ผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ

โดย นางสาวพทธชาต มากชมนม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเภสชกรรมคลนก

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2558

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ

โดย นางสาวพทธชาต มากชมนม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเภสชกรรมคลนก

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2558

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

EFFECT OF HOME HEALTH CARE IN HYPERTENSIVE PATIENTS BY MULTIDISCIPLINARY TEAM

By Miss Puttachart Makchumnum

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Pharmacy Program in Clinical Pharmacy

Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2015

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ ผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ ” เสนอโดย นางสาวพทธชาต มากชมนม เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเภสชกรรมคลนก

……........................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. เภสชกรหญง รองศาสตราจารย ดร.นลน พลทรพย 2. เภสชกรหญง อาจารย ดร.ทพาพร พงษเมษา

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (เภสชกรหญง อาจารย ดร.นนทลกษณ สถาพรนานนท) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.มนทรตม ถาวรเจรญทรพย ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ .................................................... กรรมการ (เภสชกรหญง รองศาสตราจารย ดร.นลน พลทรพย) (เภสชกรหญง อาจารย ดร.ทพาพร พงษเมษา) ............/......................../.............. ............/......................../..............

ง

53351205 : สาขาวชาเภสชกรรมคลนก ค าส าคญ : การเยยมบาน โรคความดนโลหตสง ความรวมมอในการใชยา คณภาพชวต พทธชาต มากชมนม : ผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ภญ.รศ.ดร.นลน พลทรพย และ ภญ.อ.ดร.ทพาพร พงษเมษา. 130 หนา. งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ โรงพยาบาลบานนาสาร อ าเภอบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ผปวยจ านวน 73 คน ถกจดเขากลมโดยวธสมใหอยในกลมศกษา (36 คน) หรอกลมควบคม (37 คน) กลมศกษาไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพ จ านวน 3 ครง ทก 4-8 สปดาห และไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล ขณะทกลมควบคมไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลเทานน การศกษานมระยะเวลา 12 เดอน ผลลพธทวดคอ สดสวนผปวยทสามารถควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมาย คาความดนโลหตขณะหวใจบบตวและคาความดนโลหตขณะหวใจคลายตว ความรวมมอในการใชยาทวดดวยแบบประเมน modified Morisky Medication Adherence Scale 8-item (modified MMAS-8) และการนบเมดยา และคณภาพชวตทวดดวยแบบประเมน EuroQol-5D-3L (EQ-5D-3L) ผลการศกษา พบวา สดสวนผปวยทสามารถควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย ในกลมศกษาและกลมควบคม ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (รอยละ 58.30 เทยบกบ 43.20) และคาความดนโลหตขณะหวใจบบตวและคาความดนโลหตขณะหวใจคลายตวของทง 2 กลม ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญ โดยคาความดนโลหตขณะหวใจบบตวในกลมศกษาลดลงจาก 153.42±4.55 มลลเมตรปรอท เปน 139.75±14.55 มลลเมตรปรอท กลมควบคมลดลงจาก 155.19±4.35 มลลเมตรปรอท เปน 145.78±15.86 มลลเมตรปรอท คาความดนโลหตขณะหวใจคลายตวในกลมศกษาลดลงจาก 83.08±8.78 มลลเมตรปรอท เปน 79.14±10.40 มลลเมตรปรอท และกลมควบคมลดลงจาก 83.86±9.50 มลลเมตรปรอท เปน 75.49±11.64 มลลเมตรปรอท กลมศกษามคะแนนความรวมมอในการใชยามากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (6.22±1.20 คะแนน เทยบกบ 5.16±1.01 คะแนน, p-value < 0.001) ผลการนบเมดยา พบวา ความรวมมอในการใชยาไมแตกตางกนอยางมนยส าคญ คณภาพชวตแยกตามมตสขภาพและทวดจาก EQ visual analogue scale (EQ VAS) ของทง 2 กลมไมแตกตางกนอยางมนยส าคญ ยกเวนมตดานการเคลอนไหวและความเจบปวด/ความไมสขสบาย สวนคะแนนอรรถประโยชนในกลมศกษา (0.86±0.10) มากกวากลมควบคม (0.74±0.21) อยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.009) สรปการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพท าใหผปวยโรคความดนโลหตสง มความรวมมอในการใชยาเพมขนและมคณภาพชวตดขน

สาขาวชาเภสชกรรมคลนก บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2558 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. ........................... 2. .............................

จ

53351205 : MAJOR : CLINICAL PHARMACY KEY WORD : HOME HEALTH CARE, HYPERTENSION, MEDICATION ADHERENCE, QUALITY OF LIFE PUTTACHART MAKCHUMNUM : EFFECT OF HOME HEALTH CARE IN HYPERTENSIVE PATIENTS BY MULTIDISCIPLINARY TEAM. THESIS ADVISORS : NALINEE POOLSUP, Ph.D. AND TIPAPORN PONGMESA, Ph.D. 130 pp. This study aimed to evaluate the effects of home health care on hypertensive patients by a multidisciplinary team from Bannasan Hospital, Bannasan District, Surat Thani Province. Seventy-three patients were randomly allocated to a study group (n=36) or a control group (n=37). The study group received 3 visits of home health care every 4-8 weeks in addition to usual pharmaceutical care service provided at the hospital, while the control group received only the usual pharmaceutical care service at the hospital. The total study duration was 12 months. The proportion of patients whose blood pressure control was within target, systolic blood pressure (SBP), diastolic blood pressure (DBP), medication adherence as measured by the modified Morisky Medication Adherence Scale 8-item (modified MMAS-8) and pill count, and quality of life as measured by EuroQol-5D-3L (EQ-5D-3L) were evaluated at baseline and the end of the study. The results showed non-significant differences in the proportion of patients whose blood pressure control was within target (58.30% vs. 43.20%), SBP and DBP between the two groups. SBP in the study group was reduced from 153.42±4.55 to 139.75±14.55 mmHg, and in the control group it was reduced from 155.19±4.35 to 145.78±15.86 mmHg. DBP was reduced from 83.08±8.78 to 79.14±10.40 mmHg in the study group and in the control group it was reduced from 83.86±9.50 to 75.49±11.64 mmHg. Medication adherence significantly improved in the study group compared to the control group (6.22±1.20 vs. 5.16±1.01, p-value < 0.001). The results from pill count showed non-significant difference between the two groups. The health profiles as measured by EQ-5D and EQ visual analogue scale (EQ VAS) were not statistically different between the two groups in any of the dimensions, except for mobility and pain/discomfort, whereas the EQ-5D utility score in the study group (0.86±0.10) was higher than that in the control group (0.74±0.21) (p-value = 0.009). This showed that home health care by the multidisciplinary team could help hypertensive patients to have better drug adherence and achieve a better quality of life.

Program of Clinical Pharmacy Graduate School, Silpakorn University Student's signature ........................................ Academic Year 2015 Thesis Advisors' signature 1. ........................... 2. ...........................

ฉ

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบพระคณทานผอ านวยการโรงพยาบาลบานนาสาร นายสมยศ จารโภคาวฒน ทกรณาอนญาตใหด าเนนการท าวทยานพนธในโรงพยาบาลบานนาสาร

ขอขอบพระคณเจาหนาทกลมงานเภสชกรรม คลนกความดนโลหตสง ทมเยยมบานโรงพยาบาลบานนาสารและเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทกทาน

ขอขอบพระคณเภสชกรหญง รองศาสตราจารย ดร.นลน พลทรพย และเภสชกรหญง อาจารย ดร.ทพาพร พงษเมษา อาจารยทปรกษาวทยานพนธทกรณาใหค าแนะน า ขอคดเหน ใหก าลงใจและใหความชวยเหลออยางดทกขนตอนจนวทยานพนธส าเรจลลวง

ขอขอบพระคณกรรมการสอบวทยานพนธทกทานทกรณาใหค าแนะน า ขอคดเหนและตรวจแกไขวทยานพนธ

ทายทสดผ วจ ยขอขอบพระคณ คณพอ คณแม และผ ท เ กยวของทกทานทมสวนสนบสนนและใหก าลงใจแกผวจยตลอดมาจนการท าวทยานพนธครงนส าเรจไดดวยด

วทยานพนธนไดรบทนสนบสนนการท าวทยานพนธจากคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

ช

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย .................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ............................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ ..................................................................................................................... ฉ

สารบญตาราง ............................................................................................................................ ฌ

สารบญภาพประกอบ ................................................................................................................. ญ บทท

1 บทน า ............................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ................................................................. 1

วตถประสงคในการวจย .......................................................................................... 7 สมมตฐานงานวจย .................................................................................................. 8 ตวแปรในการวจย ................................................................................................... 8 ขอบเขตการวจย ...................................................................................................... 9 นยามศพทเฉพาะ .................................................................................................... 9 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ..................................................................................... 11

2 วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ ............................................................................... 12 โรคความดนโลหตสงและแนวทางการรกษา ......................................................... 12 การบรบาลทางเภสชกรรม ...................................................................................... 20 ปญหาเกยวกบยา ........................................................................................... 20 ความรวมมอในการใชยา .............................................................................. 22 การเยยมบาน ........................................................................................................... 29 คณภาพชวต ............................................................................................................ 34 ความพงพอใจ ......................................................................................................... 37 งานวจยทเกยวของ .................................................................................................. 38

3 ระเบยบวธวจย ............................................................................................................... 44 ประชากรและกลมตวอยาง ..................................................................................... 44 ตวแปรในการวจย ................................................................................................... 44 เครองมอทใชในการวจย ......................................................................................... 45 ขนตอนของการวจย ................................................................................................ 45

ซ

บทท หนา 4 ผลการวเคราะหขอมล ................................................................................................... 57

สวนท 1 ขอมลพนฐานของผปวย ........................................................................... 57 สวนท 2 ผลการบรบาลทางเภสชกรรม ................................................................... 62 การควบคมระดบความดนโลหต ............................................................... 62 ความรวมมอในการใชยา ........................................................................... 68 คณภาพชวต ............................................................................................... 69 ปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไข ............................................................ 74 ความพงพอใจของผปวยตอการเยยมบาน .................................................. 78

5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ .............................................................................. 80 สรปผลการวจย ....................................................................................................... 80 อภปรายผลการวจย ................................................................................................. 80 ขอเสนอแนะของการวจย ........................................................................................ 87

รายการอางอง ......................................................................................................................... 89 ภาคผนวก ............................................................................................................................... 94

ภาคผนวก ก เอกสารชแจงผเขารวมการวจย ........................................................... 95 ภาคผนวก ข หนงสอแสดงความยนยอมการเขารวมโครงการวจย ......................... 99 ภาคผนวก ค แบบบนทกขอมลพนฐานการรกษาและ การใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง ................................................................. 103 ภาคผนวก ง แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวย โรคความดนโลหตสงmodified Morisky Medication Adherence Scale ................. 107 ภาคผนวก จ แบบบนทกการนบเมดยา ................................................................... 109

ภาคผนวก ฉ แบบประเมนคณภาพชวต EuroQol-5D (EQ-5D) ฉบบภาษาไทย ........ 111 ภาคผนวก ช แบบประเมนความพงพอใจ ................................................................... 114 ภาคผนวก ซ แผนพบความรและคมอเกยวกบโรคความดนโลหตสง ......................... 117 ประวตผวจย ..................................................................................................... 130

ฌ

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 การปรบเปลยนการด าเนนชวตเพอการควบคมความดนโลหต ...................................... 17 2 ยาลดความดนโลหตทมขอหามใชและขอควรระวงการใชในผปวยบางกลม ................ 18 3 ระยะเวลาในการตดตามผปวยตามระดบความรนแรงของความดนโลหต ..................... 19 4 ขอมลพนฐานของผปวย ................................................................................................. 57 5 การเปรยบเทยบการควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย ............................. 63 6 การเปรยบเทยบการควบคม SBP ไดตามเปาหมาย ...................................................... 64 7 การเปรยบเทยบการควบคม DBP ไดตามเปาหมาย ....................................................... 64 8 การเปรยบเทยบระดบความดนโลหตเฉลย .................................................................... 66 9 การเปรยบเทยบระดบ SBP เฉลย ................................................................................... 67

10 การเปรยบเทยบระดบ DBP เฉลย .............................................................................. .. 68 11 ระดบคะแนนความรวมมอในการใชยาเมอประเมนโดยแบบสอบถาม

modified MMAS ............................................................................................... . 69 12 การเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาเมอวดโดยใชแบบสอบถาม

modified MMAS ............................................................................................... . 71 13 การเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยาทเหลอ ........................... 73 14 การเปรยบเทยบสภาวะสขภาพ แบงตามมต โดยใชแบบสอบถาม EQ-5D ................. 74 15 การเปรยบเทยบ EQ VAS score และ EQ-5D utility score ......................................... 73

16 การเปรยบเทยบรอยละของปญหาทเกยวกบการใชยาทไดรบการแกไข .................... 74 17 ปญหาเกยวกบยาและผลการแกไขทพบในคลนกโรคความดนโลหตสง ................... 75 18 ปญหาเกยวกบยาและผลการแกไขทพบจากการเยยมบาน ........................................ 76

19 ความพงพอใจของผปวย ............................................................................................ 79

ญ

สารบญภาพประกอบ แผนภาพท หนา

1 กรอบแนวคดในการวจย ........................................................................................... 9 2 การแบงชนดของความดนโลหตตาม JNC 8 ............................................................. 14 3 ขนตอนการด าเนนงานวจย ....................................................................................... 53 4 Flowchart ผปวยในการศกษา ................................................................................... 58

วทยานพนธน

ไดรบทนอดหนนการท าวทยานพนธจากเงนงบประมาณแผนดน

(หมวดเงนอดหนนทวไป) ของบณฑตวทยาลย

ประจ าปงบประมาณ 2557 (ครงท 2)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

1

บทท 1 บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ องคการอนามยโลก รายงานเมอป พ.ศ. 2554 วาทวโลกมผปวยโรคความดนโลหตสงจ านวนสง

ถงหนงพนลานคน ซงสองในสามของผปวยเหลานอยในประเทศก าลงพฒนา [1] โดยประชากรวยผใหญทวโลก 1 คน ใน 3 คนมภาวะความดนโลหตสง [2] และไดคาดการณวาในป พ.ศ.2568 (ค.ศ. 2025) ประชากรวยผใหญทวโลกจะปวยเปนโรคความดนโลหตสง 1.56 พนลานคน ส าหรบประเทศไทย จากขอมลสถตส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข [3] พบวาในป พ.ศ.2554 มผเสยชวตจากสาเหตความดนโลหตสง เปนจ านวน 3,664 คน นอกจากนสถานการณปวยและเขารบการรกษาดวยโรคความดนโลหตสงในสถานบรการสาธารณสขของกระทรวงสาธารณสขมแนวโนมเพมขนอยางตอเนองในทกภาค เมอเปรยบเทยบระหวางป พ.ศ.2544 และป พ.ศ.2554 พบวา อตราผปวยในตอประชากรหนงแสนคนทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลดวยโรคความดนโลหตสงเพมจาก 287.5 เปน 1,433.61 ถอวามอตราเพมขน 5 เทา Kearney et al [4] รายงานความชกของโรคความดนโลหตสงทวโลกเทากบรอยละ 26 ในป ค.ศ. 2000 และคาดวาในป ค.ศ. 2025 ความชกของโรคในประเทศทพฒนาแลวจะเพมขนรอยละ 24 สวนประเทศก าลงพฒนาจะมความชกของโรคเพมขนรอยละ 80 [4] การศกษาในประเทศไทยโดยวชย เอกพลากร พ.ศ.2553 [5] พบวา ความชกของโรคความดนโลหตสงในประชากรไทยเทากบรอยละ 22 ซงรอยละ 95 ของผปวยเปนความดนโลหตสงแบบไมทราบสาเหต (primary hypertension) [6, 7] และเนองจากโรคความดนโลหตสงเปนโรคทมอาการแสดงออกไมแนนอน เชน บางรายอาจมอาการปวดมนศรษะบางเวลาแลวหายไป ท าใหผปวยไมเหนความส าคญของการรบประทานยาตอเนอง นอกจากนความไมสะดวกและการเหนวาสนเปลองคารกษาท าใหผปวยไมมารบการรกษาตอ โดยมกหยดการรกษาไปภายในปแรกของการรกษาและจะมารกษาตออกครงเมอเรมมอาการของภาวะโรคแทรกซอนทอวยวะตางๆ เชน หวใจ และไต ซงเมอมภาวะของโรครวม มการใชยาหลายรายการ และตองรกษาตอเนองยาวนาน สงผลใหโอกาสพบปญหาเกยวกบยา (drug-related problems) เพ ม ขน โดย เฉพาะในผปวย ท มการใชยาระยะยาว เ กดความเ สยงจากการใชยา ความไมปลอดภยจากการใชยาหรอปญหาความไมรวมมอในการใชยาของผปวย [2]

2

ท าใหการรกษาไมเปนไปตามเปาหมาย สงผลกระทบตอสภาวะโรค คาใชจายและคณภาพชวตของผปวยทตองไดรบการดแลอยางตอเนอง จากการศกษาของ Wood et al [8] พบวา ประมาณครงหนงของผปวยโรคความดนโลหตสงมปญหาความไมรวมมอในการใชยา และมเพยง 1 ใน 3 ของผปวยเทานนทสามารถควบคมระดบความดนโลหตใหอยในเปาหมายของการรกษาได เชนเดยวกบการศกษาในประเทศบราซลของ Neto et al [9] ศกษาการบรบาลทางเภสชกรรมในผปวยสงอายโรคเบาหวานและโรคความดนโลหตสงทมภาวะเสยงตอการเกดโรคหวใจ พบวา ปญหาเกยวกบยาทพบมากทสด คอ ความไมรวมมอในการใชยา (รอยละ 55.63) เชนเดยวกบการศกษาของมทนยา ภเกสร [10] ทศกษาปญหาทเกดจากการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง พบวา ปญหาทพบมากทสด คอ การไมใชยาตามแพทยสง (รอยละ 30.9)

โดยทวไปการรกษาโรคความดนโลหตสงมเปาหมายเพอควบคมระดบความดนโลหตใหไดตามเปาหมาย คอ ผปวยอายนอยกวา 60 ป ผปวยเบาหวาน ผปวยโรคไตเรอรง ความดนโลหตนอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอท และผปวยอายมากกวาหรอเทากบ 60 ปความดนโลหต นอยกวา 150/90 มลลเมตรปรอท [11] ระดบความดนโลหตมความสมพนธกบโอกาสเสยงของการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ เมอระดบความดนโลหตเพม โอกาสเกดโรคกลามเนอหวใจตาย โรคหวใจลมเหลว โรคหลอดเลอดสมอง และโรคไต จะเพมสงขนโดยทกๆ 20 มลลเมตรปรอท ของระดบความดนโลหตชวงหวใจบบตวทเพมขน หรอทกๆ 10 มลลเมตรปรอท ของระดบความดนโลหตชวงหวใจคลายตวทเพมขนจะท าใหความเสยงของการเกดโรคหลอดเลอดและหวใจเพมเปน 2 เทาในชวงความดนโลหตระหวาง 115/75 และ 185/115 มลลเมตรปรอท [6] ผทมภาวะความดนโลหตสงจะมความเสยงของการเกดโรคหวใจขาดเลอด เพมเปน 3-4 เทา ความเสยงของการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ เพมเปน 2-3 เทา อบตการณการเกดโรคหลอดเลอดสมองเพมเปน 3-8 เทา [7] ขอมลจากรายงานการคดกรองความดนโลหตตาม “โครงการสนองน าพระราชหฤทยในหลวง ทรงหวงใยสขภาพประชาชน” พ.ศ. 2554 [12] ในประชากรไทยทมอาย 35 ปขนไป จ านวน 19,328,463 คน พบวา เปนผปวยความดนโลหตสงรายเกา 2,661,954 คน มภาวะแทรกซอนทางตา 18,255 คน (รอยละ 7.94) มภาวะแทรกซอนทางไต 46,598 (รอยละ 20.26) มภาวะแทรกซอนทางหวใจ 51,840 คน (รอยละ 22.54) มภาวะแทรกซอนทางสมอง 32,686 คน (รอยละ 14.21) และมภาวะแทรกซอนอนๆ 75,503 คน (รอยละ 32.83) ความไมรวมมอในการใชยาโรคความดนโลหตสง [6] นอกจากจะท าใหเกดโรคแทรกซอนทรนแรงและเปนอนตรายแลว ยงกอใหเกดผลเสยอนๆ ตามมา เชน การเขารกษาตวในโรงพยาบาล การสญเสยเวลาและรายได รวมถงการสญเสยคาใชจายโดยไมจ าเปน ดงนนจงไดมการด าเนนการตางๆ

3

เพอแกไขปญหาความไมรวมมอในการใชยาของผปวย เพอเพมประสทธภาพในการรกษาโรคเพอใหผปวยสามารถควบคมระดบความดนโลหตใหอยในเปาหมายของการรกษา ซงบคคลทมบทบาทส าคญในการแกไขปญหาจากการใชยาในผปวย คอ เภสชกร เนองจากเภสชกรมความรความเชยวชาญในดานยาเปนอยางด จงเปนผทเหมาะสมในการตดตามแกไขปญหาจากการใชยาของผปวย เพราะนอกจากจะชวยปรบเปลยนพฤตกรรมดานการใชยาของผปวยแลว เภสชกรยงสามารถตดตามผลการรกษาดานยาและเฝาระวงปญหาจากการใชยาอนๆ ทอาจเกดขนได ซงบทบาทหนงของเภสชกร คอ การใหการบรบาลทางเภสชกรรมแกผปวย [13] ซงการใหค าแนะน าปรกษาดานยาเปนกจกรรมหนงในงานบรบาลเภสช-กรรม โดยมวตถประสงค เพอลดอตราการใชยาทไมถกตอง ลดหรอปองกนอาการไมพงประสงคจากการใชยา และเพมความรวมมอในการใชยาตลอดจนการปฏบตตวของผปวย วธเพมความรวมมอในการใชยาของผปวยมหลายวธแตยงไมสามารถสรปไดวาวธใดเปนวธทดทสด และอาจตองใชหลายวธรวมกน [14, 15]

ตวอยางการศกษาผลการใหการบรบาลทางเภสชกรรมในผปวยโรคความดนโลหตสง เชน การศกษาของ Zhao et al [16] ซงศกษาผลของการใหการบรบาลทางเภสชกรรมของเภสชกรคลนกในผปวยนอกโรคความดนโลหตสงในประเทศจน พบวา กลมศกษาทไดรบการใหการบรบาลทางเภสช-กรรม ไดรบความรและค าแนะน าปรกษาเรองยา มสดสวนผทควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมายมากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (รอยละ 76.4 เทยบกบ รอยละ 50.6, p-value <0.001) และ เมอวดความรวมมอในการใชยาโดยใชแบบสอบถาม Morisky Medication Adherence Scale 4 ขอ พบวา กลมศกษามสดสวนความไมรวมมอในการใชยานอยกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (รอยละ 24.8 เทยบกบ รอยละ 41.7, p-value = 0.0014) ผลทไดเปนเชนเดยวกนกบการศกษาในประเทศโปรตเกสของ Morgado et al [17] ซงพบวา กลมศกษาทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรม โดยใหความรเรองการใชยารกษาความดนโลหตสงและความรวมมอในการใชยา เมอวดความรวมมอในการใชยาโดยใชแบบสอบถาม modified Morisky Medication Adherence Scale 5 ขอ พบวา กลมศกษามสดสวนความรวมมอในการใชยาสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (รอยละ74.5 เทยบกบรอยละ 57.6, p-value = 0.012) ส าหรบในประเทศไทย สภณลน ปรชากล [14] ศกษาผลการใหบรบาลทางเภสชกรรมในผปวยนอกตอความรวมมอในการรกษาของผปวยโรคความดนโลหตสงในโรงพยาบาลสโขทย พบวา จากการสบคนปญหาความไมรวมมอในการใชยาของกลมท 1 ซงไดรบค าแนะน าปรกษาดานยาแบบเดม กอนการศกษาพบปญหาทงหมด 224 ปญหาในผปวย 60 ราย และหลงการศกษา 3 เดอน พบปญหา 189 ปญหาในผปวย 58 ราย สวนกลมท 2 ซงไดรบการบรบาลทางเภสชกรรม กอนการศกษา

4

พบปญหาทงหมด 211 ปญหาในผปวย 60 ราย และหลงการศกษา 3 เดอน พบปญหา 20 ปญหาในผปวย 15 ราย จ านวนปญหาทพบและผปวยทเกดปญหาในกลมท 2 ลดลงอยางมนยส าคญทางสถตเมอเปรยบเทยบกบกลมท 1 (p-value < 0.001) ปญหาทพบสวนใหญเกดจากการใชยานอยกวาแพทยสง โดยมสาเหตมาจากการลมรบประทานยามากกวาสาเหตอน ประสทธผลในการลดจ านวนปญหาการไมใชยาตามค าแนะน า พบวาสามารถลดจ านวนปญหาไดถงรอยละ 90.5 และลดจ านวนผปวยทมปญหาไดรอยละ 75 ส าหรบผลการควบคมความดนโลหตของผปวย พบวาหลงท าการศกษาผปวยทมคาความดนโลหตอยในเกณฑปกต ในกลมท 1 มจ านวน 10 ราย (รอยละ 16.7) และในกลมท 2 มจ านวน 28 ราย (รอยละ 46.7) ซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value < 0.05) การศกษาของ นรรตน สมเพชร และคณะ [18] ศกษาผลการเตอนทางโทรศพทตอความรวมมอในการใชยาลดความดนโลหตของผปวยนอก ซงวดความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยาโดยแปลงคารอยละความรวมมอในการใชยาลดความดนโลหตแตละชนดเปนระดบคะแนนความรวมมอในการใชยา มคาคะแนนตงแต 1-5 คะแนน พบวา กลมศกษามระดบความรวมมอในการใชยา เทากบ 4.50±1.00 คะแนน และกลมควบคม เทากบ 4.00±1.67 คะแนน โดยแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.024) ในเดอนท 3 เชนเดยวกบการศกษาของ ศรโรจน โตวฒนกร และคณะ [19] พบวารอยละของผปวยทใหความรวมมอในการใชยา โดยประเมนจากการนบเมดยา เพมขนจากรอยละ 35.71 เปนรอยละ 80.95 แตการศกษาในประเทศสหรฐอเมรกาของ Hunt et al [20] ศกษาประสทธผลของการรกษารวมกนเปนทมระหวางแพทยและเภสชกรในผปวยทควบคมความดนโลหตไมได โดยมระยะเวลาในการศกษา 12 เดอน เปรยบเทยบกบการรกษาแบบปกต พบวา กลมทดลองสามารถควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมายของการรกษาคดเปนรอยละ 62 และกลมควบคมคดเปนรอยละ 44 ซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.003) อยางไรกตามไมพบความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถตส าหรบดานความรเกยวกบความดนโลหตสงและความรวมมอในการรกษา

แนวคดการท างานเชงรกของเภสชกรในการไปเยยมบานและดแลเรองการใชยาใหผปวยทบานไดรบการตอบรบด มการส ารวจพบวาผปวยมยาเหลอใชเปนจ านวนมากทบาน ซงเกดไดจากหลายสาเหต โดยหากเปนสาเหตจากการสงยาซ าซอน เภสชกรทหนวยบรการผ ปวยนอกของหลายโรงพยาบาลไดชวยแกไขปญหานใหลลวงไปได สงผลใหชวยประหยดงบประมาณของโรงพยาบาลอยางเหนไดชด [21] อยางไรกตามมผปวยจ านวนหนงทมปญหาจากการใชยาดวยสาเหตตางๆ กน ท าใหการรกษาไมไดผลหรอไมสามารถควบคมโรคได ทมสหสาขาวชาชพรวมทงเภสชกรจะตองท างานเชงรกเพอไปใหการบรบาลทางเภสชกรรมทบานของผปวย ซงนอกจากจะชวยใหผปวยเขาใจเรองการใชยา

5

อยางถกตองแลวเปาหมายส าคญอกเรองหนง คอ ชวยผปวยและครอบครวใหสามารถพงตนเองในเรองการดแลสขภาพ (self care) ได เภสชกรสวนหนงทไดเยยมผปวยทบาน ไดพบปญหาทไมเคยนกถงมากอน เชน ขาดยาเนองจากไมมญาตพาไปโรงพยาบาล รบประทานยาผดเนองจากมปญหาการอานฉลากยา และน ากลบมาหาแนวทางปฏบต เพอแกไขปญหาในระยะยาว โดยเฉพาะกรณปญหาเชงระบบ ทงนพบวาการสอสารหรอเชอมตอขอมลทดระหวางโรงพยาบาลจะชวยลดปญหาเรองการใชยาของผปวยได อยางไรกตามปญหาเฉพาะของผปวยแตละรายยงคงมอยและเปนปญหาทตองไดรบการแกไขโดย เภสชกร การชวยเหลอแนะน าใหผปวยใชยาไดอยางถกตองและตอเนอง มความเขาใจทถกตองเกยวกบโรคและการรกษา ตลอดจนตระหนกถงความส าคญของการดแลตนเอง จะชวยใหบรรลเปาหมายการรกษา สามารถลดอตราการเขารกษาตวในโรงพยาบาลได นอกจากน การทผปวยสามารถควบคมอาการของโรคความดนโลหตสงไดตามเปาหมาย จะชวยลดจ านวนผ ปวยนอกทมาเขารบบรการในโรงพยาบาลได ส าหรบการศกษาการเยยมบาน สวนใหญจะเปนการศกษาในผปวยโรคเบาหวาน การศกษาของ อไลลกษณ เทพวลย และคณะ [22] ศกษาการออกเยยมบานผปวยโรคเบาหวาน จ านวน 78 ราย ทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนบววด จงหวดอบลราชธาน ซงกลมศกษาจะไดรบค าแนะน าเรองสขภาพแบบกลมและไดรบการเยยมบานเดอนละ 1 ครงจ านวน 3 เดอน กลมควบคม ไดรบการบรการตามปกตทศนยสขภาพชมชนแตไมไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบาน ผลการศกษา พบวา ผลลพธทางคลนก ไดแก คา FBS, HbA1C, คอเลสเตอรอล, ไตรกลเซอรไรด, LDL-C, และ HDL-C ของทงสองกลมไมแตกตางกน เมอประเมนความรวมมอในการรกษาของกลมศกษาในครงแรกพบวา มผปวยลมรบประทานยาและหยดยาเอง จ านวน 8 รายและ 5 ราย ตามล าดบ แตหลงจากไดรบการเยยมบาน พบวา ผปวยลมรบประทานยาเหลอเพยง 4 ราย และไมมผปวยรายใดหยดรบประทานยาเอง เมอประเมนผลดานคณภาพชวตโดยใชแบบสอบถามซงดดแปลงมาจากแบบสอบถาม Diabetes Control and Complication Trial (DCCT) โดยกลมศกษามระดบคณภาพชวตดกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.014) (179.80±19.71 คะแนน เทยบกบ 170.38±20.93 คะแนน) เชนเดยวกบการศกษาของวลาวณย จรงเกยรตขจร [23] ศกษาในผปวยโรคเบาหวาน โดยผปวยทงสองกลมไดรบบรการจากโรงพยาบาลตามปกต และกลมศกษาไดรบการเยยมบานทก 6 สปดาห รวม 3 ครง ผลการศกษา พบวากลมศกษามความรวมมอในการใชยามากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต โดยมคะแนนความรวมมอในการใชยาเฉลย 1.68±0.31 คะแนน เทยบกบ 1.46±0.40 คะแนน (p-value = 0.001) ในขณะทผลตอการควบคมโรคเบาหวาน เมอวดจากคา FBS และ HbA1Cไมมความแตกตางกนระหวางกลมศกษาและกลมควบคม ผปวยทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานเมอประเมนความ

6

พงพอใจโดยแบบประเมนดดแปลงจากการศกษาการประเมนรปแบบการใหการบรบาลทางเภสชกรรมในการบรหารจดการผปวยความดนโลหตสง พบวา มความพงพอใจตอบรการมาก โดยคะแนนมากกวา 4.0 คะแนนในทกขอค าถาม (คะแนนเตม 5 คะแนน) ผปวยรสกสบายใจเมอไดพดคยกบเภสชกรเกยวกบปญหาสขภาพของตนเปนขอทมคะแนนสงสด (4.78±0.42 คะแนน) การศกษาของ ศรรตน ตนปชาต [24] ศกษาปญหาการใชยาในผปวยเฉพาะรายในชมชนเขตพนทกรงเทพมหานคร ในดานความปลอดภยในการใชยา การควบคมอาการของโรคเรอรงในชมชน จากการเยยมบาน 3 ครง พบวาผปวยใหความรวมมอในการใชยาดขน และจ านวนผปวยทมระดบความดนโลหตตาม JNC 7 เปลยนจาก stage 2 hypertension เปน stage 1 hypertension ไดรอยละ 56.1 นอกจากนเภสชกรเยยมบานไดสงผปวยกลบไปยงแพทยผรกษาและไดรบการตอบสนองปญหาเกยวกบยาจากแพทย ไดรอยละ 55

โรงพยาบาลบานนาสารเปนโรงพยาบาลชมชน ขนาด 60 เตยง ประชากรปวยดวยโรคความดนโลหตสง ป พ.ศ. 2556 จ านวนทงสน 5,882 ราย [25, 26] และมจ านวนผปวยเพมขนทกป ในชวงป พ.ศ. 2553-2555 มจ านวนผปวยในคลนกโรคความดนโลหตสงและตนทนคาใชจายในการดแลผปวยโรคความดนโลหตสงทงหมดสงเปนอนดบสองของโรงพยาบาล ป พ.ศ. 2553, 2554, 2555 และ 2556 มจ านวนผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมายคดเปน รอยละ 8.37, 8.98, 11.22 และ 13.41 ตามล าดบ ถงแมจะมการใหบรการผปวยในคลนกความดนโลหตสงมาตงแต พ.ศ.2552 แตเนองจากผปวยมจ านวนมาก การสงมอบยาทโรงพยาบาลอาจไมสามารถเขาถงปญหาของผปวยได เพราะเภสชกรมเวลาจ ากดส าหรบผปวยแตละราย สวนใหญมกเปนการสอสารทางเดยว และตองใหขอมลแขงกบเวลา ท าใหไมสามารถประเมนไดวาผปวยมความเขาใจตอขอมลทใหมากนอยเพยงใด ทงนปญหาทพบสวนใหญเกดจากลมรบประทานยา รบประทานอาหารไมตรงเวลาจงท าใหไมไดรบประทานยา มความรความเขาใจไมเพยงพอเกยวกบพฤตกรรมการรบประทานอาหาร มพฤตกรรมทไมเหมาะสมซงอาจท าใหอาการของโรคแยลง เชน การสบบหร ไมออกก าลงกาย ไมมาตามนด ท าใหขาดยาและการรกษาไมตอเนอง ส าหรบการเยยมบานของเครอขายอ าเภอบานนาสารในปจจบน จะเยยมบานโดยเภสชกรรวมกบทมสหสาขาวชาชพส าหรบผปวยในทจ าหนายจากโรงพยาบาลหรอในกรณทเปนผปวยทโรงพยาบาลสราษฎรธานสงตอซงตองตดตามอาการของผปวยตอเนอง ซงสวนใหญจะเปนผปวยโรคเบาหวาน โรคหวใจและหลอดเลอดสมอง โรคไตวายเรอรง แตส าหรบผปวยคลนกโรคความดนโลหตสงในกรณทควบคมความดนโลหตไมไดยงไมมการด าเนนการเยยมบานในรปแบบทชดเจน จะเนนใหผปวยมาพบแพทยเปนหลกเพอตดตามอาการจนกวาจะควบคมความดนโลหตได จงจะสงตอไปรบยาตอเนองทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ท าใหผปวยบางรายทควบคมความดนโลหต

7

ไมไดตองเพมชนดหรอขนาดการใชยา มโอกาสเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา เกดความไมรวมมอในการใชยาเพมขน ไมสามารถพบปญหาทแทจรง เชน การบรโภคอาหารเคม ดวยความเขาใจของผปวย ค าวา "ไมรบประทานเคม" หมายถงการใชลนชมแลวไมเคม และการใชเครองปรงรสโดยการเทใสหมอแกงแตละครงผปวยมความรสกวาใสเพยงปรมาณเลกนอย แตเมอตวงพบวาเปนปรมาณทมากถงแมวาผปวยจะมความรความเขาใจเรองความดนโลหตสงกตาม แตในความเปนจรงเมอผปวยอยทบาน การปฏบตตวของผปวยอาจแตกตางจากขอมลทไดจากการสอบถามโดยแพทยหรอพยาบาล ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทจะเรงรดใหเกดการใหการบรบาลทางเภสชกรรมเชงรกโดยการเยยมบานในผปวยนอกโรคความดนโลหตสงทโรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธานขน โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพเปรยบเทยบกบกลมผปวยทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล วตถประสงคงำนวจย

วตถประสงคทวไป เพอศกษาผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพโดยการเยยม

บาน 3 ครง วตถประสงคเฉพำะ

1. เพอเปรยบเทยบการควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมายระหวางกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลและการเยยมบานครงท 3 โดยทมสหสาขาวชาชพกบกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

2. เพอเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาระหวางกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลและการเยยมบานครงท 3 โดยทมสหสาขาวชาชพกบกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

3. เพอเปรยบเทยบคณภาพชวตระหวางกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทาง เภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลและการเยยมบานครงท 3 โดยทมสหสาขาวชาชพกบกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

8

วตถประสงครอง 1. เพอเปรยบเทยบรอยละของปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไขโดยเภสชกรระหวางกลม

ผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลและการเยยมบานครงท 3 โดยทมสหสาขาวชาชพกบกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

2. เพอศกษาความพงพอใจตอการเยยมบานของกลมผปวยโรคความดนโลหตสงทไดรบการ บรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลและการเยยมบานครงท 3 โดยทมสหสาขาวชาชพ สมมตฐำนงำนวจย

1. ผปวยทไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพมสดสวนผทควบคมระดบความดน โลหตไดตามเปาหมายแตกตางจากผปวยทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

2. ผปวยทไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพมสดสวนผทใหความรวมมอในการใช ยาแตกตางจากผปวยทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

3. ผปวยทไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพมระดบคณภาพชวตแตกตางจากผปวยท ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

4. ผปวยทไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพมรอยละของปญหาเกยวกบยาทไดรบ การแกไขแตกตางจากผปวยทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล

5. ผปวยทไดรบการเยยมบานมความพงพอใจตอการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพ ตวแปรในกำรวจย ตวแปรอสระ

การเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ ตวแปรตำม

1. สดสวนผปวยทมระดบความดนโลหตอยในเกณฑเปาหมาย 2. สดสวนผปวยทใหความรวมมอในการใชยา 3. คณภาพชวตของผปวย 4. ปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไข 5. ความพงพอใจของผปวย

9

ภาพท 1 กรอบแนวคด ขอบเขตกำรศกษำ

งานวจยนมกลมตวอยาง คอ ผปวยนอกของโรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคความดนโลหตสง ทไดจากการสมตามวธสมทไดก าหนดไว โดยท าการวจยในชวงเดอนธนวาคม พ.ศ.2556 ถง พฤศจกายน พ.ศ.2557 นยำมศพทเฉพำะ

1. ผปวยโรคความดนโลหตสง หมายถง ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคความดน โลหตสง โดยคาความดนโลหต ผปวยอายนอยกวา 60 ป ผปวยเบาหวาน ผปวยโรคไตเรอรง ความดนโลหตมากกวาหรอเทากบ 140/90 มลลเมตรปรอทและในผปวยอายมากกวาหรอเทากบ 60 ปความดนโลหตมากกวาหรอเทากบ 150/90 มลลเมตรปรอท

2. ผปวยโรคความดนโลหตสงในงานวจยน หมายถง ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปน โรคความดนโลหตสง และมารบการรกษาทคลนกผปวยโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลบานนาสาร โดยคาความดนโลหตมากกวาหรอเทากบ 150/90 มลลเมตรปรอท แตนอยกวา 160/100 มลลเมตรปรอท (อางองจากเกณฑของ JNC 8)

3. ผปวยทควบคมความดนโลหตสงไดตามเปาหมาย หมายถง ผปวยอายนอยกวา 60 ป ผปวย เบาหวาน ผปวยโรคไตเรอรง ความดนโลหตนอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอทและในผปวยอายมากกวาหรอเทากบ 60 ปความดนโลหต นอยกวา 150/90 มลลเมตรปรอท

ตวแปรอสระ การเยยมบานผปวย โรคความดนโลหตสง โดยทมสหสาขาวชาชพ

ตวแปรตำม 1. สดสวนผปวยทมระดบความดนโลหต อยในเกณฑเปาหมาย 2. สดสวนผปวยทใหความรวมมอในการใชยา 3. คณภาพชวตของผปวย 4. ปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไข 5. ความพงพอใจของผปวย

10

4. ปญหาเกยวกบยา (drug-related problems, DRPs) หมายถง เหตการณไมคาดคดทเกดกบผปวย ซงเกยวของกบหรอคาดวาจะเกยวของกบยาทใชในการรกษา และมผลกระทบตอผลลพธของการรกษาทคาดหวงไว ไดแก ผปวยไมไดรบยาทควรไดรบ ไดยาทไมเหมาะสมกบภาวะโรคหรอรางกาย ขนาดยาทไดรบสงหรอต าเกนไป เกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา มคยาทมอนตรกรยาตอกน ผปวยไมไดรบยาเนองจากมความเชอเกยวกบการใชยาทผด หรอ ใชยาทไมมหลกฐานทางวชาการรองรบ

5. ความรวมมอในการใชยาของผปวย หมายถง การทผปวยใหความรวมมอในการใชยาทแพทย แนะน าให โดยทผปวยไดรบทราบและเขาใจแผนการรกษา ในการศกษาน หมายถง ความรวมมอในการใชยาจากการวด 2 วธ คอ

5.1 สมภาษณดวยแบบประเมนการใหความรวมมอในการใชยา modified Morisky Medication Adherence Scale (modified MMAS) ฉบบแปลเปนภาษาไทย ประกอบดวย ขอค าถาม 8 ขอ มการแปลผลคะแนน ดงน 8 คะแนน แสดงวา ผปวยมความรวมมอในการรกษาดวยยาในระดบมาก 6-7 คะแนน แสดงวา ผปวยมความรวมมอในการรกษาดวยยาในระดบปานกลาง <6 คะแนน แสดงวา ผปวยมความรวมมอในการรกษาดวยยาในระดบต า

5.2 รอยละความรวมมอในการใชยา ซงค านวณจากการนบเมดยาทเหลอ รอยละความรวมมอในการใชยา = [(จ านวนยาทใชจรง)/จ านวนยาทควรใชยา] x 100 โดยก าหนดเกณฑ ดงน

รอยละความรวมมอในการใชยา มากกวาหรอเทากบ รอยละ 80 ถอวา ไมมปญหาความรวมมอในการใชยา รอยละความรวมมอในการใชยา นอยกวา รอยละ 80 ถอวา มปญหาความรวมมอในการใชยา

6. การบรบาลทางเภสชกรรม หมายถง ความรบผดชอบของเภสชกรโดยตรงทมตอการใชยาของ ผปวย เพอใหไดผลการรกษาตามตองการ และเพมคณภาพชวตของผปวย

11

7. ทมสหสาขาวชาชพ หมายถง บคลากรทางการแพทยทท างานรวมกนในการดแลผปวยโรค ความดนโลหตสงของโรงพยาบาลบานนาสาร ซง ประกอบดวย แพทยเปนหวหนาทมมหนาทตรวจวนจฉย รกษาอาการและอาการแทรกซอนของผปวย เภสชกรมหนาทในการใหบรบาลทางเภสชกรรม โดยดแลการใชยาของผปวย รวมทงคนหาและแกไขปญหาทอาจเกดจากการใชยา พยาบาล/เจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล มหนาทดแลใหความรเรองโรคและการดแลตนเองของผปวย นกการแพทยแผนไทย/นกกายภาพบ าบดมหนาทใหความรเรองการออกก าลงกายและกายภาพบ าบดทถกตองและเหมาะสมกบโรค

8. การเยยมบาน หมายถง การออกเยยมผปวยทบานโดยทมสหสาขาวชาชพ เพ อคนหาปญหาประเมน วเคราะหและหาแนวทางการแกไขปญหาการใชยาแบบมสวนรวมกบผปวยและผดแล

9. คณภาพชวต หมายถง สภาพความเปนอยของบคคลในดานอารมณ สงคม ความคดและจตใจ ซงรวมเอาทกดานของชวตมนษยไวหมด ถาสภาพความเปนอยดงกลาวของบคคลไมด ไมนาพอใจ แสดงวาคณภาพชวตของบคคลนนต ากวาความคาดหมาย

10. ความพงพอใจของผปวย หมายถง ความรสกของผปวยทแสดงออกในดานบวกหรอดานลบ มความสมพนธกบการตอบสนองตอสงทตองการซงความรสกพงพอใจจะเกดขนเมอผปวยไดรบหรอบรรลจดมงหมายในสงทตองการในระดบหนง

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ 1. ชวยใหผปวยควบคมระดบความดนโลหตอยในเกณฑเปาหมาย และลดความเสยงในการเกด โรคแทรกซอนจากโรคความดนโลหตสง 2. เพมความรวมมอในการใชยา และสงเสรมใหผ ปวยโรคความดนโลหตสงตระหนกถงความส าคญของการรกษา ตลอดจนมความรความเขาใจเกยวกบการดแลตนเองและการใชยามากขน 3. ทราบผลกระทบจากโรคและยาทมตอมตตางๆ ทางสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง 4. เปนแนวทางพฒนาบทบาทวชาชพของเภสชกรในการใหบรบาลทางเภสชกรรมทบานแกผปวยโรคความดนโลหตสงและโรคเรอรงอนๆ 5. ทราบปญหาเกยวกบยาของผปวยเมออยทบานและแนวทางแกไขปญหา 6. ทราบความพงพอใจของผปวยโรคความดนโลหตสงตอการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพ

12

บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ

แบงเนอหาออกเปน 6 สวน ดงน 1. โรคความดนโลหตสง และแนวทางการดแลรกษา 2. การบรบาลทางเภสชกรรม

2.1 ปญหาเกยวกบยา 2.2 ความรวมมอในการใชยา

3. การเยยมบาน 4. คณภาพชวต 5. ความพงพอใจ 6. งานวจยทเกยวของ

โรคความดนโลหตสง และแนวทางการดแลรกษา [6, 7] ความดนโลหตสงเปนหนงในหลายปจจยเสยงส าคญทเพมอตราการตายและความเจบปวย

ดวยโรคระบบหวใจและหลอดเลอด โรคหลอดเลอดสมอง โรคหลอดเลอดไต โรคหลอดเลอดสวน

ปลายและการช ารดเสยหายของเรตนา โดยความเสยงในการเกดโรคของระบบหวใจและหลอดเลอด

และอวยวะเปาหมายมความสมพนธโดยตรงกบระดบความดนโลหต การควบคมความดนโลหตให

ไดผลดทสด ผปวยตองไดรบการกระตนและใหก าลงใจ (motivation) จดมงหมายของการรกษาโรค

ความดนโลหตสง คอ ผปวยอายนอยกวา 60 ป ผปวยเบาหวาน ผปวยโรคไตเรอรง ควรควบคมความ

ดนโลหตใหนอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอท และผปวยอายมากกวาหรอเทากบ 60 ป ควรควบคม

ความดนโลหตใหนอยกวา 150/90 มลลเมตรปรอท [11] การลดความดนโลหตใหเหมาะสมและ

เพยงพอสามารถปองกนการเกดภาวะแทรกซอนได เชน สามารถลดโรคหลอดเลอดสมองได

รอยละ 35-40 ลดโรคกลามเนอหวใจตายไดรอยละ 20-25 และลดการเกดโรคหวใจวายไดมากกวา

รอยละ 50 [6]

13

ความดนโลหต หมายถง แรงดนของกระแสเลอดทกระทบตอผนงหลอดเลอด ซงเกดจาก

การสบฉดของหวใจ ซงสามารถวดโดยใชเครองวดความดน วดทแขน และมคาทวดได 2 คา คอ

1. ความดนชวงบน หรอความดนซสโตลก (systolic blood pressure) หมายถง แรงดนเลอด

ขณะทหวใจบบตว ซงอาจจะสงขนตามอาย ความดนชวงบนในบคคลเดยวกน อาจมคาแตกตางกน

เลกนอย ตามทารางกาย การเปลยนแปลงของอารมณ และปรมาณของการออกก าลงกาย

2. ความดนชวงลาง หรอความดนไดแอสโตลก (diastolic blood pressure) หมายถง แรงดน

เลอดขณะทหวใจคลายตว

การแบงชนดของความดนโลหต [11] ใน Evidence-based guideline for the management of

high blood pressure in adults. Report from the panel members appointed to the Eighth Joint

National Committee (JNC 8)

14

ภาพท 2 การแบงชนดของความดนโลหตตาม JNC 8 [11]

ทมา: James PA, Oparil S, Carter BL, et al. 2014 Evidence-based guideline for the management of

high blood pressure in adults report from the panel members appointed to the eighth joint national committee (JNC 8). JAMA 2014;311(5):507-20.

15

จากการศกษา Framingham Heart Study ของ Vasan และคณะ ป ค.ศ. 2002 [6] พบวา จากการตดตามระยะยาวในผทมอาย 55 ปและมความดนโลหตปกต บคคลเหลานจะมโอกาสเปนโรคความดนโลหตสงมากถงรอยละ 90 ตลอดอายขย ผลการศกษาดงกลาวชใหเหนถงความส าคญของการตดตามและเฝาระวงโรคความดนโลหตสงอยางสม าเสมอ โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมโรครวมหรอปจจยเสยงทมกพบรวมหรอเปนสาเหตของการเกดโรคความดนโลหตสง ในสวนความสมพนธระหวางความเสยงของการเกดโรคระบบหวใจและหลอดเลอด (cardiovascular disease; CVD) และความดนโลหต พบวาความเสยงตอการเกดโรคระบบหวใจและหลอดเลอดเพมขนอยางตอเนองและสมพนธโดยตรงกบความดนโลหตทเพมขนและมความเปนอสระจากปจจยอนๆ นอกจากนเมอเปรยบเทยบระหวางความดนชวงหวใจบบตว (systolic blood pressure; SBP) และความดนโลหตชวงหวใจคลายตว (diastolic blood pressure; DBP) พบวา SBP มความสมพนธตอการเกดโรคระบบหวใจและหลอดเลอด ทชดเจนกวา DBP ดวยเหตน JNC 8 จงแนะน าใหใช SBP เปนเปาหมายในการรกษา เพราะสวนใหญเมอลด SBP ลงไดถงเปาหมาย ความดนโลหตชวงหวใจคลายตวกจะอยในชวงเปาหมายดวยเชนกน สาเหตของความดนโลหตสง แบงเปน 2 ชนดไดแก

1. Primary หรอ essential hypertension เปนความดนโลหตสงทเกดขนโดยไมทราบสาเหต

แนชด พบมากกวารอยละ 90 ของผปวยความดนโลหตสงทงหมด และมกพบวาสมพนธกบการ

รบประทานอาหารเคม อวน กรรมพนธ อายมาก เชอชาต และการขาดการออกก าลงกาย ผปวยจะ

สามารถควบคมความดนโลหตได แตรกษาไมหาย ดงนนจงจ าเปนตองปองกน และพยายามควบคม

ความดนใหอยในเกณฑปกต

2. Secondary hypertension เปนความดนโลหตสงททราบสาเหต พบไดนอยกวารอยละ 10

โดยสาเหตตางๆ ทพบบอย ไดแก

โรคไต ผปวยทมหลอดเลอดแดงทไปเลยงไตตบทงสองขางมกจะมความดนโลหตสง

เนองอกทตอมหมวกไตพบไดสองชนดคอชนดทสรางฮอรโมน aldosterone ผปวยกลมนจะมความ

ดนโลหตสงรวมกบเกลอแรโปแตสเซยมในเลอดต า อกชนดหนง ไดแก เนองอกทสรางฮอรโมน

catecholamines เรยกวาโรค pheochromocytoma ผปวยจะมความดนโลหตสงรวมกบใจสน

โรคหลอดเลอดแดงใหญตบ (coarctation of the aorta) พบไดนอยเกดจากหลอดเลอดแดงใหญ

ตบบางสวนท าใหเกดความดนโลหตสง

ดงนนหากทราบสาเหตสามารถรกษาใหหายขาดได

16

อาการของความดนโลหตสง สวนใหญไมมอาการ มกตรวจพบโดยบงเอญขณะไปรบการรกษาดวยปญหาอน บางราย

อาจมอาการปวดมนทายทอย ตงทตนคอ วงเวยน อาการมกเกดขนเวลาเพงตนนอน ในรายทเปนมา

เปนระยะเวลานานหรอระดบความดนโลหตสงมากอาจมอาการออนเพลย เหนอยงาย ใจสน นอน

ไมหลบ มอเทาชา ตามวหรอมเลอดก าเดาไหล และเมอไมไดรบการรกษาเปนระยะเวลานานอาจ

แสดงอาการของภาวะแทรกซอน เชน เจบหนาอก บวม หอบเหนอย แขนขาเปนอมพาต เปนตน

อาการแทรกซอนของความดนโลหตสง หากไมไดรบการรกษามกจะเกดความผดปกตของอวยวะทส าคญ เชน หวใจ ประสาทตา

ไต สมอง เปนตน เนองจากความดนโลหตสง จะท าใหหลอดเลอดแดงแทบทกสวนของรางกายเสอม เกดภาวะผนงหลอดเลอดแดงแขง หลอดเลอดตบตน ภาวะแทรกซอนทส าคญไดแก

1. หวใจ ท าใหหวใจหองลางซายโต จนกระทงเกดภาวะหวใจวาย ซงมอาการบวม หอบ

เหนอย นอนราบไมได นอกจากนอาจท าใหหลอดเลอดเลยงหวใจตบตนกลายเปนโรคหวใจขาด

เลอด มอาการเจบหนาอก และเปนโรคกลามเนอหวใจตาย

2. สมอง อาจเกดภาวะหลอดเลอดในสมองตบตนหรอแตก กลายเปนอมพาต ถามความดน

โลหตสงรนแรง เฉยบพลน อาจท าใหเกดอาการชก หรอหมดสตได

3. ไต อาจเกดภาวะไตวายเรอรง เนองจากหลอดเลอดแดงเสอม เลอดไปเลยงไตไมพอ และไต

ทวายจะยงท าใหความดนโลหตสงขน

4. ตา เกดภาวะเสอมของหลอดเลอดแดงภายในลกตาอยางชาๆ ท าใหประสาทตาเสอม ตา

มวลงเรอยๆ จนตาบอดได

ซงภาวะแทรกซอนเหลานจะเกดรนแรงหรอรวดเรว ขนกบความรนแรงและระยะของโรค

ความดนโลหตสง

การรกษาความดนโลหตสง เปาหมายของการลดความดนโลหต [11]

1. ผปวยอายนอยกวา 60 ป ผปวยเบาหวาน ผปวยโรคไตเรอรง ควรควบคมความดนโลหตใหนอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอท

2. ผปวยอายมากกวาหรอเทากบ 60 ป ควรควบคมความดนโลหตใหนอยกวา 150/90 มลลเมตรปรอท

17

การรกษาโรคความดนโลหตสง 1. การปรบเปลยนพฤตกรรม ควรด าเนนการในผปวยทกราย แมยงไมเปนโรคความดน

โลหตสง เนองจากชวยปองกนหรอชะลอการเปนโรคความดนโลหตสงได 2. การใหยาลดความดนโลหต ไมจ าเปนตองเรมยาทกราย และผปวยทเปนโรคความดนโลหต

สงบางรายอาจไมตองใชยา หากสามารถควบคมระดบความดนโลหตไดโดยการปรบเปลยน

พฤตกรรม

การปรบเปลยนพฤตกรรมการด าเนนชวต การปรบเปลยนพฤตกรรมการด าเนนชวตเปนสวนส าคญไมนอยไปกวาการใชยาในการรกษา

ความดนโลหตสง สรปรายละเอยดของวธการปรบเปลยนวถการด าเนนชวตและประสทธผลในการลดความดนโลหตของแตละวธแสดงรายละเอยดในตารางท 1 ตารางท 1 การปรบเปลยนการด าเนนชวตเพอการควบคมความดนโลหต [6]

ชนดของการปรบเปลยน

วถการด าเนนชวต

ค าแนะน าในการปฏบตตว คาความดนโลหต

ชวงหวใจบบตว ทอาจลดลง

(มลลเมตรปรอท)

การลดน าหนก ควบคมดชนมวลกายใหอย

ในชวงปกต (18.5-22.9

กโลกรมตอตารางเมตร)

5-20

ตอ 10 กโลกรมของน าหนกท

ลดลง

Dietary Approach to Stop

Hypertension (DASH diet)

การรบประทานอาหารทผก

ผลไมมากและลดปรมาณการ

บรโภคไขมนโดยรวมและ

ไขมนอมตว

8-14

18

ตารางท 1 การปรบเปลยนการด าเนนชวตเพอการควบคมความดนโลหต [6]

ชนดของการปรบเปลยน

วถการด าเนนชวต

ค าแนะน าในการปฏบตตว คาความดนโลหต

ชวงหวใจบบตว ทอาจลดลง

(มลลเมตรปรอท)

การจ ากดเกลอ จ ากดการบรโภคเกลอแกง

ไมใหเกน 6 กรมตอวน

2-8

การออกก าลงกาย ออกก าลงกายอยางสม าเสมอ

เชน เดนเรวอยางนอย วนละ 30

นาท ทกวนหรอบอยทสดท

เปนไปไดใน 1 สปดาห

4-9

การควบคมการดมแอลกอฮอล ไมดมเกน 30 และ 15 มลลลตร

ของแอลกอฮอล 100

เปอรเซนต (absolute ethanol)

ในผชายและผหญงตามล าดบ

2-4

การรกษาดวยยาลดความดนโลหต [11]

JNC 8 ไดกลาวถงหลกการรกษา คอ ใหเรมปรบเปลยนพฤตกรรมการด าเนนชวตกอน หากไม

สามารถลดความดนโลหตไดตามเปาหมาย ใหเรมดวยการรกษาดวยยาตอไป อยางไรกตามในผปวย

บางคนอาจใหเรมการรกษาดวยยารวมกบการปรบเปลยนพฤตกรรมการด าเนนชวตไปพรอมกน ซง

หลกการเรมยา คอ ใหเรมยาในขนาดต าๆ กอน หลงจากนนจงคอยๆ เพมขนาดยาตามการตอบสนอง

ของผปวย และ JNC 8 ยงมขอแนะน าทางเลอกใหใชยามากกวาหนงตวรวมกนในขนาดต าๆ เปน

ทางเลอกแรก ทงนขนอยกบความเหมาะสมของผปวยแตละคน หลงจากใชยาตวแรกแลวใหตดตาม

ผลการรกษา หากผปวยตอบสนองตอยาแตไมสามารถลดความดนไดถงเปาหมายใหเพมขนาดของ

ยาตวแรกตามความเหมาะสม และเพมยาตวท 2 ตามความจ าเปน หากผปวยไมตอบสนองหรอ

ตอบสนองแตมอาการขางเคยงทผปวยไมยอมรบ อาจท าการหยดยาตวแรกแลวใหเรมใชยาตวใหม

ได หลงจากน นหลกการรกษา คอ หากไมสามารถลดความดนโลหตไดถ ง เ ป าหมาย

19

ใหเพมยาตวท 3 หรอ 4 ตามความจ าเปน ยาลดความดนโลหตมขอหามใชและขอควรระวงในผปวย

บางกลม ดงตารางท 2

ตารางท 2 ยาลดความดนโลหตทมขอหามใชและขอควรระวงการใชในผปวยบางกลม [7]

ยา ขอหามใช ยา ขอควรระวง

ACEIs,

ARBs

Pregnancy

Bilateral renal artery stenosis

Hyperkalemia

BBs Congestive heart failure

BBs A-V (grade 2 หรอ 3) block

Asthma

Obstructive airway disease

Peripheral artery disease

Clonidine

Methyldopa

Withdrawal syndrome

Hepatotoxicity

Reserpine

Depression

Active peptic ulcer

Diuretics Gout CCBs Congestive heart failure

หมายเหต angiotensin converting enzyme inhibitors (ACEIs), angiotensin receptor blockers (ARBs), beta-blockers (BBs) และ calcium channel blockers (CCBs) ขอแนะน าในการตดตามผปวย ความถในการตดตามผปวยจะขนกบระดบความดนโลหตทวดไดตอนเรมแรก แสดงในตารางท 3 ตารางท 3 ระยะเวลาในการตดตามผปวยตามระดบความรนแรงของความดนโลหต [7]

ระดบความดนโลหต (มลลเมตรปรอท) ระยะเวลานด

SBP DBP

นอยกวา 120 นอยกวา 80 ตรวจวดระดบความดนโลหตใหมใน 1 ป

120-139 80-89 ตรวจวดระดบความดนโลหตใหมใน 6 เดอน

140-159 90-99 ตรวจยนยนวาเปนความดนโลหตสงจรงใน 2 เดอน

160-179 100-109 ประเมนหรอสงผปวยไปรกษาตอภายใน 1 เดอน

มากกวาหรอ

เทากบ 180

มากกวาหรอ

เทากบ 110

ประเมนหรอสงผปวยไปรกษาตอทนทหรอภายใน

1 สปดาห ทงนขนกบสภาพผปวย

20

การตดตามการรกษา [7]

การปรบลดขนาดหรอจ านวนยาจะกระท าไดตอเมอสามารถควบคมระดบความดนโลหต

ไดอยางมประสทธผลเปนเวลาอยางนอย 1 ป โดยคอยๆ ลดขนาดยาอยางชาๆ ซงมกจะท าไดใน

ผปวยทมการปรบเปลยนพฤตกรรมแลว บางรายอาจหยดยาไดหมด ซงกควรตดตามผปวยนนตอไป

เนองจากความดนโลหตอาจสงขนอกในระยะเปนเดอนหรอเปนปหลงหยดยา โดยเฉพาะผปวยทไม

สามารถคงการปรบเปลยนพฤตกรรมได

การตดตามผปวยโดยบคลากรทางการแพทย

1. ขณะปรบยาเพอควบคมความดนโลหตอาจตองมาพบแพทยบอยเพอปรบสตรยาตาม

ความดนโลหตทเปลยนแปลงและอาการไมพงประสงคของยา

2. เมอปรบยาจนความดนโลหตไดตามเปาหมาย ความถในการพบแพทยสามารถลดลงได

อยางไรกตามไมควรนดระยะหางจนเกนไปซงมความส าคญกบการตดตามรกษาผปวยอยางตอเนอง

3. การรกษาความดนโลหตสงควรตอเนองไปตลอดชวตเพราะในผปวยทไดรบการ

วนจฉยทถกตอง และหยดการรกษาไปมกจะมความดนโลหตสงกลบไปดงเดม การปรบลดยาท

รบประทานอยอยางระมดระวงอาจท าไดในผปวยทมความเสยงในการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด

ต าหลงจากไดรบการควบคมความดนโลหตมานานโดยเฉพาะอยางยงในผทสามารถปรบพฤตกรรม

ได

การบรบาลทางเภสชกรรม [21, 27]

การบรบาลทางเภสชกรรมเปนมาตรการเกยวของกบการรกษาดวยยา โดยมวตถประสงคเพอรกษาใหไดตามเปาหมายและเพมคณภาพชวตของผปวย ซงเปาหมายของการรกษา ไดแก 1) รกษาโรคใหหายขาด 2) การก าจดหรอลดอาการการเจบปวย 3) หยดหรอชะลอการด าเนนของโรค และ 4) ปองกนโรคหรออาการเจบปวย การบรบาลทางเภสชกรรมรวมถงกระบวนการทเภสชกรกระท ารวมกบผปวยและบคลากรอนๆ ในการออกแบบแผนการรกษา ด าเนนการ และตดตามผลการรกษา โดยเภสชกรมบทบาทในการระบปญหาทเกดขนแลว และทอาจจะเกดจากการใชยา แกไขปญหาทเกดขน และปองกนปญหาทอาจจะเกดขน

ปญหาเกยวกบยา (drug-related problems; DRPs) [28, 29] เปนเหตการณไมคาดคดทเกดกบผปวย ซงเกยวของกบหรอคาดวาจะเกยวของกบยาทใชในการรกษา และมผลกระทบตอผลลพธของการรกษาทคาดหวงไว

21

Strand et al [28] ไดใหนยามของปญหาเกยวกบยา วาเปน “ปรากฏการณทเกดกบผปวยเมอใชยาในการรกษา ปรากฏการณดงกลาวอาจรบกวนหรอมแนวโนมทจะรบกวนผลการรกษาทตองการ” โดยการวนจฉยวาเปนปญหาเกยวกบยาจะตองมเงอนไข อยางนอย 2 ประการ ดงน

1. ผปวยจะตองเกดหรอมโอกาสทจะเกดเหตการณ โดยทเหตการณนน หมายถง โรค หรอ ความบกพรองในการท าหนาทของรางกาย

2. เหตการณทเกดขนจะตองสามารถพสจนได หรอสงสยวามความเกยวของจากการรกษาดวย ยา การแบงประเภทของปญหาเกยวกบยา ของ Strand et al [28, 29] มทงหมด 8 ประเภท ดงน

1. ผปวยไมไดรบยาทควรไดรบ หมายถง การทผปวยมปญหาจากแพทยไมไดสงจายยาทควร จะไดรบ หรอ อาจเรยกวา ผปวยตองการยาเพมในการรกษา ซงเหตผลในการเพมยา เชน ไมไดรกษาอาการหรอภาวะทเปนสาเหตใหผปวยมาพบแพทย ไมไดรกษาอาการหรอสภาวะทเกดขนใหมภายหลงจากทไดรบการรกษาไประยะหนง หยดสงใชยาในขณะทผปวยตองใชเพอควบคมหรอรกษาอาการหรอโรคทเปน แพทยไมไดสงยาทเสรมฤทธกน และผปวยไมไดรบยาทใชส าหรบปองกนอาการหรอโรค

2. ผปวยไดรบยาทไมเหมาะสม เปนการเลอกใชยาไมถกตอง ไดแกกรณดงตอไปน การใช ยาทไมมประสทธผล การใชยาทเลกใชไปนานแลว การใชยาแลวท าใหผใชเกดการแพยา หรอไดรบยาทผปวยแพ การใชยาทหามใชในผปวยบางราย การใชยาทมประสทธผลเทากน แตราคาแพงกวา การใหยาผปวยหลายชนดโดยไมจ าเปน

3. ผปวยไดรบยาถกตองแตขนาดนอยเกนไป อาจมสาเหตไดหลายปจจยดงตอไปน ขนาดยา นอยเกนไป ความถของการใหยาหางเกนไป ระยะเวลาการใชยาส นเกนไป การเกบยาไมถกตอง วธการใหยาไมถกตอง อาจมปฏกรยาระหวางยาท าใหยาทตองการมปรมาณลดลง ยอมท าใหไมไดผลการรกษาเทาทควร

4. ผปวยไดรบยาถกตองแตขนาดมากเกนไป มผลเสยมากกวาไดรบยาขนาดนอยเกนไป นน คอ อาจเกดความเปนพษจากยาได สามารถสรปสาเหตไดดงน ขนาดยามากเกนไป ความถในการใหยามากเกนไป ระยะเวลาของการใหยามากเกนไป

5. การเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา สามารถแบงไดเปน 2 ประเภท ดงน 5.1 เปนอาการขางเคยงทเกดจากฤทธทางเภสชวทยา 5.2 เปนอาการขางเคยงทเกดขนโดยไมขนกบฤทธทางเภสชวทยาแตจะแตกตางกนไปใน

แตละบคคลและไมสามารถท านายได โดยอาการไมพงประสงคน จะมความส าคญอยางมากตอผปวยและผใหการรกษา

22

6. การเกดอนตรกรยาระหวางยากบยา ยากบอาหาร และยาอาจรบกวนผลการตรวจทาง หองปฏบตการ ผปวยมโอกาสเกดอาการไมพงประสงคจากการเกดอนตรกรยาระหวางยาได

7. การใชยาโดยไมมขอบงใช หรอยงไมมขอมลทางวชาการรบรองของขอบงใชนน 8. ผปวยไมไดรบยาตามแพทยสง เนองจากความไมรวมมอในการใชยาของผปวย ไดแกการ

ไมไดรบประทานยาตามแพทยสงหรอรบประทานยาไมสม าเสมอ การรบประทานยาไมเปนเวลาทแนนอน รบประทานยาในเวลาทไมเหมาะสม การลมรบประทานยาแลวปฏบตไมถกตอง รวมถงการไมเขาใจวธการใชยา การไมมพบแพทยตามนดท าใหขาดยาหรอไดรบยาไมตอเนอง

ความรวมมอในการใชยา [30] ความรวมมอในการใชยา (medication adherence) เปนค าทมความหมายในทางบวก หรอ

ความหมายทดมากกวาเมอเทยบกบค าวา การใชยาตามสง การใชยาตามสง (medication compliance) หมายถง ผปวยเชอฟงแพทยและปฏบตตาม

แพทยสง ส าหรบความรวมมอในการใชยา มผปวยเปนศนยกลาง ผปวยเขาใจยอมรบและตดสนใจวาจะปฏบตตนและรบประทานยาใหถกตองตามทแพทยแนะน าเพอใหไดผลการรกษาทดทสด อกค าหนงทมใชกน คอ การตกลงรวมกนระหวางผท าการรกษาและผปวย (medication concordance) ซงเปนค าทบงชวาผปวยและแพทยมการตกลงรวมกนถงแผนการรกษา โดยผปวยจะเปนผตดสนใจเลอกแผนการรกษาดวยตวเอง

ความรวมมอในการใชยา จะเปนการเปดบทบาทของผปวยใหมสวนรวมในการรกษาตวเองมากขน ผปวยจะไมใชเปนฝายทตองรอรบค าสงของแพทยแลวปฏบตตามเหมอนค าวา การใชยาตามสง ในการวางแผนการรกษาบคลากรทางการแพทยตองการใหผปวยมความรวมมอในการใชยาใหมากทสด ซงแสดงวาจะตองลดความไมรวมมอในการใชยาใหมนอยทสด โดยทวไปในผปวยโรคเรอรง เชน โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน เปนตน จะยอมรบกนวาผปวยมความรวมมอในการใชยา เมอยานนถกใชไปมากกวารอยละ 80 ของจ านวนยาทแพทยสงใชหรอจายให [30] ในชวง 2 ทศวรรษทผานมามผท าการศกษาถงปญหาความรวมมอในการใชยาของผปวยโรคเรอรงพบวา ผปวยมความรวมมอในการใชยาแตกตางกนตงแตรอยละ 43 ถงรอยละ 78 โดยสาเหตทอตราความรวมมอในการใชยาแตกตางกนมาก เนองจากในแตละการศกษาใชกลมผปวยแตกตางกน มเกณฑการวด หรอเครองมอทใชทแตกตางกน ผลทเกดขนจากความไมรวมมอในการใชยาของผปวยเมอผปวยไมใหความรวมมอในการใชยาหรอไมใหความรวมมอทจะปฏบตตวตามทแพทยแนะน านน จะมผลเสยเกดขนมากมาย ซงหากแบงตามผลลพธทเกดขนในกระบวนการรกษาผปวย (outcomes of drug therapy) ตาม Economic, Clinical, and Humanistic Outcomes (ECHO) model จะแบง

23

ผลลพธออกเปน 3 สวน คอ ผลลพธดานคลนก ผลลพธดานเศรษฐศาสตร และผลลพธดานมานษยวทยา ดงน 1. ผลลพธดานคลนก (clinical outcomes) ไดแก อาการของโรคไมทเลา ผลการรกษาลมเหลวหรอกรณหยดยาปฏชวนะกอนก าหนดอาจท าใหเชอดอยาได ท าใหตองมการปรบเปลยนแบบแผนการรกษา เปลยนยาทใช ซงอาจเปนยาทกอใหเกดอาการไมพงประสงคไดมาก 2. ผลลพธดานเศรษฐศาสตร (economic outcomes) ไดแก การใชทรพยากรทางการแพทยเพมขน ทงคาใชจายทางตรงและทางออม คาใชจายทางตรงเกดจากการทผปวยตองปรบเปลยนการรกษา เปลยนยาทใช อาจมการสงใชยาทมราคาแพงขน สวนคาใชจายทางออมเกดจากการเสยเวลาของทงบคลากรทางการแพทยและผปวย แทนทจะใชเวลาของตนไปปฏบตงานอนอยางเตมความสามารถกลบตองใชเวลาเพอแกปญหาทเกดขนจากความไมรวมมอในการใชยา 3. ผลลพธดานมานษยวทยา (humanistic outcomes) เปนผลทตามมาของโรคหรอการรกษาตอสภาวะของผปวย เชน ความพงพอใจ คณภาพชวตทเกยวกบสขภาพ (health-related quality of life) เปนตน

ในดานความพงพอใจ หากผปวยไมใหความรวมมอในการใชยา จะท าใหการวเคราะหแผนการรกษาผด แพทยผดแลอาจเขาใจวายาทผปวยใชอยไมไดผล ท าใหบคลากรทางการแพทยทดแลผปวยและตวผปวยเองเกดความไมพงพอใจตอผลการรกษา

ในดานคณภาพชวตทเกยวกบสขภาพ ซงหมายถงคณภาพชวตทเกยวกบสขภาพโดยรวม ทงสขภาพดานกายภาพ (physical health) สขภาพดานจตใจ (mental health) สขภาพดานสงคม (social health) และภาวะสขภาพโดยทวไป (general health) ซงการประเมนคณภาพชวตทเกยวกบสขภาพจะท าใหบคลากรทางการแพทยเขาใจผลกระทบจากโรคและการรกษาตอชวตของผปวยจากมมมองของผปวยเอง (patient perspective)

ความรวมมอในการใชยามความสมพนธกบคณภาพชวต โดยหากผปวยใหความรวมมอในการใชยาด ท าใหมแนวโนมทจะสามารถควบคมอาการของโรคได ดงนนคณภาพชวตทเกยวกบสขภาพของผปวยนาจะดดวย

วธการสบหาความไมรวมมอในการใชยา [30, 31] การสบหาความไมรวมมอในการใชยา สามารถท าไดหลายวธ ซงแตละวธมขอดและ

ขอจ ากดแตกตางกนไป ดงน

24

1. วธสบหาโดยตรง ไดแก 1.1 การเฝาสงเกตพฤตกรรมของผปวย เปนการสงเกตการใชยาของผปวยโดยตรง ซงคอนขาง

แมนย า แตมขอเสยทไมสามารถปฏบตไดเปนประจ าตลอดเวลา และผปวยเองอาจสามารถซอนยาไวในปากแทนทจะกลนตามปกต

1.2 การตรวจวดปรมาณยาในรางกาย โดยการเจาะเลอด เกบปสสาวะหรอน าลายแลวน าสง วเคราะหหาปรมาณยา หรอการตรวจวดตวชวดทางชวภาพ (biological marker) ตางๆ ลกษณะการวเคราะหเชนนขนกบความไวของการทดสอบ และยงขนอยกบตวแปรหลายชนด เชน สตรต ารบยา ระบบการดดซม การยอย ระบบเมตาบอลซม การขบถาย การท างานของไตของผปวย เปนตน

2. วธสบหาทางออม เปนวธทปฏบตจรงไดมากกวาวธสบหาทางตรง ไดแก

2.1 การใหผปวยบนทกวนและเวลาทใชยาเอง วธนยงไมนาเชอถอนกเพราะขนกบผปวยเปน หลก ผปวยอาจไมลงบนทก หรอบนทกไมตรงกบความเปนจรง

2.2 การดปรมาณยาทใชหรอยาทเหลอ อาจท าโดยการวดปรมาณยาทเหลอโดยการนบ การตวง โดยใหผปวยน ายาทเหลอมาแสดง หรอตดตามเยยมผปวยทบาน ขอจ ากดของวธนคอ ยาท ผปวยน ามาใหนบอาจไมใชยาทเหลอทงหมดจรงๆ

2.3 การใชเครองมออเลกทรอนกสตางๆ เพอบนทกรายการยาทใช 2.4 การวดจากพฤตกรรมของผปวย เชน การมารบยา หรอมาตรวจตามนดซงท าไดงาย แตยงไม

สามารถยนยนวาผปวยทมาตามนดทกครงจะใหความรวมมอในการใชยา หรอผทไมมาตามนดจะไมใหความรวมมอในการใชยา

2.5 การวดผลการรกษาหรอผลของยาทเกดขน เชน ระดบน าตาลในเลอด ความดนโลหต เปน ตน วธนท าไดงายแตคาพารามเตอรเหลานมความสมพนธทซบซอน ผลของยาทเกดขนเกยวของกบกบการเปลยนแปลงยา และภาวะของรางกายในขณะนนๆ จงไมอาจน าผลมาสรปทนทวา ผลการรกษาหรอผลทเกดขนนนเกดจากความรวมมอในการใชยาของผปวย

2.6 การสมภาษณโดยตรงหรอการใชแบบสอบถาม (interview หรอ questionnaires) สามารถวดไดโดยตรงกบตวผปวยหรอผเกยวของ เชน ญาต ผปกครอง ซงเปนวธทสะดวก ใชเวลาไมมาก และคาใชจายนอย การสบหาความไมรวมมอในการใชยาของผปวยควรใชหลายวธรวมกน เชน การใหผปวยบนทกวนและเวลาทใชยาเอง รวมกบการนบเมดยาทเหลอ หรอการสมภาษณพรอมกบการตดตามการมารบยาของผปวย ซงจะท าใหผลทไดมความแมนย าทสด

25

ปจจยทเกยวของกบความไมรวมมอในการใชยา มผสนใจท าการศกษาปจจยทเกยวของหรอปจจยทเปนสาเหตท าใหเกดความไมรวมมอในการใชยาเปนจ านวนมาก เพอเปนแนวทางในการปรบปรงและสงเสรมเพอใหผปวยเกดความรวมมอในการใชยามากขน โดยปจจยทมการรายงานวาเกยวของกบความไมรวมมอในการใชยา ไดแก

1. ภาวะความเจบปวย ถาผปวยมอาการของโรครนแรงจะใหความรวมมอในการใชยาสง ในขณะทผปวยทไมมอาการแสดงจะมแนวโนมไมใหความรวมมอในการใชยา เชนเดยวกบผปวยโรคเรอรงทตองใชยาตดตอเปนเวลานานจะมแนวโนมไมรวมมอในการใชยามากกวาผปวยทเปนโรคเฉยบพลนทตองใชยาในเวลาสนๆ

2. ยาและแบบแผนการรกษา 2.1 คณสมบตของยาและลกษณะภาชนะบรรจ เชน ยาทมรส กลน ไมด ท าใหผปวยโดยเฉพาะ

อยางยงผปวยเดกไมใหความรวมมอในการใชยา หรอหากผปวยซงเปนคนสงอายตองใชยาทบรรจในภาชนะทเปดยาก อาจจะท าใหผปวยไมสามารถเปดใชยาไดเอง ท าใหไมสามารถน ายาออกมาใชได

2.2 การทยามราคาสง อาจท าใหผปวยทมเศรษฐานะไมด ไมรวมมอในการใชยา 2.3 แบบแผนการใชยา การใชยาหลายขนาน การใชยาบอยครง และความยงยากในการ

ใชยา ถาสงเหลานเพมมากขนความไมรวมมอในการใชยากเพมมากขนดวย 2.4 อาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงคจากการใชยา ถายาท าใหเกดอาการขางเคยงหรอ

อาการไมพงประสงคจากการใชยาไดงายหรอรนแรง แนวโนมทผปวยจะไมรวมมอในการใชยาจะสง

3. บคลากรทางการแพทยทเกยวของ บคลากรทางการแพทยเปนปจจยทส าคญในการกระตน ใหเกดความรวมมอในการใชยาหรอการปฏบตตวตามแบบแผนการรกษา พบวา ถาผปวยพงพอใจและเกดความเชอถอในบคลากรทางการแพทยแลวจะใหความรวมมอในการใชยาดขน หากบคลากรทางการแพทยใสใจใหขอมลตางๆ ทงในเรองสภาวะโรคแกผปวย แผนการรกษา และการใชยาทถกตอง จะท าใหผปวยใหความรวมมอในการใชยา นอกจากนนความสมพนธและความเปนกนเองระหวางบคลากรทางการแพทยกบผปวย จะท าใหผปวยใหความรวมมอในการใชยามากขน

4. ผปวย ผปวยเปนผตดสนใจในการมาพบแพทยหรอในการใชยา และยงเปนผทมสวนส าคญ ในการประเมนผลการรกษาอกดวย หากผปวยเหนวาอาการของตนเองไมดขนจากการรกษาอาจจะไมใหความรวมมอในการใชยา ดงนน ตวผปวยเองจงเปนตวแปรหรอปจจยทส าคญยงในการใหความรวมมอในการใชยา ปจจยตางๆ ทเกยวของกบผปวย ไดแก

26

4.1 ลกษณะทางประชากรศาสตร ไดแก เพศ อาย สญชาต เศรษฐานะ 4.2 ความรเรองยาของผปวย ผปวยทไมมขอมลทถกตองเกยวกบยาทตนเองจะตองใช ม

แนวโนมทจะไมใหความรวมมอในการใชยา 4.3 ความเชอและการรบรของผปวย เมอผปวยประสบภาวะความเจบปวยซงเปนภาวะทไม

พงปรารถนา ผปวยจะพยายามหาทางทจะบรรเทาการปวยโดยเรว เชน ไปพบแพทย แตเมออาการดขน ผปวยกลบไมใหความรวมมอในการใชยาตอเนองซงเปนพฤตกรรมทผปวยสรางขนเพอใหตนเองกลบสภาวะปกตโดยเรวทสดเทาทจะท าได เนองจากเชอวาการใชยาตอไปแสดงวาตวเองยงปวยอย ซงเปนความเชอทผดททกฝายตองหาทางแกไข ในการท าความเขาใจกบพฤตกรรมการใหความรวมมอในการใชยาของผปวยเกยวกบความเชอและการรบรของผปวยนน มทฤษฎทางสขภาพทใชมานาน คอ ทฤษฎแบบแผนความเชอดานสขภาพ (health belief model) ซงเปนทฤษฎทเกยวของกบความเชอหรอการรบรของผปวย กลาวโดยสรป คอ พฤตกรรมทสมพนธกบสขภาพ อาท ความรวมมอในการใชยานน เกดขนจากความเชอหรอการรบรของผปวยในเรองตางๆ ไดแก การรบรความเสยงทจะเปนโรค การรบรความรนแรงของโรคทเปน การรบรผลของโรคทเกดวาจะเปนอนตรายตอตวผปวย การรบรถงประโยชน และอปสรรคจากการรกษา โดยความไมรวมมอในการใชยานนจะเกดขน เมอผปวยเชอหรอรบรวาการรกษาหรอการใชยาของตนนนมประสทธผลนอย และตวเองจะไดรบประโยชนจากการใชยานอยเมอเปรยบเทยบกบผลเสยหรอความไมสะดวกทจะเกดขน เชน อาการไมพงประสงคจากการใชยาหรอคาใชจายในการรกษา

แนวทางการแกไขความไมรวมมอในการใชยา เมอพจารณาตามปจจยทเกยวของกบความไมรวมมอในการใชยา จะสามารถเสนอแนว

ทางแกไขปญหาความไมรวมมอในการใชยาไดดงน 1. ภาวะการเจบปวย การทแพทยและบคลากรทเกยวของเปดโอกาสใหผปวยรบทราบถงภาวะ

โรคของตนตามความเหมาะสม เนนใหผปวยรบทราบความส าคญของการรกษาและการใชยาเพอลดภาวะโรค จะชวยลดปญหาความไมรวมมอในการใชยาได

2. ยาและแบบแผนการรกษา 2.1 ปรบปรงสตรต ารบยาใหมรส กลน ตลอดจนภาชนะบรรจใหเหมาะสมกบผปวย 2.2 ยาทมราคาสง ควรมกลไกพจารณาด าเนนการใหผปวยสามารถมยาใชโดยสะดวก ตามสทธ

การรกษาจะชวยใหผปวยทมเศรษฐานะทไมด สามารถมยาไวใชไดตามความเหมาะสม 2.3 การปรบแบบแผนการใชยาใหผปวยปฏบตไดสะดวกขน เชน เลอกสงใชยานอยขนาน

และ/หรอใหผปวยใชยาในแตละวนใหนอยครงทสด โดยอาจเลอกยาทออกฤทธอยไดนาน หรออาจเปลยนวถทางในการบรหารยาใหสะดวกขน

27

3. บคลากรทางการแพทยทเกยวของ บคลากรทางการแพทยควรท าความเขาใจความรพนฐานของผปวยและวางแผนจดระบบวนนด อ านวยความสะดวกแกผปวยในเรองตางๆ เพอใหผปวยพงพอใจ และใหความรวมมอการรกษา การทบคลากรทางการแพทยใหความสนใจซกถามแมเพยงเลกนอยกบผปกครองหรอผปวย เชน ถามถงความถ ความรนแรงของอาการ ผลตอชวตประจ าวน รวมถงความเขาใจในปญหาเกยวกบยาของผปวย สงเหลานจะกระตนใหผปวยเพมความสนใจในตวเองและเพมความพงพอใจของตวผปวยตอบคลากรทางการแพทยดวย มการศกษาแสดงใหเหนวาเมอบคลากรทางการแพทยใหค าแนะน าปรกษา ใหความรรวมไปถงกระบวนการบรบาลทางเภสชกรรมแกผปวย จะท าใหเกดความรวมมอในการใชยา และจะท าใหผลลพธทางคลนกของผปวยดขน

4. ผปวย 4.1 กรณทผปวยมขอจ ากดตางๆ เชน ความจ าไมด ควรมการใชอปกรณชวยสงเสรมการใชยา

อปกรณชวยเตอนความจ า เชน ปฏทนแสดงวนทตองใชยา กลองหรอตลบบรรจยาทจดเตรยมเปนพเศษ หรอ ส าหรบผปวยทมปญหาการอานฉลากยา ควรมการจดท าฉลากยาทท าเปนตวอกษรใหญเปนพเศษ หรอเปนรปภาพ

4.2 การใหความรและการแนะน าการใชยา ซงจะท าใหผปวยเกดความร ความเขาใจใน การใชยามากขน

4.3 การปรบเปลยนความเชอและการรบรของผปวย ซงสามารถท าไดโดย 4.3.1 การใหค าแนะน าปรกษาเพอการปรบเปลยนความเชอหรอการรบรของผปวยเกยวกบ

การรกษา และความเสยงของการก าเรบของโรคทจะเกดขนหากผปวยไมใหความรวมมอในการใชยา ไมยอมรบการรกษา ตามหลกการของทฤษฎแบบแผนความเชอดานสขภาพ เนนใหผปวยเหนถงประโยชนของการใชยาและการรกษา พรอมใหค าแนะน าถงวธหลกเลยงหรอจดการกบอาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงคจากการใชยา เพอใหผปวยรบรวา อาการทอาจเกดขนนน หลกเลยงและจดการได

4.3.2 การเนนใหผปวยมสวนรวมในการวางแผนการรกษาและรบผดชอบตวเอง เชน โปรแกรมการจดการตนเอง (self management program) ซงโดยหลกการจะกระตนใหผปวยรบผดชอบตวเอง รจกตดสนใจวาจะปฏบตตวในภาวะตางๆ อยางไร โดยจะมการใหขอมลเกยวกบโรคทเปนและยาทใชโดยผานการอภปรายปญหาหรอแลกเปลยนขอมลกบผปวยรายอนๆ ซงผลดงกลาวพบวา ผปวยแตละคนทเรยนรจะมความรวมมอในการใชยาและควบคมอาการของโรคได ส าหรบความรวมมอในการใชยาของผปวยซงเปนการปฏบตตามค าแนะน าของบคลากรทางการแพทย การสงเสรมความรวมมอในการใชยาใหไดผลด บคลากรทางการแพทยควรตดตาม

28

และประเมนผลเปนระยะเพอวาเมอเกดปญหาจะไดแกไขไดทนเวลา การประเมนผลยงชวยเนนย าใหผปวยเหนความส าคญของการใหความรวมมอในการรกษาเพอใหควบคมอาการของโรคไดตลอดเวลาดวย

การสงเสรมความรวมมอในการใชยาของผปวยโรคความดนโลหตสงทกวธ ควรจะท าใหผปวยรสกไดวาการควบคมความดนโลหตใหอยในชวงทก าหนดไมใชเรองยากทจะท าได แตสามารถปฏบตไดเปนปกตในชวตประจ าวน เพราะหากผปวยเชอวาการควบคมความดนโลหตใหอยในชวงทก าหนดเปนเรองทท าไดยาก จะท าใหผปวยขาดความเชอมนในประสทธผลของยาลดความดนโลหตสง และอาจสงผลใหผปวยไมใหความรวมมอในการใชยาได นอกจากนควรท าใหผปวยมสขภาพจตทดและมทศนคตทดตอการรกษา ซงจะชวยใหผปวยไมหยดยาเอง จงจ าเปนอยางยงทบคลากรทางการแพทยตองใหความรและเนนย าถงความส าคญของการรกษา การรบประทานยาอยางสม าเสมอ ตรงเวลา และการมารบยาตามแพทยนดหรอกอนยาหมดเพอใหผปวยสามารถควบคมความดนโลหตใหนอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอท อยตลอดเวลาและตลอดไป การวดความรวมมอในการใชยาของผปวยความดนโลหตสงในการศกษาน ใช 2 วธ คอ

1. แบบประเมนการใหความรวมมอในการใชยา modified Morisky Medication Adherence Scale (modified MMAS) ฉบบภาษาไทย แปลโดยศลพร สรอยแกว [32] ผวจยจะเปนผสมภาษณผปวยโดยวดความรวมมอในการใชยารกษาโรคประจ าตวทกรายการทไดรบจากโรงพยาบาลบานนาสารและโรงพยาบาลอน

แบบประเมนนประกอบดวย ขอค าถาม 8 ขอ มขอค าถามเกยวกบความรวมมอในการรกษาดวยยา 7 ขอ แบงเปนขอค าถามทางบวก 1 ขอ คอ ขอ 5 และขอค าถามทางลบ 6 ขอ คอ ขอ 1, 2, 3, 4, 6 และ 7 โดยส าหรบค าถามทางบวก หากตอบ ไมใช มคะแนนเทากบ 0 ตอบ ใช มคะแนนเทากบ 1 สวนค าถามทางลบ หากตอบ ไมใช มคะแนนเทากบ ตอบ ใช มคะแนนเทากบ 0 และมขอค าถามแบบเลอกตอบ 1 ขอ ม 5 ตวเลอก ใหผปวยพจารณาวาตรงกบการปฏบตตนเองหรอไม โดยเกณฑการใหคะแนนมดงน

ไมเคยเลย เทากบ 1 คะแนน นานๆ ครง บางครง เกอบทกครง ประจ าทกครง เทากบ 0 คะแนน

29

การแปลผลคะแนน เกณฑในการใหคะแนนใหรวมทง 2 สวน

8 คะแนน แสดงวา ผปวยใหความรวมมอในการรกษาดวยยาในระดบมาก 6-7 คะแนน แสดงวา ผปวยใหความรวมมอในการรกษาดวยยาในระดบปานกลาง นอยกวา 6 คะแนน แสดงวา ผปวยใหความรวมมอในการรกษาดวยยาในระดบต า

2. แบบบนทกการนบเมดยา [23, 32] เพอประเมนความรวมมอในการใชยา โดยวดความรวมมอในการใชยารกษาโรคประจ าตวทกรายการทไดรบจากโรงพยาบาลบานนาสารและโรงพยาบาลอน รอยละความรวมมอในการใชยา

รอยละความรวมมอในการใชยา = [จ านวนยาทใชจรง/จ านวนยาทควรใช]x100 โดยก าหนดเกณฑ ดงน รอยละความรวมมอในการใชยามากกวาหรอเทากบรอยละ 80 ถอวา ไมมปญหาความ

รวมมอในการใชยา รอยละความรวมมอในการใชยานอยกวารอยละ 80 ถอวา มปญหาความรวมมอในการใชยา โดยทวไปแลวความรบผดชอบของเภสชกรในการใหบรบาลทางเภสชกรรม คอ การ

ตดตามผลการใชยารกษาในผปวย ในหลายปทผานมาเภสชกรไดท าหนาทในการบงช (identifying) และตดตามผลการรกษาทางคลนกมาเปนเวลานาน และในปจจบนนมการใหความสนใจเรองการตดตามผลการรกษาทางคลนกของการใหบรการรปแบบตางๆ มากขน และมองไปถงทางดานความคมทน คณภาพชวต และความพงพอใจของผปวยตอการใหบรการดวย

การดแลสขภาพทบาน (Home health care) [23, 33] การดแลผ ปวยทบานเปนบรการสาธารณสขเชงรก โดยใชบานของผ ปวยเองเปน

สถานพยาบาล เพอสนบสนนและด ารงไวซงภาวะสขภาพของผปวยเรอรงตางๆ มทมการแพทยและสาธารณสขใหการสนบสนนชวยเหลอ ใหความรและค าแนะน าแกผปวยและญาตในการดแลสขภาพของผปวยเอง โดยทมเครอขายขอมลขาวสารในการตดตอกบเจาหนาททงในภาวะปกตและภาวะฉกเฉน

The American Society of Health-System Pharmacists (ASHP) [33] ไดก าหนดบทบาทหนาทของเภสชกรในการดแลผปวยทบาน โดยมบทบาทหลกในการดแลการใชเภสชภณฑทบาน (pharmaceutical products) และบทบาทในการตดตามทางคลนก (clinical monitoring) ในกจกรรมการบรการตางๆ เชน home infusion therapy, enteral nutrition therapy เปนตน โดยเภสชกรท

30

ใหบรการอาจเปนเภสชกรจากโรงพยาบาล หรอเภสชกรในรานยา หรอ เภสชกรปฏบตงานรวมกบบคลากรทางการแพทยสาขาอนๆ ในหนาทหลกตอไปน 1. ประเมนความเหมาะสมของผปวยทเขามารบบรการ การดแลผปวยทบานโดยดตงแตสภาพของผปวย จดเกบขอมลพนฐานเกยวกบยาทจะใชตอไป ประเมนสภาพของทพกอาศย สภาพทเหมาะสมในการดแลผปวย 2. เภสชกรจะเปนผรวบรวมขอมลและประเมนผปวยขนตนโดยการสมภาษณโดยตรงจากผปวย ผดแล พยาบาล แพทยผรกษา 3. เภสชกรมบทบาทในการเลอกผลตภณฑ และอปกรณทใชส าหรบใหยาหรอสารน าแกผปวย 4. เภสชกรมบทบาทรวมกบบคลากรอนในการก าหนดแผนการรกษาส าหรบผปวยเฉพาะราย ซงแผนการรกษาจะเรมจากตอนตนการรกษา และจะตองทบทวนสม าเสมอ 5. เภสชกรมบทบาทในการใหความรแกผดแลผปวย ใหค าแนะน าอยางเหมาะสมเกยวกบการใชยาตงแตอธบายยา วธการรบประทาน ขนาดยา เปาหมายในการรกษา ขอควรระวงในการใชยา การตดตามผลการรกษา อาการไมพงประสงคจากการใชยาทอาจเกดขน ขอหามใช เครองมอทใช อปกรณทจ าเปน 6. เภสชกรจะตองตดตามผลการรกษาของผปวยเพอใหเปนไปตามแผนการรกษา รวบรวมขอมลและสอสารกบบคลากรอน แปลผลวเคราะหขอมลเพอมาใชในการปรบขนาดยาหรอหยดยาอยางเหมาะสม 7. เภสชกรมหนาทในการรกษาความลบของผปวย ดแลใหมการสอสารอยางมคณภาพระหวางบคลากรทเกยวของในการดแลผปวย 8. เภสชกรมบทบาทในการสอสารกบผปวยและผดแลผปวย 9. เภสชกรตองดแลการจดหายาและอปกรณทตองใช การเกบรกษา การสงมอบยา 10. เภสชกรมบทบาทในการดแลในการใหความรเกยวกบการลางท าความสะอาด การท าลายของเสยจากการใหยา กระบวนการในการปองกนการจดการเวลาถกเขมหรอของแหลมต า การใชยาเคมบ าบด เภสชกรควรเปนหลกในการพฒนาใหความรเหลาน และมบทบาทในการควบคมการตดเชอ 11. เภสชกรมหนาทในการบนทกขอมลการดแลผปวยลงในเวชระเบยน 12. เภสชกรควรเปนผน าในการรายงานและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา รวมถง ความคลาดเคลอนทางยาดวย 13. เภสชกรควรเปนหลกในการพฒนาขอก าหนดและกระบวนการในการตดตามยาทตองตดตาม (investigational drug) เมอน ามาใชรกษาทบาน 14. เภสชกรควรเปนผทชวยกระบวนการพฒนาการปฏบตงานในองคกร

31

15. เภสชกรควรมบทบาทในการพฒนานโยบายและกระบวนการขององคกร 16. เภสชกรทปฏบตการดแลผปวยทบานจะตองมใบอนญาต 17. เภสชกรตองมการพฒนาความรใหม ๆ และพฒนาทกษะการใหบรการอยางสม าเสมอ

การดแลผปวยทบานในประเทศไทย [23] การบรการดแลผปวยทบานในประเทศไทยไดเรมโครงการเมอเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2536

โดยมวตถประสงคเพอใหผปวยและครอบครวไดชวยเหลอตวเองเพมมากขน ชวยเหลอผทพการ และผปวยโรคเรอรง ใหมคณภาพชวตดขน ลดจ านวนผปวยและคาใชจายของโรงพยาบาล รวมถงลดอตราการเกดโรค อตราการตาย และเพมความสมพนธอนดระหวางผปวยและสถานบรการสาธารณสข

ผปวยทเขาโครงการบรการดแลสขภาพทบานจะไดรบการดแลไมแตกตางจากทไดรบจากโรงพยาบาลและชวยใหผปวยฟนฟสขภาพเขาสภาวะปกตไดเรวขน เนองจากอยในสงแวดลอมทคนเคย มญาตคอยดแลอยางใกลชด ผปวยไดรบยาอยางตอเนอง นอกจากนการบรการดแลผปวยทบานยงมความจ าเปนอยางยงในภาวะเศรษฐกจและสงคมของไทยในปจจบน เพราะนอกจากจะชวยลดผปวยทตองนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาล ลดคาใชจายในการรกษาพยาบาลทงของรฐและของผปวยเอง รวมทงประหยดเวลาของผปวยและญาตในการเดนทางไปรบการรกษาทโรงพยาบาลอกดวย

ปจจบนในประเทศไทยมเภสชกรปฏบตงานดแลผปวยทบานรวมกบบคลากรอนๆ ในทมใหการดแลผปวยทบาน การรายงานผลการเยยมบานโดยเภสชกร รายงานในรปแบบจ านวนปญหาเกยวกบยาทพบและการแกไขปญหา แตยงมการศกษาวจยไมมากทศกษาถงประสทธผลของการเยยมบานโดยเภสชกร เปรยบเทยบกบการใหบรการตามปกต กระบวนการเยยมบาน [21] 1. ระยะกอนเยยมบาน เปนระยะของการวางแผนก าหนดวตถประสงคการเยยมบานและเตรยมความพรอมขอมลผปวยและครอบครวโดยใชแฟมเวชระเบยนหรอสรปการเยยมบานในครงกอน กระเปาเยยมบาน อปกรณและเครองมอทควรเตรยมไปเยยมบาน นอกจากนกลองถายภาพอาจเปนอปกรณอกชนทควรพกพาไป เพราะอาจใชถายภาพเพอตดตามสภาพบาดแผล หรอถายภาพทนาประทบใจภายในบาน ซงอาจใชเปนเครองมอเตอนความทรงจ าใหผปวยและญาตรวมทงกระชบความสมพนธทดตอกนไดในภายหลง อกทงเปนก าลงใจใหทมงานเยยมบานในครงตอๆ ไป 2. ระยะเยยมบาน ในขณะเยยมบานจ าเปนตองมทกษะในการสอสาร เพอสรางสมพนธภาพในการคนหาปญหาผ ปวยและครอบครวไดอยางเปนองครวม รจกเขาใจ เหนอกเหนใจผ ปวยและครอบครว ทกษะเหลานไดแก การใหบรการดานจตวทยาสงคมและการใชเครองมอทางดาน

32

มนษยวทยา เชน ประวตผปวย ผงเครอญาต และแนวปฏบตเมอไปถงบานผปวย โดยตองมงเนนความสนใจทตวผปวย ไมใชมงเนนแตโรคของผปวย ดงนน ตองชางสงเกตและประเมนทกสงทพบทบานผปวย นอกจากประเดนจ าเพาะทควรไปประเมนในผปวยแตละราย ยงมประเดนสขภาพอนๆ ทประเมนในขณะเยยมบานดวย ประเดนทควรประเมนผ ปวยในการเยยมบานแตละครงประกอบดวย 8 ประเดน หรอเขยนโดยยอวา “INHOMESSS” ซงประเมนไดโดยเภสชกร กลาวคอ

I-Immobility ประเมนการเคลอนไหว การท ากจวตรประจ าวน ความสามารถในการดแลตนเอง ความเสยงทจะหกลม และอาการเวยนศรษะ เพราะอาจเกดจากอาการไมพงประสงคจากการใชยาได

N-Nutrition ประเมนภาวะโภชนาการทผปวยไดรบ การควบคมอาหาร ลกษณะการรบประทานจะบงบอกสภาพความเจบปวยรวมถงความเหมาะสมกบมอยาทรบประทาน

H-Housing ประเมนสภาพแวดลอมทสงผลตอสขภาพผปวย ความเปนอยภายในบาน ความเหมาะสมของลกษณะการจดบานกบการใชชวตของผปวย ผลของลกษณะการใชชวตในบานของผปวยตอสขภาพ ความสะดวกสบาย และความปลอดภย

O-Other people ประเมนความสมพนธของสมาชกในครอบครว จ านวนสมาชกในบานและความสมพนธกบผปวย เภสชกรควรประเมนขอนกอนทจะเชญญาตมาใหค าแนะน าเรองการใชยาแกผปวย เพราะหากเปนบคคลทขดแยงกบผปวย ความรทไดจากเภสชกรกอาจไมเปนประโยชนหรออาจถกใชเปนเครองมอในความขดแยงตอไปได นอกจากน ควรประเมนผลกระทบจากความสมพนธในบานตอการดแลตนเองของผปวย เชน รกและเอาใจกนมากจนท าใหผปวยไมมวนยในการรบประทานยาหรอรกษาสขภาพตนเอง หรอ ขดแยงกนจนผปวยกลมใจ ซมเศรา จนท าใหไมมวนยในการรบประทานยา เปนตน

M-Medication ประเมนการใชยาทไดรบ ประเมนวธการรบประทานยา การเกบยา ความสม าเสมอในการรบประทานยา ประเมนยาทกชนดทผปวยใชเพอวตถประสงคความเปนยา ซงไมไดหมายถงแตยาทแพทยสงเทานน ยาทผปวยและครอบครวซอมาใชเพมเตมจากทแพทยสง ยาทไดมาจากหลายสถานพยาบาล ทงในดานจ านวนยาและวธใช ตลอดจนวธการใชยาของผปวยในชวตจรง การจดเกบยา และปญหาในการใชยา ซงในการประเมนดงกลาวควรระวงทาทในการเปนผเชยวชาญในการใชยา หรอลกษณะทเหมอนเปนการจบผดผปวย

E-Examination การตรวจรางกายทเภสชกรนาจะท าได คอ การวดสญญาณชพตางๆ ความดนโลหต ชพจร อตราการหายใจ อณหภม และการตรวจลกษณะทวไปทมองเหนได เชน ซดเหลอง บวม เปนตน ดงนนแมผปวยจะไมไดแจงอาการเหลานนใหบคลากรทางการแพทยทราบ บคลากรกสามารถสงเกตและประเมนภาวะของผปวย เพมเตมจากประวตททบทวนกอนมาเยยมบาน วาภาวะ

33

ดงกลาวเปนผลจากยาหรอมผลตอการใชยาหรอไม เชน อาการเวยนศรษะเวลาลกขนยน โดยบคลากรอาจใหผปวยลองลกขนยน แลวท าการวดความดนโลหตและชพจร อาจตรวจพบความดนโลหตตกขณะลก ซงอาจเปนผลมาจากยาความดนโลหต กลม beta-blockers ทผปวยรบประทานอย เปนตน

S-Safety ประเมนความปลอดภยของผปวย ประเมนความปลอดภยทงในบานและนอกบาน เชน บานของผปวยสงอายทมพนตางระดบอยบรเวณทผปวยตองใชบอยๆ มบนไดสงชน ไมมราวจบ เมอจะรบประทานยาแตละครงตองเดนขนไปเอายาบนชนสองของบาน ทงทสวนใหญใชชวตอยชนลางทงวน นอกจากจะท าใหลมรบประทานยาไดงายยงท าใหไมปลอดภยขณะไปเอายามารบประทาน หรอในบานมสตวเลยงอยกบผปวยตลอดเวลา อาจสะดดสตวเลยงจนหกลมเวลาเดนไปมาในบานได ความปลอดภยนอกบานไดแก ความปลอดภยรอบตวบาน การเขาถงบานและความปลอดภยในชมชน เปนตน

S-Spirituality ประเมนความเชอทางจตวญญาณ เขาใจความหมายชวต การพดคยและสรางสมพนธภาพทด จะท าใหเขาใจผปวยไดวาทกวนนชวตอยอยางมความหมายไดตอเมอชวตเปนอยางไร เชน คนในบานไมทะเลาะกน บานสงบสข หรอไดท าตนใหเปนประโยชนไมเปนภาระของผอน หรอไดท าบญท าทานเปนกศลในชวต เปนตน ปจจยเหลานนอกจากจะเปนตวก าหนดความสขในชวตประจ าวนใหแกผปวยแลว ยงเปนปจจยทจะบงบอกวนยและความสม าเสมอในการรบประทานยาอกดวย เชน สงเกตจากการพดคยและพบวาผปวยไมมก าลงใจจะใชชวตอยตอเพราะรสกวาเปนภาระลกหลาน กอาจสงผลใหไมอยากรบประทานยาเพอรกษาชวตใหรอดอกตอไป เปนตน

S- Services สถานพยาบาลทใกลทสด คดจากมมมองของผปวยวาหากเจบปวยจะสามารถเขารบการรกษาทสถานพยาบาลใด วธและคาใชจายในการเดนทางจากบานไปยงสถานพยาบาล ตลอดจนระยะเวลาทใชในการเดนทาง ซงในทนหมายรวมถงรานยาทใชเปนประจ าดวย นอกจากนควรพจารณาในประเดนการเกดภาวะฉกเฉนวาผปวยจะสามารถขอรบความชวยเหลออยางไร จากแหลงใด

อยางไรกตาม บคลากรทางการแพทยทจะไปเยยมบาน ตองเขาใจแนวคดสขภาพวาเปนองครวมเสยกอน มระบบครอบครว ชมชน สงคมและวฒนธรรมทลอมรอบอยตางกนมทงอดตและปจจบน มาเปนสขภาพของผปวยในวนน ดงนนการเดนทางเขาไปเยยมบานผปวย ควรใหเกยรตผปวยและญาต ระวงอยาท าใหการไปเยยมบานเปนการจบผดผปวย โดยเอาทฤษฎความรของวชาชพตนลงไป วพากษวจารณชวตและพยายามสงใหผปวยปรบชวตจรงมาใกลเคยงกบทฤษฎของบคลากรซงในภาวะดงกลาว จะท าใหการเยยมบานมผลเสยหรอเกดผลขางเคยงได ผปวยอาจรสกไม

34

อยากใหบคลากรทางการแพทยมาเยยมบานอก เพราะนอกจากท าใหรสกไมดตอการมชวตอยของตนเองแลว ยงรสกไมดทมบคลากรทางการแพทยมาบกรกถงบาน ผปวยอาจไมรสกวาการเยยมบานจะชวยใหมความสขและมคณภาพชวตเพมขน 3. ระยะหลงการเยยมบาน เปนระยะหลงการเยยมบานไดมาพดคยกนเพอสรปปญหาของผปวยและครอบครวทเยยม แนวทางแกปญหาหรอการตดตามเยยมบานครงตอไปและน าผลทไดมาบนทกลงในรายงานหรอแบบบนทกการเยยมบาน เพอประกอบการดแลตอเนองตอไป

คณภาพชวต [34, 35] Schron และ Shumaker [36] ใหนยามคณภาพชวต หมายถง ความคดหลายๆ ดานเกยวกบ

ความเปนอยของบคคล ทงดานจตวทยา สงคม และสขภาพ Ericksion [37] ใหนยามคณภาพชวต หมายถง คณคาทถกก าหนดไวในชวงระยะเวลาทมชวตอย ทเปลยนแปลงไปเพราะความไมสมบรณของบทบาทหนาท การรบร และโอกาสทางสงคม ซงทงหมดนนเปนผลมาจากการมโรค ความเจบปวย การรกษา หรอวธทางการด าเนนชวต โดยทวไปแลว การวดคณภาพชวตจะวดใน 5 มต [35] คอ 1. สขภาพทางกาย 2. สขภาพทางใจ 3. สงคมและบทบาทหนาท 4. การรบรความเปนอยโดยทวไป 5. โรคและ/หรอการรกษาทสมพนธกบอาการทเปนอย คณภาพชวตดานสขภาพ [38] หมายถง ระดบความสมบรณและความพงพอใจทผกพนกบชวตแตละบคคลและผลกระทบทเกดขนเมอเจบปวยหรอไดรบการรกษา

ความส าคญของการวดคณภาพชวต [37, 38] คณภาพชวตดานสขภาพเปนสงหนงทมความส าคญตอคณภาพชวต ดงนนการวดคณภาพ

ชวตดานสขภาพ (health-related quality of life; HRQOL) จงมความจ าเปนและเปนผลลพธทางดานสขภาพทส าคญมากอยางหนง โดยคณภาพชวตดานสขภาพเปนผลลพธทไมสามารถประเมนไดจากผลทางคลนกหรอการตรวจทางหองปฏบตการเพยงอยางเดยว การประเมนคณภาพชวตจดเปนผลลพธส าคญทควรตดตามและประเมนผลในการรกษา เนองจากท าใหบคลากรทางการแพทยเขาใจผลกระทบจากโรคและการรกษาตอชวตของผปวยจากมมมองของผปวยเอง (patient perspective) ซงตรงกบความคดของการดแลผปวยแบบองครวม (holistic care) ทใหความส าคญและเอาใจใสตอความรสกนกคดของผปวยท าใหผปวยรสกดขน มองผปวยโดยพจารณาสงตางๆ ท งหมดทมความสมพนธและความส าคญในชวตของผปวยเอง ไมใชแตการมองทตวโรค ซงตรงกบแนวคดการ

35

ใหบรบาลทางเภสชกรรมทใหความส าคญผปวยเปนศนยกลางของการรกษา โดยเนนผปวยเปนหลกมากกวาตวยา

เครองมอวดคณภาพชวต โดยทวไปสามารถแบงออกเปน 2 ประเภทหลก คอ

1. เครองมอวดคณภาพชวตแบบทวไป (generic instruments) ซงออกแบบมาเพอใชไดกบทกกรณ ใชไดกบผปวยทกโรค

ขอด คอ สามารถน าขอมลทไดมาเปรยบเทยบระหวางผปวยตางกลมโรคได และ สามารถวดผลของการรกษาทมตอชวตของผปวยในมตตางๆ

ขอเสย คอ ไมมความเฉพาะเจาะจงและไมมความไวตอความแตกตางในแตละโรค 2. เครองมอวดคณภาพชวตแบบเฉพาะโรค (disease-specific instruments) ซง

ออกแบบมาใหมความเฉพาะเจาะจงตอผปวยในแตละโรค ขอด คอ มความไวในการวดความแตกตางหรอการเปลยนแปลงทเกดขนเนองจากการรกษา

ทใหในแตละโรคได ขอเสย คอ ใชไดกบผปวยเฉพาะโรคเทานน อาจจะไมครอบคลมบางมตของชวต จงไม

สามารถน ามาใชเปรยบเทยบคณภาพชวตระหวางผปวยตางโรคได เนองจากยงไมมขอก าหนดหรอขอตกลงทชดเจนเกยวกบแนวความคดของคณภาพชวต จง

เปนการยากทจะสรปถงการใชเครองมอหรอเครองชว ดในการประเมนคณภาพชวตทเปนมาตรฐานสากล การประเมนคณภาพชวตของบคคลจงมความหลากหลาย และมรปแบบวธการประเมนทแตกตางกนไป ขนอยกบแนวคด และวตถประสงคของการศกษา

ตวอยางเครองมอทใชในการวดคณภาพชวต [38] EuroQol-5D (EQ-5D) เปนเครองมอทมการใชอยางกวางขวางในการวดคณภาพชวต และม

ฉบบแปลเปนภาษาตางๆ ทวโลกรวมถงภาษาไทย สวนแรกของแบบสอบถามเปนการประเมนสภาวะสขภาพของผปวยใน 5 มต ไดแก การเคลอนไหว (mobility) การดแลตวเอง (self-care) กจกรรมทวไป (usual activities) ความปวด/ความไมสบาย (pain/discomfort) และความวตกกงวล ความซมเศรา (anxiety/depression) แตละมตจะมตวเลอกแบงเปน 3 ระดบ คอ ไมมปญหา มปญหาปานกลาง และมปญหาอยางมาก ซงสามารถน าผลการประเมนใน 5 มต มาค านวณคะแนนอรรถประโยชน ซงมคาอยในชวง 0-1 โดย 0 หมายถง ความตาย (death) และ 1 หมายถง ภาวะสขภาพทสมบรณ (full health) การค านวณคะแนนอรรถประโยชนจาก EQ-5D สามารถใชสมการทไดจากวธ Time-trade-off (TTO) จากตวอยางประชากรผใหญทวไปทไดจากการสมในประเทศองกฤษ ซงคะแนนอรรถประโยชนทไดมคาระหวาง -0.59 ถง 1.00 และในปจจบนมวธการค านวณ

36

คะแนนอรรถประโยชนโดยใชสมการทไดจากประชากรไทย ซงคะแนนอรรถประโยชนทไดจะมคาอยระหวาง -0.45 ถง 1.00

สวนทสองของ EQ-5D เปน visual analogue scale (VAS) แนวตง มคาคะแนนตงแต 0 ถง 100 โดยคะแนน 100 หมายถงภาวะสขภาพทสมบรณ (perfect health) หรอภาวะสขภาพทดทสดทสามารถนกได และคะแนน 0 หมายถง ความตาย (death) หรอภาวะสขภาพทแยทสดทสามารถนกได ซงสามารถน าคะแนนจาก VAS ไปใชในการค านวณคะแนนอรรถประโยชนเชนกน โดยการน าคาคะแนนทไดหารดวย 100 จะไดคะแนนอรรถประโยชนอยระหวาง 0-1

ขอด ของ EQ-5D เมอเปรยบเทยบกบเครองมอทใชประเมนคณภาพชวตแบบทวไปอนคอ เปนเครองมอทงายในการตอบ และใชระยะเวลาในการตอบเพยงประมาณหนงนาท รวมทงสามารถประเมนมตทางสขภาพไดหลายมตโดยใชเพยงเครองมอเดยว ใชเปรยบเทยบคณภาพชวตในผปวยตางโรคได อกทงเปนแบบสอบถามทสามารถขออนญาตการใชไดโดยไมตองเสยคาใชจาย

Theodorou et al [39] ศกษาคณภาพชวตของผปวยความดนโลหตสงในประเทศไซปรส จ านวน 528 ราย โดยใชแบบประเมนคณภาพชวต EQ-5D พบวา ความดนโลหตมความเกยวของกบคะแนนในมตการเคลอนไหว การท ากจกรรมในชวตประจ าวน ความเจบปวดและความไมสขสบาย และความวตกกงวลและความซมเศรา โดยคะแนน EQ-5D มคามธยฐาน (คาพสยควอไทล) เทากบ 0.97 (0.19), 0.97 (0.19) และ 0.97 (0.17) เมอเรมตนการศกษา การตดตามครงท 1 และการตดตามครงท 2 ตามล าดบ ซงแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.001) ส าหรบคา EQ VAS score เทากบ 80 (20), 85 (10) และ 90 (15) เมอเรมตนการศกษา การตดตามครงท 1 และการตดตามครงท 2 ตามล าดบ ซงแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.001) อยางไรกตามโรคความดนโลหตสงมผลตอการเคลอนไหว และการท ากจกรรมในชวตประจ าวนของผปวยเพยงเลกนอย แตมผลเปนอยางมากตอความวตกกงวลและความซมเศรา

Masoom et al [40] ศกษาผลของการใหการบรบาลเภสชกรรมตอคณภาพชวตในผปวยความดนโลหตสงประเทศปากสถาน จ านวน 116 ราย พบวาหลงจากใหการบรบาลทางเภสชกรรมเปนระยะเวลา 6 เดอน ผปวยมคะแนน EQ-5D utility score เพมขนอยางมนยส าคญทางสถต (P=0.002) เ มอเปรยบเทยบระหวางเรมตนการศกษาและสนสดการศกษา โดยมคา เทากบ 0.8789±0.17993 และ 0.9276±0.1392 ตามล าดบ ส าหรบ EQ VAS score มคาเฉลยเรมตนการศกษาเปรยบเทยบกบสนสดการศกษา เทากบ 65.56±16.67 และ 78.00±12.649 (P = 0.002)

37

ความพงพอใจของผปวย [41] ในการวดผลการใหบรบาลทางเภสชกรรม นอกจากการวดผลทางคลนกแลวควรมการวดผลความพงพอใจของผปวยดวย ซงความพงพอใจของผปวยจดเปนผลลพธดานมานษยวทยาทส าคญอกผลลพธหนง

วรฬ พรรณเทว ใหนยาม ความพงพอใจ วา “ระดบความรสกภายในจตใจของมนษยทไมเหมอนกน ขนอยกบแตละบคคลวาจะคาดหวงกบสงใดสงหนงอยางไร ถาคาดหวงหรอมความตงใจมากและไดรบการตอบสนองดวยดจะมความพงพอใจมาก แตในทางตรงกนขามอาจผดหวงหรอไมพงพอใจเปนอยางยงเมอไมไดรบการตอบสนองตามทคาดหวงไว ทงนขนอยกบสงทตงใจไววามมากหรอนอย”

ชรณ เดชจนดา ใหนยาม ความพงพอใจ วา “ความรสกหรอทศนคตของบคคลทมตอสงใดสงหนงหรอปจจยตางๆ ทเกยวของ ความรสกพอใจจะเกดขนเมอความตองการของบคคลไดรบการตอบสนองหรอบรรลเปาหมายระดบหนง ความรสกดงกลาวจะลดลงหรอไมเกดขน หากความตองการหรอจดมงหมายนนไมไดรบการตอบสนอง”

อนงค เออวฒนา ใหนยาม ความพงพอใจ วา “ความรสกของบคคลทแสดงออกทงในดานบวกหรอดานลบ มความสมพนธกบการตอบสนองตอสงทตองการ ซงความรสกพงพอใจจะเกดขนเมอบคคลไดรบหรอบรรลจดมงหมายในสงทตองการในระดบหนง และความรสกดงกลาวจะลดลงหรอไมเกดขนหากความตองการหรอจดมงหมายนนไมไดรบการตอบสนอง”

จากค านยามของความพงพอใจทกลาวมาขางตน สรปไดวา ความพงพอใจเปนทศนคตทเปนนามธรรมเกยวกบ จตใจ อารมณ ความรสกทบคคลมตอสงใดสงหนง อาจเกดขนจากความคาดหวงหรอเกดขนกตอเมอสงนนสามารถตอบสนองความตองการใหแกบคคลไดซงความพงพอใจทเกดขนสามารถเปลยนแปลงไดตามคานยมและความตองการของตวบคคล

ความพงพอใจมความเกยวโยงกบปจจยทางจตวทยา 2 ประการ คอ 1. การประเมนหรอแบงระดบสงทไดเรยนร เกยวกบโครงสราง ขนตอน และผลจากการบรการ 2. ปฏกรยาทางอารมณตอสงทเปนโครงสราง ขนตอน และผลจากการบรการ

ความพงพอใจมลกษณะคลายกบคณภาพชวตตรงทเปนผลมาจากปจจยหลายดาน ซงอาจจะแตกตางกนไป จากรายงานของ Cleary และ McNeil กลาววา การวดความพงพอใจของผปวย โดยทวไปจะวดในดานตาง ๆ ดงน 1. ความคาดหวงของผปวยตอการรกษา (personal aspects of care) 2. คณภาพของเทคนคในการรกษา (technical quality of care) 3. การสามารถเขาถงและใชประโยชนไดของการรกษาทมให (accessibility and availabitity of care)

38

4. การรกษาอยางตอเนอง (continuity of care) 5. ความสะดวกสบาย (convenience) 6. การจดสถานท สงแวดลอมทางกายภาพ (physical setting) 7. การพจารณาดานงบประมาณ (financial considerations) 8. ประสทธผลในการรกษา (effectiveness) Marshall et al ไดพฒนาแบบวดความพงพอใจฉบบส น โดยวดความพงพอใจตอผลการรกษาซงสามารถใชประเมนในโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคซมเศรา ประกอบดวย ขอค าถามจ านวน 18 ขอ แบงเปนความพงพอใจในดานตางๆ 7 ดาน คอ 1. ดานความพงพอใจทวไป (general satisfaction) 2. ดานคณภาพทางเทคนค (technical quality) 3. ดานกรยามารยาทของบคลากร (interpersonal manner) 4. ดานการตดตอสอสาร (communication) 5. ดานความคาดหวงดานคารกษาพยาบาล (financial aspects) 6. ดานเวลาทใชในการพบแพทย (time spent with doctor) 7. ดานความสามารถเขาถงบรการ และความสะดวกสบาย (accessibility and convenience) จากการศกษาของ Kucukarslan พบวาการวดความพงพอใจของผ ปวยควรจะท าแบบสอบถามเฉพาะตอการบรการทเภสชกรไดใหบรการ เพราะความพงพอใจของผปวยตอการบรการทไดรบขนอยกบความจ าของผปวยตอการบรการทไดรบในอดตเปรยบเทยบกบการบรการทไดรบในปจจบน ซงสงทผปวยจ าไดดทสด คอ ความพงพอใจตอขอมลจากเอกสารทไดรบและเวลาทตองรอรบบรการ

งานวจยทเกยวของ Zillich et al [42] ศกษาผลของการใหการบรบาลทางเภสชกรรมโรคความดนโลหตสงโดย

เภสชกร โดยศกษาประสทธผลการวดความดนโลหตสงทบานในผปวยความดนโลหตสงทควบคมความดนโลหตไมได ซงเปรยบเทยบระหวางกลมทดลองทมเภสชกรดแลแบบ high intensity กบกลมควบคมทมเภสชกรดแลแบบ low intensity มผเขารวมการศกษา 64 ราย และ 61 ราย ตามล าดบ ส าหรบกลมทดลองเภสชกรแนะน าใหความรเกยวกบเรองโรคความดนโลหตสง ตดตามผลการรกษาโดยการเยยมบาน 3 ครง ผปวยไดรบค าแนะน าการวดความดนโลหตดวยตนเองทบาน ส าหรบกลมควบคม เภสชกรวดความดนโลหตแกผปวยและสงตอขอมลใหแพทยผรกษาตามปกต ผลการศกษาพบวาในกลมทดลองและกลมควบคมมคาความดนโลหต systolic blood pressure/diastolic blood pressure (SBP/DBP) แตกตางกน -4.5/-3.2 มลลเมตรปรอท คาความดน

39

โลหต SBP ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต คาความดนโลหต DBP แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P=0.03) ส าหรบความรวมมอในการใชยาวดโดยใชแบบสอบถาม Morisky Medication Adherence Scale 4 ขอ พบวาไมมความแตกตางระหวางกลมทดลองและกลมควบคม แตในกลมทดลองพบวาความรวมมอในการใชยาเพมขนอยางมนยส าคญทางสถตเมอสนสดการศกษา (P=0.004) ในขณะทในกลมควบคมไมพบความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต

Anne et al [43] ศกษาผลการเยยมบานในผปวยความดนโลหตสงทควบคมความดนโลหต DBP ไมได (มากกวาหรอเทากบ 95 มลลเมตรปรอท) โดยแบงผปวยเปน 3 กลม กลมท 1 กลมควบคมมผเขารวมการศกษา 63 ราย ไดรบการรกษาตามปกต กลมท 2 กลมทดลอง 1 มผเขารวมการศกษา 99 ราย ไดรบการเยยมบานและใหสมาชกในครอบครววดความดนโลหตดวยตนเองทบาน และกลมท 3 กลมทดลอง 2 มผเขารวมการศกษา 56 ราย ไดรบการเยยมบานจากเภสชกรและพยาบาล ผลการศกษาพบวากลมทดลองกลมท 3 สามารถควบคมความดนโลหต DBP ไดดกวา แตไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตเมอเทยบกบกลมควบคมทมการรกษาตามปกต

Hunt et al [20] ศกษาประสทธผลของการรกษารวมกนเปนทมระหวางแพทยและเภสชกรในผปวยทควบคมความดนโลหตไมได ระยะเวลาในการศกษา 12 เดอน โดยเปรยบเทยบระหวางการรกษาแบบปกตกบการรกษาโดยมทมแพทยและเภสชกรท างานรวมกนในการดแลผปวย กลมควบคมมผเขารวมการศกษา 233 ราย และกลมทดลอง มผเขารวมการศกษา 230 ราย ผลการศกษา พบวา กลมทดลองมคาความดนโลหต SBP และ DBP ลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (137/75 มลลเมตรปรอท เทยบกบ 143/78 มลลเมตรปรอท, P=0.007 และ P=0.003 ตามล าดบ) กลมทดลองสามารถควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมายของการรกษา คดเปนรอยละ 62 และกลมควบคมคดเปนรอยละ 44 (P=0.003) ส าหรบความรเกยวกบความดนโลหตสง ความรวมมอในการรกษา และความพงพอใจของผปวยไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต สวนคณภาพชวตทวดโดยใชแบบสอบถาม SF-36 พบวา ไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ยกเวนคณภาพชวตดานการรบรสขภาพโดยทวไป ซงพบวามความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P=0.01) ศรรตน และรงเพชร [24] ศกษาการดแลปญหาการใชยาในผปวยเฉพาะรายในชมชนเขตพนทกรงเทพมหานคร โดยศกษาดานความปลอดภยในการใชยา การควบคมอาการของโรคเรอรงในชมชนและพฒนารปแบบการบรบาลทางเภสชกรรมทบาน (home pharmaceutical care) ผลการศกษา พบวา กลมตวอยาง 1,759 ราย จากการเยยมบานโดยเภสชกรชมชน พบปญหาจากการใชยา คดเปน 2.5 ปญหาตอผปวย 1 ราย โดยสวนใหญเปนปญหาการไมใหความรวมมอในดานยา คดเปนรอยละ 95 จากปญหาทงหมด จากการเยยมบาน 3 ครง พบวาผปวยใหความรวมมอในการใชยาดขน ผปวยกลมความดนโลหตระดบความรนแรงขนท 2 (stage 2 มากกวาหรอเทากบ160/100)

40

เปลยนเปนกลมทมระดบความรนแรงนอยกวา (stage 1 มากกวาหรอเทากบ SBP 140-159/DBP 90-99) รอยละ 56.1 นอกจากนเภสชกรเยยมบานไดสงผปวยกลบไปยงแพทยผรกษาและไดรบการตอบสนองจากแพทย รอยละ 55 พรอมไดรบการแกปญหาจากค าเสนอแนะของเภสชกรเยยมบาน มณฑา และคณะ [44] ศกษาผลของการเตมยารกษาความดนโลหตสงโดยเภสชกรในศนยสขภาพชมชนต าบลเทพา ศกษาในผปวยโรคความดนโลหตสงทสามารถควบคมอาการได (คาความดนโลหต <140/90 มลลเมตรปรอท) ผลการศกษา พบวา รอยละของผปวยทมปญหาในการใชยากลมทดลอง (รอยละ 22.4) นอยกวา กลมควบคม (รอยละ 100) อยางมนยส าคญทางสถต (P< 0.001) การใหบรการของเภสชกรไมมผลเปลยนแปลงคาความดนโลหตของผปวย ผปวยในกลมทดลองมความพงพอใจในระดบมากตอการใหบรการของเภสชกรในลกษณะน โดยมคาเฉลยความพงพอใจ 4.5±0.6 จากคะแนนเตม 5.0 ส าหรบกลมควบคมมคาเฉลยความพงพอใจ 3.5±0.7 อไลลกษณ และคณะ [22] ศกษาผลการบรบาลทางเภสชกรรมโดยการออกเยยมบานในผปวยโรคเบาหวาน 78 ราย ทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนบววด ซงกลมศกษาจะไดรบค าแนะน าเรองสขภาพแบบกลมและไดรบการเยยมบานเดอนละ 1 ครง เปนเวลา 3 เดอน และกลมควบคมจะไมไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานแตไดรบการบรการตามปกตทศนยสขภาพชมชนเทานน ผลการศกษา พบวา กลมศกษามระดบความรเรองโรคเบาหวานสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.001) ผลทางคลนก ไดแก คา FBS, HbA1C, คอเลสเตอรอล, ไตรกล-เซอรไรด, LDL-C, และ HDL-C ของทงสองกลมไมแตกตางกน ผลทมตอความรวมมอในการใชยาโดยวดเฉพาะกลมศกษา พบวา เมอประเมนความรวมมอในการรกษาในครงแรกพบวา มผปวยลมรบประทานยาและหยดยาเอง จ านวน 8 รายและ 5 ราย ตามล าดบ แตหลงจากไดรบการเยยมบาน พบวา ผปวยลมรบประทานยาเหลอเพยง 4 ราย และไมมผปวยรายใดหยดรบประทานยาเอง นอกจากนพบกวากลมศกษามระดบคณภาพชวตดกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (P=0.014) โดยมระดบคะแนนเทากบ 179.80±19.71 คะแนนและ 170.38±20.93 คะแนน ตามล าดบ จากคะแนนเตม 225 คะแนนจากการประเมนโดยใชแบบสอบถามซงดดแปลงมาจากแบบสอบถาม Diabetes Control and Complication Trial (DCCT)

วลาวณย [23] ศกษาผลการใหบรบาลทางเภสชกรรมทบานแกผปวยโรคเบาหวาน ทมระดบน าตาลในเลอดหลงอดอาหาร 8 ชวโมง ในระยะเวลา 6 เดอนกอนการศกษาเฉลยตงแต 180 มลลกรมตอเดซลตรขนไป ผเขารวมการศกษากลมควบคมและกลมศกษา กลมละ 65 ราย ทงสองกลมรบบรการจากโรงพยาบาลตามปกต และกลมศกษาไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานทก 6 สปดาห รวม 3 ครง ผลการศกษา พบวาความรวมมอในการใชยา และความรในกลมศกษาดกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต ในขณะทผลตอการควบคมโรคไมมความแตกตางกน

41

ระหวางกลม ผปวยทรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานมความพงพอใจตอบรการมาก โดยคะแนนมากกวา 4 คะแนนในทกขอค าถาม (คะแนนเตม 5) ผปวยรสกสบายใจเมอไดพดคยกบ เภสชกรเกยวกบปญหาสขภาพของตนเปนขอทคะแนนสงสด เทากบ 4.78± 0.42 คะแนน Carter BL [45] ไดศกษาการควบคมความดนโลหตสง คณภาพชวต คณภาพการรกษา และความพงพอใจตอค าแนะน าจากเภสชกรของผปวยในสถานบรการระดบปฐมภม โดยเปรยบเทยบกอนและหลงจากการใหค าแนะน าจากเภสชกร และแบงผปวยเปน 2 กลม ไดแก กลมควบคม จ านวน 26 ราย และกลมทดลองจ านวน 25 ราย ท าการศกษาเปนเวลา 6 เดอน ผลการศกษาพบวาความดนโลหต SBP ในกลมทดลองลดลงจาก 151 มลลเมตรปรอท เปน 140 มลลเมตรปรอท เมอเรมตนศกษาเปรยบเทยบกบในเดอนท 6 พบวา ลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.001) แตในกลมควบคมไมพบการเปลยนแปลง และคณภาพชวตของกลมทดลองเพมขนอยางมนยส าคญทางสถตหลงจากการศกษาเปนเวลา 6 เดอน (P<0.05) แตในกลมควบคมไมพบการเปลยนแปลง Vivian [46] ไดศกษาผลการดแลรกษาผปวยในคลนกโรคความดนโลหตสงของเภสชกร เปรยบเทยบกบการดแลรกษาของแพทยในคลนกปกต โดยศกษาไปขางหนาเปนระยะเวลา 6 เดอน ในกลมผปวยโรคความดนโลหตสงชนด essential hypertension ทมอายตงแต 18 ปขนไป จ านวน 56 ราย สมเปนกลมทแพทยดแลในคลนกปกต และเภสชกรดแลจ านวน 27 ราย และกลมทแพทยดแลในคลนกปกต จ านวน 29 ราย ผปวยในกลมทเภสชกรดแลจะไดรบการนดมาพบเภสชกรทกเดอนเพอรบยาหรอปรบเปลยนการใชยาลดความดนโลหตสงตามความเหมาะสม แตจะไมเปลยนแปลงยาอนๆ ทอาจมผลไมพงประสงคตอระบบความดนโลหต และเภสชกรจะใหความรในเรองโรคความดนโลหตสงตามแนวทางการรกษาโรคความดนโลหตสงของ JNC-VI ผปวยในกลมทแพทยดแลจะไดรบการบรการทวไปทเคยปฏบตจากเภสชกร ผลการศกษาพบวาผปวยทควบคมความดนโลหตสงใหนอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอท ในกลมทเภสชกรดแลมจ านวน 21 ราย (รอยละ 81) ในกลมทแพทยดแลม 8 ราย (รอยละ 30) ซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต แตไมมความแตกตางของความพงพอใจของผปวยหรอการใหความรวมมอในการใชยาระหวางผปวยทง 2 กลม บษกร หนข า [47] ไดศกษาผลของการใหบรการของเภสชกรในคลนกรบยาตอเนองตอคณภาพการรกษาผปวยโรคความดนโลหตสงดานการควบคมความดนโลหตใหอยในชวงทก าหนด นอกจากนยงศกษาเวลาทผปวยใชในการรอรบบรการในแตละครง ความพงพอใจของผปวยตอการบรการทไดรบ ความรวมมอในการใชยา การมาพบแพทยฉกเฉนเนองจากภาวะความดนโลหตสง คณภาพการใชยา และคณภาพชวตของผปวย โดยท าการศกษาในผปวยโรคความดนโลหตสง จ านวน 109 ราย ทสามารถควบคมความดนโลหตไดไมเกน 150/100 มลลเมตรปรอท ดวยการใชยา

42

ลดความดนโลหตสงรปแบบเดมตดตอกนเปนเวลาอยางนอย 6 เดอน และไมมโรคเรอรงอนๆ รวมดวย โดยผปวยถกสมเปน 2 กลม คอ กลมทเขารบบรการในคลนกรบยาตอเนอง (กลมทดลอง) จ านวน 55 ราย และกลมทเขารบบรการในคลนกปกตทผปวยเขาพบแพทยทกครงทมาโรงพยาบาล (กลมควบคม) จ านวน 54 ราย ผปวยทง 2 กลมจะไดรบการนดมาโรงพยาบาลทก 2 เดอน เปนระยะเวลา 7 เดอน ผลการศกษาพบวา การควบคมความดนโลหต เวลาเฉลยในการรอรบบรการ ความรวมมอในการใชยา ระหวางกลมในแตละครงทมาโรงพยาบาล และระหวางครงทมาโรงพยาบาลภายในกลมแตละกลมไมแตกตางกน พบวาเวลาเฉลยในการรอรบบรการของการมาโรงพยาบาลรวมทง 3 ครง ของกลมทดลองนอยกวากลมควบคม 22 นาท อยางมนยส าคญทางสถต (p<0.001) ผปวยทง 2 กลมพงพอใจมากกบการบรการของคลนกโรคความดนโลหตสง ซงไมแตกตางกนทงกอนและหลงการวจย และผปวยกลมทดลองพงพอใจมากหากเภสชกรใหบรการคลนกรบยาตอเนองโรคความดนโลหตสงตอไป (4.19 0.86 คะแนน) ตลอดการวจยไมพบการมาพบแพทยฉกเฉนของผปวยทง 2 กลม รปแบบการใชยาหลงการวจยของผปวยทง 2 กลม มากกวารอยละ 95 ไมมการเปลยนแปลง ระดบคณภาพชวตในทกๆดานของผปวยในกลมทดลองคอนขางสงกวาในกลมควบคมทงกอนและหลงการวจยแตไมแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P>0.05) Erhun [48] ไดท าการศกษาโดยมวตถประสงคเพอประเมนผลการใหค าแนะน าของเภสชกรจะมผลตอการควบคมความดนโลหตของผปวยชาวไนจเรยวยกลางคนจนถงสงอายทไดรบยาขบปสสาวะ (amiloride hydrochloride 5 mg และ hydrochlorothiazide 50 mg) และ/หรอ methyldopa ในการรกษาเรมแรกใหดขนไดหรอไม โดยวธ prospective cohort study ในผปวยนอกทเขารบการรกษา ณ ศนยสขภาพในทางตะวนตกเฉยงใตของไนจเรย และท าการศกษาเปนระยะเวลา 1 ป เปรยบเทยบผลการรกษาและระดบความพงพอใจของผปวยกอนและหลงการใหค าแนะน าของเภสชกรในเรองการควบคมความดนโลหตสง โดยเภสชกรจะใหค าแนะน าแกผปวยเกยวกบการรกษาในปจจบน เปาหมายการปรบเปลยนพฤตกรรมการด ารงชวตของแตละคน การจดการกบความเครยด การเพมการออกก าลงกาย กระตนใหผปวยตระหนกถงความจ าเปนในการควบคมความดนโลหต ซงมผลตอโรคทเปนและโรคแทรกซอนทอาจเกดขน รวมทงการปรบเปลยนยาเพอใหเกดประสทธผลการรกษาทดขนและลดโอกาสเกดอาการไมพงประสงคทอาจเกดขนได ผลการศกษาพบวาความดนโลหตทควบคมไมไดลดลงจากรอยละ 92 เปนรอยละ 36.2 และพบการรกษาลมเหลวรอยละ 5.9 กลาวโดยสรป การใหค าแนะน าและดแลผปวยความดนโลหตสงสามารถท าใหความดนโลหตลดลงอยในเกณฑเปาหมาย ลดการรกษาทลมเหลว

43

Hutchison et al [49] ศกษาผลของการจดการการบ าบดดานยา (medication therapy management; MTM) ของทมสหสาขาวชาชพระหวางแพทยกบเภสชกรในผปวยนอกโรคความดนโลหตสง โดยมวตถประสงคเพอเพมผลลพธของการรกษาของผปวย ศกษาในผปวย 106 ราย ทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง และ/หรอโรคไขมนในเลอดสง เปรยบเทยบผปวยกอนและหลงใหการจดการบ าบดดานยา 5 เดอน ผลการศกษา พบวา คาความดนโลหต ความดนโลหตขณะหวใจบบตว ลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.01) จาก 147.4 มลลเมตรปรอทเปน 134.7 มลลเมตรปรอท และคาความดนโลหต DBP ลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.01) เชนกนจาก 87.7 มลลเมตรปรอทเปน 81.8 มลลเมตรปรอท

จากการทบทวนงานวจยทเกยวของทงหมด พบวาโรคความดนโลหตสงเปนปญหาทางสาธารณสขทส าคญทวโลก มความชกของโรคทเพมขนเรอย ๆ และยงเปนปจจยเสยงทส าคญตอการเสยชวตอยางกะทนหน โรคหวใจและหลอดเลอด โรคหลอดเลอดสมองและโรคไตวายเรอรง โรคความดนโลหตสงเปนโรคทตองมการรกษาอยางตอเนองไปตลอดชวต และเนองจากเปนโรคทมอาการแสดงออกทไมแนนอน ท าใหผปวยไมเหนความส าคญทจะตองรกษาจงไมยอมรกษาตอเนอง ซงการเกดปญหาความไมรวมมอในการรกษา นอกจากจะท าใหเกดความลมเหลวในการรกษา เกดโรคแทรกซอนและเปนอนตรายถงแกชวตแลวยงท าใหเกดความสญเสยทางดานเศรษฐกจเนองจากการเพมคาใชจายในการรกษาพยาบาล ดงนนการใหการบรบาลทางเภสชกรรมแกผปวยโรคความดนโลหตสง รวมถงการแกไขปญหาความไมรวมมอในการใชยาของผปวยท าใหการรกษามประสทธผลและผปวยสามารถควบคมอาการของโรคความดนโลหตได จากการศกษาในตางประเทศและในประเทศไทย พบวา ผปวยกลมทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมดวยรปแบบตางๆ รวมทงการท างานแบบสหสาขาวชาชพ ท าใหผปวยสามารถควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมาย และการใหบรบาลทางเภสชกรรมโดยการออกเยยมบานในผปวยความดนโลหตสงในตางประเทศท าใหผปวยสามารถควบคมระดบความดนโลหตไดดขน มความรวมมอในการใชยาเพมขน คณภาพชวตและความพงพอใจในการใหบรการเพมขน ส าหรบประเทศไทยยงมการศกษาในเรองดงกลาวนอย ดงนน ควรมการศกษาถงบทบาทของเภสชกรรวมกบทมสหสาขาวชาชพในการเยยมบานในผปวยความดนโลหตสงเพอใหเภสชกรดแลผปวยทบานซงจะชวยใหสามารถคนหาปญหาและแกไขไดตรงตามสาเหตและปองกนปญหาทอาจเกดขนได และน าไปใชประโยชนในโรคเรอรงอนๆ ตอไป

44

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย

การวจยนเปนการทดลองแบบสมและมกลมควบคม การแบงกลมผปวยใชการสมอยางงายแบงกลมตวอยางเปน 2 กลม คอ กลมศกษา จะไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาลและการเยยมบานของผปวย และกลมท 2 คอ กลมควบคม จะไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากร ผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบบรการทคลนกผปวยนอกโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาล

บานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ในวนองคารและวนพฤหส เวลา 13.00 น. - 16.30 น. และวนพธ เวลา 8.30 น. - 16.30 น. ในชวงเดอนมถนายน – พฤศจกายน พ.ศ.2556

กลมตวอยาง ผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบบรการทคลนกผปวยนอกโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาล

บานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ในวนองคารและวนพฤหส เวลา 13.00 น. - 16.30 น. และวนพธ เวลา 8.30 น. - 16.30 น. ในชวงเดอนมถนายน – พฤศจกายน พ.ศ.2556 จ านวน 76 คน ซงคดเลอกโดยวธการสมแบบงาย (simple random sampling) ตวแปรในการวจย ตวแปรอสระ

การเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ ตวแปรตาม

1. สดสวนผปวยทมระดบความดนโลหตอยในเกณฑเปาหมาย 2. สดสวนผปวยทใหความรวมมอในการใชยา 3. คณภาพชวตของผปวย 4. ปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไข 5. ความพงพอใจของผปวย

45

เครองมอทใชในการวจย 1. แบบบนทกขอมลพนฐาน การรกษาและการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง (ภาคผนวก ค) 2. แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวยโรคความดนโลหตสง modified Morisky Medication Adherence Scale (MMAS) ฉบบภาษาไทย (ภาคผนวก ง) 3. แบบบนทกการนบเมดยา เพอประเมนความรวมมอในการใชยา (ภาคผนวก จ) 4. แบบประเมนคณภาพชวต EuroQol-5D (EQ-5D) ฉบบภาษาไทย (ภาคผนวก ฉ) 5. แบบประเมนความพงพอใจ (ภาคผนวก ช) 6. แผนพบความรและคมอเกยวกบโรคความดนโลหตสง ความรในการดแลตนเอง การปฏบตตว ส าหรบผปวยความดนโลหตสงโดยผวจยสรางขนเอง (ภาคผนวก ซ) ขนตอนของการศกษา

ขนตอนของการศกษาแบงเปน 3 ขนตอน ดงน ขนตอน 1 เตรยมการกอนด าเนนงานวจย ขนตอน 2 ด าเนนงานวจย ขนตอน 3 วเคราะหและประเมนผล

ขนตอน 1 เตรยมการกอนด าเนนงานวจย ขนเตรยมการกอนด าเนนงานวจยมขนตอนการปฏบต ดงน

1. ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ 2. ขออนมตดานจรยธรรมจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร 3. ตดตอประสานงานกบผอ านวยการโรงพยาบาลบานนาสาร เพอขออนญาตท าวจย 4. คดเลอกประชากรและกลมตวอยาง

1.1 ประชากร คอ ผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบบรการทคลนกผปวยนอกโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ในวนองคารและวนพฤหส เวลา 13.00 น. - 16.30 น. และวนพธ เวลา 8.30 น. - 16.30 น. ในชวงเดอนมถนายน – พฤศจกายน พ.ศ.2556

1.2 กลมตวอยางในงานวจย คอ ผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบบรการทคลนก ผปวยนอกโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎร-ธาน ในวนองคารและวนพฤหส เวลา 13.00 น. - 16.30 น. และวนพธ

46

เวลา 8.30 น. - 16.30 น. ในชวงเดอนมถนายน – พฤศจกายน พ.ศ.2556 จ านวน 76 คน ซงคดเลอกโดยวธการสมแบบงาย

1.3 การค านวณขนาดตวอยางใชสตรส าหรบการเปรยบเทยบสดสวนของกลมตวอยางสองกลมทเปนอสระตอกน โดยก าหนดระดบนยส าคญทางสถตท 0.05 (α = 0.05; two-tailed test) และอ านาจการทดสอบ 80% (1-β = 0.80)

ขนาดตวอยางในการวจยสามารถค านวณไดจากสตร [50]

2

2

)(

)1()(2

IC PP

ppZZN

ก าหนดให

Z = คามาตรฐานทระดบความเชอมน 95% = 1.96

Z = คามาตรฐานทระดบความเชอมน 80% = 0.84

)(

2

1IPPcp

เมอ

cP = สดสวนของผปวยกลมควบคมทสามารถควบคมระดบความดนโลหตอยใน

เกณฑเปาหมาย (0.44) [20]

IP = สดสวนของผปวยกลมศกษาทสามารถควบคมระดบความดนโลหตอยในเกณฑเปาหมาย (0. 62) [20]

2

2

)62.044.0(

)53.01(53.0)84.096.1(2

N

ดงนน N = 60 คน

ประมาณการวาอาจมผปวยออกจากการวจยกอนก าหนด [51] คดเปนรอยละ 20 จงเพมขนาดผปวยอก 60 x 20% = 12 คน ท าใหไดขนาดตวอยางกลมละ 72 คน ดงนนขนาดกลมตวอยางทงหมดในการวจยนเทากบ 144 คน

1.4 เกณฑการคดผปวยเขา (inclusion criteria) 1.4.1 ผปวยนอกอาย 18-65 ป ทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคความดนโลหต

สงชนดไมทราบสาเหตแนชด (essential hypertension) ทงทไมมโรครวมและมโรครวม

47

1.4.2 ผปวยทมความดนโลหตกอนการวจย เปนเวลา 6 เดอน มคา มากกวาหรอเทากบ 150/90 มลลเมตรปรอท แตนอยกวา 160/100 มลลเมตรปรอท อยางนอย 2 ครงตดตอกน

1.4.3 ผปวยทมคะแนนความรวมมอในการใชยาเมอประเมนโดย modified MMAS ฉบบภาษาไทย (ภาคผนวก ง) นอยกวา 6 คะแนนจากคะแนนเตม 8 คะแนน

1.4.4 ผปวยทสามารถสอสารดวยภาษาไทย 1.4.5 ผปวยทยนยอมและเตมใจเขารวมการวจย

1.5 เกณฑการคดผปวยออก (exclusion criteria) 1.5.1 ผปวยมประวตเปนโรคกลามเนอหวใจขาดเลอดหรอโรคหลอดเลอด

สมองภายใน 6 เดอนทผานมา 1.5.2 ผปวยเปนโรคตบ 1.5.3 ผปวยตงครรภหรอใหนมบตร 1.5.4 ผปวยเปนโรคสมองเสอม

1.6 วธจดผปวยเขากลม ใชวธสมอยางงาย (simple randomization) โดยใชตารางเลข สม แบงกลมตวอยางออกเปน 2 กลม คอ

กลมศกษา จ านวน 72 คน จะไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพและการบรบาลทางเภสช-กรรมตามปกตของโรงพยาบาล

กลมควบคม จ านวน 72 คน จะไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล ขนตอน 2 ด าเนนงานวจย ขนตอนในการด าเนนงานวจยมดงน

1. ชแจงหลกการและเหตผล วตถประสงค และขนตอนการด าเนนการวจยใหกบทมแพทย พยาบาล และเภสชกร ทปฏบตงานเกยวของกบผปวยนอกในชวงเวลาเกบขอมลในโรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน

2. ขอความรวมมอจากพยาบาลประจ างานคลนกผปวยนอกโรคความดนโลหตสง เพอหาขอมลวนนดของผปวย และใชการสบคนขอมลของผปวยจากระบบเครอขายคอมพวเตอรภายในโรงพยาบาล (HosXP)

3. เภสชกรผวจยชแจงขอมลตามเอกสารชแจงเขารวมการวจยใหผปวยทผานการคดเลอก ทราบรายละเอยดเกยวกบการศกษา (ภาคผนวก ก) และลงนามในหนงสอแสดงความยนยอมการเขารวม โครงการวจยผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ (ภาคผนวก ข)

48

4. เภสชกรผวจยบนทกขอมลของผปวย ไดแก ขอมลพนฐาน ขอมลการใชยาทงหมด คาระดบความดนโลหต น าหนก ผลการตรวจทางหองปฏบตการอน ๆ การแพยาและการนดหมาย จากเวชระเบยนและโปรแกรมคอมพวเตอร HosXP (ภาคผนวก ค)

5. พยาบาล สมภาษณถงการปฏบตตวและการดแลตนเองของผปวย และเภสชกรผวจ ยสมภาษณความรวมมอในการใชยาโรคความดนโลหตสงโดยใชแบบสอบถาม modified MMAS ฉบบภาษาไทย (ภาคผนวก ง) แบบบนทกการนบเมดยา (ภาคผนวก จ) ประเมนคณภาพชวตโดยใชแบบสอบถาม EQ-5D ฉบบภาษาไทย (ภาคผนวก ฉ) และประเมนความพงพอใจ (ภาคผนวก ช)

6. ทงกลมควบคมและกลมศกษาไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล โดยทเภสชกรผปฏบตงานไมทราบวาผปวยคนใดอยในกลมควบคมหรอกลมศกษา การบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล หมายถง ผปวยมารบบรการจากคลนกโรคความดนโลหตสง แผนกผปวยนอกของโรงพยาบาล ทก 4-8 สปดาหหรอนานกวานนตามวนทแพทยนดรบบรการตามขนตอน ดงน

1. ตรวจวดคาความดนโลหตโดยพยาบาลหนาหองตรวจโดยเครองวดความดนโลหตอตโนมต ยหอ OMRON HEM-7221 ซงผานการทดสอบความเทยงและความตรงตรงทก 6 เดอน การตรวจวดระดบความดนโลหต มวธการวดความดนโลหตตามมาตรฐานของโรงพยาบาลบานนาสาร [7, 26] โดย

1.1 การเตรยมผปวย ไมรบประทานชาหรอกาแฟ และไมสบบหร กอนท าการวด 30 นาท ใหผปวยนงพกบนเกาอเปนเวลา 5 นาทหลงพงพนกเพอไมตองเกรงหลง เทา 2 ขางวางราบกบพน แขนซายหรอขวาทตองการวดวางอยบนโตะ ไมตองก ามอ

1.2 การเตรยมเครองมอ ทงเครองวดชนดอตโนมตหรอปรอทกรณทไมสามารถวดดวยเครองวดความดนโลหตอตโนมต จะตองไดรบการตรวจเชคมาตรฐานอยางสม าเสมอเปนระยะๆ และใช arm cuff ขนาดทเหมาะสมกบแขนของผปวย จะตองครอบคลมรอบวงแขนผปวยไดรอยละ 80 ส าหรบแขนคนทวไปจะใช arm cuff ทมขนาด 12-13 เซนตเมตร x 35 เซนตเมตร

1.3 วธการวด พน arm cuff ทตนแขนเหนอขอพบแขน 2-3 เซนตเมตร อานผลหนาจอแสดงผลความดน และอตราการเตนของหวใจ

2. เขาพบแพทยและแพทยสงยาโดยไมมการเปลยนแปลงรายการยาความดนโลหตสง ยกเวน ผปวยมอาการผดปกตหรออาการแทรกซอนทรนแรง

3. รบยาจากเภสชกรผปฏบตงาน ณ หองจายยาคลนกความดนโลหตสง ในกรณทผปวยมปญหา เรองความไมรวมมอในการใชยา ผปวยจะไดรบค าปรกษาดานยา ในหองใหค าปรกษาดานยาคลนกโรคความดนโลหตสงโดยเภสชกรจะพดคยซกถามถงอาการผดปกตตาง ๆ รวมถงปญหาเกยวกบการใชยา และ

49

จายยาตามทแพทยสง โดยใหขอมลเกยวกบโรคและยาทผปวยไดรบ ไดแก ความรเกยวกบโรคความดนโลหตสง ชอยา สรรพคณ วธการใชยา ขอควรระวงในการใชยา อาการขางเคยงทอาจเกดขน การเกบรกษายา ขอควรปฏบตกรณลมรบประทานยา การปฏบตตว การรบประทานอาหารและการออกก าลงกาย

4. ความรวมมอในการใชยาของผปวย เภสชกรประเมนโดยวธนบเมดยาในการใชยารกษาโรค ประจ าตวทกรายการทไดรบจากโรงพยาบาลบานนาสารและโรงพยาบาลอนค านวณความรวมมอของยาแตละตวแยกกนแลวน ามาหาคาเฉลย หากผปวยใชยาเกนกวารอยละ 80 ถอวาผปวยใหความรวมมอ

5. ประเมนคณภาพชวตของผปวยโดยใชแบบสอบถาม EQ-5D ฉบบภาษาไทย 6. ประเมนความพงพอใจของผปวยโดยใชแบบประเมนทผวจยจดท าขนเอง ซงผานการทดสอบ

ความถกตองของแบบสอบถามโดยผเชยวชาญ 3 ทาน และการทดสอบความเชอมน(reliability test) ของแบบสอบถาม โดยวธวดความสอดคลองภายใน (internal consistency) ในผปวยในพนททท าการศกษาจ านวน 30 คน ไดคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) เทากบ 0.93 กลมศกษา: ผวจยจดท าแผนทบานของผปวยและออกเยยมบานของผปวย ทก 4-8 สปดาหหรอนานกวานน

ขนกบวนทผปวยตองมาพบแพทยครงถดไป รวม 3 ครง โดยกจกรรมของเภสชกรและทมสห-สาขาวชาชพในการเยยมบานแตละครง ไดแก

การเยยมบานครงท 1 เมอผวจยพบกลมศกษาครงแรก ผวจยเกบขอมลตอไปน

1. ความดนโลหตทวดโดยพยาบาลโดยเครองวดความดนโลหตอตโนมต ยหอ OMRON HEM-7221 เพอตดตามระดบความดนโลหตของผปวย

2. ปญหาเกยวกบยาของผปวย ผวจยอาศยขอมลจากการสมภาษณผปวย เวชระเบยน และสมด ประจ าตวผปวย เพอประเมนวาผปวยมปญหาตอไปนหรอไม

2.1 ผปวยมขอบงใชในการใชยารกษาแตไมไดรบยา เนองจาก ไมไดรบการรกษา อาการหรอภาวะทน าผปวยมาพบแพทย ไมไดรบการรกษาอาการภาวะทเกดขนใหมหลงไดรบการรกษาไประยะหนง แพทยหยดสงใชยาทผปวยตองใชควบคมหรอรกษาอาการหรอโรค ทเปนขณะนน หรอไมสงใชยาทควรใหเพอเสรมฤทธในการรกษา

2.2 ผปวยใชหรอไดรบยาทไมเหมาะสมกบภาวะความเจบปวย โรคหรออาการ หรอสภาพทผปวยเปนท าใหอาการหรอโรคยงเปนปญหากบผปวยอยโดยเปนการเลอกใช ยาทมขอหามใชหรอการเลอกใชยาทมประสทธผลแตไมใชยาทปลอดภยส าหรบผปวยรายนน

2.3 ผปวยไดรบยาทถกตองแตขนาดยาทผปวยไดรบนอยเกนไป เนองจากขนาดยา ต าเกนไป ระยะเวลาในการบรหารยาแตละมอหางกนเกนไป หรอวธการบรหารยาไมเหมาะสม

50

2.4 ผปวยไดรบยาทถกตองแตขนาดทผปวยไดรบนนมากเกนไป เนองจากขนาด ยาสงเกนไป หรอวธการบรหารยาไมเหมาะสม

2.5 การเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา คอ การเกดอาการขางเคยงจากการ ใชยาหรอการแพยา ในการประเมนอาการไมพงประสงคใชวธการประเมนของ Naranjo หากความเปนไปไดของอาการไมพงประสงคอยในระดบ “อาจจะใช (possible)” ขนไป จงจะถอเปนปญหาทเกยวของกบการใชยา

2.6 การเกดอนตรกรยาของยาหมายถงการเกดและ หรอมความเปนไปไดทจะเกด โรคหรออาการอนเปนผลจากอนตรกรยาระหวางยากบยา ยากบอาหารหรอยากบผลตรวจทางหองปฏบตการ การเกดอนตรกรยาจะถอเปนปญหาทเกยวกบยาเมอมความส าคญอยในระดบ 1 และ 2 หรอพบความผดปกตในผปวย การจดระดบความส าคญของอนตรกรยาอางองจากหนงสอ “Drug Interactions” ฉบบภาษาไทยของกระทรวงสาธารณสข ซงแบงระดบของความส าคญออกเปน 5 ระดบ จาก 1 ถง 5 ดงน

ระดบ 1 คอ ปฏกรยาทเกดขนรนแรงและมเอกสารหรอขอพสจนยนยนแนนอน ระดบ 2 คอ ปฏกรยาทเกดขนรนแรงปานกลางและมเอกสารหรอขอพสจนยนยนแนนอน ระดบ 3 คอ ปฏกรยาทเกดขนมโอกาสเกดการเปลยนแปลงผลทางคลนกและมเอกสารหรอขอพสจนสนบสนนบาง แตยงตองหาขอมลเพมเตม ระดบ 4 คอ ปฏกรยาทเกดขนอาจจะเปลยนแปลงผลทางคลนกแตมเอกสารหรอขอพสจนมขอจ ากดมาก ระดบ 5 คอ ปฏกรยาทเกดขนไมแนชด หรอไมรนแรงประกอบกบไมแนใจวาจะมเอกสารหรอขอพสจนหรอไม

ส าหรบความรนแรงของปฏกรยาแบงเปน 3 ระดบ คอ Major (ผลทเกดขนอาจกอใหเกดอนตรายถงชวต หรอเปนสาเหตของความเสยหายอยางถาวร) Moderate (ผลทเกด ขนอาจท าใหผปวยมอาการเลวลง ตองการการรกษาเพมขน ตองนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาล หรออยโรงพยาบาลนานขน) และ Minor (ผลทเกดขนเพยงกอใหเกดความร าคาญ หรอ บางครงแทบไมสามารถสงเกตเหนได แตตองไมรบกวนผลการรกษาทตองการ ไมจ าเปนตองใหการรกษา)

2.7 ผปวยไดรบยาโดยไมมขอบงใช หรอไมมขอมลยนยนถงขอบงใชนน ไดแก การใชยาโดยไมมโรคหรออาการ ทเปนขอบงใช หรอใชยาโดยไมมความจ าเปน

3. ผวจยแกไขปญหาเกยวกบยาทพบ โดย 3.1 ปญหาทเกดในขนตอนการสงใชยา เชน สงใชยาทมขอหามใช สงใชยาขนาด

51

ต าเกนไปหรอสงเกนไป หรอ หยดสงใชยาทผปวยจ าเปนตองใช ผวจยจะประสานงานแพทยประจ าคลนกโรคความดนโลหตสงในโรงพยาบาลบานนาสารโดยวธโทรศพท

3.2 ปญหาในขนตอนการจายยาของโรงพยาบาล เชน ไมมรายการยาทใชในสมด ประจ าตวผปวย รายการยาทผปวยไดรบจรงไมตรงกบขอมลในสมดประจ าตว ผวจยแกไขปญหาโดยประสานงานแพทย เภสชกร หรอ พยาบาลโรงพยาบาลโดยวธโทรศพท

3.3 ปญหาทเกดในขนตอนการใชยา เชน ผปวยรบประทานยาผดขนาด ผดเวลา ผปวยลมรบประทานยา ผวจยจะสอสารโดยตรงกบผปวยและญาตโดยวธการนบเมดยาทเหลอ การตรวจการมาตามนดเพอรบยา การตรวจสอบปฏทนบนทกการรบประทานยา

3.4 ปญหาอาการขางเคยงจากการใชยา ผวจยประสานงานกบแพทยโดยวธ โทรศพท และอธบายถงวธการแกไขอาการขางเคยงใหผปวยเขาใจ ถาอาการขางเคยงหมดไป หรอผปวยยงมอาการขางเคยงนนแตความรนแรงลดลงและอาการนนไมรบกวนการด าเนนชวตประจ าวนของผปวย หรอผปวยสามารถทนอาการขางเคยงทเกดขนได ใหถอวาปญหานไดรบการแกไขแลว

3.5 ปญหาอน ๆ เชน ผปวยไมมารบยาตามนด ผวจยประสานงานกบเจาหนาท โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล เพอหาสาเหตและรวมกนแกไขปญหา นอกจากน ผวจยยงใหค าปรกษาเกยวกบการปฏบต ตนทไมเหมาะสม (เชน การรบประทานอาหารเคม เปนตน) และการปรบเปลยนพฤตกรรมส าหรบผปวยโรคความดนโลหตสง

4. ผวจยใหค าปรกษาเกยวกบยาของผปวยในเรอง วธใชยา การเกบรกษายา และผลขางเคยงของ ยาทอาจจะเกดขน

5. การปฏบตตนและการดแลตนเองของผปวย พยาบาลหรอเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ต าบล (รพสต.) สมภาษณผปวยเกยวกบความชอบรบประทานอาหารเคม อาหารมน ดมชา/กาแฟ แอลกอฮอล สบบหร ขาดการออกก าลงกาย ขาดการพกผอน หรอมความเครยด

6. ความรวมมอในการใชยาของผปวย ผวจยประเมนโดยวธ 6.1 นบเมดยาในการใชยารกษาโรคประจ าตวทกรายการทไดรบจากโรงพยาบาล

บานนาสารและโรงพยาบาลอน ใหค านวณความรวมมอของยาแตละตวแยกกนแลวน ามาหาคาเฉลย หากผปวยใชยาเกนกวารอยละ 80 ถอวาผปวยใหความรวมมอในการใชยา

6.2 สมภาษณความรวมมอในการใชยาโดยใชแบบสอบถาม modified MMAS ฉบบภาษาไทย

52

การเยยมบานครงท 2

ทมสหสาขาวชาชพไปพบผปวยทบานตามนดหมาย คอ หลงจากการรบยาทคลนกความดนโลหตสง 4-8 สปดาหหรอนานกวานนขนกบวนทผปวยตองมาพบแพทยครงถดไป พยาบาลหรอเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลวดความดนโลหตและเกบขอมลการปฏบตตนของผปวย ผวจยประเมนความรวมมอในการใชยา และแนะน าการใชยาดวยวธเดยวกนกบการเยยมบานครงท 1 การเยยมบานครงท 3

ทมสหสาขาวชาชพไปพบผปวยทบานตามนดหมาย คอ หลงจากการรบยาทคลนกความดนโลหตสง 4-8 สปดาหหรอนานกวานนขนกบวนทผปวยตองมาพบแพทยครงถดไป พยาบาลหรอเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลวดความดนโลหตและเกบขอมลการปฏบตตนของผปวย ผวจยประเมนความรวมมอในการใชยา และแนะน าการใชยาดวยวธเดยวกนกบการเยยมบานครงท 1

53

แผนภาพ 2 ขนตอนการด าเนนงานวจย

คดเลอกผปวยทกคนทเขาตามเกณฑ อายตงแต 18-65 ป ไดรบการรกษาดวยยาควบคมความดนโลหต BP ≥150/90 mmHg แต <160/100 mmHg

และรกษาตอเนอง ณ โรงพยาบาลบานนาสาร

ใหขอมลเกยวกบการเขารวมการวจยการศกษา

สมครใจเขารวมการศกษา

คดกรองผปวยจากเวชระเบยนตามเกณฑทก าหนด รวบรวมขอมลจากผปวยจากเวชระเบยน

ท าแบบประเมนความรวมมอในการใชยา MMAS

คะแนนความรวมมอในการใชยา นอยกวา 6 คะแนน

คะแนนความรวมมอในการใชยา เทากบหรอมากกวา 6 คะแนน

สมผปวยเปน 2 กลม โดยใชการสมอยางงาย โดยใชตารางเลขสม

กลมควบคม 72 คน (ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกต)

กลมศกษา 72 คน (ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตและการเยยมบาน)

คดออก

เลขค เลขค

54

แผนภาพ 2 ขนตอนการด าเนนงานวจย

แผนภาพ 2 ขนตอนการด าเนนงานวจย (ตอ)

เยยมบานครงท 1 พยาบาล/จนท.รพสต. : วดความดนโลหต สมภาษณการปฏบตตน

เภสชกรแนะน าการใชยาและการปฏบตตนและประเมนความรวมมอในการใชยา

โดยการนบเมดยา

กลมควบคม 72 คน (ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกต)

กลมศกษา 72 คน (ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตและการเยยมบาน)

ครงท 1 โรงพยาบาล ผปวยเขารบบรการทหองตรวจคลนกโรคความดนโลหตสง

พยาบาลหนาหองตรวจซกประวตเบองตนและวดความดนโลหต

แพทยตรวจรกษาและสงยา ยนใบสงยาทหองจายยา

ผปวยรบยาพรอมการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตจากเภสชกร ณ หองจายยา

เภสชกรประเมนความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยา

ครงท 2 โรงพยาบาล ผปวยเขารบบรการทหองตรวจคลนกโรคความดนโลหตสง

พยาบาลหนาหองตรวจซกประวตเบองตนและวดความดนโลหต

แพทยตรวจรกษาและสงยา ยนใบสงยาทหองจายยา

ผปวยรบยาพรอมการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตและเภสชกรประเมนความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยา

55

กลมควบคม 72 คน (ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกต)

กลมศกษา 72 คน (ไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตและการเยยมบาน)

ครงท 3 โรงพยาบาล ผปวยเขารบบรการทหองตรวจคลนกโรคความดนโลหตสง

พยาบาลหนาหองตรวจซกประวตเบองตนและวดความดนโลหต

แพทยตรวจรกษาและสงยา ยนใบสงยาทหองจายยา

ผปวยรบยาพรอมการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตและเภสชกรประเมนความรวมมอ

ในการใชยาโดยการนบเมดยาการใชยา

ครงท 4 โรงพยาบาล เภสชกร ประเมนความรวมมอในการใชยาโดย MMASประเมนคณภาพชวต EQ-5D และประเมนความพงพอใจ

เยยมบานครงท 2 พยาบาล/จนท.รพสต. : วดความดนโลหต สมภาษณการปฏบตตน

เภสชกรแนะน าการใชยาและการปฏบตตนและประเมนความรวมมอในการใชยา

โดยการนบเมดยา

เยยมบานครงท 3 พยาบาล/จนท.รพสต. :วดความดนโลหต สมภาษณการปฏบตตน

เภสชกรแนะน าการใชยาและการปฏบตตนและประเมนความรวมมอในการใชยา

โดยการนบเมดยา ประเมนความพงพอใจ

56

7.3 ขนตอน 3 วเคราะหและประเมนผล ขนตอน 3 วเคราะหและประเมนผล ใชวธการวเคราะหแบบ per-protocol analysis วเคราะหขอมลทางสถตดวยโปรแกรม SPSS for Windows ก าหนดระดบนยส าคญ () ท 0.05 ส าหรบทกการทดสอบ ทดสอบการกระจายขอมลโดยใช Kolmogrov-Smirnov test การวเคราะหผลจะน าเสนอขอมลทงเชงพรรณนาและการทดสอบทางสถต ขอมลเชงพรรณนา แสดงในรปจ านวนและรอยละ หรอคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน ขนกบชนดขอมล การเปรยบเทยบขอมลระหวางกลม กรณทเปนขอมลตอเนองและมการแจกแจงของขอมลปกตใชสถต independent t-test ถาขอมลแจกแจงไมปกตใชสถต Mann –Whitney U Test และกรณทเปนขอมลไมตอเนองใชสถต Chi-square test หรอ Fisher’s exact test

การประเมนคณภาพชวต EQ-5D ส าหรบ EQ-5D descriptive system แสดงในรปรอยละของสภาวะสขภาพแตละระดบแยกตามมต น าสภาวะสขภาพทไดมาค านวณคะแนนอรรถประโยชน (utility score) โดยค านวณจากสภาวะสขภาพแขงแรงสมบรณหกลบดวยคาสมประสทธของแตละมตทางสขภาพทง 5 ดาน โดย EQ-5D utility score น าเสนอขอมลเปนคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐานหรอคามธยฐานและคาพสยควอไทล (ขนกบการกระจายของขอมล)

ส าหรบ EQ-visual analogue scale (EQ VAS) รายงานเปนคา 0-100 น าเสนอขอมลเปนคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐานหรอคามธยฐานและคาพสยควอไทล ทงนขนกบการกระจายของขอมล การประเมนความพงพอใจน าเสนอขอมลโดยใชคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน รวมทงคะแนนสงสด และคะแนนต าสด ในกรณทขอมลกระจายไมปกตจะน าเสนอขอมลโดยใชคามธยฐาน และคาพสยควอไทล

57

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

การศกษานมผปวยโรคความดนโลหตสงเขารวมการศกษาทงหมด 73 คน แบงเปนกลม

ศกษา จ านวน 36 คน ซงไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพและการบรบาลทางเภสชกรรม

ตามปกตของโรงพยาบาล และกลมควบคม จ านวน 37 คน ซงไดรบการบรบาลทางเภสชกรรม

ตามปกตของโรงพยาบาล

1. ขอมลพนฐานของผปวย

ขอมลพนฐานของผปวยแสดงไวในตารางท 4 ผปวยสวนใหญเปนเพศหญง อายเฉลย

55.78±6.70 ป (ชวงอาย 30-65 ป) สถานภาพแตงงาน จบการศกษาระดบประถมศกษาหรอต ากวา

อาศยอยกบสาม/ภรรยา อาชพคาขาย ไมสบบหร ไมดมสรา/แอลกอฮอล ออกก าลงกายโดยการเดน

เรว โรครวม จ านวนยาเฉลยทไดรบ ระดบความดนโลหตเฉลย และระดบคะแนนความรวมมอเฉลย

ขอมลพนฐานของผปวยในทกดานไมแตกตางกนระหวางกลมศกษาและกลมควบคม ยกเวนระดบ

การศกษาซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.014)

ระหวางการศกษามผปวยสญหาย 3 ราย เนองจากถกสงตอไปรบการรกษาทสถานพยาบาล

อน โดยเปนผปวยในกลมศกษา 2 ราย ซงเปนโรคหลอดเลอดสมองและไตวายเรอรง และเปนผปวย

ในกลมควบคม 1 ราย ซงเปนโรคหลอดเลอดสมอง Flowchart ผปวยในการศกษา ดงแผนภาพท 4

58

แผนภาพท 4 Flowchart ผปวยในการศกษา

ผปวยทงหมดทเปนโรคความดนโลหตสงและ/หรอมโรครวม (n= 5446)

สมผปวย

กลมควบคม (n= 37)

กลมศกษา (n= 72)

มคะแนน MMAS < 6 คะแนน และยนยอมเขารวมการวจย

(n= 177)

กลมควบคม (n= 72)

กลมศกษา (n= 36)

สญหาย (n= 1)

ตดตามผปวยไมได (n= 34)

สญหาย (n= 2)

ตดตามผปวยไมได (n= 34)

ผปวยมอาย 18-65 ป และ BP ≥150/90 mmHg แต <160/100 mmHg

(n= 331)

59

ตารางท 4 ขอมลพนฐานของผปวย ขอมลพนฐาน จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา กลมควบคม

(n=36) (n=37)

1. เพศ

0.281a

1.1 ชาย 14 (38.90) 10 (27.0)

1.2 หญง 22 (61.10) 27 (73.00)

2. อายเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน (ป) ชวงอาย (ป)

55.53±8.24 35-65

56.03±5.64 44-64

0.703b

3. สถานภาพการสมรส 0.175a

3.1 โสด 3 (8.30) 0 (0.00)

3.2 แตงงาน 19 (52.80) 19 (51.40)

3.3 หมาย/หยา/แยกกนอย 14 (38.9) 18 (48.6)

4. ระดบการศกษาสงสด

0.014a

4.1 ประถมศกษาหรอต ากวา 24 (66.70) 24 (64.90)

4.2 มธยมศกษา 7(19.40) 0 (0.00)

4.3 อาชวศกษา- ปวช. 1 (2.80) 3 (8.10)

4.4 ปรญญาตร 4 (11.00) 10 (27.0)

5. ปจจบนอาศยอยกบ

0.903a

5.1 อยคนเดยว 4 (11.10) 3 (8.10)

5.2 สาม/ภรรยา 26 (72.20) 28 (75.70)

5.3 บตร/หลาน 6 (16.70) 6 (16.20)

ใชสถต aPearson’s Chi-Square test, bMann-Whitney U test

60

ตารางท 4 ขอมลพนฐานของผปวย

ขอมลพนฐาน จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา กลมควบคม

(n=36) (n=37)

6. รายไดตอเดอนของผปวย

0.551a

6.1 นอยกวาหรอเทากบ 5,000 บาท 4 (11.10) 3 (8.10)

6.2 มากกวา 5,000-10,000 บาท 14 (38.90) 20 (54.10)

6.3 มากกวา 10,000-15,000 บาท 9 (25.00) 6 (16.20)

6.4 มากกวา 15,000 บาท 9 (25.00) 7 (18.90)

7. อาชพ

0.216a

7.1 แมบาน/พอบาน 4 (11.10) 7 (18.90) 7.2 เกษตรกรรม 18 (50.0) 24 (64.90) 7.3 รบจาง 8 (22.20) 3 (8.10)

7.4 คาขาย 4 (11.1) 1(2.70)

7.5 ราชการ/ขาราชการบ านาญ 1 (2.80) 2 (5.40)

7.6 รฐวสาหกจ 1 (2.80) 0 (0.00)

8. ประวตการสบบหร

0.459a

8.1 สบ 6 (16.70) 3 (8.10)

8.2 เคยสบ แตปจจบนเลกแลว 3 (8.30) 5 (13.50)

8.3 ไมเคยสบ 27 (75.00) 29 (78.40)

ใชสถต aPearson’s Chi-Square test, bMann-Whitney U test

61

ตารางท 4 ขอมลพนฐานของผปวย

ขอมลพนฐาน จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา กลมควบคม

n=36) (n=37)

9.ประวตการดมสรา/แอลกอฮอล

0.184a

9.1 ดม 7 (19.40) 2 (5.40)

9.2 เคยดม แตปจจบนเลกแลว 3 (8.30) 3 (8.10)

9.3 ไมเคยดม 26 (72.00) 32 (86.50)

10. การออกก าลงกาย

0.090a

10.1 เดนเรว 24 (66.60) 18 (48.60)

10.2 เตนแอโรบค 0 (0.00) 4 (10.80)

10.3 ปนจกรยาน 1 (2.80) 2 (5.40)

10.4 วง 2 (5.60) 6 (16.20)

10.5 กายบรหาร 1 (2.80) 3 (8.10)

10.6 ไมเคยออกก าลงกาย 8 (22.20) 4 (10.80)

11. โรครวม 11.1 ไมม 11.2 ม

10 (27.8)

26 (72.20)

15 (40.50) 22 (59.50)

0.251a

12. จ านวนยาเฉลยทไดรบ ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน (รายการ) ชวงจ านวนยา (รายการ)

4.08±1.84

1-8

4.11±2.23

1-10

0.893b

ใชสถต aPearson’s Chi-Square test, bMann-Whitney U test

62

ตารางท 4 ขอมลพนฐานของผปวย

ขอมลพนฐาน จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา กลมควบคม

(n=36) (n=37)

13. ระดบความดนโลหตเฉลย ± สวนเบยงเบนมาตรฐาน (มลลเมตรปรอท) SBP

153.42±4.55

155.19±4.35

0.093a

DBP 83.08±8.78 83.86±9.50 0.717a

14. คะแนนความรวมมอในการใชยาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

4.50±0.81 4.41±0.83 0.624 a

aใชสถต independent t-test

2. ผลของการบรบาลทางเภสชกรรม

ผลของการเยยมบานผปวยโดยทมสหสาขาวชาชพ โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวด

สราษฎรธาน ระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2556 ถงเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2557 แบงออกเปน 5 สวน

ดงน

2.1 การควบคมระดบความดนโลหต

2.2 ความรวมมอในการใชยา

2.3 คณภาพชวต

2.4 รอยละของปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไข

2.5 ความพงพอใจของผปวยตอการเยยมบาน

63

2.1 การควบคมระดบความดนโลหต

2.1.1 การควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย

สดสวนผปวยทสามารถควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมายเมอตดตาม

ผลครงท 3ในกลมศกษาและกลมควบคม ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (รอยละ

58.30 เทยบกบ 43.20, p-value = 0.197) ดงตารางท 5

ตารางท 5 การเปรยบเทยบการควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย

การควบคมระดบ

ความดนโลหตได

ตามเปาหมาย

จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

ได 21 (58.30) 16 (43.20) 0.197

ไมได 15 (41.70) 21 (56.80)

ใชสถต Pearson’s chi-square test เปรยบเทยบเมอตดตามผลครงท 3

เมอเปรยบเทยบการควบคม systolic blood pressure (SBP) ไดตามเปาหมายเมอ

ตดตามผลครงท 3 พบวา สดสวนผปวยทสามารถควบคม SBP ไดตามเปาหมายไม

แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตระหวางกลมศกษาและกลมควบคม (รอยละ 61.10

เทยบกบ 43.20, p-value = 0.127) ดงตารางท 6

64

ตารางท 6 การเปรยบเทยบการควบคม SBP ไดตามเปาหมาย

การควบคมระดบ SBP

ไดตามเปาหมาย

จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

ได 22 (61.1) 16(43.2) 0.127

ไมได 14 (38.9) 21(56.8)

ใชสถต Pearson’s chi-square test เมอตดตามผลครงท 3

เมอเปรยบเทยบการควบคม diastolic blood pressure (DBP) ไดตามเปาหมาย เมอ

ตดตามผลครงท 3พบวา สดสวนผปวยทสามารถควบคม DBP ไดตามเปาหมายไมแตกตาง

กนอยางมนยส าคญทางสถตระหวางกลมศกษาและกลมควบคม (รอยละ 86.10 เทยบกบ

89.20, p-value = 0.689) ดงตารางท 7

ตารางท 7 การเปรยบเทยบการควบคม DBP ไดตามเปาหมาย

การควบคมระดบ DBP

ไดตามเปาหมาย

จ านวนผปวย (รอยละ) p-value

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

ได 31 (86.1) 33 (89.2) 0.689

ไมได 5 (13.9) 4 (10.8)

ใชสถต Pearson’s chi-square test เมอตดตามผลครงท 3

65

2.1.2 ผลของการเปรยบเทยบระดบความดนโลหตเฉลย

เมอเรมตนการศกษาพบวา ระดบ SBP เฉลย ระหวางกลมศกษาและกลมควบคมไม

แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (153.42±4.55 มลลเมตรปรอท เทยบกบ 155.19±4.35

มลลเมตรปรอท, p-value = 0.093) เชนเดยวกบระดบ DBP เฉลย ทไมพบความแตกตางอยางม

นยส าคญทางสถต (83.08± 8.78 มลลเมตรปรอท เทยบกบ 83.86±9.50 มลลเมตรปรอท, p-value =

0.717) ระหวางกลม

เมอสนสดการศกษาพบวา ระดบ SBP เฉลยระหวางกลมศกษาและกลมควบคม ไมแตกตาง

กนอยางมนยส าคญทางสถต (139.75±14.55 มลลเมตรปรอท เทยบกบ145.78±15.86 มลลเมตร

ปรอท, p-value = 0.095) เชนเดยวกบระดบ DBP เฉลย ซงไมแตกตางกนระหวางกลมศกษาและ

กลมควบคม (79.14±10.40 มลลเมตรปรอท เทยบกบ 75.49±11.64 มลลเมตรปรอท, p-value =

0.162)

คาเฉลย SBP ทเปลยนแปลงไป (mean change from baseline) ระหวางกลมศกษาและกลม

ควบคมไมแตกตางกน (-13.67±14.60 มลลเมตรปรอท เทยบกบ -9.41±17.09 มลลเมตรปรอท, p-

value =0.257) เชนเดยวกบคาเฉลย DBP ทเปลยนแปลงไป ซงพบวาไมแตกตางกนระหวางกลม

ศกษาและกลมควบคม (-3.94±10.51 มลลเมตรปรอท เทยบกบ -8.38±13.89 มลลเมตรปรอท, p-

value =0.129) ดงตารางท 8

66

ตารางท 8 การเปรยบเทยบระดบความดนโลหตเฉลย

คาความดนโลหต เฉลย

ระดบความดนโลหต (มลลเมตรปรอท) คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

p-value กลมศกษา กลมควบคม

(n=36) (n=37)

กอนการศกษา

SBP 153.42±4.55 155.19±4.35 0.093

DBP 83.08±8.78 83.86±9.50 0.717

สนสดการศกษา

SBP 139.75±14.55 145.78±15.86 0.095

DBP 79.14±10.40 75.49±11.64 0.162

คาทเปลยนแปลง

SBP -13.67±14.61 -9.41±17.09 0.257

DBP -3.94±10.51 -8.38±13.89 0.129

ใชสถต independent t-test

ระดบ SBP เฉลย ในการตดตามผลครงท 1 ครงท 2 และครงท 3 ของกลมศกษาและกลม

ควบคมไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.088, 0.946 และ 0.095 ตามล าดบ)

ส าหรบการเปรยบเทยบภายในกลมเมอเรมตนการศกษาและการตดตามผลครงท 3 พบวาระดบ SBP

ลดลงอยางมนยส าคญทางสถตทงในกลมศกษาและกลมควบคม (p-value < 0.001 และ p-value

=0.002 ตามล าดบ) ดงตารางท 9

67

ตารางท 9 การเปรยบเทยบระดบ SBP เฉลย

การตดตามผล

SBP (มลลเมตรปรอท) คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

p-value

กลมศกษา (n=36)

กลมควบคม (n=37)

กอนการศกษา 153.42±4.55 155.19±4.35 0.093 a

ครงท 1 143.64±12.58 149.46±15.89 0.088 a

ครงท 2 144.56±17.25 144.86±21.62 0.946 a

ครงท 3 139.75±14.55 145.78±15.86 0.095 a

p-value 0.000 b 0.002 b a ใชสถต independent t-test b ใชสถต paired t-test เปรยบเทยบภายในกลมเมอเรมตนการศกษาและการตดตามผลครงท 3

ระดบ DBP เฉลย ในการตดตามผลครงท 1 ครงท 2 และครงท 3 ของกลมศกษาและกลม

ควบคมไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.311, 0.102 และ 0.162 ตามล าดบ)

ส าหรบการเปรยบเทยบภายในกลมศกษาและกลมควบคม พบวาระดบ DBP ลดลงอยางมนยส าคญ

ทางสถต ทงในกลมศกษาและกลมควบคม (p-value = 0.031 และ p-value = 0.001 ตามล าดบ)

ดงตารางท 10

68

ตารางท 10 การเปรยบเทยบระดบ DBP เฉลย

การตดตามผล

DBP (มลลเมตรปรอท) คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

p-value

กลมศกษา (n=36)

กลมควบคม (n=37)

กอนการศกษา 83.08±8.78 83.86±9.50 0.717 a

ครงท 1 80.39±10.03 77.68±12.51 0.311 a

ครงท 2 80.33±9.22 76.41±10.95 0.102 a

ครงท 3 79.14±10.40 75.49±11.64 0.162 a

p-value 0.031 b 0.001 b a ใชสถต independent t-test b ใชสถต paired t-test เปรยบเทยบภายในกลม เมอเรมตนการศกษาและการตดตามผลครงท 3

2.2 ความรวมมอในการใชยา

เมอพจารณาความรวมมอในการใชยาโดยใชแบบสอบถามความรวมมอในการใชยา

modified Morisky Medication Adherence Scale (modified MMAS) ฉบบภาษาไทย และการนบ

เมดยาทเหลอของผปวย ไดผลดงน

2.2.1 การเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาเมอประเมนดวยแบบสอบถาม modified MMAS

พบวา เมอสนสดการศกษาผปวยสวนใหญในกลมศกษามความรวมมอในระดบปานกลาง

นอกจากนผปวยทงสองกลมมแนวโนมการเปลยนแปลงระดบความรวมมอในการใชยาจากความ

รวมมอในการใชยาต าเปนปานกลาง และเมอสนสดการศกษา พบวา สดสวนของผปวยทมความ

รวมมอในการใชยาในแตละระดบมความแตกตางกนระหวางกลมศกษาและกลมควบคม (p-value <

0.001) ดงแสดงในตารางท 11

69

ตารางท 11 ระดบคะแนนความรวมมอในการใชยาเมอประเมนโดยแบบสอบถาม modified MMAS

ระดบความ

รวมมอ

จ านวน (รอยละ)

กอนการศกษา สนสดการศกษา

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

มาก 0 (0.00) 0 (0.00) 5 (13.90) 0 (0.00)

ปานกลาง 3 (8.30) 2 (5.4) 22 (61.10) 13 (35.10)

ต า 33 (91.70) 35 (94.60) 9 (25.00) 24 (64.90)

p-value 0.674a 0.001b

ใชสถต aFisher’s Exact test เปรยบเทยบระหวางกลมเมอเรมตนการศกษา

ใชสถต bPearson’s chi-square test เปรยบเทยบระหวางกลมเมอสนสดการศกษา

ความรวมมอในการใชยาจากแบบสอบถาม modified MMAS กอนการศกษาพบวา ความ

รวมมอในการใชยากลมศกษาและกลมควบคมอยในระดบต า โดยกลมศกษาและกลมควบคมม

คะแนน เทากบ 4.50±0.81 คะแนน และ 4.41±0.83 คะแนน ตามล าดบ จากคะแนนเตม 8 คะแนน

ซงไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.624) แตเมอสนสดการศกษา พบวา ความ

รวมมอในการใชยากลมศกษาอยในระดบปานกลางในขณะทกลมควบคมอยในระดบต า โดยความ

รวมมอในการใชยาในกลมศกษามากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (6.22±1.20 คะแนน

เทยบกบ 5.16±1.01 คะแนน, p-value < 0.001)

เมอเปรยบเทยบภายในกลมกอนและหลงการศกษา พบวา ท งในกลมศกษาและกลม

ควบคม มความรวมมอในการใชยาจากแบบสอบถาม modified MMAS เพมขนอยางมนยส าคญทาง

สถต (p-value < 0.001) ดงตารางท 12

70

ตารางท 12 การเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาเมอวดโดยใชแบบสอบถาม modified MMAS

ระดบความรวมมอ คะแนนความรวมมอในการใชยา

คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

p-value

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

กอนการศกษา 4.50±0.81 4.41±0.83 0.624 a

สนสดการศกษา 6.22±1.20 5.16±1.01 0.000 a

p-value 0.000 b 0.000 b a ใชสถต independent t-test b ใชสถต paired t-test เปรยบเทยบภายในกลม เมอเรมตนการศกษาและการตดตามผลครงท 3

2.2.2 การเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยา โดยการนบเมดยาทเหลอ

จากการประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวยโดยการนบเมดยาทเหลอ พบวากลม

ศกษามความรวมมอในการใชยาในการตดตามผลครงท 1 ครงท 2 และครงท 3 มากกวากลมควบคม

เมอเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยาทเหลอ พบวา กลมศกษามความ

รวมมอในการใชยาในการตดตามผลครงท 1 ครงท 2 มากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญ (p-value

= 0.032 และ 0.036 ตามล าดบ) ส าหรบครงท 3 พบวา ความรวมมอในการใชยาไมแตกตางกน (p-

value = 0.756) ดงตารางท 13

71

ตารางท 13 การเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยาทเหลอ

การตดตามผล

ความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยา (รอยละ) คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

p-value

กลมศกษา (n=36)

กลมควบคม (n=37)

ครงท 1 85.02±14.64 79.92±12.73 0.032

ครงท 2 94.11±7.98 90.27±12.73 0.036

ครงท 3 98.89±4.65 98.656±4.81 0.756

ใชสถต independent t-test

2.3 ผลการเปรยบเทยบคณภาพชวต

จากการเปรยบเทยบคณภาพชวต โดยใชแบบสอบถาม EuroQol-5D (EQ-5D) ไดผลดงน

2.3.1 การประเมนสภาวะสขภาพ แบงตามมต (health profiles)

1. ความสามารถในการเคลอนไหว พบวา ทงในกลมศกษาและกลมควบคม ผปวยสวน

ใหญไมมปญหาในการเคลอนไหว (รอยละ 94.44 และ 75.68 ตามล าดบ) และไมมผปวยรายงานวาม

ปญหามากในมตน เมอเปรยบเทยบระหวางกลม พบวากลมควบคมมจ านวนผปวยทมปญหาในการ

เคลอนไหวมากกวากลมศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.025)

2. ความสามารถในการดแลตนเอง พบวา ทงในกลมศกษาและกลมควบคม ผปวยสวน

ใหญไมมปญหาในการดแลตนเอง (รอยละ 91.67 และ 78.38 ตามล าดบ) และไมมผปวยรายงานวาม

ปญหามากในมตน เมอเปรยบเทยบระหวางกลม พบวา กลมควบคมและกลมศกษามจ านวนผปวยท

มปญหาในการดแลตนเองไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.113)

3. การท ากจวตรประจ าวน พบวา ทงในกลมศกษาและกลมควบคม ผปวยสวนใหญไมม

ปญหาในการดแลตนเอง (รอยละ 94.44 และ 86.49 ตามล าดบ) และไมมผปวยรายงานวามปญหา

มากในมตน เมอเปรยบเทยบระหวางกลมพบวา กลมควบคมและกลมศกษามจ านวนผปวยทม

ปญหาในการการท ากจวตรประจ าวนไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.248)

72

4. ความเจบปวย/ความไมสขสบาย พบวา ทงในกลมศกษาและกลมควบคม ผปวยสวน

ใหญไมมปญหาความเจบปวย/ความไมสขสบาย (รอยละ 72.22 และ 35.14 ตามล าดบ) และไมม

ผปวยรายงานวามปญหามากในมตน เมอเปรยบเทยบระหวางกลม พบวากลมควบคมมจ านวน

ผปวยทมปญหาความเจบปวย/ความไมสขสบาย มากกวากลมศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (p-

value = 0.001)

5. ความวตกกงวล/ความซมเศรา พบวา ทงในกลมศกษาและกลมควบคม ผปวยสวน

ใหญไมมปญหาความวตกกงวล/ความซมเศรา (รอยละ 66.67 และ 62.16 ตามล าดบ) และไมมผปวย

รายงานวามปญหามากในมตน เมอเปรยบเทยบระหวางกลม พบวา กลมควบคมและกลมศกษาม

จ านวนผปวยทมปญหาความวตกกงวล/ความซมเศรา ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-

value = 0.688) ดงตารางท 14

73

ตารางท 14 การเปรยบเทยบสภาวะสขภาพ แบงตามมต โดยใชแบบสอบถาม EQ-5D

มตสขภาพ EQ-5D กลมศกษา (n=36)

กลมควบคม (n=37)

p-value ระดบความรนแรง

1. ความสามารถในการเคลอนไหว

0.025

ไมมปญหา 34 (94.44) 28 (75.68)

มปญหาปานกลาง 2 (5.56) 9 (24.32)

2.การดแลตนเอง

0.113

ไมมปญหา 33 (91.67) 29 (78.38)

มปญหาปานกลาง 3 (8.33) 8 (21.62)

3. การท ากจวตรประจ าวน

0.248

ไมมปญหา 34 (94.44) 32 (86.49)

มปญหาปานกลาง 2 (5.56) 5 (13.51)

4. ความเจบปวย/ความไมสขสบาย

0.001

ไมมปญหา 26 (72.22) 13 (35.14)

มปญหาปานกลาง 10 (27.78) 24 (64.86)

5. ความวตกกงวล/ความซมเศรา

0.688

ไมมปญหา 24 (66.67) 23 (62.16)

มปญหาปานกลาง 12 (33.33) 14 (37.84)

สถตทใช Pearson Chi-Square

2.3.2 คะแนนคณภาพชวตจากการวดดวย EQ VAS และการค านวนคะแนนอรรถประโยชน (EQ-

5D utility score) โดยใชสมการจากวธ time-trade-off (TTO)

การเปรยบเทยบคะแนน EQ VAS ระหวางกลมศกษาและกลมควบคมเมอสนสดการศกษา

พบวา กลมศกษามภาวะสขภาพดกวากลมควบคม แตไมแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (p-value

= 0.299)

74

การเปรยบเทยบคะแนนอรรถประโยชนเมอสนสดการศกษา พบวา กลมศกษามภาวะ

สขภาพดกวากลมควบคมโดยมคาเฉลยคะแนนสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p-

value = 0.009) ดงแสดงในตารางท 15

ตารางท 15 การเปรยบเทยบ EQ VAS score และ EQ-5D utility score

EQ-5D กลมศกษา (n=36)

กลมควบคม (n=37)

p-value

VAS score

คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

75.06±12.17 72.57±7.51 0.299

Utility score

คาเฉลย ±สวนเบยงเบนมาตรฐาน

0.86±0.1 0.74±0.21 0.009

ใชสถต independent t-test

2.4 การเปรยบเทยบรอยละของปญหาทเกยวกบการใชยาทไดรบการแกไข

ตารางท 16 การเปรยบเทยบรอยละของปญหาทเกยวกบการใชยาทไดรบการแกไข

ปญหาเกยวกบยา

จ านวนปญหาทไดรบการแกไข (รอยละ)

กลมศกษา

(n=36)

กลมควบคม

(n=37)

คลนกความดนโลหตสง เยยมบาน คลนกความดนโลหตสง

ความรวมมอในการใชยา 17 (100) 39 (100) 18 (100)

อาการไมพงประสงค

จากการใชยา

3 (100) 0 (0) 4 (100)

75

ตารางท 17 ปญหาเกยวกบยาและผลการแกไขทพบในคลนกโรคความดนโลหตสง

ปญหาเกยวกบยา จ านวน (ปญหา) ผลการแกไข

กลม

ศกษา

(n=36)

กลม

ควบคม

(n=37)

1.ความไมรวมมอในการใชยา

1.1. รบประทานยาไม

สม าเสมอ

3 2 แกไขโดยเภสชกรใหความรเกยวกบ

ความส าคญของการรบประทานยาให

สม าเสมอ ตรงเวลา และตองอานฉลาก

ยาทกครงกอนรบประทานยาเนองจาก

ในกรณทยงควบคมอาการของโรคไมได

แพทยมการปรบเพมขนาดยาเพอใหได

เปาหมายตามการรกษา

1.2. รบประทานยานอยกวา

แพทยสง

8 7

1.3. ลมรบประทานยา 5 5

1.4. จ านวนยาไมครบตามวน

นด

1 4

2. การเกดอาการไมพง

ประสงคจากการใชยา

กลมศกษา มอาการมนศรษะ

จากการใชยา amlodipine ม

อาการไอจากการใชยา

enalapril และมอาการใจสน

หวว จากการใชยา metformin

กลมควบคม คอ มอาการเวยน

ศรษะจากยา doxazocin ไอจาก

การใชยา enalapril 2 คน ม

อาการใจสน หววจากยา

pioglitazone

3 4 แกไขโดยเภสชกรใหความรเกยวกบการ

ปฎบตตวในกรณทเกดอาการไมพง

ประสงคจากการใชยา ในกรณทมอาการ

เวยนศรษะ ใหเปลยนอรยาบถชาๆ เมอ

เปลยนทาทาง ในกรณมอาการใจสน

หวว จากยารกษาโรคเบาหวาน ให

รบประทานลกอม หรอน าหวาน

76

ตารางท 18 ปญหาเกยวกบยาและผลการแกไขทพบจากการเยยมบาน

ปญหาเกยวกบยา จ านวน

(ปญหา)

ผลการแกไข

1.การรบประทานยาไมสม าเสมอ

8 แกไขโดยเภสชกรโดยการจดท าปฏทนเพอ

ชวยเตอนความจ าของผปวยใหมความ

รวมมอในการรบประทานยาเพมขน

2. รบประทานยานอยกวาแพทยสง

เนองจากแพทยมการเพมขนาดการใชยา

แตผปวยยงคงจ าขนาดยาเดมท

รบประทานในครงกอน ซงจะพบใน

ผปวยทเปนโรคความดนโลหตสง

รวมกบโรครวมอนๆ

5 แกไขโดยเภสชกรอธบายใหผปวยเขาใจ

และทราบถงเหตผลของการปรบขนาดยา

และใหผปวยเหนความส าคญของการใชยา

ตามแพทยสงอยางเครงครด

3. รบประทานยามากกวาแพทยสง

เนองจากผปวยลมวาตนเองรบประทาน

ยาแลวจงรบประทานยาซ า

1 แกไขโดยเภสชกรอธบายใหผปวยเขาใจ

และทราบถงเหตผลของการปรบขนาดยา

และใหผปวยเหนความส าคญของการใชยา

ตามแพทยสงอยางเครงครด

4. การรบประทานยาไมเปนเวลาท

แนนอน เนองจากผปวยสวนใหญ

ประกอบอาชพเกษตรกรรม ซงตองตด

ยางตงแตตอนเชาจงมกจะไมได

รบประทานยาตอนเชาหรอรบประทาน

ยาหลงจากทท างานเสรจแลว

2 แกไขโดยเภสชกรโดยการจดท าปฏทนเพอ

ชวยเตอนความจ าของผปวยใหมความ

รวมมอในการรบประทานยาเพมขน

5. การปฏบตตวไมถกตองเมอลม

รบประทานยาและมความเขาใจวาใน

กรณทยงไมไดรบประทานอาหารไม

สามารถรบประทานยาได

10 แกไขโดยเภสชกรอธบาย แนะน าการ

ปฏบตตวเมอลมรบประทานยาใหผปวย

เขาใจเพอใหมความรวมมอในการ

รบประทานยาเพมขน

77

ตารางท 18 ปญหาเกยวกบยาและผลการแกไขทพบจากการเยยมบาน

ปญหา จ านวน

(ปญหา)

การแกไข

6. การไมมาพบแพทยตามนดท าใหขาด

ยาหรอไดรบยาไมตอเนอง เนองจาก

ผปวยไมตระหนกถงความส าคญของโรค

ความดนโลหตสงและยาทใชในการ

รกษา และมผปวยทมปญหาเรองสายตา

และไมสามารถมารบยาตามนดไดจงท า

ใหผปวยขาดยา

3 แกไขโดยเภสชกรอธบายใหผปวยเขาใจ

และทราบถงเหตผลของการปรบขนาดยา

และใหผปวยเหนความส าคญของการใชยา

ตามแพทยสงอยางเครงครด

7. การเกบรกษายา เนองจากผปวยบาง

รายน ายาเมดออกจากซองยาทไดจาก

โรงพยาบาล ท าใหเกบยาโดยไมมฉลาก

และรบประทานยาตามความคนชน การ

น าเมดยาทกชนดมารวมในซองเดยวกน

2 แกไขโดยเภสชกรไดอธบายใหผ ปวย

ต ร ะ ห น ก ถ ง ค ว า ม ส า ค ญ ข อ ง ก า ร

รบประทานยาตามฉลากยา และการเกบ

รกษายาทถกตอง และพบวาเมอเยยมบาน

ครงตอไปผปวยมการเกบยาในซองยามาก

ขนและผวจยไดน ากลองใสยาไปใหเพอ

ความสะดวกในการรบประทานยา

8. ปญหาจ านวนยาไมครบตามจ านวน

วนทนดหมาย จากการทผ ปวยไดรบ

บตรนดทไมสมพนธกบจ านวนเมดยาท

แพทยสง ท าใหขาดยา ผปวยทอยใน

ครอบครวเดยวกนหรอบานใกลเคยงกน

มการยมยาเพอรบประทานในกรณทยา

หมดกอนวนนดหรอในกรณทผปวยขาด

นด

1 แกไขโดยเภสชกรแกไขปญหาโดยการ

จดท าปฏทนเพอชวยเตอนความจ าของ

ผปวยใหมความรวมมอในการรบประทาน

ยาเพมขน

78

ตารางท 18 ปญหาเกยวกบยาและผลการแกไขทพบจากการเยยมบาน

ปญหา จ านวน

(ปญหา)

การแกไข

9. ปญหาอนๆ ทพบ คอ พฤตกรรมการ

ป ฏ บ ต ต ว ข อ ง ผ ป ว ย ไ ด แ ก ก า ร

รบประทานอาหาร การสบบหรและการ

ดมแอลกอฮอล

7 แกไขโดยเภสชกรไดจดท าคมอใหความร

เรองโรคความดนโลหตสง ยาทใชในการ

รกษา การควบคมและการรบประทาน

อาหารในปรมาณท เหมาะสม รวมท ง

ว ธ การป รบ เป ลยนพฤตกรรม เพ อให

ควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมาย

สาเหตทพบปญหาเกยวกบยาจากการเยยมบานมากกวาทพบในโรงพยาบาล เพราะการท

ผวจยไดมการพดคยกบผปวยมากขน ท าใหผปวยความไววางใจและกลาเลาปญหาใหฟงมากขน

นอกจากนดวยระยะเวลาทจ ากดท าใหไมสามารถแกปญหาไดครอบคลมทงหมด และถงแมวาการ

เยยมบานจะแกไขปญหาทพบในการเยยมบานแตละครงแตมผปวยบางรายทมการใชยาหลาย

รายการ การเยยมบานครงตอไปอาจจะเจอปญหาใหม ดงนนควรมการเยยมบานอยางตอเนองเพอ

ตดตามผปวย

2.5 ความพงพอใจของผปวย

ในสวนของความพงพอใจของผปวยทไดรบบรการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพ พบวา

โดยทวไปผปวยมความพงพอใจมาก โดยคะแนนจากแบบประเมนความพงพอใจอยระหวาง 3-5

คะแนน จากคะแนนเตม 5 คะแนน โดยขอค าถามทมคะแนนเฉลยสงสด คอ ทานไดรบความสะดวก

ในการรบบรการเยยมบาน ซงคะแนนเฉลย (สวนเบยงเบนมาตรฐาน) เทากบ 4.39 ± 0.60 คะแนน

และขอค าถามทมคะแนนเฉลย (สวนเบยงเบนมาตรฐาน) นอยทสด คอ การมทมสหสาขาวชาชพ

ไปเยยมทานทบานจะชวยใหทานควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมาย โดยคะแนนเฉลยเทากบ

4.08 ± 0.55 คะแนน ดงตารางท 19

79

ตารางท 19 ความพงพอใจของผปวย

ค าถาม

คะแนน

คาเฉลย ±สวน

เบยงเบน

มาตรฐาน

1. ทานไดรบความสะดวกในการรบบรการเยยมบาน 4.39 ± 0.60

2. ทมสหสาขาวชาชพ มสอและเอกสารแผนพบในการใหความรและขอมล

เพยงพอกบความตองการ 4.19 ± 0.47

3. ทมสหสาขาวชาชพ มความรความสามารถในการใหค าแนะน าทานอยาง

เพยงพอ 4.14 ± 0.64

4. ทานคดวาทมสหสาขาวชาชพสามารถใหค าแนะน าดานยาและแกปญหาทเกด

จากการใชยาของทานได 4.17 ± 0.61

5. ทานไดรบค าแนะน าวธการดแลผปวย/การปฏบตตวทชดเจนจากทมสหสาขา

วชาชพ 4.28 ± 0.61

6. การเขารวมโครงการนท าใหทานมความเขาใจเกยวกบโรคความดนโลหตสงท

ทานเปน 4.22 ± 0.42

7. ทานไดรบขอมลการเจบปวยและการรกษาตรงกบความตองการ 4.14 ± 0.59

8. การมทมสหสาขาวชาชพ ไปเยยมทานทบานจะชวยใหทานควบคมความดน

โลหตไดตามเปาหมาย 4.08 ± 0.55

9. ทานรสกวามความเปนสวนตวเพยงพอทท าใหทานพดคยไดอยางสบายใจ

เกยวกบปญหาสขภาพของทาน 4.28 ± 0.52

10. ทมสหสาขาวชาชพ ยมแยมแจมใส มกรยาและวาจาสภาพในการใหบรการ 4.31 ± 0.58

11. ทมสหสาขาวชาชพ ใหความสนใจและเอาใจใสใหทานมสวนรวม

ในการวางแผนการรกษาโรคของทานเอง 4.25 ± 0.50

12. โดยภาพรวมทานพอใจกบการบรการทไดรบ 4.33 ± 0.59

80

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษานเปนการวจยเชงทดลองแบบสมและมกลมควบคม เพอศกษาผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพโดยการเยยมบาน 3 ครง ประเมนผลตอการควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย ความรวมมอในการใชยา คณภาพชวต ปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไขโดยเภสชกร และความพงพอใจของผปวยทไดรบการเยยมบาน โดยศกษาในผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบบรการทคลนกผปวยนอกโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนธนวาคม พ.ศ. 2556-พฤศจกายน พ.ศ. 2557 จ านวน 73 คน ผปวยถกสมแยกเปน 2 กลม โดยวธการสมอยางงายใหอยในกลมศกษา จ านวน 36 คน ซงจะไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพและการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล และกลมควบคม จ านวน 37 คน ซงไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล จากการศกษาสามารถสรปและอภปรายผลดงน

1. การควบคมความดนโลหตตามเปาหมาย ผลทางคลนกในการควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย พบวา สดสวนผปวยท

สามารถควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมายไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตระหวางกลมศกษาและกลมควบคม (รอยละ 58.30 เทยบกบ 43.20, p-value = 0.197) ซงไมสอดคลองกบการศกษาของศรรตน ตนปชาต [24] ทศกษาการดแลปญหาจากการใชยาในผปวยเฉพาะรายในชมชน เขตพนทกรงเทพมหานคร โดยน ารปแบบการจดการดานยา มาใหบรการเพอคนหาปญหาจากการใชยาในผปวย โดยเนนการใหบรการเยยมบานโดยเภสชกรชมชน จ านวน 3 ครง หางกน 3-4 สปดาห กลมตวอยางเปนผปวยเบาหวานทควบคมอาการไมไดทงทไมมโรครวมและมโรครวมและอาจมความเสยงตอการเกดปญหาจากการใชยา จากการศกษาพบวา ผปวยโรคเบาหวานทมโรคความดนโลหตสงรวมดวย คดเปนจ านวนรอยละ 56.1 มการเปลยนแปลงของความดนโลหต ตามเกณฑของ JNC 7 จากระดบความรนแรง stage 2 (มากกวาหรอเทากบ 160/100 มลลเมตรปรอท) เปลยนเปน stage1 (มากกวาหรอเทากบ 140/90 มลลเมตรปรอท แตนอยกวา 160/100 มลลเมตรปรอท) ทงนการทผปวยบางสวนยงไมสามารถควบคมระดบความดนโลหตได ถงแมจะไดรบค าแนะน าเรองการรบประทานยาและการปรบเปลยนพฤตกรรมจากบคลากรทางการแพทย อาจเปนเพราะมปจจยหลายปจจยทเปนอปสรรคท าใหไมสามารถปฏบตตามค าแนะน าได เชน

81

ผปวยสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมซงจะตองท างานในชวงเชาถงเทยงท าใหผปวยลมรบประทานยา รบประทานยาไมตรงเวลา และไมตระหนกถงความส าคญของโรคและภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนได

นอกจากนน การทผปวยมโรครวม ท าใหผปวยมยาทตองรบประทานหลายรายการ จงเกดความสบสนในการรบประทานยาได ส าหรบการทกลมศกษาและกลมควบคมมสดสวนผทควบคมความดนโลหตไดตามเปาหมายไมแตกตางกน อาจเนองมาจากระดบความดนโลหตเมอเรมตนการศกษาของทง 2 กลม ไมไดสงมาก ดงนนเมอสนสดการศกษาจงไมเหนความแตกตางทชดเจนของความดนโลหตทลดลง อกทงมการหมนเวยนของแพทยผปฏบตงาน ซงแพทยมการปรบเปลยนยาในผปวยบางรายในขณะท าการวจย นอกจากนผลการลดความดนโลหตของผปวยในกลมควบคม อาจเกดจากอคตจากตวผปวยเอง เนองจากเมอเขารวมงานวจย ผปวยจะทราบวาตนเองยงควบคมความดนโลหตไมได จงเกดความตระหนกถงความส าคญของความรวมมอในการใชยาและการปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเองมากขน และอาจมการพดคยปรกษากบผปวยในกลมศกษาทอาศยอยบรเวณใกลเคยงกน ท าใหเมอสนสดการศกษา ผลการควบคมระดบความดนโลหตจงไมแตกตางจากลมศกษา

ดงนน ในการศกษาครงตอไป ควรก าหนดระดบความดนโลหตทควบคมไมไดใหอยในชวงมากกวาหรอเทากบ 160/100 มลลเมตรปรอท เพอจะไดเหนผลการลดลงของความดนโลหตหลงจากการใหบรบาลทางเภสชกรรมโดยการเยยมบานชดเจนขน และควรก าหนดโรครวมของผปวยเปนโรคความดนโลหตสง โรคเบาหวานและ/หรอโรคไขมนในเลอดสง และจ านวนรายการยาทผปวยรบประทาน มากกวาหรอเทากบ 3 รายการขนไป เนองจากการศกษาในครงนมกพบปญหาเกยวกบยาในผปวยทมโรครวมและใชยามากกวา 3 รายการขนไป และในการคดกรองผปวยจากการประเมนความรวมมอในการใชยา อาจตองใชวธการประเมน 2 วธรวมกนเพอใหไดผปวยทมปญหาเกยวกบยามากทสด เนองจากการศกษานใชการประเมนความรวมมอจากการใชยาจากแบบสอบถาม MMAS อยางเดยว จงอาจจะไมไดกลมตวอยางทมปญหาเกยวกบยาอยางทตองการ

เมอสนสดการศกษา systolic blood pressure เฉลย ระหวางกลมศกษาและกลมควบคมไม

แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (139.75±14.55 มลลเมตรปรอท เทยบกบ 145.78±15.86

มลลเมตรปรอท, p-value = 0.095) เชนเดยวกบ diastolic blood pressure เฉลย ซงไมแตกตางกน

ระหวางกลมศกษาและกลมควบคม (79.14±10.40 มลลเมตรปรอท เทยบกบ 75.49±11.64 มลลเมตร

ปรอท, p-value = 0.162) อยางไรกตาม เหนไดวาผปวยกลมศกษามแนวโนมการควบคมความดน

โลหตอยในเกณฑเปาหมาย ซงจะมผลดในการลดโอกาสการเกดโรคแทรกซอนในผปวยตอไป

82

ส าหรบคาเฉลย systolic blood pressure ทเปลยนแปลงไป (mean change from baseline)

ระหวางกลมศกษาและกลมควบคมไมแตกตางกน (-13.67±14.60 มลลเมตรปรอท เทยบกบ

-9.41±17.09 มลลเมตรปรอท, p-value = 0.257) เชนเดยวกบคาเฉลย diastolic blood pressure ท

เปลยนแปลงไปไมแตกตางกนระหวางกลมศกษาและกลมควบคม (-3.94±10.51 มลลเมตรปรอท

เทยบกบ -8.38±13.89 มลลเมตรปรอท, p-value = 0.129) ระดบความดนโลหตมความสมพนธกบ

โอกาสเสยงของการเกดโรคหลอดเลอดและหวใจ เมอระดบความดนโลหตเพมขน โอกาสเกดโรค

กลามเนอหวใจตาย โรคหวใจลมเหลว โรคหลอดเลอดสมอง และโรคไต จะเพมสงขนโดยทกๆ 20

มลลเมตรปรอท ของ systolic blood pressure ทเพมขน หรอทกๆ 10 มลลเมตรปรอท ของ diastolic

blood pressure ทเพมขนจะท าใหความเสยงของการเกดโรคหลอดเลอดและหวใจเพมเปน 2 เทา

ในชวงความดนโลหตระหวาง 115/75 และ 185/115 มลลเมตรปรอท [6] จะเหนไดวากลมศกษาม

คาเฉลย systolic blood pressure ลดลง 13.67±14.60 มลลเมตรปรอท ดงนนจงมแนวโนมวาผปวยจะ

มโอกาสเกดโรคแทรกซอนลดลง ทงน การควบคมระดบความดนโลหตของผปวยใหไดตาม

เปาหมายยงขนอยกบหลายปจจย เชน การรบรสภาวะโรคและความตระหนกถงโรคแทรกซอนของ

ผปวย ความตงใจจรงในการปรบเปลยนพฤตกรรมทงดานการควบคมอาหารและการออกก าลงกาย

ของผปวยเอง โดยผปวยจะตองปรบเปลยนพฤตกรรมควบคไปกบการรบประทานยาลดความดน

โลหตอยางสม าเสมอและตอเนอง นอกจากน ระยะเวลาการเปนโรคนานท าใหผปวยอาจเบอหนาย

และปลอยปละละเลยในการรบประทานยา การเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพอาจมสวนชวย

กระตนเตอนใหผปวยรบประทานยาตรงเวลา มความรความเขาใจเรองโรคและการดแลตนเองดขน

2. ความรวมมอในการใชยา เมอพจารณาเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาจากการประเมนโดยแบบสอบถาม

MMAS เมอสนสดการศกษา พบวา กลมศกษามผปวยมความรวมมอในการใชยาในระดบปานกลางมากกวากลมควบคม (รอยละ 61.10 เทยบกบ 35.10, p-value = 0.001) และกลมศกษามความรวมมอในการใชยาจากแบบสอบถามมากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (6.22±1.20 คะแนน และ 5.16±1.01 คะแนน, p-value < 0.001) ซงสอดคลองกบการศกษาของวลาวณย (23) ซงศกษาผลการใหบรบาลทางเภสชกรรมทบานแกผปวยโรคเบาหวานในกลมศกษาและกลมควบคม กลมละ 65 คน โดยกลมศกษาไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานทก 6 สปดาห รวม 3 ครง โดยผปวยทมระดบน าตาลในเลอดหลงงดอาหาร 8 ชวโมง กอนการศกษามากกวาหรอเทากบ 180 มลลกรมตอ

83

เดซลตร และมคะแนนความรวมมอในการใชยาจากการท าแบบสอบถามต ากวาเกณฑทก าหนดไว ระยะเวลาทศกษา 6 เดอน พบวา กลมศกษามความรวมมอในการใชยามากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต ทงน อาจเนองมาจากการเยยมบานท าใหผปวยตระหนกถงความส าคญของการรบประทานยาตามแพทยสงเพมขน อกทงการเยยมบานเปนการกระตนเตอนใหผปวยมความรวมมอในการใชยาอกวธหนง นอกจากนการทผปวยไดพดคยกบบคลากรทางการแพทยบอยขนท าใหเกดความคนชน จงกลาทจะเลาปญหาเกยวกบการใชยาเพมขน ท าใหเภสชกรและทมสหสาขาวชาชพไดทราบถงปญหาทแทจรงและสามารถแกไขปญหาใหผปวยแตละรายไดมากขน

เมอพจารณาเปรยบเทยบความรวมมอในการใชยาจากการประเมนโดยการนบเมดยาทเหลอ พบวา กลมศกษามความรวมมอในการใชยามากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญ จากการตดตามผลครงท 1 และครงท 2 (p-value = 0.032 และ 0.036 ตามล าดบ) ส าหรบการตดตามผลครงท 3 พบวาไมมความแตกตางอยางมนยส าคญ (p-value = 0.756) ซงผลการศกษาการนบเมดยาทเหลอ ครงท 1 และครงท 2 สอดคลองกบการศกษาของ นรรตน สมเพชร และคณะ [18] ศกษาผลการเตอนทางโทรศพทตอความรวมมอในการใชยาลดความดนโลหตของผปวยนอก โดยกลมศกษา ไดรบการเตอนทางโทรศพท จ านวน 4 ครง ในชวงเวลา 2 เดอน และกลมควบคม ไมไดรบการเตอนทางโทรศพทวดความรวมมอในการใชยาดวยวธนบเมดยาทเหลอ พบวาระดบความรวมมอในการใชยากลมศกษามากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต ในเดอนท 3 (p-value = 0.024) นอกจากนการศกษาของศรโรจน โตวฒนกร และคณะ [19] ศกษาผลการบรบาลทางเภสชกรรมในผปวยความดนโลหตสงทควบคมอาการไมไดทศนยสขภาพชมชนแหงหนงในผปวยจ านวน 42 คน ทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรม เพอคนหา ปองกนและแกไขปญหาทเกยวกบยาของผปวย โดยใหการบรบาลทางเภสชกรรม ครงท 1 และ 3 ทศนยสขภาพชมชน และครงท 2 ทบาน เมอสนสดการศกษาพบวารอยละของผปวยทรวมมอในการใชยา จากการประเมนโดยวธการนบเมดยาเพมขน จากรอยละ 35.71 เปนรอยละ 80. 95 แสดงใหเหนวาการเยยมบานสามารถท าใหผปวยมความรวมมอในการใชยาเพมขน อยางไรกตาม ในการศกษานการประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวยดวยวธนบเมดยาทเหลอ ไดมาจากการนบเมดยาและการสมภาษณ ซงบางครงผปวยไมน ายามาดวยหรอน ายามาเพยงบางสวนเมอมาโรงพยาบาล ท าใหไดผลความรวมมอในการใชยาดวยวธการนบเมดยาสงกวาความเปนจรง เนองจากเกดความคลาดเคลอนในการนบเมดยาได และในชวงแรกของการศกษาผปวยไมใหความส าคญกบการน ายาเดมกลบมาทโรงพยาบาล ในชวงหลงเรมมการรณรงคใหผปวยน ายาเดมมาดวยทกครงและแนะน าใหผปวยทราบถงความส าคญของการน ายาเดมทงหมดในแตละครงทมาโรงพยาบาล ผปวยจงมความตระหนกในการน ายาเดมและสามารถสอบทวนการใชยาของผปวยไดเพมขนทงในกลมศกษาและกลมควบคม

84

จะเหนไดวาการกระตนความรวมมอในการใชยา ท าไดหลายวธ ไดแก การกระตนทางโทรศพท การบรบาลทางเภสชกรรมทศนยสขภาพชมชน การเยยมบานกเปนอกวธหนงทท าใหผปวยเพมความรวมมอในการใชยาได

ในการศกษาน รปแบบการประเมนความรวมมอในการรบประทานยา ม 2 วธ การทตองใชวธการประเมนทง 2 วธรวมกนเนองจาก ไมมวธใดวธหนงทจะประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวยไดอยางถกตองแมนย า แตละวธจะมทงขอดและขอดอยแตกตางกนไป ขอด คอ ทง 2 วธ สะดวกในการปฏบต แตการประเมนโดยการนบเมดยาอาจไมสะทอนถงความรวมมอในการใชยาทแทจรง เนองจากผปวยทงเมดยาทเหลอ ผปวยแบงเกบยาไวหลายทและลมน ายามาคนเมอถงวนนด ไมน ายาทเหลอมาโรงพยาบาลเมอถงวนนด หรอผปวยบางคนจะน ายามาวางหนาหองยาเนองจากกลวจะโดนต าหนจากเจาหนาท จงตองพยายามเนนย าและอธบายใหผปวยเขาใจถงความส าคญถงการน ายาทเหลอมาโรงพยาบาลวาไมไดเปนการจบผด แตตองการทราบวาผปวยรบประทานยา ถกตอง ตรงเวลาหรอไม

ส าหรบกลมศกษา ผวจยสามารถกระตนใหน ายาเดมมาคนทกครง แตเนองจากผปวยบางรายมการแบงยาไวส าหรบการไปท างานหรอการเดนทางจงยงท าใหมยาเดมเหลออยทบานท าใหความรวมมอในการใชยาเกดความคลาดเคลอนจากความเปนจรง

3. คณภาพชวต เมอพจารณาผลการเปรยบเทยบคณภาพชวต โดยใชแบบสอบถาม EQ-5D พบวา จ านวน

ผปวยทไมมปญหาและมปญหาปานกลางไมแตกตางกนระหวางผปวยทงสองกลมในดานการดแลตนเอง กจกรรมทท าเปนประจ า ความวตกกงวล/ความซมเศรา ยกเวน ดานความสามารถในการเคลอนไหว และความเจบปวย/ความไมสขสบาย ซงพบวา กลมศกษามจ านวนผปวยทมปญหานอยกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.025 และ 0.001 ตามล าดบ) เนองจากในการออกเยยมบานจะมแพทยแผนไทยจายยาสมนไพรหรอนดใหไปรบบรการทคลนกแพทยแผนไทยในกรณทผปวยไมสบายหรอปวดเมอย และนกกายภาพสอนวธการออกก าลงกาย การท ากายภาพใหเหมาะสมกบผปวยแตละรายซงจะชวยใหผปวยกลมศกษามปญหาดานนนอยกวากลมควบคมอยางชดเจน

จากการประเมนคณภาพชวตเมอสนสดการศกษา โดยใช EQ VAS พบวากลมศกษามภาวะสขภาพไมแตกตางจากกลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (75.06±12.17 เทยบกบ 72.57±7.51, p-value = 0.299) อยางไรกตาม กลมศกษามคะแนนอรรถประโยชนสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (0.86±0.10 เทยบกบ 0.74±0.21, p-value = 0.009) ซงไมสอดคลองกบการศกษาของ Theodorou et al [39] ซงศกษาคณภาพชวตของผปวยความดนโลหตสงในประเทศไซปรส

85

จ านวน 528 ราย โดยใชแบบประเมนคณภาพชวต EQ-5D เปรยบเทยบคณภาพชวตของผปวยกอนและหลงการใหการบรบาลทางเภสชกรรม พบวา ในการตดตามผลครงท 2 ผปวยม EQ-5D utility score และ EQ VAS score มากกวากอนการศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (p-value < 0.001 และ (p-value < 0.001 ตามล าดบ) และการศกษาของ Masoom et al [40] ศกษาผลของการบรบาลทางเภสชกรรมทมตอคณภาพชวตในผปวยความดนโลหตสงประเทศปากสถาน จ านวน 116 ราย หลงจากใหการบรบาลทางเภสชกรรมเปนเวลา 6 เดอน พบวา ผปวยม EQ-5D utility score และ EQ VAS score มากกวากอนการศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (p-value = 0.002 และ p-value = 0.002 ตามล าดบ) เนองจากการศกษาดงกลาวกลมศกษามเพยงกลมเดยวโดยเปรยบเทยบคณภาพชวตกอนและหลงการศกษาและจ านวนผปวยมจ านวนมากกวาการศกษานจงท าใหเหนผลคณภาพชวตชดเจน ดงนนในการศกษาครงตอไป ควรเพมจ านวนผปวยทใชในการศกษาและวดคณภาพชวตเปรยบเทยบกอนและหลงการศกษาเพอใหทราบผลกระทบตอคณภาพชวตของผปวยไดชดเจนขน

4.ปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไข เมอพจารณาเปรยบเทยบรอยละของปญหาเกยวกบยาทไดรบการแกไขโดยเภสชกร

เนองจากผปวยสวนใหญมปญหาความไมรวมมอในการใชยา และการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา ซงสอดคลองกบการศกษา Neto et al [9] ศกษาการบรบาลทางเภสชกรรมในผปวยสงอายโรคเบาหวานและโรคความดนโลหตสงทมภาวะเสยงตอการเกดโรคหวใจ พบวา ปญหาเกยวกบยาทพบมากทสด คอ ความไมรวมมอในการใชยา (รอยละ 55.63) เชนเดยวกบการศกษาของมทนยา ภเกสร [10] ทศกษาปญหาทเกดจากการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง พบวา ปญหาทพบมากทสด คอ การไมใชยาตามแพทยสง (รอยละ 30.9) ดงนน จงตองมวธกระตนผปวยเปนระยะ เพอใหผปวยใหความรวมมอในการใชยามากขน เพอเพมประสทธภาพในการรกษา จากการเยยมบานผปวยท าใหพบวา มหลายปจจยทท าใหผปวยไมสามารถใชยาตามสง เชน ผปวยสงอายทอยบานคนเดยวมกมปญหาลมรบประทานยา และความสามารถในการมองเหนลดลง ผปวยชายสวนใหญจะละเลยตอการดแลสขภาพดานพฤตกรรม เชน การควบคมอาหาร การออกก าลงกาย การไมใชยาตามแพทยสง โดยสวนใหญผปวยเรงรบไปท างาน ท าใหลมรบประทานยาหรอเขาใจผดวาถาไมไดรบประทานอาหารเชากรบประทานยาไมได ผปวยจงรบประทานยาไมตรงเวลา รวมทงผปวยไมมาพบแพทยตามนดเนองจากขาดความตระหนกถงความส าคญของโรค ซงแนวทางการแกไขปญหาทบานของผปวยสวนหนง คอ การพดคยท าความเขาใจกบผปวยหรอญาตผปวย การใหความรและความเขาใจทงเรองโรคการรกษา และการดแลผปวย ทงในดานการออกก าลงกาย การรบประทานอาหารใหตรงเวลา และถกตองตามหลกโภชนาการ การใชยาอยางถกตองเหมาะสม และค าแนะน าในการแกไขภาวะฉกเฉนเบองตน เชน หากผ ปวยมอาการปวดศรษะ ควรรบไปพบแพทย

86

นอกจากนการเยยมบานท าใหเภสชกรมเวลามากพอทจะดแลและเขาถงปญหาเชงลกของผปวยไดดยงขน และสามารถคนหาปญหาของผปวยไดมากขน โดยเฉพาะปญหาเกยวกบยาทบางครงไมสามารถคนพบไดทโรงพยาบาล เชน การยมยาของคนในครอบครวมารบประทานในกรณทยาหมดกอนวนนด และสามารถเขาใจวถชวตทผปวยตองเผชญทท าใหการใชยาไมไดผล ซงจะเปนผลดในการตดตามผปวยในระยะยาวตอไป

5.ความพงพอใจ เมอพจารณาถงความพงพอใจ จากการประเมนโดยแบบสอบถามความพงพอใจ พบวา

ผปวยทไดรบการเยยมบานมความพงพอใจตอการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพมาก โดยคะแนนความพงพอใจเฉลยของผปวยทรบบรการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพ โดยขอทมคะแนนเฉลยสงสด คอ ความสะดวกในการรบบรการเยยมบาน (4.39±0.60 คะแนน) สอดคลองกบการศกษาของวลาวณย [23] ซงศกษาผลการใหบรบาลทางเภสชกรรมทบานแกผปวยโรคเบาหวาน กลมศกษาและกลมควบคม จ านวนกลมละ 65 คน โดยกลมศกษาไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานทก 6 สปดาห รวม 3 ครง ซงผปวยทไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมทบานมความพงพอใจตอบรการมาก จะเหนไดวาการทมเภสชกรเยยมบานท าใหผปวยมความพงพอใจ ท าใหเพมความสมพนธทดระหวางบคลากรทางการแพทยและผปวยซงจะท าใหผปวยใหความรวมมอในการใชยาได ท าใหผปวยสามารถควบคมความดนโลหตสงตอไป และจากการสอบถามการเยยมบานเพอพฒนาและปรบปรงการบรการ พบวา เจาหนาทไมตองปรบปรงการบรการและอยากใหเจาหนาทมาเยยมอยางนอยเดอนละครงและผปวยรสกดทมเจาหนาทไปเยยมบาน

ขอจ ากด 1. ผปวยอาจจะมการคยกน ท าใหความรวมมอในการใชยา และการนบเมดยาทเหลอ

คลาดเคลอนจากความเปนจรง เนองจากกลมควบคมอาจมความตระหนกในการดแลตนเองเพมขน มการปรบเปลยนพฤตกรรมและมความรวมมอในการใชยาได และการวดความรวมมอในการใชยาโดยการนบเมดยา ซงใชคาเฉลยของความรวมมอในการใชยาจากรายการยาทงหมด อาจท าใหขอมลทไดคลาดเคลอนจากความเปนจรงได ดงนนในการศกษาครงตอไปควรใชวธการนบเมดยาทมความคลาดเคลอนต า โดยอาจจะก าหนดรปแบบการเกบขอมลการนบเมดยาโดยสอบถามยาทผปวยมเหลออยทบานและสอบถามวธการรบประทานยาของผปวยทกชนดวารบประทานถกตองหรอไม โดยอาจจะท าแบบฟอรมในกระดาษแบงชองเปนกอนและหลงอาหาร เชา กลางวน เยน กอนนอนแลวใหผปวยจดยาวาในแตละวนผปวยรบประทานยาอยางไรแลวน าขอมลทง 2 สวนมาประเมนยาทเหลอทแทจรงอกครง และการศกษาครงนไมไดเกบขอมลความรวมมอในการใชยาโดย

87

วธการนบเมดยาเมอเรมตนการศกษา ดงนนในการศกษาครงตอไปควรมการเกบขอมลเพอน ามาเปรยบเทยบกอนและเมอสนสดการศกษา

2. การศกษานมจ านวนผปวยนอยกวาทก าหนดไว เนองจากระยะเวลาท าการวจยทจ ากดและภาระงานของเภสชกรผวจยทตองไปเยยมบานผปวยโรคอนๆ ดวย ท าใหไมสามารถเกบขอมลไดครบตามจ านวนทก าหนดไว ซงอาจท าใหไมพบความแตกตางของการควบคมความดนโลหตระหวางกลมทศกษา

3. ระยะเวลาการศกษา ในการตดตามผปวยอาจจะนอยไป อาจจะตองใชเวลาในการตดตามผปวยเพมขน เนองจากผปวยบางรายถงแมจะมการแกไขปญหาแลว แตเมอเยยมบานครงตอไปกพบปญหาใหมทเกยวกบยา

4. ในการเยยมบานบางครงทมสหสาขาวชาชพไมสามารถไปพรอมกนไดทกคน เนองจาก ตดภารกจ จงท าใหการเกบขอมลลาชากวาทก าหนดไว และผวจยจ าเปนตองออกปฏบตงานรวมกบพยาบาล/เจาหนาท รพสต.นอกเวลางานประจ าเพอใหทนเวลาทก าหนดไวในการศกษา

5. ผปวยบางรายมปญหาทางสายตา ท าใหผวจยตองอานแบบสอบถามใหผปวยตอบในสวนของความรวมมอในการใชยา คณภาพชวต และความพงพอใจของผปวย ซงผปวยบางรายอาจเกรงใจผวจย ท าใหขอมลคลาดเคลอนจากความเปนจรงโดยมแนวโนมของคะแนนแบบสอบถามมากกวาความเปนจรงได

6. ในการเยยมบานแตละครงจะไมไดแจงใหผปวยทราบลวงหนา เนองจากการแจงลวงหนาจะท าใหผปวยและญาตเตรยมตว ซงจะไมสามารถพบปญหาทแทจรงของผปวยได ท าใหบางครงไมเจอผปวยตามวนเวลาทก าหนดไว ขอเสนอแนะ

1. ควรมการก าหนดแนวทางการปฏบตงานของเภสชกรอยางชดเจน เพอใหเปนแนวทางเดยวกนระหวางหนวยงานทเกยวของในการปฏบตงาน คลนกโรคความดนโลหตสง ควรมการวางระบบการนดผปวยแตละรายใหผปวยไดรบการตรวจตดตามจากแพทยผรกษาคนเดม เพอใหการรกษาตอเนองและเกดประสทธภาพสงสด

2. ควรศกษาถงตนทนประสทธผลของการออกเยยมของเภสชกรและมลคายาเหลอใช 3. ส าหรบปญหาเกยวกบยาบางครงผวจยไมไดท าการประเมนขอมลและแกไข

ปญหาทนทในขณะเยยมบาน เนองจากตองมการปรกษาแพทยในการปรบเปลยนยาทผปวยไดรบ และเนองจากผปวยไมไดพบแพทยทานเดมทกครงจงท าใหผปวยไมกลาพดคยกบแพทยเมอมอาการไมพงประสงคทเกดขนจากการใชยา ดงนนในการเยยมบานครงตอไปควรจะมการประเมนผลในการเยยมบานทนทและแกไขปญหาใหเสรจสนในการเยยมบานแตละครง

88

4. การเยยมบานเปนการเปดบทบาทเภสชกรในการท างานเชงรก โดยเภสชกรสามารถม บทบาทรวมกบบคลากรอนในการก าหนดแผนการรกษาเกยวกบยา สรางความร ความเขาใจเกยวกบการรกษาโรคและการปฏบตตวทถกตองส าหรบผปวยเฉพาะราย รายงานและตดตามอาการไมพงประสงคจากยา รวมถงความคลาดเคลอนทางยา (medication error) ตลอดจนชวยพฒนาการปฏบตงาน พฒนานโยบายขององคกรหรอหนวยงานทเกยวของ สรปผลการศกษา ถงแมการเยยมบานผปวยโดยทมสหสาขาวชาชพจะไมชวยใหผปวยควบคมความดนโลหตไดดขน แตท าใหผปวยมความรวมมอในการใชยา และคณภาพชวตดขน โดยเฉพาะในดานความสามารถในการเคลอนไหว และความเจบปวย/ความไมสขสบาย และผปวยมความพงพอใจตอการเยยมบาน นอกจากน การเยยมบานผปวยท าใหเภสชกรสามารถคนพบและชวยแกไขปญหาจากการใชยาของผปวยไดมากขน

89

รายการอางอง [1] Hypertension fact sheet |Department of Sustainable Development and Healthy Environ¬ments

September 2011 , World Health Organization Regional Office for South-East Asia http://www.searo.who.int/entity/noncommunicable_diseases/media/non_communicable

diseases_hypertension_fs.pdf. [2] WHO : New daa highlight increases in hypertension, diabetes incidence URL : [online ]

Accessed on March 20, 2013 at URL: http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2012/world_health_statistics_20120516/ en/index.html.

[3] สถตสาธารณสข ป 2541-53 ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกปลดกระทรวงสาธารณสข . [online ]. Accessed on February 10, 2012 at URL: http://bps.ops.moph.go.th/ index.phpmod=bps&doc=5.

[4] Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, et al (2005). "Global burden of hypertension: analysis of worldwide data". Lancet 365 (9455): 217–23.

[5] วชย เอกพลากร (บรรณธการ) .การส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 4 ใน ป 2551-2552. นนทบร : บรษท เดอะ กราฟโก ซสเตมส จ ากด , 2553.

[6 ] Chobanian,V.A., Bakris, G.L.,Black, H.R., etal. 2003. JNC7-Complete Version. Seventh report of the joint national committee on prevention, detection, evaluation, and treatment of high blood pressure. Hypertension., 42 : 1206-1252.

[7] สมาคมความดนโลหตสงแหงประเทศไทย. แนวทางการรกษาโรคความดนโลหตสงในเวชปฏบตทวไป พ.ศ. 2555.

[8] Wood K.M., Thomas S, Muntne P, et al (2004). Medication adherence: a key factor in achieving blood pressure control and good clinical outcomes in hypertensive patients. Current Opinion in Cardiology. 19(4):357-62.

[9] Neto P.R.O., Marusic S., Junior D.P.L., et al. (2011) Effect of a 36-Month Pharmaceutical Care program on Coronary Hrart Disease Risk in Elderly Diabetic and Hypertensive Patients. Available from www.cspsCanada.org Jun:14(2):249-263.

[10] มทนยา ภเกสร. (2552) ปญหาทเกดจากการใชยาในผปวยความดนโลหตสง. วารสารเภสชกรรม โรงพยาบาล; 19(เสรม): S26-S36.

90 [11] James PA, Oparil S, Carter BL, et al. 2014 Evidence-based guideline for the management of high

blood pressure in adults report from the panel members appointed to the eighth joint national committee (JNC 8). JAMA 2014;311(5):507-20.

[12] โครงการสนองน าพระราชหฤทยในหลวง ทรงหวงใยสขภาพประชาชน”พ.ศ. 2554 [13] ววรรธน อครวเชยร. เภสชกรรมคลนก. ขอนแกน; ขอนแกนการพมพ , 2541. [14] สภณลน ปรชากล. (2544) ผลการใหบรบาลทางเภสชกรรมผปวยนอกตอความรวมมอในการรกษาของ ผปวยความดนโลหตสงในโรงพยาบาลสโขทย. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม. [15] ปรยานช ศรมย.(2544). การประเมนคารปแบบการใหบรบาลทางเภสชกรรมในการบรหารจดการผปวย

โรคความดนโลหตสง. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาเภสชกรรมคลนก มหาวทยาลยขอนแกน.

[16] Zhao P.X., Wang C, Qin L, et al. (2012) Effect of clinical pharmacist’s pharmaceutical care intervention to control hypertension outpatients in China. Available from http://www.acardemicjournals.org/AJPP. Jan:48-56.

[17] Morgado M, Rolo S, Branco M.C. (2011) Pharmacist intervention program to enhance hypertension control: a randomized controlled trial. Int J Clin Pharm. 33:132-140.

[18] นรรตน สมเพชร ชดชนก เรอนกอน อญชล เพมสวรรณ. (2550) ผลการเตอนทางโทรศพทตอ ความรวมมอในการใชยาลดความดนโลหตของผปวยนอก.สงขลานครนทรเวชสาร 25,2:89-97.

[19] ศรโรจน โตวฒนกร และสงวน ลอเกยรตบณฑตม. (2547) การประเมนผลการบรบาลทางเภสช กรรมในผปวยโรคความดนโลหตสงทควบคมอาการไมไดทศนยสขภาพชชนแหงหนง. วารสารเภสชกรรมไทย 2,2:118-129.

[20] Hunt JS., Siemienczuk J., Pape G., et al. (2008). A randomized Controlled Trial of Team- Based Care: Impact of Physician-Pharmacist Collaboration on Uncontrolled Hypertension. Society of General Internal Medicine.23(12):1966-72.

[21] ธดา นงสานนท จตพร ทองอม ปรชา มนทกานตกล. คมอเภสชกรครอบครวและการเยยมบาน. สมาคมเภสชโรงพยาบาล (ประเทศไทย). มกราคม 2556.

[22] อไลลกษณ เทพวลย สมมนา มลสาร จรสดา โอรสรมย. (2551). ผลของการบรบาลทางเภสชกรรม โดยการออกเยยมบานในผปวยโรคเบาหวาน. วารสารเภสชกรรมโรงพยาบาล;18(1):39-51.

91 [23] วลาวณย จรงเกยรตขจร. (2548). ผลของการใหบรบาลทางเภสชกรรมทบานแกผปวย

โรคเบาหวาน. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาเภสชกรรมคลนก มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

[24] ศรรตน ตนปชาต และรงเพชร. (2554). การดแลปญหาจากการใชยาในผปวยเฉพาะรายในชมชน เขต พนทกรงเทพมหานคร. ทประชมวชาการระดบชาต มหกรรมสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคใน ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา 4 กรกฎาคม;มราเคลแกรนด: กรงเทพมหานคร.

[25] รายงานสถต กลมงานเวชสถต โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน. มถนายน 2556. [26] คลนกความดน โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน. มถนายน 2556. [27] สมชาย สรยะไกร. (2546). คมอฝกปฏบตงานทางเภสชกรรม (ฉบบพกพา).พมพครงท 6. หนา 254-

263.ภาควชาเภสชกรรมคลนก คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. [28] Strand LM, Morley PC, Cipolle RJ, Ramsey R,Lamsam G. Drug related problem: their structureand

function. DICP Pharmacother 1990;24:1093-7. [29] เฉลมศร กมมารกร.(2543). ปรชญาการบรบาลทางเภสชกรรมปฏบต. ในโอสถกรรมศาสตร.

กรงเทพมหานคร. บรษทไทยมตรภาพการพมพจ ากด. [30] นนทลกษณ สถาพรนานนท. (2555). ความไมรวมมอในการใชยา. วารสารไทยไภษชยนพนธ

(ฉบบการศกษาตอเนองทางเภสชศาสตร) 7. (มกราคม-ธนวาคม):1-17. [31] Techniques for Measuring Medication Adherence in Hypertensive Patients in Outpatient Settings [32] ศลพร สรอยแกว. (2553). การพฒนาแนวปฏบตทางคลนกส าหรบการสงเสรมความรวมมอในการ

รกษาดวยยาของผปวยโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลแมสาย จงหวดเชยงราย. การคนควาแบบ อสระพยาบาลศาตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย. มหาวทยาลยเชยงใหม.

[33] American Society of Health-System Pharmacists. (2000). ASHP Guidelines on the Pharmacist’s Role in Home Care. Am J Health-Syst Pharm; 57:1252-7.

[34] Kozma CM., Reeder CE. And Schulz RM. (1993). Economic Clinical and Humanistic Outcome : a Planing Model for Pharmacoeconomic Research Cli Ther. Nov-Dec 15:1121-1132.

[35] Coons SJ., Johnson JA. (1996). Humanistic Outcome in Social and Behavioral Aspects of Pharmaceutical care.17:403-445.

[36] Schron EB. and Shumaker SA. (1992). The Integration of Health Quality of Life in Clinical Research : Experience from Cardiovascular Clinical Trials , Prog Cardiovasc Nurs. 7:21-28.

92 [37] Patric DL. Erickson P. (1993). Health Status and Health Policy:Allocating Resources to Health Care.

New York. Oxford University Press, quoted in Coons SJ. and Johnson JA. (1996). Humanistic Outcomes, Chap 17, In Social and Behaioral Aspects of Pharmaceutical Care. 406. Smith MC. and Wertheimer AI. eds. New York: Pharmaceutical Product Press And Imprint of the Haworth Press. Inc.

[38] พรรณทพา ศกดทอง. คณภาพชวตทเกยวกบสขภาพ. Thai Pharmaceutical and Health Science Journal. Vol.2 No. 3, Sep-Dec.2007.

[39] Theodorou M. KAITELDOU D. GALANIS P., et al. (2011). Quality of life Measurement in Patients with Hypertension in Cyprus.52:407-415.

[40] Masoom MA. Waheed A. Shikh D., et al.(2014). Role of Pharmacist in Improving Health Related Quality of Life (HRQoL) in Hypertensive Pateints in Pakistan. American Journal of Pharmacological Sciences. 17-22.

[41] วรนภรณ ชยเรอง.(2555). คณภาพชวตของนกศกษาระดบปรญญาโท ภาคพเศษ (หลกสตร 1 ป) คณะ เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

[42] Zillich AJ., Jason M., Kumbera., et al. (2005). Hypertension Outcomes Through Blood Pressure Mornitoring and Evaluation by Pharmacists (HOME Study).Availlable from www.JGIM.org June:1091-1096.

[43] Anne JL., Marcia ES., David S. (1982) The effect of Family Involvement and Practitioner Home Visits on the Control of Hypertension. American Journal of Public Health.72(10):1146-1154.

[44] ] มณฑา ถระวฒ. (2550)ผลของการเตมยารกษาความดนโลหตสงโดยเภสชกรในศนยสขภาพชมชนต า บาลเทพา. สงขลานครนทรเวชสาร 25,4:302-313.

[45] Carter BL., Barnette DJ., Chrischilles E., et al.(1997). Evaluation of hypertensive patients after care provided community pharmacists in a rural setting. Pharmacotherapy. Nov-Dec;17(6):1274-85.

[46] Vivian EM. (2002) Improving blood pressure control in a pharmacist-managed hypertension clinic. Pharmacotherapy. Dec;22(12):1533-40.

93 [47] บษกร หนข า. (2546). ผลของการใหบรการรบยาคลนกตอเนองโดยเภสชกรตอคณภาพการรกษาโรค

ความดนโลหตสง. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาเภสชกรรมคลนก มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

[48] Erhuna WO., Agbanib EO., Bolaj EE. (2005) . Positive benefits of a pharmacist-managed hypertension clinic in Nigeria. Public Health 119;792–798.

[49] Hutchison RW. Hash RB, Nault C.(2012). Multidisciplinary Team of a Physician and Clinical Pharmacists Managing Hypertension.. Journal of Research in Interprofessional Practice and

Education (JRIPE).1-7. [50] ระพพรรณ ฉลองสข. (2550). การก าหนดขนาดตวอยาง(sample size). วารสารไทยไภษชย

นพนธ(ฉบบการศกษาตอเนองทางเภสชศาสตร) 4. (มกราคม):1-19.

94

ภาคผนวก

95

ภาคผนวก ก

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย (Participant Information Sheet)

96

แบบ จว.2/2552

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย (Participant Information Sheet)

ในเอกสารนอาจมขอความททานอานแลวยงไมเขาใจ โปรดสอบถามหวหนาโครงการวจย หรอ

ผแทนใหชวยอธบายจนกวาจะเขาใจด ทานอาจจะขอเอกสารนกลบไปอานทบานเพอปรกษาหารอกบญาตพนอง เพอนสนท แพทยประจ าตวของทาน หรอแพทยทานอน เพอชวยในการตดสนใจเขารวมการวจย โครงการวจยเรอง ผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ ชอผวจย นางสาวพทธชาต มากชมนม สถานทวจย โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ผใหทน คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วตถประสงคของการวจย โครงการวจยนท าขนเพอประเมนการควบคมระดบความดนโลหตไดตามเปาหมาย ความรวมมอในการใชยา คณภาพชวตของผปวย และความพงพอใจ หลงจากททมสหสาขาวชาชพอนประกอบดวย เภสชกร พยาบาล เจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ออกเยยมบานผปวย ซงประโยชนทคาดวาจะไดรบจากโครงการวจยนคอ ผปวยโรคความดนโลหตสงสามารถควบคมระดบความดนโลหตอยในเกณฑเปาหมาย และลดความเสยงในการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคความดนโลหตสง มความรวมมอในการใชยาเพมขน ตระหนกถงความส าคญและรจกดแลตนเองในการปฏบตตนและการใชยาเพอควบคมโรคมากขน มคณภาพชวตทดขน มความพงพอใจตอการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพและพบปญหาเกยวกบยาลดลง นอกจากนจะเปนแนวทางพฒนาบทบาทวชาชพของเภสชกรในการใหบรบาลทางเภสชกรรมทบานแกผปวยโรคความดนโลหตสงและโรคเรอรงอน ๆ

97

ทานไดรบเชญใหเขารวมการวจยนเพราะ ทานเปนผปวยนอกทมรายชอในทะเบยนคลนกโรคความดนโลหตสง ของโรงพยาบาลบานนาสาร อาย 18-65 ป ไดรบการวนจฉยวาเปนโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหตแนชด (essential hypertension) ทงทไมมโรครวมและมโรครวม มผลการวดความดนโลหตกอนการวจย เปนเวลา 6 เดอน มคามากกวาหรอเทากบ 150/90 มลลเมตรปรอท แตนอยกวา 160/100 มลลเมตรปรอท อยางนอย 2 ครง มคะแนนความรวมมอในการใชยาเมอประเมนโดย Modified Morisky Scale นอยกวา 6 คะแนนจากคะแนนเตม 8 คะแนน ในการวจยนจะมผเขารวมการวจยทงสนประมาณ 144 คน ระยะเวลาทจะท าการวจยรวม 6 เดอน โดยแบงผเขารวมการวจยเปน 2 กลม คอ กลมควบคม จ านวน 72 คน ซงจะไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล และกลมศกษา จ านวน 72 คน ซงจะไดรบการเยยมบานโดยทมสหสาขาวชาชพ จ านวน 3 ครง รวมกบการบรบาลทางเภสชกรรมตามปกตของโรงพยาบาล ขนตอนการปฏบตตวหากทานเขารวมโครงการวจย เมอทานเขารวมการวจยแลว สงททานจะตองปฏบต คอ ทานจะตองวดความดนโลหตตามปกตของโรงพยาบาล และน ายาโรคประจ าตวทเหลอมาตามวนนดทกครง ความเสยงและ/หรอความไมสบายทอาจเกดขน การเขารวมงานวจยนอาจท าใหทานตองใชเวลาในการรบบรการทโรงพยาบาลนานขน ทงนผวจยมวธการเพอลดความเสยงดงกลาวโดยจดกระบวนการท างานทชดเจนเปนลายลกษณอกษร รวมทงประชมชแจงใหผเกยวของและผปวยทราบขนตอนการด าเนนงาน การเขารวมโครงการวจยของทานตองเปนไปดวยความสมครใจ หากทานไมเขารวมในโครงการวจยนจะไมมผลกระทบใด ๆ ทงในปจจบนและอนาคตดานการรกษาพยาบาลของทานโดยทานกจะไดรบการตรวจเพอการวนจฉยและรกษาโรคของทานตามวธการทเปนมาตรฐาน ระบชอผวจยทจะสามารถตดตอได หากมขอของใจทจะสอบถามเกยวของกบการวจย หรอเมอบาดเจบ/เจบปวยจากการวจยทานสามารถตดตอผวจย คอ นางสาวพทธชาต มากชมนม ทอย โรงพยาบาลบานนาสาร ต าบลนาสาร อ าเภอบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน โทรศพททท างาน 077-341416 โทรศพทมอถอ 087-689-5037 ตดตอได 24 ชวโมง คาตอบแทนทจะไดรบ - คาใชจายทเขารวมการวจยจะตองรบผดชอบเองมอะไรบาง ส าหรบการรกษานน ทานจะไดรบการรกษาพยาบาลตามสทธการรกษาพยาบาลตามปกตททานไดรบ หากผปวยใชสทธการรกษาพยาบาล เชน หลกประกนสขภาพ เบกจายตรง และประกนสงคม ทานไมตองช าระเงน หากทานไมมสทธการรกษาพยาบาลใด ๆ ทานตองช าระเงนเองในการรกษา หากมขอมลเพมเตม ทงดานประโยชนและโทษทเกยวของกบการวจยน ผวจยจะแจงใหทราบโดย รวดเรวไมปดบง

98

การรกษาความลบ ขอมลสวนตวของทานจะถกเกบรกษาไว ไมเปดเผยตอสาธารณะเปนรายบคคล เชน ชอ เลขประจ าตวผปวยของทาน แตจะรายงานผลการวจยเปนขอมลสวนรวม ขอมลของผรวมการวจยเปนรายบคคลอาจมคณะบคลบางกลมเขามาตรวจสอบได เชน คณะกรรมการจรยธรรม เปนตน ทานมสทธถอนตวออกจากโครงการวจยเมอใดกได โดยไมตองแจงใหทราบลวงหนา และการไมเขารวมการวจยหรอถอนตวออกจากโครงการวจยนจะไมมผลกระทบตอการบรการและการรกษาทสมควรจะไดรบแตประการใด หากทานไดรบการปฏบตทไมตรงตามทไดระบไวในเอกสารชแจงน ทานจะสามารถแจงใหประธานคณะกรรมการ จรยธรรมการวจยในมนษย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ทราบไดท ฝายเลขานการคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย ส านกงานเลขานการคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร เบอรโทร 034-255800

ขาพเจาไดอานรายละเอยดในเอกสารนครบถวนแลว

ลงชอ ………………………………………………… (……………………………………………………….) วนท ……………………………………..……………

หมายเหต : 1. หากผเขารวมวจยเปนผเยาว (อายต ากวา 18 ปบรบรณ) และเอกสารชแจงนท าใหผปกครอง/ผแทนโดยชอบธรรมเปนผอาน ใหเปลยนสรรพนาม “ทาน” เปน “เดกในปกครองของทาน” ตามต าแหนงทเหมาะสม 2. ผวจยควรมอบส าเนาแบบยนยอมอาสาสมครพรอมแนบค าชแจงอาสาสมครอยางละ 1 ชด ใหอาสาสมครหรอผปกครองดวย

99

ภาคผนวก ข

หนงสอแสดงความยนยอมการเขารวมโครงการวจย (INFORMED CONSENT FORM)

100

แบบ จว.3/2552

หนงสอแสดงความยนยอมการเขารวมโครงการวจย กรณทอาสาสมครผเขารวมโครงการวจยเปนผทบรรลนตภาวะ

INFORMED CONSENT FORM

โครงการวจยเรองผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ วนใหค ายนยอม วนท................เดอน...................................พ.ศ..................... ขาพเจา(นาย/นาง/นางสาว).............................................................อยบานเลขท............... ซอย...............ถนน..........แขวง/ต าบล...........................เขต/อ าเภอบานนาสาร จงหวดสราษฎรธา น รหสไปรษณย 84120 บตรประชาชน/ขาราชการเลขท.....................................................................

กอนทจะลงนามในใบยนยอมใหท าการวจยน ขาพเจาไดรบเอกสารและค าอธบายจากผวจย ถงวตถประสงคของการวจย วธวจย อนตรายหรออาการขางเคยงทอาจเกดขนจากการวจยหรอจากยาทใช รวมทงประโยชนทเกดขนจากการวจยอยางละเอยด และมความเขาใจดแลว ผวจยไดตอบค าถามตางๆ ทขาพเจาสงสยดวยความเตมใจ ไมปดบง ไมซอนเรนจนขาพเจาพอใจ ขาพเจาอนญาตใหผวจยเปดเผยขอมลเกยวกบตวขาพเจาไดตามทผวจยเหนสมควร ขาพเจาเขารวมโครงการนโดยความสมครใจ และมสทธทจะบอกเลกการเขารวมโครงการวจยนเมอใดกได

ผวจยและ/หรอผใหทนสนบสนนการวจย ขอใหค ารบรองวาจะเกบขอมลเกยวกบขาพเจาเปนความลบและจะเปดเผยเฉพาะในรปทเปนการสรปการวจย โดยไมระบตวบคคลผเปนเจาของขอมล และหากเกดอนตรายหรอความเสยหายอนเปนผลจากการวจยตอขาพเจา ผวจยและ/หรอผใหทนสนบสนนการวจยจะจดการรกษาพยาบาลใหจนกลบคนสภาพเดม และจะเปนผออกคาใชจายทงหมดในการรกษาพยาบาลรวมทงชดใชคาเสยหายอนถาหากม

ผวจยแจงดวยวาขาพเจาสามารถตดตอกบผวจย นางสาวพทธชาต มากชมนม

101

ไดท โรงพยาบาลบานนาสาร ต าบลนาสาร อ าเภอบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน รหสไปรษณย 84120 โทรศพท 087-689-5037 โทรสาร 077-341057 ขาพเจาไดอานขอความขางตนแลวและมความเขาใจดทกประการ จงไดลงนามในใบยนยอมนดวยความเตมใจ

ลงนาม..........................................................อาสาสมครผเขารวมโครงการวจย ( )

ลงนาม..........................................................ผวจย ( )

ลงนาม..........................................................พยาน ( )

ลงนาม..........................................................พยาน ( )

102

ภาคผนวก ค

แบบบนทกขอมลพนฐาน การรกษาและการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง

103

แบบบนทกขอมลพนฐาน การรกษาและการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง ขอมลทวไปของผปวย ค าชแจง โปรดอานขอความแลวท าเครองหมาย ลงใน หรอเตมขอความลงในชองวางทตรงกบสภาพความเปนจรงมากทสด

1. เพศ ชาย หญง ปจจบนมอาย .......... ป

2. สถานภาพการสมรส

โสด ค หมาย หยา แยกกนอย อนๆ ระบ…………………………….. 3. ระดบการศกษาสงสด

ไมไดศกษา ประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย อาชวศกษา- ปวช. อาชวศกษา – ปวส. ปรญญาตร อนๆ ระบ…………………………….. 4. ปจจบนอาศยอยกบ

อยคนเดยว สาม/ภรรยา บตร/หลาน อนๆ ระบ…………………………….. 5. รายไดรายเดอนของครอบครว นอยกวา 5,000 บาท 5,000-10,000 บาท 10,000-15,000 บาท มากกวา 15,000 บาท 6. อาชพ แมบาน/พอบาน เกษตรกรรม รบจาง คาขาย ราชการ/ขาราชการบ านาญ รฐวสาหกจ อนๆ ระบ………………………..

104

7. ประวตการสบบหร สบบหร ครงละ……….มวน/ซอง ตอ…………วน/สปดาห ระยะเวลาทสบ………ป เคยสบบหร ปจจบนเลกสบบหรแลว ระยะเวลาทเคยสบบหร………..ป

ไมเคยสบบหร 8. ประวตการดมสรา/แอลกอฮอล ดมสรา/แอลกอฮอล ครงละ……แกว/ซซ ตอ…….วน/สปดาห ระยะเวลาทดม…….ป เคยดมสรา/แอลกอฮอลปจจบนเลกดมแลว ระยะเวลาทเคยดม…….ป ไมเคยดมสรา/แอลกอฮอล 9. ปจจบนทานออกก าลงกายโดยวธการใด (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) เดนเรว เตนแอโรบค ปนจกรยาน วง วายน า กายบรหาร ไมเคยออกก าลงกาย อนๆ ระบ………………………..

105

แบบบนทกขอมลพนฐาน การรกษาและการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง

ชอ-สกล……………อาย……ป ทอย…………….อาชพ…… ประวตแพยา…… สวนสง…… ซม. Visit 0 1 2 3

Date/Month/Year 1 ผลทางคลนก 1.1 ผลการกตรวจทางหองปฏบตการ BW(Kg)/BMI(kg/m2) BP(mmHg) PP/PR BUN/Cr อนๆ 1.2 การสงผปวยปรกษาแพทย เนองจากสาเหต

2 การรกษา Dx Dx Dx Dx การวนจฉยโรคจากแพทย Diet education

Non drug Rx

Drug การนดครงตอไป 4 การปฏบตตวตามค าแนะน าเพอควบคมความเสยง (/) การสบบหร การดมแอลกอฮอล การรบประทานอาหารเคม มเกลอมาก การรบประทานอาหารไขมนสง มภาวะเครยด การออกก าลงกาย< 3 ครง/สปดาห ควบคมน าหนกไมด (BMI≤25 kg/m2)

106

แบบบนทกขอมลพนฐาน การรกษาและการใชยาในผปวยโรคความดนโลหตสง

ชอ-สกล……………อาย……ป ทอย…………….อาชพ…… ประวตแพยา…… สวนสง…… ซม. Visit 1 2 3

5 ADR-related (ประเมน Naranjo’s algolithm)

การแกไข การแกไข การแกไข

ยา: อาการ:

6 Drug interaction-related ยา: ผล:

7 ปญหาจากการรกษาดวยยา (DTPs) (นอกเหนอจาก compliance, adverse drug reaction)

ผปวยสมควรไดรบยาเพมเตม ผปวยไดรบยาทไมเหมาะสม ผปวยไดรบขนาดยานอยเกนไป ผปวยมความจ าเปนตองไดรบยา แตยาทถกเลอกใชไมเหมาะสม ผปวยไดรบยาขนาดมากเกนไป อน ๆ

8 สรปปญหาทงหมดและแนวทางแกไข/ใหค าแนะน า

9 การวางแผนการดแลผปวยตอไป

10 ผลการตดตามเยยมบาน

107

ภาคผนวก ง

แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวยโรคความดนโลหตสง modified Morisky Medication Adherenc Scale (MMAS)

108

แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวยโรคความดนโลหตสง modified Morisky Medication Adherenc Scale (MMAS)

ค าชแจง แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวยโรคความดนโลหตสง ประกอบดวย 2 สวน คอ สวนท 1 แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยา มขอค าถาม 7 ขอ สวนท 2 แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยา มขอค าถาม 1 ขอ

สวนท 1 แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยา มจ านวนค าถาม 7 ขอ โปรดท าเครองหมาย ในชองวางหลงขอความทตรงกบการปฏบตของทานมากทสด

ขอค าถาม ไมใช ใช 1) บางครงทานลมรบประทานยารกษาโรคความดนโลหตสงหรอไม 2) ใหนกทบทวนวาในชวง 2 สปดาหทผานมามบางวนหรอไม ททาน

ไมไดรบรบประทานยารกษาโรคความดนโลหตสง

3) ทานเคยหยดรบประทานยาโดยไมบอกแพทย เนองจากรสกแยลง เมอรบประทานยารกษาโรคความดนโลหตสงหรอไม

4) เมอทานเดนทางหรอออกจากบาน บางครงทานเคยลมน ายาไปดวยหรอไม

5) เมอวานน ทานรบประทานยารกษาโรคความดนโลหตสงหรอไม 6) เมอทานสามารถควบคมระดบความดนโลหตไดปกต บางครงทาน

หยดรบประทานยารกษาหรอไม

7) ทานรสกยงยาก รบกวนหรอไม ในการรบประทานยารกษาโรคความดนโลหตสงตามแผนการรกษาของแพทย

สวนท 2 แบบประเมนความรวมมอในการรกษาดวยยา มจ านวนขอค าถาม 1 ขอ โปรดท าเครองหมาย ในชองวางหลงขอความทตรงกบการปฏบตของทานมากทสด ทานมความยงยากทจะจ าเกยวกบยารกษาโรคความดนโลหตสงทงหมดของทานบอยแคไหน ไมเคย นานๆ ครง บางครง เกอบทกครง ประจ าทกครง

109

ภาคผนวก จ

แบบบนทกการนบเมดยาเพอประเมนความรวมมอในการใชยา

110

แบบบนทกการนบเมดยาเพอประเมนความรวมมอในการใชยา

ครงท จ านวนเมดยา

ทไดรบ จ านวนเมดยา

ทเหลอ Compliance rate

111

ภาคผนวก ฉ

แบบประเมนคณภาพชวต EuroQol-5D (EQ-5D)

112

แบบประเมนคณภาพชวต EuroQol-5D (EQ-5D)

113

114

ภาคผนวก ช

แบบประเมนความพงพอใจ

115

แบบประเมนความพงพอใจ ผลของการเยยมบานผปวยโรคความดนโลหตสงโดยทมสหสาขาวชาชพ

ตอนท 1 ค าถามความพงพอใจ ค ำชแจง : แบบสอบถำมชดน มวตถประสงคเพอประเมนควำมพงพอใจของผปวยโรคควำมดนโลหตสงทไดรบกำรเยยมบำนโดยทมสหสำขำวชำชพ กรณำท ำเครองหมำย ( X ) ในชองทตรงกบควำมคดเหนของทำนมำกทสด

ค ำถำม

เหนดวยอยำงยง

เหนดวย

ไมมควำมเหน

ไมเหนดวย

ไมเหนดวย

อยำงยง

1. ทำนไดรบควำมสะดวกในกำรรบบรกำรเยยมบำน 2. ทมสหสำขำวชำชพ มสอและเอกสำรแผนพบในกำร ใหควำมร และขอมลเพยงพอกบควำมตองกำร 3. ทมสหสำขำวชำชพ มควำมร ควำมสำมำรถในกำร ใหค ำแนะน ำทำนอยำงเพยงพอ 4. ทำนคดวำทมสหสำขำวชำชพ สำมำรถใหค ำแนะน ำ ดำนยำและแกปญหำทเกดจำกกำรใชยำของทำนได 5. ทำนไดรบค ำแนะน ำวธกำรดแลผปวย/กำรปฏบตตว ทชดเจนจำกทมสหสำขำวชำชพ 6. กำรเขำรวมโครงกำรนท ำใหทำนมควำมเขำใจ เกยวกบโรคควำมดนโลหตสงททำนเปน 7. ทำนไดรบขอมลกำรเจบปวยและกำรรกษำตรงกบควำมตองกำร

8. กำรมทมสหสำขำวชำชพ ไปเยยมทำนทบำน จะชวยใหทำนควบคมควำมดนโลหตไดตำมเปำหมำย 9. ทำนรสกวำ มควำมเปนสวนตวเพยงพอทท ำใหทำนพดคย

ไดอยำงสบำยใจเกยวกบปญหำสขภำพของทำน 10. ทมสหสำขำวชำชพ ยมแยมแจมใส มกรยำและวำจำสภำพในกำรใหบรกำร

11. ทมสหสำขำวชำชพ ใหควำมสนใจและเอำใจใสใหทำนมสวนรวม

ในกำรวำงแผนกำรรกษำโรคของทำนเอง 12. โดยภำพรวมทำนพอใจกบกำรบรกำรทไดรบ

116

ตอนท 2 ขอเสนอแนะ/ขอคดเหนเพมเตม เพอพฒนาและปรบปรงการบรการ

กรณำท ำเครองหมำย ลงในชองททำนเลอกตอบ 1 ควรมกำรปรบปรง ม (ตอบขอ 2 ดวย) ไมม 2 เจำหนำทควรไดรบกำรปรบปรง (เลอกตอบไดหลำยขอ) แพทย เภสชกร พยำบำล อนๆ ระบ……………………………………………….….. ควรปรบปรงอยำงไร โปรดใหค ำแนะน ำ เพอประโยชนตอกำรพฒนำ……………………………. …………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………..

ทกความคดเหนของทานมคาส าหรบเรา ขอบคณทตอบแบบสอบถามน

117

ภาคผนวก ซ

คมอการใชยา ลดความดนโลหตสง

118

คมอการใชยา ลดความดนโลหตสง

ดวยความปรารถนาดจาก กลมงานเภสชกรรม โรงพยาบาลบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน โทรศพท: 077-341416 (111) โทรสาร: 077-341057

โรคความดนโลหตสง

119

โรคความดนโลหตสง (Hypertension) หมายถง การมคาความดนโลหตขณะพก ในชวงหวใจบบตว มากกวาหรอเทากบ 140 มลลเมตรปรอท และ/หรอในชวงหวใจ คลายตว มากกวาหรอเทากบ 90 มลลเมตรปรอท

อาการของโรคความดนโลหตสง ในระยะแรก มกจะไมมอาการอะไร แตบางคนอาจมอาการ

เวยนหว ปวดศรษะ

เหนอยงาย

โรคแทรกซอน ถามความดนโลหตสงเปนเวลานาน โดยไมไดรบการรกษาจะเกดโรคแทรกซอนตออวยวะส าคญตางๆ ดงน

หวใจโต,เจบหนาอก หรอหวใจลมเหลวเนองจากหลอดเลอดหวใจหนาตวและแขงตว

120

อมพาต อมพฤกษ เกดจากหลอดเลอดในสมองแตกหรออดตน

ไตวาย เนองจากเลอดไปเลยงไต ไมเพยงพอ ท าใหไตเสอมสมรรถภาพจนถงขน ไตวาย

ตามวตาบอด เกดจากหลอดเลอด ทตาอดตน สามารถปองกนโรคแทรกซอนได โดยการควบคมระดบความดนโลหตใหอย

ในเกณฑ นอยกวา140/90 มลลเมตรปรอท

สญญาณอนตราย

“อาการทควรไปพบแพทย” เวยนหวปวดหว

ตามวลง ปสสาวะไมออก 2-3 วน

หนามด เปนลมบอย

บวมตามปลายมอปลายเทา

121

10 วธหนความดนโลหตสง 1. ออกก าลงกาย เชน ควรออกก าลงกายแบบ แอโรบค คอ การเคลอนไหวรางกายอยางตอเนองเชน เดน วงเหยาะ วายน า ขจกรยาน ร ามวยจน เตนแอโรบค อยางนอย 30 นาทตอวน 3-5 วนตอสปดาห 2. ควบคมน าหนกใหดชนมวลกาย เทากบ 18.5-22.9 กโลกรมตอตารางเมตร โดยควรมเสนรอบเอวนอยกวา 90 เซนตเมตรในผชายและ 80 เซนตเมตรในผหญง 3. หลกเลยงความเครยด 4. หลกเลยงอาหารทมไขมนหรออาหารทอด ลดปรมาณไขมนในอาหารโดยเฉพาะไขมนอมตว 5. รบประทานอาหารประเภทผก ผลไม 6. จ ากดอาหารเคม เชน เกลอ น าปลา ปลารา ผงชรส รสด อาหารกระปอง อาหารส าเรจรป ขนมขบเคยว โดยไมควรบรโภคเกลอมากกวา 1 ชอนชาตอวน 7. งดสบบหร เนองจากการสบบหรจะท าใหโรคแทรกซอนเกดเรวขน 2-3 เทา ทานตองไมเขาใจผดคดวาการรบประทานยาคมความดนโลหตไดตามเกณฑเปาหมายแลว การสบบหรตอไปไมนาจะเสยหายอะไร เพราะ

แมวาทานจะคมความดนโลหตดวยยาลดความดนโลหตได แตการสบบหรกจะท าใหเกดความผดปกตของไขมนในเลอด ซงจะท าใหเสนเลอดเสอมเรวขน ตบตนเรวขน จนเกดโรคหวใจ สมองเสอม และไตวายเรวขน มากกวาผปวยความดนโลหตสงทไมสบบหรและการเปลยนไปสบบหรกนกรองหรอบหรรสออน ไมไดลดความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ถาทานเลกสบบหรได จะท าให 1 สามารถควบคมความดนโลหตใหอยในเกณฑเปาหมายได 2 แพทยจะสามารถลดยาความดนโลหตลงได 3 ระดบไขมนชนดดจะเพมขน และชนดไมดจะลดลง 4 หลอดเลอดจะเสอมชาลง 5 ลดโอกาสเกดโรคอมพฤกษ-อมพาต โรคหวใจ ไตวาย 6 ลดโอกาสการเสอมสมรรถภาพทางเพศ

122

เชญชวนเลกสบบหร 8. งดดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล เนองจากการดมสราจะไปกระตนหวใจใหสบฉดเลอดไดเรว และแรงขน ท าใหเกดความดนสงในหลอดเลอด นอกจากนแลว การดมสรายงน าไปสโรคทางระบบหลอดเลอดและหวใจอนๆ เชน โรคไขมนในเลอดสง โรคหลอดเลอดหวใจตบตน โรคกลามเนอหวใจผดปกต ซงผลจากโรคตางๆ เหลานท าใหเกดความดนโลหตสงนนเอง ทนากลวยงไปกวานน คอภาวะตางๆ เหลานอาจท าใหการท างานของหวใจเสอมลง หวใจเตนผดปกต และอาจเกดภาวะหวใจวาย ซงอาจท าใหเสยชวตไดโดยเฉยบพลน ดงนน

ควรงดดมหรอจ ากดการดมแอลกอฮอล เชน เบยรไมเกน 720 มลลลตรตอวน ไวนไมเกน 300 มลลลตรตอวน 9. ตรวจวดความดนโลหตอยางสม าเสมอ เพอความมนใจวาความดนโลหตอยในเกณฑปกต คอ นอยกวาหรอเทากบ140/90 มลลเมตรปรอท 10. รบประทานยาใหสม าเสมอและมาพบแพทยตามนด เพอใหเกดประสทธภาพในการรกษา

ขอควรปฏบตในการใชยาลดความดนโลหต 1. รบประทานยาตรงเวลาทกวนจะไดผลด หากกลวลม ควรรบประทานในเวลาทแนนอน เชน หลงรบประทานอาหารเชา 2. ไมควรบด แบง หรอเคยวเมดยา ยกเวน

123

จากแพทยจะสงเนองจากยาลดความดนบางชนดเปนแบบออกฤทธเนนการบดแบง หรอเคยวเมดยา จะท าใหการรกษาไมไดผล หรออาจท าใหเกดพษของยาได 3. หากลม รบประทานยาใหรบประทานทนท ทนกได หากใกลกบเวลารบประทานครงตอไปให รบประทานยาครงตอไปตามปกตโดย ไมตองเพมขนาดยาเปน 2 เทา 4. ควรมยาส ารองใหเพยงพอกอนเดนทางไกล หรอไปพกผอนในทตางๆซงอาจหายาไมได 5. หากรบประทานยาแลวเกดอาการคลนไส อาเจยนควรรบประทานยาหลงอาหารทนท 6. ควรพบแพทยตามนด เพอประเมนผลการรกษาเนองจากในบางครงอาจตองปรบเปลยนขนาดยา 7. เมอรบประทานยาลดความดนโลหตอาจ มอาการเวยนศรษะหนามด มนงง เวลาเปลยนอรยาบถอยางรวดเรวดงนนเพอปองกนภาวะดงกลาว จงควรเปลยนอรยาบถอยางชาๆ เชน เมอจะเปลยนจากการนอนเปนยน ไมควรลกขนยนโดยทนทควรจะนงสกครกอนทจะยนขน 8. หากก าลงตงครรภหรอใหนมบตร ควรแจงให

แพทยทราบโดยเฉพาะกรณตงครรภควรแจง

ใหแพทยทราบทนท 9. หากจะตองเขารบการผาตดหรอท าฟน ตองแจงใหแพทยหรอทนตแพทยทราบวาใชยาลดความดนโลหตอย 10. ไมควรปรบเปลยนขนาดยาหรอหยดยาเอง 11. หามใหยาลดความดนโลหตแกผอนใช หรอใช รวมกบผอน

124

ยารกษาโรคความดนโลหตสง

HCTZ 25 mg Furosemide 40 mg

ค าแนะน า 1. ยานท าใหระดบโพแทสเซยมในเลอดลดลง ซงอาจท าใหกลามเนอออนลาไมมแรง จงควรรบประทานอาหารทมสารโพแทสเซยมสงทดแทน เชน สม กลวย มะเขอเทศ เปนตน 2. ยานอาจมผลท าใหปสสาวะบอย ออนเพลย กระหายน า อาจมอาการวงเวยน ปวดศรษะให แกไขโดยควรจะคอยๆ เคลอนไหว เมอเปลยน

อรยาบถจากทานงหรอนอน 3. หากน าหนกตวลดหรอเพมอยางรวดเรว ตาพรามว สบสน ควรจะปรกษาแพทย

4. หากมผนขนควรหยดยาและรบปรกษาแพทย

Amlodipine 5 mg

125

ค าแนะน า 1. หากมอาการเวยนศรษะ หนามดจะเปนลม โดยเฉพาะเวลาทเปลยนอรยาบถจากทานอนหรอนงใหเปลยนอรยาบถอยางชาๆ 2. หากพบอาการ ปวดศรษะ ออนเพลย รอน วบวาบ คลนไส ตะครว ถาอาการเหลานไมหายหรอรนแรงขนใหไปพบแพทย 3. หากมอาการขาหรอเทาบวม หายใจล าบาก มน าหนกเพมขนอยางรวดเรว ใจสน มอาการ ปวดเคนอกอยางรนแรงหรอเปนบอยๆหรอ อาการปวดคงอยนาน ใหรบไปพบแพทยทนท

Atenolol 50 mg ผลขางเคยง ไดแก จะมอาการมอเทาเยน ท าใหโรคหอบหดเปนมากขน ซมเศรา ฝนราย ออนเพลย เสอมสมรรถภาพทางเพศ ค าแนะน า 1. หากผปวยมอาการคลนไสอาเจยน ปวดทอง ทองเสย ทองผก เวลารบประทานยา ควรดมน า มากๆ หรอรบประทานของวางเลกนอยกอน รบประทานยา 2. หากผปวยมอาการเหลานเปนเวลานาน ควรปรกษาแพทย

126

Enalapril 5 mg ขอควรระวง แ1. ยานอาจท าใหมอาการไอแหงๆเนองจากยาไป เพมความไวของปฏกรยาการไอตอการระคายเคอง ของหลอดลมและกลองเสยง O อาการไอจะทเลาหลงจากใชยาไประยะหนง O หากไอมาก อาจตองเปลยนไปใชยาอนแทน 2. ควรแจงใหแพทยทราบวาก าลงใชยาอนอย โดยเฉพาะยาขบปสสาวะ ยาเสรมโปแตสเซยม ยาลดความดนโลหตอนๆ และลเธยม 3. การดมเครองดมทมแอลกอฮอล จะลดประสทธภาพของยา 4. ควรตรวจดระดบโพแทสเซยมเปนประจ า

ขอหามใช

หามใชในผปวยทเคยแพยาในกลมน, หญงตงครรภ(เพราะอาจมผลท าใหทารกพการได) และผปวยไตวาย ขอแนะน า 1 หากเกดผนแดง คนตามตว ไมควรรกษาเอง ใหตดตอแพทย 2 หากมอาการเวยนศรษะ มนงงหนามด โดยเฉพาะเมอเวลาเปลยนอรยาบถขณะนอน หรอนงใหเปลยนอรยาบถชาๆแตถาเปนลมให หยดใชยาและตดตอแพทย 3 หากมอาการหายใจล าบาก มอาการบวมของ

หนา ตา รมฝปาก ลน แขน หรอเทาใหหยด

ยาแลวรบไปพบแพทยทนท เปนยาทางเลอกหนงเพอชวยลดอาการจากผลขางเคยงของยากลม Angiotensin converting enzyme nhibitors นอกจากนยงเปนยาส าคญของผปวยโรคเบาหวานและยงชวยปองกนการเกดโรคไตและโรคไตวายอกดวย

127

ผลขางเคยงทมกพบ ท าใหความดนเลอดต า เกดอาการวงเวยน หนามด ขอแนะน า 1. ยานอาจท าใหเกดอาการวงเวยนศรษะ และเปนลมไดโดยเฉพาะหลงการรบประทานยานครงแรก O ดงนนหลงการรบประทานยาครงแรกควรนอนพกอยางนอย 1 ชวโมงแลวจงคอยๆลกขนชาๆ O การรบประทานยานกอนนอนจะชวยลดอาการเหลาน 2. ในบางรายอาจตองรบประทานยาเปนเวลา 4-6 สปดาหจงจะไดผลเตมท 3. ผลขางเคยงทอาจเกดขนไดแก งวงนอน, ปวด ศรษะ, ออนเพลย, ใจสน อาการเหลานจะหายไปใน สปดาหแรก ๆ ของการรกษาแตถาอาการเหลาน รนแรง หรอยงมอาการอยตลอดเวลาการใชยา ใหไปพบแพทย 4. หากเกดอาการเปนลมกะทนหนเตอนใหคน ใกลชดทราบวาถาเกดขนใหพาไปพบแพทย 5. หากมอาการคลนไส เวยนศรษะ ปวดทองให รบประทานยาพรอมอาหารและถาอาการตางๆ น รนแรงขนใหไปพบแพทย

เอกสารอางอง แพทยหญงเนตมา คนย. แนวทางเวชปฏบตการ ออกก าลงกายในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง (Exercise in Patients with Diabetes and Hypertension). สถาบนวจยและประเมนเทคโนโลยทางการแพทย กรมการแพทย. กนยายน 2555. คมอการใชยาความดนโลหตสง. คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. Chobanian,V.A., Bakris, G.L.,Black, H.R., et al. 2003. JNC7-Complete Version. Seventh report of the joint national committee on prevention, detection, evaluation, and treatment of high blood pressure. Hypertension., 42 : 1206-1252.

ตวอยาง การบนทกการใชยา รายการยา ทงมด…………………….รายการ

รายการยา/วธรบประทาน รายการยา/วธรบประทาน

1 HCTZ 25 mg 1x1 pc 6

2 Enalapril 5 mg 1x2 pc 7

3 Simvastatin 20 mg 1x1 hs 8

4 9

5 10

กอนนอน

กอน หลง กอน หลง กอน หลง

1 2 2 1

2 X (ลมกน)

3 X (กนยาเกอบเทยง)

วธการรบประทานยา (บนทกจ านวนเมดยาทรบประทานในแตละมอ)

วนท

เชา กลางวน เยน

ขอควรปฏบตการใชยาลดความดนโลหตสง 1. รบประทานยาตรงเวลาทกวนและเปนเวลาทแนนอน เชน หลงรบประทานอาหารเชาเพอปองกนการลมกนยา 2. ไมควรบดแบงหรอเคยวเมดยายกเวนจากแพทยจะสงเนองจาก อาจท าใหการรกษาไมไดผลหรออาจท าใหเกดพษของยาได 3. หากลมรบประทานยาใหรบประทานทนททนกไดหากใกลกบเวลารบประทานครงตอไปใหรบประทานยาครงตอไปตามปกตโดยไมตองเพมขนาดยาเปน 2 เทา 4. ควรมยาส ารองใหเพยงพอกอนเดนทางไกลหรอไปพกผอนในทตางๆซงอาจหายาไมได 5. หากรบประทานยาแลวเกดอาการคลนไสอาเจยนควรรบประทานยาหลงอาหารทนท 6. ควรพบแพทยตามนดเพอประเมนผลการรกษา 7. เมอรบประทานยาแลวมอาการเวยนศรษะหนามดมนงงเวลาเปลยนอรยาบถอยางรวดเรวควรเปลยนอรยาบถอยางชาๆ 8. หากก าลงตงครรภหรอใหนมบตรควรแจงใหแพทยทราบโดยเฉพาะกรณตงครรภแจงใหแพทยทราบทนท 9. หากจะตองเขารบการผาตดหรอท าฟนตองแจงใหแพทยหรอทนตแพทยทราบวาใชยาลดความดนโลหตอย 10. ไมควรปรบเปลยนขนาดยาหรอหยดยาเอง 11. หามใชยาลดความดนโลหตรวมกบผอนหรอใหผอนใช แบบบนทกการใชยาผปวยคลนกความดนโลหตสง เดอน……………………………..พ.ศ. …………… กรณาลงจ านวนเมดยาททานรบประทานในแตละมอตอวน ตามตวอยาง และใสเครองหมาย (×) หากทานลมรบประทานยา /ทานยาไมตรงเวลา /ทานยาเปน 2 เทา

กอนนอน

กอน หลง กอน หลง กอน หลง123456789

101112131415

วธการรบประทานยา (บนทกจ านวนเมดยาทรบประทานในแตละมอ)

วนท

เชา กลางวน เยน

กอนนอน

กอน หลง กอน หลง กอน หลง16171819202122232425262728293031

วธการรบประทานยา (บนทกจ านวนเมดยาทรบประทานในแตละมอ)

วนท

เชา กลางวน เยน

130

ประวตผวจย

ชอ – สกล ทอย ทท ำงำน ประวตกำรศกษำ พ.ศ. 2547 ประวตกำรท ำงำน พ.ศ. 2547 – 2550 พ.ศ. 2550 – ปจจบน

นำงสำวพทธชำต มำกชมนม 128 หม 5 ต ำบลควนขนน อ ำเภอควนขนน จงหวดพทลง 93110 โรงพยำบำลบำนนำสำร อ ำเภอบำนนำสำร จงหวดสรำษฎรธำน 84120 ส ำเรจกำรศกษำเภสชศำสตรบณฑต มหำวทยำลยศลปำกร เภสชกร 3พ กลมงำนคมครองผบรโภค ส ำนกงำนสำธำรณสขจงหวดเพชรบรณ เภสชกรช ำนำญกำร โรงพยำบำลบำนนำสำร อ ำเภอบำนนำสำร จงหวดสรำษฎรธำน