บทท 5 วตถดบอาหารสตวปก

ผชวยศาสตราจารย ดร.ประภากร ธาราฉาย

คณะสตวศาสตรและเทคโนโลย

การจ าแนกวตถดบอาหารสตว

• จ าแนกได 2 ประเภท ไดแก

1. อาหารหยาบ (Roughages) หมายถง วตถดบอาหารสตวหรออาหารผสมทมเยอใย (Crude fiber) ตงแต 18% ขนไป เยอใยนสตวกระเพาะเดยวยอยไดยาก เชน หญา ฟางขาว แกลบ พชหมก หญาหมก ฯลฯ

2. อาหารขน (Concentrates) หมายถง วตถดบอาหารสตวหรออาหารผสมทมเยอใยต ากวา 18%

• อาหารขนสามารถแบงออกเปนกลมตามปรมาณโภชนะ ไดดงน 1. อาหารใหพลงงาน อาหารฐาน หรออาหารหลก (Basal feed)

หมายถง วตถดบอาหารทมเยอใยไมเกน 18% และมปรมาณโปรตนรวม (Crude protein) ไมเกน 16% เชน ร าขาว ขาวโพด ปลายขาว ร าละเอยด ฯลฯ

2. อาหารเสรมโปรตน (Protein supplement) หมายถง วตถดบอาหารทมเยอใยไมเกน 18% และมปรมาณโปรตนรวมมากกวา 16% มกใชผสมกบอาหารพลงงานเพอยกระดบโปรตนใหสงขน แบงเปน 3 กลม ไดแก

1. อาหารโปรตนจากสตว เชน ปลาปน เนอปน ฯลฯ 2. อาหารโปรตนจากพช เชน กากถวเหลอง กากถวลสง กากฝาย ฯลฯ 3. อาหารทเปนสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน (Non-protein nitrogen) นยมใช

ในสตวเคยวเออง เชน ยเรย เปนตน

3. อาหารเสรมแรธาต (Mineral supplement) หมายถง วตถดบอาหารสตวทใหสตวกนเพอเพมแตธาตใหกบสตว แบงออกเปน 2 กลม ไดแก

1. อาหารเสรมแรธาตหลก หมายถง แรธาตทสตวตองการในปรมาณสง เชน เกลอ กระดกปน เปลอกหอยปน หนปน ฯลฯ

2. อาหารเสรมแรธาตปลกยอย หมายถง แรธาตทสตวตองการในปรมาณนอย เชน Co, Mn, Se ฯลฯ

4. อาหารเสรมไวตามน (Vitamin supplement) หมายถง วตถดบทเสรมใหแกสตว เพอใหไดรบไวตามนอยางเพยงพอ แบงออกเปน 2 พวก ไดแก

1. อาหารเสรมไวตามนจากธรรมชาต เชน ยสต ผกสด หญาสด น ามนปลา 2. ไวตามนสงเคราะหหรอสกดจากวตถดบตาง ๆ

5. อาหารเสรมอน ซงไมใชอาหารสตวโดยตรง ไมใหโภชนะ เชน ยาปฏชวนะ สารใหกลน น ายอยตาง ๆ ฮอรโมน ยาถายพยาธ ฯลฯ

อาหารขนแหลงพลงงาน : จากคารโบไฮเดรต

ขาวและผลตภณฑจากขาว (Rice and rice product)

• เมอน าขาวเปลอกมาสจะได – ขาวสาร 50%

– ปลายขาว 16%

– ร าละเอยด 9%

– แกลบหรอเปลอกขาว 25%

• สดสวนขนกบชนด/ประเภทโรงสขาว

ขาวเปลอก (Paddy rice, rough rice)

• ขาวเปลอกมเยอใยสง กอนน ามาใชตองบดเสยกอน ยกเวน ในสตวปกสามารถใหทงเมลดได

• ขาวเปลอกบด (Ground rough rice หรอ ground paddy rice) คอ ขาวเปลอกทงเมลดน ามาบดโดยไมตองกะเทาะเปลอกออกกอน สามารถใชเลยงสตวแทนการใชปลายขาวและร าได

• โปรตน 8% ไขมน 2.1% เยอใย 8.6% เถา 4.5% แปงรวม 63.7% พลงงานใชประโยชนไดประมาณ 3,100 Kcal/kg (สาโรช 2547)

ร าหยาบ (Rough rice bran)

• ร าหยาบประกอบดวย แกลบ เปลอกชนในทตดกบเมลด (Bran) จมกขาว (Germ) ปลายขาว (Shipped หรอ broken หรอ brewers rice) และอาจจะมสวนของเมลดขาวตดมาบาง

• มโปรตนประมาณ 4-7% ไขมน 2-5% และมเยอใยประมาณ 25-39% มคาพลงงานใชประโยชนไดประมาณ 800-1,300 Kcal/kg (สาโรช 2547)

• ร าขาว เมอสออกมาใหม ๆ จะมความนากนสงมาก แตถาเกบไวนาน ๆจะมกลนหน เนองจากมไขมนสง สวนใหญเปนกรดไขมนไมอมตว

• ร าขาวเจาจะหนชากวาร าขาวเหนยว • ไมควรเกบร าสดไวนานเกน 1 สปดาห

ร าละเอยด หรอร าออน หรอร าขาวขด หรอ ร าขาวขาว (Rice polishing)

• บานเรา แบงร าละเอยดออกเปน 2 แบบ ไดแก • ร าละเอยด (Rice polishing) ไดจากการน าขาวกลองมากขดใหเปน

ขาวขาว ร าละเอยดประกอบดวยสวนของเปลอกชนในทตดกบเมลด และสวนของแกลบชนเลก ๆ นยมน ามาใชเลยงสตว

• ร าขาวขาว หรอร าขาวขด (Rice polishing, white) ไดจากการขดขาวขาวใหผวหายขรขระ เกบไวไดนานกวาร าละเอยด

• โปรตน 12-13% พลงงานใชประโยชนได 2,980 Kcal MEn/kg มไขมนประมาณ 13-15% เปนแหลงของไธอามน ไนอาซน (NRC, 1994; สาโรช, 2547)

• เปนแหลงของกรดไขมนทจ าเปนไดแก Linoleic acid ใชในอาหารไกกระทงไดไมเกน 20% ใชในอาหารไกไข และไกพอ-แมพนธไดไมเกน 30% เนองจากมเยอใยสงและจะท าใหอาหารมความฟามมากเกนไป (สาโรช 2547)

ร าโรงสเลก หรอร าผสม (Rice mill feed)

• ไดจากโรงสขนาดเลก หรอเรยกวา ร าปนแกว

• เปนร าทมร าละเอยด ปลายขาวและแกลบปะปนกน

• มมากตามชนบท

• คณภาพไมแนนอน

• พลงงานใชประโยชนไดประมาณ 1,500 Kcal/kg (สาโรช 2547)

ร าขาวนงกอนส (Parboiled rice bran, preboiled rice bran)

• ไดจากการสขาวเปลอกทแชน ารอนไวประมาณ 40-60 นาท จนความชนประมาณ 30% จากนน น าไปนง แลวตากหรออบใหแหง

• ร าทไดมทงร าหยาบและร าละเอยด มสคล า ถาแชน านานจะมกลนเหมนเปรยว

• เกบไดนานกวาร าละเอยดธรรมดา

• มไขมนสงเกน 18% โรงงานสกดน ามนร าตองการร าชนดน

• ขาวนงทสแลว มกสงขายตางประเทศเพอท าเปนอาหารเรงดวน เชนเดยวกบบะหมและ/หรอโจกกงส าเรจรป

ร าสกดน ามน (Rice polishing bran, solvent extracted)

• เปนร าละเอยดทสกดน ามนออกโดย Solvent

• ร าระเอยด 1,000 กก. สกดไดน ามน 135 กก. ไดร าสกด 787 กก. สญเสย 78 กก. (ความชน)

• มเยอใยไมเกน 14% โปรตนไมต ากวา 14%

• ความนากนลดลง เพราะเปนฝน ฝดคอ

• ถาท าใหแหงไมถกตองจะท าใหคณคาทางอาหารลดลง

• สามารถใชแทนร าสดได แตตองปรบระดบไลซนใหเหมาะสม

ขอควรระวงในการใชร าสด

• ร าสด หนไดงาย เพราะมไขมนอยสง อยาเกบไวนานเกน 1 เดอน • วธดร าใหม-เกา

– กลน ร าใหมจะหอม ร าเกาจะมกลนหน – รสชาต ร าใหมจะออกหวานนด ๆ ร าทหนจะมรสออกขม – ร าใหมจะมความหยนมากกวา ร าเกาจะจบตวเปนกอน – ส ร าเกาสจะเขมกวาร าใหม

• การเกบรกษา – ใชสารกนหน หรอสารกนบด

• Benzoic acid ไมเกน 0.1% ของน าหนก • BHA ไมเกน 0.02% ของไขมนทมอย • Ethoxyquin ไมเกน 0.015%

• การปลอมปนร า 1. ใชร าเกาปนร าใหม 2. ใชร าสกดน ามนมาปน 3. ใชร าหยาบหรอแกลบบดใหละเอยดมาปน 4. ใชซงขาวโพดบดละเอยดปน 5. ใชหนฝนปน

• การปลอมปน วธ 1-3 ตรวจโดยการชม ดม ดดวยแวนขยาย 10 เทา • การปลอมปนวธ 4-5 ทดสอบโดยการใหตกตะกอนในสารละลาย

คารบอนเตตราคลอไรด ถาเปนหนฝนจะตกตะกอนเรวมาก ถาเปนแกลบ หรอซงขาวโพดจะแขวนลอยอยดานบน และคอย ๆ ตกตะกอนชา ๆ

ปลายขาว (Broken rice หรอ Brewer’s rice)

1. ปลายขาว A1 (A1 Broken rice) เปนเมลดขาวทแตกหกเนองจากการสขาว มกน าไปหมกท าเบยร จงมชอเรยกวา Brewer’s rice ใชท าอาหารคนได เชน เสนบะหม ฯลฯ และใชเปนอาหารสตว

2. ปลายขาว C3 (C3 Rice milling) เปนพวกจมกขาวหรอคพภะเปนสวนใหญ อาจมร าขาวปนมาดวย มโปรตนสงกวา A1

• ปลายขาวมโภชนะยอยไดสงเทากบเมลดธญพชอน ๆ • ใหพลงงานมากกวาขาวโพดประมาณ 6% • โปรตน 8.7% พลงงานใชประโยชนได 2,900 Kcal MEn/kg (NRC,

1994) • สามารถใชแทนขาวโพดในอาหารสตวปกได 100 % (สาโรช, 2547)

• ไกกระทงและไกไข ถาใชปลายขาวมาก ท าใหผวหนงซด ไขแดงสซดลง เนองจากขาดสารสพวกแซนโตฟลล (Xanthophyll)

• ปลายขาวนงไมนยมใชเลยงสตว เพราะมกลนเหมนเปรยว

• ปลายขาวเจาและปลายขาวเหนยว ใหผลไมแตกตางกน แตปลายขาวเหนยวจะใหพลงงานสงกวาปลายขาวเจาเลกนอย

• ขอควรระวง – เกบในทแหง ไมใหเกดเชอรา

– ปลายขาวเหนยวใชมากอาจท าใหอจจาระตดกน

ขาวโพด (Corn หรอ maize)

• ชนดของขาวโพด

1. ขาวโพดเลยงสตวหรอขาวโพดไร (Field corn) ม 2 ชนด ตามลกษณะของเมลด

1. ขาวโพดหวบม หรอหวบบ (Dent corn) เมอเมลดแหงแลวตรงสวนหวบนสดจะมรอยบมลงไป ซงเปนสวนของแปงสขาว (White starch) มกมโปรตนนอยกวาขาวโพดหวแขง มตงแตเมลดสขาวไปจนถงสเหลอง

2. ขาวโพดหวแขง (Flint corn) สวนบนสดของเมลดมกมสเหลองและจะแขงมากแหง มสารครปโตแซนทน (Cryptoxanthin) สตวจะเปลยนไปเปนไวตามน เอ ชวยใหสไขแดงเขม ผวหนง ปาก เนอและแขงมสเหลองเขมขน เปนทนยมของตลาด

2. ขาวโพดหวาน (Sweet corn) เปนขาวโพดทคนรบประทาน เมอแกเตมทเมลดมกจะใสและเหยว

3. ขาวโพดคว (Pop corn) เปนขาวโพดทคนรบประทาน มสและขนาดแตกตางกน ถาเมลดแหลมมกเรยกวา ขาวโพดขาว (Rice corn) ถาเมลดกลมเรยก ขาวโพดไขมก (Pearl corn)

4. ขาวโพดแปง (Flour corn) เมลดมหลายส ตงแตสขาวไปถงสน าเงน

5. ขาวโพดเทยน (Wax corn) เปนขาวโพดทคนรบประทาน แปงมลกษณะเฉพาะ คอ นมเหนยว เพราะมแปง Amylopectin สวนขาวโพดอนจะมแปง Amylose จงท าใหแปงคอนขางแขง

การใชขาวโพดเลยงสตว

1. เมลดขาวโพดบด (Ground corn, cracked corn หรอ corn meal)

1. ปกตหมายถง ขาวโพดทสออกจากฝกแลวน ามาบดหรอท าใหแตก

2. ไมควรบดใหละเอยดเกนไป เพราะสตวจะไมชอบกน

3. ถาจะเกบไวนาน ตองมความชนไมเกน 12%

คณคาทางอาหารของขาวโพด

• โปรตนรวม 8.5% (NRC, 1994) • แปง 65% • เยอใยต า • พลงงาน (3,350 Kcal MEn/kg) (NRC, 1994) • ไขมน 3-6% กรดไขมนไมอมตวสง • ขาวโพดมโปรตน 2 ชนด

– Zein (ซน หรอ เซอน) เปนโปรตนทมคณภาพต า เนองจากขาด Lysine และ Tryptophan

– Glutelin (กลเทลน) เปนโปรตนคณภาพดกวา เพราะม Lysine และ Tryptophan สงกวา

การปรบปรงพนธขาวโพดเลยงสตว

• มการปรบปรงพนธใหขาวโพดม ไลซนสง คอ พนธโอเพค-2 (Opaque-2) หรอ เรยกวา ขาวโพดไลซนสง (High lysine corn)

• พนธฟลาวร-2 (Floury-2) มโปรตนสงกวา มกรดอะมโนหลายตว สงกวาพนธโอเพค-2

องคประกอบของกรดอะมโนในขาวโพดธรรมดา Opaqye-2 และ Floury-2

Amino acid % of protein

Normal Opaque-2 Floury-2

Protein 10.0 11.1 13.6

Lysine 1.3 3.7 3.4

Tryptophan 0.5 1.2 0.9

Cystine 1.2 1.8 3.4

Methionine 1.4 1.8 1.6

พนทพา (2548) หนา 207

ขอจ ากดในการใชขาวโพด

• ขาวโพดม Riboflavin, Niacin และ Choline ต า • ม Ca, Na และ Cl ต า ในสตรอาหารขาวโพดหลก ควรเตม

หนปนปน เปลอกหอยปน และเกลอลงไปดวย • ขาวโพดประกอบดวย Zein ท าใหขาดกรดอะมโนจ าเปน เชน ไล

ซน ทรปโตเฟน • ขาวโพดม Carotene สง ควรเสรมไวตามน A ลงไปดวย เพอ

ปองกนการสลายตวของ Carotene • ถาความชนสงอาจพบเชอรา Aspergillus flavus สรางสารพษ

Aflatoxin

ปญหาของการใชขาวโพด

• ฤดกาลและราคา – นอกฤดกาลผลตและตนฤดกาลผลต ราคาจะสง แลวคอยลดลงเรอย ๆ

ในชวงฤดกาลเกบเกยว – ราคาขาวโพดในประเทศ ขนกบราคาตลาดโลกและการสงออก

• การควบคมความชน ปกต จะปลอยใหแกแหงในไร เมอหกฝกมาจะมความชน 28-30% เมอตากแหงทงฝกจะมความชน 18-20% เมอสเอาเมลดออกจากฝกแลวตากอกทจะมความชน 15-16%

• ขอเสยของขาวโพดชน • เกดการหมกรอน (Fermentation) ท าใหเชอรา Aspergillus spp. เจรญ • ความรอนจากการหมกท าใหแมลงวางไข ฟกไขแลวท าลายเมลดขาวโพด เชน ดวงงวง

ฯลฯ

ขาวฟาง (Sorghum, Sorghum vulgare)

• ขาวฟางทนยมปลกในไทย ม 4 ชนด ไดแก – Grain sorghum ปลกเพอเอาเมลด มหลายพนธ เชน พนธ Milo

เมลดสแดง, พนธ Hegari และลกผสม Hegari เมลดสขาวมขนาดใหญกวาพนธ Milo และพนธ Kaoliang

– Sweet sorghum มล าตนหวาน น ามาหบน าตาล หรอเปนอาหารสตว

– Grass sorghum หญาอาหารสตว เชน พนธ Johnson – Broom corn ใชดอกท าไมกวาด

• ล าตนสามารถใชเปนพชอาหารสตวได แตจะมสารพษคอ Prussic acid หรอ เรยกอกชอหนงคอ Hydrocyanic acid ในล าตนอยสง

การใชเมลดขาวฟางเลยงสตว

• เปนแหลงพลงงาน

• ราคาถกกวาขาวโพด

• เปนพชทนแลงไดด ตองการปยนอย

• โปรตน 8.8-11.0% พลงงาน 3,288 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

ขอแตกตางระหวางขาวฟางกบขาวโพด

• โปรตน ขาวฟางมโปรตน 11% ขาวโพดม 8-11% แตโปรตนคณภาพต ากวาเพราะ ขาด 1) ไลซน 2) ทรโอนน 3) เมทไธโอนน+ซสทน และ 4) ทรปโตเฟน

• ขาวฟางม Niacin สงกวาขาวโพด • ขาวฟางมไขมนนอย ไมม Carotene เลย • ความนากนต ากวาขาวโพด • ขาวฟางพนธสแดง มรสขม (มสาร Tannin สง) • ขาวฟางมสารพษ คอ กรดไฮโดรไซยานก (Hydocyanic acid)

เปนอนตรายตอสตว

ผลพลอยไดจากโรงงาน

• ตางประเทศมโรงงานท าแปงจากขาวฟาง มผลพลอยได จดเปนแหลงอาหารเสรมโปรตน ไดแก

1. Sorghum gluten feed เปนสวนทเหลอจากการสกดเอาแปง Gluten และ Germ ออกแลว มรสขมเลกนอย

2. Sorghum gluten meal เปนสวนทเหลอจากการสกดเอาแปงสวน Germ และ Bran ออกไปแลว ไมเหมาะทจะใชในสตวปก

3. Grain sorghum germ cake เปนสวนของ Germ ของเมลดขาวฟางทถกอดเอาน ามนออกไปแลว

มนส าปะหลง (Cassava, tapioca, manihot, manioc, manioca, yuca

• นยมใชเปนแหลงพลงงานในอาหารสตวในกลมประชาคมยโรปและอเมรกา

• ประเทศไทยไมนยม เนองจาก มแหลงวตถดบอน

• มโปรตนต า เยอใยสง มสารพษ Hydrocyanic acid (HCN) สง

• การจ าแนกมนส าปะหลง 1. มนส าปะหลงชนดหวาน ม HCN ต า มกน ามาใชเปนอาหารคน

และท าผลตภณฑ เชน แปงมน

2. มนส าปะหลงชนดขม ม HCN สงกวา มกใชเปนอาหารสตว

รปแบบการใชมนส าปะหลง

• มนเสน (Cassava ship) คอ หวมนทหนเปนชนเลก ๆ ขนาด 4-5 ซม. ตากแดด ปอกหรอไมปอกกได ประเทศไทยไมนยมปอกเปลอก

• มนอดเมด (Cassava pellet) คอ มนเสนทปนแลวน ามาอดเมด เสนผานศนยกลาง 1 ซม. ยาว 2 ซม. ขอดคอ ชวยเพมการยอยได ชวยท าลาย HCN ลดอาหารเปนฝน ยดอายการเกบรกษาและประหยดพนท

• มนปน (Cassava meal) เปนหวมนทหนใหบางแลวอบแหง จากนนน าไปบดใหละเอยด (ยโรปเรยกวา Native form)

• มนหก (Cassava broken root) เปนเศษหวมนจากการเกบเกยว ลกษณะคลายมนเสน แตมขนาดใหญกวา คณคาทางโภชนะเหมอนมนเสน

กฎเกณฑการใชมนส าปะหลงเลยงสตว

1. สตรอาหารมนส าปะหลง ตองเสรมไวตามนและแรธาตใหครบ

2. สตรมนส าปะหลงมกมเยอใยและแรธาตสง จงตองค านงไมใหสงเกนไป

3. อาหารโปรตนเสรม ตองมคณภาพด และควรเสรมเมทไอนนดวย

4. ถาใชมนส าปะหลงเกน 30% ควรอดเมด

5. อาหารสตวปกถาใชมนส าปะหลงเกน 30% ควรเสรมสารสหรอใบพชสเขยวดวย

6. การใชมนส าปะหลงเปนแหลงพลงงานทดแทน ควรมราคาต ากวาขาวโพด 60% ขนไปจงจะคม

หลกการคดราคา

ขาวโพด 1 กก. = มนส าปะหลง 0.8 กก. + กากถวเหลอง 0.15 กก. + ไขมน 0.05 กก.

= (ราคามน 1 กก.x 0.8) + (ราคากากถวเหลอง 1 กก. X 0.15) + (ราคาไขมน x 0.05)

ราคามนเทยบคณคาเทาขาวโพด

กากน าตาลหรอ หางน าตาล (Molasses)

• กากน าตาล ม C H O มาก และมธาต Ca P และม K สง ม Biotin, Choline, Niacin และ Pantothenic acid แตมโปรตนต า

• นยมใชในอาหารสตวปกและสกร เพอเปนสารปรงรสและเปนสารเกาะตด (Binder) ส าหรบการอดเมด

• อาหารทผสมกากน าตาลจะมอายการเกบสนลง ขนราไดงาย • สตวปกใชไดถง 25% ไมสงผลตอการใหผลผลต แตมลเหลว

– ไกเลกใชไมเกน 1% – ไกใหญใชไมเกน 5%

ขาวสาล (Wheat)

ผลตภณฑจากขาวสาล • ร าขาวสาล (Wheat bran) เปนสวนเปลอกนอกผวหยาบของเมลด

ขาวสาล ทไดจากการขดส – มความฟาม พลงงานต า เยอใยสง (8-12%) มคณสมบตเปนยาระบาย ไม

นยมใชในอาหารสกรและสตวปก ใชไดไมควรเกน 10% เนองจากมคารโบไฮเดรตชอ Arabinoxylan ท าใหทองรวง

– โปรตน 15.7% พลงงาน 1,300 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• แปงขาวสาล (Wheat flour) ประกอบดวยแปงเปนสวนใหญ อาจมร า จมกและเศษตกคางจากการสบาง มเยอใยไมเกน 1.5% ม Arabinoxylan ผสมอย ท าใหมลไกแฉะเหนยวตดกน วสดรองพนเปยก

• Wheat mill run ประกอบดวย ร าขาวสลหยาบ ร าละเอยด Wheat short จมกขาวสาล แปงสาล และสวนตกคางจากการส สวนน ไดจากกระบวนการสปกต จะตองมเยอใย ไมเกน 9.5%

• Wheat middling ประกอบดวยร าละเอยด Wheat short จมกขาวสาล แปงขาวสาลและสวนตกคางจากการส ตองมเยอใยไมเกน 9.5% ม โปรตนและพลงงานสงกวาร าขาวสาล – โปรตน 15% พลงงาน 2,000 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• Wheat short ประกอบดวยร าละเอยด จมกขาวสาล แปงและสวนตกคางจากการส สวนนเปนสวนทไดจากการสปกต ตองมเยอใยไมเกน 7% – โปรตน 16.5% พลงงาน 2,162 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• Wheat red dog ปรกกอบดวยสวนตกคางจากการสเปนสวนใหญ มร าละเอยด จมกขาว แปง ปนมาบาง เปนสวนทไดจากกระบวนการสปกต มเยอใยไมเกน 4% – โปรตน 15.3% พลงงาน 2,568 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• Defatted wheat germ mill หรอ Wheat germ oil หรอกากจมกขาวสาล เปนสวนของจมกขาวสาลทแจกเอาน ามนออกแลว มโปรตนไมต ากวา 30%

• Ground wheat screening หมายถง เมลดขาวสาลทบดผานตะแกรง มขนาดเมลดสม าเสมอเทากบขนาดของตะแกรงทบดผาน

การใชขาวสาลอบ (ทงเมลด) เลยงไก

ขาวสาล ไกเนอ ไกไข-ไกพนธ

0-4 wk 4-8 wk 4-20 wk ระยะไข

Wheat bran, % 8 20 15 10

Wheat short, % 10 20 25 20

Wheat middling,% 15 20 25 20

Wheat screening (ขาวสลบดทงเมลด), %

10 20 25 15

สามารถใชขาวสาลบดในอาหารอดเมดไดไมเกน 10% เนองจาก อาหารอดเมดจะแตกไดงาย

ทมา : พนทพา (2547)

• Whole wheat – Grain, Hard red winter โปรตน 14% พลงงาน 2,900 Kcal

MEn/kg (NRC, 1994)

– Grain, Soft white winter โปรตน 11.5% พลงงาน 3,120 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

ขาวโอต (Oat)

• ขาวโอตนยมใชเลยงสตวเคยวเออง มาและสกร

• ในไกใชนอย เนองจาก มเยอใยสงและพลงงานต า

• เยอใย 23-35% (เฉลย 27%)

• โปรตน 7-15% คณภาพต า เนองจากขาด Methionine, Histidine และ Tryptophan

• ในไก อาจใหกนแบบโรยบนพนคอก (Top dressing) ในอตรา 0.5 กก./ไกพนธระยะไกรน 100 ตว ในชวงบาย (กรณจ ากดอาหาร)

• เมลดขาวโอต มโปรตน 11.4% พลงงาน 2,550 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

เมอสขาวโอต จะไดสวนตาง ๆ ดงน

• Oat groats คอ เมลดขาวโอตทเอาเปลอกออกแลว มโปรตน 16% เยอใย ไมเกน 2%

• Oat dust ประกอบดวย Hair ทอยระหวางผวนอกและเนอในและเปลอก

• Meal seed คอ ประกอบดวย Hust และสวนของ Endosperm ของเมลดทมขนาดเลก ถาเครองสด จะมสวนนนอย คณภาพจะผนแปรมาก เยอใย 14-28 โปรตน 3-9%

• Oat hulls คอ สวนเปลอกชนนอกสดทไดจากการส จะม Oat dust ปนมาบาง มเยอใยไมเกน 27%

• Feeding oat meal ไดจากโรงงานทบดขาวโอตทงชนดทกะเทาะเปลอกแลว (Oat groats) และยงไมไดกะเทาะเปลอกออก ประกอบดวย Oat grouts ทหกหรอแตกเปนเศษ หรอสวนของแปง หรอสวนเปลอก (Hull) ทละเอยดปะปนมาบาง แตเยอใยตองไมเกน 4%

• Clipped oat by-product ไดจากโรงงานทตดสวนปลายของเมลดทยนออกไป ประกอบดวย Hair และ Hull อาจมเมลดขาวโอตทไมแกตดมาดวย แตไมควรมสวนเปลอก (Hull) ตดมามากเกนไป

• Oat mill by-product เปนสวนทไดจากการสขาวโอต ประกอบดวย Oat hulls สวนของขาวโอต มเยอใยไมเกน 25%

การใชขาวโอตในอาหารไก

• อาย 0-4 สปดาห ไมควรเกน 10%

• ไกเนอ 4-8 สปดาห ไมเกน 25%

• ไกไข-ไกพนธ 4-20 สปดาห ไมเกน 25%

• ระยะไข ไมเกน 20%

• ขอจ ากด ม β-glucan ประกอบอยสง

ขาวบารเลย (Barley)

• ตางประเทศนยมใช มเยอใยต า 10-14% โปรตน 6-14% มไขมนต า นอยกวา 2%

• ขอเสย ม β-glucan ประกอบอยสง ท าใหคณคาทางอาหารลดลง

• Barley grain โปรตน 11.0% พลงงาน 2,640 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• Barley grain pacific coast โปรตน 9.2% พลงงาน 2,620 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• การใช – กระทงระยะไกเลก 0-4 สปดาห ไมเกน 10%

– ไกกระทงระยะไกรน 8-8 สปดาห ไมเกน 15%

– ไกไขและไกพนธ 4-20 สปดาห ไมเกน 20%

– ไกโตเตมท (ไขและพนธ) ไมเกน 15%

ขาวไรย (Rye)

• เมลดขาวไรย มสวนประกอบคลายเมลดขาวสาล แตไมนากน จงไมคอยนยมน ามาเลยงสตวปก

• Grain โปรตน 12.1% พลงงาน 2,626 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

อาหารขนแหลงพลงงาน : จากไขมน

• ไขมนใหพลงงานมากกวาคารโบไฮเดรต 2.25 เทา

• ชวยเพมความนากน ลดการเปนฝน

• เพมความหนาแนนของอาหาร

• ลดพลงงานความรอนทสญเสยจากการยอยอาหาร

โปรตน 1 กรม ใหพลงงาน 4 Kcal/g คารโบไฮเดรต 1 กรม ใหพลงงาน 4 Kcal/g ไขมน 1 กรม ใหพลงงาน 9 Kcal/g

การใชแหลงพลงงานจากไขมน

• คาพลงงานของไขมนมความแปรปรวนขนกบ – ปรมาณของไขมนทเตม

– แหลงของไขมนและชนดของไขมน

– ชนดของน ามนทตดไปกบวตถดบอาหารสตวแตละประเภท

ปจจยทมผลตอคณภาพและประสทธภาพของไขมน

1. การคงรป (Stability) • ไขมนทน ามาใชไมควรมการเปลยนรปอกตอไป • การวดคาคงรป นยมใช Active Oxygen Method (O.A.M.) โดยวด

ระยะเวลาทเหนยวน าใหไขมนมคา Peroxide ระยะตาง ๆ ไปจนการถก Oxidized อยางสมบรณ – คา O.A.M. ของไขมน 20 ชวโมง เทากบสภาพธรรมชาต 300 วน

• การยดเวลาการถก Oxidized โดยใชสารกนหน (Antioxidant) – BHT (Butylate hydroxy tuluen) – BHA (Butylate hydroxy anisole) – Ethoxquin

2. ความบรสทธ (Purity) • สารปนเปอนในไขมน ไดแก

– ความชน (Moisture) – สารทไมละลาย (Insoluble) – สารทไมท าปฏกรยากบดาง (Unsaponification)

• ความชนสง จะท าใหเสอมเรว โดยกระบวนการ Hydrolysis และประสทธภาพของสารกนหนลดลง

• PE (Polyethylene) ทปนเปอนในน ามน/ไขมน เนองจากการใชภาชนะทเปนพลาสตก กรดไขมนสามารถละลาย Polyester ได ซงจะกลายเปนคราบแขงเกาะตดกบอปกรณผสมอาหาร • คา PE ไมควรเกน 30 มก./กก.

MIU ไมควรเกน 2%

• สารปนเปอนทตองไมม ไดแก ยาฆาแมลง – DDT, DDD, DDE ไมเกน 0.5 ppm

– Dieldrin ไมเกน 0.3 ppm

– PCB ไมเกน 2.0 ppm

3. กรดไขมนอสระ (Free fatty acid, FFA) • เปนสารทเกดจากไขมน (Neutral fat หรอ Triglyceride) ถก

ไฮโดรไลซ ระหวางการยอย ไดกรดไขมน ซงรางกายดดซมเอาไปใชประโยชนได

• กรดไขมนไมเปนอนตรายตอสตว

4. องคประกอบของไขมน (Fatty acid profile) • เปนการวดสวนประกอบของกรดไขมนในไลปด

• กรดไขมนแตละชนดมสวนประกอบทางเคมและคณลกษณะทางฟสกสตางกน

• สวนใหญจะม C อะตอมเลขค

• Chain ยาวขนจะท าใหอณหภมจดหลอมเหลวสงขน

• ต าแหนงและจ านวนแขนพนธะคมผลตออณหภมจดหลอมเหลว

กรดไขมนในอาหารสตวสวนใหญจะเปน

กรดไขมนอมตว กรดไขมนไมอมตว C12 (Lauric acid) C18:1 (Oleic acid)

C14 (Myristic acid) C18:2 (Linoleic acid)

C15 (Palmatic acid) C18:3 (Linolenic acid)

C18 (Stearic acid)

C20 (Arachidic acid)

ทมา : พนทพา (2548) หนา 242

ไขมนทเปนอาหารสตว (Fat and oil feed grade)

1. ไขมนทผานการปรบสภาพดวยกรด (Acidulated soapstock หรอ Acid oil)

• เปนไขมนทไดจากพนและสตว เปนสวนทเหลอจากการท าสบหรอผลตภณฑขางเคยง

• มการชะลาง Free mineral acid ออกจนหมด • คณสมบต ตองประกอบดวย

– ไขมน ไมนอยกวา 95% – ความชน ไมเกน 5% – สารทไมละลาย ไมเกน 5% – สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 5% – คา pH = 4 ขนไป – หากเตมสารกนหนตองระบไวดวย

2. ไขสตว (Tallow) • จะตองสะอาด ไมมโรคตดตอ • คณสมบต

– ไขมนไมนอยกวา 98% – ความชน ไมเกน 2% – สารทไมละลายไมเกน 2% – สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 2% – กรดไขมนอสระ ไมเกน 12.5% – คา PE ไมควรเกน 30 มก./กก. – หากเตมสารกนหนตองระบไวดวย

3. น ามนชนดขนหรอไขขน (Greases) • มทงสขาวและสเหลอง • ผานการท าความสะอาด ปราศจากโรค • เปนไขมนทไดจากเศษอาหารในภตตาคาร • คณสมบต

– ไขมนไมนอยกวา 98% – ความชน ไมเกน 2% – สารทไมละลายไมเกน 2% – สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 2% – กรดไขมนอสระไมเกน 15% – หากเตมสารกนหนใหระบไวดวย

4. ไขมนปนส าหรบผสมอาหารสตว (Blended feeding fat) • เปนไขมนทแยกจากเศษเนอสตว ไขสตวชนดขน (Animal grease) ไขสตว

จากเศษอาหารในภตตาคาร น ามนพชหรอไขสบ (Acidulated soapstock) ปะปนกนอยโดยไมสามารถระบแหลงทมาได

• คณสมบต – ตองไมมไขชนดสน าตาลปะปน – มไขมน ไมนอยกวา 95% – ความชนไมเกน 5% – สารทไมละลาย ไมเกน 5% – สารทไมท าใหเกดปฏกรยากบดาง ไมเกน 5% – pH ไมต ากวา 4 – หากเตมสารกนหนตองระบไวดวย

5. ไขมน หรอ น ามนพช (Vegetable fat or oil) • สกดจากเมลดพชน ามน เรอกชอตามแหลงทมา : น ามนถวเหลอง ฯลฯ • ไขมนสวนใหญอยในรปของ Glyceride • คณสมบต

– ไมมกรดไขมนอสระ หรอสารอนปนมากนก – มไขมน ไมต ากวา 97% – ความชน ไมเกน 3% – สารทไมละลาย ไมเกน 3% – สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 3% – สารปนเปอนทไมละลาย ไมเกน 1% – pH ไมต ากวา 4

6. ไขมนหรอน ามนทผานกระบวนการใชเปนอาหาร (Hydrolyzed fat or oil, feed grade)

• ไดจากกระบวนการผลตไขมนเพอเปนอาหารหรอท าสบ • แหลงจาก พช สตว หรอผสมพช-สตว • คณสมบต

– ไขมน ไมนอยกวา 95% – กรดไขมน ไมนอยกวา 85% – ความชน ไมเกน 5% – สารทไมละลาย ไมเกน 5% – สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 5% – pH ไมต ากวา 4

7. เอสเธอร (Ester, feed grade) • ประกอบดวย Methyl ethyl หรอ Ester ทมใชกลเซอรไรดของ

กระไขมนทไดจากพชหรอสตว

• คณสมบต – สวนใหญ ประกอบดวยเอสเธอรและกรดไขมน ไมนอยกวา 85%

– กรดไขมนอสระ ไมเกน 10%

– สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 6% (เปน Methyl ester 2%)

– สารทไมละลาย ไมเกน 1%

8. ผลตภณฑไขมน (Fat product, feed grade) • เปนผลตภณฑไขมน ทไมอยใน 7 ขอขางตน

• มกมกรดไขมนต า และสารทไมท าปฏกรยากบดางและสารทไมละลายอยสง

• ผผลตตองระบชนคณภาพไวดวย

• น ามนขาวโพด (Corn endosperm oil) – น ามนสกดจาก โปรตนกลเทนของขาวโพด (Corn gluten)

– ประกอบดวย กรดไขมนอสระและกลเซอรไรด เปนสวนใหญ

– มกรดไขมน ไมนอยกวา 85%

– สารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 14%

– สารทไมละลาย ไมเกน 1%

– หากเตมสารกนหนใหระบไวดวย

– ชอทางการคา เชน Maize endosperm oil

• น ามนพชทผานการฟอกหรอท าใหบรสทธแลว (Vegetable oil refinery lipid, feed grade)

• เปนน ามนพชทผานการฟอก หรอท าใหบรสทธแลว ชนดใชเลยงสตว

• ไดจากการน าเอาน ามนพชมาเตมดางเพอใหไดน ามนทกนได

• กอนผสมอาหารสตวตองท าใหเปนกลางดวยกรดเสยกอน

• Corn syrup refinery insoluble, feed grade

• เปนผลตภณฑขางเคยงของการท าน าหวานขาวโพด (Corn syrup)

• ประกอบดวยไขมนของแปงขาวโพดเปนสวนใหญ

• อาจม โปรตน คารโบไฮเดรต ปะปนมาบาง

• คณสมบต – ไขมน ไมต ากวา 50%

– เถาไมเกน 7%

อาหารไขมนจากสตว (Feed grade animal fat)

1. ไขสตว (Animal fat, feed grade) • ไดจากการสกดจากเนอเยอของสตว • ประกอบดวย

– Glyceride ester ของกรดไขมน – ไมมกรดไขมนอสระหรอสารอนทตดมากบไขมน – มไขมน ไมนอยกวา 90% – สงปลอมปนและสารทท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 2.5% – สารปนเปอนทไมละลาย ไมเกน 1% – ถามสารการหนใหระบไวดวย

• การระบชอ ตามแหลงทมาวา Animal fat (Poultry Beef Pork fat) หรอ ไขสตว (สตวปก วว สกร)

2. ไขวว (Beef fat, feed grade)

• สกดจากเนอเยอของวว มเฉพาะไขมนจากธรรมชาต ไมมกรดไขมนอสระ หรอสารอนทไดจากไขมน – มกรดไขมนทงหมดไมนอยกวา 90%

– สารทไมท าปฏกรยากบดางและสงสกปรก ไมเกน 1.5%

– เรมแขงตว (Titre) ทอณหภมต ากวา 40 °ซ

3. ไขสกร (Pork fat, feed grade)

• ไดจากการสกดเนอเยอสกร ประกอบดวยไขมนธรรมชาต ไมมกรดไขมนอสระหรอสารอนทตดอยกบไขมน – มกรดไขมนทงหมดไมต ากวา 90%

– สงปลอมปนและสารทไมท าปฏกรยากบดาง ไมเกน 1.5%

– ถามสารกนหนตองระบไวดวย

4. ไขสตวปก (Poultry fat, feed grade)

• เปนไขมนสกดจากสตวปก เปนไขมนตามสภาพธรรมชาต ไมมกรดไขมนหรอสารอนทปนมากบไขมน – มกรดไขมนรวมไมนอยกวา 90%

– สงปลอมปนและสารทไมท าปฏกรยากบดางไมเกน 3%

– เรมแขงตวทอณหภม 33 °ซ

5. ไขสตว (Tallow)

• เปนไขมนในเนอเยอสตวถกสกดออกมาโดยกระบวนการแยก (Rendering) ซงม 2 หลกการ ไดแก – การแยกแบบเปยก (Wet rendering)

– การแยกแบบแหง (Dry rendering)

การแยกแบบเปยก

• เปนวธเกา (ไมคอยนยมในปจจบน)

• เอาเนอเยอใสหมอความดน พนไอน าเขาไป อณหภม 230-250 °ซ

• เวลา 3-6 ชวโมง จนเนอสตวจะถกแยกออกเปน 3 ชน ไดแก – บนสดเปนไขมน แยกออกโดยการเทออกมา

– ชนกลางเปนน า

– ชนลางสดเปนโปรตน

การแยกแบบแหง

• เนอเยอสตวถกท าใหรอนภายในถง 2 ชน

• เนอเยอทน ามาแยก ไดแก เศษเนอจากโรงงานเนอกระปอง ซงมไขมนใตผวหนง ไขมนทตดตามอวยวะตาง ๆ จากเครองในสตว จากกระดก ไขมนทแทรกตามกลามเนอ และไขมนจากซากสตวทตาย

• ไขมนทแยกได จะน าไปท า สบอาบน า น ามนหลอลน อาหารสตว เซลโลเฟน (Cellophane) ยา เครองส าอาง หมกพมพ ฯลฯ

• ไขมนสตวทได จะถกจ าแนกออกเปน 15 เกรด

อาหารไขมนในสตวปก

• ฤดรอน อากาศรอนท าใหสตวกนอาหารนอยลง สงผลใหการเจรญเตบโตและการใหผลผลตลดลง

• เนองจาก... – ตองการผลตความรอนในรางกายนอยลง เพอปองกนใหไมอณหภมรางกาย

สงขน

– ถาอณหภมสงแวดลอมเทากบหรอมากกวาอณหภมรางกายสตว กระบวนการเมตาบอลซมจะเปนเพยงเพอการด ารงชพเทานน

– ความรอนจากกระบวนการเมตาบอลซมจะถกขบออก โดยการ หอบ เสนเลอดขยายตว ฯลฯ

– สตวจะไมกนอาหารเพอลดกระบวนการเมตาบอลซมจากอาหาร (การยอย)

• ในทางปฏบต – ใชไขมนเปนแหลงพลงงาน เนองจาก มคา Heat increment ต า แต

ใหพลงงานสงกวา โปรตนและคารโบไฮเดรต

• ปรมาณพลงงานใชประโยชนได (ME) ของไขมนในอาหาร ขนกบ – ปรมาณของกรดไขมนในอาหาร

– ปรมาณกรดไขมนอสระ

– ปรมาณไขมนในอาหาร

– อายของสตว

ผลกระทบจาก Extra caloric effect หรอ Synergism

• หมายถง พลงงานทเพมขนมานอกเหนอจากพลงงานในไขมนทเตมลงไป เนองจากปจจยหลายอยาง เชน – การเสรมซงกนและกนในดานพลงงาน (Associative effect) ระหวาง

กรดไขมนและไลปดสในอาหาร หรอ

– ไขมนทเสรมลงไปจะก าหนดใหไปดงไขมนทสะสมออกมาใช หรอ

– การสรางไขมนขนในระบบทางเดนอาหารโดยจะลนทรย เชน กรดไขมนทระเหยได ฯลฯ

– ไขมนในอาหารจะชวยใหการใชประโยชนของโภชนะอยางอนดขน เชน โภชนะทละลายในไขมน ฯลฯ

การเตมไขมนในอาหาร

• การเตมไขมนสามารถชวยลด Heat stress ได

• ไขมนมคาการยอยไดสง คอ 90% ขนไป มคา ME ประมาณ 95% ของคา DE

• ชวยลดความรอนทเกดจากการยอยไดลง

• ใหพลงงานมากกวา คารโบไฮเดรตและโปรตน 2.25 เทา

คาพลงงานใชประโยชนไดของวตถดบอาหารไขมนส าหรบสตวปก

ชนดไขมน พลงงานใชประโยชนได (Kcal/kg)

ไขมนวว 6,020-7,690 น ามนหม 7,337 น ามนไก 8,625-8,916 น ามนปลา 6,800-8,540 น ามนขาวโพด 9,639-10,811 น ามนคาโนลา 9,210 น ามนถวเหลอง 8,021-8,650 น ามนทานตะวน 9,659 น ามนปาลม 5,800-7,710 น ามนมะพราว 8,812

ทมา : NRC (1994)

การใชสารกนหนในอาหารสตว (Antioxidants)

ระดบสงสดของสารกนหนทใชในอาหารสตว

ชนด ไทย UAS เยอรมน แคนาดา EU ญปน

ชนดสงเคราะห BHA 0.05% 0.02% ของไขมนใน

อาหาร 0.15% เหมอน USA ขนกบแตละ

ประเทศ อนญาต

BHT 0.05% 0.02% ของไขมนในอาหาร

0.15% เหมอน USA

ขนกบแตละประเทศ

อนญาต

EQ 0.015% 0.015% 0.15% เหมอน USA ขนกบแตละประเทศ

อนญาต

Propyl gallate 0.01% 0.02% ของไขมนในอาหาร

0.01% เหมอน USA ขนกบแตละประเทศ

อนญาต

BTHA - 0.02% - - - -

ทมา : พนทพา (2548) หนา 271-272

ตอ... ระดบสงสดของสารกนหนทใชในอาหารสตว

ชนด ไทย UAS เยอรมน แคนาดา EU ญปน BTHA - 0.02% - - - -

ชนดทมในธรรมชาต Ascorbic acid (Vit. C และสวนประกอบ

ตามปรมาณทเหมาะสม

ไมจ ากด ไมจ ากด

ไมจ ากด

ไมจ ากด

อนญาต

Tocopherol (Vit. E และสวนประกอบ

ตามปรมาณทเหมาะสม

ไมจ ากด

ไมจ ากด

ไมจ ากด

ขนกบแตละประเทศ

อนญาต

Rasin guaiac ตามปรมาณทเหมาะสม

0.01% ของไขมนในอาหาร

- เหมอน USA - -

ทมา : พนทพา (2548) หนา 271-272

อาหารขนแหลงโปรตน : จากพชและสตว

แหลงโปรตน

• ม 4 แหลง ไดแก 1. โปรตนจากสตว (Animal protein source)

2. โปรตนจากพช (Plant protein source)

3. กรดอะมโนสงเคราะห (Synthetic amino acids) ไมมปญหาการใช

4. Non-protein nitrogen (NPN) เฉพาะสตวเคยวเอองเทานน

แหลงโปรตนจากสตว (Animal protein source)

ปลาปน (Fish meal)

• ปลาปน (Fish meal) – ท าสกโดยการใชไอน ารอนหรอลมรอนพนผานตวปลา ท าใหสกแลวบบ

เอาน าออก

– โปรตน ≈ 65% มไลซน เมทไธโอนนและทรปโตเฟนสง

– แรธาต ≈ 21%, Ca ≈ 8%, P ≈ 3.5%

– เปนแหลงของ Vit. B = B12, Riboflavin, Choline

– สารชวยเจรญเตบโต (Animal protein factor)

การแบงคณภาพของปลาปนในไทย

• ปลาปนเคม – น าปลาตวเลก ๆ ดบ มาใสเกลอตากแหงแลวปน มโปรตน 40-43% ม

เกลอ 8-15% เปนปลาปนคณภาพต าเนองจากเกดการหนในเนอปลา ท าใหมกลนเหมนหน ราคาถก ชาวประมงท าเอง

• ปลาปนกรอย – คลายปลาปนเคม แตจะน าเอาปลาแชน าทะเลหรอน าเกลอ แลวตาก

แหง มโปรตน 45-48% เกลอ 3-4% ใชปลาขนาดใหญกวาชนดแรกเลกนอย แตยงมการหนของไขมน ตรวจสอบความแตกตางโดยการชม

• ปลาปนจด – ใชปลาตวใหญกวา ตมใหสกแลวน ามาตากแหง โปรตน 50-55% ไมมเกลอ

ผสมอย เกดการหนไดเพราะยงมไขมนสงอย แตเกดชากวา 2 ชนดแรก

• ปลาปนจดอดน ามน – น าปลาตวใหญมาตมหรอนงดวยความดนไอน า แลวอดเอาของเหลวซงม

ไขมนปนอยออกมา จะไดปลาปนและของเหลว

– เนอปลาปนทไดมโปรตน 56-60%

– ของเหลวเรยกวา น าคาวปลา (Fish soluble) มโปรตน 30% DM

– สวนน าคาวปลาถาน าไปเคยวจะไดน าปลาขน (Condensed fish soluble) มโปรตน 70-80%

• ปลาปนทดจะตองใชความรอนไมเกน 60 °ซ (ตองไมมกลนไหม)

• ถาอบทอณหภม 100 ° ซ จะท าใหการยอยไดของไลซน ลดลง

โภชนะในปลาปน

• Fish ทมา : NRC (1994) • Soluble, condensed = โปรตน 31.5% พลงงาน 1,640 Kcal MEn/kg • Soluble, dehydrated = โปรตน 53.6% พลงงาน 2,830 Kcal MEn/kg • Anchovy, mechanical extracted = โปรตน 64.2% พลงงาน 2,580 Kcal

MEn/kg • Herring, mechanical extracted = โปรตน 72.3% พลงงาน 3,190 Kcal

MEn/kg • Menhaden, mechanical extracted = โปรตน 60% พลงงาน 2,820

Kcal MEn/kg • White Cadidae, Lophillidae, Rajidae mechanical extracted =

โปรตน 62.6% พลงงาน 2,593 Kcal MEn/kg

ปญหาการใชปลาปน

1. เนอปลาดบ จะมสาร Anti enzyme ชอ Anti-thiamine ท าให Vit.B1 ทมอยท างานไมได ท าใหสตวแสดงอาการคลายขาด Vit.B1 เปนโรคเหนบชาได

2. ถาใชในปรมาณสง สตวจะขาด Folic acid 3. มเชอ Salmonella และจลนทรยอน ๆ ในปลาปนทท าจาก

ปลาเนา หรอปลาชนทหมก-เนา 4. ปลาปนทมกลนเนาจะมสาร Biogenic amine โดยเฉพาะ

Histamine ทงในปลาปนและทางเดนอาหารสตว ท าใหทองรวงและการเจรญเตบโตชะงก

ความผนแปรของกรดอะมโนในปลาปน ขนกบ...

1. ชนดของปลาและแหลงจบปลา ปลาน าลกจะมโปรตนและกรดอะมโนมากกวาปลาน าตน

2. กระบวนการผลต 1. ถาเกบปลาไวกอน หากเกดการเนาจะท าให ไลซน ถกท าลายไปมาก 2. วธการผลต การใชความรอนสง กรดอะมโนถกท าลาย (ไลซน-คารโบไฮเดรต)

แตถา เอาน าคาวปลาออกไดไมมาก ปลาจะเกบไดไมนานนะเกดการหมกเนา 3. ปรมาณเถา ถาเถาสงจะท าใหโปรตนต า (กรดอะมโนต า) เนองจากมทราย

เปลอกหอย เปลอกกง ป ตดมามาก หรอเปนปลาตวเลก ซงเนอนอยกวาปลาตวใหญ

4. การปลอมปน มกใชทรายละเอยด เปลอกหอย หนฝน หรอขนไกปน 5. อายการเกบ พวกอดน ามนเกบได 3-4 เดอน ถาไมอดน ามนจะเกบไดไมนาน

ถาหนจะมรถขนและกลนเหมนหน

การใชปลาปน

1. ควรใชปลาปนชนดอดน ามน มคณภาพด แตราคาสง

2. สตวปกเลก 8% : สตวปกโตเตมท 5%

3. ถาใชชนดอดน ามนไมได ใหใชปลาปนกรอยมาผสม แตตองระวงเปอรเซนตเกลอ

1. สตวอายนอย ใชปลาปนกรอยไมเกนครงผสมกบปลาปนอดน ามน ใชในสตวขน-รน แตหามใชในพอแมพนธ หรอ สตวเลก

เนอปน (Meat meal, meat scrap); เนอและกระดกปน (Meat and bone meal)

• เนอปน มโปรตน 60-70% ไขมน 3-13% • เนอและกระดกปน มโปรตน 45-55% ไขมน 3-13% มเถามากกวาเนอปน

เปนแหลงของ Ca, P และ Mn • Meat meal โปรตน 54.4% พลงงาน 2,195 Kcal MEn/kg, Ca 8.27%, P

4.1% ทมา : NRC (1994) • Meat with bone meal โปรตน 50.4% พลงงาน 2,150 Kcal MEn/kg,

Ca 10.3%, P 5.1% ทมา : NRC (1994) • เปนแหลงของ B complex เชน Riboflavin, Choline, Nicotinamide และ

B12

• โปรตนคณภาพสง ใชเปนแหลงเสรม Lysine ม Animal protein factor (APF)

• ขอเสย คอ ม Methionine และ Tryptophan ต า

การท าเนอปน ม 2 วธ

1. Dry rendering process – พนไอน ารอนไปยงเนอ จนน าในเนอระเหย

– วธนจะชวยชะเอาไขมนออกไปดวย เนอปนทไดมน าหนกเบา มกลนเหมนนอยกวา และเกบไวไดนานกวา

2. Wet rendering process – อบซากสตวดวยไอน าภายใตความดน สวนทเปนน าและไขมนจะถก

ขจดออกไปจากซาก

– น าไปเคยวจนตกผลกในถง น าไปอบแลวบด

ความผนแปรของคณภาพเนอปนและเนอและกระดกปน

• ขนกบปรมาณเนอ และกระดก ถาเนอมาก จะมโปรตนสง ถากระดกมากจะมโปรตนต าแต Ca, P จะสง ถามเครองในมาก โปรตนจะอยระดบกลาง ๆ

• ถามกระดกมาก เถาจะสง แตโปรตนต า ถาหากโปรตนสงและเถาสง ในตรวจสอบการปลอมปน

• การใชเนอและกระดกปนในอาหาร จะตองเสรม Methionine – ไกเลกใชไมเกน 8%

– ไกรน-โตเตมท ไมเกน 12%

เลอดปน (Blood meal)

• เลอดปน (Blood meal) – เลอดปนสวนใหญจ าน าเขา เนองจากคนไทยยงนยมบรโภคเลอด – การท าเลอดปน หรอเลอดแหง ม 4 วธ

1. Drum drying 2. Spray drying 3. Ring drying 4. Flash-dried

• Blood meal, Vat dried = โปรตน 81.1% พลงงาน 2,830 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• Blood meal, Spray dried or ringed dried โปรตน 88.9% พลงงาน 3,420 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

1. Drum drying – น าเลอดใสใน Steam jacketed cooker จนกระทงเหลอความชน 6-

10% จากนน น าไปบดดวยเครองบด Hammer mill เลอดปนทไดจะมสคล า ละลายน าคอนขางยาก

2. Spray drying – น าเลอดไประเหยน าออกโดยใชอณหภมต า ภายใตสญญากาศ จนเลอดขน

– จากนนน าไปตใหเปนเนอเดยวกน (Homogenized)

– พนเขาไปในหองทมลมรอนผาน เลอดจะแหงเปนผงทนท

– เลอดปนทไดจะมขนาดละเอยดกวาแบบ Drum drying มความชนประมาณ 8% โปรตน 85%

3. Ring drying – น าเลอดไปท าใหจบตวกนเปนกอน โดยใชไอน าพนผาน จนกระทง

ความชนในเลอดเหลอเพยง 30-40%

– น าเลอดทเปนกอนไปตใหแตกเปนชนเลก ๆ อยในลกษณะ Semi-solid

– สงเขาทอทมลมรอนเปาผาน จนเลอดแหงเปนผง

– วธน Lysine จะใชประโยชนไดถง 80%

4. Flash-dried – ท าใหเลอดตกตะกอน น าตะกอนมาอดเอาน าออก จากนนพนลม

รอน (400 °ซ) เขาไป ไมเกน 1 นาท เลอดจะแหง มความชนไมเกน 10% น ามาบอดใหเปนผงละเอยด

– มคณคาทางอาหารสง โปรตน 83%

– Lysine ใชประโยชนไดสงกวาแบบ Spray drying

ขนไกปน (Feather meal)

• ขนไกปนผานกรรมวธ (Hydrolyzed feather meal) – น าขนไกมาท าความสะอาด แลวอบภายใตความดนไอน า แลวท าให

แหง จากนนน ามาบดเปนผง

– โปรตน 81% พลงงาน 2,360 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• ขอจ ากด – มกรดอะมโน Methionine, Lysine, Histidine และ Tryptophan

ต า

– ลกไก ใชแทนปลาปนได 2.5-3%

– ไกไข ใชแทนปลาปนได 4%

แกลบกง (Shrimp meal)

• แกลบกงเปนผลพลอยไดจากโรงงานแปรรปกง ประกอบดวย หว เปลอก ครบและบางครงอาจมกงทงตวทคดออกดวยสาเหตตาง ๆ ผสมอยแลวน าไปตากหรออบแหง จากนนน ามาปนเพอใชเปนอาหารสตว

• มโปรตนเฉลย 51-52% ไขมนประมาณ 3% เยอใย 10.4% เถา 27% และพลงงานใชประโยชนไดประมาณ 1,650 Kcal/kg (สาโรช, 2547)

• แกลบกงประกอบดวยสารไคตน (Chitin หรอ N-acetylate glucosamine polysaccharides ทยอยยาก

• ขอจ ากดคอ ปรมาณเถา แคลเซยมและเกลอ แกลบกงทวไปมเกลออยประมาณ 3%

• การใชในอาหารสตวปกไมควรเกน 5%

อาหารโปรตนสงเคราะห

ไนโตรเจนทไมใชโปรตน (Non-protein nitrogen; NPN)

• เปนสารประกอบไนโตรเจนทไมไดจบตวกนดวยพนธะเปปไทด (Peptide bonds) เชน กรดอะมโนสงเคราะห กรดนวคลอค ยเรย และเกลอแอมโมเนยมอน ๆ เปนตน

โปรตนแท (True protein)

• โปรตนทไดจากการสงเคราะหจากจลชพ สงมชวตเซลลเดยว (Single cell protein; SCP) ซงอาจเปนพชหรอสตวกได สงมชวตเซลลเดยวทสามารถสงเคราะหผลต SCP ได เชน – แบคทเรย

– รา

– ยสต และ

– สาหราย

1. แบคทเรย (Bacteria) SCP จากแบคทเรยมโปรตนสงทสดในจ านวน SCP ทงหลาย แบคทเรยทนยมน ามาผลต SCP ไดแก Pseudomonas sp., Methylophilus methyolotropus, Methylomonas clara และ Methylomonas methanica เปนตน

2. รา (Fungi) SCP จากราทผลตในเชงการคาครงแรกผลตทประเทศฟนแลนด โดยเพาะเลยงเชอรา Parcilomyces variottii จากอตสาหกรรมการผลตเยอกระดาษ

3. ยสต (Yeast) ยสตในตระกล Saccharomyces เปนยสตทรจกกนมานานในอตสาหกรรมการผลตแอลกอฮอล ขนมปง และใชเปนอาหารสตว ปจจบนมการเพาะเลยงยสตตระกลอน เชน Candida lipolytica, C. boidinii, และ Pichia agonobii เปนตน

4. สาหราย (Algae) สาหรายทมศกยภาพในการผลต SCP ไดแก สาหรายสเขยว (Green algae) เชน Acenedesmus acutus และ Chlorella pyrendinosa เปนตน สาหรายสน าเงนแกมเขยว เชน Arthrospira platensis และ Spirulina maxima เปนตน

แหลงโปรตนจากพช (Plant protein source)

แหลงโปรตนจากพช (Plant protein source)

• แหลงวตถดบแหลงโปรตนจากพช สวนใหญจะไดจากกากของเมลดพชน ามน (By product) ทไดจากการแยกเอาน ามนออกแลว เชน

• กากถวเหลอง • กากถวลสง • กากงา • กากเมลดทานตะวน • กากฝาย • กากดอกค าฝอย • กากนน

• การเรปซด • การลนซด • กากปาลม • การเมลดยางพารา • กากมะพราว • ฯลฯ

กรรมวธการแยกน ามน

1. การแยกโดยวธกลโดยใชแรงอดหรอบบเอาน ามนออก (Extracted mechanical หรอ Screw pressing) ม 2 วธ หลก ๆ ไดแก – Expeller process

– Hydraulic process

2. การแยกโดยใชสารเคมสกด (Solvent extracted) – Trichloroethylene

– Hexane

กากถวเหลอง (Soybean meal, SBM)

• เปนแหลงโปรตนจากพชทมคณภาพดทสด • มกรดอะมโนจ าเปนหลายตว แตม Cystine และ Methionine

ต า • Methionine จดเปน 1st limiting amino acid • โปรตน 44-50% ขนกบวธการสกดน ามน • ม 2 เกรด

1. กากถวเหลอง 44% กากถวเหลองทมเปลอกผสมอย 2. การถวเหลอง 49% กากถวเหลองทกะเทาะเอาเปลอกออก โปรตน

อาจสงถง 51-52%

• ถวเหลองดบมสารพษ เชน – สารท าใหเกดการแพบวม (Allergenic)

– สาร Goitrogenic

– สารตานการจบตวเปนกอน (Anticoagulant factors)

– สารยบยงทรปซน (Trypsin inhibitor)

การสงเกตความสก-ดบของกากถวเหลองดวยตาเปลา

• การถวเหลองทสกไมพอหรอดบ จะมสซดและมกลนเหมนเขยว

• กากถวเหลองทสกพอด จะมสน าตาลออน กลนหอม

• กากถวเหลองทสกมากเกนไป (ไหม) จะมสคล ากวา มกลนเหมนไหม

ขอสงเกตในการใชกากถวเหลอง

1. กากถวเหลองชนดอดน ามน (Expeller process) จะเกบไดไมนาน แตถาเปนกากถวเหลองสกดน ามน (Solvent extract) จะเกบไดนานกวา

2. กากถวเหลองไมสกจรง จะมสาร Trypsin inhibitor ตกคางอย จะท าใหสตวเจรญเตบโตต า หรอชะงกการเจรญเตบโต

3. ถวเหลองดบจะมเอนไซมยรเอส (Urease) ซงจะยอยโปรตนในถวใหสลายไปเรอย ๆหากเกบไวนาน เปอรเซนตและคณภาพของโปรตนจะลดลงเรอย ๆ

4. การใชกากถวเหลองผสมในอาหารควรเสรมกรดอะมโนสงเคราะห Methionine, Cystine ลงไปดวย

5. ระวงการขาดไวตามน B-complex

6. กากถวเหลอง มคณสมบตเปนยาระบายออน ๆ 7. ม Ca ต า แต P สง 8. มกมการปลอมปนดวย ร าขาว ซงขาวโพด ดน หน กากนน กาก

ฝาย – ถาปนดวยร าขาวหรอซงขาวโพด จะพบวา โปรตนต ากวาปกต เถา

ปกต – ถาปนดวยดน หน จะพบวาปรมาณโปรตนต ากวาปกต เถาจะสง

ผดปกต – ถาปนดวยกากเมลดพชอน ๆ ดไดจากลกษณะของกาก เยอใย จาก

กลอง Sterio

การวดความสก-ดบของถวเหลอง

• คา Trypsin inhibitor Index (TIU) ไมควรเกน 3 ไมโครกรม/มก.โปรตน (เหมาะสม 1.77)

• คา Protein dispersibility index (PDI) – ถาคดเปนเปอรเซนตของโปรตนทงหมดทละลายได คา PDI ประมาณ 75-

80% เหมาะสมทสด • หากสงกวา 80% แสดงวายงสกไมพอ • หากต ากวา 75% แสดงวาสกเกนไป

– ถาคดเปนเปอรเซนตของโปรตนทงหมด คา DPI ควรอยท 20-25% • ถาต ากวา 15% แสดงวา สกเกนไป

• คา Urease Index (∆ pH) ควรอยระหวาง 0.02-0.2 แตส าหรบไกไมควรเกน 0.15

• คา Urease activity ไมควรเกน 0.4 มก.NH3-N/1 กรมถวแหง/นาท

ถวเหลองไขมนเตม (Full fat soybean; FFS)

• หมายถง ถวเหลองทงเมลดทถกท าใหสกและไมมการสกดไขมนออกแตอยางได

• คณสมบตพเศษ – เปนแหลงโปรตน (38%)

– เปนแหลงพลงงาน เพราะมไขมนอยสง (18%)

– มสารพษ Trypsin inhibitor, Urease เหลอนอยมาก

– แปงมลกษณะเปน Gelatin

ระดบการใช

• ไกกระทง ใชไดถง 25%

• ไกไข ใชไดถง 27%

• FFS มไขมนอยสง หากกระบวนการผลตไมดพอ จะหนเรว เนองจากไขมนสวนใหญเปน Poly-unsaturated fatty acid จงควรเตม Vit. E ในอาหารใหสงขน (แนะน า ทก ๆ 1 กรมของ PUFA ควรมสดสวนของ Vit. E ประมาณ 2.5 มก.

โภชนะในถวเหลอง (NRC, 1994)

• Soybean mill feed (ผลพลอยไดจากการผลตแปงถวเหลอง) โปรตน 13.3% พลงงาน 720 Kcal MEn/kg

• โปรตนถวเหลอง (Protein concentrate) โปรตน 84% พลงงาน 3,500 kcal MEn/kg

• เมลดถวเหลองผานความรอน โปรตน 37% พลงงาน 3,300 kcal MEn/kg

• SBM, solvent extract = โปรตน 44% พลงงาน 2,230 Kcal MEn/kg

• SBM, solvent extract without hull = โปรตน 48.5% พลงงาน 2,440 Kcal MEn/kg

ถวลสง (Peanut ground nut)

• ถวลสงน ามาควทงเมลด ใชเปนแหลงโปรตนและพลงงานได ในชวงทกกถวเหลอง หรอปลาปนราคาแพง

• สวนประกอบทางเคม ความชน 5%, CP 25-30%, Fat 35-50%, CF 2.9% ม Arginine สง มกรดไขมนหลายชนด ม Oleic acid สง

ขอเสยของถวลสง

1. เปลอกบางสชมพทหมเมลด (Testa หรอ Ski) มแทนนนสง (16-19%)

2. ถวลสงดบ ม Trypsin inhibitor สง และทนตอความรอนมากกวา Trypsin inhibitor ในถวเหลอง

3. เกดเชอราไดงาย Aspergillus flavus ผลต Aflatoxin 4. มไขมนสง การใชปฏบตเหมอน FFS 5. สดสวนกรดอะมโนจ าเปนไมสมดล ขาด Methionine,

Tryptophan และ Lysine แตม Arginine สง การผลตแบบรอนแหง (คว อบ) จะท าใหการใชประโยชนของ Methionine-Lysine ต าลง

6. มแรธาต Ca, Cu, Fe และ Mn ต ากวา กากถวเหลอง

กากถวลสง (Peanut meal หรอ Ground nut meal)

• บานเราสวนใหญจะอดน ามนดวยวธ Screw press • กากถวลสงอดน ามน โปรตน 42% พลงงาน 2,500 Kcal MEn/kg

(NRC, 1994) • กากถวลสงสกดน ามน โปรตน 50.7% พลงงาน 2,200 Kcal MEn/kg

(NRC, 1994) • ขอจ ากดการใช

1. ม Methionine, Lysine และ Tryptophan ต า แตม Arginine สง 2. มแรธาตประมาณ 1 ใน 3 ของกากถวเหลอง 3. มปญหา Aflatoxin 4. กากถวเหลองทมไขมนตกคางสง จะหนไดงาย ความนากนลดลง 5. มคณสมบตเปนยาระบายออน ๆ

กากยางพารา (Para rubber seed meal)

• เมลดยางพารา หลงจากแยกเอาสวนของยางออกไปแลว สามารถน ากากมาท าเปนอาหารสตวได

• ม โปรตน 53% (เปนแหลงโปรตน) • กากยางพาราทจะน ามาเลยงสตว จะตองกะเทาะเปลอกออกกอน • มคณคาทางโภชนาการใกลเคยงกบกากถวเหลอง แตม

Methionine ต ากวา • มสารพษ Cyanogenetic glucoside จะเปลยนไปเปน ไซยาไนด

ท าลายไดโดยความรอน หรอ การสกดน ามนออกจากเมลด • ในอาหารไกกระทงและไกไข ใชไดถง 20%

กากปาลมชนดกะเทาะเปลอก หรอ กากเนอในปาลม (Palm kernel meal)

• กากเมลดปาลมทมในประเทศไทยม 2 ประเภท – มาจากการอดน ามน (Palm kernel cake) – มาจากการสกดน ามนดวยตวท าละลายทางเคม (Palm kernel meal)

• โปรตน 20% ไขมน 8% เยอใย 15% มคาพลงงานใชประโยชนไดส าหรบสตวปก 1,900 Kcal/kg

• โปรตนในกากเมลดปาลมมกขาดกรดอะมโนไลซนและทรโอนน • ไขมนในกากเมลดปาลมอดมไปดวยกรดปาลมมตก (43%) และโอลอค (36%)

และมลโนเลอคเพยง 9.1% • เยอใยในกากเมลดปาลมกวาครงหนงเปน NDF และม Galactomannan เชน β–(1-4)-D-mannan อยสง ซงเยอใยเหลานอาจจะถกยอยไดและท าใหคณคาทางโภชนาการดขนไดถาหากมการเสรมเอนไซมทเหมาะสมลงไป

กากมะพราว (Coconut meal)

• เปนผลพลอยไดจากโรงงานหบหรออดน ามนหรอสกดน ามนจากมะพราวแหง (Copra)

• กากมะพราวทผลตในประเทศไทยสวนใหญจะเปนชนดอดน ามนโดยเครองอดเกลยว • โปรตน 16-25% และมไขมนตกคางอยประมาณ 9-16% ผนแปรไปตามโรงงานผลต • มพลงงานใชประโยชนไดส าหรบสตวปก 1,700-2,100 Kcal/kg จงกลาวไดวากาก

มะพราวจะมคณภาพผนแปรเปนอยางมาก (สาโรช 2547) • เยอใยในกากมะพราวสวนใหญจะเปน NDF (ประมาณ 53%) และม ADF ประมาณ

27% • ในเยอใยม Non-starch polysaccharide (NSP ทยอยยาก เชน Mannan,

Galactomannan, Arabinoxlogalactan และอน ๆ อยสง • มเซลลโลสประมาณ 13% • คณคาทางโภชนาการของกากมะพราวจงสามารถเพมขนไดโดยการเตมเอนไซมพวก

Mannanase

• ขอจ ากดของการใชกากมะพราว คอ – มเยอใยสง – ความเขมขนของโภชนะต า – สามารถดดซบน าไดมาก ท าใหสตวกนอาหารไดนอยและมอตราการยอยได

ต า

• ไกกระทงสามารถใชไดสงถง 25% ถามการเสรมกรดอะมโนทจ าเปนใหเหมาะสมแลวสามารถใชไดถง 40%

• ไกไขและไกพอแมพนธใชไดถง 40% • อยางไรกตาม นกโภชนศาสตรสวนใหญแนะน าใหใชกากมะพราวใน

อาหารไกกระทงไดไมควรเกน 20% เทานน

กากงา (Sesame meal)

• งาเปนพชน ามนทส าคญในแถบเอเชย เชน อนเดย จน และพมา เปนตน โดยใชเปนอาหารส าหรบมนษย

• เมลดงามตงแตเปลอกสขาว สเหลอง สน าตาลแดง สเทา ไปจนถงสด าตามสายพนธ

• กากงาสวนใหญจะไดจากการอดน ามนโดยเครองอดเกลยวและเปนการอดทงเมลด อาจจะมบางโรงงานทจะกะเทาะเปลอกออกบางสวนกอนทจะอดน ามน

• คณภาพของกากงาจะผนแปรตามปรมาณของเปลอกทปะปนและปรมาณไขมนทตกคาง

• มโปรตนเฉลย 40% ไขมน 6% เยอใย 8% พลงงานใชประโยชนไดประมาณ 2,000 Kcal/kg (สาโรช 2547)

• มสารออกซาเลท (Oxalates) ซงจะมอยสงในเปลอก (35 มก./100 กรม) ซงจะท าใหอาหารมรสชาตเฝอน

• ดงนน การกะเทาะเปลอกจะชวยลดปญหาเกยวกบเยอใยและรสชาตได ท าใหสามารถใชกากงาในอาหารสตวปกไดสงขน

• ในอาหารไกกระทงสามารถใชไดถง 7.5% (สาโรช 2547)

• ในอาหารไกไขสามารถใชไดถง 6.8% (สาโรช 2547)

กากเมลดฝาย (Cotton seed meal)

• การผลตปยฝายทก ๆ 100 กก. จะมเมลดฝายประมาณ 160 กโลกรม เปนผลผลตขางเคยง

• เมลดฝายเมอผานขบวนการอดน ามนจะได.... – กากประมาณ 50% – เปลอก 22% – น ามน 16% และ – ใยฝาย 7%

• ปญหาของกากฝายคอ มสารพษกอสซพอล (Gossipol) ซงมกจะอยในตอมส (Pigment grand)

• กากฝายมการผลต 3 วธ ไดแก – การอดน ามน (Expeller หรอ Screw press) – การสกดน ามนโดยใชตวท าละลายโดยตรง (Direct solvent) และ – การอดน ามนกอนแลวจงตามดวยการสกดน ามน (Prepress solvent)

• การอดน ามนจะมไขมนตกคางมาก มสารกอสซพอลอสระ (Free gossypol) ต า แตมโปรตนต า เพราะมไขมนตกคางอยสง

• ถาอดดวยแรงดนสงเกนไปอณหภมกจะสงขนซงจะท าใหเกดการรวมตวกนของกรดอะมโนไลซนกบคารโบไฮเดรตชนดตาง ๆ รวมทงสารสในเมลดฝายเปนเหตใหกรดอะมโนไลซนอยในสภาพทสตวน าไปใชประโยชนไดนอยลง

• วธ Prepress solvent ดวยการอดดวย Screw press กอนแลวจงน ามาสกดน ามนดวยสารเคม จะมไขมนต าไมเกน 1% โปรตนสงเกน 40% และมคณภาพสง

• การใชวธ Direct solvent สกดน ามนโดยใชสารเคม จะไดโปรตนสง และเปนโปรตนคณภาพดทสด ไขมนต า แตจะมสารกอสซพอลอสระตกคางมาก เนองจากไมมความรอนทจะไปท าลายสารกอสซพอล

• การใชกากเมลดฝายในอาหารสตวปกสามารถใชไดถง 50% ของปรมาณโปรตนในอาหาร แตตองมการเสรมกรดอะมโนไลซน เมทไธโอนนลงไปดวย

กากเมลดผกกาดน ามน กากเรพซด หรอ กากคาโนลา (Rapeseed meal หรอ Canola meal)

• เรพซดหรอเมลดผกกาดน ามน ถอเปนพชพลงงานทผลตไดมากเปนอนดบ 3 รองจากถวเหลองและเมลดฝาย

• แหลงผลตส าคญไดแก คานาดา ยโรปตะวนตก จน และอนเดย • กากเมลดผกกาดน ามนมโปรตนประมาณ 36-38% มกรดอะมโนเมท

ไธโอนนและซนทนสง แตมกรดอะมโนไลซนคอนขางต า • มสารพษในกลม Glucosinolate อยหลายตว เชน

– Progoitrin, Gluconapin, Glucobrassicanapin และ 4-hydroxyglucobrassicin ซงอาจมอยสงถง 5%

– มกรดไขมน Erucic acid ซงเปนพษ – สารแทนนน (Tannin) และสารไซนาปน (Sinapine) ท าใหรสชาตไมด ม

ความนากนต า

• ตอมามนกปรบปรงพนธพชไดปรบปรงพนธผกกาดน ามนใหมสาร Glucosinolate และ กรด Erucic acid ต าออกมา เรยกวา คาโนลา (Canola)

• อาหารไกทก าลงเจรญเตบโตสามารถใชกากคาโนลาไดไมเกน 20% และไกไขไมเกน 10%

กากสาเหลา (Distillers’ dried grains) และ/หรอ สาเหลาแหง (Distillers’ dried soluble)

• ในการผลตแอลกอฮอล ธญพชจะถกน าไปผสมกบขาวมอลท (เมลดขาวสาลทแชน าจนงอก) เพอใหเอนไซมยอยแปงไปเปนน าตาล จากนนจะเตมยสตลงไปหมกเพอเปลยนน าตาลไปเปนแอลกอฮอล

• กรองเอากากธญพชและมอลทออกไป • เมอน ากากธญพชและมอลทไปท าแหงจะไดกากสาเหลา (Dried distillers’ grans; DDG) • ของเหลวทเหลอจากการกรองและกลนแอลกอฮอลแลว เมอน าไปท าใหแหงจะไดสาเหลาแหง

(Dried distillers’ soluble; DDS) ซงจะมเซลลและผลผลตของยสตปะปนอย • ถาน า DDG ไปรวมกบ DDS ขายเปนอาหารสตวในรปของกากและสาเหลารวม (Dried

distillers’ grain with soluble; DDGS) • โปรตน 27-28% ขาดแคลนกรดอะมโนไลซน ทรโอนน ลซน ไอโซลซน และทรปโตเฟน • แตมปรมาณไวตามนบและไวตามนออยสง รวมทงไวตามนบ 12 ดวย • กากและสาเหลารวมสามารถใชในอาหารสตวปกไดในระดบ 5-10%

• Corn

• DDG = โปรตน 27.8% พลงงาน 1,972 Kcal MEn/Kg (NRC, 1994)

• DDGS = โปรตน 27.4% พลงงาน 2,480 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

• DDS = โปรตน 28.5% พลงงาน 2,930 Kcal MEn/kg (NRC, 1994)

กากเบยร (Dried brewers’ grains; DBC) และ กากยสต (Dried brewers’ yeast; DBY)

• กากเบยรมโปรตนประมาณ 27.3% เยอใยประมาณ 15.1% มพลงงานใชประโยชนไดต าคอ ประมาณ 2,080 Kcal/kg สวนกากยสตแหงมโปรตน 43.8% เยอใยคอนขางต าคอ 3.0% มคาพลงงานใชประโยชนได 1,990 Kcal/kg

• ในกากยสตแหงอดมสมบรณดวยไวตามนบเกอบทกชนด ยกเวนไวตามนบ 12

• นอกจากน ยงเชอวาในกากยสตแหงม Unidentified growth factor (UGF) อยสง

• โปรตน 25.3% พลงงาน 2,060 Kcal MEn/kg (NRC 1994)

• ในอาหารสตวปกใชไดทระดบ 5-12% และสามารถใชทดแทนปลาปนได 100%

วตถดบแหลงแรธาต (Mineral source)

ดน (Soil)

• ดนนบเปนแหลงแรธาตโดยตรงแหลงแรกของสตวปา สตวทเลยงปลอยทงหรอสตวทเลยงขงบนพนดน สตวจะกนเมอตองการแรธาต

• โปง

กระดกสตว (Animal bone)

• เถากระดก (Bone Ash) ไดมาจากการเผากระดกในสภาพทมอากาศผานเขาออกได (อณหภม 600 °ซ) จะตองมฟอสฟอรสประกอบอยางนอย 15.3%

• Bone Black หรอ Bone Charcoal คอ กระดกทเผาในภาชนะปดจนไดกระดกผงสด าคลายถาน ควรมฟอสฟอรสอยางนอย 14%

• Bone Charcoal spent หรอ Spent Black Bone คอสวนของกระดกทเผาจาก Black Bone จนเปนถาน น าไปฟอกสารละลายน าตาลใหสะอาด จากนน แยกเอาถานกระดกออกมาเผาอกครง มฟอสฟอรสอยางนอย 11.5%

• กระดกปน (สกแลว) (Bone Meal, Cooked) คอกระดกปนทแหงฆาเชอแลว ไดมากจากการน ากระดกไปตมธรรมดา ไมไดใชความดนไอน า จะเหลอกระดกสวนทไมสลายอกแลว ไขมน เจลาตน และเศษเนอ อาจจะแยกออกหรอไมแยกกได ดงนน นอกจากจะตองระบระดบแคลเซยมและฟอสฟอรสไวขางถงแลว ยงตองระบปรมาณโปรตนรวมไวดวย ลกษณะมสเหลองออน ๆ หรอสครม

• กระดกปน (Bone Meal, Steamed) คลายกบกระดกปน (สกแลว) แตตางกนตรงทกรณนท าใหสกดวยความดนไอน าจนเหลอแตกระดกทไมสลายอกแลว พวกไขตาง ๆ เจลาตนและเศษเนอตาง ๆ ไมจ าเปนตองเอาออก แตควรรบประกนปรมาณแคลเซยมและฟอสฟอรสขางถง การอบดวยไอน าพวกไขมน โปรตนอาจถกสกดออกไปจะเหลอแตกระดกสวนทไมสลายอกแลว อาจมเลอดหรอไขกระดกตดมาบาง มลกษณะรวนกวา Bone Meal, Cooked สวนใหญจะมสขาวขนเหมอนชอรคมากกวา แตอาจจะมสน าตาลออกแทนหรอสเทาปนสแทน ขนาดจะมตงแตละเอยดจนถง 8 Mesh หรอผานตะแกรงเบอร 10 ได มกลนเนอและกระดกคอนขางแรง

• Bone Phosphate เปนสวนตะกอนกระดกทไดจากการน ากระดกไปสกดเอาสวนทสกดได เชน โปรตน ไขมนออกไป แลวแชตอในกรดเกลอ น าสารละลายมาตกตะกอนดวยอางแลวอบตะกอนใหแหงจะมฟอสฟอรสอยางต า 17% ใชเปนแหลงเสรมทงแคลเซยมและฟอสฟอรส รจกกนทวไปในชอ Dicalcium Phosphate ส าหรบ Dicalcium Phosphate ทเตรยมจากสารเคมนนจะใชวธเตมสารประกอบแคลเซยมลงไปในกรดฟอสฟอรค จะไดตะกอนของ Dicalcium Phosphate ซงจะมฟอสฟอรสย 18-21% แคลเซยม 25-28%

เปลอกหอยปน (Shell Flour)

• เปนแหลงของ Calcium carbonate มแคลเซยมประกอบอยไมนอยกวา 33% นยมใชมากในอาหารไก มทงเปลอกหอยนางรม (Oyster shell) หอยกาบ (Clam shell) มแคลเซยมไมนอยกวา 35%

เกลอแกง (Salt)

• เปนแหลงของโซเดยม (Na) และคลอไรด (Chloride) จะตองม Sodium chloride ไมนอยกวา 95%

Limestone (Ground, pulverized)

• หนปนปนหรอหนปนขาวปน มลกษณะเปนเมดไมละเอยดมาก เปนแหลงของแคลเซยมในรปของแคลเซยมคารบอเนต (Calcium carbonate) มแคลเซยมประกอบอยไมนอยกวา 33% สจะออกสเทาออนจนถงเขม

Rock phosphate ground (หนฟอสเฟตบด)

• เปนแหลงทใชเสรมทงแคลเซยมและฟอสฟอรส ส าหรบทผลตขายในตางประเทศจะมหลายชนด

• Curacao Rock Phosphate (คยระโซ) ชอนเปนชอเกาะในประเทศเนเธอรแลนด เปนหนฟอสเฟตทไดตามธรรมชาตแท ไมมสงใดเจอปน ไมมการชะลางหรอแยกสงใด ๆ ออกไป

• Florida Rock Phosphate เปนหนฟอสเฟตทมพวกดน (Colloidal clay) ปนมาดวย จงมลกษณะเปนผงละเอยดออน มสคลายทราย มฟอสฟอรสไมต ากวา 9% แคลเซยมไมต ากวา 15% และมดนเหนยว (Clay) ปะปนมาไมเกน 30% และมฟลออรนไมเกน 1.5% มชอเรยกอกชอหนงวา Soft Rock Phosphate หรอ Rock Phosphate Soft

• Rock Phosphate, Ground, Low Fluorine เปนหนฟอสเฟตบดทมฟลออรนไมเกน 0.5%

• Defluorinated (Rock) Phosphate เปนหนฟอสเฟตทขจดเอาฟลออรนออกแลว โดยขบวนการทงความรอนและทางเคม มคาการใชประโยชนไดทางชววทยาของฟอสฟอรสประมาณ 70-75% มฟลออรนอยไมเกน 1 สวนตอฟอสฟอรส 100 สวน

Dicalcium Phosphate (DCP)

• เปนเกลอของแคลเซยมกบกรดฟอสฟอรคทขจดเอาน าออกแลว มสตรเคม Ca HPO4 ม F (ฟลออรน) ไมเกน 1 สวนตอฟอสฟอรส 100 สวน มแคลเซยม 23-25% และฟอสฟอรส 18.5% สของไดแคลเซยมฟอสเฟตจะมสขาวจนถงขาวปนเทา เนองจากมสขาวละเอยดบางคนจงเรยกวา หนแปง มขนาดตงแตเปนผงไปจนถงขนาดใหญกวา 1 มลลเมตร แตไมจ าเปนตองน าไปบดใหเปนผงเพราะจะแขงคลายกรวดมลกษณะเมดกลมขาว

Monocalcium Phosphate (MCP)

• ผลตขนมาใชในอาหารสตว เปนเมดกลม ๆ เลก ๆ มสเขยวอมเทา เมอท าใหแตกจะเปนผงสขาว เปนเกลอของแคลเซยมกบกรดฟอสฟอรค มสตรทางเคมเปน CaH4(PO4)2 และอยในสภาพแหงเปนผง และมฟลออรนไมเกน 1 สวนตอฟอสฟอรส 100 สวน

ปรมาณแรธาตแคลเซยมและฟอสฟอรสในวตถดบแหลงแรธาตบางชนดทนยมใชในอาหารสตวปก (NRC, 1994)

วตถดบ แคลเซยม (%) ฟอสฟอรส (%) Bone meal, steamed 29.8 12.5 Calcium carbonate, CaCo3 38.0 0 Calcium phosphate, defluorinated 22.0 18.7 Calcium phosphate, monobasic 16.0 21.0

Calcium sulfate, CaSO4 2H2O 22.5 0 Limestone, ground 38.0 0 Meat with bone meal 10.3 5.1 Oyster shell, ground 38.0 0.1 Phosphate, defluorinate 32 18 Phosphate, rock curacao ground 34 14 Phosphate, rock soft 17 9