กายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

ผศ.น.สพ.ปรชา มลสาร

บทน า การศกษาวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสงมชวตในสาขาวชาสตวศาสตร ท าใหทราบ

- ชอ

- ต าแหนง

- หนาทปกตของอวยวะ

- กลไกการท างานของระบบตาง ๆ ในรางกายสตว

กายวภาคศาสตรและสรรวทยา จงเปรยบเสมอนแผนทน าทางใหทราบถงภมประเทศ เสนทาง และสภาพแวดลอม

ความหมาย • อะนาโตม (anatomy) มรากศพทมาจากภาษากรก 2 ค า คอ

1. อะนา (ana) แปลวา แยกออก แยกกน หรออะพารท

2. โตม (tomy) หรอ โตม (tome) แปลวา ตด หรอ คท (cut)

• อะนาโตม (anatomy) มความหมายวา การตด หรอช าแหละแยกเปนสวนๆ (cutting apart)

• วชากายวภาคศาสตร (anatomy) เปนแขนงหนงของวชาชววทยาทศกษาเกยวกบขนาด รปราง โครงสราง และต าแหนงของอวยวะตาง ๆ ทประกอบเปนรางกายสงมชวตดวยตาเปลา หรอสองผานกลองจลทรรศน เชน กระดก กลามเนอ หวใจ และเนอเยอ ฯลฯ

• ฟซโอโลจ (physiology) มรากศพทมาจากภาษากรก แปลวา การศกษาธรรมชาต (inquiry into nature)

• สรรวทยา ในภาษาไทย แปลวา ความรเกยวกบรางกาย ในความหมายวา หนาทของรางกาย

• วชาสรรวทยา (physiology) จงเปนวชาทศกษาทางดานกายภาพ ชวเคม ชวกลศาสตร และชวฟสกส ตงแตระดบเซลลจนถงระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกายสงมชวต ในดานหนาท การท างาน และความสมพนธกบอวยวะอนๆ

สรป วชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

• เปนวชาชววทยาแขนงหนงท ศกษาเกยวกบขนาด รปราง โครงสราง ต าแหนง ตลอดจนหนาทและการท างานของเซลล หรออวยวะตางๆ ทประกอบเปนรางกายสตว โดยจะแยกศกษาทละกรณ หรอศกษาพรอมกนทงทางดานกายวภาคและสรรวทยา

ความส าคญของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

1 ใหขอมลพนฐานเกยวกบภาวะปกตของโครงสราง รปราง ลกษณะ ต าแหนงทตงของอวยวะ หนาทและการท างานกบอวยวะอนๆ

2 ท าใหทราบถงความผดปกตทเกดขนกบอวยวะตางๆ ในรางกาย และด าเนนการตรวจวนจฉย และรกษาโรคอยางถกตอง

3 เปนพนฐานส าหรบสาขาวชาทเกยวของ เชน สตวศาสตร สตววทยา สตวแพทยศาสตร และวทยาศาสตรเนอสตว เปนตน

4 เปนพนฐานส าหรบการศกษาตอขนสงขนในสาขาวชาท เกยวของ เชน เทคโนโลยชวภาพ เภสชวทยา เปนตน

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว 1 กายวภาคศาสตรและสรรวทยาเฉพาะเจาะจง หมายถง การศกษารายละเอยดในแตละลกษณะโครงสรางและการท างานของอวยวะทเฉพาะเจาะจงในระบบตางๆ ของรางกายสตวแตละชนด เชน ลกษณะโครงกระดก (ภาพท 1.1-1.2) โครงสรางและการท างานของกลามเนอ (muscle) ระบบประสาทและสมอง (nervous system and brain) ฟน (teeth) ระบบขบถายและสบพนธ (urogenital apparatus) ตบ (liver) กระเพาะอาหาร (stomach) ปอด (lung) และฮอรโมนทหลงออกมาจากตอมไรทอ ในโค มา สกร สนข และสตวปก เปนตน

ภาพท 1.1 โครงกระดกของมาทงตว ทมา : (Bone, 1988, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.2 กลามเนอชนลกและกลามเนอรยางคของขาแมวมองจากดานขางของล าตว ทมา : (Bone, 1988, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

2 จลกายวภาคศาสตรและสรรวทยา หมายถง การศกษารายละเอยด ลกษณะโครงสราง การท างาน หรอหนาทของเซลลในรางกาย ตลอดจนกจกรรมตางๆ ท เซลลสามารถด ารงชวตอยได โดยใชกลองจลทรรศนชวย เชน ศกษาประเภท ลกษณะ และการท างานของเซลลและเยอหมเซลล กระบวนการแลกเปลยนสารผานระหวางเซลลและเยอหมเซลล การหายใจ การขบถาย และการดดซมสารอาหารของเซลล เปนตน

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

3 มหกายวภาคศาสตรและสรรวทยา หมายถง การศกษาลกษณะโครงสราง การท างาน หรอหนาทและกจกรรมของอวยวะตางๆ ในรางกาย โดยมการใชเครองมอ เชน มด คมจบเนอเยอ กรรไกรผาตด เลอย เพอชวยในการช าแหละ หรอแยกอวยวะออกเปนสวน ๆ จากนนท าการศกษาดวยตาเปลา เชน กลามเนอ และ กระดก เปนตน

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

4 คพภะวทยาและสรรวทยา หมายถง การศกษาการเจรญเตบโต การเปลยนแปลง และการท างานของเซลล เนอเยอ และอวยวะในรางกายตงแตตวออนระยะไซโกต ระยะกอนคลอด ระยะหลงคลอด จนถงระยะเตบโตอยางสมบรณ

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

5 กายวภาคศาสตรและสรรวทยาเปรยบเทยบ หมายถง การศกษาเปรยบเทยบลกษณะโครงสราง รปราง และการท างานของอวยวะในสตวชนดตางๆ เชน การเปรยบเทยบลกษณะโครงสรางและการท างานของกระเพาะอาหารในสตววามความแตกตางกนอยางไร เชน โคมกระเพาะรวม สกรมกระเพาะเดยว เปนตน

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

6 กายวภาคศาสตรและสรรวทยาทางสตวแพทย หมายถง การศกษาลกษณะโครงสรางและการท างานของอวยวะตาง ๆ ในสตว เพอน าความรมาประยกตใชในการดแล รกษาความผดปกตทเกดขนกบรางกายสตวตามหลกการทางวชาชพสตวแพทย เปนตน

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

7 กายวภาคศาสตรและสรรวทยาตามบรเวณรางกาย เปนการศกษาลกษณะโครงสรางและการท างานของอวยวะตางๆ โดยจ ากดขอบเขต หรอบรเวณของรางกาย แบงเปน 4 บรเวณหลก ไดแก

1 บรเวณหวและล าคอ 2 บรเวณอกและขาหนา

3 บรเวณทอง 4 บรเวณองเชงกรานและขาหลง

ศกษาทกอวยวะทอยในบรเวณนรวมกน เชน บรเวณคอศกษาเรอง เซลล เนอเยอ เสนเลอด เสนประสาท กลามเนอ อวยวะและกระดกทพบอยบรเวณคอทงหมด บางครงอาจเกดปญหาขอบเขตซ าซอนบรเวณสวนปลายของคอทอยตดกบหวไหล ซงเปนบรเวณตอเนองกน

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว 8 กายวภาคศาสตรและสรรวทยาทมความสมพนธกน เปนการศกษาความสมพนธทางลกษณะโครงสราง ต าแหนงทตง และการท างานของอวยวะทกระบบทมความเก ยวของกน ซ งเปนการศกษาระดบพนฐานส าหรบการศกษาวชาศลยศาสตรระดบสง โดย แบงสวนทศกษาออกเปน

1 สวนหว (head, throat, neck)

2 ขาหนา (fore limb)

3 ทอง (abdominal)

4 ขาหลง (hind limb)

ประเภทของวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว

9 กายวภาคศาสตรและสรรวทยาตามระบบโครงสราง เปนการศกษาลกษณะโครงสรางและการท างานของอวยวะในระบบตางๆ ของรางกาย 11 ระบบ (ภาพท 1.1-1.11 และตารางท 1.1) ไดแก

1 ระบบโครงกระดก 2 ระบบกลามเนอ

3 อวยวะปกคลมรางกาย 4 ระบบหายใจ

5 ระบบยอยอาหาร 6 ระบบสบพนธเพศผและเพศเมย

7 ระบบขบถายของเสย 8 ระบบหมนเวยนโลหตและน าเหลอง

9 ระบบประสาท 10 ระบบตอมไรทอ

11 กลมอวยวะรบสมผสพเศษ

ภาพท 1.1 โครงกระดกของมาทงตว ทมา : (Bone, 1988, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.2 กลามเนอชนลกและกลามเนอรยางคของขาแมวมองจากดานขางของล าตว ทมา : (Bone, 1988, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.3 ระบบเสนเลอดแดงของมา ทมา : (Bone, 1988, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.4 ตอมน าเหลองและทศทางการไหล ทมา : (Dyce, Sack and Wensing, 1996, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.5 หลอดเลอดแดงเสนหลกทมาหลอเลยงลกตา ทมา : (Dyce, Sack and Wensing, 1996, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.6 ชองทางหลกของระบบทางเดนหายใจ ทมา : (Shively and Beaver, 1985, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.7 ทอทางเดนอาหารหลก ทมา : (Shively and Beaver, 1985, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.8 ระบบสบพนธและขบถายปสสาวะในสนขเพศผ ทมา : (Shively and Beaver, 1985, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.9 ระบบสบพนธ และขบถายปสสาวะในสนขเพศเมย ทมา : (Shively and Beaver, 1985, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.10 ระบบประสาทของแมว ทมา : (Shively and Beaver, 1985, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.11 ระบบตอมไรทอของสนข ทมา : (Shively and Beaver, 1985, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ตารางท 1.1 ระบบตางๆ ของรางกาย สาขาวชา และชนดของอวยวะทศกษา ระบบตางๆ ของรางกาย (System) ชอสาขาวชา อวยวะทศกษา

โครงราง (skeletal) Osteology กระดก กระดกออน ขอตอ (articular) Arthropology ขอตอแขนขา

กลามเนอ (muscular ) Mycology กลามเนอชนดตาง ๆ

ประสาท (nervous ) Neurology ระบบประสาทสวนกลางและสวนปลาย เชน สมอง ไขสนหลง เสนประสาท

ปกคลมรางกาย (integumentary) Dermatology ผวหนง ตอมเหงอ ตอมน านม ขน กบ เขา

รบความรสก (sensory) Esthesiology อวยวะรบความรสกทวไป และเฉพาะท

หมนเวยนโลหต (cardiovascular) Angiology หวใจ เสนเลอด เสนน าเหลอง

ขบถายปสสาวะ (urinary) Splanchnology ไต ทอไต กระเพาะปสสาวะ และทอปสสาวะ

หายใจ (respiratory ) Splanchnology ปอด ทางเดนหายใจ

ยอยอาหาร (digestive) Splachnology ทางเดนอาหาร ล าไส กระเพาะอาหาร และอวยวะท ชวยในการยอยอาหาร

สบพนธ (reproductive ) Splanchnology รงไขและลกอณฑะ

ตอมไรทอ (endocrine) Endocrinology ตอมไรทอและฮอรโมน

ทมา : (ดดแปลงมาจาก สมปอง สรวมศร, 2552 และ Colville, 2008, p.2)

วธการศกษาวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว 1 การสงเกต (observation)

2 การวเคราะหทางเคม (chemical analysis) เชน การตรวจหาสาร หรอการศกษาการเปลยนแปลงของสารเคมในสภาวะตางๆ ของรางกาย ไดแก ปรมาณน าตาลในเลอดและในปสสาวะ เปนตน

3 การศกษาโดยใชกลองจลทรรศน (microscopic method) เชน การศกษารปราง โครงสรางตาง ๆ ของเซลล และโครโมโซมทมการเปลยนแปลง เปนตน

4 วธการเพาะเลยงเนอเยอ (tissue culture) เปนการน าเอาเซลลหรอเ น อเย อไปเพาะเ ล ยงในสารอาหารส าหรบเพาะเ ล ยงเ น อ เย อในหองปฏบตการ เพอศกษาสงตางๆ จากเนอเยอดงกลาว

วธการศกษาวชากายวภาคศาสตรและสรรวทยาของสตว (ตอ)

5 วธการฉดสารเขาไปภายในรางกาย (injection method) เปนการฉดสารเขาไปในรางกาย เพอตดตามการเปลยนแปลงของสาร หรอโครงสรางทสนใจ เชน สารพวกฮอรโมน หรอสารอนๆ การผาตด หรอเอกซเรยดโครงสรางทฉดสเขาไป 6 การบนทกผลเปนกราฟ (graphic method) เปนการศกษาการท างานของอวยวะ โดยใชเครองมอบางอยางเขามาชวย แลวบนทกผลออกมาเปนกราฟ เชน การศกษาการท างานของหวใจ สมอง และการหดตวหรอคลายตวของกลามเนอ เปนตน

7 วธการเพอรฟวชน (perfusion) เปนการศกษาโดยเอาอวยวะออกจากรางกาย แตน าอวยวะนนมาอย ในสภาพสงแวดลอมทคลายกบในรางกาย เชน มเลอด สารอาหาร อณหภม ความดนบรรยากาศ และกาซตามทอวยวะตองการ

การเรยกชออวยวะหรอขอความในวชากายวภาคศาสตร

เรยกชออวยวะหรอขอความทางกายวภาคศาสตรตามมาตรฐานสากลทวโลก ( International Committee on Veterinary Anatomical Nomenclature ;

I.C.V.A.N.) ซงมหลกเกณฑดงน

1) ค าหรอขอความทใชทางกายวภาคศาสตร ควรเปนภาษาลาตน โดยแตละประเทศสามารถแปลค าภาษาลาตนเปนภาษาของตน เพอความเหมาะสมในการเรยนการสอนกได

2) ค าหรอขอความทใชควรเปนค าสนๆ และงายทสด

การเรยกชออวยวะหรอขอความในวชากายวภาคศาสตร (ตอ) 3) ค าและขอความควรบอกทงรปราง ลกษณะของอวยวะใหชดแจงและงายตอการจดจ า

4) ควรมชอคลายกน ถารปรางของอวยวะมความเกยวพนกนอยางใกลชด

5) ควรใชค าคณศพท (adjective) ทตรงขามกนในการแยกขอแตกของอวยวะ เชน ค าวาใหญ (major) กบค าวาเลก (minor) ค าวาชนผวระดบบน (superficial) กบค าวาชนผวระดบลก (deep หรอ profundus)

6) ไมควรใชขอความทมาจากชอเฉพาะ (proper name)

7) ควรมขอยกเวนในจ านวนทจ ากด

ทามาตรฐานในวชากายวภาคศาสตร

1 แนวแกนรางกาย (body axis)

2 ความสมมาตรระหวางดานซายและดานขวาของรางกาย

3 ชองวางในรางกาย (body cavities)

4 ระดบของอวยวะในรางกาย (levels of organization)

1 แนวแกนรางกาย

• เปนแนวแกนทรางกายอาศยเปนจดหมนในการเคลอนไหวของรางกายซงม 3 แนวแกน (ภาพท 1.15) คอ

1) แนวแกนหนาหลง (anteriorposterior axis หรอ long axis) เปนแนวแกนทผานจากสวนหนาหรอสวนหวของสตวไปยงสวนหลงหรอสวนทายของสตวตามแนวความยาวของรางกาย ในขณะทสตวยนดวยเทา 4 เทา (ภาพท 1.12) 2) แนวแกนขวาง (transverse axis หรอ horizontal axis) เปนแนวแกนทตงฉากกบแนวแกนหนาหลงและผานจากดานซายไปยงดานขวา หรอจากดานขวาไปยงดานซายของรางกายสตวหรอมนษย

3) แนวแกนดง (vertical axis) เปนแนวแกนในแนวดงทตงฉากกบแนวแกนหนาหลงและแนวแกนขวาง

ภาพท 1.12 แนวแกน long axis

ทมา : (Adams,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

2 ความสมมาตรระหวางดานซายและดานขวาของรางกาย

- แตละดานเปนเหมอนกระจกเงาของกนและกน โดยอวยวะทมลกษณะเปนค เชน ไต ปอด และขา สวนอวยวะทมอยชนเดยวในรางกายจะอยใกลๆ กบศนยกลาง หรอมเดยน เพลนของรางกาย เชน สมอง หวใจ และทางเดนอาหาร

3 ชองวางในรางกาย

ในรางกายสตวมชองวางอย 2 ชองวาง คอ

1 ชองวางขนาดเลกจะอยทางดานบนของรางกาย

2 ชองวางขนาดใหญจะอยทางดานลางของรางกาย

ชองวางขนาดเลกของรางกาย • มระบบประสาทสวนกลางบรรจอยภายใน ไดแก สมองและไขสนหลง ชองวางน

แบงเปน 2 สวน คอ

– ชองวางท 1 ชองวางสวนหนา เรยกวา เครเนยล คาวต (cranial cavity) หรอเครเนยม (cranium) มลกษณะเปนทรงกลม (spherical) อยภายในกะโหลกศรษะ ชองวางนสรางมาจากกระดกกะโหลกศรษะ เปนทอยของสมองและปองกนการกระทบกระเทอน

– ชองวางท 2 เรยกวา สไปนอล คาวต (spinal cavity) หรอ สไปนอล คะแนล (spinal canal) มลกษณะแคบ ยาว โดยจะวงลงไปทางกระดกสนหลง ชองวางนสรางมาจากกระดกสนหลง ท าหนาทเปนทอยและปองกนไขสนหลง

ชองวางขนาดใหญของรางกาย

ชองวางขนาดใหญทอยทางดานลางของรางกาย มขนาดใหญกวาชองวางขนาดเลกทอย ทางดานบนของรางกาย เปนทอย ของอวยวะในรางกายซงเปนอวยวะทมลกษณะนม (viscera) โดยมกลามเนอกระบงลมขนาดบางๆ แบงชองวางนเปนชองอกสวนหนา (cranial thoracic cavity) เรยกวา ทรวงอก (thorax หรอ chest) และชองทองสวนทาย (caudal

abdominal cavity) เรยกวา ชองทอง (abdomen)

อวยวะทอยในชองอก • ประกอบดวย หวใจ ปอด หลอดอาหาร และเสนเลอดขนาดใหญทออกมา

จากหวใจ • ชองอกและอวยวะเหลานถกปกคลมดวยเยอเมมเบรนขนาดบางๆ เรยกวา

เยอบชองอก หรอพรลา (pleura) • ถาพรลาปกคลมอวยวะ เรยกวา ชนวสเซอรอลของพรลา (visceral layer of

pleura)

• ถาพรลาปกคลมชองอกทงหมด เรยกวา ชนพารทอลของพรลา (parietal

layer of pleura)

• บรเวณระหวางชองวางทงสองชนนจะมของเหลวทท าหนาทเปนสารหลอลนปรมาณเลกนอยบรรจอย และพนผวของชนทงสองจะมลกษณะเรยบ ท าใหสตวหายใจงายขน

• ถาพนผวทงสองชนนมลกษณะหนาและหยาบ เนองจากในขณะทสตวหายใจ พนผวทงสองนจะถ หรอเสยดสกน ท าใหรสกเจบปวด เมอสตวหายใจ แสดงวามการอกเสบ (inflammation) เกดขนภายในชองอก เรยกวา พรไรตส (pleuritis) หรอพรไรซ (pleurisy)

อวยวะทอยในชองทอง

• ประกอบดวย ทางเดนอาหาร อวยวะขบถายปสสาวะ และอวยวะสบพนธ

• ชองทองและอวยวะถกปกคลมดวยเยอเมมเบรนขนาดบางๆ เรยกวา เพอรโทเนยม (peritoneum)

• ถาเพอรโทเนยมปกคลมอวยวะ เรยกวา ชนวสเซอรอลของเพอรโทเนยม (visceral layer of peritoneum)

• ถาเพอรโทเนยมปกคลมชองทองทงหมด เรยกวา ชนพารทอลของเพอรโทเนยมพรลา (parietal layer of peritoneum)

อวยวะทอยในชองทอง (ตอ)

• บรเวณระหวางชองวางทงสองชนนจะมของเหลวทท าหนาทเปนสารหลอลนปรมาณเลกนอยบรรจอย และพนผวของชนทงสองจะมลกษณะเรยบ

• ถามการอกเสบเกดขนภายในชองทอง สตวจะมอาการเจบปวดมาก เรยกวา เพอรโทไนตส (peritonitis)

• สาเหตทท าใหเกดอาการเพอรโทไนตส คอ การเกดแผลจากดานนอกทะลเขาไปภายในชองทอง หรอทางเดนอาหารแตก (ภาพท 1.13) ดงนน เมอท าการผาตดทางเดนอาหารจะตองเยบปดบาดแผลใหสนทเพอปองกนของเหลวในทางเดนอาหารจะไหลออกมาท าใหเกดการอกเสบในชองทองในภายหลง

ภาพท 1.13 ลกษณะของเสนเลอด, ทอทางเดนหายใจ และทางเดนอาหาร ทมา : (Adams,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

4 ระดบของอวยวะในรางกาย

• อวยวะในรางกาย ประกอบดวย – เซลล (cells)

– เนอเยอ (tissue)

– อวยวะในรางกาย (organ)

– ระบบตางๆของรางกาย (system)

ระนาบทใชอางองในวชากายวภาคศาสตร

1 มเดยน เพลน (median plane) หรอ มด ซาจตตล เพลน (midsagittal plane)

2 ซาจตตล เพลน (sagittal plane) หรอ ลองจตดนอล เพลน (longitudinal plane)

3 ทรานสเวรส เพลน (transverse plane) หรอ เซกเมนตล เพลน (segmental

plane)

4 ดอรซล เพลน (dorsal plane) หรอ ฟรอนทล เพลน (frontal plane) หรอ ระนาบหนาหลง (coronal plane) หรอ ฮอรซอนตล เพลน (horizontal plane)

ระนาบทใชอางองในวชากายวภาคศาสตร 1 มเดยน เพลน (median plane) หรอ มด ซาจตตล เพลน (midsagittal plane) หมายถง ระนาบทอยตรงแนวกงกลางของรางกาย และแบงรางกายเปนขางซายและขางขวาอยางละเทาๆ กนตามแนวความยาวของรางกาย (long axis) ตงแตจมกจนถงหาง โดยระนาบนถอเปนระนาบแรกทใชในการอางอง และมเพยง 1 ระนาบเทานน (ภาพท 1.14 และ1.16)

ภาพท 1.14 ระนาบมเดยน เพลน ทมา : (Adams,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

2 ซาจตตล เพลน (sagittal plane) หรอ ลองจตดนอล เพลน (longitudinal plane) หมายถง ระนาบในแนวดงทแบงรางกายออกเปนขางขวาและขางขวาซาย ตามแนวความยาวของรางกาย ซงจะอยขนานกบมเดยน เพลน โดยแตละขางไมจ าเปนตองมขนาดเทากน (ภาพท 1.15 และ1.16)

ภาพท 1.15 ระนาบซาจตตล เพลน ทมา : (Adams,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.16 ค าและระนาบทศทางทใชกบรางกาย ทมา : (Dyce, Sack and Wensing ,1996, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

3 ทรานสเวรส เพลน (transverse plane) หรอ เซกเมนตล เพลน (segmental plane) หมายถง ระนาบทตดขวางเปนมมฉากกบมเดยน เพลน ท าใหรางกายสตวถกแบงออกตามขวาง (cross sections) ตลอดแนวความยาวของรางกาย จงรางกายออกเปนสวนหนา (cranial หรอ anterior) และสวนหลง (caudal หรอ posterior) โดยทงสองสวนไมจ าเปนตองมขนาดเทากน แตในรางกายคนจะถกแบงออกเปนครงบนและครงลาง เพราะคนยนตรงสองเทา ในขณะทสตวยนตรงดวยเทาสขาง (ภาพท 1.17)

ภาพท 1.17 ระนาบทรานสเวรส เพลน และระนาบดอรซล เพลน ทมา : (Adams,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

4 ดอรซล เพลน (dorsal plane) หมายถง ระนาบทตงฉากกบมเดยน เพลน และทรานสเวรส เพลน จงแบงรางกายสตวออกเปนสวนบน (dorsal portion หรอ back portion) จะอยใกลกบกระดกสนหลง และสวนลาง (ventral portion หรอ belly portion) จะอยใกลกบชองทอง เพราะสตวยนดวยเทาทงสขาง ถาสตวยนอยในน าระดบของพนผวน าจะท าหนาท เปนดอรซล เพลน แตในคนจะเรยกวา ฟรอนทล เพลน และแบงรางกายคนตามแนวดงออกเปนดานหนาและดานหลง (ภาพท 1.18)

• ชออนๆของดอรซล เพลน คอ ฟรอนทล เพลน (frontal plane) หรอ ระนาบหนาหลง (coronal plane) หรอ ฮอรซอนตล เพลน (horizontal plane)

ภาพท 1.18 ระนาบและแนวตดแบงของรางกายโค ทมา : (สมปอง สรวมศร, 2552, หนา 4)

ทศทางทใชอางองในวชากายวภาคศาสตร 1 ดานซาย (left) และดานขวา (right)

2 เครเนยล (cranial) และ ควอดอล (caudal)

3 โรสทรอล (rostral)

4 ดอรซอล (dorsal) และ เวนทรอล (ventral)

5 มเดยล (medial) และแลทเทอรอล (lateral)

6 ดพ (deep) หรอ อนเทอนอล (internal) และ

ซปเปอรฟเชยล (superficial) หรอเอกเทอนอล (external)

7 พรอกซมอล (proximal) และดสทรอล (distral)

8 พาลมาร (palmar) และพลานทาร (plantar)

1 ดานซาย (left) และดานขวา (right)

อางองถงดานซายและดานขวาของสตว เชน มาม เปนอวยวะทท าหนาทส าคญ และตงอยบนดานซายของชองทองโค สวนล าไสเลกสวนตน (duodenum) เปนล าไสเลกสวนแรกทมขนาดสนๆ ซงยนออกมาจากกระเพาะอาหาร และอยทางดานขวาของชองทองสนข

2 เครเนยล (cranial) และ ควอดอล (caudal)

อางองถงสวนปลายของสตวทก าลงยนดวยเทา 4 เทา โดยเครเนยลหมายถง อวยวะอยทางสวนปลายของรางกายไปทางดานหว (เครเนยม : cranium) เชน ไหลของมาตงอยทางสวนปลายของขาหนาสวนตนหรอสะโพก (hip) ของมา เปรยบเทยบกบค าวา ซพเรย (superior) ในคน ในขณะทควอดอล หมายถง อวยวะอยทางสวนปลายของรางกายไปทางหาง เชน สวนปลายของกระดกสนอก (sternum, breastbone) ของมา เรยกวา ซฟอยด โพเซส (xiphoid process) ซงมต าแหนงอยมาทางสวนหางของมา เปรยบเทยบกบค าวา อนฟเรย (inferior) ในคน (ภาพท 1.19-1.20)

ภาพท 1.19 anterior – posterior และ superior - inferior ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ภาพท 1.20 rostral, caudal และ cranial

ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

3 โรสทรอล (rostral)

เปนค าศพทเฉพาะทอธบายต าแหนง หรอทศทางทอยบนศรษะทางสวนปลายจมก (rostrum) เชน ลกตาของสตวจะอยในต าแหนงสวนหนาของหสตว เปรยบเทยบกบค าวา นาซอล (nasal) ในคน (ภาพท 1.20)

4 ดอรซอล (dorsal) และ เวนทรอล (ventral)

เปนค าทอางองทศทางในขณะทสตวยนดวยเทา 4 เทา โดยค าวา ดอรซอล มความหมายวา ไปทางพนผวดานบน หรอหลงของสตวในขณะทสตวก าลงยน เปรยบเทยบกบค าวา โพสทเรย (posterior) ในคน ในขณะทค าวา เวนทรอล มความหมายวา ไปทางพนผวดานลาง หรอพนทองของสตวในขณะท สตวก าลงยน เปรยบเทยบกบค าวา แอนท เ รย (anterior) ในคน เชน การวางอานมาบนหลงของมา และใชสายรดรดดานลางของพนทองมา (ภาพท 1.21)

ภาพท 1.21 dorsal และ ventral

ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

5 มเดยล (medial) และแลทเทอรอล (lateral)

เปนค าอางองทมความสมพนธกบมเดยน เพลน โดยค าวา มเดยล หมายความวา ไปทางมเดยน เพลน หรอเขาสเสนกลางล าตว เชน ดานในของขาสนขจะอยใกลกบล าตวของสนข สวนค าวา แลทเทอรอล หมายความวา หางออกไปจากมเดยน เพลน หรอมทศทางออกจากเสนกลางล าตว เชน ดานนอกของขาสนขจะอยทางดานตรงขามกบดานในของขาสนข (ภาพท 1.22)

ภาพท 1.22 medial และ lateral ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

6 ดพ (deep)

• เปนการอางองต าแหนงของอวยวะทมความสมพนธกบศนยกลาง หรอพนผวของล าตวหรอบางสวนของล าตว

• ดพ หมายความวา ไปทางศนยกลางหรอพนผวของล าตว (ภาพท 1.23)

• ซปเปอรฟเชยล หมายความวา ไปทางพนผวของล าตว หรอล าตวบางสวน เชน กลามเนอทเหยยดนวชนลก (deep digital flexor muscle) จะอยใกลกบศนยกลางของขามากกวากลามเนอทเหยยดนวชนผว (superficial digital flexor

muscle) ทอยใกลกบพนผวของขา • ชออ นๆของดพ คอ อนเทอนอล (internal) และซปเปอรฟเ ชยล

(superficial) หรอ เอกเทอนอล (external) (ภาพท 1.13)

ภาพท 1.23 ลกษณะของ superficial และ deep (profundus) ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

7 พรอกซมอล (proximal) และดสทรอล (distral)

– พรอกซมอลและดสทรอลใชอางองเฉพาะอวยวะสวนปลายเทานนและมความสมพนธกบล าตว เชน ขา ห และหาง

–พรอกซมอล หมายความวา สวนปลายทไปทางล าตว หรอปลายบน เชน สวนปลายบนของหางสนขจะอยตดกบล าตว ซงหมายถง โคนหางสนข

– ดสทรอล หมายความวา สวนปลายทออกจากล าตว หรอปลายลาง เชน นวเทาจะอยทปลายลางของขา (ภาพท 1.24)

ภาพท 1.24 ลกษณะของ proximal และ distal

ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

8 พาลมาร (palmar) และพลานทาร (plantar)

• พาลมาร เปนค าอางองทใชบอกพนผวดานหนาและดานหลงของเทา

• พาลมาร หมายถง ฝาเทาขาหนา หรอพนผวดานหลงของปลายเทาหนาจนถงกระดกขอเทาหนา (carpus) ของสตว หรอกระดกขอมอของคน (wrist) มลกษณะเหมอนฝามอของคน (ภาพท 1.25)

หลงฝาเทาหนา เรยกวา ควอดอล เซอรเฟซ (caudal surface)

• พลานทาร หมายถง ฝาเทาขาหลง หรอพนผวดานหลงของปลายเทาหลงจนถงกระดกขอเทาหลง (tarsus) ของสตว หรอกระดกขอเทาของคน (ankle) มลกษณะเหมอนฝาเทาของคน (ภาพท 1.25)

• หลงฝาเทาหลง เรยกวา ควอดอล เซอรเฟซ (caudal surface) เชนกน

ภาพท 1.25 ลกษณะของ paw, palmar และ plantar

ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ตารางท 1.3 ค าศพททใชบอกต าแหนงหรอทศทางในวชากายวภาคศาสตรของสตว ค าศพท ค าอาน ค าจ ากดความ

• Axis แอกซส แนวกงกลางของล าตวหรอสวนใดสวนหนงทอย

แกนกลาง

• Axial แอกเซยล มความสมพนธหรอเกยวของกบ Axis (ภาพท1.26)

• Abaxial แอบเซยล หางหรอไกลออกไปจาก Axis (ภาพท1.26)

• Central เซนทรล อยใกลศนยกลางหรอใกลอวยวะมากกวา

• Caudal ควอดอล สวนทใกลเขาไปทางสวนหาง หรอสวนทาย หรอ

หรอ Posterior โพสทเรย ดานหลงของสตวหรอสวนทคอนไปทางดานหลง

ของสตว ถาใชกบขาจะหมายถง สวนลางหรอ

ดานหลงของกระดกขา

ทมา : (ดดแปลงจาก สมปอง สรวมศร, 2552, หนา 6)

•

ภาพท 1.26 ลกษณะของ axial และ abaxial

ทมา : (Adams ,1986, อางถงใน ธนสทธ สอนภ และคณะ, 2552)

ตารางท 1.2 ศพทกายวภาคศาสตรทใชบอกการเคลอนไหวของอวยวะรางกายสตว

ค าศพท ค าอาน ค าจ ากดความ

Abduction แอบดคชน การเคลอนไหวสวนหนงของรางกายใหไกลจากแนวกงกลางตว (การกางออก) (ภาพท1.27)

Adduction แอดดคชน การเคลอนไหวสวนหนงของรางกายเขาหาแนวกงกลางตว (การหบเขา) (ภาพท1.27)

Circumduction เซอรคมดคชน การเคลอนไหวสวนหนงของรางกายทอยรอบนอกพนทรปกรวย เชน การกลอกลกตาไปมา

Flexion เฟลกชน การเคลอนไหวกระดกชนหนงทมความสมพนธกบกระดกอกชนหนง ทท าใหมมขอตอลดลง (การงอพบ) (ภาพท1.28)

ทมา : (ดดแปลงจาก สมปอง สรวมศร, 2552, หนา 6)

ภาพท 1.27 การเคลอนไหวของขา ทมา : (สมปอง สรวมศร, 2552, หนา 7)

ภาพท 1.28 การเคลอนไหวของขา ทมา : (สมปอง สรวมศร, 2552, หนา 7)

ระบบอวยวะพนฐานของรางกายสตว

1 ระบบโครงสรางของรางกาย

2 ระบบประสานงานของอวยวะในรางกาย

3 ระบบอวยวะภายในของรางกาย

ระบบโครงสรางของรางกาย

1 ระบบโครงกระดก (skeletal system) เปนระบบค าจนรางกาย เชน กระดกและขอตอ 2 ระบบกลามเนอ (muscular system) เปนระบบกลไกทมกลามเนอ โดยเฉพาะกลามเนอลายจะท าหนาทควบคมการเคลอนไหวของกระดก หรอการยดและหดตวของกลามเนอท าใหกระดกมการเคลอนทหรอหมนตว 3 ระบบผวหนงหอหมรางกาย (integument) เปนระบบทปกคลมรางกาย เชน ผวหนง ผม 4 ระบบหวใจและหลอดเลอด (cardiovascular system) เปนระบบทท าหนาทขนสงเลอดไปหลอเลยงอวยวะตางๆ ในรางกาย

ระบบประสานงานของอวยวะในรางกาย

1ระบบประสาท (nervous system) เปนระบบทน าสงขอมลจากสงแวดลอมภายในและภายนอกรางกายเขาสสมองสวนกลาง เพอปรบใหรางกายอยในภาวะสมดล

2 ระบบตอมไรทอ (endocrine system) เปนระบบควบคมการท าหนาทของรางกาย ผานทางสารเคมทเปนสารสอประสาท หรอฮอรโมน

ระบบอวยวะภายในของรางกาย

1 ระบบทางเดนอาหาร (digestive system) เปนระบบทเกยวของการกนและยอยอาหารใหมขนาดเลกจนมขนาดเลกและเปนองคประกอบพนฐานทรางกายสามารถดดซมน าไปใชประโยชนได

2 ระบบทางเดนหายใจ (respiratory system) เปนระบบทน ากาซออกซเจน (O2) เขาสรางกาย และน ากาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ออกจากรางกาย

3 ระบบขบถายปสสาวะ (urinary system) เปนระบบก าจดของเสยและสารพษออกจากรางกาย

4 ระบบสบพนธ (reproductive system) เปนระบบส าหรบการผลตลกของสตว

The end