13

บทท 2 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ

ในการศกษาเรอง “อทธพลกระแสเกาหลสงผลตอการทองเทยวประเทศเกาหลใตของ

ชาวรสเซย” มแนวคดและทฤษฎทเกยวของซงน ามาใชเปนกรอบในการวเคราะห ดงน 1. ทฤษฎวฒนธรรมประชานยม (Popular Culture Theory) 2. ทฤษฎจกรวรรดนยมวฒนธรรมและสอ (Cultural and Media Imperialism) 3. ทฤษฎเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy Theory) 4. แนวคดเกยวกบการทองเทยว (Tourism Concepts)

2.1 ทฤษฎวฒนธรรมประชานยม (Popular Culture Theory)

นยามความหมายของค าวา “วฒนธรรม” พจนานกรมฉบบราชบณทตยสถาน

พ.ศ.2554 ใหความหมายของวฒนธรรมวา วฒนธรรม คอ สงทท าความเจรญงอกงามใหแกหมคณะ เชน วฒนธรรมไทย วฒนธรรมในการแตงกาย วถชวตของหมคณะ เชน วฒนธรรมพนบาน วฒนธรรมชาวเขา1 จากการประกาศใชพระราชบญญตบ ารงวฒนธรรมแหงชาต มการบญญตค าวาวฒนธรรม ขนใชเพอใหสอดคลองกบค าวา “Culture” ในภาษาองกฤษ ซงมฐานมาจากภาษาละตนวา “Cultura” ความหมายของวฒนธรรมตามพระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พ .ศ. 2485 ใหความหมายเกยวกบวฒนธรรมไววา “วฒนธรรม คอ ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยว ความกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดงามของประชาชน” ในบรบทของความหมายของค าวาวฒนธรรมนนเราอาจใหไดหลายอยาง เชน วฒนธรรม คอ “ความเจรญงอกงามทมนษยท าใหเกดขน” วฒนธรรม คอ “มรดกทางสงคมในฐานะทเปนสงทไดรบมาจากบรรพบรษและถายทอดใหแกอนชนรนหลง” หรอ วฒนธรรม คอ “การด าเนนชวตในสงคมซงรวมทงขนบธรรมเนยม ประเพณ คานยม กฎเกณฑ ความเชอ หรอสงทมนษยในสงคมนน ๆ สรางขนมาและถายทอดไปสเยาวชน”2 แตความหมายตามแนวความคดมานษยวทยานนตางออกไป มโนทศนค าวาวฒนธรรมตามแนวความคดทางมานษยวทยา ไดรบการพฒนาขนในชวงปลายครสตศตวรรษท 19 โดยนกมานษยวทยาชาวองกฤษ ในหนงสอ Primitive Culture (1871)

1พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542, อางค าวา “วฒนธรรม,” สบคนเมอวนท 22 พฤศจกายน

2561, http://www.royin.go.th/dictionary/. 2โสภา ชพชยกล, จตวทยาสงคมประยกต, (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2522), 47.

14

ไทเลอรไดใหค าจ ากดความของวฒนธรรมไววา วฒนธรรม คอ ผลรวมของระบบความร ความเชอ ศลปะ จรยธรรม กฎหมาย ประเพณ ตลอดจนความสามารถและอปนสยตาง ๆ ซงเปนผลมาจากการเปนสมาชกของสงคม นกมานษยวทยารนตอ ๆ มาไดแปลความหมายของค าวาวฒนธรรมแตกตางกนออกไปตามแนวคดและทฤษฎทนกมานษยวทยาแตละทานใช ลกษณะพนฐานทส าคญของวฒนธรรมจากการเปรยบเทยบวฒนธรรมตาง ๆ ทวโลกนกมานษยวทยาไดสรปไว 6 ประการ ดงน

1. วฒนธรรมเปนความคดรวม (share ideas) และคานยมทางสงคมซงเปนตวก าหนดมาตรฐานของพฤตกรรม คนในวฒนธรรมเดยวกนจะสามารถคาดคะเนพฤตกรรมของผ อนในสถานการณตาง ๆ ไดซงท าใหพฤตกรรมของเขามความสอดคลองตองกนกบผอน

2. วฒนธรรมเปนสงทมนษยเรยนร (culture is learned) ทละเลกทละนอยจากการเกดแลวโตมาในสงคมแหงหนง วฒนธรรมเปรยบเสมอน “มรดกทางสงคม” ไดรบการถายทอดจาก คนรนหนงไปสคนอกรนหนงโดยกระบวนการเรยนรทางวฒนธรรม (enculturation) ซงรวมถงการ สงสอนของพอแม ครอาจารย และประสบการณตาง ๆ ทมนษยไดรบสงสมมาจากการเปนสมาชกสงคม จากกระบวนการเรยนรทางวฒนธรรมนมนษยสามารถเขาใจไดวาตนควรมพฤตกรรมเชนไรในสถานการณตาง ๆ พฤตกรรมเชนไรทคนยอมรบวาดงามและถกตองมนษยจะรบเอาทศนคต คานยม และความเชอทสงคมยอมรบมาเปนของตน

3. วฒนธรรมมพนฐานมาจากการใชสญลกษณ (symbol) พฤตกรรมของมนษยมตนก าเนดมาจากการใชสญลกษณ ชวตประจ าวนของเราเกยวของกบสญลกษณตาง ๆ ไมวาจะเปนเงนตรา สญญาณไฟจราจร หรอสญลกษณทางศาสนา เชน พระพทธรป เปนตน สญลกษณส าคญทมนษยใช คอ ภาษา ซงเปนเครองมอสอความหมายระหวางกนและกน นอกจากนน ภาษาและระบบสญลกษณอน ๆ ยงชวยใหมนษยสามารถเกบรวบรวมความรความเขาใจเกยวกบธรรมชาตอยางเปนระบบและสามารถถายทอดความรนนไปยงคนรนหลงตอไป

4. วฒนธรรมเปนองครวมของความรและภมปญญา ในลกษณะนวฒนธรรมมหนาทตอบสนองความตองการพนฐานของมนษย เชน สอนใหมนษยรจกหาอาหารอยางมประสทธภาพ วางกฎเกณฑใหมนษยด าเนนชวตอยางมระเบยบแบบแผนเพอใหสงคมท างานไปไดอยางมระบบ นอกจากนน วฒนธรรมยงชวยใหมนษยปรบตวเขากบสภาพแวดลอม เปนพนฐานของการพฒนาทางดานเทคโนโลยเพอความเจรญและความอยรอดของมนษย

5. วฒนธรรม คอ กระบวนการทมนษยก าหนดนยามความหมายใหกบชวตและสงตาง ๆ ทอยรอบตวเรา ตวอยางเชน มนษยทกแหงหนทวโลกพยายามก าหนดนยามความหมายของชวต และกระบวนการก าหนดนยามความหมายใหกบชวตอาจจะออกมาในรปของความเชอทางศาสนา พธกรรม เทพปกรณม จกรวาลวทยา ฯลฯ เมอมนษยในสงคมแหงหนงพยายามก าหนดนยาม

15

ความหมายของอ านาจ กระบวนการการก าหนดความหมายดงกลาวกยอมกลายมาเปนการสราง แนวความคดพนฐานของระบบการเมองการปกครองของสงคมนน ในกระบวนการก าหนดนยามความหมายใหกบชวตและสงตาง ๆ นเอง มนษยไดสราง “สถาบน” หรอ “องคกร” ขนมาเพอท าหนาทรองรบการตความดงกลาวขางตน เชน เมอมการก าหนดนยามความหมายของอ านาจกยอมมการเปลยนแปลง หรอการตความใหมทแตกตางไปจากเดม สงผลใหเกดการเปลยนแปลงในรปแบบและเนอหาของสถาบนสงคมตามไปดวย

6. วฒนธรรมเปนสงทไมหยดนง หากแตมการเปลยนแปลงปรบตวอยตลอดเวลา การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมมหลายสาเหตหลายประการ เชน การเปลยนแปลงอาจเปนผลมาจากการแพรกระจายทางวฒนธรรม (diffusion) เชน ความคดและคานยมทมาจากวฒนธรรมอน มอทธพลกอใหเกดการเปลยนแปลงและการยอมรบในวฒนธรรมของเรา การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมยงอาจเกดจากการเปลยนแปลงทางดานเทคโนโลยซงเปนความพยายามของมนษยในการควบคมธรรมชาต และใชพลงงานอยางมประสทธภาพมากขน วฒนธรรมกจะเปลยนแปลงตามไปดวยหากเทคโนโลยเปลยนแปลงรวดเรวเกนไปจนกระทงวฒนธรรมและประเพณไมอาจเปลยนแปลงตามไดทนกอาจสงผลใหเกดปรากฏการณทเรยกวา “วฒนธรรมลา” (culture lag) ท าใหมนษยในสงคมนนเกดความรสกแปลกแยก (alienation) หรออาจมผลกระทบรนแรงถงขนท าใหวฒนธรรมเกดการแตกแยกสลายไป3

แตเดมเมอนกวชาการตะวนตกนยามถงความหมายของค าวาวฒนธรรม พวกเขามกจะมงความสนใจไปยงสงทเรยกวา “ศลปวฒนธรรม” อนไดแก งานจตรกรรม ดนตรคลาสก วรรณกรรมชนสงตาง ๆ เปนตน ทงนดวยอทธพลของทฤษฎทางวฒนธรรมของ แมทธว อารโนลด (Matthew Arnold) นกทฤษฎชาวองกฤษในครสตศตวรรษท 19 ท าใหนกวชาการสมยกอนเชอวาสงใดกตามทเปนวฒนธรรมตองเปนสงทไกลจากธรรมชาต และตองเปนสงทดทสดทมนษยเคยคด หรอกระท ามา ดงนนความสนใจศกษาวฒนธรรมของพวกเขาจงจ ากดวงเฉพาะวฒนธรรมและศลปะของชนชนสง (high culture and high arts) อยางไรกตามเมอส านกวฒนธรรมศกษาไดกอตงขน โดยไดหยบยมแนวความคดของนกวชาการสายมานษยวทยาของ กสตาฟ เคลมม (Gustav Klemm) ทใหค าจ ากดความของวฒนธรรมวา วฒนธรรมหมายรวมถงทกสงทกอยางทมนษยสรางขนเกนไปกวาธรรมชาต จงเกดการนยามค าวาวฒนธรรมของนกวชาการเสยใหมวาไมใชเพยงแตหมายถงศลปวฒนธรรมแบบชนชนสงเทานน แมแตชวตวฒนธรรม (lived culture) หรอทเรยมอนด วลเลยม (Raymond Williams) นกวชาการชาวองกฤษ เรยกวา วฒนธรรมทเปนปกตธรรมดา (culture of the ordinary)

3ยศ สนตสมบต, มนษยกบวฒนธรรม, (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537), 11-12.

16

กเปนวฒนธรรมทควรคาตอการศกษาเชนกน ดงท แกรม เทอรเนอร (Graeme Tuner) อธบายวาวฒนธรรมไมจ าเปนตองสงสงเสมอไป แมแตสงทเปนปกตธรรมดา (ordinary) และด ารงอยในชวตประจ าวนกเปนวฒนธรรมไดเชนกน เชน การดหนงฟงเพลง ดละครโทรทศน ชอปปง เปนตน การเรยกรองการศกษาวฒนธรรมประชานยมอยางจรงจงท าใหนกวชาการองกฤษจ านวนหนงเลงเหนวา วฒนธรรมชนสงอาจไมมพลงมากพอทจะปะทะกบอ านาจการรกรานทางวฒนธรรมภายนอก จ าเปนตองอาศยวฒนธรรมประชานยมมาแทนทมากกวา ทงนเพราะวฒนธรรมประชานยมเทานนทเปนวฒนธรรมในชวตประจ าวน และเปนวฒนธรรมทรวมสมย (contemporary)4

นยามความหมายของค าวา “วฒนธรรมประชานยม” พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พมพครงท 3 ฉบบปรบปรง ไดเขยนค าอธบายไววาวฒนธรรมประชานยมมกเปนเรองเกยวกบความบนเทง การกฬา โทรทศน ภาพยนตร และเพลงสมยใหม ซงตางกบวฒนธรรมชนสง (high culture) ของคนทมการศกษาสง เชน ดนตรคลาสสก นวนยายแบบลกซง กวนพนธ ฯลฯ ในทศนะของนกประเพณนยมวฒนธรรมประชานยมเปนวฒนธรรมชนต า แตนก เสรนยมและกลมหวรนแรงเหนวาวฒนธรรมดงกลาวสะทอนรสนยมทแทจรงของคนสวนใหญ เนองจากเหนวาเปนสงทแสดงถงความเปนตวตนของสงคมนน ๆ5 ในแงความหมายของค าวา วฒนธรรมประชานยมยงคงมความคลมเครอ นกวชาการไทยบางทานเรยกวฒนธรรมประเภทนวา “วฒนธรรมสมยนยม” โดยนยแลว อาจหมายถงวฒนธรรมทไดรบความนยมจากประชาชน หรอพบเหนไดในชวตประจ าวน อกดานหนง อาจหมายถงวฒนธรรมทแพรหลาย และเขาถงประชาชนสวนใหญโดยมสอเปนตวกลาง เชน ภาพยนตร วทย โทรทศน หนงสอพมพ นตยสาร อนเทอรเนต ฯลฯ6

ความหมายของวฒนธรรมประชานยม มความแตกตางกนตามวธคดและทฤษฎ ในทนอาจแยกความหมายส าคญ ๆ ได 3 ประเภท คอ

1. วฒนธรรมมวลชน เปนประเดนทนกวชาการในชวงปลายครสตศตวรรษท 19 ถงตนครสตศตวรรษท 20 ใหความสนใจ เนองจากชวงเวลานไดเกดการปฏวตอตสาหกรรม มการขยายตวของการผลตสนคาเพอมวลชนจ านวนมาก สนคาถกท าใหเหมอนกนเพอตอบสนองคนทตองการบรโภค เมองมการขยายตวออกไปเรอย ๆ คนตองการความสะดวกสบาย สนคาในอตสาหกรรมจงมความจ าเปน วฒนธรรมแบบนจงถกมองวาเปนวฒนธรรมบรโภคภายใตระบบตลาดและทนนยม

4กาญจนา แกวเทพ และ สมสข หนวมาน, เศรษฐศาสตรการเมองกบสอสารศกษา, (กรงเทพฯ: ภาพพมพ,

2551), 642-643. 5พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2552 , อางค าวา “วฒนธรรมประชานยม,” สบคนเมอวนท 26

พฤศจกายน 2561, http://www.royin.go.th/?knowledges=วฒนธรรมประชานยม-๕-มกรา. 6ฐรวฒ เสนาค า, บรรณาธการ, เหลยวหนาแลหลงวฒนธรรมปอป, (กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร

(องคการมหาชน), 2549), 24.

17

โดยเฉพาะในสงคมอเมรกนถกน าไปเชอมโยงกบสภาพแวดลอมทางการเมองของคนอเมรกนทประชาชนมสทธและเสรภาพ เปนสงคมประชาธปไตย ปรากฏการณดงกลาวสะทอนใหเหนวาวฒนธรรมประชานยมเกยวพนกบระบบทนนยม การผลตสนคาในอตสาหกรรม และการเมองแบบประชาธปไตย อาจเหนไดวานกวชาการในชวงตนครสตศตวรรษท 20 สนใจประเดนทนนยมในสงคมอเมรกน มค าเรยกวา “การท าให เปนวฒนธรรมอเมรกน” (Americanization) ซ งสะทอนปรากฏการณของวฒนธรรมมวลชนทมสหรฐอเมรกาเปนศนยกลาง7 นอกจากความพยายามของสหรฐอเมรกาทตองการใชวฒนธรรมมวลชนสรางความเปนศนยกลางของตนแลว ในทางฝงเอเชยอยางญปนและเกาหลใตกมความพยายามใชวถชวตและวฒนธรรมเปนจดขาย เพอตอยอดเชงจตวทยาไปสผลประโยชนทางการคาทเปนรปธรรม จากภาพสะทอนของนโยบายคลเจแปน (Cool Japan) ของญปนจนมาถง ฮนรยของเกาหลใต ฝงญปนประสบความส าเรจเปนอยางมากในดานการสงออกวฒนธรรมดานอาหาร และการทองเทยวโดยจะเนนการผลกดนธรกจขนาดเลก (SMEs) ซงสวนใหญเปนลกษณะของครอบครว ขณะทเกาหลใตไอดอลและสอซงเปนสวนทมความเปน วฒนธรรมมวลชนนนมความแขงแกรงกวาญปนและเนนขบเคลอนดวยกลมธรกจขนาดใหญแบบทเรยกวาแชโบล8 (Chaebol) เพอสนบสนนและผลกดนวฒนธรรมปอปเกาหลใหเปนทรจกไปทวโลก9

2. วฒนธรรมจากความสมพนธเชงอ านาจ ในดานความหมายมสวนเกยวของ และสมพนธกบวฒนธรรมมวลชน เนองจากกระบวนการผลตในระบบอตสาหกรรมสะทอนใหเหนถงความสมพนธของกลมคนสองกลม คอ นายทน หรอเจาของกจการกบกลมแรงงานทเปนมวลชนจ านวนมาก คนกลมแรก คอ ผทมบทบาททางเศรษฐกจ มอ านาจทางการผลต และสามารถชน า ทางความคด สวนพวกแรงงานเปนพวกทยากจน ไมมอ านาจและถกควบคมในระบบทนนยม ความสมพนธระหวางนายทนกบแรงงานนเปนความสมพนธเชงอ านาจซงนกคดในสกลแฟรงกเฟรตเชอวาแรงงานจะถกเอารดเอาเปรยบ ในขณะทนายทนจะไดประโยชน นกวชาการทมบทบาทในการศกษาความสมพนธเชงอ านาจไดน าเอาแนวคดของ อนโตนโอ กรมช (Antonio Gramsci) มาอธบายวฒนธรรมประชานยม ประเดนทถกยกมา คอ Hegemony หมายถงวฒนธรรมทมาจากผน าทางความคด และพยายามสรางอทธพลตอคนกลมอน ๆ ผทเชอทฤษฎนอธบายวาวฒนธรรม

7เรองเดยวกน, น.25-26. 8แชโบล (Chaebol) หมายถง กลมธรกจครอบครวขนาดใหญ หรอกลมธรกจเอกชนระดบเรอธงของเกาหลใตท

มรายไดคดรวมกนแลวเปนจดพ (GDP) สวนมากของประเทศ เชน ซมซง ฮนได แอลจ เปนตน แชโบลเกดขนในชวงป ค.ศ. 1960 ภายใตการปกครองของประธานาธบด ปารคจงฮ แชโบลถกเชดชจากการท าใหเศรษฐกจประเทศเกาหลใตรงเรองท าใหเปนจดเรมตนของระบบแชโบลทไดกลายมาเปนกระดกสนหลงของชาตทท าใหเศรษฐกจประเทศเกาหลใตเจรญเตบโตอยางรวดเรว

9Pijitra Suppasawatgul, “วฒนธรรมขายไดกนได ทประสบความส าเรจ ของ J-Pop และ K-Pop,” the Matter, สบคนเมอวนท 26 พฤศจกายน 2561, https://thematter.co/thinkers/j-pop-k-pop-soft-power/26868.

18

ประชานยม คอ วฒนธรรมการตอสดนรนระหวางผถกกดขกบผมอ านาจเหนอกวา ธโอดอร อดอรโน (Theodor Adorno) ตงขอสงเกตเกยวกบเรองความสมพนธทางสงคมในระบบทนนยม โดยเฉพาะสนคาและมลคาการแลกเปลยน เขาอธบายวาแรงงานในระบบทนนยมจะแสดงพนททางสงคมดวยการผลตสนคา นายทนจะสมพนธกบแรงงานโดยกระบวนการผลตสนคาทมแรงงานเปนผผลต ความสมพนธระหวางนายทนกบแรงงานจงมาจากการผลต เขาเชอวาคณคาของการแลกเปลยน คอ ราคาของสนคากลายเปนสงททนนยมยกยอง และมความส าคญมากกวาคณคาการใชงาน ตวอยางการศกษาผลงานเพลง อดอรโนกลาววา ดนตรสมยใหมกลายเปนสนคาทผลตออกมาตอบสนองความตองการของตลาด บทเพลงทงหลายจะถกสรางขนมาดวยท านองเหมอน ๆ กนเพอเอาใจคนฟงทนยมเสยงเพลงแบบเดยวกนเพลงจงเปนสนคาทมราคาทง ๆ ทอาจเปนสงทไมจ าเปนส าหรบการ ด าเนนชวต สนคาในระบบอตสาหกรรมในความคดของอดอรโนจงเปนอตสาหกรรมวฒนธรรม (culture industry) หมายถง การผลตสนคาในระบบทนนยมซงสนคานนจะถกประเมนดวยราคาส าหรบขายในตลาด และราคาของสนคานนกตองมงหวงผลก าไรสงสด อตสาหกรรมวฒนธรรมจงเปนความคดของการแสวงหาผลประโยชนดวยเงนตรา อาจกลาวไดวาวฒนธรรมประชานยมทเกดขนจากการบรโภคสนคาจงเปนวฒนธรรมของผลก าไรทตกแกนายทนแตฝายเดยว10

3. วฒนธรรมของภาพมายา ความคดดงกลาวเกดขนราวชวง ค.ศ. 1970-1980 เมอเกดวกฤตการณทางสงคม สบเนองมาจากบรรยากาศของการเรยกรองสทธเสรภาพของกลมรกรวมเพศ สตรนยม คนผวด า ชนกลมนอย และกลมชาตพนธ ท าใหเกดการทาทายอ านาจ สถาบนทเคยเปนหลกของความร โดยเฉพาะรฐจะถกทาทายใหแกปญหาความขดแยงทางสงคม ชวงเวลานคนทเคยอยในซอกหลบจะออกมาประกาศตวตนและเอกลกษณทางวฒนธรรม คนหลายกลมไมตองการใหผปกครองมากดกน หรอแบงแยกอกตอไป กระแสสทธเสรภาพแพรกระจายไปในโลกทสาม โดยเฉพาะในดนแดนทเคยตกเปนอาณานคมของยโรปและสหรฐอเมรกา ในทางวชาการกระแสวจารณความรเรมมาตงแตปลาย ค.ศ. 1950 ซซาน ซองเตจ (Susan Sontag) เรยกชวงเวลานวาเปนการเฉลมฉลองจตส านกใหม หมายถงการไมเหนความแตกตางวาอะไรคอวฒนธรรมชนสง หรอชนต า และน าไปสการตความหมายใหมส าหรบวฒนธรรมประชานยม นกคดทมอทธพลในชวงนจะถกจดอยในสกลความคดแบบหลงสมยใหม (postmodernism) ฌอง โบดยารด (Jean Baudrillard) อธบายวาสภาวะหลงสมยใหม คอ สภาพสงคมททกสงทกอยางไมอาจแบงแยกจากกนได ทงเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม ศลปะ ความคด และความรสกหลอหลอมกลายเปนเนอเดยวกน วฒนธรรมในยคหลงสมยใหม เปนภาพมายา หรอของเสเสรง (simulacrum) ตวอยางเชน ดสนยแลนด (Disneyland) โบดยารด

10ฐรวฒ เสนาค า, เรองเดม, น.32-35.

19

กลาววา ดสนยแลนดท าใหชาวอเมรกนหนจากโลกความจรงไปสจนตนาการ และท าใหชาวอเมรกน เชอวาสหรฐอเมรกาเปนดนแดนแหงความฝนถกสรางขนดวยจนตนาการเพอทจะท าใหชาวอเมรกนเชอในความจรงทหาแหลงก าเนดไมพบ ดสนยแลนดพยายามปกปดวาความเปนเดกพบไดทกหนแห งในสหรฐอเมรกา ทง ๆ ทการเขามาหาความสนกในดสนยแลนดของผใหญมใชการบงบอกวาสหรฐอเมรกา คอ โลกของผใหญ แตความเปนเดกในดสนยแลนดถกสรางใหเปนโลกของผใหญ และท าใหชาวอเมรกนเชอวาสงคมอเมรกนมวฒภาวะ แนวโนมและความสนใจจากแนวคดหลงสมยใหมท าใหการศกษาสอเปนเรองของการตรวจสอบความรทสอเปนผสร าง ไมวาจะเปนความรในภาพยนตร บทเพลง นตยสาร โฆษณา ฯลฯ ความรเหลานนอาจถกเคลอบและหมดวยคานยมบางอยางซงมผลตอการรบรของบคคล ประชาชนทบรโภคสออาจเชอตามทสอตองการใหเปน นกวชาการในแนวหลงสมยใหมจงเชอวาภาพลกษณทเกดขนในสอก าลงครอบง าความคดของประชาชน และสงอนตรายจากเรองน คอ ภาพลกษณเหลานนถกเชอวาเปนความจรง11 ในยคปจจบนจากกรณกระแสเกาหลเราจะเหนถงการวางภาพลกษณในสอเกาหลใตไดเปนอยางดจากการใหความส าคญในเรองการสงเสรมภาพลกษณ และสรางมลคาเพมเปนอยางมาก เชน การใชละครทางโทรทศนมาเปนตวสรางภาพลกษณ และชน าสงคมเพอโนมนาวใหเกดพฤตกรรมเลยนแบบจากละคร อกทงยงสามารถสรางมลคาเพมใหกบประเทศจนสามารถสรางภาพความเปนวฒนธรรมปอปแหงทศวรรษใหม12

จากทกลาวมาทงหมดขางตนอาจสรปไดวาทฤษฎวฒนธรรมประชานยมหมายถงวฒนธรรมทไดรบความนยมจากประชาชน ซงวฒนธรรมดงกลาวมจ าเปนทจะตองเปนเพยงวฒนธรรม หรอศลปะทสงสง หากแตอาจเปนเพยงวถ ความเปนธรรมชาต สงธรรมดาทเกดขนในสงคมนน กยอมได โดยวฒนธรรมประชานยมอาจถกสงตอผานความสมพนธเชงอ านาจภายใตระบบทนนยมทมผลประโยชนของมลคาสนคามาเกยวของจนกอใหเกดสนคาในอตสาหกรรมวฒนธรรมซงไดถกเผยแพรและสรางภาพลกษณในตวสนคาโดยสอทสรางใหเกดคานยมและครอบง าความคดของผบรโภคสนคานน ๆ ตามทตองการใหเปน

ในการน ผศกษาไดท าการศกษาขอมลเกยวกบอทธพลกระแสเกาหล ซงจะเหนไดวาทฤษฎวฒนธรรมประชานยมมเนอหาทท าใหผวจยสามารถเขาใจถงการวางแบบแผน กลยทธในการวางภาพลกษณ และแนวทางการสงออกวฒนธรรมของเกาหลใตไดเปนอยางด ซงเปนประโยชนตอ

11เรองเดยวกน, น.41-48. 12OPOLOP POPPY, “กระแสเกาหลจะยงอยอกนานไหม กลยทธความคลงไคลกระแสปอปคลเจอรของเกาหล

ทอยกบสงคมไทยมานานเกอบ 2 ทศวรรษ,” the Standard, สบคนเมอวนท 26 พฤศจกายน 2561, https://thestandard.co/k-pop-culture-wave/.

20

ผวจยใหสามารถเขาใจและมองเหนภาพของอทธพลกระแสเกาหลวาเหตใดจงเปนทนยม และสงผลไปถงการพฒนาประเทศเกาหลใตในดานตาง ๆ ไดอยางไร

2.2 ทฤษฎจกรวรรดนยมวฒนธรรมและสอ (Cultural and Media Imperialism)

นกทฤษฎสายเศรษฐศาสตรการเมองดงเดมผวางรากฐานวธการวเคราะหแบบเศรษฐกจเปนตวก าหนด (economic determinism) ซงเปนนกวชาการคนส าคญผเปนนกปฏวตและผน าพรรคบอลเชวค วลาดเมยร เลนน (Vladimir Lenin) ไดวจารณวา กลไกขนสงสดทระบบทนนยมใชขดรด คอ ระบบจกรวรรดนยม (Imperialism) เขาไดอธบายวาจดยนของทนนยมนนพยายามทจะผนวกตนเองเขาเปนสวนหนงของระบบโลก (global system) และกดขขดรดกลมอาณานคมตาง ๆ ดวยการเขาไปยดทรพยากรและการลงทนทกชนด สงทจกรวรรดนยมจะมอบใหกบประเทศ อาณานคมทงหลายเปนเพยงผลก าไรเลก ๆ นอย ๆ เทานน แนวคดจกรวรรดนยมของเลนนนเองภายหลงไดกลายมาเปนพนฐานแนวคดส าคญของนกทฤษฎจกรวรรดนยมและสอในเวลาตอมานกวชาการสายเศรษฐศาสตรการเมองรนใหม เฮอรเบรต ไอ ชลเลอร (Herbert I. Schiller) ศาสตราจารยดานการสอสารมหาวทยาลยแคลฟอรเนย ซานดเอโก ไดวางหลกสตรวชาการสอสารเชงเศรษฐศาสตรกบการเมองทามกลางการตอสระหวางอดมการณทางการเมองระหวางฝงเสรนยม และสงคมนยมในเหตการณสงครามเยน หลกสตรดงกลาวใหความส าคญกบการวจารณระบบการสอสารและเศรษฐกจการเมองของสหรฐอเมรกาเปนระบบจกรวรรดนยมใหม (neo-imperialism) ทตองการครอบง าทงโลกผานอดมการณเสรนยมและผกขาดโดยทน ตามแนวความคดของเขาจงถกจดอยในกลมจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรม ซงเขาไดน าแนวคดทฤษฎระบบโลก13 (World System Theory) เขามาผนวกดวยกนกบเศรษฐศาสตรการเมอง14 ชลเลอรเชอวาจกรวรรดนยมทางวฒนธรรมพฒนาขนจากระบบตลาดเพยงตลาดเดยวในระบบโลก การผลตและการสอสารจะเกดในศนยกลางของตลาดและกระจายออกรอบนอก การพฒนาเทคโนโลยทางการสอสารจะสรางขอไดเปรยบ แกสงคมทอยในศนยกลางของระบบโลก การครอบง า การกระจายสนคา และบรการตาง ๆ จะถกแพรกระจายผานกลไกบรรษทขามชาต15

13 ทฤษฎระบบโลก (World System Theory) คอ ทฤษฎวาดวยการมองระบบความสมพนธระหวางประเทศ

ทมทงกรอบทางทฤษฎและขอมลทางประวตศาสตรครอบคลมเกอบทงโลก 14กาญจนา แกวเทพ และ สมสข หนวมาน, เรองเดม, น.100-102. 15เฮอรเบรต ไอ ชลเลอร, การสอสารและการครอบง าทางวฒนธรรม, แปลโดย อบลรตน ศรยวศกด (กรงเทพ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533), 5-8.

21

ยคกอนหนาครสตศตวรรษท 19 รปแบบจกรวรรดนยมแบบเดมนนเปนรปแบบทประเทศเจาอาณานคมตะวนตกจะสงอาวธและกองทพเขาไปยดครองประเทศอนโดยมงหวงยดอ านาจทางการเมองของรฐ ซงจะสามารถท าใหตนเปนเจาอาณานคมในเชงเศรษฐกจและวฒนธรรมเหนอประเทศบรวารได แตเมอมาถงกลางครสตศตวรรษท 20 การยดอ านาจเหนอพนททางภมศาสตร ไดหายไป กลายเปนการยดอ านาจเหนอพนททางวฒนธรรม หรอทเรยกวาการครอบง าทางวฒนธรรม (cultural domination) หรอ จกรวรรดนยมทางวฒนธรรม (cultural imperialism) ชลเลอรไดใหความสนใจกบการครอบง าทางวฒนธรรมของอเมรกาเปนอยางมาก โดยมงความสนใจไปทกลไกการครอบง าผานระบบจกรวรรดนยมสอ (media imperialism) เขาไดท าการศกษาโครงสรางเศรษฐกจและการสอสารของสหรฐอเมรกาตงแต ค.ศ. 1970 เปนตนมา ผลการสรปการศกษาดงกลาวพบวา การเตบโตของการผลตขนานใหญ (mass production) คอนขางอมตว ท าใหสหรฐอเมรกาตอง เสาะแสวงหาหนทางใหมในการบกตลาดโลกทสาม รวมไปถงการยดเวทสอสารมวลชนของรฐ และประเทศโลกทสาม โดยอาศยการขยายตลาดดวยการพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศ และการสอสารเพอการขยายตวของจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรม16

เราจะเหนไดวาชลเลอรเองมองวาเทคโนโลยมความส าคญในการขยายตวของ จกรวรรดนยมสอและวฒนธรรมเปนอยางมาก เขามองวาตงแตหลงสงครามโลกครงทสองเปนตนมา การคดคน พฒนาเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยดานการสอสารเปนตวชวยสรางอทธพลและก าหนดทนนยมผกขาด ตวอยางเชน ความพยายามในการพฒนาดาวเทยมสอสารของสหรฐอเมรกาโดยความรวมมอระหวางภาคธรกจและกองทพ เพอหวงจะสรางเครอขายการสอสารกบจกรวรรดของตนทกระจายอยทวโลก สงนมใชเปนเพยงการพฒนาชองทางสอสารเทานน แตยงแสดงถงความส าเรจของธรกจเอกชนในดานการสอสารของสหรฐอเมรกาทสามารถแขงขน และชงการครอบง าตลาดการสอสารระหวางประเทศซงแตเดมเปนสหราชอาณาจกรทครอบครอง17 ในทางฝงเอเชยตวอยางทเราจะมองเหนไดชดเจนทสด คอ ประเทศเกาหลใตทปจจบนไดขนมาเปนหนงมหาอ านาจดานเทคโนโลยจากการพฒนาผลผลต และบรการทางดานความรเทคโนโลยสารสนเทศซงไดเพมมลคาใหกบระบบเศรษฐกจของเกาหลใตในอตราทมากกวาภาคสวนอน ๆ รอยละ 50 ของผลตภณฑมวลรวมของประเทศ (GDP)18 การพฒนาดงกลาวสงผลดทางออมตอความมงคงทางเศรษฐกจและการจางงานใน

16กาญจนา แกวเทพ และ สมสข หนวมาน, เรองเดม, น.103-104. 17เรองเดยวกน, น.70-71. 18ผลตภณฑมวลรวมประเทศ (Gross Domestic Product: GDP) หมายถง มลคาตลาดของสนคาและบรการขน

สดทายทผลตในประเทศในชวงเวลาหนง ๆ โดยไมค านงวาผลผลตนนจะผลตขนมาดวยทรพยากรของชาตใด ซงคดคนโดย ไซมอน คซเนตส (Simon Kuznets) นกเศรษฐศาสตรชาวรสเซย ผลตภณฑมวลรวมในประเทศสามารถใชเปนตวบงชถงมาตรฐานการครองชพของประชากรในประเทศนน ๆ

22

ประเทศ นอกจากนยงผลกดนใหเศรษฐกจเกาหลใตเตบโตมากขน จะเหนไดจากแบรนดสนคาเทคโนโลยของเกาหลใตทเปนทรจกไปทวโลก เชน ซมซง (Samsung) แอลจ (LG) และ ฮนได (Hyundai) เปนตน เราจะเหนไดวาการทประเทศเกาหลใตมความพยายามแสวงหาประโยชนจากเทคโนโลยสารสนเทศใหม ๆ เนองมาจากเทคโนโลยตาง ๆ เหลานกอใหเกดตลาดใหมภายในประเทศและเทคโนโลยเหลานท าใหเกาหลใตมความแขงแกรงในเชงยทธศาสตรการสงออกเทคโนโลย แทนทจะพงพาเทคโนโลยจากประเทศอน ๆ การเปนชนชาตแรกทสามารถผลตและใชเทคโนโลยใหมๆได จะสามารถท าใหผผลตภายในประเทศมความเชยวชาญมากขนในการเพมมลคาใหกบการสงออก บรษทสญชาตเกาหลใตเองกจะไดประโยชนจากการสงออกสนคาสตลาดตางประเทศ ในอกนยยะหนงเราจะเหนไดวาการพฒนาของเทคโนโลยนเอง คอ สวนทท าใหการแพรจายจายของขาวสาร และวฒนธรรมสามารถสงตอไปไดอยางรวดเรวและไรพรมแดน จากทกลาวมาขางตนเทคโนโลยจงเปรยบเสมอนรากเหงาของการครอบง ามใชเพยงแตเครองมอทใชในการครอบง าเทานน19

การผลตขาวสารและวฒนธรรมในแบบกลไกของจกรวรรดนยมและสอ ขาวสารและวฒนธรรมจะถกผลตในรปแบบอตสาหกรรม กลาวคอขาวสารและวฒนธรรมจะกลายสถานะเปนสนคาระดบโลกทผลต แพรกระจาย และบรโภคอยางกวางขวาง เชน อตสาหกรรมบนเท งฮอลลวด อตสาหกรรมขาวซเอนเอน (CNN) เปนตน ซงในปจจบนระบบจกรวรรดนยมสอและการผลตแบบอตสาหกรรมสอดงกลาวไดขยายตวจากประเทศสหรฐอเมรกาออกไปสจกรวรรด ใหม ๆ เชน การเตบโตของอตสาหกรรมบนเทงเกาหลใต ไมวาจะเปน ภาพยนตร เพลง ละครโทรทศน คอนเสรตขามชาต เปนตน ซงสงนแสดงใหเหนถงการขยายตวของระบบจกรวรรดนยมในระดบภมภาคทอยในพนทเอเชย การขยายตวดงกลาวเปนไปเพอจดประสงคในการยดพนททางวฒนธรรมและความคดประเทศอาณานคม ชลเลอรไดอธบายไววาเครองมอส าคญทประเทศจกรวรรดเลอกใช คอ บรรษทขามชาต เพอทจะผลกดนใหขาวสารและสนคาทางวฒนธรรมไหลเขาสประเทศอนทวโลก ตวอยางเชน บรษทการตนขามชาต วอลต ดสนย (Walt Disney)20 บรรษทขามชาตจะใชวธการถายทอดวฒนธรรมทางธรกจ สวนใหญบรรษทเหลานจะมสาขากระจายอยหลายประเทศ แตการด าเนนงานใดใดจะท าการตดสนใจแบบรวมศนยทประเทศแม การมอยของบรรษทขามชาตน

19เศรษฐพงค มะลสวรรณ, “จากลกไล...สมหาอ านาจดานเทคโนโลย ICT: ยอนรอยกาวกระโดดของเกาหลท

ประเทศไทยตองศกษา,” Thai Tribune, สบคนเมอวนท 26 พฤศจกายน 2561, http://www.thaitribune.org/contents/detail/327?content_id=21955&rand=1517366682.

20กาญจนา แกวเทพ และ สมสข หนวมาน, เรองเดม, น.104.

23

จะท าใหเกดการขยายตวเขาไปสสงคมทถกยดครอง สงทเกดขนในสถาบนหนงจะถกสงตอไปสสถาบนหนงโดยเรว21

จากทกลาวมาขางตนแสดงใหเหนวาบรรษทขามชาตเปนตวกอใหเกดจกรรวรรดนยมสอและวฒนธรรมจากการเปนตวกลางในการสงตอธรรมเนยม คานยม วฒนธรรม และสอตาง ๆ นนเองการสรางจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรม การใชสอสาธารณะเปนตวอยางทเหนไดชดเจนทสด เนองจากเปนธรกจทถกน ามาใชในกระบวนการครอบง า หรอแทรกแซง หากพจารณาในเชงเศรษฐศาสตรในระบบโลกสมยใหม การสรางชนชนทางการปกครองจากประเทศศนยกลางไปยงประเทศรอบนอก การทองเทยวจดไดวาเปนวธการทไดผลมากทสด และเปนชองทางการสอสาร ทส าคญ การทองเทยวในระบบทนนยมสนองเปาหมายในหลายดาน ซงผลประโยชนสวนใหญจะตกอยทฝายไดเปรยบทางสงคม เปนหลกส าคญในการชวยสนบสนนแนวคดความมอสรภาพ และเสรภาพ ขณะเดยวกนกเปนแหลงแสวงหาก าไรของกจการผกขาด คอ ผทไดรบผลประโยชนโดยตรง เชน กลมเจาของทดน เจาของธรกจการทองเทยว เปนตน กจการสวนใหญจะเปนการแปลงโฉมสภาพทองถน หรอแปลงกจกรรมตาง ๆ เปนสนคาและบรรยากาศทขายได ไมวาจะเปนขนบธรรมเนยม อาหาร เสอผา ศลปะ เปนตน ทกวนนเราจะเหนการผสมผสานธรกจกฬา การทองเทยว และ การสอสารสมยใหมเขาดวยกน เพอประโยชนในการดงดดนกทองเทยว เปนการใชการทองเทยวเพอประโยชนในการครอบง า แทรกแซง และสรางจกรวรรดทางวฒนธรรมและสอใหกบตน ตวอยางเชน การชงแชมปมวยนานาชาตทกรงกวลาลมเปอร ฮารน (Harun) โปรโมเตอรชาวมลายและรฐมนตรคนส าคญในรฐสลงงอรของมาเลเซย ไดรวมกลมนายธนาคารขนเพอใหการสนบสนนทางการเงนในการจดงานครงนเพอใหทวโลกรจกประเทศมาเลเซยจากการถายทอดสดไปทวโลก จากตวอยางขางตน การน าธรกจกฬา และทองเทยวมาเปนกลไกการครอบง าทางวฒนธรรมแสดงใหเหนถงการเคลอนยายจากศนยกลางออกไปสขอบนอกเรอย ๆ โดยการทชนชนน ามความพยายามทจะน าประชาชน และประเทศเขาสระบบทนนยมโลก22

เราจะเหนไดวาจกรวรรดนยมไมไดจ ากดอยในขอบเขตสงคมและวฒนธรรมเทานน แตยงรวมไปถงดานการเมองและเศรษฐกจ อาจสรปไดวา ทฤษฎจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรมเปนความพยายามของชาตอาณานคมทตองจะยดอ านาจเหนอพนททางวฒนธรรมโดยใชการครอบง าตลาดการสอสารจากการพฒนาเทคโนโลย แพรกระจายผานกลไกบรรษทขามชาต และระบบทนนยม เพอเปนตวชวยในการการขยายตวของจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรมจากศนยกลางของตลาดและกระจายออกรอบนอก ซงความพยายามในการสรางจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรมของหลาย ๆ ชาต

21เฮอรเบรต ไอ ชลเลอร, เรองเดม, น.9-10. 22เรองเดยวกน, น.17-21.

24

กเปนไปเพอผลประโยชนแหงชาตทจะตามมาในภายหลง ไมวาจะเปนการสรางบทบาททส าคญในเวทโลก หรอความพยายามสรางตนเปนประเทศชนน า รวมไปถงผลประโยชนดานการเมองและเศรษฐกจ

ในการน ผวจยไดท าการศกษาขอมลเกยวกบอทธพลกระแสเกาหล ซงทฤษฎจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรมเปนทฤษฎทมประโยชนตอการท าวจยในหวขอนเปนอยางมาก เนองจากกระแสเกาหลถกน ามาใชเปนสอหลกในการน าเสนอภาพลกษณประเทศเกาหลใตออกสสาธารณชนทวโลก ซงภาพลกษณเปนสงส าคญมากในการบอกเลาเรองราวของเกาหลใตในแงมมตาง ๆ รวมไปถงการใชประโยชนเพอพฒนาและสงเสรมประเทศ เชน การทองเทยว การน าเสนอภาพลกษณนเอง ท าใหเกดการขยายการครอบง าทางวฒนธรรมและสอไปทวทงเอเชยและภมภาคอนทวโลก ดงนนผวจยจงไดน าแนวคดดงกลาวมาศกษาวากระแสเกาหลกอใหเกดการขยายตวของจกรวรรดนยมสอและวฒนธรรมของประเทศเกาหลใตอยางไร 2.3 ทฤษฎเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy Theory)

“ความคดสรางสรรค” (Creativity) เปนการรวบรวมความคด ศลปะ การออกแบบ

นวตกรรม และสงประดษฐใหม ๆ “เศรษฐกจสรางสรรค” (Creative Economy) เปนธรกจทางดานความคด โดยเปนการ

พฒนาความคดสวนบคคลไปเปนสนคาและบรการสาธารณะ เศรษฐกจสรางสรรคเปนแนวคดทเกยวกบการเพมผลตภาพ (productivity) โดยน าการ

ออกแบบเขามาใชในสนคาและบรการ เศรษฐกจสรางสรรคจงเปนการผสมผสานกนระหวางนวตกรรมกบการออกแบบ ทงน การออกแบบมความหมายกวางถงการสรางสรรครปแบบ โดยตงแต ยคหลงปฏวตอตสาหกรรมเปนตนมา มการใหความส าคญกบการสรางสรรครปแบบมากยงขน โดยเฉพาะเมอโครงสรางเศรษฐกจปรบเปลยนเขาสภาคบรการเพมมากขน มการน าเอาความคดสรางสรรคเขาไปในการผลตสนคาและบรการ ท าใหเศรษฐกจสรางสรรคมความส าคญมากขน23

ผบกเบกเรองของเศรษฐกจสรางสรรค จอหน ฮาวนกนส (John Howkins) ไดใหความหมายของเศรษฐกจสรางสรรคในหนงสอ The Creative Economy: How People Make Money from Ideas วา

23ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร, เศรษฐกจสรางสรรค แนวคด กลยทธ และกรณศกษา, (กรงเทพ:

ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร, 2553), 7.

25

“ความคดใหมทไมใชตวเงนและเครองจกร ถอไดวาเปนสงทสรางความส าเรจในทกวนน เศรษฐกจสรางสรรคเปนตวทจะชวยฟนฟอตสาหกรรมเครองจกร บรการ การคา หรอแมแตบนเทงได โดยจะเปนการเปลยนแปลงในเรองของสถานทอาศย การท างาน การเรยนร การคด การผลต หรอแมแตการสราง ดงนน เศรษฐกจสรางสรรคจงเปรยบเสมอนวถการท างานแบบใหม โดยอาศยทกษะและความสามารถสวนบคคลเปนหลก ซงอาจจะเปนสงทเราคนเคยกนอยแลว หรอเปนสงใหมกได ทวาสงส าคญคอการทจะเปลยนความสามารถสวนบคคลไปในลกษณะใหม ในบางอตสาหกรรมจะขนอยกบความงายในการลอกเลยนแบบและน ามาขายใหกบลกคาในวงกวาง”24

ส าหรบความหมายของค าวาเศรษฐกจสรางสรรคนนไดมการน ยามความหมาย ไวหลากหลาย แมวาจะมค าแปลและค านยามของค าวา Creative Economy หรอเศรษฐกจสรางสรรคออกมามากมาย แตค านยามเหลานนมกสอไปในความหมายทวา เศรษฐกจสรางสรรค คอ เศรษฐกจทมาจากแนวคด ซงเปนความคดทเกดโดยปจเจกบคคล หรอความคดของหมคณะกยอมได อยางไรกตามค านยามตาง ๆ กไมไดเหมอนกนไปเสยทเดยว ดงตวอยางค านยามตอไปน

ประเทศสหราชอาณาจกร ซงเปนตนแบบศนยกลางความสรางสรรคของโลก นยามความหมายของเศรษฐกจสรางสรรคไววา เปนเศรษฐกจทประกอบไปดวยอตสาหกรรมทมรากฐานมาจากความคดสรางสรรคของบคคล ทกษะความช านาญ และความสามารถพเศษ ซงทงสามองคประกอบนจะชวยสรางผลผลตและถายทอดไปยงบคคลอน ๆ โดยการปกปองทรพยสนทางปญญาจะเปนเครองมอในการรกษาความคดสรางสรรคนน ๆ

องคการความรวมมอเพอการคาและการพฒนา (UNCTAD) ไดใหค านยามไววา เปนแนวความคดในการพฒนาและสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยใชสนทรพยทเกดจากความคดสรางสรรค ค านยามดงกลาวคอนขางใหความส าคญไปในเรองของการคาและการพฒนาเศรษฐกจเปนหลก โดยเปนแนวคดทเกดมาจากสนคา หรอการใชประโยชนของสนทรพยในปจจบน ทงจากภาคเกษตรกรรม อตสาหกรรม หรอการทองเทยว เปนตน

องคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ไดนยามไววา อตสาหกรรมทางวฒนธรรม ซงประกอบดวยผลตภณฑทางวฒนธรรมและศลปะทงหมด ทงในรปแบบสนคาและบรการทตองอาศยความพยายามในการสรางสรรคงาน ไมวาจะเปนการท าขนมาโดยทนทในขณะนน หรอผานกระบวนการผลตมากอน โดยจะเนนในเรองของศลปะและวฒนธรรมเปนหลก ใหมมมองวาเศรษฐกจ

24เรองเดยวกน, น.41.

26

สรางสรรคของหลาย ๆ ประเทศมการพฒนาแรกเรมมาจากทนทางวฒนธรรม (cultural capital)25 ดวยกนทงสน

องคกรยเนสโก (UNESCO) ไดนยามไววา อตสาหกรรมทเกดจากความคดสรางสรรค ความช านาญ และความสามารถทมศกยภาพในการสรางงานและความมงคง โดยการผลตและใชประโยชนจากทรพยสนทางปญญา เปนการเนนในเรองอตสาหกรรมในประเทศทน าเอาความคดสรางสรรคมาเปนตวชวยในการผลต26

อตสาหกรรมสรางสรรคทส าคญแบงออกเปน 15 ประเภท ไดแก 1. การโฆษณา 2. สถาปตยกรรม 3. ศลปะ 4. หตถกรรม 5. งานออกแบบ 6. แฟชน 7. ภาพยนตร 8. ดนตร 9. ศลปะการแสดง 10. การพมพ 11. วจยและพฒนา 12. ซอฟตแวร 13. ของเลนและเกม 14. โทรทศนและวดโอ 15. วดโอเกม

อตสาหกรรมและตลาดเหลานคอแกนของกระบวนการท ารายไดจากความคดสรางสรรค เศรษฐกจสรางสรรคของโลกมมลคากวา 2,706 พนลานเหรยญสหรฐ ในป ค.ศ. 2005 และขยายตวรอยละ 6 ตอป จากขอมลธนาคารโลกตวเลขจดพของโลกในป ค.ศ. 2005 มมลคาทงสน 44,385 พนลานเหรยญสหรฐ นนหมายความวาเศรษฐกจสรางสรรคมสดสวนเปนรอยละ 6.1 ของเศรษฐกจโลก อตสาหกรรมบางประเภท เชน ดนตรและงานออกแบบตองเผชญกบความถดถอยในบางสวน ขณะท อตสาหกรรมประเภท สถาปตยกรรม ศลปะ งานวจยและพฒนา เป นตน กลบเจรญเตบโตอยางรวดเรว การเตบโตของอตสาหกรรมเหลานขนอยกบอตราการเ พมขนของอปทานและอปสงค หากมผสรางสรรคผลงานมากขนกจะมผเสพผลงานมากตามไปดวย อตสาหกรรมบางประเภทอาจจะเจรญเตบโตมากกวาอตสาหกรรมประเภทอน เนองมาจากธรกจท มผสรางสรรคมากกวา และการเจรญเตบโตของเทคโนโลยทท าใหผลตภณฑแตละตวสรางรายไดมากขน การเตบโตของโซเชยลเนตเวรก (social network) ไมวาจะเปนบลอค (Blog) สวนตวและบนเวบไซตเฟซบค (Facebook) ทวตเตอร (Twitter) ยทป (YouTube) หรอแพลตฟอรมอน ๆ สอออนไลนเหลาน เปดโอกาสใหผคนแบงปนความคด ค าพด รปภาพ และงานดนตร โดยเรมจากการแบงปนกบเพอน ๆ ในชมชนเดยวกนกอนทจะแพรขยายออกไปเปนวงกวาง เนองจากความตองการของมนษยเพมขนเปนล าดบชนจากความตองการทางกายภาพสความตองการทางอารมณและจตวญญาณ สงนไมใชเรองนาแปลกใจเลยหากตลาดจะปรบตวเพอตอบสนองความตองการดงกลาว ในฝงอปทาน คอ การลดความ

25ทนทางวฒนธรรม หมายถง สงทมคณคาและมมลคาทสงสมมาในอดตและถายทอดรนตอรน ทงเปนสงทจบ

ตองไดและจบตองไมได โดยน าเอาวฒนธรรมและภมปญญาเหลานนมาแปลงเปนสงทมคณคาและมมลคาทสงผลใหเกดประโยชนตอวถชวตและสงคม

26เรองเดยวกน, น.46-48.

27

ตองการแรงงานมนษยลง หนมาใชระบบอตโนมตมากขน คนรนใหมหลายคนหนมาใหความสนใจกบอตสาหกรรมสรางสรรคซงมอบวถชวตทนาสนใจและผลตอบแทนทางเศรษฐกจทสงกวามาตรฐาน อตสาหกรรมใหม ๆ ผดขนเรอย ๆ โดยอาศยเทคโนโลยการสอสาร อตสาหกรรมเชงวฒนธรรมกลายเปนเรองเชงพาณชยและมการแขงขนสงขนเรอย ๆ เมอผลผลตทางเศรษฐกจเตบโตขน จงน าไปสการขยายตวของอ านาจซอ หรออปสงค ผคนหนมาสนใจซอความเพลดเพลนในยามวาง มากขน จบจายใชสอยไปกบการสรางความบนเทงใหตนเองมากขน เราจงเหนไดเลยวาเศรษฐกจสรางสรรคก าลงขยายตวเรอย ๆ ยงในปจจบนผลตภณฑสรางสรรคทงหลายสามารถกระจายไปสผบรโภคจ านวนมากขน เศรษฐกจสรางสรรคถกหนนหลงดวยเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เทคโนโลยดจทลในปจจบนชวยสรางโอกาสส าหรบการสรางเนอหาใหม อกทงเทคโนโลยดจทลมตนทนต า โดยทวไปสามารถเขาไปใชงานไดโดยไมเสยคาใชจายใดใด จงเปดโอกาสใหผคนสามารถผลตผลงาน แจกจาย และแลกเปลยนไดอยางเสรและแพรกระจายไปอยางกวางขวาง27

ในการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค สงหนงทควรใหความส าคญคอการสรางความรสกเพลดเพลนและความประทบใจตอสงตาง ๆ ยกตวอยางเชน กรณของประเทศญปน แรกเรมในสงคมญปนนนไมไดมความรสกเพลดเพลนตอศลปะวฒนธรรมในประเทศตน หากแตสนใจทจะยกระดบสงคมใหทดเทยมกบสากล ซงเมอภายหลงประชาชนและผบรโภคเกดการซบซบและเพลดเพลน ตอศลปะและวฒนธรรมในสงคมขนมาแลวจงเกดการคดคนและผลตผลงานออกมามากขน ท าให เกดเปนเสนหและความเปนเอกลกษณของญปนเอง เชน เครองแตงกาย หรอชดประจ าชาต ซงการสรางสรรคสวนใหญนนลวนมรากฐานมาจากทนทางวฒนธรรมทงสน ซงเปนทรพยสนทางปญญาทถกถายทอดสงผานมายงรนตอรนและยงด ารงอยเปนสงทสงคมนน ๆ เหนคณคา วฒนธรรมดงกลาวมท งวฒนธรรมทมรปลกษณ (tangible) และวฒนธรรมทไมมรปลกษณ (intangible) นอกจากนในบรบทของเศรษฐกจสรางสรรค หรอสนคาสรางสรรคนน อตสาหกรรมทสามารถใชไดประโยชนทนท คอ อตสาหกรรมทองเทยว ซงในทนไมเพยงแตหมายถงในลกษณะทเปนสถานทองเทยวพกผอน และจบจายสนคาอยางเดยว แตยงมรายละเอยดอน ๆ เขามาผสมผสานดวย เชน การขายของวฒนธรรมทองถน ทสามารถเชอมโยงเรองราวของสถานททองเทยวได หรอแมแตเรองของดนตรและศลปะพนบาน เปนตน28

ขณะทประเทศอตสาหกรรมชนน าเรมตระหนกวาการสรางสรรคมสวนส าคญตอการเตบโตทางเศรษฐกจ ประเทศยากจนและก าลงพฒนาแทบทกประเทศกก าลงพยายามกาวใหทนกระแสการเตบโตทใชความสรางสรรคเหลาน ซงจดแขงของประเทศเหลานคอดานวฒนธรรม ศลปะ

27John Howkins, เรองเดม, น.108-109, 155. 28ส านกงานบรหารและพฒนาองคความร, เรองเดม, น.50-51.

28

ของชาต และชนเผา การพฒนาและผลกดนเศรษฐกจสรางสรรคจะเปนทางออกทส าคญในการสรางความภาคภมของชาตและผลประโยชนทางเศรษฐกจไดเปนอยางด ตวอยางประเทศทสามารถสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจได เชน ประเทศเกาหลใต

เกาหลใตถกจดเปนอนดบ 1 ในสาขาการพฒนาไอซท ( ICT Development Index) ขณะเดยวกนรฐวสาหกจเรมตนของเกาหลใต 4 แหงไดรบรางวล Innovation Awards จากงาน Consumer Electronics Show (CES) ประจ าป ค.ศ. 2017 หนงในความส าเรจดงกลาวขางตนเกดขนมาจากการกอตงกระทรวงวทยาศาสตรไอซทและการวางแผนอนาคต (Ministry of Science, ICT and Future Planning: MISP) ซงกอตงในป ค.ศ. 2013 โดยกระทรวงดงกลาวมหนาท 5 ประการ ดวยกน ไดแก

1. ขบเคลอนนโยบายเศรษฐกจสรางสรรค 2. ก าหนด บรหารจดการ และประเมนนโยบายดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยของ

เกาหลใต 3. สนบสนนการท าวจยและพฒนาดานวทยาศาสตร 4. ยกระดบขดความสามารถและพฒนาทรพยากรมนษย 5. ควบคมและก ากบดแลงานดานขาวสาร ไอซท และกจการไปรษณย ปจจบนกระทรวงวทยาศาสตรไอซทและการวางแผนอนาคตมหนาทผลกดนนโยบาย

เศรษฐกจสรางสรรค โดยไดจดตง Center for Creative Economy and Innovation (CEEI) จ านวน 18 แหงทวประเทศ ในลกษณะความรวมมอกบภาครฐและภาคเอกชน โดยสงเสรมความรวมมอกบรฐบาลทองถนกบบรษทเอกชนรายใหญในการพฒนาและรวมทน เพอผลส าเรจในการพฒนานวตกรรมทสรางผลก าไรเชงพาณชย และสามารถขบเคลอนเศรษฐกจเกาหลใต29

จากทกลาวมาขางตนอาจสรปไดวา ทฤษฎเศรษฐกจสรางสรรค คอ ทฤษฎวาดวยการน าเอาความคดสรางสรรคมาการผสมผสานกนระหวางนวตกรรมกบการออกแบบ เปนแนวทางในการเพมมลคาใหแกผลตภณฑโดยการใชกระบวนการความคดสรางสรรค ซงจะเปนสงทมอยแลว หรอเปนสงใหมกได โดยเศรษฐกจสรางสรรคสามารถฟนฟกจการไดหลากหลายไมวาจะเปนอตสาหกรรม การคา หรอแมแตบนเทง ดวยวธการสรางผลตภณฑดวยการใชสนทรพยทเปนตวเงนในปรมาณทนอย แตใชสนทรพยทางความคดในปรมาณทมาก

29กระทรวงการตางประเทศ, “การขบเคลอนนวตกรรมในตางประเทศ: ITU ยกเกาหลใตเปนอนดบ 1 ในดาน

การพฒนาไอซท,” MFA, สบคนเมอวนท 26 พฤศจกายน 2561, http://www.mfa.go.th/thailand4/th/news/6909/77132-ITU.html.

29

ในการน ผวจยไดท าการศกษาขอมลเกยวกบอทธพลกระแสเกาหล ซงทฤษฎเศรษฐกจสรางสรรคเปนทฤษฎทมประโยชนตอการท าวจยในหวขอนเปนอยางมาก เนองจากความนยมของกระแสเกาหลเองกเกดขนมาจากการน าเศรษฐกจสรางสรรคเขามาประยกตกบสนคาทางวฒนธรรมของเกาหลใต ไมวาจะเปน ละครโทรทศน ภาพยนตร ดนตรเคปอป เกม เปนตน ซงท าใหเกดการสรางมลคาในตวสนคาและสรางมลคาการสงออกทางเศรษฐกจใหกบประเทศเกาหลใต ดงนนผศกษาจงไดน าแนวคดดงกลาวมาศกษาวาการน าทฤษฎเศรษฐกจสรางสรรคของเกาหล ใตมาประยกตใชกบการพฒนาและสนบสนนสนคาวฒนธรรมของตนสงผลตอการขยายตวของกระแสเกาหลอยางไร และ มการน าเอาเศรษฐกจสรางสรรคมาใชในเรองของการทองเทยวหรอไม อยางไร 2.4 แนวคดเกยวกบการทองเทยว(Tourism Concepts)

หนวยงานการทองเทยวโลกขององคการสหประชาชาต (UNWTO-United Nation of World Tourism Organization) ไดใหนยามความหมายการทองเทยว (Tourism) ไววา

“It comprises the activities of persons traveling to and staying in places outside their usual environment for not more than one consecutive year for leisure, business and other purposes not related to exercise of an activity remunerated from within the place visited”

การทองเทยว คอ กจกรรมของบคคลท เดนทางไปพ านกอาศยอย ในสถานท นอกเหนอจากสภาพแวดลอมปกตในชวตประจ าวน ตดตอกนไมเกนหนงป ดวยเหตผลทเกยวเนองกบการพกผอนหยอนใจ ธรกจ หรอจดประสงคอนใดซงตองไมเกยวของกบกจกรรมท ไดคาตอบแทนจากสถานทแหงนน30

สหพนธองคการสงเสรมการทองเทยวระหวางประเทศ ( International Union of Official Travel Organization: IUOTO) ไดใหความหมายของการทองเทยววา จะตองเปนการทองเทยวทมเงอนไขตามหลกสากลดงตอไปน คอ

30สดแดน วสทธลกษณ และคณะ, การทองเทยวเชงสรางสรรค Creative Tourism, (กรงเทพฯ: องคการ

บรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน, 2556), 1.

30

1. ตองเปนการเดนทางจากทอยอาศยปกตไปยงทอนเปนการชวคราว 2. ตองเปนการเดนทางดวยความสมครใจ 3. ตองเปนการเดนทางดวยวตถประสงคใด ๆ กตามทมใชเพอประกอบอาชพ หรอหา

รายไดในการนน31 อยางไรกตามในสมยนนมขอถกเถยงเกดขนวา “ผเดนทาง” จะถกเรยกวาอยางไร

จะเปนนกทองเทยว นกทศนาจร หรอผมาเยอน และบทนยามของแตละค าทเรยกนนในแตละองคการกมความแตกตางกน สหพนธองคการสงเสรมการทองเทยวระหวางประเทศ ซงตอมาไดพฒนามาเปนองคการการทองเทยวโลก (World Tourism Organization: WTO) ไดเสนอค าจ ากดความของ ค าตาง ๆ ทเกยวของกบการทองเทยว ดงน

2.4.1 ความหมายของผมาเยอน ผมาเยอน (Visitors) เปนค าทวไป ใหหมายถงบคคลผซงมา หรอไปยงประเทศ

หนงซงมใชการอยอาศยถาวร ดวยเหตจงใจใดกไดซงมใชเปนการไปประกอบอาชพทไดรบคาจาง ตอบแทน และเขามาอยอยางนอย 24 ชวโมงและอยางมากไมเกน 6 เดอน บทนยามความหมายของผมาเยอนประกอบดวย 2 ประเภท ดงน

2.4.1.1 นกทองเทยว (Tourist) คอ ผมาเยอนชวคราวทมาพกอาศยอยางนอย 24 ชวโมง ในประเทศทไป

เยอนและมเหตจงใจในการเยอน ดงน 1. เพอเปนการพกผอน เพอความเพลดเพลน เพอสขภาพ เพอการศกษา

การกฬา และการประกอบพธกรรมทางศาสนา 2. เพอการปฏบตภารกจทไดรบการมอบหมาย การปฏบตเกยวกบ

ครอบครว และการประชมตาง ๆ 2.4.1.2 นกทศนาจร (Excursionist)

คอ ผทเดนทางมาเยอนชวคราวทเขาไปอยในประเทศเพยงวนเดยว นอยกวา 24 ชวโมง และมไดพกคางคน รวมทงผโดยสารพาหนะทางเรอประเภทเรอส าราญ (cruise) ดวย32

การทองเทยวมการเปลยนแปลงเรอยมาตงแตสมยอดตถงปจจบน ในยคสมยดกด าบรรพมนษยไมมถนทอยอาศยถาวร เดนทางเรรอนไปตามทตาง ๆ ทมความปลอดภยจากศตรและมอาหารอดมสมบรณ ตามหลกจตวทยานบไดวาชวงเวลาดงกลาวนเปนชวงระยะเวลา

31นศา ชชกล, เรองเดม, น.2. 32เรองเดยวกน, น.3.

31

ทนานพอทพฤตกรรมดงกลาวจะเขาไปอยในระบบประสาทของมนษยในกระบวนการดดแปลงตามใหเขากบธรรมชาต เกอบจะกลาวไดวา มนษยปจจบนยงคงมความชนชอบในเรองของการเดนทาง เพอเสาะแสวงหาสงทดกวา และตอบสนองความอยากรอยากเหน

2.4.2 ววฒนาการของการทองเทยวมนษย ววฒนาการของการทองเทยวมนษยออกเปน 4 ชวง ดงน

2.4.2.1 การทองเทยวในสมยโบราณ (Ancient Time) เรมตงตนประมาณปท 10,000 กอนครสตศกราช และสนสดลงเมอ

ประมาณ 3,000 ป หรอ 4,000 ปกอนครสตศกราช มนษยยคนเปลยนแปลงวธการด ารงชวตแบบเรรอนมาเปนมทอย เปนหลกแหลง และมสงคมเกดขน ผคนมความสขกบชวตในรปแบบใหม เมอมนษยอยเปนหลกแหลงถาวรไมตองเดนทางรอนเรจงมเวลามากขนทจะพฒนาและท านบ ารงสงตาง ๆ ท าใหคนเรมสงเกตพจารณาสงแวดลอม และเกดการประดษฐวสดจากธรรมชาต นกวชาการก าหนดวายคนเปนยคเรมตนของอารยธรรม ในสมยเรมมอารยธรรมน มนษยตองวนวายอยกบการสรางแบบแผนของสงคมใหม ไมมความคดในการเดนทางทองเทยวไปยงทใดมากนก ตอมาเมอเกดการลาอาณานคม การเดนทางจงเรมขนเมอเกดการท าสงครามเพอแยงชงอาณาจกร การเดนทางในสมยปจจบนนกวชาการไมถอวาเปนการทองเทยว แตในสมย 2,000-3,000 ปกอน การเดนทางไป ท าสงครามอาจเปนเรองสนกสนาน เปนการผจญภยของผไปท าสงคราม อกหนงสถานททมนษยชอบเดนทาง คอ ทะเล เนองจากเปนสถานททท าใหเกดความเราใจและเกดความอยากรอยากเหน ดวยเหตผลดงกลาว ชาวอยปตโบราณซงมพนทตดกบทะเลจงเปนชาตแรกทสรางเรอออกไปส ารวจทะเล นอกจากนแลว ชนชาตกรกโบราณสนนษฐานวา ผเขยนเรองเกยวกบการเดนทางในลกษณะการทองเทยวคนแรกเปนนกปราชญกรก ชอ โฮเมอร (Homer) ซงมชวตอยเมอ 850 ปกอนครสตศกราช ผเปนกวและเขยนท านองมหากาพยชอวา โอดสซย (Odyssey) เลาถงเหตการณการเดนทางทองเทยวไปในทะเลโอดสซยระหวางเมองทรอยและเมองอธะกะ เขาไดเลาถงเหตการณแปลกประหลาดตาง ๆ แมวาบางสวนเชอวาเปนเรองทแตงขน แตอยางไรกตามมหากาพยของเขาจดวาเปนเอกสารชนแรกทแสดงถงความปราถนาในการเดนทางทองเทยวของมนษยอยางชดแจง และอาจเปนเอกสารทสงเสรมใหมการทองเทยวขนในสมยนน กลาวไดวาการเดนทางในสมยโบราณนนเกดดวยแรงจงใจหลายประการ ไมวาจะเปน การเดนทางเพอผลประโยชนทางการเมองซงมการสรบเพอขยายอาณาเขต การเดนทางเพอผลประโยชนทางการคา การเดนทางเพอผลประโยชนทางศาสนา การเดนทางเพอความสนกสนานเพลดเพลน และการเดนทางเพอผลประโยชนทางสขภาพและอนามย

32

2.4.2.1 การทองเทยวสมยยคกลาง (Middle Ages) ในชวงตนของยคนเรยกวา “ยคมด” (The Dark Ages) ทกประเทศลวน

วนวายดวยขอพพาทตาง ๆ ในชวงการสนสดของอาณาจกรโรมนโบราณ มการรบพงแยงชงดนแดนและสมบต ศลธรรมเสอม ราษฎรถกกดขและมทกขมากกวามสข เปนเหตจงใจใหผคนตองการอพยพไปยงดนแดนอน และประชาชนเรมเขาสความนยมในครสตศาสนา ในชวง ค.ศ. 1217-1295 มารโคโปโล (Marco Polo) ชาวเวนส ไดเดนทางจากเวนสไปยงประเทศจน โดยเดนทางผานทงทางบกและทางทะเล ผานเมองและประเทศตาง ๆ มากมาย เชน เปอรเซย ปามร ธเบต แหลมมลาย เปนตน โดยเขาไดบนทกเรองราวในการเดนทางดงกลาวในทก ๆ สถานททไดพบเหน “การเดนทางของมารโคโปโล” ถอวาเปนคมอการเดนทางอนแทจรงฉบบแรกในโลก และนบเปนการทองเทยวระหวางประเทศ เหตจงใจนนสนนษฐานวาเกดจากเจตนารมณแหงการอยากรอยากเหน และ อยากผจญภย ในชวงครสตศตวรรษท 15 การตพมพสงพมพและหนงสอเกยวกบการเดนทางทองเทยวท าใหเกดการประดษฐแทนพมพ และมสวนชวยกระตนใหผทรกการอานมความรสกอยากเดนทางทองเทยวไปยงดนแดนทหางไกลออกไป ในชวงปลายของยคกลางเปนยคท เรยกวา “ยคฟนฟศลปวทยาการ” (The Renaissance) ซงเปนยคเกดใหมทางศลปะและวทยาการจตใจ ในชวงนนนกวชาการชาวอตาลคนหนงนามวา กาลเลโอ (Galileo) ยนยนวาโลกกลม และประกาศวาถาจะมผใดแลนเรอมงไปทางทศตะวนออกกจะแลนกลบมาโดยไมตองกลบเรอ ค าประกาศเชงวทยาการนท าใหนกผจญภยหลายคนหลายชาตอยากแลนเรอตามทกาลเลโอบอก นอกจากน ในยคดงกลาวยงมการเดนทางทองเทยวของผจารกแสวงบญ มวดทจดใหผจารกแสวงบญทยากจนไดพกท พกดงกลาวทเรยกวา “โฮลเทล” (Hostel) หรอ “ฮอสไพส” (Hospice) ซงถอวาเปนตนตระกลโรงแรมในปจจบน มขอสนนษฐานวาฮอสไพสเกดขนในชวงครสตศตวรรษท 13 ซงการเดนทางแสวงบญนนนกเดนทาง กไดเกดความรสกทางสงคม เชน การพกผอนทองเทยวเพอความเพลดเพลนขนมาดวย

2.4.2.3 การเดนทางทองเทยวในชวงประสบสมย (Modern Time) อยในชวงระยะเวลาเรมตนประมาณครสตศตวรรษท 16 ในชวงนม

อาณาจกรใหม ๆ เกดขน มการคนพบดนแดนหลายแหง เชน ทวปอเมรกา ทวปออสเตรเลย เปนตน การคนพบดนแดนใหมท าใหเกดแรงจงใจในการลาอาณานคมมากขน การเดนทางทเรยกวาฮอสไพส ของผจารกแสวงบญกสนสดลงเพราะศาสนาหมดอ านาจ แตการแสวงบญยงคงด าเนนตอไปจงม ผจดตงโรงแรมขน เรยกวา “อนน” (Inn) และมการเกบคาธรรมเนยมทพกและอาหาร

ในชวงกลางครสตศตวรรษท 18 การเดนทางทองเทยวเรมมเปาหมายทชดเจนขน มก าหนดการทแนนอนมากขน เชน ประเทศฝรงเศสทหนมาเอาใจใสพฒนาบานเมองใหสวยงามนาอยและมสถานททองเทยวมากมาย จงจดท าหนงสอทองเทยวซงมการอธบายสภาพถนน

33

หนทาง สถานททองเทยว และมการจดรายการทองเทยว และเรมใชค าวา “ทวร” (Tour) เปนครงแรกในครสตศตวรรษท 18 และใชวลวา “To Make a Grand Tour” ซงหมายความวา คนทจะไดรบการศกษาอยางสมบรณจะตองขามไปทองเทยวในประเทศตาง ๆ ในยโรป ในภาษาองกฤษค าวา Tourist และ Tourism ไดเกดขนเพอก าหนดใหมความหมายถง การทองเทยว โดยทผทองเทยวตองการพกผอน บ ารงรกษาสขภาพและสนองความอยากรอยากเหนโดยมงหวงทจะไดรบผลตอบแทน

2.4.2.4 การทองเทยวในสมยปจจบน (Present Time) การเกดการปฏวตอตสาหกรรมในทวปยโรประหวางป ค.ศ. 1750-1850

ท าใหเกดการเปลยนแปลงครงยงใหญในดานการผลต การตลาด และการจดการ ซงผลของการปฏวตสงผลกระทบตอเศรษฐกจ สงคม และชวตความเปนอยของมนษย ตลอดจนแนวคดและคานยมตาง ๆ ผลกระทบท เกดขนมผลตออตสาหกรรมการทองเทยวในหลาย ๆ ดาน ท าใหอตสาหกรรม การทองเทยวเกดการพฒนาสงใหม มสงอ านวยความสะดวกมากขน เชน การออกแบบโรงแรมทพกใหมความสะดวกสบายมากขน มโทรทศน ระบบไฟฟา มหองน าภายในหองพก เปนตน33

2.4.3 องคประกอบของการทองเทยว องคประกอบการทองเทยวนนสามารถแบงออกเปน 5 ประเภท ไดแก

2.4.3.1 การเขาถงแหลงทองเทยว (Accessibility) ไดแก การมระบบโครงสราง พนฐานท เหมาะสม เชน สนามบน

ระบบคมนาคม ตลอดจนบรการดานอตสาหกรรมการขนสง เชน การขนสงทางอากาศ ทางบก และทางน า ซงจะเอออ านวยใหนกทองเทยวสามารถเดนทางไปถงจดหมายปลายทาง (destination) หรอแหลงทองเทยว (attraction)

2.4.3.2 การมทพกแรมเพอรองรบนกทองเทยว (Accommodation) ทพกแรมเพอรองรบนกทองเทยวทตองการคางคน ไดแก ทพกประเภท

ตาง ๆ เชน โรงแรม รสอรท เกสตเฮาส โฮมสเตย ทพกแรมประเภทตาง ๆ จะมสงอ านวยความสะดวกในระดบตาง ๆ กน ซงจะท าใหมราคาและบรการในระดบตางกน ไดแก ภตตาคาร บาร สระวายน า ฟตเนสเซนเตอร (fitness center) ซาวนา (sauna) ศนยกลางธรกจ และสงอ านวยความสะดวกอน ๆ

2.4.3.3 แหลงทองเทยว (Attractions) เปนองคประกอบทส าคญสงสดของการเดนทาง เพราะเปนจดดงดดให

นกทองเทยวเดนทางมาทองเทยว แหลงทองเทยวอาจเปนแหลงธรรมชาตทมความโดดเดน หรอเปน

33เรองเดยวกน, น.14-28.

34

แหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม หรอการทองเทยวเชงชนบทเพอสมผสวถชวตชาวบาน เรยนรถง ภมปญญาทองถน ตลอดจนโบราณสถานยคเกาแกกอนประวตศาสตร

2.4.3.4 กจกรรมการทองเทยว (Activities) และกจกรรมนนทนาการ (Tourist Activities และ Recreational Activities)

เปนองคประกอบส าคญในยคปจจบนเพราะการทองเทยว มไดหมายถงเพยงแคการเดนทางไปชมโบราณสถาน อนสาวรย ความงดงามของธรรมชาต เทานน แตเปนการทนกทองเทยวไดมโอกาสท ากจกรรมตาง ๆ ไดแก การเดนปาศกษาระบบนเวศเขตเสนศนยสตร ในปาดบชน การลองแกงในแมน าทองถน การปนหนาผา การด าน าในรปแบบ การด าน าลกโดยใชอปกรณชวยหายใจ (scuba driving) หรอ การด าน าตน (snorkeling) การพายเรอแคน การตกหมก ตลอดจนการรวมกจกรรมกบชมชนเจาบาน เปนตน ซงกจกรรมทงหมดจะเปนประสบการณทอยในความทรงจ าของนกทองเทยวและกจกรรมดงกลาวมกกอใหเกดการกระจายรายได

2.4.3.5 บรการเบดเตลดทงหมดทมใหนกทองเทยว (Ancillary) บรการเบดเตลด เชน บรการดานรานอาหาร โรงพยาบาล ไปรษณย

รานขายของทระลก หองสขา เปนตน กลาวไดวาองคประกอบทง 5 ประการนควรปรากฏอยบนระบบฐานขอมลการจดการการทองเทยวทกแหลงทเปนจดหมายปลายทาง34

2.4.4 รปแบบการทองเทยว UNWTO (1997) ก าหนดรปแบบการทองเทยว 3 รปแบบหลก ดงน 1. รปแบบการทองเทยวในแหลงธรรมชาต (Natural Based Tourism) 2. รปแบบการทองเทยวในแหลงวฒนธรรม (Cultural Based Tourism) 3. รปแบบการทองเทยวในความสนใจพเศษ (Special Interest Tourism) ซงในแตละรปแบบกไดมการจ าแนกประเภทของการทองเทยว ดงน

2.4.4.1 รปแบบการทองเทยวในแหลงธรรมชาต (Natural Based Tourism) 1. การทองเทยวเชงนเวศ (Ecotourism) หมายถง การทองเทยวใน

แหลงธรรมชาตทมเอกลกษณและเปนแหลงวฒนธรรมทเกยวเนองกบระบบนเวศ เปนการทองเทยว ทมสวนรวมของทองถนเพอมงเนนใหเกดจตส านกทดตอการรกษาระบบนเวศ

2. การทองเทยวเชงนเวศทางทะเล (Marine Ecotourism) หมายถง การทองเทยวทเกยวเนองกบระบบนเวศทางทะเลอยางมความรบผดชอบตอแหลงธรรมชาตทางทะเล

34พยอม ธรรมบตร, เอกสารประกอบการเรยนการสอนเรองหลกการทองเทยวเชงอนรกษ, (กรงเทพฯ: สถาบน

พฒนาการทองเทยวเพออนรกษสงแวดลอม มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2549), 1-3.

35

ทมเอกลกษณเฉพาะถน เปนการทองเทยวทมสวนรวมของทองถนเ พอมงเนนใหเกดจตส านกทด ตอการรกษาระบบนเวศทางทะเลอยางยงยน

3. การทองเทยวเชงธรณวทยา (Geo-Tourism) หมายถง การทองเทยวในแหลงธรรมชาตในพนททเปนหนผา ลานหนทราย อโมง โพรง ถ าน าลอด ถ าหนงอกหนยอย เพอ ชนชมความงดงามของภมทศนทเกดจากการเปลยนแปลงของพนทโลกศกษา ไมวาจะเปน หน ดน แรตาง ๆ และฟอสซล เปนการทองเทยวเพอการเรยนร

4. การทองเทยวเชงเกษตร (Agro Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวในพนทเกษตรกรรม วนเกษตร สวนสมนไพร ฟารมปศสตวและเลยงสตว เ พอชม ความสวยงาม เพอเรยนรและไดประสบการใหม ๆ จากสถานทนน

5. การทองเทยวเชงดาราศาสตร (Astrological Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอไปชมปรากฏการณทางดาราศาสตรทเกดขนในแตละวาระ เชน สรยปราคา ฝนดาวตก จนทรปราคา และการดดาวจกรราศทปรากฏบนทองฟาในแตละเดอน การทองเทยว ในรปแบบนเปนไปเพอการเรยนร สรางความประทบใจ ความทรงจ า และสรางประสบการณ

2.4.4.2 รปแบบการทองเทยวในแหลงวฒนธรรม (Cultural Based Tourism)

1. การทองเทยวเชงประวตศาสตร (Historical Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวไปยงแหลงทองเทยวทางโบราณคดและประวตศาสตร เพอชนชมและเพลด เพลนไปกบสถานททอง เท ยวทางประวตศาสตรและไดมความร และความเขา ใจ กบประวตศาสตรและโบราณคดในทองถน

2. การทองเท ยวงานชมวฒนธรรมและประเพณ (Cultural and Traditional Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอชมงานประเพณตาง ๆ ทชาวบาน ในทองถนนน ๆ จดขน เพอรบความตนตาตนใจในสนทรยศลป เพอศกษาความเชอและประเพณ และมความรความเขาใจตอสภาพสงคมและวฒนธรรม อกทงยงไดประสบการณใหม ๆ

3. การทองเท ยวชมวถช วตในชนบท (Rural Tourism) หมายถ ง การเดนทางทองเทยวในหมบานชนบททมลกษณะวถชวตและผลงานสรางสรรคทมเอกลกษณพเศษ มความโดดเดน เปนการทองเทยวเพอความเพลดเพลน ไดรบความร ดผลงานสรางสรรคและภมปญญาพนบาน กอใหเกดความเขาใจในวฒนธรรมทองถน

36

2.4.4.3 รปแบบการทองเทยวในความสนใจพเศษ (Special Interest Tourism)

1. การทองเทยวเชงสขภาพ (Health Tourism) หมายถง การทองเทยวในแหลงธรรมชาตและแหลงวฒนธรรมเพอการพกผ อนและเรยนรวธการรกษาสขภาพกาย และสขภาพจต เปนการทองเทยวเพอความเพลดเพลนและสนทรยภาพ การทองเทยวเชงนในบางแหงอาจจดเปนรปแบบการทองเทยวเพอสขภาพและความงาม (Health, Beauty and Spa)

2. การทองเทยวเชงทศนศกษาและศาสนา (Edu-Meditation Tourism) หมายถง การเดนทางเพอทศนศกษาแลกเปลยนความร ปรชญาทางศาสนา แสวงหาความร สจธรรมแหงชวต มการฝกสมาธ เปนการทองเทยวเพอแสวงหาประสบการณ และพอกพนความรใหม ท าใหเกดจตส านกทดและคณภาพชวตทด

3. การทองเทยวเพอศกษากลมชาตพนธ หรอวฒนธรรมชนกลมนอย (Ethnic Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอเรยนรวถชวตความเปนอย และวฒนธรรมของชาวบาน วฒนธรรมของชนกลมนอย หรอเผาตาง ๆ เพอเพมพนประสบการณและความรใหม ๆ

4. การทองเทยวเชงกฬา (Sports Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอเลนกฬาตามความถนดและความสนใจในประเภทกฬา เชน กอลฟ ด าน า ตกปลา สนกเกอร กระดานโตคลน สกน า เปนตน ซงการทองเทยวดงกลาวเปนไปเพอความสนกสนานตนเตน และไดรบประสบการณใหม ๆ

5. กา รท อ ง เ ท ย ว แบบ ผจญภ ย ( Adventure Travel) หม าย ถ ง การเดนทางทองเทยวทางธรรมชาตทมลกษณะพเศษทนกทองเทยวเขาไปเทยวแลวไดรบ ความสนกสนานตนเตน หวาดเสยว ผจญภย มความทรงจ าทดและไดรบประสบการณใหม ๆ

6. การทองเทยวแบบโฮมสเตยและฟารมสเตย (Home Stay & Farm Stay) หมายถง การทองเทยวทนกทองเทยวจะไดท าความรจกใกลชดกบครอบครวทองถนทไปเยอน เพอการเรยนรภมปญญาทองถนและวฒนธรรมทองถน ไดรบประสบการณเพมขน และเปนการทองเทยวทชมชนทองถนมสวนรวม

7. การทองเทยวพ านกระยะยาว (Long Stay) หมายถง การทองเทยวของกลมผใชชวตหลงเกษยณทตองการมาใชชวตทตางแดนเปนหลก โดยเดนทางทองเทยวตางประเทศเฉลย 3-4 ครงตอป คราวละนาน ๆ อยางนอย 1 เดอน

8. การเทยวแบบใหรางวล (Incentive Travel) หมายถง การจดน าเทยวใหแกกลมลกคาของบรษททประสบความส าเรจในการท ายอดจ าหนายส าเรจตรงตามทหวงไว โดย ใหรางวลดวยการจดน าเทยว ออกคาใชจายในการเดนทางใหกบผรวมเดนทาง

37

9. การทองเทยวเพอการประชม (MICE) เปนการจดน าเทยวใหกบกลมลกคาทจดการประชมและจดรายการน าเทยวหลงการประชมดวยการจดรายการทองเทยวรปแบบ ตาง ๆ ไปทวประเทศ เพอบรการใหกบผเขารวมประชมโดยตรง

10. การทองเทยวแบบผสมผสาน หมายถง การน าเอารปแบบการทองเทยวทกลาวมาขางตนมาผสมผสานกน เพอใหนกทองเทยวไดรบความแตกตางระหวาง การเดนทางทองเทยว เชน การทองเทยวเชงเกษตรและประวตศาสตร เปนตน

2.4.5 บทบาทของอตสาหกรรมการทองเทยว อตสาหกรรมการทองเทยวเปนอตสาหกรรมทประกอบดวยธรกจมากมายหลาย

ประเภท ทงธรกจทเกยวของโดยทางตรง เชน ธรกจดานการขนสง ทพกแรม อาหาร และเครองดม ธรกจบรการทองเทยว เปนตน และธรกจทเกยวของโดยทางออม เชน การผลตสนคาทางการเกษตร หตถกรรม การกอสราง เปนตน นอกจากนอตสาหกรรมการทองเทยวยงมบทบาทตอสงคมทง ในทองถนทมการทองเทยวและยงขยายสงผลไปถงระดบประเทศดวย จ าแนกไดเปน 3 ดาน ดงน

2.4.5.1 บทบาทของอตสาหกรรมการทองเทยวในแงเศรษฐกจ ในแงเศรษฐกจอตสาหกรรมการทองเทยวกอใหเกดรายไดเพมมากขน

นกทองเทยวชาวตางประเทศมสวนชวยใหประเทศไดรบรายไดในรปของเงนตราตางประเทศ และรายไดดงกลาวกมลกษณะเชนเดยวกบการสงสนคาออกไปขายในตางประเทศ แตเปนสนคาประเภท ไมเหนตวสนคา (invisible export) ซงมผลท าใหดลการช าระเงนระหวางประเทศดขน การเพมขนของรายไดกอใหเกดการจางงานเพมมากขน รายไดอตสาหกรรมการทองเทยวเปนรายไดทกระจายสประชากรทวประเทศ ดงนน ภมภาคตาง ๆ ทมการพฒนาเพมขนมการสรางสงใหม ๆ เกดอาชพใหม และมความตองการแรงงานมากมาย จากรายงานของสภาการเดนทางทองเทยวแหงโลก (World of Travel and Tourism Council: WTTC) เมอป ค.ศ. 1993 ไดสรปวา การทองเทยวท าใหประชาชนทวโลกประมาณ 204 ลานคนมงานท า หรอพนกงาน 1 ใน 9 คน ท างานในอตสาหกรรมทองเทยว หรอประมาณ 144 ลานต าแหนงทวโลก ทงยงไดคาดการณไววาตงแตป ค.ศ. 1993 ถงป ค.ศ. 2005 การทองเท ยวในแถบภมภาคเอเชยแปซ ฟกจะเจรญเตบโตอยางรวดเรว และสร า งงาน ในแถบนถง 122 ลานต าแหนง เมอการจางงานเกดขน การทองเทยวจะมบทบาทในการกระตนใหเกดการผลตและน าเอาทรพยากรของประเทศมาใชอยางสงสด เปนอตสาหกรรมเชงซอน (multifaced industry) ทมผลตอเศรษฐกจทงทางตรงและทางออม (direct effects and indirect effects) เมอเทยบกบการผลตสนคา หรออตสาหกรรมอน ๆ ขอดของการทองเทยวคอเปนอตสาหกรรมท ไมสนเปลองวตถดบมาก ผลผลตขายไดทกเวลาแลวแตความเหมาะสม และความสามารถของผขาย และเปนอตสาหกรรมทไมมขดจ ากดในการจ าหนาย (limitless industry) นอกจากนอตสาหกรรม

38

การทองเทยวยงมบทบาทในการสรางสรรคความเจรญไปสภมภาคตาง ๆ มการกระจายการลงทนไปสภมภาคมากขน โดยทอตสาหกรรมการทองเทยวจะเปนตวน าใหเกดการลงทนในหมวดอตสาหกรรมอน ๆ

2.4.5.2 บทบาทของอตสาหกรรมการทองเทยวในแงสงคมและวฒนธรรม การทองเทยวมสวนชวยในการเสรมสรางความสมพนธ กอใหเกด

สนตภาพ ความเปนมตรไมตร และความเขาใจอนดระหวางเจาของประเทศและผมาเยอน และ สรางความสามคคของคนในประเทศ ชวยใหสภาพแวดลอมในทองถนดขน เพราะตองอนรกษ และบ ารงรกษาสภาพแวดลอม และปองกนแกไขปญหาตาง ๆ เชน ปญหาความสกปรก ความ เสอมโทรม ความไมปลอดภย เพราะหากสถานททองเทยวนน ๆ มสภาพแวดลอมไมด นกทองเทยว กไมประสงคจะเดนทางไปเยอน การทองเทยวยงชวยขจดปญหาความแตกตางระหวางเมองกบชนบท ชวยขจดการเคลอนยายอพยพเขามาหางานท าในเมองใหญ ชวยใหประชาชนไดใชเวลาวาง ใหเปนประโยชนดวยการผลต และประดษฐสงของเครองใชในรปแบบสนคาพนเมอง ไดมรายไดเสรม รวมทงไดสงเสรมใหประชาชนเหนความส าคญของศลปวฒนธรรมประเพณ และรจกอนรกษเอกลกษณของชาตไปในตวดวย

2.4.5.3 บทบาทของอตสาหกรรมการทองเทยวในแงการเมอง การทองเทยวจะชวยสรางความสมพนธระหวางประเทศ ท งใน

ระดบประเทศ ระดบภมภาค และระดบโลก การทองเทยวจงมความส าคญเปนอยางมาก จงมองคกรตาง ๆ ทใหการสงเสรมและมพฒนาการทองเทยว รวมทงมการใหความรวมมอชวยเหลอซงกนและกนทงในดานการเงน การวจย การพฒนารวมกน มการประชมรวมกนระหวางประเทศอย เสมอ การทองเทยวจงท าใหเกดสนตภาพ เมอการทองเทยวเจรญเตบโต ทกประเทศยอมทจะมงพฒนา การทองเทยวเพอดงดดใจนกทองเทยวใหเดนทางเขาประเทศ เปนการสรางความเจรญทางเศรษฐกจของประเทศใหดขน ประเทศอน ๆ กจะมองเหนความส าคญของการทองเทยว35

จากขอมลทกลาวมาขางตนอาจสรปไดวา การทองเทยว คอ กจกรรมของบคคลทเดนทางไปพ านกอาศยอยในสถานททนอกเหนอจากสภาพแวดลอมปกตในชวตประจ าวนตดตอกนไมเกนหนงป ดวยเหตผลทเกยวเนองกบการพกผอนหยอนใจ ธรกจ หรอจดประสงคอนใด ซงตองไมเกยวของกบกจกรรมทไดคาตอบแทนจากสถานทแหงนน ซงการทองเทยวจะตองตองเปนการเดนทางจากทอยอาศยปกตไปยงทอนเปนการชวคราว เปนการเดนทางดวยความสมครใจ และ เปนการเดนทางดวยวตถประสงคใด ๆ กตามทมใชเพอประกอบอาชพ หรอหารายไดในการนน

35นศา ชชกล, เรองเดม, น.54-62.

39

ซงการทองเทยวประกอบไปดวยองคประกอบ 5 ประเภท ไดแก 1. การเขาถงแหลงทองเทยว 2. การมทพกแรมเพอรองรบนกทองเทยว 3. แหลงทองเทยว 4. กจกรรมการทองเทยว และกจกรรมนนทนาการ 5. บรการเบดเตลดทงหมดทมใหนกทองเทยว ส าหรบรปแบบในการทองเทยวม 3 ประเภท ไดแก 1. รปแบบการทองเทยวในแหลงธรรมชาต 2. รปแบบการทองเทยวในแหลงวฒนธรรม 3. รปแบบการทองเทยวในความสนใจพเศษ ซงรปแบบการทองเทยวกจะมความแตกตางกนไปตามสถานททองเทยวนน ๆ

ในการนภาคนพนธเรองอทธพลกระแสเกาหลทสงผลตอการทองเทยวประเทศเกาหลใตของชาวรสเซยเปนการวจยทมเนอหาเกยวเนองกบการทองเทยวโดยตรง จงมความจ าเปนทผศกษาตองมความรในเรองของแนวคดการทองเทยว การศกษาแนวคดการทองเทยวจะท าใหมประโยชนตอขอมลในการท าวจยในหวขอนเปนอยางมาก ผศกษาจะสามารถเขาใจถงค านยาม ทมา ความหมาย องคประกอบ รปแบบการทองเทยว และบทบาทของการทองเทยวในมตตาง ๆ ไดเปนอยางดซงมประโยชนตอการน าขอมลไปวเคราะหในงานวจย