ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

105ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

บทความสงเคราะหวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนทไดดำ�เนนงานเขาสปท4���วารสารฯยงคงมเปาหมายทจะดำ�เนนงาน

อยางเปนกระบวนการ��เพอยกระดบและพฒนาคณภาพทางวชาการของวารสารฯ�อยางตอเนอง��กลาวคอ�จดใหมบทความปรทศนจากผทรงคณวฒและผเชยวชาญ�เพอเสนอขอคดเหนตอทายทกบทความ�มการลงพนทวจยเพอใหผปรทศนไดแลกเปลยนกบนกวจย�มบทความรบเชญจากนกวจย�นกวชาการอาวโส�มการอบรมเชงปฏบตการการเขยนบทความวจยเชงพนท��ซงปนไดดำ�เนนการไปแลว�4�ครงใน�4�ภมภาค��เรมจากภาคใต�วนท�30� เมษายน� 2555� ทมหาวทยาลยสงขลานครนทร� วนท� 3-4� มถนายน� 2555� ทโรงแรมศรนาถ� การเดนท�จงหวดเชยงใหม�วนท�19�-20�กรกฎาคม�2555�ทมหาวทยาลยอบลราชธาน�วนท�10-11�กนยายน�2555�ทมหาวทยาลยราชภฎพระนคร�กรงเทพฯ�รวมทงจดทำ�บทความสงเคราะหจากบทความทตพมพในวารสารฉบบทผานๆ�มาในประเดนทนาสนใจ�ทำ�การสงเคราะหโดยผทรงคณวฒ� หรอผเชยวชาญเฉพาะในสาขานน� โดยครงแรก�ผศ.ดร.พมพระว�โรจนรงสตย�รองอธการบด�มหาวทยาลยราชภฏเพชรบร�เปนผสงเคราะหบทความวจยเชงทองเทยว�และไดลงตพมพในวารสารฯ�ปท�4�ฉบบท�3�ประจำ�เดอน�มกราคม–กมภาพนธ�2555

นบตงแตเรมตนถงปจจบน� วารสารฯไดตพมพบทความวจยเชงพนทไปแลวถง� 23� ฉบบ� รวม� 169�บทความ�พบวาประเดนทผวจยสงมาตพมพมากทสดถง�41�บทความคอ�“การบรหารจดการดานวสาหกจชมชน”�ดงนน�วารสารฯ�จงไดจดใหมการสงเคราะหบทความวจยในประเดนวสาหกจชมชนจากบทความทไดรบการตพมพใน�วารสารฯ�ทผานมา�เพอนำ�ไปสการแสวงหาองคความรใหม�หรอองคความรทเปนประเดนรวม�หรอประเดนตางแตมมมมองในมตทหลากหลายทงในเชงกวางและเชงลกมากขน�ซงเปนขอคนพบจากการสงเคราะหทมคณคาทงในเชงทฤษฎและเชงปฏบต�รวมทงยงจดใหมเวทเสวนาเพอนำ�เสนอบทความสงเคราะห�เพอใหเกดการแลกเปลยนระหวางผทำ�การสงเคราะห� นกวจย� และผทรงคณวฒ� ทจะนำ�ไปสการพฒนาองคความร� การตอยอดงานวจย�การพฒนาไปสการปฏบต�การนำ�ไปปรบประยกตใชขยายผล�และการพฒนาตอยอดในมตตางๆ

การสงเคราะหบทความวจยในครงน�ไดรบเกยรตจาก�ศาสตราจารย�ดร.อาร�วบลยพงศ��ภาควชาเศรษฐศาสตรเกษตรฯ�คณะเกษตรศาสตร��มหาวทยาลยเชยงใหม��เปนผจดทำ�บทความสงเคราะหดานวสาหกจชมชน��โดยสงเคราะหจากบทความวจย�41�บทความ�และจดใหมเวทเสวนานำ�เสนอบทสงเคราะหในวนพธท�4�กรกฎาคม�2555�ณ�หองประชมราชภฏ�1�ชน�5��อาคารรชมงคลาภเษก�2�กระทรวงศกษาธการ�โดยมผเขารวมการเสวนารวม�44�ทาน�ประกอบดวย�ผศ.พชรน�ดำ�รงกตตกล�ผทรงคณวฒจากสกว.�คณจระนช�ชาญณรงคกล�ผอำ�นวยการสวนบรหารจดการงานสงเสรมวสาหกจชมชนและเครอขาย� (สลคช.� กรมสงเสรมการเกษตร)� คณบญศร�ออนลออ�ผอำ�นวยการกองวจยและพฒนางานสงเสรมการเกษตร�คณยพา�อนทราเวช�ผเชยวชาญดานสงเสรมวสาหกจชมชน� คณบญรตน� สขมาก� จากสำ�นกงานเลขานการคณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชน� กรมสงเสรมการเกษตร�นกวชาการสงเสรมการเกษตรชำ�นาญการ�นกวชาการสงเสรมการเกษตรปฏบตการ�ตลอดจนนกวจยเจาของบทความ�นกวชาการและอาจารยมหาวทยาลยในสาขาทเกยวของหรอทสนใจดานวสาหกจชมชน�โดยการเสวนาแบงเปน�3�ชวง��ชวงแรกเปนการนำ�เสนอบทความสงเคราะหวสาหกจชมชน�ชวงทสองเปนการเปดเวทเสวนาแลกเปลยนมมมองของการวจยดานวสาหกจชมชนในอนาคต�และชวงสดทายเปนการเปดโอกาสใหนกวจยหารอเปนรายบคคลในประเดนความสนใจเฉพาะตว� หรอประเดนอนๆทยงไมไดแลกเปลยนในเวทเสวนา�บรรยากาศการเสวนาเปนไปอยางเขมขน�ผสมผสานระหวางบรรยากาศทางวชาการและความเปนกนเองของผเขารวมตลอดการเสวนา

บทความสงเคราะห�"ความรจากงานวจยวสาหกจชมชน"�ของศาสตราจารย�ดร.อาร�วบลยพงศ�มความยาวถง�43�หนา�จงจำ�เปนตองแบงการตพมพเปน�2�ตอน�ตอนแรกตพมพไปแลวในวารสารฉบบทผานมา�(ปท�4�ฉบบท�6�กรกฎาคม-สงหาคม�พ.ศ.2555)�ตอนนเปนตอนทสองเปนตอนจบของบทความ

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

106 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

บทความสงเคราะหความรจากงานวจยวสาหกจชมชน

(ตอนทสอง)โดย ศาสตราจารย ดร.อาร วบลยพงศ

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3. การพฒนาผลตภณฑและกระบวนการผลตอาหารบทความ�8�ชอเรองในสวนน�ประกอบดวย�การ

พฒนาผลตภณฑอาหารในประเภทตางๆ�ไดแก�นำ�พรกและเครองปรง�(4�บทความ)�กระยาสารท�ขาวกลองงอก�หนอไมรวก� และนำ�มนงา� ซงนกวจยดำ�เนนการพฒนาโดยใชแนวทางการวจยอยางมสวนรวม� (PAR)� เนนการพฒนากระบวนการผลตใหถกสขลกษณะ� (GHP)�หรอตามหลกเกณฑและวธการทดในการผลตอาหาร� (GMP)� พรอมทงการพฒนาคณภาพดวยการฝกอบรม� การถายทอดบทสงเคราะหในหวขอน

3.1 ความรจากบทความ1.-4.�“ผลตภณฑนำ�พรกและเครองปรงรส”บทความ

ในกลมนำ�พรกม� 4� บทความไดแก� � (1)� การพฒนากระบวนการผลตนำ�พรกแกงกลมแมบานปากคฯ�(2)�การพฒนาคณภาพมาตรฐาน�ผลตภณฑแจวบองสมนไพร�(3)�การพฒนาผลตภณฑปลาราบอง�กลมแมบานทาตมฯ�และ�(4)� การพฒนาและถายทอดเทคโนโลยการผลตถวเนา�ผลตภณฑชนดท�(1)�–�(4)�มประเดนการยดอายการเกบรกษาเปนประเดนรวม�ซงตองการการปรบปรงกระบวนการผลตรวมถงการออกแบบบรรจภณฑ� ซงนกวจยทำ�การทดลองบรรจภณฑ�ตงแตการบรรจขวดแกวปดสนทและถงรทอรท�การพฒนากระบวนการผลตเพอลดคาความชนและปรมาณจลนทรยทเกนมาตรฐาน�และทดลองระยะเวลาเกบรกษาในอณหภมหอง�และการเกบในตเยน�สำ�หรบแจวบอง

ซงเกบรกษาในอณหภมหองได�20�วน�และการเกบในตเยนท� 8� ๐C� สามารถยดอายไดนาน�45�วน�สำ�หรบปลาร าบองการอบแห งสามารถยดอายเพมได� 1�เดอน�และ�2�เดอนเมอเกบในตเยน�และเมอมการผสมสมนไพรและเครองเทศ�รวมทงใชปลาสกแทนปลาดบ� สามารถเกบรกษาไดนาน�3�เดอน�และ�4�เดอนถาเกบในตเยน

วสาหกจทกกลมทได รบการอบรมการผลตตามหลกเกณฑและวธการท

การพฒนาและถายทอดเทคโนโลย ในการผลตถวเนา จงหวดเชยงราย โดย ผศ.มาล หมวกกล

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

107ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ดในการผลตอาหาร�(GMP)�และเขาใจปจจยสำ�คญทมผลตออายการเกบรกษา�มการนำ�ความรไปปรบใชบางสวนตามความพรอมของกลม�แตเนองจากขาดเงนทนจงไมสามารถใชบรรจภณฑปดสนทได�(พรกแกง)�

ในขณะทกลมผผลตนำ�พรกแกง�ขาดความมนใจในการทำ�ตลาดเปนเหตผลหนงทกลมผผลตลงเลทจะลงทนในการพฒนาบรรจภณฑ� แตงานวจยปลาราบองไดประเมนความพงพอใจของผบรโภคตอลกษณะผลตภณฑคณภาพ�และบรรจภณฑและราคา�ทำ�ใหกลมผผลตปลาราบองขยายตลาดเพมในหางสรรพสนคาและศนยรวม�OTOP�ฯลฯ�ได

ดวยกระแสสขภาพนยมในปจจบน� งานพฒนาผลตภณฑอาหารจงมการปรบปรงสตรหรอสวนผสมของวตถดบหรอการเปลยนชนดของวตถดบ� และเพมการใชสมนไพรซงเปนทศทางทขยายตวอยางรวดเรว�ในการปรบเปลยนเชนน�นกวจยจำ�เปนตองมการทดสอบลกษณะสมผส�โดยผชำ�นาญหรอผผานการฝกฝน�(เชน�กรณแจวบอง)�แตการทขาดการทดสอบกบลกคา เปาหมายมโอกาสทผลตภณฑจะไมไดรบการยอมรบจากผบรโภคเปาหมายไดงาย

ถวเนาเปนเครองปรงรสสำ�คญของอาหารภาคเหนอ�(ในลกษณะเดยวกบการใชกะปของภาคกลางและภาคใต�และการใชปลาราของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)� และมผประกอบการขนาดเลกจำ�นวนมาก� การพฒนาถวเนาเปนผลตภณฑชนดผงทใชสะดวก�โดยผานกระบวนการผลตทถกสขอนามย�(GHP)�และพฒนาตำ�รบอาหารเปนการสรางหนทางการใชประโยชนจากผลตภณฑมากขน� คณะผวจยใชตลาดเปนปจจยนำ�การวางแผนการพฒนาผลตภณฑ�โดยเลอกผผลตทมชองทางการตลาดอยแลว�และสนใจงานวจยเปนผมสวนรวมในการวจย

การพฒนากระบวนการผลตถวเนาไดคำ�นงถงการประหยดพลงงาน�โดยใชการตากแหงดวยพลงแสงอาทตย�และเตาประหยดพลงงานและใชประโยชนจากเศษใบไม

5.�“การพฒนากระยาสารทสสนคาโอทอปฯ”�คณะวจยมงพฒนาผลตภณฑของกลมวสาหกจชมชนแปรรปขาวกลมหนงใน� จ.อดรธาน� ซงไดรบมาตรฐานผลตภณฑ�(มผช.และอย.)�แลว�และตองการพฒนาตอยอดเพอใหไดรบการคดเลอกเปนผลตภณฑ�OTOP�การพฒนาผลตภณฑยงคงเนนวธการผลตทด� (GMP)� พรอมกบสรางรปแบบผลตภณฑทนาสนใจ�โดยพฒนาสตรใหมๆ �3�สตรดวยการ

เพมลกเกด/�มะตม/�สบปะรด�พรอมทงพฒนาบรรจภณฑใหนาสนใจ�ผลปรากฏวาผลตภณฑไดรบการคดสรร�OTOP�สามดาวและผบรโภคยอมรบกระยาสารททง�4�สตร�โดยไมมความแตกตางกนในระดบความเชอมน�95�

การพฒนาผลตภณฑใหมความแตกตาง� มประเดนคดอยางนอย�2�ประการ�คอ�ดานเอกลกษณ�และดานระดบความกาวหนาเชงนวตกรรม�นวตกรรมในผลตภณฑอาหารกบการสรางเอกลกษณใหแกผลตภณฑแมจะอยบนถนนสายเดยวกนแตมใชสงเดยวกน�ตวอยางคอ�“ชาไขมก”�ทมถนกำ�เนดในประเทศไตหวน�ซงถอเปนนวตกรรมอยางงายแตเมอถกนำ�ไปดดแปลงใหมสวนผสมทแตกตางกนไป� เพอสรางเอกลกษณผลตภณฑของผขายแตละรายแตพนฐานกยงคงเปนชาไขมกเชนเดยวกน�(ไมวาจะมการใชผสมผลไม�เชน� สตรอเบอรแหงในตลาดอเมรกา� หรอลกเดอยในประเทศจน)

ในปจจบนผลตภณฑอาหารมการปรบเปลยนไปจากเดมมาก�อาหารประเภทดดแปลงผสมผสาน�(Fusion)��ไดรบความนยมจากผบรโภครนใหม�เนองจากผผลตพยายามสรางความแตกตางทแปลกใหมใหแกสนคา� (Product�Differentiation)� ในกรณนกเชนกน� ผผลตสามารถสรางเอกลกษณใหแกผลตภณฑไดไมยากนก� แตการรกษา�����อตลกษณทองถนเปนทแตกตางจากเอกลกษณ� ซงเจาของผลตภณฑตดสนใจเลอกไดตามวตถประสงคและความเหมาะสม� อยางไรกตามผผลตบางรายไดหวนกลบไปใชภมปญญาดงเดมเปนจดขายไดสำ�เรจ�หลงจากตลาดเดนทางไปไกลกบนวตกรรมใหมดวยแนวคดผสมผสาน�

6.�“การพฒนาผลตภณฑหนอไมรวกตมสมนไพรฯ”�เนนการศกษาชนดของสมนไพรทเหมาะสมในการตมกบหนอไมไผรวก� เพอการยดอายการเกบรกษาและสรางรปแบบผลตภณฑใหม�โดยมชมชนรวมในงานวจยผลปรากฏวา�สมนไพรทเหมาะสมไดแก�รากชะเอม�เปลอกตาลเสยน�ใบยานาง�และรากกระชาย�ซงมผลตอคณภาพทางกายภาพของหนอไมไผรวกอยในระดบทแตกตางกน� (พอใชถงดมาก)� อายการเกบรกษาตางกน� โดยสรปใบยานางมผลดทสด�สามารถเกบรกษาได�90�วน�และมปรมาณจลนทรยไมเกนมาตรฐาน�งานวจยนจงมการพฒนาผลตภณฑ�รวมถงการพฒนาบรรจภณฑควบคไปกบการพฒนาเทคนคการยดอายการเกบรกษา�กระบวนการศกษาอยางมสวนรวมกบผผลต�(ปจเจก)�ในชมชน�และเยาวชนในโรงเรยน

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

108 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

การพฒนาคณภาพมาตรฐาน ผลตภณฑแจวบองสมนไพร โดย ยพน แวงสข

7.� “การพฒนาผลตภณฑขาวกลองงอกสำ�หรบโรงสขนาดเลก”� นำ�เสนอกรณศกษาการใชประโยชนจากโรงสชมชนพบวา� ชมชนขาดทกษะการผลต� การตลาด�และเงนทนหมนเวยน� แตมวตถดบทมคณภาพดวยกระแสสขภาพนยมเปดโอกาสใหกลมเลอกผลตขาวกลองงอก�เพอจำ�หนายในตลาดเฉพาะ� (Niche� Market)� กลมชมชนจงเปลยนผลตภณฑจากขาวขาวเปนขาวกลองงอก�จดเดนของงานนคอการทคณะวจยไดหาขอมลตลาดเบองตนจากตวอยางผบรโภคคอนขางใหญโดยเปรยบเทยบกบงานวจยวสาหกจชมชนอนๆ� (500� คน)� โครงการเรมดำ�เนนงาน�พ.ศ.2549�ซงขาวกลองงอกยงเปนสนคาใหมในขณะนน�จงถอวาเปนจดเรมตนโครงการทถกตองเหมาะสมอยางยง

การศกษานสามารถเชอมโยงระหวางการสขาวกบเกษตรกรผผลตขาวปลอดภยและปลอดสาร� ทำ�ใหเพมจดขายไดมากขนดวยประเดนการรกษาสงแวดลอม

8.�“การวจยแบบบรณาการเพอเพมขดความสามารถในการแขงขนเพอสงออกนำ�มนงาฯ”�เปนโครงการทมการ�บรณาการทครอบคลมมตตางๆ� ไวเกอบครบถวนคอ�����บรณาการดานการบรหาร� การผลตการตลาด� และการออกแบบผลตภณฑ�โดยทำ�การศกษาผบรโภคและทดสอบความพงพอใจของผบรโภค� และใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม� ซงคณะวจยรวมกบกลมผผลตวเคราะหสถานการณดวยวธSWOT�เพอกำ�หนดทศทางในการสราง

ศกยภาพใหแกกลมและระบชองทางตลาด� การวจยไดผลโดยสรปดงน�

1)� ไดแผนปรบปรงกระบวนการผลตและระยะเวลาในการดำ�เนนการตามแ ผ น � ก า ร จ ด ร ะ บ บสขลกษณะในดานตางๆ�

2)� ผบรโภคมความตองการใหปรบปรงบรรจภณฑ� ในลกษณะขายเปนชด�บรรจ�4�ผลตภณฑ�การวางควรวางลกษณะแนวนอนเพอใหผบรโภคเหนผลตภณฑไดชดเจน

3)� จงหวดแมฮอง�สอนมขอจำ�กดดานลกษณะภมประเทศ�การคมนาคมลำ�บาก�การตลาดในเบองตนจงใชลกษณะปากตอปาก� และคอยๆ�เพมขยายไปตามชองทางตลาดอนๆ� เชน� การจดตงศนยจำ�หนายระดบจงหวด

3.2 ขอคนพบการเรยนรและการยอมรบเทคโนโลย1.� ผผลตเรยนรจากการอบรมอยางคอยเปนคอยไป�

แตไมปฏบตตามทกเรอง� การถายทอดความรในดานสขอนามยทดในการผลตอาหารตองดำ�เนนการอยางตอเนอง�เพอใหเกดกระบวนการเรยนรไปทละขนตอน�ผผลตจงจะเรมยอมรบ� ตดสนใจ� และปรบเปลยนจากวธปฏบตเดมทเคยชนได(เชน�กรณผผลตถวเนา)

2.� การสรางเทคโนโลยตนแบบทมมาตรฐานระดบประเทศและระหวางประเทศมตนทนคอนขางสง�ผผลตรายยอยหรอกลมวสาหกจทมทนตำ�ไมอาจดำ�เนนการได�แมจะเหนวามประโยชนและประสงคจะรบเทคโนโลยนน�จงควรมมาตรการสงเสรมการรวมทนของสมาชก� ระหวางผผลตรายยอย�หรอสมาชกของกลมวสาหกจ�ปจจยสำ�คญทตองคำ�นงถงคอตองมความมนใจในตลาดกอนการลงทน�(แมวาในปจจบนกลมวสาหกจสามารถเขาถงแหลงดอกเบยตำ�ไดโดยงาย)

3.� ขนตอนหนงทสำ�คญในกระบวนการเรยนรคอ�การถอดบทเรยน�จากงานวจยซงผผลต/�กลมเปนเปาหมาย

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

109ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

สำ�คญของการเรยนร�ดงนนการถอดบทเรยนจงควรเปนเครองมอสำาคญของการเรยนร� โดยนกวจยเปนผอำานวยความสะดวก� แตโครงการในกลมนขาดการถอดบทเรยนอยางมสวนรวม� ดงนนโครงการวจยอาจจะไมสามารถเดนไปสการพฒนาอยางยงยนไดจรง

4.� การมสวนรวมของนกวชาการทำาใหกลมวสาหกจชมชนพฒนาไดเรวขน� โดยไมจำ า เปนตองพฒนาซำ�ๆ �ตามขนตอนในเมอมศกยภาพเพยงพอแตไมเปนการกาวกระโดดจนเกนไป�เชน�การพฒนาผลตภณฑจากการผลตขาวขาว�เปนขาวกลองงอกโดยไมเคยผลตขาวกลองมากอนเปนตน

มตความร5.�งานวจยซงมการบรณาการหลายมต�(การพฒนา

ผลตภณฑ�การศกษาทศนะของผบรโภค�ฯลฯ)�มสวนชวยสรางความสำ�เรจอยางมากใหแกโครงการวจย� ซงเรมจากการพฒนาเทคโนโลย� หรอการสรางนวตกรรมไปสการลงทน�และสามารถนำ�ผลงานไปใชประโยชนไดจรงจง

6.�การใชสมนไพรและเครองเทศ�รวมถงการใชปลาสกแทนปลาดบในการผลตปลาราบอง�สามารถยดอายการเกบรกษาไดนานถง�3�เดอนในอณหภมหองและ�4�เดอนในตเยน

7.�ในกรณทระดบราคาสนคา�(นำ�มนงา)�ของแตละกลมผผลตในเครอขายเดยวกนแตกตางกนไป�ทำ�ใหไมเกดการแขงขนในเรองของราคาแตจะเกดการแขงขนในเรองของคณภาพผลตภณฑนบวาเปนตวอยางทดของการจดการตลาดของเครอขายในดานตลาดตวแหลงผลตภณฑ� ลกคาเปาหมาย�และการพฒนาคณภาพสนคาอยางไมหยดนง

8.�กระบวนการผลตทใชความรเชงวทยาศาสตรอยางด� แตมเทคโนโลยการผลตไมซบซอน� และสามารถดดแปลงใหเหมาะสมกบศกยภาพของผรบเปนสงสำ�คญทนำ�ไปสความสำ�เรจในการเรยนร�และการยอมรบของชมชน

ปจจยสความสำ�เรจ9.� กลมวสาหกจชมชนมโอกาสทจะพฒนาอยาง

ยงยนไดดวยกระบวนการเรยนรและการปรบตวตามสถานการณ�โดยเฉพาะในดานความตองการของผบรโภค�โดยอาศยการวเคราะห� SWOT� เพอเลอกผลตสนคาทมอปสงคตลอดเวลา� ดวยกระบวนการผลตทอยในวสยทชมชนสามารถดำ�เนนการไดและมการลงทนไมสง� เชน�กรณของกลมโรงสขาวกลองงอก� และการประยกตใชอณหภมหองแทนตบม�เพอเพาะขาวกลอง�(26�๐C�–�30�๐C)�ใชเวลา�12�ชวโมง�เปนวธซงเกษตรกรไมจำ�เปนตองลงทนเพม

10.� งบประมาณ� “งบอยดมสข”� เปดโอกาสใหกลมฯ� ปรบปรงอปกรณภายหลงจากการเรยนรเปนการพฒนาเปนขนเปนตอนทนำ�ไปสการขยายผลไดจรงซงอาจเปนตวอยางหนงของการบรหารจดการทดสำ�หรบโครงการสชมชนอนๆ

3.3 ระเบยบวธวจย1.�บางบทความแสดงถงการบรณาการหลายมต�ดาน

พฒนารปแบบผลตภณฑรวมถงการตอบสนองจากผบรโภค�จงมการวางแผนการเกบขอมลดวยแบบสอบถามโดยการสนทนากลมผผลต� และผซอ� และการวเคราะหเชงสถต�(เชน�งานการพฒนากระยาสารทฯ)

2.�งานวจยทใชกระบวนการอยางมสวนรวมไดดงาน

การพฒนาผลตภณฑหนอไมไผรวกตมสมนไพรของชมชนทาเสา อำ เภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร โดย ลลดา ฉายาวฒน

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

110 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

การพฒนาผลตภณฑขาวกลองงอกสำ หรบโรงสขนาดเลก โดย คงศกด ศรแกว

หนงคอ�“การพฒนาผลตภณฑหนอไมไผรวกฯ”�ซงเรมตนจากการชชดปญหาและหาทางออกรวมกนระหวางชมชนและนกวชาการและมการทดลองโดยชมชนมสวนรวมอยางใกลชด

3.� งานวจยทมการตอยอดจากงานเดมอยางชดเจนงานหนงคอ�“การพฒนาผลตภณฑหนอไมไผรวกฯ”�งานชนนมการทบทวนวรรณกรรมคอนขางมาก� โดยเปรยบเทยบกบงานพฒนาผลตภณฑชนอนๆ� และตอยอดความรจากงานวจยทอางอง

4.� การสรปผลงานของโครงการวจยวสาหกจชมชนในชดนสวนหนงเพมการคาดคะเนแนวโนมจากกระบวนการ�(Process)�ของงานวจยตวอยางเชน� การมสวนรวมของหนวยงานทเกยวของทำ�ใหผลตภณฑเขาสมาตรฐาน� GHP� และ�GMP�ได�และในสวนของการพฒนานน�นกวจยสรปวางานวจยสามารถนำ�ไปสการพฒนาอยางยงยนได�

อยางไรกตามเมอพจารณาจากมตของงานวจย�ผวจยมความจำ�เปนตองแสดงขอมลและการวเคราะหกอนสรปผลดงกลาว

3.4 การนำาไปใชประโยชน

1 .� กลมวสาหกจชมชนสามารถพฒนาสนคาจากกระบวนการผลตในครวเรอนเพอยกระดบสนคาใหมคณภาพปานกลางดวยการพฒนา�GHP�และพฒนาค ว า มหล า กหล า ย ด ว ยผลตภณฑใหมซงชวยใหทำ�การตลาดไดงายและชวยใหกลมเปนทรจกกวางขวาง

ขน� บางกรณการวจยพฒนานยกระดบผลตภณฑจนไดเขาสผลตภณฑ�OTOP�เชน�ผลตภณฑสาหรายไก�(OTOP�4�ดาว)

2.�กระยาสารทเปนสนคาทมผผลตในภมภาคตางๆ�จำ�นวนมาก� การถายทอดความรดานวธการผลตทถกสขอนามยและวธการผลตทด� (GHP� และ� GMP)� จงเปนประโยชนตอสวนรวมอยางกวางขวาง�นอกจากนผเขารวมโครงการไดรบประโยชนจากงานวจยจากการถายทอด

โครงการพฒนากระยาสารทสการเปนสนคาโอทอปจงหวดอดรธาน โดย รศ.อภญญา รปงาม

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

111ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

การพฒนากระบวนการผลตนำ พรกแกง กลมแมบานปากค อำ เภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดย นรศา เหละดหว

เทคโนโลยการผลต� และก า ร แ ล ก เ ป ล ย นประสบการณดานปญหาและการแกไขปญหาดานการจดการ

3.�การทำ�หนอไมไผรวกปบ�เปนอาชพดงเดมในชมชนแตดวยวธการตมและการบรรจมปญหา� การเกบรกษา�การผลตหนอไมรวกปบน� เปนอกหนงตวอยางผล ตภณฑพ นบ านท ใ ชภมปญญา�แตไมมมาตรฐานความปลอดภย� และผผลตอกไมนอยทขาดทกษะในการผลต� งานวจยจงเปนประโยชนตอชมชนในพนทและชมชนอนใหสามารถผลตสนคาทปลอดภยแกผบรโภค

ความรดงเดมเพอการเกบรกษาใหไดนานดวยการเตมกรดไมไดรบการยอมรบจากผบรโภคในรสชาต�การนำ�ความรจากโครงการนสามารถขยายผลไปประยกตกบการผลตหนอไมซงเปนอาหารยอดนยมอยางหนงของคนไทยในทกแหงได�งานวจยนมการถายทอดสโรงเรยน�จงมการใชประโยชนคอนขางสง

4.� งานวจยเพอเพมประสทธภาพโรงสขาว� เปนตวอยางของการแกไขปญหาทเกดจากนโยบายรฐ� ซงใหอปกรณ/� เครองมอ� ทไมตรงกบความตองการของชมชน�(ในกรณนคอ� การใหโรงสชมชน)� เปนการสนเปลองงบประมาณ�(โครงการ�SML)�การเพมกจกรรมการสขาวขาวไมสามารถยกระดบการใชงานของโรงสได�เนองจากตลาดขาวมการแขงขนกนสงกบโรงสขนาดใหญและขนาดกลาง�ดงนนการแปรรปเปนสนคามลคาสงและมอปกรณเพยงพอจงจะชวยเพมประสทธภาพการลงทนได

5.� การพฒนาผลตภณฑประเภทอาหารในลกษณะการพฒนากระบวนการผลตใหไดสขลกษณะ�(GHP)�และวธปฏบตทด�(GMP)�แมจะเปนการวจยพฒนาในระดบพนฐาน� แตนบวามความสำาคญอยางยงตอประเทศใน� 2�ประการหลกคอ� ความปลอดภยของผบรโภคทกคนและ

เปนการคมครองผผลตในประเทศจากการนำ�เขาผลตภณฑอาหารราคาถก

3.5 งานวจยตอยอด1.�โครงการวจยพฒนาผลตภณฑแจวบอง�ควรศกษา

เพมเตมอยางนอยใน�2�เรองคอ�การทดสอบความพงพอใจและพฤตกรรมของผบรโภคเปาหมาย�และการขยายอายการเกบรกษาผลตภณฑ�ระยะเวลาเกบรกษา�20�–�45�วน�อาจสนเกนไปสำ�หรบบางชองทางจดจำ�หนาย� หรออาจเหมาะสมสำ�หรบบางชองทางเชน� การจำ�หนายในตลาดสดทองถน�รวมถงตนทนทเกยวของ

2.� งานวจยเรองถวเนามการพฒนามากพอสมควร�จนถงการคดเลอกจลนทรยบรสทธ� และการหาสายพนธทมความสามารถผลตวตามนบสบสองไดสง�และพรอมทจะมการวจยพฒนาหวเชอผสมกงสำ�เรจรป�เพอใชในการผลตเชงอตสาหกรรม�(สวทช.)

การวจยตอยอดในผลตภณฑถวเนายงมโอกาสดานการตลาดอกมาก�และเปนทางออกทดสำ�หรบกลมวสาหกจชมชน� สำาหรบการใชถวเหลองพนธปลอดการตดตอพนธกรรม�(GMO)ของเกษตรกรไทย

3.�งานวจยเพอยดอายการเกบรกษา�ควรเรมจากการเลอกชองทางตลาดเปาหมาย� ซงสวนใหญกลมวสาหกจ

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

112 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ตองการขยายตลาดไปยงตางภมภาค� ผลการเกบรกษาในระยะเวลา�20�วน�40�วน�หรอ�60�–�90�วน�สำ�หรบสนคาบางชนดสำ�หรบบางตลาดถอวาเปนระยะเวลาสนมาก�เชน�ในกรณหนอไมไผรวกฯ�มอายการเกบรกษา�60�วน�(เมอใชรากชะเอมเปนสมนไพรยดอาย)� ถอวานานพอสำ�หรบการจำ�หนายตรงตอนกทองเทยวและผซอในทองถนเทานน

4.� กลมผผลตนำ�มนงามความคาดหวงวา� สามารถนำ�การใชพลงนำ�ตกเปนจดขายได�แตไมมการประเมนเชงวชาการ�ผสงเคราะหเชอวาลำ�พงพลงนำ�ตกเพยงอยางเดยวไมสามารถสรางจดเดนใหกบผลตภณฑได� จำ�เปนตองคนหาองคประกอบอนเพมเตม

5.�งานวจยเพอเพมประสทธภาพโรงสขาวฯ�สามารถพฒนาดานวชาการเพมเตมไดดวยการทดสอบเชงสถต�เพอเปรยบเทยบเทคนคการผลตตางๆ� และวเคราะหเชงเศรษฐกจและการตลาด

6.�การทดสอบกบผบรโภค�โดยเปดเผยหรอไมเปดเผยชอตราควรบรณาการเขากบการพฒนาผลตภณฑ�ในงานวจยเชงพฒนาสำ�หรบกลมวสาหกจชมชนเสมอ�และชมชนควรเรยนรแนวคดตลอดจนกระบวนการเกบขอมลจนถงการวเคราะหและตความหมาย� เพอดำ�เนนการดวยตนเองในอนาคต

4. การจดการความรการสงเคราะหในสวนนอาศยบทความเพยง� 4�

บทความ�ทมการจดการความรทเปนวตถประสงคหลก� 1�

บทความ� และทเกยวของกบการจดการความรโดยออม� 3�บทความ

4.1 ความรจากบทความ1.�“การจดการความร�เพอการพฒนาอาหารทองถน

นำ�หนงควายอยางมสวนรวมของชมชนบานหวยไซฯ”�งานวจยนประสงคทจะหาแนวทางฟนฟและพฒนายกระดบภมปญญานำ�หนงอยางเปนระบบและสามารถนำ�องคความรไปปรบใชใหเกดประโยชนแกคนในชมชนและสบทอดภมปญญาโดยใชกระบวนการจดการความร� 5� กจกรรมไดแก�(1)�การสงเคราะหภมปญญาผานการแลกเปลยนเรยนร�(2)�การยกระดบภมปญญาดวยภมปญญาสากลในดานสขอนามย�(GHP)�(3)�การนำ�ภมปญญานำ�หนงไปปรบใชในบรบทของการสบทอดภมปญญา�(4)�รวบรวมและจดเกบองคความรภมปญญานำ�หนง�และ�(5)�การเขาถงและแบงปนองคความร�โดยการเผยแพรในเวบไซตของโรงเรยน

ผวจยดำ�เนนการโดยใชแนวทางการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม� ประกอบกบขอมลการวเคราะหทางวทยาศาสตรเชงปรมาณ� ผลการศกษาบรรลเปาหมายตามกจกรรมทง� 5� ขางตน� และสามารถวางแผนการจดทำ�หลกสตรทองถนนำ�หนงควายสำ�หรบอนบาลถงมธยมปท�1�–�3�รวม�4�สาระ�ในดานการยกระดบภมปญญาสามารถพฒนาผลตภณฑใหถกสขลกษณะ� ผลงานชนนมการวเคราะหคณคาทางอาหาร� และพบวามโปรตน� 93�� แตเปนโปรตนทไมมคณคาทางโภชนาการ

2.�“แนวทางสความสำ�เรจของการประยกตใช�GHP�ในการผลตแคบหมฯ”�เปนโครงการตดตามประเมนผล�และตอยอดการพฒนาองคความรและถายทอดความรดาน�GHP�และการจดการก า ร ผ ล ต ใ ห แ ก ผ ผ ล ตแคบหมในจงหวดเชยงราย�ตงแตป�2544�โดยศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต�(ศช.)�งานวจยนเปนการวจยเชงสำ�รวจ�และพบวา� การถายทอดความรดาน�GHP�ของศช.ผ านวทยากรทอง ถนใน

การจดการความรเพอการฟนฟและพฒนาอาหารทองถนนำ หนงควายอยางมสวนรวมของชมชนบานหวยไซ ตำ บลหวยยาบ อำ เภอบานธ จงหวดลำ พน โดย นกสทธ ปญโญใหญ

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

113ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

โครงการวจยการศกษาและสงเสรมวฒนธรรมอาหารพนบานเพอสขภาวะชมชน จงหวดเชยงราย โดย ผศ. รณดา ปงเมอง

ระหวางป�2546�–�2549�มผลอยางมากตอการกระตนให ผ ผ ล ต เ ปล ย น แปล งพฤตกรรมโดยคำ าน งถ งความปลอดภยของผผลต�แรงงาน� และผบรโภคเพมขน�นอกจากนการถายทอดเทคโนโลยสามารถยกระดบสนคาใหไดเครองหมาย�อย.�และมาตรฐาน�มผช.�ทำ�ใหอายการเกบรกษายาวขน�และยอดขายขยายตวอยางนอย� � 10�� นอกจากนยงช ว ย เ พ ม ค ว า ม ร ใ ห ผป ร ะ ก อ บ ก า ร ใ น ด า นสขาภบาล�การบำ�บดนำ�เสย�และลดการใชนำ�มนทอดซำ��ผลผ ลตของง านน ม � 2�ประการคอ� รปแบบการสรางวทยากรทองถน� และคมอการผลตแคบหมทถกสขลกษณะ� และมการตอยอดขยายผลไปใน�8�จงหวดภาคเหนอ�(2550�–�2552)

3.�“การศกษาและสงเสรมวฒนธรรมอาหารพนบาน�เพอสขภาวะชมชน� จงหวดเชยงราย”งานวจยนศกษาองคความร�ภมปญญาเกยวกบวตถดบ�วธการประกอบอาหารพนบานทเปนอาหารพนเมองและอาหารชนเผา� 12� ชนดโดยศกษาวฒนธรรมท เ กยวของ� วเคราะหคณคาทางโภชนาการ� และพฒนาคณภาพตามเกณฑสขลกษณะทด�(GHP)

ลกษณะของงานเปนการวจยเชงพฒนาโดยใชการปฏบตการแบบมสวนรวมรวมถงการสงเกตการณ�การเกบรวบรวมขอมลเชงลก�และการจดเวทเสวนา�การศกษาไดผลผลตหลก�4�ประการคอ

1)� ไดความรภมปญญาและวฒนธรรมทเกยวกบอาหารพนบานทงคาวและหวานประเภทละ�6�ชนดไดแก�นำ�เงยว�ขาวซอยฮอ�หอนง�ขาวแรมฟน�ขาวซอยนอย�ขาวกนจน� ขาวแตน� ขาวตมหวหงอก� ขนมจอก� ขนมเปยง�ขนมวง�และขาวซอยตด

2)�ผลตสอได�9�ชนด� เชน�ตำ�รบอาหารพนบาน�

ทคนหนงสอซออาหารพนบาน� วดทศน(VCD)ชดอาหารพนบาน�โปสเตอรอาหารพนบาน�โปสการดอาหารพนบาน�ทรองจาน�ชดกนเปอน�หมวกคลมผมและโหลแกว�

3)�ไดแผนการเรยนรอาหารพนบานในโรงเรยน�ซงพฒนาโดยครทรวมโครงการวจยจำ�นวน�9�เรอง�

4)� ไดทราบคณคาทางโภชนาการของสารอาหารทงหมด� ประกอบดวย� ไขมน� โปรตน� คารโบไฮเดรต�โซเดยม�แคลเซยมและเหลก

4.� “การพฒนาและถายทอดเทคโนโลยการผลตแคบหมในจงหวดเชยงราย”� งานวจยชนนมวตถประสงคเพอ�ศกษาภมปญญาการทำ�แคบหม�รวบรวมแหลงผลตคดเลอกตนแบบทสามารถพฒนากระบวนการผลตทถกสขลกษณะ� พฒนาบรรจภณฑและจดทำ�คมอการผลตโดยใชวธวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมของผผลตแคบหม�พรอมดวยเจาหนาทรฐทเกยวของ�ลกษณะผลตภณฑทศกษาม4�ประเภทใหญ�(แคบหมตดมน�แคบหมไรมน�แคบหมไรมนปรงรส� และแคบเตง)ในการพฒนาการผลตใหไดลกษณะทถกสขอนามยน�ผผลตแคบหม�2�ราย�(แคบหมปนนภาและแคบหมนนทวน)ไดรบคดเลอกใหเขารวม

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

114 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

โครงการเพอเปนตนแบบและแหลงเรยนร�โครงการวจยไดออกแบบตราสญลกษณตนแบบโครงการวจยและฉลากตนแบบสำ�หรบผผลต� ตนแบบบรรจภณฑเปนขวดหรอกลองพลาสตกทมฝาปดมหหวสวยงามเหมาะเปนของฝากและเพอขยายผลจากบทเรยนขางตนโครงการไดจดทำ�คมอการผลตแคบหมเปนสอการเผยแพร

4.2 ขอคนพบ1.�การถายทอดความรจากสถาบนวจยสชมชนผาน

วทยากรทองถนชวยลดชองวางระหวางนกวชาการและชมชนในการทำ�งานสงเสรมการผลตใหถกสขลกษณะ�ไดมประสทธผล� เนองจากผผลตมความผอนคลาย� ไมเบอหนายตอการเรยนร�และมสมาธด

2.� การใชนำ�มนพชทอดซำ�ลดลง� ชวยยดอายเกบรกษาผลตภณฑแคบหมไดนานขนจาก�7�วน�เปน�25�วนซงมความแตกตางอยางมาก

3.�ความสำ�เรจของการขยายผลกจกรรมการถายทอดเทคโนโลยเกดจากแรงผลกดนจากภายในและภายนอก�โดยมปจจยภายในคอ�ความมงมนของผเรยนร�การเขาถงแหลงความร� และความพรอมในดานกำ�ลงทรพย� สวนแรงผลกดนภายนอกไดแก� ผบรโภค� กฎหมาย� และทนทเกดจากกำาไรซงนำาไปใชในการปรบปรงสถานทผลต� และกระบวนการผลต� (แคบหมมราคาขายคงทเปนเวลานาน�ทำ�ใหผผลตขาดแรงจงใจในการปรบปรงพฒนา)�

รปแบบการสรางวทยากรทองถนมดงน4.�รปแบบการถายทอดความรแกผประกอบการราย

เดยวและกลม�โดยการจดอบรมเชงปฏบตการผานวทยากรทองถนมประสทธผลด� โดยไมจำ�เปนตองสรางเครอขายผผลตเสมอไป�ทงนเปนไปไดวา�บรบทการผลตและการคาตางเปนอสระตอกน�และสนคามอปสงคมาก�จงไมมผลตอการแขงขนชวงชงลกคา� ผประกอบการจงมความสนทใจในการรบการอบรมรวมกน

5.��องคความรภมปญญาอาหารพนบานทง�12�ชนดทศกษาครงนเปนอาหารคาวและหวานทยงคงมการบรโภคอยในปจจบนเนองจากมวตถดบ� เครองปรงและวธการทำ�จากกระบวนการเรยนรทมการสงสมถายทอดจากคนในรนตอรนจนถงปจจบน� นอกจากนยงมการแลกเปลยนเรยนรในกระบวนการทำ�ระหวางคนพนเมองในพนทกบชนเผาจากประเทศเพอนบาน� แสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางชนชาตทมชายแดนอยตดกน� ซงถอไดวาเปนการแพรกระจายของวฒนธรรมการผลต� และบรโภคอาหารทคลายคลงกน

6.� สถานภาพการผลตอาหารพนบานในจงหวดเชยงรายยงคงผลตตามภมปญญาแตขาดความปลอดภยดานอาหารในดานวตถดบทใชในการผลต�(เชน��ถวเนา�ดอกงว)จงจำ�เปนตองใหการอบรมเชงปฏบตการมาตรฐานความปลอดภยของอาหาร�(GHP)แกชมชนเพอความปลอดภยขนพนฐาน

7.�การวเคราะหคณคาโภชนาการของอาหารพนบานมสวนชวยสงเสรมใหชมชนและเยาวชนเหนคณคาของการบรโภคอาหารพนบานมากขน

8.� หลงจากไดรบความร เรองลกษณะทดในการผลตอาหารแลว� ผป ร ะ ก อ บ ก า รพยายามปรบปร งกระบวนการผลตต ามป จ จ ย ท ง � 7�ไ ด แ ก � ว ต ถ ด บ�อาคารสถานท� การข น ส ง ลำ า เ ล ย ง�กระบวนการผลต�เ ท คน ค ก า ร ผ ล ต�บคคลหรอผปฏบต

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

115ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

วจยและพฒนาถายทอดเทคโนโลยการผลตแคบหมในจงหวดเชยงราย โดย ผศ. มาล หมวกกล

งาน�บรรจภณฑ�ซงสามารถพฒนาไดในระดบหนง

9.�จากภมปญญาการผล ตแคบหม ในจ งหว ดเชยงรายพบวา�การตากหนงหม ขอ งผ ผ ล ต ย ง ไม ถ กสขลกษณะ� ผวจยจงไดทดลองสรางตอบประหยดพลงงานทสามารถใชเชอเพลงไดหลายชนด� เชน�แสงอาทตย�แกส�ถานและฟน�ซงถอวาเปนพฒนาการก า ร ผ ล ต แ ค บ ห ม ท ไ ดประโยชน� 2� ดานในครงเดยว

10.� งานวจยอาหารพนบานทกโครงการมผลตอการสบสานภมปญญาทองถน�ในกรณของแคบหมทเปนสนคาซงสามารถสบทอดไดดวยตวสนคาเองกตาม�แตการพฒนาใหมคณภาพดานสขอนามยนบวาเปนการปรบตวสอดรบกบเงอนไขของผบรโภค�สำ�หรบอาหารพนบานอนของจงหวดเชยงราย�และนำ�หนงของจงหวดลำ�พนมอตลกษณทองถนชดเจน�ในขณะทความนยมจากผบรโภคทวไปมจำ�กด�การศกษาเชงประวตศาสตร�วฒนธรรมและการถอดรหสความรและสรางสอเพอเผยแพรใหตรงกบเปาหมายทสดคอ�หลกสตรทองถน�อยางไรกตาม�ผลตภณฑจากภมปญญาทองถนสบทอดตอไปอยางยงยนหรอไม�ขนอยกบการชขาดของผบรโภค

4.3 ระเบยบวธวจย1.�โครงการวจยทประยกตใช�GHP�มการวเคราะห

ขอมลดวยสถตเชงพรรณนา�เพอแสดงปจจยทสงเสรม/�หรอเปนอปสรรคตอความสำ�เรจของการถายทอดความรเกยวกบ�GHP�โดยอาศยขอคดเหนจากเวทเสวนา�และโดยการสำ�รวจผผลต�15�ราย�คณะวทยากรทองถน�20�ราย�ผเกยวของ�และผบรโภค�(ไมระบจำ�นวน)

2.�การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมของผผลตแคบหม�(14�ราย)�และเจาหนาททเกยวของ�คณะวจยใชเครองมอหลายชนดรวมกนในการเกบขอมลคอ�แบบสำ�รวจ�แบบประเมนการพฒนาแคบหม� การสมภาษณ� และการสงเกตการณอยางมสวนรวม�จดเวทเสวนา�และสมภาษณ

เชงลกผวจยไดกำ�หนดแนวคดทฤษฎ�5�ดานคอ�(1)�องค

ประกอบ�โครงสรางและคณคาทางโภชนาการของหนงสตว�(2)�ผลงานเกยวกบภมปญญาการผลตและเกบรกษาแคบหม�(3)� วธถนอมอาหารโดยการทำ�แหงและการอบแหง� (4)�ทฤษฎเกยวกบสขลกษณะทดในการผลตอาหารและ� (5)�ทฤษฎเกยวกบการถายทอดเทคโนโลย

การจดการความรสการถายทอดองคความรจากบทความ�4�ชน�มวธทแตกตางกน�เนองจากความแตกตางของสถานภาพความนยมของผลตภณฑอาหารทศกษาเชน�นำ�หนงมการบรโภคจำ�กดเฉพาะถนและเปนเครองเคยง�ในขณะทอาหารพนบานคาวหวานในจงหวดเชยงรายจดเปนอาหารหลก�และยงมการบรโภคอยเปนประจำ�ทงในจงหวดเชยงรายและจงหวดอนๆ�(ดวยสตรทแตกตาง)�สวนแคบหมเปนสนคาทนยมแพรหลายในภาคเหนอ� และไดรบความนยมจากนกทองเทยวทวไปกระบวนการผลตของสนคาเหลานไดรบการถอดรหสและบนทกเปนความรภมปญญาและตอยอดดวยความรดานวทยาศาสตรจากภายนอก� เพอยกระดบการผลตใหถกสขลกษณะและดำาเนนการเพอถายทอดสเยาวชนผานหลกสตรทองถนและผบรโภคหนงในงานวจยชดน�จดการองคความรซอนบนการจดการความร� โดยประเมนผลการจดการความรของวทยากรทองถน�

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

116 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

แนวทางสความสำ เรจของการประยกตใช GHP: ผลตภณฑแคบหมในจงหวดเชยงราย โดย ดร.ยวนนท สนตทวฤกษ

(ซงเปนตวคณการเผยแพรความร)�การถายทอดวธการผลตทถกสขอนามย� (GHP)� ของการผลตแคบหม� และไดรปแบบการสรางวทยากรทองถน�พรอมกบคมอการผลตทถกสขอนามย� สรปไดวาความกาวหนาของการจดการความรจะไปไดไกลเพยงไรขนอยกบจดเรมตนคอ�สถานภาพของสนคา

ประเดนสำ�คญทขาดไปจากงานการจดการความรคอ�การประเมนผลจากการเรยนรในเชงเหตและผล

4.4 การนำ ไปใชประโยชน1.�ขอมลทไดจากการศกษามการรวบรวมและจดเกบ

เปนคลงความรของชมชน� เผยแพรในรปแบบวดทศนหนงสอเลมเลก�และสามารถเขาถงไดทางอนเทอรเนต

2.�มการนำ�เอาองคความรทไดไปปรบกระบวนการสบทอดภมปญญา(ผลตภณฑนำ�หนง)ในรปแบบการจดการเรยนการสอนดวยหลกสตรทองถน�มการรวบรวมขอมลในคลงความรของชมชนใหเปนความรทเดนชด�เพอการอางองและเขาถงไดในอนาคต�และเผยแพรองคความรกบภายนอกชมชน�

3.�โครงการประยกตใช�GHP�ในการผลตแคบหม�สรางวทยากรทองถนเพอขยายผลการถายทอดองคความรการผลตแคบหมอยางถกสขลกษณะใน�8�จงหวดภาคเหนอและเผยแพรความรการผลตแคบหมดวยคมอการผลตทถกสขลกษณะ

4.� ทง� 4� โครงการเขาถงผใชผลงานได� โดยการ�บรณาการกบหนวยงานทเกยวของโดยตรง� (โรงเรยน�สาธารณสข�อปท.�ฯลฯ)

4.5 การวจยตอยอด1.� การพฒนาคณภาพหรอการพฒนามาตรฐาน

ผลตภณฑ� (อาหารพนบาน)� จำ�เปนตองมการวจยทดลอง�เพอใหไดอาหารทมคณภาพตรงตามความตองการและปลอดภยตอผบรโภค�ซงทตองการความรดานวทยาศาสตรการอาหาร�ดานวทยาศาสตรและดานวศวกรรมศาสตร�ฯลฯ�ซงการตอยอดในลกษณะนจะเปนงานวจยทมคณคาและสนบสนนใหอาหารพนบานคงอยไดทางหนง� (รศ.รตนา�อตตปญโญ)

2.� งานวจยบางเรองเปนประโยชนตอการอนรกษภมปญญาทองถน�ซงนกวจยไดคนหาความร�และจดทำ�ชดเรยนร�เชน�นำ�หนง�ชาเมยง�ฯลฯ�แตเพอใหการอนรกษมความยงยน� การศกษาควรบรณาการตอยอดดวยการวจยดานผบรโภคเพอทราบการยอมรบ�หรอความนยมของตลาด�จงจะมโอกาสสบทอดภมปญญาเหลานนตอไปในอนาคตได

5. ประเดนรวมและงานวจยในอนาคตจากการสงเคราะหบทความใน�4�หมวดขางตนได

พบประเดนหลกทเปนแกนสำ�คญสำ�หรบการเรยนรคอนขางครบถวน�ในสวนนจงขอสรปประเดนรวมของบทความวจยทผานมา�และเสนอแนวคดทางเดนสำ�หรบการวจยวสาหกจชมชนในอนาคตตามลำ�ดบ

5.1 องคความรในประเดนรวมการเลอกวสาหกจชมชนเพอการศกษา�ของบทความ

ตางๆ�ในหมวดท�1�–�4�มหลกเกณฑในการเลอกทแตกตาง�แตมหลกรวมอย�2�ขอคอ�ประการแรกเปนวสาหกจ

ช มชนในพ นท � ท มปญหารวมคลายคลงกบปญหาของวสาหกจชมชนอนๆ� ผลการวจยจงสามารถขยายผลใหเกดประโยชน ต อ ไปได �ประการทสองวสาหกจช ม ช น น น ม ค ว า มตองการรวมถงความตงใจรวมกระบวนการเรยนรอยางเพยงพอ

ความแตกตางในการเลอกวสาหกจชมชน�

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

117ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

เกดจากจดเรมตนของงานวจย� สวนใหญนกวจยเหนความสำ�คญของโจทยซงมผลกระทบตอวสาหกจชมชน� โดยเฉพาะดานการพฒนาผลตภณฑเพอสรางเอกลกษณและสรางมลคาเพม� เพอพฒนาใหเกดความกาวหนาในตวผลตภณฑและเพมขดความสามารถในการแขงขน

ในดานประโยชนทเกดจากงานวจยนนมผลสองระยะ�ในระยะสนเปนผลในสวนทเปนกายภาพหรอผลผลต�(Output)�ของงานวจยโดยตรงคอเพอปรบปรงผลตภณฑใหดขนทงดานคณภาพและรปแบบ� และในดานความรทเกดจากการแลกเปลยนระหวางนกวจยกบผผลตและชมชน�ในระยะกลางคอ�การขยายผลตอไปยงกลมวสาหกจชมชนอนๆ�ดวยคมอหรอสอตางๆ�แตเนองจากผลงานจากบทความมไดบนทกการเปลยนแปลงความคด�–�วธคดและถอดความรในสวนของการเรยนรทชมชนไดรบ�นกวจยจงไมอาจคาดไดวาการเรยนรไดเกดขนและจะฝงเปนแนวคดการพฒนาเพอพงตนเอง�(โดยแสวงหาความรและการสนบสนนดานความร)�ใหเกดความยงยน�ตามทหลายบทความไดตงความหวงไวไดหรอไม� ดวยเหตนจงไมสามารถคาดคะเนประโยชนในระยะยาวของงานวจยเหลานได

การวจยและพฒนาใหเกดการนำ�ไปใชประโยชนจรงตองอาศยการสนบสนนรวมงานอยางตอเนองระยะเวลาหนงจงจะเกดผลอยางแทจรง�ดงเชนตวอยางของการขยายผลการผลตทถกสขอนามย�(GHP)�ซงศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยแหงชาต� ไดดำ�เนนการและมการตดตามประเมนผลจดทำ�รปแบบการสรางวทยากรทองถน�และจดทำ�คมอการปฏบต�GHP�

เนองจากหลกการของวสาหกจชมชนการดำ�เนนงานโดยกลมวสาหกจชมชนเปนเครองมอเพอสรางความเขมแขง�(Empowerment)�การเรยนรจงเปนหวใจของการดำ�เนนงานของวสาหกจชมชน�แมหลายบทความจะมวตถประสงคการจดการเรยนรแตกยงขาดสวนการประเมนการรบรและเรยนรของชมชนผมสวนรวม� ทำาใหไมบรรลเปาหมายของโครงการวจย

ปญหาพนฐานรวมของวสาหกจชมชนผลตภณฑอาหารคอ� ปญหาสขอนามย� การเกบรกษาอาหาร� สวนปญหารวมของวสาหกจชมชนทงทผลตอาหารและไมใชอาหาร�เปนไปตามความคาดหมายคอ�ตลาดและทนดำ�เนนงาน� อยางไรกตามปญหาเบองลกคอ� การขาดความรดาน

เทคโนโลย� และความไมคงเสนคงวาในการกระบวนการผลต� (อยางระมดระวง)สำ�หรบทนดำ�เนนการซงไมไดรบการศกษาในบทความเหลานนน� ผลการวเคราะหจากงานวจยอนๆ�ทผานมายนยนไดวา�การขาดแคลนทนดำ�เนนงานไมใชอปสรรคทแทจรงของวสาหกจชมชน�(Natsudaet�al.�2012)หรอบางครงเกดจากขาดความรในการบรหารจดการการเงนของวสาหกจเอง�(อาร�วบลยพงศ�และคณะ�2546)

สวนปญหาการตลาดนนเปนปญหาทตองการการจดการอยางเหมาะสมและสอดคลองกบลกษณะของธรกจของแตละกลมทผานมาพบวาการผลตของวสาหกจชมชนในลกษณะทเปนอาชพเสรมเปนอปสรรคตอการจดการการตลาดเปนอยางยง�และแมเปาหมายของงานวจยเพอพฒนาผลตภณฑจะมงชวยวสาหกจชมชนใหสามารถทำ�การตลาดใหไดดขน� แตบทความสวนใหญขาดการเชอมโยงสการยอมรบของผซอเปาหมาย�ดงนนนกวจยจำ�เปนตองระลกวาสนคาคอผลตภณฑทขายได�และการพฒนาผลตภณฑมเปาหมายคอการพฒนาสนคามใชผลตภณฑนอกจากนการสรางอตลกษณและนำ�มาใชเปนจดขายสำ�หรบสนคาของวสาหกจชมชน� (เชนนำ�มนงาพลงนำ�ตก)� อาจไมเปนแรงดงดดทเพยงพอจำ�เปนตองอาศยองคประกอบอนๆเพอนำ�ไปสการพฒนาตลาดใหถงเปาหมาย

งานวจยอาหารพนบานทกโครงการมผลตอการสบสานภมปญญาทองถนสนคาทมความตองการของตลาดอยแลว�(แคบหม)�สามารถสบทอดไดดวยตวสนคาเองแตสำ�หรบอาหารพนบานอนทมตลาดจำ�กดแมจะมมอตลกษณทองถนชดเจน� การสบสานฯตองอาศยการศกษาเชงประวตศาสตรวฒนธรรมและการถอดรหสความรและสรางสอเพอเผยแพรใหตรงกบเปาหมายทสดคอหลกสตรทองถนอยางไรกตาม� ผลตภณฑจากภมปญญาทองถนสบทอดตอไปอยางยงยนหรอไมขนอยกบการชขาดของผบรโภคซงผลตภณฑทงสองประเภทตองมการพฒนาใหมคณภาพดานสขอนามยเปนการปรบตวใหทนกบความตองการของผบรโภคเชนเดยวกนงานวจยจงตองการการศกษาเชงบรณาหลายมตตองอาศยนกวชาการหลายสาขาและมการออกแบบงานวจยอยางดเทานนทนกวจยทกคนสามารถสรางผลงานในสาขาของตนไดอยางเปนชนเปนอนและเปนประโยชนเสรมกนและกนทสรางประโยชนแบบตวคณจากพลงผนก�(Synergy)�ใหกบการลงทนวจยในโครงการนนๆ1

1ในดานการประเมนผลงานเชงวชาการทตองแบงสดสวนผลงานวจยระหวางนกวจยซงเปนประเดนสรางความยงยากใหแกนกวจยนนควรไดรบการพจารณา�แกไขกฎเกณฑการประเมนผลงานอยางจรงจงเพอขจดการบนทอนกำ�ลงใจใหแกนกวจย

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

118 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ในการสรางเครอขายของวสาหกจชมชนโดยเฉพาะระดบกลางนน�นกวชาการมบทบาทในการจดประกายการรเรมและการกอรางสรางเครอขายจนถงการพฒนาอยางมประสทธผล� ความสำ�เรจของเครอขายในชวงแรกจงอาศยการมสวนรวมอยางจรงจงของฝายวชาการ�รปแบบเครอขายทเหมาะสมสำ�หรบการเรมตนเครอขายตลาดสนคาทวๆไป�(Goods)�คอ�การถกทอใหเขากบระบบตลาดทมอย�อาศยชองทางการตลาดเดมโดยผกขายกบผประกอบการ� แตสำ�หรบสนคาพเศษ� (Speciality)� ยงมความจำ�เปนทตองพฒนาเครอขายเพมเตม� ขอสงเกตจากเครอขายการผลตสนคาชนดเดยวกนใหขอคดตอไปวา�การทสมาชกในเครอขายมตลาดเปาหมายทตางกนเปนการชวยลดความขดแยงและแขงขนกนลงไดดวยการตงตำ�แหนงผลตภณฑและราคาทแตกตางกนการทตงราคาทแตกตางลดโอกาสทผลกใหนำ�มนงาตดกรอบราคา�(Customary�Pricing)�ได

5.2 ระเบยบวธวจยการเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหในบทความ

วสาหกจชมชนชดนม� 2� แนวทางทแตกตางตามลกษณะของประเดนวจยหลกคอเปนวทยาศาสตรเทคโนโลยหรอไมเปนเทคโนโลยแตทกบทความใชการศกษาหรอการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม�(PAR)เหมอนกน

ขอสงเกตของการใช�PAR�ซงเหนไดจากบทความวามความเขมขนของการมสวนรวมทแตกตางกนคอนขางมากในบางโครงการชมชนเปนเพยงผใหขอมลในขณะทบางโครงการชมชนมสวนรวมในการใหนำ�หนกและการเลอกปญหาวจยการวเคราะหจดออน� จดแขง� โอกาสและอปสรรครวมถงเลอกลกษณะของรปแบบผลตภณฑ� เชน�การออกแบบเครองใชเซรามคของชมชนวดถำ�กระบอก�เปนตน� งานวจยหลายชนนอกจากมชมชนรวมในเวทแลกเปลยนแลวยงมหนวยงานในพนทมสวนรวมดวยและเปนโอกาสทดทหนวยงานรบผดชอบจะสานตอการขยายผลงานวจย� ตวอยางเชน� กรณของการพฒนาผลตภณฑถวเนาแคบหมนำ�มนงาและสาหรายฯลฯ

ในสวนของงานวจยเชงวทยาศาสตรและเทคโนโลยนกวจยใชการออกแบบตามระเบยบวธวจยการออกแบบโดยวธ�Completely�Randomized�Design�(CRD),�Randomized�Complete� Blocked� Design� (RCBD)� เปนวธหลกและทดสอบผลดวย� Duncan’s� Multiple� Range� Test� บางโครงการใช�Factorial�in�CRD�แทน�CRD�และเนองจาก

เปนการพฒนาผลตภณฑการวจยจงมการทดสอบคณสมบตของผลตภณฑ� โดยใหผทรบการฝกทดสอบลกษณะประสาทสมผสงานสวนมากเดนไปไมถงการเกบขอมลจากผบรโภคเปาหมายซงเปนสงทจำาเปนสำาหรบการพฒนาผลตภณฑทกชนด

งานวจยพฒนาผลตภณฑอกสวนหนงไมเนนการรายงานผลการวเคราะหทางวทยาศาสตรจงไมใชวธการออกแบบการทดลอง� แตอาจมการทดสอบคณสมบตทางเคมรวมดวย� ดงจะเหนไดจากโครงการพฒนาผลตภณฑหนอไมไผรวกตมสมนไพร�และงานวจยเพอยดอายการเกบรกษาทกโครงการ�เปนตน�การทดสอบสถตเพอเปรยบเทยบความพงพอใจหรอการยอมรบของผบรโภคพบในการพฒนาผลตภณฑกระยาสารทสโอทอป� แตโดยทวไปไมปรากฏในบทความอนๆ�แมจะมการเกบขอมลจากผบรโภคแลวกตาม

ในระเบยบวธการวจยนมขอสงเกตสำ�คญ�3�ประการทควรนำ�ไปสการปรบปรงพฒนางานวจยในอนาคต�คอ

1)� การทบทวนวรรณกรรมคอนขางจำ�กดและใกลตวจงไมมการตอยอดจากงานวจยทผานมาเทาทควร� และเปนขอจำ�กดสำ�หรบการกำ�หนดกรอบแนวคดการวจยใหมความลกซงและเขมแขงทางวชาการ

2)�ในกรณทมการสำ�รวจหรอเกบขอมลจากผมสวนเกยวของขนาดของผใหขอมล� (Key� Informants)� และตวอยาง�(Sample�Size)�คอนขางเลก�ซงมผลตอระดบความเชอมน

3)� การตงเปาหมายของงานวจยทปรากฏในหลายบทความไมสอดคลองกบศกยภาพของกลมวสาหกจชมชนเชน� การพฒนาผลตภณฑเพอสรางความยงยนการเพมขดความสามารถในการแขงขนเพอการสงออก� แมนกวจยมเจตนาทดและประสงคจะเหนผลกระทบของโครงการในลกษณะเชนน� แตกระบวนการวจยไมไดรบการออกแบบใหครอบคลมถงเปาหมายเหลาน

5.3 งานวจยในอนาคตงานวจยวสาหกจชมชนควรยงประโยชนหลก�3�ดาน

เชนเดยวกบงานวจยเพอพฒนาอนๆ�นนคอ�(1)�การวจยทใหผลตอการพฒนาวสาหกจชมชนโดยตรง�(2)�ผลการวจยทนำ�ไปสการวางนโยบายเพอขบเคลอนการพฒนา�และ�(3)�เพอประโยชนตอการขยายองคความร� การมองประโยชนทง�3�ดานวามความเชอมโยงกนจาก�(1)�ส�(2)�และ�(3)�

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

119ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ภาพท 1 ความสมพนธเชงพลวตของการวจย-นโยบายและองคความร

ช ว ย ให ว ง ก า ร ว จ ยวสาหกจชมชนมการตอยอดอยางมทศทาง�และเกดการพฒนาเรวขน�โดยเฉพาะเมอเหนค ว า ม ส ม พ น ธ เ ช งพลวตของมตทงสามน�(ดงภาพท1)�

ป ญ ห า ทวสาหกจชมชนเผชญอยอาจเปนโจทยวจยเ ช ง ร ะบบหร อ เ ช งประเดน� เมอไดรบคำ�ตอบจากงานวจยอยางมสวนรวมและมการออกแบบอยางเหมาะสมทงเชงวชาการและการประยกต�รวมถงการวเคราะหและถอดความรใหมจะนำ�ไปสการสอบทานหรอพสจนซำ�ๆ � จนไดเปนหลกคดหรอทฤษฎจากขอมลเชงประจกษ�(Grounded�Theory)�เปนทคาดหวงวาการวจยในประเดนเดยวกน� เชนการพฒนาผลตภณฑเพอยดอายการเกบรกษาดวยเทคโนโลยเดยวกนจะมการตอยอดจากงานหนงไปสงานใหมมากขน� ในทำ�นองเดยวกนการเปดประเดนวจยทแตกตางจะเปนการตอยอดในแนวขยายใหกวางขวางขน

งานวจยเพอพฒนาในปจจบนสวนใหญมลกษณะเปนกรณศกษา�(เชน�โครงการ�COMPACT�และงานในบทความชดน)�ซงมผลตอการแกไขปญหาของวสาหกจชมชนนนๆเอง�นบเปนงานวจยเฉพาะทไมอาจนำ�ไปกลาวในลกษณะทวไปได� (Generalization)� จงจำ�เปนตองมกรณศกษาจำ�นวนมากเพยงพอเพอวเคราะหและสงเคราะหใหเกดประโยชนในเชงนโยบาย2�และเพอการถอดความร

งานวจยดานวสาหกจชมชนทวโลกมความกาวหนาคอนขางไกลมใชดวยเหตผลทประเทศเหลานนมพฒนาการทางเศรษฐกจและเทคโนโลยทกาวหนา(อยางสหรฐอเมรกายโรปและญปนฯลฯ)�แตงานวจยวสาหกจชมชนในประเทศยากจนมจำ�นวนมากกวาและครอบคลมมตตางๆอยางกวาง

ภาพท 1 ความสมพนธเชงพลวตของการวจย-นโยบายและองคความรภาพท 1 ความสมพนธเชงพลวตของการวจย-นโยบายและองคความร

ขวาง�ลกษณะของงานวจยมทงทเปนกรณศกษาหรอจากการสำ�รวจและวเคราะหจากตวอยางจำ�นวนมากรวมถงงานวจยเชงทดลอง� งานวจยวสาหกจชมชนในประเทศยากจนเนนวสาหกจปาไมเชน�Community-�based�forest�Enterprise�โดย�FAO�(2011)�และขององคกรสหประชาชาตในระยะเรมตนงานพฒนาวสาหกจชมชนทมงการแกปญหาความยากจนควบคกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไดแก�The�Equator�Initiative�และโครงการ�COMPACT�ซงมโครงการรวม� 200� ชมชนใน� 8� ประเทศ� (UN�Foundation� 2012)� งานวสาหกจชมชนดานการทองเทยวเปนอกแขนงหนงทมการศกษามากทวโลก�สบเนองจากเปนวสาหกจชมชนระดบแรกๆทใชทนทรพยากรสงแวดลอมและวฒนธรรมเปนฐานหลกของการประกอบการและเปดโอกาสชมชนมสวนรวมไดงาย�ทงในดานความสนใจและการรวมทน

สำ�หรบบรบทของประเทศไทยลกษณะกจกรรมทางเศรษฐกจของวสาหกจชมชนสวนใหญเปนการดำ�เนนธรกจและเปนธรกจในลกษณะของอาชพเสรม� สวนผผลต� ผประกอบการรายเลกรายยอย�(Micro�Enterprise�:�ME)�ซงไมอยในสงกดของวสาหกจชมชนแตกลบมธรกจในชมชน

2งานวสาหกจชมชนในลกษณะกรณศกษาเปนประโยชนตอการพฒนาวสาหกจชมชนโดยตรง�แตสามารถนำ�มาสงเคราะหใหเกดประโยชนเชงนโยบายได�เชน�งานของอาร�วบลยพงศและคณะ2546�และ�2549�และทรงศกด�ศรบญจตต�และคณะ2546

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

120 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

เปนอาชพหลก�ผผลตทงสองประเภทมปญหาใกลเคยงกนในดานการพฒนาผลตภณฑใหไดคณภาพและปญหาดานการตลาดแตผผลตรายเดยว� (ME)� มโอกาสในการพฒนาไดดกวา� เนองจากมการดำ�เนนงานอยางตอเนอง(สามารถเขาใกลสถานภาพ� SME� ไดเรวขนตามลำ�ดบขนของการพฒนาวสาหกจชมชน)� ในสถานการณเชนนจงไมเปนทแปลกใจวางานวจยวสาหกจชมชนเกอบทงหมดเนนเรองการพฒนาผลตภณฑ� ซงเปนสงจำ�เปนเฉพาะหนาและเชอมนวาผลตภณฑทดจะสามารถแกปญหาได� อยางไรกตามนกวจยจำ�เปนตองตระหนกวาการพฒนาผลตภณฑเปนชนจกซอรหนงในภาพใหญของการพฒนาวสาหกจชมชนเทานน�และตองเหนวาผลจากการพฒนาผลตภณฑเชอมตอไปยงองคประกอบอนของภาพอยางไร�และเชอมตอไปยงสวนอนๆในหวงโซอปทาน/โซมลคาอยางไร� ดงนนงานวจยนอกเหนอจากการพฒนาผลตภณฑมตอนของวสาหกจชมชนควรไดรบความสนใจเพมขน�(บทความนชดน�และเทาทสบคนไดของไทย)�มงานวจยเกยวกบการจดการโลจสตกสและการใชเทคโนโลยการสอสารเพยง� 1-2� ชน�เทานน)� รวมไปถงมตเชงสงคมเชน� ประโยชนอนพงเกดตอชมชนอนเปนหลกการของวสาหกจชมชน�ซงตองมการดำ�เนนงานตามวถเศรษฐกจพอเพยงดวย

ทศทางการวจยวสาหกจชมชนในอนาคตควรไดรบความเหนชอบจากผทเกยวของ� เพอใหผลงานวจยไดใชประโยชนอยางมประสทธภาพประสทธผล�และสรางความกาวหนาดานการพฒนาและวชาการอยางแทจรง� หลกคดของการวางทศทางวจยควรสอดคลองกบสถานการณ� 2�ดาน�คอ�ความตองการของผซอ�(Demand�Side)�และความสามารถของผผลต�(Supply�Side)�ดงภาพท�2�ซงชความเชอมโยงระหวางงานวจยเพอสนองตอบความตองการของตลาด�3�ระดบ�กบเงอนไขของวสาหกจชมชน�(3�ระดบ)�ซงประเดนทตองการแกไข�ปรบปรง�หรอพฒนานนมความแตกตางกนรวมถงระดบความกาวหนาเชงวชาการดวย�เชนกลมวสาหกจชมชนระดบตน�(พนฐาน)�มตลาดทองถนเปนตลาดเปาหมายหลก�การจำ�หนายใหแกนกทองเทยว� และรานคานอกทองถนมจำ�กด�การวจยในดานผลตภณฑจงยง

อยในพนฐานดวย�(GHP�/�GAP)�อยางไรกตามความเขมแขงขององคกรและการบรหารจดการระดบตนเปนประเดนทตองการวจยและพฒนาอยางยง�สวนวสาหกจกาวหนาและระดบเครอขาย� (ซงหมายถง� เครอขายของกลมวสาหกจชมชน�และระหวางวสาหกจชมชนกบตลาด)�การวจยดานผลตภณฑควรอยในระดบกาวหนาดานเทคโนโลยและนวตกรรม� รวมไปถงประเดนวจยอนๆ� ทสามารถเปนประเดนวจยมาตงแตกลมระดบทสอง�เชน�ผลกระทบของวสาหกจชมชนตอการจางงานและการใชทรพยากรทองถน�ฯลฯ� ตวอยางโจทยวจยวสาหกจชมชนซงสามารถนำ�ไปพจารณามดงตอไปน

1)� การวจยเชงระบบแบบบรณการของวสาหกจชมชน3�ศกษาเพอใหเกดความเขาใจปญหาของวสาหกจชมชนนนๆอยางถองแท�และสามารถพฒนากจกรรมสวนหนงสวนใด� โดยเชอมโยงกบกจกรรมอนๆใหสำ�เรจลลวงรวมถงการวางแผนธรกจอยางไดผล

การใชแผนธรกจเปนเครองมอการเรยนรนบวาเปนแนวทางทมประสทธผลในการเรยนรอยางครบวงจรของธรกจ�ซงกลมวสาหกจนอกจากจะตองวเคราะหตนเองแลวยงตองวเคราะหปจจยสงแวดลอมภายนอกกอนการทำ�แผนเทากบชวยพฒนาโลกทศนใหแกกลมชมชนเปนการแกจดออนทสำาคญของกลมการผลต� สวนใหญใหรบรภาวะเศรษฐกจภายนอกเพอตงรบและรกในเวลาทเหมาะสม

2)�วจยและพฒนาเชงบรณาการเพอเพมประสทธภาพของกลมวสาหกจชมชน4� เปนอกหนงประเดนทสำ�คญซงควรวจยอยางนอยใน�2�ระดบ�คอระดบกจกรรมการผลตการตลาด�ฯลฯ�หรอตามหนาทและระดบองคกร

ในขณะทงานวจยเฉพาะดานโดยเฉพาะกระบวนการผลตหรอการพฒนาผลตภณฑมเปาหมาย� เพอใหไดเทคโนโลยหรอเทคนคเพอเพมคณภาพผลตภณฑและไดผลตภณฑใหม�โดยมงการเพมมลคาและยอดขายในอกดานหนงผบรโภคซอสนคาจากภาคอตสาหกรรมเปนหลกสนคาจากกลมผผลตจงเปนทางเลอกในบางโอกาสและผซอกลมเฉพาะ�(Niche�Market)�ของสนคากลมวสาหกจชมชนมกเปนกลมชวคราว�ทศทางการพฒนาใหยงยนจงตองพจารณา

3เปนการวจยเชงระบบ�(Systems�Approach)�เนองจากวสาหกจชมชนประกอบดวยหลายมตเชนเดยวกบหนวยธรกจ�การเปลยนแปลงของฝายหนงยอมมผลตอฝายอนๆ�เปนระบบเชอมในลกษณะพลวต�ดงนน�แมนกวจยจะเลอกเปนเฉพาะองคประกอบเดยวกจำ�เปนตองเขาใจ�4�ระบบความสมพนธนและคาดการณถงผลทจะเกดกบองคประกอบอน4Nonthakhot,�et.�al.�(2008)."Can�strategic�alliances�in�food�processing�increase�the�technical�efficiency�of�housewives�groups�in�Thailand?"

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

121ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ประสทธภาพการผลตเพอลดตนทนดวยขนาดการผลตทเหมาะสมเมอผนวกมตภมปญญาวฒนธรรมประวตศาสตรและวถชวตเปนการสรางจดขายทแตกตางจากภาคอตสาหกรรม�แมจะสามารถนำ�มาเพมราคาใหผลตภณฑไดแตกตองแลกดวยปรมาณขายทลดลงการพฒนากลม

วสาหกจชมชนสความยงยนจำ�เปนตองครอบคลมทกมตทเกยวของในการบรหารจดการองคกรซงการบรหารการดำ�เนนงานในทกสวนททำ�หนาทตางๆ�ซงสามารถหยบยกมาเปนการวจยเจาะลกเชงประเดนได5

3)� การพฒนาคณภาพหรอการพฒนามาตรฐาน

ภาพท 2ทศทางการวจยวสาหกจชมชน

51.�บรหารการกระจายความรบผดชอบของคณะกรรมการ�เพอความโปรงใสและมประสทธภาพ��2.�บรหารการกระจายหน�เพอความเสมอภาคของการเปนเจาของ��3.�บรหารการกระจายการมสวนรวมในการผลตและจำ�หนาย�เพอความเปนธรรมแกสมาชกในการสรางรายได��4.�การบรหารทรพยากรบคคล�เพมความรและทกษะ�ความสามคค�ความเชอมนและกำ�ลงใจ�สรางกระบวนการคดและสรางภาวะผนำ��5.�การบรหารการเงนอยางโปรงใส�ตรวจสอบได�และมตนทนตำ��6.�การบรหารวตถดบ�–�สนคาคงคลง�รวมถงลกหนการคา�เพอลดตนทนซงเปนการบรหารจดการโลจสตกสสวนหนง�7.�นอกจากนการวจยประสทธภาพเฉพาะดานเพอลดตนทนและเพมมลคาทสำ�คญคอ�การผลต�การตลาดและโลจสตกส�ซงเปนหนาทใหญ

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

122 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ผลตภณฑจำ�เปนตองมการวจยทดลอง�เพอใหไดผลตภณฑทมคณภาพตรงตามความตองการและปลอดภยตอผบรโภคหรอการใชงานซงตองการความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยสาขาตางๆ� ซงนอกจากจะชวยใหธรกจของชมชนอยไดแลวยงสงผลตอระดบพฒนาการของความรเชงวชาการดวย

4)� การพฒนาวสาหกจชมชนแมจะมเปาหมายหลกในดานเศรษฐกจเพอการสรางรายไดสรางอาชพและใชประโยชนจากวตถดบในทองถนแลวยงมบทบาทเชงสงคมเนองจากวสาหกจเรมจากการรวมตวของผคนทมโอกาสนอยไดชวยเหลอซงกนและกน� มความตองการรวมกนในการแกปญหาหรอแสวงหาทางเลอกและโอกาสใหม�ประเดนวจยจงควรมขอบเขตกวางขวางขนโดยครอบคลมโจทยวจยตอไปนดวย

(1)�ปจจยทกระตนปจเจกใหมสวนรวมในการดำ�เนนงานของวสาหกจชมชน

6Teerakul,�et.�al.�(2012).�"A�framework�for�assessing�the�impacts�of�community-based�enterprises�on�household�poverty"7Nonthakhot,�et.�al.(2010).�“Impact�of�strategic�alliances�on�the�productivity�of�housewives�groups�in�northern�Thailand.”

(2)� ผลกระทบของนวตกรรมและกระบวนการพฒนาผลตภณฑตอปจเจกครวเรอนและชมชนหรอระดบสงคมทสงขนไป67

(3)� ประเมนผลการดำ�เนนงานวสาหกจชมชนตอชมชนในมตตางๆ�(การประเมนผลมสวนชวยกระตนใหเกดการทบทวนตนเองเรยนรตนเองและพฒนาตนเองของวสาหกจชมชน)

หนวยงานทเกยวของกบการกำ�หนดนโยบายเพอสนบสนนการวจยและพฒนาวสาหกจชมชน�เชน�กรมสงเสรมการเกษตร�โดยเฉพาะคณะอนกรรมการวจยและพฒนาวสาหกจชมชน� ในฐานะผมบทบาทหนาทโดยตรงอาจพจารณาทศทางการวจยในอนาคตขางตน�และเปนเจาภาพประสานหนวยงานอนๆ�โดยเฉพาะสถาบนการศกษา�และสำ�นกงานกองทนสนบสนนการวจย�(สกว.)�ในการพฒนางานวจยวสาหกจอยางลมลกและมทศทางชดเจน�เพอขยายองคความรและขบเคลอนการพฒนาวสาหกจชมชนอยางยงยนตอไป

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

123ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

บรรณานกรมคงศกด�ศรแกว.2552.�การพฒนาผลตภณฑขาวกลองงอกสำ หรบโรงสขนาดเลก.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�

1�ฉบบท�5�พฤษภาคม-มถนายน�2552.นพรตน�วงศหรญเดชา.2554.�การผลตเมยงคำ สำ เรจรปจากถวลสงผสมขาวพองและการยดอายการเกบรกษา. วารสาร

วจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�4�มนาคม-เมษายน�2554.นรศรา�เหละดหว.2553.�การพฒนากระบวนการผลตนำ พรกแกงกลมแมบานปากค อ.กาญจนดษฐ จ.สราษฎรธาน.วารสาร

วจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�4�มนาคม-เมษายน�2553.นกสทธ�ปญญาใหญ.2551.�การจดการความร เพอการพฒนาอาหารทองถนนำ หนงควายอยางมสวนรวมของชมชนบาน

หวยไซ ต.หวยยวบ อ.บานธ จ.ลำ พน. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�1�ฉบบท�1�กนยายน-ตลาคม�2551.

นำ�ทพย�วงษประทป.2553.�การพฒนาผลตภณฑเสนกวยจบเสรมสมนไพรเพอสขภาพ. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�5�พฤษภาคม-มถนายน�2553.

นำ�ฝน�ศตะจตต.2552.�การพฒนากระบวนการผลตกะปหวานทไดมาตรฐาน GMP เพอออกสตลาดของวสาหกจชมชน กลมแมบานเกษตรคลองส จ.ปทมธาน.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�1�กนยายน-ตลาคม�2552.

ปยวรรณ�ปาลาส.2554.�การพฒนาคณภาพผลตภณฑกลวยกวน.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�6�กรกฎาคม-สงหาคม�2554.

มาล�หมวกกล.2551.�การพฒนาและถายทอดเทคโนโลยการผลตถวเนาจงหวดเชยงราย.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�1�ฉบบท�1�กนยายน-ตลาคม�2551.

มาล�หมวกกล.2554.�การพฒนาและถายทอดเทคโนโลยการผลตแคบหมในจงหวดเชยงราย.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�5�พฤษภาคม-มถนายน�2554.

ยพกนษฐ�พวงวระกล.2554.�การเปรยบเทยบและพฒนาคณภาผลตภณฑขาวงอกนงจากขาวญปนสายพนธทปลก ในประเทศไทย.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�5�พฤษภาคม-มถนายน�2554.

ยพน�แวงสข.2552.�การพฒนาคณภาพมาตรฐานผลตภณฑแจวบองสมนไพร.�วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�1�ฉบบท�6�กรกฎาคม-สงหาคม�2552.

ยวนนท�สนตทวฤกษ.2553.�แนวทางสความสำ เรจของการประยกตใช GHP: ผลตภณฑแคบหมในจงหวดเชยงราย.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�2�พฤศจกายน-ธนวาคม�2553.

รนดา�ปงเมอง.2554.�การศกษาและสงเสรมวฒนธรรมอาหารพนบาน เพอสขภาวะชมชน จงหวดเชยงราย. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�3�มกราคม-กมภาพนธ�2554.

ระพพร�เรองชวย.2551. โครงการการเลยงสาหรายผมนาง เพอเปนอาชพทางเลอกใหม สำ หรบชาวประมงพนบานในอาวปตตาน จงหวดปตตาน.�วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�1�ฉบบท�1�กนยายน-ตลาคม�2551.

ลลดา�ฉายาวฒน.2554.�การพฒนาผลตภณฑหนอไมไผรวกตมสมนไพรของชมชนทาเสา อ.ไทรโยค จ.กาญจนบร. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�6�กรกฎาคม-สงหาคม�2554.

วาสนา�แกวโพธ.2552.�การพฒนาผลตภณฑสาหรายไกแปรรปของกลมแมบานเกษตรบานหาดไคร ต.เวยง อ.เชยงของ จ.เชยงราย. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�1�ฉบบท�3�มกราคม-กมภาพนธ�2552.

วษฐดา�จนทราพรชย.2554.�การพฒนาผลตภณฑคกกเสรมรำ ขาวหลงสกดนำ มน. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�4�มนาคม-เมษายน�2554.

วนด�แสงสวรรณ.2552.�การพฒนาผลตภณฑพรกกระเหรยงตะนาวศร เพอใหไดมาตรฐานสครวโลก.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�1�กนยายน-ตลาคม�2552.

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

124 ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ศศเพญ�พวงสายใจ.2551.�การวจยการวจยแบบบรณาการเพอพฒนาและเพมขดความสามารถในการแขงขนเพอสงออกของชมชนกลมผผลตนำ มนงา จงหวดแมฮองสอน. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�1�ฉบบท�1�กนยายน-ตลาคม�2551.

ศร�ดวงพร.2553.�การพฒนาคณภาพผลตภณฑปลาราบองของกลมแมบาน เพอการผลต บานทาตม ตำ บลหมมน อำ เภอเมอง จงหวดอดรธาน.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�3�มกราคม-กมภาพนธ�2553.

เสร�พงศพศ.�2546.�SME และวสาหกจชมชน บทเรยนจากยโรป. �มตชนรายวน��วนท�21�มนาคม�พ.ศ.�2546��หนา�6.(http://www.nidambe11.net/ekonomiz/2003q1/article2003march21p2.htm)

สมฤทย�จตภกดบดนทร.2553.�การศกษาการนำ มะนาวและวสดเหลอใชจากมะนาวมาพฒนาผลตภณฑเครองสำ อาง และอาหารแปรรป. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�5�พฤษภาคม-มถนายน�2553.

สแพรวพนธ�โลหะลกษณา.2554.�การประยกตใชระบบการจดการความปลอดภยทางอาหารในการผลตปลาอบแหงพรอมบรโภค.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�6�กรกฎาคม-สงหาคม�2554.

อภญญา�รปงาม.2553.�การพฒนากระยาสารทสสนคาโอทอป จงหวดอดรธาน.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�2�ฉบบท�6�กรกฎาคม-สงหาคม�2553.

อมรรตน�ถนนแกว.2554.�การพฒนากระบวนการแปรรปเพอยกระดบคณภาพนำ มนรำ ขาวสงขหยดบบเยน.�วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3ฉบบท�5�พฤษภาคม-มถนายน�2554.

อาร�วบลยพงศ�ทรงศกด��ศรบญจตต�และคณะ�2539,�แนวทางยกระดบอตสาหกรรมเกษตรพนบาน: กรณศกษาจงหวดเชยงใหม เชยงราย พะเยา และลำ ปาง, กรมสงเสรมอตสาหกรรม�กระทรวงอตสาหกรรม

อาร�วบลยพงศ.�2546.�โครงการ"การพฒนานกวจยและการวจยเชงปฏบตการไตรภาคเพอยกระดบวสาหกจชมชน ระยะท 1: ภาคเหนอตอนบน"

อจฉรา�แกวนอย.2554.�การพฒนาเครองดมสมนไพรทผลตจากดอกไมทองถน อำ เภออมพวา จงหวดสมทรสงครามทมคณสมบตในการตานอนมลอสระเพอการผลตในเชงพาณชย.วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท.�ปท�3�ฉบบท�3�มกราคม-กมภาพนธ�2554.

Berkes,�F.�and�C.S.�Seixas,�2008.“Community-based Enterprises: The Significance of Horizontal and Vertical Institutional Linkages.”iase�2008.�glos.ac.uk/conference�20papers/.(accessed�Aug8,�2012)

Department�for�Communities�and�Local�Government.�2006.�Community Enterprise.�(Online)�Available:�http://www.communities.gov.uk/documents/regeneration/rtf/155472.rtf.

Food�and�Agriculture�Organization�of�the�United�Nations�(FAO).�2011.�Community-based forest enterprise development.�(Online)�Available�(http://www.fao.org/forestry/enterprises/en/)

Jamal�and�Getz,�1995.“Collaboration Theory and Community Tourism Planning.”Annals�of�Tourism�Research,�Vol.22,�No�1.Pp�186-204.

Nonthakhot,�P.,�Villano,�R.�and�Fleming,�E.�2008."Can strategic alliances in food processing increase the technical efficiency of housewives groups in Thailand?"Journal�on�Chain�and�Network�Science�8(1).pp.�83-92.

Nonthakhot,�P.,�Fleming,�E.�and�Villano,�R.�2010.Impact of strategic alliances on the productivity of housewives groups in northern Thailand.in�Proceedings�of�Conference,�Asia-Pacific�Productivity�Conference,�Taipei,�Taiwan.

OECD.�2010.�Social Entrepreneurship and Innovation, In, SMEs, Entrepreneurship and Innovation, OECD,�Paris.�

Organization�for�Economic�Co-operation�and�Development.�1997.�Globalization and Small and Medium Enterprises. Paris:�OECD.

ปท 5 ฉบบท 1 กนยายน-ตลาคม 2555

125ÇÒÃÊÒÃÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒàªÔ§¾×é¹·Õè

ResPublica.�2010.�(Online)�Available:�http://unltd.org.uk/download/The_Venture_Society.pdf�(23�June�2012).Tazim�B.�Jamal�and�Donald�Getz.�1955.�Collaboration theory and community tourism planning.�Volume�

22,�Issue�1,�Pages�186–204.Teerakul,�N.,�Renato�A.�V.,�Fiona�Q.�W.,�Stuart�W.�M.�2012.�"A framework for assessing the impacts of

community-based enterprises on household poverty."Journal�of�Enterprising�Communities:�People�and�Places�in�the�Global�Economy,�Vol.�6�Iss:�1,�pp.5�–�27The�Korea�Time.�2010.�(Online)�Available�http://www.koreatimes.co.kr/www/news/biz/2010/06/291_67068.html.�

(23�June�2012).United�Nations�Foundation.�2012.�Community-Based Enterprises. (Online)�Available�(http://www.unfoundation.

org/what-we-do/legacy-of-impact/sustainable-development/communities.html).WheelerD.,K.McKague,�J.�Thomson�and�J.Medalye.�2003.�Sustainable Local Enterprise Networks: 30 Case

Studies.�Schulich�School�of�Business,�York�University.Wiboonpongse�A.,�S.�Sriboonchitta,�2005,�“Community Enterprises and Resource Utilization: Thailand

Experience.”International�Symposium�on�Environmental�and�Resource���Management�Policy”�Proceedings.��October�25,�2005.��Ministry�of�Education,�R.O.C.