาชกชมชนทกคนและหวงผลการพฒนาทยงยน 8. การพงความชวยเหลอจากภายนอกเปนการพงเพอใหชมชนสามารถพงตนเองไดในทสดไมใชการพงพาตลอดไป 9. มเครอขายความรวมมอกบภาคการพฒนาอาจเปนหมบาน ชมชนอนๆ

10

ทองถน ภาคราชการ องคกรเอชน นกธรกจ นกวชาการในลกษณะการมความสมพนธทเทาเทยมกน สอดคลองกบ สญญา สญญาววฒน ( 2541 : 14 – 17 ) ไดกลาวถง ลกษณะของชมชนเขมแขงไว 4 ประการ คอ 9.1 เปนชมชนแหงการเรยนร (Learning Organization ) ทกคนในชมชนรวมเรยนรชมชนนนจะรทนขาวทงเศรษฐกจ สงคม การเมอง รวมทงการเพมพนความรอยเสมอ 9.2 เปนชมชนทรจกจดการตวเอง ( Community Management ) ดวยกจกรรมส าคญ 4 ประการ คอ การวางแผน การจดกระบวนองคกรของตนเอง การลงมอปฏบตตามแผนการประเมนผล 9.3 เปนชมชนทมจตวญญาณ ( Spirituality ) อาจแสดงถงความภกดตอชมชนความรสกเปนเจาของหวงแหนมสงยดเหนยวรวมกน

9.4 เปนชมชนทมสนตภาพ ( Peaceful ) คนมคณภาพและคณธรรมสงบสข

จตใจเยอกเยนจากลกษณะของชมชนเขมแขงอยางยงยน สามารถสรปไดวา ลกษณะของชมชนเขมแขง

อยางยงยน คอ การทสมาชกภายในชมชนมจตส านกรวมกนในการทจะจดการกบปญหาของชมชนดวยการ

ชวยเหลอซงกนและกนซงเกดจากการทสมาชกมการประชมอยางสงสรรคโดยการเปดโอกาสใหสมาชก

สามารถแสดงความคดเหนอยางเปนอสระเพอดงพลงความคดของสมาชกแตละคนมาหลอมรวมกนโดย

อาศยขอมลเพอแกปญหาสงผลใหเกดประโยชนรวมกนกบสมาชกภายในชมชนซงบางครงการด าเนน

กจกรรมตางๆ นนตองอาศยผน าชมชนทมความเสยสละ กลาคด กลาตดสนใจ เหนแกประโยชนสวนรวม

และสามารถปกปองดแลสมาชกภายในชมชนใหสามารถด าเนนชวตอยในชมชนไดอยางมความสข

2.แนวคดและทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม

แนวคดเกยวกบการมสวนรวม

ความหมายของการมสวนรวม

บราวเลย ( Brownlea , 1987 : 21 ) กลาววา การมสวนรวม หมายถง การเขามามสวนเกยวของ การไดรบความยนยอมใหเขามามสวนเกยวของในกระบวนการตดสนใจ การเขามามสวนรวมในการประเมนผล หรอการทบคคลหนงทไดรบการปรกษาหารอเมอเกดปญหาตางๆ สวน เบยรเลย ( Bearley , 1990 : 28 ) ไ ด ให ความหมายของการม ส วน รวมว า เป นกระบวนการของความรวมม อกน ( Collaborative Process ) และเปนรปแบบหนงของปฏสมพนธทางสงคม ( Social Interaction ) ซงจะตองมความเกยวพนกนกบกระบวนการเสรมสรางพลงอ านาจ ( Empowerment ) การแบงปนอ านาจหรอการใชอ านาจรวมกนระหวางบคคล นอกจากน ยวฒน วฒเมธ ( 2526 : 25 ) ไดใหความหมายของการมสวนรวมวา การมสวนรวม หมายถง การเปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวมในการคดรเรม การ

11

พจารณาตดสนใจ การรวมปฏบตและรวมรบผดชอบในเรองตางๆ อนมผลกระทบถงตวประชาชนเอง การทสามารถท าใหประชาชนเขามามสวนรวมในการพฒนาชนบทเพอแกไขปญหาและน ามาซงสภาพความเปนอยของประชาชนทดขนไดนน ผท าการเปลยนแปลงตองยอมรบปรชญาการพฒนาชนบททวามนษยทกคนตางมความปราถนาทจะอยรวมกนกบผอนอยางมความสขไดรบการปฏบตอยางเปนธรรมและเปนทยอมรบดวยความบรสทธใจวามนษยนนสามารถพฒนาไดถามดอกาสและไดรบการชแนะอยางถกตอง สวน ทวทอง หงษววฒน ( 2527 : 81 ) ใหความหมายการมสวนรวมของประชาชน คอ การทประชาชนหรอชมชนพฒนาขดความสามารถของตนเองในการจดการ และควบคมการใชการกระจายทรพยากรและปจจยการผลตทมอยในสงคมเพอประโยชนตอการด ารงชพทางเศรษฐกจและสงคมตามความจ าเปนอยางสมศกดศรในฐานะสมาชกสงคม ในขณะท ไพรตน เตชะรนทร (2527 : 5 ) ไดใหความหมายการมสวนรวมของประชาชนไววา หมายถง กระบวนการทรฐบาลท าการสงเสรม ชกน า สนบสนนและสรางโอกาสใหประชาชนใสชมชนทงในรปสวนบคคล กลมคน ชมรม สมาคม มลนธและองคกรอาสาสมครตางๆ ใหเขามามสวนรวมในการด าเนนการเรองใดเรองหนงหรอหลายเรองรวมกนเพอบรรลวตถประสงคและนโยบายการพฒนาตามทก าหนดไว

อภชย พนธเสน ( 2539 : 151 – 168 ) ไดกลาวถงการมสวนรวมอาจจะเรมตนจากความหมายของการพฒนามาจากขางลาง แทนวธการพฒนาจากนโยบายเบองบน คอ ตองมการกกระจายอ านาจของการวางแผนจากสวนกลางไปสสวนภมภาค โดยมหลกการพฒนาบนพนฐานของชมชนสรปไดวา การมสวนรวมโดยมการสรางเครอขายเพอพฒนา เพมโอกาสการสรางงานนอกภาคเกษตร ใหแรงจงใจนกลงทนและการผลตในทองถนและการพฒนาตองสอดคลองกบการสรางระบบเครอขาย โดยเนนการพฒนาทมองจากภายในเพอการพฒนาทยงยนซงใชชนบทเปนฐานและการมสวนรวมในการพฒนา ค าวามสวนรวมบางครงอาจ หมายถง ความรสกมสวนรวม การลดชองวางระหวางการสอสารกบรฐ การใหความส าคญกบการเขาถงกลไกในการไดรบปจจยใหมเพมขนจากการเมองและโครงสารทางเศรษฐกจระดบทองถนหรอท าใหเกดความพอใจขนในการสนองความตองการพนฐานหรอสงทประชาชนตองการ และ อระวชร จนทรประเสรฐ ( 2542 : 78 ) ไดใหความหมายของการมสวนรวม หมายถง การเกยวของทางจตใจและอารมณของบคคลหนงในสถานการณกลมใหกระบวนการใหบรรลจดมงหมายนนกบทงท าใหเกดความรสกรวมรบผดชอบดงกลาว นอกจากน ปารชาต วลยเสถยร ( 2542 : 138 – 139 ) ใหความหมายของการมสวนรวมไว 2 ลกษณะ คอ ลกษณะท 1 การมสวนรวมในลกษณะทเปนกระบวนการของการพฒนาโดยใหประชาชนมสวนรวมในกระบวนการพฒนาตงแตเรมตนจนสนสดโครงการ ไดแก การรวมกนคนหาปญหา การวางแผน การตดสนใจ การระดมทรพยากรและเทคโนโลยทองถน การบรหารจดการ การตดตามประเมนผล รวมทงการรบประโยชนทเกดขนจากโครงการโดย โครงการพฒนาดงกลาวจะตองมความสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมของชมชน ลกษณะท 2 การมสวนรวมทางการเมอง แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

12

การสงเสรมสทธและพลงอานของพลเมองโดยประชาชนหรอชมชน พฒนาขดความสามารถของตน

ในการจดการเพอรกษาผลประโยชนของกลมควบคมการใชและการกระจายทรพยากรของชมชนอนจะ

กอใหเกดกระบวนการและโครงสรางทประชาชนในชนบทสามารถแสดงออกซงความสามารถของตนและ

ไดรบประโยชนจากการพฒนา

การเปลยนแปลงกลไกการพฒนาโดยรฐมาเปนการพฒนาทประชาชนมบทบาทหลกโดยการ

กระจายอ านาจในการวางแผนจากสวนกลางมาเปนสวนภมภาค เพอใหภมภาคมลกษณะเปนเอกเทศใหม

อ านาจทางการเมอง การบรหารมอ านาจตอรองในการจดสรรทรพยากรอยในมาตรฐานเดยวกนโดย

ประชาชนสามารถตรวจสอบได อาจกลาวไดวาเปนการคนอ านาจในการพฒนาใหแกประชาชนใหมสวนรวม

ในการก าหนดอนาคตของตนเอง สวน White ( อางถงประภสสร ปญญา 2536 : 6 ) ใหความหมายของ

การมสวนรวมไววา การมสวนรวมของประชาชนนนประกอบดวย 3 มต คอ มตท 1 เปนการตดสนใจวาควร

ท าอะไรและท าอยางไร มตท 2 เปนการลงมอปฏบตการตามทไดตดสนใจและมตท 3 เปนการรวมในการ

แบงปนผลประโยชนทเกดจากการด าเนนงาน และ Payakapan ( อางถง อบลวรรณ สบยคล 2529 : 9 )

ไดกลาวถง การมสวนรวมของประชาชนไววาเปนยทธศาสตรส าคญของหลกกรพฒนาชมชน ซงจะน า

ประชาชนใหบงเกดการพงพาตนเองและความเชอมนในการด าเนนการคตามโครงการพฒนาตางๆ ในชมชน

ท าใหเกดความสามารถและประสทธภาพในการดแลตนเองตามระบอบประชาธปไตย จดเนนของการมสวน

รวม ไดแก การเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในการคดรเรม การพงตนเอง การพจารณา

ตดสนใจและการเลอกโครงการใหสอดคลองกบสงแวดลอมและความตองการพนฐานของประชาชน ใน

ปจจบนการมสวนรวมไดเนนถงการวมคด รวมวางแผน รวมท ากจกรรมและรวมท านบ ารงรกษา

กลาวสรปความหมายเกยวกบการมสวนรวมของประชาชนวา การมสวนรวมของประชาชน หมายถง การมสวนรวมทมลกษระของการพฒนาจากขางลางโดยประชาชนทงระดบปจเจกบคคลหรอในระดบกลม รวมถงผมสวนไดเสยทงหมด มความเกยวของมความรสกผกพนธทางดานจตใจและอารมณโดยการเขารวมท างาน รวมกนเปนกลมเพอใหบรรลวตถประสงคดวยความรวมมอ รวมแรง รวมใจ ตลอดจนกระบวนการของการพฒนาในชวงเวลาทถกจงหวดมความเหมาะสม ประชาชนมความรบผดชอบทเกดจากความเชอไววางใจและตองเปนการท างานรวมกนเปนกลม

1.1.2 ระดบการมสวนรวมของประชาชน

ระดบการม สวนรวมของประชาชนในการพฒนานน ไดม ผเสนอแนวคดทเกยวของกบระดบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาไวในหลายลกษณะ กลาวคอ สมาคมสาธารณสขอเมรกน ( American public health association 1983 : 35 ) ไดใหความหมายระดบการมสวนรวมของประชาชน ดงน

13

ระดบการตดสนใจ คอ การทประชาชนเขามามสวนรวมในการวางแผนและการจดการกบ

กจกรรมการพฒนาดวยตวของเขาเอง

ระดบการรวมมอ คอ การทประชาชนเขามาใหความรวมมอในแผนงานทเรมโดย

หนวยงานภายนอก ซงอาจตองการความเสยสละจากประชาชนในดานเวลา ทรพยสนและแรงงาน เพอ

ชวยใหโครงการประสบความส าเรจ การมสวนรวมในระดบน เปนการม สวนรวมทถอไดวาอยในระดบท

ยอมรบได

ระดบการใชประโยชน คอ การทประชาชนยอมรบและไดใชประโยชนจากบรการท

วางโครงการไวใหเปนการมสวนรวมในระดบยอมรบบรการเทานน

ในขณะท วรช วรชนภาวรรณ ( 2535 : 123 ) ไดกลาวถงระดบการมสวนรวมของประชาชน วาจะมความสมพนธกบระดบการใหความชวยเหลอของรฐแกประชาชนในชนบท ดงน

การมสวนรวมในการพฒนาระดบสง ประชาชนมความพรอมมากระดบของการชวยเหลอ

ของรฐทใหแกประชาชนกลมนจะมนอยมาก มเพยงการใหค าปรกษาแนะน าหรอการใหความชวยเหลอดวย

การเปนทปรกษาดานวชาการเทานน

การมสวนรวมในระดบกลาง ประชาชนมความพรอมอยในระดบกลาง การชวยเหลอของ

รฐทใหแกประชาชนจะอยในระดบปานกลาง คอ การชวยเหลอสนบสนนบาง

การมสวนรวมพฒนาในระดบต า ประชาชนมความพรอมในการพฒนานอยมาก ระดบการ

ชวยเหลอของรฐทใหแกประชาชนกลมนจะมมาก รฐตองสงเจาหนาทไปคลกคลกบชนบท เพอกระตนและ

เรงเราใหความชวยเหลอและสงเสรมทกวถทางอยางครบวงจร

สรปไดวาระดบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา โดยเฉพาะการพฒนาชมชนนน คอ การทเปดโอกาสใหประชาชนในชมชนเขามามสวนรวมใหมากทสดทกขนตอน

1.1.3 ขนตอนของการมสวนรวมของประชาชน

เจมศกด ปนทอง ( 2527 : 10 ) ไดกลาวถงขนตอนทประชาชนควรมสวนรวมในการพฒนา 4 ขน คอ

1. การมสวนรวมในการคนหาปญหาและหาสาเหตของปญหาของชาวชนบท

2. การมสวนรวมในการวางแผนด าเนนกจกรรม

3. การมสวนรวมในการลงทนและปฏบตงาน

4. การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล

สวน บณฑร ออนด า ( อางถง เฉลยว บรภกดและคนอนๆ 2545 : 116 ) ไดกลาวถงการมสวนรวมตามขนตอนของการพฒนา 5 ขนตอน ดงน

14

ขนท 1 ขนมสวนรวมในการคดคนปญหาและสาเหตของปญหาในชมชน ตลอดจนการก าหนดความตองการของชมชนละมสวนรวมในการจดล าดบความส าคญของความตองการ ขนท 2 ขนมสวนรวมในการวางแผนพฒนาโดยประชาชนมสวนรวมก าหนดนโยบายและวตถประสงคของโครงการ ก าหนดวธการและแนวทางการด าเนนงานตลอดจนก าหนดทรพยากรและแหลงทรพยากรทใช ขนท 3 ขนมสวนรวมในการด าเนนงานพฒนาเปนขนตอนทประชาชนมสวนรวมในการสรางประโยชนโดยการสนบสนนทนทรพย วสดอปกรณและแรงงานหรอเขารวมบรหารงาน ประสานงานและด าเนนการขอความชวยเหลอจากภายนอก ขนท 4 ขนการมสวนรวมในการรบผลประโยชนจากการพฒนาเปนขนตอนทประชาชนมสวนรวมในการรบผลประโยชนทพงไดรบจากการพฒนาหรอยอมรบผลประโยชนอนเกดจากการพฒนาทงดานวตถและจตใจ ขนท 5 ขนการมสวนรวมในการประเมนผลการพฒนาเปนขนตอนทประชาชนเขารวมประเมนวาการพฒนาทไดกระท าไปนนส าเรจตามวตถประสงคเพยงใด แนวคดของบณฑร ออนด า สอดคลองกบ อคน รพพฒน (2539 : 49 ) ไดกลาวถงขนตอนการพฒนาไว 5 ขน ดงน ขนท 1 ชาวบานมสวนรวมในการคนพบปญหา การพจารณาปญหาและจดล าดบความส าคญของปญหา ขนท 2 ชาวบานมสวนรวมในการคนหาสาเหตแหงปญหา ขนท 3 ชาวบานมสวนรวมในการคนหาและพจารณาแนวทางวธการในการแกปญหา ขนท 4 ชาวบานมสวนรวมในการด าเนนกจกรรมเพอแกปญหา ขนท 5 ชาวบานมสวนรวมในการประเมนผลกจกรรมการพฒนา

สรปไดวาจากการศกษาขนตอนทประชาชนควรเขามามสวนรวมในการพฒนา สามารถน ามาใชเปนแนวทางในการพฒนาการมสวนรวมในการพฒนาชมชนของประชาชน ไดดงน

รวมคด หมายถง การทผเกยวของในทกระดบไดมโอกาสเขามามสวนรวมประชม พดคยหารอ

เกยวกบปญหาความตองการ การวเคราะหปญหาสาเหตของปญหาแนวทางปองกน แกไขและวางแผน

แกปญหา

รวมตดสนใจ หมายถง เมอมการปรกษาหารอแลวใหมโอกาสเลอกตดสนใจในทางเลอกตาม

ระบอบประชาธปไตยทมอยทเหนวาดทสด เหมาะสมทสดเพอประโยชนตอชมชนสวนรวม โดยอาศยขอมล

ในการตดสนใจ

15

รวมวางแผน หมายถง การเขารวมในการวางแผนงาน โครงการ กจกรรมในการแกไขปญหาซงอย

บนพนฐานของขอมลทผานการประมวลและวเคราะหแลวโดยการเขารวมวางแผนในกจกรรม โครงการ

พฒนาตางๆ

รวมปฏบต หมายถง การเขามสวนรวมในการด าเนนกจกรรมตามแผนงานและโครงการเพอบรรล

เปาหมายทก าหนดไวซงสอดคลองกบภมปญญาชาวบาน ทรพยากรทมอยในชมชนในชวงเวลาทก าหนด

รวมประเมนผล หมายถง การมสวนรวมในการประเมนโครงการพฒนาหรอกจกรรมทได

ด าเนนการเสรจสน ตลอดจนการวเคราะหถงผลด – ผลเสย ปญหาอปสรรคในการด าเนนงานวาจะตอง

ปรบปรงแกไขอยางไร เพอใหสนองตอชมชนหรอคนหาแนวทางทจะปรบปรงแกไขในการด าเนนงาน

โครงการพฒนาอนๆ ทจะเกดขนตอไป

2.1.4 ปญหาการมสวนรวม

ปญหาของการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา ขนอยกบปจจยหลายประการไดมผเสนอความคดเหนเกยวกบปจจยทอาจท าใหเกดปญหาการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา ดงน Rapkin ( 1979 : 225 ) ไดชวาอปสรรคไดเกดขนหลายประการในดานประสทธภาพของการมสวนรวมในการพฒนาของประชาชน ไดแก ดานประสบการณ เวลา ความขดแย งของวตถประสงคในแงของผลประโยชน ตลอดจนปญหาทวา ใครควรจะเปนตวแทนของชมชนแตอยางไรกตามการมสวนรวมจะเปนสงใหมและเปนประชาธปไตยในการแกปญหา สวน วรช วรชนภาวรรณ ( 2530 : 64 – 65 ) ไดกลาวถงปญหาของการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาวา ประชาชนบางครงเขามามสวนรวมในการพฒนา เพราะเกดจากความเกรงใจหรอการถกบบบงคบจากผมอ านาจหรอภาครฐควรใหประชาชนมสวนรวมในการแสดงความคดเหนบาง มใชเพยงใชแรงงานอยางเดยว เจาหนาทของรฐเองไดครอบง าและก าหนดเปาหมาย การพฒนาเองสงผลใหประชาชนปรบตวเขากบวฒนธรรมในการพฒนาของระบบราชการไมได จงเกดความลมเหลวเพราะแนวทางการพฒนามการวางแผนมาจากเบองบนมากอนนนเอง ในขณะท ปารชาต วลยเสถยรและคณะ ( 2543 : 168 – 170 ) ไดสรปปญหาอปสรรคทมตอการมสวนรวมของประชาชน ไดแก ปญหาดานนโยบายและองคกรของรฐซงสามารถแบงไดเปน 2 ระดบ คอ

1. ระดบนโยบาย โครงสรางทางการบรหาร โครงสรางทางสงคม พบวา

1.1 นโยบายของรฐไมเออตอการพฒนา

1.2 อ านาจในการตดสนใจรวมศนยทสวนกลาง ไมไดกระจายอ านาจใหแกประชาชน

1.3 โครงสรางอ านาจทางการเงน การบรหาร และระบบเศรษฐกจอยในกลมนายทน

2.ระดบปฏบต พบวา เจาหนาทไมมความเขาใจ และไมมทกษะในการสงเสรมการมสวน

รวมของประชาชน เจาหนาทไมมจตวทยาในการปฏบตงาน และไมมความเสยสละทจะท างานเพอ

ประชาชนอยางแทจรง ขาดการประชาสมพนธและใหขอมลขาวสารอยางตอเนอง ความลาชาในการ

16

ปฏบตงานของขาราชการ ขาดการประสานงานและระบบการตดตามประเมนผล สวนปญหาทเกยวของกบ

ประชาชนสามารถแบงไดเปน 2 กลม คอ

1. กลมผน า พบวา

1.1 ผน าไมมความเขมแขงจงท าใหชาวบานขาดความเชอถอและศรทธา

1.2 ผน าครอบง าความคดเหนของชาวบาน

1.3 การแสวงหาผลประโยชนสวนตนของผน า

2.กลมประชาชนทวไป พบวา ชาวบานมภาระดานการประกอบอาชพ ดานครอบครว และ

ดานสขภาพรางกาย ชาวบานขาทนทรพย และวสดอปกรณในการปฏบตงาน ชาวบานเกดความขดแยงกน

ในดานความคดเหนและผลประโยชน ท าใหขาดความสามคคและเกดการแบงพรรคแบงพวก ชาวบานม

ความเหนไมตรงกน ชาวบานขาดการศกษา ขาดความรดานวทยาการตางๆ ชาวบานขาดความเชอมนและ

ไมกลาแสดงความคดเหน ชาวบานไมสนใจและไมเหนความส าคญของการมสวนรวม ในสวนของการมสวน

รวมของสตรในการพฒนาพบปญหาทเกดขน คอ ขาดความเชอมนในการเสนอโครงการ ไมกลาแสดงออก

ซงอาจมาจากสาเหตของการขาดโอกาส ขาดความร และขาดประสบการณในงานพฒนา หรออาจมาจาก

สาเหตผเขารวมประชมฝายชายไมยอมรบฟงความคดเหน สตรมภารกจทงในและนอกบาน

ปญหาดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมองการปกครอง

ดานการเมอง ขาดการกระจายอ านาจ ระบบการเมองถกควบคมโดยคนกลมนอย

ดานเศรษฐกจ กระบวนการผลตและปจจยการผลตอยภายใตระบบทนนยม กลไกของรฐ

ควบคมระบบเศรษฐกจอยางเขมงวด ขาดกลไกทมประสทธภาพในการจดการทรพยากร

ดานสงคมและวฒนธรรม การแบงแยก เชอชาต ภาษา เพศและอาย ความไมรอนเกด

จากการไรการศกษา คนยากจนตกอยภายใตความสมพนธของระบบอปถมภ การครอบง าของผน าและการ

แสวงหาผลประโยชนสวนตน

สวน อ านาจ อนนตชย ( 2531 : 141 – 142 ) ไดกลาวถงปญหาและอปสรรคในการพฒนาการมสวนรวม ไว 4 ประการ คอ อปสรรคดานโครงสราง อปสรรคดานการจดการ อปสรรคดานประชาชนและอปสรรคดานสถานการณ

สรปไดวา ปญหาการมสวนรวมของประชาชนจะขนอยกบปจจยส าคญทเปนตวก าหนด 4 ประการ คอ ปจจยดานโครงสราง ปจจยทางดานการจดการ ปจจยดานประชาชนและปจจยทางดาน สถานการณ

ยทธศาสตรในการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน

17

นเรศ สงเคราะหสข ( 2541 : 113 – 114 ) ไดสรปประสบการณการท างานทถอวาเปนยทธศาสตรในการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนไว 2 ประการ คอ

1. การจดกระบวนการเรยนร ( Learning Process ) ซงสามารถท าไดหลายวธ

ดงตอไปน

จดเวทวเคราะหสถานการณของหมบานเพอท าความเขาใจและเรยนรรวมกนในประเดน

ตางๆ

จดเวทแลกเปลยนประสบการณหรอจดทศนศกษาดงานระหวางองคกรตางๆ ภายใน

ชมชนและระหวางชมชน

ฝกอบรมเพอพฒนาทกษะเฉพาะดานตางๆ

ลงมอปฏบตจรง

ถอดประสบการณและสรปบทเรยนทจะน าไปสการปรบปรงกระบวนการท างานท

เหมาะสม

การพฒนาผน าเครอขายเพอใหผน าเกดความมนใจในความรและความสามารถทมอยจะ

ชวยใหสามารถรเรมกจกรรมการแกไขปญหาหรอกจกรรมการพฒนาได ซงสามารถกระท าไดดงตอไปน

แลกเปลยนเรยนรระหวางผน าทงภายในและภายนอกชมชน สนบสนนการจดเวท

แลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองและสนบสนนขอมลขาวสารทจ าเปนอยางตอเนอง และเปลยนเรยนรและ

ด าเนนงานรวมกนของเครอขายอยางตอเนองจะท าใหเกดกระบวนการจดการและองคกรรวมกน

จากประสบการณการท างานในการสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมสามารถสรป ไดวา การมสวนรวมของประชาชนตองยดหลกการจดกระบวนการเรยนรและหลกการพฒนาผน าเครอขายโดยประชาชนเปนจดเรมตนของกจกรรม โครงการและการด าเนนงานตองเปนไปในรปของกลม เพอสรางพลงกลมในการรบผดชอบรวมกน โดยค านงถงขดความสามารถของประชาชนรวมกนปลกฝงใหเกดความรสกเปนเจาของ กจกรรมทปฏบตและตองสอดคลองกบสภาพแวดลอม ทรพยากร วฒนธรรมของชมชน การเรมตนควรอาศยการจดกระบวนการเรยนรและการพฒนาผน าเครอขาย ควรใหประชาชนเขามามสวนรวมตงแตเรมตนจนเสรจสนของกระบวนการมสวนรวมโดยนกพฒนารวมกบประชาชนในชมชน ปลกจตส านกใหทกคนไมยงเกยวกบยาเสพตดไมผดสญญากองทนตางๆ ในต าบลและประพฤตตนเปนคนดมจรยธรรม และศลธรรม (ไมกนเหลา เขาบอน ส าสอนทางเพศเปนกจวตร) มสทธขอรบสวสดการของชมชนของคน อบต.ทกโครงการ เชน มเบยยงชพผสงอายเบยยงชพผพการ ทนสงเสรมอาชพไรดอกเบย อดหนนผชวยเหลอสงคมสวนรวม อดหนนผมรายไดนอย ใหทนการศกษา เอดส ฯลฯ เพอสรางแรงจงใจใหกบคนในสงคม

18

2.2 ทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม 2.2.1 ทฤษฎการกระท าทางสงคม ( The Theory of Social Action )

รดเดอร ( Reeder , 1971 : 92 – 94 ) ไดอธบายปจจยการกระท าของบคคลไววาเปนการทบคคลมความเชอหรอไมเชอในสงนนๆ ดงนน ในการตดสนใจเลอกกระท าพฤตกรรมของบคคลในทกเรอง เปนผลมาจากความเชอหรอไม เชอดงกลาว และไดแบงปจจยทเกยวของกบความเชอหรอไมเชอ เปน 3 ปจจย คอ ปจจยดง ( Pull Factors ) ไดแก เปาประสงค ( Goal ) คอ การกระท าสงหนงสงใดนน ผกระท าจะก าหนดเปาหมายหรอจดประสงคไวกอนลวงหนาแลว จะพยายามทกวถทางเพอใหบรรลเปาประสงคนน ความเชอ ( Belief Orientation ) ความเชอเปนผลทมาจากทบคคลไดรบรและบคคลจะเลอกรปแบบพฤตกรรมบนพนฐานของความเชอทตนยดมนอย คานยม ( Value Standards ) เปนสงทบคคลยดถอ เปนเครองชวยในการตดสนใจและก าหนดการกระท าของตน ซงบคคลจะเลอกการท าในสงทสอดคลองกบคานยมทตนยดมนอย นสยและขนบธรรมเนยมประเพณ ( Habits and Customs ) คอ แบบอยางพฤตกรรมทคนก าหนดสบตอกนมา ถาละเมดกจะถกบงคบดวยการทสงคมไมเหนชอบดวย ดงนนการกระท าของบคคลสวนหนงจงสบเนองมาจากแบบอยางพฤตกรรมทก าหนดมาแตเดม ปจจยผลก ( Push Factors ) ไดแก ความคาดหวง ( Expectations ) ในการเลอกกระท าพฤตกรรมของบคคลสวนหนง จะขนกบการคาดหวงและทาทของบคคลอนทอยรอบขางดวย ขอผกพน ( Commitment ) การกระท าของบคคลบางครงสวนหนงเกดจากการทเชอวาเขาถกผกมด หรอมขอผกพนทจะตองกระท า การบงคบ ( Forces ) บางครงบคคลเกดความไมแนใจทจะกระท าพฤตกรรมนนดหรอไม แตเมอมการบงคบกจะตดสนใจกระท าพฤตกรรมนนเรวขน ปจจยเรองความสามารถ ( Able Factors ) ไดแก โอกาส ( Opportunity ) เปนความคดของผกระท าทเชอวาสถานการณทเปนอยขณะนน ชวยใหมโอกาสทจะกระท า ความสามารถ ( Ability ) คอ การทบคคลเชอวาความสามารถของตนเองจะกระท าในเรองนนๆ ไดส าเรจ ซงโดยทวไปแลวการทบคคลกระท าพฤตกรรมใดๆ บคคลนนจะพจารณาความสามารถของตนกอนทกครง การสนบสนน ( Support ) คอ สงทผกระท ารวาหรอเชอวาจะไดรบสงนนๆ จากการแสดงพฤตกรรมออกมา

จากทฤษฎการกระท าทางสงคมทไดกลาวมาน สามารถสรปไดวา การกระท าทางสงคมสามารถจงใจและสนบสนนใหประชาชน กลมคน เขามามสวนรวมในการปฏบตกจกรรมโครงการตางๆ รวมกน

2.2.2 ทฤษฎโครงสรางและหนาท ( Structure Functional Theory )

พารสน ( Parson อางถง ภชงค กลฑลบตร 2528 : 150 – 155 ) ไดกลาวถงหนวยของการกระท าในลกษณะทบคคลมทางเลอหลายทางในการเขาหาเปาหมาย ( Voluntaristic Action ) ในหนวยของการกระท า ( Unit Act ) ประกอบดวย บคคลหรอผกระท า ( Actor )การเขาหาเปาหมาย ( Goal Seeking )วธการในการบรรลเปาหมาย ซงมหลายวธการ ( Alternative Means )สถานการณตางๆ ทบคคลจะตองประสบ ( Situation Conditions ) เชนลกษณะทางชวภาพในตวบคคล สงแวดลอม

19

ภายนอกผกระท าจะถกควบคม โดยบรรทดฐาน คานยม และความคดตางๆ ทางสงคมซงเขาไปอยในตวผกระท า

พารสน ไดขยายอธบายหนวยของการกระท า ( Unit Act ) ขนมาเปนการอธบายระบบสงคม ( Social System ) ระบบสงคมจะประกอบไปดวยผรวมกระท าตงแต 2 คนขนไป หรอ 2 หนวยของการกระท า ผรวมกระท าแตละคนจะมบทบาท สถานภาพ วธการบรรลเปาหมายตลอดจนอยภายใตเงอนไขของสถานการณและบรรทดฐาน คานยมรวมไปถงความคดตางๆ นอกจากนแลว ผรวมกระท าในระบบสงคมยงมลกษณะของการฝกอบรม ( Orientation ) ตดตวมาดวยซงลกษณะการฝกอบรมดงกลาวแบงไดเปน 2 แบบ คอ การฝกอบรมในดานอารมณ ( Motivation Oreintation ) ซงจะเปนสงทกอใหเกดพลงงานในการเขารวมการฝกอบรมในดานคานยม ( Value Oreintation ) การฝกอบรมในเรองคานยมเปนสงทกอใหเกดการบรในบรรทดฐาน ตลอดจนแบบแผนความประพฤตตางๆ ในการแสดงการกระท าระหวางกนในระบบสงคมส าหรบการฝกอบรมทง 2 แบบนจะเปนลกษณะของการฝกอบรมใน 3 ดาน คอการรบร ( Cognitive ) เชน การรบรในดานความเชอแบบแผนความจรงจงความอมอกอมใจ ( Cathetic ) เชน ความรสกสนทสนมคนเคย ความพออกพอใจในการแสดงพฤตกรรมการประเมน ( Evaluation ) เชน การประเมนหลกศลธรรม จรรยา ตลอดจนสถานการณและผลสบเนองของการกระท าในระบบสงคม

นอกจากน พารสน ไดกลาวถงหนาทจ าเปน ( Function Prerequisites ) ในการขจดปญหาตางๆ ของสงคมหนาทเหลานม 2 กลม คอหนาททเกยวกบสภาพแวดลอมภายใน และภายนอก ( External and Internal ) หนาททเกยวของกบเปาหมาย และวธการเขาสเปาหมาย ซงพารสน เรยกวา Instrumental และ Consumatoryจากกลมทงสองขางตน พารสน ไดแยกหนาทจ าเปนออกเปน 4 ประการทส าคญ คอหนาทในการปรบตว ( Adaptation ) คอ หนาทของโครงสรางสงคมทจะตอบสนองความตองการอยรอดของสมาชก เชน การผลต การจ าหนายของสงคม เปนหนาทของสถาบนหนาทในการขจดปญหาเกยวกบเปาหมายของสงคม ( Goal Attainment ) เปนหนาทในการวางเปาหมาย ตลอดจนการท าใหบรรลเปาหมายของสงคม เปนหนาทของสถาบนการเมองหนาทเกยวกบปญหาการบรณาการ ( Intergratation ) เปนหนาททเกยวกบการตกลงรวมกน ความสอดคลองกนของสมาชกในสงคม เชน สถาบนศาลยตธรรม พรรคการเมอง กลมผลประโยชน สถาบนการแพทย กรวมอยในหนาทนดวย ถงแมจะไมโดยตรงกตามหนาทเกยวกบการรกษาแบบแผนและขจดความขดแยง ( Pattern Maintenance and Tension ) หนาททเปนของสถาบนทางสงคม สถาบนครอบครว สถานบนการศกษาทจะขดเกลาตลอดจนใหความรเรองการอยรวมกนในสงคมแกสมาชกของสงคม

จากแนวคดของทฤษฎโครงสรางและหนาท สามารถสรปไดวา การด าเนนงานกจกรรม โครงการ พฒนาชมชนของประชาชนนน ขอสมมตฐานของทฤษฎนสอดคลองกบหลกการทวา หากประชาชนภายในชมชน แตละฝายแตละกลมของหมบาน / ต าบลไดกระท าบทบาทหนาทตามภารกจทไดรบมอบหมายตามโครงสรางของกลมแลว กนาจะท าใหการด าเนนงานพฒนาชมชนของหมบาน / ต าบลเปนไปไดอยางมประสทธภาพ

20

1.2.3 ทฤษฎจตวทยาสงคม ( Theory of Social Psychology )

มาสโลว ( Maslow, 1970 : 90 ) ไดคนควาเกยวกบแรงจงใจ ( Motivation ) ของการกระท าของมนษยไวหลายประการ และไดอธบายถงพฤตกรรมของมนษยทเกยวกบความตองการทเกดขนจากความพงพอใจ ความตองการเหลานถกจ ากดล าดบขนของความตองการจากนอยไปหามากเมอความตองการใดเกดขนแลว ไมไดรบการบ าบดเพยงพอ ความตองการเหลานนกคงอยและจะเปนแรงขบ ( Drive ) ทมพลงผลกดนใหบคคลมพฤตกรรมโนมไปในทางทจะบ าบดความตองการเหลานนอยเสมอ มาสโลว ไดอธบายวา ความตองการทท าใหคนเราแสดงพฤตกรรมตางๆ ทอย 5 ประการดวยกน เรมจากความตองการพนฐานจนถงความตองการขนสง ( Hierarchicel Need ) ดงน ความตองการทางดานรางกาย ( Physiological Need ) ถอเปนความตองการขนแรกสด ความตองการความปลอดภย ( Safety Need ) ความตองการความรก ( Love o Belong Need ) ความตองการการยกยองนบถอจากคนอนหรอมเกยรตในสงคม ( Esteem Need ) ความตองการประสบความส าเรจ ( Self – Actualization Need ) ตองการแสดงความสามารถของตนเองใหประจกษแกผอน

กลาวโดยสรปไดวา ความตองการของมนษยในระดบตางๆ ตงแตความตองการของมนษยในขนพนฐานจนถงความตองการในระดบสงๆ ของมนษย จะเปนแรงผลกดน แรงขบเคลอนทมพลงสามารถผลกดนใหมนษยกระท าหรอแสดงพฤตกรรมออกมา ทงในสวนของการกระท าหรอพฤตกรรมของบคคลและพฤตกรรมทางสงคม เชน การกระท าหรอการปฏบตเกยวกบการมสวนรวมในการพฒนาชมชนของประชาชน เพราะบคคลหรอประชาชนมความสามารถและมความตองการทจะเขามสวนรวมในการพฒนาชมชนของตน เพอมงหวงพนฐานแหงความตองการของมนษยคอความปลอดภยในชวตและทรพยสน บคคลหรอผกระท าซงเปนสมาชกของสงคมมความสมครใจทเขาไปท ากจกรรมตางๆ ในสงคมนนโดยทผกระท า แตละคนจะมบทบาทสถานภาพและประสบการณตางๆ ทจะท าใหผกระท ารจกควบคมสถานการณและเงอนไขตางๆ ซงมอทธพลตอการเลอกจดมงหมาย และวธการด าเนนการตางๆ ไปสจดมงหมายนนๆ รวมทงพฤตกรรมของผกระท าทแสดงการกระท า เพอตองการรางวลหรอหลกเลยงการลงโทษและความรสกภายในตวบคคลทแสดงออกมาเปนการกระท า ดงนน การมสวนรวมจงเปนกจกรรมหนงทบคคล ผวจยกระท าการไปสจดมงหมายอยางใดอยางหนงรวมกน 3. แนวคดและทฤษฎเกยวกบกลม / องคกรชมชน 3.1 แนวคดเกยวกบกลม / องคกรชมชน

ความหมายของกลม / องคกรชมชน

ประเวศ วะส และ โอวาส สทธนารกษ (อางถง เฉลยว บรภกด และคนอนๆ 2545 : 81 – 82 ) กลาววา “ กลมหรอองคกรชมชน ( Group of Community Organization) ถอเปนกลไกทส าคญยงในการพฒนาชมชนทกอใหเกดความยงยนเพราะองคกร คอ รปแบบของการรวมตวทางสงคมท าใหเกดอ านาจทางสงคมทจะตองถวงดลกบอ านาจรฐและอ านาจเงน ” เปนการรวมตวกนของชาวบานตงแต 2 คน

21

ขนไป ซงมชอเรยกกนไดหลายอยาง เชน องคกรชมชน องคกรประชาชนองคกรชาวบาน หรอกลมสนใจ กลมเปนการรวมตวของประชาชนในหมบานหรอต าบลของกลมตงแต 2 คนขนไป เพอด าเนนกจกรรมใดกจกรรมหนงตามวตถประสงคของกลมเอง หรอสนองวตถประสงคของทางราชการหรอหนวยงานเอกชนทไดรบการสนบสนนกลมทจดตงอาจเปนการจดตงอยางไมเปนทางการไมมกฎหมายรองรบ แตอาจมระเบยบทางราชการหรอระเบยบของกลมทจดท าขนเอง เพอใชเปนแนวทางด าเนนกจกรรมของกลม สวนกลมทเปนทางการ ซงจดตงขนโดยมกฎหมายรองรบเปนนตตบคคลหรอไมเปนนตตบคคลแลวแตกรณ จตต มลคงชยอรญญา ( อางถง ปารชาต วลยเสถยรและคณะ 2543 : 258 ) ไดใหความหมายเกยวกบ “ กลม ” วาเปนการรวมพลงของคนจ านวนหนงเพอแกไขปญหาทประสบอยรวมกนกระท าสงใดสงหนง (หรอหลายสง) เพอใหไดรบประโยชนตามทกลมปรารถนา การรวมพลงนอาจมองได 2 ประการ คอ

ประการแรก รวมพลงเพอตอรอง เรยกรอง ขอรบความชวยเหลอจากภายนอก ประการทสอง รวมพลงเพอตอรองด าเนนการดวยตนเองใหมากทสดเพอการแกไขปญหาของตน จากความหมายดงกลาวสามารถสรปไดวา กลมหรอองคกรชมชนในการพฒนาชมชนนนลกษณะ

ของการรวมตวของกลมตองเกดจากบคคลในชมชนทมปญหาหรอความตองการบางอยางทคลายคลง ซงการมารวมกนแกไขปญหาของชมชนท าใหเกดพลงในการผลกดนหรอตอรองเพอแกไขปญหาทชมชนเผชญอยไดหมดสนไป ทงนเพราะการพฒนาชมชน ในลกษณะของการรวมตวดวยระบบกลมนน เปนการน าเอาบคคลในชมชนเขามารวมตวกนเปนกลม ซงมผลทกอใหเกดความสามารถในการพฒนา กลมจงมอทธพลเหนอบคคล โดยเฉพาะอยางยงหากกลมท มการรวมตวเกดความเขมแขงกจะสามารถท าใหเกดพลงในการตอรอง เพอสรางผลประโยชนรวมกน รวมทงเสรมสรางความเสมอภาค ความมนคงในชมชน ดงนนจงมความจ าเปนทตองสงเสรม สนบสนนใหเกดการรวมกลมของประชาชน เพอใกกลมประชาชนภายในชมชนสามารถแกปญหาทชมชนเผชญอยใหหมดสนหรอเบาบางลง โดยสงผลใหเกดประโยชนตอการพฒนาชมชนของตนมากทสด

องคประกอบของกลม / องคกรชมชน

Reeves ( 1970 : 331 – 334 ) กลาวถง องคประกอบของกลมไวดงน 1. กลมมผน าทด

2. สมาชกมความเตมใจท างานเพอใหกลมบรรลเปาหมาย

3. มวตถประสงคและเปาหมายทท าไดจรงมความสอดคลองกบความสามารถของผน า

และสมาชก รวมทงตองมความรวมมอกนและกนภายในกลมเปนอยางด

4. สมาชกมความสนใจในกจกรรมของกลมอยางแทจรง

5. กลมมการตดสนใจทเปนอสระดวยตนเอง

6. ผน าและสมาชกมสวนรวมในการวางแผนและควบคมการท างานซงกนและกน

22

สนทร พนเอยด ( 2533 : 3 – 4 ) ใหความหมายและลกษณะของกลมซงสามารถแบง องคประกอบได 4 ประการ คอ สมาชกของกลม ตงแต 2 คนขนไป กลมแตละกลมยอมมองคประกอบทส าคญคอบคคลตงแต 2 คนขนไปเปนอยางนอย ถาไมมบคคลแลวกลมจะเกดขนไมได บคคลทมารวมกนเปนกลมนอาจจะรวมกลมดวยความสมครใจหรออาจถกบงคบใหเขามารวมกลมกได ส าหรบจ านวนของสมาชกกลมจะมากกวา 2 คนขนไปเทาไร ยอมขนอยกบประเภทหรอชนดกลมซงจะสงผลในเรองขนาดของกลม เชน กลมสามภรรยา กลมผลประโยชน กลมศาสนา กลมการเมอง กลมเหลานยอมมจ านวนสมาชกและขนาดของกลมแตกตางกนออกไป วตถประสงคของกลม บคคลทเขามารวมกลมยอมมจดมงหมายของตนและจะสมครเขารมกบกลมทตนเหนวา กลมทตนเขาเปนสมาชกสามารถสนองความตองการได ซงวตถประสงครวมกนของกลมอาจจะเกดจากแนวคด อดมการณในเรองใดเรองหนง มความเหมอนกนหรอคลายคลงกน และสมาชกเหนวา ถาไมเขาเปนสมาชกตนกไมสามารถจะบรรลถงสงทตนปรารถนาได กลมแตละประเภทมกจะมวตถประสงคของกลมอยางแนนอน เชน กลมทางการเมอง กลมทางสงคม กลมทางเศรษฐกจ มการปะทะสงสรรค บคคลทเขารวมเปนสมาชกยอมมการกระท าตอกนในลกษณะของการตดตอสอสารและเปลยนความคดเหนซงกนและกน การปะทะสงสรรคจะกอใหเกดความเขาใจกนระหวางสมาชกและกอใหเกดพฤตกรรมการรวมมอ รวมแรงรวมใจ ในการคดตดสนใจใจการปฏบตงาน และมแนวโนมวาถาสมาชกมโอกาสปะทะสงสรรคกนมากเทาไรกยอมจะมผลตอการปฏบตงานหรอกจกรรมดานตางๆ ของกลมมากขนดวย สมาชกมความรสกวาตนเปนสวนหนงของกลม บคคลทเขาเปนสมาชกกลมจะตองรสกวาตนเปนสวนหนงของกลม และขณะเดยวกนสมาชกคนอนๆ กจะรสกยอมรบวาเขากเปนสมาชกคนหนงของกลมดวย นอกจากความรสกวาตางกเปนสมาชกของกลมแลว ยงรวมปฏบตหรอรวมกจกรรมตางๆ ตามบทบาทตามทตนไดรบดวย

จตต มงคลชยอรญญา ( อางถง ปารชาต วลยเสถยรและคณะ 2543 : 259 ) กลาวถ ง องคประกอบของกลมวาจะตองประกอบดวย 3 ประการ ดงน สมาชก ซงจะมขนาดเทาใดกได แลวแตความจ าเปนในการรวมพลงเพอแกไขปญหานนๆ สงส าคญทสมาชกในกลมพงมในสมาชก กคอ คณสมบตบางอยางทมความคลายคลงกน ความไวเนอเชอใจกน ความเชอมนหรอความมนใจในตนเองและกลมและความเปนน าหนงใจเดยวกน คณะผแทนทมความร ความสามารถบางประการทเหนอกวาสมาชก ซงสมาชกจะตองไตรตรอง พจารณา และเสนอหรอเลอกผแทนของตนเขาไปท าหนาทบางอยางแทนตนเอง ซงตนเองนนไมสามารถกระท าได คณะจดการ เปนคณะทจะด าเนนการทจะท าใหปญหา ความตองการของกลมไดรบการด าเนนการแกไข ซงในกลมทขนาดเลก บคคลทจะท าหนาทเปนคณะจดการ อาจจะเปนผแทนบางคน หรอบางครงอาจะเปนสมาชกบางคนกไดทจะมาท าหนาทน

จากความหมายดงกลาวสามารถสรปไดวา องคประกอบของกลม / องคกรชมชนจะตองประกอบดวย สมาชกของกลมตงแต 2 คนขนไป ( Plurality of Individuals )มวตถประสงครวมกน ( Common goal )มการปะทะสงสรรค ( Interaction ) ระหวางสมาชก มความรสกเปนสวนหนงของกลม และมการปฏบตในบทบาทหนาทเปนอนเดยว ( Common role )

23

ประเภทของกลม / องคกรชมชน

ประเภทของกลมจะแบงออกเปนกประเภทนนยอมขนอยกบวาไดยดอะไรเปนเกณฑในการแบง สนทร พนเอยด ( 2533 : 14 – 19 ) ไดแบงกลมออกไดเปน 2 ประเภท คอ

การแบงกลมโดยพจารณาความสมพนธของสมาชกในกลม กลมปฐมภม ( Primary

Group ) หมายถง กลมทมความสนทสนมมความเปนสวนตวและความสมพนธเฉพาะหนา ตวอยางของกลม

ปฐมภม เชน กลมเพอน กลมครอบครว กลมเพอนบาน กลมแบบนเปนกลมขนาดเลกมสมาชกไมมาก รจก

กนด และมความสมพนธกนอยางใกลชดระหวางสมาชกภายในกลมสมาชกมความสนใจกนเปนสวนตว ม

ประสบการณ มความคาดหวง มแผนการและการแกปญหารวมกน การสนองตอบความตองการทางจตใจ

และอารมณเปนหลก

กลมทตยภม ( Secondary Group ) หมายถง กลมทสมาชกมความสมพนธกนนอย ไม

สนทสนม รวมกนอยไดเนองจากมผลประโยชน เปนเครองเหนยวรง การตดตอสมพนธกนมกจะเปนทางการ

เปนการตดตอทเปนไปตามระเบยบกฎเกณฑทก าหนดไว จ านวนสมาชกมมาก สถานภาพและบทบาท

แตกตางกน ตวอยางของกลมทตยภม เชน กลมพรรคการเมอง สมาคม ขาราชการ กลมวชาชพ กลมทาง

ศาสนา การแบงกลมโดยแบงตามลกษณะหรอคณสมบตเฉพาะของกลม ซงแบงออกได ดงน คอกลมพวก

เรา – พวกเขา ซงพจารณาตามลกษณะหรอคณสมบตตางๆ ทแสดงวาเปนพวกเดยวกนหรอตางพวกกน

กลมลกษณะนจะใชหลกความสมพนธทางสงคมขนพนฐาน 2 ประการ คอ สมาชกในกลมจะจดวาใครเปน

นพวกเดยวกบเขาหรอไมใชพวกเดยวกน และในกรณถามการคมคามขเขญไมวาจะเปนจรงหรอไมกตามจาก

พวกอนจะท าใหภายในกลมมการรวมตวกนตอตานกบกลมทตนคดวาเปนปฏปกษกบกลมตน กลมชนสวน

ใหญ – กลมคนสวนนอย กลมคนพจารณาลกษณะคณสมบตตางๆ เปนหลกโดยเฉพาะหรอคณสมบตทาง

วฒนธรรมทแสดงวาเปนกลมชนสวนใหญหรอเปนของกลมชนสวนนอย เชน ภาษา ศาสนา การแตงกาย

ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ ถาลกษณะคณสมบตทาง วฒนธรรมหลก ซงจะไดรบการปฏบต

จากบคคลทวไปในสงคมแหงนนกเรยกกลมบคคลในสงคมแหงนนวา กลมชนสวนใหญ แตในทางตรงกนขาม

ผทเขามาอยอาศยหรออพยพเขามาใหมและจะมสทธ เสรภาพนอยกวาพลเมองของรฐมวฒนธรรมส าหรบ

ประพฤตปฏบตเฉพาะกลมของตนทแตกตางไปจากวฒนธรรมของกลมคนสวนใหญเปนกลมคนสวนนอย

กลมสมครใจ – กลมไมสมครใจ โดยพจารณาในดานของความสมครใจและไมสมครใจในการเขาเปนสมาชก

ของกลม กลมสมครใจ คอ บคคลทเขามาเปนสมาชกกลมโดยสมครใจไมมการบงคบคอจะเปนสมาชก

หรอไมเปนกได และเมอเขาเปนสมาชกกลมแลว อาจจะออกจากการเปนสมาชกกไดเชนกน เชน กลม

อาสาสมคร กลมสหกรณออมทรพย กลมยวเกษตรกร กลมแมบาน บางครงจงเรยกกลมแบบนวา กลมแบบ

24

มทางเลอก กลมไมสมครใจ จะมลกษณะและคณสมบต คอ บคคลจะไมมทางเลอกแมวาจะไมเตมใจหรอไม

พอใจกจ าเปนตองเขาเปนสมาชกของกลมและเมอเขาเปนสมาชกแลวกจะเปนตลอดไปตลอดชวต จะออก

จากการเปนสมาชกภาพไมได กลมแบบนจงเรยกวา กลมไมมทางเลอก กลมระดบเดยวกน – กลมหลาย

ระดบ กลมคนพจารณาจากลกษณะหรอคณสมบตแหงการเขาเปนสมาชกและประเภทของสมาชกเปน

ส าคญ กลมระดบเดยวกน บคคลทเขาเปนสมาชกจะเปนบคคลประเภทเดยวกนหรอพวกเดยวกน อาจจะ

เปนดาน อาย อาชพ หรอยศ กลมแบบน เชน กลมเกษตรกร กลมแมบาน กลมขาราชการ สมาคมพอคา

กลมนายทหาร กลมหลายระดบ ผทเขามาเปนสมาชกจะมลกษณะหรอคณสมบตตางๆ กนและผทเปน

สมาชกในกลมนมาจากบคคลหลายๆ ประเภท ซงแตกตางกน เชน อาชพ การศกษา ยศ เพศ อาย ตางกน

ออกไป ไดแกกลมทมขนาดใหญ เชน พรรคการเมอง องคการสหประชาชาต กลมชวคราว – กลมถาวร

กลมคนพจารณาโดยยดระยะเวลาแหงการรวมกลมเปนส าคญ กลมชวคราว เปนกลมทเกดขนจากการท

บคคลมารวมกนเพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง หรอจดสนใจเรองใดเรองหนงมารวมกน เมอไดท า

กจกรรมบรรลวตถประสงคแลวหรอเลกสนใจแลวกลมนกสลายตวไป เชน กลมผชน ผฟง กลมผประทวง

กลมถาวร กลมแบบนเกดขนจากการทบคคลรวมกนเปนสมาชกกลมเพอวตถประสงคอยางใดอยางหนงเปนเวลานานๆ จนมลกษณะเปนการถาวร นอกจากนจะมลกษณะทางสงคมและลกษณะทางการ การจดกลมหรอองคกรเหนไดอยางชดเจน เชน ครอบครว องคการธรกจ หรอหนวยงานของรฐ

สมพนธ เตชะอธก ( ม.ป.ป. : 67 ) ไดแบงประเภทของกลม / องคกรชมชนเปน 2 ประเภท คอ ประเภทท 1 องคกรชมชนแบบทางการ ไดแก องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) คณะกรรมการหมบาน (กม.) สหกรณการเกษตร กลมเกษตรกร มลนธสมาคม ซงมลกษณะทรฐลงไปจดตงและมการจดทะเบยนกบภาครฐ มกฎหมาย กฎระเบยบรองรบและไดรบการสนบสนนงบประมาณและการด าเนนกจกรรมจากภาครฐ ประเภทท 2 องคกรชมชนแบบไมเปนทางการ ไดแก องคกรทชอขนตนตางๆ เชน สมชชา กลม คณะกรรมการ คณะท างาน ชมรม เปนการรวมตวกนเองหรอมองคกรพฒนาเอกชน (อพช.) เขาไปรวมจดตง มกฎระเบยบทสรางขนเองสวนใหญไมไดรบการสนบสนนจากภาครฐ ในขณะท บณฑร ออนด า ( 2533 : 88 – 90 ) ไดจดแบงประเภทของกลมจากประสบการณของโครงการสงเสรมการมสวนรวมของเกษตรกรในงานพฒนาเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ กลมทมโครงสรางแบบงายๆ และกลมทมโครงสรางแบบซบซอน กลมทมโครงสรางแบบงายๆ กลมกจกรรมประเภทนจะมประธานและรองประธาน หรอหวหนากลมกบรองหวหนากลม สมาชกกลมทกคน จะรวมกนคดรวมกนวางแผนกจกรรมและรวมกนท ากจกรรมบางอยางของกลม ลกษณะของกลม คอ 1) สมาชกมทรพยสนและงานของตนเองสวนหนง แตมกจกรรมท ารวมกนเปนกลมอกสวนหนง 2) สมาชกเปนเจาของทรพยสนรวมกนและท ากจกรรมรวมกนกลมทมโครงสรางซบซอน กลมกจกรรมประเภทน จะเปนกลมทมรปแบบโครงสรางอยแลว กลาวคอ เปนกลมทมกฎเกณฑ วตถประสงค คณะกรรมการ และกจกรรม รวมทงบทบาทหนาทของสมาชก และบทบาทหนาท

25

ของคณะกรรมการฝายตางๆ ซงมหลายฝาย เชน กลมเกษตรกรรายยอยมความตองการแกไขปญหาบางประการ เชน ปญหาขาดแคลนขาว จงมการจดตงธนาคารขาวขน และมความตองการการออมทรพยเพอการลงทนบางอยาง จงตงกลมออมทรพยขน ในกรณทกลมมโครงสรางซบซอน ชดเจน กลมสามารถท ากจกรรมบางอยางตามโครงสรางได แตจะตองไดรบการพฒนาตอไป ทงในดานบทบาทหนาทของกรรมการแตละฝาย เชน ไดรบการอบรมเพมเตมเกยวกบความรทางกลมแลวสามารถจะไปกระตนใหพฒนากลมไดอยางมประสทธภาพยงขน

จากการศกษาประเภทของกลม / องคกรชมชน สามารถสรปไดวา ประเภทของกลม / องคกรชมชน ในการท างานพฒนาหรอเสรมสรางการรวมกลมนนจ าเปนตองวเคราะหถงประเภทของกลมเพอชวยใหเขาใจในทมาและลกษณะของกลม ซงในการท างานดวยระบบกลม คอ การน าเอาบคคลในชมชนใหเขามารวมกนเปนกลม อนท าใหเกดพลงความสามารถ เพราะกลมมอทธพลเหนอบคคล ถาหากกลมมความเขมแขง กจะสามารถสรางผลประโยชนรวมกนในการพฒนาชมชน ประเภทของกลม / องคกรชมชนทเหมาะสมและมความส าคญตอการพฒนา กคอ ประเภทของกลมทเกดขนจากการรวมตวของบคคลใน ชมชนทไมเปนทางการ เชน กลมเพอน กลมครอบครว กลมเพอนบาน ทฤษฎเกยวกบกลม

ทฤษฎสนาม ( Field Theory ) ของ Kurt Lewin ( อางถง พะยอม วงศสารศร 2531 : 125 ) ซงมแนวคดพอสรปไดดงน พฤตกรรม เปนผลมาจากพลงความสมพนธของสมาชกในกลมโครงสรางของกลมเกดจากการรวมกลมของบคคลทมลกษณะแตกตางกนการรวมกลมแตละครงจะตองมปฏสมพนธระหวางสมาชกในกลมโดยเปนปฏสมพนธในรปการกระท า ความรสก และความคดองคประกอบตางๆ ในการรวมกลมแตละครงจะกอใหเกดโครงการสรางของกลมทมลกษณะแตกตางกนออกไปตามลกษณะของสมาชกกลม สมาชกในกลมจะมการปรบตวเขาหากนพยามยามชวยกนท างาน การทบคคลพยายามปรบบคลกภาพของตนทมความแตกตางกนน จะกอใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนท าใหเกดพลงหรอแรงผลกดนของกลมใหเปนไปดวยดทฤษฎเกยวกบสงคมและพฤตกรรมของมนษย

Weber.n.d. ( อางถง ศรลกษณ สภานนท 2540 : 26 ) ไดศกษาเรองการกระท าของมนษย ( Human Action) โดยใหค าจ ากดความของการกระท าวา เปนพฤตกรรมทงทเปดเผยและลกลบ ซงบคคลผก าหนดใหมความหมายสวนตวและการกระท าทางสงคม นนม 4 ขน คอ

ขนท 1 การกระท าทมเหตผล เปนการกระท าทใชวธการทเหมาะสมในอนทบรรลถงจดมงหมายทเลอกไวอยางมเหตผล การกระท าดงกลาวมงไปในดานการเมอง เศรษฐกจและสงคม

ขนท 2 การกระท าทเกยวกบคานยม เปนการกระท าทใชวธการทเหมาะสม เชนการกระท าเพอจะท าใหคานยมสงสดในชวตมความสมบรณพรอมการกระท าเชนนมงไปในดานจรยธรรม ศาสนา และทางศลธรรมเพอการด ารงไวซงความเปนระเบยบในชวตทางสงคม

ขนท 3 การกระท าตามประเพณ เปนการกระท าทไมมการเปลยนแปลงโดยยดเอาแบบอยางทท ากนมาตงแตอดตเปนหลก ในพฤตกรรมการกระท าตามประเพณไมค านงถงเหตผล

26

ขนท 4 การกระท าทแฝงดวยเสนหหา เปนการกระท าทค านงถงอารมณและความผกพนทางจตระหวางผกระท ากบวตถทเปนจดมงหมายของการกระท า การกระท าเชนนไมค านงถงเหตผลอนใดทงสนนอกจากเรองสวนตว

สวน Parsons ( อางถง จรพรรณ กาญจนจตรา 2530 : 5 – 16 ) อธบายถงการกระท าของมนษยในลกษณะทสามารถไปปรบใชกบสงคมทวๆ ไป โดยกลาววา การกระท าใดๆ ของมนษยจะขนอยกบปจจย 3 ประการ ไดแก

ประการท 1 บคลกภาพของแตละบคคล ประการท 2 ระบบสงคมทบคคลนนเปนสมาชกอย ประการท 3 วฒนธรรมในสงคมทบคคลนนเปนสมาชกอยโดยวฒนธรรมนจะเปนตวก าหนด

เกยวกบความคดหรอความเชอ ความสนใจ และระบบคานยมของบคคล ซงปจจยทง 3 ประการนมความสมพนธซงกนและกนสามารถผลกดนใหเกดการกระท าของบคคลขนมาได

จากแนวคดทฤษฎดงกลาวสามารถสรปไดวา การทบคคลมารวมกลมกนตองมการจดโครงสรางของกลมโดยมการก าหนดบทบาทหนาทเพอการกระท าตอกน บคคลภายในกลมตองมการปรบตวในสวนของพฤตกรรมทแสดงออกมาตองใหเกดความสมพนธกนภายในกลม เพอสามารถรวมกนด าเนนงาน กจกรรมตางๆ เพอน าไปสเปาหมายหรอวตถประสงคของกลมตามทกลมตองการ 4.กระบวนการ AIC AIC ( Appreciation Influence Control ) เปนกระบวนการหรอ เทคนคการประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอน าไปสการพฒนาชมชนทยงยน กระบ วน การ AIC ไ ด พ ฒ น าต าม แ น ว คด ขอ งสถ าน บ น เอ ก ชน ช อ Organization for Development : an International Institute ( ODII ) ต งข น โดย Ms. Turid Sato and Dr.William E.Smith เปนกระบวนการทมศกยภาพในการสรางพลงและกระตนการยอมรบของชาวบานใหรวมพฒนาชชนและสามารถน ามาประยกตส าหรบการประชมระดมความคดของสมาชกในชมชนบนพนฐานแหงความเสมอภาค ความรก เปนกระบวนการทน าเอาคนมาเปนศนยกลางในการพฒนา ( อรพนท สพโชคชย 2538 : 13) ธนพรรณ ธาน ( 2540 : 91 ) กลาววา กระบวนการ AIC สามารถน ามาประยกตใหเหมาะสมส าหรบการวางแผนพฒนาหมบานและการก าหนดแผนปฏบตและยงสามารถใชเปนเครองมอในการระดมความคดเหนและขนตอนทจะรวมความคดและความตองการไวในแผนได เทคนค AIC เปนวธการประชมระดมความคดทเปดโอกาสใหผเขารวมประชมสามารถระดมความคดไดมสวนรวมอยางเปนประชาธปไตย มการแลกเปลยนความร ประสบการณ ขอมลขาวสาร ซงท าใหเขาใจถงสภาพปญหา ขอจ ากด ความตองการและศกยภาพของผทระดมความคดทกคน

27

สวน โสภณ สวรรณะ ( 2541 : 118 ) ไดใหความหมายของกระบวนการ AIC ในเชงปฏบตการไวดงน A : Appreciation หมายถง การสรางความเขาใจระหวางชาวบานดวยกน I : Influence หมายถง การสรางขอตกลงรวมกนระหวางชาวบานดวยกน C : Control หมายถง การสรางแผนปฏบตการรวมกนระหวางชาวบานดวยกนและใหความหมาย AIC วาเปนกระบวนการทกระตนใหชาวบานทกหมเหลา มสวนรวมในการตดสนใจวางแผนพฒนาหมบานของตนอยางแทจรง ในขณะท รตนะ บวสนธ ( 2543 : 18 – 19 ) ไดใหความหมายของ AIC ไววา A มาจาก Appreciation หมายถง รบร เหนคณคา เขาใจ สนใจและชนชมยกยอง A : Appreciation คอ การท าใหทกคนใหการยอมรบและชนชม ( appreciate ) คนอนโดยไมรสกหรอแสดงการตอตานหรอวพากษวจารณ ในกระบวนการชนนคกคนจะมโอกาสแสดงออกอยางทดเทยมกนดวยภาพ ขอเขยน และค าพดวาเขาเหนสถานการณในปจจบนเปนอยางไร และอยากจะเหนความส าเรจในอนาคตเปนอยางไร ซงจะท าใหทกคนไดมโอกาสใชขอเทจจรง เหตผล และความรสกตลอดจนการแสดงออกในลกษณะตางๆ ตามทเปนจรง เมอทกคนแสดงออกโดยไดรบการยอมรบจากคนอนๆ จะท าใหทกคนมความรสกทด มความสข ความอดทนและเกดพลงรวมขนในระหวางคนทมาประชมดวยกน I มาจาก Influence หมายถง ปฏสมพนธ การสงผลกระทบ I : Influence คอ การใชความคดรเรมสรางสรรคทแตละคนมอยมาชวยกนก าหนด วธการส าคญ หรอ “ ยทธศาสตร ” ( Strategy ) ทจะท าใหบรรล “ วสยทศนรวม ” ( Shared Vision ) หรอ “ อดมการณรวม ” ( Shared Ideal ) ของกลม (ทมาประชม ) ไดอยางดทสด ในชนนทกคนยงมโอกาสทดเทยมกนทจะใหขอคดเหนวาวธการส าคญทจะท าใหบรรล “ วสยทศนรวม ” หรอ “ อดมการณรวม ” นนประกอบดวยอะไรบาง เมอทกคนไดแสดงความคดเหนแลวจะน า “ วธการ ” ทเสนอแนะทงหมดมาจดหมวดหมแยกแยะและพจารณารวมกน จนกระทงได “ วธการส าคญ ” ทกลมเหนพองตองกนวาจะน าไปสความส าเรจตามทกลมตองการ C มาจาก Control หมายถง การจดการ การควบคม C : Control คอ การน า “ วธการส าคญ ” มาก าหนดเปน “ แผนปฏบตการหรอแผนด าเนนงาน ” ( Action Plan ) อยางละเอยดวา ท าอะไร มหลกการและเหตผลอยางไรมเปาหมายอยางไร ใครรบผดชอบเปนหลก ใครตองใหความรวมมอ จะตองใชงบประมาณคาใชจายเทาไร จากแหลงใด จะมรายไดจากการด าเนนการดงกลาวหรอไม ถามงบประมาณเทาไร และรายละเอยดอนๆ ตามทเหนวาควรระบไวอาจสรปไดวาแผนปฏบตการหรอแผนด าเนนงานควรประกอบดวย 1. โครงการ ( มาตรการ ) ( ท าอะไร )

28

2. หลกการและเหตผล ( ท าไมตองท า ) 3. เปาหมายหรอผลทมงหวง ( ท าเพอใหไดผลอะไร ) 4. วธการด าเนนการ ( ท าอยางไร ) 5. ก าหนดเวลา ( ท าเมอใด ) 6. คาใชจายและแหลงเงน ( จะใชเงนเทาไร เอามาจากไหน ) 7. ประมาณการรายรบ (ถาม) ( จะมรายรบดวยหรอไม คาดวาจะไดเทาไร ) 8. ผรบผดชอบ ( ใครเปนผรบผดชอบ ดแลแตละกจกรรม ) 9. ผใหความรวมมอ ( ใครจะตองเขามาใหความรวมมอ ) 10. อนๆ ( มประเดนอนๆ ทควรจะน ามาพจารณาเพมเตม) โสภณ สวรรณะ ไดใหความหมายของกระบวนการ AIC ในเชงปฏบตการ ซงสอดคลองกบ เฉลยว บรภกดและคนอนๆ ( 2545 : 130 – 132 ) ทไดเสนอแนวทางของกระบวนการ AIC ทสามารถน ามาประยกตใชในการวางแผน การพฒนาการสรางทมงาน การสรางความรวมมอในการแกปญหาความขดแยงไว 3 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 การสรางความร ( Appreciation ) เปนขนตอนการเรยนรและแลกเปลยนประสบการณโดยการท าใหทกคนใหการยอมรบและชนชมคนอนโดยไมรสกหรอ แสดงการตอตานวพากษวจารณเปนการเปดโอกาสใหผเขารวมประชมทกคนแสดงความคดเหนและรบฟง หาขอสรปรวมกนอยางเปนประชาธปไตย โดยแบงเปน 2 ชวง คอ 1) การวเคราะหสถานการณของหมบานในปจจบน 2) การก าหนดอนาคตของหมบานวาตองการใหเกดการพฒนาในทศทางใด ขนตอนท 2 การสรางแนวทางการพฒนา ( Influence ) เปนขนตอนการใชความคดรเรมสรางสรรคทแตละคนมอยมาชวยกนก าหนดวธการส าคญหรอยทธศาสตรทจะท าใหบรรลวสยทศนรวมหรออดมการณของกลมไดอยางดทสด ในขนตอนนทกคนมโอกาสทดเทยมกนทจะใหขอคดเหนวา วธการส าคญทจะท าใหบรรลวสยทศนรวม ดงนนในขนตอนน เปนการหาแนวทางในการพฒนาหมบานและหาเหตผลเพอจดล าดบความส าคญตามความเหนของผเขารวมประชมแบงเปน 2 ชวง คอ 1) การคดโครงการทจะใหบรรลวตถประสงค 2) การจดล าดบความส าคญของโครงการ โดยแยกเปน 3 ประเภท คอ

1. กจกรรม / โครงการทชาวบานท าไดเอง

2. กจกรรม / โครงการทชาวบานท าไดเองบางสวนโดยรวมมอกบภายนอกทง

ความร ทรพยากร การจดการ

3. กจกรรม / โครงการทสามารถขอจากภาครฐ

ขนตอนท 3 การสรางแนวทางปฏบต ( Control ) คอ การน าวธการส าคญมาก าหนดเปนแผนปฏบตอยางละเอยดวา ท าอะไร มหลกการและเหตผลอยางไร มเปาหมายอยางไร ใครรบผดชอบเปนหลก ใครตองใหความรวมมอ จะตองใชงบประมาณคาใชจายเทาไร จากแหลงใดจะมรายไดจากการ

29

ด าเนนการหรอไม ถามจะประมาณเทาไร และรายละเอยดอนๆ ตามทระบไวแบงเปน 2 ชวง คอ 1) การแบงกลมรบผดชอบ 2) การตกลงรายละเอยดในการด าเนนงาน กลาวไดวา กระบวนการ AIC เปนกระบวนการทระดมความคดเหนของประชาชนในชมชนเพอชวยกนวางแผนการพฒนาชมชน สามารถกระตนการยอมรบของประชาชนใหมสวนรวมในการคด วางแผน เพอปฏบตงานการพฒนาของประชาชน กอใหเกดความผกพนทางจตวญญาณระหวางกน ( A ) การเรยนรจากของจรง ( I ) การจดการและการควบคมเพอใหการปฏบตงานพฒนา ( C ) ส าเรจอยางมประสทธภาพ ดงแสดงในแผนภาพท 2.1

แผนภาพท 2.1 แสดงผลของ AIC ทมา : ประเวศ วะส ( 2539 : 29 )

จากการศกษากระบวนการ AIC สามารถสรปไดวากระบวนการ AIC เปนกระบวนการทม ศกยภาพ สามารถน ามาประยกตใช เพอสรางพลงในการระดมความคดเหนของประชาชนในชมชนไดอยางมประชาธปไตย เพอใหประชาชนสามารถเขามามสวนรวมกนพฒนาชมชน โดยมการชวยเหลอกน มการ

A (Appreciation) กอใหเกดความผกพนทางจตวญญาณ

ระหวางกน

I (Influence) กอใหเกดการเรยนรจากของจรง

C (Control) กอใหเกดการจดการและการควบคม

3. องคประกอบในการกระบวนการ

AIC

เกดพลงทไมมขอบเขต

30

ก าหนดทศทางในการพฒนารวมกน ดวยวธการสรางความรรวมกน การสรางแนวทางการพฒนารวมกน ตลอดจนการก าหนดแนวทางปฏบตรวมกนซงเกดจากความรวมมอและเขามามสวนรวมของประชาชนในชมชนเอง เปนกระบวนการทท าใหประชาชนเกดการเรยนร สามารถปฏบตงานไดจรงซงสงผลใหเกดการพฒนาชมชนทยงยนตอไป 5. งานวจยทเกยวของ ผศกษาไดศกษางานวจยทเกยวของกบการศกษาครงน ทงในสวนยทธศาสตรการพฒนาตามแนวทางชมชนพงตนเอง การพฒนารปแบบการมสวนรวมของประชาชน การศกษาการมสวนรวมของประชาชนในดานตางๆ ดงจะน าเสนอเชงสงเคราะหงานวจย ดงน ไพโรจน ภทรนรากล ( 2545 : บทคดยอ ) ไดศกษาเรอง ยทธศาสตรการพฒนาชาตตามแนวทางชมชนพงตนเองแบบยงยน : กรอบนโยบายและตวแบบการจดการ พบวา ความส าคญในแนวทางชมชนพงตนเอง เนองจากยทธศาสตรทผานมาทมงความเจรญเตบโตดานเศรษฐกจเปนหลกมใชหนทางทมประสทธผลทจะน าไปสการพฒนาทสมดลและยงยนได วตถประสงคหลกของการศกษาเพอเสนอกรอบนโยบายและตวแบบการจดการชมชนพงตนเอง ซงในการศกษามงส ารวจแนวคดของการพฒนาแบบยงยน แนวคดเกยวกบชมชนพงตนเอง และตวแบบการจดการในการศกษาวจยอาศยแนวทางวจยเชงคณภาพและใชเทคนคหลายดาน รวมถงการส ารวจเอกสารการสมภาษณระดบลกปราชญทองถน ผน าชมชนและผมบทบาทส าคญในชมชน การท ากลมสนทนาแกนน าชมชน การศกษาและดงานชมชนเปาหมายทศกษาทม ศกยภาพในการพงตนเอง ผลการศกษาพบวา ชมชนทศกษาในอดตมความสามารถพงตนเองไดโดยอาศยปจจยพนฐานทงในดานทรพยากรธรรมชาต ภมปญญาทองถน ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณ ซงชวยใหชมชนมความเขมแขง นอกจากน นโยบายการพฒนาของรฐทผานมาและทศทางการพฒนาเศรษฐกจกระแสหลกสงผลใหชมชนมความยากล าบากในการปรบตวในสภาพแวดลอมปจจบน การจะกลบมาพงตนเองไดหรอไมนนขนกบขดความสามารถในการจดการของชมชนเองและการจดการระบบความสมพนธในเชงอ านาจใหมระหวางชมชนกบภายนอก ในขณะท ผกาวด สพรรณจตนาวา ( 2545 : บทคดยอ ) ไดศกษาเรองการพฒนารปแบบการมสวนรวมของประชาชนในการบรหารการพฒนางานสาธารณสขมลฐานโดยใชเทคนคเดลฟาย ผลการศกษา พบวา มความคดเหนทสอดคลองกนในลกษระของหมบานพงตนเองทตองเปนหมบานพงตนเองในทกดาน มสงแวดลอมท ธรรมชาตสมบรณคนในชมชนสามารถอยรวมใชประโยชนและพงพาธรรมชาต ท าใหคนในชมชนมสภาพรางกาย จตใจ เขมแขง นอกจากนหมบานพงตนเองดานสขภาพตองมวถชวต วฒนธรรม ความเชอและภมปญญาทองถน ซงสามารถถายทอดจากคนรนหนงสอกรนหนงพรอมทงมความรดานสขภาพทจะพฒนา ดแลตนเองและสมาชกครอบครวได การบรหารการจดการดานการพฒนาในหมบานตองด าเนนการภายใตความรวมมออยางมจตส านกในการเปลยนแปลงและพฒนาของคนในหมบาน ตองด าเนนการภายใตความรวมมออยางมจตส านกในการเปลยนแปลงและพฒนาของคนใน

31

หมบาน มผน าการพฒนาทมศกยภาพและมพลงผลกดนการพฒนาไดและตองมการประสานเปนเครอขายการพฒนากบทองถนอนๆ กระบวนการบรหารการพฒนาทจะมงสการพงตนเองดานสขภาพนนม 7 ขนตอน คอ การก าหนดประเดนปญหาการแกไข / การพฒนา การคดเลอกผแทน / ผน าการพฒนา การประเมนศกยภาพและเพมสวนขาดใหชมชน การปรบแนวความคด ทศนคตและสรางความตระหนกในชมชน การสรางการรวมกลมและองคกรชาวบาน การก าหนดบทบาท ภารกจและมอบหมายงานการตดตามการปฏบตงาน โดยมกลมบคคลทกคนในชมชนทควรเขามสวนรวมไมวาจะเปนผน าเยาวชน แมบาน ตวแทนครวเรอน ผไดรบผลกระทบ หรอเปนบคคลทพรอมทจะเขารวมการพฒนาภายใตการปรบบทบาทเปนผสนบสนนชมชนของภาครฐและเอกชน ซงเขารวมกบชมชนเมอไดรบการรองขอในการเขารวมของคนในชมชนนน ควรเกดจากความสนใจในการพฒนาการตองการแกปญหาทงทมผลไมมผลกระทบกบตนเอง ซงตองเปนการเขารวมพบปะพดคย ปรกษาหารอในเวทประชาคมของหมบาน เพอใหเกดการแลกเปลยน เรยนรและไดมโอกาสแสดงความคดเหน ตดสนใจในการพฒนาหมบานโดยรวม โดยตองใหความสม าเสมอในการเขารวมตามทโอกาสเอออ านวยหรอตลอดระยะเวลาการพฒนา สอดคลองกบ ภคนนท เอยมเศรษฐ ( 2544 : บทคดยอ ) ไดศกษาเรองรปแบบการมสวนรวมของประชาชนทองถนในแหลงทองเทยวเชงนเวศ : กรณศกษาสวนหนผางาม ต าบลปวงพ กงอ าเภอหนองหน จงหวดเลย ผลการศกษา พบวา 1) รปแบบการมสวนรวมของประชาชนทองถนในการจดการทรพยากรการทองเทยว ซงประชาชนทองถนมสวนรวมในการแบงเขตพนทใชสอยภายในแหลงทองเทยวมากทสด โดยมสวนรวมในลกษณะตางๆ เรยงล าดบจากมากไปหานอย คอ การมสวนรวมรบผลประโยชนจากการแบงเขตพนทใชสอยภายในแหลงทองเทยว การมสวนรวมปฏบตมสวนรวมประเมนผลและมสวนรวมคดและตดสนใจจากการใชวสดธรรมชาตมาปรบปรงเปนสงอ านวยความสะดวกแกนกทองเทยว 2) รปแบบการมสวนรวมของประชาชนทองถนในการใหความรและสรางจตส านกแกนกทองเทยว ซงประชาชนทองถนมสวนรวมในการเขารบการอบรมสมมนามากทสด โดยมสวนรวมในลกษณะตางๆ เรยงล าดบจากมากไปหานอย คอ การมสวนรวมรบผลประโยชน การมสวนรวมปฏบต การมสวนรวมประเมนผลและการมสวนรวมในการคดและตดสนใจจากการใหความรเบองตนแกนกทองเทยว 3) รปแบบการมสวนรวมของประชาชนทองถนในการลงทนตางๆ ในแหลงทองเทยวซงประชาชนทองถนเขารวมลงทนภายในแหลงทองเทยวมากทสด โดยมสวนรวมลกษณะตางๆ จากมากไปหานอย คอ การมสวนรวมปฏบตการมสวนรวมรบผลประโยชน การมสวนรวมประเมนผลและการมสวนรวมคดและตดสนใจในการลงทนเพอประกอบกจกรรมตางๆ ในแหลงทองเทยว ส าหรบการศกษาผลจากการมสวนรวมของประชาชนทองถนโดยมเนอหาสามดานสามารถเรยงล าดบจากมากไปหานอย คอ ดานการกระจายรายไดในแหลงทองเทยว โดยกจการในแหลงทองเทยวมผประกอบการเปนประชาชนในทองถนทงหมด ดานการสรางความพงพอใจแกนกทองเทยว คอ ประชาชนทองถนมการก าจดขยะและดแลสภาพแวดลอมในแหลงทองเทยวอยางสม า เสมอและดานการไดรบ

32

ผลตอบแทนกลบมาพฒนาแหลงทองเทยว มการพฒนาแหลงทองเทยววโดยไมท าลายสภาพแวดลอมเดม สวน นมนวล อทงบญ ( 2544 : บทคดยอ ) ไดศกษาเรองการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในจงหวดเลย ผลการศกษาระดบการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก พบวาเมอเปรยบเทยบความแตกตางของระดบการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก พบวา แตกตางกนออยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ผลการศกษาขนตอนการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก พบวา ประชาชนมสวนรวมทง 4 ขนตอน ไมสอดคลองกนโดยมสวนรวมในขนตอนการด าเนนการมากทสด กลาวคอ มการปองกนตนเองไมใหยงกด รอยละ 98.0 ดแลภาชนะในบานไมใหเปนแหลงเพาะพนธยงลายรอยละ 96.0 พนเคมก าจดยงตวเตมวย รอยละ 72.0 และส ารวจความชกชมของลกน ายงลายเพยงรอยละ 31.8 ในขณะทมสวนรวมในขนตอนการวเคราะหปญหาโรคไขเลอดออกของหมบานรอยละ 48.8 การวางแผนการด าเนนงาน รอยละ 48.5 และขนตอนการประเมนผลการด าเนนงานเพยงรอยละ 26.3 ผลการวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยตางๆ กบระดบการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก พบวา อาย สถานภาพสมรส อาชพ สถานภาพทางสงคม ระดบความรเกยวกบโรคไขเลอดออก ระดบการรบรเกยวกบโรคไขเลอดออก การไดรบสงสนบสนนในการด าเนนงาน การไดรบค าแนะน าในการด าเนนงานและอทธพลทางสงคม มความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกอยางมนยส าคญทระดบ .05 แนวทางทส าคญในการวางแผนการด าเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเพอใหประชาชนมสวนรวมในการด าเนนงานนน ควรใหความส าคญในประเดนตางๆ เกยวกบการสงเสรม สนบสนนและตดตามการด าเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกตามกระบวนการมสวนรวมของประชาชน ใหมการด าเนนงานครบทง 4 ขนตอน คอ การวเคราะหปญหาโรคไขเลอดออกของหมบาน การวางแผนการด าเนนงาน การด าเนนการตามแผนและการประเมนผลการด าเนนงาน โดยบคลากรสาธารณสขหรอหนวยงานอนทเกยวของจะตองท าหนาทเปนพเลยงเพอสนบสนนการด าเนนงานจนกวาประชาชนจะสามารถด าเนนการเองไดครบทง 4 ขนตอน รวมทงการสงเสรม สนบสนนแกนน าชมชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกโดยการนเทศตดตามใหความรและค าแนะน าในการด าเนนงานแกอาสาสมครสาธารณสข ผน าชมชนกรรมการหมบานอยางตอเนองและทส าคญ คอ พฒนากระบวนการใหสขศกษาแกประชาชนโดยค านงถงองคประกอบของการเรยนร 4 ดาน คอ กลมเปาหมาย รายละเอยดเนอหา วธการใหสขศกษาและสงแวดลอมเพอใหประชาชนมการเปลยนแปลงความร เจตคตและมการปฏบตทถกตองเกยวกบการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก จากการศกษางานวจยทเกยวของกบการมสวนรวมของประชาชนจะเหนไดวา กรณประชาชนจะชวยกนพฒนา ปองกนและแกไขปญหาตางๆ ทเกดขนในชมชน ซงเกดมาจากการเปลยนแปลงทางดานสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมนน ในปจจบนกลบท าใหการพฒนาประเทศโดยเฉพาะการพฒนาชมชนของ

33

ประชาชนตองประสอบกบปญหาตางๆ ตามมามากมาย จนท าใหการพฒนาของชมชนออนแอลงเปนอยางยง เพราะในบางครงปญหาตางๆ มไดเกดจากตวของประชาชนและชมชนทประชาชนด าเนนชวตอย ในการแกไข ปองกน ปญหาตางๆ ไมตรงกบปญหาทเกดขนเพราะประชาชนมไดเขามามสวนรวมในกจกรรมการพฒนานน ๆ เลย ซงบางครงการเขารวมในกจกรรมกมไดเกดขนดวยความสมครใจ มไดเกดจากความตองการทแทจรงของประชาชน การพฒนาอยางไรทจะท าใหชมชนเขมแขง จะท าอยางไรใหประชาชนมคณภาพชวตทดขน ค าตอบเหลานยอมอยทการท าใหชมชนและประชาชนสามารถพงตนเองไดในทสด โดยอาศยยทธศาสตรเชงรกทส าคญ ซงไดแกการพฒนาการมสวนรวมของภาคประชาชนและองคกรของประชาชนภายในชมชนใหเกดกระบวนการเรยนร กระบวนการมสวนรวมของประชาชนภายในชมชน เขามามสวนรวมในการพฒนาชมชนในกจกรรม โครงการตางๆ ประชาชนตองมความตงใจ มความสนใจทจะเขารวมกจกรรมการพฒนาทกขนตอน ซงสามารถท าใหประชาชนมการแลกเปลยนในเชงพฒนา ซงเปนการเปลยนแปลงทดขน มความเปนอยทดขน ชมชนมความเขมแขง โดยเปนการพฒนาทมประชาชนและชมชนเปนฐานส าคญในการพฒนาชมชน โดยผวจยจะน าหลกการพฒนาการมสวนรวมของประชาชน / องคกรชมชนใหเขามามสวนรวมมากขนในการพฒนาชมชนเพอการพงตนเองอยางยงยน