วเทโศบายการทตในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว: ศกษากรณเสดจพระราชด าเนนเยอนอนโดจน พ.ศ. 2473

วรวลย งามสนตกล

บทคดยอ งานวจยขนาดสนเรอง “วเทโศบายการทตในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว: ศกษา

กรณเสดจพระราชดาเนนเยอนอนโดจน พ.ศ. 2473” มประเดนสาคญคอ บทบาทดานการตางประเทศของสยามในเวทโลกอนเปนผลผกพนมาจากการเปนสมาชกรวมกอตงสนนบาตชาต ทมความสบเนองและเกดการเปลยนแปลง สงผลตอการแสดง “ตวตน” ของสยามในเวทโลก งานวจยขนาดสนนใหความสาคญกบบทบาทของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชน ในฐานะททรงเปน “Siam’s brand ambassadors” ทจะสรางและกระชบความสมพนธทางการทตดวยการเยอนระหวางรฐตอรฐ (state visit) อนเปนวถการทตทสยามประสบความสาเรจมากทสด

Abstract

This short research paper entitled “Foreign Policy during the

Reign of King Prajadhipok: The Case of the King’s Visit to Indochina

in 1930” features a major theme in Siam’s foreign relations during

that time, namely the country’s role on the world arena as a

consequence of it being a founding member of the League of Nations.

The League membership resulted in a change in its role, especially in

it having an “identity” in world affairs. The paper attaches particular

importance to the role of King Prajadhipok and Queen Rambhai Barni

as representing “Siam’s brand ambassadors” in developing and

strengthening the country’s diplomatic relations during their state

visits. This was Siam’s most successful diplomatic pursuit.

เมอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตแลว ในวนท 26 พฤศจกายน พ.ศ.

2468 “สมเดจพระเจาอยหว เจาฟาประชาธปกศกดเดชน กรมหลวงสโขทยธรรมราชา” (เอกสารรชกาล

เลขาธการ สมาคมประวตศาสตรในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ผเขยนขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.ธระ นชเปยม กรณาใหใชขอมลจากรายงานวจยฉบบสมบรณเรอง “การตางประเทศสยาม

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว”. ในโครงการวจยชด “สยามในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว” ในความสนบสนนของมลนธประชาธปก-ราไพพรรณ. สงหาคม 2558. (เอกสารอดสาเนา)

2

ท 7 เบดเตลด บ.1.1/2) เสดจขนครองสรราชสมบต เปนพระมหากษตรยพระองคท 7 แหงพระราชวงศจกร ทามกลางกระแสแหงวกฤตตางๆ ทมความสบเนองจากรชกาลกอนและทเกดขนในรชสมย ทงดานการเมอง เศรษฐกจ การเงนการคลง การบรหารราชการแผนดน รวมทงสถานะของสถาบนกษตรยและพระราชวงศ (ดเพมใน วรวลย งามสนตกล, 2558) รชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2468-2477) เปนชวงเวลาทสยามตองปรบตวและรบมอกบสถานการณและความเปลยนแปลงทางการเมองของโลกและวกฤตการณตางๆ ทสาคญ อนเปนประเดนทจะนามาศกษาในทนคอการดาเนนวเทโศบายทางการทต เฉพาะกรณการเสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศอนโดจนของฝรงเศส พ.ศ.

2473 อนเปนผลสบเนองมาจากการทสยามประกาศเขารวมกบฝายสมพนธมตรในสงครามโลกครงท 1

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงประกาศเขารวมกบฝายสมพนธมตร (องกฤษ ฝรงเศส

รสเซย ประเทศอาณานคมจกรวรรดญปน อตาล และสหรฐอเมรกา) สงทหารสยามรวมรบในสงครามโลกครงท 1 และไดรบชยชนะในเวลาตอมา เมอมการประชมเพอยตภาวะสงครามระหวางฝายสมพนธมตรและจกรวรรดเยอรมนทกรงปารส ประเทศฝรงเศส (Paris Peace Conference) ใน พ.ศ.

2462 นามาซงการลงนามในสนธสญญาสนตภาพแวรซายส (Treaty of Versailles) เมอวนท

28 มถนายน พ.ศ. 2462 สวนหนงของสนธสญญาคอ การกอตงองคการสนนบาตชาต (League

of Nations) คณะกรรมการสาหรบสนนบาตชาต (Committee for the League of

Nations) ลงความเหนวา สยามมคณสมบตทจะลงนามในกฎบตร (Covenant) ของสนนบาตชาตในฐานะภาคแหงกฎบตรน คณสมบตดงกลาวคอ

1) สยามเขารวมกบฝายสมพนธมตรในสงคราม

2) สยามไดรบเชญใหเขารวมประชมสนตภาพปารส ซงเปนเงอนไขสาหรบการมสทธลงนาม

และ 3) สยามไดรบการพจารณาวาเปนรฐ (สยามไดประโยชนจากขอเรยกรองขององกฤษทจะให

อนเดยรวมลงนามในฐานะเปนรฐหนงไมใชอาณานคม) (“สนนบาตชาต”, “สนธสญญาแวรซายส” และ Stefan Hell, 2010, p.35) ดงนน สยามสามารถดาเนนการแกไขปญหาสนธสญญาทไมเสมอภาคกบชาตตางๆ ทมผลผกพนมาตงแตสนธสญญาเบาวรงและวกฤตการณปากน า1

(สวทย ธรศาศวต,

2553 หนา 23-41,86-96)

เมอถงรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ความสบเนองและบทบาทของสยามในเวทโลกซงเปนผลผกพนมาจากการเปนสมาชกรวมกอตงสนนบาตชาตยงดารงอย ทสาคญยงคอ การแกไขสนธสญญาทไมเสมอภาค (โปรดดเพมใน ธระ นชเปยม, 2554) และการแสดง “ตวตน” ของสยามให

1 หรอวกฤตการณ ร.ศ. 112 เมอฝรงเศสนาเรอรบโกแมต (Comète) และแองกองสตองต (Inconstant) แลนเขามาตามลาน าเจาพระยา ในชวงเยนวนท 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2436 เกดการปะทะกบฝายไทยทปอมพระจลจอมเกลา สถานการณการรบนาไปสการทสยามตองยอมทาสนธสญญากบฝรงเศสในวนท 3 ตลาคมพ.ศ. 2436 สยามตองเสยดนแดนฝงซายแมน าโขงท งหมดรวมเปนพนท

143,000 ตารางกโลเมตรและตองยอมตามขอเรยกรองอนๆ ของฝรงเศสอกหลายประการ.

3

ปรากฏบนเวทโลก พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชนทรงเปน “Siam’s brand ambassadors” กลาวคอ ทรงเจรญพระราชไมตรกบนานาอารยประเทศและกระชบความสมพนธทางการทตโดยการเยอนระหวางรฐตอรฐ (state visit) อนเปนวถการทตทสยามประสบความสาเรจมากทสด

การเสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศอนโดจน พ.ศ. 2473 มจดเรมตนมาจากการทนายอเลกซองดร วาแรนน (Alexandre Varenne) ขาหลวงใหญแหงอนโดจน (Gouverneur

Général de l’Indochine) เดนทางมายงกรงเทพฯ ในวนท 25 สงหาคม พ.ศ. 2469 เพอลงนามในอนสญญาสยาม-อนโดจน (โปรดด “Convention between French Indo-China

and Siam concerning the Relations between the Two Countries” และ ธระ นชเปยม, 2558) นบเปนครงแรกหลงวกฤตการณปากนาทขาราชการชนสงของฝรงเศสเดนทางเขามาในสยาม ดงนน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระราชดารทเสดจพระราชดาเนนเยอนอนโดจนอยางเปนทางการเปนการตอบแทน การเตรยมการเสดจพระราชดาเนนเรมขนในเดอนกรกฎาคม พ.ศ.

2470 ตวแทนของฝรงเศสในอนโดจนแจงไปทรฐบาลของตนวา พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระราชประสงคจะเสดจฯ ไปทอดพระเนตรนครวดเปนการสวนพระองค (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ,

หนา 56) ทางฝายไทยสงหลวงศรวสารวาจา2และพระยาเทวาธราช3 ไปเขมรในวนท 20-27 กนยายน

พ.ศ. 2470 เพอสารวจเสนทางและทประทบ (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด บ.1.4/43)

หลวงศรวสารวาจาทา “บรรทกรายงานการไปเมองเขมร” (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด บ.

1.4/43) โดยละเอยด รวมถงการสนทนากบนายเลอโฟ ขาหลวงประจากมพชา4 (Monsieur Le

Fol Résident Supérieur du Cambodge) ในเรองการเตรยมการรบเสดจ บนทกทหลวงศรวสารวาจารายงานมประเดนสาคญคอ 1) ความไมสะดวกของเสนทาง สาธารณปโภค และสถานทประทบแรม

2 ตอมาคอ พระยาศรวสารวาจา (เทยนเลยง ฮนตระกล: 25 กมภาพนธ 2439-23 มนาคม 2511) บตรนายอนตยและนางทองคา ฮนตระกล รบราชการในตาแหนงปลดทลฉลองกระทรวงการตางประเทศ ตงแตป 2471-2475 3 มหาเสวกตร พระยาเทวาธราช (หมอมราชวงศโปย มาลากล ภายหลงใชนามวา ม.ร.ว.เทวาธราช ป.มาลากล: 22 กรกฎาคม 2432-22

กมภาพนธ 2510) บตรพลเรอโท พระวรวงศเธอ พระองคเจาขจรจรสวงศ กรมหมนปราบปรปกษ และ หมอมสน รบราชการในตาแหนงสมหพระราชพธ 4 ฝรงเศสปกครองอาณานคมอนโดจน แบงเปน 3 ระดบ ไดแก ขาหลวงใหญประจ าอนโดจน (Gouverneur Général de

l’Indochine) กากบดแลอาณานคมทงหมดคอ ลาว กมพชา ตงเกย และอนนม โดยขาหลวงใหญจะประจาอยทไซงอน ขาหลวงประจ าการ (Résident Supérieur) กากบดแลแตละพนท เชน ขาหลวงประจาอนนม ขาหลวงประจาตงเกย และขาหลวงประจ าจงหวด (Résident) เชน ขาหลวงประจาจงหวดพระตระบอง

4

2) การทสยามไมมโทรเลขไปแสดงความเสยใจในการสวรรคตของกษตรยกมพชา5และแสดงความยนดในการขนครองราชยของกษตรยองคใหม6 ดงความวา

“...วนท 23 กนยายน...กอนทจะออกเดนทางไปนครวด เรสดง สเปรเยอรถามเกลากระหมอมวา ถาไมเปนการ indiscreet เขาใครจะทราบเหตผลในการทกรงสยามไมไดมโทรเลขมาแสดงความเสยใจในการทพระเจาศรสวสดสนพระชนม พระเจามณวงศทรงเสยพระทย ทมไดรบพระราชทานพระราชโทรเลขในการทพระเจาศรสวสดสนพระชนมกบในการทพระเจามณวงศเปนพระเจากรงเขมร เรสดง สเปรเยอรวาจะเปนเพราะลมไปกระมง เกลากระหมอมตอบวา เหนจะเปนดวยระเบยบโปรโตคอล

(Protocol) [พธการทต-ผวจย] มากกวา ตามธรรมดาพระเจาแผนดนซงเปนเอกราชยอมไมมการตดตอพระเจาแผนดนทอยในอารกขาของประเทศอน เรสดง สเปรเยอรตอบวา ถาไมใชการลมแลว กจะเปนปญหาส าคญมาก...เกลากระหมอมตอบวาเมอเอมเปอเรอญวนสนพระชนม รฐบาลสยามกดเหมอนไมไดแลกเปลยนโทรเลขกบผส าเรจราชการอนโดจนเลย กบทงเมอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ เสดจสวรรคตกดเหมอนไมมโทรเลขทางกรงเขมรดจกน...” (อกขรวธตามตนฉบบ) (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด บ.

1.4/43)

ในสวนทเกยวกบการเตรยการรบเสดจนน ทประทบแรมทงทนครวดและเสยมราฐ ยงไมสะดวกสาหรบจะรบรองคณะ กลาวคอ นครวดมบงกะโล จานวน 21 หอง กาลงสรางใหมอก 5 หองซงจะแลวเสรจในไมชา และในเวลากลางคนม “สนขหอน” ทเสยมราฐ ขาหลวงตองอาศยอยชวคราวในตกทสรางใหผชวยพกอาศย ในบรเวณเดยวกนมตกเลกๆ ชนเดยว เปนททาการของพนกงานทองท ถาจะเสดจประทบแรมทนมเพยงตกเลกๆ ทสรางคลายกบบานของขาหลวง จดไวสาหรบหมอฝรงเศส ซงเพงสรางเสรจ ไมมเครองเรอน และทเสยมเรยบยงไมมไฟฟา (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด บ.1.4/43)

ทาทของฝรงเศสแสดงออกอยางชดเจนททาใหการเยอนอนโดจนเกดขน ดงปรากฏในโทรเลขของนายวาแรนน ขาหลวงใหญแหงอนโดจน ลงวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2470 ถงรฐมนตรวาการกระทรวงอาณานคม วา “ฯพณฯ คงจะยนดเชนเดยวกนกบ [นายWilden] อครราชทตของเราทกรงเทพฯ และตวขาพเจาเอง เนองจากการเสดจประพาสครงนจะเปนการกระชบความสมพนธฉนมตรระหวางสยามกบอนโดจน และเปนไปตามเจตนารมยของขอตกลงทางการทตหลายฉบบทไดกระท าไวกอนหนาน”

(เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 59) ดงนน เมอสยามแสดงทาทตอกรณกษตรยกมพชาซงเปนประเดนละเอยดออนทางการทต ในโทรเลขฉบบเดยวกนนายวาแรนนไดเสนอหมายกาหนดการ 2 แบบคอ

5 คอ พระบาทสมเดจพระสสวตถ (นกองคสสวตถ: 7 กนยายน 2383-9 สงหาคม 2470) พระราชโอรสในสมเดจพระหรรกษรามาธบด

(นกองคดวง) และพระปโยพระบรมอจฉราอบสร (นกนางเภา) 6 คอ พระบาทสมเดจพระสสวตถ มนวงศ (สมเดจพระศรสวสดมณวงศ: 21 ธนวาคม 2414-24 เมษายน 2484) พระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระสสวตถ (นกองสสวตถ) และพระวรราชน (วน)

5

“...หนง เสดจเปนการสวนพระองคอยางเรยบงายโดยทางบก ประทบทนครวดเปนเวลา 10 วน และเสดจกลบเสนทางเดม หรอ สอง ใชหมายก าหนดการเดยวกนกบในตอนตน

แตเพมเตมการเสดจประพาสกรงไซงอนอยางเปนทางการเปนเวลาสามวน เรอพระทนงมหาจกรจะรออย ทนนเพอรบเสดจกลบกรงเทพฯ...” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 59)

ฝรงเศสไมปรารถนาทจะสรางความยากลาบากใหกบพระบาทสมเดจพระเจาอยหว อนจะสงผลใหไมเสดจประพาสอนโดจน ขาหลวงใหญอนโดจนยงเนนย าเรองนโดยสงโทรเลข ลงวนท 2 กรกฎาคม

พ.ศ. 2470ถงนายวลดง (Wilden) อครราชทตฝรงเศสประจากรงเทพฯ “การเสดจประพาสครงนจะเปนการบรรลเปาหมายสงสด ตามนโยบายททาน [อครราชทตฝรงเศสประจ ากรงเทพฯ] และขาพเจาไดท าความตกลงกบรฐบาลสยามไว” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 60) นายวลดงยงย าความสาคญเรองนในหนงสอลงวนท 15 กรกฎาคม ปเดยวกน ถงรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศทกรงปารส เรอง “หมายกาหนดการเสดจประพาสอนจนของกษตรยสยาม” ความวา

“ความมนคง [ทเกดจากสมพนธไมตรอนดระหวางสยามกบอนโดจน] น ไมอาจประเมนคาได และเราจะตองส านกขอบคณนาย Pila กเปนทานผ นเองกอนจะพนจากต าแหนงไดเสนอแนะตอเสนาบดกระทรวงการตางประเทศ [สยาม] ชองทางทจะด าเนนการเรองการเสดจประพาสอนโดจนของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หว...คงตองยอมรบเหตผลของขาหลวงใหญแหงอนโดจนดวยเชนกน เมอไดทลขอใหกษตรยสยามทรงเหนพองทจะเสดจเยยมเยยนกษตรยสสวตถบนเสนทางผาน ขาพเจาเหนวาการด าเนนการเชนนเปนเรองปกตและสอดคลองกบธรรมเนยมปฏบตโดยทวไปจนขาพเจาเหนวาจะใหทางนรบหลกการไดโดยงาย ส าหรบเรองนนาย Coedès ซงเปนผ รดทงเรองสยามและกมพชายงกวาใครๆ ไดเคยกลาวเตอนไวแลววาขาพเจาจะเผชญกบปญหานานปการ ขาพเจาเผชญกบ“การปฏเสธอยางเปนเอกฉนท”จากอภรฐมนตรสภา ซงจดประชมเพอพจารณาเรองนโดยเฉพาะ ปญหาส าคญในเรองนคอทาทของสยามตอกษตรยกมพชาดงไดกลาวแลว ซงเชอมโยงไปถงความทรงจ าเกยวกบอดตทเพงผานไปไมนานนก อนเปนความบาดหมางเรองดนแดนกบฝรงเศส” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 62-63)

ทาทของฝายสยามตอกรณกษตรยกมพชานน มประเดนเกยวกบความเปนมาทางประวตศาสตรและความสมพนธของทง 2 ชาต แมวาสมเดจพระมณวงศจะไดรบการสถาปนาขนเปนกษตรยกมพชาแลว ทาทของสยามกไมเปลยนแปลง ดงปรากฏในหนงสอของพนโทลาโปมาแรด (Lapomarède) ผชวยทตทหารฝรงเศสประจากรงเทพฯ ลงวนท 19 สงหาคม พ.ศ. 2470 (ไมทราบชอผรบ)

“พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว...ยงคงโปรดปรานเราอย พระองคยงทรงเกบความทรงจ าทดทไดทรงใชชวตทามกลางพวกเรา พระองคทรงโปรดปรานและทรงปรารถนาทจะเอาใจใสชาวฝรงเศส ทานกทราบวา โดยสวนตวแลว ขาพเจาเองไดรบความเอาใจใส

6

เปนอยางด แตตองไมลมวาพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หวทรงเปนชาวสยาม และความขดแยงใน ค.ศ. 1893 [เหตการณ ร.ศ. 112-ผเขยน] ยงไมนานพอทผคนรวมสมยจะลมหายตายจากไปทงหมดแลว อกทงบรรดาพระปตลาของพระองคกยงอย ในอภรฐมนตรสภาเพอรอฟนความทรงจ าของพระองคในเรองน แมวาความสมพนธระหวางฝรงเศสกบสยามจะมลกษณะทเปนมตร แตเรากพบกบการโจมตทไมสนสด ทสยาม คนในอารกขาของเราถกมองวาเปนอดตเจาประเทศราชททรยศตอกษตรยของพวกเขา ไมมทางทสยามจะท าอะไรใหเราโดยไมมขอตอรอง ...เรองการเสดจประพาสนครวดทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชด ารเมอเรวๆ น ทางสถานอครราชทตกไดชวยเจรจาเพอจดใหมการพบปะกนกบกษตรยพระองคกอน (ถงแกพราลยแลว) ของกมพชา ไดรบการปฏเสธโดยสนเชง และ...อยางมเหตผลดวย – อาจเปนไดทกษตรยสยามจะทรงมทาทอะลมอลวยมากกวาน หากพระองคเปนอสระจากการครอบง าของพระราชวงศ แตแทจรงแลว ความรสกยงไมเปลยนแปลง และทาททชดเจนของพระองคยงท าใหเราไมอาจหวงไดเลย...” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 64)

ในทสดแลว การดาเนนการและการเจรจาเพอใหพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนเยอนอนโดจนของฝรงเศสในครงนยตลงชวคราว ดงปรากฏในพระบรมราชวนจฉยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เมอวนท 1 ตลาคม พ.ศ. 2470 วา

“เมอมเรองขลกขลกขน และททางจะไปอยกไมมเหมาะดงน กควรจะตอบไปไดวา การเสดจนครวดนนเปนอนงดชวคราว...สวนเรองโทรเลขเรองพระเจาศรสวสดสนพระชนมนนยงเหนวาเราท าถกแลวทไมมโทรเลขไป ทเจานายบางพระองคมไป เพราะทรงรจกพระองคมณวงศ แตฉนไมรจกเลย” (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด บ.1.4/43)

อยางไรกตาม ฝรงเศสยงคงยนยนทจะรกษาพระเกยรตกษตรยเขมร พรอมๆ กบความพยายามดาเนนการโครงการเสดจพระราชดาเนนเยอนอนโดจน นายอองร (Monsieur Charles Arsène

Henry) อครราชทตฝรงเศสประจาสยาม มหนงสอถงรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ (Monsieur A. Briand) ลงวนท 27 ธนวาคม พ.ศ. 2471 เรอง “การเสดจประพาสอนโดจนของกษตรยสยาม” วา

“...ถาหากกษตรยสยามทรงยนยนอยางทเปนอย ทจะไมปฏบตตอกษตรยมณวงศในฐานะกษตรย เราจะตองพยายามระมดระวงไมใหกษตรยทงสองไดทรงพบกน เนองจากจะเปนการไมเหมาะสมอยางยง เพราะฉะนนจงเปนเรองอนตรายทกษตรยสยามจะเสดจผานกมพชาโดยมไดเสดจไปทรงเ ยยมเยยนกษตรยก มพชา ผลทตามมาในทาทของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หวกจะเปนวาไมเสดจประพาสนครวด พระราชประสงคทจะเสดจประพาสนครวดของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวไมอาจท าใหเราเหนความส าคญมากไปกวาเกยรตภมของกษตรยภายใตอารกขาของเราและตวของ

7

กษตรยใตอารกขาของเราเอง ในเรองนเราจะตองไมออนขอเปนอนขาด...การเสดจสวนพระองคจะไมส าคญเทากบการเสดจประพาสไซงอนอยางเปนทางการ และหากเสดจผานกมพชา กตองค านงถงพระเกยรตของกษตรยมณวงศดวย...” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 77-78)

ฝรงเศสกระตอรอรนอยางยงทจะใหพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาเสดจเยอนอนโดจนอยางเปนทางการ โดยเฉพาะเสดจไปไซงอน ดงนน ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2472 นายอองร อครราชทตฝรงเศสประจาสยามนาโครงการเสดจประพาสของขาหลวงใหญแหงอนโดจนถวายเสนาบดกระทรวงการตางประเทศ พระวรวงศเธอ กรมหมนเทววงศวโรทย โดยเสนอเสนทางเสดจกรงเทพฯ-ไซงอน และเสดจกลบทางทะเล สยามจดประชมเรองนในอก 2 เดอนตอมา ผลคอ ฝรงเศสไมยอมรบหมายกาหนดการของสยาม ทาทของนายอองร แสดงชดเจนในรายงานทสงไปยงรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ เมอวนท 1 สงหาคม พ.ศ. 2472 เรอง “การเสดจประพาสอนโดจนของกษตรยสยาม” วา “...อาจจะเปนการเปลาประโยชนทจะใหกษตรยมนวงศเสดจไปไซงอน โดยทกษตรยสยามอาจจะเสดจจากไซงอนไปนครวดโดยตรง ณ ทนน กษตรยกมพชาจะเขาเฝากษตรยสยาม และพระองคจะเสดจไปทรงเยยมเยยนกษตรยกมพชาเปนการตอบแทนในวนเดยวกน...” อครราชทตยงย าดวยวา “...ความแตกตางทางฐานะดงกลาวทปรากฏอยางชดเจนในโคชนจนและทวโลกจะตองไมปรากฏในดนแดนของกมพชา ซงขอย าอกครงวา กษตรยมณวงศเปน ‘เจาเหนอหว’ ส าหรบไพรฟาขาแผนดนของพระองค...” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 79) อยางไรกตาม อครราชทตยงยนยนเรองการเสดจพระราชดาเนนเยอนครงน วา

“...ขาพเจาพจารณาเหนวา การเสดจประพาสครงนเปนสงพงปรารถนาเปนอยางยง ถาจะเปนเครองแสดงถงความสมพนธอนดและความไววางใจระหวางรฐบาลสยามกบรฐบาลอนโดจนอยางชดเจน แตจะเปนเรองไมนาสนใจเลยและนาเสยดายดวยซ าตามความคดของขาพเจา ถาเรองนถกใชเพอสรางความเหนอกวาของสยามเหนอดนแดนทงหมด หรอสวนหนงของจงหวดอนโดจน...” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 80)

การเจรจาผานไป จนกระทงในเดอนตลาคม พ.ศ. 2472 อครราชทตฝรงเศสมหนงสอไปถงขาหลวงใหญแหงอนโดจน ลงวนท 24 ตลาคม เรอง “การเสดจประพาสอนโดจนของกษตรยสยาม”

สรปหมายกาหนดการเสดจพระราชดาเนนเยอนอนโดจนในสวนทเกยวกบกษตรยกมพชา ดงน

“...ระหวางทกษตรยสยามประทบอย ทไซงอนนน กษตรยกมพชา ซงเสดจมาโดยบงเอญจะเขาเฝาทนน หลงจากนนสองสามวน กษตรยสยามจะเสดจเปนการสวนพระองคไปยงกรงพนมเปญ เรสดงต สเปรเยอรแหงฝรงเศสและอครมหาเสนาบดจะเปนผถวายการตอนรบ เมอเสดจมาถงท าเนยบเรสดงต สเปรเยอร อนเปนทประทบในคนนน หลงจากนนจงจะเสดจไปยงพระราชวงกมพชา อาจจะเปนวนเดยวกนหรอวนรงขนตามแตจะสะดวก เพอทรงเยยมตอบกษตรยมณวงศและเสวยพระกระยาหารค า ตามค ากราบบงคมทลเชญของกษตรยมณวงศ ส าหรบการเสดจกลบเรสดงต สปรเยอรและอครมหาเสนาบด

8

จะเปนผสงเสดจ...ทเมองเวเนองจากจกรพรรดแหงอนนมไมอย จงไมมปญหาพธการทตใดๆ เกดขน” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 82)

จากนนในปลาย พ.ศ. 2472 จงเรมจดทาหมายกาหนดการอยางละเอยด โดยเฉพาะอยางยงการกาหนดใหมพระราชปฏสนถารดวยภาษาฝรงเศสระหวางกษตรย 2 พระองค และทรงปฏบตตอกนในฐานะกษตรยทเทาเทยมกน เมอหมายกาหนดการลงตวแลว ฝายสยามเรมเตรยมการเสดจพระราชดาเนนโดยกระทรวงการตางประเทศไดจดเตรยมและวางโครงการเสดจฯ ใหอนโลมตามระเบยบการเสดจพระราชดาเนนเยอนสงคโปร ชวา และบาหล (วนท 25 กรกฎาคม-11 ตลาคม พ.ศ. 2472, ดเพมใน วรวลย งามสนตกล, 2559 หนา 127-151) หมายกาหนดการคอ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชนจะเสดจพระราชดาเนนออกจากกรงเทพฯ ในวนท 10

เมษายน พ.ศ. 2473 ระหวางเวลา 07.25-08.32 น. ตามพระฤกษทโหรคานวณ และมกาหนดระยะเวลาเสดจประพาส 1 เดอน (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด 1.4/27) ในวนท 21 มนาคม 2472

พระวรวงศเธอ กรมหมนเทววงศวโรทย เสนาบดกระทรวงการตางประเทศ ทรงมหนงสอท ก.

437/30876 ถงเจาพระยามหธร ราชเลขาธการ พรอมแนบกาหนดการทงภาษาไทยและองกฤษ ซงไดนาขนทลเกลาฯ ถวายใหทอดพระเนตร และทรงพระราชดารเหนชอบแลว กาหนดการดงกลาวไมปรากฏวาม “การพบกนของกษตรย 2 พระองค” (“กาหนดการเสดจพระราชดาเนรประพาสประเทศอนโดจน

พระพทธศกราช 2473” ใน เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด 1.4/27) ในเอกสารแฟมเดยวกน กอนการเดนทางเพยงไมกวน พระวรวงศเธอ กรมหมนเทววงศวโรทย เสนาบดกระทรวงการตางประเทศ ทรงมหนงสอท ก.3/204 ลงวนท 4 เมษายน พ.ศ.2473 ถงเจาพระยามหธร ราชเลขาธการ “สงมอบกาหนดการอยางละเอยดสาหรบการเสดจพระราชดาเนนประพาสอนโดจนทงภาษาไทยและองกฤษ” ซงในกาหนดการฉบบนปรากฏรายละเอยดวา “...วนพธท 30 เมษายน เวลา 9 นาฬกา เสดจฯ ถงไซงอน

เวลา 12 นาฬกา เสวยพระกระยาหารกลางวนอยางเงยบๆ ทวงผส าเรจราชการ เวลาบาย พระเจากรงกมพชาเฝาฯ แลวเสดจประพาสบานเมอง...” (เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด 1.4/27) อยางไรกตามเมอเสดจพระราชดาเนนแลว หมายกาหนดการเปลยนแปลงไป กษตรย 2 พระองคทรงพบกนโดยบงเอญทวงขาหลวงใหญแหงอนโดจน ซงจดไวเปนทประทบของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชน ในวนท 3 พฤษภาคม ดงจะกลาวตอไป

ขอมลการเสดจพระราชดาเนนดงจะกลาวตอไปในทนมาจาก จดหมายเหตรายวนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจประพาสประเทศอนโดจน พ.ศ. 2473 หมอมเจาวบลยสวสดวงศ สวสดกล ทรงเรยบเรยงทลเกลาฯ ถวาย สรปสารตถะสงเขป ดงน

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชน เสดจพระราชดาเนนโดยเรอพระทนงมหาจกร มเรอหลวงรตนโกสนทร (ร.ล. รตนโกสนทร) เปนเรอคมกน

ออกจากทา ราชวรดษฐ ในวนท 6 เมษายน พ.ศ. 2473 พรอมดวยพระบรมวงศานวงศ และขาราชบรพารในกระบวนเสดจ ประกอบดวย นายพลเอก เจาพระยาพชเยนทรโยธน (อม อนทรโยธน) สมหรา

9

ชองครกษ มหาเสวกตร หมอมเจาวบลยสวสดวงศ สวสดกล ราชเลขานการ นายพลเรอตร หมอมเจาถาวรมงคลวงศ ไชยนต แพทยประจาพระองค มหาเสวกตร พระยาสรวงศววฒน (เตยม บนนาค) กรมวง นายพลเรอตร พระยาราชวงสน (ศร กมลนาวน) ผบญชาการเรอพระทนงมหาจกร นาวาเอก พระยาปรชาชลยทธ (วน จารภา) ผบงคบการเรอพระทนงมหาจกร คณหญงมโนปกรณนตธาดา (นตย หตะสงห)

นางสนองพระโอษฐ คณวรนดบ บนนาค นางพระกานล นายนาวาตร หลวงวฒวารรณ (วฒ สทธบตร) และนายพนตร หลวงศลปศสตราคม (ภกด เกษสาล) ราชองครกษประจา พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนอนวตรจาตรนต พระวรวงศเธอ กรมหมนเทววงศวโรทย พระวรวงศเธอ พระองคเจาจรศกดสประภาต (พระราชโอรสบญธรรม) หมอมเจาสดาดารวง สวสดวตน หมอมเจาอชฌา จกรพนธ รองเสวกเอก หมอมราชวงศสมคสมาน กฤดากร และขาราชบรพารปฏบตหนาทตางๆ อกจานวนหนง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระเจาพยาเธอ เจาฟากรมพระนครสวรรควรพนต เปนผสาเรจราชการรกษาพระนคร และเปนประธานทงอภรฐมนตรสภา และเสนาบดสภา (“ประกาศการรกษาพระนครเวลาเสดจประพาสประเทศอนโดจน พ.ศ.2473” ใน เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด 1.4/27)

วนท 7-12 เมษายน: นานน าไทย เรอพระทนงและกระบวนเสดจออกจากทาราชวรดษฐตรงไปหวหน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ประทบแรม ณ พระราชวงไกลกงวล พระราชทานพระราชวโรกาสใหบคคลตางๆ เขาเฝา

วนท 13-14 เมษายน: เกาะปโลโอบ-แหลมแซงตยาคส (Cap St.Jacques)7-ไซงอน

เรอพระทนงแลนผานเกาะปโลโอบ ออมแหลมญวนไปยง เกาะปโลคอนดอร (Poulo

Condore)8 ตรงไปยงแหลมแซงตยาคส เขาสแมน าโดไน (Dong Nai หรอ Donnai) เวลาเชา

วนท 14 เรอพระทนงถงนาเบ (Nhabé) พนโทมอรส วอองต (Lt Col Maurice Viant)

พรอมดวยนายเอล เจอนส (Elie Genis) กงสลกตตมศกดประจาไซงอน พระยาศรสยามกจ และนายประแดร นเกต ทลวงหนามาคอยรบเสดจฯ กบนายโรแชร กาโร (Roger Garreau) เจาพนกงานพลเรอน ขนบนเรอพระทนงขณะเรอผานทองทน ร.ล. รตนโกสนทร ยงปน 21 นดเปนการคานบชาต ปอมกองทหารบก ซงอยรมฝงดานซายยงตอบ 21 นดโดยปนใหญ 3 กระบอก เครองบนน าลาหนงบนมารบเสดจฯ สวนอกหลายลารอนอยเหนอลาน าเวยนมาใกลๆ เรอพระทนง เมอเรอพระทนงแลนผานเรอสนคาทจอดอยหรอทแลนสวนมากด ตางเปดหวดถวายคานบ เรอพระทนงเปดหวดตอบตามธรรมเนยม

7 ปจจบนคอ หวงเตา (Vung Tau) เมองชายทะเลจงหวดบาเรย-หวงเตา (Baria-Vung Tau) ในเวยดนามใต

8 ชาวเวยดนามเรยกวา กงเซน (Con Son) เปนหนงในหมเกาะกงดาว (Con Dao) สมยอาณานคมเปนทคมขงนกโทษทเปนพวกปฏวตตอตานระบอบปกครองอาณานคมฝรงเศส

10

วนท 14 เมษายน เวลา 10.00 น. นายปาสกเอร (P.A. Pasquier) ขาหลวงใหญแหงอนโดจน นายชารลส อารแซน อองร (Charles Arsène Henry) อครราชทตฝรงเศสประจาสยาม

และขาราชการฝรงเศสอนๆ เฝาทลละอองธลพระบาทบนเรอพระทนง เมอเรอพระทนงใกลถงทารโกลต เดอ เจนนย (Qai de Rigault de Gennouilly นายพลเรอทบกโจมตเวยดนามตอนใตในชวง พ.ศ. 2401-2405) เรอรบทจอดอยใกลๆ ทายงปนถวายคานบ 21 นด เรอสนคาเปดหวดรบเสดจเซงแซ เรอตางๆ ทอยในบรเวณนตกแตงดวยธงราวสวยงามรบเสดจ เมอพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจลงสปะรารบเสดจ ปนใหญ 2 กระบอกทเตรยมมาตงอยใกลๆ ยงถวายคานบอก 21 นด แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารมและเพลงชาตฝรงเศส ททาเรอ นายกเทศมนตรเมองไซงอน ขาราชการฝรงเศส และบคคลสาคญอนๆ รอรบเสดจ ทางการฝรงเศสจดการรบเสดจอยางสมพระเกยรต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ประทบรถยนตพระทนง พรอมดวยขาหลวงใหญและขาราชบรพาร ไปยงวงขาหลวงใหญ ซงจดเปนทประทบในระหวางเสดจฯ ไซงอน แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารม และบรรเลงเพลงชาตฝรงเศส จากนนเสดจฯ ตรวจกองทหารเกยรตยศ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเครองราชอสรยาภรณแกบคคลตางๆ

เวลา 16.30 น. เสดจประพาสเมองใกลเคยง ทอดพระเนตรสวนผลไมและพชพนธตางๆ เชน

ออย ยาสบ มนสาปะหลง แตงโมและขาว ซงเปนการปลกพชหมนเวยน (rotation of crops) เมอเสดจฯ ถงเมองตยาหมก (Thudaumot)

9 ราษฎรจดซมรบเสดจ มขอความ “Honneur â

Leurs Majestés le Roi et la Reine de Siam” และคอยชมพระบารมจานวนมาก เสดจเยยมโรงเรยนเพาะชาง เจาหนาทฝายปกครองเมองและผบรหารโรงเรยนเฝารบเสดจ โรงเรยนนรบเดกชายเวยดนามอายตงแต 10 ขวบ สอนวชาชางตางๆ เชน ทาเครองเรอน แกะไม เขยนรป และประดบมก ชวงใกลค าเสดจฯ ไปเมองเบยนหว (Bien Hoa เบยนหวา) ทอดพระเนตรโรงเรยนเพาะชางอกแหงหนง มลกษณะเดยวกบทตยาหมก สอนวชาหลอ ปน และเคลอบ เดกนกเรยนผลตผลงานไดงดงาม จากนน เสดจฯ กลบวงขาหลวงใหญ เสวยพระกระยาหารคาพรอมกบขาหลวงใหญและขาราชบรพาร

วนท 15-19 เมษายน: ไซงอน-เนยตรง วนท 15 เมษายน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจ

พระราชดาเนนพรอมกบขาหลวงใหญ ทรงวางพวงมาลา ณ อนสาวรยทหารฝรงเศสและเวยดนามทเสยชวตในสงครามโลกครงท 1 จากนนเสดจไปยงสโมสรทหาร มนายทหารชนผใหญทงทหารบก ทหารเรอ และพลเรอนรวมทง พนเอกแรงค (Colonel Rinck) ผบงคบการทหารปนใหญแหงอนโดจน ซงเคยอย

9 เมองถเหยาโมต (Thu Dau Mot) เมองหลกของจงหวดบนหเซอง (Binh Duong)

11

โรงเรยนทหารแซงตซร (St Cyr)10

รวมกบพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว กราบบงคมทลในนามของสโมสร ทรงมพระราชดารสตอบเปนใจความสนๆ วา ไมลมความเกาแกเมอครงเปนนกเรยนทหารในฝรงเศส พระราชดารสนสรางความประทบใจใหแกบรรดานายทหารทเฝาอยเปนอนมาก ความตอนหนงของพระราชดารสมดงน

“ขาพเจารจกประเทศฝรงเศส มใชในฐานะนกทองเทยวทเดนไปตามบลเลอรวารดสายใหญๆ และเปนลกคาของภตตาคารทคดราคา 150 ฟรงกตอคน ขาพเจารจกประเทศฝรงเศสทงทเปนตางจงหวดและชานเมอง ขาพเจาเปนหนบญคณแกทานในเรองเหลาน เปนหนบญคณตอกองทพฝรงเศส ตอคณะนายทหารฝรงเศสทขาพเจาเปนสวนหนงอย ระหวางทขาพเจาศกษาอย ทโรงเรยนเสนาธการทหารบกเปนเวลาสองป ขาพเจาไมเพยงแตไดเพมพนความรทางทหารเทานน แตยงไดเรยนรโดยเฉพาะวธการท างานอกดวย วธการท างานดงกลาวชวยในการปฏบตหนาทพระมหากษตรยของขาพเจา และหากขาพเจาสามารถใหค าแนะน าแกผ ท สกวนหนงจะถกเรยกใหมากมชะตากรรมของประชาชนแลว ขาพเจาจะบอกพวกเขาวา จงไปศกษาวธการอนน จดจ ามา และน าเอามาใช...” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 98)

เวลา 16.30 น . ทอดพระ เนตรพพ ธภณฑบลองชา รด เดอ ลา บรอสส (Musé

Blanchard de la Brosse) (ปจจบนคอ “พพธภณฑประวตศาสตรเวยดนาม (Museum of

Vietnamese History) จดแสดงประวตศาสตร ศลปวตถ และโบราณวตถของชาตตางๆ ในเอเชย จากนนเสดจพระราชดาเนนไปยงสวนดอกไมและสวนสตว เสดจฯ ไปยงเมองเจอะหลน (Cholon)

และทอดพระเนตรโรงพยาบาล เวลา 20.30 น. ณ สวนวงขาหลวงใหญทประทบ ขาหลวงใหญจดงานสโมสรสนนบาตถวาย

การตอนรบอยางเปนทางการและยงใหญ ขาหลวงใหญกราบบงคมทลแสดงความยนดในการเสดจฯ ประพาสอนโดจนและหวงวาสมพนธภาพจะสนทยงขน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชดารสขอบใจในการรบรอง ในงานเลยงรบรองน จดการแสดง Tableaux Vivants ชด “Images de

France” ซงแสดงโดยชนชนสงในไซงอน จานวน 150 คน

วนท 16 เมษายน เวลา 09.30 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจพระราชดาเนนไปยงสถานปาสเตอร ทอดพระเนตรการทาและตรวจสอบน าปลาญวน

(Nuoc Mam) หองทายาเกยวกบไขปา และหองทาการอนๆ ทนไมมสวนง จากนนเสดจฯ ไปยง

10

นาจะผด เพราะในคากราบบงคมทลของพนเอกแรงคและพระราชดารสตอบ กลาวถง โรงเรยนเสนาธ-การทหาร (Ecole

Supérieure de Guerre) ซงพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงเคยศกษาเมอครงดารงพระอสรยยศสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาฯ กรมขนศโขทยธรรมราชา ทรงเปนนกศกษาชาวสยามคนแรกของโรงเรยน ในบรรดานายทหารทเขาศกษาในรนท 44 ค.ศ. 1922-

1924 จานวน 128 นาย มรอยเอกชารล เดอ โกลล (Charles de Gaulle) ซงตอมาคอประธานาธบดคนแรกของสาธารณรฐท 5

ของฝรงเศสรวมอยดวย

12

โรงเรยนเปตรส ก (Lycée Pretus Ky) และวทยาลยฝรงเศส-จน11 ทเจอะเหลน จากนนเสดจฯ

ทอดพระเนตรเรอรบชอ วลเดค รสโส (Waldeck Rousseau) นายทหารชนผใหญพรอมดวยทหารกองเกยรตยศรบเสดจ

เวลา 17.00 น. ทอดพระเนตรการแขงขนฟตบอลกระชบมตรระหวางทมชาตสยามและทมผสมฝรงเศส-เวยดนาม Siam's First International Friendly Football Match ณ สนาม

Maurice Long (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ หนา 101) นบเปนการแขงขนนอกประเทศครงแรกของทมฟตบอลสยาม ทมสยามม “อายฮก”หรอขนประสทธวทยกร (ศกด คปตะวานช) เปนหวหนาทมไทย12

(จรฏฐ จนทะเสน 2550 หนา 9-9/3)

“...การเลนไดเปนไปโดยเรยบรอย คณะไทยเปนฝายเขมแขงเลนไดดมาก แตในครงแรก คนไทยคนหนงถกลมทบหวเขาเคลดไมสามารถเลนตอไป แตถงกระนนฝายไทยยงชนะ 4 ประตตอศนย มราษฎรไปดหลายพนคน...หมดเวลาแลว พระราชทานถวยเงนซงเขาจดไวเปนรางวลแกฝายชนะใหแกหวหนาชดฝายไทย และพระราชทานพระหตถแกหวหนาชดทง 2 ฝาย” (หมอมเจาวบลยสวสดวงศ สวสดกล. 2473 หนา 51-52)

วนท 17 เมษายน เวลา 09.20 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนเสดจพระราชดาเนนโดยรถยนตพระทนง พรอมดวยขาหลวงใหญและขาราชบรพาร ไปลงเรอพระทนง ณ แหลมแซงตยาคส หางจากไซงอน 125 กโลเมตร ทหารกองเกยรตยศสงเสดจทวงขาหลวงใหญ ตามรายทางกอนจะถงหมบานหรอเมองเลกๆ มตารวจภธรรกษาการณกบราษฎรคอยชมพระบารมเปนระยะๆ รวมทงซมรบเสดจมอกษรไทยวา “ทรงพระเจรญ”

เวลา 11.40 น. ถงแหลมแซงตยาคส มกองทหารและซมรบเสดจ ราษฎรจานวนมากคอยชมพระบารม ขาหลวงประจาเมอง (Résident) ทหารและขาราชการรอรบเสดจ ขาหลวงใหญและอครราชทตฝรงเศสประจาสยาม และบคคลอนๆ สงเสดจยงเรอทจะนาเสดจพระราชดาเนนไปยงเรอพระทนงมหาจกร และ ร.ล. รตนโกสนทร ซงเขามาเทยบทาไมไดเพราะน าตน เรอพระทนงใชจกรออกเดนทางไปเมองตราน (Tourane หรอ ดานง (Da Nang) เมองสาคญของเวยดนามภาคกลาง) ในชวงเยน เรอ

11

ระบบการศกษาของฝรงเศส collège คอ โรงเรยนสอนระดบมธยมตน Lycée คอ โรงเรยนสอนถงระดบมธยมปลาย 12

บนทกของขนประสทธวทยกร ยงระบดวยวา นายปาสกแอร ขาหลวงใหญแหงอนโดจน มหนงสอเชญคณะฟตบอลแหงสยามในพระบรมราชปถมภไปแขงขนฟตบอลนดกระชบมตรกบทมผสมเวยดนาม-ฝรงเศส หนาพระทนง ณ เมองไซงอน ทมชาตสยามประกอบดวยผเลนจานวน 14 คน ไดแก ขนประสทธวทยกร หวหนาทม ไชย เตชะเสน สวาท วราลกษณ ชาย บนนาค ดวน หาญวงศ สาย กาไลนาค น จฑานนท พเศษ เสาวนะ ฉตร สนทรายน วเชยร ครสเตยน สกล สาตราภย หลย ฮอค (Louis HOCH) และนายจารส ฝกสอนโดย หลวงกายวภาค (แถม ประภาสะวต) และมนายสจนดา หมแพร (ศภร สตตะยคต) เปนลามฝรงเศสประจาทม ผลการแขงขนทมชาตสยามไดรบชยชนะนดแรก 4 ตอ 0 จากการแขงขนทงหมด 4 นด (จรฏฐ จนทะเสน. “ชยชนะแหงสยามเหนออนโดจนฝรงเศส”

http://www.siamfootball.com/index.php?Optioncom_content &view=article&id=145:2009-

09-07-15-30-19&catid=57&Itemid=115 เขาถงวนท 15 มนาคม 2558

13

พระทนงและ ร.ล. รตนโกสนทร เผชญคลนลมแรงจด ตองกลบไปแหลมแซงตยาคสในคนนน รงขนแลนกลบเมองไซงอนเพราะคลนลมแรงไปและจะมไปอก 2-3 วน

วนท 19 เมษายน เวลา 21.40 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนเสดจฯ โดยรถไฟขบวนพเศษจากไซงอนไปเมองเนยตรง (หรอยาจง Nhatrang) ขาหลวงใหญ ชาวฝรงเศส ชาวเวยดนามจานวนมาก และคณะนกฟตบอลสยามเฝาสงเสดจ ในขบวนรถพเศษนนายเคลมองต (M. Clément) อธบดกรมรถไฟ (Director-General of Railways) โดยเสดจดวย

วนท 20-21 เมษายน: เนยตรง-ตยฮว วนท 20 เมษายน เวลา 08.00 น´ขบวนรถไฟแลนถงสถาน Tour-Cham ซงเคยเปนทตง

เมองเกาของจาม จากนนตรงไปผานอาวคมรานห (Cam Ranh Bay)13

และถงสถานเนยตรงในชวงสาย นายเบรดา (M. Bréda) เรสดงตแหงเมองนและขาราชการรบเสดจ ทง 2 พระองคเสดจพระราชดาเนนไปบานเรสดงต เสวยพระกระยาหารกลางวน จากนนเสดจประพาสเมองตยฮว (Tuy Hoa) เรสดงตและภรรยากบขาราชการชาวเวยดนามรบเสดจ เสดจพระราชดาเนนไปยงทประทบแรม เปน rest

house 2 ชนแบบเกาไมมไฟฟา

วนท 21 เมษายน: ตยฮว-คนอนห-กวางหงาย วนท 21 เมษายน เสดจพระราชดาเนนตอไปยงเมองคนอนห (Qui Nonh หรอกวเญน

(Quy Hnon)กอนจะเขาเขตตวเมอง ทอดพระเนตรการทานาเกลอซงใชวธการเหมอนของไทย เวลา 11.45 น. เสดจฯ ถงเมองคนอนห นายปาโต (Monsieur Patau) เรสดงต

ขาราชการชาวฝรงเศสและชาวเวยดนาม รบเสดจอยทบานเรสดงต หลงเสวยพระกระยาหารแลว เสดจพระราชดาเนนตอไปยงเมองกวางหงาย (Quang Ngai) ในชวงเยน นายลาวน (Monsieur

Lavigne) เรสดงตพรอมกบภรรยาและขาราชการชาวเวยดนามรอรบเสดจ เสวยพระกระยาหารคาและประทบแรมทบานเรสดงต

13

อาวนเหมาะสาหรบเปนทพกเรอใหญไดอยางด มภเขากาบงลม

14

วนท 22 เมษายน: กวางหงาย-ตราน-เว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ประทบรถยนตพระทนง

ออกจากเมองกวางหงายไปยงตราน (Tourane) เรสดงตและภรรยา พรอมดวยขาราชการชาวเวยดนามสงเสดจ กระบวนเสดจฯ ถงเมองตรานกอนเทยง นายแฟรงด (Monsieur Ferrand) เรสดงต ภรรยาและขาราชการชาวเวยดนาม พรอมทหารกองเกยรตยศ คอยรบเสดจอยทบานเรสดงต รมแมน าตราน

เสวยพระกระยาหารกลางวนแลว ในชวงบายประทบรถไฟขบวนพเศษ เสดจพระราชดาเนนตอไปยงเมองเว (Hué)

เวลา 17.05 น. ขบวนรถไฟพระทนงถงสถานเว ทหารชาวเวยดนามบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารมและเพลงชาตฝรงเศส เรสดง สเปรเยอร (Résident Supérieur)

14 คอ นายเลโฟล (M.

Léfol) กบภรรยา พรอมกบขนนางเวยดนามและเจาหนาทฝรงเศสหลายคนเฝาทลละอองธลพระบาททสถานรถไฟ จากนนเสดจพระราชดาเนนไปบานเรสดงต สเปรเยอร ซงจดไวเปนทประทบแรม มราษฎรคอยชมพระบารมจานวนอนมาก

วนท 23-26 เมษายน: เมองเว เวลาเชา ทง 2 พระองคเสดจฯ ทอดพระเนตรเมองเว เวลา 16.00 น. ทง 2 พระองค เสดจพระราชดาเนนไปยงพระราชวงจกรพรรดเวยดนาม ซง

ขณะนนจกรพรรดเบา ดาย (Bao Dai) พระชนมาย 16 พรรษา ทรงศกษาอยทประเทศฝรงเศส เมอเสดจถงนาย ตอน ธต หน ผสาเรจราชการเวยดนาม (Régent de l’Empire de Annam) รบเสดจพรอมกบเจานายอนๆ ของเวยดนาม ผสาเรจราชการกราบบงคมทลแสดงความยนด ปลาบปลมและเปนเกยรตแกเวยดนามในการเสดจมาทวงน หวงวาสยามกบเวยดนามคงมไมตรจตและความใกลชดตลอดไปอยางทเคยมมาแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตอบวา ทรงมพระราชหฤทยยนดทไดมโอกาสมาเยยมและไดพบผสาเรจราชการกบเจานายทงหลาย ทรงหวงพระราชหฤทยวาจกรพรรดจะทรงสาราญด จากนนเสดจเขาขางในเพอทรงเยยมพระแมเจา

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ทรงแยกไปเยยมพระแมเจา (Queen Mother จกรพรรดเบาดายทรงเปนหลานยาของพระแมเจา) พรอมดวย หมอมเจาหญงสดาดารวง สวสดวตน คณหญงมโนปกรณนตธาดา คณวรนดบ บนนาค และพระยาสรวงศววฒน เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจฯ เขามาสมทบ พระแมเจาทรงขอบพระทยในการเสดจฯ และทรงเยยมเจานายเวยดนามในครงน นอกจากน ทรงเชญเสดจฯ ทอดพระเนตรพระราชวง จากนนทรงดมแชมเปญถวายพระพรทง 2 พระองค

14

เวเปนศนยกลางการปกครองของอนนม (Annam) หรอเวยดนามภาคกลาง มฐานะเปนรฐในอารกขาของฝรงเศส มเรสดงต สเปรเยอร หรอขาหลวงประจาการ เปนผปกครอง

15

วนท 24 เมษายน เวลา 10.00 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจฯ ทอดพระเนตรพพธภณฑไคดงห (Kai Dinh พระนามพระบดาของจกรพรรดเบาดาย ครองราชย พ.ศ. 2459-2468) ซงอยในเขตชนนอกของพระราชวง นายธโบโด (Monsieur

Thibeaudeau) นายกสโมสรอาม ด วแอ เว (Amis du Vieux Hué) คอยรบเสดจ เวลา 16.35 น. เสดจฯ ทฝงพระศพจกรพรรดตอดก (Tu Duc ครองราช พ.ศ. 2390-

2426) และทฝงพระศพจกรพรรดไคดงห (Kai Dinh)

วนท 25 เมษายน เวลา 09.30 น. ทง 2 พระองคเสดจโดยรถยนตพระทนงไปวดญวนรมแมน าหอม (Rivière des Parfums) ชาวเวยดนามเรยกวา ซงเฮอง (Song Huong) จากนนลงเรอยนตเสดจวดญวนแหงท 2 เปนวดทไมมพระสงฆประจา

เวลา 16.40 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจฯ โดยรถยนตพระทนงไปทอดพระเนตรทฝงพระศพจกรพรรดเทยวจ (Thieu Tri ครองราชย พ.ศ. 2384-2390) จกรพรรดองคท 3 แหงราชวงศเหงยน (Nguyen) และจกรพรรดมนหหมาง (Minh Mang ครองราชย พ.ศ. 2363-

2384)

เวลา 21.30 น. พระราชวงจดแสดงราโคมถวาย วนท 26 เมษายน เวลา 09.00 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระ

บรมราชน เสดจพระราชดาเนนโดยรถยนตจากเวกลบยงตราน เรอพระทนงมหาจกร และ ร.ล. รตนโกสนทร เดนทางจากไซงอน รอรบเสดจ ผสาเรจราชการเวยดนาม เสนาบด และขาราชการฝรงเศส

สงเสดจทบานเรสดงตสเปรเยอร ทหารกองเกยรตยศตงแถวสงเสดจ ระยะทางจากเวถงตราน 100

กโลเมตร เวลา 11.00 น. ถงหมบานลงโก (Lang Co) ใกลทะเลมทางน าผานหลงหมบานคลาย

ทะเลสาบ ไมมสะพานขามจงตองใชเรอโปะ (แพขนานยนต) นาขามฟาก จากนนตองผานภเขาเมฆ

(Hai Van Quan)15

ไปตามทางราบอกประมาณ 17 กโลเมตรจะถงตราน พบหวรถจกรและรถพวง 2 คนตกรางตะแคงอย จากการไตสวนในภายหลงพบวา พวกคอมมวนสตคดวาจะเสดจฯ ตรานโดยทางรถไฟจงกอวนาศกรรมโดยการถอดนอตบงคบราง เดชะพระบารมจงไมมอนตราย เพราะเสดจฯ โดยรถยนต

เวลา 12.00 น. รถพระทนงถงตราน กองทหารเกยรตยศตงแถวรบเสดจ พรอมดวยเรสดงต ภรรยา บตร และขาราชการฝรงเศสอนๆ

เวลา 16.00 น. ทง 2 พระองคเสดจฯ ทอดพระเนตรพพธภณฑจาม

15

ไหเหวน (Hai Van) แปลวา ทะเลเมฆ Hai Van Quan เปนภเขาสง 496 เมตร หางจากตราน 39 กโลเมตร มเสนทางผานแตครงโบราณเรยกวา Hai Van Pass เสนทางรถยนตขามภเขา มความยาวประมาณ 21 กโลเมตร อยบนทางหลวง National Route

1A ซงเปนเสนทางเชอมเวยดนามเหนอและเวยดนามใต สวนเสนทางรถไฟนนเลาะชายทะเลและผานอโมงคหลายแหง ปจจบนมอโมงคลอดใตภเขา เปดใชตงแต พ.ศ. 2548 ทาใหเสนทางระหวางเวและตราน (ดานง) สะดวกและรวดเรวยงขน

16

เวลา 17.00 น. เสดจฯ ลงเรอยนตททาหนาบานเรสดงต เพอไปขนเรอพระทนง เรสดงตสเปรเยอรแหงเว เรสดงตแหงตราน บตร และขาราชการฝรงเศส สงเสดจ ทหารตงแถวเปาแตรสงเสดจ

เวลา 24.00 น. เรอพระทนงมหาจกร และ ร.ล. รตนโกสนทร ใชจกรเดนทางไปเนยตรง

วนท 27-28 เมษายน: เรอพระทนงมหาจกร-เนยตรง วนท 27 เมษายน เวลา 24.00 น. เรอพระทนงผานแหลมวาเรลลา วนท 28 เมษายน เวลา 08.00 น. เรอพระทนงถงเนยตรง เวลา 09.30 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจ

พระราชดาเนนลงเรอแซเขยว พรอมดวยขาราชบรพาร เรอยนตจงไปสงเสดจททา เรสดงตแหงเนยตรงคอยรบเสดจพรอมดวยกองตารวจภธรเกยรตยศ เสดจพระราชดาเนนโดยรถยนตไปยงแหลงโบราณสถานของพวกจาม เปน แหลงอารยธรรมในเขตภาคกลางของเวยดนามปจจบน

เวลา 16.00 น. เสดจฯ สถานททาการสารวจทางทะเล (สถาบนสมทรศาสตร Institut

Océanographique) จดตงขนเพอศกษาคนควาพชพนธ ปลา และสตวทะเล นอกจากกง ป ปลา หอย ง และสตวทะเลอนๆ แลว ยงศกษาคนควาเกยวกบสาหรายและหนปะการง (coral) กบสงอนๆ ทไดจากทะเลดวย จากนน เสดจฯ ทอดพระเนตรการทานาปลาตามแบบของเวยดนาม

วนท 29 เมษายน: เนยตรง-ดาลด

เวลา 11.00 น. ทง 2 พระองคประทบรถยนตพระทนงไปเมองดาลต (Dalat) เรสดงตแหงเนยตรงตามสงเสดจจนสดเขต มซมประต ธงทว แถวตารวจ และราษฎรคอยชมพระบารมจานวนมาก จากเนยตรงผานหมบานกรองฟา (Krongpha) และแบลลว (Bellevue) ทแบลลว เรสดงตแมร (นายกเทศมนตร) รบเสดจพรอมดวยตารวจภธร

เวลา 18.20 น. เสดจฯ ถงเมองดาลต ในจงหวดลงเบยง (Lang Biang) ซงตงอยบนภเขาสงในกลมเขาปนดารง (Pandarang Range) มลกษณะเปนทราบขนบนได อากาศเยนสบายเทยบไดกบชวงตนเดอนเมษายนในยโรป พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน

ประทบ ณ บานพกขาหลวงแหงโคชนจน (Governor of Cochinchina)16

วนท 30 เมษายน-2 พฤษภาคม: ดาลด

16

ฝรงเศสปกครองโคชนจนหรอภาคใตของเวยดนามในฐานะอาณานคม (colony) ผปกครองดนแดนสวนนเรยกวา Gouverneur

หากเปนดนแดนในอารกขาเรยกวา Résident Supérieur

17

เวลาเชา ทง 2 พระองคเสดจฯ ทอดพระเนตรบรเวณตางๆ ของเมองดาลต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไมคอยทรงพระสาราญเพราะอากาศเปลยนเรวเกนไป หมอมเจาถาวรมงคลวงศ ไชยนต ถวายพระโอสถ ชวงเยนพระอาการดขน

วนท 1 พฤษภาคม พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงหายจากพระอาการไขแลว เวลา 09.30 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนเสดจพระราช

ดาเนนพรอมดวยขาราชบรพารและเรสดงตแมรไปยงน าตกปองโก (Chute de Pongau) หางจากดาลด 58 กโลเมตร ทอดพระเนตรทศนยภาพ นาตกนเปนตนนาของแมนาโดนย

เวลา 16.25 น. ชนพนเมองกลมชาตพนธมอย (Mois อยในกลมเดยวกบพวกบรหรอขา คานในภาษาเวยดนามแปลวา “คนปา”) ซงมรปรางแขงแรง ผวคอนขางดา ผชายนงผาแคบๆ และสน ผหญงไมใครจะสวมเสอ ผมรงรง มกจะอาศยอยตามเขาสง เฝาทลละอองธลพระบาท นาสงของมาทลเกลาฯ

ถวาย และจดการแสดงถวายทอดพระเนตร ณ ทประทบในเมองดาลต วนท 2 พฤษภาคม เวลา 09.00 น. ทง 2 พระองคเสดจฯ ทอดพระเนตรฟารม เดอ คามล

(Ferme de Camly) ซงอยไมหางจากทประทบ เจาของและผจดการฟารมนาเสดจฯ ทอดพระเนตรโรงเกบโค การแยกหวนมและหางนม การทาเนยสดโดยใชเครองไฟฟา และการทานาแขง ฟารมนนอกจากเลยงโคแลวยงปลกผกและผลไมตางๆ โดยเฉพาะผกผลไมเมองหนาว นอกจากฟารม เดอ คามลแลว ยงมฟารมอกแหงหนงทดงเกย (Dankia) ซงเปนกจการของรฐบาล โคทนใหน านมดกวาฟารมคามล เพราะเปนโคพนธฮอลนดา

14.30 น. เสดจพระราชดาเนนโดยกระบวนรถยนตพระทนงไปฟานเทยต (Phanthiet) เรสดงตแมรตามไปสงเสดจจนถงปลายเขตเมอง นกเรยนโรงเรยนคอนแวนตถอธงชาตไทยและสงเสยง “ไชโย” ราษฎรคอยชมพระบารมและสงเสดจจานวนมาก ระหวางทางทอดพระเนตรน าตกคกา (Chute

de Cougah) ซงเปนตนนาของแมนาโดนยอกแหงหนง เวลา 19.10 น. เสดจฯ ถงบานนายเลอ วาด (M. Levadoux) เรสดงตฟานเทยต มการ

ตกแตงประดบไฟฟาสและธง ราษฎรคอยชมพระบารมจานวนมาก เมองฟานเทยตตงอยรมทะเล เปนเมองททานาปลาจาหนายและเปนเมองครกครนใหญโต

เวลา 22.25 น. เสดจพระราชดาเนนไปยงสถานรถไฟ ซงตกแตงดวยไฟฟาและธงชาต นายเคลมองต (Monsieur Clément) อธบดกรมรถไฟรบเสดจและโดยเสดจไปดวยเชนครงเสดจฯ เนยตรง

วนท 3-4 พฤษภาคม: ไซงอน

เวลา 09.00 น. ขบวนรถไฟพระทนงถงสถานไซงอน ขาหลวงใหญแหงอนโดจน ขาหลวงแหงโคชนจนและภรรยา พรอมดวยขาราชการฝรงเศสเฝารบเสดจ ทหารกองเกยรตยศแสดงความเคารพ จากนน

18

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ประทบรถยนตไปวงขาหลวงใหญ

ซงจดไวเปนทประทบแรม ราษฎรจานวนมากคอยชมพระบารม

เวลา 14.00 น. สมเดจพระมณวงศ กษตรยแหงกมพชาเสดจมาเฝาเปนการสวนพระองคพรอมดวยเสนาบด 5 คน ทรงมพระราชปฏสนถารดวยตามสมควร สงเกตวาพระเจามณวงศแสดงความเคารพเปนอยางด

นายปาสกแอร ขาหลวงใหญ บนทกการพบกนครงนสงถงรฐมนตรกระทรวงอาณานคม ความวา “ขาพเจา [ขาหลวงใหญแหงอนโดจน] เปนผตระเตรยมการใหมขน สมเดจพระมณวงศเสดจมาทรงเยยมเยยนขาพเจาทเมองไซงอน ตอบแทนทขาพเจาไปเขาเฝาพระองคเมอปทแลว ทกรงพนมเปญ และดวยความบงเอญเปนอยางยง ทกษตรยทงสองพระองคไดมาพบก น ท

โคชนจน กษตรยกมพชามนาย Thiounn [ธอน-ผ เขยน] อครมหาเสนาบด พระองคเจาชาย Suramarit [สรามฤต-ผเขยน] พระราชบตรเขย และนายทหารราชองครกษโดยเสดจ ฝายกษตรยสยามทงสองพระองค มพระองคเจาไตรทศประพนธ กรมหมนเทววงศวโรทย ซงอยใกลขาพเจา กรมวง นายพลเอก เจาพระยาพชเยนทรโยธน และนางพระก านลอกคนโดยเสดจ กษตรยทงสองพระองคทรงสนทนากนเปนภาษาฝรงเศสและการสนทนาเปนไปดวยความมมตรไมตรยง” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ, 104)

เวลา 17.10 น. เสดจพระราชดาเนนเยอนคอนแวนต คารเมลต (Convent Carmellite)

วนท 4 พฤษภาคม: ไซงอน-กมปงจาม-กมปงธม-นครวด

เวลา 08.00 น. ขาหลวงใหญแหงอนโดจน ขาหลวงแหงโคชนจนและภรรยา พรอมดวยขาราชการฝรงเศสสงเสดจ ทหารกองเกยรตยศแสดงความเคารพ แตรบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารม

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชนเสดจพระราชดาเนนโดยกระบวนรถยนตจากไซงอนไปนครวด เมอพนเขตเมองเสนทางตดผานปาใหญ ใชเวลาในชวงนประมาณ 45 นาทจงเขาเขตกมพชา กอนถงกมปงจาม (Kampong Cham) ตองขามแมน าโขงโดยใชแพขนานยนต ทง 2 พระองคและขาราชบรพารมเรอยนตของทางการคอยรบเสดจ เมอขบวนเสดจฯ ถงกมปงจามเรสดงตและเจาพนกงานอนๆ คอยรบเสดจ

ระหวางเสนทางไปกมปงจาม รถยนตคนทพระยาสรวงศววฒน (เตยม บนนาค) กรมวง คณหญง มโนปกรณนตธาดา (นตย หตะสงห) นางสนองพระโอษฐ และคณวรนดบ บนนาค นางพระกานล ประสบอบตเหตชนเสาโทรเลขขางทาง ไดรบบาดเจบทกคน คณหญงมโนปกรณนตธาดาไดรบบาดเจบสาหสเสยชวตระหวางเดนทางไปโรงพยาบาล

เมอความทราบฝาละอองธลพระบาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน พระราชทานพระราชโทรเลขแสดงความสลดพระราชหฤทยไปยงพระยามโนปกรณนต

19

ธาดา (กอน หตะสงห) และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดการศพ ฝายฝรงเศสใหความชวยเหลออยางเตมกาลง หลงจากเกดอบตเหตแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรนเวลานอยลง จากหมายกาหนดการทจะเสดจพระราชดาเนนกลบวนท 11 พฤษภาคม เปนวนท 8 พฤษภาคม

รวมทงใหงดการรนเรงทงปวง จากกมปงจาม ผานกมปงธม ถงนครวด มระยะทาง 268 กโลเมตร รวมระยะทางเสดจพระราช

ดาเนนในวนน 468 กโลเมตร เวลา 21.30 น. เสดจพระราชดาเนนถงนครวด

วนท 5 พฤษภาคม: นครวด

เวลา 10.00 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนเสดจพระราชดาเนนโดยกระบวนรถยนตจากบงกาโลทประทบไปยงนครธม (Angkor Thom) ศาสตราจารยยอรช เซเดส (Prof. George Coedès) และนายมารแชล (M. Marshal) นายชางผจดการรกษาโบราณสถาน นาเสดจฯ ทอดพระเนตรสถานทตางๆ

เวลา 16.30 น. ทอดพระเนตรนครวดซงอยหนาบงกะโลทประทบ ราษฎรชมพระบารมอยางลนหลาม

เวลา 20.25 น. เสวยพระกระยาหารคา มดนตรเขมรแสดงถวายจนถงเวลา 23.00 นาฬกา ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหหลวงประดษฐไพเราะ (ศร ศลปบรรเลง)17

ศกษาเพลงเขมร ไดสมทบเลนระนาดถวายดวย

วนท 6 พฤษภาคม: นครวด-กมปงธม-พนมเปญ

เวลา 08.20 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ประทบรถยนตจากนครวด เรสดงตและขาราชการฝรงเศส สงเสดจ ราษฎรจานวนมากคอยชมพระบารม

เวลา 11.30 น. ถงกมปงธม นายลาวต (M.Lavit) เรสดงตสเปรเยอรแหงกมพชา พรอมกบนายราตเอ (M.Ratier) เรสดงตแหงกมปงธม และออกญาจวน (มยศเปนสมเดจเจาพระยา) เฝารบเสดจ ทโรงแรมเดอ กมปงธม เสวยพระกระยาหารกลางวนทโรงแรม

เวลา 14.30 น. เสดจพระราชดาเนนตอไปยงกรงพนมเปญ อกประมาณ 30 กโลเมตรจะถงพนมเปญผานกมปงหลวง (Kampong Luong) ตองขามแมนาโขงโดยแพขนานยนต

17

(-สงหาคม 2409-31 มกราคม 2492) บตรครชอยและนางไผ สนทรวาทน หลวงประดษฐไพเราะเปน ขาราชการในกรมปพาทยและโขนหลวง กระทรวงวง เปนผถวายการสอนดนตรใหกบพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชน และมสวนในงานพระราชนพนธเพลงราตรประดบดาวเถา เพลงเขมรละออองคเถา และเพลงโหมโรงคลนกระทบฝง สามชน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหหลวงประดษฐไพเราะไปศกษาเพลงเขมรทราชสานกสมเดจพระสสวตถ มนวงศ ในกรงพนมเปญ เมอกลบมาเมองไทยไดแตงเพลงไทยสาเนยงเขมรหลายเพลง

20

เวลา 18.20 น. เสดจฯ ถงพนมเปญ ประทบแรมทโรงแรมโรยลปาลาซ (Royal Palace

Hotel) จากนครวดถงพนมเปญมระยะทาง 325 กโลเมตร

วนท 7 พฤษภาคม: พนมเปญ-พระตระบอง เวลา 08.50 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจ

พระราชดาเนนไปยงพระราชวงสมเดจพระมณวงศ พรอมดวยกรมหมนเทววงศวโรทย เจาพระยาพชเยนทรโ ย ธ น

พระยาสรวงศววฒน และคณวรนดบ สมเดจพระมณวงศ พรอมดวยเรสดงตสเปรเยอรแหงกมพชา และออกญาจวน อครมหาเสนาบด รอรบเสดจ ณ พระทนงบรรยงรตนา สมเดจพระมณวงศถวายเครองดนตร ประกอบดวยน า เตา ซอดวง ซออ ซอสามสาย และกระจบ ป (ไม มข ลย)

18 ซ งทา ขนในวง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานหบทองคามอกษรพระปรมาภไธยยอฝงเพชรแกสมเดจพระมณวงศ ทรงมพระราชปฏสนถารดวยตามสมควร นายปาสกแอร ขาหลวงใหญแหงอนโดจน กลาวถงบรรยายกาศในวนน น ในหนงสอถงรฐมนตรวาการกระทรวงการอาณานคม ความวา

“การพบกนครงทสองของกษตรยทงสองพระองคเปนไปอยางมมตรไมตรกวาค รงแรก และกนเวลานานกวาดวย พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงฟงดนตรของวงดนตรอนยอดเยยมของเขมรดวยความสนพระทย เปนดนตรทสมเดจพระมณวงศเมอทรงทราบในความนยมชมชอบดนตรของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หว ไดจดถวาย จ าเปนตองกลาววา ทกเวลานาทของพระบาทสมเดจพระเจาอย หวในพนมเปญนนมความส าคญ และพระองคยงเสดจทอดพระเนตรวดพระแกว หอสมด และพพธภณฑศลปะเขมร กอนเสวยพระกระยาหารกลางวน” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ, 104)

นายอองร อครราชทตฝรงเศสประจาสยาม มหนงสอไปถงรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ ลงวนท 23 พฤษภาคม รายงานเรอง “การเสดจประพาสอนโดจนของกษตรยสยาม” มความส าคญตอนหนงวา “ในสวนทเกยวกบการพบกบสมเดจพระมณวงศทงสองครง ซงเปนเรองทคอนขางหวนเกรงกนในอนโดจนนน ทกอยางเปนไปอยางดยงทงสองครง กษตรยทงสองพระองคตางพอพระทยซงกนและกน และจากกนอยางมมตรไมตร” (เอกสารชนตนฝรงเศสฯ, 105)

หลงจากทรงมพระราชปฏสนถารตามสมควรแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนเสดจฯ ยงวดพระแกว ซงสรางขนแบบเดยวกบพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดา

18

เครองดนตรเขมรประกอบงา ในปลายรชกาลทรงพระมหากรณาฯ โปรดเกลาพระราชทานเครองดนตรประกอบงาชดนไปจดแสดง ณ

พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร

21

ราม และสถานทอนๆ ในเขตพระราชวง เชน หอสมด พพธภณฑ ซงจดแสดงโบราณวตถและศลปวตถ

เสดจฯ กลบในเวลา 11.15 น.

พระยามโนปกรณนตธาดาเดนทางจากกรงเทพฯ มารบศพคณหญงมโนปกรณฯ เฝาทลละอองธล

พระบาท ทรงพระราชปฏสนถารดวยตามสมควร เวลา 16.30 น. ทง 2 พระองคเสดจพระราชดาเนนจากโรงแรมทประทบไปพรสต (หรอ

โพธสตว Pursat) หางจากพนมเปญ 163 กโลเมตร นายลากาซ (M.Lacaze) เรสดงตพรสตรบเสดจ

เวลา 17.00 น. เสดจพระราชดาเนนตอไปยงพระตะบอง หางออกไปอก 87 กโลเมตร ตลอดแนวถนนในชวงอกราว 30 กโลเมตรจะถงเมองพระตะบอง มราษฎรถกเกณฑใหมายนอยทกเสาโทรเลข พอเวลาคากสมไฟเปนกองๆ ตามระยะทางทยนเปนการรบเสดจ

เวลา 18.55 น. เสดจฯ ถงบานนายยโม (M. Jumeau) เรสดงตแหงพระตะบอง ซงจดเปนทประทบแรม เรสดงตและขาราชการอนๆ รบเสดจ คาวนน พระเจาพยาเธอ กรมพระกาแพงเพชรอครโยธน

พรอมดวยพระราชชายา เจาดารารศม พระยาสารศาสตรศรลกษณ เจาพนกงานรถไฟบางคนคอยรบเสดจทอรญประเทศ เดนทางมาพระตะบอง แตมไดเฝาทลละอองธลพระบาท ทรงพบและสนทนากบขาราชบรพารบางคน แลวเสดจฯ กลบไปอรญประเทศโดยรถยนตในคนนน

วนท 8 พฤษภาคม: พระตระบอง-อรญประเทศ-กรงเทพมหานคร เวลา 08.45 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน เสดจฯ

พรอมดวยขาราชบรพารโดยทางรถยนตจากบานเรสดงตพระตะบอง ไปอรญประเทศ มราษฎรคอยชมพระบารมเปนจานวนมาก ระหวางทางมราษฎรทเขาใจวาถกเกณฑมายนประจาอยตามเสาโทรเลข แสดงความเคารพตลอดระยะทางประมาณ 10 กโลเมตรจากพระตะบอง ระยะทางจากพระตะบองถงชายแดนสยาม

120 กโลเมตร เวลา 11.15 น. รถยนตพระทนงถงอรญประเทศ พระเจาพยาเธอ กรมพระกาแพงเพชรอคร

โยธน พระยาสารศาสตรศรลกษณ (สรรเสรญ สขยางค) พระยาอนทราธบด (ทองยอย เศวตศลา) สมหเทศาภบาลมณฑลปราจนบร และขาราชการอนๆ พรอมทงนกเรยนชายหญงและลกเสอ เฝารบเสดจ พนโทวอองตและนายกาโรทตามมาสงเสดจ กราบถวายบงคมลากลบ

เวลา 11.35 น. เสดจฯ ประทบรถไฟพเศษ ซงกรมรถไฟหลวงจดมารบเสดจฯ จากกรงเทพฯ

ใชจกรเคลอนจากสถานกลบสพระนคร อนง ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระราชโทรเลขขอบใจในการรบรองไปยงขาหลวงใหญแหงอนโดจน

ขบวนรถไฟพเศษหยด 2 สถาน คอ กบนทรบรและโยธกา ทกๆ สถานตลอดเสนทางมพระสงฆสวดมนต ลกเสอ นกเรยน ตารวจ ขาราชการและราษฎรคอยรบเสดจจนถงสถานจตรลดา

22

เวลา 17.40 น. รถไฟพระทนงถงสถานจตรลดา สมเดจพระเจาพยาเธอ กรมพระนครสวรรควรพนต ผรกษาพระนครในระหวางการเสดจประพาสอนโดจน พรอมดวยพระบรมวงศานวงศ และขาราชการผใหญผนอย เฝารบเสดจพระราชดาเนนกลบพระนคร รวมระยะเวลาเสดจประพาสครงน 33

วน

ดงกลาวมาตงแตตนถงความพยายามอยางยงยวดของฝรงเศสในการเตรยมการรบเสดจและมความประสงคอยางยงทจะจดการรบเสดจอยางสมพระเกยรต ตามแบบแผนพธการทตในการตอนรบประมขแหงรฐ สาหรบการเสดจประพาสอนโดจนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชน ในครงน แมวาจะเตรยมการลวงหนาอยางด แตกเกดปญหาและอปสรรคหลายประการ เชน ปญหาดานพธการทตททาใหการเสดจประพาตองลาชาออกไปหลายป ปญหาดนฟาอากาศททาใหตองมการเปลยนแปลงหมายกาหนดการ ถนนหนทาง อบตเหตทางรถยนตและทางรถไฟ และเรองทพก เปนตน

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาราไพพรรณ พระบรมราชนทรงประสบความสาเรจอยางงดงามยงในการแสดง “ตวตน” ของสยามใหปรากฏ ทง 2 พระองคทรงเปน

“Siam’s brand ambassadors” ในการเจรญพระราชไมตร เปนการกระชบไมตรระหวางสยาม

ฝรงเศส กมพชา และเวยดนามใหแนนแฟนยงขน นอกจากน อาจกลาวไดอกวา บทบาทของสยามในตางประเทศมสถานะและตวตนใหม ทกาวขามความขดแยงในอดต หลดพนจากจารตทางการทตแบบเดม

กดวยการเสดจพระราชดาเนนเยอนกมพชาของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทายทสด สงทถอเปนความสาเรจสงสดของการเสดจประพาสอนโดจนคอ การพบกนของกษตรย 2 พระองค พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระมณวงศแหงกมพชา ซงเปนไปอยางราบรนในบรรยากาศแหงมตรไมตร นบเปนความภาคภมใจอยางสงสดของฝรงเศส

ะ๚๛

23

แหลงขอมลอางอง

เอกสารชนตน

ส านกหอจดหมายเหตแหงชาต (หจช.). เอกสารรชกาลท 7 เบดเตลด (บ.)

บ.1.1/2 “การประชมพ เศษ” เ รองรชกาลท 6 สวรรคตและต งพระเจาแผนดนขนแทน (26

พฤศจกายน 2468)

บ.1.4/27 เรองเสดจประพาสอนโดจน วนท 24 กมภาพนธ 2472-14 พฤษภาคม 2473.

- “หนงสอเสนาบดกระทรวงการตางประเทศ ถง มหาเสวกเอก เจาพระยามหธร ราชเลขาธการ ลงวนท 28 กมภาพนธ 2472”

- “หนงสอเสนาบดกระทรวงการตางประเทศ ท ก.437/30876 ถง มหาเสวกเอก เจาพระยามหธร ราชเลขาธการ ลงวนท 21 มนาคม 2472 แนบกาหนดการเสดจพระราชดาเนนประพาสประเทศอนโดจน พระพทธศกราช 2473”

บ.1.4/43 “บนทกรายงานการไปเมองเขมร” เรองเสดจประพาสนครวด (ประเทศเขมร) (28

กนยายน- 6 ตลาคม 2470)

หนงสอ/งานวจย ธระ นชเปยม. “ววฒนาการแหงการสนสดปญหาสทธสภาพนอกอาณาเขตในสยาม” ใน ความรในประวตศาสตรไทย เลม 1 ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน, 2554.

. รายงานวจยฉบบสมบรณ เรองการตางประเทศสยามในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว. ในโครงการวจยชด “สยามในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว” ในความสนบสนนของมลนธประชาธปก-ราไพพรรณ. สงหาคม 2558. (เอกสารอดสาเนา) วบลยสวสดวงศ สวสดกล, หมอมเจา. ทรงเรยบเรยงทลเกลาฯ ถวาย. จดหมายเหตรายวนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจประพาสประเทศอนโดจน พ.ศ. 2473. (พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทานในวนเฉลมพระชนมพรรษา พ.ศ. 2473).

พมพครงท 2. พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนาการ 2473 (ไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหพมพเปนบรรณาการในงานพระราชทานเพลงศพคณวรนดบ ฉตรกล ณ อยธยา ณ เมรวดประยรวงศาวาสวรวหาร วนอาทตยท 21 พฤศจกายน 2536.

วรว ลย งามสนตกล. รชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว: การวเคราะหเชงประวตศาสตร รายงานวจยฉบบสมบรณ. ในโครงการวจยชด “สยามในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว” ในความสนบสนนของมลนธประชาธปก-ราไพพรรณ. พฤศจกายน 2558.

(เอกสารอดสาเนา)

24

สวทย ธรศาศวต. เบองลกการเสยดนแดนและปญหาปราสาทพระวหารจาก ร.ศ. 112 ถงปจจบน. กรงเทพฯ: สมาคมประวตศาสตรในพระราชปถมภฯ, 2553. หนา 23-41 และ 86-96.

ศนยขอมลเพอการคนควาวจยฝรงเศส-ไทยศกษา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. รายงานวจยฉบบสมบรณเรอง เอกสารชนตนฝรงเศสกบรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว. ในความสนบสนนของพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว สถาบนพระปกเกลา 2554.

(เอกสารอดสาเนา) Stefan Hell. Siam and the League of Nations, Modernisation,

Sovereignty and Multilateral Diplomacy, 1920-1940. Bangkok:

River Books, 2010.

บทความ

จรฏฐ จนทะเสน. “อายฮก นกฟตบอลเอกแหงสยาม” นกเลงฟตบอล. ปท 1 ฉบบท 2

กรกฎาคม 2550. หนา 9-9/3.

มานสศกด ดอกไม. “จรฏฐ จนทะเสน ผสละเลอดเนอและวญญาณหมดแลวใหกบฟตบอลทมชาตสยาม” จดหมายขาวหอภาพยนตร. ปท 4 ฉบบท 21 พ.ค.-ม.ย. 2557 หนา 16-18.

วรวลย งามสนตกล “สงเขปสารตถะ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนเยอนสงคโปร ชวา และบาหล” วารสารสมาคมประวตศาสตรฯ ฉบบท 38 พ.ศ. 2559 หนา 127-

151.

สออเลคทรอนกส

จ ร ฏ ฐ จ น ท ะ เ ส น . “ช ย ช น ะ แ ห ง ส ย า ม เ ห น อ อ น โ ด จ น ฝ ร ง เ ศ ส ”

http://www.siamfootball.com/

index.php?Optioncom_content&view=article&id=145:2009-09-07-15-

30-19&catid=57&Itemid=115 เขาถงวนท 15 มนาคม 2558.

“สนนบาตชาต” http://th.wikipedia.org/wiki/สนนบาตชาต เขาถงวนท 5 เมษายน

2559.

“สนธสญญาแวรซายส” http://th.wikipedia.org/wiki/สนธสญญาแวรซาย. เขาถงวนท 5 เมษายน 2559.

“Convention between French Indo-China and Siam concerning

the Relations between the Two Countries”

http://untreaty.un.org/unts/60001_120000/15/36/00029764.pdf เ ข า ถ งวนท 6 เมษายน 2559