การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔ 145

๑. บทนำ การรบบตรบญธรรม (Adoption) หมายถง การทบคคลใดบคคลหนง

ไปรบบคคลหนงมาอปการะเลยงดเหมอนบตรของตนเอง โดยบคคลนนไมใชบตร โดยกำเนดของตน ซงผรบบตรบญธรรมกบผทจะมาเปนบตรบญธรรมจะมความเกยวพน กนในทางเครอญาตหรอไมกได คออาจไมใชญาตสบสายโลหต๑ และผทจะมาเปน บตรบญธรรมอาจจะเปนผเยาวหรอบคคลทบรรลนตภาวะแลว หรออาจไมไดมสญชาต เดยวกนกบผรบบตรบญธรรมกได อยางไรกตาม การรบบตรบญธรรมดงกลาวจกตอง

ดำเนนการจดทะเบยนใหถกตองตามกฎหมาย มฉะนนแลวยอมไมกอใหเกดสทธ และหนาทระหวางผรบบตรบญธรรมกบบตรบญธรรมแตอยางใด

ดงนน เพอใหทราบถงหลกเกณฑของการรบบตรบญธรรม สทธและหนาท ระหวางผรบบตรบญธรรมกบบตรบญธรรม และเพอเปนการสงเสรมใหมการรบเดกเปน บตรบญธรรมอนเปนการชวยเหลอเดกทถกทอดทงตามสถานสงเคราะห เดกเรรอน เดกยากไร คอลมน การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM จงขอนำเสนอบทความเรอง การรบบตรบญธรรม (Adoption) ซงประกอบดวย ลกษณะทวไปของการรบ บตรบญธรรม หลกเกณฑเกยวกบการรบบตรบญธรรมตามประมวลกฎหมายแพง และพาณชย พระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ และอนสญญา วาดวยการคมครองเดกและความรวมมอในการรบรองบตรบญธรรมระหวางประเทศ ตลอดจนขอควรพจารณาทสำคญเกยวกบการรบบตรบญธรรม ดงน

การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

นางสาวอวการตน นยมไทยนตกร สำนกกฎหมาย

๑รศฎา เอกบตร, คำอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ ๕ วาดวยครอบครว, (กรงเทพฯ : สำนกพมพวญญชน, ๒๕๓๙), หนา ๑๙๑.

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

146

๒. ลกษณะทวไปของการรบบตรบญธรรม๒ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของคำวา “บตรบญธรรม” ไววา บตรของผอนทบคคลไดจดทะเบยนรบเปนบตรของตน ดงนน การรบบตรบญธรรมตามความเขาใจของบคคลทวไปซงมการรบบตรของผอนโดยเฉพาะ เครอญาตมาอปการะเลยงดโดยพฤตนยโดยไมไดจดทะเบยนรบเปนบตรบญธรรม จงไมใชการรบบตรบญธรรมตามนยแหงบทบญญตของกฎหมาย และไมกอใหเกดสทธ และหนาทระหวางกน

การรบบตรบญธรรมตามกฎหมาย หรอโดยนตนยนนจะตองมการปฏบต ใหเปนไปตามหลกเกณฑเกยวกบการรบบตรบญธรรมตามขนตอนทกฎหมายไดกำหนดไว จงจะกอใหเกดนตสมพนธทางกฎหมายระหวางผรบบตรบญธรรมกบบตรบญธรรม แทนทบดามารดาโดยกำเนด การรบบตรบญธรรมตามกฎหมายน แบงออกไดเปน ๒ ลกษณะ คอ

๒.๑ การรบบตรบญธรรมแบบธรรมดา เปนการรบบตรบญธรรมท บตรบญธรรมยงไมตดขาดความสมพนธจากครอบครวเดม สทธและหนาทระหวาง บดามารดาโดยกำเนดกบบตรบญธรรมยงคงมตอกนอย เพยงแตบดามารดาโดยกำเนด จะไมมอำนาจในการปกครองบตรบญธรรมเทานน การรบบตรบญธรรมในลกษณะน จะมเงอนไขเกยวกบคณสมบตของผรบบตรบญธรรม ความยนยอมในการรบบตรบญธรรม การเพกถอนการรบบตรบญธรรม แบบของการรบบตรบญธรรม และผลของการ รบบตรบญธรรม ตวอยางเชน การรบบตรบญธรรมแบบธรรมดาในประเทศญปน ซงประมวลกฎหมายแพงญปน ไดบญญตใหผรบบตรบญธรรมตองเปนบคคลท บรรลนตภาวะแลว และตองมอายมากกวาบตรบญธรรม ผรบบตรบญธรรมจะรบญาต สบสายโลหตโดยตรงขนไปเปนบตรบญธรรมไมได ผรบบตรบญธรรมหรอผแทน โดยชอบธรรมสามารถเพกถอนการรบบตรบญธรรมไดโดยยนคำรองขอตอศาลภายใน ระยะเวลาทกำหนด หากบตรบญธรรมมอายไมเกน ๑๕ ป ผแทนโดยชอบธรรมสามารถ ยกผเยาวใหเปนบตรบญธรรมไดโดยมตองไดรบความยนยอมจากผเยาว แตในกรณท บตรบญธรรมอาศยอยกบบดาหรอมารดาหรอบคคลอนทมไดใชอำนาจปกครองกอนทผใช อำนาจปกครองจะยกบตรใหเปนบตรบญธรรมจะตองไดรบความยนยอมจากบคคล ดงกลาวกอน ความยนยอมของบคคลทตองใหหากแสดงเจตนาออกไปเพราะถก กลฉอฉล หรอขมข การรบบตรบญธรรมยอมไมสมบรณ การรบผเยาวเปนบตรบญธรรม จะตองไดรบอนญาตจากศาลครอบครวกอน เวนแตเปนการรบญาตสบสายโลหต โดยตรงลงไปของตนหรอของคสมรสเปนบตรบญธรรม ผปกครองจะรบผอยใน

๒สรปจาก สรยา ชนะกาญจน, มาตรการทางกฎหมายในการรบบตรบญธรรมแบบสมบรณ, วทยานพนธคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑต, ๒๕๕๑, หนา ๑ – ๗๒.

การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔ 147

ความปกครองเปนบตรบญธรรมไดตอเมอศาลครอบครวไดสงอนญาตเทานน คสมรสตอง รวมกนรบบตรบญธรรมทเปนผเยาว เวนแตในกรณทบตรบญธรรมบรรลนตภาวะแลว คสมรสฝายใดฝายหนงจงจะสามารถรบบตรบญธรรมไดฝายเดยวแตตองไดรบความยนยอมจากคสมรสของตน การรบบตรบญธรรมดงกลาวมานนตองมการจดทะเบยน มฉะนนยอมตกเปนโมฆะ และเมอมการจดทะเบยนรบบตรบญธรรมแลว บตรบญธรรม ยอมมฐานะเทาเทยมกบบตรชอบดวยกฎหมายของผรบบตรบญธรรม และมสทธใช ชอสกลของผรบบตรบญธรรมไดดวย

๒.๒ การรบบตรบญธรรมแบบสมบรณ เปนการรบบตรบญธรรมทบตรบญธรรมตดขาดความสมพนธจากครอบครวเดมอยางสนเชง สทธและหนาทระหวางบดามารดาโดยกำเนดกบบตรบญธรรมไมมอกตอไป การรบบตรบญธรรม ในลกษณะนจะมเงอนไขเกยวกบคณสมบตของผรบบตรบญธรรมและบตรบญธรรม ความยนยอมในการรบบตรบญธรรม การทดลองเลยงด แบบของการรบบตรบญธรรม และผลทางกฎหมาย ดงตวอยางการรบบตรบญธรรมแบบสมบรณในประเทศญปน ซงประมวลกฎหมายแพงญปน ไดบญญตใหผรบบตรบญธรรมจะตองเปนบคคล ซงสมรสแลว และคสมรสตองรวมกนรบเดกเปนบตรบญธรรม เวนแตกรณทมการรบ บตรชอบดวยกฎหมายของคสมรสอกฝายเปนบตรบญธรรม ผรบบตรบญธรรมตองมอาย ไมตำกวา ๒๕ ปบรบรณ บตรบญธรรมจะตองเปนผเยาวทมอายไมเกน ๖ ปบรบรณ ในเวลาทมคำขอตอศาลใหมการรบบตรบญธรรม แตการรบผเยาวทมอายไมเกน ๘ ปบรบรณ เปนบตรบญธรรมอาจกระทำไดถาผเยาวนนอยในความดแลของผรบ บตรบญธรรมในฐานะผปกครองมากอนทจะมอายครบ ๖ ปบรบรณ การรบผเยาวเปน บตรบญธรรมจะตองไดรบความยนยอมจากบดามารดา และจะตองมการทดลองเลยงด บตรบญธรรมเปนเวลาไมนอยกวา ๖ เดอน ทงน ในกรณทศาลมคำสงอนญาตใหจดทะเบยน รบบตรบญธรรม นายทะเบยนจะดำเนนการจดทะเบยนใหเสมอนหนงวาบตรบญธรรม เปนผสบสายโลหตของผรบบตรบญธรรมซงบคคลภายนอกไมมสทธจะขอดทะเบยน ดงกลาว และบตรบญธรรมจะมฐานะเปนบตรชอบดวยกฎหมายของผรบบตรบญธรรม และสนความสมพนธกบครอบครวโดยกำเนด

ทกลาวมานนเปนลกษณะทวไปของการรบบตรบญธรรมซง บางประเทศ เชน ประเทศญปนและฝรงเศสกำหนดใหมทงการรบบตรบญธรรม แบบสมบรณและแบบธรรมดา แตบางประเทศกขนอยกบสภาพสงคมและวฒนธรรม ของแตละประเทศ โดยเฉพาะสำหรบประเทศไทยนนไดกำหนดใหมการรบ บตรบญธรรมแบบธรรมดาแตเพยงรปแบบเดยวเทานน

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

148

๓. หลกเกณฑเกยวกบการรบบตรบญธรรมในประเทศไทยและการรบ บตรบญธรรมระหวางบคคลตางสญชาต

ในครอบครวของสงคมไทยทผานมาการรบบตรบญธรรมเปนสงทอยคกบสงคมไทยมาชานานแลวซงแตเดมการรบบตรบญธรรมเปนไปในลกษณะของ การอปการะเลยงดบคคลทเปนเครอญาตเทานน ตอมาเมอสภาพสงคมเปลยนแปลงไป ทำใหมเดกยากไร เดกเรรอน เดกขอทาน และเดกกำพรามากขน การรบบตรบญธรรม จงเปลยนจากการรบบคคลในเครอญาตมาเปนบตรบญธรรมเปนการรบเดกท ดอยโอกาสมาเปนบตรบญธรรมมากขน การรบบตรบญธรรมในปจจบนนนเปนไป ตามหลกเกณฑทกำหนดไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยและพระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ สรปไดดงน

๓.๑ ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย การขอรบเดกเปนบตรบญธรรม ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ ๕ วาดวยครอบครวไดกำหนด หลกเกณฑไว ตามมาตรา ๑๕๙๘/๑๙ ถงมาตรา ๑๕๙๘/๓๗ คอ

(๑) คณสมบตของผรบบตรบญธรรม ผรบบตรบญธรรมตอง มอายไมตำกวา ๒๕ ป และตองมอายแกกวาผทจะเปนบตรบญธรรมอยางนอย ๑๕ ป (มาตรา ๑๕๙๘/๑๙)

(๒) คณสมบตของบตรบญธรรม ผเยาวทเปนบตรบญธรรมของ บคคลใดอยจะเปนบตรบญธรรมของบคคลอนอกในขณะเดยวกนไมได เวนแตเปน บตรบญธรรมของคสมรสของผรบบตรบญธรรม (มาตรา ๑๕๙๘/๒๖)

(๓) ความยนยอมในการรบบตรบญธรรม ถาบตรบญธรรมม อายไมตำกวา ๑๕ ป ผนนตองใหความยนยอมในการรบบตรบญธรรมดวย (มาตรา ๑๕๙๘/๒๐) ผรบบตรบญธรรมหรอบตรบญธรรม ถามคสมรสอยตองไดรบความยนยอม จากคสมรสกอน ในกรณทคสมรสไมอาจใหความยนยอมไดหรอไปเสยจากภมลำเนา หรอถนทอยและหาตวไมพบเปนเวลาไมนอยกวา ๑ ป ตองรองขอตอศาลใหมคำสง อนญาตแทนการใหความยนยอมของคสมรสนน (มาตรา ๑๕๙๘/๒๕)

การรบผเยาวเปนบตรบญธรรมจะทำไดตอเมอไดรบความยนยอม ของบดาและมารดา (มาตรา ๑๕๙๘/๒๑) ถาผเยาวเปนผถกทอดทงและอยใน ความดแลของสถานสงเคราะหเดก ใหสถานสงเคราะหเดกเปนผใหความยนยอมแทน บดาและมารดา (มาตรา ๑๕๙๘/๒๒) ในกรณทผเยาวมไดถกทอดทงแตอยในความ อปการะเลยงดของสถานสงเคราะหเดก บดาและมารดาจะทำหนงสอมอบอำนาจให สถานสงเคราะหเดกเปนผมอำนาจใหความยนยอมแทนตนกได (มาตรา ๑๕๙๘/๒๓) ผม อำนาจใหความยนยอมแทนสถานสงเคราะหเดกในการรบบตรบญธรรมจะรบผเยาว ซงอยในความอปการะเลยงดของสถานสงเคราะหเดกเปนบตรบญธรรมของตนได

การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔ 149

ตอเมอศาลไดมคำสงอนญาตตามคำขอของผนนแทนการใหความยนยอมของ สถานสงเคราะหเดก (มาตรา ๑๕๙๘/๒๔)

(๔) แบบของการรบบตรบญธรรม การรบบตรบญธรรมจะ สมบรณตอเมอไดจดทะเบยนตามกฎหมาย แตถาบตรบญธรรมเปนผเยาวตอง ปฏบตตามพระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ ดวย (มาตรา ๑๕๙๘/๒๗)

(๕) ผลของการรบบตรบญธรรม บตรบญธรรมยอมมฐานะ อยางเดยวกบบตรชอบดวยกฎหมายของผรบบตรบญธรรม บดามารดาโดยกำเนด หมดอำนาจปกครองนบแตวนเวลาทเดกเปนบตรบญธรรม แตเดกไมสญสทธและหนาท ในครอบครวทไดกำเนดมา และใหนำบทบญญตในลกษณะ ๒ หมวด ๒ สทธหนาทระหวาง บดามารดาและบตรมาใชบงคบกบผรบบตรบญธรรมและบตรบญธรรมโดยอนโลม (มาตรา ๑๕๙๘/๒๘) บตรบญธรรมมสทธรบมรดกของผรบบตรบญธรรม โดยถอวา เปนผสบสนดานเหมอนกบบตรทชอบดวยกฎหมาย (มาตรา ๑๖๒๗) แตผรบ บตรบญธรรมไมมสทธรบมรดกของบตรบญธรรมในฐานะทายาทโดยธรรม (มาตรา ๑๕๙๘/๒๙) หากบตรบญธรรมซงไมมคสมรสหรอผสบสนดานตายกอนผรบ บตรบญธรรม ผรบบตรบญธรรมมสทธเรยกรองเอาทรพยสนทตนไดใหแกบตรบญธรรม คนจากกองมรดกของบตรบญธรรมเพยงเทาททรพยสนนนยงคงเหลออยภายหลงท ชำระหนของกองมรดกเสรจสนแลว (มาตรา ๑๕๙๘/๓๐)

(๖) การเลกรบบตรบญธรรม การเลกรบบตรบญธรรมตาม ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยอาจเกดขนได ๓ กรณ ดงน

กรณท ๑) การตกลงเลกรบบตรบญธรรม หากบตรบญธรรม บรรลนตภาวะแลวผรบบตรบญธรรมกบบตรบญธรรมจะตกลงกนเลกรบบตรบญธรรม เมอใดกได หากบตรบญธรรมยงไมบรรลนตภาวะ การเลกรบบตรบญธรรมจะทำได ตอเมอไดรบความยนยอมของบดาและมารดา และหากบตรบญธรรมมอายไมตำกวา ๑๕ ป ตองไดรบความยนยอมจากบตรบญธรรมดวย ในกรณทมการรบผเยาวจาก สถานสงเคราะหเปนบตรบญธรรม การเลกรบบตรบญธรรมใหกระทำไดตอเมอมคำสงศาล โดยคำรองขอของผมสวนไดเสยหรออยการ ทงน การเลกรบบตรบญธรรมจะสมบรณ ตอเมอไดจดทะเบยนตามกฎหมาย (มาตรา ๑๕๙๘/๓๑)

กรณท ๒) ผรบบตรบญธรรมสมรสกบบตรบญธรรมอนเปน การฝาฝนมาตรา ๑๔๕๑ (มาตรา ๑๕๙๘/๓๒)

กรณท ๓) ผรบบตรบญธรรมหรอบตรบญธรรมอาจฟองคด เลกการรบบตรบญธรรมไดเมอมเหต ดงน

ฝายหนงทำการชวรายไมวาจะเปนความผดอาญาหรอไม เปนเหตใหอกฝายหนงอบอายขายหนาอยางรายแรง หรอถกเกลยดชง หรอไดรบความ

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

150

เสยหายหรอเดอดรอนเกนควร อกฝายหนงฟองเลกได, ฝายหนงหมนประมาทหรอเหยยดหยามอกฝายหนงหรอบพการของอกฝายหนงอนเปนการรายแรง อกฝายหนงฟองเลกได ถาบตรบญธรรมกระทำการดงกลาวตอคสมรสของผรบ บตรบญธรรม ผรบบตรบญธรรมฟองเลกได, ฝายหนงกระทำการประทษรายอกฝายหนง หรอบพการหรอคสมรสของอกฝายหนงเปนเหตใหเกดอนตรายแกกายหรอจตใจ อยางรายแรงและการกระทำนนเปนความผดทมโทษอาญา อกฝายหนงฟองเลกได, ฝายหนงไมอปการะเลยงดอกฝายหนง อกฝายหนงนนฟองเลกได, ฝายหนงจงใจ ละทงอกฝายหนงไปเกน ๑ ป อกฝายหนงนนฟองเลกได, ฝายหนงตองคำพพากษา ถงทสดใหจำคกเกน ๓ ป เวนแตความผดทกระทำโดยประมาท อกฝายหนงฟองเลกได, ผรบบตรบญธรรมทำผดหนาทบดามารดา และการกระทำนนเปนการละเมด หรอ ไมปฏบตตามมาตรา ๑๕๖๔ มาตรา ๑๕๗๑ มาตรา ๑๕๗๓ มาตรา ๑๕๗๔ หรอ มาตรา ๑๕๗๕ เปนเหตใหเกดหรออาจเกดความเสยหายอยางรายแรงตอบตรบญธรรม บตรบญธรรมฟองเลกได, ผรบบตรบญธรรมถกถอนอำนาจปกครองบางสวนหรอทงหมด และเหตทถกถอนอำนาจปกครองนนมพฤตการณแสดงใหเหนวา ผนนไมสมควร เปนผรบบตรบญธรรมตอไป บตรบญธรรมฟองเลกได (มาตรา ๑๕๙๘/๓๓)

(๗) การฟองคดเลกการรบบตรบญธรรม มอายความ ๑ ป นบแต วนทผขอเลกการรบบตรบญธรรมรหรอควรไดรขอเทจจรงอนเปนเหตใหเลกการนน หรอเมอพนกำหนด ๑๐ ปนบแตเหตนนเกดขน (มาตรา ๑๕๙๘/๓๔) ในกรณท บตรบญธรรมมอายไมครบ ๑๕ ปบรบรณ ใหบดามารดาโดยกำเนดเปนผมอำนาจฟองแทน แตถาบตรบญธรรมมอาย ๑๕ ปบรบรณแลว บตรบญธรรมฟองไดโดยไมตองไดรบ ความยนยอมจากผใด (มาตรา ๑๕๙๘/๓๕) การเลกรบบตรบญธรรมโดยคำพพากษา ของศาลยอมมผลแตเวลาทคำพพากษาถงทสด แตจะอางเปนเหตเสอมสทธของบคคลภายนอกผทำการโดยสจรตไมได เวนแตไดจดทะเบยนแลว (มาตรา ๑๕๙๘/๓๖)

(๘) ผลของการเลกรบบตรบญธรรม เมอผรบบตรบญธรรมตาย หรอมการเลกรบบตรบญธรรม ถาบตรบญธรรมยงไมบรรลนตภาวะ ใหบดามารดา โดยกำเนดกลบมอำนาจปกครองนบแตเวลาทผรบบตรบญธรรมตาย หรอนบแตเวลาท จดทะเบยนเลกการรบบตรบญธรรม หรอนบแตเวลาทศาลมคำพพากษาถงทสดให เลกการรบบตรบญธรรม (มาตรา ๑๕๙๘/๓๗)

๓.๒ พระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ การขอรบเดกเปนบตรบญธรรมนนนอกจากจะตองปฏบตตามประมวลกฎหมาย แพงและพาณชย บรรพ ๕ วาดวยครอบครวแลว จะตองปฏบตตามพระราชบญญต การรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ ดวยดงน

(๑) บททวไป การขอรบเดกเปนบตรบญธรรม การจดทะเบยน รบเดกเปนบตรบญธรรม และการเลกรบเดกเปนบตรบญธรรมตองเปนไปตาม

การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔ 151

หลกเกณฑทกำหนดไวในพระราชบญญตน (มาตรา ๕) โดยคำวา “เดก” ตาม ความหมายของพระราชบญญตน หมายถง บคคลทยงไมพนจากภาวะผเยาว อายยงไมครบ ๒๐ ปบรบรณ และไมไดบรรลนตภาวะโดยการสมรส (มาตรา ๔)

(๒) พนธกรณระหวางประเทศ การรบเดกเปนบตรบญธรรม ในตางประเทศซงเปนประเทศทเปนภาคแหงอนสญญาวาดวยการคมครองเดกและ ความรวมมอในการรบรองบตรบญธรรมระหวางประเทศโดยหนวยงานซงมอำนาจของประเทศดงกลาวรบรองวาไดปฏบตตามอนสญญาขางตนแลว และการรบบตร บญธรรมนนไมขดตอกฎหมาย หรอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน ใหถอวาเปนการรบเดกเปนบตรบญธรรมตามพระราชบญญตน (มาตรา ๕/๑)

(๓) หนวยงานทรบผดชอบ หามมใหบคคลใดนอกจากกรมพฒนา สงคมและสวสดการ สวนราชการทกรมพฒนาสงคมและสวสดการมอบหมาย หรอ องคการสวสดภาพเดกทไดรบใบอนญาตจากอธบดกรมพฒนาสงคมและสวสดการ ดำเนนการเพอใหมการรบเดกเปนบตรบญธรรมไมวาโดยทางตรงหรอทางออม (มาตรา ๖)

(๔) คณะกรรมการการรบเดกเปนบตรบญธรรม ใหมคณะกรรมการ การรบเดกเปนบตรบญธรรมมอำนาจหนาท ดงน ออกระเบยบ ขอบงคบ และ วธปฏบตเกยวกบการรบเดกเปนบตรบญธรรม พจารณา และมมตในการรบเดก เปนบตรบญธรรม พจารณาเรองทมปญหาเกยวกบการรบเดกเปนบตรบญธรรม และ ใหคำแนะนำในเรองการรบเดกเปนบตรบญธรรมแกหนวยงานทเกยวของ (มาตรา ๙ และมาตรา ๑๔)

(๕) การปองกนการคาเดก หามมใหพาหรอจดสงเดกออกไป นอกราชอาณาจกรเพอวตถประสงคใหมการรบเดกเปนบตรบญธรรมไมวาโดยทางตรง หรอทางออม เวนแตจะไดรบอนญาตจากรฐมนตร (มาตรา ๑๘) หามมใหใชอบายหลอกลวง ขเขญ ใชกำลงประทษราย ใชอำนาจครอบงำผดคลองธรรม หรอใชวธขมขนใจ ดวยประการอนใด หรอเปนคนกลางกระทำการชกจงโดยใหคาจางหรอคาตอบแทน หรอประโยชนอยางอนทมควรได เพอใหไดมาซงความยนยอมในการรบเดกเปนบตร บญธรรม (มาตรา ๑๘/๑)

(๖) การทดลองเลยงด การรบเดกเปนบตรบญธรรมตองม การทดลองเลยงดและไดรบอนมตใหรบเปนบตรบญธรรมตามบทบญญตแหง พระราชบญญตน การทดลองเลยงดดงกลาวมใหใชบงคบแกกรณทผขอรบเดกเปน บตรบญธรรมเปนพรวมบดามารดา พรวมบดาหรอมารดา ทวด ป ยา ตา ยาย ลง ปา นา อา หรอผปกครองของผทจะเปนบตรบญธรรม หรอเปนบคคลอนตามหลกเกณฑ และเงอนไทกำหนดในกฎกระทรวง (มาตรา ๑๙) ผใดประสงคจะขอรบเดกเปน บตรบญธรรม ใหยนคำขอพรอมทงหนงสอแสดงความยนยอมของบคคลผมอำนาจให ความยนยอมในการรบเดกเปนบตรบญธรรมตามกฎหมาย โดยในกรณทผยนคำขอ

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

152

มภมลำเนาในกรงเทพมหานครหรอตางประเทศใหยนตออธบดกรมพฒนาสงคมและ สวสดการสวนในจงหวดอนใหยนตอผวาราชการจงหวด (มาตรา ๒๐) เมออธบดหรอ ผวาราชการจงหวดมคำสงใหทดลองเลยงดเดกแลวใหผขอรบเดกรบมอบเดกทจะ รบเปนบตรบญธรรมไปทดลองเลยงดได การทดลองเลยงดตองมระยะเวลาไมนอยกวา ๖ เดอน (มาตรา ๒๓) ในระหวางการทดลองเลยงด ผขอรบเดกเปนบตรบญธรรมอาจถอนคำขอรบเดกเปนบตรบญธรรมไดโดยมอบเดกคนแกบคคลผมอำนาจให ความยนยอมหรอพนกงานเจาหนาทโดยไมชกชา และบดาหรอมารดาไมวาจะเปน ผใหความยนยอมหรอไม อาจขอใหยกเลกคำขอรบเดกเปนบตรบญธรรมนนไดเชนกน (มาตรา ๒๔ และมาตรา ๒๕)

(๗) การจดทะเบยนบตรบญธรรม เมอไดมการทดลองเลยงด ครบกำหนดแลว ปรากฏวาผขอรบเดกเปนบตรบญธรรมเหมาะสมทจะรบเดกเปน บตรบญธรรม และคณะกรรมการสงอนมตใหรบเดกเปนบตรบญธรรม ใหดำเนนการ ขอจดทะเบยนรบเดกเปนบตรบญธรรมได (มาตรา ๒๗)

หากปรากฏวาผขอรบเดกเปนบตรบญธรรมไมเหมาะสมทจะรบเดก เปนบตรบญธรรม และคณะกรรมการสงไมอนมตใหรบเดกเปนบตรบญธรรม ใหผขอรบเดกเปนบตรบญธรรมมอบเดกนนคนแกบคคลผมอำนาจใหความยนยอมในการรบ เดกเปนบตรบญธรรม บดามารดา ผปกครอง หรอพนกงานเจาหนาท และกรณนผขอ รบเดกเปนบตรบญธรรมอาจอทธรณคำสงของคณะกรรมการไดโดยทำเปนคำรอง ยนตอศาลภายใน ๓๐ วนนบแตวนไดรบแจงคำสง ในระหวางการพจารณาของศาล ผขอรบเดกเปนบตรบญธรรมอาจรองตอศาลใหเดกอยในความเลยงดของตนกได คำสง ของศาลชนตนในกรณนใหเปนทสด (มาตรา ๒๘) หากผขอรบเดกเปนบตรบญธรรม ไมดำเนนการจดทะเบยนรบเดกเปนบตรบญธรรมภายในเวลา ๖ เดอนนบแตวนทไดรบ แจงคำอนมตของคณะกรรมการ หรอนบแตวนทศาลมคำสง ใหถอวาผนนสละสทธท จะรบเดกเปนบตรบญธรรม และใหมอบเดกคนแกบคคลผมอำนาจใหความยนยอม ในการรบเดกเปนบตรบญธรรมหรอพนกงานเจาหนาท เวนแตกรณมพฤตการณพเศษ ททำใหมอาจดำเนนการจดทะเบยนภายในกำหนดเวลาได คณะกรรมการอาจพจารณา ขยายระยะเวลาการดำเนนการจดทะเบยนรบเดกเปนบตรบญธรรมออกไปอกไมเกน ๓ เดอนนบแตวนทพฤตการณพเศษนนไดสนสดลง (มาตรา ๒๙)

(๘) การเลกรบบตรบญธรรม ในกรณทผรบบตรบญธรรม ประสงคจะเลกรบบตรบญธรรม หากบตรบญธรรมนนยงเปนเดก กอนทจะมการขอ จดทะเบยนเลกรบบตรบญธรรมหรอกอนทจะยนคำรองตอศาลตามมาตรา ๑๕๙๘/๓๑ แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ผรบบตรบญธรรมจะตองแจงใหพนกงาน เจาหนาททราบเพอดำเนนการแกไขปญหาและพฒนาความสมพนธในเบองตน และจะ ตองเขาสกระบวนการใหคำปรกษาเยยวยากอน และในกรณทมการเลกรบบตรบญธรรม

การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔ 153

๓ขอมลจากสำนกงานอยการพเศษฝายคมครองสทธประชาชนระหวางประเทศ เวบไซต : www.humanrights.ago.go.th. ๔ขอมลจากกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เวบไซต : www.m-society.go.th/content_detail.php? pageid=118.

หากบตรบญธรรมนนยงเปนเดก และเคยอยในความปกครองของสถานสงเคราะหหรอไมมบดามารดาหรอผปกครองทจะดแลตอไป ใหพนกงานเจาหนาทดำเนนการ เพอจดใหเดกไดรบการสงเคราะหหรอคมครองสวสดภาพ โดยผรบบตรบญธรรมยงคง มหนาทในการเสยคาใชจายในการอปการะเลยงดและการศกษาตามสมควรและ ตามความสามารถของตนจนกวาเดกนนจะบรรลนตภาวะและจำตองเสยคาใชจาย ในการอปการะเลยงดตอไปหากเดกนนเปนคนพการหรอทพพลภาพและหาเลยงตนเอง ไมไดแมวาจะบรรลนตภาวะแลว เวนแตในกรณทบตรบญธรรมกระทำการตองดวย มาตรา ๑๕๙๘/๓๓ (๑) (๒) (๓) หรอ (๖) แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย หรอมผรบบตรบญธรรมผอนรบอปการะเลยงด (มาตรา ๓๑/๑)

(๙) การโฆษณารบเดกเปนบตรบญธรรม หามมใหโฆษณารป ชอหรอขอความใดซงจะทำใหรจกตวเดกทจะเปนหรอเปนบตรบญธรรม บดามารดาหรอ ผปกครองของเดกทจะเปนหรอเปนบตรบญธรรม หรอผขอรบหรอรบเดกเปน บตรบญธรรมและหามมใหโฆษณาคำสงศาลตามพระราชบญญตน เวนแตในกรณท จำเปนเพอประโยชนของทางราชการ (มาตรา ๓๒)

(๑๐) บทกำหนดโทษ ผใดฝาฝนไมปฏบตตามพระราชบญญตน ตองไดรบโทษตามทกฎหมายกำหนด

๓.๓ อนสญญาวาดวยการคมครองเดกและความรวมมอในการรบรอง บตรบญธรรมระหวางประเทศ (Convention on Protection of Children and Co-Operation in Respect of Intercountry Adoption) การรบเดกเปน บตรบญธรรมนอกจากจะตองปฏบตตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และ พระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ ดงทไดกลาวแลว ในกรณทมการรบเดกเปนบตรบญธรรมระหวางบคคลตางสญชาตจะตองคำนงถงอนสญญา วาดวยการคมครองเดกและความรวมมอในการรบรองบตรบญธรรมระหวางประเทศ ซงอนสญญาฉบบนมหลกการทสำคญคอการใหความคมครองแกเดกกรณทมการรบ บตรบญธรรม และทำใหการรบบตรบญธรรมระหวางประเทศคสญญาเปนไปในทศทาง เดยวกน โดยประเทศไทยไดเขาเปนภาคแหงอนสญญาเมอวนท ๒๙ เมษายน ๒๕๔๗ และอนสญญามผลบงคบใชเมอวนท ๑ สงหาคม ๒๕๔๗๓ โดยมสาระสำคญดงน๔

(๑) หมวด ๑ ขอบเขตของอนสญญา อนสญญาฉบบนม วตถประสงคเพอกอตงหลกประกนใหมนใจวาการรบบตรบญธรรมระหวางประเทศมขน เพอประโยชนสงสดของเดก และดวยความเคารพตอสทธขนพนฐานของเขา เพอกอตง ระบบความรวมมอระหวางรฐคสญญา เพอใหมนใจวาหลกประกนเหลานนไดรบ

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

154

การเคารพ และเปนการปองกนการลกพา การขาย การคาเดก และเพอประกนการ รบรองการรบบตรบญธรรมซงทำตามอนสญญาน อนสญญานใชกบกรณทเดกมถน ทอยตามปกตในรฐคสญญาหนง (รฐกำเนด) ไดถก กำลงถก หรอกำลงจะถกนำไปยงอก รฐคสญญาหนง (รฐผรบ) ไมวาหลงการรบบตรบญธรรมในรฐกำเนดโดยคสมรสหรอ บคคลซงมถนทอยปกตในรฐผรบหรอเพอความมงหมายของการรบบตรบญธรรม เชนนนในรฐผรบหรอในรฐกำเนด อนสญญานครอบคลมการรบบตรบญธรรมซงกอ ใหเกดความสมพนธถาวรระหวางบดามารดากบเดกเทานน อนสญญานยตการใช หากไมไดใหความตกลงดงระบใน ขอ ๑๗ (ค)๕ กอนเดกมอาย ๑๘ ป (๒) หมวด ๒ เงอนไขสำหรบการรบบตรบญธรรมระหวาง ประเทศ ไดแก เงอนไขสำหรบรฐกำเนดทไดพจารณาแลววาเดกนนสามารถรบเปนบตร บญธรรมได การรบบตรบญธรรมระหวางประเทศเปนประโยชนสงสดแกเดก เงอนไข สำหรบรฐผรบทไดพจารณาแลววาผขอรบบตรบญธรรมมคณสมบตและเหมาะสมท จะรบบตรบญธรรมได โดยผขอรบบตรบญธรรมไดรบการปรกษาแนะนำตามทจำเปนแลว และเดกไดรบอนญาตใหเขาไปและพำนกเปนการถาวรในประเทศนน

(๓) หมวด ๓ สำนกงานกลางและหนวยงานซงไดรบอนญาต รฐคสญญาจะตองจดตงองคกรภายในเพอทำหนาทซงกำหนดไวในอนสญญาน

(๔) หมวด ๔ เงอนไขการพจารณาในการรบบตรบญธรรม ระหวางประเทศ บคคลซงมถนทอยในรฐคสญญาผประสงคจะรบบตรบญธรรมเดก ซงมถนทอยในอกรฐคสญญาหนง ใหขอตอสำนกงานกลางในรฐซงตนมถนทอยนน เมอสำนกงานกลางของรฐผรบพอใจวา ผขอมคณสมบตและเหมาะสมทจะรบ บตรบญธรรมจะจดทำรายงานและรวบรวมขอมลสงไปยงสำนกงานกลางของรฐกำเนด หากสำนกงานกลางของรฐกำเนดพอใจวาเดกนนอาจรบเปนบตรบญธรรมไดจะจดทำ รายงานไปยงสำนกงานกลางของรฐผรบ เมอสำนกงานกลางของทงสองรฐไดตกลงแลว วาสมควรใหมการดำเนนการรบบตรบญธรรมตอไปจะดำเนนตามขนตอนทจำเปน เพอเดกไดรบอนญาตใหออกจากรฐกำเนด และใหเขาไปและพำนกเปนการถาวร ในรฐผรบ

(๕) หมวด ๕ การรบรองและผลของการรบบตรบญธรรม การรบ บตรบญธรรมซงรบรองถกตองโดยหนวยงานซงมอำนาจของรฐทมการรบบตรบญธรรม วาไดทำตามอนสญญาน จะไดรบการรบรองโดยผลของกฎหมายในรฐคสญญาอน แตการรบรองการรบบตรบญธรรมอาจถกปฏเสธในรฐคสญญา หากการรบบตรบญธรรม นนขดตอนโยบายสาธารณะอยางโจงแจง โดยคำนงถงประโยชนสงสดของเดก

๕ขอ ๑๗ “การวนจฉยในรฐกำเนดวาเดกควรถกมอบแกบดามารดาผขอรบบตรบญธรรม อาจทำไดตอเมอ... (ค) สำนกงานกลาง

ของทงสองรฐไดตกลงกนแลววาใหดำเนนการรบบตรบญธรรมตอไป”.

การปฏรปกฎหมาย : LAW REFORM

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔ 155

๔. ขอควรพจารณาทสำคญเกยวกบการรบบตรบญธรรม การรบบตรบญธรรมเปนเรองทมความสำคญอนเกยวของกบสถาบน

ครอบครว เปนการสรางความสมพนธทางกฎหมายระหวางสมาชกในครอบครว กระบวนการรบบตรบญธรรมจงตองมความละเอยดรอบคอบและตองพจารณากน อยางรอบดาน เมอพจารณาหลกเกณฑเกยวกบการรบบตรบญธรรมดงทไดกลาวมา ขางตนแลวเหนวามขอควรพจารณาทสำคญ ดงน

๔.๑ การรบบตรบญธรรมแบบสมบรณ ประเทศไทยยดถอความกตญญ รคณตอบดามารดาเปนสำคญ บตรมหนาทเลยงดบดามารดาเมอทานแกชราหรอเจบปวย ลกษณะของการรบบตรบญธรรมในประเทศไทยจงเปนการรบบตรบญธรรมแบบ ธรรมดา โดยกำหนดใหบดามารดาโดยกำเนดหมดอำนาจปกครองบตรบญธรรม เมอมการรบบตรบญธรรม แตบตรบญธรรมยงคงมสทธและหนาทตอบดามารดา โดยกำเนดซงมความสอดคลองกบสภาพสงคมวฒนธรรมไทย อยางไรกตาม การรบ บตรบญธรรมแบบสมบรณนนจะไดรบความนยมจากชาวตางชาตมากกวา เพราะตองการ ทจะอปการะบตรบญธรรมดงเชนบดามารดาทแทจรง ไมตองการใหบตรบญธรรม ตองกระทบกระเทอนจตใจ และไมตองการใหครอบครวเดมตดตอบตรบญธรรมและ กอใหเกดปญหาได ดงนน เมอประเทศไทยไมมการรบบตรบญธรรมแบบสมบรณ กอาจทำใหเดกในสถานสงเคราะห เดกเรรอน เดกยากไร ตองขาดโอกาสทจะม คณภาพชวตทดได

๔.๒ พระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๕/๑ และมาตรา ๑๘/๑ ในสวนของมาตรา ๕/๑ การรบเดกเปนบตรบญธรรม ในตางประเทศซงไดกระทำตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการรบเดก เปนบตรบญธรรมของประเทศทเปนภาคแหงอนสญญาวาดวยการคมครองเดก และความรวมมอในการรบรองบตรบญธรรมระหวางประเทศแลว มผลเปนการรบเดก เปนบตรบญธรรมโดยชอบดวยกฎหมายในประเทศไทย และสำหรบมาตรา ๑๘/๑ การกำหนดโทษผทใชอำนาจโดยมชอบหรอเปนคนกลางโดยมคาตอบแทนทมควรได เพอใหไดมาซงความยนยอมในการรบเดกเปนบตรบญธรรมนน ไดรบการแกไขเพมเตม โดยพระราชบญญตการรบเดกเปนบตรบญธรรม (ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๕๓ เพอให สอดคลองกบพนธกรณระหวางประเทศซงประเทศไทยเปนภาค กลาวคอ อนสญญา วาดวยการคมครองเดกและความรวมมอในการรบรองบตรบญธรรมระหวางประเทศ ขอ ๒๓ การรบบตรบญธรรมซงรบรองถกตองโดยหนวยงานของรฐทมการรบ บตรบญธรรมวาไดทำตามอนสญญาน จะไดรบการรบรองโดยผลของกฎหมายในรฐ คสญญาอน และขอ ๒๔ การรบรองการรบบตรบญธรรมอาจถกปฏเสธในรฐคสญญา หากการรบบตรบญธรรมนนขดตอนโยบายสาธารณะอยางชดแจง โดยคำนงถง ประโยชนสงสดของเดก และพธสารเลอกรบตอทายอนสญญาวาดวยสทธเดกเรอง

จลนต พ.ค. - ม.ย. ๕๔

การรบบตรบญธรรม (Adoption)

156

การคาเดก การคาประเวณเดก และสอลามกทเกยวกบเดก ขอ ๓ รฐภาคแตละรฐ จะตองประกนวาอยางนอย การคาเดก การคาประเวณเดก และการจำหนาย สอลามกทเกยวกบเดกจะอยภายใตกฎหมายอาญาหรอกฎหมายทมโทษทางอาญา อยางเตมทไมวาความผดทงหลายเชนวานน จะกระทำภายในประเทศหรอขามชาต หรอ กระทำในลกษณะสวนบคคลหรอในลกษณะทจดเปนองคกร ๔.๓ คารกษาพยาบาลและคาเลาเรยน ในกรณทมการรบบตรบญธรรม ผรบบตรบญธรรมและบดามารดาโดยกำเนดซงไดยกบตรใหเปนบตรบญธรรม ของบคคลอนจะสนสทธในเงนสวสดการเกยวกบการรกษาพยาบาลและเงน สวสดการเกยวกบการศกษาของบตร ตามพระราชกฤษฎกาเงนสวสดการเกยวกบ การรกษาพยาบาล พ.ศ. ๒๕๕๓ และพระราชกฤษฎกาเงนสวสดการเกยวกบการศกษา ของบตร พ.ศ. ๒๕๒๓ ทงน เพอปองกนมใหผมสทธอนไดแกขาราชการและลกจาง ของรฐทำการแสวงหาผลประโยชนทมควรไดจากการรบบตรบญธรรม

๕. บทสรป การทกฎหมายอนญาตใหมการรบบตรบญธรรมไดนนกดวยคำนงถง

บคคลทไมมบตรหรอไมสามารถทจะมบตรไดแตตองการทจะมบตร ใหสามารถรบบคคลใด บคคลหนงมาอปการะเลยงดเสมอนเปนบตรของตนเองได อยางไรกตาม การรบบตร บญธรรมดงกลาวกฎหมายไดกำหนดหลกเกณฑและวธการในการรบบตรบญธรรม รวมทงสทธและหนาทระหวางผรบบตรบญธรรมกบบตรบญธรรมไว ดงนน กอนการ รบบตรบญธรรมผรบบตรบญธรรมควรทจะไดมการเตรยมความพรอมและทำการศกษา บทบญญตกฎหมายทเกยวของใหเขาใจโดยถองแทเสยกอน มฉะนนแลวอาจจะทำใหการรบบตรบญธรรมนนขาดความสมบรณ และไมกอใหเกดความสมพนธทางกฎหมาย หรอนตสมพนธระหวางผรบบตรบญธรรมกบบตรบญธรรมเกดขนได สดทายนหวงเปน อยางยงวาบทความเรองนจะเปนประโยชนตอสงคมและสถาบนครอบครวไทยโดยเฉพาะ เดกทดอยโอกาสทมอยเปนจำนวนมากไดไมมากกนอยและเพอเปนการสงเสรมใหม การรบบตรบญธรรมใหเปนไปตามกฎหมายอยางแพรหลายมากยงขนตอไป

เอกสารอางอง • กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเวบไซตwww.m-society.go.th/content_detail. php?pageid=118 • รศฎา เอกบตร,คำอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยบรรพ๕วาดวยครอบครว, (กรงเทพฯ : สำนกพมพวญญชน,๒๕๓๙) • สรยาชนะกาญจน,มาตรการทางกฎหมายในการรบบตรบญธรรมแบบสมบรณ, วทยานพนธคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑต,๒๕๕๑ • สำนกงานอยการพเศษฝายคมครองสทธประชาชนระหวางประเทศเวบไซต:www.humanrights.ago.go.th