บทบาทและความสำาคญของตวพรานบณในละครเรองมโนหราศรชย นาคพฒ1

บทคดยอบทความนมวตถประสงคเพอศกษาบทบาทและความสำาคญของตวละครพรานบณในละคร

เรอง มโนหรา ของกรมศลปกร โดยศกษาขอมลจากเอกสารทเกยวของ การสมภาษณขอมลจากศลปนอวโส และการสงเกตแบบมสวนรวม

ผลการศกษาพบวา ตวละครพรานบณในละคร เรอง มโนหรา ตอน พรานบณจบนางมโนหรา เปนตวละครทมความสำาคญในการแสดงและการดำาเนนเรอง ซงเปนตนเหตททำาใหนางมโนหราพบกบพระสธน ถอวาเปนตนเหตของการดำาเนนเรองทงหมด นอกจากนนพรานบณยงมบทบาทการแสดงทแตกตางจาก ตวละครอน เชน การแตงกาย การรอง และจะเนนการพดเจรจาดำาเนนเรองราวดวยภาษาใตจงทำาใหตวละครพรานบณมบทบาทสำาคญทสอใหเหนถงตนกำาเนดการแสดงละคร เรอง มโนหรา พบในตอน พรานบณจบ นางมโนหรา มรปแบบการแสดงทเนนการเจรจาระหวางตวพรานบณและนางมโนหราทซบซอนในเรองของภาษา ดงนนผแสดงจงตองใชความสามารถหลายดานทงการรำา รอง พด จงหาผแสดงไดยากและ ในการแสดงมระยะเวลานาน โอกาสและปจจยสนบสนนนอยลงสงผลใหการแสดงละคร เรอง มโนหรา ตอน พรานบณจบนางมโนหรา ไมคอยนยมนำามาจดแสดง

จากทกลาวมาเหนไดวาตวละครพรานบญในละคร เรอง มโนหรา เปนตวละครประกอบทมบทบาทและความสำาคญททำาใหนางมโนหรากบพระสธนพบกน เปนตนเหตการณเกดเรองราวทงหมด และถอวาพรานบณยงเปนตวละครทคงรปแบบการแสดงละครชาตรแบบเดมไวในละคร เรอง มโนหรา จนถงปจจบนคำาสำาคญ : บทบาท, การแสดง, พรานบณ, มโนหรา

Role and importance of Phranboon in Manohra.Sirichai Nakphut

Abstract:

1 สาขาศลปะการแสดง คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

The objective of this article is to study the role and importance of Phranboon, an important character in Manohra story by Fine Arts Department. The research is done through document study, interview with respective artist, and participant observation.

The results shown that the character ‘Phranboon’ in Manohra’s episode: Phranboon took Manohra is an important character of the story. It is the main cause that made Manohra to meet with Phrasuthon, and it is the starting of the whole story. Moreover, Phranboon character is also different from other character in the story. The character has its own dress, singing technique, and mostly speaks his dialogue with Southern dialect. These make such an important role for the starting point of the show. The Manohra episode: Phranboon took Manohra has complex linguistic dialogues between Phranboon and Manohra, so the actor has to use extended abilities including dancing, singing, and speaking. The length of the show is also extensive, these make the plays’ recruiting process difficult. Opportunities and supporting factors are also decreased. It made the Manohra’s episode: Phranboon took Manohra become a less interesting show to make

We can see that Phranboon character in Manohra story is an important supporting character in making Manohra and Phrasuthon to meet each other and it is the starting of the whole story. Phranboon is also a character that preserve Lakorn-Chatree format of plays in Manohra to this day.

Keywords : Role, Show, Phranboon, Manohra

บทบาทและความสำาคญของพรานบณในละคร เรอง มโนหรา

ศรชย นาคพฒบทนำา

วรรณคด เรอง พระสธน -มโนราห นยมนำามาแสดงในรปแบบของละครชาตร ซงนยมแสดงในแถบภาคใตของประเทศไทย ตอมาในสมยพระเจากรงธนบร ละครชาตรกเขามาแพรหลายในเมองหลวงแตยงยดหลกการแสดงตามรปแบบของการแสดงละครชาตรแบบเดมทมตวละครเพยง 3 ตว คอ ตวนายโรง (ตวพระ) ตวนางเอก (ตวนาง) และตวเบดเตลด (ตวประกอบ) มเนอเรองทกระชบ สนกสนาน โดยดำาเนนเรองผานตวละครทง 3

ประเภทน ดงนน เรองทจะนำามาแสดงจงสามารถใชไดแคบางตอนเทานนและเรองทนยมนำามาแสดงสวนใหญ คอ เรอง มโนหรา จากการสมภาษณ ครประสาท ทองอราม นาฏศลปน สำานกการสงคต กรมศลปากร กลาววาไดเลอกเอาตอนพรานบณจบนางมโนหรามาถวายพระสธนมาแสดง เนองจากมเนอหา ทเขาใจงายและมตวละครทโดดเดนเพยงตวนายโรงและตวนางเอกเทานน สงผลใหตวละครพรานบณทมบทบาทเปนตวละครประกอบไดรบความสนใจจากผชมนอยลง ทงทเปนตวละครตนเหตทำาใหพระสธนและ นางมโนหราไดพบกน นนกคอ “พรานบณ” (ประสาท ทองอราม, สมภาษณ, 27 มกราคม 2562)

ภาพท 1 การแสดงละครชาตรแบบเดม(ทมา : เสาวณต วงวอน. 2554. น. 174)

“พรานบณ” หรอ พรานบณฑรก (อานวา บญ-ดะ-รก ซงแปลวา บวขาว) เปนตวละครประกอบทสำาคญตวหนงในละครชาตร เรอง มโนหรา ซงเปนตวดำาเนนเรองราวในชวงแรกของการแสดงถอวาเปนปฐมบทของการแสดงละครเรองน โดยเคาโครงของเรอง มโนหรา นำามาจากเรองเลาอดตชาตของพระสมณโคดม ตวละครพรานบณ ในเรอง มโนหรา เปนพรานผหนงทอาศยอยในเมองนครปญจาล ครงหนงพรานบณไดเขาปาลาสตวแลวไดไปชวยชวตพญานาค ชอ ชมพจต โดยพรานบญไดฆาผประทษรายตอพญานาคตาย ทาวชมพจตซงเปนพญานาคจงพาพรานบณลงไปเมองบาดาลและทำาความเคารพสกการะพรานปาเปนเวลา 7 วน แลวกพากลบมาสงทเมองมนษยพรอมกบมอบเพชรนลจนดาใหกบพรานบณไวอยางมากมายแลวสงไววาตอไปภายหนาถาตองการใหชวยเหลอขอใหบอกจะยนดชวยทกอยาง ครนวนหนงพรานบญไดออกไปลาสตวในปาจนถงอาศรมพระฤาษ ซงอยใกลกบสระโบกขรณจงเขาไปนมสการ บงเอญวนนนตรงกบวนเพญกลางเดอนฝงกนรจะพากนมาเลนนำาสงเสยงมาจนถงอาศรมของพระฤาษ พรานบณไดยนจงไปแอบดแลวคดอยากจะจบนางกนรไปถวายพระสธนจงกลบไปปรกษาพระฤาษเพอหาวธจบนางกนร จงทราบวาตองใชบวงบาศ ทไดจากทาว

ชมพจตในการจบเทานน พรานบญจงเดนทางไปขอบวงบาศจากทาวชมพจตแลวนำามาจบนางกนรในวนเพญตอมาเพอจะไดนำาไปถวายพระสธน (กรมศลปากร, 2498, น. 8-9)

ภาพท 2 สจบตร ละคร เรอง มโนหรา(ทมา : กรมศลปากร, 2498)

ละครเรอง มโนหรา ทนำาออกแสดง ณ โรงละครศลปกร นนไดมการปรบปรงขนใหม โดยนำาเอานาฏยกรรมหลายอยางมาผสมผสานกน แตกคงแนวทางละครชาตรของเดมไว แมจะไมคนชน แตผ ทไดรบชมยอมจะไดยนสำาเนยงเลยนแบบของชาวไทยในจงหวดภาคใต ซงเปนสำาเนยงขบรองของละครชาตรทนำามาเปนแบบอยางแตเดม (กรมศลปากร, 2498, น. 6-7) รวมถงองคประกอบหลาย ๆ อยางในการแสดงกยงใหเหนถงรปแบบของละครชาตร ในการแสดงนน ยงกำาหนดใหตวพรานบณพดเจรจาโดยเลยนสำาเนยงของชาวใตอกดวย

จากทกลาวมาจะเหนไดวาตวละครพรานบณมความสำาคญอยางยงในละคร เรอง มโนหรา ในทางดานวรรณกรรมพรานบญเปนตวแปรสำาคญททำาใหนางเอกกบพระเอกมาพบกนจนทำาใหเกดเรองราวตาง ๆ ตามมา ดงนนในบทความนจงมงนำาเสนอตวละครพรานบณในละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปากร ทงบทบาทและความสำาคญของตวละครพรานบณโดยศกษาขอมลจากเอกสารทเกยวของ สมภาษณขอมล จากศลปนอวโส และการสงเกตแบบมสวนรวม เพอเปนแนวทางในการศกษาคนควาเชงลกตอไป

ภาพท 3 พรานบณจบนางมโนหรา(ทมา : https://www.gqthailand.com โดย ภทรชนน ศกดศรสมพนธ. วนท 24 ตลาคม พ.ศ. 2560)

รปแบบการแสดงการแสดงละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปากร เรมจดการแสดงขนครงแรก เมอวนท 26

กมภาพนธ พ.ศ. 2498 ณ โรงละครศลปากร ซงมรปแบบการแสดงทปรบปรงและสรางบทขนใหม โดยแบงได 5 ฉาก ดงน

ฉากท 1 สระโบกขรณ กลางปาฉากท 2 ตำาหนกนางมโนหรา นครปญจาลฉากท 3 หนาพระลาน นครปญจาลฉากท 4 ปา ( ตอน 1 อาศรม ใกลสระโบกขรณ และตอน 2 ปาลก)ฉากท 5 ทองพระโรง นครไกรลาศ

(กรมศลปากร, 2498, น. 3)

ภาพท 4 การแสดงละคร เรอง มโนหรา ตอน พรานบณจบนางมโนหรา(ทมา : เสาวณต วงวอน. 2554. น. 175)

ตวละครพรานบณจะปรากฏในฉากท 1 สระโบกขรณ กลางปาหมพานต ซงเปนการเปดเรองของการแสดงละครเรองน โดยในบทละครมเนอรองทแนะนำาตวพรานบณไววา

“ กลาวถงพรานปา ชอวาพรานบณ เคยไดทำาคณ แกทาวนาคามบวงนาคราช อำานาจแรงกลา พรานไพรไดมา จากแดนบาดาล

หมายจบกนร สาวศรโสภา เคยโบกบนมา โสรจสรงสนานณ โบกขรณ เปนทสำาราญ ทกทกเพญวาร ตามประเพณ

พรานไพรหมายปอง คอยยองคอยยาง ตามแถวแนวทาง ระหวางไพรศรมอกำากระชบ จบบวงวาสกร หมายคลองกนร สาวสวยสำาอาง

ชะแงแลจอง มอปองพกตรา ดบนเวหา ทางมาของนาง เหนแตวหก โผนผกบนพลาง ยงไมเหนทาง วาเธอจะมา ”

(กรมศลปากร, 2498, น.1 )จากเนอรองในบทละครขางตนจะกลาวถงตวพรานบณทมอาวธคกาย คอ บวงนาคราช ทมจดประสงค

ในการไปจบตวนางกนร ซงเปนเหตการณสำาคญในเรอง อกทงรปแบบการแสดงในฉากนเปนการรำาเดยวของตวละครพรานบณ หลงจากการรำาตามบทรองกจะมการเจรจาเปนภาษาใตในการอธบายขยายความตอจากบทรอง นอกจากนนยงมการรองประกอบการรำาของตนเองอกดวย ซงเปนการแสดงถงไหวพรบ ความสามารถ และฝมอของนกแสดงทไดรบบทบาทการแสดงตวพรานบณ

ภาพท 5 การแสดงละคร เรอง มโนหรา ตอนพรานบณจบนางมโนหรา มลนธนาฏศลปสมพนธ(ทมา : https://www.youtube.com โดย pandakas วนท 8 กมภาพนธ พ.ศ. 2561)

บทบาทและความสำาคญตวพรานบณ ในละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปกร

ตวพรานบณไดมบทบาทและความสำาคญในการแสดงละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปกร ทมบทนอยทสดเพราะออกมาเพยงฉากเดยวเทานน แตมบทบาทสำาคญทสดเนองจากเปนสาเหตททำาใหนางมโนหราและพระสธนไดพบกน ซงกอนจะนำานางมโนหราไปถวายแกพระสธนตวพรานบณกไดมการยอยดฉดรงกบนางมโนหรา เปนอกฉากหนงทแสดงใหเหนถงความสำาคญของตวพรานบณ ดงเนอรองทวา

“ พรานรดฉดรง ดงดวยกำาลง ใหนางจรจรลเคยวเขญขมข ลากลพลวน พาลดดดดน สดงพงพ

แมนางมโนหรา จะขอกรณา วอนวาพาทแตวาพรานไพร มไดปราณ ตะคอกเฆยนต ตลอดทางไป ”

(กรมศลปากร, 2498, น. 4)จากบทรองขางตนจะเหนไดวาพรานบณมการแสดงออกถงบทบาทในการพานางมโนหราเดนทางไป

เมองนครปญจาล ซงในการแสดงนนตวพรานบณกไดมทงการรองและการรำาเอง แตกตางจากตวละครอนในเรองทมหนาทเพยงเจรจาและรำาประกอบเพลงเทานน ดงนนบทบาทและความสำาคญตวพรานบณ ในละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปกร จงสามารถแบงได 4 ประเดน ดงน

1. การรำา ในการรำาของตวพรานบณ จะปรากฏในการแสดงชวงท 1 ในละคร เรอง มโนหรา เปนการรำาทแตกตางจากตวละครอนทไมตองจำาเปนตองออนชอยสวยงาม แตเนนการรำาประกอบตทาตามบทรองในลกษณะของบทบาทพรานปาทมทาทางคลองแคววองไว กระชบกระเฉง

2. การเจรา ของตวละครพรานบณจะใชภาษาและสำาเนยงใตในการพดเนองจากเปนตวละครทนำามาจากละครชาตรแบบเดมจงยงตองคงเอกลกษณไว ซงในละคร เรอง มโนหรา มเพยงตวพรานบณเทานนทเจราเปนภาษาใต

3. การรอง นอกจากการรำาและเจราของตวพรานบณทมบทบาทสำาคญแลวยงมการรองทสำาคญ เนองจากเปนตวละครทตองรองประกอบการแสดงเอง เนองจากตวละครอนจะมบทบาทเพยงรำาและ เจรจาเทานน แตตวละครพรานบณนนมบทบาทสำาคญทงรำา เจรจา และรองดวยตนเอง

4. อารมณในการแสดง เนองจากตวพรานบณตองใชทกษะหลายดานในการแสดงทง รอง รำา เจรจา ดงนนผ ทไดรบบทบาทจะตองมอารมณรวมไปกบตวละคร

ในการรบบทบาทตวพรานบณนนไมเพยงจะตองมการรำาทดเทานน แตจะตองมไหวพรบในการรองและรำาดวยตนเอง และเปนเพยงตวละครเดยวในเรองทเจรจาเปนภาษาใต และแตงกายของตวละครในเรองแตงกายแบบยนเครอง แตตวพรานบณจะแตกตางจากตวละครอนเพอคงเอกลกษณของความเปนละครชาตรแบบเดมไวอย โดยพรานบณจะแตงกายตามแบบลกษณะพรานปาคอ นงผาโจงหยกรงสแดง ใสเสอลงยนต ผกผาประเจยด สะพายยาม (บวงนาคบาศ) ถอหอกซด ทสงทโดดเดนของตวละครพรานบณในเรองน คอ สวม

หนากากสแดง หรอ หนากากพรานบณ ซงเปนสญลกษณทเดนชดของตวพรานบณตามแบบละครชาตร ในเรอง มโนหรา

การถายทอดการแสดงในยคของกรมศลปากรไดนำาละครชาตรมาประยกตและแตงบทขนใหม ทงการปรบปรงทารำา

ดนตร และมการผสมผสานเครองดนตรระหวางของละครชาตรทางภาคใตกบวงปพาทยของภาคกลาง กลายเปนละครชาตรเครองใหญ ซงเปนการปรบปรงทงดงามและนยมอยางยง เมอป พ.ศ.2498 ทางกรมศลปากรไดคดเลอกผแสดงออกเปน 2 ชด โดยผ ทไดรบบทบาทตวพรานบณเปนตวแรกของ กรมศลปากร คอ ชด ก. คร ยอแสง ภคดเทวา และ ชด ข. ครจำานง พรภสทธ (กรมศลปากร, 2498. น.17)

ภาพท 6 ครยอแสง ภคดเทวาทมา : วทยาลยนาฏศลป

ตอมา ครยอแสง ภครดเทวา ไดถายทอดใหรนตอไป คอ ครประสาท ทองอราม ตอมาถาพดถงการแสดงละคร เรอง มโนหรา นอกจากจะรจกตวพระสธนและตวมโนหราแลว ผชมสวนใหญกจะรจกตวพรานบณ เพราะถาพดถงบทบาทของตวพรานบณในละคร เรอง มโนหรา กจะเปนตวละครหนงทมบทบาทสำาคญทงดานวรรณกรรม ดานภาษา ดานบทบาทในการแสดง ทมลกษณะเฉพาะของตวพรานบณ

จากทกลาวมาทงหมดทำาใหเหนถงบทบาทและความสำาคญของตวพรานบณ ในละครโนราชาตร เรอง พระสธนธ - มโนราห ทนยมแสดงในแถบภาคใตของไทย สมยกอนละครชาตรจะนยมเลนแคเพยง 3 ตว คอ ตวนางโรง ตวนางเอก และตวเบดเตลด (ตวประกอบ) โดยตวพรานบณจะจดอยในประเภทตวเบดเตลดทมความสำาคญในการดำาเนนเรองททำาใหพระเอกและนางเอกมาพบกน

กรมศลปากรไดมการปรบปรงและแตงบทละคร เรอง มโนหรา ขนใหมผสมผสานระหวางดนตรทางภาคใตกบภาคกลางเขาดวยกนและไดนำาออกแสดง ณ โรงละครศลปกร ทงทางนาฏยกรรมหลายอยางมาผสมผสานกนอยางลงตวแตยงคงแนวทางละครชาตรของเดมไว ในการแสดงนนยงกำาหนดใหตวพรานบณพดและเจรจาโดยเลยนสำาเนยงของชาวใตอกดวย

การแสดงละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปากร ทปรบปรงขนใหมนนมทงหมด 5 ฉาก แตตวละครพรานบญจะปรากฏเพยงในฉากท 1 สระโบกขรณ กลางปาหมพานต ซงเปนการเปดเรองของการแสดงละครเรองน ดานรปแบบการแสดงในบทละครมเนอรองทแนะนำาตวพรานบณทมจดประสงคในการไปจบตวนางกนร ซงเปนเหตการณสำาคญในเรอง อกทงในรปแบบการแสดงในฉากนเปนการรำาเดยวของตวละครพรานบณ การเจรจาเปนภาษาใตทเปนเอกลกษณของตวละครพรานบณ ถอวาเปนการแสดงถงไหวพรบ ความสามารถ และฝมอของนกแสดงทไดรบบทบาทการแสดงตวพรานบณ

นอกจากการรำาและการเจรจาแลวตวละครพรานบณยงมลกษณะเฉพาะในดานรปแบบการแสดง คอ มการรองประกอบกบการรำาไปพรอมกน ดงนนนกแสดงทไดรบบทบาทนตองมทกษะหลายดาน มไหวพรบ มฝมอ และหมนฝกซอมตนเองอยเสมอ จงจะไดรบเลอกจากครใหแสดงในบทบาทพรานบณ

สรป

บทบาทและความสำาคญของพรานบณในละคร เรอง มโนหรา คนทไดรบบทบาทในการแสดง ตวพรานบณนตองมคณสมบตทเหมาะสมในการทจะไดรบคดเลอกออกแสดง เมอ พ.ศ.2498 ซงเปนครงแรก ทกรมศลปากรไดนำาการแสดงละคร เรอง มโนหรา จดออกแสดงเปนครงแรก มนกแสดงทรบบทบาทเปน ตวพรานบณ แบงออกเปน 2 ชด คอ ชด ก. ครยอแสง ภกดเทวา และ ชด ข. ครจำานงค พรภสทธ ซงตอมาครยอแสง ภกดเทวา ไดถายทอดกระบวนทารำาและกลวธในการแสดงตวพรานบญใหกบ ครประสาท ทองอราม ซงเปนผ ทมความร ความสามารถ และมฝมอในการแสดงทกแขนง ซงบทบาท และความสำาคญตวพรานบณ ในละคร เรอง มโนหรา ของกรมศลปกรนน สามารถแบงได 4 ประเดน ดงน

1. การรำา ในการรำาของตวพรานบณ จะปรากฏในการแสดงชวงท 1 ในละคร เรอง มโนหรา เปนการรำาทแตกตางจากตวละครอนทไมตองจำาเปนตองออนชอยสวยงาม แตเนนการรำาประกอบตทาตามบทรองในลกษณะของบทบาทพรานปาทมทาทางคลองแคววองไว กระชบกระเฉง

2. การเจรา ของตวละครพรานบณจะใชภาษาและสำาเนยงใตในการพดเนองจากเปนตวละครทนำามาจากละครชาตรแบบเดมจงยงตองคงเอกลกษณไว ซงในละคร เรอง มโนหรา มเพยงตวพรานบณเทานนทเจราเปนภาษาใต

3. การรอง นอกจากการรำาและเจราของตวพรานบณทมบทบาทสำาคญแลวยงมการรองทสำาคญ เนองจากเปนตวละครทตองรองประกอบการแสดงเอง เนองจากตวละครอนจะมบทบาทเพยงรำาและ เจรจาเทานน แตตวละครพรานบณนนมบทบาทสำาคญทงรำา เจรจา และรองดวยตนเอง

4. อารมณในการแสดง เนองจากตวพรานบณตองใชทกษะหลายดานในการแสดงทง รอง รำา เจรจา ดงนนผ ทไดรบบทบาทจะตองมอารมณรวมไปกบตวละคร

จะเหนไดวาผ ทไดรบบทแสดงเปนตวพรานบญนนมจำานวนผแสดงนอย และบางคนกไมมคณสมบตตรงตามทครกำาหนดไวจงทำาใหไมมคนรบการถายทอดตอจากรนปจจบน คอ ครประสาท ทองอราม บทความเรองนจงตองการนำาเสนอมมมองดานบทบาทและความสำาคญของตวพรานบณใหคนทวไปไดรจกและใหความสำาคญมากยงขน ทงทางดานรปแบบการแสดง และดานความสามารถของนกแสดงทรบบทบาทพรานบณ รวมถงการถายทอดทารำาจากครตงแตในอดตจนถงครในยคปจจบน

บรรณนานกรม

กรมศลปากร. (2498). สจบตร ละคร เรอง มโนหรา.. กรงเทพฯ : กองการสงคต กรมศลปากร.__________. (2498). บทละคร เรอง มโนหรา. กรงเทพฯ : องคการดรยางคนาฏศลป.ภทรชนน ศกดศรสมพนธ. (2560). รปภาพพรานบณจบนางมโนหรา. สบคนเมอวนท 24 ตลาคม พ.ศ. 2560.เสาวณต วงวอน. (2554). วรรณคดการแสดง. กรงเทพฯ: บรษท เอเชย ดจตอล การพมพ จำากด.Pandakas. (2561). รปภาพการแสดงละคร เรอง มโนหรา ตอนพรานบณจบนางมโนหรา มลนธนาฏศลป

สมพนธ สบคนเมอวนท 8 กมภาพนธ พ.ศ. 2561.