ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน

A STUDY OF THE VALUE OF A WORSHIP AS APPEARED IN THE

TRADITION OF MAESRIMUENG’S MERIT MAKING

OF PEOPLE IN VIENTIEN CITY

PHRA DAO HOUANG KHAMPASEUTH

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขา วชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช 2559

ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน

PHRA DAO HOUANG KHAMPASEUTH

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขา วชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช 2559

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

A Study of the Value of a Worship as Appeared in the

Tradition of Maesrimueng’s Merit making of

People in Vientien City

Phra Dao Houang Khampaseuth

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement for the degree of

Master of Arts

(Buddhist Studies)

Graduate School

MahachulalongkorntajavidyalayaUniversity

C.E.2017

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยอนมตใหนบวทยานพนธเรอง“ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน” เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา .................................................... (พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร.) คณบดบณฑตวทยาลย คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร.) .................................................... กรรมการ (ผศ.ดร.หอมหวล บวระภา) .................................................... กรรมการ (พระราชรตนาลงกรณ, ดร.) ................................................... กรรมการ (พระครจรธรรมธช, ผศ.ดร.) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระราชรตนาลงกรณ, ดร. ประธานกรรมการ พระครจรธรรมธช, ผศ.ดร. กรรมการ ชอผวจย ................................................... (Phra Dao Houang Khampaseuth)

ก

ชอเรองวทยานพนธ : ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญ ญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ผวจย : Phra Dao Houang Khampaseuth ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา)

คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธ : พระราชรตนาลงกรณ, ดร. ป.ธ.๔, ค.บ. (การสอนมธยมศกษา), ค.ม. (การบรหารการศกษา), พธ.ด. (พระพทธศาสนา) : พระครจรธรรมธช, ผศ.ดร., ป.ธ.๔, พธ.บ. (พระพทธศาสนา)

พธ.ม. (พระพทธศาสนา), Ph.D. (Buddhist Studies) วนส าเรจการศกษา : ๒๐ มนาคม ๒๕๖๐

บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง “ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน” นน มวตถประสงคคอ ๑) เพอศกษาหลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท ๒)เพอศกษาพธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ๓) วเคราะหคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน การเกบขอมลไดจากเอกสารตางๆ การเขามสวนรวมในพธกรรมบวงสรวงเจาแมสองนาง และจากการสมภาษณ ผลการศกษาพบวา

ลกษณะความเชอญาแมศรเมองจะมลกษณะของการบชา ออนวอน การบน การขอพร เพอหวงในสงทตนเองปรารถนาประสบความส าเรจ เชน การงาน การเงน การเสย งโชค เปนตน แนวคดและทฤษฎเกยวกบพธกรรมการบชาญาแมศรเมองใชแนวความคดทางมานษยวทยา ,สงคมวทยา ,จตวทยา รวมทงวญญาณนยมและลทธเจตนยม เปนแนวทางในการสรางแบบสอบถาม เกบขอมล และการวเคราะหเนอหา

หลกธรรมทางพระพทธศาสนาเกยวกบความเช อพธกรรมการบชาญาแมศรเมองทชวยสงเสรมพทธจรยธรรมทางสงคม ในทศนะทางพระพทธศาสนา ความเชอพธกรรมการบชาญาแมศรเมอง จดอยในกลมอปาทาน๔ ชนด อตตวาทปาทานและสลพพตปาทานและเปนเดรจฉานวชา แตมหลกธรรมหลายหมวดทนาจะสงผลตอแนวคดเรองพราหมณตอสงทไมสามารถมองเหนดวยตาเปลา (วญญาณนยม) คอ เรองโอปปาตกะ(ในโยน๔) ,เรองเทพ/เทวดา(ในเทพ๓,ภม๔,คต๕) ,เรองสตวโลก (ในโลก๓) , เรองสงขารและวญญาณ(ในขนธ๕) และเรองกรรมกบการเกดใหม(สงสารวฏ) ทยนยนถงการมอยจรงของ ปรโลก และสวรรค อนเปนสาระหลกของความเชอเรองเทพเจา พธกรรมเจาแมสองนางและพธทรงเจาเขาผ สวนหลกธรรมทสงผลตอการประกอบพธกรรมนนประกอบดวย หลก

ข

ศรทธา เปนความเชอในระบบความคดอยางหนงโดยไมมการพสจน ไมตองการเหตผล ภาพความเชอของญาแมศรเมองจะปรากฏอยในพธกรรมการบชาญาแมศรเมองไดก าหนดขน หลกกรรม ในบรบทกรรมตามนยทางพระพทธศาสนา แตมใชทฤษฎกรรมทถกตองในทางพทธศาสนา เชนการท าสงด เพอทจะไดสงตอบแทนทเปนความดงาม ทงในสวนของวตถ และความพงใจทเปนนามธรรม การบ าเพญบารม ท าใหเกดระบบของการเสยสละ ในรปแบบตางๆ

ญาแมศรเมองกบพระรตนตรย มความสมพนธกนในภาวะแบบความเชอถอ นอมรบมา และปรบใชใหเขากบการด าเนนชวตของตนเอง และสงคม พระสงฆ พราหมณเปนผทท าหนาทเผยแผพระรตนตรย และเปนผมความเชอมนในพระรตนตรย ไดรบประสบการณตรง มการแนะน าคนอน ใหศรทธาเชอมนในพระรตนตรย ซงถกยกไวเปนทเคารพในระดบสง ญาแมศรเมองมบทบาทสงในดานการใหก าลงใจ สวนอทธพลของญาแมศรเมองทมตอสงคมลาว ทางดานวฒนธรรม เศรษฐกจ การเมองการปกครอง และประเพณ พบวาอยในระดบมาก

จากการสมภาษณ พระสงฆ พราหมณ ปราชญหรอผร ประชาชนหลายระดบทงต าแหงบรหารรวมลงมาจนถงพอคาประชาชนทวไป พบวา สวนใหญตองการทพงทางจตใจและการเปนสวนหนงของชมชน ทสด ความเชอทางพระพทธศาสนาของญาแมศรเมองสวนใหญคอ ความเชอเรองบญ-บาป ความเชอเรองการปฏบตธรรม ความเชอในพระรตนตรย ความเชอเรองนรก-สวรรค และความเชอเรองนพพานตามล าดบ ความเชอเหลานน าไปสพธกรรมตามบรบทของความเชอนนๆ พธกรรมการบชาทางพระพทธศาสนาของญาแมศรเมองทประกอบสวนใหญคอ การสวดมนต ไหวพระ รองลงมาคอ การรกษาศล การปฏบตธรรม การท าบญทอดกฐน-ผาปา สรางพระพทธรป การเลยงพระ ถวายสงฆทาน ซงมความสมพนธระหวางความเชอทางพระพทธศาสนากบพธกรรมทางพระพทธศาสนาของญาแมศรเมอง เปนการสงเสรมพทธจรยธรรมทางสงคมอยางเหนไดเปนรปธรรมอยางชดเจน

ค

Theses Title : A Study of the Value of a Worship as Appeared in the

Tradition of Maesrimueng’s Merit making of People

in Vientien City

Researcher : Phra Dao Houang Khampaseuth

Degree : Master of Arts (Buddhist Studies)

Thesis Supervisory Committee

: Phra Rajrattanalongkorn D., Pali IV, B.A. (Secondary

Teaching), M.A. (Educational Administration),

Ph.D. (Buddhist Studies)

: Phrakru Jiradhammathat, Asst. Prof., Dr. Pali IV,

B.A.( Buddhist Studies), M.A. (Buddhist Studies),

Ph.D. (Buddhist Studies)

Date of Graduation : March 20, 2018

Abstract

The purposes of the research entitled were; 1) to study the principle of

worship in Theravada Buddhism 2) to study the worshipful method related to

Maesrimueng merit making of people in Vientien City and 3) to analyze the value of

worship as appeared in the tradition of Maesrimueng merit making of people in

Vientien City. The collection of data was received from various documents, to

participate in the sacrifice offering of Chaomaesrimueng and interviewing

The results of the study were found that the features of Chaomaesrimueng will

have the features just like the worship, prayer, vow, and to request the blessing in order

to require the things as they want to have such as work, money and fortunes etc. . The

concept and theory related to the worshiping rituals of Chaomaesrimueng by using the

concept of humanity, sociology, psychology including animism and spiritualism as the

way to create the questionnaires, collection of the data and the content analysis.

The Buddhist teachings concerning the belief of worshiping rituals of

Chaomaesrimueng enhance the social morality in the attitude of Buddhism. The belief

of the worshiping rituals of Chaowmaesrimueng is provided in the group of 4

Attachments, that is, naadadupaAttav means clinging to the ego-belief and

ง

naadalabbutupiS means clinging to mere rules and rituals and pseudo-sciences, but

there are various principle of Dhamma effecting the concept of Brahma towards the

natural power (Animism) , that is, tikaaOpap in Yoni 4, the mater of 3 Divinities,

miuBh 4 (planes of consciousness) Gati 5, the creatures (in Loka 3) the items of the

compounded things and the consciousness (in the Five Aggregates) and Kamma and

rebirth by certifying the fact of the hereafter and the heaven that are the core essence of

the divine belief and the rituals of possessed spirits. While the principle of reflection

towards the ritual performance consisting of the principle of the faith that is the belief

in the conceptual systems without improvement. The picture of belief in

Chaomaesrimueng will appear in the worshiping rituals of Chawmaesrimueng as

created. The law of Kamma in the context of Kamma in accordance with the gist of

Buddhism is not true such to do good for the sake of benefits both materials and

satisfactory things. To practice the perfections results in the systems of charities in

various forms.

Chaomaesrimueng and the Triple Gems are associated with the condition of

belief, recognition and to apply for the life style of oneself and society. The Buddhist

monks and Brahmana propagate the Triple Gems and believe in the Triple Gems and

receive the relevant experience, and advice the others to have the faith in the Triple

Gems that are raised up as the high respect. Chaomaesrimueng has the high role in

giving the respiration for people while in the aspect of influence, Chaomaesrimueng

has towards the Laos society. While the aspect of culture, economy, politics and

administration and tradition are found in the high level.

From interviewing the Buddhist monks, Brahmana, scholars and people in

various levels including the merchants it was found that the majority of people who

want to have the spiritual refuges as one part of the community, The belief in

Buddhism of Chaomaesrimueng is to believe in Merit – Sin, to believe in Dhamma

practice, to believe in Triple Gems, to believe in Hell and Heaven and to believe in

Nippana accordingly. These beliefs lead to the rituals in accordance with those

contexts. The worshiping ritual in Buddhism of Chaomaesrimueng consists of

chanting, paying respect to Buddha descending to preservation of precepts, Dhamma

practice, to do merit of Katina and forest robe ceremony , creation of Buddha’s image,

จ

feeding the Buddhist monks, and offering to Orders. All these associate with between

the Buddhist beliefs and Buddhist rituals of Chaomaesrimueng that enhance the social

morality as material object.

ฉ

กตตกรรมประกาศ

ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน พระสทธรรมและ พระอรยะสงฆผประเสรฐ วทยานพนธนส าเรจได เพราะความเมตตาอนเคราะหชวยเหลอเกอกล จากบคคลหลายฝาย ซงผวจยขอแสดงความขอบคณไว ณ ทน ขอกราบขอบพระคณ พระเดชพระคณ พระอาจารย คณะบด ทเปนประธานกรรมการ ควบคมอ านวยการสอบวทยานพนธ แกไขและปรกษาเพมเตมความสมบรณแบบของงานผวจย โดย rพระราชรตนาลงกรณ, ดร. ประธานทปรกษาวทยานพนธ และพระครจรธรรมธช, ผศ.ดร. กรรมการ ทปรกษาวทยานพนธ ทไดชแนวทางและเทคนคในการวจย เปนธระในการตรวจตนฉบบใหค าปรกษา และเสนอแนะในการแกไขปรบปรง และสอนเทคนคการจดรปแบบในการท างานบนเครองคอมพวเตอร เพอใหความสวยงาม ดวยความเมตตาทไดรบจากทปรกษาวทยานพนธทงสองทานน ท าใหเนอหาของวทยานพนธมความชดเจนและสมบรณ คณาจารยบณฑตศกษาทใหความเมตตา แกผวจยไดมโอกาสเขาศกษาสถาบนแหงน และเจาหนาทหองสมดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตหนองคาย จนส าเรจการศกษา ขอขอบคณ พระสงฆทานเจาอาวาสทอ านวยความสะดวกในการจดการสมภาษณและสมมนากลม และผน าชมชนหลายกลม รวมทงประชาชนในนครหลวงเวยงจนทนประเทศลาว และอกหลาย ๆ ทานทผวจยไมไดกลาวนามไว ณ ทน ซงไดมสวนชวยในการใหสมภาษณของสวนตาง ๆ และอ านวยความสะดวก และสงพลงใจบรสทธจนท าใหวทยานพนธแลวเสรจสมบรณ หากมความดอนเกดจากวทยานพนธน ผวจยขอมอบใหแกผมอปการคณทกทานทให ความชวยเหลอทงก าลงกายและก าลงใจ ตลอดถงก าลงทรพยดวยดตลอดมา พรอมกนน ความดใดๆ ทเกดจากการศกษาวจยในครงน ผวจยขออทศเปนเครองบชาแหงองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระธรรม และพระอรยสงฆ ตลอดจนผมอปการคณทงหลายนบตงแต บดามารดา ครอาจารย ผประสทธประสาทวชาใหผวจยทงในอดตและปจจบนทกรป/คน และครอบครวของผวจยและผใหขอมลซงคอยใหความสนบสนนสงเสรมและใหก าลงใจมาโดยตลอด ขอความมงหวงเจตนาดวยความพากเพยรของผวจยจงมสวนสนบสนนใหพระพทธศาสนา สงคม และประเทศชาตมความเจรญรงเรองสบไป

Phra Dao Houang Khampaseuth ธนวาคม ๒๕๖๐

ซ

ค ำอธบำยสญลกษณและค ำยอ อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจากคมภรพระไตรปฎก ฉบบมหาจฬาเตปฏก พ.ศ. ๒๕๐๐ และพระไตรปฎก ฉบบภาษาไทย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ รปแบบการอางองจะขนตนดวยอกษรยอชอของคมภรแลวตามดวย เลม / ขอ / หนา ตามลาดบ เชน ว.มหา. (บาล) ๑/๑๙๖/๑๕๑, ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๙๖/๒๑๐. หมายถง วนยปฏก มหาวคคปาล ภาษาบาล เลม ๑ ขอ ๑๙๖ หนา ๑๕๑ ฉบบมหาจฬาเตปฏก พ.ศ. ๒๕๐๐ และวนยปฎก มหาวรรค ภาษาไทย เลม ๑ ขอ ๑๙๖ หนา ๒๑๐ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙

พระวนยปฎก

ว. มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย) ส.สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) อง.เอก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) อง.อฏฐก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย) อง. ทสก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต (ภาษาไทย) ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย) ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ (ภาษาไทย)

ฌ

ข.เปต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เปตวตถ (ภาษาไทย) ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานเทส (ภาษาไทย) ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จฬนเทส (ภาษาไทย) ข.ปฏ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทาวรรค (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก

อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย) อภ.ป. (ไทย) = อภธรรมปฎก ปคคลบญญต (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระไตรปฎก ข.ป.อ. (บาล) = ขททกนกาย สทธมมปกาสน ปฏสมภทามคคอฏฐกถา (ภาษาบาล) ข.อต.อ. (บาล) = ขททกนกาย ปรมตถทปน อตวตตกอฏฐกถา (ภาษาบาล) อภ.สง.อ. (บาล) = อภธมมปฏก ธมมสงคณ อฏฐสาลนอฏฐกถา (ภาษาบาล)

การใชหมายเลขยอ

การใชหมายเลขอางองพระไตรปฎกภาษาไทย จะแจงเลมท / ขอท / หนาท / ตามลาดบเชน ว. มหา. (ไทย) ๔/๘/๑๒ -๑๔. หมายถง วนยปฎก มหาวรรค เลมท ๔ / ขอท ๘ / หนาท ๑๒-๑๔ (ภาษาไทย). การใชหมายเลขอางองอรรถกถาพระไตรปฎกภาษาบาล จะแจงเลมท / หนาท เชนอภ.สง.อ. (บาล) ๔๖/๒๕๕. หมายถง อภธมมปฏก ธมมสงคณ อฏฐสาลนอฏฐกถา เลมท ๔๖/หนาท ๒๕๕ (ภาษาบาล).

บทท๑

บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา มนษยมการอยรวมกนเปนกลมเปนสงคม อาศยอยบนโลกใบน มความเชอม แนวความคด

ความเคยชน ถายถอดกนเปนความรสกใหกนและกน จนกลายมาเปนประเพณสบทอดกนตอมามนษยทกตวตนมสญชาตญาณในการกลวภยอนตรายทจะเกดแกตนเอง ทรพยสน ของตน เมอมภยอนตรายอนนาสะพรงกลวเกดขน จงเกดมความสะทกสะทานลงเลใจเพอความ ปลอดภยในชวต เปนเหตใหเกดความเชอผสางนางไมเทวดา มการบชา ออนวอนเพอหวงใหเปนการปองกนรกษา ใหเกดความปลอดภยการออนวอนบชาเจาปาเจาเขาซงเชอกนวามเทวดาอยทวไป๑ ใหปกปองรกษาเพอทตนเองจะไดปลอดภยจากอนตรายตาง ๆ มการบชากราบไหวสงศกดสทธ เขาใจวามอานาจเหนอตนทาใหดลบนดาลสงทตวเองปรารถนาบาง การบชาจงมอทธพลตอวถวถชวตของมนษยจนกอใหเกดความเชอและศาสนาทใครๆ ไมควรลบหลดหมน

การบชาเปนหลกธรรมทสาคญอยางหนงในพระพทธศาสนา ทสอนใหรจกการบชาการกราบ ไหวบคคลทควรบชา รวมทงสงตาง ๆ ทควรบชา เพอเปนการใหรคณคาของบคคลหรอสงของทเราเกยวของดวย เพอใหมองเหนคณความดความสาคญ และการปฏบตตอบคคลหรอสงนนตามความ เหมาะสมไดดวยความจรงใจทงจะกอใหเกดแนวทางการปฏบตตอกนในทางทดของสงคมทง สามารถทจะนามาประยกตใชในชวตประจาวนไดดวย ดงนนการบชาจงถอวาเปนหลกธรรมท สาคญอกขอ หนงในทางพระพทธศาสนา และเปนมงคลสงสดอยางหนงในชวตของทกคน๒

พระพทธเจากอนทจะปรนพพาน ไดตรสถงคนทควรบชา สงทควรบชาตลอดจนวธการบชา เพอเปนแนวทางสาหรบปฏบตสาหรบพระสงฆและประชาชนทวๆ ไป เพอใหเกดประโยชนสงสดสาหรบคนททาการบชา ในสภาพสงคมปจจบน การบชาเรมเปลยนไปจากเดมมาก คอ แทนทจะบชาเหมอนสมยกอน ทมงถงการขอความเหนอกเหนใจ แตกลบเปนการขอรองออนวอนใหชวยเหลอ ใหมโชคลาภวาสนาบาง ใหหายจากโรคไขเจบบาง มงผลเพยงรออภนหารยจากสงทตนบชาหรอทคนบชาเทานน อนเปนผลใหเขาไมถงเนอแทของการบชาอยางแทจรง การบชาทถกตองนนยอมเปนผลให

๑ พระอรยานวตร เขมาจารเถระ, คตความเชอของชาวอสาน, พมพครงท๔, (กรงเทพมหานคร :

สานกพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา๕. ๒ พระมหาหมวด สกกธมโม, “การศกษาวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพใน พระพทธศาสนา”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๔๗), หนา ๑.

๒

กระทาการบชามความเจรญกาวหนาในชวต ความกวาหนา ความเจรญความเปนสข เพราะผลของการบชานนเอง ทานเรยกวา มงคล คอ ความดงาม สวนการบชาการกราบไหวสงศกดสทธทมองไมเหนตว บางทกเปนผสาว เทวดา ซงเปนโอปปาตกะ ถาเปนกลมนสยไมด หากใครไปบนบานศาลกลาว ตกลงอะไรกบเขาไวแลวไมทาตามสญญา กอาจจะทาใหพวกนโกรธและทารายได แตกมนอยมากนอกจากชะตาไมดเทานน สวนโอปปาตกะอกกลม คอ พวกจตใจสง มพรหมวหารธรรม ไมทารายใครแมใครจะผดสญญา กไมทารายใหผลรายกบใคร เพราะฉะนน จงกลาวไดวามนษยตงแตโบราณมความกลวภยทเกดจากธรรมชาตๆ เขาใจวามอทธพลเหนอตนเองนนจะสามารถชวยเหลอใหพนภยได และสามารถทาใหตนเองประสบกบความโชคดดวย จากความเชอดงกลาวไดพฒนามาโดยลาดบซงพระพทธศาสนากมองในเรองนวา หากบชาถกตองยอมไดมงคล คอ บคคลทควรบชา สงทควรบชา เมอบชาถกตองตามหลกพระพทธศาสนา ยอมไดความเจรญแกชวต แตสภาพสงคมปจจบ น เปลยนแปลงไปมาก การบชาเรมมแนวโนมเปลยนไปจากเดม๓ นยมบชาแบบขอรองออนวอนขออานาจสงศกดสทธทตนบชาใหชวยเหลอโดยวธตางๆ

พระพทธศาสนามหลกในการบชา ๒ ประการ คอ อามสบชา การบชาดวยวตถสงของและปฏบตบชา การบชาดวยการปฏบต โดยประการแรกนน หมายถง การบชาบคคลหรอสถานทควรสกการบชาดวยวตถสงของตางๆ เชน ปจจย ๔ ดอกไม ธปเทยน เปนตน เพอเปนการบชาคณหรอตอบแทนคณตอบคคลทตนเคารพสกการะ เชน พทธศาสนกชนบชาพระสงฆดวยปจจย ๔ สวนประการหลง หมายถง การปฏบตตามหลกพทธธรรมหรอคาสอนทางพระพทธศาสนา เชน การเจรญสตปฎฐาน ๔ การมเมตตาจตตอเพอนมนษย การประกอบอาชพโดยสจรตมสมมาอาชวะ การดา เนนตามมรรคมองค ๘ เปนตน สงเหลาน เรยกวา ปฏบตบชา คอ ปฏบตตนดงามถกตองตามครรลองของพระพทธศาสนา

อยางไรกตาม ในสงคมของมนษยนน ยอมมการอยรวมกนอยางเปนกลมกอนหรอเปนสงคม อาศยอยบนโลกใบน ตางกมความเชอมแนวความคด ความเคยชน ถายถอดกนเปนความรสกใหกนและกน จนกลายมาเปนประเพณสบทอดกนตอมา มนษยจงสญชาตญาณในการกลวภย อนตรายทจะเกดแกตน เมอมภยอนตรายทนาสะพรงกลวเกดขน จงเกดมความสะทกสะทานลงเลใจเพอความปลอดภยในชวต อนเปนเหตใหเกดความเชอผสาง นางไม เทวดา มการบชา ออนวอนเพอหวงใหปองกนรกษา ใหเกดความปลอดภยการออนวอนบชาเจาปาเจาเขา ซงเชอกนวา มเทวดาอยทวไปใหปกปองรกษาเพอทตนจะไดปลอดภยจากอนตรายตางๆ จนเกดการบชากราบไหวสงศกดสทธทเขาใจวามอานาจเหนอตน ใหดลบนดาลสงทตวเองปรารถนาบาง การบชาจงมอทธพลตอวถชวตของมนษย

๓ พระมหาประสพฤกษ จารวาโท (รตนยงค) , “การศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองการบชาใน

พระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๒.

๓

จนกอใหเกดความเชอและศาสนา ทใครไมควรลบหลดหมนการบชาเปนหลกธรรมทสาคญอยางหนงในพระพทธศาสนา ทสอนใหรจกบชากราบไหวบคคลทควรบชา สงตางๆ ทควรบชา เพอเปนการใหรคณคาของบคคลหรอสงของทตนบชานนดวย๔

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสาน เปนดนแดนแหงอารยธรรมแตโบราณ นบพนปมาแลว โดยเฉพาะในตอนบนของภาค จากหลกฐานใบเสมาขนาดใหญทปรากฎอยมลกษณะสลกภาพเกยวกบพระพทธศาสนา ซงมอายเกาไปถงพทธศตวรรษท ๑๒ ตานานพนบานและนทานพนบานถนอสาน สวนใหญมกเกยวกบเรองราวทางพระพทธศาสนา เชน วดวาอาราม พระธาตตางๆ ในปจจบนคนกยงคงมศรทธาแรงกลา ทงในดานศาสนาประเพณ ความเชอมนในเรองบรรพบรษและสงทอยเหนอธรรมชาต ไดแก ความเชอเรองเทวดา ภตผวญญาณ ทาใหเกดประเพณทเกยวกบทองถนและประเพณประจาภาค๕ การบชาของประชาชนทองถนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอในการศกษาของตนมความเหมอนกบทประเทศลาวเปนเหมอนสงเดยวกนเพราะมรปแบบประเพณ และความเชอทเหมอนกน

ในสภาพสงคมปจจบนการบชาเรมเปลยนไปจากเดมมาก คอแทนทจะบชาเหมอน สมยกอน ซงเมอกอนมงถงการขอความเหนอกเหนใจ แตกลบเปนการขอรองออนวอนใหชวยเหลอใหมโชคลาภวาสนาบางใหหายจากโรคไขเจบบางเปนการมงผลเพยงรออภนหารยจากสงทตน บชาหรอคนทตนบชาเทานนอนเปนผลใหเขาไมถงเนอแทของการบชาอยางแทจรงการบชาทถกตองตามหลกพระพทธศาสนานนยอมเปนผลใหผกระทาการบชามความเจรญกาวหนาในชวตความกาวหนาความเจรญ ความเปนสข เพราะผลของการบชานนเอง ทานเรยกวามงคล คอความดงาม สวนการบชาการ กราบไหวสงศกดสทธทมองไมเหนตว บางทกเปนผสาง เทวดา ซงเปน โอปปาตกะ ถาเปนกลมทนสยไมดหากใครไปบนบานศาลกลาว ตกลงอะไรกบเขาไวแลวไมทาตามสญญากอาจะทาใหพวกนโกรธและทารายได แตกมนอยมากนอกจากชะตาไมดเทานน สวนโอปปาตกะอกกลมคอ พวกจตใจสงมพรหมวหารธรรม ไมทารายใครแมใครจะผดสญา กไมทารายใหผลรายกบใคร

เพราะฉะนนจงกลาวไดวามนษยตงแตสมยโบราณมความกลวภยทเกดจากธรรมชาตตางๆ เขาใจวามอทธพลเหนอตนเองนนจะสามารถชวยเหลอใหพนภยได และสามารถทาใหตนเอง ประสบกบความโชคดดวย จากความเชอดงกลาวไดพฒนามาโดยลาดบซงพระพทธศาสนากมอง ในเรองนวาหากบชาถกต องย อมไดมงคลคอบคคลทควรบชา สงทควรบชา เมอบชาถกต องตาม หลกพระพทธศาสนา ยอมไดความเจรญแกชวต แตสภาพสงคมปจจบนเปลยนแปลงไปการบชา เรมมแนว

๔ พระอรยานวตร เขมาจารเถระ, คตความเชอของชาวอสาน, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร :

สานกพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๕. ๕ สพจน ทองเนอขาว, “ความเชอเกยวกบพระธาตขามแกน ตาบลบานขาม อาเภอนาพอง จงหวด

ขอนแกน”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๑), หนา ก.

๔

โนมเปลยนไปจากเดมนยมการบชาแบบขอรองออนวนขออานาจสงศกดสทธตนบชา ใหชวยเหลอโดยวธการตาง ๆ

ประเทศลาวเปนประเทศทมพระพทธศาสนาเถรวาทเปนศาสนาหลกมการปกครองของคณะสงฆลาวเพยงหนงเดยวไมมนกาย การบชา ความเชอมความหลากหลายและใกลเคยงกบภาคอสานของประเทศไทยคอประเพณฮดสบสองคลองสบส การบชาในประเทศมมากมาย มพระธาต เจดยสาคญ พระพทธรป และวด เปนตนซงเปนสงทยดเหนยวจตใจของประชาชนทงหมดไวเปนศนยรวมจตใจของประชาชนและของคนทงประเทศ สงหนงทมการบชาของประชาชนเปนจานวนมากคอหลกเมองเวยงจนทน ซงถาพดอกมมคอตนกาเนดของเมองหลวงของประเทศลาว นนคอญาแมศรเมอง ซงมตานานทเลาขานกนมาอยางยาวนานถงความศกดสทธในดานตางๆ จงเปนเสมอนหวใจหลกของประชาชนคนลาวทงประเทศ วาทกๆในหนงปจะตองเดนทางมากราบไหวบชา เพอความเปนศรมงคลใหกบชวต หรอความสบายใจ จนการเปนกจกรรมหนงของประชาชนเกอบทกๆคนทงประเทศลาวกวาได จากการศกษาสามารถสรปยอยไดดงน

ตานานศาลหลกเมอง วดสเมอง เวยงจนทน วดสเมอง ซงถอเปนศาลหลกเมองลาว มเรองเลากนวาเมอสรางเสาหลกเมองตองหาคนอทศชวตลงหลมฝงเสาหลกเมอง แตถาไมมใครอทศเจาอาวาสจะตองอทศชวตเอง แตไดมนางสเมองซงทอง ๓ เดอน ไดยอมอทศตนกระโดดลงไปอยกนหลมเสาหลกพรอมกบมาอกหนงตว ซงสามนางกเสยชวตในสนามรบตอนนนเหมอนกน

วดสเมองตงอยบนถนนเชษฐาธราช ทางทศตะวนออกของสถานทตฝรงเศส เปนวดแหงหนงในนครเวยงจนทนทมประชาชนลาวเดนทางไปสกการะบชาเปนจานวนมากในแตละวน ภายในวดสเมองเปนทตงของเสาหลกเมองประจานครเวยงจนทน วดสเมองสรางขนในป พ.ศ. ๒๑๐๖ (ค.ศ. ๑๕๖๓) โดยเหลาเสนาอามาตยของพระเจาไชยเชษฐาธราชไดลงความเหนใหสรางวดสเมอง ณ ทแหงน ตอมาถกกองทพสยามทาลายลงในป พ.ศ. ๒๓๗๑ (ค.ศ. ๑๘๒๘) และสรางวดสเมองขนมาใหมในป พ.ศ. ๒๔๕๘ (ค.ศ. ๑๙๑๕) ภายในวดสเมองมพระพทธรปประดษฐานอยมากมาย โดยเฉพาะพระพทธรปศกดสทธและเกาแก พระพทธรปองคนไดชารดไปบางสวน ซงชาวลาวเชอกนวาพระพทธรปองคนศกดสทธเปนอยางมาก

ดานหนาบรเวณตรงขามประตทางเขาวดสเมองมรานจาหนายดอกไม ธป เทยน และรานจาหนายผลไมใหบรการทางดานตะวนออกของวดสเมองมสวนสาธารณะ เลกๆ มพระบรมรปของเจามหาชวตศรสวางวงศ ตงอยบนแทนสงกลางสวนสาธารณะ พระหตถทรงถอสมดใบลานทจารกประมวลกฏหมายฉบบแรกของลาวไว พระบรมรปเจามหาชวตศรสวางวงศนเปนของขวญททางสหภาพโซเวยตมอบให มากอนการเปลยนแปลงการปกครอง หลงจากนนแผนปายโลหะจารกพระนามถกฝายคอมมวนสตรอทงออกไป ภายหลงฝายคอมมวนสตประสบชยชนะในป พ.ศ.๒๕๑๘ (ค.ศ. ๑๙๗๕) การนมสการเจาแมสเมองทวดสเมองทชาวลาวเคารพสกการะนบวาเปนวดทศกดสทธทสดใน

๕

นครเวยงจนทน หากไดมาประเทศลาวตองมาสกการะเจาแมสเมอง ซงเปนพทธสถานเกาแกโบราณ ครงหนงในอดตเคยเปนทประดษฐานของ พระแกวมรกต และปจจบนไดสรางองคจาลองไวใหสกการะแทนสวยงามมาก๖

ปญหาทพบในปจจบนกคอ ความเขาใจในหลกพทธธรรมและพธกรรมทางพระพทธศาสนาของพทธศาสนกชนในประเทศลาว นครหลวงเวยงจนทน เกยวกบการปฏบตตอพระธาตสถปเจดย รปปน รปหลอ หรอเปนสถานทบรรจพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา เนองจากวา ตางคนตางกมคตความเชอและความเขาใจตอหลกพทธธรรมและพธกรรมทแตกตางกนออกไปขนอยกบความเชอและเหตผลของแตละฝายท งน หากบคคลไมพจารณาใหถกตองชดเจนตามหลกความเชอทางพระพทธศาสนาแลวจะเหนวาอาจจะนาตนหรอบคคลอนไปสการกระทาหรอปฏบตตอสงศกดสทธเหมอนกบศาสนาอนๆ ทนบถอพระเจา คอ ศรทธาหรอเชออยางไมม เหตผลขาดปญญา ออนวอนเพอใหสาเรจความปรารถนาของตนโดยปราศจากเหตปจจยมาสนบสนน ตรงกนขามหากวาบคคลไปกราบไหวสกการบชาและทาบญตามประเพณในโอกาสตางๆ อยางถกตองแลวยอมนามาซงความสขเปนอานสงสดงคาทวา “ปชา จะ ปชะนยานง เอตมมงคลมตตะมง แปลวา การบชาบคคลและสงทควรบชาเปนอดมมงคล”๗ ฉะนน ในฐานะของพทธศาสนกชนจงควรปฏบตตอพระบรมสารรกธาตทกแหงทงในแงของอามสบชาและปฏบตบชาทเกยวของกบพระพทธศาสนา

ญาแมศรเมอง ไมเพยงแตเปนศนยรวมทางจตใจเทานนแตยงหมายรวมถงคณคาทกาหนดเพอนอมนาจตใจของผทไดพบเหนเกดพทธานสต ระลกถงพทธองคพระผ เปนศาสดาแลวเกดศรทธาประสาทะนาไปสการประพฤตปฏบตตามพระธรรมคาสงสอนของพระพทธเจาแลวยงเปนภาพสะทอนของความสมพนธระหวางรปธรรมและนามธรรมของสรรพสงทเราไมสามารถเหนไดนอกจากใชปญญาพจารณาเทานน นอกจากนองคญาแมศรเมอง ในวดศรเมองยงมความสาคญตอวถชวตของประชาชนชาวลาว นครหลวงเวยงจนทน เปนอยางมาก ทงทางดานการปกครองทองถน เศรษฐกจขนบธรรมเนยมประเพณวฒนธรรม มการประกอบพธถวายสกการะญาแมศรเมอง เรยกวา “งานไหวบชาญาแมศรเมอง” คนทมารวมงานนมสการญาแมศรเมอง ทวดศรเมองนเชอวาเมอมารวมพธแลวจะไดบญกศลมาก เชอวาเทวดาทสถตอยในวดศรเมองจะดลบนดาลใหตนเองสมปรารถนา เชอวาญาแมศรเมอง จะปกปกรกษาคมครอง การอธฐานทสาคญกบญาแมศรเมอง มหลายเรองของประชาชนชาวลาวและประชาชนไทยบางสวนทมความเชอ หากไดสมดงปรารถนาแลวกจะมาทาพธแกบน จะเหนไดวาญาแมศรเมอง มความสมพนธตอวถชวตประชาชนชาวลาว นครหลวงเวยงจนทนและผทศรทธาอยางแนบแนน

๖ Dooasia, ต ำนำนศำลหลกเมอง วดสเมอง เวยงจนทน, (ออนไลน),

http://www.dooasia.com/trips/detail.php?id=400, 31 ม.ค. 60. ๗ ข.ข (.บาล) ๒๕/๙/๔, ขข. (.ไทย) ๒๕/๙/๘.

๖

ดงนนผศกษาวจย จงสนใจทจะศกษาศกษาเชงวเคราะหการบชาตามหลกพระพทธศาสนาเถรวาทเปรยบเทยบการบชาทปรากฏในประเพณการทาบญญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน เพอเปนสาธารณะประโยชนแกพทธศาสนกชนโดยทวไปในการประพฤตปฏบตตนสอดคลองและเหมาะสมมาจนกลายเปนประเพณสบทอดมาจนถงปจจบน อนเปนประโยชนตอพระพทธศาสนา ประเทศชาต สงคม และวงวชาการตอไป

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาหลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท ๑.๒.๒ เพอศกษาพธการบชาการทาบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ๑.๒.๓ วเคราะหคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการทาบญญาแมศรเมอง ของประชาชน

นครหลวงเวยงจนทน

๑.๓ ขอบเขตของการวจย

ก. ดานแหลงขอมล/เอกสาร ในการศกษาวจยครงน ผวจยจะศกษาขอมลจากพระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และเอกสาร ตารา งานวจยทเกยวของกบหลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนา ผลการปฏบตตามหลกการบชาของพทธศาสนกชนในประเพณการทาบญเกยวกบญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน

ข. ดานเนอหา การศกษาวจยครงนผวจยมงศกษาหลกการบชาในพระพทธศาสนาทปรากฏในพธกรรม ความสาคญ พธกรรม ผลการปฏบตตามหลกการบชา และคณคาศรทธาญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ทมตอพทธศาสนกชนชาวลาว

ค. ดานพนท/ประชากร เนอหาทศกษา ไดแก หลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท ผลการปฏบตตามหลกการบชาของพทธศาสนกชนในประเพณการทาบญเกยวกบญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ไดแก ๑. พระสงฆ จานวน ๕ รป ๒. นกปราชญชาวบาน จานวน ๕ คน และ ๓. ประชาชนใน นครหลวงเวยงจนทน ๒๐ คน รวมทงสน ๓๐ รป/คน โดยผศกษามเกณฑเลอกกลมเปาหมายเลอกจากตวแทนของภาคสวนตางๆ คอตวแทนจากคณะสงฆ หนวยงานราชการ ผนาหมบาน และปราชญชาวบาน

๗

๑.๔ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย การบชา หมายถง การยกยอง เชดช เลอมใส ความบรสทธใจ ในการศกษาน ม ๒ อยาง คอ

อามสบชา การบชาดวยวตถสงของและปฏบตบชา การปฏบตตามคาสอนทางพระพทธศาสนา พธกรรมการบชาญาแมศรเมอง หมายถง การกระทาทเปนรปธรรม มการกระทาทเปน

ขนตอน และปฏบตเพอเปนสอสญลกษณ ทประชาชนชาวลาว และพทธศาสนกชนปฏบตตอญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทนไดแก ๑. พธกรรมเกยวกบการประกอบอาชพ ๒. พธกรรมเกยวกบบคคล และ ๓. พธกรรมเกยวกบชมชนและสงคม เปนตน

ญาแมศรเมอง หมายถง เสาหลกเมอง ของนครหลวงเวยงจนทน ทอยภายในวดสเมองนครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว

คณคา หมายถง สงทไดจากการบชาญาแมศรเมอง ทเปนนามธรรม ไดแก ความสบายใจ ความสามคค จรยธรรม และคณธรรม ทเกดขนจากการประกอบพธกรรมการบชาญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว

๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ผศกษาวจยไดทบทวนเอกสารและงานวจยท เก ยวของกบหลกการบชาในคมภร

พระพทธศาสนาเถรวาททปรากฏในประเพณการทาบญของพทธศาสนกชนเกยวกบพระธาตนาดน จงหวดมหาสารคาม ดงตอไปน

(ก) เอกสารทเกยวของ พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ) ไดประพนธเรอง มงคล ๓๘ ประการ สรปเรอง

ขอควรปฏบตในการบชาพระสถปและเจดยไววา บชา กราบไหวตามโอกาสอนสมควร บชา กราบไหว สงเวชนยสถาน ๔ แหง คอ ทประสตตรสรแสดงธรรมและปรนพพานตามโอกาสอนสมควร บชากราบไหวเคารพ พระพทธรปตามโอกาสอนควรกราบไหว บชายาเกรง เคารพทประทบของพระพทธเจาตามโอกาสอนควร ไมสวมรองเทาในสถานพระเจดย ไมกนรมในลานพระเจดยเวลาใกลพระเจดย ไมเดนพลางเจรจาพลางเขาในเขตวดตองหมผาลดไหลหบรม ถอดรองเทา ไมทาอคารวะทกๆ อยางเทาทตนเหนวาไมสมควร กราบไหวดวยเบญจางคประดษฐ เปลงวาจาวาคาระลกถงพระพทธคณ ตามระลกถงพระธรรมคณ ดวยใจอนบรสทธผดผอง ปฏบตตามพระโอวาทเปนนตยดวยจตเคารพอยางจรงจง๘

พระอรยานวตร เขมจารเถระ เขยนหนงสอเรองคตความเชอของชาวอสานสรปไดวา “เมอมภยอนตรายนาสะพรงกลวเกดขนจงเกดมการสะทกสะทานลงเลใจเพอความปลอดภยใน ชวตเปน

๘ พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ), มงคล ๓๘ ประการ, พมพครงท ๙๘, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๗๕-๑๗๗.

๘

เหตใหเกดความเชอผสางนางไมเทวดา มการบชาออนวอนเพอหวงใหปองกนรกษาใหเกดความปลอดภย การออนวอนบชาเจาปาเจาเขา ซงเชอกนวามเทวดาอยทวไปหวงจะใหคมครองและรกษาชวตของตน เพอความอยรอดแหงชวตจงเกดคตความเชอ เพอพนภยอนตรายจงเกดคตความนบถอ เพอความเปนอยสบายจงเกดคตความเลอมใส๙

พระเทพเวท(ประยทธปยตโต) ไดเขยนหนงสอเรองพทธศาสนาในฐานเปนรากฐาน ทางวทยาศาสตรพอสรปไดวา “ปญหาของมนษยในชวตและสงคมทเปนอยนตองการคาตอบทใช การไดทนทหรอคาแนะนาทพรอมจะปฏบตไดทนทรอไมไดสถานการณแตละอยางไมอาจผด เพยนจะไดคาตอบถกหรอผดเปนอกเรองแมวทยาศาสตรจะมความรและบอกวธปฏบตในการ แกปญหาอยางมประสทธภาพแตกมจดออน บกพรองไมเพยงพอวทยาศาสตร เจรญเฉพาะวตถ ภายนอก ไมตางอะไรกบศาสนาโบราณ ทาใหมนษยฝากชะตากรรมไวกบการออนวอน บวงสรวงเทพเจา ตางมอบความสขความทกขไวกบการดลบนดาลจากภายนอก เหมอนหนงฝากไวกบวตถ แตพระพทธศาสนาสอนให พนทกขปรารถนาอยากใหพนทกขจะตองมกระบวนการแกทกขวา ทกขอยทไหน แกอยางไร กดาเนนตามวธการแกทกขโดยอาศยปญญา เรยนรกฎธรรมชาตดวยปญญา๑๐

ดนย ไชยโยธา กลาววา ขอแตกตางระหวางศาสนากบไสยศาสตรอยทพธกรรมพธกรรมทางศาสนามขนตอนทชดเจนมพระเปนผประกอบพธบคคลผทาพธสามารถทาพธไดจะเปนใครกไดทาแทนกนไดและมวตถประสงคเพอจรรโลงสบทอดศาสนานาความเจรญรงเรองหรอความสขสบายมาใหผทเกยวของสวนไสยศาสตรผประกอบพธจะตองเปนบคคลเฉพาะทาแทนกนไมไดมวตถประสงคกาหนดไวชดเจนเพอบคคลใดบคคลหนงโดยเฉพาะไมไดเปนการประกอบพธเพอความเจรญรงเรองของสงคมโดยสวนรวมการประกอบพธกรรมในสงคมไทยนนเปนเรองทผสมผสานกนระหวางความเชอทเปนศาสนากบไสยศาสตรอยางแยกกนไมออกตามปกตพธกรรมทางศาสนาเนนความเชอทางศาสนาเปนหลกแตมกมพธเปนความเชอทางไสยศาสตรปะปนอยดวยเปนสวนนอยเสมอ๑๑

ปน มทกนต พ.อ. ไดแตงหนงสอมงคลชวตสรปเรองการบชาไววา เปนการบชาดวยความดพเศษอยางหนงททาใหผกระทามความเจรญกาวหนาในชวต การบชาเปนมงคลขอหนงในมงคล ๓๘

๙ พระอรยานวตรเขมจารเถระ, คตความเชอของชาวอสาน, พมพครงท๔ (กรงเทพมหานคร : สานกพ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา๕. ๑๐ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานทางวทยาศาสตร ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๕, หนา๖๗. ๑๑ ดนย ไชยโยธา, ลทธศาสนาและระบบความเชอกบประเพณนยมในทองถน, (กรงเทพมหานคร : โอ.

เอส. พรนตงเฮาส, ๒๕๓๘), หนา๗๕.

๙

ประการ ทางพระศาสนามองเหนความสาคญของการบชาเพราะการบชาเปนหลกปฏบตทมผลถงขนแปลงชวตจตใจไดทเดยว๑๒

กงแกว อตถากร กลาวถงพธกรรมวา เปนวฒนธรรมทคนในสงคมไดสรางขนเพอเปนหลกประกนความมนคงทางจตใจ แลวทาใหผทามความสขใจ มความหวง และเชอวาพธกรรมตองนาไปสผลทคาดหวง ทาใหเกดความเปนสวสดมงคล อยเหนเปนสข ลกษณะของพธกรรมมอย ๒ ประการ คอ เนนเรองของจตใจ และเนนเรองสญลกษณ ในสงคมไทยมกมการประกอบพธกรรมในโอกาสตางๆ ตงแตเกดจนตาย๑๓

จารวรรณ ธรรมวตร กลาวถงพธกรรมวา มความสมพนธกบความเชอเพราะพธกรรมเปนพนฐานของการกระทา ไมวาจะเปนความเชอตอสงใด พธกรรมในสงคมไทยมอย ๒ ประเภทคอ พธกรรมสวนรวม มแบบแผนการกระทา คลายคลงกนทงประเทศ กบพธกรรมเฉพาะถน มแบบแผนการกระทาเปนเอกลกษณเฉพาะถนใดถนหนง แตองคประกอบของพธกรรมของสองประเภทจะเหมอนกน คอ มความเชอเปนรากฐานการกระทา ผประกอบพธ อปกรณในพธ วธดาเนนการ และผรวมพธ๑๔

สมชาย ลาดวน ไดกลาววา นครจมปาศรทอาเภอนาดนปจจบนเปนนครโบราณทคนในสมยปจจบนไมทราบวามประวตความเปนมาอยางไรแน จาเปนตองสนนษฐานจากโบราณสถานและโบราณวตถทมอย เชน ปรางคสถป พระพมพและเทวรป หลกฐานพระพมพทางดานมานษยวทยาโดยการสงเกตพระพกตร และพระวรกายของพระพมพปรากฏเปนลกษณะของคนพนเมองชาวสยามโบราณนนเอง และสงเกตพทธศลปะ ทาใหทราบวาเปนศลปะรวมสมยแบบพระพมพพระปฐมเจดย ซงศาสตราจารยยอช เซเดย กลาวไวเปนพระพมพเกาทสดของสยามทาขนเมอ พ.ศ. ๙๕๐ – ๑๒๗๐ และพระพมพแบบปฐมมการจารกคาถา เยธมมา ดวยอกษรคฤนถ หรออกษรขอมโบราณ๑๕

ศรศกร วลลโภดม ไดกลาววา บรเวณทตงอาเภอนาดนแตกอนเปนเมองขนาดใหญ เรยกวา เมองนครจมปาศร ในสมยทวารวด มคนาลอมรอบ ภายในเมองมซาก พระสถปเจดยกลางเมอง มเนนศาสนสถานกอดวยศลาแลง พบศลาจารกขอมมการเอยถงนาม พระเจาชยวรมนท ๗ นอกเมองไปพบศาสนสถานขอมสมยลพบร ๑ ถง ๒ แหง เรยกวา กนอย นครจมปาศรรจกทวไป เพราะคนพบ

๑๒ ปน มทกนต พ.อ., มงคลชวต, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพคลงวทยา, ๒๕๓๗), หนา

๑๕๗. ๑๓ กงแกว อตถากร, คตชนวทยา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภา, ๒๕๒๐), หนา ๙๖. ๑๔ จารวรรณ ธรรมวตร, คตชาวบาน, (มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม ,

๒๕๓๐), หนา ๑๙๐–๑๙๒. ๑๕ สมชาย ลาดวน, พระบรมสารกธาตนครจมปาศร, เอกสารวชาการในงานสงเสรมศลปวฒนธรรมไทย

ครงท ๑๐, (พษณโลก : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๒๙), หนา ๔๐–๕๐.

๑๐

พระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตพบพระพมพสมยทวารวดแบบตางๆ อกมากมาย ปจจบนไดจดสรางพระธาตนาดนบรรจพระบรมธาต อยทางทศใตของอาเภอนาดน ภายในเมองนครจมปาศรมโคกเนนเปนทอยอาศย แหลงฝงศพของคนสมยกอนประวตศาสตร เพราะพบเศษภาชนะแบบทงกลา หรอ รอยเอดแบบตางๆ ขดลกลงไประดบ ๒ – ๓ เมตร พบภาชนะผวเรยบขาวสเทา รวมทงแบบขาวบางทจดไดวาเปนแบบทงกลาในสมยทวารวด ลพบร นอกจากนนยงพบเศษภาชนะเคลอบสเขยวออนและสนาตาลเกาแบบขอมกระจายอยทวไป สงสาคญกคอบรเวณศาลานางขาว จากการขดลอกบรเวณอาคารพทธศาสนาอาจจะเปนฐานโบสถ เพราะเปนฐานสเหลยมผนผากอดวยศลาแลง พบกระเบองดนเผา ใบเสมาทาดวยศลาแลงมทงหกและเตมใบเหลออยมลกษณะเปนการปกในรปแปดทศเชนเดยวกบพบท ฟาแดดสงยาง จงหวดกาฬสนธ แตลกษณะพเศษหนาอาคารหนไปทางทศตะวนออก แนนอนสถานทตรงนเปนอาคารพทธสถานแบบทวารวด

การขดคนพบพระบรมธาต เปนหลกฐานทเดนชดถงการแพรคตบชาพระบรมธาต จากภาคอสานทแสดงใหเหนพทธศาสนาเขามาเปลยนแปลงระบบความเชอของประชาชนในทองถนนกอนยคประวตศาสตร การจดสรางพระเจดยบรรจพระบรมธาตมประเพณการสรางพระพมพแบบตางๆ เพอไดมาซงบญกศล การบรรจพระสถปในพระพมพบางชนดมรปพระสถปอยแสดงถงความสมพนธกบบรรดาพระพมพทพบในเขตอาเภอกนทร- วชย ซงบรรจบนภาพสลกบนแผนศลาสมยทวารวดหลายแหงทวไปในภาคอสาน จากหลกฐานทกลาวมาทงหมดน พอสรปไดวา บรเวณเมองนครจมปาศรเปนชมชนยคกอนประวตศาสตรมาจนถงสมยทวารวดกรบอทธพลพทธศาสนาหลงจากสมยทวารวด แลวอทธพลขอมเขามาในพทธศตวรรษท ๑๖–๑๗๑๖

ทรงพล มะลกลและคนอนๆ ไดกลาววาชมชนเมองโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดมหาสารคามมหลายแหงทสาคญ ชมชนโบราณนครจมปาศรอยททองทอาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม ซงเรยกกนวาเปนชมชนทมมาเมอราวพทธศตวรรษท ๑๓–๑๖ ไดรบอทธพลของพทธศาสนารวมสมยกบอาณาจกรทวารวดทแผเขามาทางอสาน โดยมหลกฐานจากจารกหลงพระพมพดนเผาซงขดไดบรเวณชมชนโบราณแหงนเปนภาษามอญ อกษรปลลวะ ตอมาอทธพลของมอญเสอมลง อทธพลของพทธศาสนาและพราหมณสมยลพบร กแผเขาซอนในราวพทธศตวรรษท ๑๘ สมยพระเจาชยวรมนท ๗ ซงทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาทางฝายมหายานทงมหลกฐานเปนศลาจารกของขอม ซงไดจากศาลานางขาว ในบรเวณชมชนโบราณนครจมปาศร จงมเหตผลนาเชอวา ชมชนโบราณนครจมปาศรเคยเปนชมชนทมอารยธรรมมอญโบราณและขอมโบราณมากอน

พทธศาสนกชนทงหลายไดรวมกนเสยสละแรงกาย แรงใจ และทรพยสมบตตางๆ จดสรางพระธาตนาดนเพอบรรจพระบรมสารรกธาตไวทอาเภอนาดนเปนศนยรวมใจของประชาชน เปนพทธ

๑๖ ศรศกร วลลโภดม, อสานสมยตางๆ, ในอสาน เนองโอกาสครบรอบ ๕๕ ปของสมาคมชาวอสาน, (มหาสารคาม: ธรวชชการพมพ, ๒๕๓๕), หนา ๑๔๕ – ๑๕๒.

๑๑

มณฑลอสาน เปนศนยกลางในการอนรกษประเพณวฒนธรรมทองถน เปนสถานททองเทยวทสาคญของประเทศ เพอเปนการสงเสรมความสามคคบารงพทธศาสนา อนรกษวฒนธรรมทองถน เสรมรายไดจากการทองเทยว และทสาคญทสดใหโอกาสคนในชมชนและนอกชมชนไดมาสมผสใกลชดและรบบารมสรมงคลจากองคพระธาตนาดน ซงกาหนดจดงานนมสการพระธาตนาดนประจาป โดยยดเอาวนสาคญทางพทธศาสนาในวนมาฆบชา กาหนด ๕ วน ๕ คน๑๗

อ.บรภทร (นามแฝง) ไดกลาววา ทองทอาเภอนาดน จงหวดมหาสารคามเปนทประดษฐานพระธาตนาดนซงเชอกนวาบรเวณดงกลาวเคยเจรญรงเรองทางพทธศาสนาในอดต ราวพทธสตวรรษท ๑๑ – ๑๕ จากการขดพบสถปเจดยบรรจพระบรมสารรกธาต พระพมพดนเผากรงนาดนสวนมากจะมสถปเจดยจาลองอยเสมอ เชอวาพระบรมสารรกธาตเปนมงคลวตถสงสดทรงอานภาพทสดทจะพงหาไดในโลก ซงพระพทธเจา “ไดทรงอธษฐานไวกอนปรนพพานเพอใหมนษย เทพ พรหมทงหลายไดมไวเปนพทธบชา” เปนเครองนอมนาไปสสวรรค พรหม และนพพานในทสด๑๘

(ข) งานวจยทเกยวของ พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง) ไดศกษาวจยเรอง “ความเชอเรองพระบรม

สารรกธาตในสงคมไทย” ผลการวจยสรปไดวา พทธศาสนกชนมความเชอวาพระบรมสารรกธาตสงยง และเชอมนในอานภาพของพระบรมสารรกธาตทประดษฐานอยในพระสถปเจดย ผมพระบรมสารรกธาตไวสกการบชาจะมความสขความเจรญในชวต ดงนนพทธศาสนกชนจงพยายามปฏบตตนใหบรสทธเพอบชาพระบรมสารารกธาต เพราะความเชอวาพระบรมสารรกธาตเปนสงแทนองคพระพทธเจา๑๙

สถาพร อรณวลาส ไดศกษาวจยเรอง คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย-ศรสชนาลย พบวา คตความเชอทไดรบอทธพลมาจากศรลงกายงคงถอวา พระบรมสารรกธาตถอเปนสญลกษณการดารงอยของพระพทธศาสนาเปนเครองหมายแหงการตงมนของพระพทธศาสนาการสรางเจดยจงเปนอานสงสแกผสรางและบชา คตพนฐานในการบชาพระบรมสารรกธาตดวย ถอวาเปนสวนหนงแทนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงมการเสาะแสวงหาพระ

๑๗ ทรงพล มะลกล, รอยตรและคนอนๆ, สงศกดสทธคเมองมหาสารคาม, (มหาสารคาม : โรงพมพ

นางนวลออฟเซท, ๒๕๓๐), หนา ๖๖ – ๖๘. ๑๘ อ.บรภทร (นามแฝง), พระบรมธาต, (กรงเทพมหานคร : ชมรมปฏบตธรรมแกวแสงทอง, ๒๕๓๙),

หนา ๑. ๑๙ พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง), “การศกษาเชงวเคราะหความเชอเรองพระบรมสารรกธาตใน

สงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา บทคดยอ.

๑๒

บรมสารรกธาต ถงดนแดนศรลงกา เพอนามาสกการบชาเปนศนยรวมศรทธาของประชาชน ซงมหลกฐานปรากฏอยในศลาจารกทวดเขากบ กลาวถงพระมหาเถรศรศรทธาเดนทางไปไหวพระธาตในเมองตางๆ ภายในประเทศแลวออกเดนทางไปสรางถสวรวตถทอนเดยขามเรอไปศรลงกา๒๐

สวทย ทองศรเกต อธบายถงพธกรรมตางๆ ทเกดขนในกลมพทธศาสนกชนบางพธกรบความเชอมาจากศาสนาพราหมณเขามาเสรมบางพธกรบอทธพลมาจากศาสนาพราหมณโดยตรงทเปนเชนนกเพราะพธกรรมทางศาสนาพราหมณสนองความตองการของประชาชนไดมากกวาพธกรรมในศาสนาพทธกลาวคอพธกรรมและคาสอนในศาสนาพทธมงดานจรยธรรมและการใชเหตผลโดยเนนการพงตนเองหรอสตปญญาของมนษยการทาพธจงมลกษณะเปน “บญ” คอมงความสขใจทไดกาจดกเลสของตนเองมากกวาอยางอนเชนพธทอดกฐนพธทอดผาปาเปนตนสวนพธกรรมทางศาสนาพราหมณแสดงถงการยอมรบความมอยของอานาจภายนอกในรปแบบตางๆ ลกษณะของพธมงสรางอานาจภายนอกทเหนอกวาเชนอานาจของเทพเจาเพอกาจดปกปองอานาจภายนอกทรายแรงอยางอนและใหอานาจทเหนอกวานชวยอานวยความสขแกผประกอบพธดวยลกษณะพธจงแสดงใหเหนความสงตาระหวางสง๒สงเชนผกบเทวดาสวรรคกบนรกขางขนกบขางแรมเปนตนสงทสงกวาไดรบการมองวาเปนสงทเปนมงคลและบรสทธ

ทรงรตน ธมมาลาพงศ ไดศกษาพธกรรมทเกยวกบพระธาตนาดน อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม พบวา ความเชอของชาวนาดนทมตอพธกรรมเกยวกบการทามาหากน พธกรรมเกยวกบชวต ประเพณพธกรรมเกยวกบชมชนและสงคม เปนความเชอเกยวกบพทธศาสนา ศาสนาพราหมณ ผ โดยยดวนสาคญทางพทธศาสนา ตามเทศกาล และตามโอกาสเปนวนสาคญ เชน ประเพณพธกรรมวนมาฆบชา และงานนมสการพระธาตนาดนประจาป เรมตงแตการไปบอกกลาว ผปตา ผอารกษ พราหมณพนบานประกอบพธบวงสรวงสงศกดสทธและมประเพณการทาบญในวนสาคญทางศาสนา และเทศกาลตางๆ โดยเชอวาพระบรมสารรกธาต สงศกดสทธ และผอารกษประจาสถานทสาคญในทองทนนจะบนดาลใหตามทปรารถนา๒๑

จากการทบทวนเอกสารและงานวจยขางตน ผวจยมความเหนวา พทธศาสนกชนมความเชอวาการบชาสงตางทางพระพทธศานา เชน พระบรมสารรกธาต พระพทธรป เจดย เปนสงศกดสทธและมคณคาอยางยง และเชอมนในอานภาพของพระบรมสารรกธาตทประดษฐานอยในองคพระธาตสอดคลองกบงานพระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง) ทศกษาเรองความเชอเรองพระบรม

๒๐ สถาพร อรณวลาส, “คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย-ศรสชนาลย”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๘๓. ๒๑ ทรงรตน ธมมาลาพงศ, “พธกรรมทเกยวกบพระธาตนาดน อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม”,

รายงานศกษาคนควาอสระปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม , ๒๕๔๒), บทคดยอ.

๑๓

สารรกธาตในสงคมไทยดงกลาว พทธศาสนกชนจงพยายามปฏบตตนใหบรสทธดวย กาย วาจา และใจ เพอบชาพระบรมสารรกธาต และจากความเชอนเองจงทา ใหชาวพทธอาเภอนาดน จงหวดมหาสารคามจดประเพณงานนมสการพระธาตนาดน ดวยพธกรรมตางๆ โดยมความเชอวาเมอกระทาเชนนแลวจะไดรบความคมครองจากองคพระธาตนาดน สามารถทจะอานวยผลใหเกดความสขอดมสมบรณดวยทรพยสนเงนทอง และปกปองคมครองจากภยนตรายตางๆ ทงทางธรรมชาตและสงเลวรายทงปวง ทเกดจากอมนษย ภต ผ ปศาจ และทา ใหเกดความอดมสมบรณของพชพนธธญญาหาร ทรพยากรธรรมชาต ผคน สตว อยเยนเปนสข ฝนฟาตกตองตามฤดกาล ตลอดถงการคาขาย ทาราชการงานเจรญกาวหนาสบไป การทผศกษายกตวอยางมาขางตนเพอทจะเสนอใหผศกษาเหนวาความสาคญของ เสาหลกเมองเวยงจนทน หรอญาแมศรเมอง มความสาคญ หรอมอทธพลกบประชาชนชาวลาวเหมอนกบงานวจยของตนทอธบายถงพระธาตนาดน ทมความสาคญกบชาวจงหวดมหาสารคาม จะทาใหเหนชดขนไปอกวามความสมพนธถงการสรางความสามคคของคนในประเทศเปนการปลกฝงคณธรรมจรยธรรมไปในเวลาเดยวกน เพราะจะเปนการบงบอกถงหนาทของการเปนคนดในสงคม

๑.๖ วธการดาเนนการวจย การศกษาวจย เรอง ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการทาบญญาแมศรเมอง ของ

ประชาชนนครหลวงเวยงจนทนน ผศกษามรปแบบและลาดบขนตอนในการดาเนนการวจย ดงน ๑.รปแบบการวจย การศกษาวจยในครงน เปนการวจยเชงคณภาพจากเอกสารทเปนหลกการบชาในคมภร

พระพทธศาสนาเถรวาทเพอเปนการวางพนฐานในการเปรยบเทยบพธกรรมการบชาของประชาชนในนครหลวงเวยงจนทน โดยมการศกษาภาคสนาม (Field Study) ดวยการสมภาษณบคคลทเกยวของตามขอบเขตของการวจยทกาหนด และหลกการบชาในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทในประเพณพธกรรมการทาบญของพทธศาสนกชนเกยวกบญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน

๒. เครองมอทใชในการวจย ๒.๑ แบบสมภาษณแบบมโครงสรางทผวจยสรางขน โดยใหผเชยวชาญดานภาษา

เนอหาและโครงสรางตรวจสอบความถกตอง เทยงตรง กอนนาไปสมภาษณกลมเปาหมาย ๒.๒ เครองบนทกเสยง ๒.๓ สมดจดบนทก ๒.๔ ผชวยเกบขอมลวจย จานวน ๒ รป/คน

๑๔

๒.๕ กลองถายภาพ ซงองคประกอบขางตนหลงจากทผวจยไดขอมลทงหมดมากจะทาการถอดรหสแลวนาผลทได

วาวเคราะหโดยเลอกแตประเดนทมความสาคญและเปนประโยชนในแตละดานใหไดมากทสด เพอจะเปนประโยชนกบทางวดสเมองเอง ประเทศลาว สถานศกษาตางทงในและตางประเทศ ตอไป

๓. การรวบรวมขอมล เกบรวบรวมขอมลทเกยวของกบหลกการบชาในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาททปรากฏใน

ประเพณการทาบญของพทธศาสนกชนชาวลาวเกยวกบประเพณการทาบญญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน และขอมลทเกยวกบหลกการบชา ศรทธาและความเชอในพระไตรปฎก เอกสาร งานวชาการ และวจยทเกยวของ รวมถงขอมลการสมภาษณบคคลทเกยวของ

๔. ประชากรและกลมเปาหมายทศกษาวจย - ประชากรกลมเปาหมาย ไดแก - พระสงฆผรดานประวตศาสตร/ตานานญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน จานวน ๕ รป - ปราชญชาวบานผรดานญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน จานวน ๕ คน - พทธศาสนกชนผมสวนรวมประเพณพธกรรมทาบญญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน จานวน ๒๐ คน รวมกลมเปาหมายทศกษาทงสน ๓๐ รป/คน หรอมากกวาเพอใหไดขอเทจจรงทนาเชอถอ

และเปนการรบฟงความคดเหนของประชาชนในพนทใหมากขนและจะเปนประโยชนใหมากทสดจากการศกษาวจยเรองน

การไดมาซงกลมเปาหมายดวยวธเจาะจง (Puposive Sampling) ในกลมพระสงฆ ผนาหมบานชมชน คร อาจารย ปราชญชาวบานพทธศาสนกชน ไดมาโดยวธการสมอยางงาย (Simple Random Sampling) ดวยการจบสลากรายชอใหครบตามจานวนทระบไว

๕. การวเคราะหขอมล นาขอมลทไดนนมาวเคราะหเชงพรรณนา ตามอปนยวธ (Inductive Method) แลวจง

นาเสนอผลการวจยและขอเสนอแนะ เพอประโยชนตอการวจยครงตอไป

๑๕

๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑.๗.๑ ทาใหทราบหลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท ๑.๗.๒ ทาใหทราบพธการบชาการทาบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ๑.๗.๓ ทาใหทราบการวเคราะหคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการทาบญญาแมศรเมอง

ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน

บทท ๒

ศกษาหลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท

ในบทนผวจยไดกลาวถงความหมายบอเกดและการพฒนาการแนวความคดของหลกการบชาในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทเปนล าดบ เพอเปนการสรางความเขาใจหลกการบชาทถกตองของหนาทชาวพทธทปฏบตตอสงศกดสทธ และเปนการอธบายหลกการเหตผลของการบชาใหทราบถงคณคาและประโยชนทงตอตนเองและคนเปนจ านวนมาก ดงน

๒.๑ ความส าคญของการบชาในพระพทธศาสนา

การบชาคอการยกยองเชดชดวยความบรสทธใจเปนหลกธรรมทส าคญอกขอหนงในการประพฤตปฏบตของมนษยในการอยรวมกนในสงคมเพราะมนษยมการอยรวมกนเปนหมเปนคณะเรมตงแตครอบครวหมบานประเทศตลอดจนถงเพอนรวมโลกการบชาเปนคณธรรมทตองปฏบตตอกนในสงคมการบชาเปนลกษณะของบณฑตการยอมรบนบถอคนดคณความดของคนอนแลวทาการบชาบงบอกถงความเปนคนดทงผทาการบชาและผรบการบชาคณสมบตอนยงใหญกจะเกดขนการบชาเปนสงทมคณคามากเปนการแสดงถงคณความดการรสกถงคณคาของคนทมคณความดสมควรแกการบชาจงเปนสงททกคนควรปฏบตตอกนการบชานนเมอจะวาไปแลวทางพระพทธศาสนาทานกลาวไวม ๕ลกษณะคอ๑

๑. สกกโต การสกการะ ๒. ครกโต การทาความเคารพ ๓. มานโต การแสดงความนบถอ ๔. ปชโต การบชา ๕. อปจโต ความนอบนอม การบชาเปนคณธรรมททาใหคนในสงคมอยรวมกนอยางสนตสขเปนพนฐานของคณธรรมขอ

อนหากคนมการสกการะเคารพนบถอบชานอบนอมกนและกนอยในจตใจยอมมความหวงดปรารถนาดตอกน

๑ ท.ส. (ไทย) ๙/๓๐๓/๑๑๓.

๑๗

พระพทธองคจงทรงสรรเสรญการบชาวาเปนมงคลอยางสงสดเพราะเปนปจจยสงเสรมการพฒนาชวตชวยใหชวตมความเจรญชวยยกระดบชวตใหสงขนและชวยใหมจตใจสงขนดวยคณธรรมประจาใจ”๒

พทธบรษททงหลายตางพากนสงเสรมทานบ ารงและเผยแผพระพทธศาสนาตงแตอดตจนถงปจจบนและพระพทธศาสนาด ารงตงมนมาถงทกวนนเพราะพทธบรษทปฏบตตามค าสงสอนของพระพทธเจาบชาพระพทธเจาดวยการปฏบตตามค าสงสอนดวยการยกยองเทดทนดวยความบรสทธใจเปนการแสดงออกทางกายทางวาจาทางใจเปนการปฏบตบชาถอวาเปนสงทมความส าคญอยางยงระหวางพทธสาวกดวยกนพระพทธองคกทรงสงใหมการบชาดวยการกราบไหวการแสดงความเคารพตอกนเมอเขามาบวชในพระพทธศาสนาแลวโดยไมเลอกวาจะเกดในตระกลไหนวรรณะใดจะตองท าการบชากราบไหวกนตามอายพรรษาอยางทพระองคไดตรสไวทปรากฏในพระไตรปฏกดงปรากฏกรณตวอยางเชนเรองสตว ๓ สหายททาความเคารพกนตามล าดบอายซงพระพทธเจาทรงปรารภกบภกษทงหลายพอสรปไดดงน

พระผมพระภาครบสงกบภกษทงหลายวา “ภกษทงหลายสตว๓สหายคอนกกระทา ลงและชางพลายอาศยตนไทรนนอยสตวเหสานนอยอยางไมเคารพไมยาเกรงกนและกนมการด าเนนชวตไมเหมอนกนตอมาพวกสตวไดปรกษากนวาในระหวางพวกเรา ๓ สหายผใดสงวยกวาเขาจะไดสกการะเคารพนบถอบชาและเชอฟงผนนทนนนกกระทา และลงถามชางพลายวาทานจ าเรองราวเกาๆ อะไรไดบางเลาชางตอบวาเมอครงเรายงเลกเคยเดนครอมตนไทรนยอดไทรพอระทองของเราล าดบนนนกกระทาและชางพลายถามลงวาเพอนจ าเรองราวเกาๆ อะไรไดบางลงตอบวาเมอเรายงเลกเคยนงบนพนดนแลวเคยวกนยอดไทรตนนล าดบนนลงและชางพลายถามนกกระทาวาแลวเพอนละจ าอะไรไดบางนกกระทา ตอบวาเพอนเอยทโนนมตนไทรใหญเรากนผลของมนแลวถายมลไวทนไทรตนนเ กดจากผลของตนไทรนน ดงนน เราจงเปนผใหญโดยชาตก าเนดภกษทงหลายลงกบชางพลายจงไดกลาวกบนกกระทาวาในระหวางพวกเราทานคอผใหญกวาโดยชาตก าเนดพวกเราจะสกการะเคารพนบถอบชาและเชอฟงทานแลวนกกระทากใหเพอนๆ สมาทานศล ๕ ตนเองกรกษาศล ๕ สหายทง ๓ นนตางเคารพยาเกรงด าเนนชวตอยอยางเสมอภาคกนหลงจากสนชวตไดไปเกดในสคตโลกสวรรคภกษทงหลายขอปฏบตนเรยกวาตตตรยพรหมจรรย

พอตรสเรองนจบพระองคกไดตรสตอไปอกวานรชนผฉลาดในธรรมออนนอมถอมตนตอบคคลผเจรญยอมไดรบการสรรเสรญในปจจบนละโลกนไปแลวยอมไปสคตภกษทงหลายสตวดรจฉานพวกนนยงมความเคารพยาเกรงด าเนนชวตอยอยางเสมอภาคกนแตการทพวกเธอเปนผบวชแลวในธรรมวนยทเรากลาวดแลวมความเคารพมความยาเกรงกนและกนดาเนนชวตอยางเสมอภาคกนจะพงงดงามในธรรมวนยนแลวตรสกบภกษทงหลายวาเราอนญาตการกราบไหวการลกรบอญชลกรรม

๒ บญมา จตจรส, มงคล ๓๘ ประการ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๓), หนา ๒๑๘.

๑๘

สามจกรรมอาสนะอนเลศนาบณฑบาตอนเลศตามล าดบพรรษาถาภกษใดกดกนเสนาสนะของสงฆตองอาบตทกกฏ๓

สงทกลาวมานลวนเปนการบชาความดยอมรบคณความดของกนและกนเพราะสงคมสงฆจะอยรวมกนดวยความเรยบรอยดงามกตองปฏบตตอกนตามหลกดงกลาวมานดงนนการบชาจงเปนหลกธรรมทมความส าคญอยางยงแตการบชาทดนนตองประกอบดวยปญญามปญญาเปนพนฐานใชปญญาพจารณาหาเหตผลการทจะบชาบคคลใดสงใดกควรตระหนกใหมากมเชนนนแลวจะเปนการบชาคนผดสงทผดแทนทจะเปนคณกลบเปนโทษกเปนไดการบชาการกราบไหวการเคารพนพทธศาสนกชนควรปฏบตใหเปนนสยยดถอปฏบตตามหลกธรรมอยางจรงใจและควรท าความเขาใจยดถอหลกทางศาสนาอยางแทจรง

การบชานเปนการสบทอดอายพระพทธศาสนาใหยงยนสบไปตามหลกการนแสดงใหเหนวาไมวาบคคลใดหรอสงของทมประโยชนตอสงคมพระพทธองคทรงใหความส าคญตอสงเหลานนทรงใหมการบชายอมรบยกยองกนและกนการบชาจงเปนหลกธรรมทส าคญควรทจะเอาใจใสใหมากรวมทงเหนคณคาของสงนนๆ ใหมากวามความส าคญและมประโยชน

๒.๒ บอเกดของการบชาในพระพทธศาสนา ๒.๒.๑ ความเชอดงเดม มนษยเกดขนมาในโลกและมพฒนาการมาโดยล าดบ ตงแตเมอครงทโลกยงไมเจรญมนษย

เกดความกลว และมความตองการทจะใหมชวตรอดพนจากอนตรายตางๆ ทเกดขน จากความรอน ความหวกระหาย ความหนาว เปนตน สมยกอนมนษยยงไมมสตปญญาทจะเขาใจเหตการณตางๆไดดพอ จงนบถอแมน า ภเขา ตนไมพระจนทรพระอาทตยดวงดาวตางๆ และทกๆ สงในเอกภพวามชวต โดยเชอวาสงตางๆ ในโลกมฤทธมอ านาจมากมาย สามารถทจะดลบนดาล ใหคณใหโทษ ใหเกดเหตการณตางๆ ทงทางดและทางรายได เมอเกดเหตการณขน มความสะดงกลวภยทจะเกดขน การเชอ การนบถอ การบชาสงศกดสทธจงมขน จงมการบชาบวงสรวง กราบไหวเคารพ จนกลายมาเปนความเชอทฝงลกอยในจตใจของมนษยตลอดมาตงแตอดตจนถงปจจบน แมวายคนความเชอทางวทยาศาสตรจะเจรญมากมการรทนเหตการณตางๆ เหลานน แตยงมการบชา กราบไหวความเชอเรองภตผรวมทงสงศกดสทธตางๆกยงฝงแนนในจตใจมนษยเสมอมา จงท าใหมนษยหาวธการทจะท าใหตนเองปลอดภยจากอนตรายเหลานนจงท าการบชากราบไหวเพอใหคมครองปองกนภยให

๓ ว.จ. (บาล) ๗/๓๑๑/๘๑–๘๓, ว.จ. (ไทย) ๗/๓๑๑/๑๒๔–๑๒๕.

๑๙

เมอกลาวถงการบชาจ าเปนตองกลาวถงเรองความเชอดวย เพราะการบชาเกดขนเพราะมนษยมความเชอทงนน ความเชอเปนเรองทางจตใจ “เกดจากการสนองความอยากรอยากเหน(curiosity) จดวาเปนสญชาตญาณดงเดมเรมตงแตมนษยเกดมาเปนทารกและมพฒนาการกลายมาเปนความใครรในวยเดก จนเจรญเตบโตเปนผใหญ”๔ เมอมความเชอตอสงทเขาใจวามอ านาจสงสดในการดลบนดาลจงมการบชา ซงหมายถงการเคารพนบถอบคคล หรอสงศกดสทธทนบถอดวยเครองสกการะ มดอกไมธปเทยน เปนตน เปนความเชอของคนโบราณจนกลายมาเปนลทธศาสนาตางๆ ดงน

๑. การบชาดวยการยอมรบอ านาจความศกดสทธของธรรมชาต ตงแตมนษยเกดมาในโลกเหนธรรมชาตรอบตว ไมร ไมเขาใจ วามไดอยางไรเพราะเหตใด

เมอเกดความรอน ความหว ความกระหายเมอลมตาดโลกเหนความมด ความสวาง ดวงอาทตยดวงจนทรดวงดาว พายฝนตก ฟารอง ไมทราบเหตผลวาเกดไดอยางไร เพราะอะไรเกดความสงสย และหวาดกลวภย โดยเชอวาสงทเหนนนเกดจากพระเจาโดยเขาใจวาเปนผอยเบองหลง ปรากฏการณตางๆ ตองมผมอ านาจบงคบ คอมนษยใสความเชอ ความรสกใหแกธรรมชาต๕ วามความศกดสทธมอภนหารยมอ านาจเหนอตน สามารถดลบนดาลใหเกดเหตการณตางๆ ไดและใหผลดผลรายแกตนเองไดจงท าการบชาเคารพ กราบไหวมอบเครองเซนสงเวยเปนเครองบชา ความกลวของมนษยตอมาไดเปลยนไปเปนความกตญญรคณ ซงแสดงออกใหเหนถงการนบถอ บชาตนไม ภเขา โดยเขาใจวา ใครเคารพบชาสงศกด ตงใจขออะไรกได

๒. การบชาวญญาณ ผปศาจ ซงมอ านาจลกลบ การเชอเรองวญญาณ ภต ผ ปศาจนนมมาตงแตมนษยเกดมาในโลก และยงไมมศาสนาหรอ

ลทธตางๆ ความเชอเรองอ านาจลกลบวามอ านาจท าใหเกดเหตการณตางๆ ได “สามารถถายทอดกนไปจากสงหนงไปยงสงหนงไดและถายทอดจากธรรมชาตสมนษยไดมนษยจงท าการออนวอนบชาเพอใหวญญาณ ภต ผปศาจ ซงมอ านาจลกลบพอใจจะไดชวยเหลอตนใหพนจากอนตราย หรอประสบความสขความส าเรจได”๖

๔ สวฒน จนทรจ านง, ความเชอของมนษยเกยวกบปรชญาศาสนา, (กรงเทพมหานคร :ส านกพมพ

สขภาพใจ, ๒๕๔๐), หนา ๗. ๕ มณ พยอมยงค, วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๓๖), หนา ๑๔๐. ๖ พระมหาหมวด สกกธมโม, “ศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพในพทธศาสนา”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๑๕.

๒๐

๓. การบชาพระจนทรพระอาทตยดวงดาวตางๆ การเชอวาพระจนทรพระอาทตยและดวงดาวตางๆ ใหแสงสวางแกโลกมากมาย ทงมนษย

และหมสตวตางกไดรบประโยชนจากพระจนทรพระอาทตยและดวงดาวตลอดจนเชอวาสงเหลานนมอ านาจพเศษโดยมเทพเจาเปนผรกษาคอรกษาโลกมนษยอยเชนมพระอคนประจ า โลกพระวาย ประจ าสตว พระอาทตยประจ าทองฟาและมปรากฏการณในรปพระจนทร พระอาทตย๗ เพอเปนการเคารพตอเทพเจาจงท าการบชา โดยการเซนสรวง บชากราบไหวหรอสวดออนวอนขอพรขอสงทปรารถนา ใหส าเรจและเพอใหพระจนทรพระอาทตยดวงดาวตางๆ พอใจ โปรดปรานตนเอง

๔. การบชาสงทมอยตามธรรมชาต มนษยเขาใจวาทกสงทกอยางในโลกน มชวตจตใจ เหมอนกบคน เชนตนไม ภเขาแมน า

สงของตางๆทใชในการประกอบอาชพ สงเหลานลวนมดวงวญญาณ หรอมชวตจตใจ มความรสกนกคด รสกสข รสกทกขมความปรารถนา มประเภทใจดใจราย มอ านาจและไมมอ านาจซงอาจชวยมนษยใหพนจากความทกขตางๆ ได หรออาจจะชวยไมได จงท าใหมนษยมความผกพนกบธรรมชาตมาก มความตองการอยากใหพอใจจงท าการบชา ออนวอน ธรรมชาตในรปแบบตางๆ เพอหวงใหถกใจพอใจเพราะกลวอ านาจทเหนอตนจะท าราย จงบชา กราบไหวออนวอน มการตงเครองสงเวยบชา ในทสดธรรมชาตทมอ านาจกกลายมาเปนพระเจา เทพเจา สามารถดลบลดาล สงทตองการและก าหนดโชคชะตาใหแกมนษยได

๕. การบชาสตวตางๆ ทมคณลกษณะพเศษ มนษยสมยโบราณใชสตวท างานดานตางๆ ไดรบประโยชนจากแรงงานสตวเหนวาสตวม

คณประโยชนส าหรบตน นกถงบญคณของสตวเหนสตวควรแกการบชาเชน โค กระบอ ไดใชในการเกษตร จงท าการบชา โค กระบอ แพะแกะ ใหน านม จงสมควรทสตวเหลานจะไดรบการบชา

๖. การบชาธาตประจ าโลก มนษยโบราณมความเชอวา โลกใบน ประกอบกนขนดวยธาตทงหลาย เชนธาตดนธาตนาธาต

ไฟ และธาตลม หรออากาศธาตเชอวา ผนแผนดนเปนมารดาของโลก เพราะพช สตวไดอาศยแผนดนเกด แมน าและน าบนพนโลก ใหความอดมสมบรณความชมชน ทองฟา อากาศเปนทอยอาศยของดวงจนทรดวงอาทตยและหมดวงดาวตางๆ สงเหลานนบวาเปนความเชอของคนในสมยกอน ดงนนจงมการบชา ธาตตางๆ ประจ าโลก

๗. การบชาวญญาณของบรรพบรษ การบชาบรรพบรษ ทลวงลบไปแลว โดยมนษยมความเชอเรองผและวญญาณของผท รกและ

เคารพ ซงลวงลบไปแลวเชน พอ แมปยา ตา ยาย หรอผนาเผา พระมหากษตรยเพราะในขณะทบคคลเหลานยงมชวตไดท าประโยชนใหมากมาย เมอทานเหลานตายจากไป จงเปนหนาทของคนท อย

๗ มณ พยอมยงค, วฒนธรรมพนบาน : คตคามเชอ, หนา ๑๔๒.

๒๑

เบองหลงในฐานะทมความสมพนธเกยวเนองกนในสายเครอญาตจะตองมการบชาเซนไหวกนอยเสมอ และท าการบชาดวย วตถสงของสงไปใหท าเพราะการระลกถงบญคณททานเหลานนเคยท ากบตนมากอน ถาใครไมปฏบตใหถกตองตามความเชอกอาจจะไดรบโทษตางๆ นานาจงเปนเหตใหมการกราบไหวบชาบรรพบรษ ความเชอเรองผตผ วญญาณ วามอทธฤทธทจะบนดาลสขสวสดมาให และหากท าใหผโกรธกจะน าความทกขยากความล าบากมาใหดวย เมอมการพดถงและท าการกราบไหว เชนสกการะ บชา บอยเขาๆ กปลกความเชอลกลงไปในสานกของแตละคนจนไมสามารถถอดถอนไดเมอมความเชอเตมทแลว จะท าสงทตนตองการมากขนกวาเดมความเชอวาเปนพนฐานแหงความนบถอ บชาสงศกดสทธ๘

๘. การเชอเรองสญลกษณและเครองราง ของขลง ความเชอในเรองสญลกษณทางศาสนา หรอสงของ เครองใชของบคคลพเศษทเราเคารพนบ

ถอ ทตอมาไดกลายมาเปนเครองรางของขลง ใหคนเคารพบชา ความเชอเหลานเกดจากความพอใจทจะน าวตถสงของ หรอสงใดสงหนง ทตนมความเคารพเชอมนวาจะสามารถปองกนอนตรายไดเชนรปเหมอนผทเราเคารพ รปสตวตนไมเปนตน มาเปนเครองหมาย น าไปไวบชาส าหรบตน หรอน าไปเปนสญลกษณประจ าตระกล ประจ าเผาของตน สงเหลานเรมตนเปนเพยงเครองหมายธรรมดา ตอมาไดกลายมาเปนเครองรางของขลง มไวส าหรบปองกนอนตรายตางๆ รวมไปถงใหโชค ลาภ ใหความสข ความส าเรจแกคนทบชาได ความเชอสงศกดสทธ เปนความเชอถอในสงลกลบทมอ านาจเหนอมนษยธรรมดา อนจดวาเปนสวนหนงของไสยศาตร คนโบราณไมวาชาตใดตางกมความเชอในเรองนกนทงนน โดยเชอวาเปนสงมอ านาจสามารถดลบนดาลใหเกดเหตการณตางๆ ไดอยางมหศจรรย๙

๙. ความเชอเรองภพภมใตดน มนษยตงแตโบราณมามความเชอเรองภพภมทอยใตดน โดยมความเชอวา ใตแผนดนนลงไป

เปนทมด นากลว เปนทอยอาศยของคนทท าความชวเชอวาเมอคนเหลานนตายไปแลวกจะไปเกดตรงนน ทเรยกวานรก เปนสถานทซงหาความราเรงไมได มแตการไดรบทกขทรมาน คนททาความชวเมอตายไปแลววญญาณจะไปเกดทนน และจะรอคอยวนเวลาทจะพนจากโลกแหงความมดมดนน ไปสโลกทมแตความสวางไสว๑๐

๘ มณ พยอมยงค, ความเชอของคนไทย, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย

๒๕๓๖), หนา ๗๐. ๙ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๑-๑๑๒. ๑๐ เสฐยร พนธรษ, ศาสนาโบราณ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๗-๓๓.

๒๒

จากการศกษาในเรองของความเชอดงกลาวมา พอสรปได ๔ ประเดน คอ ๑. ความเชอทมนษยเหนธรรมชาตเชนดวงอาทตยดวงจนทรดวงดาว ใหแสงสวางแกโลกม

คณประโยชนตอมนษย สตว และพช บนผนโลกเขาใจวาสงเหลานมผสรางขนมา เมอตนปรารถนาความสข ความส าเรจ จงบชาออนวอน

๒. ความเชอทเหนปรากฏการณทางธรรมชาตเชน ฟารอง ฟาผา แผนดนไหว เปนตนมความกลวภย หวงความปลอดภย จงบชาออนวอน

๓. การบชาเทพเจา โดยเชอวา สรรพสงในโลกเกดขนมาเพราะอ านาจเทพเจาดลบนดาล การท าความพอใจใหแกเทพเจา จงเปนสงทตองท า เพราะเมอเทพเจาพอใจกจะดลบนดาลใหสมปรารถนาได

๔. ความเชอเกยวกบวญญาณบรรพบรษทลวงลบไปแลวเปนหนาทของคนทอยขางหลงทระลกถงบญคณจะตองท าการบชาเซนสรวงดวยเครองบชาตางๆเพราะเชอวาวญญาณทานเหลานนใหคณใหโทษตางๆ ได

ความเชอเหลานไดรบการปฏบตสบทอดกนมาจนถงปจจบนบางครงอาจจะปราศจากเหตผลไปบางแตกไดรบการปฏบตสบตอกนเรอยมา ปจจบนความเชอเหลานกยงคงมอยแมวายคนจะเปนยคเทคโนโลยแลวกตาม เวลาเกดปญหาตางๆ เกดความทกขความเดอดรอนหรอมความตองการประสบความสขความส าเรจ กยงมคนกราบไหว บชา ออนวอน ขอพรขออ านาจสงศกดสทธดลบนดาลใหพนจากปญหา พบแตสงทดดวยความเชอทวา สงศกดสทธมจรง และมอ านาจดลบนดาลไดจรง จากความเชอดงกลาวท าใหมนษยทงในอดตและปจจบนไดยดถอปฏบตจนกลายมาเปนศรทธาทมอทธพลอยในจตใจของมนษยเรอยมา

๒.๒.๒ ศรทธา และ จดก าเนดของศรทธา ค าวา ศรทธา เปนคาภาษาสนสฤต ตรงกบค าภาษาบาลวา สทธา เปนอตถลงคแปลวาความ

เชอ มความหมายเฉพาะคา คอทชอวาศรทธา เพราะเปนธรรมชาตตงมน๑๑ ทชอวาศรทธาเพราะเปนเหตใหบคคลตงจตชอบ ความเชอในพระรตนตรยเปนตน ชอวา ศรทธา๑๒

ชาวอนเดยโบราณนบถอศาสนาพราหมณ ความเชอและการปฏบตทางศาสนาพราหมณมอทธพลตอการด ารงชวตของคนอนเดยสวนใหญประชาชนมความเชอในพระผเปนเจาถอวาพระเจ าเปนผสรางโลก และสามารถดลบนดาลความดความรายไดชะตากรรมของมนษยทงหลายถกก าหนด

๑๑ มลนธภมพโลภกข, สททนตปกรณ สตตมาลา (ฉบบภมพโล), (กรงเทพมหานคร : มลนธภมพโล,

๒๕๒๕), หนา ๔๐๔. ๑๒ ป. หลงสมบญ, (นามแฝง), พจนานกรม มคธไทย, (กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ส านกเรยนวด

ปากน าจดพมพ, ๒๕๔๐), หนา ๗๐๑.

๒๓

โดยพระเจาคอพรหม ความเชอในอ านาจพเศษของพระเจาทสามารถดลบนดาลสงตางๆ ได สามารถคมครองใหปลอดภยและใหโชคลาภ ในสงทปรารถนาไดเมอหวงประโยชนจากอ านาจดลบนดาลของเทพเจา กตองการบชา ออนวอนเอาอกเอาใจเทพเจาเพอใหเทพเจาพอใจ และใหในสงทตนตองการ ความเชอตางๆ เหลานเปนพนฐานทางดานจตใจ ทาใหคนมทพง ซงเปนจดเรมตนทกอใหเกดลทธความเชอทางศาสนา คอเมอมความเชอกจะสนใจปฏบตตามหลกค าสอนทางศาสนา ทตนเคารพ นบถออนจะเปนเหตใหเกดความสข สงบรมเยนในตนเองและสงคมตงแตแรกเกดมามนษยมศรทธาเกดขนมาเพราะความกลว และมความตองการใหมชวตรอดพนจากภยนตรายตางๆ เปนพนฐาน จงพากนแสวงหาวธทจะเอาชนะความกลว และวธท าใหชวตของตนและพวกพองอยรอด ดงนน มนษยจงตองสรางศรทธา ความเชอใหเกดขน อนแสดงใหเหนวามนษยมศรทธาตงแตเกดและมมาตงแตยคโบราณ คอ

๑. ศรทธาในวตถหรอสงอน บคคลอนคอมนษยศรทธาในธรรมชาต หรอสงอนทมอ านาจเหนอตน เชน พระจนทรพระอาทตยตนไมภเขา เปนตน คนสมยกอนเชอวา สงเหลานมฤทธมอ านาจพเศษ ทจะสามารถชวยเหลอตนเองใหปลอดภย และใหประสบในสงทปรารถนา

๒. ศรทธาเชอมนในตนเอง คอเชอวาตนเองเปนเจาของฤทธอ านาจ ผ อน สงอน จะดลบนดาลใหไมได ตนเองเปนผท าขนเอง ความสข หรอความส าเรจ เปนผลจากการกระท าของตนเอง๑๓

ศรทธาทง ๒ ประเภทนคอ ๑. สทธาญาณวปปยต คอความเชอทไมประกอบดวยปญญา เปนความเชอแบบงมงาย

ปราศจากเหตผล ขาดขอพสจนเชอวาสงอน คนอน มอ านาจเหนอตน สามารถดลบลดาลอะไรใหกได ๒. สทธาญาณสมปยต คอความเชอทประกอบดวยปญญา เปนความเชอทมเหตผลสามารถ

พสจนทดลองไดตามหลกวทยาศาสตรเชอวาการกระท าของตนเอง สามารถท าใหเกดฤทธอ านาจไดจะมความสขความส าเรจหรอไมอยทตนเอง หาใชผอน สงอน ดลบนดาลใหไม๑๔

ความเชอตางๆ ทมนษยน ามาแสดงออกในรปของพธกรรมและการบชาม ๒ ลกษณะคอ ๑. ความเชอทเปนเทวนยม คอความเชอทเกยวกบอ านาจสงสดของพระเจา เชอวาเทพเจา

ตางๆ มอ านาจอยเหนอมนษยสามารถควบคมดแลพฤตกรรมของมนษยไดโดยมขอเสนอวา หากประพฤตดปฏบตชอบตอพระเจา เมอตายไปแลวยอมไดไปอยกบเทพเจา หรอหากยงมชวตอยกจะไดมเทพเจาคมครอง ปองกนอนตรายตางๆ ได

๒. ความเชอทเปนอเทวนยม คอมความเชอเกยวกบการประพฤตปฏบตตามกฏของศลธรรม ดวยขอเสนอทวา มนษยตองการผลอยางไร กตองท าเหต เพอใหเกดผลนน มนษยสามารถทจะพฒนา

๑๓ เสฐยร พนธรงษ, ศาสนาโบราณ, หนา ๓๔. ๑๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๔.

๒๔

ตนเองใหประสบกบความสขความส าเรจไดดวยความเพยรพยายามและการท าดของตน ไมตองออนวอน หรอรอคอยใหเทพเจาดลบนดาลให๑๕

ความเชอท าใหมนษยเกดพลงทางดานจตใจ มก าลงใจ มความหวงเพมขน ในการมชวตอยอยางปลอดภย ความเชอจงจ าเปนและมความส าคญกบทกๆ คน ความเชอเปนขนตอนของการพฒนาปญญาระดบเรมตน เปนจดเรมตนทส าคญทสดในการท าใหบคคลเขาสระบบ หรอหลกประพฤตปฏบตตามกฎศลธรรมทางดานศาสนา เมอเกดความเชอความศรทธาขนกยอมมการกราบไหวบชา ออนวอน บวงสรวง ตามขนมาอกทหนง

ทางดานพระพทธศาสนาไดกลาวถงเรองความเชอทดนน จะตองประกอบไปดวยปญญามเหตมผลจะตองมปญญาก ากบไวเสมอ ไมกลายไปเปนศรทธาทเชอแบบไรเหตผล เชออยางงมงาย “ศรทธาจงมความจ าเปน ถาใชถกทางยอมน าไปสเปาหมายไดรวดเรว”๑๖ เมอคนเราไดรบร รบฟง ค าสงสอนของคนอน หรอเจาลทธทางศาสนา กใชปญญาพจารณาใครครวญไตรตรองหาเหตผล จนเกดความเชอตาม น าไปสหลกของการปฏบตตาม ใหเหมาะสมกบสภาวะของตน ศรทธาจงเปนคณธรรมเบองตน ทท าใหคนเราเกดปญญาเชอในสงทควรเชออยางมเหตผลพทธศาสนกชนมอสระในเรองความเชออยางเตมท ไมมการบงคบใหเชอหรอใหนบถอ ไมมใครมาลงโทษหรอมาใหรางวลเมอไมเชอตาม แตใหเชอทประกอบดวยปญญา พจารณาเหตผล ไมเชอแบบงมงายไรเหตผล พทธศาสนาสอนใหมนษยเชอในศกยภาพความสามารถของตนเอง วาตองเรยนรฝกฝน พฒนาตนเอง ใหมชวตทดงามไดจงท าใหมนษยมศกยภาพในตนเองมากขนพทธศาสนกชนควรมความเชอความศรทธาในเรอง ๔ ประการ คอ

๑. กมมสทธา เชอในเรองกฎแหงกรรม คอเชอวาผลกรรมเกดจากการกระท าของตนเอง ทงกรรมดและกรรมชว สงทตนไดรบทงความดและความชว เพราะตนท าขนมาเอง โดยมเจตนาจงใจท าทงทรเปนเหตใหเกดผลดผลรายตามมาการกระท าตางๆ ของมนษยไมไรผล ยอมไดรบผลนนไมวนใดกวนหนงขางหนา โดยไมตองมการออนวอน ขอรองเทพเจาใหดลบลดาลใหหรอนอนรอคอยโชควาสนา

๒. วปากสทธา คอ เชอในผลของกรรม หรอการกระท าของตนเชอวาผลกรรมมอยจรงท าดยอมไดดท าชวยอมไดชวแนนอน

๓. กมมสสกตสทธา เชอวาสตวทงหลายมกรรมเปนของตน ตนท ากรรมใดไวยอมไดรบผลของกรรมนนๆ แนนอนจะเปนกรรมดกตาม กรรมชวกตาม

๑๕ พระมล กตตปาโล, “ความสาคญของศรทธาในคาสอนของพระพทธศาสนา”, วทยานพนธพทธศาตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทาลย, ๒๕๔๐), หนา ๙๗. ๑๖ จนดา จทรแกว, พทธญาณวทยา ก าเนด ศรทธา และตรรก, ในสารนพนธพทธศาสตรบณฑตรนท

๑๕, รวบรวมและจดพมพโดย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๑๖๖.

๒๕

๔. ตถาคตโพธสทธา คอ เชอในความตรสรดของพระพทธเจา มความเชออยางมนคงในพระพทธเจาวา พระองคตรสรชอบไดดวยพระองคเอง ทรงประกอบดวยพระคณ ๓ ประการ คอพระมหากรณาคณ พระปญญาคณ พระวสทธคณ พระองคทรงสงสอนใหประชาชนรแจงเหนจรงในธรรมทควรรควรเหน ทรงบญญตพระวนยไวดแลว ทรงเปนผน าทางทดทรงชใหเหนวา มนษยทกคนหากฝกดแลว สามารถบรรลธรรมขนสงสด เขาถงความหลดพนจากกเลสทงปวงกลาวคอพระนพพานไดอยางทพระองคทรงกระท าใหดเปนแบบอยาง๑๗

ความเชอดงกลาวนพทธศาสนกชนควรเชอเอาไวเปนเบองตน เพราะพระพทธเจาทรงเปนกรรมวาท ผถอหลกการเชอกรรม คอการกระท าของมนษย ทงกรรมด กรรมชว เปนผลใหมนษยไดรบผลจากการกระท าของตนทงกรรมดและกรรมชว เพราะสตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนมกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหดหรอเลวตางกน

ความเชอทง ๔ ประการนเปนหลกทส าคญมากทพทธศาสนกชนควรมเพราะหากขาดหลกความเชอทง ๔ ประการนเสยแลวกเปนพทธศาสนกชนทดไมได และนอกจากน พทธศาสนกชนยงควรเชอในพระรตนตรย คอ เชอในคณพระพทธเจา เชอในคณพระธรรมเจาและเชอในคณพระสงฆเจา วาเปนจรง มจรง

๒.๓ การพฒนาการแนวความคดเรองการบชาในพระพทธศาสนา กอนพทธศก ๘๐ ปพระพทธเจาเสดจอบตขนใน ชมพทวป ซงเรยกวา“ดนแดนทเปนประเทศ

อนเดย ปากสถาน และเนปาลในปจจบน” ๔ ซงเปนยคสมยทมเจาลทธมากมายกาลงเผยแผลทธของตนอยเปนเหตใหมความเชอหลากหลายทางวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณรวมไปถงความเชอตางๆทบรรดาเจาลทธในสมยนนไดเผยแผ มการสอนใหเชอตาม อวดอางคณความดของลทธตน หากมผนบถอ ปฏบตตามคาสอนแลวสามารถท าใหผปฏบต ไปสเปาหมายสงสดของชวตไดหรอถงความพนทกขประชาชนในยคนนๆ ยอมรบนบถอปฏบตตามกนเปนจ านวนมากจนกระทงเจาชายสทธตถะแหงตระกลศากยะ ไดเสดจออกมหาภเนษกรมณ แสวงหาทางหลดพน ทรงบ า เพญทกกรกรยา ทดสอบทดลองตามความเชอของเจาลทธตางๆ ทเคยๆ ไดยดถอมาทรงเพญอยางอกกฤตจนสามารถยนยนไดวานไมใชทางแหงความหลดพนจงหนมาปฏบตแนวทางใหมทพระองคทรงคนพบจนไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณหลงจากตรสรแลวทรงตดสนพระทยแสดงธรรมโปรดสตวทพอมปญญาจะรตามไดจงเสดจไปโปรดปญจวรรคคยทง ๕ ไดแก โกณทญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช

๑๗ พระธรรมปฏก, พจนานกรม ฉบบประมวลธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๖๔.

๒๖

ไดทรงแสดงพระธรรมจกกปปวตตนสตร๑๘ ซงเปนการแสดงครงแรกเรยกวาปฐมเทศนาเมอแสดงธรรมจบลงทานโกญฑญญะไดดวงตาเหนธรรม และทลขออปสมบท พระพทธองคทรงประทานอปสมบทใหดวยพระด ารสวา เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวดแลว จงประพฤตพรหมจรรรย เพอท าทสดแหงทกขโดยชอบเถดเรยกวา เอหภกขอปสมปทา การอปสมบทโดยมพระพทธเจาบวชให ดวยเหตนจงท าใหมพระรตนตรยเกดขนในโลกครบ ๓ รตนะคอ พระพทธรตนะ พระธรรมรตนะ พระสงฆรตนะ

จากนนพระพทธเจาพรอมดวยพระสาวกไดเดนทางไปประกาศศาสนายงสถานทตางๆจนมผเลอมใส เขามาขอบวชกนมาก และปฏบตธรรมกนมากเมอมคนเลอมใสมากขน กกลายเปนกลมเปนสงคมใหญขนมา เรยกวา สงคมสงฆ

ค าวา สงฆแปลวา หมหรอชมชน หมหรอชมชนทจะเปนสงฆกคอหมหรอชมชนทมการจดตงวางระบบระเบยบเปนอยางดมอดมคตมจดมงหมายวาจะอยรวมกนดวยความสงบ เพอประพฤตปฏบตกระทาสงทดงาม พระสงฆในพระพทธศาสนากคอชมชนทอยรวมกนเพอเจรญไตรสกขา เพอจะไดฝกฝนตนใหเจรญงอกงามขนในศล สมาธปญญา๑๙

เมอสงคมสงฆเกดขน และมจ านวนเพมขนเปนล าดบ การท าหนาทของพระสงฆในการปฏบตธรรมเผยแผธรรม ตองจารกเทยวไปยงสถานทตางๆ ไมไดอยรวมกนเปนหมเปนคณะตางแยกยายกนอยตามทตางๆ จงเปนเหตใหมความประพฤตทแตกตางกนออกไป ไมเปนไปในรปแบบเดยวกน ไมเปนไปในแบบแผนระเบยบเดยวกนไมเปนทตงแหงความเลอมใส อาจจะไมเปนผลดตอไปในอนาคต พระพทธเจาทรงเหนเหตน จงทรงมพระประสงคจะจดระเบยบแบบแผนมกฎเกณฑขอบงคบ ใหหมสงฆไดประพฤตในรปแบบเดยวกน เพราะสงคมจะอยไดกดวยการอาศยกฎเกณฑและกตกา ตองเคารพหลกการ กฎเกณฑและกตกา และความเคารพกฎเกณฑและกตกาของสงคมนน กคอความมวนย”๒๐ พระพทธเจาทรงคนพบสจจธรรมคอความจรง ตามธรรมชาต เพอใหสจจธรรมนนเปนประโยชนแกมหาชน จงทรงวางระเบยบวนย มาเปนกฎเกณฑใหมนษยปฏบต “วนยนนมความหมายเปนการจดระเบยบชวต และการจดระบบสงคมทงหมด”๒๑

๑๘ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๓–๑๙/๒๐–๒๗. ๑๙ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) , จดระเบยบสงคม ตามคตนยมแหงสงฆะ, พมพครงท ๗,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕), หนา ๓. ๒๐ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), วนย เรองทใหญกวาทคด, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

ครสภาลาดพราว, ๒๕๓๙), หนา ๑. ๒๑ พระมหาหมวด สกกธมโม, “การศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพในพระพทธศาสนา”

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา.๔๙.

๒๗

วนยจะเปนตวจดระเบยบความเปนอย จดสงคมของมนษยใหมหลกปฏบตในรปแบบเดยวกนเพอสนตสขในสงคม วนยมความหมาย ๓ ประการดงน

๑. การจดระเบยบระบบ กเรยกวา วนย ๒. ตวระเบยบระบบ กเรยกวา วนย ๓. การฝกคนใหตงอยในระบบระเบยบ กเรยกวา วนย๒๒ เมอพระพทธเจาทรงบญญตพระวนยเพอใหเปนหลก กฎเกณฑสาหรบปฏบตของคนในสงคม

เมอไดรบการยอมรบและปฏบตตาม กกลายมาเปนคณสมบตภายในตวบคคลขนมาเรยกวา ศล ศลคอสกขาบทตางๆ ทพระองคทรงบญญตขนมาใหคนปฏบตตาม คนทปฏบตอยในศล รกษาศล ชอวาผมศล หรอผตงอยในวนยคอผมวนย ดงนนการฝกคนใหมวนย คอการฝกคนใหมศลนนเอง การด า เนนชวตใหไปสจดหมายทพงประสงคไดตองอาศยวนยเปนเครองนาทางวนยจะเปนตวควบคมการปฏบตหนาทการท างาน และการประพฤตปฏบต ใหมความประพฤตดงาม ถกตอง เหมาะสม “วนยเปนพนฐานของความเปนคน และวนยเปนพนฐานแหงการอบรม”๒๓ คนเราตองมวนยเปนหลกปฏบตในชวต จะเหนไดวา “ในการปฏบตตามธรรม ถาไมมวนยมาชวยตรงหรอก ากบ บางทกพาลจะเขวท าใหเขาใจธรรมผดไป”๒๔

พระพทธองคมไดทรงบญญตพระวนยไวลวงหนาตอเมอเกดเหตการณทไมด ไมงามอนจะท าใหเกดความเสยหายแกหมสงฆโดยสวนรวม จงทรงบญญตพระวนยขนมาโดยมล าดบขนตอน ตามวธการของพระองคคอ เมอมเรองไมดไมงามเกดขนจากการปฏบตตวของพระภกษสงฆ จะทรงรบสงใหประชมสงฆ แลวตรสถามผกอเหต เมอมการยอมรบกจะทรงบญญตพระวนยขนมา เพอเปนการปองกนมใหมการกระท าซ าอก ทรงก าหนดโทษส าหรบภกษทลวงละเมดหรอฝาฝนกระท าเรยกวาปรบอาบต พระพทธเจาทรงไดพระนามวา พระธรรมราชาผปกครองสงฆ และทรงเปนสงฆบดรผดแลสงฆจงทรงปฏบตหนาทส าคญ ๒ ประการ คอ

๑. ทรงตงพระพทธบญญต เพอปองกนความประพฤตเสยหาย และวางโทษแกภกษผลวงละเมดดวยการลงโทษคอปรบอาบตหนกบาง เบาบางตามสมควรแกความผดนนๆ

๒๒ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), วนย เรองใหญกวาทคด, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

ครสภาลาดพราว, ๒๕๓๙), หนา๑๒–๑๔. ๒๓ พระพทธวรญาณ (กตตทนนเถระ) “การบวชพระในพระพทธศาสนา” ใน รวมขอเขยนพระธรรม

เทศนาและคาบรรยาย, รวบรวมและจดพมพแจกเนองในงานทาบญวนเกดพระพทธวรญาณ เจาอาวาสวดกวศรารามราชวรวหาร เจาคณะจงหวดลพบร, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕), หนา ๓๓.

๒๔ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), จารกบญ-จารกธรรม, (กรงเทพมหานคร : บรษทสหธรรมกจ ากด, ๒๕๓๙), หนา ๒๙๘.

๒๘

๒. ทรงตงขนบธรรมเนยม ซงเรยกวา อภสมาจาร เพอชกนาความประพฤตของภกษสงฆใหดงาม๒๕

อนง พระพทธองคทรงบญญตวนยไวเปนพทธอาณา๒๖ แกพระสาวกนน กเพอประโยชน๑๐ ประการทจะพงไดรบจากการบญญตวนยนนเอง ไดแก

๑. เพอความรบวาดแหงสงฆ ๒. เพอความผาสกแหงสงฆ ๓. เพอขมบคคลผเกอยาก ๔. เพอความอยผาสกแหงเหลาภกษผมศลดงาม ๕. เพอปดกนอาสวะทงหลายอนจะบงเกดในปจจบน ๖. เพอกาจดอาสวะทงหลายอนจะบงเกดในอนาคต ๗. เพอความเลอมใสของชมชนทยงไมเลอมใส ๘. เพอความเลอมใสยงขนของชมชนทเลอมใสแลว ๙. เพอความตงมนแหงสทธรรม ๑๐. เพอความอนเคราะหพระวนย๒๗ ดงนน “ธรรมจงเปนบรรทดฐานแหงความถกตองของวนย และวนยเปนบรรทดฐานแหง

พฤตกรรมมนษยทถกตองตามธรรม”๒๘ การบชาจงเปนหลกธรรมทส าคญประการหนงททกคนยดถอเปนหลกปฏบต การอยรวมกนในสงคมยอมมการบชาความด รจกยกยอง ใหเกยรตกนยอมรบนบถอกนดวยความจรงใจ บคคลจะเจรญหรอเสอมในการปฏบตธรรม จงตองมการบชาเปนเครองยดเหนยวจตใจ เปนธรรมทเปนก าลงใจ สมควรปฏบตตอกนในสงคม เพราะการบชาเปนระเบยบวนย ส าหรบรอยรดใหรวมกนเปนหม เปนคณะ และท าใหหมคณะมความพรอมเพรยงกนท าความด การบชาตอกนของคนในสงคม ยงเปนอ านาจดงดดหมคณะใหเคารพรกใครนบถอกน กอใหเกดความสนทชดเชอปรองดองกนดวยความสามคคใหรจกเออเฟอเผอแผเหนอกเหนใจกนดวยเมตตากรณา ใหรจกยกยองเชดชเกยรตกนตามฐานะผใหญผนอย และประคองใหหมคณะอยสถตเสถยรเปนปกแผนแนนหนา เปนทสงางามแกชาต ศาสนา และเปนมงคลอนสงสด๒๙

๒๕ ไสว มาลาทอง, คมอการศกษาปฐมบญญตประกอบการเรยนการสอนวนยบญญตนกธรรมชนตร ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๕), หนา ๑. ๒๖ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๙๔). ๒๗ เรองเดยวกน, หนา ๒๘๗-๒๘๘. ๒๘ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), จารกบญ-จารกธรรม, หนา ๒๙๕. ๒๙ สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร), บทสรางนสย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว,

๒๕๒๗), หนา ๔๘.

๒๙

เมอพระพทธเจาทรงวางระเบยบแบบแผน ใหสงคมยดถอปฏบตเพอความเรยบรอยดงามแลว ดวยเหตทสงคมสงฆเปนสงคมใหม ผทเขามาบวชในพระพทธศาสนากมาจากทศตางๆมาจากพนฐานทตางกนทงทางดานการศกษา อบรมมาจากตระกลทตางกน ขนบธรรมเนยมประเพณปฏบตทแตกตางกน ความคดเหนกตางกน เมอมาอยรวมกนมากขน จ า เปนตองรปแบบใหถอปฏบต คอการถอนสย หมายความวาเมอกอนบวชเคยประพฤตอยางไร พอบวชเขามาแลวมาอยรวมกนตองมกฎเกณฑการประพฤตปฏบตไปในรปแบบเดยวกน โดยยดหลกค าสงสอนของพระพทธเจาเปนหลกเพราะวาในสมยนน ศาสนาพราหมณไดมอทธพลอยในอนเดยมายาวนาน ทาใหการปฏบตบางอยางยงไดรบการปฏบตสบทอดกนมา แมวาพระพทธศาสนาจะเกดขนมาแลวกตามศาสนาพราหมณถอวาตนเปนศาสนาของชนชนปกครอง โดยกอตงศาสนามาสาหรบเปนเครองมอในการปกครอง ศาสนาพราหมณสอนวาชวตของมนษยขนอยกบพรหมลขต คอเมอพระพรหมเทพเจาผยงใหญไดทรงลขตใหผใดเกดในวรรณะใดแลว ผนนจะตองอยในวรรณะนนไปจนตลอดชวต จะเปลยนเปนวรรณะอนไมได และเรยกชาวพนเมองเดมทตนปกครองวา มลกขะ คอเปนอนารยชน๓๐

นอกจากนยงมการแบงชนวรรณะ โดยแตละวรรณะไมขนตรงตอกน คนวรรณะต าจะไปคบหากบคนวรรณะทสงกวาไมไดเปนอนขาด จะไมมใครยอมรบ จะไดรบการดถกเหยยดหยามเมอกอนพวกอารยนไดแบงชนชนออกเปน ๓ จ าพวก คอ “พราหมณหรอนกบวช นกรบ และพอคาครนตอมาไดจดระบบของสงคมขนมาใหมอก เพอความเหมาะสมแกฐานะ หนาทและการงานโดยไดแบงชนชนออกเปน ๔ จ าพวก”๓๑ เรยกวาวรรณะทง ๔๓๒ คอ “ชนชนในสงคมอนเดยทก าหนดดวยชาตก าเนดตามหลกศาสนาพราหมณ”๓๓ ไดแก

๑. วรรณะพราหมณ ไดแก นกบวช นกปราชญ คร อาจารย มหนาทอบรมสงสอนและประกอบศาสนพธตางๆ เปนวรรณะสง เปรยบเสมอนศรษะซงเปนบอเกดแหงความคดสตปญญา

๒. วรรณะกษตรย ไดแก นกรบ นกปกครอง นกการเมอง มหนาทท าการรบ และปกครองบานเมอง เปนวรรณะสงพอๆ กบวรรณะพราหมณ เปรยบเสมอนอกซงเปนบอเกดแหงพลงทางสงคม บางทกเปรยบเสมอนแขนซงมหนาทถออาวธตอสปองกนประเทศ

๓๐ จ านงค ทองประเสรฐ, “พระพทธเจากบการปฏวตสงคม” สารนพนธพทธศาสตรบณฑตรนท๔๕,

หนา ๑๐๖. ๓๑ พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระค า), ประวตศาสตรพทธศาสนาในอนเดย, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๓๑. ๓๒ ม.ม. (บาล) ๑๓/๓๗๘/๓๖๐, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๗๘/๔๖๓. ๓๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม , พมพครงท ๔,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๘), หนา ๑๕๙.

๓๐

๓. วรรณะแพศย ไดแก นกธรกจ เกษตรกร สถาปนก วศวกร เปนตน ซงถอว าเปนชนชนกลาง เปนพวกทคมการเศรษฐกจของชาต เปรยบเสมอนขาซงเปนสวนทเลยงหรอพยงกายใหทรงอยเศรษฐกจททรงสงคมไดตกอยในมอของชนพวกนบางทกเปรยบเสมอนทอง

๔. วรรณะศทร ไดแก พวกเจาของถนเดม ซงถกเหยยดหยามวาเปนทสย คอคนทคอยรบใชพวกอารยนดจเปนทาส จงกลายเปนวรรณะท ๔ เรยกวา วรรณะศทร เปรยบเสมอนเทาเพราะเทาเปนเครองพยงรางกายใหเคลอนไหวไปไหนมาไหนได พวกศทรจงเปรยบเสมอนอวยวะทต าสด แตถาไมมพวกศทรสงคมกเจรญกาวหนาไปไดยาก เพราะพวกศทรเปนเสมอนแรงงานหรอกรรมกรนนเอง๓๔

เพราะเหตทมระบบชนชนอยางน จงกอใหเกดปญหามากมาย เพราะเปนการดถกเหยยดหยามกน ไมบชายกยองใหเกยรตนบถอกน ผทมโอกาสไดเรยนรเรองราวตางๆ มอยเพยง ๒ วรรณะเทานนคอ วรรณะกษตรยกบวรรณะพราหมณ สวนวรรณะแพทย กบวรรณะศทร ไมมโอกาสไดเรยนร จนกระทงพระพทธเจาไดอบตขนมาในโลก และประกาศศาสนา เพอประโยชนสขแกชาวโลกเปนอนมากทรงเหนความส าคญในเรองนทจะตองแกไขเพราะมนษยทกคนทเกดมาในโลก มความเสมอภาคกน มสทธเสรภาพเทาเทยมกน โดยเฉพาะความเสมอภาคในการบรรลธรรมไมมการแบงแยก ชนชน เพศ อาย แตอยางไร จงทรงตองการจดสงคมใหม ตองการทจะเปลยนแนวคดของคนอนเดยเสยใหม ใหเลกบชา นบถอ เรองพระเจาสรางโลก เรองของชวตทมพระพรหมณเปนผลขต ใหหนมาเชอเรองกฏแหงกรรม ผลของการกระท าของตนเอง ท าดไดดท าชว ไดชว อยางนเปนตน

ดงนนจงมคนเสอมใสศรทธามาก ยนดเขามาบวชในพระพทธศาสนาแตเมอบวชเขามาแลว ความยดถอดงเดมยงคงมอย ไมรแนวทางทจะปฏบตตอกนอยางไรจนเปนตนเหตใหพระพทธเจาทรงบญญตพระวนยในเรองการบชา การสกการะ เคารพ ใหเกยรต กนขน จะเหนไดวาพระพทธองคทรงบญญตพระวนยให ภกษทงหลายบชา เคารพ กราบไหวกนตามอาย พรรษาหมายความวา ผบวชทหลง ตองท าการบชาเคารพผบวชกอน

เพราะเหตนสงคมสงฆจงอยอยางรมเยนเรอยมา ไมมปญหาเรองชนชนแตอยางใด แมเรองการบญญตพระวนยในสวนทเปนอภสมาจาร วาดวยเรองขนบธรรมเนยมประเพณ ทพงปฏบตส าหรบพระภกษ เพอความประพฤตทดงาม จงทรงบญญตอปชฌายวตร อาจารยวตร ขอปฏบตทอนเตวาสก จะพงปฏบตตออปชฌายอาจารยของตน เพอเปนการแสดงออกถงการบชาคณของทาน เอาไวเชนกน

ดงนนจงกลาวไดวาเพราะมการเคารพ บชา ระหวางภกษดวยกนเอง หรอเรองหลกการบชาทางพระพทธศาสนาเปนการกอใหเกด คณธรรมขออนคอ ความเคารพ ย า เกรงนบถอกนและกนในสงคมพทธ จงท าใหพระพทธศาสนาด ารงตงมนจนถงทกวนน

๓๔ จ านงค ทองประเสรฐ, “พระพทธเจากบการปฏวตสงคม” สารนพนธพทธศาสตรบณฑต รนท ๔๕, หนา ๑๐๖.

๓๑

๒.๓.๑ การบชาธรรมชาตและสงแวดลอม ค าวา ธรรมชาต หมายถง สงทเกดขนและเปนอยตามธรรมดาของสงนนๆ๓๕ สวนค าวา

สงแวดลอม หมายถง สงตางๆ ทงทางธรรมชาตและทางสงคมทแวดลอมมนษย ไดแกของทเกดเองตามวสยของโลก เชน คน สตวตนไมเปนตน๓๖

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดกลาวไววา มนษยมความสมพนธกบธรรมชาตสงแวดลอมอยตลอดเวลา ธรรมชาตสงแวดลอมเปนสวนหนงแหงระบบการด า รงอยดวยดของมนษยซงมองคประกอบ ๓ สวน คอ

๑. มนษยซงประกอบดวยกายกบใจ ๒. สงคม ๓. ธรรมชาตแวดลอม๓๗ ธรรมชาตสงแวดลอมมความจ าเปนส าหรบทกชวตบนโลกน ไมสามารถจะแยกกนไดมความ

เกยวเนองกลมกลนกน อาศย เกอกลกนและกน ระหวาง มนษย สงคมและธรรมชาตจงท า ใหมนษยสามารถด ารงอยได และโลกไมถกท าลาย เพราะวาธรรมชาตถกท าลาย จงกลาวไดวาความอดมสมบรณ ของปาไม ท าใหเกดความสมดลยทางธรรมชาต แม รมเงา ความรมรนของปาไมกกอใหเกดความสะดวกสบายกบพระสงฆและคนทวๆ ไป ทตองการฝกฝนจตใจตนเองใหมความสงบ โดยอาศยความสงบรมรนของปาไมเปนตวฝกจต

พระสงฆสาวกผปฏบตดปฏบตชอบในพระพทธศาสนา ไมวาจะเปนในอดตหรอในปจจบน เชน หลวงปแหวน หลวงปมน หลวงปชา หลวงพอพทธทาส ทานเหลานน มการด าเนนชวตอยรวมกบทกสรรพสงแวดลอม โดยอาศยปจจยในการด าเนนชวตเพอปฏบตตามพระธรรมวนย และปฏบตศาสนกจตามหนาทของพระสงฆในแตละวนจะตองมสวนเกยวของกบธรรมชาตและสงแวดลอม โดยไดอาศยประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในรปของปจจยส ไดแกเครองนงหม อาหาร ทอยอาศย และยารกษาโรค ภายใตกฎระเบยบขอบงคบของพระสงฆทเรยกวา พระวนยบญญต๓๘

การทพระพทธเจาทรงบญญตพระวนยเกยวกบปาไมกด หรอการน าไมมาใชสอยกดการอยปากดเชนหามมใหภกษตดตนไมหามน าไมมาสรางกฏใหญโตเกนความจ าเปน สงเหลานทพระองคทรง

๓๕ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, พมพครงท๔ (กรงเทพมหานคร : อกษร

เจรญทศน, ๒๕๓๑), หนา ๕๕๔. ๓๖ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๐๗. ๓๗ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) , วฒนธรรมไทยสยคเปนผนาและเปนผให , พมพครงท ๔,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๘), หนา ๕๕. ๓๘ พระมหาอทย มลแกว, “การจดการสงแวดลอมตามหลกพระวนยปฎก”, การคนควาแบบอสระ

ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๑), หนา ๑.

๓๒

หามนนเปนการแสดงใหเหนวา พระองคทรงตระหนกถงคณคาของปาไม คณคาของธรรมชาตสงแวดลอม การกระท าเหลานเปนการแสดงถงการบชา รคณคาของสงตางๆ ทอยรอบตวเรา เพราะตางรคณคา บชา เคารพ ย าเกรง กนและกน แมจะเปนเพยงธรรมชาตสงแวดลอมกตามท เปนเหตใหทงมนษยทงธรรมชาตอยได ดงนนแนวความคดเรองการบชา ดงทกลาวมาจงมสวนส าคญในการทจะชวยอนรกษและรกษาธรรมชาตสงแวดลอมไดอยางดยง อยางเชนพระพทธเจาและพระสงฆรจกใชสอยและรกษาธรรมชาต และมความสมพนธกบธรรมชาตตลอดเวลา ดงปรากฏเปนตวอยางในทตางๆ ดงตอไปน

๑. พระพทธเจากบปาไม พระพทธเจากบปาไมนนมความเกยวเนองสมพนธกนมาตลอดเวลา เรมตงแตพระองคประสต

จากครรภมารดากประสตในปา และปรนพพานในปา ดงจะเหนไดจากพทธประวตทเราไดศกษามา วาพระพทธเจาประสตทใตตนสาละทงค ณ สวนลมพน ระหวางเมองกบลพสดกบเมองเทวทหะ กอนพทธศก ๘๐ ป สถานทเปนสวนลมพนนนเปนสวนปามหมไมอดมสมบรณ มรมเงานารนรมย เปนอยางยง เมอครงยงเยาวตอนทมพระชนมาย ๗ พรรษา พระบดาไดเสดจออกประกอบพธแรกนาขวญ ซงเปนประเพณทถอปฏบตกนมาชานาน พระองคไดเสดจไปประทบทใตตนหวา ทมรมเงาเยนสบาย ทรงท าสมาธ เจรญอานาปานสตจนไดบรรลปฐมญาณ เกดเหตอศจรรยคอเมอเวลาบายคลอยไปแลวแตเงาของตนไมไมเปลยนไป เมอครงทเสดจออกบรรพชา กทรงอาศยอยในปาเปนสวนใหญเพอท าความเพยรประพฤตพรหมจรรยจนกระทงไดบรรลพระสมมาสมโพธญาณ เปนพระสมมาสมพทธเจา ณ โคนตนพระศรมหาโพธ รมฝงแมน าเนรญชราต าบลอรเวลาเสนานคม แควนมคธ หลงจากนนพระองคกไดเสดจไปเสวยวมตตสขยงโคนตนไมตางๆ เชน ตนจก ตนเกตเปนตน

ทรงพจารณาธรรมทพระองคไดตรสร เสดจเดนจงกรมตลอดเวลา ๕ สปดาหพระองคประทบอยตามโคนตนไมตางๆ แลวจากนนไดเสดจไปโปรดปญจวรรคยทง ๕ คอโกณฑญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช ทปาอสปตนมฤคทายวน ทแหงนนทรงแสดงปฐมเทศนาโปรดเหลาปญจวรรคย จนมพระอรหนตเกดขนในโลกและเผยแผธรรมเรอยมา

จะเหนไดวาตลอดพระชนมชพของพระพทธเจาทประกาศศาสนาแสดงธรรมโปรดพทธบรษท ๔ ตลอดเวลา ๔๕ พรรษา สวนมากจะเหนวาพระองคประทบจ าพรรษาอยวดในปาเปนสวนใหญ หรอไมกอยตามโคนตนไม และจะทรงอาศยโคนตนไมและปาเปนทแสดงธรรมเสยเปนสวนใหญ จวบจนวาระสดทายแหงพระชนมชพกเสดจดบขนธปรนพพานในปานนเอง คอ ระหวางตนรงทงค ใกลเมองกสนารา พระพทธองคทรงเหนความส าคญองปาไม สงแวดลอมเพราะตององอาศยกนระหวางมนษยกบธรรมชาต เพราะธรรมชาตใหอะไรกบมนษยมากมาย แตอาจจะไมเพยงพอตอความตองการของมนษยเพราะมนษยมความตองการไมมทสนสด แตปาไมหรอธรรมชาตมจ านวนจ ากดและเพอความสมดลของธรรมชาต พระพทธเจาจงทรงปลกจตส านกในการอยรวมกนกบธรรมชาตอยาง

๓๓

เหมาะสมใหคนรจกส านกในบญคณองธรรมชาตรจกเคารพ บชาธรรมชาตทใหประโยชนแกเราโดยไมท าลาย ดงทพระองคตรสไวในองกรเปตวตถวาดวยบพกรรมขององกรเปรตซงพอสรปไดดงน

มคณะพอคากลมหนงออกเดนทางผานททรกนดาร เกดความเหนอยลา หวกระหายพอมองเหนตนไมใหญรมรนอยโดดเดยว จงแวะพกใตรมเงา พอเยนสบายดแลวกเกดความโลภขนคอ โลภอยากไดนา อาหาร เสอผา เปนตน จากตนไมนนแลวไดสมปรารถนาทกอยาง จงเกดความโลภเพมขนอกวา ขนาดเราตดกงชองตนไมนแตละกงยงสนองความตองการเราไดขนาดน ถาหากเราตดตนไมนทงตนเราอาจไดทกสงทกอยางมากกวานแน จงไดเลาเรองใหองกระพานชโพธสตวผรวมเดนทางฟงวา เราทงหลายเทยวหาทรพยไปสแควนกมโพชเพอประโยชนสงใด เทพบตรนเปนผใหสงทเราอยากไดนน พวกเราจกนาเทพบตรนไปหรอจะจบเทพบตรน ขมขเอาดวยการวงวอนหรออมใสยานรบนาไปสประตนครโดยเรว องกรพานชเมอจะหามพราหมณพอคานน จงกลาววา บคคลอาศยนงหรอนอนทรมเงาของตนไมใด แมใบของตนไมนนกไมควรท าลายเพราะผประทษรายมตรเปนคนเลวทราม๓๙

จากพระสตรดงกลาวจะเหนไดวาพระองคใหความส าคญในการอยรวมกนกบธรรมชาตโดยเฉพาะอยางยงในการไดอาศยสงใดเลยงชวต หรออยอาศย กทรงสอนใหรจกบญคณ โดยไมท าลายและเบยดเบยนสงเหลานนใหเกดความเสยหายบางครงถงกบปรบโทษแกภกษทท าการฝาฝนดงททรงบญญตสกขาบทไวในภตคามวรรค สกขาบทท ๒ แหงปาจตตยวรรค สรปไดใจความวาพระพทธเจาเมอครงทประทบอยทเมองอาฬว ครงนนภกษชาวเมองอาฬวกาลงกอสรางตดเองบาง ใชใหคนอนตดตนไมบาง ขณะทรปหนงก าลงตดตนไม เทวดาทสงอย ณ ตนไมไดกลาวขอรองไมใหท าลายทอยของตน แตทานไมฟงเสยงเทวดาแตยงขนตดตนไมท าใหตดถกแขนลกของเทวดา ท าใหเทวดาโกรธคดจะฆาแตเกรงจะบาปกรรมจงน าเรองไปกราบทลพระพทธเจา พระองคจงทรงเรยกประชมพระภกษสงฆแลวทรงบญญตสกขาบทวา”ภกษตองอาบตปาจตตย เพราะพรากภตคาม”๔๐

ค าวา”ภตคาม”ไดแกพชพนธ ๕ ชนด คอ (๑) พชพนธทเกดจากเงา (๒) พชพนธทเกดจากล าตน (๓) พชพนธทเกดจากตา (๔) พชพนธทเกดจากเมลด๔๑

พระองคทรงสอนใหสาวกเหนคณคาของปาไมรจกเคารพ บชา ธรรมชาตสงแวดลอมดงจะเหนไดจากการททรงหามภกษตดตนไม หามขดดน หามถายอจจาระปสสาวะหรอบวนน าลายลงบนตนไม หรอในแมน า ภกษทฝาฝนมโทษปรบอาบต การใหความส าคญกบตนไมชาวพทธกปฏบตตามพระพทธด ารสทตดถงเรองการบชา สกการะ เคารพ นบถอ ตนพระศรมหาโพธ ซงเปนตนไมทตรสร

๓๙ ข.เปต. (ไทย) ๒๖/๒๕๖/๒๑๐. ๔๐ ว.มหา. (ไทย) ๒/๙๐/๒๒๗. ๔๑ ว.มหา. (ไทย) ๒/๙๑/๒๗๗.

๓๔

ตนพระศรมหาโพธชาวพทธถอวาเปนตนไมศกดสทธ นยมน าไปปลกไวตามสถานทส าคญเชน วด ศาสนสถาน เปนตน เพอใหประชาชนทวไปไดกราบไหวบชา๔๒

การทพระองคทรงสงสอนใหเหนความส าคญของปาไมโดยการไมตด ไมท าลาย แมทสดกทรงสอนใหรจกใชประโยชนจากปาในการท าลายกเลส ดงทพระองคตรสไวในโคสงคสาลวนสตรพอสรปความวา ไดตรสถงเรองพระมหาเถระทงหลายมพระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ พระมหากสสปะ พระอานนท พระเรวตตะ พระอนรทธะ เปนตนไดยกปญหาธรรมมาสนทนากนวา ปาโคสงคสาลวนจะงดงามเพราะเหตไร สอบถามกนไปมาตางองคตางแสดงไปตามทศนะของตน หาขอยตไมไดวาค าพดของใครถกตอง จงเขาเฝาทลถามกบพระพทธเจาแลว พระองคกตรสชแจงใหพระเถระเหลานนฟงวา “ปาโคสงคสาลวนจะชอวางดงาม กถาภกษกลบจากบณฑบาตแลวตงความเพยรเจรญภาวนา มสตเสมอวา เราจะไมลกขน (จากการนงสมาธ) ตราบเทาทจตของเรายงไมหลดพนจากความยดมนถอมน”๔๓

พระพทธเจาทรงเหนวาปามความส าคญในการบ าเพญเพยรทางจตไมวาจะอยทปาไหนกตามถารจกใชใหเกดประโยชนโดยการท าความเพยร ปานนกงามคองามนาอยอาศยส าหรบผตองการท าลายกเลส “แตส าหรบมนษยผมกเลสนนไมวาจะอยในบานหรอในเรอนกมกจะท าความเดอดรอนกนไดหมด ส าหรบภกษในพระพทธศาสนาพระพทธเจาทรงสงสอนแนะน าใหใชปาบ าเพญเพยรเพราะเปนทเหมาะสม สภาพแวดลอมทวเวกเกอกลแกการบ าเพญเพยรทางจตจะไดท าตนเปนผหมดกเลสตอไป เมอหมดกเลสแลวไมวาจะอยบานหรอไปอยปากจะท าใหปารนรมไปหมด๔๔ อยปาใหไดประโยชนจากปา ไมใชหาประโยชนจากปาโดยการท าลายปา

จะเหนไดวาพระพทธเจาทรงมความเกยวเนองสมพนธกนกบปามาโดยตลอด พระองคประสตตรสรปรนพพาน ในปาทงสน ครงเมอพระอานนทกราบทลถามเรองทพทธบรษทจากทศตาง ๆ พากนเดนทางมาเฝาพระองคเมอไมพบจะปฏบตอยางไร พระพทธองคทรงแนะน าสถานทอนเปนทตงแหงความสงเวช ๔ แหง เรยกวา สงเวชนยสถาน ไดแกสถานทประสตตรสร แสดงปฐมเทศนา และปรนพพาน๔๕ สถานท ๔ แหงนลวนแตอยในปา ปาไมจงมความสมพนธและมความส าคญตอพระพทธเจา ตลอดจนพระสงฆสาวกมาโดยตลอด พระองคทรงตระหนกถงความส าคญของธรรมชาตสงแวดลอมอยางยงไมเฉพาะแตปาไม แมน า ภเขา พนดน พระองคกทรงใหความส าคญเปนอยางยง

๔๒ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), ธรรมะและการอนรกษสงแวดลอม, (กรงเทพมหานคร :

สหธรรมก, ๒๕๓๘), หนา๑๕. ๔๓ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๓๒-๓๔๕/๓๖๖-๓๗๖. ๔๔ พระเทพเวท (ป.อ. ปยตโต), พระกบปามปญหาอะไร, (กรงเทพมหานคร : ชมนมพทธธรรมศรราช

ฝายนกศกษา เรอนแกวการพมพ, ๒๕๒๔), หนา ๒๒-๒๔. ๔๕ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๐๒/๑๒๓–๑๒๔, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๒/๑๕๐–๑๕๑.

๓๕

เพอใหมนษยอยกบสงแวดลอมอยางกลมกลนพงพงอาศยกนและกนโดยการเหนคณคา ควรกตญญตอตนไมโดยการกราบไหวบชาตนพระศรมหาโพธอนเปนตนไมทตรสรผกราบไหว บชา ตายไปแลวจะไดไปเกดในสคตโลกสวรรค๔๖ แมแตพระองคเองยงทรงนกถงบญคณตนพระศรมหาโพธทใหรมเงาแกพระองคจนไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา และเมอพระองคตรสรแลวทรงประทบยนจองพระเนตรดตนพระศรมหาโพธ กลาวกนวาเปนการแสดงความกตญญรคณตอตนไม เมอพระพทธเจาทรงปฏบตพระองคเปนแบบอยางพทธบรษทกควรด าเนนรอยตามเกยวกบทาทในการปฏบตตนกบปาไม เพราะปาเปนอะไรทกอยางเกยวกบพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ พทธบรษทจงตองมความรกและรจกบญคณของปา

ทกลาวมาจะเหนไดวา กฎระเบยบวนยและ กฎระเบยบขอวตรปฏบตตางๆ การบ ชากราบไหว และการแสดงความเคารพกนตามล าดบพรรษา หรอตามล าดบอายสมาชกภาพ ทงฝายบรรพชตและคฤหสถ ซงเปนพทธประสงคททรงบญญตใหยดถอปฏบตกนนน มความส าคญตอพระภกษสงฆและคฤหสถอยางยง เพราะนอกจากจะเปนระเบยบวนยแลว แนวความคดเรองการบชา กราบไหว และความเคารพตามล าดบอายสมาชก หรอตามล าดบชาตวฒ วยวฒ และคณวฒนน ยงเปนเกลยวสมพนธสรางความสนทสนมตอกน เปนการสรางความสามคคและความเจรญในหมคณะดวย ทงนกเพอความดงาม และความผาสกของหมคณะและสงคมนนเอง หากหมชนทอยดวยกนในสงคม ไมรจกน าแนวคดเรองการบชา กราบไหวและ ความเคารพไปใช ปญหาเรองความแตกแยกในหมคณะ ซงเกดมาจากความไมยอมรบนบถอกนยอมจะไมเกดขนอยางแนนอน

๒.๔ หลกการบชาในพระพทธศาสนา การบชาเปนหลกธรรมทส าคญประการหนงในพระพทธศาสนาและจดวาเปนมงคลอนสงสด

บคคลควรใหความส าคญและตระหนกในใจดวยการบชาบคคลทควรบชาและวตถทควรบชาชาวพทธควรบชาพระรตนตรยยดมนในคณพระรตนตรยเปนหลกเพราะแมแตพระพทธองคยงทรงบชาสกการะนบถอและเคารพตอพระธรรมและพระสงฆหรอแมแตสถานทส าคญๆ กทรงแนะน าใหบชาสกการะเคารพนบถอเชนสงเวชนยสถานไดแกสถานทอนเปนทตงแหงความสงเวชเหลานเปนตน

๒.๔.๑ บคคลทควรบชา หลกการบชาทชาวพทธควรบชาหลกๆทพระพทธเจาตรสไวในมหาปรนพพานสตรถงเรอง

สถานทควรบชาและบคคลทควรบชาความปรากฏดงนวา

๔๖ ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๐๒/๑๒๔, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๒/๑๕๑, ท.ม.อ. (บาล) ๒/๒๐๒/๑๘๕.

๓๖

ครงนนพระผมพระภาครบสงกบพระอานนทในเรองของการบชาวาบคคลผบชาตถาคตดวยอามสบชาถงเพยงนกยงไมนบวาบชาตถาคตอยางแทจรงแตผใดปฏบตตามธรรมอนเราตรสดแลวผนนชอวาบชาตถาคตอยางแทจรงตอจากนนพระอานนทไดทลถามตอไปวาเมอออกพรรษาแลวพทธบรษททงหลายจากทศตางๆ ยอมเดนทางมาเฝาพระองคขาพระองคทงหลายไดทกทายเปนทเจรญจตครนพระองคปรนพพานแลวขาพระองคทงหลายจะไมไดโอกาสเชนนนอกตอไปแลวพระพทธเจาจงตรสวาอานนทสงเวชนยสถานคอสถานทอนเปนทตงแหงความสงเวชใจ ๔ ต าบลคอ

๑.สถานทตถาคตประสต ๒. สถานทตถาคตตรสร ๓. สถานทตถาคตแสดงปฐมเทศนา ๔. สถานทตถาคตปรนพพาน สถานททง ๔ ต าบลนแลควรทพทธบรษท ๔ ผมศรทธาเลอมใสในตถาคตจะไดเหนใหเกด

ความสงเวชอนงชนเหลาใดไปยงสงเวชนยสถานเหลานดวยความเลอมใสชนเหลานนครนท ากาละไปแลวจกเขาถงสคตโลกสวรรค๔๗ ล าดบตอมาพระอานนทไดทลถามถงวธปฏบตในพทธสรระของพระองควาขาพระองคจะพงปฏบตในพระสรระของพระองคอยางไรพระพทธเจาตรสวาอานนทเธอทงหลายอยาขวนขวายเลยจงตงหนาตงตาบ าเพญเพยรมงทสดแหงพรหมจรรยเถดบรรดากษตรยพราหมณและคหบดทงหลายผเลอมใสในตถาคตมอยการปฏบตในสรระของตถาคตเปนหนาทของเขาเหลานนพระอานนทไดทลถามตอไปวาขาแตพระองคผเจรญกกษตรยเปนตนเหลานนจะพงปฏบตในพทธสรระโดยวธเชนใดพระพทธองคตรสวาชนทงหลายยอมปฏบตในสรระของพระเจาจกรพรรดเชนใดแมในสรระของตถาคตกพงปฏบตเชนนนคอพนสรระดวยผาขาวใหมแลวซบดวยสาลหอดวยผาขาวใหมอยางน ๕๐๐ คแลวเชญพระสรระลงในหบทองอนเตมดวยนามนหอมแลวปดรอบดวยหบทองอกใบแลวอนเชญขนสจตกาธานทท าดวยไมหอมถวายพระเพลงแลวอญเชญพระอฐธาตไปท าพระสถปบรรจไว ณ ทประชมแหงถนนใหญทง ๔ เพอเปนสถานทสกการะบชากราบไหวของมหาชนและเปนอนสรณเตอนใจของคนทสญจรผานไปผานมาอนจะน ามาซงประโยชนสขแกมหาชนเหลานนสนกาลนานพระพทธองคไดตรสถงถปารหบคคล คอบคคลทควรบรรจอฐไวในสถปม ๔ ประเภทคอ

๑. พระพทธเจา ๒. พระปจเจกพทธเจา ๓. พระอรหนตสาวก ๔. พระเจาจกพรรด๔๘

๔๗ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๒/๑๕๐-๑๕๗, ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๐๒/๑๒๓-๑๒๔. ๔๘ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๖/๑๕๓-๑๕๔.ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๖/๑๒๔-๑๒๔.

๓๗

พระพทธองคตรสตอไปวา อานนทชนเหลาใดจกบชาดวยดอกไมของหอมจณจกอภวาทหรอท าจตใหเลอมใสในสถปนนการกระท าของชนเหลานนจกเปนไปเพอประโยชนเกอกลเพอความสขตลอดกาลนานจากเนอความในพระสตรจะเหนไดวาพระพทธเจา ไดตรสถงสถานทซงควรบชาและบคคลทควรบชาการทคนเรามความปรารถนาความสขความเจรญทงในโลกนและโลกหนาจงควรตระหนกใหดในเรองของการบชาโดยเฉพาะการบชาคณความดของคนทควรบชาเชนพระพทธเจาพระปจเจกพทธเจาพระอรยสงฆสาวกพระมหากษตรยเหลานเปนตน

หลกการบชาใหญๆ ทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทมดงน คอ ๑. การบชาพระพทธเจา ๒. ความส าคญของพระพทธเจา พระพทธเจาทรงมคณสมบตหลายอยางกลาวคอ๔๙ “มคณสมบตภายนอกไดแกบคลกภาพ

และคณสมบตภายในไดแกคณธรรมตางๆ” ในบทสวดระลกถงพระพทธคณไดแสดงพระพทธลกษณะของพระองคไว ๙ ประการดงน

๑. อรห เปนพระอรหนต ๒. สมมาสมพทโธ ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ๓. วชชาจรณสมปนโน เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ ๔. สคโต เสดจไปด ๕. โลกวท รแจงโลก ๖. อนตตโรปรสทมมสารถ เปนสารถฝกผทควรฝกไดอยางยอดเยยม ๗. สตถาเทวมนสสาน เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย ๘. พทโธ เปนพระพทธเจา ๙. ภควา เปนพระผมพระภาค๕๐ พระพทธคณ ๙ บทนแยกเปนพระคณ ๓ ประการคอ (๑) พระปญญาคณไดแกพระคณคอ

ปญญา (๒) พระวสทธคณไดแกพระคณคอความบรสทธ(๓) พระมหากรณาคณไดแก๕๑ พระคณคอพระมหากรณาพระพทธคณ ๙ ประการนเรยกอกอยางหนงวานวารหาทคณ (คณของพระพทธเจา๙ประการมอรห เปนตน) บางทเลอนมาเปนนวรหคณหรอนวารหคณแปลวาคณของพระพทธเจาผเปนพระอรหนต ๙ ประการ๕๒

๔๙ พระมหาสพฒน กลยาณธมโม, “พระพทธเจา : บทบาทและหนาทในฐานะพระบรมคร”วทยานพนธ

พทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๕),หนา ๔๐. ๕๐ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๑๐/๒๗๕, อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๐/๔๒๑. ๕๑ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสนฉบบประมวลศพท, หนา ๑๙๑. ๕๒ เรองเดยวกน, หนา ๒๖๓.

๓๘

กลาวสรปไดวาพระองคทรงมความส าคญตอพระพทธศาสนาอยางยงดงน ๑. เปนผคนพบอรยสจ ๔ ๒. เปนผตงพระพทธศาสนา ๓. เปนเจาของธรรมวนย ๔. เปนผใหก าเนดพทธบรษท ๔ คอภกษภกษณอบาสกอบาสกา ๕. เปนผมพระคณ ๓ ประการคอพระปญญาคณพระวสทธคณและพระมหากรณาคณ ๖. เปนผเสยสละโดยทรงบ าเพญพระจรยา ๓ ประการคอโลกตถจรยา (การบ าเพญประโยชน

แกชาวโลก) ญาตตถจรยา (การบ าเพญประโยชนแกพระญาต) และพทธตถจรยา (การบ า เพญประโยชนโดยฐานะเปนพระพทธเจา)๕๓

๒) การบชาพระพทธเจา การปฏบตตนตอพระพทธเจาโดยการบชาพระพทธเจาแบงออกเปน ๒ สมยคอ ๑. สมยทพระพทธองคทรงพระชนมอยปฏบตดงน คอ

(๑) ไปสทบ ารง ๓ กาลคอเชาเพลเยน (๒) เมอพระพทธองคไมสวมรองเทาจงกรมเรากไมสวมรองเทาจงกรม (๓) เมอพระพทธองคจงกรมอยในทจงกรมต าเรากไมจงกรมอยในทสง (๔) เมอพระพทธองคประทบอยเบองต าเราไมไปอยในทสง (๕) ไมหมคลมบาทง ๒ ในททอดพระเนตรเหน (๖) ไมสวมรองเทาในททอดพระเนตรเหน (๗) ไมกนรมในททอดพระเนตรเหน (๘) ไมถายอจจาระปสสาวะในททอดพระเนตรเหน

๒. เมอพระพทธองคปรนพพานแลวปฏบตดงนคอ (๑) ไปไหวพระเจดยตามโอกาสอนสมควร (๒)ไปไหวสงเวชนยสถาน ๔ แหงคอทประสตตรสรแสดงธรรมและปรนพพาน (๓) บชากราบไหวเคารพตอพระพทธรป (๔) บชาย าเกรงเคารพตอพทธาวาส (๕) ไมสวมรองเทาในลานพระเจดย (๖) ไมกนรมในลานพระเจดย (๗) เวลาใกลพระเจดยไมเดนพลางเจรจาพลาง

๕๓ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, หลกสตรและประมวลการสอนวชาธรรม, (กรงเทพมหานคร :โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๔๑.

๓๙

(๘) เขาในเขตวดตองหมผาลดไหลหบรมถอดรองเทา (๙) ไมท าอคารวะทกๆ อยางเทาทตนเหนวาไมสมควร (๑๐) กราบไหวดวยเบญจางคประดษฐ (๑๑) เปลงวาจาวาคาระลกถงพระพทธคณ (๑๒) ตามระลกถงพระพทธคณดวยใจอนบรสทธผดผอง (๑๓) ปฏบตตามพระโอวาทเปนนตยดวยจตเคารพจรงๆ๕๔

๓) กรณตวอยางการบชากราบไหวในพระพทธเจา กรณตวอยางการบชากราบไหวเคารพในพระสมมาสมพทธเจาทปรากฏในพระสตรดงจะได

น ามาพอเปนอทาหรณมดงน ๑. ธมมเจตยสตรพระสตรวาดวยธรรมเจดย (การนอบนอมธรรม) กลาวถงเรองเจาปเสนท

โกศลกราบทลพระพทธเจาและพรรณนาความเลอมใสศรทธาของพระองคทมตอพระรตนตรยดงน สมยหนงพระผมพระภาคประทบอย ณ เมทฬปนคมแควนสกกะพระเจาปเสนทโกศลมพระ

ราชกรณยกจเสดจไปยงนครนนและไดเขาเฝาพระผมพระภาคถงทประทบทรงซบพระเศยรลงจมพตพระยคลบาทของพระผมพระภาคทรงนวดพระยคลบาทดวยฝาพระหตถทงสองแลวทรงประกาศพระนามพระผมพระภาคตรสถามวาทรงเหนประโยชนอะไรจงทรงกระท าความเคารพนอบนอมในสรระและแสดงอาการฉนมตรถงเพยงนนพระเจาปเสนทโกศลทลตอบวาททรงเคารพนอบนอมอยางยงเพราะวาพระผมพระภาคตรสรดวยพระองคเองโดยชอบพระธรรมอนพระผมพระภาคตรสไวดแลวพระสงฆซงเปนสาวกของพระองคกเปนผปฏบตดปฏบตชอบ๕๕

จากตวอยางดงกลาวแสดงใหเหนถงการบชากราบไหวและแสดงความเคารพตอพระพทธเจาของพระเจาปเสนทโกศลซงพระองคทรงกระท าการบชากราบไหวเคารพตอพระพทธเจาดวยความนอบนอมอยางซาบซงยงดวยทรงมองเหนวาพระพทธเจาทรงมคณสมบตไมเหมอนคนอนไดแกเปนผตรสรดวยพระองคเองโดยชอบเปนตนในฐานะทเราเปนพทธศาสนกชนจงควรตระหนกและใหความส าคญในเรองนใหมากร าลกถงคณพระพทธเจาอยตลอดเวลาในฐานะพระองคทรงบ า เพญประโยชนแกชาวโลกโดยการนาธรรมะมาสงสอนและใหประพฤตปฏบตตามในปจจบนแมพระพทธเจาจะเสดจดบขนธปรนพพานไปแลวกตามการบชาพระพทธเจาสามารถปฏบตไดโดยกราบไหวบชาและร าลกถงพระคณสงทส าคญทสดกวาการกราบไหวบชาและร าลกถงพระคณคอการปฏบตตามหลกธรรมทพระองคทรงชแนะไวใหดงพระพทธพจนวาผใดเหนธรรมผนนชอวาเหนเราผใดเหนเราผ

๕๔ พระธรรมธรราชมหามน (โชดกญาณสทธ), มงคล ๓๘ ประการ, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๑๗๕–๑๗๗. ๕๕ ม.ม. (บาล) ๑๓/๓๖๔–๓๗๔/๓๕๑–๓๕๗, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๖๔–๓๗๔/๔๔๙-๔๕๙.

๔๐

นนชอวาเหนธรรม๕๖ หมายความวา ผทปฏบตตามธรรมะของพระองคชอวาเปนผบชากราบไหวเคารพพระพทธเจาดวยและนอกจากนแลวการบชาสงท เปนสญลกษณแทนพระพทธเจาคอพระพทธรปกถอวาไดแสดงการบชาพระพทธเจาเชนกนแตเปนทนาสงเกตวาในสงคมปจจบนการสรางพระพทธรปหรอเหรยญตางๆ มกจะเนนไปในดานพทธพานชยมากเกนไปจะเหนไดวาผคนจะใหความส าคญเรองนมากกวาการปฏบตธรรมบางครงดเหมอนไมเปนการบชาเคารพในพระพทธเจาเชนการวางพระพทธรปขายตามพนดนบางวางในทไมเหมาะไมควรบางถอเปนการไมใหความเคารพอยางยงโดยมากจะมองเหนเปนเพยงวตถหนงทมราคาขายไดเมอใหความส าคญเรองราคาทแพงและของหายากจงท าใหเกดปญหาตางๆ ตามมาเชนการลกขโมยพระพทธรปตามวดและสถานทตางๆมาขายจนในทสดเมอต ารวจจบไดกตองตดคกตดตารางแตการกระท าผดในลกษณะนมโทษไมหนกเทาทควรจงท าใหผทมพฤตกรรมเชนนไมหลาบจ านาจะมการออกกฎหมายทชดเจนและหนกกวานอกเพราะพระพทธรปถอเปนสญลกษณแทนพระพทธเจาเมอเหนพระพทธรปประดษฐานอยทไหนและมคนบชาสกการะเคารพนบถอแสดงใหเหนวามพระพทธศาสนาอยทนนดงนนจงควรตระหนกการบชาเคารพสกการะนบถอและระลกถงคณของพระพทธเจาดวยการบชาดวยใจทความเคารพจรงๆ มใชเสแสรงแกลงท าหรอท าการบชากราบไหวแสดงความเคารพเพอใหคนอนรวาตนเองกบชากราบไหวหรอมความเคารพเชนกนแตมไดแสดงการบชากราบไหวดวยความจรงใจสงทส าคญทสดทควรปฏบตกคอการปฏบตตามธรรมของพระพทธเจาเมอปฏบตไดเชนนกเทากบเปนการบชากราบไหวพระพทธเจาอยางแทจรง

๒. การบชาพระธรรม ๑) ความส าคญของพระธรรม พระธรรมคอค าสงสอนทพระพทธเจาทรงคนพบและน ามาตรสสอนสตวโลกใหรตาม

พระพทธเจาทงหลายทรงบชากราบไหวเคารพนบถอธรรมในบทสวดระลกถงพระธรรมคณไดแสดงคณของพระธรรมไว ๙ ประการดงน

๑. สวากขาโตภควตาธมโม พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคตรสไวดแลวคอตรสไวเปนความจรงแทอกทงงามในเบองตนงามในทามกลางและงามในทสดพรอมทงอรรถพรอมท งพยญชนะประกาศหลกการครองชวตอนประเสรฐบรสทธบรบรณสนเชง

๒. สนทฏฐโก ผปฏบตจะพงเหนชดดวยตนเองคอผใดปฏบตผใดบรรลผนนยอมเหนประจกษดวยตนเองไมตองเชอตามค าของผอนผใดไมปฏบตไมบรรลผอนจะบอกกเหนไมได

๓. อกาลโก ไมประกอบดวยกาลคอไมขนกบกาลเวลาใหผลแกผปฏบตทกเวลาทกโอกาสบรรลเมอใดกไดรบผลเมอนนและเปนจรงอยอยางไรกเปนอยางนนไมจ ากดดวยกาล

๕๖ ส .ข. (บาล) ๑๗/๘๗/๙๖, ส .ข. (ไทย) ๑๗/๘๗/๑๕๙.

๔๑

๔. เอหปสสโก ควรเรยกใหมาดคอเชญชวนใหมาชมพสจนและทาทายตอการตรวจสอบเพราะเปนของจรงและดจรง

๕. โอปนยโก ควรนอมเขามาในตนคอควรนอมเขามาไวในใจหรอนอมใจเขาไปใหถงดวยการปฏบตใหเกดมขนในใจหรอใหใจบรรลถงอยางนนหมายความวาเชญชวนใหทดลองปฏบตดอกอยางหนงวาเปนสงทน าผปฏบตใหเขาไปถงทหมายคอนพพาน

๖. ปจจตต เวทตพโพวญญห อนวญญชนพงรเฉพาะตนคอเปนวสยของวญญชนจะพงรไดเปนของจ าเพาะตนท าใหกนไมไดเอาจากกนไมไดและรไดประจกษใจเฉพาะตนเทานน๕๗ พระธรรมมความส าคญพอจะสรปไดดงน

๑. รกษาผปฏบตตามไมใหตกไปในทชว ๒. สงเสรมใหผปฏบตเจรญกาวหนา ๓. ท าใหผปฏบตมความสข ๔. ท าใหผปฏบตมเหตผลและหนกแนน ๕. เปนความจรงทไมเปลยนแปลง๕๘ ๒) การบชาพระธรรม การบชาพระธรรมคอบชาพระธรรมโดยองคธรรมไดแกบชาพระไตรปฎกคอพระวนยพระสตร

พระอภธรรมโดยการเรยนรและปฏบตตามจนไดผลตามพทธประสงคการบชาพระธรรมสามารถปฏบตไดดงน

๑. เมอมการประกาศฟงธรรมกไปฟงธรรม ๒. นงฟงธรรมในโรงธรรมโดยเคารพ ๓. ไมนงหลบ ๔. ไมฟงซาน ๕. ไมสนทนากนถงเรองอนๆ ตงใจฟงจรงๆ ๖. ไมวางหนงสอบรรจพระธรรมไวในทต าไมเหยยบยาคมภร ๗. ไมพดดหมนพระธรรม ๘. ตงใจปฏบตตามหลกศลสมาธและปญญา๕๙

๕๗ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๑๐/๒๗๖, อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๐/๔๒๒. ๕๘ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, หลกสตรและประมวลการสอนวชาธรรม, หนา๑๔๑. ๕๙ พระธรรมธรราชมหามน (โชดกญาณสทธ), หนา๑๗๘.

๔๒

๓) กรณตวอยางการบชาพระธรรม กรณตวอยางการบชาพระธรรมทปรากฏในพระสตรดงจะไดน ามาพอเปนอทาหรณมดงน ๑. คารวสตรมรายละเอยดส าคญดงน พระผมพระภาคสมยเมอครงแรกตรสรใหมๆ ไดเสดจหลกเรนอยในทสงดเกดความร าพงยาง

นวาบคคลผไมเคารพไมย าเกรงยอมอยเปนทกขเราพงสกการะเคารพสมณะหรอพราหมณคนไหนหนอแลไดมพระด ารตอไปวาเราพงสกการะเคารพสมณะหรอพราหมณคนอนเพอความบรบรณแหงศลขนธสมาธขนธปญญาขนธวมตตขนธและวมตตญาณทสสนขนธทยงไมบรบรณแตเราไมเหนสมณะหรอพราหมณคนอนในโลกพรอมทงเทวโลกมารโลกพรหมโลกและหมสตวพรอมทงสมณะพราหมณเทวดาและมนษยทมศลสมาธปญญาวมตตและวมตตญาณทสสนะสมบรณกวาเราทเราพงท าการสกการะเคารพทางทดเราพงท าการสกการะเคารพธรรมทเราตรสรแลวนนแลทาวสหมบดพรหมทราบความร าพงนนแลวไดกราบทลวาขาแตพระผมพระภาคพระสมมาสมพทธเจาในอดตทรงสกการะเคารพพระธรรมแมพระสมมาสมพทธเจาในปจจบนกขอจงสกการะเคารพพระธรรมเถดจากนนไดกลาวค าถามวาพระสมพทธเจาในอดตในอนาคตและในปจจบนทกพระองคลวนเคารพพระสทธรรมนเปนธรรมดาของพระพทธเจาทงหลายเพราะเหตนนแลกลบตรผใฝประโยชนมงหวงความเปนใหญระลกถงค าสอนของพระพทธเจาทงหลายพงเคารพพระสทธรรม๖๐

“เย จ อตตา สมพทธา เยจ พทธา อนาคตา โย เจตรห สมพทโธ พหนน โสกนาสโน สพเพ สทธมมครโน วหรส วหรนต จ”

จากตวอยางนจะเหนไดวาพระพทธเจาทรงใหการบชาความเคารพยาเกรงพระธรรมใหมธรรมเปนทพงมตนเปนทพงยงกวามสงอนเปนทพงมพระธรรมเปนทระลกพระธรรมจงเปนหลกแหงรตนะทงสามแมแตพระอานนทกยนยนแกวสสการพราหมณถงการทพระพทธองคทรงบชายาเกรงใหความเคารพธรรมมธรรมเปนใหญวา… พราหมณไมมภกษสกรปเลยทสงฆสมมตคอภกษทภกษผเปนเถระจ านวนมากแตงตงไววาเมอพระผมพระภาคเสดจลวงลบไปแลวภกษรปนจกเปนทพงของเร าทงหลายซงภกษทงหลายพงเขาไปหาไดในบดน … พราหมณอาตมภาพทงหลายมใชคนไมมทพงอาตมภาพทงหลายเปนคนมทพงคอมธรรมเปนทพง๖๑

นอกจากนแลวมพระบาลทแสดงวาพระองคทรงบชาเคารพนบถอธรรมและสอนใหบชาเคารพนบถอธรรมดวยเชน … ภกษทงหลายเธอทงหลายจงมตนเปนเกาะมตนเปนทพงไมมสงอนเปนทพงจงมธรรมเปนเกาะมธรรมเปนทพงไมมสงอนเปนทพงอยเถด๖๒ … และพระพทธพจนทวา …

๖๐ ส .ส. (บาล) ๑๕/๑๗๓/๑๖๙, ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๗๓/๒๓๔. ๖๑ ม.อ. (บาล) ๑๔/๘๐/๖๑, ม.อ .(ไทย) ๑๔/๘๐/๘๗. ๖๒ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๘๐/๔๙, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๘๐/๕๙.

๔๓

ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาผทรงธรรมเปนธรรมราชาอาศยธรรมเทานนสกการะธรรมเคารพธรรมนอบนอมธรรมเชดชธรรมยกยองธรรมมธรรมเปนใหญทรงจดการรกษาปองกนและคมครองกายกรรมโดยธรรม … คมครองวจกรรมโดยธรรม … คมครองมโนกรรมโดยธรรม๖๓ …

การบชาพระธรรมนนมวธการปฏบตหลายอยางดวยกนเชนเมอมโอกาสฟงธรรมกตงใจฟงดวยความเคารพไมนงหลบไมขดหรอขดพนเลนในขณะนงฟงนอกจากนแลวหนงสอพระไตรปฎกซงเปนทบรรจรวบรวมทงหลกธรรมและวนยไวไมควรวางไวในทต าการตความหมายหลกธรรมทผดเพยนไปจากหลกการจรงถอวาไมเปนการบชาไมนบถอไมเคารพตอพระธรรมการสวดมนตไหวพระสวดท านองทเลนทจรงกถอเปนการไมบชาไมนบถอไมเคารพพระธรรมและเปนการดหมนพระธรรมดวยซงในอนาคตผทไมรเนอหาแหงธรรมอยางแทจรงกจะเขวตามไปดวยเมอมองในสงคมปจจบนจากกรณปญหาทเกดขนในสงคมพทธมกรณเรองการตความหมายหลกธรรมผดและเรองการวจารณหลกธรรมในทางเสยหายเกยวของอยเสมอเชนกรณสนตอโศกกรณธรรมกายถาเรานกถงความตงมนแหงพระสทธรรมกควรทหนหนามาชวยกน

อถาป วหรสสนต เอสา พทธาน ธมมตา ตสมา ห อตตกาเมน มหตตมภกงขตา สทธมโม ครกาตพโพ สร พทธานสาสน .

แกปญหานใหไดกอนเพราะมเชนนนปญหากจะยงบานปลายหลกธรรมกจะยงผดเพยนไปเยอะจนในทสดไมรวาหลกธรรมขอไหนเปนขอเทจจรงพงพจารณาจากกรณทภกษรปหนงกลาวจวงจาบพระธรรมพระมหากสสปเถระมองเหนความเสอมเสยและความไมตงมนแหงพระสทธรรมจะเกดขนในอนาคตจงใหมการสงคายนาธรรมวนยขนดงนนเรองการบชาพระธรรมจงเปนเรองควรใหความส าคญอยางยงจะเหนไดวาในหลกเสขยวตรวาดวยมารยาทการแสดงธรรมนนชใหเหนชดวาเมอจะแสดงธรรมกแสดงโดยเคารพเมอจะศกษากศกษาโดยเคารพเมอจะอธบายหรอตความหมายกควรใหเปนไปตามหลกความถกตองแทจรงจงเปนการบชาธรรมผทบชาพระธรรมดวยความถกตองยอมจะประสบผลส าเรจในชวตเพราะธรรมะยอมรกษาผปฏบตไมใหตกไปสทชวและผประพฤตธรรมโดยเคารพยอมอยเปนสข

๓. การบชาพระสงฆ ๑) ความส าคญของพระสงฆ พระสงฆเปนหนงในรตนะ ๓ ประการคอสงทพระพทธองคทรงจดตงขนมาภายหลงเปนสงคม

หนงเรยกวาสงฆะหรอสงฆค าวาสงฆใชในเรองของความหมายทางภาษาม ๒ อยางคอ ๑. ทางวนยค าวาสงฆ หมายถงภกษทประชมกนท าสงฆกรรมจ านวนตงแต ๔ รปขนไป

๖๓ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๑๔/๑๐๕, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๑๔/๑๕๕.

๔๔

๒. ทางธรรมค าวาสงฆ หมายถงคณะบคคลหรอกลมชนทฟงค าสงสอนของพระพทธเจาแลวปฏบตชอบตามพระธรรมวนย๖๔

นอกจากนแลวคาวาสงฆสามารถแปลไดหลายความหมายเชนผฆากเลสหมายความวาจะเปนใครๆ กตามถาพยายามฆากเลสคอความโลภความโกรธความหลงแลวผนนไดนามวาเปนสงฆสงฆนนมอย ๒ อยางคอ

๑. สมมตสงฆไดแกชมนมภกษหมหนงตงแต ๔ รปขนไปซงสามารถประกอบสงฆกรรมไดตามก าหนดทางพระวนยตางโดยเปนสงฆจตรวรรคบาง (๔ รปขนไป) ปญจวรรคบาง (๕ รปขนไป) ทศวรรคบาง (๑๐ รปขนไป) วสตวรรคบาง (๒๐ รปขนไป)

๒. ปรมตถสงฆ หรอ อรยสงฆไดแกผเจรญวปสสนาจนไดบรรลมรรคผลนพพานไปแลวคอพระอรยบคคลผตงอยในโสดาปตตมรรคจนถงพระอรหนต๖๕

ในบทสวดระลกถงพระสงฆคณไดแสดงคณของพระสงฆไว ๙ ประการดงน ๑. สปฏปนโน ภควโตสาวกสงโฆ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตด ๒. อชปฏปนโน เปนผปฏบตตรง ๓. ญายปฏปนโน เปนผปฏบตถกทาง ๔. สามจปฏปนโน เปนผปฏบตสมควร ๕. อาหเนยโย เปนผควรแกของทเขานามาถวาย ๖. ปาหเนยโย เปนผควรแกของตอนรบ ๗. ทกขเณยโย เปนผควรแกทกษณา ๘. อญชลกรณโย เปนผควรแกการทาอญชล ๙. อนตตร ปญญกเขตต โลกสส เปนนาบญอนยอดเยยมของโลก๖๖

พระสงฆมความส าคญพอจะสรปไดดงน ๑. เปนผประพฤตดปฏบตชอบเปนตวอยาง ๒. เปนบญเขตของชาวโลก ๓. เปนเครองหมายแหงความเจรญกาวหนาของพระพทธศาสนา ๔. เปนผน าของบรษท๔๖๗

๖๔ ปน มทกนต พ.อ, แนวสอนธรรมตามหลกสตรนกธรรมตร, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๕), หนา๘๕–๘๖. ๖๕ พระธรรมธรราชมหามน (โชดกญาณสทธ), หนา ๑๗๙. ๖๖ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๑๐/๒๗๖, อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๐/๔๒๒–๔๓๓. ๖๗ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, หลกสตรและประมวลการสอนวชาธรรม, หนา ๑๔๒.

๔๕

๒) การบชาพระสงฆ การบชาพระสงฆคอการรจกตระหนกถงคณงามความดของพระสงฆผปฏบตดปฏบตชอบผ

สบอายพระพทธศาสนามความย าเกรงออนนอมกราบไหวบชาเชอฟงและปฏบตตามค าสงสอนของทานโดยแสดงการบชากราบไหวความเคารพดงน

๑. เวลาไปสทบ ารงของพระสงฆตองไหวหรอกราบดวยเบญจางคประดษฐโดยกรยาอาการเรยบรอยกอนแลวจงนง

๒. นงเรยบรอยไมนงเอามอรดเขา ๓. ไมนงเอาผารดเขา ๔. ไมสวมรองเทาในทามกลางพระสงฆ ๕. ไมกนรมในทามกลางพระสงฆ ๖. ไมคะนองมอไมคะนองเทาตอหนาพระสงฆ ๗. เมอพระสงฆไมเชญไมแสดงธรรม ๘. เมอพระสงฆไมเชญไมอวดรแกปญหาธรรม ๙. ไมเดนยนนงเบยดพระสงฆ ๑๐. ตอนรบดวยไทยธรรมตามมตามเกดหรอตามศรทธา ๑๑. แลดพระสงฆดวยจตเลอมใสดวยนยนตานารก๖๘

๓) กรณตวอยางการบชาในพระสงฆ กรณตวอยางการบชาพระสงฆทปรากฏในพระสตรดงจะไดน ามาพอเปนอทาหรณมดงน ๑. นครวนเทยสตรใจความส าคญของพระสตรมดงน สมยหนงพระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆหมใหญเสดจถงหมบานพราหมณชอนคร

วนทะพราหมณและคหบดชาวบานไดทราบถงกตตศพทอนงามของพระพทธองคจงปรารถนาทจะพบพระพทธเจาและพระอรหนตทงหลายเมอมโอกาสเขาพบแลวบางพวกอภวาทแลวนง ณ ทสมควรบางพวกทลสนทนาปราศรยพอเปนทบนเทงใจพอเปนทระลกถงกนแลวกนงบางพวกนงประนมมอไปทางพระผมภาคบางพวกนงนงเฉยจากนนพระผมพระภาคไดตรสกบพวกชาวบานวาถามอญเดยรถยปรพาชกถามถงสมณพราหมณผควรสกการะเคารพนบถอบชาและไมควรสกการะเคารพนบถอบชาใหตอบวาสมณพราหมณผไมควรสกการะเคารพนบถอบชาคอผยงมความก าหนดความขดเคองและความลมหลงในอายตนะภายในและอายตนะภายนอกเพราะยงมความประพฤตเสมอเหมอนกบชาวบานสวนสมณพราหมณผควรสกการะเคารพนบถอบชาคอผไมมความก าหนดเปนตนเพราะมความประพฤตสงกวาถาอญเดยรถยปรพาชกเหลานนถามถงปฏปทาของผไมมความก าหนดเปนตนใหตอบวาทานเหลานนชอบใชสอยเสนาสนะอนสงดซงเปนททอายตนะภายในและอายตนะภายนอกไม

๖๘ พระธรรมธรราชมหามน (โชดกญาณสทธ), หนา ๑๗๙.

๔๖

สามารถท าใหเกดความยนดไดหลงจากแสดงธรรมจบลงพราหมณและคหบดเหลานนไดถงพระรตนตรยเปนสรณะแสดงตนเปนอบาสกตลอดชวต๖๙

จากตวอยางนมขอสงเกตวาตอนทพราหมณและคหบดชาวบานนครวนทะไดมาเขาเฝาพระผมพระภาคนนบางพวกแสดงความเคารพบางพวกไมไดแสดงความเคารพการทพระพทธองคตรสถงสมณพราหมณผทไมควรสกการะเคารพนบถอบชาและผควรสกการะเคารพนบถอบชาใหพราหมณและคหบดทงหลายฟงนาจะมพระประสงคตองการขจดความคดของพราหมณซงบางพวกอาจยงมความตะขดตะขวงในใจวาควรบชากราบไหวหรอไมควรบชากราบไหวพระพทธเจาและพระอรหนตทงหลายดซงอทาหรณในพระสตรไดแสดงใหเราเหนแลววาพระสงฆทควรสกการะเคารพนบถอและบชาคอผทไมมความก าหนดไมมความโกรธไมมความลมหลงในรปเสยงกลนรสและการสมผสและชอบอยในทสงบเงยบ เปนตน

การแสดงการบชาพระสงฆมขอทนาคดหลายอยางเพราะแมแตพระอรยบคคลทเปนคฤหสถยอมตองบชากราบไหวแสดงความเคารพพระสงฆแมทเปนปถชนดวยเหตผลเกยวกบธรรมหรอเพอเชดชธรรมนนเองซงพอจะสรปไดดงน

๑. พระสงฆไดสมครใจสละวถชวตสขสบายอยางชาวบานมาฝกหดขดเกลาจตใจประพฤตตามธรรมวนยอยางเครงครดนบวาเปนผท าสงททาไดยาก

๒. พระสงฆเปนผปฏบตฝกอบรมตนมงตรงสนพพานและประพฤตปฏบตเพอประโยชนสขของชาวโลกนบเปนภาวะและฐานะทควรเคารพยกยอง

๓. พระสงฆมหนาทเกยวกบธรรมโดยตรงเปนศนยรวมของผมคณธรรมหรอประพฤตปฏบตความดไวไดมากทสดเปนสญลกษณของธรรมหรอดารงอยของธรรมพระภกษแตละรปเปนตวแทนแหงสงฆเมอกราบไหวพระภกษนนๆ ในฐานะเปนพระภกษรปหนงกคอการเคารพกราบไหวใหเกยรตแกสงฆและเปนการเคารพเชดชธรรมดวย

๔. พระภกษสงฆไดศกษาปฏบตรกษาพระธรรมวนยไวและน ามาสงสอนเผยแผธรรมใหดทสดเปนผสบอายพระพทธศาสนาการเคารพกราบไหวใหเกยรตแกพระภกษในฐานะทเปนตวแทนของสงฆกเทากบเปนการเชดชสงฆใหด ารงอยเพอประโยชนสขแกชาวโลก

๕. คฤหสถยอมกราบไหวพระสงฆดวยความปรารถนาดหวงประโยชนสขและความเจรญงอกงามในธรรมแกทานโดยฐานเปนเครองชวยใหทานหมนระลกและคอยส านกอยเสมอถงสมณะเพศและหนาททจะตองประพฤตปฏบตดวยความเพยรพยายามอยเสมอ๗๐

ดงนนภกษสามเณรแมจะเปนปถชนแตเมอเปนผมความเพยรพยายามทจะฝกฝนอบรมตนเองทงในดานความรและขอวตรปฏบตถอวาควรแกการบชากราบไหวของคฤหสถแมทเปนอรยบคคลภกษ

๖๙ ม.อ. (บาล) ๑๔/๔๓๔–๔๓๗/๓๗๔–๓๗๗, ม.อ. (ไทย) ๑๔/๔๓๔–๔๓๗/๔๙๓–๔๙๘. ๗๐ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรมฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๔๓๘–๔๓๙.

๔๗

สามเณรรปใดเมอชาวบานบชากราบไหวยงมความส านกทจะส ารวจตนวาเปนผมคณความดสมควรแกการบชากราบไหวของเขาหรอไมภกษสามเณรรปนนถอวานาบชากราบไหวในสงคมปจจบนจากการทมขาวเกยวกบเรองภกษบางรปประพฤตผดธรรมวนยบอยๆ ท าใหบคคลผมศรทธาไมมนคงหวนไหวไดอาจจะมองพระสงฆโดยภาพรวมวาประพฤตผดธรรมวนยหมดท า ใหศาสนาและหลกธรรมเสอมโดยแทจรงแลวศาสนาไมไดเสอมแตผทประพฤตผดธรรมวนยนนแหละเสอมไปจากคณงามความดเพราะหลกธรรมในพระพทธศาสนานนเปนสจธรรมประเดนการมองพระสงฆในภาพลบโดยไมมการแยกแยะหรอตรตรองใหดกอนเปนเรองควรท าความเขาใจใหมากขนเพราะมเชนนนผทไมมศรทธาหรอมศรทธาไมมนคงจะเกดความลงเลใจวาจะบชากราบไหวแสดงความเคารพดหรอไมดสวนผทมศรทธามนคงเขาใจความเปนจรงจะไมหวนไหวในเรองนแมภกษบางรปจะประพฤตผดธรรมวนยกยงคงใหการบชากราบไหวความเคารพพระสงฆตอไปเพราะสามารถแยกแยะปญหาและขอเทจจรงได

นอกจากนในปจจบนแมวาพระสงฆจะประพฤตปฏบตดปฏบตชอบกตามการบชากราบไหวและใหความเคารพพระสงฆเหมอนอยางทเคยปฏบตมาเรมมททาวาจะลดนอยถอยลงเนองมาจากสาเหตหลายอยางเชนการศกษาและเขาใจเรองพระพทธศาสนาสาหรบคนรนใหมมนอยมากการทเขาใจหนาทของพระสงฆกไมมจงท าใหมองไมเหนบทบาทและความส าคญของพระสงฆจนในทสดมองพระสงฆเปนเพยงแคคนธรรมดาคนหนงครนจะบชากราบไหวแสดงความเคารพกมความตะขดตะขวงใจดงนนจงจ าเปนอยางยงทสงคมควรใสใจในเรองนใหมากรวมทงการปลกฝงคานยมทถกตองดวยมใชปลอยใหวฒนธรรมหรอคานยมสมยใหมเขามบทบาทในสงคมไทยมากเกนไปจนท าใหวฒนธรรมหรอคานยมเกาทถอปฏบตกนมาอยางดเสอมหายไปและพระสงฆควรจะมบทบาทและท าหนาทเพอประโยชนสขทงสวนตนและสวนรวมใหมากกวานดวยใหสมกบทไดชอวาเปนผปฏบตดปฏบตชอบและเปนผสบอายพระพทธศาสนา

๔. การบชาพระปจเจกพทธเจา ค าวาพระปจเจกพทธเจา มความหมายวาผตรสรธรรมเฉพาะตนมวเคราะหทพระพทธเจา

ตรสไววา “โภ อานนท เย ปจเจกพทธา ปพพพทเธส ปพเพส อตต- พทเธส กตาธการา กตปญญสมภารา ชนสาสเนส อลทธโมกขา อปปตตนพพานาฯ เต สพเพ ปจเจกพทธา ธรา อธ อมสม โลเก ส เวคมเขน เอกปคคล ปธาน กตวา ปจเจกพทธา ชาตาต อตโถ”

แปลความวาดกอนอานนทผเจรญชนเหลาใดตรสรธรรมเฉพาะตนในพระพทธเจาในกาลกอนทงหลายคอผท าการตรสรในกาลกอนคอในอดตไดแกผท าบญไวแลวยงไมไดบรรลโมกขธรรมคอยงไมบรรลพระนพพานในศาสนาของพระชนสหฯ ชนเหลานนทงหมดชอวาพระปจเจกพทธเจาคอผเปน

๔๘

นกปราชญมอธบายวาชอวาเปนพระปจเจกพทธเจาเพราะทาความเพยรเฉพาะตนโดยมงความสงเวชในทนคอในโลกน๗๑

สวนการบชาพระปจเจกพทธเจาผวจยมไดน าเสนอในทนเพราะมอธบายเหมอนการบชาพระพทธเจาแลวดงใน มงคลตถทปน ไดอธบายไววาบทวาพทเธ หมายทงพระสมมาสมพทธเจาทงพระปจเจกพทธเจา๗๒

๑. กรณตวอยางการบชาพระปจเจกพทธเจา ๑) เรองนางปทมวด มหญงคนหนงในกรงพาราณสรบจางท างานเลยงชพวนหนงไปยงกระทอมน าเหนดอกปทม

บานอยในสระแหงหนงจงลงไปเกบมาขณะนนพระปจเจกพทธเจาองคหนงออกจากนโรธสมาบตไมไกลนกนางเหนทานแลวกถอเอาดอกปทมพรอมกบขาวตอกลงจากกระทอมใสขาวตอกลงในบาตรพระปจเจกพทธเจาแลวเอาดอกปทมปดบาตรถวายไดท าความปรารถนาวาทานเจาขาดวยผลแหงขาวตอกขอดฉนพงมบตรตามจ านวนขาวตอกดวยผลแหงดอกปทมขอดอกปทมจงผดขนเพอดฉนทกๆกาวอยางในสถานทฉนบงเกดตอมานางกไดไปบงเกดในเทวโลกดอกปทมใหญผดขนเพอนางทกๆ กาวยางนางจตจากเทวโลกแลวบงเกดในหอง (ทอง) ปทมในสระปทมแหงหนงใกลเชงเขาดาบสองคหนงไดไปยงสระเพอจะลางหนาแตเชาตรเหนดอกปทมนนแลวคดวาดอกนโตกวาเขาทงหมดนาจะมเหตอะไรแนจงลงไปเกบมาเหนเดกผหญงนอนอยภายในนนรกดจธดาน าไปเลยงดพรอมกบตงชอวาปทมวดเพราะมสผวพรรณเหมอนดอกปทมตอมาไมนานพระราชาพบนางเขาจงรบไปเปนพระมเหสเมอพระนางมพระครรภแลวกไดประสตพระโอรสพระองคเดยวเทานนสวนพระโอรส ๔๙๙ พระองคเปนสงเสทชะคอเกดในเถาไคลครนเมอพระนางปทมวดจตจากภพนนแลวกเวยนวายตายเกดอยเรอยจนมาถงพทธปบาทกาลนไดเปนพระอบลวรรณาเถร๗๓ เพราะเปนผลบญทไดบชาพระปจเจกพทธเจานนเอง ในเรองนางปทมวดนจะเหนไดวาแมการบชาพระปจเจกพทธเจายอมน ามาซงประโยชนสขดวยประการฉะนแล

๗๑ ข.อป..อ.(บาล) ๓/๘๔–๘๕/๑๕๒. ๗๒ มงคล. (บาล) ๑/๖๐/๕๙, มงคล. (ไทย) ๑/๖๐/๘๘. ๗๓ มงคล. (บาล) ๑/๖๕/๖๘-๗๐, มงคล. (ไทย) ๑/๖๕/๑๐๒-๑๐๕.

๔๙

๕. การบชาพระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรย ๑) ความส าคญของพระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรย พระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรยผเปนใหญในแผนดนมอ านาจในการปกครองในการ

บรหารสงสด (ระบบสมบรณญาณาสทธราช) ทรงทาประโยชนแกประเทศชาตมากมายเปนบคคลทควรบชาในฐานทเปนพระประมขของประเทศทรงประกอบดวยทศพธราชธรรม๗๔ คอ

๑. ทาน ทรงพระราชทานทรพยแกผสมควรไดรบ ๒. ศล ทรงสงวรระวงรกษากายวาจาใหสะอาดเรยบรอยดงาม ๓. ปรจจาคะ ทรงมความเสยสละเพอประโยชนสวนใหญของประชาชน ๔. อาชชะวะ มความซอตรงไรมายาไมหลอกลวง ๕. มททวะ มความออนโยนไมถอองคกระดางหยาบคาย ๖. ตปะ เผากเลสมใหครอบงาจตใจ ๗. อกโกธะ มเหตมผลไมโกรธงาย ๘. อวหงสา ไมเบยดผอนใหเดอดรอน ๙. ขนต ทรงมความอดทนอยางยอดเยยม ๑๐. อวโรธนะ มไดปฏบตใหคลาดเคลอนจากธรรม๗๕

อกอยางหนงพระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรยทรงบาเพญกรณยกจในฐานะนกปกครองทยงใหญทรงประพฤตธรรมทเรยกวาจกรวรรดธรรม๗๖ คอ

๑. ธรรมาธปไตย ถอความถกธรรมเปนใหญ ๒. ธรรมการกขา ใหความคมครองโดยธรรม ๓. มาอธรรมการ หามกนอธรรม ๔. ธนานปทาน ปนทรพยใหแกชนผยากไร ๕. ปรปจฉา ไมขาดการสอบถามปรกษาหารอ๗๗

ทรงประกอบดวยราชสงคหะธรรม คอ ๑. สสสะเมธะ ฉลาดการบ ารงธญญาหาร ๒. ปรสเมธะ ฉลาดบ ารงขาราชการ ๓. สมมาปาสะ ผกประสานปวงประชา

๗๔ ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๒๔๐/๘๖. ๗๕ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๘๕-๒๘๗. ๗๖ ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๕/๖๕. ๗๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพส านกงาน

พระพทธศาสนาแหงชาต, ๒๕๔๙), หนา ๔๔-๔๕.

๕๐

๔. วาชไปยะ มวาทะประทบใจ๗๘ ทรงเวนจากอคต

๑. ฉนทาคต ล าเอยงเพราะชอบ ๒. โทสาคต ล าเอยงเพราะชง ๓. โมหาคต ล าเอยงเพราะหลงหรอเพราะเขลา ๔. ภยาคต ล าเอยงเพราะกลว๗๙

เมอกลาวโดยสรปแลวพระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรยมธรรมททรงปฏบตคอ ๑ ทรงประพฤตทศพธราชธรรม ๒ . ทรงปฏบตในจกรวรรดธรรม ๓. ทรงประกอบดวยราชสงคหะ ๔. ทรงเวนจากอคต ๔

๒) การบชาพระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรย

๑. ปฏบตตามกฎหมายบานเมองขนบธรรมเนยมประเพณทดงาม ๒. เปนพลเมองทด ๓. มความสามคคเปนนาหนงใจเดยวกน ๔. ไมเหนแกประโยชนสวนตวพวกพองบรวารของตนฝายเดยว ๕. เหนแกประโยชนสวนรวมเปนส าคญ ๖. นอมรบค าสอนไปปฏบตโดยเคารพ

๓) กรณตวอยางการบชาพระเจาจกรพรรดหรอพระมหากษตรย ๑. เรองพระกาฬทาย ตามประวตทานพระกาฬทายเมอตอนทเปนอามาตยอยในเมองกบลพสดวนหนงไดถกพระ

เจาสทโธทนะพระพทธบดาไดสงไปทลนมนตพระพทธเจาใหเสดจเยยมเมองกบลพสดบางหลงจากทไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณแลวเพอโปรดพระบดาและพระประยรญาตพระเจาสทโธทนะจงไดสงทานไปซงในขณะนนทานเปนอามาตยอยทเมองนนทานไดขอลาอปสมบทดวยเมอไดรบพระราชานญาตแลวกรบเดนทางไปทลเสดจพระพทธเจาทานไดรบฟงพระธรรมเทศนาจากพระพทธเจาแลวไดบรรลพระอรหนตตอมาทานไมลมงานทไดรบมอบหมายจากพระราชาจงไดทลเชญเสดจไปยงเมองกบลพสดจนตอมาเปนเหตใหพระเจาสทโธทนะพรอมดวยศากยวงศจ านวนมากเขามาบวชและได

๗๘ เรองเดยวกน, ธรรมนญชวต, หนา ๔๕-๔๖. ๗๙ ท.ปา. (ไทย) ๑๑//๑๗๖/๑๙๖.

๕๑

บรรลมรรคผลกนจ านวนมาก๘๐ จงเหนไดวาพระกาฬทายทานมความจงรกภกดตอพระเจาแผนดนไดท าหนาทซงไดรบมอบหมายอยางดยงจนท าใหศาสนาพทธตงมนในเมองกบลพสดตงแตนนมา

จากตวอยางดงกลาวจะเหนไดวาการแสดงการบชาตอองคพระมหากษตรยคอการถวายความจงรกภกดดวยการปฏบตหนาทซงไดรบมอบหมายดวยความเตมใจไมวาจะอยในฐานะอะไรขอเพยงทกคนท าหนาทนนคอการบชาการเฉลมพระเกยรตตอพระมหากษตรย

๖. การบชามารดาบดา มารดาบดาเปนผทบตรควรบชาเพราะทานเปนผมพระคณตอบตรอยางใหญหลวงสดทจะ

พรรณนาทานจงควรไดรบการเทดทนบชาจากบตร ๑) ความส าคญของมารดาบดา ค าวามารดาเปนค าทมาจากภาษาบาลวามาตซงแปลวามารดามวเคราะหมาตานามชนกาฯ

แปลวาสตรผยงบตรใหเกดชอวามารดา สวนค าวาบดามาจากภาษาบาลวาปตซงแปลวาบดามวเคราะหวาปตานามชนโกบรษผยงบตรใหเกดชอวาบดา๘๑

บดามารดาเปนผใหก าเนดเลยงดบตรมาตงแตเลกจนเตบโตทาหนาท ดงน ๑. เปนพระพรหมของลกเพราะมพรหมวหารธรรม ในบตรทงหลาย ๒. เปนบรเทพคอเปนพระขณาสพองคแรกของลกเพราะท าอปการมากอนเทพอนๆ ๓. เปนบรพาจารยคอเปนอาจารยคนแรกของลกเพราะสอนลกใหรสงตางๆ กอนใครอน

ทงหมด ๔. เปนอาหเนยยบคคลคอผควรบชาของลกเปนผควรแกวตถมขาวน าเปนตนอนบตรทงหลาย

น ามาบชาตอนรบจดแตงคอเปนผสมควรไดรบขาวน าเปนตน. กลาวโดยสรปแลวบดามารดามพระคณตอบตรธดาสมควรทบตรธดาจะท าตอบแทนคณทาน ๒) การบชามารดาบดา บตรธดาเมอไดรบการบ ารงเลยงดจากทานแลวกควรท าการบชาพระคณของทาน ๕ ประการ ๓) กรณตวอยางการบชามารดาบดา กรณตวอยางเรองการบชามารดาบดาทปรากฏในพระสตรดงจะไดนาเสนอมาเปนอทาหรณม

ดงน ๑) เรองคนตกยากชอสตนะ เมอครงทพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนคนตกยากจนเขญใจชอสตนะไดท า งานรบจางเขา

เลยงตนเองและเลยงมารดาบดาเมอบดาถงแกกรรมแลวกเลยงมารดาครงนนพระเจากรงพาราณสมนสยชอบลาสตววนหนงเสดจเขาไปปาลาสตวพรอมบรวารมครงหนงตรสวาถาเนอหนไปทางผใดผนน

๘๐ ข.อป. (ไทย)๓๒/๔๘–๖๓/๑๕๖–๑๕๘. ๘๑ มงคล. (บาล) ๑/๒๙๒/๒๖๗, มงคล. (ไทย) ๑/๒๙๒/๑๙๖.

๕๒

จะโดนปรบเนอทรายตวหนงก าลงมาพระราชาทรงเหนแลวยกลกศรขนยงมนแสรงลมลงท าทวาถกยงพระราชาทรงเขาพระราชหฤทยวาเรายงถกมนเขาแลวจงรบเสดจวงไปหมายจะจบเนอรบลกขนแลววงหนไปทาใหพวกอ ามาตยหวเราะเยาะพระราชาพระองครบทรงตดตามเนอนนไปจบไดแลวทรงฟนดวยพระขรรคขาด ๒ ทอนแลวคลองไมคานหาบมาเมอถงตนไทรระหวางทางทรงหยดพกบรรทมหลบไปทตนไทรนนมยกษตนหนงชอวามฆเทพสงสถตอยทตนไทรนนจบพระราชาไดกขวาหยดกอนบดนเจาเปนอาหารของเราแลวพระราชาทรงหวาดกลวแลวตรสถามวาทานจกกนเราเฉพาะวนนหรอจกกนเปนประจ ายกษกลาววาถาเปนไปไดกนประจ ากดพระราชาตรสวาถาปลอยเราไปเราจะสงคนมาใหทานกนเปนประจ าเมอตกลงกนไดอยางนนแลวพระราชากเสดจเขาเมองจากนนกสงคนในเรอนจ ามาใหยกษกนเปนประจ าจนหมดเรอนจ าและผคนในเมองจนถงกบใหประกาศใหรางวลแกคนทอาสาถอถาดอาหารน าไปใหแกยกษพระโพธสตวรประกาศนนจงไปสมครเมอรบรางวลแลวน า ไปใหมารดาพรอมกนนกเขาไปทลขอสงของจากพระราชาคอฉลองพระบาทเศวตฉตรพระขรรคพระราชาตรสถามวาท าไมตองน าสงของเหลานไปกกราบทลใหทรงทราบทกประการแลวรบเดนทางไปยงทอยของยกษพอไปถงกสวมฉลองพระบาทกนเศวตฉตรไปยนใกลๆ กบตนไมแลวใชปลายดาบยนอาหารใหยกษฝายยกษเหนอยางนนกคดวาขาจะลวงเจาคนนใหเขามาใตตนไมเราแตกไมสามารถจะลวงไดไมวายกษจะพดอยางไรกไมสามารถจะท าใหพระโพธสตวหลงกลในทสดพระโพธสตวกกลาววาถาทานกนเราผซงเลยงดมารดาเสยแลวตอไปใครจะมาใหทานกนจนท าใหยกษเกดความเลอมใสแลวใหยกษรกษาศลตงอยในโอวาทของพระโพธสตวทกประการตายไปแลวไดไปเกดในสวรรค๘๒

จากตวอยางดงกลาวนจะเหนวาสตนมาณพตองทางานทกอยางเพอหาเงนมาเลยงมารดาถงกบยอมเสยงชวตตนเองไปรบจางพระราชาเพอยอมตนไปใหยกษกนนนเปนการแสดงใหเหนถงการบชามารดาโดยยอมรบนบถออยางสงสดมารดาบดาเปนผทบตรธดาทกคนควรบชาดวยการยกยองเชดชเทดทนบชาดวยความส านกในพระคณอยางสงยงการบชามารดาบดานนพระพทธเจาทรงแสดงไวดงปราฎกในมงคลตถทปนความวาถาบตรพงวางมารดาไวบนบาขวาบดาไวบนบาซายดวยหมายจกท าการตอบแทนคณทานถงจะท าการบ ารงทานหรอหากทานนงถายอจจาระปสสาวะบนบาทง ๒ ของบตรนนอยถง ๑๐๐ ปกไมอาจจะตอบแทนคณทานไดเลยแมถาบตรจะพงสถาปนาบดาไวในต าแหนงพระเจาจกรพรรดมารดาเปนพระอครมเหสของพระเจาจกรพรรดกไมอาจจะท าการตอบแทนไดเหมอนกนแตถาบตรคนใดท าใหบดามารดาผไมมศรทธาใหมศรทธาจงชอวาสามารถตอบแทนทานไดเพราะเหตนนพระผมพระภาคจงตรสไวในมาตาปตคณสตรในทกนบาตองคตตรนกายพอสรปความไดวาภกษทงหลายเราไมกลาววาจะท าไดงายทจะตอบแทนคณบดามารดาถงแมบตรจะพงประคองมารดาบดาไวบนบาทงสองถง ๑๐๐ ปบ ารงดแลทานดวยการบบนวดแมวาทานจะถายอจจาระปสสาวะบนบาทง ๒ กไมอาจจะตอบแทนคณทานไดถงแมจะตงทานทง ๒ ไวในต าแหนงทยงใหญใน

๘๒ ข.ชา .(ไทย) ๒๗/๒๑๓/๑๒๘.

๕๓

แผนดนมสมบตมากมายกไมอาจจะตอบแทนคณทานไดเพราะทานทง ๒ มพระคณมากเลยงดใหเราเกดมาภกษทงหลายถาบตรคนใดสามารถทามารดาบดาผไมมศรทธา ใหมศรทธาไมมศลใหมศลผตระหนใหมการบรจาคผไมมปญญาใหมปญญาอยางนจงจะชอวาสามารถท าตอบแทนทานไดอยางดยง๘๓

บตรธดาควรท าการบชาพระคณของมารดาบดาดงทกลาวมากไดชอวาเปนคนทมความกตญญกตเวทคอผรอปการะททานท าแลวและตอบแทนเรองนพระพทธองคตรสไววาบตรธดาควรสนองคณมารดาบดาอยางสงในฐานะ ๔ ประการคอ

๑) ชกน าบดามารดาผไมมศรทธาใหตงอยในศรทธา ๒) ชกน าบดามารดาผไมมศลใหตงอยในศล ๓) ชกน าบดามารดาผไมมจาคะใหตงอยในจาคะ ๔) ชกน าบดามารดาผไมมปญญาศรทธาใหอบรมตงอยในปญญา๘๔ ดงนนบตรธดาควรท าการบชากราบไหวเคารพมารดาบดาดงทกลาวมาจงจะไดชอวา

สกการะบชามารดาบดา ๗. การบชาครอาจารย ๑) ความส าคญของครอาจารย ค าวาครนเปนศพทแผลงมาจากมลศพท ๓ อยาง คอ ๑. มาจากครแปลวาหนกย าเกรงเอาใจใสเออเฟอขยายความใหตรงกบจดหมายทวาผหนกใน

การศกษาหาวชาเพอตนและผหนกในการใหการศกษาแกศษยโดยความกคอเปนผชอบการศกษาและชอบใหการศกษาแกศษยอก ๓ ค านอกนหมายความ ผเกรงในผมอ านาจเหนอตนผเอาใจใสในการศกษาของศษยผเออเฟอในศษยเหมอนลกหลานนกปราชญโบราณจงเรยกผเรยนอยในส านกของตนวาลกศษย

๒. ค าวาครมาจากค าวา คร แปลวาเชดชและเปดเผยซงไดแกผเชดชปวงศษยทจมอยในภาวะต าคอความโงใหขนสขดสงคอความฉลาดและผเปดเผยวชาทมอยในตนใหแกศษยโดยไมมลบลมคมในหรอปดบงซอนไวเพราะตระหนวชา

๓. ค าวาครมาจากค าวา คร แปลวากลาวหรอเปลงถอเอาความวาผสงสอนและอบรมศษยแตค าวาหนกในอยางทหนงมผตความหมายไปตางๆ นานาวาผมใจหนกแนนไมฉนเฉยวโกรธงายใจเรวบางผทตองท างานหนกบางผทรบภาระหนกบางผทเคารพนบถอของศษยบาง

๘๓ มงคล. (บาล) ๑/๒๙๗/๒๗๓-๒๗๔, มงคล. (ไทย) ๑/๒๙๗/๒๐๔-๒๐๖. ๘๔ อง.ทก. (บาล) ๒๐/๓๔/๖๑, องทก.อ. (บาล) ๒/๓๔/๓๒.

๕๔

จะอยางไรกตามในทนขอสรปลงเอาแตเพยงวาผใฝการศกษาหาวชาเพอตนผหนกในทางใหการศกษาแกปวงศษยผย าเกรงในทานทมอ านาจเหนอตนผเอาใจใสในการศกษาของปวงศษยผเออเฟอนบถอปวงศษยเหมอนลกของตนผเชดชศษยใหฉลาดขนจากโงผเปดเผยวชาใหแกปวงศษยและผสงสอนอบรมปวงศษยเหลานแหละชอวาคร๘๕

คร คอ ผท าหนาทสงสอนและใหการศกษาแกผอนเปนกลยาณมตรเพราะประกอบดวยธรรม๗ ประการคอ

๑. ปโย เปนผนารก ๒. คร เปนผนาเคารพ ๓. ภาวนโย เปนผนาเจรญใจ ๔. วตตา รจกพดใหเหตผล ๕. วจนกขโม อดทนตอถอยค า ๖. คมภรญจกถงกตตา กลาวถอยค าลกซงได ๗. โนจฏฐาเนนโยชเย ไมชกนาในทางทเสยหาย๘๖

๒) การบชาคร ศษยเมอไดรบความรจากครอาจารยแลวควรทจะบชากราบไหวแสดงความเคารพนบถอดวย

การปฏบตตามคาสอนดวยความจรงใจ พระราชวรมน (ประยรธมมจตโต) ไดกลาวไวในหนงสอรงอรณแหงการศกษาวา๘๗

๑. มศรทธาเขาไปหาคร ๒. ศกษาค าสอนของทาน ๓. จดจ าเรองทศกษา ๔. พจารณาความหมายของค าทจดจ ามา ๕. เกดความเขาใจเพราะเหนความเชอมโยงกนเปนระบบ ๖. เกดฉนทะคอความพอใจการศกษาตองสรางฉนทะใหได ๗. อตสาหะคอรบไปปฏบต

๘๕ สมเดจพระมหาวรวงศ (ธมมธรเถร), หนาทของครและนกปกครอง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๓๑–๓๒. ๘๖ อง.ตตก (ไทย) ๒๓/๓๔/๓๓. ๘๗ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), รงอรณแหงการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย), หนา๔๖.

๕๕

๓) กรณตวอยางการบชาคณความดของครอาจารย กรณตวอยางทมการบชาอาจารยนนมปรากฏในพระไตรปฏกกลาวถงประวตของพระสาร

บตรตอนหนงทไดรบการยกยองจากพระพทธเจาเรองความกตญญไวดงนวา มเรองเลาวาพระสารบตรเปนคนกตญญไดฟงธรรมทพระอสสชแสดงใหฟงไดธรรมจกษแลว

มาอปสมบทในพระพทธศาสนาตงแตนนมาทานนบถอพระอสสชเปนอาจารยพระอสสชอยทศใดเมอทานจะนอนนมสการไปทางทศนนกอนและนอนหนศรษะไปทางทศนน ภกษผไมรเรองยอมส าคญวาทานนอบนอมทศตามลทธของพวกมจฉาทฏฐ ความทราบถงพระศาสดาตรสแกวาทานมไดนอบนอมทศทานนมสการการพระอสสชผเปนอาจารยแลวประทานพระพทธานศาสนวาพทธมามกะรแจงธรรมอนพระสมมาสมพทธะแสดงแลวจากทานผใดควรนมสการทานผนนโดยเคารพเหมอนพราหมณบชายญอนเนองดวยเพลง

จากกรณยดงกลาวจะเหนไดวาทานพระสารบตรจะระลกถงพระคณของพระอสสชเสมอทไดใหค าแนะน าทเปนประโยชนท าใหไดพบกบค าสอนทางพระพทธศาสนาจงท าการบชาพระคณของทานดวยการเวลานอนหนศรษะไปทางทศทอาจารยอยจนท าใหคนทวไปเขาใจวาทานไหวทศซงความจรงทานบชาอาจารยนนเองการกระท าของทานเปนการแสดงออกถงความเคารพบชาคณอาจารยอยางสงยงดงนนผทไดรบค าแนะนาสงสอนจากครอาจารยแลวจะตองรจกบชาสกการะพระคณครอาจารยอยางเชนในปจจบนเวลาจะเรยนอะไรจะตองมการไหวครเพอเปนการแสดงการบชาครเสยกอนสงเหลานเปนการแสดงใหเหนถงการบชาเคารพนบถอครอาจารยทงตอหนาและลบหลง

แมวาปจจบนบางครงเราอาจจะเคยไดยนขาวทปรากฏวาครท ารายลกศษยหรอวาลกศษยท ารายครอาจารยอยบางแตนนกเปนสวนนอยทสดทเกดขนแตโดยภาพรวมแลวสวนใหญครอาจารยทกคนมความปรารถนาดตอศษยทงนนพยายามอบรมสงสอนใหวชาความรแนะน า ใหเปนคนดเพราะส านกอยเสมอวาศษยเหลานคออนาคตของชาตตอไป

ถงอยางไรระหวางครกบศษยเราทกคนกตองตระหนกถงการบชาพระคณอยเสมอเพราะหากมการบชากราบไหวกนอยอยางนความเกยวเนองทางสายสมพนธกนระหวางศษยอาจารยกจะเปนเหตใหมแตความสขความเจรญ

๒.๔.๒ สงทควรบชา พระพทธเจากอนทพระองคจะปรนพพานไดทรงปรารภสถานท๔แหงทเรยกวาสงเวชนย

สถาน ๔ ต าบลสมควรทพทธบรษทผมศรทธาจะท าการสกการะบชาดวยความเลอมใสดงทปรากฏในมหาปรนพพานสตรวา

ทานพระอานนทกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญเมอกอนภกษทงหลายผจาพรรษาในทศทงหลายมาเฝาพระตถาคตขาพระองคทงหลายยอมไดพบไดใกลชดภกษทงหลายผเปนทเจรญใจกเมอ

๕๖

พระผมพระภาคเสดจลวงลบไปขาพระองคทงหลายจะไมไดพบไมไดใกลชดภกษทงหลายผเปนทเจรญใจ (อก)”

พระผมพระภาคตรสวา “อานนทสงเวชนยสถาน ๔ แหงนเปนสถานท (เปนศนยรวม)ทกลบตรผมศรทธาควรไปดคอ

๑. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปดดวยระลกวา “ตถาคตประสตในทน” ๒. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปดดวยระลกวา “ตถาคตไดตรสรอนตตรสมมา

สมโพธญาณในทน” ๓. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปดดวยระลกวา “ตถาคตทรงประกาศธรรมจกร

อนยอดเยยมในทน” ๔. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปดดวยระลกวา “ตถาคตไดเสดจดบขนธปร

นพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาตในทน” อานนทสงเวชนยสถาน ๔ แหงนเปนสถานททกลบตรผมศรทธาควรไปดภกษภกษณอบาสก

อบาสกาผมศรทธาจะมาดดวยระลกวา “ตถาคตประสตในทน... ไดตรสรอนตตรสมมสมโพธญาณในทน ... ประกาศธรรมจกรอนยอดเยยมในทน ... ไดเสดจดบขนธปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาตในทน” อานนทชนเหลาใดเหลาหนงจารกไปยงเจดยจกมจตเลอมใสตายไปชนเหลานนทงหมดหลงจากตายแลวจะไปเกดในสคตโลกสวรรค๘๘

สถานทซงชาวพทธนยมสรางถวายเปนพทธบชาและใชบรรจสงส าคญทเกยวกบพระพทธเจาเชนพระบรมสารรกธาตบรขาร ๘ เปนตนสงเหลานกอใหเกดศรทธาแกผท าการบชากราบไหวพทธศาสนกชนมความเคารพอยางยงในพระพทธเจาจงท าการถวายทานบ ารงวดสรางโบสถและสถปเจดยซงเปนเสมอนตวแทนของพระพทธเจาดงมปรากฏใหเหนในปจจบนมากมายในสถานทส า คญๆเชน

๑. สถป ค าวาสถปเปนศพททมาจากภาษาบาลและสนสฤตบาลใช”ถป”สนสฤตใช”.สตป”หมายถง

สงกอสรางทซงกอไวสาหรบบรรจของควรบชามกระดกแหงบคคลทนบถอเปนตน๘๙ พระสถปนนเดมสรางขนเพอบรรจพระบรมธาตเมอพระสงฆสาวกไปประกาศศาสนาทใดหาก

น าพระบรมธาตไปดวยกจะน าพระบรมธาตบรรจในพระเจดยทกอไวเพอใหคนเคารพบชาเปนหลกยดเหนยวทางจตใจในประเทศนนๆ๙๐ สถปสมยกอนเปนโครงสรางซงเปนทนบถอสงสดเพราะใชเปนท

๘๘ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๒/๑๕๑, ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๐๒/๑๒๔, ท.ปา.อ. (บาล) ๒/๒๐๒/๑๘๘. ๘๙ ราชบณฑตสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, หนา ๑๑๑๘. ๙๐ น.ณ. ปากนา (นามแฝง), สถปเจดยในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : กรงสยามการพมพ, ๒๕๑๖),

หนา ๔.

๕๗

บรรจพระบรมสารรกธาตหรอพระธาตของพระอรหนตโดยสมยหลงใชส าหรบบรรจอฐของกษตรยบคคลทมความศกดสทธหรอผมยศศกดสถปบางครงใชบรรจพระบรมสารรกธาตหรอสงของทเกยวเนองกบพระพทธเจาเชนบาตรจวรพระธรรมค าสอนของพระพทธเจาหรอสงทเกยวของกบพระอรหนต

๒. เจดย เจดยหมายถงสงกอสรางในพระพทธศาสนาอนควรแกการเคารพบชามทงสรางเพอบรรจอฐ

ธาตหรอเพอประดษฐานพระพทธรปหรอเพอเปนทระลก๙๑ หรอใชในลกษณะเปน”สญลกณ”… สงใดกตามทใชเพอระลกถงพระพทธเจาหรอค าสอนของพระองค (สง)นนเรยกไดวาเปน“เจดย”๙๒

การสรางเจดยกเพอจะใชเปนทบรรจพระบรมสารรกธาตหรอบรรจอฐธาตของบคคลส าคญเชนเดยวกบสถปเพอใหประชาชนไดระลกถงและบชาสกการะคณงามความดของบคคลนนนยมสรางททางสแพรงในสมมเมองเพอสะดวกแกการกราบไหวบชาของประชาชนทวไปในมหาปรนพพานสตรและมลนทปญหาไดแบงพระเจดยออกเปน ๔ ประเภทคอ

๑. ธาตเจดย ไดแก เจดยทบรรจพระบรมสารรกธาตของพระสมมาสมพทธเจาซงเมอครงทถวายพระเพลงพระพทธสรระแลวไดแบงแจกจายกนไปตามหวเมองตางๆ ในอนเดยทนบถอพระพทธศาสนา ๘ แหงดวยกนและผครองนครนนๆไดสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตไวสกการะบชาตอไป

๒. บรโภคเจดย ไดแก สงเวชนยสถาน ๔ แหงทพระพทธองคไดตรสใหพทธศาสนกชนไปกราบไหวบชาเพอปลงธรรมสงเวชเมอระลกถงพระองคคอทประสตตรสรปรนพพานและแสดงปฐมเทศนาแมทสดเครองบรขารของพระพทธเจามบาตรจวรเปนตนบรรจไวเพอใหประชาชนไดกราบไหวบชา

๓. ธรรมเจดย ไดแก การจารกขอธรรมไวบชาในขนเดมมกเลอกเอาขอธรรมทเปนหวใจพระพทธศาสนาเชนคาถาแสดงอรยสจ ๔ มาจารกไวบชาตอมาเมอภายหลงมการจารกอกษรแลวกนบพระไตรปฏกเปนธรรมเจดยดวยเชนเดยวกน

๔. อเทสกเจดย ไดแก พทธเจดยอยางอนทไมเกยวของกบสามอยางขางตนเชนพระพทธรปเปนตนแตชนเดมในอนเดยยงหามคตการสรางรปเคารพไมจงท าเปนเครองหมายแทนพระองคเปนตนวารปมาผกเครองอานเปลาแทนตอนเสดจออกมหาภเนษกรมณรวมไปถงปฏมากรรมตางๆทสรางดวยถาวรวตถมคามากบางนอยบางเชนท าดวยเงนทองแกวมณศลาโลหะดนปนและไมเปนตน

๙๑ สนต เลกสขม, เจดยความเปนมาและค าศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย, พมพครงท ๒,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมตชน, ๒๕๔๐), หนา ๑๓. ๙๒ เอเดรยนสนอดกราส, สญลกษณแหงพระสถป, แปลโดยภทรพรสรกาญจนและคณะ ,

(กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๗), หนา ๑๕๐.

๕๘

๑) ความส าคญของเจดยพอสรปไดดงน ๑. เพอบรรจพระบรมสารรกธาตและอฐธาตคนส าคญเปนตน ๒. เพอเปนสถานทปลงธรรมสงเวช ๓. เพอเปนเครองอทศทางศาสนา ๔. เพอเปนพทธบชา ๕. เพอเปนเครองเตอนจตและสงเสรมก าลงใจ ๖. เพอเปนสญลกษณของจกรวาล ๗. เพอเปนสญลกษณของพระธรรม ๘. เพอเปนเครองเขาถงพทธะ ๙. เพอเปนพทธานสรณ๙๓

๒) ขอปฏบตในการบชาพระสถปและเจดยพอสรปได ดงน ๑. บชากราบไหวตามโอกาสอนสมควร ๒. บชากราบไหวสงเวชนยสถาน ๔ แหงคอทประสตตรสรแสดงธรรมและ

ปรนพพานตามโอกาสอนสมควร ๓. บชากราบไหวเคารพพระพทธรปตามโอกาสอนสมควร ๔. บชายาเกรงเคารพทประทบของพทธเจาตามโอกาสอนสมควร ๕. ไมสวมรองเทาในลานพระเจดย ๖. ไมกนรมในลานพระเจดย ๗. เวลาใกลพระเจดยไมเดนพลางเจรจาพลาง ๘. เขาในเขตวดตองหมผาลดไหลหบรมถอดรองเทา ๙. ไมท าอคารวะทกๆ อยางเทาทตนเหนวาไมสมควร ๑๐. กราบไหวดวยเบญจางคประดษฐ ๑๑. เปลงวาจาวาคาระลกถงพระพทธคณ ๑๒. ตามระลกถงพระพทธคณดวยใจอนบรสทธผดผอง ๑๓. ปฏบตตามพระโอวาทเปนนตยดวยจตเคารพจรงๆ๙๔

๙๓ พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง) , “ความเชอเรองพระบรมสารรกธาตในสงคมไทย”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๖๐–๖๑.

๙๔ พระธรรมธรราชมหามน (โชดกญาณสทธ), หนา ๑๗๕–๑๗๗.

๕๙

๓) การบชาพระสถปและเจดยมเรองเปนตวอยางดงน ๑. เรองพระสธาปณฑยเถระ กลบตรผหนงไดบ าเพญบารมในพระพทธเจาแตปางกอนทงหลายไดเกดในกาลของพระผม

พระภาคพระนามวาสทธตถะเมอพระผมพระภาคทรงพระชนมอยไมอาจท าบญไดตอเมอพระองคปรนพานแลวจงไดใสปนขาวกอนหนงลงในระหวางแผนอฐทง ๒ ในเมอมหาชนพากนท าหองสาหรบบรรจพระเจตยธาตดวยบญกรรมนนเกดในพทธปบาทกาลนตอมาเสอมใสในพระศาสดาบวชไมนานนกกไดเปนพระอรหนตนามวาสธาปณฑยเถระ ทานเมอจะประกาศความไมขาดสายแหงความประพฤตในกาลกอนของตนไดกลาวคาถาเหลานวา

ใครๆ ไมอาจนบบญของบคคลผบชา ถชารหบคคลทงหลายคอพระพทธเจาหรอเหลา อรหนตพระสาวกอนงใครๆไมอาจนบบญของบคคลผบชาปชารบคคลเหลานนผคงทดบสนทแลวไมมภยวาบญนมประมาณเทานอนงบคคลใดในโลกนพงครอบครองความเปนบคคลนนนนยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงการบชานเลยขาพเจามใจเสอมใสไดใสกอนปนขาวลงในแผนอ ฐในพระเจดยของพระพทธเจาพระนามวาสทธตถะเพราะบญทไดท าไวในครงนนขาพเจาไมรจกทคตเลยตลอด ๙๔ กปปนเปนผลแหงการปฏสงขรณ ในกปปท ๓๐ ขาพเจาไดเปนพระเจาจกรพรรดนามวาปฏสงขารผเพยบพรอมดวยรตนะ ๗ ประการถง ๑๓ ครงธรรมเหลานคอปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖การรแจงซงค าสอนของพระพทธเจาขาพเจากไดแลว๙๕

๒. เรองนางเทพธดาชอวาโกสาตก เมอพระเจาอชาตศตรไดอญเชญพระบรมสารรกธาตของพระผมพระภาคซงพระองคทรง

ไดรบในเมอพระผมพระภาคปรนพานทรงทาพระสถปและการฉลองพระสถปอบาสกาชาวกรง ราชคฤหคนหนงชาระสรระแตเชาตรถอดอกบวบขม ๔ ดอกดวยตงใจวา “จกบชาพระสถปของพระศาสดา” มใจอนก าลงศรทธาใหขะมกเขมนไมทนพจารณาดอนตรายในทางไดเดนมงหนาตอพระสถป ขณะนนแมโคลกออนวงจมาโดยเรวเอาเขาขวดนางใหถงความสนชพไป นางท ากาละในทนใดนนเองแลวบงเกดในหมเทวดาชนดาวดงสปรากฏพรอมกบรถในทามกลางบรวารของทาวสกกะเทวราชผก าลงเสดจไปเพอทรงกรฑาในพระอทยาน ทาวสกกะทอดพระเนตรเหนนางแลวเมอจะทรงถามไดตรสคาถาเหลานวานางผเจรญเธอทากรรมอะไรไวเมอครงเกดเปนมนษยจงเปนผมภษาเหลองธงเหลองเปนตนขอจงบอกฉนมาเทพธดานนเมอจะทลทาวเธอจงกลาวคาถาเหลานวาขาแตพระองคผเจรญหมอมฉนมใจเลอมใสไดนาเอาดอกบวบขมนน ๔ ดอกไปบชาพระสถปเจาะจงพระสรระของพระศาสดาเพราะหมอมฉนก าลงสงใจไปถงองคพระศาสดานนไมทนเหนแมโควงมามนจงไดขวดหมอมฉน

๙๕

มงคล. (บาล) ๑/๕๙/๕๗-๕๘, มงคล. (ไทย) ๑/๕๙/๘๖-๘๘.

๖๐

ผมฉนทะในใจยงไมถงพระสถปถาหมอมฉนไดทาบญสมบตจะพงมมากยงกวานแนนอนหมอมฉนละรางมนษยแลวมาเกดเปนบรวารของพระองค

ทาวสกกะทรงสดบค านนแลวเมอจะทรงแสดงธรรมแกหมเทพมมาตลเทพบตรเปนประมขไดตรสวามาตลเชญทานดผลกรรมอนวจตรนาอศจรรยนไทยทานแมนอยอนบคคลท าแลวบญกลบมผลมาก; เมอจตเสอมใสในพระตถาคตสมมาสมพทธเจาพระปจเจกพทธเจาหรอในพระสาวกของพระสมพทธเจานนทกษณาชอวาไมมเลย มาเถดมาตลแมพวกเรากจะฉลองพระธาตของพระตถาคตเจาใหยงๆ ขนไปเพราะการสงสมบญทงหลายนาสขมาใหแมเมอพระพทธเจาทรงพระชนมอยกดนพพานแลวกดเมอจตสม าเสมอผลกยอมมสม าเสมอเหตวาสตวทงหลายผมการตงความปรารถนาแหงใจเปนเหตยอมไปสสคตทายกทงหลายทาสกการะในพระตถาคตเหลาใดแลวไปสสวรรคพระตถาคตเหลานนทรงอบตเพอประโยชนแกชนเปนอนมากหนอ๙๖

๒.๔.๓ วธการบชา การบชานนพระพทธเจาไดตรสไวในมหาปรนพพานสตรพอสรปความไดวาครงนน

พระพทธเจาตรสเรยกทานพระอานนทมาแลวตรสวา “อานนทตนสาละทงคผลดอกนอกฤดกาลบานสะพรงเตมตนดอกสาละเหลานนรวงหลนโปรยปรายตกตองสรระของตถาคตเพอบชาตถาคตดอกมณฑารพอนเปนทพยกรวงหลนจากอากาศโปรยปรายตกตองสรระของตถาคตเพอบชาตถาคตจรณแหงจนทนอนเปนทพยกรวงหลนจากอากาศโปรยปรายตกตองสรระของตถาคตเพอบชาตถาคตดนตรทพยกบรรเลงในอากาศเพอบชาตถาคตทงสงคตทพยกบรรเลงในอากาศเพอบชาตถาคตตถาคตจะชอวาอนบรษทสกการะเคารพนบถอบชานอบนอมดวยเครองสกการะเพยงเทานกหาไมผใดไมวาจะเปนภกษภกษณอบาสกหรออบาสกาเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมปฏบตชอบปฏบตตามธรรมอยผนนชอวาสกการะเคารพนบถอบชานอบนอมดวยการบชาอยางยอดเยยมฉะนนอานนทเธอท งหลายพงส าเหนยกอยางนวา “เราจะเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมปฏบตชอบปฏบตตามธรรมอย” อานนทเธอทงหลายพงส าเหนยกอยางนแล”๙๗

พระผมพระภาคตรสการบชาวาม ๒ ประการเทานน คอ ๑. อามสบชาการบชาดวยวตถสงของ ๒. ปฏบตบชาการบชาดวยการปฏบตตามค าสอน

ผลของการบชา ในหนงสอมงคลตถทปนภาค ๑ พระสรมงคลาจารยไดรวบรวมค าสอนทพระผมพระภาคตรส

ไวในเรองการบชาวาอามสบชายงมผลมากถงเพยงนมจ าตองกลาวถงปฏบตบชาเพราะผใดบชาตถาคต

๙๖ มงคล. (บาล) ๑/๖๓/๖๓, มงคล. (ไทย) ๑/๖๓/๙๔-๙๕. ๙๗ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๙๙/๑๔๘, ท.ม. (บาล) ๑๐/๑๙๙/๑๒๑–๑๒๒, ท.ม.อ. (บาล) ๒/๑๙๙/๑๘๔.

๖๑

ดวยการถงสรณะรบศลสมาทานอโบสถศลใครจะสามารถพรรณนาผลของการบชาของกลบตรนนชอวาบชาตถาคตอยางยงยวดแทจรงเมอครงทพระตถาคตเจาบรรทมอดพระเนตรดมหาสกการะทพทธบรษทตงแตพนปฐพจนถงขอบจกรวาลตงแตขอบจกรวาลจนถงพรมโลกทาสกการะเราดวยความพยามอยางยงใหญแลวทรงแสดงสกการะนนแกพระอานนทแลวตรสวาอานนทบรษทชอวาสกการะเคารพนบถอบชานบนอบดวยสกการะเพยงเทานกหาไมพระองคตรสอกวาเรามไดท าการหมอบกราบแทบบาทมลของพระพทธเจาทปงกรแลวท าอภนหารยเพอตองการมาลาของหอมดนตรและสงคตกหาไมเรามไดบ าเพญบารมเพอสงนเพราะฉะนนเราจงไมเปนผทบรษทบชาดวยเหตนนเลยทตรสอยางนเพราะประสงคความตงมนแหงพระศาสนากถาพระองคไมทรงคดคานอยางนนตอไปในอนาคตพวกภกษจะไมรกษาศลไมเจรญสมาธใหเตมทจกมวแตชกชวนอปฏฐากของตนท าอามสบชาเพราะอามสบชาไมอาจจะด ารงพระศาสนาไดแมเพยงตมขาวยาคถงวหารหรอเจดยตงพนกไมอาจด ารงพระศาสนาไวไดผท าไดเฉพาะอานสงเทานนสวนสมมาปฏบตเปนการปฏบตทสมควรดวยฉะนนจงทรงคดคานอามสบชาแลวทรงอนญาตปฏบตบชาจงตรสวาอานนทภกษภกษณอบาสกอบาสกาจะเปนใครกตามถาปฏบตธรรมปฏบตชอบปฏบตตามธรรมชอวาสกการะเคารพนบถอบชาตถาคตดวยการบชาอยางยงฉะนนอานนทเธอทงหลายจงปฏบตธรรมตามสมควรแกธรรมเถด

เรองการปฏบตบชานนทานไดกลาวไวในอรรถกถามหาปรนพพานสตรวาการปฏบตธรรมสมควรแกโลกตตรธรรม ๙ อยางชอวาปฏบตสมควรแกธรรมโดยความไดแกบญญตทางมารยาทคอศลการสมาทานธดงคสมมาปฏบตจนถงโคตรภญาณใครปฏบตไดพระองคตรสวาเปนผปฏบตสมควรแกธรรมปฏบตชอบยงเพราะฉะนนบรรพชตผลวงละเมดอคารวะ ๖ เลยงชวตดวยการแสวงหาทไมเหมาะสมหาชอวาปฏบตธรรมสมควรแกธรรมไมสวนบรรพชตผไมละเมดสกขาบทเลยงชพโดยชอบชอวาเปนผปฏบตตามสมควรแกธรรมสวนผทาเวร ๕ อกศลกรรมบถ ๑๐ ไมชอวาปฏบตสมควรแกธรรมสวนผใดถงสรณะรกษาศลรกษาอโบสถเดอนละ ๘ ครง ใหทานทาการบชาดวยของหอมดวยระเบยบดอกไมบ ารงมารดาบดาและสมณชพราหมณผทรงธรรมชอวาปฏบตธรรมสมควรแกธรรมและทรงตรสอกวาธรรมดาวาการบชาทไมองอามสยอมจะสามารถด ารงพระศาสนาเราไวไดเพราะวาบรษท๔ นยงบชาเราอยดวยการปฏบตบชานศาสนาของเรากจะรงเรองดจพระจนทรเตมดวงกลางทองฟาฉะนนแมวาในกาลกอนพระพทธเจาทงหลายกสรรเสรญปฏบตบชาเหมอนกน๙๘

การบชาพระพทธเจาดวยอามสบชาแมพระองคจะไมสรรเสรญเพราะไมเปนเหตตงมนแหงพระศาสนาชาวพทธกควรบชาเพราะเปนการบ าเพญบารมใหแกตนเองโดยเฉพาะอยางยงการไดบชาบคคลทควรบชาหรอสถานทซงควรบชานบเปนบญอยางยงแกผบชาเมอละโลกไปแลวยอมไปสโลกสวรรคการบชาอยางนกลวนเปนประโยชนแกผบชาทงในโกนและโลกหนาดงนนจงเหนไดวาชาวพทธสวนใหญมความเชอเรองการกราบไหวบชาปชนยสถานและวตถมงคลทมความส าคญยงเพอเปน

๙๘ มงคล. (บาล) ๑/๗๐/๗๗, มงคล. (ไทย) ๑/๗๐/๑๑๔-๑๑๕.

๖๒

เครองเสรมก าลงใจและยงมชาวพทธอกสวนหนงทมความเชอในพทธานภาพและเชอวาการไดกราบไหวสกการะเคารพบชาสถปเจดยทางศาสนาทาใหเกดสรมงคลแกชวตจะเหนไดจากการประกอบพธทางศาสนามกจะมการเวยนเทยนตามสถานทส าคญในวดเชนสถปเจดยโดยมความเชอวาสงเหลานเปนทบรรจพระบรมสารรกธาตบรรจพระธาตหรอเปนเสมอนตวแทนพระพทธเจาเชนการประกอบพธเวยนเทยนวนมาฆบชาวนวสาขบชาวนอาสาฬหบชาฉะนนชาวพทธสวนมากจงใหความส า คญตอสถานทตางๆ ทมความส าคญทางศาสนาทางความเชอของเขาจงไดมการสรางพระธาตเจดยและเจดยตางๆในสถานทมความส าคญๆเพอใหประชาชนทวๆ ไปไดกราบไหวบชาไดตงอยในคณงามความดและเกดความสามคคกลมเกลยวเปนนาหนงใจเดยวกนของชาวพทธเมอชาวพทธบชาดวยอามสแลวสงทส าคญยงกคอการปฏบตบชาเพราะจะท าใหพระศาสนาตงมนชาวพทธทปฏบตไดชอวาสกการะเคารพบชาพระพทธเจาอยางยงและการปฏบตบชากเปนการบชาทพระพทธเจาทรงสรรเสรญเปนการปฏบตทเกดเพราะแรงศรทธาเชนการสมาทานศล ๕ การรกษาอโบสถการเจรญภาวนาสงเหลานเปนการบชาทชาวพทธควรกระท าอยางแทจรงเพราะผลทเกดจากการปฏบตยอมมแกผปฏบตเองเปนประโยชนโดยตรงสงผลใหอยรวมกนในสงคมอยางมความสขไมมการเบยดเบยนกนและกนและเปนประโยชนในโลกหนาอกดวย

จากการศกษาในบทน ท าใหทราบความหมายของการบชาววฒนาการของการบชาและวธการบชาซงไดแกบคคลทควรบชาและสถานทควรบชาในพระพทธศาสนาพอสรปไดวาชาวพทธมความรความเขาใจเรองการบชา การไดบชาบคคลทควรบชาเชนบชาพระพทธเจาโดยตรงเปนการระลกถงพระพทธคณททรงมตอสตวโลกทงพระปญญาคณพระวสทธคณและพระมหากรณาคณและการบชาตอพระอรยสงฆสาวกเชอวาผลของการบชาจะท าใหเกดในสคต การไดบชาบคคลทควรบชาเชนมารดาบดาครอาจารยพระมหากษตรยเพราะทานเหลานเปนผมพระคณตอเราจดเปนนาบญของผบชาเปนการแสดงออกถงความกตญญกตเวทตอทานซงการบชากนและกนอยางนกลบกลายเปนสายสมพนธทกลมเกลยวทมตอกนของคนในสงคม ไดสบตออายพระพทธศาสนาเพราะเชอวาการไดสรางสถานทควรบชาการไดสกการะนบถอเคารพบชาการปฏบตธรรมเปนพทธบชาเปนการสบตออายพระศาสนาความส าคญของการบชานนกอใหเกดความเลอมใสโดยเฉพาะการบชาพระพทธเจาพระปจเจกพทธเจาพระอรหนตสาวกทานเปนผทควรบชาอยางยงเพราะเปนปชเนยยบคคลชนสงควรแกการบชาควรแกการท าบญดวยการมโอกาสไดบชาทานเหลานเปนมงคลแกชวตการบชานบเปนหลกการเพอความเจรญกาวหนาของชวตสงเสรมใหมชวตทดงามเจรญกาวหนาในอาชพการงานการบชาจงเปนแรงจงใจใหชาวพทธไดประพฤตปฏบตตามหลกค าสอนทางศาสนาเปนกาปฏบตบชาผลของการบชายอมเกดแกผบชาเองตามสมควรแกการปฏบตในทน

บทท ๓

พธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชน นครหลวงเวยงจนทน

๓.๑ ความหมายและความส าคญของหลกเมอง ศาลหลกเมอง คอสถานทศกดสทธอนเปนทตงของหลกเมอง ซงตามธรรมเนยมพธของศาสนาพราหมณวา กอนทจะสรางเมองจะตองท าพธยกเสาหลกเมองในทอนเปนชยภมส าคญ เพอเปนสรมงคลแกบานเมองทจะสรางขน ศาลหลกเมองในประเทศไทยสวนใหญท าจากไมมงคล เชน ชยพฤกษ ราชพฤกษ ในลกษณะเสา ปลายยอดเปนดอกบวตม หรอหนาเทวดา หรออาจเปนหลกหนโบราณ ใบเสมาโบราณ ทพบในพนทนนๆ ตวศาลสวนใหญเปนศาลาจตรมขทรงไทย มประตทงสดาน ยอดอาจเปนแบบปรางค แบบปราสาท แบบมณฑป หรอเปนศาลเจาแบบจน ตามศรทธาการกอสรางในพนทนน บางพนทอาจพบรวมกนทงเสาหลกเมอง และศาลเจาแบบจน ซงมกมองคประธานศาลเจาเปนเทวรปไมหรอศลา เรยกวา เจาพอหลกเมอง หรอเจาแมหลกเมอง สถานทตงสวนใหญอยในพนทชมชนเมองเกา อาจเปนตวจงหวด หนาศาลากลางจงหวด ในประเทศไทยจงหวดสวนใหญมศาลหลกเมอง บางอ าเภอกมศาลหลกเมอง ซงยงคงเรยกวา ศาลหลกเมองเน องจากบางอ าเภอกเปนเมองเกา กอนถกลดฐานะลงเปนอ าเภอในปจจบน ตามชมชนเลกๆ อนๆ กอาจมศาลประจ าชมชนเหมอนกน แตจะเรยกเปนศาลหรอเจาทประจ าหมบาน ชมชน๑ ในการสรางบานสรางเรอน ตองมการตอกเสาเขม ลงเสาหลกของบาน กอนทจะมการสรางบานใหแลวเสรจตอไป ส าหรบการสรางเมองกเปนเฉกเชนเดยวกนทตองมการสรางหลก ลงหลก ปกเสา ใหเปนสญลกษณวาจะมการกอรางตงบานเมอง ณ แหงหนต าบลน ซงถอวาไดวาการลง “หลกเมอง” นนเปนสงส าคญมากในการสรางเมองตาง ๆ เพอใหเปนสงทอยคกบเมองทสรางขนมา และเปนดงหลกชย หลกใจของประชาชนทอาศยอยในเมองนนๆ ต านาน “เสาหลกเมอง” หลกชยคบานคเมอง ดงตามพงศาวดารไดมการกลาวไวถงความเปนมาของการสรางเสาหลกเมองของชนชาตไทยวา ปรากฏใหเหนการจดสรางมาตงแตครงกรงสโขทย กรงศรอยธยา กรงธนบร มาจนถงกรงรตนโกสนทร

๑ วกพเดย สารนกรมเสร,ศาลหลกเมอง, https://th.wikipedia.org/wiki,สบคนเมอ 30/11/60

๖๔

ส าหรบประเพณการตงหลกเมองนน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพไดอธบายไววา “การสรางหลกเมอง” เปนประเพณพราหมณทมาแตอนเดย ประเทศไทยตงหลกเมองขนตามธรรมเนยมพราหมณ ทจะเกดหลกเมองนนคงเปนดวยประชาชน ประชมชนนนตางกน ทอยเปนหมบานกม หมบานหลายๆ หมบานรวมเปนต าบล ต าบลตงขนเปนอ าเภอ อ าเภอเดมเรยกวาเมอง เมองหลายๆ เมองรวมเปนเมองใหญ เมองใหญหลายๆ เมองเปนมหานคร คอ เมองพระมาหานคร การสรางหลกเมองตามประเพณโบราณทนยมสรางหลกเมองไว เปนมงขวญ เปนนมตมงคล ส าหรบใหรวาหลกบานหลกเมองมอยทไหน บานเมองนนยอมรมเยนเปนสข หลกเมองตองฝงไวในยานกลางเมอง หรอในท าเลทเปนชยภม ตามทศทางของเมอง และในสมยโบราณนนเมองเอกหรอเมองชนราชธาน ยอมมฝงหลกเมองไวเปนนมตมงคลส าหรบเมองทกเมอง จลภสสร พนมวน ณ อยธยา ประธานชมรมสยามทศน ผเชยวชาญดานประวตศาสตรไดพดถงการสรางเสาหลกเมองวา คนสมยกอนจะถอเรองขวญ ถอเรองของสงทจะเปนหลกทมนคง สงเกตไดวาจะท าการอะไรกตองปกหลก ปกฐาน ซงเมองกเชนเดยวกนเมอจะตงเมองกตองท าอะไรใหเปนสญลกษณเหมอนกนวาจะท าเครองหมายตรงน กจะปกหลกลงไป ซงการปกหลกกตองใชสงทเหนไดชด จะเอากอนหนวางกกระไรอย จงตองใชเปนเสา โดยนยมใชตนไมทมชอเปนมงคลเอามาท าเปนหลก อยางไมชยพฤษ ชอเปนมงคลดนาเกรงขาม สวนเรองทมความเชอกนวาเมอจะสรางเสาหลกเมองจะตองท าพธฝงอาถรรพ พธฝงเสาหลกเมอง ดวยการจบคน ๔ คนฝงลงไปในหลมทงเปน เพอใหวญญาณของคนเหลานนอยเฝาหลกเมอง เฝาประตเมอง เฝาปราสาท คอยคมครองบานเมอง ปองกนอรราชศตรและปดเปาโรคภยไขเจบมใหเกดแกคนในนคร ซงเรองเลานเปนเพยงเรองเลาสบตอกนมา ไมมบนทกในพงศาวดาร “ในความรสกของผมคดวาไมนาจะเปนไปได คงจะเปนเพยงเรองเลามาจากนทานทเลาสบตอกนมา เหมอนกบการโลชงชาทเลากนวาพราหมณตกลงมา กฝงไวตรงเสาชงชา ซงมนไมนาจะเปนไปได คอคนเราบางทมความเชอวา เวลาการท าอะไรสกอยางหนงกนาจะมเทพารกษ หรอวญญาณอยางหนง เพอดแล แตลองคดดวารชกาลท 1 ทานทรงเปนพทธมามะกะ การทจะประหารชวตคนทไมมความผด กไมใชกจทกษตรยผทรงธรรมทงหลายจะทรงกระท า ดงนนจงเหมอนเปนแคเรองเลาสบตอกนมาเทานน” จลภสสร ใหความเหนและถาจะใหกลาวถง “เสาหลกเมอง” ในประเทศไทยแลวนน ตองบอกวาไมวาจงหวดไหนลวนแลวแตมเสาหลกเมอง ศาลหลกเมองประจ าจงหวดดวยกนทงนน ซงเสาหลกเมองในหลายๆจงหวดนอกจากความศกดสทธแลวยงมศลปะและความเปนมาทนาสนใจไมนอยทเดยว๒ ซงหากจะกลาววา “หลกเมอง” เปนดงศนยรวมจตใจ และความเลอมใสศรทธาของคนแตละทองถน แตละททมความเคารพตอสงศกดสทธของบานของเมองกคงจะไมผดเพยน เพราะตราบใดท

๒ Travel,“ศาลหลกเมอง” ความศกดสทธในความแตกตาง,http://www.manager.co.th, สบคนเมอ

30/11/2560

๖๕

คนลาวและคนไทยยงยดมนถอมนในพระพทธศาสนา การกราบสกการะ “องคหลกเมอง” กเหมอนเปนการกราบไหวของมงคลอยางสง ทอยคกบบานเมองมาชานาน ความหมายและความส าคญของหลกเมอง ของเวยงจนทนเปนสงทยดเหนยวจตใจของประชาชนคนลาวทงประเทศ เพราะกจกรรมตางของประชาชนสวนมากของประเทศลาวนน ตองพงพาอาศยความเชอในเรองพระพทธศาสนา เรองสงศกดสทธตางๆ เชนผบานผเรอง ผตามตนไมใหญ กจะเปนสงทท าใหประชาชนคนลาวนนเกดความกลวในการทจะกระท าอะไรลงไปทไมด เพราะจะกลวสงสกสทธนนเหน จงพดไดวามความส าคญกบประชาชนคนลาวทงประเทศ๓ ความศรทธาในแมสเมอง เปนสงทมความหมายมากส าหรบเปนก าลงใจใหในการประกอบธรกจ เพราะแมสเมองเปนเสมอนสงทบลดาลความร ารวยใหกบกจการนนประสบความส าเรจ โดยในแตละปกจะน าพาลกนองไปประกอบพธกรรมเหมอนกบการใหค ามนสญญาแลวในรอบปทใหสญญาไวกจะกลบมาท าตาม เชนการบรจาคเงนทอง หรอการสรางบญกฐน บญผาปาของทางวด เพราะวาบรรพบรษนนน าพากนท าตามๆกนมาชานาน แลวเหนผลประสบความส าเรจทงกจการ ทงการบรหารลกนอง ท าใหชวตความครวนนดขนอยางเหนไดชด การมองอกดานนนไมใชวาเราเปนพวกทงมงายแตเปนเสมอนหลกการมสจจะในการตรงตอหลกเมอง กจะเปนการมสจจะตอลกคาท าใหเกดความนาเชอถอในการบรการจดการในทกๆดานของชวต๔

๓.๒ ประเพณการสรางหลกเมอง

คานยมใหการตงเสาหลกเมองนน มมานานตงแตครงโบราณกาลควบคประวตศาสตรชาตไทยซงจะเปนพธทจะตองกระท าในทกแหงทมการสรางเมองใหมขนมาเพอเปนศนยกลางยดเหนยวจตใจของผคนในพนทนน ๆ ใหเกดความมนใจในความมนคงของการเปนบานเปนเมองขนมา ดงนน เมอเราเดนทางไปเยอนเมองใดหรอจงหวดใด จะเหนวาแทบทกแหงจะตองมเสาหลกเมองเปนสถานทส าคญและเปนทสกการะขอพรของประชาชนในแตละแหงดวยความเคารพศรทธาเปนอยางยง แมขาราชการไมวาระดบใด หากเดนทางไปรบราชการในพนทนน ๆ สถานทแหงแรกทจะตองไปสกการะกคอ ศาลหลกเมองนนเอง๕

๓ สมภาษณ พระอาจารยล าเงน, เจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๑

พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๔ สมภาษณ แมจนไตร ค ามะวงษษา, นกธรกจคาสง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๖

พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๕ ดร. วศลย โฆษตานนท,เสาหลกเมองเพชรบรณ ศรทธาและคณคาทางประวตศาสตร ,

https://www.facebook.com/notes, สบคนเมอ 30/11/2560.

๖๖

เรองสบกนมาตงแตสมยกรงศรอยธยา มความเชอตามประเพณวา เมอมการสรางพระนครหรอสรางเมอง จะตองมเสาหลกเมอง โดยในพธนน จะมการฝงเสาหลกเมอง และเสามหาปราสาท โดยจะตองเอาคนทมชวตทงเปนลงฝงในหลม เพอใหเปนผเฝามหาปราสาทบานเมอง ปองกนอรราชศตร มใหมโรคภยเกดแกเจาฟามหากษตรยผครองนครบานเมอง ในการท าพธดงกลาว ตองเอาคนทชอ อน จน มน คง มาฝงลงหลมจงจะศกดสทธ เลากนวาการจะหาผทมาฝงลงหลมนน ผกระท าพธจะออกเดนไปตามยานตางๆ เรยกชอ อน จน มน คง ไปเรอยๆ ใครโชครายขานรบขนมากจะถกน าตวไปเลยงดอยางด อมหน าส าราญโดยไมบอกอนาคตลวงหนา พอถงวนก าหนดทจะกระท าการอนทารณน โดยการแหน าไปแลวผลกลงหลมเพอท าพธ เมอคนมาชมนมกนเขากตดเชอกปลอยใหเสาหรอซงหลน ลงมาบนศรษะผเคราะหรายผตกเปนเหยอของการถอโชคถอลางนน บแบนอยในหลม คนไทยเชอวาผเคราะหรายเหลานจะกลายสภาพเปนอารกษ คนสามญบางคนกกระท าการฆาตกรรมแกทาสของตนในท านองเดยวกนนเพอใชใหเปนผเฝาขมทรพยทตนฝงซอนไว โดยคนทถกฝงทงเปนเพอเปนผคอยรกษาเมอง จะตองมคณสมบตตามทโหรพราหมณก าหนด ไมใชนกโทษทตองโทษประหาร แตจะเปนคนทอยในวยตางๆ กนมตงแตคนมอาย จนถงเดกทงผหญง และผชาย ทกคนตองมฐานะดเปนทยกยองในกลมชน และตองเกดตามทโหรก าหนด ถาเปนชายตองไมมรอยสก ผหญงตองไมเจาะห เมอสงเสยล าลาญาตพนองแลวกจะถกน าตวไปลงหลม ญาตพนองกจะไดรบพระราชทานรางวล

เรองอน จน มน คงเปนเรองทเลาๆลอๆกนมาครบ ยงไมมหลกฐานเปนลายลกษณอกษร ในละครเจากรรมนายเวรด าเนนเรองในชวงรชสมยสมเดจพระนารายณ ซงเปนชวงทชาวตางประเทศเขามาตดตอคาขายจ านวนมาห และพบหลกฐานรวมสมยจ านวนมากทบนทกเหตการณในสมยนน แตไมมหลกฐานใดๆ ทระบวามการท าพธตอกเสาเขมในสมยสมเดจพระนารายณเลย จงคดวาในสมยสมเดจพระนารายณคงไมมพธนแลวแตสมยกอนหนานนมบนทกการท าพธตอกเสาเขมในไทย ปรากฎในเอกสารเรอง "Description ofthe Kingdom of Siam" ซงเขยนใน ค.ศ.๑๖๓๘ (พ.ศ.๒๑๘๑) ของเยเรเมยส ฟาน ฟลต (Jeremias Van Vliet) หวหนาสถานการคาของบรษทอนเดยตะวนออกของดตช (Vereenigde Oost-Indische Compagnie; VOC) ประจ ากรงศรอยทธยาในรชสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง พระราชบดาของสมเดจพระนารายณ ฟาน ฟลตใชชวตอยในกรงศรอยทธยา ๙ ป ไดบนทกประวตศาสตรชวงนนไวมากทงพระราชประวตสมเดจพระเจาปราสาททอง พระราชพงศาวดาร สภาพการเมองการปกครองและอนๆ อกมาก ซงฟาน ฟลตไดระบวาเคยมพธตอกเสาเขมเกดขนใน พ.ศ.๒๑๗๗ รชสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง "...พระเจาแผนดนทรงเหนชวตไพรฟาดอยคานก เพราะเมอจะทรงสรางพระราชวง หอคอย (นาจะเปนพระเจดยหรอพระปรางค - ศรสรรเพชญ) หรอพระต าหนกใดๆกตาม ภายใตเสาเขมทจะถกปกลงในพนดนจะจบสตรทก าลงตงครรภใสลงไป หากยงทองแกใกลจะคลอดกยงด ดวยเหตนจงน ามาสความโศกสลดในกรงศรอยทธยาอยบอยครงเมอมการซอมสรางพระราชวงหรอหอคอย เพราะบานทกหลงในสยามจะตงอยเหนอพนดน

๖๗

โดยมเสาไมหลกปกอย สตรจ านวนมากตองทนทกขตอความทรมานน แมวาเรองทบรรยายมานจะดไมนาเปนไปได แตการประหารเหลานกไดเคยท าจรงๆ ผคนทแสนจะงมงายเหลาน เชอวาเมอสตรเหลานตายไปแลวจะกลายเปนภตผปศาจ ทคอยพทกษเสาทตนถกโยนลงไปขางใตรวมไปถงตวอาคารทงหมดจากความโชคราย บอยครงพระเจาแผนดนจงทรงมกใหขาทาสไมกคนไปจบกมสตรทก าลงตงครรภอยางไมใสพระทย แตจะเวนไมจบกมสตรทอยในเรอนนอกจากหาใครไมเจอบนถนนแลว สตรเหลานถกน าตวมาเขาเฝาพระมเหส ซงจะทรงดแลพวกนางราวกบพวกนางจะมพระประสตกาลใหพระเจาแผนดนกวาได หลงจากนนไมกวน พวกนาง (ขออภยส าหรบค าพดหยาบคาย) จะถกโยนลงหลมโดยใหหงายทองขน แลวเสาเขมจะตอกบนครรภจนทะลไป ทวกรงศรอยทธยามแมน าไหลผานแปดสาย บรเวณทแมน าไหลผานเขาออกพระนครจะมการสรางประตทมเสาสงสองเสาสงประมาณแปดฟาทอม (๔๘ ฟต) และหนาหนงฟาทอม (๖ ฟต) เสานเชอมกนดานบนดวยเสาแนวขวางสองเสา ชองวางระหวางเสามการตกแตงประดบดวยไม เมอรวมประตไชย (ประตทางใตของกาะเมองอยธยา-ศรสรรเพชญ) หรอประตแหงหวใจ (เปนทางเขาพระราชวง) จะมประตพระนครทงหมด ๑๗ ประต เมอตนป ๑๖๓๔ พระเจาแผนดนองคปจจบนโปรดใหสรางประตใหมทงหมด ประตเหลานไมวาจะเปนประตวด วหาร บานเรอน หรอพระราชวง (ไมวาจะนาเกลยดหรอไมส าคญก) ถอเปนสถานทศกดสทธในสยาม พระองคจงมพระราชโองการใหโยนสตรทก าลงตงครรภสองคนลงไปใตเสาเขมแตละเสา ทงหมดตองใชสตร ๖๘ คนส าหรบ ๑๗ ประต เพอการณนสตรบางคนจงถกน าตวเขาพระราชวง แตเกดเหตการณขนในทงสองวนทผหญงหาคนถกจบมาไดคลอดบตรในเวลาเดยวกบทถกพาตวเขามาในพระราชวง นท าใหเกดความหดหขนในราชส านกและเชอกนวาเปนปาฏหารย ออกญาจกร (ผซงในปจจบนมต าแหนงเปนออกญาสโขทย และเปนผทมนใจในตนเองสง) กลาพอทจะกราบทลพระเจาแผนดนวา พระผเปนเจาสงสดในบรรดาเทพยดาแหงองคพระพทธเจาอยหวไมทรงโปรดใหโยนสตรลงหลมใตเสาเขม แตเพอทจะประนประนอมกบปศาจ (ซงชาวสยามเชอวาสงสถตอยในประตเหลาน) ออกญาจกรจงทลเสนอพระเจาแผนดนใหท าพธแคทประตไชยเทานน พระเจาอยหวทรงเหนชอบและมพระราชโองการใหเหลอสตรไวแคสนางเทานน สตรคนอนๆ (ทงคนทคลอดบตรไปแลวและยงไมคลอด) ถกจบโกนศรษะ แลวถกฟนสองแผลบนศรษะ ไดรบแจงวาเทพยดาทรงประทานชวตพวกนางไวในพระหตถพระเจาแผนดนและพวกนางสมควรตาย แตพระเจาแผนดนทรงไวซงพระเมตตากรณามากกวาเทพยดา พวกนางทกคนจงสามารถกลบบานได ยกเวนหญงอกสคนทไดกลาวไปแลวทถกโยนลงหลมใตเสาเขมประตไชย" สมยนนนาจะท าตามต าราพระราชพธฝงหลมพระนคร หรอทเรยกอกอยางหนงวา "ต าราพระราชพธนครฐาน" โดยกลาวแควา ใหเอาดนจากทศทง ๔ มาปนเทาผลมะตม สมมตวาเปนธาตดน น า ไฟ ลม มคนถอกอนดนคนละกอนยนปากหลมทง ๔ ทศ เมอท าพธมโหรผใหญถามถงกอนดนแตละกอนนนมคณสมบตประการใด ผทถอกอนดนกตอบไปตามล าดบคอ

๖๘

คนทถอธาตดนตอบวา "มพระคณจะทรงไวซงอายพระนครใหบรบรณดวยคามนคมเปนทประชมประชาชนพลพาหนะตงแตประถมตามเทาอวสาน"

คนทถอธาตน าตอบวา "มพระคณใหสมเดจบรมกษตรยแลเสนาอ ามาตยราษฎรทงหลายเจรญอายวรรณะสขะพละสรสวสดมงคลทงปวง"

คนทถอธาตไฟตอบวา "มพระคณใหโยธาทหารทงปวงแกลวกลา มตบะเดชะแกหมขาศก" คนทถอธาตลมตอบวา "มพระคณใหเจรญสมบตธนธญญาหารกสกรรมวาณชกรรมตางๆ" เมอกลาวตอบครบแลวกทงกอนดนนนลงในหลมแลวเชญแผนศลายนตลงในหลม และเชญ

หลกตงบนแผนศลานน อญเชญเทวดาเขาประจ ารกษาหลกพระนคร ๖ จากต านาน "อนทร จนทร มน คง อย ด" พธตอกเสาเขมในละคร "เจากรรมนายเวร" และ

การลงพนทท าการสมภาษณประชาชนคนเฒาคนแก พระสงฆในพนท รอบวดแมสเมอง จะเหนวาประวตการสรางหลกเมองเวยงจนทน หรอแมสเมองนน มประวตวาแมสเมองอทศชวตของตนเองลงในเสาหลกเมองเพอเปนการบชาและการสรางขวญและก าลงใจใหกบประชาชนคนลาวทงประเทศ ท าใหเกดความศกดสทธของพธกรรมมากขน เพราะจะเหนอกมมวามนษยเรารกชวตกนทกคน จงเชอในเพมเตมวาแมสเมองนนจะตองมเซนสอกอยางทยอมสละชวตของตนเองเพอประเทศชาต ประชาชนของประเทศจงเชอกนวาแมสเมองนนเปนเหมอนเทพเจาทคอยดแลเมองลาวตงแตนนเปนตนมา

๓.๓ คตและรปแบบในการสรางหลกเมอง การศกษาคตและความเชอทเปนรปแบบการสรางหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนประเทศลาว ผวจยไดลงพนทเพอศกษาต าราแตผลปรากฏวาไมมเพราะประเทศลาวไมไดบนทกเปนรปเลมเอาไวจงไดลงพนทสมภาษณผเชยวชาญเฉพาะดานประวตศาสตรของประเทศลาวเกยวกบพงศาวดารของประเทศเพอทจะเปนฐานขอมลในการเปนรปแบบการสรางเสาหลกเมอง การสรางเสาหลกเมองเปนความเชอวาประเพณการถอโชคลาภของอนารยะอนมอยในประเทศลาวทกครงเมอจะมการสรางประตเมองใหม ทานเจาเมองของเวยงจนทนในยคนน คอพระเจาไชยเชษฐาธราช แตไมทราบวาเปนองคทเทาไร ทานเองกเคยอานพบเหตการณคลาย ๆ นในพงศาวดารเมองลาวเหมอนกน ขาพเจาไมยนยนวาจะเปนความจรงดงทเลาลอกนนก เขาวากนดงน เมอสรางประตเมองใหมในก าแพงเมอง หรอแมเพยงซอมขนใหม ไมทราบวาเขาใชก าหนดกฎถอโชคถอลางขอไหนทวาตองฆาคนทบรสทธคอไมมความผดเสยสามคน การกระท าอนปาเถอนนนมดงน คอ หลงจากทพระเจาไชยเชษฐาธราชพระเจาแผนดนไดทรงปรกษากบขนนางผใหญเปนการลบแลว กสง

๖ "อนทร จนทร มน คง อย ด" พธตอกเสาเขมในละคร "เจากรรมนายเวร"https://pantip.com/ topic/31337718, สบคนเมอ 30/11/2560.

๖๙

ราชบรษคนหนงไปทประตเมองทจะด าเนนการซอมแซมนน นาน ๆ ครงราชบรษนนจะท าทตะโกนเรยกหาใครคนหนงนนขนมาดง ๆ เขาออกชอประตเมองนนซ าซากหลายครงหลายหนปรากฏอย เนอง ๆ วาประชาชนทผานไปมา เมอไดยนเสยงรองเรยกทางเบองหลงกมกจะเหลยวหนามาด ทนใดนนราชบรษกบพวกกจะเขารมลอมจบเอาคนทเหลยวหนามาดนนไปสามคน อนเปนทแนวาชะตาชวตของเขาถงฆาตแลว ไมมการปฏบตใด ๆ สญญาประการใด ๆ หรอการเสยสละใด ๆ ทจะชวยชวตเขาไวได เขาขดหลมใหญขนในชองประตเมองนน แลวผกเสาคานใหญชกขนไปเหนอหลมนนในระดบสงพอสมควร โยงไวดวยเสนเชอกสองเสนหวทายใหเสาหรอซงนนแขวนอยตามทาง นอนเหมอนอยางลกหบ (Presoir) ฉะนน ครงถงวนก าหนดทจะกระท าการอนอรณน กเลยงดผเคราะหรายใหอมหน าส าราญแลวแหแหนไปทหลมนน พระเจาไชยเชษฐาธราชพระเจาแผนดนและขาราชบรพารกจะเสดจและไปใหความเคารพดวย พระเจาแผนดนมรบสงใหบคคลทงสามนนเฝาประตเมองไวดวย และใหเรงแจงขาวใหรเกลอกวามอรราชศตรหรอผคดกบฏจะยกเขาโจมต เมอง ครนแลวเขากตดเชอกปลอยใหเสาหรอซงหลนลงมาบนศรษะผเคราะหราย ผตกเปนเหยอของการถอโชคลางนน บแบนอยในหลม คนลาวเชอวาผเคราะหราย ผตกเปนเหยอของการถอโชคลางนน จะกลายสภาพเปนอารกษจ าพวกทเรยกกนวา ผ (phi) ราษฎรสามญบางคนกกระท าการฆาตกรรมแกทาสของตนในท านองเดยวกนน เพอใชเปนผเฝาขมทรพยทตนฝงซอนไวจงเปนคตในการสรางเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนเปนตนมา แตการสรางเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนประเทศลาวนนหลงจากทขดหลมไดพอทจะฝงเสาหลงเมอง เจาเมองกจะปาวประกาศเพอหาผทจะเปนผดแลบานเมอง ในยคนนถาไมมใครกตองเปนทานเจาอาวาสเองทตองลงไปเผาเมอง แตการสรางเสาหลกเมองในครงนนไดมผทเสนอตวเพอเปนผเผาหลกเมองคอญาแมศรเมองทตอนนอมทองประมาณ ๓ เดอน ไดเดนลงไปในหลมหลกเมองเพอใหเกดความศกดสทธในพธกรรมในครงนน๗ คตและรปแบบในการสรางหลกเมองของนครหลวงเวยงจนทนประเทศลาวนนจงสามารถสรปไดวาเปนประเพณโบราณทมการปฏบตกนมาเมอมการสรางก าแพงเมองหรอตงเมองทตองการผทมาเปนผคอยดแลบานเมองนนใหเกดความรมเยนเปนสข รวมทงเปนการสรางขวญและก าลงใจใหกบประชาชนในการออกไปสรบในสงครามตางๆ

๓.๔ ประวตความเปนมาของญาแมศรเมอง วดสเมอง ซงถอเปนศาลหลกเมองลาว มเรองเลากนวาเมอสรางเสาหลกเมองตองหาคนอทศ

ชวตลงหลมฝงเสาหลกเมอง แตถาไมมใครอทศเจาอาวาสจะตองอทศชวตเอง แตไดมนางสเมองซงทอง ๓ เดอน ไดยอมอทศตนกระโดดลงไปอยกนหลมเสาหลกพรอมกบมาอกหนงตว ซงสามนางก

๗ สมภาษณ พระอาจารยบญเสรญ, เจาอธการวดแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท

๑๘ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๗๐

เสยชวตในสนามรบตอนนนเหมอนกนวดสเมองตงอยบนถนนเชษฐาธราช ทางทศตะวนออกของสถานทตฝรงเศส เปนวดแหงหนงในนครเวยงจนทนทมประชาชนลาวเดนทางไปสกการะบชาเปนจ านวนมากในแตละวน ภายในวดสเมองเปนทตงของเสาหลกเมองประจ านครเวยงจนทน วดสเมองสรางขนในป พ.ศ. 2106 (ค.ศ. 1563) โดยเหลาเสนาอ ามาตยของพระเจาไชยเชษฐาธราชไดลงความเหนใหสรางวดสเมอง ณ ทแหงน ตอมาถกกองทพสยามท าลายลงในป พ.ศ. 2371 (ค.ศ. 1828) และสรางวดสเมองขนมาใหมในป พ.ศ. 2458 (ค.ศ. 1915) ภายในวดสเมองมพระพทธรปประดษฐานอยมากมาย โดยเฉพาะพระพทธรปศกดสทธและเกาแก พระพทธรปองคนไดช ารดไปบางสวน ซงชาวลาวเชอกนวาพระพทธรปองคนศกดสทธเปนอยางมาก ดานหนาบรเวณตรงขามประตทางเขาวดสเมองมรานจ าหนายดอกไม ธป เทยน และรานจ าหนายผลไมใหบรการทางดานตะวนออกของวดสเมองมสวนสาธารณะ เลกๆ มพระบรมรปของเจามหาชวตศรสวางวงศ ต งอยบนแทนสงกลางสวนสาธารณะ พระหตถทรงถอสมดใบลานทจารกประมวลกฏหมายฉบบแรกของลาวไว พระบรมรปเจามหาชวตศรสวางวงศนเปนของขวญททางสหภาพโซเวยตมอบให มากอนการเปลยนแปลงการปกครอง หลงจากนนแผนปายโลหะจารกพระนามถกฝายคอมมวนสตรอทงออกไป ภายหลงฝายคอมมวนสตประสบชยชนะในป พ.ศ.2518 (ค.ศ. 1975)นกทองเทยวมกจะมานมสการเจาแมหลกเมอง หรอ เจาแมสเมอง ณ วดสเมอง ซงเปนวดทศกดสทธมคนลาว-ไทย และชาวตางประเทศไปสกการบชา กราบไหวเพอเปนสรมงคล ผมาเยอนมกจะเสยงทายดวงชะตา ตามต านานเลาตอ ๆ กนมา ขออะไร มกสมหวงดงปรารถนา ยกเวนขอเรองความรกคครองเทานนการนมสการเจาแมสเมองทวดสเมองทชาวลาวเคารพสกการะนบวาเปนวดทศกดสทธทสดในนครเวยงจนทน หากไดมาประเทศลาวตองมาสกการะเจาแมสเมอง ซงเปนพทธสถานเกาแกโบราณ ครงหนงในอดตเคยเปนทประดษฐานของ พระแกวมรกต และปจจบนไดสรางองคจ าลองไวใหสกการะแทนสวยงาม๘

๓.๕ พธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน

พธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน เปนพธบวงสรวงการบวงสรวงใหญกระท าปละครง คอในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๕ ประชาชนชาวลาวมความเชอวาการบวงสรวงเปนพธการบชาพระคณความดของทานทมคณงามความดตอสรรพสตวทง ๓ โลก ทไดยอมเสยสละชวตซงเปนสงทมคาสงสดแกประชาชนชาวลาว

พธกรรมการบาประชาชนชาวลาวเชอวาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมองมความศกดสทธทมผวเศษปกปกรกษาอย ในวนพระจะมการแตงขน ๕ ขน ๘ ค และขนหมาก

๘วดสเมอง, ต านานศาลหลกเมอง วดสเมอง เวยงจนทน, แผนพบของทางวด,นครหลวงเวยงจนทน : โรง

พมพจ าปา, ๒๕๕๕.

๗๑

เบง หรอเปนปราสาทผงเทยนแทตามโบราณประเพณของประชาชนคนลาว เพอทจะบอกกลาวแกสงศกดสทธ หรอเทวดาทดแลรกษาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองน ใหเกดผลส าเรจตามทตนปรารถนา โดยจะม “เฒาจ า” ผเปนสอกลางในการท าพธ ตามขนตอนพธกรรมโบราณทมการปฏบตกนมา

พธกรรมปงบา พธกรรมปงหรอแกบนนจะกระท าเมอไดสงทตนปรารถนาแลว สถานทจะตองเปนบรเวณลานของเสาหลกเมองและญาแมศรเมองเทานน บคคลทเกยวของในการประกอบพธกรรม คอ ๑. ผน าในการท าพธคอพอพราหมณ หรอขะจ า ๒. ตวผบาหรอบนบาน ตองเขามารวมพธโดยใชค าบอกกลาวของตนวาไดมาท าพธปงแลว ตามทตนเองไดพดไว เหมอนกบการรกษาสญญาทใหไวกบญาแมศรเมอง

พธกรรมสรงน าเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองการสรงน าจะท าขนในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๓ โดยใชน าจากบอน าศกด ๙ แหง ในประเทศลาวเทานน

พธ เวยนเทยนนจะท า ในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๓ เพราะวาวนน เปนวนส าคญทางพระพทธศาสนา เพอเปนการระลกถงคณของพระรตนตรยในวนส าคญโดยใชเทยนแททท าจากขผง และธป กบดอกไมเปนเครองสกการบชา หรอจะเปนปราสาทผง ถอไวในมอแลวเดนเวยน ๓ รอบ ประชาชนคนลาวทมารวมพธจะพรอมใจกนน าดอกไม ธป เทยน เพอมาเวยนเทยนในบรเวณลานรอบพระอโบสถ ทภายในมความศรทธา เพราะเชอวาเปนการไดเขาเฝาพระพทธองคอยางใกลชดและไดบญกศลมาก

พธกรรมปฏบตธรรมเพอถวายเปนพทธบชาใหกบองคญาแมศรเมองน จะเรมตงแตการประชาสมพนธเชญชวนพทธศาสนกทสนจะเขาอบรมการปฏบตในการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง ตลอด ๓ วน ๓ คน

พธเปลยนผาหม และเปลยนชดญาแมศรเมอง มความเชอวาการไดเปลยนผาหมใหกบเสาหลกเมอง และเปลยนชดใหกบญาแมศรเมอง กเหมอนไดถวายผาไตรจวรแดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวย จะประกอบพธเวลา ๑๔.๐๐ น. มการจดขบวนแหผาสเหลองผนยาวเพอหมเสาหลกเมอง และชดในเปนการถวายใหกบญาแมศรเมอง๙

การเตรยมงานพธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทนนนเรมจากการประชมกนของทางวดและผน าชมชนเรมตงแตนายบานทเปนตนเรองเพอหาความพรอมของชมชนวามอะไรบางทตองการในการประกอบพธกรรมการบชาญาแมศรเมอง เมอทราบวาตองการอะไรทางวดและนายบานของชมชนนนกจะจดท าขนปายเพอเปนการประกาศใหประชาชนนนรวมมาท าบญในวนทก าหนด กจกรรมภายในวดกอนทจะมงานจะเปนการเตรยมเทยนขผงแทเปน

๙ สมภาษณ พระอาจารยล าเงน, เจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๗๒

จ านวนมากเพอใชในการประกอบพธท าเปนดอกดาวเรองทท าจากเทยนบางเพอทจะไดท าเปนปราสาทผงในการบวงสรวงญาแมศรเมอง รวมทงการเตรยมสถานทในการใหประชาชนชาวลาวเขามาเพอท าการบวชชพราหมณกจะมการตรงดายสายศลเตมบรเวณวด ซงกจกรรมดงกลาวจะเปนการทประชาชนทมเวลาวางมาชวยกนท าเพอใหพธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทนเปนไปดวยความราบรน เมอถงวนทประกอบพธกรรมจะท ากนอย ๓ วน ๓ คน เรมตนจากการอญเชญญาแมศรเมองมาประทบทเตรยมไวกอนแลวอญเชญเทพเจาเทวดาองคอนๆตามความเชอแบบโบราณ แลวท าการบวงสรวงดวยเหลาไหใหญ ไกตมจ านวนหนง ผลไม๑๙ อยาง เพอทจะใหญาแมศรเมองรวมทงเทพเจาเทวดาไดเกดความพอใจในการทประชาชนชาวลาวนนไดสรางขนมาถวายดวยความสามคค เมอพธกรรมการบวงสรวงใหญเสรจกจะเปนการประกอบพธทางพระพทธศาสนาคอการพาประชาชนบวชชพราหมณเปนเวลา ๓ วน ๓ คน และวนทสามกจะประกอบพธกรรมการบชาญาแมศรเมอง เพราะความเชอทวาการปฏบตธรรมบวชชพราหมณนนเปนการท าใหคนทมบาปนนเปนคนขาวสะอาดเพราะวาญาแมศรเมองนนชอบชวยเหลอผทมศล ในอกประเดนความเชอหนงคอการบวชชพราหมณนนเปนการบวชเพอญาแมศรเมอง เปรยบเสมอนเปนการเพมพลงอ านาจใหกบญาแมศรเมองนนใหมพลงอ านาจมากขนเพอทจะไดปกปกปกปองบานเมองใหเกดความรมเยนเปนสขของประชาชนชาวลาวทงประเทศ ในพธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทนระดบผน าประเทศในดานทส าคญในการบรหารประเทศจะตองมาประกอบพธกรรมการสาบานตนในทนดวยวาจะพฒนาประเทศชาตใหเกดความผาสขของประชาชนคนลาวทงประเทศ ซงกจกรรมนเปนการปฏบตกนมาตงแตสมยโบราณมาจนถงปจจบนเพอทจะสรางความนาเชอถอใหกบประชาชนในการบรหารประเทศ๑๐

จะเหนไดวาพธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทนนนเปนพธกรรมทรวมเอาจตใจของประชาชนทกๆระดบในการมาประกอบพธกรรมเพอทจะสรางความสามคคทกระดบตงแตประชาชนทมาบรจาคสงของก าลงและแรงกาย รวมทงการบวชเพอญาแมศรเมอง และกจกรรมสาบานตนของผน าประเทศทมการจดตอหนาเสาหลกเมองหรอหนาญาแมศรเมองกเปนสงหนงในการสรางความเชอมนใหกบประชาชนในการบรหารจดการประเทศใหเกดการพฒนาและเกดความรมเยนเปนสข

๑๐ สมภาษณ พระอาจารยทองค า พรหมฮกษา, ประธานองคการพระพทธศาสนาสมพนธลาวเมอง

ศรสชตนาต นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

บทท ๔

คณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน

วเคราะหคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนคร

หลวงเวยงจนทนคตความเชอและการปฏบตตนในดานอามสบชาญาแมศรเมอง มคณคาดานจรยธรรมตอการด ารงชวตของประชาชนนครหลวงเวยงจนทนเปนอยางมากท าใหชาวชมชนไดรบประโยชนสงผลสะทอนผานพธกรรมและมผลตอการเกดความเชอตอองคญาแมศรเมองขน ดงรายละเอยดตอไปน

๔.๑ การปฏบตตน คตความเชอประเพณการท าบญเกยวกบญาแมศรเมอง การสรางเสาหลกเมองญาแมศรเมอง มจดประสงคเพอเปนหลกยดเพอใหเกดความมนคงเปน

อนหนงอนเดยวกนของของประชาชนคนลาวทงประเทศกบพระพทธศาสนาในการสรางเสาหลกเมองและวดศรเมองอนเปนตวแทนของพระพทธเจานนแมจะมลกษณะแตกตางกนไปตามลกษณะของพทธศลปของแตละประเทศแตละยคแตละสมยแตทกคนกเขาใจรวมกนวานคอพระพทธเจาผสมควรแกการกราบไหวและเปนองคเดยวกนและถงแมวาพระพทธศาสนาจะเกดการแตกแยกออกเปนกลมเปนนกายตางๆแตกยงมหลกยดอนเปนแกนแทของพระพทธศาสนาอยตามลกษณะการถายทอดลกษณะของมหาบรษและพยายามทจะถายทอดลกษณะของสภาวธรรมภายในอนแสดงถงความเปนพทธะอนเปนนามธรรมสความเปนรปธรรมเปนการรกษาซงศรทธาทมตอพระพทธศาสนาพระพทธองคเปนศนยรวมแหงความศรทธาเปนเครองยดเหนยวจตใจเมอพระพทธองคทรงลวงลบไปแลวหลกฐานทางพระพทธศาสนายอมสนคลอนจานวนพทธศาสนกชนทมพทธจรตยอมลดนอยลงไปในขณะทฝายมศรทธาจรตมจ านวนมากขนตามล าดบจ าเปนจะตองมสงทจบตองไดมองเหนดวยตาเนอเพอประกอบศรทธาเอาไววดศรเมองทม เสาหลกเมองญาแมศรเมอง จงกลายเปนสงจ าเปนทจะตองมในพระพทธศาสนาของประเทศลาว เปนการสงเสรมความเชอมนวาพระพทธเจามตวตนจรงๆมพทธประวตมหลกฐานทางประวตศาสตรศาสนสถานศาสนวตถทสามารถพสจนไดท าใหเกดความเชอมนในพระพทธศาสนาดงนน การสรางหลกเมอง และสรางวดศรเมองจงมคณคาทตองสานตอไปเพอการรกษาความมนคงในพระพทธศาสนาสบไป

เสาหลกเมอง เปนสถานททคนพบหลกฐานทางประวตศาสตรโบราณคด ทแสดงวาบรเวณแหงนเคยเปนศนยกลางความเจรญรงเรองของนครใหญ เมองโบราณในอดตอกทงไดขดพบสถปบรรจ

๗๔

สงทเปนเครองเตอนใจ และไดก าหนดจดงานนมสการพธกรรมการบชาญาแมศรเมอง ในวนขน ๑๕ คา เดอน ๓ เปนประจ าทกป เพอสงเสรมกจกรรม เนองในวนมาฆบชา วนส าคญทางพทธศาสนาอนเปนการสบทอดวถปฏบตอนดงามของชาวพทธใหคงอยสบไป อกทงยงเปนคณคาทางดานความเชอ หลกธรรม จตใจ และวตถ

ความเปนมาของความส าคญของเสาหลกเมองของนครหลวงเวยงจนทน หรอวดญาแมศรเมองเทาทจ าความไดกไดเขารวมการบชาเปนประจ าทกๆป และไดบรจาคเงนทองเพอเปนสวนหนงในการสรางวดใหมความเจรญทางพระพทธศาสนาเพอเชอวาการทเราใหเงนทองในการสรางวดทญาแมศรเมองสละชวตของตนเองเพอปกปองบานเมองหรอจะปกปองประเทศใหเกดความรมเยนเปนสข ตวเองกจะไดรบแตเรองด เพราะเชอวาตนเองเปนชาวพทธทนบถอพระพทธเจาเหมอนญาแมศรเมอง จงเชอมนวาการบชาญาแมศรเมองใหผลในทางทด๑

หลกความเชอทางจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา หลกความเชอของพระพทธศาสนามความส าคญอยางยงตอความคดทางดานการพฒนาดาน

จตใจเพราะพระพทธศาสนาเนนถงธรรมะทสามารถน ามาประยกตกบการพฒนาสงคมและวฒนธรรมไดเปนอยางด เชนพระพทธศาสนาสอนใหคนมความเสยสละชวยเหลอตอสวนรวม มจตใจเปนธรรมท าใหบคคลรจกตนเอง รจกสงคม และท าประโยชนตอสงคม

ค ากลาวทวา คนมจตเปนนาย กายเปนบาว ความคดจตใจเปนตวควบคมหรอก าหนด พฤตกรรมทางกายการพฒนาบคคลจงตองเรมพฒนาทจตใจ ใหเปนผมความรความเขาใจ มความคดเหนทถกตองเมอมความคดเหนถกตองแลวกจะทาอะไรถกตองไปดวย เครองมอในการพฒนาจตใจไมมอะไรดไปกวาธรรมะในพระพทธศาสนา ไดแกศล สมาธ ปญญา การสรางจตสานกดานคณงามความด ไดแก การมคณธรรมทางจตใจ ปราศจากอบายมข สามารถพงตนเองได มสขภาพจตดไมมวสมในการพนนทกประเภท ไมมวเมาในกามตณหาอนเปนเหตใหทะเลาะเบาะแวงในครอบครว อาจเปนสาเหตใหเกดความแตกแยกในครอบครวสงทจะเปนเครองชวดภาวะการพฒนาจตใจนอกจากวตถทเปนผลทเกดจากการรวมมอรวมใจในการสรางสรรคสงคมแลว พระสงฆมสวนชวยในการพฒนาทางดานพฤตกรรมของบคคลในสงคม เชนการอบรมสงสอนเพอชใหเหนถงโทษของการเลนการพนน การละอายตอบาป การปฏบตกจกรรมตามขนบธรรมเนยมประเพณตามแนวทางของศาสนาและความเชอในทางทถกตองได

หลกเมองเวยงจนทน ญาแมศรเมองเปนศนยรวมจตใจของประชาชนนครหลวงเวยงจนทนอยางแนนแฟน เพราะเชอวาพทธานภาพของญาแมศรเมอง ทยอมสละชวตตนเองพรอมลกในทองเพอรกษาไวซงบานเมองทเปนพระพทธศาสนา

๑ สมภาษณ ลงค าตน จนทะละวงษ, เฒาจ าประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๗๕

(๑) การไดบชาญาแมศรเมอง ดวยดอกไม ธปเทยนของหอมดวยจตเลอมใสศรทธา สวนมากจะเปนปราสาทผงและเทยนผงแท แลวยอมท าใหเปนสขตลอดกาล

(๒) มเทวดาทอยในเสาหลกเมองจะมาปกปกษาใหรอดพนจากภยอนตรายทงปวงถาใครลบลหรอไมไมมความศรทธาตอญาแมศรเมอง กจะไมประสบความส าเรจในชวต ไดรบแตความโชคราย ไมไดรบความคมครองจากสงศกดสทธทอยในเสาหลกเมองญาแมศรเมอง

(๓) การสรางหลกเมองเพอใหคนยอมสละชวตเพอความศกดสทธ ถอวาเปนการไดบชาอกแบบทมความสมพนธกบพระพทธศาสนาเพราะไดกลายเปนพระอโบสถในการประกอบกจกรรมทางพระพทธศาสนา ถอวาสถานทนนเปนทเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา และใหสบตออายพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองสบตอไป

ความเชอ เปนการยอมรบอนเกดอยในจตส านกของมนษยตอพลงอ านาจเหนอธรรมชาตทเปนผลดหรอผลรายตอมนษยหรอสงคม แมวาพลงอ านาจเหนอธรรมชาตเหลานไมสามารถจะพสจนไดวาเปนความจรง แตมนษยในสงคมหนงยอมรบและใหความย าเกรง๒

การยอมรบหรอการยดมนนอาจมหลกฐานทจะพสจนไดหรอไมมหลกฐานทจะพสจนสงนนใหเหนจรงกได ญาแมศรเมองจงเปนเสมอนอ านาจทมบทบาทส าคญในการผกรวมความเชอของประชาชนคนลาวทงประเทศเพอเปนหนงในการสรางความสามคคในการประกอบกจกรรมตางๆทางพระพทธศาสนา

ความเชอทมตอญาแมศรเมองจากการสมภาษณกลมเปาหมาย ดงน ประชาชนในนครหลวงเวยงจนทน มความเชอเกยวกบอานภาพของญาแมศรเมอง เชอใน

อ านาจสงศกดสทธ รวมถงการเคารพกราบไหวเพอตองการใหสงศกดสทธทมอยในองคหลกเมอง คมครองรกษาตนใหแคลวคลาดปลอดภยจากอนตรายทงหลาย ดงนน สงศกดสทธทเกดขนจากหลกเมอง อาจเกดจากสาเหตหลกๆ คอ

(๑) พทธานภาพ คอ ความเชอมนในพระพทธคณ ททรงบรสทธปราศจากกเลสสาสวะทงปวง และทรงประกอบดวยพระคณ ๓ ประการ คอ พระบรสทธคณ พระมหากรณาธคณ และพระปญญาธคณ

(๒) ธรรมานภาพ คอ พลงอานภาพของพระธรรม ค าสงสอนของพระพทธเจาทมปรากฏอยตามบทสวดมนตตางๆ

(๓) สงฆานภาพ คอ อานภาพแหงพระอรยสงฆ และพระสงฆทปฏบตดปฏบตชอบทงหลายและมการแผเมตตาจตมาสสรรพสตวทงหลาย

๒ ธวชปณโณทก, ”วฒนธรรมพนบานคตความเชอ” ในวฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๘), หนา ๓๕๐-๓๕๑.

๗๖

(๔) ปญญานภาพ คอ อานภาพของการท าบญกศล คณงามความด รวมถงการกระท าทใหผลในทางทดของบคคลตางๆ

(๕) เทวานภาพ คอ อานภาพแหงเทวดาทชาวพทธมความเชอวาจะตองไดรบการปกปกรกษาจากเทวดาอยเสมอหากบคคลนนเปนผกระท าแตสงทด มศลธรรม

สาเหตทง ๕ ประการน “เปนสงทประชาชนเชอวาจะไดรบการปกปกรกษาจากสงศกดสทธแหงหลกเมอง และญาแมศรเมอง ซงไดบรรจแตสงดๆตามแบบแผนของพระพทธเจา พระอรหนตไวในวดศรเมองแหงน จงท าใหญาแมศรเมองไดรบความเชอเชนนนดวยเชนกน”๓

อภนหารของญาแมศรเมองความเชอของประชาชนในนครหลวงเวยงจนทน นนไมไดเกดจากสญชาตญาณหากเกดแตประสบการณความคดและสตปญญาของบคคลนนๆ อนเปนสงแสดงขนพนฐานวาคนตางจากสตวความเชอทเปนศาสตรคนสวนมากจะยอมรบไดอยางสนทใจโดยไมมขอกงขาเชนหลกธรรมของศาสดาในศาสนาตางๆ รวมทงขอเทจจรงทางวชาการในศาสตรทงปวงแตความเชอทเกดจากความเลอมใสถอเปนสงเฉพาะตวยากทจะใหคนอนซงไมไดประสบดวยตนเองเช อตามหรอยอมรบไดดไมดอาจถกต าหนวาโงหรองมงายแลวพาลทะเลาะววาทขดใจกนไปในทสดจงมผมองโลกในแงดและเหนใจทงสองฝายรอมชอมปญหาทเกดขนใหอยในทางสายกลางวา“ไมเชอกอยาลบหล เรองอภนหารของญาแมศรเมองกอยในประเดนหลงเพราะเปนเรองทเกดขนกบปจเจกบคคลผทประสบมาตางเชอดวยความสนทใจจงทตองใชวจารณญาณตดสนวาควรเชอไดหรอไมเพยงใดเพอจะเชดชสงทชาวนครหลวงเวยงจนทน มความภมใจและเคารพนบถอดวยศรทธาใหสงยงขนไดโดยไมมขดจ ากดสงนนคอญาแมศรเมองซงอยในเสาหลกเมองของประเทศลาว”๔

ประชาชนคนลาวยงมความเชอวา “พญานาคไดสงบรวารเปนงใหมาเปนผเฝาญาแมศรเมอง เพราะมหลายเหตการณทเปนทนาเหลอเชอทท าใหชาวบานทมประสบการณแปลกใจ หรอนาอศจรรยใจอยางยง๕

ประชาชนในนครหลวงเวยงจนทน ยงมความเชอวาเสาหลกเมอง มเทวดาปกปกรกษาอย ในอกมมกเชอวาญาแมศรเมองเมอตายไปกไปเปนเทวดาแลวกกลบลงมาเพอใหพรกบผทมความศรทธาในตวทาน และยงคอยปกปองบานเมองประเทศลาวใหเกดแตสงๆทงตอประชาชนทท าด รวมทงประเทศ ในอดตจนถงปจจบนประชาชนคนลาวไดอาศยพลงความเชอเปนตวขบเคลอน เพราะ

๓ สมภาษณ ลงจารไม วลยพร, เฒาจ าประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๙

พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๔ สมภาษณ แมออกธง ศรวงษชย, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท

๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๕ สมภาษณ แมออกจนทน ธรรมวงษ, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว ,

วนท ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๗๗

ประชาชนชาวลาวสวนมากเชอในอ านาจเหนอธรรมชาตของญาแมศรเมอง เชอในสงศกดสทธ เชอในอทธฤทธของผวเศษ เชอในการประกอบพธกรรมทกระท าขนเพอเปนการเอาใจเทวดา เอาใจญาแมศรเมอง มการออนวอน บวงสรวง บชาสงทตนเคารพกราบไหว พธกรรมทจดขนเพอใหอ านาจพทธคณชวยเหลอในสงทตนปรารถนา การทไดประกอบพธบวงสรวงกราบไหวเสาหลกเมองน กเพอเปนการขอใหเทวดา สงศกดสทธ ญาแมศรเมองทเฝารกษาดแลเสาหลกเมองไดรบรรบทราบถงปญหาของตนเองและจะไดชวยเหลอตน ชาวบานเชอวาเสาหลกเมองเปนของดทมความศกดสทธทมผวเศษปกปกรกษาอย”๖

ความเชอดงเดมของประชาชนชาวลาวมความเชอทผสมผสานระหวางพทธศาสนา และผ สาง เทวดา เพราะวดในสมยกอนเปรยบเสมอนตวแทนของพทธศาสนา คอ “ชาวบานเชอวามพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาบรรจอยภายใน แตพธกรรมทแสดงออกถงความเคารพตอเสาหลกเมองของประเทศลาวไมใชพทธแทเสยทงหมด ดงนน จงเปนความเชอทเปนแบบผสมผสานระหวางพทธพราหมณ ผ รวมทงเทวดาและพญานาคดวย”เพอตอบสนองความตองการของประชาชนคนลาวทมความหลากหลายแตไมไดเกดความขดแยงกนแตกลบสรางความสามคคใหเกดขนในการประกอบพธกรรมการบชาญาแมศรเมอง ทเปนศนยรวมจตใจของประชาชนคนลาวทงประเทศ ไมเฉพาะในนครหลวงเวยงจนทน ใหเปนหนงเดยว๗

อกความเชอดงเดมของประชาชนคนลาว ไดสบทอดมาจากบรรพบรษกอนทจะมการสรางเสาหลกเมอง จากทไดรบทราบจากบรรพบรษของตนเองเลาขานกนนานมา คอมความเชอเรอง ผ เทวดา ทปกปกรกษาประเทศทรวมหลายหมบาน เชอในเรองของบอน าศกดสทธ หรอสายน าศกดสทธคอแมน าโขงทมพญานาคปกปกรกษา ใหเกดบรวารมากมาย ชาวบานมกเรยกผและเทวดาวา สงศกดสทธ ทสามารถดลบนดาลสงตางๆในทางทด ตามทชาวบานตองการได๘

ความเชอของประชาชนคนลาว “เชอในเรองของบาป บญ คณโทษ เชอวาเมอมการท าความดถวายญาแมศรเมอง หรอสงทตนเองศรทธาแลวจะไดรบสงดๆ ตอบแทนกลบมา เชน เมอถงวนพระ ชาวบานกจะใสชดขาวมารกษาศลอโบสถเพอถวายองคญาแมศรเมอง เพราะเชอวาการท าเชนนจะได

๖ สมภาษณ แมออกนาง ค าธระวน, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท

๑๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๗ สมภาษณ แมออกค าซาว นามทาว, โยมประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท

๒๐ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๘ สมภาษณ แมสายพน ไชยวงษ, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว,

วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๗๘

กศลมาก และญาแมศรเมองจะบนดาลสงทดๆ ใหกลบคนมา”เพอเชอวาญาแมศรเมองชอบคนทมศลธรรมในการด าเนนชวต ในการประกอบอาชพตางๆ๙

ความเชอของประชาชนคนลาวทเกยวเนองกบญาแมศรเมอง นบไดวามความเกยวของกนในทกๆ ดาน ดงน

ความเชอในญาแมศรเมองในเรองของการเกดนน คอ “เมอคสามภรรยาแตงงานกนแลวไมมบตร กจะไปตงจตอธษฐานขอบตรกบญาแมศรเมอง วธการขอบตรกจะน าขน ๕ ไปถวาย แลวกลาวค าบชาญาแมศรเมอง จากนนกขอบตรหรอธดากบญาแมศรเมอง กปรากฏวาไดบตรตามทตองการ กจะตองน าสงทตนไดบนบานเอาไวไปถวายญาแมศรเมอง และบตรทเกดมาจะตหรอดาวาแรงๆ ไมได ถาดดาดวยค าหยาบหรอตแรงๆ เดกกจะไมสบายเปนไขไมหาย ตองไปขอขมากบญาแมศรเมอง แลวเดกจงหายจากการเปนไข ประชาชนคนลาวจงเชอวาเดกเกดจากการไปขอจากญาแมศรเมองเปนบตรทเทวดาประทานให จะดดาดวยค าทหยาบคายหรอตแรงๆ ไมได”๑๐

เมอเกดอาการเจบปวยไมสบายโดยไมทราบสาเหต “ไมวาจะเกดกบ เดก คนวยท างาน หรอคนเฒาคนแกกตาม หรอแมแตกบสตวเลยง เมอไมทราบถงสาเหตของอาการ และหมอรกษากไมหาย พอจ าทประจ าอยวดเพอเปนเสมอนสอกลางระหวาง มนษยกบญาแมศรเมอง กจะพาชาวบานไปท าประกอบพธขอขมาตอองคญาแมศรเมอง และการสวดมนตถวายองคญาแมศรเมองใหชวยดลบนดาลใหหายจากอาการเจบปวย แลวปรากฏวาอาการเจบปวยทไมทราบสาเหตหายไปโดยเรวพลน ชาวบานกจะน าผาหม หรอเครองบวงสรวงมาถวายองคญาแมศรเมองเพอแสดงความเคารพและตอบแทนทประทานใหหายจากอาการเจบปวย”ในประเดนนจะมอยเปนประจ าเพราะประชาชนคนลาวสวนมากกมประสบการณในแบบนมาตงแตบรรพบรษ ในเรองของการทรงเจา บชาผ เพอการรกษาอาการตางๆในกรณทไปหาหมอมาหลายทแลวกไมหายและหาค าตอบไมไดวาตนเองเปนอะไร การมารบบรการจากญาแมศรเมองจงเปนทางออกหนงในการสรางทางเลอกใหกบประชาชนชาวลาวมาชานาน๑๑

ประชาชนชาวลาวในแขวงเมองตางๆทอยหางไกลจากนครหลวงเวยงจนทน “เมอจะมการสอบเขาท างานหรอตองการเลอนต าแหนง หรอแมแตไมใหไดรบสมคเปนทหาร กจะมาขอกบองคพระธาตใหชวย แลวปรากฏวาไดตามทปรารถนา กจะน าเครองบวงสรวง มาท าการถวายองคญาแมศร

๙สมภาษณ แมออกพมสอน จตวงษ, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว,

วนท ๒๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๑๐ สมภาษณ นางมาลยทอง วงษรชหม, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศ

ลาว, วนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๑๑ สมภาษณ นางคอนสวรรค ดวงสมบรณ, ปราชนประจ านครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน

ประเทศลาว, วนท ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๗๙

เมอง แตถาไดสมความปรารถนาแลวไมน าเครองบวงสรวงมาถวาย จะเจบไขไดปวยโดยไมทราบสาเหต จนกวาจะน าเครองบวงสรวงมาถวายอาการเจบปวยจงหายไป”๑๒

การสาบานตนเพอแสดงความบรสทธ “หรอแมแตของหาย คนหาย หรอสตวเลยงถกขโมย ในการแสดงความบรสทธในกรณทบคคลถกใสความ หรอไดกระท าความผดสงใดสงหนงกน าไปสาบานตอหนาองคญาแมศรเมองถากระท าความผดจรงทองกจะโตโดยไมมสาเหตและจะมอนเปนไปตามทไดสาบาน ในกรณทสงของตางๆ ไดหายไปจากการถกขโมยกจะไปขอใหองคญาแมศรเมองชวยใหจบขโมย ไดของทหายไปกลบคนมา เมอไดสงของหรอจบขโมยไดแลว จะตองน าเครองบวงสรวงมาถวายองคญาแมศรเมอง”๑๓

จากการสมภาษณเรองความเชอของประชาชนชาวลาวทมตอญาแมศรเมอง ผวจยสรปไดวา ประชาชนคนลาวทงในนครหลวงเวยงจนทน และในแขวงตางๆของประเทศลาว เชอในพทธานภาพ ญาแมศรเมองทบรรจอยภายในเสาหลกเมองของประเทศลาว ประชาชนคนลาวจงพยายามปฏบตตนใหบรสทธทางกาย วาจา และใจ เพอบชาความดงามของพระพทธเจา และญาแมศรเมอง กระท าการสกการบชาญาแมศรเมอง ดวยพธกรรมตางๆ เชน พธบวงสรวง พธกรรมบา พธกรรมปงบา พธกรรมขอขมา พธสรงน าพระธาต พธเวยนเทยน พธปฏบตธรรมและพธเปลยนผาหมใหเสาหลกเมอง รวมทงชดของญาแมศรเมอง เปนตน โดยมความเชอวาเมอกระท าเชนนแลวจะไดรบความคมครองจากองคญาแมศรเมอง ซงเชอกนวาเปนเหมอนเทวดาหรอเทพเจาในทวโลก ใหอยเยนเปนสข แตจากความเชอน กอใหเกดเปนงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมองของประเทศลาว ญาแมศรเมองใน วนขน ๑๕ คา เดอน ๓ ของทกป

จะเหนไดวา พธกรรมทประชาชนคนลาวไดประพฤตปฏบตตอองคญาแมศรเมอง นบวาเปนสงทมคณคาทางดานความเชอ สรางความเชอมนในสงทตนเคารพนบถอ น ามาซงความสมครสมานสามคคของคนในชมชนเปนอยางดยง ฉะนน เมอชาวบานและชมชนยงคงยดมนในการประกอบพธกรรมตามจารตประเพณบนพนฐานของวฒนธรรมอนดงาม ประเพณและพธกรรมอนดงามจะยงคงอยคกบประเทศลาวไปอกนาน

ดานหลกธรรม พธกรรมทางพระพทธศาสนาในทกขนตอนเปนการถายทอดปรชญาความเชอลงไปใน

พธกรรมเพอเปนแนวทางทจะไดถายทอดพระธรรมค าสอนของพระพทธเจา ศาสนพธตางๆ พธกรรม

๑๒ สมภาษณ ลงค าตน จนทะละวงษ, เฒาจ าประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท

๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๑๓ สมภาษณ แมออกจนทน ธรรมวงษ, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว,

วนท ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๐

จงเกดขนหลงจากทมศาสนาแลวเปนการสรางโอกาสในการแสดงธรรมของพทธองคผานกจกรรมตางๆทมคนหมมากมารวมกนประกอบกจกรรมอยางเดยวกนเหตทมพธกรรมนนเพราะเนองมาจากหวใจของพทธศาสนาคอการท าความดละเวนความชวท าจตใจใหบรสทธจากทง ๓ หลกการนท าใหพทธบรษทหนมาประกอบกจกศลเรยกวาบญกรยาวตถ ๑๐ ทตงแหงการท าบญ, ทางท าความดไดแก

๑) ทานมยคอการท าบญดวยการใหปนสงของ ๒) สลมยคอการท าบญดวยการรกษาศลหรอประพฤตด ๓) ภาวนามยคอการท าบญดวยการเจรญภาวนาคอการฝกจตใจเจรญปญญา ๔) อปจายนมยคอการท าบญดวยการประพฤตออนนอม ๕) เวยยาวจจมยคอการท าบญดวยการขวนขวายรบใช ๖) ปตตทานมยคอการท าบญดวยการเฉลยสวนแหงความดใหผอน ๗) ปตตานโมทนามยคอการท าบญดวยการยนดในความดของผอน ๘) ธมมสสวนมยคอการท าบญดวยการฟงธรรมดวยการศกษาหาความร ๙) ธมมเทสนามยคอการท าบญดวยการสงสอนธรรมใหร ๑๐) ทฏฐชกมมคอการท าบญดวยการท าความเหนใหตรง ในการสรางบญทเปนความเชออยางหนงของชาวพทธในประเทศลาวคอการสรางใหไดมารวม

กจกรรมในงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง พระพทธศาสนาจงสอดแทรกหลกธรรมค าสอนเหลานเขาไปในพธกรรมของกระบวนการสรางและอาศยศรทธาทเกดขนจากกระบวนการนสงสอนธรรมชนสงยงขนไปเพอใหพทธสนกชนเกดองคความรและน าความรนนไปขดเกลาตวเองใหเกดปญญามดวงตาเหนธรรมสามารถน าศลสมาธและปญญาไปปรบใชในชวตประจ าวนท าใหเกดองคกรแหงความดงามท าใหผคนมความสขสงคมสงบสขตอไป

นอกจากนการด าเนนชวตของประชาชนชาวพทธในประเทศลาวตงแตอดตจนถงปจจบนไดรบอทธพลของพระพทธศาสนามาเปนหลกในการด าเนนชวตดงมปรากฏพอสรปไดดงน

การประพฤตธรรมพระผมพระภาคเจาตรสไวในเวรญชกสตรวาการประพฤตในกศลกรรมบถ ๑๐ คอกายสจรต ๓ วจสจรต ๔ มโนสจรต ๓ ชอการวาประพฤตธรรมกายสจรต ๓ ไดแกละจากการฆาสตวเวนจากการฆาสตวไดเดดขาดวางศสตราวางทอนไมเสยแลวเปนผมการเกอกลอนเคราะหสตวทกจาพวกอยละจากการลกทรพยเวนจากการลกทรพยไดเดดขาดไมถอเอาทรพยสมบตของผอนทเขายงมไดใหอนเปนสวนแหงการขโมยละจากการประพฤตผดในสามภรรยาของผอนไมลวงละเมดจารตประเวณในพวกหญงเปนปานนน

วจสจรต ๔ ไดแกละจากการกลาวเทจเวนจากการกลาวเทจไดอยางเดดขาดคออยในทประชมกดฯลฯเปนผไมกลาวเทจทงๆ ทรอยละจากการกลาวสอเสยดเวนจากการกลาวสอเสยดไดอยางเดดขาดเปนผทกลาวคาใหเกดความสมครสมานกนละจากการกลาวคาหยาบเวนขาดจากการ

๘๑

กลาวคาหยาบไดอยางเดดขาดเปนผทกลาววาจาสภาพออนนอมละจากการพดเพอเจอเหลวไหลไรสาระโดยรจกกาลเทศะทจะพดมทอางองพดแตสงทเปนประโยชนทงแกตนและแกผอน

มโนสจรต ๓ ไดแกไมเปนผมากไปดวยความเพงเลงทรพยของผอนเอามาเปนของตวไมเปนผมจตคดพยาบาทผกเวรไมมจตคดรายตอผอนเปนผมความเหนถกตองเปนสมมาทฏฐคอเหนวา“ทานทใหแลวมผลการบชามผลการเซนสรวงมผลทาใหแจงดวยความรอยางยงของตนเองแลวประกาศใหผอนรตามดวยมโลกนมโลกหนามเปนตน”๑๔

จากการสมภาษณดานหลกธรรม ผวจยสรปไดวา เพราะมญาแมศรเมอง จงท าใหชาวพทธในประเทศลาวน าหลกธรรมทกลาวมาขางตนนนมาใชในการด าเนนชวตประจ าวน เพราะเชอวาธรรมเหลานยอมเปนหลกในการด าเนนชวตทดเปนทสมควรแกการยดถอเพอความผาสกในชวตนอกจากนเสาหลกเมอง ญาแมศรเมอง ยงเปนพทธานสตมลกษณะทเตอนสตของผพบเหนสรางความรมเยนเปนสขใหเกดแกจตใจใหมพลงและความมนใจทจะปฏบตภารกจของตนตอไปดวยความไมประมาทตงตนอยในโอวาทปาฏโมกขตามหวใจของพระพทธศาสนาทวาจะไมท าบาปทงปวงจะท าแตความดและจะท าจตใจใหผองใสแตเมอเกดทกขภยกหนหนาเขาหาพระธรรมเขาหาญาแมศรเมองเพอเปนหลกในการยดเหนยวจตใจประชาชนชาวลาวมความเชอวาญาแมศรเมองมพทธานภาพทจะชวยในการบนดาลใหภยพบตตางๆลดลงหรอหมดไปได

ดานจตใจ คณคาทางดานจตใจเปนคณคาทสงผลตอตนเองเปนส าคญในงานพธกรรมการบชาเสาหลก

เมอง และญาแมศรเมอง นนเปนการสรางการตอบสนองความสขดานจตใจทงในดานของบคคลครอบครวไปจนถงสงคมในระดบชาต “เมอชาวพทธมศรทธาความเชอเกยวกบอานสงสของการไดมานมสการพระพทธเจา และญาแมศรเมองเมอไดมโอกาสมาท าบญไวเปนทานกยอมเกดปตสขอมเอมใจและมความรสกรกและผกพนกบพระพทธศาสนารสกวาบาปและอกศลทงมวลลดนอยถอยลงและเปนการสงสมบญรสกวาตวเองมบญมากและเชอวาตนเองจะไมตกนรกหรอไปอบายภมท า ใหเกดก าลงใจในการทจะประกอบสมมาอาชพและต งตนอย ในวถทางแหงชาวพทธทด ในหลกการของพระพทธศาสนาทสอดแทรกอยในพธกรรมทางพระพทธศาสนานนสวนใหญจะเนนในเรองของทานเพราะเปนเรองทกระท าไดโดยงายไมมขอบงคบและท าไดทกคนทงทานทรพยสนเงนทองทานอาหารการกนทานแรงกายแรงใจเมอใหทานแลวท าใหเกดความสขทางใจขนท าใหมความโนมเอยงไปในทาง

๑๔ สมภาษณ พระอาจารยบญม ศรลาเพรช, เจาอธการวดโพธราช นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว,

วนท ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๒

ทดชกน าจตใจใหรกษาศลและปฏบตธรรมภาวนาตอไปไดในการพธกรรมงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองนนมการประกอบทานบารมดงน”๑๕

จากการสมภาษณความส าคญของเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมองดานจตใจของประชาชนคนลาว ผวจยสรปไดวา เสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง มความส าคญในการเปนทยดเหนยวจตใจท าใหเกดก าลงใจในการทจะประกอบสมมาอาชพและตงตนอยในวถทางแหงชาวพทธทดเกดความสขทางใจขนท าใหมความโนมเอยงไปในทางทดชกน าจตใจใหรกษาศลและปฏบตธรรมภาวนา หรอเปนคนทมศลธรรม

ดานวตถ จากการสมภาษณกลมเปาหมายทเกยวของไดใหทศนะไวดงตอไปน คณคาของการสรางเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน โดยมญาแมศรเมองยอมสละชวต

ตนเองเพอประชาชนคนลาวทงประเทศ คอ “เมอเราสรางเสาเมองและวดถวายเปนทานบารมท าใหเรารสกปตอมใจอมในบญเพราะเรารวาการถวายทานญาแมศรเมองเปนทานทไดบญมากมอานสงสมากเมอเราสรางวดยางสวยงามถกลกษณะเปนพทธสถานไวใหคนกราบไหวสกการะยอมมอานสงสมากอยางไมตองสงสยเปนสงยดเหนยวจตใจรวมกนดงนนการสรางวดศรเมองจงมคณคาทางจตใจของพทธศาสนกชนทกคนเปนการบมเพาะการเสยสละการรจกแบงปนและการรจกเรยนรการยกระดบจตใจของตนเองใหเขาสความฉาเยนภายใตพระธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาพนฐานความเชอท าใหเกดศรทธาเมอมศรทธาตงมนแลวยอมยงประโยชนทงตอตนเองและผอนเพราะอาศยศรทธาจงไดบรจาคทานเพราะอาศยศรทธาคนจงรกษาศลและเจรญภาวนาเพอขบขมนวรณระงบกเลสดงค าบาลวา “สทธาสาธปตฏฐตา”

พระสงฆและคณะพทธศาสนกชนประชาชนชาวลาวรวมกนมาอญเชญองคพระบรมสารรกธาตทจากประเทศศรลงกามาประดษฐานไว ณ บรมธาตวดศรเมองทสรางเสรจแลวเพอแสดงใหเหนถงความศรทธาทมตอพระพทธบรมสารรกธาต และพระพทธศาสนาท าใหเกดความปตซาบซงใจบางกน าตาไหลเพราะตางกมาชวยกนดวยศรทธาสรางความสามคคในหมคณะขนรวมเฉลมฉลองในการบรรจพระบรมสารรกธาตดวยความปตอมเอมใจทกคนเปนการรวมสรางพระถาวรวตถทางพระพทธศาสนารวมกนตงแตเรมตนจนถงน าพระบรมสารรกธาตมาประดษฐานยงกอใหเกดศรทธารก

๑๕ สมภาษณ พระอาจารยจนดย, เจาอธการวดพระไชยเชษฐา นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท

๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๓

และทกคนบนทกไวในใจวา “นเปนเสาหลกเมองเราสรางญาแมศรเมองของเรา” เปนความผกพนทางใจรวมกนในประเทศลาว๑๖

จากการสมภาษณความส าคญดานวตถของเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน ญาแมศรเมอง พระบรมสารรกธาต วดศรเมอง ผวจยสรปไดวาเสาหลกเมอง ญาแมศรเมอง เปนคณคาทางดานวตถทเปนตวแทนของความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาตงแตสมยอดตจนถงปจจบน เปนพทธสถานไวใหคนกราบไหวสกการบชา เปรยบเสมอนเปนตวแทนของพระพทธเจา เปนการบมเพาะการเสยสละการรจกแบงปนและการรจกเรยนรการยกระดบจตใจของตนเองใหเขาสความฉ าเยนภายใตพระธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาพนฐานความเชอท าใหเกดศรทธาและยงคงสบตอไปในอนาคตเพราะมการจดงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองอยางยงใหญในทกๆ ป รวมทงกจกรรมของทางวดประจ าวนทมผคนมากมายเดนทางมาอยางไมขาดสายเพอมารบการตองสนองของแตละคนไมขาดสายในแตละวน

คณคาทางสงคม สงคมของประชาชนคนลาวเปนสงคมทมอทธพลของพระพทธศาสนาชดเจนมากถงแมวาจะ

ผสมผสานกบความเชอดงเดมกตามในกระบวนการพธกรรมงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง เปนการประสานรวมมอกนของคนในสงคมทงใกลและไกลเปนกลมเปนกอนเปนการรวมตวกนเพอท ากจกรรมทางพระพทธศาสนาท าใหสงคมมความรสกถงความเปนพวกพองเปนหมเหลาและรวมกนรกษาพนทธรรมทางพระพทธศาสนาไวเปนมรดกของคนในสงคมประเทศลาวทงประเทศ ใหยาวนานทสดเปนขบวนการของประชาสงคมเชงพทธทมสวนดมากกวาสวนเสยพระพทธศาสนามองคประกอบทส าคญคอความเชอค าสอนขอบญญตพธกรรมและขอปฏบตในฐานะสมาชกทางสงคมตองปฏบตตามกระบวนการทางศาสนาซงสงเหลานเปนขอดในการแกไขปญหาทางสงคมทมความเชอทหลากหลายไดอยางลงตว

การอยรวมกนเปนสงฆะหรอหมคณะและการอยรวมกนเปนสงคมหรอกลมคนในขนพนฐานตองมการแบงปนมาเชอมใหคนอยรวมกนสงคมทขาดการแบงปนแลงน าใจไรความเออเฟอคอสงคมทพรองเมตตาพงพาอาศยไมไดซ ายงท าใหคนในสงคมนนเกดความรสกหอเหยวเปลาเปลยวและแตกแยกดวยเหตนพระพทธองคจงใหความส าคญกบสงฆะหรอสวนรวมมากกวาปคลกะหรอสวนบคคลพระพทธองคทรงฝากพระพทธศาสนาไวกบพทธบรษท ๔ ซงตองท าหนาทรวมกนมไดฝากไวกบผใดผหนงตามนยนสงคมจงมความส าคญมากกวาบคคลตามหลกสงคมวทยาถอวาแตละคนลวนเปนสมาชกของสงคมอาศยสงคมเตบโตขนมาถาไมรจกตอบแทนสงคมไมใหประโยชนคนสงคมบางกจะเปนบคคลไรประโยชนเองในพธกรรมงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง เปนการ

๑๖ สมภาษณ พระอาจารยสอน นลแกวงาม, เจาอาวาสวดเทยวด นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๔

ประสานความรวมมอรวมใจแบงปนและมเปาหมายเดยวกนของพทธบรษทเพอเปาหมายหลกคอศรทธาในอานสงสของการไดมาท าบญในพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง รวมกน ซงท าใหสงคมทงประเทศเปนศนยรวมหนงเดยว

อกประการหนงหลกการของพระพทธศาสนามองวามนษยทกคนเทาเทยมกนในแงของการตกอยในอ านาจของธรรมชาตเชนเดยวกนพระพทธองคทรงปฏเสธระบบวรรณะของฮนดและทรงเนนย าวามนษยทกคนทกชนวรรณะตางอยในอ านาจของกฎแหงกรรมและกฎแหงธรรมเดยวกนอยางเทาเทยมในพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง กเชนเดยวกนไมกดขวางหนทางแหงบญทกคนมสทธทจะรวมกนท าบญ “อนเกดจากศรทธาในพทธศาสนาหรอในหลกการของสงคหวตถทวาดวยสมานตตตาคอการท าตวเขาสมานความเสมอตนเสมอปลายการใหความเสมอภาคการเออเฟอเผอแผ (ทาน) การพดจาเพอความสมานสามคค (ปยวาจา) หรอหลกของพรหมวหาร ๔ ในพระพทธศาสนากสามารถเกดขนในกระบวนการพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง ไดอยางลงตว”๑๗

จากการสมภาษณความส าคญดานคณคาทางสงคมของเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง ผวจยสรปไดวาในพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง นนทกองคประกอบลวนมความส าคญลวนแลวแตมคณคาในดานสงคมทงสน เพราะเปนการรวมแรงรวมใจกนในทกขนตอนตงแตผมเจตนามาท าความดในพธกรรมและขนตอนตางเปนการระดมทนการระดมแรงกายแรงใจการระดมพทธบรษทใหมารวมท ากจกรรมในทางพระพทธศาสนาทงสน ซงประกอบดวยบญกรยาทกประการเปนประชาสงคมเชงพทธ หรอพทธจรยธรรมทางสงคมทจะขาดเสยมไดในสงคมพทธศาสนาของประเทศลาว หรอสงคมตางๆทเปนสงคมของพระพทธศาสนา

ดานความสามคค การจดประเพณและพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง นนเกดจากความเชอ

และความศรทธาของประชาชนชาวลาวทงประเทศ ทมตอญาแมศรเมอง เชน พธสรงน าเสาหลกเมอง พธบวงสรวงญาแมศรเมอง และพธเปลยนผาหมเสาหลกเมอง เปนตน ถอไดวาเปนกจกรรมทดทเกดผลตอสงคมในชมชนอยางมาก นนกคอการสรางความสมครสมานสามคคตอชมชน นบตงแตเมอฤดกาลแหงการท าบญใกลจะมาถง ประชาชนชาวลาวทกคนกจะมการเตรยมตวตงแตเนนๆ เพราะถอวาเปนการพกผอนจากการท างาน ผเฒาผแกกจะไดฟงเทศนฟงธรรม คนหนมสาวทอยไกลบานกจะเตรยมตวลางานเพอกลบบานมารวมงาน และถอโอกาสอนดนกลบมาเยยมบานและขอพรจาก เสาหลกเมอง และองคญาแมศรเมองใหกจการงานเจรญรงเรองกาวหนา

๑๗ สมภาษณ พระอาจารยตก, รองเจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๕

เมอใกลถงวนงานทกฝายในแขวงตางของประเทศลาว นบตงแตนายบานเปนตนมา ผน าทกระดบ ประชาชนทวไป รวมทงเจาอาวาสวดตางๆ และทกฝายทเกยวของ จะมการประชมเพอมอบหมายหนาทในการเตรยมงาน และเมอไดรบมอบหมายแลวทกฝายกจะกลบไปท าหนาทของตนเอง เชน “ผเฒาผแกทเปนผหญงกจะท าพานบายศร ท าปราสาทผง ท าเทยนแท คนในวยท างานผชายกจะเตรยมท าเครองบวงสรวงทเปนไมไผ ผหญงกจะท าขนมนมเนย เชนขาวตมมด วยรนชายหญงกจะท าความสะอาดบรเวณวดใหเกดความสะอาด และทางโรงเรยนกจะน านกเรยนมาร าบวงสรวง และทางองคการปกครองตางกจะสนบสนนในดานงบประมาณ เปนตน และทกคนทมาท างานกจะมาท างานดวยความเตมใจเพราะมความเลอมใสศรทธาในองคญาแมศรเมอง และถอวาเปนการท าบญไปในตวดวย เหมอนเปนลกหลานของญาแมศรเมอง๑๘

จากการสมภาษณดานความสามคคของประชาชนชาวลาวทมารวมพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง ผวจยสรปไดวาพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง ไดสรางความสมครสมานสามคคของคนในทกๆ ทองถนของประเทศลาว อนเกดจากองคญาแมศรเมองทหลอมรวมคนในทกๆ ทองถนในประเทศลาว ใหเคารพนบถอสกการะ เพอใหสงศกดสทธทสถตอยในเสาหลกเมอง ใหความคมครองตนเอง ครอบครว รวมทงกจกรรมใหไดก าไรงอกงาม

ดานเศรษฐกจ เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน เปนพทธสถานทส าคญของประเทศลาว ไดบอกถงความ

เจรญรงเรองของพระพทธศาสนาตงแตอดตจนถงปจจบน แสดงใหเหนวามผคนอาศยอยในบรเวณนมาเปนเวลาชานาน ไดรบเอาวฒนธรรมทางพระพทธศาสนาเขามาเปนเวลานบศตวรรษ ไดเปนแหลงทองเทยวเชงประวตศาสตรอกแหงหนงทควรคาแกการศกษาเปนอยางยง ในแตละปกจะมผคนจากทตางเดนทางมาเคารพสกการะญาแมศรเมองเปนจ านวนมาก สรางรายไดใหกบประเทศลาวไดเปนอยางด เพอวดศรเมองทเปนทของญาแมศรเมอง เปนอกทของโปรแกรมการทวรของนกทองเทยวจากทกมมโลก ทเขามาเทยวในตวเมองนครหลวงเวยงจนทน กอนทจะเดนทางไปยงแขวงตางๆ ในประเทศลาวไดเปนอยางด เพราะคนทมาไหวญาแมศรเมอง จะซอหาของฝากจบจายใชสอยกนเปนจ านวนมาก ซงนบวาสรางรายไดใหกบชมชนไดไมนอยเลยทเดยว

การสรางวดศรเมองเปนอกจดในการจดการทองเทยวเชงพทธ ท าใหประชาชนในชมชนนนเกดรายไดคอการท าปราสาทผง เปนรายไดประจ าวน ไมต ากวาวนละหาแสนกบ ตเปนเงนไทยกประมาณวนละพนกวาบาท ซงเพยงพอตอการด าเนนชวตประช าวนของคนในชมชนวดศรเมองนน และยงมการซอขายจบจายในดานของสนคาอนๆอก เชน เทยนขผงแททมอยทวดศรเมองเทานนเปน

๑๘ สมภาษณ แมจนไตร ค ามะวงษษา, นกธรกจคาสง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๖

จดใหญของประเทศ นอกจากอาชพคาขายแลวยงมอาชพการถายรปใหกบนกทองเทยวอกดวย ซงท าใหทราบไดวานอกจากรายไดทเกดจากการทองเทยวแลวยงมผลประโยชนรวมของหลายอาชพในการเปนตวขบเคลอนระบบเศรษฐกจของชมชนไปจนถงประเทศไดอยางชดเจน๑๙

จากการสมภาษณความส าคญดานคณคาดานเศรษฐกจของวดศรเมอง ทมเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนอกจดขายการทองเทยวของประเทศลาว ผวจยสรปไดวา วดศรเมอง เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และต านานญาแมศรเมองเปนแหลงทองเทยวเชงประวตศาสตรอกแหงหนงทควรคาแกการศกษาเปนอยางยง มผคนจากตางถนเดนทางมาเคารพสกการะญาแมศรเมองเปนจ านวนมาก สรางรายและระบบเศรษฐกจใหกบชมชนวดศรเมอ และประเทศลาวไดเปนอยางด

ดานประเพณและวฒนธรรม ผลจากการสมภาษณบคคลทเกยวของ ดงตอไปน การสบสานพระพทธศาสนาศลปวฒนธรรมศาสนา เปนหวใจส าคญในการพฒนาคณ ภาพ

ของคน สงคมประเทศลาวในยคใหมไดเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ท า ใหสงคม ชนบทเปลยนเปนสงคมเมองไปดวย ความสมพนธแบบพงพากนของคนในชมชนเปลยนไป ต างคนกตางอย ศลธรรม จรยธรรมของประชาชนเสอมถอย วถชวตของคนไทยเรมหางไกลจากศาสนามากขน สงผลใหเกดปญหาทางสงคมมากมาย เชนปญหาอาชญากรรม ธรรมชาตสงแวดลอมถกท าลาย สงเหลาน เราสามารถน าหลกธรรมทางศาสนามาแกไขและพฒนาคณภาพชวตของคนได ถายดมนศาสนาประพฤตตนตามหลกค าสอนของศาสนาอยางถกตองแลว คนจะมคณภาพเพยบพรอมดวยคณธรรม มระเบยบวนย มความรบผดชอบ มความขยนหมนเพยร มความอดทน สามารถพฒนาประเทศใหมความมนคงได

วดศรเมอง ทมเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง เปนเสมอนการอนรกษไวซงวฒนธรรมและประเพณของคนลาวทงประเทศนนคอในเรองของ ฮตสบสอง คลองสบส หรองานบญประจ าทกๆเดอนของประชาชนคนลาว ยกตวอยางเชน ประเพณการแขงเรอยาว ในแตละชมชนกจะน าเรองของชมชนนมาเพอบอกกลาวกบญาแมศรเมองกอนจงจะมการประกอบพธกรรมหรอกจกรรมทางประเพณประจ าป๒๐ ในทกๆกจกรรมของประชาชนทางดานศาสนา และประเพณของประชาชนคนลาวตางตองการความสบายใจการน าตนเองมาบอกกลาวกบญาแมศรเมองจงเปนสงทท าใหเปนการ

๑๙ สมภาษณ แมแตม พรวงษ, ประชาชนบานเกดของญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว,

วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐. ๒๐ สมภาษณ ทานมหาอดร เพรชจนพร, เจาหนาทกรมศาสนาศนยกลางแนวลาวสรางชาต นครหลวง

เวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๗

อนรกษไวซงวฒนธรรมของประเทศไวใหไมสญหาย เพราะทางวดตองจดและประกอบกจกรรมใหครอบทงสบสองเดอนเพอเปนการบชาญาแมศรเมองอกรปแบบหนง๒๑

จากการสมภาษณดานประเพณและวฒนธรรมของญาแมศรเมอง ผวจยสรปไดวา วดศรเมอง เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนพทธสถานศกดสทธทชาวพทธในประเทศลาวไดใหความเคารพสกการบชาอยางสง ยดถอวา ญาแมศรเมองเปนสวนหนงของวถชวตทผกพนกนมายาวนาน ในชวงเดอนมาฆะทกป ประชาชนชาวลาวทงประเทศจะมการจดงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง เพอใหประชาชนไดสก การบชาและบวงสรวงสงศกดสทธ แตละปถอวาเปนงานใหญระดบภาคประเทศลาวและ ระดบประเทศทประชาชนเขารวมงานทวทกสารทศ จงขอเชญชวนมางานในวนมาฆบชาของทกป นอกจากพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง แลว ทกๆกจกรรมทเปนฮตสบสองคลองสบส ในทกๆเดอนในแตละชมชนทจ ดขนตางตองมาบอกกลาวกบญาแมศรเมอง ทกๆงาน เพอความเปนศรมงคลส าหรบงานใหเกดความสขหลายๆดานของประชาชนผทมารวมงาน

๔.๒ ความเชอการบชากบแนวทางแกปญหาและเพอการพฒนาชวต ปจจบนนไมวาประเทศใดในโลก รวมถงประเทศลาวดวย ก าลงประสบกบปญหามากมาย

เชนปญหาดานสงแวดลอม ปญหาสงคม ปญหาเศรษฐกจ ปญหาการเมอง การปกครองปญหาการสงครามเยน การสะสมอาวธทมอานภาพทรายแรง ปญหายาเสพตดทเปนปญหาในทกๆสงคม รวมไปถงปญหาครอบครว เหลานเปนตน ปญหาเหลานไดกอใหเกดความเดอดรอนแกสงคมมนษย อยางใหญหลวง ทงๆทผน าในแตละประเทศพยายามอยางเตมทในการแกปญหา ทมเทงบประมาณในการปองกนและปราบปราม แตกยงไมสามารถทจะแกปญหาใหหมดไปได กลาวไดวาปญหาทเกดขนในสงคมโลกนน สวนหนงเกดจากคนในสงคมขาดระเบยบวนย ขาดการเคารพในสทธเสรภาพของกนและกน ซงเปนพนฐานของการบชา สกการะ เคารพนบถอ ระหวางบคคล จนกอใหเกดปญหา เมอความเจรญทางดานวตถมมากขนท าใหคนหนไปนยมนบถอยอมรบกนมาก จนท าใหละเลยในเรองของการปฏบตตอกนของคนในสงคมเมอเปรยบเทยบคนสมยโบราณกบสมยปจจบนจะเหนความแตกตางกนมาก คนสมยกอนไมมความเจรญทางดานวตถ แตมความเจรญทางดานจตใจมาก ปญหาตางๆ กมไม มากเพราะทกคนอยอยางมเมตตา ปรารถนาด เอออาทรตอกน ไมมความเหนแกตว ไมมกไดฝายเดยว เหนใจผอน แตวาปจจบนนแมวาความเจรญทางดานวตถจะมมาก ผคนนยมยกยองใหเกยรตคนมเงน มสมบตมากกวาทจะยกยองคนด ท าใหคนมงแสวงหาวตถมาสนองความตองการของตน และเพอใหสงคมเขายอมรบนบถอ ท าใหคนตกเปนทาสของวตถเรองวตถนนยงเราตองการมากเทาใด ก

๒๑ สมภาษณ พระอาจารยทองค า พรหมฮกษา, ประธานองคการพระพทธศาสนาสมพนธลาวเมองศรสชตนาต นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๘๘

เปนทกขมากเทานน แมเราจะสนองมนเทาใด กไมรจกอม เชนเดยวกบทะเลไมรจกอมดวยน า และไฟไมรจกอมดวยเชอฉะนน

ดงนนคณธรรมจงเรมจางหายไปจากจตใจของคนในปจจบนนมาก จงควรหนมาใหความสนใจในเรองของคณธรรมใหมากขนควรมการจดระเบยบสงคมขนใหม โดยอาศยหลกธรรมในพระพทธศาสนามาเปนตวจดระเบยบใหคนในสงคมไดประพฤตปฏบตตามหลกของศลธรรมตางๆหรอวนยเปนพนฐาน และพฒนาปญญาใหรแจง เขาใจรเทา รทนสถานการณความเปนไปของโลกสามารถอยในโลกไดอยางรเทาทนความเปลยนแปลงของโลกโดยไมเกดความทกขรอนดนรนไปตามกระแสโลกมากเกนไป การจะรกษาศลหรอสรางวนยใหเกดขน ตองเรมตนทตนเองกอนท า ใหตนเองมวนย รจกเคารพ กฎกตกาของสงคมหรอมความประพฤตทเปนแบบอยางทดใหแกคนในสงคมไดทาตนใหเปนคนทสงคมตองการกอนแลวจงปลกฝง หรอชวยบคคลอนตอไป คนในสงคมเดยวกนจะอยรวมกนอยางมความสขหากคนในสงคมประพฤตปฏบตตามกฎระเบยบขอบงคบ กฎหมายและหลกปฏบตตางๆ ทก าหนดใหเปนไปในทศทางเดยวกนกลาวไดวา คานยมตางๆ อปนสยใจคอของคนไทยรวมไปถงขนบธรรมเนยม ประเพณและวฒนธรรมสวนหนงมาจากพระพทธศาสนาโดยวดและพระสงฆเปนผมสวนส าคญในการอบรมสงสอน ปลกฝงคณธรรมจรยธรรมและใหการศกษาแกกลบตรกลธดาและประชาชนทวไป ใหประพฤตปฏบตตามหลกศลธรรมทางพระพทธศาสนาและวฒนธรรมประเพณทดงามตางๆ เปนตน นอกจากนหลกค าสอนทางพระพทธศาสนายงมสวนส าคญในการท าใหคนในชาตเกดความรกความสามคคกนสรางความเปนนาหนงใจเดยวกนในสงคม

ดงนน เพอความสงบสขของคนในสงคมและในประเทศชาต จงสมควรมการจดระเบยบสงคมขน โดยอาศยระเบยบวนยหรอกฎหมายเปนตวควบคมคนในสงคม ในแนวทางทางพระพทธศาสนา กคอ การน าหลกธรรมในทางพระพทธศาสนามาประยกตใชกบสงคมเพอใหสอดคลองกบยคสมยทนเหตการณอยเสมอโดยประพฤตปฏบตตามหลกไตรสกขา คอ ศล สมาธปญญา เพราะหลกการทง ๓ ประการนจะชวยใหคนในสงคมมคณธรรม หรอมพทธจรยธรรมทางสงคม สรางความเปนคนทสมบรณทงรางกาย และจตใจ กลายเปนคนมคณภาพ ท าใหคนในสงคมเปนคนดไมกลาประพฤตทจรต ผดกฎหมาย มความเกลยดชวกลวบาป รจกสรางความสมพนธทดตอกน มความเคารพในสทธเสรภาพสวนบคคล มความออนนอมถอมตนตอบคคลในระดบตางๆ บชา ยกยอง ใหเกยรตกนและกน หลกค าสอนในเรองการบชา จะชวยสงเสรมใหประชาชนคนในชาตอยกนอยางรมเยนสามารถพฒนาชวตของตนเองใหดขน รจกชวยเหลอตนเอง พงตนเองกอน กอนทจะขอความชวยเหลอจากคนอนและเปนทพงของคนอนไดอกดวย อนเปนเหตใหสงคมอยกนอยางสงบสขอยางยงยน“สงคมใดกตามประกอบดวยประชากรทมคณสมบตพรอมดวยความร การมสขภาพอนามยด และการมคณธรรมรจก

๘๙

รกษาระเบยบวนย และปฏบตตามกฎเกณฑกตกาสงคมโดยเครงครด สงคมนนถอวามประชากรทมคณภาพ”๒๒

เมอกลาวถงการบชากบแนวทางแกปญหาและการพฒนาชวตทบคคลในสงคมจะตองปฏบตนน มอยหลายดาน ในวทยานพนธน ผวจยไดสรป ๔ ดาน คอ

๑. ดานครอบครว ปญหาตางๆ ทเกดขนในสงคมทกวนน มสาเหตหลกมาจากปญหาครอบครวครอบครว

แตกแยก ขาดความอบอน ท าใหสงผลกระทบถงดานอนๆ เพราะครอบครวเปนสถาบนหลกของสงคมสมาชกในสงคมเกดมาจากสถาบนครอบครว ถาครอบครวมความมนคงสงคมมระเบยบวนย สงคมจะมความเขมแขง แตถาครอบครวไมมความมนคง กจะสงผลกระทบตอสงคมทงใหสงคมมปญหาเกดความออนแอ โดยเฉพาะปจจบนสงคมมปญหามากมาย เชนปญหาความรนแรง ปญหายาเสพตด ปญหาโรคเอดส เหลานเปนตน ปญหาสวนหนงเกดจากการทครอบครวแตกแยก ขาดความอบอน คนภายในครอบครวไมเขาใจกน สงเหลานรงแตจะเพมขนเรอยๆ

ในปจจบนถาคนในครอบครวขาดการใหเกยรตกน ไมมความเคารพ ย าเกรง บชา ยกยองกน ภายในครอบครวแลว กดเหมอนวาความส าคญของคนภายในครอบครวจะถกมองขามไปไมเหนความส าคญของกนและกนท าใหไมมใครเกรงใจใครไมมใครฟงใครท าใหขาดคณธรรมคอ ความกตญญกตเวท ทจะแสดงออกถงความเคารพบชายกยองนบถอกนวธทจะแกปญหาเพอใหสถาบนครอบครวมความเขมแขง มความอบอน และใหคนภายในครอบครวเหนคณคาและความส าคญของกนและกน จงควรน า หลกธรรมในพระพทธศาสนาเรอง การบชา มาปรบใชในชวตประจ าวนเพอใหคนในครอบครวมความเคารพสกการะ บชา นบถอกนและกน กคอ พงปฏบตตามหลกทศ ๖ ปจจบนถอวาปญหาครอบครวเปนปญหาหลก บตรธดาใหการยอมรบ นบถอ เคารพ ยกยองบชาบดามารดานอยลง ไมสนใจความรสกของบดามารดา แตกลบไปใหความเชอถอ ยอมรบ เคารพ ยกยอง บชาผอนมากกวาปญหาเหลานมสาเหตมาจากการเลยงด อบรมบตรธดา บดามารดาไมมเวลา มาคอยอบรมเลยงดตองมงแตจะท ามาหากนหาเงนทอง จงชดเชยความรกของตนเองดวยการตามใจบตรธดา อยากได อยากมอะไร ตามใจหาให เปนเหมอนตวแทนความรกทบดามารดามอบให ซงท าใหบตรธดาแสวงหาความรกความอบอนจากภายนอกมาทดแทน เชนจากเพอน ยาเสพตด เทยวเตร หรอแสวงหาวตถมาใชสอยตามยคสมย ท าใหใชจายเงนฟมเฟอย หลงกระแสวตถนยมเมอเปนเชนนทาใหบตรธดา ใหความส าคญบดามารดานอยลงไมเหนคณคาความส าคญของบดามารดาไมรไมสนใจวาบดามารดาเปนผมบญคณควรจะตอบแทนทานอยางไรเขาใจวาเมอบดามารดาท า ใหเกดมาแลวกควรจะรบผดชอบโดยการเลยงดไมเหนจะมบญคณทจะตองตอบแทนกน จงทาใหบตรธดาขาดความเคารพ ยาเกรง ยก

๒๒ สมภาษณ พระอาจารยจนดย, เจาอธการวดพระไชยเชษฐา นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๙๐

ยอง บชาเทดทนบดามารดาซงเปนคนส าคญในครอบครวถาหากสถาบนครอบครวหนมาสนใจเอาใจใสในเรองนแลวนาหลกธรรมในทางพระพทธศาสนาคอการบชา ยกยองใหเกยรต ยอมรบนบถอกนและกนมาปรบใชกบหลกทศ ๖ มาใชในครอบครว มการปลกฝงคณธรรมคอความกตญญกตเวท การออนนอมถอมตน การรจกเคารพ กราบไหว บชา ตอผมพระคณ เมอปฏบตไดอยางนปญหาครอบครวกจะลดนอยลง หรออาจจะหมดไปในทสด เปนครอบครวทสมบรณแบบ เปนครอบครวทมความสข มความมนคง ซงบตรธดาภายในครอบครว จะตองมความเคารพ เชอฟง บชา กราบไหว บดามารดา มความรสกส านกในบญคณ รจกแบงเบาภาระหนาทในครอบครว ท าคณประโยชนใหเกดขนแกครอบครวบตรธดาทมความเคารพ สกการะ บชา นบถอบดามารดา เชอฟงค าสงสอนของทานยอมประสบแตความเจรญกาวหนาในชวต ดงทพระพทธเจาไดตรสไววากลบตรในโลกน สกการะ เคารพ นบถอ บชามารดาบดาดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรมไดมาโดยธรรม มารดาบดา ผไดรบสกการะ เคารพ นบถอ บชาแลว ยอมอนเคราะหกลบตรนนดวยน าใจอนงามวา ขอเจาจงมชวตยนยาว มอายยนนาน กลบตรผอนมารดาบดาอนเคราะหแลวพงหวงไดความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย๒๓

ดงนน การบชา สกการะ เคารพนบถอกนและกนในครอบครวจงเปนปจจยพนฐานส าคญทจะท าใหครอบครวมมนคง มความรกความเขาใจทดตอกน บดามารดาเขาใจ เหนใจ รจกยอมรบฟงความคดเหนของบตรธดา ไมยดอารมณของตนเหนหลกยอมลดทฏฐมานะ รบฟงปญหาของบตรธดาดวยความรกความเขาใจ พรอมทจะใหอภยเมอท าผด ใหค าแนะน า ชแนะแนวทางทถกตองดงามให เปนแบบอยางทดใหแกบตรธดา สวนบตรธดาจะตองมความเคารพ บชา สกการะ นบถอและเชอฟงบดามารดา เพราะทานเปนผมพระคณมความปรารถนาดตอเราอยางแทจรงและมประสบการณรจกแยกแยะผดถกไดดกวาเรา บตรธดาทงหลายควรเชอฟงและปฏบตตามค าสอนของทาน บตรธดาทมเคารพ บชากราบไหว และเชอฟงบดามารดาจงเปนบตรธดาทดทสด ดงทพระพทธองคตรสวา บรรดาบตรบตรผเชอฟงประเสรฐทสด๒๔ การบชา สกการะ บดามารดาโดยการเชอฟงค าสงสอนของทานจงเปนโอกาสทดงามในการพฒนาชวตตามแบบอยางทบดามารดามอบให บตรธดาทงหลายจงควรบชา สกการะ เคารพเชอฟงบดามารดา ปฏบตตามค าสงสอนในทางทดของทานจงจะเปนบตรทดได

๒. ดานการศกษา การศกษาหาวชาความรเปนหนาทของทกคนทจะตองท า เพราะวชาความรทเกดจาก

การศกษาเปนเหตใหเรามความเจรญกาวหนาในอาชพการงานตางๆ การศกษาจงมความส า คญส าหรบทกคน สถาบนทใหการศกษาแกเดก คอ โรงเรยน สถาบนทใหทงวชาความรทางวชาการใหทง

๒๓ อง. ปญจก.(บาล) ๒๒/๕๘/๗๑, อง.ปญจก.(ไทย) ๒๒/๕๘/๑๐๕–๑๐๖. ๒๔ ส . ส.(บาล) ๑๕/๑๔/๘, ส . ส.(ไทย) ๑๕/๑๔/๑๔.

๙๑

อบรมสงสอนปลกฝงคณธรรมจรยธรรมทดงามใหแกเดกอกดวยทงนกเพอใหเดกมความร คคณธรรมและเปนคนดในสงคม มความสภาพออนนอม รจกกตญญกตเวท มสมมาคารวะ รจกเคารพตอสทธหนาทของตนเองและบคคลอน รวมไปถงการรจกบชาสกการะ กราบไหว นบถอ ผมพระคณ สงเหลาน ตองไดรบการปลกฝงและปฏบตมาจากสถาบนการศกษา การศกษาทดนนตองท าใหผศกษาสามารถพงของตนเองและเปนทพงของผอนได ซงตรงกบหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาทมงสอนใหทกคนเปนทพงของตนเองไดเสยกอนและเปนทพงของคนอน พรอมกนนนกสอนใหทกคนรจกเสยสละชวยเหลอผทดอยโอกาสกวาพรอมทจะเปนกลยาณมตร คอเปนมตรทดใหแกผอน เพอใหผอนไดรบประโยชนจากการศกษาทเราไดรบมา ซงจะเอามาใชในการพฒนาตนเอง ใหพงตนเองไดตอไป

สวนในกรณทไมมบคคลทจะเปนกลยาณมตรใหไดนน พระพทธศาสนากสอนใหใชโยนโสมนสการ คอการรจกคดรจกพจารณาโดยแยบคาย ซงจะท าใหสามารถเลอกเฟนหาคณคาสวนดหรอประโยชนส าหรบตนไดเปนอยางดและเปนการพงตนเอง เรยกอกอยางหนงวาการพงธรรม๒๕

ผทใหความรวชาการและการอบรมสงสอน ปลกฝงคณธรรมจรยธรรม กคอ ครอาจารยซงเปนปชนยบคคลททกคนควรบชา สกการะ ใหความเคารพนบถออยางยง และครอาจารยทควรไดรบการบชา ยกยองเคารพนบถอนน จ า เปนอยางยงทจะตองมคณสมบตของความเปนคร ในทางพระพทธศาสนา พระพทธองคทรงจดครไวในทศเบองขวา ๓๓ เพราะทรงเหนวาคร อาจารยเปนปชนยบคคลทสมควรไดรบบชา เคารพยกยองนบถอและเทดทนไวในดวงใจโดยเฉพาะอยางยงคร อาจารยทประพฤตเปนแบบอยางทดใหแกศษยทงในสถาบนการศกษาและนอกสถาบน ครอาจารยจะตองมความประพฤตทดงามและความรด มความสามารถในการสงสอนอยางแทจรงเพราะการท าตวใหเปนแบบอยางทดนนคอการสอนทด หากครอาจารยอบรมสงสอนสงทดแกลกศษยแตไมเปนแบบอยางทดใหแกศษยแลว นอกจากศษยจะไมไดรบความรและแบบอยางทดแลวกลบจะเปนผลรายแกศษยเองทงในดานวชาการความรและความเขาใจในเรองจรยธรรมคณธรรมทจะน า ไปประพฤตปฏบตในชวตประจ าวนอกดวย ดงนน ครทจะเปนครทดและเปนทรกเคารพของลกศษยทงหลาย จะตองเปนกลยาณมตรทดใหแกนกเรยนดวย โดยประพฤตตามหลกธรรมทเรยกวา กลยาณมตรธรรม ๗ ประการ “(๑) ปโย เปนทรกเปนทพอใจ คอ ครตองเขาถงจตใจ สรางความรสกสนทสนม เปนกนเองกบผเรยน ท าใหผเรยนสามารถเขาปรกษาไตถามไดตลอดเวลา (๒) คร เปนทเคารพ คอ ครตองมความหนกแนนในจตใจ อารมณ มความมนคง ไมออนไหวงาย มความสขมรอบคอบ มความประพฤตสมควรแกการเคารพ ท าใหเกดความรสกอบอนใจและปลอดภยแกผเรยน (๓) ภาวนโย เปนทยกยอง คอ ครควรเปนทเคารพยกยอง ควรสรรเสรญเทดทนและตองประพฤตตนเปนท ยกยอง เพยรพยายามฝกฝนตนเองใหมความรจรง ทรงภมปญญาทแทจรง ควรเปนแบบอยางทด ท าใหศษย

๒๕ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), วฒนธรรมกบการพฒนา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : บรษทอมรนทร พรนตง จ ากด, ๒๕๓๒), หนา ๓๐.

๙๒

พดถงความดตลอดเวลาและร าลกถงดวยความซาบซงและภาคภมใจ (๔) วตตา เปนนกพด คอ ครตองฉลาดในการพด ในการกลาวตกเตอนสงสอน พดเปน รจกชแจงใหเขาใจ รวาอะไรควรพดไมควรพด คอยใหค าแนะน า และเปนทปรกษาทดได (๕) วจนกขโม เปนผอดทนตอถอยค า คอครตองมความอดทนตอถอยค าของลกศษย พรอมทจะรบฟงค าปรกษาซกถามปญหา ตลอดจนค ากลาวลวงเกน (๖) คมภรญจะ กะถง กตตาเปนผพดถอยค าล าลกได คอ ครตองสามารถกลาวชแจงเรองราวตางๆ ทลกซงซบซอนใหเขาใจได และสามารถพร าสอนใหเขาใจไดอยางชดเจนยงขนไป มเหตมผลในการสอน (๗) โน จฏฐาเน นโยชะเย ไมชกน าในอฐานะหมายถงปองกนไมใหท าในสงทไมเปนประโยชนเกอกลอนจะน าไปสความทกขได คอครตองไมชกจงลกศษยในทางเสอมเสยหรอเรองเหลวไหล โดยเฉพาะในปจจบน คอ การไมชกน าไปสทางอบายมข เชน การขายยาบาใหแกลกศษย การน าลกศษยไปขายบรการทางเพศ” เปนตน

สวนลกศษยเมอไดรบวชาการ ความรจากคร อาจารย จากสถาบนการศกษาแลวกควรประพฤตธรรมสมควรแกศษย คอ ใหความเคารพ เทดทน บชา คร อาจารยในการศกษา คอตงใจศกษาเลาเรยน ประพฤตตนเปนคนด สรางชอเสยงใหกบครอาจารยและสถาบน รจกใหความส าคญโดยการเคารพ บชา กราบไหว คร อาจารย รจกเหนอกเหนใจผอน เคารพ ใหเกยรตผอนไมฝาฝนลวงละเมดสทธเสรภาพของผอนอนจะท าใหเขาเดอดรอน เสยหาย ตองรจกยกยองใหเกยรต บชาเคารพนบถอกนและกนดวยกาย วาจา และดวยใจตองรกเกยรต ศกดศร นบถอตนเอง และใหเกยรต บชา เคารพนบถอผอนดวย และไมท าตวเปนทเสอมเสยชอเสยงสถาบนปฏบตตามกฎกตกาของสถาบน

จะเหนไดวาปญหาทเกดขนกบเดกและเยาวชนซงเปนนกเรยนนสต นกศกษา ทกวนนเปนเพราะไมรกเกยรตศกดศร ไมบชา ไมเคารพคร อาจารย สถาบนการศกษาไมค านงถงผลเสยหายทจะเกดจากการกระท าของตนทจะมผลถง คร อาจารย สถาบนการศกษา จงเปนปญหาใหญทไมควรอยางยงทจะใหเกดขนในสถาบนการศกษาไทย เชน การหนเรยน เวลาเรยนไมตงใจเรยนไมเคารพ ย าเกรง คร อาจารย สรางความเสยหายใหกบสถาบนการศกษา เพราะความประพฤตทเสยหายของนกเรยน นสตนกศกษา ไมปฏบตตามกฎระเบยบของสถาบน สงเหลานกลาวไดวาเปนการขาดระเบยบวนยทดงาม ซงเปนพนฐานของคณธรรมคอการบชา ยกยอง ใหเกยรตกนและกน ดงนนคณธรรมคอการบชา ยกยอง ใหเกยรตกนและกนจงจ าเปนอยางยงทครอาจารย และนกเรยนจ าตองมเปนหลกปฏบต และพยายามปลกฝงกนใหมาก ใหรจกส านกรบผดชอบใหปฏบตกนทกคน

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) แสดงทศนะไววา “การอยอยางไมเคารพกตกาและระเบยบ ท าใหเกดความทกขและเกดการทะเลาะเบาะแวงกน ถาลดเรองนไดจะท าใหชวตเกดความสข”๒๖ ปญหาทเกดขนมากมายในปจจบนนมสาเหตมาจากการไมปฏบตตามกฎหมายหรอ

๒๖ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), “แนวทางในการพฒนาวนยและประชาธปไตย”, ใน

๙๓

กตกาและระเบยบขอบงคบของสงคม เชนนกศกษามคานยมการยกพวกตกนโดยใหเหตผลวาเพอศกดศรสถาบน ไมยอมใหใครมาดหมน หรอลบหล ซงแสดงใหเหนวาไมปฏบตตามค าวพากษวจารณตางๆ มความอดทนทจะฟงได ไมเสยอารมณและไมเบอหนายตอกฎระเบยบของถาบนการศกษาและกฎหมายบานเมอง และเปนการบชา ยกยองสถาบนทผดเปนการเขาใจผด เพราะการท าอยางนกลบเปนการท าลายชอเสยงของสถาบนการศกษา ครอาจารยผดหลกของการบชา ยกยองใหเกยรต คร อาจารย สถาบนการศกษา เพราะหากมการบชา รกสถาบน จรง ตองรจกผกมตรไมตรกบคนรอบขาง ทเรามสวนเกยวของ เมอจะศกษากตงใจศกษาเลาเรยนใหประสบความส า เรจ ไมท าความเดอดรอนเสยหายมาสสถาบน พงดตวอยางจากสงคมสงฆกอนทกลบตรจะขออปสมบท จะมการขอนสย พระพทธเจาทรงก าหนดเวลาใหกลบตรผบวชแลวตองอยในความดแลของพระอปชฌายหรออาจารยเพยง ๕ ป เมอพน ๕ ปแลวเรยกวา พนจากนสย ภาษาพระเรยกวา นสสยมตตกะ แตถาพระภกษรปนนเปนคนเขลา ไมอาจควบคมตนเองใหปฏบตเหมาะสมควรแกเพศบรรพชตได พระพทธองคทรงก าหนดใหอยกบพระอปชฌายหรออาจารยตลอดชวต๒๗

จะเหนไดวาการศกษาหาวชาความรเปนเรองทส าคญททกคนจะตองแสวงหา และเรองการบชา สกการะ เคารพ นบถอในการศกษาเปนเรองส าคญอยางยง พระพทธเจาทรงก าหนดใหพระผบวชใหมตองอยในส านกของพระอปชฌายหรออาจารยอยางนอยเปนเวลา ๕ ป เพราะทรงมความประสงคจะใหพระบวชใหมไดมโอกาสศกษาทองบน สาธยาย และศกษาเรยนรกฎระเบยบวนยของพระสงฆ กรยามารยาท และอนๆ เปนตน รวมไปถงเรองอนๆ ทพระสงฆควรร สงเหลานเปนเรองทส าคญสมควรทพระสงฆควรเอาใจใสศกษา จงตองอยรบใชและศกษาเรยนรในสานกพระอปชฌาย อาจารย จนสามารถเรยนรและรกษาตวรอดได พรอมทงสามารถชวยเหลอคนอนไดดวย สงเหลานถอเปนระเบยบขอบงคบทพระพทธองคทรงวางไวใหพระอปชฌายหรออาจารยและลกศษยพงปฏบตตอกนและกน เมอพระบวชใหมอยในส านกอปชฌายอาจารยครบ ๕ ปแลวเรยกวา พนนสสย ไดแก พนจากอ านาจการดแลและอบรมสงสอนของพระอป ชฌายหรออาจารยเพราะถอวามความรความสามารถรกษาตวรอดไดแลว จงสามารถทจะทองเทยวไปในสถานทตางๆ ไดตามล าพง ซงหลกปฏบตเหลาน พระสงฆในสมยพทธกาลไดยดถอเปนแนวทางการปฏบตกนอยางเครงครด แตพระสงฆในปจจบน จะเหนไดวา มกมขาวทไมดเกยวกบเรองของพระสงฆประพฤตผดพระธรรมวนยอยเสมอ สาเหตมาจากการขาดการบชาเคารพในการศกษาพระธรรมวนยทดและถกตองนนเอง เมอมโอกาสไดศกษาแลวกไมศกษาอยางจรงจง ขาดการบชา ความเคารพในการศกษา จงท า ใหไมสามารถเขาใจหลกการของศาสนาไดอยางถองแทนอกจากนแลว ระบบการจดการศกษา ถอวาเปนปญหาส าคญท

ปาฐกถาธรรม, รวบรวมและจดพมพโดยกรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๑), หนา ๑๘.

๒๗ ว. ม.(ไทย) ๔/๑๐๓–๑๐๔/๑๕๗-๑๖๔.

๙๔

คณะสงฆซงมหนาทรบผดชอบจดการศกษาของคณะสงฆควรสนใจพจารณาและใหความส าคญอยางยง ควรมการ

จดระบบการศกษาและวางแผนนโยบายการศกษาเพอใหผเรยนไดมแนวทางปฏบตทถกตองสอดคลองกบพทธประสงครกษาทงรปแบบการศกษาเดมไวในสวนทดและปรบบางสวนทเหนวาไมเหมาะสมและใหปรบประยกตใหเขากบยคสมย รวมทงมการประเมนผลและตดตามผลของการศกษาดวย

๓. ดานสงคม สงคม คอ คนจ านวนหนงทมความสมพนธเกยวเนองกนตามระเบยบกฎเกณฑ โดยม

วตถประสงครวมกน๒๘ มนษยมกนยมการอยรวมกนเปนกลม เปนคณะ มความเกยวเนองสมพนธตดตอสอสารกนตามหนาท จนเกดความรสกทรบผดชอบรวมกนในสงคมการอยรวมกนในสงคมโดยธรรมชาตแลวมนษยมความเหนแกตวเปนพนเดมอยแลวเมออยรวมกนมากเขาปญหากเกดขนจงจ าเปนตองม กฎกตกา ขอบงคบระเบยบปฏบตรวมกนเพอใหคนในสงคมไดเปนหลกยดถอรวมกน รวมทงหลกค าสอนทางดานพระพทธศาสนาเรองทศ ๖ มาใชเปนหลกปฏบตเพอใหคนในสงคมไดใชเปนหลกยดถอปฏบตอยางมระบบและระเบยบแบบแผนทถกตอง ปญหาสงคมมากมายทเกดขน บางครงยากทจะแกไขได เพราะคนในสงคมขาดหลกปฏบตในเรองการบชายอมรบนบถอ กฎกตกา ระเบยบแบบแผนทตงไวนนเอง ยงในสงคมปจจบน ปญหาสงคมมความซบซอนเพมขน จะตองออกกฎหมาย ระเบยบขอบงคบเพมมากขนเพอคมเขมคนในสงคมใหอยในกรอบของกฎหมาย ระเบยบขอบงคบของสงคม ถงแมวารฐจะมการออกกฎหมายเพอคมเขมอยางจรงจงเอาผดกบคนทปฏบตผดกฎหมายเพมขนกตาม ถาหากคนในสงคมไมสนใจจะประพฤตปฏบตตามขาดคณธรรมจรยธรรม โดยเฉพาะการปฏบตตามกฎหมาย กฎกตกาตางๆ แลว แมจะออกกฎหมายเพมขน กไมสามารถแกไมใหคนไมผดท ากฎหมายได การแกปญหาในเรองน กคอ การสอนใหคนในสงคมไดรจกส านกในการบชา ยอมรบนบถอ เคารพในสทธหนาทของตนเองและคนอน รจกยกยองใหเกยรต เคารพ บชากนและกน ใหมองเหนความส าคญของผอนพอๆ กบความส าคญของงตนเอง มองเหนกฎหมายเปนเรองทตองปฏบตตามอยางเครงครดเปนเรองศกดสทธทผใดจะลวงละเมดไมได เพราะหากคนในส งคมไมรสกส านกในความส าคญของคนอนและกฎหมายบานเมองแลวปญหาตางๆ กยงทวคณมากขน เพราะคนมความเหนแกตว เหนแกไดอยางเดยวท าตามใจตนเองเหนแกความสะดวกสบาย ไมค านงถงคนอนไมค านงถงวาคนอนจะไดรบความเดอดรอนหรอไม เมอคนไมมระเบยบไมมใครฟงใคร ประพฤตปฏบตตามความพอใจของตนจนเกดความเคยชน ถาปลอยไวนานเขากจะกลบกลายเปนปญหาใหญยากทจะแกไข ความเกยวสมพนธกนความเอออาทร มน าใจไมตรกนในสงคมกหายไป

๒๘ สมศร สกมลนนท, มารยาทสงคม, (กรงเทพมหานคร:บรษทปนซเมนตไทยจ ากด พ.ศ.๒๕๓๕), หนา ๘.

๙๕

หลกธรรมทางพระพทธศาสนาทจะชวยแกไขปญหา และสงเสรมใหคนในสงคมไดอยรวมกนอยางสนตสขและมการบชา ยกยองใหเกยรต ความเคารพนบถอตอกนไดดนน ตองอาศยหลกสาราณยธรรม ๖ ประการ และหลกทศ ๖ ซงหลกธรรมดงกลาวชวยสงเสรม สนบสนน ใหคนไดอยรวมกนในสงคมมความสขและอยรวมกนอยางมการบชา ยกยอง ความเคารพ นบถอกนโดยเฉพาะในสงคมใหญ เชน สถาบนโรงเรยนจะตองใชหลกสาราณยธรรมและทศ ๖ไปชวยในการสรางความสมพนธทดงามตอกน

๔. ดานการพฒนาชวต การบชา เปนประโยชนอยางยงและมความจ าเปนตอการด าเนนชวต เพราะเปนการสราง

บคลกภาพใหแกตนเองท าใหดเปนคนเรยบรอยทดงามนาคบหาสมาคมนาใหการสงเสรมสนบสนน การทบคคลจะพฒนาตนเองใหประสบความส าเรจไดดนน จะตองมองคประกอบของการพฒนา พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดเสนอหลกการส าคญไว ๖ ประการ คอ

๑. ทาททถกตองตอประสบการณทงหลาย ๒. ความมนใจในศกยภาพของมนษยทมอยในตน ๓. จตส านกในการพฒนาปรบปรงตนเอง ๔. แรงจงใจทเออตอการพฒนาตน ๕. จตส านกตอกาลเวลาและการเปลยนแปลง ๖. การรจกคดและรจกพจารณา๒๙ องคประกอบทส าคญเหลาน เปนเครองชวยใหบคคลตระหนกในใจยงขน โดยเรมจากการม

ทาททถกตองกอน เรยกวา สรางความเปนผมสมมาทฏฐ ไดแก มความเหนทถกตองกอน หลงจากนน แลวคอยพฒนาในสวนอนตอไปและตองมความมนใจอยางยงวามนษยสามารถพฒนาตนเองได เพราะมนษยมเสรภาพในการกระท า ในการคดไมไดตกอยภายใตอ านาจของใครรจกคดพจารณา และมแรงบนดาลใจในการทจะพฒนาตนเองใหดยงขนไป จนในทสดเกดเปนจตส านกทถกตองมองเหนประโยชนทเกดจากการพฒนาตนเอง

การพฒนาชวตดวยการบชาผทควรบชา โดยการประพฤตตามแบบอยางคนด การใหความเคารพ ยกยอง เชดช บชาคณความด เชนบชาพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ บดามารดาคร อาจารย เปนตนเรองน สมภพ ชวรฐพฒน ไดแสดงถงการพฒนาคณภาพชวตดวยการบชาผทควรบชามหลกปฏบตดงน

๑. การสวดมนต ไหวพระ เจรญสมาธภาวนา แผเมตตา ใหกบผมพระคณ

๒๙ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธศาสตรกบการแนะแนว, (กรงเทพมหานคร : กองทนวฒธรรม. ๒๕๓๔), หนา ๓๕.

๙๖

๒. หมนรกษาศล เจรญภาวนาสม าเสมอ ๓. ลด เลก ละ อบายมขทกชนด ๔. ไมยกยองเชดชคนพาล ไมสนบสนนคนพาล ๕. ไมบชาสงของวตถ ภาพ รปปน ผลงาน เครองใชของคนพาล ๖. ปฏบตบชาโดยการละชว ท าความด ท าจตใจใหบรสทธ ๗. รกษาสบทอดวฒนธรรมทดงามในการบชาผทควรบชา ๘. รกษาศล ฟงธรรม ในวนพระ ๘ ค า และ ๑๕ ค า ๙. รวมกจกรรมท าบญ ในวนส าคญทางพระศาสนา ๑๐. อนๆ๓๐ มหลกธรรมอกหวขอ ทชวยสงเสรมใหคนในสงคมหนมาสนใจปฏบตในเรองการบชาเพอ

น าไปเปนหลกในการพฒนาชวตของตนใหดขน เพอใหมชวตจะดงามมความสข สงบรมเยนในจตใจ สงคมกจะรมเยน เปนสข มปจจยอนส าคญทสด คอ การพฒนาชวตคน ซงจะท าใหเปนคนดมความสขและเปนทรพยากรมนษยทมคณภาพ๓๑ ในทางพระพทธศาสนามหลกธรรมทจะชวยเสรมสราง เพอใหคนรสกส านก ตระหนกและมองเหนคณคาคณงามความดของบคคลและสงของตางๆ แลวปฏบตบชาตอบคคลและสงของอยางถกตอง เรยกวา ธรรมเปนเหตเจรญอยางประเสรฐ ๓๒ (อารยวฒ) ถอเปนธรรมทเปนรากฐานแหงการพฒนาชวตทดงาม ม ๕ ประการ คอ

๑. ศรทธาความเชอ คอมความเชอวาการปฏบตตามหลกธรรมคอการบชา จะท า ใหตนประสบความสขความเจรญและสงทดงามในชวต

๒. ศลการรกษากาย วาจา ใหเรยบรอย จะท าใหเปนคนมความประพฤตเรยบรอยดทงสองฝาย คอ ทงฝายผกระท าการบชาและผรบการบชา เพราะศลเปนพนฐานของการปฏบต จะชวยท าใหบคคลน ามาเปนเครองมอในการส ารวจดตนเองวาเปนผควรแกบชา กราบไหวของคนอนหรอไม

๓. สตะการสดบรบฟงหาความร คอเปนผมการศกษาด ผทมการศกษาดนน กอนจะท าอะไรลงไปกจะคดรอบคอบเสมอ

๔. จาคะการเสยสละ ไดแก การสละกเลสฝายทตรงกนขามกบการบชา เชน การยกตนขมทาน ลบหลทาน ไมรบญคณทาน ความถอตว การดถกดหมนคนอน เปนตน

๕. ปญญาความรอบร คอเปนผมปญญารอบรด รเหตแหงความดความชว

๓๐ สมภพ ชวรฐพฒน, มงคลธรรมกบคณภาพชวต (มงคล๓๘),(กรงเทพมหานคร:นานาสงพมพ๒๕๔๒),

หนา ๑๒๐. ๓๑ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธศาสนา : พฒนาคนและสงคม, (กรงเทพมหานคร :กรมการ

ปกครอง, ๒๕๔๐), หนา ๑. ๓๒ อง.ปญจก. (บาล) ๒๒/๖๓/๗๔, อง. ปญจก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๑๑๑.

๙๗

การฝกฝน อบรมปลกฝงนสยการรจกบชา ยกยอง ใหเกยรตผอน สงอนแกเยาวชนเพอเปนพนฐานในการน าไปพฒนาตนเอง เปนการกระท าทสมควรอยางยง และผทจะท าการอบรมบมนสยกจ าเปนตองท าตนเองใหเปนแบบอยางทดเสยกอนแลวจงสอนผอน นอกจากนแลวการฝกฝนพฒนาคณธรรมคอ การบชา ยกยอง ใหเกยรตผอน เหลานจ าเปนทจะตองปลกฝงตงแตยงเปนเดกเปนตนไป ควรสรางพนฐานชวตใหกบเดกดวยคณสมบตของการรจกบชา กราบไหว นบถอผหลกผใหญ เพราะจะท าใหเดกมการเรมตนทด มเปาหมายในการด าเนนชวตทถกตอง และจะท าใหเดกด าเนนชวตถกตอง ไมหลงทาง เมอเจรญวยเขาสวยรนจนถงวยหนมสาวกควรจะอบรมปลกฝงใหเกดคณธรรมตางๆ ในจตใจ ไดแก การบชา กราบไหว เคารพ นบถอกนใหรวาผนนอยในฐานะไหน เดกหรอผใหญ ซงคนเหลานลวนเปนคนในสงคมทเราตองอยรวมกนเพอเปนการด าเนนชวตในสงคมอยางเปนสขควรสอนใหเดกและเยาวชนของเราปฏบตตามหลกเกณฑ ระเบยบวนย ซงเปนหลกทส า คญของการอยรวมกนในสงคม สอนใหมความกตญญกตเวท และสอนใหเกดความรก ความภาคภมใจ พรอมทจะเทดไว เหนอชวต ตอสถาบนทส าคญคอ สถาบนชาต ซงปกครองโดยระบอบประชาธปไตย รจกสทธหนาทตนเองทจะปฏบตตอสถาบนชาต สถาบนศาสนา ซงมพระพทธศาสนาเปนศาสนาทคนสวนใหญในประเทศนบถอ พรอมทจะพทกษ รกษา ยดถอเปนหลกปฏบตตามค าสงสอนทางศาสนาและสอนใหรจกการบชา ยกยองใหเกยรตกน สถาบนพระมหากษตรย ซงทรงเปนประมขของชาต เปนศนยรวมจตใจของคนในชาตทกหมเหลา เพอสรางจตส านกรบผดชอบรวมกน ในการคมครอง ปองกน รกษาสถาบนหลกทง ๓ ไมใหใคร มาดหมน เหยยบย าท าลายได สรางจตส านกใหเกดความรก เทดทน บชา สถาบนหลกของชาต

๔.๓ ผลของการบชาและคณคาดานจรยธรรมทมตอพทธศาสนกชนประชาชนตนลาว นครหลวงเวยงจนทน

เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมองมคณคาตอการด ารงชวตของประชาชนชาวลาวทงประเทศเปนอยางมากท าใหชาวชมชนในทกพนท ไดรบประโยชนสงผลสะทอนผานพธกรรมการบชาญาแมศรเมอง และมผลตอการเกดความเชอตอเสาหลกเมอง คอ

๑. คณคาในทางพระพทธศาสนา วดศรเมอง เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนสถานททคนพบ

หลกฐานทางประวตศาสตรโบราณคด ทแสดงวาบร เวณแหงนเคยเปนศนยกลางความเจรญรงเรองของนครเมองโบราณในอดตอกทงไดขดพบสถปมาก ไดก าหนดจดงานนมสการพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง ในวนขน ๑๕ คา เดอน ๓ เปนประจ าทกป เพอสงเสรมกจกรรม เนองในวนมาฆบชา วนส าคญทางพทธศาสนาอนเปนการสบทอดวถปฏบตอนดงามของชาวพทธใหคงอย

๙๘

สบไป อกทงยงเปนคณคาทางดานความเชอ หลกธรรม จตใจ และวตถ เปนพทธจรยธรรมทางสมคมทท าใหสงคมมความนาอยมากยงขน

๑) ดานความเชอ ประชาชนชาวลาวมความเชอเกยวกบอานภาพของญาแมศรเมอง เชอในอ านาจสงศกดสทธ

รวมถงการเคารพกราบไหวเพอตองการใหสงศกดสทธทมอยในองคญาแมศรเมองไดคมครองรกษาตนใหแคลวคลาดปลอดภยจากอนตรายทงหลาย เพราะความกลวทมาตามขาวสารมมากท าใหตองหาทพงทางใจ

๒) ดานหลกธรรม ชาวพทธประชาชนคนลาว น าหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาใชในการด า เนน

ชวตประจ าวน เพราะเชอวาธรรมเหลานยอมเปนหลกในการด าเนนชวตทดเปนทสมควรแกการยดถอเพอความผาสกในชวตนอกจากนญาแมศรเมอง ยงเปนพทธานสตมลกษณะทเตอนสตของผพบเหนสรางความรมเยนเปนสขใหเกดแกจตใจใหมพลงและความมนใจทจะปฏบตภารกจของตนตอไปดวยความไมประมาทตงตนอยในโอวาทปาฏโมกขตามหวใจของพระพทธศาสนาทวาจะไมท าบาปทงปวงจะท าแตความดและจะท าจตใจใหผองใสแตเมอเกดทกขภยกหนหนาเขาหาพระธรรมเขาหาญาแมศรเมองเพอเปนหลกในการยดเหนยวจตใจชาวประชาชนคนลาวมความเชอวาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง มพทธานภาพทจะชวยในการบนดาลใหภยพบตตางๆลดลงหรอหมดไปได

๓) ดานจตใจ พธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง นนเปนการสรางการตอบสนองความสข

ดานจตใจทงในดานของบคคลครอบครวไปจนถงสงคมในระดบชาตเมอชาวพทธทวประเทศลาว มศรทธาความเชอเกยวกบอานสงสของการไดมานมสการพระบรมสารรกธาตเมอไดมโอกาสมาท าบญไวเปนทานกยอมเกดปตสขอมเอมใจและมความรสกรกและผกพนกบพระพทธศาสนารสกว าบาปและอกศลทงมวลลดนอยถอยลง และมความมนคงในการด าเนนชวต เพราะเชอวาญาแมศรเมองเปนเหมอนเทพเจาทคอยคมครองใหไดรบแตความโชคด

๔) ดานวตถ เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนคณคาทางดานวตถทเปนตวแทน

ของความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาตงแตสมยอดตจนถงปจจบน เปนพทธสถานไวใหคนกราบไหวสกการบชา เปรยบเสมอนเปนตวแทนของพระพทธเจา เปนการบมเพาะการเสยสละการรจกแบงปนและการรจกเรยนรการยกระดบจตใจของตนเองใหเขาสความฉาเยนภายใตพระธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาพนฐานความเชอท าใหเกดศรทธา และยงคงสบตอไปในอนาคตเพราะมการจดงานมนสการเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองอยางยงใหญในทกๆ ป

๙๙

๒. คณคาทางสงคม ในกระบวนการพธกรรมงานนมสการเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง เปนการประสาน

รวมมอกนของคนในสงคมทวทงประเทศลาวทตางมความเชอความศรทธาเปนกลมเปนกอนเปนการรวมตวกนเพอท ากจกรรมทางพระพทธศาสนาท าใหสงคมมความรสกถงความเปนพวกพองเปนหมเหลาและรวมกนรกษาพนทธรรมทางพระพทธศาสนาไวเปนมรดกของคนในสงคมใหยาวนานทสดเปนขบวนการของประชาสงคมเชงพทธ หรอเปนพทธจรยธรรมทางสงคม ทมสวนดมากกวาสวนเสยซงกอใหเกดผลดทางดานสงคม คอ

๑) ดานความสามคค พธกรรมการบชา เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนการสรางความ

สมครสมานสามคคของคนลาวทงประเทศ อนจากเกดจากความศรทธาในองคญาแมศรเมองทหลอมรวมคนในทองถนใหเคารพนบถอสกการะ เพอใหสงศกดสทธทสถตและญาแมศรเมอง อยในเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนใหความคมครองตนเองและครอบครว

๒) ดานเศรษฐกจ วดศรเมอง เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน เปนแหลงทองเทยวเชงประวตศาสตรอกแหง

หนงทควรคาแกการศกษาเปนอยางยง มผคนจากตางถนและทวโลกเดนทางมาเคารพสกการะเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน ทวดศรเมองเปนจ านวนมาก สรางรายไดใหกบประชาชนหลายกลมทสงผลตอระบบเศรษฐกจใหกบชมชนและประเทศลาวไดเปนอยางด ในดานทเหนชดเจนคอดานการทองเทยวเพราะวดศรเมองเปนอกจดในโปรแกรมของบรษททวรทวทกท

๓) ดานประเพณและวฒนธรรม ความเชอของเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง มอทธพลมากในกจกรรมทงสบสองเดอนตาม

ประเพณอสาน คอในเรอง ฮตสบสองคลองสบส เพราะทกกจกรรมของประชาชนในทกชมชนในทกแขวงการปกครอง ตางตองมาบอกกลาวใหญาแมศรเมองทราบกอนจงจะมการประกอบพธกรรม เพอใหเกดความสบายใจส าหรบผรวมพธ ท าใหในแตละพนทตางเปนการเสมอนการอนรกษดานประเพณและวฒนธรรมของประชาชนชาวลาวไวไมใหสาบสญไป จากการสมภาษณประชาชนสวนมากทเขามารวมพธกรรมการการบชา ญาแมศรเมอง ท าใหทราบในประเดนวา การประกอบพธกรรมดานวฒนธรรมประเพณตางกท าเพอญาแมศรเมอง เพราะเปนเสมอนการจงรกภคดตอญาแมศรเมอง

๑๐๐

๔.๔ คณคาทางจรยธรรม คณคาทางจรยธรรมทางพระพทธศาสนาพทธสามารถน ามาประยกตใชในชวตประจ าวนได

ดงน ๔.๔.๑ ในวงการศกษาของเราปจจบน สงหนงทเรามกตองการใหมในตวผเรยนคอ ความคด

วเคราะห จงมการเนนเรองนกนอยางจรงจง บางครงปรากฏในปณธานและวตถประสงคของหลกสตรการศกษาดวย และดจะไดผลดดวย เพราะผเรยนตางมความคดวเคราะหกนถวนหนา ซงจะสงเกตไดจากการแสดงความคดเหนในทกระดบของสงคม ไมวาจะเปนการประชมระดบหนวยงานและระดบประเทศเชนรฐสภา ตามสอตางๆ และการแสดงความคดเหนโดยทวไป กนบวาเปนสงทด แตหากเปนการใชความคดวเคราะหแนวพระพทธศาสนาแลว ตองประกอบดวยกศลธรรม กลาวคอ หลกกศลกรรมบถ ๑๐ โดยเฉพาะตงแตขอ ๔ ถงขอ ๑๐ และหลกสมมาวาจาควรตรสหรอไมทกลาวมาขางตน ดวย จงจะถอวาเปนการใชความคดวเคราะหอยางสรางสรรค ใหประโยชนทงตอตนเองและผอน จากเหตผลนแสดงวา ล าพงการรจกใชความคดวเคราะหอยางเดยวยงไมพอ แตตองคคณธรรมดวย การใชความคดนนจงจะเปนไปอยางสรางสรรค และอยางมความรบผดชอบพอ

๔.๔.๒ โดยปกตมนษยมกจะสรางบทนยามจากความคดและประสบการณของตนอยเสมอ ทงในเรองทวไปและในเรองวชาการ ความรของมนษยตงแตเรมรเดยงสาเพมพนขนโดยวธน แตจากการศกษาการวเคราะหโดยใชการตความทางภาษาของพระพทธเจา ท า ใหเกดความเขาใจวา บทนยามทตงอยบนความเชอ(ศรทธา) และความรสกสวนตวอยางเดยว อาจเปนความรแบบผดๆ และน าไปสการปฏบตอยางผดๆ ได เชนการนยามวา “พราหมณคอสถานภาพหนงในสงคมทมาจากชาตก าเนด” บทนยามเชนน เปนทยอมรบไดในสงคมทมความเชอเชนนนเทานน แตไมสามารถท าใหเกดการยอมรบในเชงสากล ได เพราะไมสงเสรมความเทาเทยมระหวางมนษยดวยกน การเขาใจผดๆ เชนน พระพทธศาสนาเรยกวา อวชชาหรอความไมร

จากเหตผลทกลาวมา ท าใหเขาใจวา การวเคราะหทควรแกการยดถอวามมตทางพทธจรยธรรม หรอเปนบทนยามทแสดงถงการรจกและเขาใจมนษยจรงๆ นน จะเกดขนได ตองเรมจากการเขาใจจตใจมนษยกอน ตงแตการเขาใจวาธรรมชาตของมนษยคอขนธ ๕ รจกอปาทานขนธ ๕ และขอธรรมอนๆ ทเกยวเนองกบขนธ ๕ บทนยามเชน “พราหมณคอสถานภาพหนงในสงคมทมาจากการกระท า” จงจะเกดขน และเปนทยอมรบกนในเชงสากลได ความเขาใจอนถกตองเกยวกบมนษยเชนน พระพทธศาสนาเรยกวาวชชาหรอความร เปนการรในเรอง อรยสจ ๔ เพราะสามารถใชเปนหลกจรยธรรมทสงเสรมความเทาเทยมกนระหวางมนษยได

๔.๔.๓ การกลาววามนษยคอขนธ ๕ เปนการกลาวเพอท าความเขาใจองคประกอบของมนษยวามอะไรบางเทานน เหมอนการกลาววา องคประกอบของคอนกรตคอ ทราย หน ปน น าและเหลกเสน เมอของเหลานมาผสมกนจงไดคอนกรตทมคณสมบตแขงแรง ทนทาน และรองรบน าหนก

๑๐๑

ได สวนยอยแตละอยางทรวมเปนคอนกรต ไมมคณสมบตดงกลาวน ฉะนน คอนกรตจงไมใช ทราย หน ปน น า และเหลกเสน เชนเดยวกนกบขนธ ๕ ทรวมกนเปนมนษย มนษยทพฒนาตนเองแลวจงไมสามารถเรยกวาเปนขนธ ๕ ไดอยางเตมปาก และยงพฒนาตนแลวอยางถงทสด เชน พระอรหนต และพระพทธเจาดวยแลวยอมพนไปจากขนธ ๕

จากเหตผลดงกลาวมา ท าใหเขาใจไดวา มขอแตกตางทางคณสมบตระหวางบคคลอยจรง เพราะหนวยรวมทพฒนาจากหนวยยอย ไมจ าเปนเสมอไปทจะมสภาพเหมอนหนวยยอย และหนวยยอยกไมจ าเปนทตองเหมอนหนวยรวม ตวอยางเชน ถาใหคนๆ หนงเปนหนวยรวมของหนวยยอย เชน พอ แม โรงเรยน ญาต เพอน และสงแวดลอมอนๆ แตไมจ า เปนทคนๆ นนจะเหมอนหนวยยอยในทกๆ อยาง เชนเดยวกน หนวยยอยกไมจ าเปนตองเหมอนหนวยรวมไปเสยทงหมด ฉะนน สภาษตไทยทวา “ผลไมหลนไมไกลตน” และ “ดววใหดหาง ดนางใหดแม” จงเปนเพยงขอสงเกตเทานนวามโอกาสทลกจะเหมอนพอแมในบางอยาง แตไมใชทกอยาง เรองของมนษยจงเปนเรองละเอยดออน เราไมสามารถใชมาตรการเดดขาดมาตรการเดยวในการมองและปฏบตตอมนษยทกคนไดเหมอนๆ กน เปนเพราะเหตผลน พระพทธศาสนาจงมระบบศลหลายระดบ และเนนการพฒนาคนดวยการใหการใหการศกษา ฝกฝน และอบรมมากกวาการบงคบดวยมาตรการเดยวกน คณคาทางจรยธรรม คอ คณคาทเกดจากการรจกสภาวะภายในของตนเปนอนดบแรก จนท าใหรจกตนเองและแยกแยะไดวาอะไรเปนกศลธรรมและอกศลธรรม ซงจะสงผลตอการด าเนนชวตของคนๆ นนในทสด

เมอมองจากธรรมทตรสร ธรรมะททรงแสดง ระบบศลทมหลายระดบ และผลไดจากการปฏบตธรรมทแตกตางกนดงกลาวมา สามารถพดไดเลยวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงการวเคราะห ไมวาจะเปนการแยกองคประกอบ การสบคนหามลราก การตความหมายของภาษา รวมทงเครองมอการวเคราะห เชน การทอนลง การนยาม การแบงและการแยกประเภท มอยพรอมในพระพทธศาสนา สวนทยกมากลาวในบทความนเปนเพยงสวนนอยเทานน

อยางไรกดพระพทธศาสนาจะเนนหนกไปทจตเปนหลก เพราะจตเปนตวยนในการสรางสรรคความสขและความทกขใหกบชวต และพระพทธพจนทงหมดทยกมาประกอบในบทความนลวนเกยวของกบจตและพฤตกรรมของจตทงสน เปนทยอมรบกนวา เพราะอาศยการวเคราะหเปนเครองมอไดชวยใหเกดความกาวหนาในความรแขนงตางๆ ไมวาจะเปนเรองจตในทางพระพทธศาสนาและเรองของวตถในทางวทยาศาสตร แตไมวาจะเปนการวเคราะหทางใด ตองอาศยสตปญญาทงของผท าการวเคราะหและของผทจะเขาใจตามเปนอยางยง อาศยเหตผลนพระเถระผรบผดชอบพระศาสนาตงแตอดตเปนตนมาจงคดหาวธการตางๆ เพอใหคนสวนใหญเขาใจค าสอนแบบวเคราะหของพระพทธศาสนาไดงายขน เชน การน าพธกรรมของทองถนและน าค าสอนแบบผสมผสานตางๆ ของลทธค าสอนอนมาเปนตวชกจงใหเกดความเขาใจในพระพทธศาสนา จนบางครง ท าใหผทยงเยาวดานสตปญญามความเขาใจวา พธกรรมและค าสอนแบบผสานเหลานน เปนแกนแทของพระพทธศาสนา

๑๐๒

และกอผลเสยตอพระพทธศาสนาเสยเอง อยางเชนเคยเกดแลวกบพระพทธศาสนาในอนเดยในอด ต และ ในบางประเทศในปจจบน นคอสงทอาจท าใหเกดความเขาใจไดวาเปนจดออนของค าสอนแบบวเคราะหของพระพทธศาสนาเมอมาสมพนธกบคนสวนใหญในสงคมทควรแกการตระหนกและยดเอาเปนบทเรยน.

สรปวา การบชาเปนเหตใหเกดขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรมตางๆ มากมายในสงคมไทย เปนคณธรรมทมความส าคญมาก พระพทธเจาตรสวา เปนมงคลอยางสงสด เพราะมการแสดงออกถงการบชา ทางกาย วาจา และทางใจ ทยอมรบนบถอ อยางจรงใจตอบคคลทเราเขาไปเกยวของ การบชานนตองแสดงออกมาจากจตใจทเลอมใส บชาอยางแทจรง ล าพงถาจะดเฉพาะเพยงกรยาทาทางตางๆ ทแสดงออกทบงบอกถงการบชาดวยใจจรงนนคงดยาก เปนเพยงลกษณะนสยภายนอกเทานน อาจจะมการเสแสรงแกลงท ากเปนได การบชา โดยการกราบ การไหวทแสดงออกมาทางกาย ทางวาจา และดวยน าใสใจจรงนนเปนสงทด สงคมไทยถอวาเปนผมจตใจสงสง มกรยา มารยาททเรยบรอยดงาม ในทางพระพทธศาสนาถอวาผททาการบชา คนทควรบชา สถานทควรบชา เมอตายไปแลวยอมเกดในตระกลสง ไมไปสทคต ไดรบการยกยองสรรเสรญทงในโลกนและโลกหนา สวนคนทไมบชาคนทควรบชา สถานทควรบชา กมนยตรงกนขาม คอ เมอตายไปแลว ยอมไปเกดในตระต า ไปสทคต ถกนนทาวาราย ในโลกนและโลกหนาผทปรารถนาความสขความเจรญในชวตท งในโลกนและโลกหนา โดยเฉพาะในปจจบนน พงปฏบตตามหลกการบชา เพอท าใหชวตของเราพฒนาไปในทางทถกทควร โดยการรจกบชา สกการะ เคารพ บคคลทควรบชา มพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ พระปจเจกพทธเจาบดามารดา ครอาจารย ผใหญผเจรญโดยชาต เจรญโดยวย เจรญโดยคณวฒการอยรวมกนเปนสงคมกตองรจกปฏบตตามกฎกตการะเบยบวนย และกฎหมายบานเมองเปนการบชาสถานทคอประเทศชาต เราตองกตญญตอบแทน หากเปนนกเรยน นสต นกศกษา กควรบชา สกการะเคารพสถาบนการศกษากควรปฏบตตามกฎระเบยบ วนยของสถาบนอยางเครงครด ท าตวเปนผเรยนทด น าชอเสยงมาสสถาบน เวลาเรยน กตงใจศกษาเลาเรยน หวงวชาความรเพอไปพฒนาตนเองและสงคม การบชาสกการะ เคารพตอครอาจารย ผประสทธประสาทวชาความรให กโดยการเชอฟง ปฏบตตามค าสงสอนใหเกยรต ยกยองสรรเสรญทงตอหนาและลบหลง การบชาสกการะ คนในสงคมโดยการ ใหเกยรต ตอผอนไมลวงละเมดสทธเสรภาพของผอน เพอความผาสกของทกฝาย พนฐานทส าคญในการสรางความรสก จตส านก ในการบชาสกการะกคอศล และวนย เมอทกฝายมศลและวนยเปนหลกปฏบต เปนเครองเตอนจตใจ ยอมท าใหรจกตระหนกถงคณคาของตน ผอน และสงอน อนเปนการแสดงออกถงการบชา สกการะ เคารพนบถอ ใหเกยรตซงกนและกนนนเอง

บทท ๕

สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรอง ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ผศกษาวจยไดก าหนดวตถประสงค ๑. เพอศกษาหลกการบชาในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท ๒. เพอศกษาพธการบชาการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ๓. วเคราะหคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน ดงกลาวขางตนน เปนการวจยครงนเปนศกษาเชงคณภาพ เพอทจะท าใหทราบในหลายประเดนทจะเปนประโยชนในดานตางๆทครอบคลมมากทสด การศกษาในครงนผวจยไดศกษาแนวคดและทฤษฏในดานตางๆทง เอกสารทเปนหนงสอทางวชาการทเกยวกบสงคมศาสตรเพอทจะท าใหทราบแนวคดทางสงคมทเปนแบบแผนในการด าเนนชวตของประชาชนในแตละกลมทมความเชอ รวมทงศาสนาทมความแตกตางกน และศกษาหลกธรรมทางประพทธศาสนาทมความสมพนธกบความเชอ ความศรทธาในพระไตรปฎก เมอผศกษาไดทราบถงแนวคดทฤษฏทมความสมพนธกบชอเรองของการวจยรวมทงวตถประสงคแลวจงใชเปนแนวทางในการสรางแบบสอบถามใหเปนเครองของการวจยในครงนเพอทจะไดขอมลและสารสนเทศทมเนอหาครอบคลม เครองมอทใชในการวจยเปนการสมภาษณกลมเปาหมายทเกยวของเครองม อทใชไดแก แบบสมภาษณชนดแบบโครงสราง เปนการตงค าถามแบบปลายเปดเพอทจะใหผทใหขอมลไดแสดงความคดเหน ความเชอทมตอญาแมศรเมอง รวมทงเหตการณทเกดขนกบตนเองและครอบครว รวมทงประเดนอนๆ โดยการศกษาครงนจะมการบนทกเสยงเพอทจะไดน าขอมลทไดมาวเคราะหใหไดประเดนทมความชดเจนและกระชบเปนประเดนมากขน ดงนนผศกษาจงท าการเกบรวบรวมขอมลจากกลมเปาหมายจ านวน ๒๕ รป/คน แลวน ามาวเคราะหขอมลโดยใชวธพรรณนาความเรยง สรปผลการวจย เปนประเดนทส าคญกบการวจยดงน

๕.๑ สรปผลการวจย

จากการศกษาเรองดงกลาว จงสามารถสรปเปนประเดนตางๆ ได ดงน วดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว นมต านานเกยวกบการสรางศาลหลกเมอง

และศาสเจาแมศรเมอง ซงในสมยกอนนครเวยงจนทรยงไมมศาลหลกเมอง พอมเหตรายตางๆ เกดขน กมกจะโทษผสางเทวดา ดงนน จากการสมภาษณ พระสงฆ และผเฒาผแกทมความสมพนธกบญาแมศรเมอง ท าใหทราบขอมลการสรางเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนขนเพอเปนทยดเหนยวจตใจ

๑๐๔

ประชาชนคนลาวทงประเทศ สรางสรางเสาหลกเมองในครงน เปนประเพณพธกรรมแบบโบราณ ทจะตองมผทเสยสละชวตของตนเองลงไปภายใตเสาหลกเมองแหงน ในกรณทไมมใครยอมเสยสละกจะเปนทานเจาอาวาสของวดทจะตองเสยสละชวต เปนสรางเปนขวญก าลงใจ หรอเพอสรางความศรทธาใหเกดขนกบประชาชนทงประเทศ แตการสรางเสาหลกเมองในครงน กมผเสยสละชวตของตนเองลงไปอยใตเสาหลกเมองโดยทไมมใครบงคบ ในครงนนเปนผหญงทอมทองแกพอประมาณไมทราบแนชดวากเดอน ไดเดนลงไปในหลมทขดลงเพอตงเปนเสาหลกเมอง หลงจากนนกมการประกอบพธกรรมตามโบราณประเพณในการสรางเสาหลกเมอง จากนนเปนตนมาวดแหงนไดกลายเปนทรจกของคนลาวทงประเทศ เพราะมเรองราวถาจะใหมองหลายประเดนจะมทงเรองทนากลว นาเศรา และนาศรทธา แผออกไปยงแขวงตางๆของประเทศ ตอมาไดมผทแสดงตวเองวาสอกบญาแมศรเมองได ท าใหเกดความเชอทท าใหประชาชนคนลาวทงประเทศไดเดนทางมาเพอขอพรในดานตางๆจากญาเมศรเมอง จนท าใหกลายเปนประเพณการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง ตามความเชอและพธกรรมทผสอหรอรางทรงไดบอกเลามา ในปจจบนจากการสมภาษณประชาชนทวไปไดเชอวา ญาแมศรเมอง เปนเทวดาหรอเทพเจา หรอพญานาค ทกลบมาเพอคอยดแลบานเมองใหเกดความรมเยนเปนสขในทกดาน และประชาชนคนลาวและไทยทมความเดอดรอนกจะเขาไปหาเพอขอเพอบนบานในสงทตนเองปรารถนา จากต านานทางประวตศาสตรของการสรางเสาหลกเมองทสรางความกลวในดานการท าสงไมดของประชาชนชาวลาว ท าใหวดศรเมองกลายเปนแหลงทองเทยวเชงประวตศาสตรทสรางผลประโยชนทงตอบคคลและประเทศลาวไดอยางเปนระบบ

การศกษาในครงนหลกศรทธาในพระพทธศาสนาทปรากฏในพธกรรมการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง พบวาพระพทธศาสนาวางหลกศรทธาไว ๔ ประการคอ

๑. กมมสทธา เชอกรรม ๒. วปากสทธา เชอผลของกรรม ๓. กมมสสกตาสทธาคอ เชอวาสตวมกรรมเปนของตน ๔. ตถาคตโพธสทธาคอ เชอความตรสรของพระพระตถาคตเจา จากความเชอขางตนของประชาชนชาวลาวจงท าใหเกดเปนพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง

และญาแมศรเมองไดแก พธกรรมทเกยวกบ การใหทาน การรกษาศล และการภาวนา พธกรรมการใหทานกไดแก การบรจาคสงของ ปจจย หรอแมแตขาวเปลอกทมาท า ในพธ

บญกมขาวใหญ ซงการใหทานของชาวประชาชนชาวลาวในพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง น ประชาชนชาวลาวมความเชอวาจะไดบญกศลมากกวาการท าบญในเวลาอนๆ เพราะงานพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองเปนงานทยงใหญ จดเพยงปละหนงครงเทานนเพราะมความเชอกมมสทธาวปากสทธาและกมมสสกตาสทธา การใหทานของประชาชนชาวลาวเปนสงทเหนไดชดจากการจดกจกรรมของทางวดในงานบญตางๆทมทง ๑๒ เดอน คอฮตสบสองคลองสบ

๑๐๕

ส จะเหนไดจากจ านวนเจาภาพทมาท าโรงทางขาวปลาอาหารตางๆ และยอดเงนบรจาคของประชาชนชาวลาว จะมตวเลขทแตกตางกวาวดอนๆในประเทศลาว

พธกรรมการรกษาศลกไดแก พธกรรมการปฏบตธรรมเพอถวายเปนพทธบชาใหกบองคญาแมศรเมอง พธกรรมปฏบตธรรมเพอถวายเปนพทธบชาใหกบเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนพทธศาสนกประชาชนคนลาว ทสนจะเขาอบรมการปฏบตในงานนมสการญาแมศรเมอง ตลอด ๓ วน ๓ คน พธกรรมทเกยวกบการภาวนา กสบเนองจากการรกศล เมอประชาชนมารกษาอโบสถศลแลวยอมกระท าการเจรญสมาธ เจรญภาวนาเพอใหถงจตอนสงบ เพราะมความเชอในเร อง เชอกมมสทธาวปากสทธากมมสสกตาสทธา และตถาคตโพธสทธา เพอทจะใหไดถงซงนพพาน เพราะความเชอในเรองของการบ าเพบบารมสงสมบญใหเกดมากขน

พธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง พธบวงสรวงการบวงสรวงใหญกระท าปละครง คอในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๕ ประชาชนชาว

ลาวมความเชอวาการบวงสรวงเปนพธการบชาพระคณความดของทานทมคณงามความดตอสรรพสตวทง ๓ โลก ทไดยอมเสยสละชวตซงเปนสงทมคาสงสดแกประชาชนชาวลาว

พธกรรมการบาประชาชนชาวลาวเชอวาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมองมความศกดสทธทมผวเศษปกปกรกษาอย ในวนพระจะมการแตงขน ๕ ขน ๘ ค และขนหมากเบง หรอเปนปราสาทผงเทยนแทตามโบราณประเพณของประชาชนคนลาว เพอทจะบอกกลาวแกสงศกดสทธ หรอเทวดาทดแลรกษาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองน ใหเกดผลส าเรจตามทตนปรารถนา โดยจะม “เฒาจ า” ผเปนสอกลางในการท าพธ ตามขนตอนพธกรรมโบราณทมการปฏบตกนมา

พธกรรมปงบา พธกรรมปงหรอแกบนนจะกระท าเมอไดสงทตนปรารถนาแลว สถานทจะตองเปนบรเวณลานของเสาหลกเมองและญาแมศรเมองเทานน บคคลทเกยวของในการประกอบพธกรรม คอ ๑. ผน าในการท าพธคอพอพราหมณ หรอขะจ า ๒. ตวผบาหรอบนบาน ตองเขามารวมพธโดยใชค าบอกกลาวของตนวาไดมาท าพธปงแลว ตามทตนเองไดพดไว เหมอนกบการรกษาสญญาทใหไวกบญาแมศรเมอง

พธกรรมสรงน าเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองการสรงน าจะท าขนในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๓ โดยใชน าจากบอน าศกด ๙ แหง ในประเทศลาวเทานน

พธ เวยนเทยนนจะท า ในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๓ เพราะวาวนน เปนวนส า คญทางพระพทธศาสนา เพอเปนการระลกถงคณของพระรตนตรยในวนส าคญโดยใชเทยนแททท าจากขผง และธป กบดอกไมเปนเครองสกการบชา หรอจะเปนปราสาทผง ถอไวในมอแลวเดนเวยน ๓ รอบ ประชาชนคนลาวทมารวมพธจะพรอมใจกนน าดอกไม ธป เทยน เพอมาเวยนเทยนในบรเวณลานรอบ

๑๐๖

พระอโบสถ ทภายในมความศรทธา เพราะเชอวาเปนการไดเขาเฝาพระพทธองคอยางใกลชดและไดบญกศลมาก

พธกรรมปฏบตธรรมเพอถวายเปนพทธบชาใหกบองคญาแมศรเมองน จะเรมตงแตการประชาสมพนธเชญชวนพทธศาสนกทสนจะเขาอบรมการปฏบตในการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง ตลอด ๓ วน ๓ คน

พธเปลยนผาหม และเปลยนชดญาแมศรเมอง มความเชอวาการไดเปลยนผาหมใหกบเสาหลกเมอง และเปลยนชดใหกบญาแมศรเมอง กเหมอนไดถวายผาไตรจวรแดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวย จะประกอบพธเวลา ๑๔.๐๐ น. มการจดขบวนแหผาสเหลองผนยาวเพอหมเสาหลกเมอง และชดในเปนการถวายใหกบญาแมศรเมอง

สวนคณคาของศรทธาชาวพทธประชาชนคนลาว ทมตอเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองพบวา

เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง มคณคาตอการด ารงชวตของประชาชนคนลาวทงประเทศ เปนอยางมากท าใหประชาชนในหลายแขวงในประเทศลาวและประเทศไทยบางสวนไดรบประโยชนสงผลสะทอนผานพธกรรมและมผลตอการเกดความเชอตอเสาหลกเมอง และญาแมศรเมองคอ

คณคาในทางพระพทธศาสนา เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนสถานททคนพบหลกฐานทาง

ประวตศาสตรโบราณคด ทแสดงวาบรเวณแหงนเคยเปนศนยกลางความเจรญรงเรองของประเทศลาว เมองโบราณในอดต เพราะมความเชอหรอลองลอยทางพระพทธศาสนาทมความชดเจนมาก

๑) ดานความเชอ ประชาชนชาวลาวมความเชอเกยวกบอานภาพของญาแมศรเมอง เชอในอ านาจสงศกดสทธ

รวมถงการเคารพกราบไหวเพอตองการใหสงศกดสทธทมอยในองคเสาหลกเมองไดคมครองรกษาตนและครอบครว ใหแคลวคลาดปลอดภยจากอนตรายทงหลาย ไดรบเรองโชคดในหนาทการงานรวมทงกจการตางๆ

๒) ดานหลกธรรม ประชาชนคนลาวไดน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาใชในการด าเนนขวตประจ าวน

เพราะเชอวาธรรมเหลานยอมเปนหลกในการด าเนนชวตทดเปนทสมควรแกการยดถอเพอความผาสกในชวตนอกจากนวดศรเมอง และเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนยงเปนพทธานสตมลกษณะทเตอนสตของผพบเหนสรางความรมเยนเปนสขใหเกดแกจตใจ

๑๐๗

๓) ดานจตใจ งานนมสการ หรอพธกรรมการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง

นนเปนการสรางการตอบสนองความสขดานจตใจทงในดานของบคคลครอบครวไปจนถงสงคมในระดบประเทศลาวเมอชาวพทธมศรทธาความเชอเกยวกบอานสงสของการไดมานมสการ มาขอพร มาบนบานกลาวขอตางๆ และเมอไดมโอกาสมาท าบญไวเปนทานกยอมเกดปตสขอมเอมใจ มความรสกรกและผกพนกบพระพทธศาสนา และญาแมศรเมอง รสกวาบาปและอกศลทงมวลลดนอยถอยลง เพราะเกดความสบายใจ

๔) ดานวตถ เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนคณคาทางดานวตถทเปนตวแทน

ของความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา และเปนหนาตาของประเทศลาว ตงแตสมยอดตจนถงปจจบน เปนพทธสถานไวใหประชาชนจากทกมมโลกมากราบไหวสกการบชา เปรยบเสมอนเปนตวแทนของการสอถงพระพทธเจา เปนการบมเพาะการเสยสละของตนเองเพอสวนรวม การรจกแบงปนและการรจกเรยนรการยกระดบจตใจของตนเองใหเขาสความฉ าเยนภายใตพระธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาพนฐานความเชอท าใหเกดศรทธา และยงคงสบตอไปในอนาคตเพราะมการจดงานมนสการ หรอพธกรรมการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมองอยางยงใหญในทกๆ ป และในทกๆวน ประชาชนชาวลาวเอง รวมทงนกทองเทยวทมาจากทงประเทศไทยและประเทศอนๆทมาเทยวตางกมมากในทกๆวน

คณคาทางสงคม ในกระบวนการพธกรรมการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปน

การประสานรวมมอกนของคนในสงคมประชาชนคนลาวทกๆแขวงการปกครองในประเทศ ใหเปนกลมเปนกอนเปนการรวมตวกนเพอท ากจกรรมส าคญทางพระพทธศาสนาท าใหสงคมมความรสกถงความเปนพวกพองเปนหมเหลาและรวมกนรกษาพนทธรรมทางพระพทธศาสนาไวเปนมรดกของคนในสงคมใหยาวนานทสดเปนขบวนการของประชาสงคมเชงพทธทมสวนดมากกวาสวนเสยซงกอใหเกดผลดทางดานสงคม เปนพทธจรยธรรมทางสงคม คอ

๑) ดานความสามคค งานนมสการ หรอพธกรรมการบชาเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง

เปนการสรางความสมครสมานสามคคของคนลาวทงประเทศ อนจากเกดจากความศรทธาในองคญาแมศรเมอง ทหลอมรวมคนในทองถนใหเคารพนบถอสกการะ บรจาคเงนทองเปนกองทนสรางสงตางๆ เปนกฐน ผาปา ทนการศกษาส าหรบพระสงฆ และโรงทานขาวน า ปลา และอาหารหวานคาว

๑๐๘

ตางๆ เพอใหสงศกดสทธทสถตอยในองคเสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทนของประเทศลาวไดรบความคมครองจากองคญาแมศรเมอง ใหตนเองครอบครวและกจการหนาทการงานตางๆ

๒) ดานเศรษฐกจ วดศรเมอง เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนอกจดหนงใน

โปรแกรมการทองเทยวเชงพทธในนครหลวงเวยงจนทน สงผลใหประชาชนหลายกลมไดรบผลประโยชน เชนกลมพอคาแมคา ในหลายอาชพไดก าไรจากการขายปราสาทผงและเทยนแทใหกบนกทองเทยวเขาไปยงวดศรเมอง รวมทงอาชพอนๆ ดานเศรษฐกจนนสงทสงผลเหนไดชดคอการทองเทยวในระดบประเทศอยางเหนไดชดเจน

๓) ดานประเพณและวฒนธรรม วดศรเมอง เสาหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน และญาแมศรเมอง เปนพทธสถานศกดสทธ

ทชาวพทธทงในประเทศลาว และไทยไดใหความเคารพสกการบชาอยางสง ญาแมศรเมองเปนสวนหนงของวถชวตทผกพนกนมายาวนาน ในชวงเดอนมาฆะทกป ประชาชนชาวลาวโดยเฉพาะในนครหลวงเวยงจนทนจะมการจดงานนมสการ หรอพธกรรมการบชาเสาหลกเมอง และญาแมศรเมอง เพอใหประชาชนคนลาวทงประเทศไดสกการบชาและบวงสรวงสงศกดสทธ ซงถอวาเปนงานใหญ ระดบประเทศทประชาชนเขารวมงานทวทกสารทศ กจกรรมฮตสอบสองคลองสบสทง ๑๒ เดอนของประชาชนคนลาวตางกมความสมพนธกบญาแมศรเมองทงสน เพราะทกๆกจกรรมทเกดขนจะตองใหผน าทจะพาประกอบพธกรรมนนมาบอกกลาวใหแมศรเมองนนไปรวมงานพธ เพอเปนการสรางขวญก าลงใจใหกบผทมารวมงานและเปนการบชาญาแมศรเมอง หรอเปนการอนรกษวฒนธรรมประเพณของประเทศลาวไวใหครบทง ๑๒ เดอน เพอทจะเปนกจกรรมการสรางความสามคคของคนในชมชนหลายชมชนในนครหลวงเวยงจนทนประเทศลาวใหเกดความสามคคในชมชน และเปนพทธจรยธรรมในการสรางสมคมใหเกดความนาอย

ทกลาวสรปมาในแตละดานทมความสมพนธกบญาแมศรเมอง จะเหนไดวาการบชามอทธพลตอสงคมประชาชนคนลาวตงแตอดตจนถงปจจบนและกลายมาเปนคตความเชอทยดถอปฏบตสบทอดกนมาเปนขนบธรรมเนยมประเพณ เชนฮตสบสองคลองสบสซงเปนแบบแผนของการด าเนนชวตของประชาชนคนลาวมาตงแตอดตส าหรบการสรางพทธจรยธรรมทางสงคม ส าหรบปฏบตของคนในสงคมทตองท ารวมกนแมวาสมยนโลกจะเจรญดวยเทคโนโลย และเปนโลกแหงวทยาศาสตรแตความเชอในอ านาจลกลบ สงศกดสทธยงมอยในสงคมประชาชนคนลาว การเชอวาตนไม ภเขา แมน า มสงทมอ านาจพเศษสงสถตยอยสามารถใหคณและโทษแกมนษยได หากไดรบการบชา ปฏบตอยางถกตองเปนทพอใจของสงทมอ านาจ กจะสามารถใชอ านาจพเศษปกปอง คมครอง หรอดลบนดาลสงทปรารถนาใหได แตหากปฏบตไมถกตอง ไมเปนทพอใจแลวกอาจจะเกดโทษท า ใหไดรบอนตรายได ดงนนจงมการท าพธบชา เซนสรวง ตอธรรมชาต เชนการบชา กราบไหวตนไมใหญๆ โดยการน า

๑๐๙

ดอกไม พวงมาลย ไปผกไว เพอท าการบชา ออนวอน ขอใหดลบนดาลโชคลาภ ความปลอดภย ใหตน หรอหากจะมองอกมมหนงกเปนการปองกนไมใหมการท าลายปาไม ตนไม หรอธรรมชาต เพราะหากมการตดไม ท าลายธรรมชาต สงศกดสทธทสงสถตยอยภายในทนนกจะท าใหเกดผลรายแกตนและครอบครว

การบชาทผสมผสานกบคตความเชอดงเดมของคนในชมชนกลายมาเปนประเพณนยมทยดถอปฏบตกนมาจนถงปจจบนเชนการบชาพระแมโพสพ การบชาขวญขาว ในฤดน า หลากเพราะเปนฤดกาลทขาวกลาก าลงผลผล มการน าเครองเซนไหว บชา ไปประกอบพธ ยงสถานท ซงไดเตรยมการไว หรอประเพณการเลนบงไฟ ของประชาชนในเขตแตละภาคของประเทศลาว กเพอบชาพยาแถน ทเชอกนวาสามารถบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาลได การบชาเทพเจาทมอ านาจเหนอมนษย หรอดวงวญญาณของบรรพบรษทลวงลบไปแลว กยงไดรบการปฏบตในสงคมไทยเชนการน าอฐของผตายมาท าบญอทศสวนกศลไปใหเปนคตความเชอทางพระพทธศาสนาทปฏบตกนมาชานาน การบชาพระพรหม การทรงเจา เพราะเชอวามดวงวญญาณหรอเทพผศกดสทธสงสถตยอยในสถานทตาง ๆหรอในรางมนษย ท าใหมอ านาจดลบนดาล น าความโชคด มาใหแกผทบชา การบชาบคคลทควรบชาตามแนวพระพทธศาสนายงไดรบการปฏบตกนมาจนถงปจจบนน เชน การประกอบพธกรรมทางดานศาสนาของชาวพทธจะมการกลาวค าบชาพระรตนตรยกอนเสมอ การบชาพระพทธรปศกดสทธ เครองรางของขลง เพอขอพร ขอความเจรญรงเรองในชวต หรอแมแตการบชาส งทเปนเหมอนตวแทนพระรตนตรย เชน การบชาพระบรมสารรกธาต พระอฐธาตของพระอรหนตสาวก การบชา กราบไหวสถป เจดย สถานทศกดสทธตามวดตางๆ ในเมองไทยเพอเปนการระลกถงพระพทธคณ และขอใหคมครองใหประสบแตสงทดงาม

การบชาระหวางบคคลบตรธดา บชาบดามารดา โดยการเคารพ เชอฟงค าสงสอนประพฤตตนเปนคนด ศษยบชาคร อาจารย โดยการตงใจศกษาเลาเรยนศลปวทยา สรางชอเสยงใหแกสถาบนการศกษา ประชาชนบชาพระมหากษตรยโดยการท าตนเปนพลเมองทด ปฏบตตามกฎหมาย ศลธรรม จารตประเพณทดงามของสงคมการบชาไมวาจะเปนการบชาธรรมชาต สงแวดลอม หรอบชาบคคลทควรบชา สถานทควรบชา การบชาดวยเครองสกการะ สงของเครองใชเปนตน เปนสงทไมยงยนอาจจะสงผลใหผบชาหรอไมกได แตการบชาทดไดผลแนนอนนนคอการปฏบตบชา ปฏบตตามค าสอนยดถอเปนหลกปฏบตอยางจรงจง ผบชายอมไดรบผลแนนอน เพราะท าใหผทบชาเกดกลวผลทท าผด ตอสงทตนกราบไหวบชา เมอมการกลวกไมกลาท าความผด คดชว กลวอ านาจสงศกดสทธทมองไมเหนจะสงผลรายใหไดรบความทกข ความเดอดรอน เปนผลใหมนษยกบธรรมชาตอยกนอยางเอออาทรกน เมอมนษยไมท าลายธรรมชาตๆ กอ านวยความอดมสมบรณให การบชาตอกนและกนของคนในสงคมตงแตระดบครอบครว สถาบนการศกษา ประเทศชาต ถาคนในสงคมมการบชากน

๑๑๐

เคารพ นบถอกน รในสทธ หนาทของตน รระเบยบปฏบตตอกนในสงคมรจกกราบไหว บชากนตามระดบวฒภาวะ กจะท าใหสงคมอยกนอยางรมเยนเปนสขปฏบตอยางนจดเปนการบชาทมผลยงยน

๕.๒ ขอเสนอแนะ

หลกธรรมคอการบชา มความส าคญกบบคคลทกคนในสงคม ผปฏบตตามชอวาปฏบตเพอความเปนมงคลในชวตสงผลใหตนเองและคนอนไดรบประโยชนจากการบชาไปดวยการบชาเปนหลกธรรมทตองแสดงออกมาจากสวนลกของจตใจ บางครงดยาก ท าเหมอนแสรงท าไมเกดจากจตใจทแทจรง ดงนนในการพฒนาจตส านกในการบชาจงถอวาเปนเรองทส าคญมากอนจะท าใหคนในสงคมเกดความรสกส านกเหนความส าคญเหนคณคาของหลกธรรมขอน แลวน าไปประพฤตปฏบตเพอใหเกดผลดตอตนเองและสงคมตอไป ซงผวจยเหนสมควรเสนอแนะหลกปฏบตดงน

ควรมการก าหนดนโยบายและปลกฝงวฒนธรรมการกราบ การไหว ใหคนรนหล งไดเหนคณคามากกวาน เพราะนบตงแตวฒนธรรมตางชาตหลงไหลเขามาสสงคมลาว ท าใหคนลาวเรมจะลมวฒนธรรมการกราบ การไหวทดงามของตนไปเสยแลวควรมนโยบายในการสงเสรมใหเดกและเยาวชนลาวและประชาชนทวๆไปไดรบการเรยนรถงเรองการบชาและแสดงออกถงการบชาบคคลหรอสงทมคณพระสงฆผมหนาทในการเผยแผหลกธรรม ควรมบทบาทในการใหการศกษาและอบรมสงสอนหลกการบชา ใหคนทวไปน าไปศกษาและปฏบต รวมทงตนเองกปฏบตเปนแบบอยางดวย และผใหญในสงคมควรสรางนสยการบชาใหเดกไดเหนเปนแบบอยางควรมการประชาสมพนธเชญชวนใหคนไดน าหลกทศ ๖ และสาราณยธรรมมากระตนเตอนใหมองเหนความส าคญ มองเหนโทษและประโยชนของการน าหลกธรรมคอการบชามาปฏบตรวมกบทศ ๖ และสาราณยธรรม ควรสงเสรมการยกยองสรรเสรญ และใหเกยรตกนแกผปฏบตตามหลกการบชา เพอเปนแบบอยางทดทงในระดบบคคล ครอบครว และสงคม ควรมการออกกฎหมายและบทลงโทษทรนแรงแกผทเหยยบย า ลบหล ดหมนศาสนาหรอสงทเปนทสกการะ เคารพ บชา ของคนในสงคม ใหเดนชดและจรงจงกวาน

อกประเดนเปนเรองของหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา ทมความเปลยนแปลงไปจากจดเดมททรงยดหลกการเดนทางสายกลาง การเขาใจอรยสจ ๔ ทเปนการอธบายความทกขทแทจรงทไมใชเวทนา พระสงฆควรมการศกษาพระไตรปฎก ถงค าสอนทแทจรงใหมากซงจะเปนการสอนประชาชนและแยกแยะระหวางพทธศาสนากบพราหมณ ไดอยางชดเจน เพราะการปฏบตทมความผสมปะปนกนจะท าใหเขาถงพระพทธศาสนาทแทจรงไดยาก จงท าใหออกจากทกขไมไดจรงๆ

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย : ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก. ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

_________ .พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) คมภร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. . .ฎกาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาฎกา. กรงเทพ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๙ (๒) หนงสอ : กรมศลปากร. ววฒนาการพทธสถานไทย. กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง กรพ จากด,

๒๕๓๓. กรมศลปากร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ. กงแกว อตถากร. คตชนวทยา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภา, ๒๕๒๐. คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต ในคณะกรรมการอานวยการจดงานเฉลมพระ

เกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. หนงสอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระ เจาอยหว เรอง วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตรเอกลกษณ และภมปญญา จงหวดมหาสารคาม. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๔๔.

คณะกรรมการบรหารกองทนพฒนา และอนรกษพระบรมธาตนาดน. พระบรมธาตนาด. พมพครงท ๔. มหาสารคาม: นาดนการพมพ, ๒๕๕๕.

จารวรรณ ธรรมวตร. คตชาวบาน. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, ๒๕๓๐.

๑๑๒

จ านงค อดวฒนสทธ. ทรรศนะเชงพทธเกยวกบประชากรศาสตร. สงคมวทยาตามแนวพทธศาสตร. รวบรวมและจดพมพโดย สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ กรงเทพมหานคร : สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการจดพมพ, ม.ป.ป., ๒๕๕๔.

_________.“พระพทธเจากบการปฏวตสงคม” สารนพนธพทธศาสตรบณฑต รนท ๔๕. ดนย ไชยโยธา. ลทธศาสนาและระบบความเชอกบประเพณนยมในทองถน. กรงเทพมหานคร : โอ.

เอส. พรนตงเฮาส, ๒๕๓๘. ปน มทกนต พ.อ. มงคลชวต. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : สานกพมพคลงวทยา, ๒๕๓๗. _________.แนวสอนธรรมตามหลกสตรนกธรรมตร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา มกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕. ป. หลงสมบญ, (นามแฝง). พจนานกรม มคธไทย. กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, สานกเรยนวด

ปากนาจดพมพ, ๒๕๔๐. ฝายประชาสมพนธ. ประวตพระธาตนาดน มหาสารคาม. เอกสารเผยแพรการทองเทยว องคการ

บรหารสวนตาบลพระธาต อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม, ๒๕๕๒. ทรงพล มะลกล. และคนอนๆ. สงศกดสทธคเมองมหาสารคาม. มหาสารคาม : โรงพมพนางนวล

ออฟเซท, ๒๕๓๐. บญมาจตจรส. มงคล ๓๘ ประการ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๓. น.ณ. ปากนา (นามแฝง). สถปเจดยในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร : กรงสยามการพมพ, ๒๕๑๖. น.ณ ปากนา. ชมศลปะในอนเดย. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บรษท ตนออ แกรมม การพมพ

จ ากด, ๒๕๔๐. ปรชา นนสข. ศลปะศรลงกา. กรงเทพมหานคร : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๑. พระธรรมธรราชมหามน (โชดกญาณสทธ). มงคล ๓๘ ประการ. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). จดระเบยบสงคม ตามคตนยมแหงสงฆะ. พมพครงท ๗.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕. _________.พจนานกรม ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทาลย, ๒๕๔๓. _________.วนย เรองทใหญกวาทคด. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว,

๒๕๓๙. _________.จารกบญ-จารกธรรม. กรงเทพมหานคร : บรษทสหธรรมกจากด, ๒๕๓๙.

๑๑๓

_________.วฒนธรรมไทยสยคเปนผนาและเปนผให. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ การศาสนา, ๒๕๓๘.

_________.พระกบปามปญหาอะไร. กรงเทพมหานคร : ชมนมพทธธรรมศรราช ฝายนกศกษา เรอนแกวการพมพ, ๒๕๒๔.

_________.พทธศาสตรกบการแนะแนว. กรงเทพมหานคร : กองทนวฒธรรม. ๒๕๓๔. _________.พทธศาสนา : พฒนาคนและสงคม. กรงเทพมหานคร : กรมการปกครอง, ๒๕๔๐. _________.ธรรมนญชวต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, ๒๕๔๙. พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). วฒนธรรมกบการพฒนา. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร

: บรษทอมรนทร พรนตง จากด, ๒๕๓๒. พระราชวรมน (ประยรธมมจตโต), รงอรณแหงการศกษา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต). ธรรมะและการอนรกษสงแวดลอม. กรงเทพมหานคร :

สหธรรมก, ๒๕๓๘. _________.แนวทางในการพฒนาวนยและประชาธปไตย. ปาฐกถาธรรม. รวบรวมและจดพมพโดย

กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๑.

พระอรยานวตร (เขมจาร). ตานานนครจมปาศร กสนตรตน อาเภอนาดน. ในทระลกเนองในงาน ทอดผาพระกฐนพระราชทานของมหาวทยาลยศรนรนทรวโรฒ มหาสารคาม, มหาสารคาม : โรงพมพสห-บณฑต, ๒๕๒๗.

พระอรยานวตร เขมาจารเถระ. คตความเชอของชาวอสาน. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๖.

พระมหาสมจนต สมมาปญโญ. พระพทธศาสนามหายานในอนเดย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

พระยาอนมานราชธน, เรองเจดย, (ม.ป.ป.). พระพทธวรญาณ (กตตทนนเถระ). การบวชพระในพระพทธศาสนา. รวมขอเขยนพระธรรมเทศนา

และค าบรรยาย. รวบรวมและจดพมพแจกเนองในงานทาบญวนเกดพระพทธวรญาณ เจาอาวาสวดกวศรารามราชวรวหาร เจาคณะจงหวดลพบร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕.

พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระคา). ประวตศาสตรพทธศาสนาในอนเดย. กรงเทพมหานคร : โรง พมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

พระมหาสมจนต สมมาปญโญ. เจดยในพระพทธศาสนา. [Online], accessed 26 august

๑๑๔

2012. Available from http://gds.mcu.ac.th พลตรหลวงวจตร วาทการ. ของดในอนเดย. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : บรษท สารมวลชน

จ ากด, ๒๕๓๓. ไพฑรย มกสล. ประวตศาสตรไทยสมยตน. พมพครงท ๓. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรว

โรฒ วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ๒๕๒๘. มณ พะยอมยงค. วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ. กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๓๖. _________.ความเชอของคนไทย. กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย

๒๕๓๖. มลนธภมพโลภกข. สททนตปกรณ สตตมาลา (ฉบบภมพโล). กรงเทพมหานคร : มลนธภมพโล,

๒๕๒๕. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, หลกสตรและประมวลการสอนวชาธรรม, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑๔๑. ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, พมพครงท๔ (กรงเทพมหานคร : อกษร

เจรญทศน, ๒๕๓๑), หนา ๕๕๔. วรพงษ สงหบญชา. พระธาตนาดนและการบรรจพระบรมสารรกธาต, ในพระธาตนาดนพทธมณฑล

อสาน นครจมปาศร อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม,พมพครงท ๓, (มหาสารคาม : โรงพมพอภชาตการพมพ, ๒๕๓๙.

ศรศกร วลลโภดม. อสานสมยตางๆ. ในอสาน เนองโอกาสครบรอบ ๕๕ ปของสมาคมชาวอสาน. มหาสารคาม: ธรวชชการพมพ, ๒๕๓๕.

สมชาย ล าดวน. พระบรมสารกธาตนครจมปาศร. เอกสารวชาการในงานสงเสรมศลปวฒนธรรมไทย ครงท ๑๐. พษณโลก : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๒๙.

สมเดจพระยาบรมวงศ กรมพระยาดารงราชานภาพ. ตานานพระพทธเจดย. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพบรรณาคาร, ๒๕๔๔.

สมเดจพระมหาวรวงศ (ธมมธรเถร). หนาทของครและนกปกครอง. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร). บทสรางนสย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๒๗.

สมชาย ล าดวน. จารกอสาน : พฒนาการและทตงภมศาสตร. มหาสารคาม : สถาบนวจยศลปะและ วฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๕.

๑๑๕

สมภพ ชวรฐพฒน. มงคลธรรมกบคณภาพชวต (มงคล๓๘). กรงเทพมหานคร : นานา สงพมพ, ๒๕๔๒.

สนต เลกสขม. เจดยความเปนมาและศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย. กรงเทพ มหานคร : บรษท พฆเณศ พรนตง เซนเตอร จากด, ๒๕๓๕.

สภทรดส ดสกล. ม.จ..เทยวเมองลงกา. กรงเทพมหานคร : ศกษาภณฑพาณชย, ๒๕๑๗. สนต เลกสขม. เจดยความเปนมาและคาศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย. พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร : ส านกพพมตชน, ๒๕๔๐. สวฒน จนทรจ านง. ความเชอของมนษยเกยวกบปรชญาศาสนา. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

สขภาพใจ, ๒๕๔๐. เสฐยร พนธรงษ. ศาสนาโบราณ. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๗-๓๓. ไสว มาลาทอง. คมอการศกษาปฐมบญญตประกอบการเรยนการสอนวนยบญญตนกธรรม

ชนตร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๕. อ.บรภทร (นามแฝง). พระบรมธาต. กรงเทพมหานคร : ชมรมปฏบตธรรมแกวแสงทอง, ๒๕๓๙.

เอเดรยน สนอดกราส. สญลกษณแหงพระสถป. แปลโดยภทรพรสรกาญจนและคณะ, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๗.

(๓) วทยานพนธ : จนดา จนทรแกว. พทธญาณวทยา ก าเนด ศรทธา และตรรก. ในสารนพนธพทธศาสตรบณฑต

รนท ๑๕. รวบรวมและจดพมพโดย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

ทรงรตน ธมมาลาพงศ. “พธกรรมทเกยวกบพระธาตนาดน อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม”. รายงานศกษาคนควาอสระปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๒.

พระมหาอทย มลแกว. “การจดการสงแวดลอมตามหลกพระวนยปฎก”. การคนควาแบบอสระ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๑.

พระมหาสพฒน กลยาณธมโม. “พระพทธเจา : บทบาทและหนาทในฐานะพระบรมคร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๕.

๑๑๖

พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง). “ความเชอเรองพระบรมสารรกธาตในสงคมไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

พระมล กตตปาโล. “ความสาคญของศรทธาในคาสอนของพระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาตรมหาบณฑต. บณฑตวทาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทาลย, ๒๕๔๐.

พระมหาหมวด สกกธมโม. “ศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพในพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๔๗.

พระมหาประสพฤกษ จารวาโท (รตนยงค). “การศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองการบชาใน พระพทธศาสนา”. วทยานพนธพพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง). “การศกษาเชงวเคราะหความเชอเรองพระบรมสารรกธาตใน สงคมไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

พระมหาหมวด สกกธมโม, “การศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพใน พระพทธศาสนา” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา.๔.

สถาพร อรณวลาส. “คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย-ศรสชนาลย”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙.

สพจน ทองเนอขาว. “ความเชอเกยวกบพระธาตขามแกน ตาบลบานขาม อาเภอนาพอง จงหวด ขอนแกน”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๑.

สวทย ทองศรเกต. “การศกษาวเคราะหอทธพลของศาสนาพราหมณทมตอพฤตกรรมทางศาสนาของ พทธศาสนกชนในจงหวดนครศรธรรมราช”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๒๓.

(๔) สมภาษณ สมภาษณ พระอาจารยทองค า พรหมฮกษา, ประธานองคการพระพทธศาสนาสมพนธลาวเมอง

ศรสชตนาต นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๑๗

สมภาษณ พระอาจารยล าเงน, เจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยค าปาน, รองเจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยตก, รองเจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยสอน นลแกวงาม, เจาอาวาสวดเทยวด นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยจนดย, เจาอธการวดพระไชยเชษฐา นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยบญม ศรลาเพรช, เจาอธการวดโพธราช นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยทองสอน ธรรมจาโร, เจาอธการวดธาตขาว นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยวนไท โปรงมณ, เจาอธการวดเกายอด นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยบญเสรญ, เจาอธการวดแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๘ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมจนไตร ค ามะวงษษา, นกธรกจคาสง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมแตม พรวงษ, ประชาชนบานเกดของญาแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศ ลาว, วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ ทานมหาอดร เพรชจนพร, เจาหนาทกรมศาสนาศนยกลางแนวลาวสรางชาต นครหลวง เวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ ทานมหาแกว ศรวงษษา , ผน าชมชนวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พอออกกรกน นามทาว, ผน าชมชนวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ นางคอนสวรรค ดวงสมบรณ, ปราชนประจ านครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๑๘

สมภาษณ ลงค าตน จนทะละวงษ, เฒาจ าประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ ลงจารไม วลยพร, เฒาจ าประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกธง ศรวงษชย, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกจนทน ธรรมวงษ, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกนาง ค าธระวน, ผดแลทวไปของแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกค าซาว นามทาว, โยมประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๐ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมสายพน ไชยวงษ, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกพมสอน จตวงษ, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ นางมาลยทอง วงษรชหม, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกสขสวรรค นนทะวงษดวงศร, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวง เวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ แมออกฟก ศรธร, ประชาชนนครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๐ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๒. ภาษาองกฤษ : Herbert Keuneman, Insight Guides Sri Lanka, (Singapore : Hofer Press. Ltd,1991),

p.184. J.P.h. Vogel, Buddhist Art in India, Ceylon and Java, New Delhi : Oriental Book

Reprint Coporation, 1977), p.79. Km. Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India,

p.95. N.S.Ramaswami, Indian Monument, (New Deli : Abhinav Pablications, 1979), p.137.

๑๑๙

Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, pp.124 - 125.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก

หนงสอขอความอนเคราะหเกบขอมลเพอการวจย

ภาคผนวก ข. แบบสมภาษณเพอการวจย

๑๔๗

แบบสมภาษณ

การศกษาเรอง “ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมอง ของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน” ผวจยจะตงค าถามทมความสมพนธกบพธกรรมการบวงสรวงการบชาปฟา ทมผลกระทบตอดานตางๆกบสงคม และชมชนทงดานประเพณ วฒนธรรม การด าเนนชวต ความสมพนธกบศาลปฟากบชมชน บรเวณทมการประกอบพธกรรมการบชาปฟา และบรเวณทชมชนบานเวยงคก อ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย โดยการบนทกเสยงแลวน ามาถอดเทป เพอน าขอมลทไดไปวเคราะหตามวตถประสงคของการวจยดงตอไปน

1. ท าบญญาแมศรเมองมบทบาทมอทธพลตอการด าเนนชวตประจ าวนของทานอยางไร 2. การบวงสรวงพธกรรมการบชาญาแมศรเมองทานไดเขารวมแลวทานไดอะไรบาง 3. ทานมประสบการณอะไรบางเกยวกบญาแมศรเมอง 4. ในขอหามทมตอญาแมศรเมองมอะไรบางและเพอวตถประสงคอะไร 5. การมสวนรวมของทานในพธกรรมการบชาญาแมศรเมองอะไรบาง 6. ทานคดวาญาแมศรเมองมอทธพลอะไรบางตอประชาชนชมชนนครหลวงเวยงจนทนประเทศ

ลาว 7. ทานทราบประวตญาแมศรเมองหรอไม ถาทราบใหทานอธบายเพมเตม 8. ญาแมศรเมองมอทธพลตอตวทานตงแตอายเทาไร

ภาคผนวก ค. ภาพการสมภาษณการวจย

๑๔๙

การศกษาเรอง “ศกษาคณคาการบชาทปรากฏในประเพณการท าบญญาแมศรเมองของประชาชนนครหลวงเวยงจนทน” ผศกไดท าการสมภาษณ พระสงฆ ประชาชน ทเกยวของโดยการถายภาพเพอเปนการประกอบของการวจยในครงน และภาพกจกรรมการท าบญบชาญาแมศรเมอง ดงน

สมภาษณ พระอาจารยทองค า พรหมฮกษา, ประธานองคการพระพทธศาสนาสมพนธลาว เมองศรสชตนาต นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยล าเงน, เจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๐

สมภาษณ พระอาจารยตก, รองเจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยค าปาน, รองเจาอาวาสวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๑

สมภาษณ พระอาจารยสอน นลแกวงาม, เจาอาวาสวดเทยวด นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยจนดย, เจาอธการวดพระไชยเชษฐา นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๒

สมภาษณ พระอาจารยบญม ศรลาเพรช, เจาอธการวดโพธราช นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยทองสอน ธรรมจาโร, เจาอธการวดธาตขาว นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๒ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๓

สมภาษณ พระอาจารยวนไท โปรงมณ, เจาอธการวดเกายอด นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๘ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ พระอาจารยบญเสรญ, เจาอธการวดแมศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๘ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๔

สมภาษณ แมจนไตร ค ามะวงษษา, นกธรกจคาสง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ ทานมหาอดร เพรชจนพร, เจาหนาทกรมศาสนาศนยกลางแนวลาวสรางชาต นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๓ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๕

สมภาษณ ทานมหาแกว ศรวงษษา, ผน าชมชนวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

สมภาษณ ทานคอนสวรรค ดวงสมบรณ, ปราชนประจ านครหลวงเวยงจนทน นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๓๐ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๖

สมภาษณ ลงค าตน จนทะละวงษ, เฒาจ าประจ าวดศรเมอง นครหลวงเวยงจนทน ประเทศลาว, วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๖๐.

๑๕๗

ภาพญาแมศรเมองและกจกรรมการท าบญหลกเมองนครหลวงเวยงจนทน

ภาพญาแมศรเมอง

๑๕๘

ภาพญาแมศรเมอง

๑๕๙

ภาพเสาหลงเมองนครหลวงเวยงจนทน

๑๖๐

ภาพกจกรรมการท าบญญาแมศรเมองประจ าป

๑๖๑

ประวตผวจย

ชอ: Phra Dao Houang Khampaseuth เกด : วนท ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๒๒ สถานทเกด : บานปากปง เมองปากซน แขวงบรค าไซ วฒการศกษา : พ.ศ. ๒๕๓๙ อดมศกษาสงฆ (ม.๗), วดพระธาตหลวงเหนอ

เมองไซเชษฐา นครหลวงเวยงจนทน พ.ศ. ๒๕๔๓ พทธสาสตรบณฑต (พธ.บ.) มหาวทยาลยนานาชาต ITBMU, ประเทศสหาภาพเมยนมา พ.ศ. ๒๕๕๓ รฐศาสตรบณฑต สาขากฎหมายการปกครอง (คนล.), มหาวทยาลยแหงชาตลาว

ประสบการณการท างาน : พ.ศ. ๒๕๔๓ เปนครสอนวทยาลยสงฆ วดองคตอ สปป.ลาว หนาทปจจบน : คณะประจ าศนยกลางองคการพทธศาสนาสมพนธลาว รองหวหนากรรมมาธการสาธารณประการ อปสมบทเมอ : ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๔๒ ทวดโพธชย เมองปากซน แขวงบรค าไซ ทอยปจจบน : วดดงสวาท เทพนาร เมองศรสตนาค นครหลวงเวยงจนทน เขาศกษาปรญญาโท : พ.ศ. ๒๕๕๕ พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตหนองคาย