การศึกษาการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดิน...

1

การศกษาการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน และการประเมนการใชน า

ในลมน าบางปะกง

โดย

สภาภรณ พนธนนท พฤษภาคม 2561

DOUBT project

2

บทคดยอ การจดการทรพยากรน าเปนปญหาหลกในลมน าบางปะกงซงสอดคลองกบปญหาการจดการน าในประเทศไทยอนเนองมากจากปรมาณความตองการการใชน าทเพมมากขนเพอใหเพยงพอตอผใชน าทกภาคสวนวตถประสงคของการศกษานคอเพอศกษาการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในลมน าบางปะกงซงเปนปจจยหลกตอปรมาณการใชน าแลวท าการประเมนการใชน าในลมน าบางปะกงนอกจากนยงศกษาขอมลและการใหขอมลของ หนวยงานทเกยวของในลมน าบางปะกงเพอท าการวางแผนประเมนการใชประโยชนทดนและการใชน าในลมน าในอนาคตการศกษาครงนไดท าการ สมภาษณเชงลกจากหนวยงานทเกยวของ รวมถงการประยกตใชเทคโนโลยสารสนเทศ โดยใชขอมลภาพถายดาวเทยม Landsat TM ในชวงสบปทผานมาชวงพ.ศ.2545,2559และจ าแนกการใชประโยชนทดนเพอศกษาการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในลมน าบางปะกงในดานการประเมนการใชน านนไดท าการประเมนกจกรรมในภาคเกษตรกรรมทมการใชน าจากชลประทานในชวงฤดแลงเชนการปลกขาวและการเลยง กง/ปลาดวยการค านวณหาอตราการใชน าเพอสามารถวางแผนประเมนการใชน าและการใชประโยชนทดนในอนาคตผลการศกษาพบวาในชวง10ปทผานมาการใชทดนเพอการผลตเกษตรเชนการปลกไมยนตนและการเพาะเลยงสตวน าเปนกจกรรมทางการเกษตรทมการขยายตวเพมขนในลมน า ในขณะทกจกรรมอนเชนการปลกขาวพชไรและไมผลมพนทลดลงในชวงสบปทผานมาสวนดานการใชน าของภาคการเกษตรพบวาการปลกขาวนา ปรงและบอกง/ปลาในชวงฤดแลงเปนกจกรรมทางการเกษตรทตองสบน าจากระบบชลประทานเปนหลกซงการปลกขาวนาปรงทใชน าจากระบบ ชลประทานในชวงหนาแลงมความตองการการใชน าคดเปน880ลกบาศกเมตรตอไรในขณะทบอกง/ปลามความตองการการใชน าคดเปน1,150 ลกบาศกเมตรตอไรการวางแผนดวยการวางภาพอนาคตพบวาการปลกขาวนาปจะมพนทลดลงอยางตอเนองในขณะทการปลกไมยนตนจะมแนวโนมเพมขนสวนการเปลยนแปลงทอาจจะเกดขนอยางชดเจนในดานปรมาณการใชน าในอก10ปขางหนาพบวานาจะเปนการใชน าในภาคสวนอนทไมใช ภาคการเกษตร

บทน ำ ลมน ำบำงปะกงครอบคลมพนทประมำณ10,707 ตำรำงกโลเมตรเปนแหลงน ำในภำคตะวนออกทส ำคญตอผใชน ำไมวำจะเปนดำนกำรอปโภคบรโภค ดำนกำรปลกพชดำนกำรเพำะเลยงสตวน ำและดำนอตสำหกรรมอยำงไรกตำมดวยสภำพทำงภมศำสตรของลมน ำทตดตอกบอำวไทยท ำใหเกดปญหำ กำรรกล ำของน ำเคมโดยเฉพำะในชวงหนำแลงและปญหำน ำทวมนอกจำกนยงพบปญหำดำนกำรขำดแคลนน ำและกำรมปรมำณน ำไมเพยงพออน เนองมำจำกควำมตองกำรกำรใชน ำทเพมขนอยำงตอเนองจำกผใชน ำหลำยภำคสวนท ำใหเกดปญหำควำมขดแยงดำนกำรใชน ำโดยเฉพำะภำคกำร เกษตรกบผใชน ำดำนอนวตถประสงคของกำรศกษำในครงนไดศกษำถงกำรเปลยนแปลงกำรใชประโยชนทดนและศกษำควำมตองกำรกำรใชน ำของภำคกำรเกษตรในลมน ำบำงปะกงโดยมกำรไดศกษำขอมลยอนหลงในดำนกำรใชประโยชนทดนและวเครำะหขอมลจำกกำรสมภำษณเชงลกจำก หนวยงำนทเกยวของในดำนกำรใชประโยชนทดนและดำนกำรจดกำรน ำในลมน ำหลงจำกนนจงจะท ำกำรประเมนกำรใชประโยชนทดนและควำม ตองกำรกำรใชน ำเพอเปนกำรวำงแผนจดกำรน ำในอนำคตตอไปไดกำรศกษำในครงนเปนสวนหนงของวทยำนพนธในระดบปรญญำโทสำขำกำรจด กำรทรพยำกรธรรมชำตและ ส งแวดลอม ของสถำบน เทคโนโลยแ ห เอ เ ช ย (Asian Institute of Technology) ในป พ. ศ. 2560- 2561 โดยมอำจำรยทป รกษำวทยำนพนธ ดง น 1) ดร . Nicolas Faysse, 2) ศ .ดร . Rajendra Shrestha และ 3) ดร . Duc Hoang Nguyen นอกจำกน งำนศกษำดงกลำวยงอยภำยใตกำรด ำเนนงำนศกษำของโครงกำร DOUBT

3

1. พนทศกษำ ลมน าบางปะกงครอบคลมพนท4 จงหวดในภาคตะวนออก ไดแก จงหวดนครนายก จงหวดฉะเชงเทรา จงหวดปราจนบรและจงหวดสระแกว มแมน าสายส าคญไหลผานไดแก แมน าบางปะกง แมน าปราจนบร แมน าหนมานและคลองทาลาด ลมน าบางปะกงแบงออกเปนลมน ายอยอก 2 ลมน า ไดแกลมน าปราจนบรซงอยตอนกลางตดกบลมน าบางปะกง และลมน าโตนเลสาปทางฝงขวา (ภาพท1) ลมน าบางปะกงกกเกบน าไดประมาณ 830 ลานลกบาศกเมตร ประกอบดวย 3 ล าน าสาขา ไดแก แมน านครนายก คลองทาลาด และแมน าบางปะกง ในขณะทลมน าปราจนบรกกเกบได 500 ลานลกบาศกเมตร ประกอบดวย 4 ลมน าสาขา ไดแก คลองพระสทง คลองพระปรง แมน าหนมาน และแมน าปราจนบรตอนลาง (เกษตรศาสตร, 2549) ในการศกษาครงนจะรวมการประเมนดานการใชประโยชนทดนและการใชน าในลมน าโตนเลสาปทางตอนขวาสด (รปภาพ1)

รปภาพท 1 พนทลมน าบางปะกงและอางเกบน า ดานปรมาณน าฝนเฉลยรายปของลมน า: จากการรายงานปรมาณน าฝนรายเดอนของสถานตรวจวดน าฝนกวา 35 แหง ในชวง 20 ปทผานมา (พ .ศ .2523-2552) ล ม น า บ า ง ป ะ ก ง ม ฝ น เ ฉ ล ย ร า ย ป 1,416 ม ล ล เ ม ต ร ต อ ป พบวาชวงเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคมเปนชวงทมปรมาณน าฝนมากทสดในขณะทชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนเมษายนเปนชวงทมปรมาณน าฝนนอยทสดดงนนการศกษาครงนจงท าการเลอกชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนเมษายนเปนชวงหนาแลงซงเปนชวงทมปญหาดานการขาดแคลนน าในลมน ามากทสดโดยเฉพาะดานการปลกพชทตองสบน าจากระบบชลประทานไดแก ขาวนาปรงและการเพาะเ ลยงสตวน า(กงและปลา) ซงท าใหเหนวาการท าเกษตรในชวงหนาแลงระบบชลประทานจงเปนสงส าคญ

4

2. วธการศกษา วธการศกษาในการศกษาครงนสามารถอธบายเปนสองสวนประกอบดวย 1) วธการเกบขอมล และ 2) วธการวเคราะหขอมล ในดานการเกบขอมล น น ผ ศ ก ษ า ไ ดท า ก า ร ส ม ภ า ษ ณ ห น ว ย ง า น ท เ ก ย ว ข อ ง ใ น ด า น ก า ร ใ ช ป ร ะ โ ย ชน ท ด น ด า น การเกษตร ด า นท ร พ ย า ก ร น า และดานการจดการน าในพนทศกษาเ พอท าการสมภาษณ โดยหนวยงานทเ กยวของดงกลาว ประกอบดวย ส านกงานประมงจงหวด ส านกงานอตสาหกรรมจงหวด ส านกเกษตรจงหวดปราจนบร ส านกงานเศรษฐกจการเกษตรภาค 6 ประปาจงหวด โครงการชลประทานบางพลวง และส านกชลประทานท 9 จงหวดชลบร นอกจากนยงมการใชขอมลของกรมทรพยากรน าและส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศในการวเคราะหขอมลดานการใชประโยชนทดนและน า การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในครงนใชขอมลภาพถายดาวเทยมในชวง 10 ปทผานมา (ป พ. ศ. 2545 ,2549, 2552, 2556 และ 2559)ซงเปนขอมลภาพถายดาวเทยมทจ าแนกการใชประโยชนทดนจากกรมพฒนาทดนโดยจ าแนกการใชประโยชนทดนของลมน าบางปะกงซง ครอบคลมพนท จงหวดในพนทภาคกลางและภาคตะวนออก ออกเปน 5 ประเภท ไดแก พนทเกษตรกรรม พนทปาไม พนทเบดเตลด พนทเมอง และพนทน า โดยพนท เบด เตลดหมายถงพนท อนๆทนอกเหนอจากพนท ทใชประโยชนใชสอยดงกล าว เ ชนท งหญาธรรมชาตและไมละ เมาะ พนทลมชนแฉะหรอพนทน าขงเหมองและบอขดพนทกองวสดพนทขดเจาะน ามนพนทนาเกลอหาดทรายและททงขยะการศกษาการเปลยนแปลงการใชประโยชนจ าเปนตองอาศยการตรวจสอบความถกตอง(AccuracyAssessment)ซงเปนการตรวจสอบความถกตองของการจ าแนกภาพถายดาวเทยม โดยรวม(OverallAccuracy)วามความถกตองคดเปนกเปอรเซนโดยก าหนดพนทศกษาและก าหนดจดตวอยางทวบรเวณลมน าบางปะกงจากนนจงน า มาศกษาการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนการตรวจสอบความถกตองของขอมลในการศกษาครงนไดเลอกชวงเวลาการตรวจสอบเดอนตลาคม และเดอนพฤศจกายนปพ.ศ.2560และประยกตใชเครองมอเทคโนโลยสารสนเทศ(GIS)เพอประเมนและตดตามการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในลมน ารวมทงจดท าแผนทจ าแนกการใชประโยชนทดนและเนนไปทการใชประโยชนทดนดานการเกษตรในพนทศกษาการวเคราะหและประเมน การใชน าในลมน าบางประกงนอกจากจะใชขอมลทไดจากหนวยงานทเกยวของแลวยงมการประเมนใชน าของพชดวยวธการวดการระเหยอตราการ ค า ย น า ผ ว ใ บ ข อ ง พ ช ซ ง เ ป น ว ธ ห า อ ต ร า ก า ร ใ ช น า ข อ ง พ ช ท เ น น ใ น ด า น เ ก ษ ต ร ก ร ร ม ( E v a p o t r a n s p i r a t i o n ) ก า ร ห า อ ต ร า ก า ร ใ ช น า ข อ ง พ ช ไ ด เ ล อ ก ใ ช ว ธ ข อ ง Penman-Monteithซ ง เ ป น ท น ย ม ใ ช ก น ใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย โ ด ย อ า ง อ ง จ า ก ข อ ม ล ภ ม อ า ก า ศ ใ ช ค า ส ม ป ร ะ ส ท ธ ข อ ง พ ช ( K c ) และอตราการระเหยรายจงหวดจากสถานอตนยมวทยาของแตละจงหวดในลมน าบางปะกงรวมทงรวบรวมขอมลพนทท าการเกษตรทใชน าจากชล ป ร ะ ท า น ใ น ช ว ง ห น า แ ล ง ซ ง ส า ม า ร ถ แ บ ง ไ ด เ ป น 2ป ร ะ เ ภ ท ค อ ข า ว น า ป ร ง แ ล ะ บ อ ก ง /ปลา โดยหนาแลงจะเลอกในชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนเมษายนเนองจากเปนชวงทมปรมาณน าฝนเฉลยนอยทสดของทงปในดานการประเมนการใชน าของภาคการใชน าอนทไมใชดานเกษตรกรรมการศกษาครงนจะใชขอมลจากหนวยงานทเกยวของเชนกรมทรพยากรน าโดยศกษาจากรายงานการใชน า ข อ ง ใ น อ ด ต ก า ร ว เ ค ร า ะ ห ข อ ม ล ข อ ง ห น ว ย ง า น ต า ง ๆ ท เ ก ย ว ข อ ง จ ะ ท า ด ว ย ว ธ ก า ร ส ม ภ า ษ ณ เ ช ง ล ก ( In-depth Interview)กบหนวยงานตางๆเพอใหทราบกระบวนการท างานของหนวยงานทเกยวของในการดแลขอมลทางดานการใชประโยชนทดนและดานน า ใน ล มน า แ ล ะ ในด านก า ร ศ กษ าภ าพอน าคตก า ร ศ กษ าค ร ง น จ ะ ว า ง แ ผน ในก า รน า เ สน อก า ร ใ ช น า ใ นอน าคต ( ป พ .ศ.2571) โดยใชการประเมนฉากสถานการณเพอท าการประเมนแนวโนมการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนวาจะสงผลอยางไรตอการใชน าดานการเกษตรในชวงหนาแลงในอก 10 ปขางหนา

5

3. ผลการศกษา การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน ความถกตองในการจ าแนกการใชประโยชนท ดนจากภาพถายดาวเทยมจากกรมพฒนาทดนในชวง 5 ป (2545, 2550, 2552, 2556 ,2559) ซงไดจากการลงส ารวจพนทในป พ. ศ. 2560 มคาความถกตองรวมรอยละ 83.26 กราฟแทง (รปภาพ2) แสดงรอยละของการใชประโยชนทดนของลมน าบางปะกง โดยท าการแบงการใชประโยชนทดนออกเปน 5 ประเภท ไดแก พนทเกษตรกรรม พนทปาไม พนทเบดเตลด พนทเมอง และพนทน า จากกราฟจะเหนไดวาพนทเกษตรกรรมเปนพนททมการใชประโยชนมากทสดในลมน า ซงครอบคลมพนทมากกวารอยละ 60 ของพนททงหมด ตามมาดวยพนทปาไม พนทเมอง พนทเบดเตลดและพนทน าตามล าดบ

ภาพท2 การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนของลมน าบางปะกงในชวง 2545 – 2559 ภาพท 2-7 แสดงแผนทการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนของลมน าบางปะกง รวมทงตารางท 1 แสดงรอยละการเปลยนแปลงการใชทดนในชวง 10 ปทผานมา ต งแต พ. ศ. 2545 - 2559 จากตารางแสดงใหเหนวาพนทเกษตรกรรม ซงรวมท งพนทการปลกพชและพนทเพาะเลยงสตวน า เปนพนททมการใชประโยชนทดนมากทสด รอยละ 67 ในป พ. ศ. 2545 และลดลงเปนรอยละ 62 ในป พ.ศ. 2559 ตามมาดวยพนทปาไม พนทเมอง พนทเบดเตลด และพนทน า

0

10

20

30

40

50

60

70

80

รอยละข

องพ น

ท(%

)

2545 2549 2552 2556 2559

6

ตาราง 1 การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในลมน าเปรยบเทยบป 2545 และ 2559

รปภาพ 3 การใชประโยชนทดนในลมน าบางปะกงป 2545

ประเภทการใชทดน

2545 (ไร)

2545 (%)

2559 (ไร)

2559 (%)

การเปลยนแปลง (ไร)

การเปลยนแปลง (%)

พนทเกษตรกรรม 8,003,000 66.92 7,421,000 62.06 -581,900 -4.87 พนทปาไม 2,966,800 24.81 2,833,700 23.70 -133,100 -1.11 พนทเบดเตลด 310,000 2.59 65,600 0.55 -244,400 -2.04 ไมมขอมล 4,400 0.04 - - พนทเมอง 543,100 4.54 948,700 7.93 405,600 3.39 พนทน า 131,200 1.10 689,100 5.76 557,900 4.66

7



8



9

จากตารางและแผนทขางตน พบวาลกษณะการใชประโยชนทดนทมการเปลยนแปลงมากทสดไดแก พนทเกษตรกรรม พนทปา และพนทเมอง โ ด ย พ น ท ป า แ ล ะ พ น ท เ ม อ ง ม ก า ร เ พ ม ข น ข อ ง ก า ร ใ ช พ น ท ใ น ช วง 10 ปทผานมาในขณะทพนทเกษตรกรรมแมจะเปนพนททมการใชประโยชนมากทสดแตมการลดลงของพนทมากทสดและจากการใชประโยชนทดน ของพนทเกษตรกรรมทมมากทสดในลมน านนกสอดคลองกบลกษณะการประกอบอาชพของประชากรในพนทเนองจากอาชพเกษตรเปนกจกรรม หลก ใน ล มน า บ า งปะกงส าห รบ พน ทก า รผ ล ต เ กษตร ใน ล มน า บ า งปะกงน น มห ล ากหล า ยแตก ต า ง ออก ไป ในแ ตละ พน ท โดยพนทเกษตรกรรมนอกจากจะเปนดานการปลกพช เชน การท านา การท าไร ท าสวน เปนตนแลว การเพาะเลยงสตวน าเชน บอกงและบอปลา ยงรวมอยในประเภทการท าเกษตรอกดวยในชวง10ปทผานมาจะเหนไดวาแมพนทเกษตรกรรมจะลดลงแตรอยละของพนทไมไดมการลดลงมากนก สวนใหญการลดลงของพนทเกษตรกรรมจะถกเปลยนแปลงไปเปนพนทเมองเนองจากการเพมขนของประชากรและการขยายตวของเมองมกจะสงผล กระทบตอการใชประโยชนของพนทอนๆโดยเฉพาะพนทเกษตรกรรมทจะไดรบผลกระทบมากทสดในขณะเดยวกนการเปลยนแปลงของพนทปาใน ลมน าซงสวนใหญจะครอบคลมบรเวณทางตอนบนของลมน าทมพนทกวารอยละ25ของพนททงหมดแตจากตารางและแผนทขางตนพนทปายงคง สภาพทสมบรณและไมไดมการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนมากนกในชวง10ปทผานมาเนองจากพนทปาของลมน าบางปะกงเปนอยในเขตปา อนรกษและอยในพนทอทยานแหงชาตดงนนการบกรกปาเพอขยายทท ากนไมวาจะเปนท าการเกษตรหรอการเขาไปอาศยจงไมสามารถกระท าไดใน ขณะทพนทน าซงครอบคลมพนทประมาณรอยละ3ของพนทลมน าเปนพนททเหนการเปลยนแปลงมากทสดการเพมขนของพนทน าจะเหนไดอยาง ช ด เ จ น ใ น ช ว ง ป พ. ศ. 2559 ท ม ก า ร เ พ ม ข น จ า ก ป พ. ศ. 2556 เ น อ ง จ า ก ใ น ช ว ง ป พ. ศ. 2556 - พ. ศ. 2559 มแผนการสรางอางเกบน าขนาดใหญทางตอนบนของลมน าในปพ.ศ.2559อางเกบน าหวยโสมงเปนอางเกบน าทมขนาดใหญทสามารถเกบกกน าไวใชทงในดานการผลกดนน าเคมและสงน าใหภาคเกษตรกรรมไดมากขนในชวงหนาแลงพนทเมองมการเปลยนแปลงเพมขนเลกนอยทบางสวนมการ เปลยนแปลงไปเปนพนทเกษตรกรรมเนองจากเกษตรกรมการขยายพนทเกษตรกรรมเขาไปในพนททเปนแหลงทอยอาศยของตนเองสวนใหญจะเปนการขดบอเ ลยงกบปลาหรอกงอยในบร เวณท เ ปนทอยอาศยนอกจากน เกษตรกรบางสวนมการปลกตนยคาลปตสบร เวณรมถนน หรอตามขางทางเปนแนวยาว

กำรเปลยนแปลงกำรใชประโยชนทดนของพนทเกษตรกรรม จากขอมลการจ าแนกการใชประโยชนทดนจากภาพดาวเทยมของกรมพฒนาทดน พนทเกษตรกรรมถกจ าแนกออกเปน 9 ประเภท ไดแก เกษตรผสมผสาน นาขาว พชไร ไมยนตน ไมผล พชสวน ท งหญาและโรงเ รอนเ ลยงสตว พชน า และสถานท เพาะเ ลยงสตวน า โดยพชไรในพนทจะท าการเพาะปลกหลกๆไดแ ก มนส าปะหลง ออย ขาวโพดเ ลยงสตวและแตงโม รปภาพท 8 และตารางท 2 แสดงเสนแนวโนมการเปลยนแปลงของแตละกจกรรมทางการเกษตรในลมน าบางปะกงตงแตป พ.ศ.2545-2559 กราฟแสดงใหเหนวานาขาวพชไรและไมผลมแนวโนมการเพาะปลกลดลงในขณะทไมยนตนและการเพาะเลยงสตวน ามแนวโนมทเพมขนในชวงสบป ท ผ านม า นอกจาก น ร ปภาพ ท 9-11 แสดงแผน ทก าร ใชป ระโยชน ท ด นของ พน ท เ กษตรกรรมใน ป พ. ศ. 2545 - พ.ศ. 2559 จากแผนทแสดงใหเหนวาไมยนตนมการเพมการเพาะปลกในพนททางตอนกลางของลมน าบรเวณจงหวดปราจนบรและจงหวดฉะเชงเทรา ในขณะทการเพาะเลยงสตวน ามพนทการท ากจกรรมมากทสดทางดานตะวนตกของลมน าซงสวนใหญเปลยนจากพนทนาขาวเปนพนทเพาะเลยงสตวน ามมากในบางสวนของจงหวดนครนายกตอนลางของจงหวดปราจนบรและขยายเขาไปในพนทจงหวดฉะเชงเทราทางตอนลางของจงหวดซงตดกบแมน าบางปะกงสวน ทไหลลง ส อ าวไทย ซ ง ถอว า เ ปนบ ร เ วณ ท มความหนาแ นนของการ เพาะ เ ล ยงสตวน าม าก ท สดใน ลมน า เนองจากเปนท าเลทมความเหมาะสมทางดานภมศาสตร ตดแมน าบางปะกงและมน าเพยงพอตอการเพาะเลยงสตวน า

10

รปภาพ 8 ประเภทการใชทดนเกษตรกรรมในลมน า ตาราง 2 พนทการใชทดนประเภทเกษตรกรรมในป 2549-2559

พนทเพาะปลก (ไร)

ป 2549 2552 2556 2559

นาขาว 3,299,700 3,246,500 3,040,000 2,917,400 พชไร 2,265,800 2,086,700 1,973,600 1,843,500 ไมยนตน 1,091,600 1,341,400 1,668,500 1,881,800 ไมผล 351,100 276,600 237,700 257,500 เพาะเลยงสตวน า 402,300 455,000 498,400 514,000

-

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

4,500,000

2545 2549 2552 2556 2559

พ นท

(ไร)

นาขาว พชไร ไมยนตนไมผล พชสวน ทงหญาและโรงเรอนเลยงสตวเพาะเลยงสตวน า

11

รปภาพ 9 ประเภทการใชทดนเกษตรกรรมในลมน าป 2545


12



13


14

ไมยนตน จากภาพท8แสดงกราฟการใชประโยชนทดนของพนทเกษตรกรรมซงไมยนตนและการเพาะเลยงสตวน าเปนกจกรรมทางการเกษตรทมการเพมขนในขณะท กจกรรม อนลดลง ไมยนตนหลก ท มการปลกในบ ร เ วณจงหวดใน ลมน าบางปะกง (จงหวดปรา จนบ ร จงหวดสระแกว จ ง ห ว ด ฉ ะ เ ช ง เ ท ร า แ ล ะ จ ง ห ว ด น ค ร น า ย ก )ไ ด แ ก ย า ง พ า ร า ไ ผ ย ค า ล ป ต ส แ ล ะ ป า ล ม น า ม น จ า ก แ ผ น ท (ภ า พ ท 1 4 -18) แสดงถงการเพมขนของพนทไมยนตนในลมน าในชวงสบปทผานมา ปทมการเพมขนของไมยนตนมากทสดตงแตป พ. ศ. 2545 - พ.ศ. 2549 จากแผนทพนททมการเพาะปลกไมยนตนมากทสดจะกระจกตวอยบรเวณตอนกลางของลมน าโดยเฉพาะในจงหวดปราจนบรจงหวดฉะเชงเทราและ จงหวดสระแกวโดยในปพ.ศ.2549เปนปทมการเพมขนของพนทไมยนตนมากทสดโดยพบสวนมากในจงหวดฉะเชงเทราจากการสมภาษณเชงลกและขอมลจากส านกงานเกษตรจงหวดและส านกงานชลประทาน พบวาไมยคาลปตสเปนพชหลกทมการเพมขนมากทสดในพนทจงหวดปราจนบร จงหวดสระแกว จงหวดฉะ เ ช ง เทรา เ น องจากไมยค า ลปตส เ ปนไม เ ศรษฐ กจ ท เ กษตรกรปลก เ พอ ส งให กบโรงงานกระดาษ ใ น ข ณ ะ ท ไ ม ย น ต น ช น ด อ น ใ น พ น ท เ ช น ย า ง พ า ร า ห ร อ ป า ล ม น า ม น น น ไ ม ไ ด ม ก า ร เ พ ม ข น ม า ก เ น อ ง จ า ก ร า ค า ข อ ง ย า ง พ า ร า ต ก ต า ท า ใ ห เ ก ษ ต ร ก ร ม แ น ว โ น ม จ ะ ล ด พ น ท ก า ร เ พ า ะ ป ล ก ย า ง พ า ร า ล ง ในดานปาลมน ามนมการเ พม พนทเพาะปลกเพยงเลกนอยซงไมไดเ พม พนทในบรเวณกวางมกจะกระจกตวอยในบางพนท เท าน น ดงนนยคาลปตสจงเปนพชทมแนวโนมเปนไปไดมากทสดวามเปนปจจยหลกทท าใหไมยนตนในพนทศกษามแนวโนนเพมขนในอนาคต

รปภาพ 14 การขยายตวของพนทไมยนตนในลมน าในป 2545 และ 2549

15



16


พนทเพำะเลยงสตวน ำ จากแผนทแสดงให เ หนว า พน ท เพาะ เ ล ยงสตวน าไม ได มการขยายตวห รอ เ พม ขนในลกษณะเ ปนบ ร เวณกวางดง เ ชนไมยนตน อยางไรกตามการเพาะเลยงสตวน าในลมน าบางปะกงในป พ.ศ. 2545 จะพบบางสวนของจงหวดฉะเชงเทรา จงหวดปราจนบรและจงหวดนครนายก โดยเฉพาะทางตอนลางของจงหวดฉะเชงเทราซงตดกบจงหวดสมทรปราการทมการกระจกตวหนาแนนของพนทเพาะเลยงสตวน า เนองจากพนทดงกลาวเปนท าเลทเหมาะสมส าหรบการเพาะเลยงสตวน าฟารมกงและปลาสวนใหญจะตงใกลรมแมน าบางปะกงและตดตอกบอาวไทย ท าใหเปนจดทเหมาะสมส าหรบการท ากจกรรมดงกลาวตอมาในชวงปพ.ศ.2549มการขยายพนทเพาะเลยงสตวน าขนไปทางตอนบนของจงหวด ฉะเชงเทรามากขน(อ าเภอบานโพธบางคลาและอ าเภอบางปะกง)บรเวณทตดกบอาวไทยมพนทการเพาะเลยงลดลงและขยายตวเขาไปในจงหวด ปราจนบรมากขนอยางชดเจนในอ าเภอบานสรางและอ าเภอเมองรวมทงอ าเภอองครกษในจงหวดนครนายกในขณะทจงหวดสระแกวเปนจงหวดใน ลมน าบางปะกงทมกจกรรมการเพาะเลยงสตวน าทนอยมากทสดเนองจากสภาพทางภมศาสตรของจงหวดทมความเหมาะสมนอยตอการเพาะเลยง สตวน าการเพมขนของพนทเพาะเลยงสตวน าทชดเจนมากทสดในปพ.ศ.2549และพ.ศ.2552เปนชวงทมการขยายตวของพนทเพาะเลยงสตวน ามากท สดและเพมขยายตวนอยลงในปตอมาบรเวณทมการขยายตวมากทสดอยในบรเวณทางตอนลางของจงหวดฉะเชงเทราในบรเวณอ าเภอบางปะกงสวนท ต ดกบแม น า บ า งปะก ง ซ ง ไหลลง ส อ า ว ไทย โดย เฉพาะ ใน ป พ.ศ. 2552 ม พน ท ก าร เ ล ย งก ง แ ล ะปล า เ พ ม ข นอย า ง รว ด เ ร ว และจากการขยายตวอยางรวดเรวจนเตมพนทนนท าใหในปตอมาการขยายตวของพนทเลยงกงและปลาเรมลดนอยลง จ า ก ร า ย ง า น ก า ร ศ ก ษ า เ ก ย ว ก บ ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ด า น ก า ร เ ก ษ ต ร ข อ ง ล ม น า บ า ง ป ะ ก ง ใ น ป พ.ศ.2559 (Aguilhon,2559) พบวามหลายปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงดานการเลยงกงและปลาของเกษตรกรในพนทลมน าบางปะกงในแงลบนนการเลยงกงและปลาตองใช เงนลงทนทคอนขางสงเพอใชจายส าหรบคาแรงงาน คาเครองมอ วสดตางๆ เชนเครองปมน า เครองออกซเจน และการบ ารงรกษาเครองมอ

17

รวมท งคาอาหารของกงและปลาดวยนอกจากนการเลยงกงและปลามความเสยงคอนขางมากเกษตรกรตองมความรทางดานการเ ลยง และทส าคญเกษตรกรตองมพนทของตนเองทสามารถขดบอเลยงปลาของตนเองไดหรอบางกรณเกษตรกรตองเชาพนทเพอขดบอเลยงกงและปลา ท าใหมคาใชจายทคอนขางสง อกหนงขอจ ากดในการเลยงกงและปลาคอปญหาเรองน าทตองใชในระบบการผลตมากกวากจกรรมทางการเกษตรอน เนองจากในรอบปเกษตรตองมการถายเปลยนน าหลายรอบหลงจากจบปลาน าในบอจะถกสบออกและมการเตมน าลงในบอเพอเตรยมพรอมกบการ เลยงในรอบถดไปตนทนน าหลกทเกษตรกรน ามาใชเลยงกงและปลาโดยสวนใหญจะมาจากน าในระบบชลประทานหรอพนททตงใกลแมน าโดย เฉพาะแมน าปราจนบรกจะมการสบน าขนมาใช ในขณะทถาน ามปญหาเชนปญหาน าเคมทไมสามารถน ามาเลยงกงและปลาได (มากกวา 1 ppm) ส านกชลประทานจะท าการปดประตกนน าเคมบางสวนไมใหเขามาในระบบชลประทานเนองจากสามารถสงผลตอพชผลทางการเกษตรได น าเคมดงกลาวอาจจะไมเปนปญหาส าหรบกงแตจะเปนปญหาส าหรบการเลยงปลาซงปจจบนการการเลยงกงและปลาในพนทสวนใหญเลยงแบบกง ปนปลาการสบน าเคมขนมาใชอาจสงผลเสยตอการเลยงปลาดงนนส าหรบการเพมขนของกจกรรมทางการเกษตรจากการจ าแนกภาพถายดาวเทยม ของกรมพฒนา ท ดน คอไมยนตนและการ เพาะ เ ล ยงสตวน าดงก ล าวจะม ช วง เ วล าและ รปแบบการขยายตว พน ท ทแตก ต า งกน ไมยนตนมการขยายตวมากในระหวางปพ.ศ.2545พ.ศ.2552มการขยายตวในหลายจงหวดเปนบรเวณกวางในขณะทการเพาะเลยงสตวน าจะขยายตวในบางพนทเทานน ซงมการเพมขนมากในป พ. ศ. 2552 จนถงปจจบน

18

รปภาพ 18 การขยายตวของพนทการเพาะเลยงสตวน าในลมน าในป 2545 และ 2549


19



20

การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนประเภทอนๆ ก าร เป ล ยนแปลงก าร ใช ป ระ โ ยชน ท ด นนอก จ าก พน ท เ ก ษตรกร รมและ พน ทน า ซ ง เ ปนก า ร เป ล ยนแปลง ท เ หน ไดช ด แ ล ว ยงมการเปลยนแปลงการใชทดนประเภทอนไดแก พนทปาไมซงมการลดลงเพยงเลกนอยในชวงสบปทผานมา พนทปาไมครอบคลมพนทประมาณ 3,125,000 ไรหรอคดเปนรอยละ 25 จากพนททงหมด พนทปาไมเปนพนททมการลดลงในชวงสบปทผานมา แตมการลดลงเพยงเลกนอยเทานน เนองจากพนทปาในลมน าซงอยทางตอนบนของลมน าอยในเขตอทยานแหงชาตซงเปนพนทปาสงวนท าใหไมสามารถมการบกรกเพอเปลยนแปลง เปนพนทอนไดส าหรบพนทเบดเตลดซงครอบคลมพนทประมาณ350,000หรอประมาณรอยละ3ของพนทโดยสวนใหญสามารถจ าแนกไดหลาย ประเภทเชนทงหญาธรรมชาตและไมละเมาะพนทลมชนแฉะหรอพนทน าขงเหมองและบอขดพนทกองวสดพนทขดเจาะน ามนพนทนาเกลอหาด ทรายและททงขยะพนทเบดเตลดเปนพนททมการเปลยนแปลงไปเปนพนทอนคอนขางมากแมจะครอบคลมพนทสวนนอยเนองจากเปนพนทท สามารถ เป ล ยนแปลง เ พ อ ใช ป ระโยชน อ น ได พ น ท เ ม อ งครอบค ลม พน ทประมาณ862,500ไ รห รอ ค ด เ ปน รอยละ7 ของ พน ท พนทเมองสามารถจ าแนกไดหลกๆ 7 ประเภทไดแกตวเมองและยานการคา,หมบาน,สถานทราชการและสถาบนตางๆ,สถานคมนาคม, ยานอตสาหกรรม,สงปลกสรางอนๆในปพ.ศ.2556และพ.ศ.2559ยานตวเมองสถานทราชการและสถาบนตางๆและโรงงานอตสาหกรรมเปนประเภท ของพนทเมองทมการใชประโยชนมากทสดโดยเฉพาะหมบานและสถาบนตางๆเชนโรงเรยนโรงพยาบาลวดและส านกงานเนองจากจ านวนประชากรทเพมมากขนในพนทท าใหหมบานมพนทกวารอยละ60ของพนทเมองการขยายตวของพนเมองมมากในบรเวณจงหวดฉะเชงเทราและจงหวดปราจนบรซงมการกระจกตวของโรงงานอตสาหกรรมท าใหในบรเวณใกลเคยงมการขยายตวของพนทเมองมากขน

กำรประเมนกำรใชน ำ การประเมนการใชน ารายปของแตละประเภทกจกรรมการใชน า ส าหรบกจกรรมการใชน าในภาคอตสาหกรรมมการใชน าจากสองแหลงใหญๆ ไดแก การใชน าจากแมน าและจากบรษทน า ส าหรบบรษทน าทสนบสนนน าดบใหกบโรงงานอตสาหกรรมในสวนของน าเพอการอปโภคบรโภคกวารอยละ 60จะใชน าจากการประปาสวนภมภาคบางสวนใชน าจากการประปาหมบานตารางท3แสดงปรมาณการใชน าของภาคการใชน าแตละสวนในลมน า บ า ง ป ะ ก ง จ า ก ส ถ า บ น ส า ร ส น เ ท ศ ท ร พ ย า ก ร น า แ ล ะ ก า ร เ ก ษ ต ร ซ ง เ ป น ก า ร ป ร ะ เ ม น ก า ร ใ ช น า แ บ บ ภ า พ ร ว ม จากตารางจะเหนไดวาภาคสวนทมการใชน ามากทสดคอการใชน าเพอการเกษตรและการเพาะเลยงสตวน า ตารางท 3 ปรมาณน าทสบขนมาใชในลมน าบางปะกง แหลงขอมล : สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร (2555)

กจกรรมการใชน า

ปรมาณการสบน า (ลานลกบาศกเมตรตอป)

1. น าเพอการเกษตรและเพาะเลยงสตวน า 2,720 2. น าเพออปโภคบรโภค 70 3. อตสาหกรรม 19 4. ปศสตว 5 5. การทองเทยว 1.5

การเกบขอมลการใชน าของแตละภาคสวนในลมน าบางปะกงยงมคงขอจ ากดในการเขาถงขอมลขอมลการใชน ามการเกบแบบทงทางตรงและทาง ออมโดยเฉพาะในพนทชลประทาน(ตาราง4)ขอมลการใชน าในพนทนอกเขตชลประทานยงมขอจ ากดของขอมลเนองจากบางภาคสวนไมไดมการ บนทกหรอเกบขอมลจากสบน า

21

ตาราง 4 บทบาทของหนวยงานทเกยวของดานขอมลการใชน าของลมน าบางปะกง

ภาคการใชน า

หนวยงานทเกยวของในชวงของการเกบรวบรวมขอมล

นอกพนทโครงการชลประทาน ในพนทโครงการชลประทาน

น าเพอการอปโภคบรโภค

การประปาสวนภมภาคเปนหนวยงานทดแลดานน าเพอการอปโภคบรโภคโดยมเครองมอและจดบนทกปรมาณการสบน ารายวน

การประปามการประสานงานและใหขอมลการ ใชสบน าแตส านกงานชลประทาน

อตสาหกรรม ส านกงานอตสาหกรรมจงหวดจะเนนการวดคณภาพน ามากกวาการวด ป ร ม า น ก า ร ใ ช น า ข อ ง แ ต ล ะ โ ร ง ง า น อ ต ส า ห ก ร ร ม จงไมมหนวยงานเฉพาะทมการวดหรอจดบนทกปรมาณการใชน าของภาคอตสาหกรรม

ส านกงานชลประทานมการเกบขอมลการ ใชน าของภาคอตสาหกรรมจากรายงาน การใชน าของบรษทผ ใชน ารายใหญทม การสบน าขนมาใชและจ าหนายแกโรงงานอตสาหกรรม

การเกษตร - ส านกงานเกษตรและส านกงานประมงจะมเปนหนวยงานทเกบขอมลดานพนทเพาะ ปลกและพนทเพาะเลยงสตวน าจากการขนท ะ เ บ ย น ข อ ง เ ก ษ ต ร ก ร ในขณะทส านกงานชลประทานเปนหนวยงานหลกทค านวณปรมาณการใชน าของ เพอการเกษตร

กำรประเมนกำรใชน ำดำนกำรเกษตรและกำรเพำะเลยงสตวน ำในชวงหนำแลง ค ว า ม ต อ ง ก า ร น า ข อ ง ภ า ค ก า ร เ ก ษ ต ร น น ไ ด ท า ก า ร ป ร ะ เ ม น ใ น ช ว ง ห น า แ ล ง (พ ฤ ศ จ ก า ย น -เ ม ษ า ย น ) โดยเฉพาะการปลกขาวและการใชน าของการเลยงกงและปลาเนองจากเปนกจกรรมทางการเกษตรทมการใชน าจากเขตพนทชลประทาน ในขณะทพชอนใชน าจากน าฝน เชนพชไร ไมยนตนและไมผล ความตองการการใชน าของพชคอปรมาณน าทพชตองการใชในแตละชวงของการปลก ซงสามารถใชน าไดจากแหลงน าธรรมชาตน าฝนหรอระบบชลประทานการค านวณปรมาณการใชน าจะใชการค านวณจากปรมาณการใชน าของพช อ า ง อ ง ( Reference Evapotranspiration; Eto) แ ล ะ น า ม า ค ณ ด ว ย ค า ส ม ป ร ะ ส ท ธ ข อ ง พ ช แ ต ล ะ ช น ด (Crop Coefficient; Kc) ส าหรบปรมาณการใชน าของพชอางองจะมการวดคาขอมลภมอากาศในแตละสถานตรวจวดอากาศซงจะแตกตางในละจงหวดโดยวดจากขอมลภม อากาศในชวง30ปจากกรมอตนยมวทยาส าหรบคาสมประสทธของพชมความแตกตางกนของพชแตละชนดและชวงเวลาการปลกพชขอมลปรมาณน า ฝนจะไมถกน ามาใชในการค านวณการใชน าของพชในชวงหนาแลงในการศกษาครงนส าหรบการค านวณการใชน าของการเลยงกงและปลาจะใชการค านวณจากปรมาณการใชน าพชอางองเทานนส าหรบนาขาวจะมการค านวณความตองการการใชน าส าหรบขาวทใชน าจากเขตชลประทานในหนา แลงเทาน นซงการปลกขาวในลมน าบางปะกงสามารถแบงออกเปนนาขาวทใชน าจากระบบชลประทานและนาขาวทไมใชน าในระบบ ชลประทานหรอมการใชน าจากแหลงอนไดแกน าฝน

22

ตารางท 5 พนทเพาะปลกของนาขาวทปลกในเขตชลประทานและนอกเขตชลประทาน

รปภาพท22แสดงแผนทขอบเขตพนทชลประทานในลมน าบางปะกงสน าตาลเขมแสดงถงพนทในเขตชลประทานและสครมออนแสดงถงพนท นอกเขตชลประทานซงสวนใหญเปนพนทเพาะปลกพชน าฝน พนทในเขตชลประทานในลมน าบางปะกงมพนทประมาณ 3,313,700 ไร จากพนทในลมน าทงหมด 11,981,200 ไร โดยขอมลไดจากขอมลเชงพนทของส านกงานชลประทาน (2561)

รปภาพท 22 ขอบเขตพนทชลประทานในลมน าบางปะกง ร ป ภ าพ ท 23 แ สด ง แ ผนก า ร เ ป ล ย น แปล ง ข อ ง พ น ท เ พ า ะ ป ล ก น า ข า ว เ ฉ พ า ะ ใ น เ ข ต ช ลป ร ะ ท าน ใ น ป 2549 ถ ง ป 2 5 5 9 พนทของขาวทปลกในเขตชลประทานในชวง 10 ปทผานมามพนทเพาะปลกลดลงเลกนอยจากพนทประมาณ 1,730,925 ไรในป 2549 ลดลงไป 1,581,238 ไรในป 2559 จากการค านวณความตองการการใชน าของขาวในชวงหนาแลงพบวา ขาวในหนาแลงมความตองการการใชน าประมาณ 880 ลกบาศกเมตรตอไร

ป เขตพนทชลประทำน (ไร)

นอกเขตพนทชลประทำน (ไร)

2549 1,730,900 1,571,700 2552 1,700,500 1,545,900 2556 1,613,300 1,429,300 2559 1,581,200 1,339,600

23

ตารางท 5 แสดงถงปรมาณความตองการการใชน าของนาขาวหนาแลงทปลกในเขตพนทชลประทานจากป 2549-2559

รปภาพท 23 นาขาวทเพาะปลกในพนทในเขตชลประทานในลมน าบางปะกงจากป 2549-2559

ป เขตพนทชลประทำน (ไร)

ควำมตองกำรกำรใชน ำของนำขำว ท ป ล ก ใ น เ ข ต พ น ท ช ล ป ร ะ ท ำ น (ลำนลกบำศกเมตร)

2549 1,731,000 1,520

2552 1,700,000 1,497

2556 1,613,000 1,420

2559 1,581,000 1,391

24

รปภาพท 24 ขาวนาน าฝนทเพาะปลกในพนทนอกเขตชลประทานในลมน าบางปะกงจากป 2549-2559

ความตองการการใชน าของการเลยงกงและปลา การเลยงกงและปลาโดยสวนใหญในพนทจะใชระยะเวลาในการเลยงทงปกจกรรมการเลยงกงและปลาทพบหนาแนนทสดของลมน าบางปะกงอยใน จงหวดฉะ เ ช ง เทรา (ตาราง ท 6) ตาราง ท 7 แสดง ถ งการประ เ มนความตองการการใชน าของบ อก งและปลาใน ชวงหนาแลง จากการศกษาพบวาการเลยงกงและปลามความตองการการใชน าเฉลย 1,150 ลกบาศกเมตรตอไร โดยจากตารางท7 และรปภาพท 26 แสดงถงการเพมขนของกจกรรมการเลยงกงและปลาในลมน าบางปะกง โดยมพนทการเลยงเพมขนในชวงป 2549-2559 ตารางท 6 พนทการเลยงกงและปลาในลมน าบางปะกงในชวงป 2545-2559

จงหวด

ป (ไร)

2545 2549 2552 2556 2559

ปราจนบร 35,200 93,500 96,600 108,900 110,700

ฉะเชงเทรา 167,400 266,900 315,000 345,300 359,800

สระแกว - 895 1,000 989 900

นครนายก 26,500 61,300 64,200 65,600 77,700

รวม 229,100 422,600 477,000 520,800 549,200

25

ตารางท 7 ปรมาณความตองการการใชน าของการเลยงกงและปลาในลมน าบางปะกงป 2549-2559

กจกรรม

Year 2006 2009 2013 2016

พนทเลยงกงและปลา (ไร)

422,600

476,900

520,800

549,200

ปรมาณความตองการการใชน าของบอกงและปลา (ลานลกบาศก)

486

547

598

631

กำรวำงแผนภำพอนำคตกำรใชประโยชนทดนและปรมำณกำรใชน ำในลมน ำบำงปะกง ก า ร ว า ง แ ผ น ภ า พ อ น า ค ต (Scenario)ใ น ก า ร ศ ก ษ า ค ร ง น จ ะ อ ย ภ า ย ใ ต Business-as-usual หรอการวางแผนภาพอนาคตในสถานการณปกตทปจจยดานการใชประโยชนทดนและการใชน าในลมน าบางปะกงอยในสถานการณเดม เพอวางแผนแนวโนมการใชประโยชนทดนและการใชน าในลมน าอกสบปขางหนา (ป 2571) เพอใชในการวางแผนการจดการน าในลมน าบางปะกง

รปภาพท 27 แนวโนมการใชทดนของพนทเกษตรกรรมในอนาคต (ป2571) ร ป ภ า พ ท 27 แ ส ด ง เ ส น แ น ว โ น ม ก า ร ใ ช ป ร ะ โ ย ช น ท ด น ข อ ง พ น ท เ ก ษ ต ร ก ร ร ม ใ น ป 2549-2559 ซ ง ก ารประ เ มนหาแนวโนมดงก ล า วจะ เ ปนก าร อ งจ ากขอม ล ก าร ใชป ระโยชน ท ด นจ ากกรมพฒนา ท ดนต ง แ ต ป 2545-2559 แลวน ามาประเมนภาพอนาคตแบบ Business-As-Usual Scenario ซงเปนภาพอนาคตทจะเกดขนเมอปจจยในดานตางๆไมมการเปลยนแปลง ซ ง อ า จ จ ะ ม แ น ว โ น ม ท จ ะ เ ก ด ข น ไ ด Business-As-Usual Scenario ใ น ก า ร ศ ก ษ า ค ร ง น จ ง เ ป น เ พ ย ง แ ค ห น ง ใ น ภ า พ อน า ค ต ท ส า ม า ร ถ จ ะ เ ก ด ข น ไ ด ห า ก ป จ จ ย ต า ง ๆ ไ ม ม ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล ง อ ย า ง ไ ร ก ต า ม จ ง ค ว ร ต อ ง พ จ า ร ณ า ถ ง ป จ จ ย ด า น อ น ๆ ด ว ย ไ ม ว า จ ะ เ ป น ล ก ษ ณ ะ ก า ร ใ ช ป ร ะ โ ย ช น ท ด น ใ น พ น ท รวมทงปจจยอนๆทนอกเหนอจากปจจยเชงพนท อาทเชน ปจจยดานราคาสนคาตกต า การเขามาของ EEC การขยายตวของเมองและอตสาหกรรม เปนตน ทแนนอนวาจะท าใหภาพอนาคตการใชประโยชนทดนเปลยนแปลงไปจากเดม

-

500,000.00

1,000,000.00

1,500,000.00

2,000,000.00

2,500,000.00

3,000,000.00

3,500,000.00

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030

พนทเพา

ะปลก

(ไร)

แนวโนมการใชประโยชนทดนประเภทเกษตรกรรม

นาขาว พชไร ไมยนตน ไมผล เพาะเลยงสตวน า

26

เ นองจากพนทเกษตรกรรมเปนพนททมการเปลยนแปลงดานพนทมากทสดในลมน าซงจะสงผลกระทบตอปรมาณการใชน าในลมน า หลงจากนนท าการค านวณแนวโนมการเปลยนแปลงพนทในอนาคตในป2571จากรปเหนไดวาไมยนตนและเพาะเลยงสตวน าเปนกจกรรมทมพนท เพาะปลกเพมขนและมแนวโนมเพมขนอยางตอเนองในอนาคต ในขณะทนาขาว พชไรและไมผลมแนวโนมลดลง รปภาพท28แสดงเสนแนวโนมปรมาณการใชน าของขาวและบอกงและปลาทใชน าจากระบบชลประทานจะเหนไดวาจากการวางแผนดวยภาพ อนาคตแบบBusiness-as-usual ปรมาณความตองการการใชน าของขาวมแนวโนมจะลดลงในขณะทปรมาณความตองการการใชน าของบอกงและปลามแนวโนมจะเพมขนในอนาคตอยางไรกตามการปลกขาวในพนทลมน าบางปะกงยงคงเปนกจกรรมทางการเกษตรทมพนทเพาะปลกมากทสดสงผลใหปรมาณการใชน าของขาวม มากทสดในลมน า

รปภาพท 28 แนวโนมปรมาณการใชน าของขาวและบอกงและปลาทใชน าจากระบบชลประทาน การวางแผนภาพอนาคตชวยใหเหนภาพปรมาณการใชน าในพนทเกษตรกรรมทตองมการสบน าใชจากระบบชลประทานโดยเฉพาะในชวงหนาแลง จะชวยใหการวางแผนการใชน าในอนาคตมประสทธภาพและมการวางแผนไดตรงจดมากทสดนอกจากนในดานการวางแผนการจดการการใชน าใน ระดบลมน าส านกงานชลประทานทมการรวมมอกบหนวยงานทเกยวของไดวางแผนสรางแหลงกกเกบน าเพมเตมในหลายพนทในลมน า โดยเฉพาะการขยายพนทชลประทานในอางเกบน าทเพงสรางขนหรอยงไมมเขตชลประทานเปนของตนเองเชนอางเกบน าหวยโสมงด าและอางเกบน าพระปรงทางดานตอนบนของลมน านอกจากการเพมขนของกจกรรมทางการเกษตรในอนาคตการเพมขนของภาคอตสาหกรรมกเปนอกปจจยหนงท อาจจะสงผลตอรปแบบและปรมาณการใชน าในลมน าไดโครงการพฒนาเขตเศรษฐกจพเศษภาคตะวนออก(EasternEconomicCorridor:EEC)เปน โครงการในภาคตะวนออกทก าลงด าเนนการและวางแผนในอนาคตทเนนการพฒนาทางดานอตสาหกรรมการทองเทยวและการพฒนาดานเมองเพอ พฒนาดานเศรษฐกจใหดทสดในภมภาคอาเซยน(BOI,2560)การพฒนาดงกลาวจะเปนอกปจจยหลกทสงผลอยางชดเจนในดานการเปลยนแปลงการ ใชประโยชนทดนในลมน าบางปะกงโดยเฉพาะการพฒนาในดานอตสาหกรรมซงจะสงผลใหการใชน าในลมน าเพมมากขนปจจบนนในภาคตะวน ออกจงหวดระยองและจงหวดชลบรซงเปนจงหวดทเปนศนยกลางดานอตสาหกรรมของภาคตะวนออกและเปนจงหวดทมการใชน ามากทสดในภาค ตะวนออกอกดวย

-

200,000,000

400,000,000

600,000,000

800,000,000

1,000,000,000

1,200,000,000

1,400,000,000

1,600,000,000

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030

ปรมาณก

ารใชน า

(m3

)

แนวโนมปรมาณการใชน าของขาวและบอกงและปลาทใชน าจากระบบชลประทาน

นาขาว เลยงกงและปลา

27

แนวคดหลกของการพฒนาเขตเศรษฐกจพเศษในภาคตะวนออก (EEC) คอ 3+2 โดย 3 หมายถงการพฒนาในจงหวดชลบร ระยองและฉะเชงเทรา และอก 2 จงหวดคอปราจนบ รและสมทรปราการ ในระยะแรกการพฒนาในชวงป 2559-2565 การพฒนาจะเนนไปท3 จงหวดแรก หลงจากนนจะคอยๆขยายการพฒนาไปยงอกสองจงหวดทเหลอจงหวดฉะเชงเทราจะเนนการพฒนาในดานพนทเมองและพนทอยอาศยมากกวาการ พฒนาดานอตสาหกรรมดงนนส าหรบปรมาณการใชน าในดานนจะเพมขนในสวนของการใชน าเพอการอปโภคบรโภคในอนาคตเนองจากในจงหวดฉ ะ เ ช ง เ ท ร า ม ป ญ ห า ด า น ค ณ ภ า พ น า โดยทางตอนบนของจงหวดซงเปนพนทเมองมการสบน าจากคลองและแมน าขนมาใชและมกจะประสบปญหาการขาดแคลนน าใชในหนาแลง ดงนนส านกงานชลประทานจงวางแผนทจะสรางทอเชอมเพอสงน าจากอางเกบน าทางตอนลางของจงหวดขนไปสนบสนนน าทางตอนบนของจงหวดฉะเชงเทราส าหรบจงหวดปราจนบรนนในบรบทของการพฒนาเขตเศรษฐกจนนจงหวดปราจนบรไมไดมการเนนการพฒนาในดานอตสาหกรรมแตการใชประโยชนทดนจะมการเปลยนแปลงจากพนทเกษตรกรรมไปเปนพนทเมอง

สรป กจกรรมทางการเกษตรทมพนทปลกเพมขนไดแกไมยนตนและการเพาะเลยงสตวน าในขณะทนาขาวพชไรและไมผลมพนทลดลงในชวงสบปทผานมาในขณะทชวงหนาแลงพชมความตองการการใชน ามากทสด(ประมาณ1,400ลานลกบาศกเมตร)และรองลงมาคอการใชน าของการเลยงกงและปลา (ประมาณ630ลานลกบาศกเมตร)การรวมมอดานการจดการขอมลของการใชประโยชนทดนและการใชน าของหนวยงานทเกยวของในลมน าบาง ปะกงจะชวยเพมประสทธภาพในการจดการขอมลมากขนส าหรบการวางแผนภาพอนาคต(อก10ปขางหนา)พบวาการปลกขาวนาปจะมแนวโนมลด ลงอยางตอเนองในขณะทไมยนตนจะมแนวโนมเพมขนส าหรบการเลยงกงและปลายงคงเปนกจกรรมทมความเปนไปไดวาจะมความตองการการใชน าเพมขนในอนาคตอยางไรกตามการเปลยนแปลงรปแบบและปรมาณการใชน าในลมน าบางปะกงมแนวโนมทจะมาจากการเปลยนแปลงจากภาค การใชน าอน ทไมใชภาคเกษตรกรรม

อางอง Aguilhon, L. (2560). Agricultural dynamics in the Bang Pakong River Basin: Interrelationship between family dynamics, access to the market and

water management. Mater thesis, Montpellier Supagro, France. BOI. (2560). Thailand’s Eastern Economic Corridor (EEC). The Special Economic Zone (SEZ) for the Future of ASEAN. Hydro and Agro Informatics Institute (HAII). (2555). Data collection and Analysis Operations Development of 25 Watershed Data Warehouse and

Drought Flooding Model. Prachin Buri Basin. February 2012. Kasetsart University. (2549). Pilot and Demonstration Activities for Thailand: Bang Pakong Dialogue Initiatives. Final Report. July 2006 Pannon. S. (2560). Land use change and its impacts on water pumping in Bang Pakong river basin, Thailand. A thesis of the degree of Master of

Science. Asian Institute of Technology. Thailand.

การศึกษาการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดิน...

Documents