ปริญญานิพนธ์ ของ นิตยา ฉัตร...

การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

ปรญญานพนธ

ของ

นตยา ฉตรเมองปก

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒเพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาการศกษามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา

มถนายน 2555



ของ





ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ


บทคดยอ

ของ





นตยา ฉตรเมองปก. (2555). การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย. ปรญญา

นพนธ กศม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

คณะกรรมการควบคม: รองศาสตราจารย พฤทธ ศภเศรษฐศร, รองศาสตราจารย สมศร อรโณทย.

การศกษาครงนเปนการศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ในประเดน

กระบวนการผลต ลวดลาย การใชส และการถายทอดองคความร โดยพจารณาเปรยบเทยบขอมลจาก

2 แหลงผลต ประกอบดวย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ และกลมทอผาตมทอง กลมตวอยางทใช

ในการศกษาคอ ผาไหมมดหมจากทง 2 กลม กลมละ 60 ผน

กระบวนการผลต ประกอบดวยปจจยสาคญ 3 อยางคอ การเตรยมเสนไหม วสดและอปกรณ

และขนตอนในการทอ พบวา ในปจจ บนชางไมตองทาเองในทกขนตอน จะแบงหนาทความรบผดชอบ

ทาตามทตนเองถนดหรอทาหนาทอยางใดอยางหนง การเตรยมเสนไหม เสนไหมทใชในการทอเปนไหม

สาเรจรปหาซอไดจากในชมชน ไหมทใชใชไหมพนธพนบาน และไหมเปลอกนอก สาหรบการยอมส

นยมยอมดวยสเคม วสดและอปกรณในการทอใชเทคโนโลยพนบาน ขนตอนการทอมทงหมด 6 ขนตอน

คอ การสาวไหม การฟอกส การเตรยมเสนพง (การมดหม)และการยอมไหม การเตรยมเสนยน การสบ

หก และการทอ

การศกษาลวดลายผาไหมมดหมพบวาทง 2 กลมทอผา มการแบงลกษณะของลายออกเปน 2 ลกษณะ

คอลายโบราณ และลายประยกต จากการศกษาลวดลายของกลมทอผาศนยหตถกรรม นาโพธ พบวา

ลายโบราณทพบมากสด คอลายขอ สวนลายประยกตทพบมากทสด คอลายหมคนขอ สาหรบกลมทอ

ผาตมทอง ลายโบราณทพบมากทสดคอ ลายนกยง สวนลายประยกตทพบมากทสด คอลายเขาวงกต

การใชสผาไหมมดหมของทง 2 กลมทอผา สามารถแบงออกไดเปน 4 ลกษณะ เชนเดยวกน

คอการใชสตามวรรณะ การใชสตามความกลมกลน การใชสตดกน และการใชสเอกรงค จากผลการศกษาทา

ใหพบวา การใชส มการใชสในวรรณะรอนมากทสด สวรรณะรอนทนยมใช เชน สแดง สสม สชมพ และ

สมวง สวรรณะเยนทใชมากทสด เชน สเขยว สเหลอง สนาเงน และสฟา

การถายทอดองคความร เปนการถายทอดจากบรรพบรษสรนหลาน เปนการถายทอดใน

ระบบเครอญาต และจากรนหนงสอกรนหนง เหมอนกนท ง 2 กลมทอผา วธการถายทอดองคความร

คอการสอนโดยผ นากลม การฝกอบรมใหแกสมาชกในกลม การเปนวทยากรฝกอบรมใหความร แกกลม

ทอผาอน ๆ ทงในและนอกพนท การเปนศนยกลางของแหลงเรยนรในทองถน และใชเปนแหลง

ทองเทยวทางวฒนธรรม ทศนศกษา ด งาน การเยยมชม หรอทาขาวสาร มการสาธตใหคาแนะนา

วธการทอผาไหมมดหมใหแกผ ทสนใจ และการถายทอดองคความรโดยใชวธการจดการการเรยนร

ใหกบนกเรยน นสต และนกศกษา ทงในสถานศกษาและททาการกลม

AN ANALYTICAL STUDY OF MUDMEE SILK, NA PHO DISTRICT, BURIRAM PROVINCE

AN ABSTRACT

BY

NITAYA CHUTMUANGPAK

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Master of Education Degree in Art Education

at Srinakharinwirot University

June 2012

Nitaya Chutmuangpak. (2012). An analytical study of Mudmee Silk, Na pho District,

Buriram Province. Master Thesis M.E.d. (Art Education). Bangkok: Graduate School

Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Assoc. Prof. Phrit Supasetsiri,

Prof. Somsiri Arunothai.

The aim of this analytical research study is selected Mudmee Thai silk (also known

as “ikat") from Na pho district, Buriram province concern with manufacturing process,

patterns, using colors and knowledge transferring by data consideration and comparison

from 2 sample group selected information, “Na pho Weaving crafts Group Center” and “Pa-

Toomthong Weaving Group Center”

Thai silk fabric use a unique manufacturing process throughout these 3 majors

factor, silk yarn preparation, material and equipment, and weaving procedure, which found

out currently that the weavers do not need to operate all process by themselves . They

allocate their responsibilities in process according to each weavers expert skills; either

functions in any of process as they are capable and including silk yarn preparation, if it is

used in order to make ready-made silk item, sill yarn can be purchased in the local area as

it is a local type of silk yarn, and also silk outer shell. For color dyeing is using chemicals

substance in general including materials and equipment which use for weaving are

operated by local technology as well. The silk fabric weaving consists of 6 steps producing:

silk reeling (draw the silk), bleaching, weft yarn preparation (tie-dye or Mudmee), Silk

dyeing, wrap set preparation, loom derive and weaving.

. The sample used for this analysis is the 60 pieces of

Mudmee silk fabric from both.

Due to the study of Mudmee pattern has found that both woven group classified their

patterns into 2 types which is “Traditional Pattern and Thai Applied”. Of the pattern study

from Na pho craft centre found that the most ordinary pattern is “Traditional Pattern”, and

“Mee kan kho pattern” is most found in “Traditional pattern”. However, for Pa-Toomthong

group “Traditional pattern” which most found is “Peacock pattern” and “Thai applied

pattern” which found most in this group, “Kao wongkod Pattern”.

Mudmee silk fabric colors for both weaving group are categorized into 4 features;

caste color tone, concordance color, contrasting colors, and monochrome colors. Thus, the

study showed the fact that colors are used most in “Warm tone” that widely use in red,

orange, pink and purple; and for “Cool tone” are most used in green, yellow, blue, and sky-

blue. The knowledge is passed on from ancestors to the descendant in kinship conformation

and transferred from one generation to another generation, as well as both weaving groups

inheritance source. It is taught by group leaders for member in their group, also being a

lecturer to teach and share their knowledge to others weaving group for both inside and

outside area. To be as a local learning centre and cultural tourism place for doing study field

trip, making a tour of inspection, visiting or searching for information together with providing

them by conducting demonstrations on how to textile Thai Mudmee silk fabric for those who

are interested, and transferring knowledge by manage how to create an innovative

knowledge learning to student from institution, also for some group learning.


เรอง


ของ


ไดรบอนมตจากบณฑตวทยาลยใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ปรญญาการศกษามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา

ของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

…………………………………………คณบดบณฑตวทยาลย

( รองศาสตรจารย ดร. สมชาย สนตวฒนกล )

วนท เดอน พ.ศ. 2555

คณะกรรมการควบคมปรญญานพนธ คณะกรรมการสอบปากเปลา

....................................................ประธาน ........................................................ประธาน

(รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร) (1ผชวยศาสตราจารย 1 ดร.สาธต ทมวฒนบรรเทง4

)

....................................................กรรมการ ........................................................ประธาน

(รองศาสตราจารยสมศร อรโณทย) (รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร)

........................................................กรรมการ

(รองศาสตราจารยสมศร อรโณทย)

........................................................กรรมการ

(ดร.ชาตชาย อนกล)

ประกาศคณปการ

ปรญญานพนธ เรอง การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ฉบบน

สาเรจไดดวยความกรณาของรองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร ประธานปรญญานพนธ และ

รองศาสตราจารยสมศร อรโณทย กรรมการปรญญานพนธ ทกรณาใหคาปรกษาชแนะแนวทาง

ทถกตองในการทาวจยและใหความชวยเหลอทกดานเปนอยางด ผ วจยขอขอบพระคณเปนอยางสง

ขอขอบพระคณคณประคอง ภาสะฐต ผ นากลมทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ คณแสงเดอน

จนทรนวล ผ นากลมทอผาตมทอง และชางทอผาไหมมดหมทกทานทไดกรณาใหคาสมภาษณ เออเฟอ

ชนงานผาไหมมดหมใหบนทกภาพ และใหความชวยเหลอในการทาวจยครงน

สดทายผ วจยขอขอบพระคณบพการและอาจารยแสงเดอน ประพนธ ญาต พนองและผ ม

พระคณทกทาน ทชวยเหลอและใหขวญกาลงใจกบผ วจย จนทาใหมความสาเรจในการศกษาวจยครงน


สารบญ

บทท หนา

1 บทนา……………………………………………………………………………… 1

ภมหลง............................................ ............................................. ............... 1

ความมงหมายของการวจย..................... ................................ ...................... 4

ความสาคญของการวจย........................... .................................................... 4

ขอบเขตของการวจย.................................. ................................................... 5

นยามศพทเฉพาะ........................................... .............................................. 5

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ............................................... .................... 7

ขอมลทเกยวของกบจงหวดบรรมย................................................................. 8

ขอมลเกยวกบอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย.................................................... 16

ขอมลเกยวกบผาทอ...................................................... ............................... 19

กระบวนการผลตผาไหมมดหม..................................... ................................. 29

ขอมลเกยวกบลวดลาย.......................................................... ....................... 37

การใชสของลวดลาย..................................................... ................................ 57

กระบวนการถายทอดองคความร............................ ....................................... 82

งานวจยทเกยวของ.................................................. .................................... 84

3 วธดาเนนการศกษาคนควา........................... ............................................... 89

ประชากรและกลมตวอยาง............................ ................................................ 89

การเกบรวบรวมขอมล.................................... .............................................. 89

การวเคราะหขอมล................................................. ...................................... 90

4 ผลการวเคราะหขอมล.................................................................................. 92

5 สรปอภปรายผลและขอเสนอแนะ............................................................... 177

สรปผลและอภปรายผล ผลการศกษา............................................. ............... 187

ขอเสนอแนะทวไป......................................................................... ............... 189

ขอเสนอแนะเพอการวจย............................................................................... 189

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

บรรณานกรม........................................................................................ ...................... 190

ภาคผนวก................................................................................................................... 197

ประวตยอผวจย........................................................................... ............................... 200

บญชตาราง

ตาราง หนา

1 ลายของผาไหมมดหมทพบจากกลมตวอยาง จานวน 60 ผน

ของกลมทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ............................................... ........

111

2 ลายของผาไหมมดหมทพบจากกลมตวอยาง จานวน 60 ผน

ของกลมทอผาตมทอง...................................................................................

114

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา

1 กกระตก 96

2 เหลกพนไหมยน 96

3 อกสาหรบกวกมวนไหม 96

4 กระสวย 97

5 กงใสปอยไหม 97

6 เขา หรอตะกอ 98

7 ไนสาหรบตเกลยวเสนไหม 98

8 การตมฟอกไหม 99

9 การตากไหมทฟอกสแลว 99

10 กราฟออกแบบลายมดหม 100

11 ไหมทมดหมแลว 100

12 การยอมหม 101

13 สเคมทใชยอมผา 102

14 หมทกรอใสหลอดแลว 103

15 หลอดทกรอไหมแลว 104

16 การทอผา 104

17 ลายโคมหา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 116

18 ลายโคมเจด กลมทอผาตมทอง 117

19 ลายโคมเกา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 118

20 ลายโคมสบเจด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 119

21 ลายขอหมลาย กลมทอผาตมทอง 120

22 ลายขอแคมา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 121

23 ลายขอจกรพรรด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 122

24 ลายตะขอค กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 123

25 ลายตะขอเลข 3 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 124

26 ลายขอเลข 3 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 125

27 ลายขอเลข 3 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 126

บญชภาพประกอบ (ตอ)


28 ลายขอสนบมอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 126

29 ลายขอแถวสนพม กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 127

30 ลายขอพบ กลมทอผาตมทอง 127

31 ลายหมคนขอ กลมทอผาตมทอง 128

32 ลายหมคนขอกลบจะบก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 129

33 ลายหมคนขอขาวหลามตด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 130



36 ลายหมคนขอดอกเหลอง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 131

37 ลายหมคนขอปางสดา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 132

38 ลายหมคนขอเมดขาวสาร กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 132

39 ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 133

40 ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 133

41 ลายขอนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 134

42 ลายขอนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 134

43 ลายตาขายโคมหาแถว กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 135

44 ลายตาขายโคมหากลาง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 135

45 ลายดาวลอมเดอน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 136

46 ลายดาวลอมเดอน กลมทอผาตมทอง 136



49 ลายเอยลอมเด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 138

50 ลายเพชรเหลยม กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 138

51 ลายลกศร กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 139

52 ลายไทย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 139

53 ลายไทย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 140

54 ลายไทยโคมเจด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 140

55 ลายฟองนา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 141

56 ลายเรงราขาเปย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 141



57 ลายขาเปย กลมทอผาตมทอง 142

58 ลายดอกไม กลมทอผาตมทอง 142

59 ลายหวกลวย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 143

60 ลายสายการบน หวกลวยหมลาย กลมทอผาตมทอง 143

61 ลายหมกอตะไคร ดอกขจร กลมทอผาตมทอง 144

62 ลายขอขจรหมลาย กลมทอผาตมทอง 144

63 ลายดอกมะเขอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 145

64 ลายดอกมะเขอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 145

65 ลายดอกกหลาบเครอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 146

66 ลายดอกแกว กลมทอผาตมทอง 146

67 ลายดอกแกวเลก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 147

68 ลายบกแปบนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 147

69 ลายเศยรพญานาค กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 148

70 ลายนาคเกบดาว กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 148

71 ลายนาคหมลาย กลมทอผาตมทอง 149

72 ลายนกยง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 149

73 ลายนกยง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 150

74 ลายนกยง กลมทอผาตมทอง 150

75 ลายนกยง กลมทอผาตมทอง 151

76 ลายปกไก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 151

77 ลายแมงสเสยด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 152

78 ลายแมงสเสยด กลมทอผาตมทอง 152

79 ลายตวอง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 153

80 ลายแมงมม กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 153

81 ลายหมโขโหล (ผเสอ) กลมทอผาตมทอง 154

82 ลายจรวด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 154

83 ลายจรวด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 155

84 ลายซองพลเชงเทยน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 155



85 ลายเรอหงส กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 156

86 ลายฟนเลอยบนไดสวรรค กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 156

87 ลายขนหมาก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 157

88 ลายขอหลง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 157

89 ลายหมลายขอตวเอส กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 158

90 ลายขอพบ กลมทอผาตมทอง 158

91 ลายเมดมะขาม กลมทอผาตมทอง 159

92 ลายหมคนขอนาคนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 159

93 ลายแมงสเสยด กลมทอผาตมทอง 160

94 ตะขอแมงปอง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 160

95 ลายฟนหน กลมทอผาตมทอง 161

96 ลายฟนหนยาว กลมทอผาตมทอง 161

97 ลายขอสายการบน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 162

98 ลายเกลยวเชอก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 162

99 ลายยอดฉตรใบโพธ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 163

100 ลายกงใหญ กลมทอผาตมทอง 163

101 ลายกญแจ กลมทอผาตมทอง 164

102 ลายลกเตา กลมทอผาตมทอง 164

103 ลายเขาวงกต กลมทอผาตมทอง 165

104 ลายเขาวงกต กลมทอผาตมทอง 165

105 ลายนาไหล กลมทอผาตมทอง 166

106 ลายนาไหล กลมทอผาตมทอง 166

107 ลายสรง กลมทอผาตมทอง 167

108 ลายองดาว กลมทอผาตมทอง 167

109 ลายเลขหนงตรง กลมทอผาตมทอง 168

110 ซนตนแดงลายสระโอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ 168

111 ลายจต กลมทอผาตมทอง 169

112 ลายจต กลมทอผาตมทอง 169



113 ลายเตา กลมทอผาตมทอง 170

114 ลายเตา กลมทอผาตมทอง 170

115 ลายเตาจน กลมทอผาตมทอง 171

บทท 1

บทนา

ภมหลง ประเทศไทยมหลกฐานทสาคญยนยนวามการทอผาไหมมาแลวไมนอยกวา 2,400-2,800 ป

จากเศษผาทตดอยกบกาไลสารดของบานเชยงและเศษเสนใยไหมซงพบทบานนาด อาเภอหนองหาน

จงหวดอดรธาน แสดงใหเหนวาในยคนนมการทอผาจากเสนใยพชแล ะไหมกนมาแลว (ศร ผาสก .

2545: 7) ในปจจบนทองทชนบทของประเทศไทยหลายแหงมชอเสยงในดานการทอผาไหม การทอผา

ไหมนบวาเปนกจกรรมของครอบครวชาวชนบทททากนมาแตโบราณนบรอยนบพนปมาแลวจนม

คาพงเพยทพดกนตดปากในหมชนเผาไทวา “เสรจหน านา ผหญงทอผา ผชายตเหลก ” ซงการทอ

ผาไหมนนนอกจากเปนอตสาหกรรมในครอบครว เพอผลตเครองนงหมแลวยงเปนการแสดงออกถง

ศลปวฒนธรรมทเกยวของกบวถชวตของชาวชนบทมาตงแตโบราณกาล

เนองจากเสนไหมเปนเสนใยของสตวทมความสวยงาม เปนพเศษอยในตว ดงนนเมอทอออกมาแลวก

จะไดผาทสวยงามเปนเงาวาววบจบตาผพบเหน นอกจากความสวยงามในตวเสนไหมแลวบรรพชนใน

อดตไดชวยกนสรางสรรคศลปวฒนธรรมทวจตรพสดารใหเกดขนบนผนผาไหมอกดวย ศลปะอนงามวจตร

นทาใหเกดเทคนคการทอแ ละลวดลายบนผนผาไหมแบบตาง ๆ มากมายหลายแบบตงแตเปนผาพน

ธรรมดา ผาลายทาง หรอลายตารางผาหางกระรอก ผายกดอก ผาขด ผาจก ผาลายนาไหล ผาแพรวา

และผามดหม ซงเปนศลปะบนลายผาไหมแตละแบบลวนใชเทคนคในการทอแตกตางกนไป ซง

สงดงกลาวนคอมรดกทางวฒนธรรมทชนเผาไทไดสรางสรรคเพอใหพวกเราไดสบทอดตอมาจนถงปจจบน

น (ศร ผาสก. 2545: 13)

ผาไหมไทยเปนศลปหตถกรรมทสาคญยงอยางหนงทไดสรางสรรคสบทอดมานบเปนเวลา

ยาวนาน เปนศลปะพนบานทควรคาแกความภาคภมใจในมรด กทบรรพบรษไดสบทอดภมปญญาให

คงอยไดรบการยอมรบจากทวโลกวาไหมไทย เปนเอกลกษณประจาชาตไทยทควรคาแกการอนรกษให

ดารงอยคชาตไทยตอไป โดยเฉพาะผาไหมมดหม เปนศลปะการทอผาพนเมองชนดหนงทเกดจาก

การมดยอมไหมใหเกดส แลวนาไปทอใหเปนผนผา และเกดลวดลาย การทอผามดหมเปนทนยมทากน

มานานแลวในบางจงหวดของภาคกลางของไทย เชน สพรรณบร อทยธาน ชยนาท ลพบร สระบร และ

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ผามดหมลายอสานมการทอมาก โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ตอนกลางและตอนใตเชน จงหวดขอนแกน รอยเอด กาฬสนธ มหาสารคาม ศรษะเกษ อบลราชธาน

ยโสธร สกลนคร อดรธาน ชยภม นครราชสมา บรรมย เปนตน จงหวดบรรมยเปนหนงในจงหวดของ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมการทอผาไหม จงหวดบรรมยมชอเสยงมานานในเรองการทอผาไหม จน

เปนเอกลกษณสมดงคาขวญของจงหวดบรรมยทวา “เมองปราสาทหน ถนภเขาไฟ ผาไหมสวย

รวยวฒนธรรม”

2

จงหวดบรรมยมการทอผาไหมในหลายพนทของจงหวดแตทมการทอกนมากคออาเภอนาโพธ

เปนกลมทอผาไหมทเขมแขง 0ประชาชนในพนทอาเภอนาโพธ ปลกหมอนเลยงไหมและทอผาไหมมา

ตงแตบรรพบรษ และถายทอดใหแกลกหลานจนถงปจจบน ซงเมอกอนผาไหมผลตขนเพอใชเอง แลก

สงของ และใชในงานพธสาคญ สวนมากเปนทนยมสวมใสของผสงอาย ในปจจบนไดพฒนารปแบบ

ลวดลาย และสสนขน เพอความเหมาะ สมกบยคสมย และตรงความตองการของตลาดทงในและ

ตางประเทศ 0

นอกจากอาชพหลกคอการทานาแลว ชาวอาเภอนาโพธ ปลกหมอน เลยงไหม และทอผาไหม

เปนอาชพเสรมสบทอดทอผาไหมมาตงแตบรรพบรษหลายชวอายคน กลมสตรทอาเภอนาโพธ จงหวด

บรรมยนนประกอบอาช พทอผาไหมทกหมบาน หมบานทอผาไหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย เปน

แหลงทอผาไหมมดหม โดยเฉพาะทศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธเปนกลมทอผาไหมมดหมทม

ชอเสยงเปนทรจกของคนทวไป

เปนกลมทอผาทไดเขาเปนสมาชกโครงการสงเสรมศลปาชพ พระบรมราชปถมภในสมเดจพระนางเจาสรกต

พระบรมราชนนาถ ไดรบการสนบสนนงบประมาณ และการจดการดานบรหารจากหนวยงานพฒนาชมชน

จากธนาคารออมสน และไดรบงบประมาณสรางศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธจากโครงการพฒนา

คณภาพชวตของประชาชน ตามแนวพระราชดา ร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร ซง

ไดรบการสนบสนนชวยเหลอในดานการพฒนาฝมอใหไดมาตรฐานทงรปแบบ กระบวนการผลต ลวดลาย

รวมถงองคประกอบหลกททาใหผาไหมไดราคานนคอขนาดของฟมทใชในการทอซงมความหนาของผนผาท

ไดนนมคาบอกเลาวา “ขนาดใชนาหยดกไมซมผานเนอผา” รวมถงการใชเสนไหมจากตวไหมทเปนไหมบาน

พนธไทยแทชอไหมพนธนางนอย ซงเปนไหมพนธพนบานของจงหวดบรรมย คณภาพดเลศของผาไหม

มดหมจากศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธ พสจนไดจากการไดรบตราพระราชทานนกยงสทอง (Royal

Thail SilK) จากสถาบนหมอนไหมแหงชาต เฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

ผาไหมมดหมทรจกกนอยางแพรหลาย อาท ลายเตานอย ลายขอหงหอยลายหมากจบ ลายหมขอ

ลายหมลวด และลายผาประจาจงหวดเรยกกนวาผาไหมหวแดงเชงแดง ใชในงานบญประจาป โดยผาไหม

มดหมนาออกไปจาหนายในตางจงหวดและอาเภอ และสงผาทอมอเขาประกวดไดรบรางวลชนะเลศ ทงใน

ระดบจงหวดและระดบภาค และไดมการพฒนาคณภาพดานการผลตและการตลาดอยางสมาเสมอ เขา

ประกวด OTOP ระดบประเทศไดรบรางวลชนะเลศประเภทผาเชงพาณชย และไดพฒนาผลตภณฑผาไหม

ขนอกระดบหนง จนไดรบการคดสรรเปน OTOP ระดบ 5 ดาว จงทาใหผาไหมทอมอของศนยหตถกรรม

พนบานอาเภอนาโพธเปนทรจกของคนทวไป (อรศรา. 2551: 237-238; 2552: 238-239)

นอกจากการรวมตวกนของกลมสตรทประกอบอาชพทอผาไหมมดหมในหลายหมบาน ของ

อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ยงมกลมทอผาไหมมดหม “กลมทอผาตมทอง ” ทปจจบนกาวไกลเปนอก

หนงตวอยางของความสาเรจของสนคา OTOP ทมชอในระดบโลกไดรบความนยมจากตางประ เทศ

3

อยางมาก และสรางความเขมแขงใหกบชมชนทกลายมาเปนอตสาหกรรมขนาดยอมตามสภาพ

เศรษฐกจ สงคม และยคสมย มการสรางระบ บบรหารจดการในรปแบบบรษท เพอยกระดบสนคาภม

ปญญาชาวบานใหเปนทรจกในระดบโลก ผาไหมมดหมของกลมทอผาตมทองของอาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย จะมความแตกตางจากผาไหมมดหมอน ๆ ตรงทแบบฉบบเปนสากล ซงเปนไปตาม

จดมงหมายทตองการเนนตลาดสงออกเปนหลก มการรเรมพฒนาลวยลายของผาไหมประยกตใหเขา

กบสไตลตางประเทศ ซงสวนใหญจะเปนประเทศแถบยโรป เชน อตาล ฝรงเ ศส และในสหรฐอเมรกา

โดยเปนทงผผลตและจาหนายเอง (หนงสอพมพสยามรฐ. 2552: ออนไลน) นบไดวาเปนความสาเรจใน

การพยายามปรบปรงพฒนาศลปะการทอผาไหมมดหมใหทนสมย กาวไกลสสากล และเขาความ

ตองการของตลาดใหมความโดดเดนตางจากผาไหมทวไปไดเปนอยางด

การทอผาไหมมดหมทเปนมรดกทางวฒนธรรมทสบทอดภมปญญาทองถนจากบรรพบรษ

มาชานาน ชาวนาโพธมความภาคภมใจในผลตภณฑ “ผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ ” วาเปนผาไหมทม

คณภาพ มมาตรฐาน และไดรบความนยม ชาวบานเกอบทกครวเรอนผลตทอผ าไวใชเอง ใชสวนตวใน

ชวตประจาวน และในงานประเพณเทศกาลวนสาคญตาง ๆ รวมทงเกบไวจาหนายเปนรายไดเลยง

ครวเรอน ลวนแตมความผกพนและมสวนรวมในการสรางผลตภณฑผาไหมมดหมใหมชอเสยง เปน

การอนรกษศลปะพนบาน สงผลใหชมชนมงานทามรายได เพมขน สรางอาชพทมนคงใหกบตนเอง

สามารถยดอาชพการทอผาไหมมดหมเปนอาชพหลกหรออาชพเสรม ตลอดจนเปนการนาวตถดบทม

ในทองถนมาใชประโยชน เปนการกระจายงานดานอตสาหกรรมไปสทองถน ทาใหเกดการสรางงาน

สรางรายไดใหกบครอบครวและชมชน เปนก ารพฒนาอาชพทยงยนใหกบชาวชมชนอาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย นอกจากนยงชวยลดปญหาการวางงาน และลดแรงงานยายถนฐานจากชนบทเขาเมอง

ทาใหครอบครวอยกนพรอมหนาเกดความรกความอบอนในครอบครว อกทงเปนการสงเสรมเศรษฐกจ

ชมชนใหเขมแขงสามารถพงพาตนเองได อนจะนาไปสความเจรญทางเศรษฐกจของประเทศตอไป และ

เปนการสงเสรมการสงออกสนคาไทยและเผยแพรใหชาวตางประเทศไดประจกษถงมรดกทาง

วฒนธรรมทงดงามดจประณตศลปทวจตรบรรจงลงบนผนผาอาภรณอนเปยมไปดวยคณคาท

แสดงออกถงความเปนเอกลกษณไทยไดเปนอยางด

นอกจากนยงทาใหภมปญญาดานการทอผาไหมมดหมมใหสญหาย เพออนรกษกระบวนการ

ทอผาทเกดการเรยนรภมปญญาทบรรพบรษสงสม พฒนา สรางสรรคถายทอดผลงานทเปยมไปดวย

ศาสตรและศลปอนวจตรบรรจงสบตอกนมาอยางตอเนองไว สบทอดภ มปญญาการทอผาไหมมดหม

ชาวนาโพธมใหสญหาย ควรทไดรบการศกษา อนรกษ เรยนร พฒนาสรางสรรคสรางชอเสยงและ

เกยรตภมใหกบชาวนาโพธ

4

จากการคนควาขอมลดงกลาว ผ วจยมความสนใจทจะศกษา ศลปหตถกรรม การทอผาไหม

มดหม ซงไดรบอทธพลมาจากความเชอทางวฒนธรรมในการ ดาเนนชวต ทศนคต ผสมผสานคานยมท

สบทอดกนมาจากชมชน แสดงถงเอกลกษณของชาวตาบลนาโพธไดเปนอยางด เพอจะไดนาไป

ถายทอดใหนกเรยน นกศกษา รวมถงผ ทสนใจ ไดศกษาถง ภาคภมใจในภมปญญาทองถนของไทย ซง

เปนศลปะพนบานอนเปนมรดกทางวฒนธรรม และสามารถนามาใชประโยชนทางดานการศกษาแกผ ท

จะศกษาวเคราะห กระบวนการผลต ลวดลายโบราณ พนเมองและลายประยกต การใชส กระบวนการ

ถายทอดองคความรของผาไหมมดหมทมชอเสยงของอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย วามเอกลกษณและ

สรางสรรคงานอยางไร และ ทงนอาจเปนแนวทางหนงใน การอนรกษ พฒนา และฟนฟศลปะพนบาน

ทมคณคา สบทอด มายาวนาน ใหเปน มรดกทางวฒนธรรมและเอกลกษณไทยนใหคงอยคชาตไทย

สบไป และเปนสวนหนงในการพฒนาศลปหตถกรรมการทอผาไหมมดหมพนเมองใหมความโดดเดน

สตลาดสนคาทมบทบาทสาคญตอระบบเศรษฐกจของประเทศไทยในอนาคต

ความมงหมายของการวจย

เพอศกษาวเคราะหผาไหมมดหมในอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ใน 2 กลมทอผา ไดแก ศนย

หตกรรมพนบานอาเภอนาโพธ และกลมทอผาตมทอง ในประเดน

1. กระบวนการผลต

2. ลกษณะลวดลาย

3. ลกษณะการใชส

4. กระบวนการถายทอดองคความร

ความสาคญของการวจย

1. เพอ รวบรวมองคความร กระบวนการผลต ลกษณะลวดลาย ลกษณะการใชส รปแบบ

ผลตภณฑ และกระบวนการถายทอดองคความร ของผาไหมมดหมในอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2. เพอเปนประโยชนตอการเรยนการสอน และแหลงขอมลทางวชาการ ในสถาบนการศกษา

ระดบตาง ๆ ไดศกษาตามความเหมาะสม

3 . เพอใหเกดความร ความเขาใจ กอใหเกดความภาคภมใจ และเหนคณคาของ

ศลปหตถกรรม พนบาน อนจะเปนประโยชนในการอนรกษ และสบทอด มรดกทางวฒนธรรมของชาต

ไทย

5

ขอบเขตของการวจย

1. ขอบเขตเนอหาของการศกษาคนควาในครงน มงศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย โดยการเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ใน 2 กลมทอผา คอศนยหตกรรม

พนบานอาเภอนาโพธ และกลมทอผาตมทอง ในประเดน

1.1 กระบวนการผลต

1.1.1 การเตรยมวตถดบ

1.1.2 วสดและอปกรณทใชสาหรบทอผาไหมมดหม

1.1.3 ขนตอนและกรรมวธการทอผาไหมมดหม

1.2 ลกษณะลวดลาย

1.2.1 ลวดลายโบราณ

1.2.2 ลวดลายประยกตใหม

1.3 ลกษณะการใชส

1.3.1 การใชสตามวรรณะ

1.3.2 การใชสกลมกลน

13.3 การใชสตดกน

1.3.4 การใชสเอกรงค

1.4 กระบวนการถายทอดองคความร

1.4.1 วธการถายทอด

1.4.2 ขนตอนการถายทอด

2. กลมตวอยางทใชในการศกษา

ผ วจยมงศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย แบงเปน

2.1 กลมทอผาศนยหตกรรมพนบานอาเภอนาโพธ

2.2 กลมทอผาตมทอง

นยามศพทเฉพาะ

1. ผาไหมมดหม หมายถง ผาทอททาใหเกดลวดลายบนผนผา ดวยการใชเชอกฟางมามดเสน

ไหมใหเกดลวดลายตามทตองการ แลวนาไปยอมสตาง ๆ จา กนนจงนาเสนพงสอดเขาไปทอกบเสนยน

จะไดผาทมลายหม ซงมชอลายเรยกตาง ๆ กนออกไป

2. กระบวนการผลต หมายถง กระบวนการผลตเสน ไหม การฟอกไหม การมดลาย การยอมส

และการทอผาไหม ทชางทอ ตองมเทคนคและวธการตลอดจนใชวตถดบ และวสดอปกรณในกา ร

เตรยมการจนเสรจเปนผลตภณฑผาทอ

6

3. ลกษณะลวดลาย หมายถง รปแบบองคประกอบดานรปราง รปทรง และสทปรากฏบน

ผนผาทเกดจากกระบวนการผลตตาง ๆ

4. ลกษณะการใชส หมายถง การใชสตามวรรณะ การใชสกลมกลน การใชสตดกน และการใช

สเอกรงค เพอใชในการยอมและออกแบบลกษณะลวดลายผา เพอใหเกดความสวยงามบนลวดลาย

ของผนผา

5. กระบวนการถายทอด องคความร หมายถง วธการหรอแบบแผน ทผสอน ผ เรยนใชใน

การถายทอด ทกษะ เทคนค เรยนร สงสม และพฒนาวธการทอผาไหม เปนความรในภาคทฤษฎ แ ละ

ภาคปฏบตทงทางตรง และทางออมดวยวธการตาง ๆ

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การคนควาเรอง การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ผ วจยไดศกษา

เอกสารและงานวจยทเกยวของ โดยแยกตามหวขอ ดงตอไปน

1. ขอมลทเกยวของกบจงหวดบรรมย

1.1 สภาพทวไปของจงหวดบรรมย

1.2 ประวตจงหวดบรรมย

1.3 สถานทสาคญของจงหวดบรรมย

1.4 ประเพณและวฒนธรรม

2. ขอมลเกยวกบอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2.1 ประวตความเปนมา

2.2 สภาพทวไปของอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2.3 ประวตความเปนมาของผาไหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

3. ขอมลเกยวกบผาทอ

3.1 แหลงทมาของผา

3.2 ผาทอพนบานของไทย

3.3 ลกษณะของผาไหมไทย

3.4 ความหมายของผามดหม

3.5 แหลงทมาของผาไหมมดหม

3.6 กระบวนการผลตผาไหมมดหม


4.1 การเตรยมวตถดบ

4.2 วสดและอปกรณทใชสาหรบทอผาไหมมดหม

4.3 ขนตอนและกรรมวธการทอผาไหมมดหม

5. ขอมลเกยวกบลวดลาย

5.1 ความหมายของการออกแบบลวดลาย

5.2 ลกษณะและรปแบบของลวดลาย

5.3 การจดวางลวดลายและการตอลาย

5.4 ลวดลายผา

8

6. ขอมลการใชสของลวดลาย

6.1 ความหมายของส

6.2 ทฤษฎส

6.3 การใชสตามวรรณะ

6.4 การใชสกลมกลน


6.6 การใชสเอกรงค

6.7 การใชสของไทย

6.8 สทใชยอมผา

7. ขอมลเกยวกบกระบวนการถายทอดองคความร

7.1 ความหมายของภมปญญาทองถน

7.2 ประเภทของภมปญญาทองถน

7.3 แนวทางการจดการเรยนรโดยใชภมปญญาทองถน

8. งานวจยทเกยวของ

1. ขอมลทเกยวของกบจงหวดบรรมย

1.1 สภาพทวไปของจงหวดบรรมย

ลกษณะภมประเทศ จงหวดบรรมย สภาพพนทโดยทวไปเปนทราบสง พนทลาดจาก

ทศใตลงไปทศเหนอ พนทมลกษณะเปนลกคลนเลกนอยเปนทราบขนบนไดชองเขาเกดจากภเขาไฟ

ระเบดเมอประมาณเกาแสนถงหนงลานปเศษ ทาใหจงหวดบรรมยมลกษณะภมประเทศทสาคญ คอ

พนทสงและภเขาทางตอนใต

พนทลกคลนลอนตนตอนกลางของจงหวด

พนทราบลมตอนเหนอรมฝงแมนามล

ทตงและอาณาเขต จงหวดบรรมย ตงอยทางทศใตของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ตอนลางของประเทศไทย มพนทประมาณ 10,321,885 ตารางกโลเมตร หรอ 6,451,178 ไร คดเปน

รอยละ 6.11 ของพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มอาณาเขตตดกบจงหวดและประเทศใกลเคยง ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบจงหวดขอนแกน มหาสารคาม และสรนทร

ทศตะวนออก ตดตอกบจงหวดสรนทร

ทศใต ตดตอกบจงหวดสระแกว และราชอาณาจกรกมพชา

ทศตะวนตก ตดตอกบจงหวดนครราชสมา

9

ประชากร จานวนประชากรของจงหวดบรรมย ณ วนท 31 ธนวาคม 2551 มประชากร

ทงสน 1,541,650 คน แบงเปนชายจานวน 769,670 คน หญงจานวน 771,980 คน

การปกครอง แบงการปกครองออกออกเปน 23 อาเภอ 188 ตาบล 2,546 หมบาน

การปกครองสวนทองถน ประกอบดวย องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาลเมอง 2 แหง เทศบาลตาบล

46 แหง และองคกรบรหารตาบล 160 แหง ทงนไดแบงการปกครองออกออกเปน 23 อาเภอ ไดแก

1. อาเภอเมอง 2. อาเภอนางรอง

3. อาเภอประโคนชย 4. อาเภอพทไธสง

5. อาเภอลาปลายมาศ 6. อาเภอสตก

7. อาเภอกระสง 8. อาเภอลาหานทราย

9. อาเภอบานกรวด 10. อาเภอคเมอง

11. อาเภอหนองก 12. อาเภอปะคา

13. อาเภอหนองหงส 14. อาเภอนาโพธ

15. อาเภอพลบพลาชย 16. อาเภอหวยราช

17. อาเภอโนนสวรรณ 18. อาเภอชาน

19. อาเภอโนนดนแดง 20. อาเภอเฉลมพระเกยรต

21. อาเภอบานใหมไชยพจน 22. อาเภอบานดาน

23. อาเภอแคนดง (จงหวดบรรมย. 2551: ออนไลน)

การเดนทางมาจงหวดบรรมย

การเดนทาง

รถยนต จากรงเทพฯ เดนทางไปตามทางหลวงหมายเลข 1 (พหลโยธน ) ถง

สระบร เลยวขวาเขาทางหลวงหมายเลข 2 (มตรภาพ ) จากนนแยกขวาเขาทางหลวงหมายเลข 24

(โชคชย-เดชอดม) ผานอาเภอหนองก อาเภอนางรอง แลวเลยวซายเขาสจงหวดบรรมย ตามทางหลวง

หมายเลข 218 รวมระยะทาง 410 กโลเมตร หรอจากนครราชสมา ตามทางหลวงหมายเลข 226 ผาน

อาเภอจกราช-หวยแถลง-ลาปลายมาศ รวมระยะทาง 384 กโลเมตร

รถโดยสารประจาทาง บรษทขนสง จากด เดนรถระหวางกรงเทพฯ- บรรมย

ทกวน มทงรถธรรมดาและรถปรบอากาศ ออกจากสถานขนสงหมอชต 2 (จตจกร)

รถไฟ มรถไฟสายกรงเทพฯ- อบลราชธาน กรงเทพฯ- สรนทร และนครราชสมา-

อบลราชธาน ทงทเปนขบวนรถดวน รถเรว รถธรรมดา และรถดเซลราง ผานสถานบรรมยทกขบวน

10

เครองบน บรษท การบนไทย จากด (มหาชน ) ไมมเทยวบนไปจงหวดบรรมย

โดยตรง ตองไปลงทขอนแกน จากนนตอรถเขาตวเมองบรรมยเปนระยะทางอกประมาณ 200 กโลเมตร

นอกจากนยงมสายการบนพบ แอร ไปลงทบรรมยในวนจนทร วนพธ และวนเสาร

การเดนทางภายในจงหวด

การเดนทางภายในตวเมองสามารถใชบรการรถสามลอรบจาง สวนการเดนทาง

ระหวางอาเภอมรถโดยสารจากตวเมองบรรมยไปยงอาเภอตาง ๆ

การเดนทางระหวางจงหวด

จากสถาน ขนสงบรรมย มรถโดยสารไปยงจงหวดตาง ๆ ดงน รถธรรมดาไป

นครราสมา รอยเอด ขอนแกน สรนทร รถปรบอากาศไปเชยงใหม พทยา ระยอง จนทบร สระแกว

อบลราชธาน นครราชสมา กรงเทพฯ

ระยะทางระหวางจงหวดบรรมย ไปจงหวดตาง ๆ

บรรมย-กรงเทพมหานคร 410 กโลเมตร

บรรมย-นครราชสมา 126 กโลเมตร

บรรมย-สรนทร 52 กโลเมตร

บรรมย-ขอนแกน 187 กโลเมตร

บรรมย-มหาสารคาม 148 กโลเมตร

(จงหวดบรรมย. 2554: ออนไลน)

1.2 ประวตจงหวดบรรมย

บรรมยเ ปนเมองแหงความรนรมยตามความหมายของชอเมองทนาอยสาหรบคนใน

ทองถนและเปนเมองทนามาเยอนสาหรบคนคนตางถน เมองปราสาทหนในเขตจงหวดบรรมยมากมไป

ดวยปราสาทหนใหญนอย อนหมายถงความรงเรองมาตงแตอดต จากการศกษาของนกโบราณคดพบ

หลกฐานกา รอยอาศยของ มนษยมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร สมยทวารวดและทสาคญทสดพบ

กระจายอยทวไปในจงหวดบรรมยมากคอ หลกฐานทางวฒนธรรมของเขมรโบราณ ซงมทงปราสาทอฐ

และปราสาทหนเปนจานวนมากกวา 60 แหง รวมทงไดพบแหลงโบราณคดทสาคญคอเตาเผา ภาชน ะ

ดนเผา และภาชนะดนเผาแบบทเรยกวาเครองถวยเขมร ซงกาหนดอายไดประมาณพทธศตวรรษท 15

ถง 18 อยทวไปหลงจากสมยของวฒนธรรมขอมหรอเขมรโบราณ แลวหลกฐานทางประวตศาสตรของ

จงหวดบรรมย เรมมขนอกครงตอนปลายสมยกรงศรอยธยา โดยปรากฏชอวาเป นเมองขนของเมอง

นครราชสมา และปรากฏชอตอมาในสมยกรงธนบรถงสมยกรงรตนโกสนทรวาบรรมยมฐานะเปน

เมอง ๆ หนง จนถง พ.ศ. 2476 ไดมการจดระเบยบราชการบรหารสวนภมภาคใหม จงไดชอเปนจงหวด

บรรมยมาจนถงปจจบนนชอเมองบรร มย ไมปรากฏในเอกสารประวตศาสตรสมยอยธยาและธนบร

เฉพาะชอเมองอน ซงปจจบนเปนอาเภอในจงหวดบรรมย ไดแก เมองนางรอง เมองพทไธสง และเมอง

ประโคนชย พ.ศ. 2319

11

รชสมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราช กรงธนบร กรมการเมองนครราชสมา มใบบอกเขา

มาวาพ ระยานางรองคบคดเปนกบฏรวมกบเจาโอ เจาอน และอปฮาดเมองจาปาศกด จงโปรดให

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เมอยงดารงตาแหนงเจาพระยาจกรเปนแมทพไป

ปราบจบตวพระยานางรองประหารชวตและสมทบเจาพระยาสรสห (สมเดจพระบวรราชเจามหาสร

สงหนาท) คมกองทพหวเมองฝายเหนอยกไปตเมอง จาปาศกด เมองโขง และเมองอตปอ ไดทง 3 เมอง

ประหารชวตเจาโอ เจาอน เจาอปฮาด เมองจาปาศกด แลวเกลยกลอมเมองตาง ๆ ใกลเคยงให

สวามภกด ไดแก เขมรปาดง ตะลบ สรนทร สงขะ และเมองขขนธ รว บรวมผคนตงเมองขนในเขตขอม

รา เรยกวา เมองแปะ แตงตงบรรมย บตรเจาเมองไผทสมน (พทไธสง) ใหเปนเจาเมอง ซงตอมาไดเปน

พระยานครภกด ประมาณปลายรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว หรอตนราชการ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดเปล ยนชอเมองแปะเปนบรรมยดวยปรากฏวา ไดมการ

แตงตงพระสาแดงฤทธรงคเปนพระนครภกดศรนครา ผ สาเรจราชการเมองบรรมย ขนเมองนครราชสมา

ใน พ .ศ. 2411 เมองบรรมยและเมองนางรองผลดกนมความสาคญเรอยมา พ .ศ. 2433 เมองบรรมย

โอนขนไปขนกบหว เมองลาวฝายเหนอ มหนองคายเปนศนยกลาง และเมองบรรมยมเมองในสงกด

1 แหง คอเมองนางรอง

ตอมาประมาณ พ .ศ. 2440- 2441 เมองบรรมยไดกลบไปขนกบมณฑลนครราชสมา

เรยกวา “บรเวณนางรอง ” ประกอบดวย เมองบรรมย นางรอง รตนบร ประโคนชย และพ ทไธสง พ .ศ.

2442 มประกาศเปลยนชอ มณฑลลาวเฉยงเปน มณฑลฝายตะวนตกเฉยงเหนอ มณฑลลาวพวนเปน

มณฑลฝายเหนอ มณฑลลาวเปนมณฑลตะวนออกเฉยงเหนอ มณฑลเขมร เปนมณฑลตะวนออกและ

ในคราวนเปลยนชอ บรเวณนางรองเปน “เมองนางรอง ” มฐานะเปนเมองจตวา ตงทวาการ อยทเมอง

บรรมย แตตราตาแหนงเปนตราผการนางรอง กระทรวงมหาดไทยจงไดประกาศเปลยนชอเมองเปน

“บรรมย” และเปลยนตราตาแหนงเปนผวาราชการเมองบรรมย ตงแตวนท 3 สงหาคม พ .ศ. 2444 เปน

ตนมา

พ.ศ. 2450 กระทรวงมหาดไทยปรบปรงหวเมองในภาคต ะวนออกเฉยงเหนอ ใหมณฑล

นครราชสมาประกอบดวย 3 เมอง 17 อาเภอ คอเมองนครราชสมา 10 อาเภอ เมองชยภม 3 อาเภอ

และเมองบรรมย 4 อาเภอ คอ นางรอง พทไธสง ประโคนชย รตนบร ตอมาไดมการตราพระราชบญญต

ระเบยบบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม พ .ศ. 2476 ขน ยบ มณฑลนครราชสมา จดระเบยบบรหาร

ราชการสวนภมภาคออกเปนจงหวดและอาเภอ เมองบรรมยจงมฐานะเปน จงหวดบรรมย ตงแตนน

เปนตนมา (จงหวดบรรมย. 2554: ออนไลน)

12

1.3 สถานทสาคญของจงหวดบรรมย

จงหวดบรรมยมสถานทสาคญทางประวตศาสต ร และสถานททองเทยวทางธรรมชาต

ทนาสนใจหลายแหง ซง บญเออ เดชชย (2548: 14); การทองเทยวจงหวดบรรมย (2554: ออนไลน) ได

รวบรวมไวมดงน

อทยานประวตศาสตรพนมรง อทยานประวตศาสตรพนมรงเปนศลปะทยงใหญและเลอเลศใน

รปแบบเขมร มอายมากกวา 1,000 ป สรางบนยอดภเขาไฟทสงบลงแลว ปราสาทพนมรงเปนเทว สถานท

สรางขนตามความเชอทางศาสนาฮนด สงแรกทนกทองเทยวจะไดพบเหนเมอมาเยอน กคอ บนไดทางขน

อนยงใหญ สวยงามตระการตานบจากเชงบนไดลาดเขาตรงทางขนไปจนถงปรางคป ระธานยอดบนสด

สอดคลองกบความเชอทางศาสนาฮนดเปรยบเสมอนกบวมานทประทบของพระศวะรวมถงปรางคประธาน

ซงมขนาดใหญมแผนผงเปนรปสเหลยมจตรสและหนหนาไปทางทศตะวนออก ในการออกแบบพระปรางค

ประธาน เสา ประตทางเขาและทบหลงนน มความงดงามยงนก ปราสาทเมองตา ปราสาทเมองตา ตงอย

บรเวณหนาวดปราสาทบรพาราม ตาบลจระเขมาก อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย โดยคาวา เมองตา น

ไมใชชอดงเดม แตเปนชอทชาวพนเมองเรยกโบราณสถานแหงน เพราะปราสาทแหงนตงอยในทตากวา

ปราสาทพนมรง ภาพสลกสวนมากทปราสาทนลวนเปนภาพเกยวกบการอวตารของพระนารายณ ปราสาท

เมองตามปรางคประธานหาองคบนฐานเดยวกน อนสาวรยเราส อยทตาบลโนนดนแดง รมทางหลวงสาย

ละหานทราย-ตาพระยา ทางหลวงหมายเลข 3068 ทางดานซายมอสรางขนเมอป 2522 เพอเปนการราลก

ถงวรกรรมของประชาชน ตารวจ ทหาร ทเสยชวตจากการตอสผกอการราย และไดรบพระราชทานนาม

“เราส” เปนชอของอนสาวรย เขอนลานางรอง อในเขตบานโนนดนแดง หางจากอนสาวรยเราสประมาณ

1 กโลเมตร กอนถงอนสาวรยจะพบทางแยกเขาไปทางซาย เปนลกษณะเขอน ดนฐานคอนกรต ม

ถนนลาดยางบนสนเขอนเชอมตอไปยงหมบานตวอยางหมบานพฒนาหนองตาเยาวและหนองหวา ซงอย

ใกลชายแดน ประมาณ 20 กโลเมตรเทานน ทสนเขอนมหนลอย (หนภเขาไฟอกชนดหนง ) เปนกอนและ

แผน สสนแบงกนเปนชน ๆ สวยงาม ปราสาทหนองหงส ตงอยทบานโนนดนแดง ตาบลโนนดนแดง

ตวปราสาทเปนปรางค 3 องค กอดวยอฐ ตงบนฐานกอดวยศลาแลงตอเนองเปนฐานเดยวกน หนหนาไป

ทางทศตะวนออกมประตเขา- ออกทางดานหนาอก 3 ประต เปนประตหลอก ปรางคทงสามมผงเปนรป

สเหลยมจตรสยอมมไมสบสอง ทบหลงปรางคองคกลางสลกเปนรปพระอนทรทรงชางเอราวณ องคทศใต

เปนรปพระอศวรทรงโค นอกจากนยงมวหารหรอบรรณาลยอก 1 แหง กอดวยศลาแลงหนหนาเขาหา

ปรางคองคทศใต ศลปกรรมทพบตรงกบศลปะเขมรแบบบาปวน ซงมอายราวพทธศตวรรษท 16 ปราสาท

บานบ หรอธรรมศาลา หรอบานมไฟ ตงอยในโรงเรยนบานบวทยาสรรค ตาบลจระเขมาก หางจากทาง

แยกเขาปราสาทเมองตาไปทางประโคนชย 1.5 กโลเมตร มลกษณะทางสถาปตยกรรมของสงกอสรางท

เชอกนวาเปนท พกสาหรบคนเดนทาง (นกแสวงบญ ) กอดวยศลาแลง กรอบปร ะตหนาตางทาดวยศลา

ทราย หนหนาไปทางทศตะวนอก มประตเขา-ออกเชอมตดกบองคปรางคทางดนหนา ภายในมแทนวางรป

เคารพอย 1 แทน พบชนสวนทบหลงสลกภาพพระพทธรปปางสมาธในซม เรอนแกว 2 ชน ซงเปน

หลกฐานยนยนอายการสรางและลทธทางศาสนาในสมยพระเจาชยวรมนท 7 กฏฤาษหนองบวราย หรอ

ปราสาทหนองกง อยใกลเชงเขาพนมรง มสงสาคญคอ ปรางค สรางดวยศลาแลง เปนรปสเหลยม ยอมม

13

กวาง 5 เมตร มพระพทธรปปางสมาธนงอยเหนอเศยรเกยรตมข มอทงสองของเกยรตมขจบพวงมาลย

ยอดปรางคทายอเปนบวเชงบาตร 4 ชน แตละชนมกลบขนนศลา จาลกลายและรปภาพตงประดบ แหลง

หนตด ตงอยในเขตอาเภอบานกรวด แหลงหนตดนเปนแหลงหนทรายทคนสมยขอม ตดเอาไปสราง

ปราสาทตาง ๆ ในเขตอสานใต ทวบรเวณมหนทรายกอนใหญนอยเรยงรายอยทวไป บางกอนย งมรองรอย

สกดหนปรากฏอย มทางเดนจากแหลงหนตดไปยงจดชมววบนยอดเขา แหลงเตาโบราณ ตงอยทโรงเรยน

บานกรวอวทยาคาร นกโบราณคดไดสารวจ พบเตาเผา และเครองปนดนเผาโบราณจานวนมาก พบวาม

อายประมาณพทธศตวรรษท 14-19 เครองปนดนเผากรมศลปากรไดทากา รขดแตงเตาเผาโบราณ 2 แหง

คอ เตาสวายและเตานายเจยน สวนเครองปนดนเผาทขดพบสามารถชมไดท หอศลปกรรมบานกรวด ใน

บรเวณทวาการอาเภอ วนอทยานเขากระโดง เขากระโดงเปนภเขาไฟเกาแกทมองเหนลกษณะปากปลอง

ไดชดเจน อยหางจากอาเภอเมอง 6 กโลเมตร วนอทยานเหลานมพนธไมพนเมองนาศกษาหลายชนด ซง

ตลอดเสนทางจะพบพระพทธรปปางตาง ๆ เรยงรายอยเปนระยะ บนยอดเขาเปนลานกวางเปนท

ประดษฐานพระพทธรปสขาวองคใหญชอวา “พระสภทรบพตร ” ซงเปนพระพทธรปคเมองจงหวดบรรมย

และมปรางคกโบราณ ภ ายในประดษฐพระพทธบาทจาลองอยดวย กสวนแตง ตงอยตรงขามโรงเรยนก

สวนแตงวทยาคม บานดอนหวาย ตาบลดอนหวาย กสวนแตงเปนโบราณสถานแบบขอม ซงประกอบดวย

ปรางคอฐ 3 องค ตงเรยงรายในแนวเหนอ-ใต บนศลาแลงเดยวกน มสวนประกอบสถาปตยกรรมหนทราย

เชน ฐานบวยอดปรางค กลบขนนรปนาค 6 เศยร ปรากฏการณดวงอาทตยขนและตก ตรง 15 ชอง

ประต ในรอบ 1 ป นกทองเทยวสามารถชมปรากฏการณมหศจรรยทางสถาปตยกรรม ดวงอาทตยขนและ

ตกตรง 15 ชองประตของปราสาทหนพนมรง จานวน 4 ครงดวยกน ครงท 1 ประมาณตนเดอนมนาคม

(พระอาทตยตก ) ครงท 2 เดอนเมษายน (พระอาทตยขน ) ครงท 3 เดอนกนยายน (พระอาทตยขน ) และ

ครงท 4 เดอนตลาคม (พระอาทตยตก ) ทกชวงเวลาสามารถมองเหนดวงอาทตยตรงชองประตประมาณ

8 นาท ทงน ขนอยกบสภาพอากาศในวนนนดวย

1.4 ประเพณและวฒนธรรม

จงหวดบรรมย เปนพนททมกลมชนทมวฒนธรรมแตกตางกน จงเปนดนแดนทมความ

หลากหลายทางดานวฒนธรรมและประเพณมากแหงหนง และความหลากหลายนมความผสม

กลมกลนกนตามวถชวตความเปนอยของประชาชนทผกพนกบธรรมชาตและความเชอท สงสมมานาน

กอใหเกดเปนประเพณทมลกษณะตามความเชอของแตละกลมชาตพนธ ประเพณของชาวบรรมยทยด

มนในประเพณประจาสบสองเดอน ตอเนองกนมาจนถงทกวนนและกลายเปนเทศกาลประเพณอน

ยงใหญ และเปนทรจกกนทวไปทงคนในพนท และคนในจงหวดอน ๆ รวมทงชาวตางชาตตางกใหความ

สนใจ ซงจงหวดบรรมย (2554: ออนไลน) รวบรวมไว ดงน

14

เดอนเจยง (เดอนอาย) หรอเดอนธนวาคม นมนตพระสงฆมาเขาปรวาสกรรมหรอเขา กรรม เพอ

สานกความผดหรอความบกพรองของตนและมงประพฤตปฏบตใหถกตองตามพระ ธรรมวนยตอไป ใน

ดานฆราวาสจะทาพธเลยงผแถนผตาง ๆ (ผบรรพบรษ)

เดอนย (มกราคม ) ทาบญคณขาว หรอบญคณลาน โดยนมนตพระสงฆสวดมนตเยนและฉน

ภตตาหารเชาเพอเปนสรมงคลแกขาวเปลอกเมอพระฉนอาหารเชาเสรจกทาพธสขวญขาวตอไป

เดอนสาม (กมภาพนธ) ทาบญขาวจและบญมาฆบชา เรมพธทาบญขาวจในตอนเชาโดยใชขาว

เหนยวปนหมนาออยนาไปยางไฟหรอจพอเกรยมแลวชบดวยไขนาไปยางไฟจนสกแลวใสภาชนะเพอนาไป

ถวายพระสงฆพรอมกบอาหารอน ๆ ขาวจทเหลอจากพระฉน แลว ชาวบานจะแบงกนรบประทานถ อวา

ผ รบประทานถอวาผ รบประทาน จะเปนมงคลแกตวเอง

เดอนส (มนาคม) ทาบญเผวส (บญพระเวส) หรอทาบญมหาชาต มการฟงเทศนมหาชาต ถอกน

วาตองฟงใหจบทกกนฑในวนเดยวจงจะไดกศล งานบญนมผ นาของมาถวายพระ เรยกวา “กนฑหลอน”

เดอนหา (เมษายน ) ตรษสงกรานต หรอทาบญขนบานใหม มการสรงนาพระพทธรปและ

พระสงฆชาวบานจะไปเกบดอกไมมาบชาพระ

เดอนหก (พฤษภาคม) ทาบญบงไฟ และทาบญวสาขบชา จะมการฟงเทศนตลอดวน กลางคนม

เวยนเทยน สาหรบบญบงไฟกเปนพธขอฝนจากเทวดา (แถน) และมการบวชนาคดวย

เดอนเจด (มถนายน ) ทาบญซาฮะ เพอบชาเทวดาอารกษหลกเมอง โดยทาพธเซน

บรวงสรวงหลกเมองหลกบาน ผพอแม ผป ผเมอง (ผบรรพบรษ) ผตาแฮก (เทวดารกษาไรนา) เพอระลกถง

ผมพระคณ

เดอนแปด (กรกฎาคม ) ทาบญเขาพรรษา มการทาบญตกบ าตรสงฆ ถวายภตตาหารเชาและ

เพลแดพระสงฆสามเณร ฟงพระธรรมเทศนาตอนบาย และนาขผงมาหลอเทยนเปนพรรษา เพอถวายเปน

พทธบชา และจะเกบไวตลอดพรรษา

เดอนเกา (สงหาคม ) ทาบญขาวประดบดน โดยจดอาหารคาวหวาน หมากพล บหร สรา แลว

นาไปวางไวใตตนไมหรอทใดทหนงพรอมทงเชญวญญาณบรรพบรษและญาตทลวงลบไปแลวใหมารบเอา

อาหารไป

เดอนสบ (กนยายน) ทาบญขาวสาก หรอสลากภตในวนเพญ เปนการอทศสวนกศลใหแกผตาย

เชนเดยวกบทาบญขาวประดบดน

เดอนสบเอด (ตลาคม) มการทาบญออกพรรษา ในวนขน 15 คา เดอน 11 ตอนเชาชาวบานจะ

รวมทาบญตกบาตร รบศล ฟงเทศน ถวายผาจานาพรรษา พระสงฆจะรวมกนทาพธออกวสสปวารณา

กลางคนมการจดโคมไฟแขวนไวตามตนไมหรอตามรมรวของวด

เดอนสบสอง (พฤศจกายน) ในเดอนนจะมการทาบญกฐนสาหรบประชาชนทอยตามรมนาจะม

การแขงเรอดวย เชน รมแมนาโขง แมนามล แมนาช ฯลฯ เพอระลกถงอสพญานาค หรอบางแหงจะมการ

แหปราสาทผงเพอถวายพระสงฆและเพอเปนพทธบชาประเพณ

ทงสบสองเดอนนถอเปนประเพณหลกทปฏบตสบทอดกนมาตงแตอดตจนถงปจจบน ประเพณ

ดงกลาวสะทอน ใหเหนถงวถชวต ความเออเฟอเผอแผ ความเสยสละแรงกายแรงใจเพอการกล ความ

สมานสามคค ตลอดจนความกตญ�รคณตอบพการ ในพนทจงหวดบรรมย แถบอาเภอคเมอง

15

พทไธสง นาโพธ และสตก แตปจจบนการปฏบตตามฮตสบสองกเปลยนแปลงไปบางต ามสภาพสงคมท

เปลยนแปลงไป ประเพณของจงหวดบรรมยนอกจากประเพณหลก 12 เดอนแลว ยงมประเพณเฉพาะ

กลมชนทปฏบตตามความเชอทมความแตกตางกนไป ประเพณสาคญทยงคงปฏบตสบเนองกนมาจาก

อดตจนถงปจจบนทสาคญมดงน

1. งานประเพณขนเขาพนมร ง ตาบลตาเปก อาเภอเฉลมพระเกยรต จดขนในตอนตนเดอน

เมษายน มกจกรรมขบวนแหตามราชประเพณขอมโบราณตลอดจนการแสดง แสง เสยง ยอนรอยอดต

และโฮปบายดนเนอร และชมปรากฏการณมหศจรรยดวงตะวนสองแสงตรง 15 ชองประต ปราสาทหน

พนมรง และนมสการปดทองไหวพระพทธพนมรงเพอสรมงคล

2. งานประเพณแขงเรอยาวลานามลบรเวณหนาอาเภอสตก จดขนในวนเสาร- อาทตยแรกของ

เดอนพฤศจกายนของทกป เปนการแสดงแขงเรอหลายประเภทชงถวยพระราชทานของพระบาทสมเดจ

พระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร มการแขงขนชางวายนา แขงชางแ ฟนซ ชางพาเหรด ซงหาด

ไดยาก

3. งานมหกรรมวาวอสาน จดขนในเดอนธนวาคมของทกป ทบรเวณทางโคงใกลโรงโมหนศลา

ชย ถนนสายบรรมย- ประโคนชยในงานมการแขงขนวาวประเภทตาง ๆ เชน วาวแอกโบราณ วาวแอก

พฒนา วาวสวยงาม วาวนานาชาต งานแสดงหนงตาบลหนงผลตภณฑและมหรสพ

4. งานแหเทยนพรรษาประจาป ของอาเภอประโคนชย จดขนในชวงเทศกาลเขาพรรษาเปน

ประจาทกป มการแขงขนประกวดเทยนพรรษาของแตละวดในเขตเทศบาลอาเภอประโคนชย รวม 6 วด

มขบวนแหยงใหญนาชม

5. งานเครองเคลอบพนปประเพณบานกรวด จดข นในตนเดอนเมษายนของทกป ทสนามหนา

อาเภอบานกรวด ในงานมนทรรศการเครองเคลอบโบราณ การประกวดเครองเคลอบจาลอง การแสดง

วฒนธรรมทองถนไทย-กมพชา การแขงขนกฬาพนบาน

6. งานประเพณขนเขากระโดง จดขนประมาณกลางเดอนเมษายน ในงานมกจกรรมวง

ภกระโดงมนมาราธอน ขจกรยานเพอสขภาพ งานโฮปบายละเงยด (กนเขายามคา ) พธบายสสขวญ

การแสดงดนตรกนตรมพนเมอง ชมแสง เสยง ตานานสรางเมองบรรมย และนมสการพระคเมองบรรมย

พระสภทรบพตร

7. งานกวนขาวทพย และตกบาตรเทโ วโรหณะ จดขนในชวงวนออกพรรษาของทกป ทวดพระ

พทธบาทเขากระโดง มประชาชนมาทาบญตกบาตรเปนจานวนมาก

8. งานวนหวผกกาด ขาวหอมมะล หมยาไทย จดขนชวงเดอนมกราคมของทกป ของอาเภอ

กระสง กจกรรมประกอบดวยรวขบวนวฒนธรรมไทยสามเผา (เขมร ลาว สวย ) ขบวนหวผกกาด และ

กระยาสารท ขวนหมยา ขบวนขาวหอมมะล และผลตผลทางการเกษตรขบวนผาไหมพนเมอง

9. งานบญบงไฟ อาเภอแคนดง จดขนเปนประจาทกป มขบวนแหบงไฟทสวยงามยงใหญ จดขน

ในชวงตนเดอนพฤษภาคม ของทกป บรเวณหนาทวาการอาเภอมรวขบวนของหนวยงานตา ง ๆ เขารวม

เปนจานวนมาก

16

10. งานเทศกาลขาวหอมมะลหอม ปลาจอมกง ชมทงนกประโคนชย จดขนในชวงประมาณวนท

27 ธนวาคม – 2 มกราคม ของทกป ในชวงเทศกาลสงทายปเกาตอนรบปใหม มการจดนทรรศการของ

สวนราชการในอาเภอประโคนชย ภาพยนตร การเดนผาไหมการกศ ล จาหนายสนคาพนเมอง เชน

กงจอม กระยาสารท สราพนบาน เปนตน

11. เทศกาลสงกรานต จดขนระหวางวนท 13 – 15 เดอนเมษายนของทกป ซงถอวาเปน

วนขนปใหมของชาวไทย

2. ขอมลเกยวกบอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2.1 ขอมลตาบลนาโพธ

ประวตความเปนมา ตาบลนาโพธ เปนตาบลทอยในเขตการปกครองของอาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย ประกอบดวย 14 หมบาน ไดแก หม 1 บานนาโพธ หม 2 บานนาโพธ หม3 บานจอก หม

4 บานขมน หม 5 บานคอกวว หม 6 บานหนองหวา หม 7 บานโศกกะฐน หม 8 บานหนองตอ หม 9

บานหนองหญารงกา หม 10 บานหนองหวา หม 11 บานหนองหวา หม 12 บานหนองโก หม 13 บาน

โพธพฒนา หม 14 บานหนองถนนกลาง

อาณาเขตตาบล

ทศเหนอ ตดกบ ตาบลบานค และตาบลศรสวาง อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

ทศใต ตดกบ ตาบลบานเปา อาเภอพทไธสง จงหวดบรรมย

ทศตะวนออก ตดกบ ตาบลบานแวง อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

ทศตะวนตก ตดกบ จงหวดขอนแกน

จานวนประชากรของตาบล

จานวนประชากรในเขต อบต. 3,439 คน และจานวนหลงคาเรอน 750 หลงคาเรยน

(ตาบลนาโพธ. 2554: ออนไลน)

2.2 ประวตความเปนมาของผาไหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

จงหวดบรรมยเปนจงหวดหนงในภาค ตะวนออกเฉยงเหนอ ตอนใต ราษฎรมอาชพ

ทานาเปนอาชพหลก และปลกหมอนเลยงไหม และทอผาเปนอาชพเสรม โดยเฉพาะในกลมสตร

มการประกอบอาชพทอผาไหมทกหมบาน โดยเฉพาะ ในพนทอาเภอนาโพธ เปนแหลงทอผาไหมทม

ชอเสยงทสดของจงหวดบรรมย เปนแหลงทอผาเกาแกมาหลายชวอายคนแลว ดงท ศนยหตถกรรม

พนบานอาเภอ นาโพธ. ม.ป.ป.: 1 - 7) กลาวไวดงน

17

อาเภอนาโพธทมชอเสยงในเรองของการทอผา ซงเปนหตถกรรมในครวเรอนของราษฎร บรเวณ

จงหวดบรรมย ในอดตมการทาอยางกวางขวางคอการทอผาโดยเฉพาะการปลกหมอนเลยงไหม ปลก

หมอนและการทอผาทงเพอใชเปนเครองนงหม และเปนอาชพเสรมของครอบครวชนบทแทบทกหมบานใน

จงหวดบรรมยมการใชสสน ลวดลายทเปนเอกลกษณเฉพาะตว จากการประกวดผาไหมจากทกจงหวด

ภาคอสานทพระตาหนกภพานราชนเวศน ผาไหมพนเมองของจงหวดบรรมยไดรบรางวลตาง ๆ มากทสด

จนทาใหบรรมยเปนทกลาวขานกนวาเปนเมองทผาไหมสวยทสด

ปจจบนการทอผาไหมของจงหวดบรรมย มอยทวไปแทบทกอาเภอ แตแหลงผาไหมทใหญทสด

และสาคญทสดในปจจบน คอทอาเภอนาโพธ ซงเปนหมบานททอผาไหมมานานหลายชวอายคนแลว

อาเภอนาโพธเปนอาเภอเลก ๆ ทอยเหนอสดของบร รมย มอาณาเขตตดตอกบจงหวดขอนแกน

และจงหวดมหาสารคาม ตงเปนกงอาเภอเมอป พ .ศ. 2524 โดยแยกจากอาเภอพทไธสง ไดยกฐานะขน

เปนอาเภอเมอป 2531 อาชพของประชาชนสวนใหญ คอ ทาการเกษตรทานาและปลกหมอนเลยงไหม

ทอผาไหม สถานททอผาไหมทสาคญของอาเภอ นาโพธ ทงสรางชอเสยงใหแกอาเภอนาโพธและจงหวด

บรรมย คอ ศนยหตถกรรมผาไหมบานนาโพธ หมท 1 ตงอยทศนยกลางอาเภอนาโพธ เปนศนยกลางการ

ทอผาไหมทมการรวมกลมของแมบานเกษตรกรนาโพธ ซงไดรบการสนบสนนจากโครงการมลนธศลปาชพ

พเศษในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ชวยในการสงเสรม การจดจาหนาย ทารายไดใหกบ

คนในหมบานเปนจานวนมาก และยงใหความรเพอพฒนาคณภาพของผาไหมใหดขน ป พ .ศ. 2542 ได

เขาโครงการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนตามแนวพระราชดารสมเดจพระเทพรตนราช สดา สยาม

บรมราชกมาร การทอผาไหมทอาเภอนาโพธ จะทอผาไหมดวยกทอผาไหมธรรมดา หรอกชาวบาน มการ

ทอผาไหมมดหมลายพนเมองดงเดม และลายประยกตขนมาใหม โดยลกหลานของชาวนาโพธ

ปจจบนผาไหมนาโพธ จงหวดบรรมยเปนทรจกราลอถงความงดงา ม ประณตในการทอผาทม

เอกลกษณโดดเดนเปนทประจกษในสายตาชาวไทยและชาวตางประเทศ ความงดงามของลวดลายบนผา

ไหมเปนมรดกลาคาของบรรพบรษในแตละทองถน มการอนรกษ สบทอดมาสรนหลาน นบระยะเวลาเปน

รอยเปนพนป เปนภมปญญาทองถนทควรยกยอง นามาซ งความภาคภมใจเพอสงเสรมอนรกษ

และพฒนาอาชพการทอผาไหม อวดฝมอภมปญญาทองถนใหเปนทประจกษแกสายตาชาวไทย และ

ชาวตางประเทศ ดงเชน กลมสตรชาวบานนาโพธ จงหวดบรรมยแหงน

นอกจากนทอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ยงมอกกลมทอผาหนง ทมการสบสานภมปญญา

การทอผาไหมมาตงแตครงโบราณกาลนนกคอ กลมทอผาตมทอง ศรรตน สวราวฒ (2554: ออนไลน);

หนงสอพมพคมชดลก (2554: ออนไลน); หนงสอพมพแนวหนา (2552: ออนไลน) ไดรวบรวมไวดงน

การรอฟนการทอผาไ หมทบานนาโพธ ในป 2490 โดย นายประวต วศษฎศลป (ชอเดม ตมทอง

จนไสธง) ครสอนทอผาในเรอนจาจงหวดนนทบร ซงภายหลงกลบมาเปนผใหญบานรวบรวมชาวบานตง

กลมทอผา บานนาโพธ จงหวดบรรมย แตกลมชาวบานกไมประสบความสาเรจ ในการหาชองทางก าร

จาหนายผลตภณฑ จนกระทงความทราบถงสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ จงทรงรบเขาเปน

สมาชกในมลนธสงเสรมศลปาชพพเศษในพระราชนปถมภ ณ บานนาโพธ จงหวดบรรมย ดาเนนการ

จดหาชองทางในการจดจาหนาย รวมทงสงเสรมใหมการพฒนาผลตภณฑจนเปนท ยอมรบ ทงในระดบ

ภาคและระดบประเทศ

18

ประจวบ จนทรนวล ในฐานะประธานศนยศลปาชพนาโพธ ผตงมนในการสบทอดมรดกอนลาคา

กรทอผาไหมจากรนพอ เลาวา สมยกอนทานาปลกขาวไดผลผลตไมด เพราะนาแลงบางนาลมบาง จงใช

วธการทอผาแลวนาไปแลกขาวแลกเกลอก บหมบานในแถบอน จนเมอป พ .ศ. 2516 ทานผหญง

สประภาดา เกษมสนต ไปทาบญทอดกฐนไดเหนชาวบานแตงกายดวยผาไหมสวยงาม จงนาความไป

กราบบงคมทลตอสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ซงกทรงกาชบใหทานผหญงพยายามตดตอขอ

ซอเอาไปจาหนาย เ พอนารายไดกลบมาคนใหแกชาวบาน โดยใหราคาสงกวาตลาดทวไป แลวนาไป

จาหนายในราคาทตากวา นนเปนเพราะตองการชวยราษฎรนนเอง นอกจากการทอผาไหมแลว ประธาน

ศนยยงเลาใหฟงอกวา สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ยงทรงสงเสรมใหชาวบานปลกหมอน

เลยงไหม เพออนรกษความเปนไทยเอาไว โดยจะพระราชทานคาแนะนาเกยวกบลวดลายตาง ๆ สงผาน

เจาหนาทนามาทางศนยเพอสงเสรมและพฒนาฝมอใหมคณภาพดยงขน จากพระมหากรณาธคณททรงม

ตอชาวบานนาโพธ สงผลใหการทอผากลายเปนอาชพเสรมทสรางรายไดอยา งงดงามไมตากวา 1 หมน

บาทตอเดอน ขณะเดยวกนผลตภณฑผาไหมทผลตจากศนยแหงนกไดรบรางวลหลายครงดวยกน จนได

เปนตนตารบตรา “นกยงทอง” สรางความภาคภมใจใหแกสมาชกอยางยง

นอกจากนจากฝมอการทอผาทประณตของคนในหมบานสมเดจพระนางเจาพระ บรมราชนนาถ

ไดมพระราชเสาวนย รบกลมสตรอาสาทอผาไหมของอาเภอนาโพธ เขาเปนสมาชกของมลนธศลปาชพ

พเศษ ฯ ในป พ .ศ. 2519 ในระยะแรกของการเขาเปนสมาชกของมลนธฯ ทางมลนธไดจดสงเสนไหม

พรอมลายตาง ๆ มาใหกลมดาเนนการทอเปนผนแลว มลนธฯ จ ะรบผลตผลนนทงหมด โดยจะจายเปน

คาแรงใหแกชาวบานทดาเนนการ ซงคาแรงนนชาวนาโพธไดรบพระมหากรณาธคณจากพระองคทานทรง

พระราชทานคาแรงทสงมาก ๆ และในปจจบนนทางกลมกยงดาเนนการในลกษณะนอย

และในป พ.ศ. 2520 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ จดส งผ ชานาญในการทอผาไหมของมลนธฯ มา

ฝกเทคนคตาง ๆ ใหกบกลม อาท วธการเลอกไหม การฟอก การยอม ตลอดจนการมดลาย และการทอผา

ไหม ทาใหกลมสตรอาสาทอผาไหม มความรความชานาญเพมมากขน และฐานะความเปนอยดขนโดย

ลาดบ

กลมทอผาตมทอง อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย กอตงขนเมอป 2540 ภายใตการนาของ

นางแสงเดอน ออมไธสง ประธานกลมทอผาตมทอง โดยนากลมคนทอผารนลกของสมาชกศลปาชพ

แยกตวออกมาจากกลมสมาชกมลนธสงเสรมศลปาชพพเศษในสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

และกลมศ นยหตถกรรม ทงนเพราะตองการเขามาสรางระบบบรหารจดการในรปแบบบรษท เพอหา

ชองทางในการจดจาหนายไปยงตลาดโลก และพฒนาผลตภณฑใหทนสมยขน โดยดไซนลายผาตมทอง

และนาเปลอกไหม กลบมาใชประโยชนทอเปนไหมเสน หยาบ เขากบงานสมยใหม จงทาใหเกดรายไดเพม

มากขน จงไดออกแบบผาไหม โดยมอดมการณวาไมเอาเครองจกร อาศยดไซน และตองสใหไดในตลาด

ปจจบน ควบคไปกบการอนรกษไหมพนธแทเอาไว ตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ นางแสงเดอนเลาตอไปวา ไหมพนธแทนนหายาก เนองจากเลยงยาก อยางไรกตามไม

มเสนไหมทไหนสประเทศไทยได ดวยลกษณะพเศษ ยงเกายงสวย ยงแพงยงมนาหนก ใชงานไดดและทน

ทสาคญทสดคอไมยบ โดยปจจบนการทอผาไหมมการผสมไหมจากตางชาตกนมากขน ปจจบน

ผลตภณฑผาไหมของ อาเภอนาโพธ จงหว ดบรรมย เปนสนคาโอทอป ทมชอเสยงในระดบโลก สงตลาด

ตางประเทศ อาท อตาล ฝรงเศส สหรฐอเมรกา ทสาคญยงสรางความเขมแขงใหกบชมชนอกดวย

19

3. ขอมลเกยวกบผาทอ

ผาไหมมดหม เปนศลปหตถกรรมพนบานไทยทบงบอกถงอารยธรรมความรงเรอง เปน

วฒนธรรมทบรรจงถายทอดภมปญญาใหเหนถงวถชวตจตวญญาณของทองถนชมชน ตลอดจน

กระบวนการผลตจากวตถดบ ไหม ผานการพฒนาออกแบบรงสรรคลวดลายสสนใหมความวจตร

ประณต และงดงามมคณคาทสบทอดกนมาชานานจากบรรพบรษรนหนงสอกรนหนง จดเปนภม

ปญญาของชางฝมอพนบานทควรคาแกการอนรกษศลปหตถกรรมใหเปนมรดกทางวฒนธรรมทควรสบ

ทอดใหแกอนชนรนหลงไวคงอยคชาตไทยสบไป

3.1 แหลงทมาของผา

มนษยรจกนาเอาฝาย ปอ และไหม มาทอเปนผาตงแตสมยกอนประวตศาสตรแลว และ

ไดพฒนานาใยสงเค ราะหทางวทยาศาสตรมาทอเปนผาใชอยในปจจบนน ในประเทศไทยไดพบ

หลกฐานทางโบราณคดทแสดงวาคนในยคกอนประวตศาสตรรจกทอผาใชแลวเปนเวลาไมนอยกวา

3,000 ป โดยไดคนพบแวดนเผาทใชสาหรบปนเสนดาย เขมเยบผาทาดวยกระดกสตวทบานเก า

กาญจนบร หนทบผา เปลอกไม พบทชมพร และประจวบครขนธ และยงพบรองรอยของเศษผาฝาย

และไหมตดอยกบกาไลและขวานสารดทบานเชยง อดรธาน เปนตน (สรยา ทรรทรานนท ; และพชรนทร

ศขประมล. 2532: 23)

ผาเปนปจจยหนงในสของความจาเปนในชวตมนษย ตงแตสมยกอนประวตศาสตรตราบ

จนถงปจจบน การศกษาเรองราวเกยวกบผา พบวาในการขดคนแหลงโบราณคด สมยกอน

ประวตศาสตรในประเทศไทย ไดพบเสนใยเนอผาเครองนงหม และเศษผาตดอยบนเครองมอ เครองใช

และเครองประดบ ททาดวยเหลกและสารด เชน เสนใยทตดอยบนกาไลสารด ในหลมขดคนทบานเชยง

อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน และทบานดอนตาเพชร อาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร เศษผา

ทตดอยบนกลองมโหระทก ทไดจากเขอนเจาเณร จงหวดกาญจนบร ซงในสมยหนใหมและยคโลหะ

มนษยรจกนาเสนใยธรร มชาตหลายชนด มาทอเปนผนผาและประดษฐเปนเสอผาเครองนงหมและ

เครองใชในครวเรอน ผาฝายเรมมการนามาใชในสมยกอนประวตศาสตร เชอวามแหลงกาเนดจาก

ประเทศอนเดยและผาไหมถอกาเนดในประเทศจน ประมาณ 3,000 ป กอนพทธกาล (ไพรช รงรจเมฆ .

ม.ป.ป: 1) ผาเปนผลตภณฑหตถกรรมไทยทบงบอกถงความรงเรองของวฒนธรรมประจาชาต และ

ความคดสรางสรรคของคนในชาต ในการรจกทาเครองนงหมและผลตภณฑใชสอยในชวตประจาวน

ของคนไทย คนไทยรจกการทอผามาตงแตสมยกอนประวตศาสตร สงคมในชนบทถอวางานทอผา เปน

หนาทของผหญงทากนในครวเรอนยามวางจากการทาไรนา การทอผาจงมทวไปทกภาคของประเทศ

ไทย (กรมสงเสรมอตสาหกรรม. ม.ป.ป: 14)

20

ผาทอมความผกพนและเกยวโยงกบพธกรรมทางศาสนาและวถชวตของคนเอเชยมานาน

นบศตวรรษ จนอาจเรยกไดวาเปนมรดกทางสงคม ซง สะทอนใหเหนถงความเปนมาในอดต การยาย

ถน โครงสรางสงคมระบบการคา ตลอดจนแนวความคดทางนามธรรมซงกลนกรองจากการสงเกต

ปรากฏการณรอบตว การทอการเตรยมเสนใยและการยอมส หรอแมแตการวางลายผาทอแบบดงเดม

ลวนเปนกจกรรมของสตร และเปรยบเสมอนบนทกเรองราวของสงคมผานสายตาของสตรผทอ ในขณะ

ทบรษมงเนนศลปะประเภทการหลอโลหะ การแกะสลกไมและหน และการประพนธ (ทรงศกด ปรางค

วฒนากล; และ แพทรเซย ชสแมน แนนหนา. 2535: 21)

3.2 ผาทอพนบานของไทย

ผาทอพนเมองของไทยในปจจบนนมประวตความเ ปนมาอนยาวนาน และยงคงรกษา

รปแบบลวดลายและเทคนคการทออนประณตแบบโบราณไวได อยางไรกตามเอกลกษณของการทอผา

ในกลมชนแตละพนทกไดถกเปลยนแปลงรปแบบไปอยางรวดเรว อนเนองมาจากกระแสความตองการ

ของตลาดทตองการสนคามาตรฐานเหมอน ๆ กน เปนจานวนมาก หลกฐานเกาแกทสดของผาทพบใน

ประเทศไทย คอ ชนสวนฝาย ไหม และใยกญชา ซงพบในวฒนธรรมบานเชยง ทสนนษฐานวาอยใน

ราวสมย 700 ปกอนครสตกาล (แพทรเซย ชสแมน แนนหนา ; และ วถ พานชพนธ ; ทรงศกด

ปรางควฒนากล ผแปล. 2535: 29) วบลย ลสวรรณ, บรรณาธการ (2532: 80, 86, 167) ไดกลาวถง

ศลปหตถกรรมไทยดานการทอผาพนเมองไวดงน

การทอผาดวยมอประเภททเปนหตถกรรมในปจจบนนน ไดพฒนามาจากการทออยาง งาย ๆ

ดวยเสนใยพช เชน เสนใยปาน ลนน ปอกญชา กอนทจะใชฝาย ขนสตว และไหม การทอผาเรมมมาตงแต

สมยกอนประวตศาสตร การปนดายและการทอผาในยคแรก ๆ อาจทาเพยงผนเลก ๆ โดยผกหหรอกเขา

กบเอวและเสาเรอนหรอตนไม กอนทจะพฒนามาเปนททอผาขนาดใหญและเปนกกระตกอยางท ทอกน

อยในปจจบน การทอผาในราชอาณาจกรไทยนนมสบมาแตโบราณกาล โดยเฉพาะการทอผาดวยมออน

เปนศลปหตถกรรมสาคญในการผลตเครองนงหมของคนไทย แมวา การทอผาพนบานพนเมองดงกลาว

แลวทงหมดจะเปนศลปหตถกรรมไทย ทมเอกลกษณเฉพาะถนตางกนไปกตาม แตดวยความ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคมทาใหผาทอมอบางชนด เปลยนแปลงกรรมวธและรปแบบ

ของผลตภณฑไปบาง แตโดยภาพรวมแลว ผาทอพนบานพนเมองเหลานน ยงคงรกษาความเปนผาทอมอ

ไวเปนสวนใหญ นบเปนศลปหตถกรรมทควรไดรบการอนรกษไวประเภทหนง ซงเปนผลงานทเกดข นดวย

ฝมอและความคดสรางสรรคของคนไทยทสบทอดมาแตอดต นบเนองดวยเวลาพนป ในกระบวนการ

สรางสรรคนนยอมอาศยภมปญญาทบมเพาะขนมาจากองคประกอบสาคญคอ ภมหลงทางประวตศาสตร

ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม คตความเชอและศาสนา และองคประกอบสดทาย คอสภาพ

ภมศาสตร ซงเปนสวนแหงการผลกดนใหเกดรปแบบทใชสอยไดอยางมประสทธภาพทสด และยงเปนตว

กาเนดวตถดบทนามาใชเปนสวนสาคญของการสรางสรรคงานทางศลปหตถกรรมดวย ความงดงาม และ

ความละเอยดออนในงานหตถกรรมแตละชน ตางถกถายทอดโดย ผาน การขดเกลา และกลนกรองจาก

บคลกลกษณะเฉพาะตน ซงเปนสงทฝงรากหยงลกอยในจตใจบรรจงรอยประสานโยงใยผานทางงานฝมอ

จนกลายเปนลกษณะเฉพาะถนทมความสาคญยงในการดารงคณคาของงานศลปหตถกรรมไทย

21

กรมสงเสรมอตสาหกรรม (ม.ป.ป: 14-40) ไดรวบรวมขอมลเกยวกบการทอผาพนบาน

ของไทย ไวดงน

ปจจบนวามกระจดกระจายไปทวเกอบทกภาค แตทมมากไดแกภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ

ภาคเหนอ รปแบบของผาจะแตกตางกนไปตามคตนยม ความเชอ และขนบธรรมเนยมประเพณของ

เชอชาตแตละกลมชน เชน กลมชนพนเมองลานนาทางภาคเหนอ นยมทอผาฝาย และผาไหมทมลวดลาย

ดวยวธการ ยก และจก เปนสาวนใหญ แตถาเปนกลมชนคนไทยเชอสายลาวคง ลาวพวน และลาวอสาน

นยมทอผาดวยวธจกและมดหม สวนพวกลาวโซงนยมลายปก สาหรบผลตภณฑจากผาซงทาเปนเครองใช

ในชวตประจาวนตามพนบานเชนการทาเครองนอน หมอน มง ผาหม เสอ ผานง กางเกง โสรง ผาคลมไหล

ผาขาวมา และเครองใชทจะถวายพระในพธกรรมตาง ๆ

ประเภทของผาทอพนบานแบงตามวธการทอ ม 3 ประเภท คอ ผาพน ผาลาย และฝายยกดอก

ผาพน เปนผาทอลายขด ใชเ สนยนและเสนพงสเดยวทอตลอดทงผน เปนผาพนเรยบไมมลาย

เชน ผามอฮอม ผาพนฝาย และไหม

ผาลาย เปนผาทอลายขด ใชเสนยนตางส หรอเสนพงตางสทอเปนลายทางหรอลายตาหมากรก

เชน ผาขาวมา ผาโสรง ผาหางกระรอก เปนตน

ผายกดอก เปนผาทอลายพเศษ ตางจากลายขดธรรมดา ลายผาเกดจากการใชตะกอบนก

มากขน ประมาณ 3-8 ตะกอ เชน ลายสองกางปลา ลายเกลดเตา ลายดอกพกล เปนตน

นอกจากการทอผาทง 3 แบบ ดงกลาวแลวยงมการทอผาแบบพเศษทเปนการยกลายใหเกดบน

ผนผาโดยการใชเสนพงพเศษทอตวลายโดย เฉพาะ ไดแก ผาขต ผาจก ผายก และการใชเสนยนพเศษ

ทอผามก ลายผาเหลานชางทอมกจนตนาการจากสงแวดลอมของธรรมชาต เชน ใบไม ดอกไมและรป

สตวชนดตาง ๆ ตลอดจนวฒนธรรมประเพณทเกยวกบศาสนา เชน รปปราสาท เปนตน

ประเภทของผาทมชอเสยง

ผาขต ผาจก แพรวา ผาลวง หรอผานาไหล ผายก ผามก ผาเกาะยอ ผามดหม

ผาขต เปนผาทอซงยกลายในตวมทงฝาย ไหมและยกดน เรยกวา “เกบขต” หมายถงการเกบ

ตะกอลอยเพม โดยใชไมไผซงเรยกวาไมเกบขต เปนตวยกเสนยนแตละแถวใชเสนพงพเศษสอด ผานจาก

รมผาดานหนงไปสรมผาอกดานหนง เกดเปนลวดลายขตตลอดหนากวางของผนผา

ผาขตนยมใชทาเปนผาปอาสนะ ผาลอหวชาง ผาหม ผาปทนอน ผาคลมไหล หรอหมอน มทอ

กนมากในภาคอสาน และบางจงหวดในภาคกลางและภาคเหนอ เชน ชยนาท สพรรณบร อทยธาน พจตร

นาน ในบางแหงมการทอขตผสมจก เพอใหเกดลวดลายและสสนทวจตรกวาขตธรรมดา ไดแก ผาขตผสม

จกของบานไร จงหวดอทยธาน ผาขตผสมจกของบานเสยว และนาปาด จงหวดอตรดตถ

ผาลวง หรอผานาไหลเปนชนดผายกลวดลายในตว โดยใชวการทอลายขด และใ ชดายพง

ธรรมดาหลายส พงยอนกลบไปมาเปนชวง ๆ ชวงละส โยมการเกาะเกยวกนระหวางเสนพงแตละชวง เกด

เปนจงหวะของลวดลายพรวไปมาดงสายนา จงเรยกวาลายนาไหล ชาวเมองนานเรยกกรรมวธการทอนวา

“ลวง” สวนชาวไทลอทอาเภอเชยงของ และเชยงคา จงหวดเชยงราย เรยกวา “เกาะ” แหลงของผานาไหล

ทมชอเสยงมทจงหวดนาน เชยงราย และพะเยา

22

ผายก เปนผาทอซงยกลายในตวโดยใชเสนพงพเศษเปนไหม ดนเงน ดนทอง ใชวธเกบตะกอลาย

เชนเดยวกบการทอขตผายกเปนผาวนไหมยกลวดลายเฉพาะเชงซน หรอยกลา ยตลอดทงตววน และเชง

ซน นยมทอกนมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดเชยงใหม ลาพน และลาปาง ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดรอยเอด ภาคใตมผายกพมเรยงของจงหวดสราษฎรธาน และผายก

นครศรธรรมราช

ผามก เปนผาทอซงยกลายในตวโดยใชเสนยนพเศษเพ มบนกลายมกบนผา เกดจากการใช

ตะกอลอยยกเสนดายยนพเศษ แตกตางจากผาขตและผาจก ซงจะใชดายพงพเศษ ชาวไทยพวนท

หาดเสยว จงหวดสโขทย และทอาเภอลบแล จงหวดอตรดตถใชวธน ในการทอผาซนและตอกบผาตนจก

เรยกวา ซน

ผาเกาะยอ เปนผา ทอยกดอกทมชอเสยงของภาคใตในเขตเกาะยอ จงหวดสงขลา เกาะยอ

การทอสวนใหญใชกกระตกทอเปนผาพน ชนด 2 ตะกอ, 4 ตะกอ, 6 ตะกอ, 8 ตะกอ และ 10 ตะกอ วสดท

ใชทอผาเปนฝายและเสนใยสงเคราะห ทอผาซน ผาตดเสอผา และผาฝายเนอบางททอเปนโสร งและ

ผาขาวมา ลวดลายทนยมทอ เชน ลายดอกราชวตรเลก ลายดอกราชวตรใหญ ลายลกแกว ลายดอกพกล

เลก ลายดอกพกลใหญ ลายดอกจก ลายดอกชก ลายคดกรช ลายหาหนง หรอลายตาหมากรก ฯลฯ

นอกจากนทเกาะยอยงมการทอผาหางกระรอก 2 ตะกอ ทมชอเสยงดวย

ผามดหม เ ปนการมดลายทเสนพงหรอเสนยนดวยเชอกกอนนาไปยอมส เพอใหเกดสสนและ

ลวดลายตามทชางทอพนบานกาหนดนกคดไวในใจ ผามดหมมทงผาฝาย และผาไหม มดหมฝายใน

สมยกอนนยมใชสนาเงนจากตนคราเปนสเดยว แตปจจบนใชสเคมยอมหลากสมากขน สาห รบผามดหม

ไหมจะมลวดลายละเอยด ประณตและเลนสสนมากกวาผาฝาย มทากนมากในภาคอสาน และบาง

จงหวดในภาคกลาง เชน อทยธาน สพรรณบร และชยนาท ฯลฯ สวนใหญจะนยมทอผามดหมเสนพง จะม

การทาผามดหมเสนยนบางในบางจงหวด เชน เชยงใหม แมฮองสอน ราชบร เพชรบร ฯลฯ

ผาซนมดหมราชบร สพรรณบร อทยธาน และชยนาทบางผนใชการทอสลบกบลายขต ซงชวย

เพมความวจตรงดงามใหแกผนผา สวนผามดหมของจงหวดสรนทรนนมชอเสยงเรองความงามของเสน

ไหมและลวดลายทมอทธพลมาจากเขมร เชน ลายพระตะบอง ลายสตวตาง ๆ รวมทงผาปมเขมร ซงเปน

ผาทใชเปนเครองแบบขนนางไทยแตสมยโบราณสมยรตนโกสนทร เรยกวา “ผาสมปกปม” สวนภาคใตท

ตาบลพมเรยง จงหวดสราษฎรธานมการทอผายกผสมมดหมดวยเชนกน เชน ผายก 3 กษตรย ซงในผา

ผนหนงจะมองคประกอบ 3 อยาง คอ สวนทเปนฝายมดหม ไหมมดหม และมฝายยกดอกดวยไหม

3.3 ลกษณะผาไหมไทย

ผาไหมไทยนนเปนศลปหตถกรรมทสาคญยงอยางหนงทบรรพบรษไทยไดสรางสรรคสบ

ทอดกนมาเปนเวลานบพนปมาแลว เปนศลปวฒนธรรมทควรคาแกความภาคภมเปนอ ยางยงเพราะ

ไหมไทยไดรบการยอมรบจากทวโลกวาเปน “ราชนแหงไหม” จนกลายเปนสญลกษณประจาชาตไทยไป

แลว จงควรคาแกการอนรกษใหดารงอยคชาตไทยตลอดไป (ศร ผาสก . 2545: อารมภบท ) เปนงาน

ฝมอทแสดงออกซงเอกลกษณไทยทชดเจนทสดประเภทหนง หลงจ ากผานขนตอนของการปรบปรงใน

23

หลายกระบ วนการเพอออกสตลาดโลกในมาตรฐานสากลทยงคงกลนอายแบบไทย ๆ ผาไหมเปน

ผลตภณฑจากผนแผนดนไทยทคนทวโลกรจกอยางกวางขวางในปจจบน ถงแมวาประเทศไทยมใช

ประเทศเดยวทรจกไหมและกรรมวธในการทอผาไหม แตผาไหม ไทยกบอกกลาวตวตนของความเปน

ไทยไดชดเจน มคณลกษณะและคณสมบตทแตกตางไปจากไหมจน ไหมญป น (วบลย ลสวรรณ ,

บรรณาธการ. 2532: 86)

ผาทอของชาว ตะวนออกเฉยงเหนอ สามารถแบงรปแบบตามเขตภมศาสตรวฒนธรรม

ออกไดเปน 3 กลม คอ อสานเหนอ อสานกลาง แ ละอสานใต เขตอสานเหนอและอสานกลางเคยอย

ภายใตการปกครองของชาวลาวในสมยอาณาจกรลานชาง (ค.ศ. 1353 – ค.ศ. 1707) ประชากรคอ

กลมไทลาวทอพยพมาจากเวยงจนทรและปากเซ สาหรบเขตอสานใต (ในราว ค.ศ.1050 – ค.ศ. 1431)

เคยอยภายใตการปกครองของอาณาจกรเขมร ประชากรคอชาวเขมร ยกเวนบรเวณแถบลมแมนาโขงท

เปนทอยอาศยของชาวลาว ผาทอทเปนลกษณะเดนของเขตอสานเหนอและอสานกลางคอ ผาฝาย

มดหมสครามใชสาหรบเปนผาซนนงในชวตประจาวน และผาไหมมดหมเสนพงสาหรบใชนงในโอกาส

พเศษ ลวดลายจะเปนลายทางตง เยบตกแตงดวยสวนตนซน ซงมกเปนผาฝายหรอไหมทอสามตะกอ

และสวนหวซนหรอสวนเอวจะเยบตอดวยผาทมลายขดเปนลายทางสแดงตกแตง ผาฝายทอลายขด

สาหรบทาเปนผามาน หมอนและผาหม ลวดลายมกเปนรปสตวและเปนลวดลายแบบเดยวกบของกลม

คนไททวไป หมอนมก ตกแตงลายขดตรงสวนดานขาง สวนหวทายเปนผาพนธรรมดา ลกษณะกเปน

แบบตง การยอมสธรรมชาตจะใชวตถดบพนธไมตาง ๆ จากปา ปจจบนนปาหมดไปแลว การยอมส

ธรรมชาตจงเสอมสญไปดวย (แพทรเซย ชสแมน แนนหนา ; วถ พานชพนธ ; และ ทรงศกด ปรางค

วฒนากล, ผแปล. 2535: 33) วบลย ลสวรรณ , บรรณาธการ (2532: 84-85) ไดกลาวถงการทอผาใน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไวดงน

บรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอมกลมชนหลายเชอสายอาศยอย แตสวนใหญเปนคนเชอสาย

ลาว ซงเปนกลมชนทกระจายอยในหลายจงหวดขอ งภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กลมคนไทยเชอสายลาว

เหลานจะมกรรมวธในการทอผา ทมลกษณะใกลเคยง ซงไดแก การทอผาฝายและไหมดวยการทอขด

และมดหมเปนสวนมาก เชน ผาทอบานเขวา อาเภอบานเขวา จงหวดชยภม ผาทออาเภอชนบท ผาทอ

อาเภอชนบท จงหวดขอนแกน จ งหวดขอนแกน ผาทออาเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา ซงเปนแหลง

ผลตผาไหม และผาฝายทมชอเสยงเปนทรจกกนไปทว การทอผาในตะวนออกเฉยงเหนอ โดยเฉพาะผา

ไหมสวนมากจะทาตามวธการพนบานตงแตการเลยงไหม การสาวไหม การยอมไหม ตลอดจนถงการทอ

นอกจากบางแหง เชน การทอผาในบรเวณอาเภอชนบท และอาเภอปกธงชย สวนใหญทาเปนระบบ

โรงงานอตสาหกรรมทนาวธการและเทคโนโลยทางวทยาศาสตรเขามาผสมกบวธการพนบานทาให

ลกษณะเฉพาะของผาเปลยนไป

24

การทอผาพนบานของคนไทยเชอสายลาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอในปจจบน ยงมทากนอย

หลายทองถน เชน ในบางทองถนของจงหวดอดรธาน หนองคาย อบลราชธาน สกลนคร ยโสธร เปนตน

การทอผาในภาคอสานสวนใหญ นยมทอลวดลายดวยวธการขตและมดหมเปนหลกมากกวาวธการอน ใน

บรเวณ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ยงมกลมชนทนยมทอผาขนใช เอง และถอวาเปนงานศลปหตถกรรม

ประจากลมของตนคอกลมชาวไทยเชอสายผไทยและกลมชาวไทยเชอสายเขมร กลมชาวไทยเชอสาย

ผไทยนนอาศยอยในหลายทองถนทมการทอผาเปนทรจกกนด เชน กลมผ ไทยบานแพน ตาบลโพน อาเภอ

คามวง ตาบลหนองหาง อาเภอ กฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ กลมผ ไทยในบรเวณเรณนคร อาเภอเรณ

นคร จงหวดนครพนม โดยทวไปชาวผไทยนยมทอผาไหม และผาไหมลายจก โดยเฉพาะผา “แพรวา” หรอ

แพรวา ซงจะเปนผาหมเฉยงไหลหรอผาคลมไหล หรอผาสไบทผหญงไทยนยมใชในงานเทศกาลตาง ๆ

และงานบญตามประเพณ “ผาแพมน” เปนผาอกชนดหนงทชาวผไทยนยมใชกนมาก ใชเชดหนาหรอคลม

ศรษะ ผาทงสองชนดจะทอลวดลายดวยวธจกแทบทงสน

กลมชาวไทยเชอสายเขมร ซงสวนใหญอาศยอยในบรเวณ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตอนใต

ไดแกบรเวณจงหวดสรนทร บรรมย และศรษะเกษนน นยมทอผาไหมและผาฝาย มทงชนดทใชเปนผาซน

ผาขาวมา และโสรง ผาทอพนเมองของกลมคนไทยเชอสายเขมรโดยทวไป มกจะทอลวดลายละเอยด ม

สสนทประสานกลมกลนกน จนบางครงดเปนสเดยวหรอสองส เชน ผาหางกระรอก ผาอาพรม ผาลาย

ระเบด เปนตน

ชอเสยงของการทอผาไหมพนเมองในจงหวดบรรมย ตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว ดงทไดปรากฏในเอกสารการตรวจราชการของพระพรหมภบาล ซงไปตรวจ

ราชการทมณฑลนครราชสมา ไดกลาวถงการทามาหากนของชาวบรรมยไวดงน

“บานทะเมนชย แขวงเมองบรรมย เรอนราษฎรมอยประมาณ 120 หลงเศษ ราษฎร 700 คนเศษ

ราษฎรเปนลาวประกอบการเพาะปลกทอหกปนฝายทาไหม ตนผลไมมตนมะพราว ตนหมอนเปนพน...”

“บานนาโพธ แขวงเมองบรรมย มหลงคาเรอนอยประมาณ 80 หลงเศษ ราษฎรประมาณ 500

คนเศษเปนเขมร ประกอบการเพาะปลก ทอหกปนฝาย ทาไหม ผลไมมหมาก มะพราว เปนพน...”

จากขอความขางตนทนามาเสนอทาใหเหนวาจงหวดบรรมย มการปลกหมอนทอผาไหมมาเปน

เวลานาน ยงมการทอผาสบทอดตอกนมาจนถงปจจบนน อยางเชน อาเภอนาโพธ อาเภอพทไธสง

หตถกรรมในครวเรอนของจงหวดบรรมย เปนวฒนธรรมสบทอดจากบรรพบรษเปนสวนใหญ

สนหนานาจะทอหกปนฝายปลกหมอนเลยงไหม ดงนนการทอผาไหมในบรเวณลมแมนามล มการซอขาย

อยางกวางขวางโดยกลมพอคาววตาง ๆในอดตยงคงใชวธการแลกเปลยนสนคาตางประเภทเปนสวนใหญ

กลมพอคาจะนาผาไหมไปขายในทองถนอน ซงสวนใหญจะเปนพอคาชาวจน

การทอผาในจงหวดบรรมย ไดรบการสงเสรมจากรฐบาลรชสมยของพระบทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดสงผ เชยวชาญชาวญป นมาใหคาแนะนาการปลกหมอนเลยงไหมทอผาไหม

โครงการมนบรรมยไดเรมเมอ พ.ศ. 2450 โดยกระทรวงเกษตราธการ

25

ปจจบนการทอผามอยทวไปกระจายไปทวทกอาเภอในจงหวดบรรมย แตแหลงทมชอเสยงทสด

ในปจจบน โดยเฉพาะผาไหมมดหม ผาโสรงลายตาหมากรก (มหาวทยาลยศลปากร . 2543) สวนการ

ปลกหมอนเลยงไหมเปนอาชพเสรมชวงวางจากการทานาเปนรายไดเสรมหลงฤดเกบเกยว ผาไหม ขนชอ

ของจงหวดบรรมยคอ ผาไหมพทไธสง และผาไหมนาโพธ ซงเปนแบบ “หวแดง ตนแดง ” ททอกนมาแต

โบราณ (บรรตน สามตถยะ. 2543: 64)

3.4 ความหมายของผามดหม

นกวชาการและนกการศกษาหลายทาน ไดใหความหมายของผามดหม ดงน

ทรงศกด ปรางควฒนากล ; และ แพทรเซย ชสแมน แนนหนา (2535: 22) มดหม คอ

การมดเสนใยเพอสรางลวดลายกอนยอมสและทอ เวลายอมสวน ทถกมดไวจะไมตดสจงทาใหเกดเปน

ลวดลาย ถาตองการหลายสกตองมดและยอมทบหลายครง จนกวาจะไดสครบทตองการ ถาเปนมดหม

ดายเสนยน จะกาหนดความยาวของผาบนหลกหมดายเสนยน ถาเปนมดหมดายเสนพงกจะกาหนด

ความยาวของผาบนหลกหมดายเสนพง สาหรบการมดหมเสนพงสามารถทาซากนไปมาไดหลายครง

จงทาใหสามารถทอผาไดไมจากดความยาว

มหาวทยาลยศลปากร (2543: 27) มดหม หมายถง ผาทเกดจากวธการมดเสนไหมเปน

เปลาะ ๆ แลวนาไปยอม ลกษณะพเศษของผามดหม คอลวดลายทเกดขนจากการซมของสไป ตามสวน

ทเวนไวไมถกมดขณะยอม ลวดลายนจะไมคมชดเหมอนผาทอประเภทอน ความเหลอมของลวดลาย

อนเกดจากความคลาดเคลอนเลกนอยในกระบวนการทอเปนเสนหอยางหนงและเปนเอกลกษณของ

ผามดหม ซงทาใหผาแตละผนจะไมเหมอนกนโดยสนเชง ความคมชดจะเกดจากค วามแมนยาในการ

มดยอม และการจดเสนใยบนกตลอดจนฝมอในการทอ ซงจะชวยลดความคลาดเคลอนนลงได

ความงามเหลานเกดจากการสานขดเสนใยนนเอง

ไพรช รงรจเมฆ , บรรณาธการ (ม.ป.ป.: 3) มดหม หมายถง การมดเสนใยเพอสราง

ลวดลายกอนยอมสไววา เวลายอมเสนดายสวนทถกมดไวจะไมตดส จงทาใหเก ดเปนลวดลาย ถา

ตองการหลายสกตองมดและยอมหลายครงจนกวาจะไดสครบทตองการ การมดหมทเสนฝายนยม

สครามเพอใชสวมใสในการทางาน พบในกลมไทลาวแถบอสาน ไทลอในจงหวดนาน และลาวครงใน

แถบภาคเหนอตอนลาง สาหรบการมดหมเสนไหมยอมสธรรมชาต เชน สแดง สเหลอง สเขยว และ

สนาตาล เปนผาทอทใชในโอกาสพเศษ

ธนาคารเอเชย จากด (2533 ) ไดใหความหมายของมดหม วาเปนลกษณะของการ

ประดษฐลวดลายใหเกดบนผนผาดวยการใชเชอกมดเส นไหมหรอฝายสวนทไมตองการใหตดสเวลา

ยอมเปนเปลาะหลงจากการยอมแลวเมอตดเสนเชอกทมดออก จงเกดลวดลายตามตองการ

26

ศร ผาสก (2545: 161-165) มดหม เปนศพทเทคนคในภาษาองกฤษใชคาวา “Ikat” หมายถง

ลวดลายทปรากฏบนผนผาภายหลงจากการมดลายแลวย อมดวยสตาง ๆ เทคนคการทอผามดหมน

นบวาเปนสงทนาทงอยางยงทคนโบราณสามารถมดแลวยอม เมอทอกจะเกดภาพทสวยงามอยางนา

อศจรรยยงนก

มลนธสงเสรมศลปาชพ ในสมเดจพระนางเจา สรกต พระบรมราชนนาถ (2548: 168)

กลาววามดหม เปนลกษณะของการประดษฐลวดลายใหเกดบนผนผาดวยการใชเชอกมดเสนไหมหรอ

ฝายสวนทไมตองการใหตดสเวลายอมเปนเปลาะ หลงจากการยอมแลว เมอตดเสนเชอกทมดออกแลว

จงเกดลวดลายตามตองการ

จากความหมายของนกวชาการและนกการศกษาดงกลาวขางตน พอสรปไดว า “มดหม” เปน

วธการนาเชอกหรอฟางมดลายเสนไหมกอนนาไปยอมส เพอใหเกดลวดลายและสสนตามตองการเมอ

ทอเปนผนผา

3.5 แหลงทมาของผามดไหมหม

ผาไหมมดหมวาเปนทรจกและใชสอยกนมาชานานแลว แตยงไมมผใดสบประวตไววา

เรมตนทประเทศ ใด และในศตวรรษใด มหลายประเทศทใชผาไหมมดหมทงผาฝาย และผาไหม

โดยเฉพาะประเทศในทวปเอเชย เชน อนโดนเซย ฟลปปนส อนเดย และจน เปนตน

การรจกทาผาไหมในประเทศไทย สบยอนไปถงสมยประวตศาสตรยคบานเชยง ตามทได

มการขดคนศลปวตถบานเชยง จงหวดอดรธาน ไดหลายอยาง และในจานวนนนมกาไลทมเศษเสนไหม

ตดอยดวย ฉะนน จงไมเปนสงทนาแปลกใจในการทชาวบานภาคอสานรจกการ ทอผาไหมใชกนสบ

ทอดมาหลายชวคน ผาไหมมดหมนมการทอในทองทหลายแหง โดยเฉพาะอยางยงใน จงหวด

ชายแดนทตดกบประเทศเขมร ตงแต อ.อรญประเทศ อ.ตาพระยา จ.ปราจนบร จนถงอาเภอตาง ๆ ของ

จงหวด บรรมย สรนทร ศรสะเกษ นอกจากนนยงมแถว อ .บานหม จ .ลพบรและทอนอกบาง (ธนาคาร

เอเชย จากด . 2533) มดหมในบรเวณตอนลางของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไ ทย เปน

อทธพลของวฒนธรรมเขมรท แผเขามาทางทราบสงโคราชตงแตราวป พ .ศ. 1750-1800เปนตนมา ชน

กลมนนยมทอผาไหมมดหมมากทสด ลกษณะของสสนลวดลายและโครงสรางของลายนนจะยดมนกบ

วฒนธรรมเขมรมาก ความโดดเดนอยทสส นของผาทมกจะมสเลอมเหล อมคลายกบสของแมลงทบ ม

ความละเอยดประณตสง (ศศวรรณ ดารงศร . 2539: 14) ผามดหมลายอสานตามปกตจะพบในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอเปนสวนใหญ และมการทอมากเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลางและ

ตอนใตเชน จงหวดชยภม ขอนแกน รอยเอด กาฬสนธ มหาสารคาม บ รรมย ศรสะเกษ อบลราชธาน

ยโสธร สกลนคร อดรธาน และนครราชสมา เปนตน (ศร ผาสก. 2545: 172) นอกจากนทรงศกด ปรางค

วฒนากล; และ แพทรเซย ชสแมน แนนหนา (2535: 22) ยงไดกลาวถงความเปนมาของเทคนค

27

การทอผาไหมมดหมไวดงน

เชอกนวามดหมด ายเสนยนอาจเปนเทคนคทมมากอนมดหมดายเสนพง แตยงไมมหลกฐาน

ยนยนแนชด การทอผาไหมมดหมดายเสนพงงายกวาการทอดายเสนยน อกทงความตองการสนคาผา

ไหมมดหมเพมมากขน จงทาใหเกดการเปลยนแปลงทางเทคนควธ ซงรวมถงการใชกแบบสเหลยมมขาตง

การทอใชกแบบสเหลยมมขาตง ฟม และเครองมอมดหมดายเสนพงมาเปนเวลาชานานแลว มดหมดาย

เสนยนพบเฉพาะในลายทไมซบซอนของคนไทยบางกลมในประเทศลาวและประเทศไทย สวนมดหมผสม

ซงเปนเทคนคการผสมผสานมดหมดายเสนพงและดายเสนยนบนผาผนเดยวกน พบในผาทอพนเมองของ

ชาวเขมรสงทางตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย กลมชาวไทแดงทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของ

ลาว และมนงกะเบาในเกาะสมาตราตะวนตก ประเทศอนโดนเซย แตมดหมผสมทมคณภาพดทสดมา

จากรฐกจารฐ ในประเทศอนเดยและทงกานน ในเกาะบาหล มดหมดายเสนพงเหมาะสาหรบการทอฝาย

หรอเสนใยจากพชอน ๆ ดงนน สทใชยอมจงมกเปนสธรรมชาตทเหมาะสมกบการยอมฝาย สทนยมมาก

ทสดไดแก สคราม และสแดงเมงกด (Morinda citrifolia) โดยใชคกบสฝายธรรมชาตหรอขาว มดหมดาย

เสนพงททาจากไหมนยมใชสเขยว ซงมาจาก สเหลองขมนผสมสครามจาง และสแดงจากครง สวนสสม

สเขยว และสมวงมาจากการยอมทบ

การทาผามดหมนนมหลกฐานวามการทาอย 3 แบบดวยกน คอ

1. การทามดหมทมดเสนพง

2. การทามดหมมดเสนยน

3. การทามดหมทมดทงเสนพง และเสนยน เรยกวา มดหมซอน (สรสกด รอดเพราะบญ .

2548: 287); (ธนาคารเอเชย จากด. 2533: ไมปรากฎเลขหนา)

การทามดหมทง 3 แบบพบกนเกอบทวโลก ในเมองไทยนยมทามดหมดวยการมดเสนยน

พบหลกฐานวามผ าไหมชนดหนงทมการทอทจงหวดสรนทร ชอวา ผาอมปรม เปนผาทเกดจากการทา

มดหมทงเสนพงและเสนยน (สมาลย โทมส . 2529: 64) ผามดหม มกนมากในภาคอสานและบาง

จงหวดในภาคกลาง เชน จงหวดอทยธาน สพรรณบร และชยนาท ประเทศไทย สวนใหญนยมทอผา

มดหมเสนพง มการทาผามด หมเสนยนบางในบางจงหวด เชน เชยงใหม แมฮองสอน ราชบร เพชรบร

ซงสวนใหญเปนผาชาวเขา ลกษณะเฉพาะของผามดหม คอรอยซมของสทวงไปตามบรเวณของ

ลวดลายทถกมดโดยเชอกหรอวสดทไมตดส และการเหลอมลาในตาแหนงของเสนดาย ในขณะททอจะ

ทาใหเกดลกษณะลายทคลาดเคลอนตางจากผาทอชนดอน ๆ การใชความแมนยาในการมดยอม และ

การขนดายบนกตลอดจนการทอจะชวยลดความคลาดเคลอนลง หรออาจใชลกษณะเหลอมลาเปน

สวนหนงของการออกแบบ ซงนบวาเปนเอกลกษณของผามดหม (กรณา เดชาตวงศ ณ อยธยา . 2532:

45); (ธนาคารเอเชย จากด. 2533: ไมปรากฎเลขหนา); (เกศน ปายะนนทน. 2547: 141)

28

เทคนคการทอผามดหม เปนเทคนคทคนโบราณสรางสรรคไวใหคนรนหลงจนกระทงคน

ปจจบนไดสบทอดกนมา และเปนเทคนคการผลตทางศลปวฒนธรรม ทนาอศจรรยสงหนงของโลก

ทเดยว ดงท ศร ผาสก (2545: 161-165) ไดรวบรวมเทคนคการมดหมทมอยในประเทศตาง ๆ ในโลกน

แบงออกได 3 วธคอ

1. การนาเสนดายทมดยอมเปนลวดลายมาทาเสนพง (Weft yarn) แลวทอกบดายเสนยนทไมได

มดเปนลวดลาย เชน ผามดหมสวนใหญททอในประเทศไทยสมยปจจบนน

2. การนาเสนดายทมดยอมเปนลวดลายมาทาเปนเสนยน ( Warp yarn) แลวทอกบเสนพงท

ไมไดมดยอมเปนลวดลาย เชน ผาของชาวกะเหรยงไทลอทางภาคเหนอของไทย

3. การมดยอมทงเสนพงและเสนยนใหเปนลวดลายเดยวกน แลวจงนามาทอในผนเดยวกน

เทคนคการทอผามดหมวธท 1-2 นน เรยกวา มดหมแบบทางเดยว (Single Ikat) สวนเทคนค

การทอผามดหมวธท 3 เรยกวา มดหม 2 ทาง (Double Ikat) ซงเปนเทคนคทยงยากสลบซบซอนและตอง

อาศยความชานาญอยางสง

เทคนคการทอผามดหมในโลกนสวนใหญแลวมกจะมดเสนพงไมคอยมการมดเสนยนมากนก

เทาทพบการมดเสนยน สาหรบผามดหมในประเทศไทยกมกลมชาวกะเหรยง ไทลอ แถบจงหวดนาน

พะเยา เชยงราย และพบกบผามดหมโบราณทอาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม

สาหรบเทคนคการมดหม 2 ทางในโลกน เทาทพบกมในแควนกธราต (Gujarat) ในประเทศ

อนเดย เกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย จน และญป น นอกจากนนกมผพบผามดหม 2 ทาง (ผาโบราณ)

ในประเทศลาว ซงนบวาเปนผาทหายากมากในปจจบน (ผาเอเชย ศลปะรวมสมย)

สวนผามดหม 2 ทางของอนเดยรนแรกทมชอเสยงไปทวโลก มชอวาผาปะโตลา

สาหรบประเทศไทย ผามดหมสองทางนนมเฉพาะทจงหวดสรนทรแหงเดยวเทานนทเรยกวา

ผาอมปรม ถาจะเปรยบเทยบลกษณะผามดหมสองทางของอนเดย ญป นและผาอมปรมของ ไทยแลวจะ

เหนไดวามลกษณะทใกลเคยงกนมาก ถงแมวาการทอผาของอนเดยกบของญป นจะทาใหมองเหนสสนท

แตกตางกนในลายผาใหญกวา ผาอมปรมของ ไทยกตามแตถาหากผทอผาอมปรม ตองการลายใหญ

เหมอนผาอนเดยและญป นแลว กยอมจะทอไดโดยไมตองมดยอมเพมเตมแตประการใดเลย

นอกจากทกลาวมานแลว ผามดหมในประเทศไทยเปนการมดหมทางเดยวคอ มกยอมเสนพง

เทานน ซงถาหากจะแบงประเภทของผามดหมทางเดยวในประเทศไทยแลว กพอจะแบงไดเปน 3 กลม

ดวยกนคอ

1. ผามดหมเชงจก ของกลมไทคง ในจงหวดสพรรณบร อทยธาน ชยนาท พจตร

2. ผามดหมลายอสาน ซงมทอโดยทวไปในจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลางและตอน

ใต ตงแตจงหวดชยภม ขอนแกน นครราชสมา รอยเอด กาฬสนธ ศรสะเกษ บรรมย อบลราชธาน ยโสธร

และมกดาหาร ลกษณะรปทรงเรขาคณตเปนสวนใหญ

3. ผามดหมศลปะเขมร มทอมากในจงหวดสรนทรและบางสวนของจงหวดบรรมยและศรสะเกษ

เปนการกาหนดลวดลายเปนลกษณะรปคน สตว ตนไม เชน ชาง ไก สงโต นกยง พญานาค รปฉากบน

สวรรค และอยางอน

29

จากการศกษาแหลงทมาของมดหม การทามดหม ม 3 แบบ คอ มดหมทมดเสนพง

มดหมทมดเสนยน การทามดหมทมดทงเสนพงและเสนยน การทามดหมเสนพง สาหรบการมดหมใน

ประเทศไทยนยมทามดหมเสนพงเปนสวนใหญรวมถงชาวไทยทมความสามารถในการทามดหมใน

หลายจงหวดของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยเฉพาะจงหวดบรรมยดวย แตกมการทามดหมเสนยน

บางในบางจงหวดเชน เชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน นาน พะเยา ราชบร เพชรบร ซงสวนใหญเปน

ชาวเขา ปจจบนการสบทอดวฒนธรรมการทอผามดหมในจงหวดบรรมยทตกทอดมาจนถงอนชนรน

หลงทมความโดดเ ดนเปนเอกลกษณของผามดหมทเลองลอวาเปนผาไหมสวยดงคาขวญทไดรบ

การเชดชใหสมดงเปนสญลกษณสาคญของจงหวดบรรมย ซงเปนภมปญญาทองถนทควรศกษาเรยนร

สบทอด และอนรกษใหคงอยสบไป

4. กระบวนการผลตผาไหมมดหม

การทอผาไหม เปนภมปญญาทองถนของชาวบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมาชานาน ม

กระบวนการผลตทซบซอน อาศยความชานาญ และประณต ทสบทอดทางวฒนธรรม และ

ประสบการณจากรนหนงสอกรนหนง (ธนาคารเอเชย จากด . 2533 : ไมปรากฎเลขหนา ); (ศนย

หตถกรรมพนบานอาเ ภอนาโพธ . ม.ป.ป.: 2-6); (บนทกภมปญญา OTOP ป 2551 ศนยหตถกรรม

พนบานอาเภอนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย . 2551: 5-8) ไดสรปการผลต ผาไหมมดหม ใหม

ความสวยงดงามวจตรบรรจงนน มขนตอนในผลตตามลาดบ ดงน

4.1 การเตรยมวตถดบและสวนประกอบ

การเตรยมวตถดบและสวนประกอบ ประกอบดวย

1. เสนไหม 2. สเคม / สธรรมชาต 3. ดางฟอกไหม / สบซลไลส

4. ราวตากไหม 5. กะละมง 6. อก

7. ไน 8. กรง 9. หลอดดาย

10. กระสวย 11. ฟมทอผา 12. กทอผา

13. โบก 14. โฮงหม 15. เครองโยกหม

16. เครองคนหม 17. แปลง

4.2 วสด / อปกรณ เครองมอทใชสาหรบทอผาไหมมดหม

วสด / อปกรณ เครองมอทใชสาหรบทอผาไหมมดหม มดงน

1. เสนไหม เปนวตถดบทใชในการทอผา

2. สเคม / สธรรมชาต สาหรบยอมเสนไหมใหเกดส

3. ดางฟอกไหม / สบซลไลต สาหรบฟอกไหมใหเนยน

30

4. ภาชนะเคลอบ / กาละมง สาหรบยอมสและตมไหม

5. ก สาหรบสาหรบใสฟม ขงเครอหกใหตง และนงทอผา

6. ฟม มลกษณะเปนกรอบสเหลยมผนผา ตวฟมประกอบดวยไมและเหลก มหลายขนาด

แลวแตผทอจะเลอกทอหนาผากวางหรอแคบเพยงใด สาหรบทอผาเพอกระทบใหเสนไหมแนน

7. เขา หรอตะกอ ทาดวยดายถกเรยงกบไมไผทเหลาจนเรยวใหไดขนาดกบความยาวของ

ฟมพอด เปนสวนประกอบของฟม เพอเรยงเสนไหมใหเปนระเบยบ

8. อก สาหรบกวกมวนไหมออกจากกงเพอใหเสนไหมเรยบพรอมท จะปนเปนหลอดไหม

เพอใสในกระสวย

9. ไมเหยยบ สาหรบเหยยบใหฟมอาขนเปนชองสาหรบทอ

10. ไมคาผน ไมสาหรบพนผาเมอทอแลว

11. กระสวย สาหรบใสหลอดเสนไหมพงกลบไปมาเวลาทอผาทาดวยไมเนอแขงยาว

ประมาณ 1 ฟต

12. หลอด สาหรบกรอเสนไหมพงเตรยมไวทอ

13. ไนกรอดายระวง (ไน) สาหรบตเกลยวเสนไหม หรอปนไหมใสหลอด

14. กรง สาหรบใสปอยไหม เพอจะสาวหรอกวกเสนไหมใสอก กรงจะทาดวยไมไผเปน

โครงทรงกลมมขาตงเพอถางปอยไหมเปนวงกลม เพอสะดวกแกการสาวเสนไหมลงสอก

15. โฮงหม สาหรบมดหมใหไดลายทตองการ

16. เครองโยกหม สาหรบพนเสนพง

17. เครองคนหม สาหรบพนเสนยน

18. แปรง ทาดวยเสนใยจากตนตาล สาหรบหวเครอหกหรอเสนยน ชวยหวใหเรยงเปน

ระเบยบไมยงเหยง ทาใหทองายและสะดวกในการทอ

19. ไมทาบหก เพอโยงฟมใหตดกบก ใหมระดบสงตามทตองการ

4.3 ขนตอนการผลตผาไหมมดหม

1. ตนหมอน มความสาคญในการเลยงไหมมาก เพราะใบหมอนเปนอาหารอยางเดยวของ

ตวหนอนไหม เรมตนจงตองมการปลกและดแลตนหมอนใหเกดใบ ตนหมอนเปนพชทขนงายและ

เจรญเตบโตไ ดโดยไมตองอาศยนามากนก ถาเรมปลกตอนตนฤดฝน ตนหมอนกจะสามารถมชวตอย

ตลอดไป แมในฤดแลงตนหมอนกไมตาย นอกจากนการปลกหมอนเลยงไหมในแหลงทอผาในอาเภอนา

โพธ จงหวดบรรมย เปนทเลองลอทางดานคณภาพและความสวยงามมากอน เราะการปลกหมอนน นใช

พนธทใหผลผลตสง มสารอาหารสาหร บดกแด พนธไหม เปนพนธพนเมองทเรยกกนวา “ขอแนวหมอน ”

หมายถงพนธไหม เปนการเกอกลใหเปลาไมมการซอขาย ซงสามารถขอไดจากเพอนบานทมไขไหม แตใน

31

สภาพความเปนอยในปจจบน การปลกหมอนเลยงไหม ในบานนาโพธมนอยมาก เพราะผลสบ

เนองมาจากดนทใชปลกหมอน มปญหาไมสามารถทจะเพาะปลกได หากไมมใบหมอน กไมสามารถทจะ

เลยงไหมไดนนเอง เครองไมเครองมอทเคยใชในการสาวไหมกจะหมดสภาพไป ไหมพนธใหมททาง

ราชการแนะนาสามารถใหเสนใยไดมากกวา พนธพนเมอง แตตองสงซอ การดแลแบบดงเดมนามาใชกบ

พนธใหมไมได หากไมมการระมดระวงในการเลยงดตวไหมอาจจะไมแขงแรงตดโรคไดงาย ทาใหไดเสนใย

นอย (มหาวทยาลยศลปากร. 2543: 6)

2. ตวไหม เรมเลยงตงแตยงเปนไขเลก ๆ เทาปลายเขม จนเตบโตเปนตวหนอนไหมวยออนและ

วยแก ตวไหมนน เปนหนอนของแมลงจาพวกผเสอชนดหนง ทเมอถงวยจะผลตใยไหมออกมาหอหมตว

เปนรงไหมพนธพนบานทชาวบานเลยงกนอย เปนพนธไหมทฟกไดตลอ ดป เมอตวหนอนเตบโตจะม

ลกษณะสขาวนวล และเมอแกขนกจะมสเหลอง เมอทารงรงไหมจะเปนสเหลอง

การเลยงไหม วงจรชวตไหม มระยะเวลา 45 – 52 วน มขนตอนการเลยง ดงน

1. คดเลอกรงไหมทสมบรณ (ฝกโต ไมบบ)

2. นารงไหมไปวางบนกระดงรองดวยกระดาษ ระยะเวลา 10 วน ตวผเสอไหมจะกดรงไหม

ออกมาจากรงผสมพนธ และวางไข

3. หนอนไหมจะฝกออกจากไข ประมาณ 7 วน จะกนใบหมอน และหยดกนเพอลอกคราบ

(เรยกวาไหม “นอน”) และหลงจากลอกคราบกจะกนใบหมอนอก (เรยกวาไหม “ตน”) ทาเชนน 4 ครง

4. เมอหนอนไหมลอกคราบถงครงท 4 หนอนไหม จะตวใส มสเหลอง ลาต วสนลง เรยกวา

“หนอนไหมสก ” ระยะนผ เลยงตองนาไปใส “จอ” เพอใหไหมชดใย สรางรงไหม เนองจากไหมแตละตวม

ความสามารถในการชกใยไมเทากนโดยเฉลย 350 – 1, 200 เมตร ปลอยใหหนอนไหมชกใยระยะเวลา

6 – 7 วน กสามารถเกบรงไหมได โดยเลอกคดพ นธไหมทสมบรณ ไวทาพนธ สวนทเหลอนาไปผลต

เสนไหม ตอไป

เครองมอในการเลยงไหม มดงน

1.กระดง ภาชนะทสานดวยไมไผ ควรมความกวางเหมาะสมตามความตองการและควรม

2 ชด เพอคอยเปลยนกน

2. จอ มรปรางคลายกระดง สา นเปนหองเลก ๆ หองละ 1 นวไวใหตวหนอนไหมชกใยและ

เกบรงไหม

3. ชนสาหรบวางกระดง ชนอาจม 4 เสา หรอมากกวานน มความหางประมาณ 20

เซนตเมตร ควรมถวยนารองตนเสาเพอกาหนดขน

4. ผาคลมกระดง เพอกนไมใหอะไรไปทาอนตรายแกตวไหม ควรซกใหสะอาด

5. ตะกราสาหรบเกบใบหมอน สาหรบใชเกบใบหมอนแก เพอมใหเชอโรคจากทอนตด

ใบหมอน

6. มดและเขยงสาหรบหนใบหมอน

7. ปจจบนผ เลยงไหมไดพฒนาหองเลยงไหมโดยมมงลวดลอมรอบ ไมจาเปนตองใหผาคลม

กระดงมความมาตรฐานและสะอาดขนมาก

32

สาหรบการเลยงไหม โดยมการสรางโรงเรอนไหม สวนใหญจะไดรบการเสนอแนะอบรมโดย

หนวยงานของทางราชการเกษตร เพอเปนการปรบปรงวธการผลตและการพฒนาการทาหมอนไหม

สวนผผลตรายยอยกยงคงมอยบาง แตกไดทาโดยความระมดระวงยงขน

3. สาวไหม การเลยงไหมตงแตเปนไข จนกระทงเปนตวไหม สรางใยเปนรง กนระยะเวลา

ประมาณ 45 วน ตอจากนน จงนารงไหมมาตมเพอสาวใหเปนเสนไหม การสาวไหมใหเปนเสนไ หมท

สวยงาม จะตองเรมทพนธไหม ไหมทใชสาวไหมจะเนนการใชไหมพนธไทยแท ซงมสเหลองท อง สาวไหม

โดยแยกชนของรงไหมออกเปน 3 ชนดวยกน คอ

ชนท 1 ไหมเปลอกนอก จะอยทชนนอกสดของรงไหม สาวออกมาแลวเสนไหมของไหม

เปลอกนอกน จะมเสนใหญบาง เลกบาง ไมสมาเสมอ แยกออกมาทาเปนประเภทผาไหมเปลอกนอก ซงม

ความหนามาก เชน ผาพนคอ

ชนท 2 ไหมนอย หลงจากทสาวไหมเปลอกนอกแลว รงไหมทอยขางใน จะสาวเปนไหมเสน

เลก มความละเอยด เรยกไหมชนนวา ไหมนอย ไหมนอยนเองทเปนไหมทถกคดเลอก ไหมมเสนสมาเสมอ

ไมมปมหรอขไหมตดมา คดออกมาเปนวตถดบในการทอผาคณภาพ สามารถทจะสงเขาประกวดได ตรงน

เอง ทเปนเทคนคขนพนฐานในการผลตผาใหสวย คอ เลอกเสนไหมทสวยละเอยด เสนสมาเสมอไมมผม

ไหมชนท 3 เปนไหมชนสดทายหลงจากทสาวไหมนอยออกแลว กอนทจะถงตวดกแด หรอ ตวไหม ทอย

ขางในรงไหม ไหมชนนจะมลกษณะคลายไหม เปลอกนอก คอ ไมมความสมาเสมอ เสนไหมเสนเลก

เหมาะสาหรบผลตเปนผาทไมตองการความละเอยดมากนก ความแตกตางจากไหมชนนอก คอ เสนจะ

เลกกวาเลกนอย

เสนไหมทนามาทอขนเปนผาไหมมดหมของศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธ จงหวด

บรรมยนน มาจากตว ไหมทเปนไหมบานพนธไทยแทชอไหมพนธนางนอย (บร .11) ซงเปนไหมพนธ

พนเมองของบรรมย ทงตนหมอนและตวไหมนนปลกและเลยงทจงหวดบรรมยทงหมด แมไหมพนธนาง

นอยจะมรงขนาดเลกแตใหเสนไหมทเหนยว แขงแรงทนทาน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงเลยงไหม

พนธนกนเปนจานวนมาก คณภาพดเลศของผาไหมมดหมจากศนยหตถกรรมพนบาน อาเภอนาโพธ

พสจนไดจากการไดรบตราพระราชทานนกยงสทอง (Royal Thai Silk) จากสถาบนหมอนไหมแหงชาต

เฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ดวยคณสมบต ทครบถวนคอ ใชเสนไหมพนธ

ไทยพนบานเปนทงเสนพงและเสนยน เสนไหมสาวดวยมอผานพวงสาวลงภาชนะ ทอดวยกทอมอแบบ

พนบานชนดพงกระสวยดวยมอ ผาไหมททอจากไหมบานสาวดวยมอทงเสนยนและเสนพงนนมเนอผาท

แนนมากและมความคงทน (อรศรา. 2552: 238)

วธการสาวไหม มดงน

1. ตมนาในหมอนง(นาเตมหมอ) ใหเดอดอณหภมประมาณ 60 องศาเซลเซยส

2. นารงไหมประมาณ 2 กามอลงไป ลอยบนหมอนาทเดอดแลว จนกระทงรงไหมออนนม

3. คอย ๆ ดงเสนไหมออกจากรง จนกระทงรงไหมมเสน

4. ทาเชนเดยวกบขนตอนท 3 แตรงไหมในขนตอนนจะผานการลอกไหมเปลอกนอกออกไป

แลวครงหนง จะไดเสนไหมทออนนม สทอง สวยงาม

33

ชาวบานใชหมอขนาดตามสะดวก และโดยมากทางอสานใชหมอดนรอบปากหมอมวงโคง

ยดขาตงสงเหนอปากหมอ มไมแบน ๆ อนหนงเจาะรตรงกลางวางพาด เหนอไม นขนไปมรอกเปนเฟอง

กลม ๆ นารงไหมใสหมอตมนาคะเนไมใหแนนเกนไป พอนาเดอด สาวเสนไหมขนลอดรไมแบนทปากหมอ

สาวขนมาพนกบรอก ในขณะทใชมอหนงสาวไหมจากรอกลงภาชนะทรองรบอย กใชอกมอหนงถอไมงาม

ยาวประมาณ 2 คบ เรยก “ไมขน” คอยกดและเขยารงไหมทลอยตวอยในหมอ เพอทาไมใหไหมแนน เสน

ไหมทสาวลงในภาชนะรองรบจะเรยบและไมยงเหยง

4. การตเกลยวเสนไหม หลงจากทสาวเสนไหมไดเสนไหมแลว สวนทเปนไหมนอยจะใช

วตถดบในการผลตผาไหมทมคณภาพจะตองนามาผานขนตอนการตเกล ยวเสนไหมอกครงหนงเพอให

เสนไหมเรยวงาม สมาเสมอมากขน ขนตอนการตเกลยวนเปนขนตอนการเสรมเสนไหมใหเรยวสมาเสมอ

ใหเสนไหมสวยขนเทานน ขนตอนการผลตไมตองผานขนตอนการตเกลยวกได แตจะทาใหผาทผลตออก

มาแลวไมเรยบ สวยงาม จะมปมไหม หรอขไหมโผลออกมาใหเหนมากขน สาหรบการผลตผาไหมของ

กลมทอผาบานนาโพธ จงไมสามารถทจะละเลยขนตอนการตเกลยวไปได ถงแมจะตองใชเวลามากขน

ตนทนการผลตสงขนกตองทาเพอรกษาไวซงคณภาพของผาไหม

การเตรยมเสนยน

1. นาเสนไหมไปตเกรยวเพอใหเสนไหมกลม เหนยวและคงทน โดยใชอกเปนอปกรณในการ

หมนเสนไหม

2. เตรยมนาสะอาดใสภาชนะทไมทาปฏกรยาตอสารเคม (1 กก./นา 30 ลตร)

3. นาสบซลไลท หนละเอยด ดางฟอก ใสลงไปในนาคนใหละลาย

4. ตมไหมในนาทเตรยมไวประมาณ 1 ชวโมง แลวจงนาขนมาบดใหหมาด

5. นาเสนไหมไปลางในนาสะอาด และนาตมนาเปลาอกครง ลางนาสะอาดครงท 2 และนา

เสนไหมไปผงในรมใหแหง

5. ไหมดบ ทผานการตเกลยวเสนไหมยงคง เปนสเหลองทอง และจะตองนาไหมดบไปฟอก

เพอใหไดไหมทมส ขาว นม และเปน มน เพราะเสนไหมทยงไมผานการฟอก จะมลกษณะเปนเสนหยาบ

แขง เสนไมเรยบสมาเสมอกน (อรศรา. 2552: 238) วธฟอกนนชาวบานไมไดใชสารเคมอะไร จะใชวตถดบ

ทอยใกลตว เชน กาบกลวย ใบกลวย งวงตาลฝก เปลอกหรอใบเพกา เปนตน อยางใดอยางหนง นามา

ฝานใหบางตากแดดใหแหง แลวสมเผาไฟจนมอดเปนขเถา นาเถานนไปแชนา ทงไวใหนอนกนแลวรนนา

ออกกลายเปนนาดาง กรองเศษตะกอนออก กจะไดนาดางทพรอมจะนาไปฟอก นาไหมทจะฟอกลงแชใน

นาดาง โดยทบเสนไหมใหออนตวเพอนาดางจะไดซมเขาไดงาย แชจนไหมนม และขาว จงนาไปตากแดด

ใหแหง หากไหมยงไมสะอาดกนาไปแชดางตามวธเดมอกครง จากนนจะตองระวงดงเสนไหมออกจาก

กลมโดยไมใหพนกนยง และนาเสนไหมไปตเกลยวเพอควบเสนไหมใหเปน 2 หรอ 4 เสน บางครงนามา

ยอมสแรกกอน จงนาไปพนหลกหมเพอเตรยมมดต อไป แตปจจบนไดมการใชดางสาเรจรปทอยในรปผง

เพอความสะดวกยงขน ผสมนาตมไดเลย หลงจากทไดนาดางและนาไปตงไฟแลวใหนาไหมดบลงไปตม

นาดางจนกวาเสนไหมจะออนตว และไมมความลนเมอทดลองจบดดวยมอ ถาอยากใหนมมากตามสตร

การฟอกของชาวบ านนาโพธ ขณะทตมนาดางใหใสสบลงไปดวย จะไดเสนไหมฟอกทนมสวยยงขน

ประมาณเวลาในการฟอก 1 – 2 ชวโมง โดยนาเดอดสมาเสมอหรอความรอนทคงท หลงจากนนจงนา

ขนมาลางนาเยนสะอาดตากหรอผงใหแหง

34

6. การมดหม หรอมดลาย คอ การนาเสนไหมทฟ อกขาวและนมดแลวมาพนหลกหม ซงม

ลกษณะเปนไมกลม 2 ทอน ตงตรงขามหางกนเทากบหนาผาของผานงทจะทอ พนไหมไปรอบหลกตาม

จานวนรอบทตองการ แลวจงนาเชอกมามดเสนไหมเปนตอน ๆ หรอลา ตามลวดลายทประดษฐหรอ

ออกแบบไว จะใชเชอกกลวยหรอเชอกฟางกไ ด ทงนเพอกนไมใหนาสซมเขาไปในเสนไหมขณะทยอมส

ตอนนเองทเรยกวา “มดหม”

การมดหม หรอ มดลาย แบงออกเปน 3 วธ คอ

1. มดหมสมย หรอมดหมลวน แตเดมการมดหมกเพอจะทอผาซน การมดหมจงเนนเฉพาะท

หวซนและตนซน ทหวซนจะอยตรงเอวของผสวมใส จงไมเนนลวดลาย สวนตนซนจะสรางลวดลายเพอให

มองเหน แตในปจจบนมผ นยมนาไปตดเสอผาทงชายและหญง จงเนนลวดลาย ทงสองสวนเพมขน เพอ

ประโยชนหลายอยาง

2. มดหมตนแดง ถอวาเปนเอกลกษณการมดหมของชาวนาโพธ เพราะในทองถนอนไมม

ซนตนแดงเปนการมดหมเพอยอมทหววนและตนซนเปนสแดง สวนตรงกลางจะเปนสพนอนหรอสอน ๆ

การมดหมตนแดงจะมขนตอนยงยากมากแตเนองจากเปนศลปะททาตกทอดกนมาแตในอดต จงม

การนามาปรบปรงนามาใชในโอกาสงานประเพรตาง ๆ ทาใหเกดความนยมขนมาจนถงในปจจบน

3. มดหมข นขอ เปนมดหมลายเสน ๆ ผสมกบไหมควบ ใชสาหรบผสงอาย แบงออกเปน

2 ชนด คอ

3.1 ซนขนหม สาหรบหญงผสงอายใช เปนการทอมด คอ ลายนาคนอย ลายกบบกบก

ลายดอกแกว

3.2 ซนขนควบ คอ ซนททอไหมควบ สลบกบไหมสตาง ๆ เสนสไหมสลบกบไหมควบ

แลวแตความตองการ

7. การยอม นาเสนไหมทมด ลายแลวนไปยอมส สจะตดเฉพาะตรงทไมไดมด เมอยอมแลว

อาจจะตองนามามดและยอมอก ครงซาไปซามาหลายครง แลวแตความยาก งายของลายและจานวนสท

ปรากฎอยบนผนผา สทใชยอมในปจจบน มทงสครมและสธรรมชาตจากพชแตเดมสของผาไหมมดหมจะ

ใชสเขมเปนพน เชนดา นาตาล นาเงน และสเขยวเขม เพอไมใหเปรอะเปอน การใชสยอมจากธรรมชาต

แมจะยงยากในการหาวตถดบจากธรรมชาต และสไมสดใสแตคงทน มราคาสงกวาไหมทยอมดวยส

วทยาศาสตร สธรรมชาตทใช เชน

- สแดง ไดจาก ลกยอ ลกคาแสด รงของครง

- สเหลอง ไดจาก แกนแข แกนขนน หวขมน กรรณการ

- สเขยว ไดจาก ใบหกวาง เปลอกมะหด เปลอกสมอ

- สมวงออน ไดจาก ลกหวา มะนาวโห

- สชมพ ไดจาก ตนฝาง ตนมหากาฬ

- สสม ไดจาก เปลอกและรากยอ

- สดา ไดจาก มะเกลอ

- สนาตาลแก ไดจาก เปลอกไมโกงกาง

- สโอวลตน ไดจาก เปลอกมะพราว

35

การใหส เชน

- ฟา 1 มวง 2 เปนส พยบหมอก

- นาเงน + สมแก ” ปน

- มะล + สเทา ” ขมาออน

- เขยวสด + หวเปด ” เขยวกลาง

- เทา + ดา ” สเงน

- เทา + นาตาล ” ปนแหง

- เหลอง + กลบบว ” แดง

- เทา + แดง ” เปลอกมงคด

- ขมา + เทา ” สเพกา

- แดง + เหลอง ” สสม

- แดง + นาเงน ” สมวง

- เหลอง + นาเงน ” สเขยว

- สม + สกลบบว ” สโอรส

การเตรยมเสนพง (การมดหม) และการยอม

1. นาเสนไหมทฟอกเสรจเรยบรอยแลวไปตเกลยว เนองจากเสนไหมทผานการฟอก จะแตก

ไมกลม นาไปใสเครองโยก เพอแยกเสนไหมออกเปนกลม หรอชาวบานเรยกเปนลา หรอ ขอ สาหรบมดให

เกดลวดลายสวยงาม

2. นาไหมมดหมทโยกเสรจเรยบรอยใส อปกรณสรางลายหม ทเรยกวาโฮงหม จดไหมใหได

ระเบยบ ใชเชอกฟาง มดลายตามแบบทตองการ นาเสนไหมทมดลายเสรจเรยบรอยแชนาทงไว 5 – 10

นาท เพอใหไหมอมตว

3.ใสนาสะอาดใน ภาชนะเคลอบขนตงไฟกลาง ๆ พอนาอนตกนาใสภาชนะ นาส (เคม) ท

ตองการลงละลาย คนใหสแตกเปนเนอเดยวกน นาไหมทแชนาบดนาออกพอหมาด ลงแชในนาส ชบไหม

ใหตดสดแลวนาขนตมไฟ 90 – 95 องศาเซลเซยส ประมาณ 10 – 20 นาท นาไหมไปลางนาสะอาด (เพอ

ไมใหเกดการตกส) แลวนาเสนไหม บดนาสออก พอหมาดเสรจแลวนาไปผงทรมใหแหง

4. นาไหมมดหมทแกะเชอกฟางออกแลวไปตเกรยว แลวกรอเสนไหมใสหลอดดาย

5. หากยอมดวยสธรรมชาตขนตอนคลายกนกบการยอมสเคม แตการยอมสธรรมชาต

จะตองมการเตรยมสเอง โดยการนาเปลอกไม ใบไม ดอกไม หรอรากไม มาทบหรอปนใหละเอยดแลวแต

ความหยาบของวสด แลวนาไปตม เคยว ใหไดทแลวจงนาผาไหมลงไปยอม ซงการยอมดวยสธรรมชาตจะ

ใชเวลาตมมากกวาการยอมสเคม

8. การ กรอ เมอยอมเสรจแลว ตดเชอกทมดออก นาเสนไหมมากรอ ใสหลอด โดยตอง

ระมดระวงเรยงลาดบใหถก มฉะนนผนผาทออกมาจะมตาหนในลกษณะตาง ๆ กน เชน ลายเขยงสงบาง

ตาบาง มรอยตอลายเหนชดบาง หรอบางทกลายเปนลายอนทไมไดตงใจเลยกม จดเชอกทมดออก นาเสน

ไหมมารอใสหลอด โดยตองระมดระวงเรยงลาดบ ใหถก มฉะนนผนผาทออกมาจะมตาหนในลกษณะ

ตาง ๆ กน เชน ลายเขยงสงบาง ตาบาง มรอยตอลายเหนชดบาง หรอบางทกลายเปนลายอนทไมไดตงใจ

เลยกม

36

9. เสนไหมยน ทกลาวมาแลวขางตนเปนเสนไหมพง สาหรบเสนไหมยนซงจะเปนความยาว

ของผนผานน เมอฟอกไหมแลวนาไปยอมไดเลย สดแตจะตองการสอะไร แลวนามากรอเขาหลอด หว

และเขาฟมนาขนกทอผา หรอทชาวบานเรยกวา “หก”

10. การทอ เมอมด ยอม และกรอเสนพงในหลอดและเขากระสวย รวมทงมเสนยนบนกหรอหก

แลว ตอไปจะเปนการทอ การทอจดลาดบได 4 ขนตอน คอ

1. นาเสนยนทตอเขากบฟมเสรจเรยบรอยแลวไปประกอบใสกทอผา ผกมดไวใหเสนไหมตง

จดเสนไหมใหเปนระเบยบ

2. นาเสนพงทกรอใสหลอดเรยบรอยแลว ใสในอปกรณสอดเสนพงทเรยกวากระสวย แลว

รอยดายจากกระสวยพงออกไป

3. ใชเทาเหยยบเชอกขางลางทมอย 2 เสน (ซงตองเหยยบทละเสน สลบซาย ขวา ในการ

สอดกระสวยแตละครง) เพอใหฟมแยกเสนยนออกเปนชอง เมอดายยนทถกเหยยบขางลางอากวางออก

สอดกระสวยทมเสนพงอยผลกไปใหทะลออกอกฝงหนง และยกเทาออก อกมอหนงกรบตองตรวจ

ดลาย ดรมขอบจะไมทาโดยเรงรบ ตองใหเกดความแนใจเสยกอนจงจะเปลยนมอพงกระสวยกลบ จดเสน

ไหมทมลายใหเขาท เมอเสนไหมเขาทเรยบรอยแลวใชเทาเหยยบเชอกฟม 2 เทาพรอมกน พรอมกบใชมอ

ทงสองจบฟมกระทบเขาใสเสนไหมแรง ๆ ใหเขาสนทกน และสมาเสมอ เพอใหเสนไหมแนน ทอไปเรอย ๆ

จนไดผาเปนผนตามตองการ

4. เมอมดยอม และกรอเสนพงใสหลอดและเขากระสวย รวมทงมเสนยนบนกหรอหก แลวใช

มอในการพงกระสวยโดยตรง การทอผาไหมมดหมนนตองใชความละเอยดลออ และพถพถนมาก เมอพง

กระสวยไปครงหนง กตองรวาตรงดอกลายทมดหรอไม ถาไมตรงกตองจดใหตรง แลวจงทอตอไปได

ทาขนตอนท 2 - 4 ตอไปเรอย ๆ จะไดผาไหมตามลายและสทตองการ

จากการศกษาขางตน จะเหนไดวา การผลต ผาไหมมดหมแต ละชนนน มกระบวนการใน

การผลตและมเทคนคในการผลต หลายขนตอน เรมตงแตการหาวตถดบคอการปลกหมอนเลยงไหม

การสาวไหมตองใชเทคนคในการสาวใหมเสน สมาเสมอ กนเพอความสวยงามของผาการยอมสและ

การมดหมเพอใหไดลวดลายผา กวาจะไดผาไหมมดหมแตละผนตองใชเวลานาน ทกขนตอนตองไดรบ

การเรยนรมาเปนอยางดจงจะเกดทกษะและความชานาญ ไมวาจะเปนการทอเรยงตามลาดบกอนหลง

เพอใหเกดลวดลายสวยงามถกตองตามความตองการ ของชางผทอ จงจะทาใหผามดหมออกมา

สวยงาม ทาใหเหนถงความอตสาหะและความเพยรของชางทอทตองใชเวลาในกระบวนการผลตทแฝง

ไวดวยความอดทน จนตนาการ และความประณตในการวจตรบรรจงสรางสรรคศลปหตกรรมพนบานท

มคณคางดงาม จงเปนมรดกทางวฒนธรรมท เกดขนบนผนผา บงบอกความเ ปนเอกลกษณของภม

ปญญาทองถนและความผกพนในความเปน ไทยทไดรบการถายทอด สงสมจากบรรพชนรนหนงสอก

รนหนง สมควรเปนอยางยงทตองชวยกนอนรกษการทอผามดหม ทเปนศลปหตกรรมพนบานไทยให

คงอยคกบชาตไทยสบไป

37

5. ขอมลเกยวกบลวดลาย 5.1 ความหมายของการออกแบบลวดลาย

ความหมายของการออกแบบลวดลาย มนกการศกษาและนกออกแบบ ใหความหมายไว

ดงน

อาร สทธพนธ (2528: 114) การออกแบบ (Design) หมายถง การสรางสรรคสงใหม เพอ

ประโยชนและความงามดวยการนาสวนประกอบของการออกแบบมาใช หรอการปรบปรงของเดมทม

อยแลว ใหเหมาะสมยงขน

วรณ ตงเจรญ (2526: 20) การออกแบบ คอ การวางแผนสรางสรรครปแบบ โดยวางแผน

จดสวนประกอบของการออกแบบ ใหสมพนธกบประโยชนใชสอย วสด และการผลตสงของทตองการ

ออกแบบนน โดยมความงามควบคไปดวย

มาโนช กงกะนนทน (2549: 44) การออกแบบ คอ กระบวนก ารสรางสรรคประเภทหนง

ของมนษย โดยมทศนธาตและลกษณะของทศนธาตเปนองคประกอบ ใชทฤษฎตาง ๆ เปนแนวทาง

และใชวสดนานาชนดเปนวตถดบในการสรางสรรค โดยทนกออกแบบจะตองมขนตอนในการ

ปฏบตงานตลอดจนกระบวนการสรางสรรค

ไมเยอร (สมศร อรโณทย . 2549: 5; อางองจาก ไมเยอร . 2540: 248) การออกแบบเปน

การเลอกสรรสวนประกอบตาง ๆ ทางดานศลปะ จดเปนรปแบบตาง ๆ ขน เปนการแสดงออกดาน

แนวคดของศลปน ในการจดองคประกอบศลป เชน จดทศทาง ขนาด รปรางของเสน มม รปทรงตาง ๆ

โดยคานงถงการจดวางในบรเวณวาง ความสมดลทงสองแบบสองดานเทา ๆ กน และสองดานตางดลย

ภาพกน รวมทงการจดจงหวะลลาและพลงเคลอนไหว สวนประกอบทมไดจดอยในสวนประกอบของ

การออกแบบ ไดแก ส พนผว หรอเนอหาเรองราว สงเหลานเปนตวสอทศลปนนาไปใชทาการออกแบบ

งาน

นวลนอย บญวงศ (สมศร อรโณทย . 2549; อางองจาก นวลนอย บญวงศ . 2539: 20) ได

ใหความหมายของการออกแบบลวดลายวา เปนการออกแบบสองมต (Two dimensional design) ท

ใหความสาคญเฉพาะกบลวดลายและสสนบนพนผวซงรบรไดดวยประสาทตา เปนงานทเนนความงาม

จากการมองเหน และการสอความหมายเนอหา ตามการรบรจากภาพนน งานออกแบบประเภทน แม

จะมการสอสารไดจากดเฉพาะลวดลายพนผว แตในขณะเดยวกนลวดลายกตองทาหนาทแกปญหาให

ไดครบถวนตามจดมงหมายของการออกแบบเชน ลวดลายบนผนผา ลวดลายในงานออกแบบกราฟก

ลวดลายบนพนผว ผลตภณฑสงของเครองใช และบรรจภณฑ เปนตน

38

สมศร อรโณทย (2549: 5) การออกแบบลวดลาย หมายถง การเลอกสรรสวนประกอบ

ทางศลปะ มาจดเปนลวดลายแบบธรรมชาต หรอแบบประดษฐ โดยคานงถงหลกการออกแบบ เพอ

นาไปใชประดบตกแตงงานตาง ๆ ดวยวธทางจตรกรรม ประตมากรรม หรอวธอน ๆ

ลวดลายทใชในการออกแบบนนมหลายลกษณะโดยมนกออกแบบไดใหความหมาย

ไว ดงน

ชะลด นมเสมอ (2534: 278) ลวดลาย อาจหมายถง ลายตาง ๆ ทเขยนหรอแกะสลก

“ลาย” หรอ “ลวดลาย” เปนรปททาขนเพอตกแตงสงใดสงห นงใหสวยงามสวนมากจะเปนรปซา ๆ ของ

แมลาย ในจงหวะและลลาตาง ๆ เชน ลายเครอเถา ลายกระหนก ลายกดน ฯลฯ

อจฉราพร ไศตะสต (2524: 307) กลาววาลวดลาย เปนแบบอยางทปรากฏบนผา อาจ

เปนเสน รปตาง ๆ หรอทาใหเกดผวสมผสตาง ๆ กน

ราชบณฑตยสถาน (2539: 720, 729) ลวดลาย หมายถง ลายตาง ๆ ทเขยนหรอแกะสลก

สวนลาย หมายถง รปแบบทางทศนศลป ประกอบขนดวยเสนเปนสาคญ ลกษณะเปนแบบซา ๆ เปน

หม หรอตอเนองกนไปมทงลายธรรมชาต และลายแบบประดษฐ ใชเขยน ปน หรอ แกะสลก เปนตน

เพอตกแตงใหสวยงาม เชน ลายกระหนก ลายเทพพนม ลายกานขด ซงมวธการประดษฐดวยวสด

ตาง ๆ ใหเปนลวดลาย เชน ลายกามะลอ ลายปดทองรดนา ลายแทงหยวก ลายทอผา เปนตน

ประเสรฐ ศลรตนา (2538: 24) ลวดลาย หมายถง แบบหรอรปทถกสรางสรรค และปรง

แตงขนดวยสวนประก อบ อนไดแก ตวลาย ขนาดสดสวน ชวงจงหวะ บรเวณวาง ทศทาง และตวเสรม

ประกอบอน ๆ โดยมจดมงหมายเพอใชประกอบตกแตงโครงสราง สงตาง ๆ ใหมคณคามากยงขน

เอมอร วศภกาญจน (2542: 2) การออกแบบลวดลาย หมายถง การรจกคด วางแผนใน

การสรางสรรคสง ทมอยแลวนามาปรบปรง ดดแปลง หรอสรางใหมโดยใชวธการตาง ๆ ทาใหเกด

ความงาม เพอการประดษฐตกแตงใหเหมาะสมกบประโยชนใชสอย

ออยทพย พลศร (2542: 2) การออกแบบลวดลาย หมายถง การจดระบบความคดผาน

กระบวนการสรางสรรคเปนลวดลายตาง ๆ โดยอา ศยองคประกอบของการออกแบบประยกตใหเขากบ

วสด เทคนค วธการ และรปแบบของงานทจะออกแบบอยางมชนเชง

วณา มงขวญ (2545: 5) การออกแบบลวดลาย หมายถง กระบวนการสรางผลงานท

เกยวของกบการเลอกใชวสดและการจดองคประกอบของการออกแบบเพอสรางสรรครปแ บบของลาย

ใหมรปแบบและจงหวะชองไฟทมสวนซา ๆ กน เปนชวง ๆ ตอเนองกน เพอประโยชนใชสอยและคณคา

ทางความงาม

39

พนาลน สารยา (2549: 4-5) การออกแบบลวดลาย หมายถง การนาองคประกอบซง

ความแปลกใหม ดวยจด เสน รปราง รปทรง และส เพอประโยชนใชสอย แ ละความงามตาม

วตถประสงคของการสรางผลงานประเภทนน ๆ

จากการศกษาความหมายของ การออกแบบ ลวดลาย การออกแบบลวดลายหมายถง

กระบวนการสรางสรรคลวดลาย โดยวธการดดแปลง ปรบปรง ออกแบบประยกตโดยใช รปแบบทาง

ธรรมชาต หรอ แบบประดษฐ โดยคานงถงการจดสวนประกอบของการ ออกแบบ เพอให ลวดลาย

เหลานน เกด ความสวยงาม เหมาะสมกบประโยชนใชสอย ในการทอผามดหมแตละผนจะ ใช

กระบวนการสรางสรรคเปนลวดลายตาง ๆ ประกอบกบการใชสสน จงหวะชองไฟ ทาใหเกดลวดลาย

สวยงาม นบวาเปนภมปญญาทกอใหเกดการแสดงออกของลวดลายทปรากฏบนพนผาทเตมไปดวย

สสน อารมณและความรสกทสามารถสมผสไดอยางงดงาม

5.2 ลกษณะและรปแบบของลวดลาย

ลกษณะและรปแบบของลวดลายมหลายรปแบบ ซงเกดจากจนตนาการของชางทอท

รงสรรคและถายทอดออกมาเลยนแบบธรรมชาต เครองมอเครองใช และสงทม นษยสรา งขนเพอ

ประโยชนใชสอยตาง ๆ ซง สทธศกด ธญศรสวสดกล (2529: 21-44) ไดกลาวถงลวดลาย และแบง

ลวดลาย ไวดงน

ลวดลาย แบงออกไดเปน 3 ประเภท ไดแก

1. รปแบบธรรมชาต

สงตาง ๆ ทเกดขนโดยธรรมชาต รปทรงทเปนหลกตนแบบในการออกแบบทเน นรปทรงของ

ธรรมชาต ไดแก

พช

ตนไม ใบไม ดอกไม กงกาน ฯลฯ

ตนทรงสง ทรงเตย เปนพม เปนชอ เปนเถา ฯลฯ

ใบเหลยม ใบกลม ใบยาว ใบแฉก

สตว

สตว 2 เทา และสตว 4 เทา

สตวปกทกชนด

สตวนาเชน ป ปลา ก ง หอย ฯลฯ

แรธาต

หนตาง ๆ ภเขา

ดน, นา, กรวด, ทราย, สารประกอบ, จลนทรยตาง ๆ

40

2. รปแบบจากรปทรงเรขาคณต

รปทรงเรขาคณต ไดแก รปทรงทมนษยสรางขนดวยเครองมอ มสดสวนแนนอน เชน

รปสามเหลยม สเหลยม หาเหลยม วงกลม ฯลฯ รปทรงเหลานเปนไดทงสองมตและสาม มต รปทรง

เรขาคณตเกดจาก จด เสน รปราง รปทรง เปนสวนประกอบของการออกแบบ สามารถนาไปสรางตาม

ความคด

3. รปแบบจากลวดลายทางประวตศาสตร

รปแบบลวดลายประดบในสมยตาง ๆ เชนลายปนปน ลายสลกหน ลายดนเผา ลายสลกไม

ลายสลกนนบนโลหะ ลายประดบมก ฯลฯ เปนลวดลายตาง ๆประยกตใหเหมาะสมกบกาลสมย โดยรกษา

รปแบบหรอเอกลกษณเพอแสดงความงามศลปะทองถน หรอศลปะประจาชาตใหกาวหนาสบไป ลวดลาย

ทางประวตศาสตรทจะศกษาได มลายสมยทวารวด สมยลพบร สมยสโขทย สมยเชยงแสน สมยอยธยา

และสมยรตนโกสนทร

อจฉราพร ไศละสต (2524: 32) กลาวถงรปแบบของลวดลาย สามารถแบงออกเปน 5 หม

ไดแก

1. ลายดอกไม รวมถงสวนอน ๆ ของพช เชน ใบ ผล หรอราก

2. ลายสตว ไดแก สตวทกประเภท เชน นก ผเสอ ปลา กระตาย สนข หรอแมว รวมทง

ภาพคน หรอสวนหนงสวนใดของสตว

3. ลายเรขาคณต ไดแก ลายทนาเอารปทรงใน หลกวชาเรขาคณตทงหมด เชนเสน

รปทรงกลม สามเหลยม หรอสเหลยมมาจดรวมกนใหเปนรปรางตาง ๆ

4. ลายสมยใหม เปนลวดลายทมรปลกษณะคลายลายเรขาคณตมาก แตมไดเปนทรง

เรขาคณต

5. ลายภาพของจรง เปนภาพวว เครองจกร หรอ อาคาร ฯลฯ

สมศร อรโณทย (2549: 6) ไดกลาวถงการออกแบบลวดลายวายอมตองอาศยแหลงทมา

ในการนามาคดสรางสรรคทมาของลวดลายทสาคญ คอ ธรรมชาต ซงเปนแหลงกาเนดของสงตาง ๆ ท

ประกอบดวย เสน รปราง รปทรง ขนาด สดสวน พนผว สสน ชวงจงหวะ บรเวณวาง อนเปนทมาของ

ลวดลายแหลงทมาอกแหลงหนงคอ สงตาง ๆ ทมนษยสรางสรรคขน โดยแบงทมาของลวดลายวาม

ทมาจากธรรมชาต ไดแก ตนไม คน สนข ปลา นก ภเขา ทะเล ดวงอาทตย ดวงจนทร ฯลฯ และทมา

จากสงทมนษยประ ดษฐสรางสรรค ไดแก อาคารบานเรอน ศาสนสถาน ภาชนะเครองใชสอย

เครองนงหม เครองมอประกอบอาชะ พาหนะ และเครองดนตร เปนตน

ประเสรฐ ศลรตนา (2538: 9-15) ไดแบงรปแบบของลวดลาย ดงน

1. รปแบบจากเรขาคณต

2. รปแบบเลยนแบบธรรมชาต

41

3. รปแบบดดแปลงธรรมชาต

4. รปแบบจากสงทมนษยสราง

5. รปแบบจากการจนตนาการและการสรางสรรค

มหาวทยาลยศลปากร (2544: 31-35) ไดสรปลวดลายของผาทอไทยสามารถสรปไดเปน

2 กลมดวยกน คอ

1. กลมเรขาคณต เชนลายสเหลยม ลายสเหลยมขนมเปยกปน ลายสามเหลยม แล ะ

ลายเสนตรง เปนตน

2. กลมลายธรรมชาต สามารถแบงยอยออกเปน 4 กลม ไดแก

กลมลายสตว ไดแก ลายชาง ลายมา ลายนาค ลายหงส ลายนกยง ลายรงผง หรอ

ลายเกลดเตา

กลมลายพนธไม ไดแก ลายตนสน ลายดอกมะล ลายดอกพกล ลายดอกสรอย

ลายผกแวน ลายดอกแกว เปนตน

กลมลายสงของเครองใช ไดแก ลายโคม ลายเชงเทยน ลายปราสาท หรอลาย

ธรรมาสนเปนตน

กลมลายเบดเตลด ไดแก ลายนาไหล ลายพระพทธรป ลายพมขาวบณฑ หรอลาย

แปดขอ เปนตน

จฑาทพย ประมงคล (2548: 45-48) สรปแนววางการจดแบงลกษณะลวดลาย สาม ารถ

แบงได ดงน

แบงลกษณะตามเรองราวของผลงาน จดเปน 5 ประเภท คอ

1. ลวดลายโบราณ คอ ลวดลายทมมาแตดงเดม เชน ลวดลายประจาชาต ลวดลาย

ทองถน เปนตน

2. ลวดลายเหมอนจรง คอ ลวดลายทแสดงถงเรองราวตาง ๆ มกใชวธการเลยนแบบ

ธรรมชาตในการสรางสรรคลวดลาย

3. ลวดลายจนตนาการ คอ ลวดลายทนกออกแบบอาศยประสบการณการรบรสราง

ลวดลายใหดแปลกตา และเกดรปแบบทหลากหลาย

4. ลวดลายลอเลยน คอ ลวดลายทมกสรางขนใหทนกบสมยนยม หรอเปนเรองราวท

คนสนใจในชวงระยะเวลานน ซงบางครงกออกแบบในรปของการตน เปนตน

5. ลวดลายนามธรรม คอ ลวดลายทแสดงออกในลกษณะความงามตามความพอใจ

ของนกออกแบบโดยอาศยองคประกอบตาง ๆ มาเปนสอแทนคาความรสกมากกวา

42

แบงลกษณะตามรปแบบทปรากฏในตวผลงาน เปนการแบงลกษณะของลวดลายโดย

พจารณาจากรปแบบทแตกตางกน จดเปน 3 ประเภท ดงน

1. ลวดลายธรรมชาต

2. ลวดลายเรขาคณต

3. ลวดลายอสระ

แบงลกษณะตามการสรางสรรคผลงาน ซงการออกแบบประเภทนมกคานงถงเทคนค

วธการหรอประเภทของการออกแบบเปนหลกในการจดแบงลกษณะ จงมลกษณะทหลากหลายมาก

แบงออกเปน 4 ประเภท ดงน

1. ลวดลายศลปศกษา เปนลวดลายทนาเอาเทคนคตาง ๆ ทางศลปะมาสรางสรรคให

เกดลวดลาย เชน เทคนคการเปาส เทคนคการพมพผวนน ผวเรยบ เทคนคการปะตด เปนตน

2. ลวดลายสญลกษณ มกแสดงออกในลกษณะทเรยบงายและสามารถสอ

ความหมายไดด เชน สญลกษณของบรษทหรอหนวยงานตาง ๆ สญลกษณของสนคา เปนตน

3. ลวดลายตวอกษร นยมใชกนอยางแพรหลายในยคปจจบน

4. ลวดลายสม ยนยม หมายถง ลวดลายทกาลงนยมกนอยในยคปจจบนซงมกจะ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลา

การศกษาในครงน เปนการศกษาเกยวกบลวดลายของผาไหมมด หม ลวดลายทปรากฎ บนผา

มดหมสวนใหญมกเปนลวดลายทพบเหนไดในชวตประจาวน หรอจดจาสบตอกนมา โดยการ

ลอกเลยนแบบ หรอไดรบการถายทอดจากบรรพบรษ เปนลวดลายทเกดจากการนาเคาโครงรางของ

รปแบบจากธรรมชาต ลายสตว ลายเรขาคณต ลายสมยใหม ลวนแลวแตเป นกลมลวดลายทสามารถ

นามาดดแปลงทงลายโบราณและลายทประยกตขนใหมไดหลายรปแบบ ขนอยกบ ชางออกแบบ จะ

จนตนาการ คด วางแผนในการ สรางสรรค รปทรงของลวดลายใหมความงดงาม ซงในการทอผา ไหม

มดหม การประดษฐสรางสร รคใหเกดเปนลวดลาย บนผนผ านน ชางออกแบบ จะออกแบบลวดลาย

โดย ใช ขนาด รปทรงตาง ๆ ส การจดจงหวะลลา หรอ เนอหาเรองราว มาประกอบ เปน รปแบบ

การตกแตงศลปะบนผนผาใหเกดลวดลายผาทอทสวยงาม ดงนนลวดลายจงเกดจากฝมอและภม

ปญญาของชางออกแบบอยางแทจรง

จากแนวคดดานลกษณะและรปแบบของลวดลาย ของนกวชาการและนกออกแบบ ทกลาวไว

ขางตนประกอบกบแนวคดของผ ทไดทาการศกษาวจย ในการแบงกลมลวดลายผานน สามารถแบงได

4 ลกษณะ ดงน

1. ลวดลายทไดมาจากธรรมชาตและสงของเครองใช ไดแก ลวดลายพรรณไม ลวดลายดอกไม

ลวดลายสตว ลวดลายภาพของจรง ลวดลายภาพสงของเครองใช ลวดลายทางประวตศาสตร

43

2. ลวดลายทไดมาจากรปทรงเรขาคณต

3. ลวดลายสมยใหมหรอลายประยกต ซงเปนลวดลายทไดมาจากความรสกและแนวความคด

ทางจนตนาการ

จากการศกษาลวดลายทไดนน สะทอนใหเหนศกยภาพทางค วามคดของชาวบาน ทไดรบจาก

ธรรมชาตและสงแวดลอมบวกกบการผสมผสานลาย โบราณ และลาย ประยกต ทาใหเกดลวดลาย

สวยงามและสสนสวยงามไดอยางลงตว นอกจากลวดลายทปรากฏบนผนผาแลว ยงแสดงออกถง

รปแบบของความเชอทแฝงไวทมมาชานานในชมชนทองถนอกดวย

5.3 การจดวางลวดลาย และการตอลาย

วณา มงขวญ (2545: 91-96) ไดอธบายถงการจดวางลายเปนการกาหนดเนอททจะนา

ลวดลายไปจดวาง สามารถแบงเนอทออกเปน 2 ระบบ คอ

1. ระบบเนอทจากด หมายถงการจากดเนอททจะบรรจลาย สามารถแยกตามลกษณะได

ดงน

1.1 ลวดลายในขอบเขต ไดแกการวางลวดลายใหอยภายในขอบเขตจากด โดยมเสน

ลอมรอบในลกษณะตาง ๆ เชน วงกลม สเหลยม และสามเหลยม เปนตน

1.2 ลวดลายรม หมายถง ลายทกาหนดเนอทใหอยบรเวณดานนอกสด

1.3 ลวดลายแถบ หมายถง ลายทมลกษณะเปนแนวยาว อา จขนานกนไปหลายแถบ

จนเตมพนทกได

2. ระบบเนอทไมจากด หมายถง การจดวางลวดลายใหกระจายเตมพนท หรอรวมกนเปน

หมวดหมกได แยกเปน 5 ลกษณะ คอ

2.1 ลวดลายทมลายหนไปในทศทางเดยวกน

2.2 ลวดลายทสลบทศทาง

2.3 ลวดลายทไมมทศทาง

2.4 ลวดลายกลม

2.5 ลวดลายเตมเฉพาะแหง

ศศวรรณ ดารงศร (2539: 14) ไดกลาวถงโครงสรางของลวดลายผามดหมทเดนมอย

3 กลมใหญ คอ

1. ลวดลายทเปนแนวเฉยงกบผนผา เรยกวา “หมราย”

2. ลวดลายทมขนาดใหญเปนพเศษ

3. ลวดลายขนาดเลกทมความละเอยดมาก

44

มหาวทยาลยศลปากร (2543: 27-67) ไดรวบรวมขอมลจากการศกษาผาโบราณหลาย

ประเภทไดพบวา

การวางลวดลายผาทอนนจะมวธทตางกนในผาทอแตละประเภท ซงนาจะเกดขนเพราะกรรมวธ

การทอทตางกน สวนทคลายคลงกนคอ การทมลวดลายทเปนลายสา คญเปนลายหลก อาจวางเปน

ลายเดยว ลายกลม หรอ เปนแถว แลวแตประเภทของผาทอนน และมลายเลก ๆ อนเปนลายประกอบ ซง

ลายประกอบนนอาจใชเพยงลายเดยว หรอหลายลายกไดแลวแตผทอจะเหนสวยงาม โดยทผาทอผนนน

จะถกเรยกชอรวมดวยชอลายทเปนลายหลกเสมอ

ลวดลายบนผามดหม ลวดลายมดหมมจานวนมากมาย ผามดหมสวนใหญจะเปนลายเตมทง

ผนโดยมวธการวางลวดลายตาง ๆ กน การจดวางลวดลายใหเตมหนาผานนคอการวางลายใหซากนเปน

ชวง ๆ ไปจนครบตามขนาดทตองการ โดยจดวางไดหลายแบบ แนวนอน แนวตง แนวเฉยง เปนตาหมาก

รก ขนบนได หรอ รปสเหลยมตาง ๆ กได ลวดลายและการจดวางมผลในการนาไปใชมาก ผาลายเลกจะ

สามารถนาไปดดแปลงใชไดหลายโอกาสมากกวา ในขณะทลวดลายใหญจะดสงางามและโด ดเดน

การจดวางลวดลายจะแตกตางกนหลายรปแบบดงน

ลวดลายเ ลก ๆ ลายเดยววางซา ๆ กนเปนลายตอเนองเตมผนผาเรยกวา “หมหวาน ” หรอ

“หมรวด” หรอบางพนทเรยกวา “หมโลด” หากเปนลายทมขนาดคอนขางใหญ กจะวางในลกษณะเปน

ลายเดยวหางหนอยางเปนระเบยบ ถาเปนลายขนาดเลกกนยมวางลายเปนกล ม หรออาจวางเปน

ลายเดยวกระจายทวไปเตมผนผากได

การวางลายเปนแนวเฉยงกบผนผาจะเปนทนยมมากทสด บางลายกอาจมเสนโยงตอเนองกน

เปนตารางแบงแยกใหเหนชดเจนบางลายกไมมเสน บางครงการวางลายกอาจใชลายเดยววางตอเนองกน

เปนแนวเฉยงกบผนผาเรยกวา “หมราย” ทงนแลวแตจนตนาการของผทอ

การจดวางลวดลายเปนแถบมเสนแบงลวดลายเปนเสนกนตามขวางทงผน เรยกวา “หมขอ”

หรอ “หมคน” ระหวางเสนคนน จะมลวดลายเลก ๆ เชนลายบกจบ ลายนาค หรอลายดอกแกว เชน “หม

คนดอกแกว” คอมลายดอกแกวอยระหวางเสนคนนน

การวางลวดลายใหตอเนองกนโดยเชอมโยงดวยเสนเวนระยะหางกนพองามมลกษณะคลาย

เถาไมเลอย เรยกวา “หมเครอ ” บางพนทเรยกลายทมเสนตดกนเปนกรอบรอบตวลายลกษณะเปนรป

สเหลยมขาวหลามตด เหมอนตาขายทงผนนนเรยกวา “ลายเครอ” จดวางลวดลายใหตอเนองกนโดยเวน

เสนระยะหางกนพองามเรยกวา “หมเครอ”

ลวดลายทมาจากรปทรงเรขาคณต ลายเรขาคณต คอ กลมลายทพฒนามาจากลายพนฐาน

เปนการจดวางองคประกอบของลายพนฐานตอกนใหเปนรปเหลยม เชน รปสามเหลยมตาง ๆ อาจทอเปน

ลายทบหรอลายโปรงตามแตจะเหนวาสวยงาม เมอมความตองการทจะทอรปวงกลมหรอสวนของวงกลม

เพอทาเปนลายรปสตว หรอดอกไมซงทาไดยากกวารปเหลยม จงเกดลายพนฐานอกประเภทหนงคอ

“ลายเสนโคง” สรปไดวา ลายทมพนฐานเปนรปสามเหลยมจะถกเรยกเปนแมลายวา “ลายกาบ” ลายททอ

เปนสเหลยมเรยกแมลายวา “ลายหนวย ” สวนลายทพยายามทาใหเปนลายวงกลมนนเกดเปนลายโคง

เรยกวา “ลายขอ ” ลวดลายประเภทนเหนไดชดวาเกดจากการประกอบลายเสนหรอรปเรขาคณต

เขาดวยกนอยางงาย ๆ เกดเปนลวดลายตาง ๆ ทสวยงาม เชน ลายประแจบไข ลายฟนเลอย ลายฟนปลา

ลายลกแกว

45

ลายเสนเชงซน ผาซนมดหมสวนใหญจะมลายทเชงตางไปจากลายบนตวซน โดยเฉพาะ

ลวดลายเลก ๆ ททอกระจายทงตว เชน ลายหมหวาน หรอหมราย ผทอมกนยมทาลวดลายสวนของเชงซน

ใหตางไป เพอใหเปนสวนของตนซนและทาใหผาซนผนนนงดงามขนดวย ลวดลายทปรากฏบนเชงซนสวน

ใหญมกจะเปนลายทเกยวเนองกบลายหลกบนตวซนแตตดมาเปนเพยงบางสวนนามาแตงใหเหมาะสมท

จะเปนสวนปลายของตนซน ทพบโดยมากจะเปนลกษณะคลายเกลยวคลนหรอลายฟนเลอยหรอฟนปลา

ในรปแบบทแตกตางกน

ลายสตว เปนลวดลายทเกดจากการนาเคาโครงรางของสตวเปนตนแบบ ทงสตวเลยงทอย

รอบ ๆ ตว หรอลายสตวใหญ เชนลาย ชาง ลายมา ลายนก ลายหงส ลายเตา ลายปลา ลายผเสอ

ลวดลายในยคใหมจะมสตวนาทไมเคยใชเปนลวดลายผาทอกนมากอน เชนลายปลาหมก หรอลายมานา

เปนตน ลวดลายประเภทลายขอเชงเทยน ลายงเชงเทยน และลายหนอน เปนกลมลวดลายทสามารถ

นามาดดแปลงไดหลายรปแบบสดแลวแตชางมดหมจะใหลายผายออก หรอสอบเขาขนอยกบการ

สรางสรรคและการวางรปทรงของลวดลาย

ลายสตวทพบมทงลายโบราณและลายทประยกตขนใหม กลมลายโบราณมกเปนสตวในความ

เชอและนทานพนบานตานานโบราณ ทพบมากทสดคอลายนาค หรอพญานาคในรปแบบตาง ๆ เชน ลาย

นาคนอย ลายนาคค ลายนาคปรก ลายนาคควง ลายนาคสองห ว เมอนาเอาลายนาคไปประกอบรวมกบ

ลายอะไรกเรยกชอลายตามรปนน เชนลายนาคปราสาท หรอนาคเชงเทยน ทนยมกนมากคอ การนาเอา

ลายนาคไปประกอบกบตนสน เรยกวา ลายนาคตนสน หรอลายนาคสน เปนตน นอกจากลายนาคตนสน

แลว อาจจะกลาวไดวาทกลกษณะของนาคไดถกนามาเปน ตนแบบของลายผามดหมไดอยางงดงาม

ทงสน

ลายพรรณไม ลวดลายพรรณไมหลากลายเปนลายโบราณมการทอสบทอดกนมานาน มทงลาย

ตนไม ดอกไม ใบไม หรอแมแตผลไมทพบเหนไดทวไปในทองถน เชนดอกแกว ใบไผ ดอกมะล มะลเลอย

ดอกหมาก กาบบว สรอยพราว กระจบ ผกแวน ดอกพกล และมะเขอ มะเฟอง เปนตน ลวดลายพรรณไม

อกกลมหนงททอกนแตโบราณ แตลวดลายไดพฒนารปแบบไป ทงโดยเจตนาและไมเจตนา ทาใหเกดเปน

ลายใหม ๆ ขนมากมาย เชน ลายตนสนในรปแบบตาง ๆ และลายพรรณไมอน ๆ อกหลายชนด เชน

ลายใบโพธ ลายบวสรรค ลายสบปะรด ในภาคอสานเรยกลายหมากนด ซงแปลวาสบปะรดเชนเดยวกน

ลายดอกทานตะวน ลายดอกมะเขอ เปนตน

ลายเบดเตลด ลายเบดเตลดสวนหนงเปนลายททอกนมาแตโบราณ เปนสงของเครองใชทอยใน

บรเวณใตถนบาน หรออปกรณทอผา เชน ลายขอตาง ๆ ลายขาเปย ลายกระเบองตา บางก เปนลายทได

จากสงของทใชและเหนอยในวถการดาเนนชวต เชนลายขนหมากเบง (บายศร) ลายประแจจน ลายฆอง

วง ลายลกตม เปนลายเขมรโบราณ รวมไปถงสงของอนเปนมงคล เชน ลายเทยน ลายชอฟา และลายฉตร

เปนตน ซงลายฉตรหรอลายธาตเปนลายเกาในผาพนเมองเปนลายทสงางามมากของบานนาโพธ อาเภอ

นาโพธ จงหวดบรรมย

ลายจากสงแวดลอม ชางทอผาเปรยบเสมอนศลปนแหงพนบาน ทมองธรรมชาตรอบตวทกสง

ทกอยางงดงาม สามารถนามาเปนตนแบบลวดลายบนผนผาใหงดงามไดอยางนาประหลาด เชน ลายบว

ควาบวหงาย ลายเอยเยยวควาย ลายแมงมมชกใย เปนตน

46

5.3.1 การตอลวดลาย

การจดวาง ลวดลายใหสามารถตอลวดลายในลกษณะตาง ๆ จงมหลกในการออกแบบ

การตอลวดลาย ดงทดษฎ สนทราชน (2531: 97-105) กลาวถงการจดวางลวดลาย ไวดงน

การตอลาย หมาย ถง การจดวางลายใหสอดคลองกบพนทวาง การตอลายจะมความสมพนธ

กบการนาไปใช และกลาวถงหลก ในการตอลายม 2 ลกษณะ คอ การตอลายตามแนวตาง ๆ และการตอ

ลายโดยอาศยรปทรงเรขาคณต

การตอลายตามแนวตาง ๆ ดงน

1. แนวนอน คอ การนาแมลายมาเรยงตอกนตามแนวนอน และเรยงซากนในแถวตอ ๆ ไปให

ขนานกบแถวแรก

การตอลายโดยอาศยรปทรงเรขาคณต ดงน

1. การตอลวดลายในลกษณะสเหลยม เปน การตอ ลวดลายจากแนวลายรป

สเหลยมผนผาหรอสเหลยมจตรสนามาเรยงตอกนทางแนวนอนและแนวตงอยางเหนไดชดเจน

2. การตอลวดลายในลกษณะการเรยงอฐแนวนอนหรอแนวตง เปนการตอลวดลายใน

ลกษณะแบบการเรยงอฐ มหลกเกยวเนองจากการตอลายรปสเหลยมเปนการเรยงสลบกนระหวางแถวท 1

กบแถวท 2

3.การตอลายในลกษณะเหลยมเพชรหรอสเหลยมขนมเปยกปน เกดจากการสราง

สเหลยมจตรสเรยงกนในลกษณะเฉยงตามแนวเสนทแยงมม ลวดลายจะบรรจลงในรปสเหลยมขนมเปยก

ปน

4. การตอลวดลายในลกษณะสามเหลยม เกดจากการแบงสเหลยมขนมเปยกปน คอ

ลากเสนทแยงมมของสเหลยมขนมเปยกปน ลวดลายจะบรรจในรปสามเหลยมเรยงตอกนไดเปนสเหลยม

จตรส สเหลยมผนผา หกเหลยม แปดเหลยม แมกระทงวงกลม

5. การตอลวดลายในลกษณะตาขาย การตอลวดตาขายทมลกษณะรปองตรงกลาง

คลายคลน เปนลกษณะการตอเชอมจากสเหลยมขนมเปยกปน แตดดแปลงดานขางใหโคงเมอเชอมตอลาย

จะเปนรปตาขาย

6. การตอลวดลายในลกษณะหกเหลยม ลวดลายจะบรรจภายในรปหกเหลยมระยะหาง

เทากน เชอตอลายระหวางจดเรยงเปนแถวคลายรงผง

7. การตอลวดลายในลกษณะรปพด มลกษณะเปนสวนของวงกลมดานบนโคงดานลาง

ปลายแหลม หรอเกดจากสวนของวงกลมซอนกน และสวนทไดจากเสนรอบวงมาตดกนเหมอนพดทคลออก

ลวดลายจะบรรจลงในรปพดอาจตางกนหรอซากนในแนวนอนหรอแนวตง

8. การตอลายในลกษณะวงกลม โดยการวางลายภายในรปวงกลมนามาเรยงตอกนเปน

แนวนอนหรอแนวตง หรอเรยงลวดลายบรรจภายในวงกลมวงเดยว

47

จากการศกษาการจดวางลาย และการตอลาย นน นบเปนความสมพนธระหวางลายกบพนท

วาง และมการนาลายไปใชแบงการ ตอลายตามแนวตาง ๆ สามารถสรางสรรครปแบบ ลวดลาย ตาม

แนวตาง ๆ ใหมความสอดคลองสมพนธกนอยางมระเบยบแบบแผน กอใหเกดลวดลายทมความ

แตกตางไมวาจะเปนลวดลายดอกไม ลวดลายสตว ลวดลายเรขาคณต ลวดลายสมยใหมทสวยงาม

ดงนนการออกแบบลวดลายไมวาจะเปนลวดลายชนดใดกตาม จาเปนตอง อาศยองคประกอบกน เปน

ลวดลายใหตอเนองดสวยงาม มทศทางการเคลอนไหวของตวลาย และสวนประกอบอน ๆ ทนามาจด

ประกอบเสรมใหเขากบลาย สามารถสมพนธเชอมโยงกน ทาใหการดดแปลงสรางลวดลาย ทคานงถง

ความสมพนธของรปและพนทใหมความกลมกลน ทาใหลวดลายมความสวยงามกลมกลน กบผลงานท

ชางทอออกแบบไดเปนอยางด

5.4 ลวดลายผา

ลกษณะของผา และการใชผาในโอกาสตาง ๆ ของ กลมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

มวฒนธรรมคลายกนและแตกตางกน มลกษณะลวดลายผาเปนเอกลกษณเฉพาะทองถน ซง ไพรช

รงรจเมฆ, บรรณาธการ (ม.ป.ป: 117) ไดกลาวไววา

ดนแดนทราบสงอนกวางใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอทคนทวไปเรยกวา “ภาคอสาน”

ของประเทศไทย ปรากฏรองรอยหลกฐานแหลงยคกอนประวตศาสตรดกดาบรรพ ไดโนเสาร มนษยยค

กอนประวตศาสตรสมยหนใหม และยคโลหะพบหลกฐานทางดานโ บราณคดในแหลงอารยธรรมโบราณ

แบงลาดบยคสมยกอนประวตศาสตรในภาคอสานไดเปน 2 สมย คอ สมยสงคมสาสตว และสงคม

เกษตรกรรม เชน ภาพเขยนสบนผนงถาและเพงผา เชน ถาเขาจนทรงาม อาเภอสคว จงหวดนครราชสมา

ทผาแตม จงหวดอบลราชธาน และพบอกหลายแหงใ นเขตจงหวดอดรธาน เลย ฯลฯ หลกฐานงาน

หตถกรรม เครองปนดนเผาลายประทบ ลวดลายเขยนสของศลปวตถเครองปนดนเผาของ บานเชยง

เครองมอเครองใชสารด ฯลฯ โดยเฉพาะอยางยงเสนใยผาทพบกบ เครองใชสารด เปนหลกฐานเกยวกบ

เครองนงหมในสมยอารยธ รรมบานเชยง เมอประมาณ 5,000 ป มาแลว หลกฐานประวตศาสตรและ

ตานานพนบานของชมชนลาว เมองหลวงพระบาง เมองเวยงจนทร ฯลฯ และเมองตาง ๆ ดนแดนฝงซาย

ของแมนาโขง และชมชนบนฝงขวาของแมนาโขงและจงหวดบนรมฝง แมนาช แมนามล ฯลฯ ลกษณะ

ลวดลายผาเ ปนเอกลกษณเฉพาะทองถน แตบางกลมกมการนาลวดลายผาอกกลมหนงไปดดแปลงได

อยางกลมกลน มความสมพนธของกลมชนภาคอสาน ทมรากฐานทางวฒนธรรมแตกตางกน ตาม

เผาพนธ การทาผานงหมซงชาวอสานเรยกวา “ตาหก” มเอกลกษณเฉพาะชมชน มการทอผาททามา จาก

ฝายและไหม โดยเฉพาะใชผามดหมสครามในชวตประจาวน ใชผามดหมเสนพงในโอกาสวนสาคญ

ลวดลายการทอผาแลวแตความนยมของกลมชนทอผาจะใชทอแบบขด แบบจก แบบมดหม หรอทงขด ทง

จกแบบแพรวาของชาวผไทย ทางดานอสานเหนอเมองหนองคายมชอเสยงการทอผา ฝายขดและมดหมส

คราม อดรธานมกลมคนทอผาขดไหม ขอนแกนผลตมดหมและไหม กาฬสนธมฝมอทอผาแบบจกและ

ขดไหมเปนผาแพรวา ประจาเผาพนธของชาวผไทยหรอภไทย นอกจากนยงมผาทอพนบานอดรธาน เปน

ผาขดฝาย ขดไหม หรอขดสลบมดหมและสพนทเรยกวา “สามกษตรย”

48

นอกจากน ผาทใชในโอกาสพเศ ษของชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไวใชใน

ชวตประจาวนจะทาจากฝายและไหม ถาเปนผาทใชในโอกาสพเศษซงความจรงกมทงฝายและไหม แต

บคคลทวไปรจกผาไหมมากกวาสรศกด รอดเพราะบญ (2548: 283-284) กลาวถงผาพเศษทเกยวเนอง

กบกลมชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไวดงน

ผาเตรยมไหวและรบไหวทใชในพธแตงงาน กบผาทจะโยงใยไปถงบรรพบรษผป และผยาของตน

ทเรยกวา ผายาว ผาทชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอตองทอเกบไวใช เปนผาพนสนา เงนเขม ลกษณะ

เปนผาหางกระรอก เตรยมไวใชเมอคราวสนชวตลง โดยจะใชผาคลมโลงศพ รวมถงอาจจะใหลกหลานใช

นงในเวลาอปสมบทเปนพระสงฆในพระพทธศาสนาดวย สวนผาไหวมกเปนผาของสตรผจะมาเปน

ศรสะใภ โดยจะนามามอบใหแกญาตผใหญของฝายชาย ประกอบดวยผาขาวมา และผาซนทมลกษณะ

พเศษ โดยเฉพาะการทา ซนมดหมจากไหม ความพเศษอยทการใหความพถพถนกบตว ซนมาก จงเกด

ลวดลายแบบตาง ๆ แตโดยภาพรวมกเปนรปแบบของจตวญญาณชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอเอง

สาหรบรปแบบของผาทเดนคอมดหม นอกจากผามดหมแลวกยงพบผายกดอกโดยวธเพมขาเหยยบและ

เขาหนาฟม ทเรยกวาผายกกบผาเกบขด ซงบางครงอาจนามาผสมผสานกนดงปรากฎอยกบลวดลายบน

ผาซน ทเรยกวา หมคน โดยใหแนวของลวดลายเปนแนวทางตงไมขวางกบตวซน ผามดหมทมลกษณะ

ของลวดลายทอาศยรปสเหลยมขาวหลามตด จะเรยกวา หมวง ใชเรยกเปนพนเกอบทกจงหวดทางภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ คลายกบการเรยกวา โคม ของลกษณะลายดงกลาวทเรยกกนในกลมของชาวไทย

ลานนา

ลกษณะเดนของผาซนชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอทพบเหนทวไป ค อ การตอหวซน

ตวซน และตนซน แตเนนความสาคญทความงดงามทตวซนมากกวาดวยลวดลายหมแบบตาง ๆ และ

มกจะมดจบลายใหเปนสวนตนซน ดวยการมดหมเปนขอเสนเลก ๆ ขวางจนเกอบจะตดชายตนผาวน

หลงจากนน จะตอแถบของผาตนซนแถบเลกคลายเขมขด ท อดวยเทคนคขดหรอยกดอก ดวยวธทอ

เพมเขายาเยบตดเปนตนซนอกท (สรศกด รอดเพราะบญ. 2548: 283-284)

การทอผามดหมของชาวบรรมยใชลายเกาแกดงเดมทสบทอดกนมา และมการพฒนา

ลายใหม ๆ ขนเพอความแปลกใหมและสวยงาม เหมาะกบความตองการของตลาด แตไมวาจะพฒนา

ลายไปมากนอยเพยงใด ลายดงเดมยงคงเปนองคประกอบสาคญของลายประดษฐทพฒนาขนอย

นนเอง คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต (2544: 215-218) และ บานนาโพธ

(2544: ออนไลน) ไดรวบรวมทมาของลายพบวาตนแบบ มาจากพช สวนของตนพช สตว และเครองมอ

เครองใชในครวเรอน ซงบางอยางสญหายไปแลว เนองจากไมมการสบทอด แตยงปรากฏตนเคาอยบน

ลายมดหม ผามดหม แบงออกเปน 3 ประเภท ดงน

49

1. มดหมธรรมดา เดมนยมทอเปนผาซน เนนการเพมลวดลายทตนซนใหสวยงาม การ

มดหมนยมมดเชงทง 2 ดานเหมอนกน เพอประโยชนในการใชสอยไดอยางเตมท การทอผาไหมทบาน

นาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย จะมการทอมดหม ลายพนเมองดงเดม และลายทประยกตขนใหม

2. ผามดหมตนแดง หรอชาวบานเรยกวา ซนตนแดง หรอหมรวด เปนผ าเอกลกษณ

ทองถนของชาวนาโพธ พทไธสง ซงเปนผามดหมททอหวซนและตนซน จะยอมเปนสแดง ตรงกลางเปน

พนดา มดหมเลนสเหลอง แดง ขาว มเขยวปนบาง ไมมลวดลาย สวนลายตวซนนยมใชลายฟนเลอย

และลายนาค เปนตน ลายททอสวนใหญเปนลายเกาดงเดม ผามดหมตนแดงถอเปนผาทม

ลกษณะเฉพาะของทองถน เพราะการทอลกษณะเชนนยงไมพบในทองถนอน

3. มดหมคนขอ ชาวบานเรยก ซนคน เปนการทอมดหมลายเลก ๆ สลบกบไหมส หรอ

ไหมควบ นยมทาลายนกนอย กบบกบก ลายโคมตาง ๆ นยมใชในหมผหญงสงอ าย นอกจากน ผาททอ

สาหรบใชในโอกาสพเศษของบานนาโพธ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ทนทาผาไหม

ฝมอดมาก โดยเฉพาะตวซนมลวดลายแบบเกาทประณต กบการทงตนซนเปนแถบสแดงและมการจก

ประกอบเลกนอย เรยกวา ซนตนแดงจกดาว โดยทวไปผาชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะไมทงตน

ซนเหมอนกบแบบของชาวไทยเชอสายลาวบางกลม (สรศกด รอดเพราะบญ. 2548: 283-284)

อรไท ผลด (ไพรช รงรจเมฆ, บรรณาธการ. ม.ป.ป: 5; อางองจาก อรไท ผลด) ได

จาแนกลวดลายผาไทย ได 48 ลวดลาย ดงตอไปน

1. ลายดอกสรอย ลายดอกสรอยสา

2. ลายหมากจบ

3. ลายดอกจนทร

4. ลายดอกแกว

5. ลายพรรณพฤกษา

6. ลายดอกบว

7. ลายตะเวน (ตะวน) ลายพระอาทตย (เรยกชอเดม) หรอลายดอกแกว

8. ลายสรอยฟา

9. ลายดอกพกล (ไทยจวง) หรอลายดอกแกว (ภาคอสาน)

10. ลายดอกคาบ (ไทยจวง)

11. ลายขอ

12. ลายบวเครอ

13. ลายนาค ลายนาคไตราว หรอ ลายง (เออ หรอ เอย)

14. ลายขอวง (วงรอบสาย)

15. ลายโคม (ลายโคม 5 ลายโคม 7 ลายโคม 8)

16. ลายขาเบย หรอลายกามป หรอแมงงอด (ลายแมงปอง)

50

17. ลายบกโม (หมากโบ) ลายแตงโมฝาซก

18. ลายหมากจบ (กระจบ) อยบนผาขดอสาน

19. ลายใบไผ หรอ หมโฮล (สรนทร) หรอลายบายศร

20. ลายหมดอกหญา หรอหมฝน (หมตา) หรอลายดอกหญา (ของอสาน)

21. ลายปลองออย บานหม (ลพบร)

22. ลายมะลเลอย ลายดอกมะล ผาปอาสนะ ผายกลายดอกมะล

23. ลายหว

24. ลายตนดอกไม ลายตนสน (ลายยอดของบายศร)

25. ลายพวงมาลย (ไดรปแบบลวดลายทบหลงซมประตปราสาท สมยลพบร-ขอม)

26. ลายตาราง (ลายตาสปปะรด) มดหม

27. ลายรงผง

28. ลายกานขด

29. ลายผากด

30. ลายกรอบเชง พฒนามาจากดอกบวสตบษ

31. ลายบวกนก

32. ลายดอกไมรวง

33. ลายดอกใบเทศ ใบฝายเทศ ดอกใบเทศกานแยง

34. ลายดอกพฒตาล

35. ลายกานแยง

36. ลายดอกสถาน หรอมะลเขยวง

37. ลายดอกรง (ตนรง)

38. ลายดอกเบา

39. ลายดอกขจร (ขก) ลายดอกขก (ดอกขจร)

ลายผาอสานใชในโอกาสบวชนาค

40. ลายดอกมะลวลย หรอลายแมงกะป ม

41. ลายหางสะเปาลอยนา สะเปา เรอลอยนา

42. ลายนกค – หงสค นกคกนนารวมตน (เตา = คณโต)

43. ลายมดหมบายศร

44. ลายคาบนอย ลายขดอสาน ลายนอกคาบนอย

45. ลายคาบใหญ (ลายกาบหลวง) ใชสาหรบไหวผใหญ แตงงาน

46. ลายขอกด ของอสาน

47. ลายดอกลาดวน (3 กลบ)

48. ลายตะเภาหลงเกาะ (จงหวดสรนทรเรยกวา “ทะเลสวน”)

51

ศร ผาสก (2545 : 172-173) ไดรวบรวมขอมลลวดลายผามดหมในประเทศไทยมอย

ประมาณ 700-800 ลาย ซงลายเหลานมทงลายหลก ลายผสมและลายประกอบ การ แยกตามแมลาย

หลกสามารถแบงออกไดเปน ลายมดหมทรงเรขาคณต ลายเหลานกรมสงเสรมอตสาหกรรมไดแบงลาย

หลกออกเปน 7 ลายดวยกน คอ

1. ลายหมขอ แยกเปน หมขอตรง หมขอหวาน

2. ลายหมขอ

3. ลายหมโคม แยกเปน หมโคมหา หมโคมเจด

4. ลายหมหมากจบ

5. ลายหมกงนอย แยกเปน หมกงนอยหา หมกงนอยเจด

6. ลายหมดอกแกว

7. ลายหมใบไผ

ชอลวดลายบนตวผาซนทเปนลายมดหมของชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก

ลายหมากนด ลายขาเปย ลายขอกญแจ ลายตม ลายบกจบ (หมากจบ ) ลายดอกกระแจะ ลายขาว

หลามตด ลายตวย ลายบองไผ ลายแมงม ม ลายนาค ลายหมขอ ลายหมลาย ลายตวดวง ลายตนสน

ลายปราสาท ลายหมโคม และลายนาพอง เปนตน (สรศกด รอดเพราะบญ . 2548: 283-284) ลาย

มดหมมลวดลายมากมาย โดยเฉพาะลายแมหลก ไดแก ลายโคมหา ลายโคมเจด ลายบกจบ (หมาก

จบ) ลายขอ และลายนาค บางลวดลายกเพ งมาตงชอ เพราะมแบบพลกแพลงมากมาย ชางทอผา

ทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอมฝมอชานาญดานมดหมมาก ผามดหมในกลมชาวไทยภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอกบกลมเชอสายชาวเขมร เปนผามดหมทมลวดลายละเอยดอนเกดจากการมด

จดลาหมเลก ๆ ทละเ อยด สามารถทาไดคลายกบรปเขยน กลาวคอมดลวดลายเปนรปคน รปสตว

รวมถงการมดลวดลายแบบลายไทยได (สรศกด รอดเพราะบญ. 2548: 288)

(คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต. 2544: 194-96); (ศนยหตถกรรม

พนบานอาเภอนาโพธ. ม.ป.ป.: 4) ไดรวบรวมลายมดหมพนเมองของชาวบรรมย ไวดงน

มการใชลายเกาแกดงเดมทสบทอดตอ ๆ กนมาแตโบราณ และมการพฒนาลายใหม ๆ ขนเพอ

ความแปลกใหมสวยงาม เหมาะสมตามความตองการของตลาด แตไมวาจะพฒนาลายไปมากนอย

เพยงใด ลายเกาดงเดมกยงเปนองคประกอบทสาคญของลายประดษฐหรอพฒนาขนอยนนเอง

สาหรบลายมดหมพนเมอง ซงมตนแบบลายเปนลายดงเดมทสบทอดกนมาแตโบราณนนมทมา

แตกตางกนไปตามทองถน จากการสมภาษณของผสงอายทมอาชพทอผาในทองถนพบวาลายตาง ๆ ม

ตนแบบของการคดลายมาจากธรรมชาต เช น สวนของตนพช สวนของสตว อรยาบถของสตว และ

เครองมอเครองใชในครวเรอน ซงบางอยางสญหายไปแลว เพราะไมมการสบทอด แตยงคงปรากฏตนเคา

อยบนลายมดหม ลายและตนแบบตาง ๆ ไดแก

52

ลายบกจบ (กระจบ) ตนแบบลายมาจากฝกของกระจบทขนในนา มลกษณะคลายหวควาย

ลายโคมหา

ลายโคมเจด

ลายโคมเกา

ลายโคมสบเอด

ลายโคมสบสาม

ลายโคมสบเกา

ลายโคมตาง ๆ เหลาน ตนแบบมาจากโคมทชาวอสานนยมปลอย หรอจดเวลาออกพรรษา เชน

มดหมหาลา เรยกวา โคมหา มดหมเจดลา เรยกวา โคมเจด เปนการเรยกตามมดหมทมด

ลายดอกแกวหรอลายหนาเสอ มตนแบบมาจากตนดอกแกว หรอสวนหนาของเสอ

ลายแมงสเสยด ตนแบบมาจากแมงสเสยด ซงเปนสตวชนดหนงทอาศยในนาจด ไมมกระดกสน

หลง ตวเลก ๆ สออกคลา ๆ มปก ชาวบานนยมจบไปทาเปนอาหาร

ลายขอกองขาว ตนแบบมาจากขอทใชแขวนกองขาวในสมยโบราณ ดานบนใชเชอกผกแขวนไว

กบหลงคาหองครว ดานลางใชแขวนกองขาว

ลายแมงมม ตนแบบมาจากแมงมม

ลายกอตะไคร ตนแบบมาจากกอตะไคร

ลายกอไผ ตนแบบมาจากกอไผ

ลายขาเปย ตนแบบมาจากขาเปย ซงเปนอปกรณในการกรอฝายออกจากไนมใชในสมยโบราณ

ลายงเหลอม ตนแบบมาจากลายตวงเหลอม

ลายสปลอง ตนแบบมาจากชองลมตามฝาบานในสมยโบราณททาไวสาหรบมองออกมาขาง

นอกหรอใหแสงแดดสองเขาไปในหองหรอตวบาน ซงชาวบานเรยกวา ปองเอยม

ลายขอพบ ตนแบบมาจากขอใชเกยวหรอแขวนสงของตาง ๆ

ลายจอมธาต ตนแบบมาจากจอมธาตบรรจกระดกคนตาย

ลายแทงตาหน ตนแบบมาจากไมแทงตาหน ซงมลกษณะเปนขอเกยวทปลายทง 2 ดาน ไมแทง

ตาหนเปนอปกรณในการมงหลงคาดวยหญา

ลายซองพล ตนแบบมาจากซองใสพล สมยกอนซองพลทามาจากเขาควาย โดยตดใหเรยบ เอา

พลใสในรกนใบพลเหยว ลายซองพลนสวนใหญใชเปนลายประกอบในซนตนแดง

ลายกาบน ตนแบบมาจากกาเวลาบน ใชเปนลายประกอบในซนตนแดง

ลายหมวง นยมทาเปนผาถงคนแก ทอสลบไหมควบ คอ ใชไหม 2 เสน 2 ส เกลยวใสกน

ลายกระแตนง ตนแบบมาจากกระแต ซงเปนสตวคลายกระรอก นยมทาเปนซนหมค นขอ

ลายหมโขโหล ภาษาอสาน โขโหล แปลวา อนเดยว ลายเดยว หมโขโหล หมายถง หมลายเดยว

ไมมลายอนปนเลย การทอจะตางจากหมชนดอน ๆ คอ ทอคหนงแลวคนดวยไหมสหรอไหมควบ จงทอหม

อก 1 คสลบกนไป

ลายขาวหลามตด ตนแบบมาจากรปสเหลยมปลายเฉยง

ลายกบบกบก ตนแบบมาจากเมลดตนจบกเวลาผาซก

53

ลายโบก ตนแบบมาจากโบก คออปกรณในการปนไหมทาดวยไมไผ ตดขอออกเหลอแตปลอง

ยาวประมาณ 1 คบ

ลายตนสน ตนแบบมาจากตนสน นยมทอเปนซนลายเชงสลบกบลายนาคมกจะทอโดยใหสสด ๆ

สวนใหญทอเปนผาซนวยรน

ลายขอซายลาย ซายลาย ภาษาอสานแปลวา เรยงอยางเปนระเบยบ ขอซายลาย แปลวา ขอ

เรยงอยางเปนระเบยบ

หมตะแพง ตะแพง เปนภาษาอสาน ตะ มาจาก ตา แปลวา ชอง , แพง แปลวาแบงหรอปน

ตะแพงมความหมายวาแบงเปนตา ๆ หรอ ชอง ๆ ลายตะแพงจะประกอบดวยลายโคมลวนตงแต บกจบ

โคมหา โคมสบเอด โคมสบเกา อยเปนชอง ๆ หรอตา ๆ

ลายฟนเลอย ตนแบบมาจากเลอยทใชเลอยไมประกอบดวย ลายเสน โคมเกา และหมขอ

ลายบกแปบนอย ตนแบบมาจากถวแปบฝกเลก หมลายบกแปบนอยประกอบดว ยลายโคมหา

และลายกบบกบก

ลายบกแปบใหญ ตนแบบมาจากถวแปบฝกใหญ ประกอบดวยลายโคมหา โคมเจด และลายกอ

ไผชนกน

ลายนาค ตนแบบมาจากรปนาคทเขยนตามโบสถตาง ๆ

ลายนกนอย ตนแบบมาจากนกเวลาเกาะกงไมหรอเดน มกจะทอลายนกนอยเปนหมคนขอ

ลายเอยเยยวควายหรอลายงองแงงเยยวควาย ตนแบบมทมาจากรอยควายตวผ เดนเยยว เปน

ลายทางขวางนยมทอเปนหมซนคนขอ โดยใชลายกบบกบกประกอบ

ลายขอแคมา ตนแบบมาจากแคมา แคมา เปนคาภาษาถนอสาน ใชเรยกบงเหยนมา

ลายหมขอหลง ตนแบบมาจากขอเกยวตาง ๆ แตเนองจากมดไปมดมาหลาย ๆ ขอ หนไปคนละ

ทางเวลามดทาใหผมดสบสนหลงลม จงเรยกวาหมขอหลงเปนตนแบบของหมขอตาง ๆ ในภายหลง

ลายตนโยง เปนการมดโยงลายเอยเยยวควายเชอมโยงตอกนระหวางตนซนจงเรยกวา ตนโยง

ลายตนตน ตนแบบมาจากตนไม หมทมดประกอบคอเอยเยยวควาย อาจจะเปน 2 ชนหรอ 3 ชน

กได

ลายแขวหมาตาย ตนแบบมาจากฟนสนขเวลาตายแลว ผวหนงเนาเปอย มองเหนแตฟนสงตา

เรยงอย

ลายเอยตรง นยมนามาคนเวลาเรมตนมดหมลายใหมในผนเดยวกน

ลายแสงตะวน ตนแบบมาจากแสงของดวงอาทตยเวลาสองลอดฝาบาน (ฝาไมไผ) นยมมดเปน

ลายตนซน

ลายมา ตนแบบมาจากลายมาซงเปนสตวทใชพาหนะในสมยโบราณ นยมมดเปนลายหมตน

แดง

ลายนาคเกยว ตนแบบมาจากบนไดโบสถหรอบนไดวดในสมยโบราณ ซงมกประดษฐเปนรปตว

นาค โดยหางนาคจะทอดลงมาจากตวโบสถ หวนาคจะอยบนไดขนสดทายของวดหรอโบสถ ประกอบดวย

ลายโคมยสบเจด โคมสบเกา และลายตนดอกไม

54

ลายตาง ๆ ทกลาวมานลวนเปนลายมดหมททอกนมาตงแตดงเดม ในปจจบนมการคดประดษฐ

ลายใหม ๆ เพมขนมาอกมากมาย สวนลายดงเดมบางลายไดมการนาไปประยกตใหมแตบางลายกไม

นยมทากนแลว

5.5 คตความเชอเกยวกบลายผาไทย

ลายทจะนามาเปนผามดหมและผาขดนนเกดจากอทธพลความเชอในเรองตาง ๆ ดงน

คอ

5.5.1 ลายจากศาสนา ไดแก ลายหอปราสาท ลายใบสม ลายพญานาค ลายธรรมาสน ลาย

ใบเสมา ในแตละลายมความเชอดงน

5.5.2 ลายจากสตว ไดแก ลายนกยง ลายผเสอ ลายจอนฟอน (พงพอน ) ลายสงโต ลายชาง

ลายมา ลายแมงปอง ลายเสอ ลาย งเหลอม ลายเขยวปลา และลายปกไก

5.5.3 ลายจากพช ไดแก ลายหมากบก ลายดอกพดซอน ลายงา ลายดอกแกว ลายดอกพกล

ลายดอกจน ลายหนามแทง ลายดอกบานเยน ลายตนสน ลายดอกสรอย ลายดอกผกแวน

ความเชอตาง ๆชาวบานถอเปนของศกดสทธโดยเฉพาะลายทนามาเปนลายแลวจะตอง

พถพถนในการเลอกลายเปน อยางมาก คอตองทาตามจดประสงคของกจกรรม เชน ลายทนาไปถวาย

พระควรจะเปนลายแบบใดสาหรบคนมอานาจวาสนาควรจะใชลายแบบใด

นอกจากนจะเกยวของกบศาสนาแลวยงมความเชอทเกยวกบวถชวตและสงแวดลอมของ

มนษยดวย เชน ลายเกยวกบ สตว เกยวกบพชและความคดสรางสรรคของชาง ซงลายตาง ๆ ใน

สมยกอนจะไมทอปะปนกนจะแยกออกจากกนโดยเดดขาด ท งนอาจเปน เพราะมความเชอเอาลายท

ไมเหมาะสมกบงานนน ๆ จะไมไดรบความนยมและทสาคญจะไมได บญไดกศลไมรจกกาลเทศะ

ประกอบกจอนใดกจะไมเจรญรงเรอง

5.5.1 ลายเกดจากอทธพลศาสนา

5.5.1.1 ลายหอปราสาท ตามความเชอของชาวบานวา ปราสาทเปนททผ มวาสนาหรอผ ม

บญอาศยอย เชน พระเจาแผนดนและ พระสงฆคนสามญธรรมดาจะอาศยอยไมไดฉะนนเวลาชาวบาน

จะทอผาไปถวายพระ หรอผ มบญ จะตองทอดวยลายนทงนชาวบา นไดรบ สวนบญ สวนกศลไปดวย

และไมนยมนามานงเพระถอวาเปนของสง

5.5.1.2 ลายใบสม (โบสถ) ชาวบานมความเชอวาโบสถ หรอสม เปนสถานทอนศกดสทธ

เพราะวาโบสถหรอสมเปนทประดษฐานของพระพทธรปทเปนองคประธานของวดถาชาวบานคนใด

สามารถมดหมเปน ลายนไดถอวา คนนนไดบญกศล เมอตายไปจะไดขนสวรรค

55

5.5.3 ลายพญานาค ชาวบานมความเชอวานาคเปนเจาแหงงทงหลายทนาความอดม

สมบรณมาใหกบชาวโลกฉะนนถาใครสามารถทาลายเปนรปพญานาคไดคนนนจะไดรบการยกยองวา

เปนตวแทนของความอดมสมบรณการทาลายพญานาคมแตคนทมอายเทานนทสามาทาได เพราะวา

คนทมอายเปนทเคารพและยาเกรงของคนทวไป

5.5.4 ลายธรรมาสน ธรรมาสนนเปนทแสดงธรรมของพระสงฆ ถาชาวบานคนใดทา

มดหมดวยลายนแลวจะไดบญกศลสามญธรรมดาจะขนไปนงเลนไมไดเพราะธรรมาสนถอเปนของสง

เวลาชาวบานจะ มดหมเพอถวายพระในงานบญจะตองมดหม ดวยลายธรรมาสนนหรอ บางทผาซนท

มดดวยลายธรรมาสนจะนงในเทศกาลทาบญพเศษเทานน

5.5.4 ลายใบเสมา ชาวบานมความเชอวาใบเสมาเปนใบปกเขตของสงฆหรอของวดใหม

ขอบเขตเปนสดสวน ถาใครทาไดใน ลกษณะนแลวจะไดบญกศลอยางมาก ทงนเพราะวาถาใครทา

อะไรลงไปในสมยกอนจะได ตอบแทนในลกษณะนนๆเชน ถวายผา สาหรบกจของสงฆชาวบานกจะ

ไดบญกศลไปดวย

5.5.2 ลายเกดจากอทธพลของสตว

ความเชอทเกดจากลายสตว ชาวบานมความเชออย 2 ลกษณะเชอเรองความสวยงาม

และเชอเรองมอานาจวาสนาซงแตละลายชาวบานมความเชอดงน

5.5.2.1 นกยงเปนสญลกษณของความสวยงาม เปนสญลกษณของความอดมสมบรณ

ลายนกยงนปรากฏอยในลายมดหมตงแตสมยกอนมาจนถงปจจบน

5.5.2.2 ลายผเสอ ผเสอนชาวบานมความเชอวาเปนสตวทมความสวยงามและรกอสระ

ความสงบถานาเอามาเปนลายของผาแลวจะทาใ หคนนนมนสยเหมอนกบผเสอคอมทงความสวยงาม

และความสงบเรยบรอย

5.5.2.3 ลายพงพอน ชาวบานมความเชอวาพงพอนเปนสตวทมความอดทนและแกงกลา

ทเอาชนะงไดทง ๆทงเปนสตวทมพษมากพงพอนยงเอาชนะไดสงเหลานทาใหชาวบานนาเอามาเปน

ลายในการมดหมการทาลายนเพอจะใหคนไดสานกตนวา จะตองมความอดทนตอสงตาง ๆทอยรอบ

ดาน และพรอมทจะเผชญกบปญหาตาง ๆ ตอไป

5.5.2.4 ลายเขยวปลา ชาวบานมความเชอวาการทเอาลายสตวนาทเหนอยทกวนมาทา

เปนลายแลวคงจะสวยงามซงชางผมดหมวา เกดจ ากความคดของตนเองทไปเหนและมประสบการณ

ในการนาอาปลามาประกอบอาหาร เหนวา เขยวปลาสวยดจงนาเอามาทาเปน ลายของผามดหมและ

ผาขด

56

5.5.2.5 ลายแมงปอง ชาวบานมความเชอวา สตวตวเลกนดเดยว ทาไมจงมพษมากมาย

นกสามารถทาใหคนอนไดรบความเจบปวดได ก ารทชาวบานนาเอามาทาเปนลายนกเพราะวาจะได

ขมขวญศตร อกประการหนงคอเปนการแสดงฝมอในการมดหมลายนเพราะ เปนลายทละเอยดและม

ความประณตมาก

5.5.2.6 ลายปกไก การทาลายปกไกของผามดหมและผาขดชาวบานบอกวาปกไกเวลา

กางปกออกมาจะสวยงามมา กแสดงความเปนเอกลษณและทรนงในตวเองฉะนนชาวบานจงไดนาเอา

ลกษณะของปกไกมาเปนลายของผามดหมและผาขด

5.5.2.7 ลายมา มาเปนพาหนะทดทสดของคนและเปนสตวทอยใกลกบคนมากทสดม

ความอดทนเปนเลศลกษณะเหลานจงทาใหคนสมยกอนเอามาเปนแบบอยางใ นการดารงชวตหรอเอา

มาทาลาย

5.5.2.8 ลายสงโต สงโตเปนสตวทชาวบานมความเชอวาเปนเทพเจาแหงสตวปาซงแสดง

ความมอานาจมวาสนาอยในตวฉะนนถาคนใดจะทอผาสาหรบคนทเรานบถอและเปน เจาใหญนาย

โตจะตองทอดวยลายสงโตหรอถาใครไดใสผาททอดวยลายส งโตกแสดงวาคนนนเปนคนทมวาสนา ม

คนนบหนาถอตาเปนอยางมาก

5.5.2.9 ลายเสอ เสอเปนสญลกษณของความยาเกรง ความหยงผยองความมศกดศร

ดงนนชาวบานจงมความเชอเกยวกบ เรองนมากจงไดนาเอาลายเสอมาทอเปนลายของผาเพอจะไดให

ผาชนดนทมไวในครอบครวรกในศกดศรใครจะมาดหมนไมได เปนอนขาด

5.5.2.10 ลายชาง ชางเปนสตวทเปนสญลกษณของความเปนใหญเปนโตของผ ทใฝฝน

และสญลกษณของความอดมสมบรณ ความมงมศรสขถาใครไดสมผสกบสตวประเภทนแลวจะมความ

รงเรองการประกอบอาชพกจะมความมนคง

5.5.2.11 ลายงเหลอม งเหลอมเปนงทมขนาดใหญทสดในบรรดางทงหลายชาวบานจงม

ความเชอเกยวกบเรองงนมากคอถาจะเอางมาทาเปนลายของผามดหมและผาขดแลวจะตองดกอนวา

ความเหมาะสมกบกจอนนนหรอไมแตสาหรบหญงทแตงงานแลวสา มารถสวมใสไดโดยไมมใครวาได

เพราะหญงทแตงงานแลวพรอมทจะเผชญกบปญหาและสามารถแกปญหาไดอกอยางหนง ถอวาหญง

แตงงานนน เปนคนสมบรณแลวในชวตดงนนลายงจะไมทอปนเปกนเปนอนขาด

การพฒนาลวดลายเกดจากการทมหนวยราชการเขามาอบรม นาลวดลายท มดหมเพอ

การตลาดเขามาเผยแพร เพอสรางรายไดใหแกชาวบานเปนการสนองความตองการของตลาด เพราะ

ในผาไหมผนเดยวกนมทงลายใหมและลายเกาในชนเดยวกน (มหาวทยาลยศลปากร . 2543: 6)

เอกลกษณการทอผาไหมมดหมในจงหวดบรรมย เปนผามดหมลายพนเมอง ผามดหมลายประยกต

นยมผกลายฟนเลอย ลายขอนาค การทอผาไหมแบบนนบเปนเอกลกษณของทองถน ไมพบเหนใน

ทองถนอน ๆ จงเปนการสบทอดลวดลายดงเดมเอาไวอกวธหนง (มหาวทยาลยศลปากร. 2543)

57

จงหวดบรรมย มการทอผาไหมแทบทกพนทของจงหวด แตทมการทากนมาก สามารถนา

ออกสตลาด ไดแกอาเภอนาโพธ เปนกลมทอผาไหมทเขมแขง ในทองทซงมชอเสยงมานานและยงคง

ดาเนนการทอผามดหมอยางตอเนอง และมลกษณะลวดลายทเปนเอกลกษณของตนเองอยแตบางทก

ลอกเลยนผสมผสานกนมากขน

...ลวดลายทใชในการทอยงเปนลวดลายโบราณอยมาก คนโบราณตงชอลายผาจากสงท

มองเหนอยรอบขาง เชน ลายเตานอย ดลกษณะลวดลายทเมอทอขนมารวมกลมกนแลวคลายลกเตา

ตวเลก ๆ ลายขอหงหอย ดแลวเหมอ นตวหงหอยทแขวนตวกนลงมาเป นพวงส ลายหมากจบเพราะด

ลายแลวเหมอนจบคกนไป นอกจากนยงมลายผาประจาจงหวดเรยกกนวาผาไหมหวแดงเชงแดง ใชใน

งานบญประจาป ทอกนมากทอาเภอนาโพธ... (อรศรา. 2552: 238)

จากขอมลดงกลาว ขางตน พอจะสรปไดวาการมดหมเปนการผสมผสานลวดลาย ตาง ๆ ทงท

เปนลายเลยนแบบธรรมชาต ทมนษยสรางขน และลวดลายจากจนตนาการ แตกมชอเรยกลวดลาย

มดหมทคงความเปนเอกลกษณ ความงดงามของผามดหมเปนความงามทเกดจากลวดลายตาง ๆ ทม

เทคนค การทอและการออกแบบลวดลายทเกดจากภมปญญาของชางทอและประสบการณสงสมจาก

บรรพบรษ อาจจะจะมดตา มแบบอยางทสงสมและถายทอดกนมา หรอ ตองการอนรกษเกบลวดลาย

ของเดม เอาไว บางลายอาจไมไดเกบรกษาอาจจะสญหาย รวมทงการประยกตกบธรรมชาตรอบตว

นามาผสมผสานกบแนวคดทเกดจากแรงบนดาลใจ จนทาใหเกดการออกแบบลวดลาย ทหลากหลาย

ซงเปนเสนหความงดงามอนวจตรบรรจงของผามดหม

6. ขอมลการใชสของลวดลาย

ลวดลายของผาเกดจากการนาเสนดายเสนไหมนามามดหมใหมสตาง ๆ กนนามาทอสลบเสน

ยน เสนดายพงสอดสลบดวยวธสรางสรรคเกดเปน ลวดลายผาตามแตทชางทอจะออกแบบลวดลายผา

ดงนนการใชสยอมจงมควา มสาคญตอการตกแตงศลปะบนพนผา (ไพรช รงรจเมฆ , บรรณาธการ .

ม.ป.ป: 117) สเปนองคประกอบสาคญในการสรางงาน สมอทธพลตอจตใจมนษย ทาใหเกดอารม ณ

และความร สกตาง ๆ จงทาใหชางทอหรอผใชส จาเปนตองใชหลกการเทคนควธการตาง ๆ ทไดจาก

การศกษาคนควาทดลอง หาแนวทางการใชสของลวดลาย เพอใหไดผลงานทเปนสอสรางความประทบ

ความประทบใจใหเกดบนผนผามดหมทมสสนสวยงามแปลกตาและนาสนใจ

58

6.1 ความหมายของส

นกวชาการไดใหความหมายของส ดงน

สวนศร ศรแพงพงษ (2534: 96) ไดใหความหมายของ สวา “ส” หมายถง ลกษณะความ

เขมของแสงทกระทบสายตาใหเปนส มผลถงจตวทยา คอ มอานาจบนดาลใหเกดอารมณและ

ความรสก”

ฉตรชย อรรถปกษ (2552: 73) ไดใหความหมายของส “ส” หมายถง ปรากฏการณทแสง

สองกระทบวตถแลวสะทอนคลนแสงบางสวนเขาตา เมอระบบประสาทตาประมวลผลจงรบรวาวตถนน

มขนาดรปราง ลกษณะผว และสเปนอยางไร การทเรามองเหนวตถมสตาง ๆ นนเกดจากการทผวของ

วตถมคณสมบตในการดดกลนและสะทอนคลนแสงไดแตกตางกน เชน กลบดอกทานตะวนจะสะทอน

เฉพาะคลนแสงทประสาทตาประมวลผลเปนสเหลองเทานน สวนผงถานไมสะทอนคลนแสงในชวงคลน

ทตามองเหนออกมาเลยจงเหนเปนสดา เปนตน

มาโนช กงกะนนทน (2549: 106) ไดกลาวถง สมอทธพลตอจตใจของมนษย ทาใหเกด

ความรสกตาง ๆ ดงน

สนาเงน สามารถลดความตนเตน และชวยทาใหคนมสมาธ แตถามสนาเงนมาก

กจะเกดความรสกซมเศราได

สเขยว เปนสในวรรณะเยน จะสรางความรสกเยนสบาย ใชเปนสทชวยผอน

คลายความเครยดได

สแดง เปนสทสรางความตนเตน และกระตนสมอง สแดงปานกลางแสดงความ

มสขภาพด ความมชวต สวนสแดงจดจะมความห มายแฝงดาน

กามารมณ นอกจากนน สแดงยงสรางความรสกรนแรง มกจะใชในกรณ

ทเกยวกบความตนเตน หรออนตราย

สมวง เปนสทปลอบโยน และชวยลดความเครยด

สสม เปนสทเราความรสก

สนาตาล ใหความรสกอบอน ไดพกผอน แตควรใชรวมกบสสม เ หลอง หรอสทอง

เพราะถาใชแตเฉพาะสนาตาลเพยงสเดยว อาจทาใหเกดความรสกหดห

ได

สเทา ทาใหเยน แตสรางความรสกหมนหมองไดเชนเดยวกบสนาตาล ถาไมใช

รวมกบสทมชวตอกอยางนอยหนงส

สขาว ใหความรสกรนเรง โดยเฉพาะเมอใชรวมกบสแดง เหลอง และสม

59

จากแนวความคดของนกวชาการ และนกการศกษาขางตน พอสรปไดวา สจดเปน

องคประกอบทสาคญองคประกอบหนงทางศลปะ ดวยคณสมบตของสเปนตวกระตนความรสกทาใหผ

พบเหนเกดการรบรและเกยวพนกบความคด ทงนเนองจากสมอทธพลตอความรสก และอารมณตาง ๆ

ไดและการใชสทาใหเกดจงหวะ และลกษณะของผวยงมสวนสงเสรมใหเกดรปรางทมความสวยงามได

6.2 ทฤษฎส

ประเสรฐ ศลรตนา (อางองจาก มนตร ชมชน . 2548: 46; ประจกษ ภมนา . 2553: 55) ได

อธบายถงทฤษฎของสทใชในปจจบนมอย 3 ทฤษฎคอ

1. ทฤษฎของชางเขยน กลาวถงการผสมเนอสจากแมสวตถธาต คอ แดง เหลอง

นาเงน

2. ทฤษฎของนกวทยาศาสตร กลาวถง การรวมแสงแมส คอ แดง เขยว นาเงน

3. ทฤษฎของนกจตวทยา กลาวถง เรองสตามความรสกของตาทเกดจากการม องเหนแม

ส คอ แดง เหลอง นาเงน เขยวนาทะเล

ทฤษฎสของนกวทยาศาสตรนนเกยวกบแสง มประโยชนโดยตรงกบงานทเกยวของกบ

แสงส บนเวทการถายภาพสและโทรทศนสในปจจบน สวนการใชสในลวดลายผานน ทงลวดลายหลก

และลวดลายประกอบจะเปนการใชสของฝายหร อไหมสตาง ๆ มาทอลงบนผา เพอใหเกดลวดลายลง

บนผนผาตามประเพณนยม

องคประกอบในทฤษฎส

มหาวทยาลยศลปากร (2543: 237-239) กลาวถง องคประกอบในทฤษฎส ไวดงน

การยอมสเปนเรองของการสรางสรรคทาใหเกดความงดงามบนผนผา แตการใหสนนเปน

พรสวรรคของชางยอมและชางมดลวดลายทจะสรางสรรคขนมา บนความงามเหลานเปนภมปญญาของ

ชาวบานในแตละทองถน ดวยกาลเวลาทเปลยนแปลงไปมการแทรกกระบวนการทางการตลาดเขาไป

เหตผลของการคาขายทจะเกดขน ใหเปนความตองการของตลาด

การเอาเสนใยฝาย - เสนไหม มาทอสานขดใหเปนเนอผาจนเกดเปนลวดลาย เกดการสานขดใน

รปรางทแตกตางกน มชองไฟ มขนาดทสมพนธในองคประกอบแหงศลปะในขอบเขตของลวดลายการทอ

ผากเหมอนกนกบการเขยนภาพบนผนผาใบ เพยงแตลวดลายทเกดจากการสานขดของสพนตาง ๆ ทไมม

สวนของแสเง าชวยเหมอนการเขยนภาพ ชองไฟของลวดลายจงเปรยบเสมอนเปนเรองราวของแสงเงา

การใหสของชางยอมจากงานมดหมจงเปรยบเสมอนการใหแสงเงาไปในตว โดยเฉพาะการใหสออนแกใน

บรเวณเดยวกน คาของสจงเปนเรองทสาคญของการทอผาพนเมอง

การทอผาพนเมองถอเปนงานวจตรศลป ทอาศยเสนสายใยฝายหรอเสนใยไหมนามาผกดอกมด

ยอมใหเปนลวดลาย โดยอาศยหลกการการใหสเพอความสวยงาม จงตองอาศยหลกสนทรยศาสตรทฤษฎ

แหงองคประกอบทศาสตราจารย ศลป พระศร ไดเรยบเรยงเอาไว ตงแต พ .ศ. 2487 ซงเปนพนฐานแหง

องคประกอบศลปะของการใหสสนบนผนผาพนเมอง ซงประกอบดวยหลกการดงตอไปน

60

FRAME กรอบ

TRANSITION มมมอง

REPEATITION ภาพซา

VALUE คณคา

AESTHETIC สนทรยศาสตร

LINE เสน

COLOUR ส

FORM รปทรง

TEXTURE ผว

RHYTHM จงหวะ

DOMINANCE จดเดน

โครงสรางทฤษฎสในการทอผาพนเมอง

ส

สเอกรงค

สพหรงค

สขนทหนง ปฐมภม ไดแก สนาเงน สเหลอง สแดง

สขนทสองทเกดจากแมสปฐมภม ไดแก สมวง สเขยว สสม

สขนทสาม ไดแก สเขยวเหลอง สสมแดง สสมเหลอง

สขนทส ไดแก สมวง สมวงแดง สเขยวนาเงน

6.3 การใชสตามวรรณะ

อาร สทธพนธ (2537: 113) กลาวถงการใชสตามวรรณะ ไววา วรรณะ (Tone) คอ การ

ใชสบนลวดลายตาง ๆ คลายกบเสยงเพลงซงมทงเสยงสงและเสยงตา ความแตกตางของสแตละกลม

แตละฝาย แบงออกไดคอ วรรณะสรอน (Warm tone) และวรรณะสเยน (Cool tone)

1. สวรรณะรอน ประกอบดวยสเหลอง สสมเหลอง สสม สสมแดง สมวงแดง และ

สมวง สวรรณะรอนนจะไมใชสสด เพราะในสธรรมชาตยอมมสแตกตางไปกวาสในวงจรธรรมชาต

สวรรณะรอนใหความรสกตนตา รอนแรง ฉดฉาด ตนเตน ไมอยนง

2. สวรรณะเยน ประกอบดวยสเหลอง สเขยวเหลอง สเขยว สเขยวนาเงน สมวงนา

เงน และสมวง สวนสอน ๆ ถาหนกไปทางสนาเงนและสเขยวกเปนสวรรณะเยน เชน สเทา สเขยวแก

สดา สวรรณะเยนใหวามรสกสบายตา บรรยากาศทรมเยน ชมชน สงบ

มหาวทยาลยศลปากร (2543: 241) ไดกลาวถงวรรณะของโครงส สามารถแบงได ดงน

61

วรรณะรอน วรรณะรอนของสสรางความรสกทตนตา ใหอารมณแหงความรอนแรงท

ฉดฉาดไมอยนง จะมสวนผสมของเนอแทของสแดง ซงไดแก สเหลอง สเหลองสม สสม สสมแดง สแดง

สแดงมวง สมวง

วรรณะเยน วรรณะเยนใหความรสกถงบรรยากาศทชมชน รมเยน สงบทเฉอยชา จะ

มสวนผสมของเนอแทของสนาเงน ไดแก สเหลอง สเหลองเขยว สเขยว สเขยวนาเงนสนาเงน สนาเงน

มวง สมวง

สมชาย พรหมสวรรณ (2548: 62) ไดกลาวถงวรรณะส ไวดงน

สวรรณะรอน (Warm tone) หมายถง สรอนหลายๆ สอยรวมกน ในบรรยากาศ

เดยวกน สวรรณะรอนใหความรสกอยใกลตว วตถทมสรอนจะดโตขน โดยเฉพาะเมอยบนพนสเยนหรอ

พนสเขม หรออยใกลชดกบ สอน ๆ (Zelanski; & Fisher. 1991: 155) สรอนโดยทวไปจะใหความรสก

ตนเตน

สวรรณะเยน (Cool tone) หมายถง สเยนหลายๆ สอยรวมกน ในบรรยากาศเดยวกน

สวรรณะเยนใหความรสกอย ไกลออกไป วตถทมสเยนจะดเลกลง (Cleaver. 1966: 18) และถอยหาง

ออกไปจากพน โดยเฉพาะเมอ อยบนพนส รอนหรออยชด ตดกบสอน สเยนโดยทวไปจะใหความรสก

ทางดานผอนคลาย (Relax) เยอกเยน

ฉตรชย อรรถปกษ (2552: 75) ไดใหความหมายของวรรณะส ดงน วรรณะส (tone) คอ

กลมสทใหความรสกแตกตางกน ม 2 กลม คอ

1. วรรณะรอน (warm tone) คอกลมสทใหความรสกรอนแรงกระตนประสาทตา เกด

ความกระปรกระเปรา และอบอน มสแดงเปนสหลก สรอนในวงสประกอบดวยส 6 ส คอ สเหลอง สสม

เหลอง สสม สสมแดง สแดง และสมวงแดง

2. วรรณะเยน (cool tone) คอกลมสทใหความรสกสงบ เยนตาความสดชน ความคดฝน

และเรยบรอย มสนาเงนเปนสหลก สเยนในวงจรสประกอบดวยส 6 ส คอ สมวง สมวงนาเงน สเขยว

นาเงน สเขยว และสเขยวเหลอง

6.4 การใชสกลมกลน

วรณ ตงเจรญ (2523: 48-52; อางองจาก ประจกษ ภมนา. 2553: 57) ไดอธบายการใช ส

กลมกลนวา สแตละสมความสวยงามเฉพาะตวของมนเอง ความกลมกลนจะเกดจากความแตกตางใน

คาของส (tone) จากสเดยวกน เกดจากความแตกตางในสแท ซงอยในกลมเดยวกนหรอมคาของส

สมพนธใกลเคยงกน สวนสแทซงเปนสตรงขามกนกจะตดกนอยางรนแรง

62

ความกลมกลนจากสภาพคลายกน (Analogy)

1. ความกลมกลนของลาดบส (Scale) ซงมนาหนกส (Values) สมพนธใกลเคยงกน

ในสแทสใดสหนง

2. ความกลมกลนของสแท (Hues) ซงเปนสทคลายกนและมนาหนกสใกลเคยงกน

3. ความกลมกลนขอ งสสวางครอบคลม (Dominant Colored Light) ในจานวน

หลากส ซงมความแตกตางกนทงสแทและนาหนกส สทกสมคาออน (Tint)

ความกลมกลนของสใกลเคยง

มความสมพนธใกลเคยงกน และเมอสเหลานนตรงขามกน หรอตดกนอยางรนแรงส

คลายกน (Analogouse Colors) ไมวาจะเปนกลมสเยนหรอสอน มการจดวางอยางเหมาะสม สตดกน

หรอสตรงขามแสดงคณภาพการมองเหน (Visual Quality) โดยการจดวางสอนใหขดแยงกบสเยน และ

กลมใดกลมหนงมสภาพเปนรอง

การเพมขนหรอลดลงของสทใกลเคยงกนจากวง ส คอ สทเพมแสงสวางขนจะเพมแสง

จากสมวงไปสสเหลองในทางกลบกน สทลดแสงสวาง จะลดแสงจากสเหลองลงไปสสมวง สกลมกลน

(Analogous Color Schemes) จะแสดงปรากฏการณไดดเมอมสแท ไมวาจะเปนสขนทหนงหรอสขนท

สองในวงส

ความกลมกลนของสตรงขาม

สตรงขามห รอสตดกนตางกผลกดนความเขม (Intensity) ของกนและกน ใหเดนชด

ยงขน เชน คสตดกน ระหวางสนาเงนกบสสม และในทางตรงกนขามสสมกผลกดนใหสนาเงนเดนชด

สตดกนจากวงสแดง เหลอง นาเงน คอ

สแดง ตรงขามกบ สเขยว

สแดงสม ตรงขามกบ สนาเงนเขยว

สสม ตรงขามกบ สนาเงน

สเหลองสม ตรงขามกบ สนาเงนมวง

สเหลอง ตรงขามกบ สมวง

สเหลองเขยว ตรงขามกบ สแดงมวง

การกาหนดสหนงสใดขนเปนระยะแรก สตอไปจะเปนสกลมกลนดานเดยว หรอ

กลมกลนขนาบขางตองใชสขางเดยว หรอ 2 ขางเสมอ

1. สกลมกลนแบบขางเดยว เชน ถาเรากาหนดสระยะแรกสเหลอง สกลมกลนตอไป

จะตองเปนเขยวเหลอง + เขยว +เขยวนาเงน และบวกสใกลเคยงตอไปจนสคลามด หรอจะใชส

กลมกลนทางสสมกไดแตตองเปนการใชสกลมกลนแบบดานเดยว

63

2. การใชสกลมกลนแบบขนาบข าง หมายถงวาเราจะกาหนดสออนหรอสแกลงไป

สทจะใชตอไปตองใชสใกลเคยงเพมเตมตดตอออกไปทงสองขางสตามวงสธรรมชาต ซงเรมจากส

เหลองเปนสท 1 ดงน

2.1 เหลอง

2.2 เขยวเหลองหรอเหลองแกมเขยว

2.3 เขยว

2.4 เขยวนาเงนหรอนาเงนแกมเขยว

2.5 นาเงน

2.6 มวงนาเงนหรอนาเงนมวง

2.7 มวง

2.8 มวงแดงหรอแดงแกมมวง

2.9 แดง

2.10 แดงแสดหรอแดงแกมสม

2.11 แสด

2.12 สมหรอเหลองแกมสม

ฉตรชย อรรถปกษ (2552: 79) ไดอธบายถงสกลมกลน วา สกลมกลนเปนสทมนาหนก

ความเขมใกลเคยงกน หรอคอสทอยใกลกนในวงส หรอสขางเคยง (analogous color) หากตองการนา

สทอยในวงสมาใชเพอใหเกดความกลมกลน อาจใชไดตงแต 2 - 6 ส จะทาใหผลงานเกดการผสานส

สวยงามนาด แตไมควรใชสเรยงกนเกน 6 ส เพราะสท 7 จะเปนสทตรงข ามกนกบสท 1 ผลงานท

ออกมาจะขาดความกลมกลน

หลกการใชสกลมกลน

1. ใชสทอยใกลกนในวงส ประมาณ 2 - 6 ส

2. ใชสหลกผสมกบนา สขาว หรอสดา

3. กรณทจาเปนตองใช 2 สทเปนสตรงขามกน ใหใชสขนท 1 (สนาเงน สเหลอง

สแดง) หรอสขนท 2 (สเขยว สสม สมวง) ผสมกบสทงคปรมาณเลกนอย ใหเกดการประสานส เพอลด

ความตดกนของคสตรงขามนน ทาใหไดคสทมความกลมกลนกนมากขน


มหาวทยาลยศลปากร (2543: 243) ไดกลาวถงสตรงขาม หรอ สตดกน ไวด งน สตรงขาม

คอคสทตดกนจะรกนในหมศลปนการทอผาพนเมองสามารถทจะพงโครงสชดนไดแตตองมความรใน

เรองของการใหสพอสมควร บางครงจาเปนทจะตองหลกเลยงการใชสตดกนตรง ๆ กจะเลยงมาใชสท

อยขางเคยงแทนกม ทงนทงนนขนอ ยกบพนของผลงานซงสามารถดไดจากวงจรสทตดกนตามวรรณะ

ของสทมเนอแทในแตละส มทงหมด 6 คสดวยกนซงไดแก

64

สเหลอง – สมวง

สเขยว – สแดง

สสม – สนาเงน

สเขยวเหลอง – สมวงแดง

สเขยวนาเงน – สสมแดง

สสมเหลอง – สมวงนาเงน

6.6 การใชสเอกรงค

เสนห ธนารตนสฤษด (2531: 33) ไดอธบายถง สเอกรงควา ...สเอกรงค คอสแทหนงส

ผสมกบสอนอก 2-3-4-5 สกได แตสทนามาผสมตองมความสมพนธกน คอสทเรยงตดตอกนในแผนผง

การผสมสแ ละตองไมเปนสทตดกน หรอค ปฏปกษกน กบสแท และเมอผสมกนแลวจะเปนสกลาง

ทงหมด เชน ตองการเอกรงคนาเงนกใชสนาเงนเปนพนเปนเนอทสวนใหญ แลวใชสอนประกอบ คอ นา

เงนออน เขยวออน เหลองออน เหลองแก เหลองปนสมซงทาเปนสกลางแลวทงหมด

การใชสเอกรงคจะชวยใหภาพมความประสานกน ในระหวาง วรรณะของสซงอาจจะมทง

วรรณะสรอนและเยนรวมกนในปรมาณทไมเทากน ชวยทาใหงานศลปะมความกลมกลนกนอยางลกซง

ดเพลดเพลนงดงามมาก...

มหาวทยาลยศลปากร (2543: 245) ไดอธบายถงสเอกรงค วา สเอกรงคคอสเนอแทท

สามารถนามาผสม ผสานกบสอน ๆ ได โดยการไลใหมนาหนกของสทมความสมพนธกน ซงสามารถ

ศกษาไดจากวงจรส

การใชสเอกรงคจะชวยใหผลงานมความประสานเปนหนงเดยว ไมวาจะอยในวรรณะรอน

หรอวรรณะเยน ทาใหผลงานมความกลมกลนอยางลกซง

นาหนกของสโดยปกตสามารถทจ ะเปลยนแปลงไดโดยการผสม สขาว สเทา สดา และ

วรรณะของสตรงขาม เมอนามาผสมผสานกนจะทาใหนาหนกของสมการเปลยนแปลงไปในทางใดทาง

หนง อาจจะสวางขน หรออาจจะคลาลง ขนอยกบการใชสวนผสมดวย

ผสมสขาว

ผสมสขาว เจอสขาวเพอลดความเขมของเนอแททไดจากสเดม ทเรยกกนวา “สจาง”

ผสมสเทา

ผสมสเทาเพอลดความเขมของเนอแททไดจากสเดม ทเรยกกนวา “สกลาง”

ผสมสดา

ผสมสดา สเขมเพอเพมความเขมของเนอแททไดจากสเดมใหมนาหนกไปทางของสดา ท

เรยกกนวา “สคลา”

65

6.7 การใชสของไทย

การเรยกชอสของไทย (2555: ออนไลน) ชอสของไทยในสมยโบราณ นยมเรยกเปรยบเทยบ

กบสตามธรรมชาต เชน

เรยก สตองออน หรอสเขยวอมเหลอง วาสตองออน คอเอาไปเปรยบเทยบกบสของ

ใบตอง หรอใบกลวยใบออน ๆ

เรยกสทออกชมพ วาสทบทม โดยเอาไปเปรยบเทยบกบสของเมลดในผลทบทม

สเลอดนก เอาไปเปรยบกบสเลอดของนก สเลอดหมเอาไปเปรยบกบสเลอดของหม

สฟา เอาไปเปรยบกบสของทองฟาทสดใสปราศจากเมฆ เปนตน

6.8 สทใชยอมผา

การยอมสเปนขนตอนหนงของการผลตผาทอ หรอใชยอมฝายไหม เสนใยประดษฐ ใน

การทอ เพราะจะทาใหผาทอสสสนสวยงาม และเมอผานกระบวนการผลต จะทาใหเกดลวดลายของ

สตาง ๆ การยอมสสามารถแบงออกเปน 2 ประเภท คอ สยอมจากธรรมชาต สวทยาศาสตรหรอ

สสงเคราะห ซงมรายละเอยดดงน

6.8.1 สธรรมชาต

การยอมสธรรมชาต

ชางทอในชนบทมประสบการณ และมความรเรองการยอมสจากวสดธรรมชาตมา

หลายชวคน ความรดงกลาวเพงจะถกมองขาม เปลยนมาใชสเคมวทยาศาสตรประมาณ 50 ปมานเอง

ปจจบนมการฟนฟสยอมจากธรรมชาตเกอบทวประเทศ เพราะสยอมจากธรรมชาตไมสงผลเสยต อ

สงแวดลอมในโรรมชาต ซงตางจากสเคม วสดธรรมชาตทใชทาสยอมมมากไมจากด สามารถปลก

ขนมาทดแทนไดตลอดเวลา ผาทยอมดวยสธรรมชาตมมลคาสงกวาผาทยอมสเคม

สยอมธรรมชาตสเดยวกนแตละทองถนใชวสดธรรมชาตทตางกน เชน สเหลองได

จากแกนไมขนนและไมเข สแดงไดจากครง หมากแหง เปลอกมงคด เปลอกเงาะ และแกนไมฝาง

สครามไดจากตนคราม และสดาไดจาก ลกมะเกลอ ใบหกวาง กบนาขเถากาบมะพราว เปนตน

(สน สมาตรง. 2548: 295) สยอมจากธรรมชาตสวนมากจะไดจากพช เช น สวนทเปนราก แกน เปลอก

ดอกผล และใบ ฯลฯ นาไปตด สบ หนใหเปนชนเลก ๆ ถาเปนดอกไมสามารถตด หนได นาไปตาหรอ

บดใหละเอยด เพอสกดเอาสออกจากพช การใหสของตนไมแตละตนจะไมเหมอนกนแมจะเปนตนไม

ชนดเดยวกน เชน เปลอกสด เปลอกแหง เปลอกต นออน เปลอกตนแก จะใหสแตกตางกน สทยอมแต

ละครง จะคลายกนแตไมเหมอนกน ตนไมดอกไมสวนใหญใหสได วธสงเกตตนไมทใหสดจากตนไมทม

ยางไมและใบออนมสคาดวานาจะใชไดแตจะใหสใดเปนสงทตองทดลอง สธรรมชาตบางสไมสามารถ

ตดแนนใน เนอฝาย ไหมดวยตวของมนเองตองมสวนผสมอยางอนรวมดวย เพอใหทนตอการวกและ

66

แสงแดด เชน สารสม นาดางขเถาหรอจนส นาสมสายช ฝาดหรอสารแทนนน ปนขาว ดนโคลน

นาสนมเหลกเปนตน สทไดจะใหสทแตกตางกนออกไป การใชสารชวยใหตดสมท งชนดเปนสยอมทได

จากสตว สธรรมชาตเมอยอมออกมาแลวจะไดสทสวยงาม กลมกลน แตไมทนตอการซกและแสงแดด

(รชฎา สขแสงสวรรณ. 2547: 49-50) นอกจากน ศร ผาสก (2545: 240 - 254) ไดกลาวถง การยอมส

ตามธรรมชาตไววา

ในสมยกอนการยอมสตามธรรม ชาต จะมการยอมสโดยอาศยสจากธรรมชาต คอ สททา

จากสวนตาง ๆ ของพชทหาไดในทองถน อาจจะใชสวนเปลอก ลาตน แกน ราก ลก หรอผล ดอก ใบหรอ

ทงลาตน รวมทงสททาจากสตว คอ ครง สหลก ๆ ทไดคอ สแดงจากครง สเหลองจากเข สนาเงนจากคราม

สดาจากมะเกลอ

วธการยอมสธรรมชาตนบวาเปนวธการทยงยากและใชเวลายาวนานมากทเดยว

โดยเฉพาะอยางยงการยอมสธรรมชาตเปนการยอมทอาศยแดดมากเพราะถาหากแดดไมออก เชน หนา

ฝนซงฝนตกตดกนนาน ๆ จะไมสามารถยอมสไดเลย เพราะถายอมแลว ตากแดดไมไดพวกเส นไหมไม

แหงสนททาใหสตกแลว ความแวววาวทมอยในตวเสนไหมกไมมดวยทาใหเสนไหมขาดคณภาพไปดวย

สวนการเรมเตรยมสนนมดวยกนหลายวธ แลวแตวสดทนามาใชยอมส เชน

1. ครง จะตองเอาค รงมาตมแลวเอาออกมาบดใสในครกเพอนาสในครงออกมาให หมด

หรอมากทสดเทาทจะมากได หลงจากนนจงเอาไปตมอกครงตามปกตสทไดจากครงจะเปนสแดงแก ม

ชมพแตทงนแลวแตวา ครงทเกบมานนเกาะกงไมอะไรตามปกตไมทใหสครงดทสดเทาทผ นยมใชจะเปน

ครงทไดจากตนสะแก หรอไมกามป ( ฉาฉา ) กลบสภาพความสมบรณของครงดวย เพราะถาหากครง

สมบรณกจะใหนาสมาก ( ถาครงมนาหนกมากแสดงวาเปนครงทสมบรณแตถาครงเบาจะใหสนอยและส

ไมสวยดวย )

การไดสแดงจากครงตามสภาพธรรมชาตแลวจะออกชมพแตถาหากตองการสแดงสดก

ตองใสใบไมทใหรสเปรยวมาก เชน ใบมะขาม ใบชงโค ตมแลวยอมอยางนอย 3-4 ครง

ในการยอมผาโดยใสใบไมเหลาน บางทชาวบานนาใบไมเหลานนใสไปในนาสเลยซงเวลา

ยอมจะทาใหใบไมตดไปกบเสนไหมทายงยากในการแกะออก และทาใหเสนไหมขาดหรอตดมาก ทางทด

ควรเอาใบไมเหลานน มาตารวมกนแลวกรองเอาเฉพาะนาใสเขาไปจะไดเสนไหมทสวย ไมยงยาก (แต

ชาวบานบอกวา จะไดสแดงซด ไมสดเหมอนใสทงใบ)

2.แกนไม มหลายชนดทใชแกนในการยอมส เชน ไมเข (แกแล ) ไมประโหด (มะพด ) ไม

ประด ไมจะบก ไมฝาง ไมแค ไมฝรง ขเหลก มะขาม สะเดา พะยอม ขนน สมอ ตะโก ลาดวน หกวาง ฯลฯ

เปนตน การใชแกนไมทาสนจาเปนจะตองเอาแกนไมเหลานนมาสบเปนชนๆ เสยกอน เมอสบเสรจแลวเอา

แกนไมนนมาตมเพอใหไดนาเปนส แลวจากนนกเอาแกนเหลานนมาตาเพอใหแหลกแลวนามาตมอก ทา

เชนนหลายครงจนกระทงแกนไมเหลานนจะกลายเปน สเกอบหมด แลวจงนามาเอาสนนมายอมเสนไหม

ตอไป เวลาทใชในการเตรยมวธทาสทไดจากแกนไมจนยอมเสนไหมเสรจ บางทตองใชเวลาถง 7-10 วน

67

3. คราม ครามเปนตนไมลมลก มขนาดเลกเทาตนพรก สามารถใชใบในการยอ มส ดงนน

กอนทจะตมชาวบานจะนาใบมาตาเสยกอน แลวจงเอามาตมจนไดผงคราม เปนกอน แลวจงเอากอน

ครามนนมาใชในการยอมสการยอมครามตามปกตจะใชแดด ดงนนถาหากวนไหนฝนตก หรอ ไมมแดด

จงจะไมสามารถยอมได

4. เปลอกไม ใบไม มตนไมหลายชนดทใชเปล อกหรอใบ ทาส เชน ใบตองกลวย เปลอก

มะพราวหรอเปลอกสเสยด เปลอกผลมงคด เปลอกมะตมดบเปลอกผลทบทม และไมอน ตามปกต

ชาวบานจะตองเอาเปลอกไม หรอใบไมเหลานมาแชนาเสยกอน บางทใชเวลาในการแชนาเอาไวเปนเดอน

กวาสจากเปลอกไมหรอใบไมเหลานจะออกมาเปนส แลวจงเอานาทออกเปนสมาตนจนเคยวจงสามารถ

ยอมได

5. ผลหรอเมด ไมหลายชนดใชผลหรอเมลดในการทาส สงทตองทาเชนเดยวกบทกลาว

มาแลวคอการตาใหละเอยดแลวแชนาเปนเวลานานหลายวนจนกวานาจะเปนส แลวจงเอามาตมจนเคยว

จงเอาไปยอมสได

6. การยอมสแดงดวยรากยอ ยอเปนไมยนตนใบมลกษณะคลายหกวาง แตสเขมกวาใบ

หนากวาหกวางขนอยทวไปทกภาคของประเทศไทย ใบยอใช ประกอบอาหารได ผลใชตาสมได รากยอจะ

ใหสแดง

7. การยอมสแดงจากดอกคาฝอย นาดอกคาฝอยมาตาใหละเอยด แลวหอดวยผ าขาว

บาง ผสมนาดางเพอใหเกดส

8. การยอมสครามจากใบคราม ครามเปนพชลมลกมอยดวยกน 2 ชนด คอ ครามบาน

และครามปาชาวบานจะนยมใชครามบานยอมผาเพราะครามปายอมผาไมได

9. การยอมสกากแกมเขยวจากเปลอกเอกากบแกนขนน เอกาเปนตนไมชนดหนง

เอาเปลอกเอกาสด ๆ มาลางนา ผงแดดสก 2 – 3 แดด พกทงไวเอาแกนขนนหนหรอไสใหเปนชนบาง ๆ

แบงเอามา 1 สวน ผสมกบเปลอกเอกา 3 สวน ตมเคยวใหนาเดอดแลวกรองเอาแตนา เวลายอมเตมนา

สารสมเลกนอย เพอใหสตดดและทนทาน การยอมเอาไหมซงชบนาแลว บดพอหมาดลงในอางยอม หมน

กลบดายไหมไปมา เพอใหสตดสมาเสมอ จงยกไหมขน ชกนาใหสะอาดบดกระตกตาก

10. การยอมสดาจากลกกระจาย ตนกระจายชอบขนตามปาทวไป เปนไมยนตนจาพวก

ตนโพธ ผลกลม ๆ คลายมะขามปอมสดาสนท วธการยอมคอ นาเอาผลกระจายทแกจดมาท บปนให

ละเอยดแลวนาไปแชนาทงไวประมาณ 30 นาท ถง 1 ชวโมง เมอเหนวา นาสมสดาจงนามากรองเอาแต

นาสจงนาไหมลงยอมใชเวลาพอประมาณ คะเนดวาสตดไหมดแลวยกเสนไหมขนจากอางยอมบดพอ

หมาดลางนาสะอาดนาเขาราวผงแดดใหแหง

11. การยอมสดาจากเปลอกสมอ สมอเปนไมยนตนขนาดกลาง ใบเดยว ดอกสเหลองม

กลนหอม ผลเปนรปไขมสสนเลกนอยสเหลองอมเขยว ผลจะออกเปนพวง ๆ เมลดแขง เนอเมอแกมรส

ฝาดอมเปรยว ผลและเปลอกตนจะใหสดา มสารพวก PAROCALLOL วธการยอม ใหเอาเปลอกสมอมา

ตมเคยวใหแหงงวดพอสมควร รนเอาแตนาใสหมอดน เอาเสนไหมทเตรยมไวลงยอมในขณะทนาสยงรอน

อย จะไดสดาแกมเขยวเขม ถาตองการไดสเขยว ถาใชเสนไหมทผานการยอมสครามมายอมจะไดสเขยว

ตามตองการ

68

12. การยอมสดาจากลกมะเกลอ มะเกลอเปนไมยนตนชนดหนง ลกมะเกลอใชทาเปนส

ยอมผา จะไดสดา วธยอม นาเอาลกมะเกลอสดมาตาละเอยดแชนา ในนาทแชนเอารากลาเจยกหรอตน

แบงตาปนกบลกมะเกลอ แลวเอาเสนไหมทลงนาแลวบดพอหมาด ลงยอมในนายอมสก 3-4 ครง การ

ยอมทกครงตองตากแดดใหแหง จนเหนวาดาสนทด ถาตองการใหผ าเปนเงา ใชงาดาตาละเอยด นาเสน

ไหมมาคลกเคลาใหทว ผงไวสกพก กระตกตาก การยอมผาอกวธหนง คอ เอาลกมะเกลอทแชนาทงไวนน

ในปรมาณทตองการมาตาใหละเอยดพรอมกบใบหญาฮอมเกยว แลวเอาไปแชในนาดาง (ไดจาก

ตนมะขามเผาไฟไหมใหเปนขเถา แลวละลายนากรองเอานาใส ๆ จะไดนายอมทตองการ นาเอาดายไหม

ทลงนาบดพอหมาด จมลงในอางยอม ใชมอชวยบบดายไหมเพอใหสดดซมอยางทวถง ปลอยทงไวสกพก

แลวยกขนจากอางนายอม ซกใหสะอาด กระตกตากใหแหง

13. การยอมสมวงจากลกหวา วธยอม หวาเปนไมยนตน ลาตนใหญแตใบเลกคลาย ๆ

ใบตะแบก ผลหวาหรอลกหวามขนาดเทาผลองน เอาลกหวาทสกแลวมาคนเอานาจะไดสมวง นาเอานาท

คนไดไปตมประมาณ 1-2 ครง เพอไมใหสเปลยนแปลงจากนนจงกรองเอาแตสนา เอาเสนไหมทเตรยมไว

ลงยอม หมนคนไปมาเพอใหสตดไหมอยางทวถง ดจนสตดดแลวยกเสนไหมขน ซกนาสะอาด

14. การยอมสนาตาลแกจากเปลอกไมโกงกาง โกงกางเปนตนไมชนดหนง เปลอก

สามารถใหสนาตาล วธยอม นาเอาเปลอกไมโกงกางทแหงพอหมาด มาลางนาใหสะอาดแชนาไว 1 คน

แลวตมเคยวไ ว 2 วน กรองเอาแตกากทง เหลอแตนายอม ใสสารเคมไฮโดรซลไฟด ผสมลงในนายอม

เลกนอย เพอใหสตดดขน เอาเสนไหมทชบนาพอหมาดจมลงไปในนายอม ตงไฟตมนาน 30 นาท ยกเสน

ไหมขนวกนา บดใหแหงกระตกเสนไหมใหกระจายตากแดด

15. การยอมสเหลองจากแกนเข วธยอม ตนเขเปนไมพมแกมเถาวมหนามแขงโคงยาว

ใบเปนมนขนอยตามปา ใชสวนของแกนเขยอมผา จะไดสเหลอง ซงจะมสารสเหลองชอ Morin อย

ประมาณ 1 % ใหนาเอาแกนเขมาตากใหแหงแลวมาผาใหเปนชนเลก ๆ ใสหมอตมเดอดจนนาตมสเปนส

เหลอง จงยกลงและนาเอาไปกรองเกบนาสไว เอาเขทกรองไวไปตมนาใหเดอดตอไป จนไดนาสจากเข ซง

ออนกวาหมอแรก เกบนาสไวทาแบบเดยวกนจนไดนาสครบ 3 หมอ จะไดนาสออนสดถงแกสด นาเอาเสน

ไหมทเตรยมไวลงยอมในนาสหมอท 3 ซงเปนสออนสด ยกเสนไหมกลบไปกลบมาเพอใหนาสเขาไปในเนอ

ไหมไดทวถงไมดาง ทงไวสกพกจงยกเสนไหมขนบดพอหมาด นาไปยอมในหมอท 2 และหมอท 1 ทาแบบ

เดยวกนจนยอมไดครบ 3 หมอ นาเสนไหมขนวกนาสะอาดจนสไมตก เอาเขาราวผงแดดใหแหง

16. การยอมสเหลองจากขมนชน ขมนชน เปนพชไมลมลก ลกษณะลาตนเหมอนขาใบ

ยาวเหมอนพทธรกษา ชอบขนตามทลม หวขมนใชทายาประกอบอาหารรบประทานได ขมนจะมสเหลอง

วธยอม ใหนาเอาหวขมนมาลางนาสะอาด ตาและคนเอานาไว กรองใหสะอาด นาเอาเสนไหมทเตรยมไว

ลงยอม ถาตองการใหสต ดทนควรผสมนามะนาวลงไปดวย จะไดสเหลองตามตองการ ควรยกเสนไหม

กลบไปกลบมาเพอใหสตดเสนไหมทวถง เมอไดความเขมตามตองการจงยกขนบดพอหมาดลางนา

สะอาด เอาเขาราวผงใหแหง

17. การยอมสเหลองจากแกนขนน ขนนเปนไมยนตนมผลรบประทานได เปลอกและ

แกนของขนนสามารถนามาทาเปนสยอมผาใหสเหลองออนสวยงาม วธยอม นาแกนขนนทแหงแลวมาหน

หรอไสดวยกบบาง ๆ ใชมอขยาใหปนละเอยด หอดวยผาขาวบางแลวตมประมาณ 4 ชวโมง ดวาสนนออก

69

ตามความตองการหรอยง เมอใชไดชอนเอากากทงกรองเอานาใส เตมนาส ารสมเลกนอย เพอใหสตดด

นาเอาเสนไหมซงชบนาพอหมาด จมลงในอางยอมกลบเสนไหมไปมานาน 1 ชวโมง เอาขนจากอางยอม

วกนาสะอาด กระตกตาก

18. การยอมสเหลองจากรากตนสะกอ สะกอเปนตนไมชนดหนงใชสวนทเปนรากมาทา

เปนสยอมผา วธยอม นาเอารากต นสะกอมาสบหรอไสเปนชนบาง ๆ ตมนาเดอด 2 ชวโมง ชอนเอา

ตะกอนออก เตมนาดางลงไป พรอมทงเตมขเถาเหลก+ขมนบดละเอยดอยางละ1/2 ชอน เตมนามะเกลอ

เลกนอย ใสใบและกงสมปอยลงไป เคยวประมาณ 1/2 ชวโมง ตกเอากากออกจะไดสยอมตามตองการ

นาเอาเสนไ หมทชบนาบดพอหมาดจมลงในนาสทเตรยมไว ตมใหเดอดประมาณ 20 นาท จนไดสท

ตองการ ยกเสนไหมขนซกนาสะอาดบดตากใหแหง

19. การยอมสสมหรอสแดงเลอดนกจากเมลดสะต สะตเปนพชไมลมลกซงมลกษณะ

เปนเถาวและใบคลายใบตาลงมผลแดง ๆ วธยอม ใชเม ดแดงของลกสะตมาตมจนปรากฏเปนนาสแดง

นาไปกรองเอาแตนาสแดงจงนาเสนไหมทเตรยมไวลงยอม หมนยกเสนไหมกลบไปกลบมา เพอใหสตด

เสนไหมอยางทวถง พอสตดดแลว เอาออกซกนาใหสะอาด ใสราวตากใหแหง

20. การยอมสเขยวจากใบหกวาง ตนหกวางเปนไมยนตนใบจะแผเปนชน ๆ ใหรมเงาได

ด ลกษณะใบใหญรเลกนอย การยอมใหเอาใบหกวางมาตาคนเอาแตนาสกรองใหสะอาดตมใหเดอดเอา

เสนไหมทเตรยมไวลงยอมจะไดเปนสเขยวออนหมนยกเสนไหมกลบไปกลบมา เพอไมใหเสนไหมดางและ

สยอมจะไดตดทวถง พอไดความเขมของสตดเสนไหมตามตองการจงยกขนบดพอหมาด ซกนาสะอาดผง

ใหแหง

21. การยอมสเขยวตองออนจากรากแถลง แถลงเปนพชลมลกประเภทไมเลอย มใบส

เขยวตองออน สวนทนามาทาสยอมคอรากของแถลง วธยอม นาเอาราแถลงมาผาเปนชนเลก ๆ ตากแดด

ใหแหงตมเคยวประมาณ 3-4 วน กรองเอานาสไว นาเสนไหมทชบนาบดพอหมาด จมลงในนาสทเตรยม

ไวยอมประมาณ 1 ชวโมง ควรกลบเสนไหมไปมาเพอกนไมใหเสนไหมดาง พอครบเวลายกเสนไหมขน ใส

ราวกระตกตากใหแหง จะไดสเขยวตองออนตามตองการ

22. การยอมสเขยวจากเปลอกตนมะรด ไมมะรดเปนตนไมชนดหนง นาเอาเปลอกมา

ทาสยอมผาได วธยอม เอาเปลอกมะรดไมมาหน หรอสบใหเปนชนเลก ๆ นาไปตม 20 นาท ชอนเอา

เปลอกออก ตมเถาวถวแบบเอาแตนาใสเตมลงไปใสนามะเกลอเลกนอย ใสปนขาวและใบสมปอยผสมลง

ไปทงไวสกพก แลวกรองใหเหลอแตนาสพรอมทจะยอมนาเอานายอมตงไฟพออน นาเสนไหมซงชบนาบด

พอหมาด จมลงในอางยอมตมตอไปนาน 20 นาท จนไดสทตองการ ยกเสนไหมออก ซกนาสะอาดใสราว

กระตกจนแหง จะไดสเขยวตามตองการ

23. การยอมสเปลอกไม สธรรมชาตจากตนลนฟา หนามกราย ไม โกงกาง และเปลอก

ตะบน วธยอม สธรรมชาตสเปลอกไมนทาไดโดยการแชเปลอกตน ลนฟา หนามกราย ไมโกงกาง และ

เปลอกตะบน อยางใดอยางหนงในปรมาณพอสมควรไวนาน 3 วน แลวตงไฟตมใหเดอด จนเหนวาสออก

หมดดแลว จงเทนายอมลงใสในอางยอมหมกแชไว 1 คน นาเอาเปลอกไมผงแดดจนแหงเกบไวใชตอไป ส

เปลอกไมนถาถกตมจะกลายเปนสดา ไดแตทนนาเคม ผาทจะยอมไมตองทาความสะอาดอยางไรกได

70

24. การยอมสชมพจากตนมหากาฬและตนฝาง วธยอม เอาเปลอกของตนมหากาฬ

มาสบใหละเอยด ตมในนาเดอดประมาณ 1 ชวโมง แลวชอนเอาเปลอกออกเตมไมฝางซงผาเปนชนเลก ๆ

ลงไปตมในนาเดอดนาน 1 ชวโมง เตมใบสมปอยลงไปอก 1 กา ตมตอไปอกเลกนอยชอนเอากากออกแลว

เตมนาดางลงไปจะไดนายอมสชมพจงเอาเสนไหมทชบนาบดพอหมาดจมลงไปในอางยอม ตงไฟตมนาน

30 นาท ยกขนจากอางยอมนาไปซกนาบดใหแหง กระตกใหเสนไหมกระจายตากแดด

25. การยอมสชมพมวงจากเปลอกประด เอาเปลอกประดมาสบใหละเอยด แลวแชนา

ไวสก 3 – 4 วน จนเหนสในนามากแลว เอาไปตมอกครงหนง เตมสารสมและใบมะขามเขาไป ใชเวลาตม

ประมาณ 6 – 7 ชวโมง แลวกรองเอาเฉพาะนา แลวตมอกครงหนง แลวเอาเสนไหมทชบนาพอหมาด ๆ ลง

ไปยอม ทงไวประมาณ 3 ชวโมง จงเอาขนมาจะไดสชมพอมมวง

26. การยอมสขาวเงนจากเปลอกมะพราวออน เปลอกมะพราวออนสามารถใหสไ ด

อยางด ถาหากอยากไดสออน ก ใหเอาเปลอกมะพราว ออน แตถาตองการสเขมกใชเปลอกมะพราวแก

การยอมเปลอกมะพราวดเหมอนวาเสนไหมจะขนมนวาวดมากอาจจะเปนเพราะมะพราวมมนในตวของ

มนหรออยางไรไมทราบ แตการทจะยอมเปลอกมะพราวควรเอาเปลอกมะพราวมาแชไวนานประมาณ 1

เดอน เพอใหเปลอกมะพราวออกสเสยกอน แลวจงเอานาไปตมและยอมสเสนไหมกจะไดสทตองการ

27. การยอมสเขยวออนจากใบขเหลก ใบขเหลกสามารถนามายอมสไดเชนเดยวกน

โดยเอามาตาใหละเอยดเสยกอนแลวเอามาตมเปนเวลานานจนนาเคยวแลวกรองเอาแตนา แลวเอาเสน

ไหมลงยอมโดยใสสารสมและใบมะขามลงไปดวยกจะไดสเขยวออนตามทตองการ

28. ยอมสเหลองเทาจากเปลอกหวา เปลอกหวากสามารถนามายอมสไดเชนเดยวกน

โดยการสบแลวตมใหออกสมากทสดแลวเอาแตนาจงตมและเอาเสนไหมลงยอม กจะไดสทตองการ

29. การยอมสแดงสมจากแกนฝาง แกนฝางกเชนเดยวกบแกนไมทใหสโดยทวไป การท

จะใหแกนใหสออนหรอแก กขนอยกบอายของตนไมเชนเดยวกน สวนวธการยอมกเชนเดยวกบการยอม

จากแกนไมอน

30. การยอมสกากจากเปลอกมะมวงปา วธการเชนเดยวกบการยอมสจากเปลอกไม

อน

31. การยอมสเนออมชมพจากเปลอกมะยม เชนเดยวกบการยอมจากเปลอกไมอน

32. การยอมสชมพจากเปลอกนน เชนเดยวกบการยอมสจากเปลอกไมอน

พรรณไมทใหสธรรมชาต

มหาวทยาลยศลปากร (2543: 257) ไดรวบรวมพรรณไมทใชในการยอมสธรรมชาต

ไวดงน

พรรณไมทใชในการ ยอมสธรรมชาตควรจะคดเลอกไมทมอายเหมาะสม และปลกเอาไว

เพอประโยชนในทางการศกษาในงานคนควาในการยอมสธรรมชาต โดยเกบเอาเฉพาะสวนทตองการ

เทานน แตกม พรรณไมบางชนดทจาเปนตองใชลาตน เชน แกนขนน เปลอกมะมวง เปลอกตนมะขาม

เฒา ทมอายไทตากวา 15 ป

71

ตนมะเกลอ สวนผลใหสดา

ตนฝาง สวนแกนใหสแดง สแสด

ตนคาเงาะ สวนเปลอกหมเมลดใหสสม

ตนสมอไทย สวนผลใหสเขยวขมา

ตนคราม สวนตนและใบใหสคราม สนาเงนแก

ตนขนน สวนแกนใหสเหลอง

ตนเพกา สวนเปลอกใชผสมกบพชอน ๆ ใหสนาตาล

บางทองทไดเปนสฟา (เลมอนฟารมพฒนา)

ตนดอกบวตอง สวนดอก ใบ ใหสเขยว

ตนมะมวง สวนเปลอกของลาตน ใหสเขยว

ตนมะมวงบาน สวนเปลอกของลาตน ใหสเหลอง

ตนหวแมลงวน สวนเปลอกของลาตน ใหสนาตาล

ตนนน สวนเปลอกของลาตน ใหสชมพ

ตนเคง (ลกหย) สวนเปลอกของลาตน นาโคลน ใหสเทา

ตนหมอน สวนผลใหสเขยวหมน

ตนมงคด สวนใบใหสนาตาล

สวนเปลอกของผลใหสเหลองทอง

ตนกลวย สวนใบใหสนาตาลออน

รากยอ ใหสชมพอมสม

ใบหกวาง ใหสเขยวขมา

ครง ใหสแดง

กาบมะพราว ใหสนาตาลอมสม

ตวแปรของการยอมสธรรมชาตนน มอยหลายสาเหตดวยกน สวนใหญจะเปนเรองของนา

ในแตละทองท สาเหตกคอมแรธาตทอยในนาตามธรรมชาตทไมเหมอนกน สวนนาประปาในบางทไม

สามารถทจะนามายอมสธรรมชาตได เพราะมสวนผสมเคมในการกรองนาใหสะอาด

นาทดในการยอมสธรรมชาตควรเปนนาฝนทรองเกบเอาไวรอจนกวาตกตะกอนเสยกอนจง

จะนามาใชดงนนการรองนาฝนเกบเอาไวควรมแทงกขนาดใหญและสารองนาฝนเอาไวมาก ๆ

สรปไดวาการยอมสทไดจากธรรมชาต สวนใหญจะไดจากพ รรณไมนานาชนด ซงไดจากสวน

ตาง ๆ ของพรรณไมอาศยความชานาญและชางสงเกตชางจดจา และผานการทดลองจนไดสธรรมชาต

ทสดใสสวยงาม ทาใหเหนถงความงามทเกดจากภมปญญาของทองถน

72

ผาไหมสธรรมชาต

ในอดตกอนทสเคมจะเขามามบทบาทในสงคมปจจบนการ ทอผาไหมเขาใชสทได

จากธรรมชาต เชน ครง และบางสวนของตนไม

ครง เปนสตวประเภทแมลงชนดหนง ทมขนาดเลกมากมองดวยตาเปลาแทบไมเหน

บางคนจงเรยกวาสตวเลกทสดในโลก ครงชอบเกาะอยตามตนไมบางชนด เชน ตนกามป ตนแสม ฯลฯ

โดยกดเปลอกไมเปนอาหาร และขออกเปนกอนตดอยตามกงไมเหลานน ชาวบานจงนยมไปแกะเอามา

ใชประโยชน เชน ตดหอพสดไปรษณย ตดถงนา หรอใชยอมผาไหมหรอฝาย

สาหรบตนไมทสามารถนามาใชยอมสธรรมชาตมอยมากมายเฉพาะทสามารถ

รวบรวมไดมดงน

สแดง ไดแก แกนฝาง รากยอ ใบสก ประด มะกลาตน ตนสมเสยว (กาหลง)

สเหลอง ไดแก แกนเข (แกแล) แกนปะโหด (มะพด) แกนขนน ตนเสนยด ตนแค ตน

ฝรง

ตนไพล ตนมหากาฬ ตนขเหลก ตนสะเดา เปลอกนมแมว ดอกคาฝอย

สนาตาล ไดแก ตนคาง ไมโกงกางใบใหญ- ใบเลก ตนสนทะเล ตนโปรงข าว ตนแสม

ดา

ตนฝาดแดง ตนนนทร ตนมะหาด ตนเคยม ตนตวขน ตนอาราง (ตาเสก) ตนคณ(ราช

พฤกษ)

ตนทองหลาง ใบตองกลวย เปลอกมะพราว

สนาเงน ไดแก ตนครามหรอฮอม ตนเถาคน ตนพลงกาสา ตนลาดวน

สตองออน ไดแก เปลอกมะพด (ปะโหด) เปลอกผลทบทม แกนเขกบ คราม แกนปะ

โหดกบคราม ใบหกวาง ตนสมอพเภก ตนหกวาง ตนตะขบ ตนลนฟา (เพกา)

สมวงออน ไดจากลกหวา

สสม ไดจากเปลอกและรากยอผสมกบหลอมสสมของดอกกรรณการ นามาตากแหง

แลวตม เมดของลกสะต

สเขยว ไดจากเปลอกตนมะรดไม เปลอกสมอ เปลอกปะโหด ครามยอม ทบดวย

แถลง

สดา ไดจาก ผลมะเกลอ ตนมะเกม ตนสมอ ตนรกฟา ตนตบเตา (มะเมยง ) ตน

คณฑา ตนมะยมปา ตนมะขามเทศ

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2545: 17-23) ไดรวบรวมวธการยอมส

ธรรมชาตตามวธพนบาน ไวดงน

73

สนาเงน จากตนคราม ครามเป นไมพม ชนด Indigofera tinctoria Linn. ในวงศ

Leguminosae ใบมขนาดเลกคลายใบมะขาม ตนครามทใชทาสยอมเปนพนธครามบาน ไมนยมใชพนธ

ครามปา ตนครามบานมลาตนสงประมาณ 1-1.5 เมตร ใชยอมไดเมอมอายประมาณ 3 เดอน ตนครามจะ

ออกดอกแสดงวาแกไดทพอจะทาสยอมผาได

วธยอม ใหเลอกคดตนครามทมอายแกไดท นามามวนแลวมดเปนฟอน ๆ แชนาทงไวใน

หมอหรอภาชนะทเตรยมไวประมาณ 2-3 วน จนใบครามเปอยจงแกมดออก รดใบครามเกบไวแลวเอาลา

ตนทงไป นาปนขาวใสในอตราสวนทพอเหมาะกบนาทแชคราม จ ะเกดฟองในนายอมรอใหเนอคราม

ตกตะกอนและฟองดบ จงกรองเอาตะกอนหยาบทง เหลอนาครามละเอยดหมกไวเพอใชยอมตอไป

เมอจะยอมกตกนายอมทหมกไวใสหมอดน แลวเตมนาดางซงไดมาจากนาขเถาตนมะขาม

ลกมะกรดผาซก มะขามเปยก เหลาขาว และนาตาลออย แลวนาเสนใยลงยอมเยนในหมอนายอม จมและ

บดนวดเสนใยลงยอมเยนในหมอนายอม จมและบดนวดเสนใยจนเสนใยดดซมสไดทวถง หมกแชเอาไว

ประมาณหนงคน แลวนาขนลางนา ผงใหแหง ถาตองการสนาเงนเขมจะตองยอมทบซาเปนสบ ๆ ครง

สวนใหญนยมใชสครามยอมเสนใยฝายมากกวาเสนใยไหม

สนาเงนหรอสครามธรรมชาต สวยงามกวาสยอมดวยสารเคม สวนบางทองถนจะเรยกวา

สหอม หรอฮอม แตสหอมมาจากตนหอมหรอฮอมไมใชตนคราม ตนหอม หรอ ฮอม เปนไมลมลกชนด

Baphicacanthus cusia Brem. ในวงศ Acanthaceae ใบกลมรปลายใบแหลมรอบขอบใบมหยกแหลม

เลก ๆ สยอมจากตนหอมหรอฮอมจะคลายกนกบสคราม และมวการยอมทใกลเคยงกน

สแดง จากครง

ครง เปนเพลยหอยชนด Laccifer Iacca ในวงศ Lacciferidae ตวเมยไมมปก เมอเปนตว

ออนระยะแรกนนมขาและหนวด เคลอนไหวได เมอลอกคราบเวลาตอมาจะไมมขา จงหยดอยกบท ดดกน

นาเลยงจากไมยนตน และผลตสารทเรยกวา ขครง ซงยอมผาไดเปนสแดง

วธยอม เกบขครงทเกาะอยตามกงตนจามจรหรอตนพทรา มาตากแดดใหแหง ตาปนให

ละเอยด แลวแชนามะขามเปยก นานประมาณ 6 ชวโมง จากนนตงไฟตมใหเดอด กรองเอากากออก แลว

นาเสนใยลงยอม เมอสตดเสนใยทวดแลวจงนาขนลางนาตากใหแหง สครงจะตดเสนใยไหมดกวาเสนใย

ฝาย จงนยมใชยอมเสนไหม

สแดง จากรากยอหรอรากยอปา ยอ เปนไมตนชนด Morinda citrifolia Linn. ในวงศ

Rubiqaceae ใบคลายใบหกวางแตสเขยวเขมและหนากวา รากมสแดง

วธยอม คดเกบรากยอทแกไดทเพอจะไดใหสแดงเขม นารากยอมาสบหรอหนเปนชนเลก

ๆ นาไปตมในนาสะอาดจนเดอด เคยวจนนาเปนสแดงเขมด จงยกลงจากเตา กรองกากรากยอออกให

เหลอแตนาส แลวนาเสนใยชบนา บดใหหมาด นาลงแชในนาส พลกกลบเสนใยใหดดซมสจนทว ทงไว

ประมาณ 30 นาท หรอมากกวานนแลวนาขนมาลางนา บดใหหมาดแลวนาไปตากจนแห รากยอหรอราก

ยอปา นยมใชยอมเสนใยฝาย

สแดง จากดอกคาฝอย

คาฝอย เปนไมลมลกชนด Carthamus tinctorius Linn. ในวงศ Compositae ดอกคาฝอย

ใชทายาและยอมสผาได

74

วธยอม นาดอกคาฝอยแหงมาตาใหละเอยด หอดวยผาขาวบาง แลวเตรยมนาดางดวย

การนาตนผกขมหนามทแกจนเปนสแดงหรอสนาตาลมาตากแดดใหแหงสนท แลวนาไปเผาไฟใหเปนขเถา

นาขเถาทไดมาผสมก บนาสะอาด นาดอกคาฝอยผสมกบนาดางแลวคนกรองเอานาสออกมา จะไดนาส

แดง นาเสนใยลงแชไวจนดดซมสทวและเสมอกนดแลวจงนาขนลางนา ผงใหแหง สจากดอกคาฝอยใช

ยอมไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สเหลอง จากแกนขนน

ขนน เปนไมยนตนขนาดกลางถงขนาดให ญ Artocarpus heterophyllus Lamk ในวงศ

Moraceae ใบคอนขางใหญยาวร ผลขนนทรงกลมร มหนามถไมแหลมคม

วธยอม ตากแกนขนนใหแหงแลวนามาหนหรอไสดวยกบไสไมเปนชนบาง ๆ แลวใชมอ

ขยาใหปนละเอยด หอดวยผาขาวบางตมในนาสะอาดนานประมาณ 4 ชวโมง จนนาเป นสเหลองเขม

กรองเอากากออก แลวเตมสารสมเลกนอยเพอใหสตดด แลวนาเสนใยลงแชนานประมาณ 1 ชวโมง จง

ลางแลวผงใหแหง แกนขนนนยอมไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สเหลอง จากแกนเขหรอแกแล ไมเขหรอแกแล เปนไมเถาเนอแขง Maclura

cochinchinensis (Lour.) Corner ในวงศ Moraceae ขนในปาดบ ลาตนมหนาม แกนสเหลองใชยอมผา

ได

วธยอม นาแกนไมเขหรอแกแลมาตากแหง แลวสบใหเปนชนเลก ๆ ใสในนาสะอาด ตมให

เดอดจนนาเปนสเหลองเขม กรองกากออกแลวรนเอานาสใสหมอยอมไวเปนหมอท 1 แลวเอากาก แกน

เขลงตมในนาสะอาดอกจนไดนาสเหลองแตออนกวาครงแรก กรองเอากากออกแลวรนนาสใสหมอยอมไว

เปนหมอท 2 แลวเอากากแกเขตมตอในนาสะอาดกวาอกครง จนไดนาสเหลองทออนลงอก กรองกากออก

รนนาสใสในหมอท 3 จากนนนาเสนใยลงยอมในหมอท 3 กอนแลวนาลงยอมซาในหมอท 2 แลวยอมใน

หมอท 1 จนเสนใยเปนสเหลองสนทดจงนาขนลางแลวผงใหแหง การยอมแตละขนตอนใหใชเวลาครงละ

ประมาณ 1 ชวโมง และควรจะผงใหแหงทกขนตอน แกนเขหรอแกแลนนยมใชยอมทงเสนใยฝายและเสน

ใยไหม

สเหลอง จากขม นหรอขมนชน ขมนหรอขมนชน เปนไมลมลกชนด

Curcumadomestical Valeton ในวงศ Zingiberaceae

วธยอม นาเหงาขมนหรอหวขมนมาสบและตาใหละเอยดแลวคนกรองเอานาไว แลวเอา

กากออกทง เหลอไวแตสเหลอง นาเสนใยลงยอม ถาจะใหตดแนนควรจะใชนามะนาวผสมลงไปดวย ยอม

ไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สดา จากมะเกลอ

มะเกลอ เปนไมยนตนขนาดใหญชนด Diospyros mollis Griff. ในวงศ Ebenaceae

ผลดบใชยอมผาเปนสดาและทายา

วธยอม นาลกมะเกลอสดมาทบใหแตกแชนาไว เมอจะใชจงแบงลกมะเกลอขนมาตา ให

ละเอยดโดยผสมใบหญาฮอมเกยวแชนาดาง (จากขเถาตนมะขาม) ใหนาสออกจนเปนสดา แลวกรองกาก

ออกนาเสนใยลงยอม พลกกลบไปมาจนสดาเสมอกน นาขนลาง ผงใหแหง หากตองการสดามากขนตอง

ยอมซาหลาย ๆ ครง

75

วธยอมอกว ธ คอ ใชรากลาเจยกหรอตนแบง (สะแบง) ตาผสมกบลกมะเกลอ คนกรอง

กากออกเหลอแตนาสดา นาเสนใยลงยอมใหสดาเสมอกน นาขนลาง ผงใหแหง สจากมะเกลอนใชยอมได

ทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สดา จากลกกระจาย ตนกระจาย เปนไมยนตน Caesalpininia sepiaria Roxb. ในวงศ

Caesalpiniaceae Rosales ตระกลเดยวกบตนโพธ ขนอยตามปาทว ๆ ไป มผลกลมคลายผล

มะขามปอม

วธยอม คดเกบผลลกกระจายทแกไดท มาตาปนใหละเอยด แลวแชนาไวประมาณ 30

นาท ถง 1 ชวโมง เมอนาเปนสดาสนทด กกรองเอากากลกกระจายออกเหลอแตนาส นาเสนใยลงยอมให

ดดซมสจนทว แชทงไวสกระยะหนงแลวนาเอาเสนใยขน ลางนา บดใหหมาด นาขนมาผงจนแหง ลก

กระจายนยมใชยอมเสนใยฝาย

สดา จากเปลอกสมอ

สมอ เปนไมสกล Terminalia วงศ Combretaceae ลาตนมขนาดกลาง ๆ ดอกมสเหลอง

กลนหอม เปลอกของลาตนใชยอมสดาอมเขยว

วธยอม นาเปลอกตนสมอลงตมเคยวในนาสะอาดจนนาแหงงวดพอสมควร แลวกรองเอา

กากออก แลวนาเสนใยลงตมจนสตดเสนใยด สทไดจะเปนสดาอมเขยว นยมใชยอมเสนใยฝาย

สเขยว จากใบ หกวาง หกวาง เปนตนไมชนด Terminalia catappa Linn ในวงศ

Combretaceae ใบใหญ แตกกงเปนชน ๆ

วธยอม เอาใบหกวางมาตมคนเพอเอานาสเขยว กรองกากออก แลวเอานาสทไดไปตมให

เดอด เอาเสนใยลงยอมพลกเสนใยกลบไปกลบมาจนสตดเสมอกนจะไดเปนสเขยวออน แลวนาขนลางนา

ผงใหแหง ใบหกวางใชยอมไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สเขยว จากเปลอกมะรด มะรด เปนตนไมชนด Diospyros philippensis A.D.C. ในวงศ

Ebenaceae

วธยอม นาเปลอกมะรดมาสบใหเปนชนเล ก ๆ แลวนาไปตมในนาสะอาดประมาณ 20

นาท ชอนเอาเปลอกออก แลวเตมนาทไดจาก การคนเถาถวแปบ ใสนาเกลอเล กนอย ใสปน ขาวและใบ

สมปอยผสมลงไปดวย ทงไวสกพก กรองกากออกใหเหลอแตนาส เอานาสยอมขนตงไฟพออน เอาเสนใย

ลงยอมใหนานประมาณ 20 นาท จนสตดด นาขนลางนาแลวผงใหแหง เปลอกตนมะรดใชยอมทงเสนใย

ฝายและเสนใยไหม

สเขยว จากรากแถลงหรอมะพด แถลงหรอ มะพด เปนตนไมชนด Garcinia dulcis

Kurz ในวงศ Guttiferae ใบใหญหนาเปนมน

วธยอม นาเอารากแถลงหรอมะพดผาเปนชนเลก ๆ ตากแดดใหแหง แลวนามาตมในนา

สะอาด ตมเคยววนละ 1 ชวโมง แลวแชทงไว 3-4 วน กรองเอากากออก เหลอไวแตนาส นาเสนใยลงยอม

นานประมาณ 1 ชวโมง จนสตดสนทดจะไดสเขยวตองออน นาขนลางนา แลวผงใหแหง รากแถลงหรอ

มะพด ใชยอมทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สเขยว จากเปลอกสมอและคราม สมอ เปนตนไมในสกล Terminalia วงศ

Combretaceae เปลอกสมอนามาใชยอมผาได

76

วธยอม เอาเปลอกสมอเคยวในนาสะอาดจนนาสออกและนางวดพอสมควร กรองเอากาก

ออกแลวเอาเสนใยทยอมครามแลวลงยอมตมตอไปอกประมาณ 1 ชวโมงจนสตดผสมกนด จะไดเสนใยส

เขยว แลวผงใหแหง เปลอกสมอใชยอมไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สเขยว จากเปลอกกระหด กระหด เปนตนไม ทมอยตามชายปาทวไป สวนเปลอกใช

ยอมผาได

วธยอม เอาเปลอกกระหดลางนาใหสะอาดแลวทบใหแตกพอสมควร นาลงแชในนา

สะอาดทงไว 1 คน แลวนามาตมเคยวจนออกสเขยวตามตองการ กรองเอากากออก เหลอไวเฉพาะนาส

เตมสารสมลงไปเลกนอยเพอใหสสดขน เอา เสนใยลงยอมจนสตดสนทดเปนสเขยวสมาเสมอกน นาขน

ลางนา และผงใหแหง เปลอกกระหดใชยอมไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สนาตาล จากเปลอกไมโกงกาง โกงกาง เปนตนไมในสกล Rhizophora วงศ

Rhizophoraceae ขนตามปาชายเลน สวนเปลอกใชยอมสนาตาล

วธยอม นาเอาเปลอกไมโกงกางทแหงพอหมาด ๆ มาลางใหสะอาดแลวแชนาผงไว 1 คน

แลวตมเคยวบนเตาวนละ 1 ชวโมง ประมาณ 2 วน แลวกรองเอากากออกทง และควรใสผลไมทมกรด

เปรยว (ไฮโดรซลไฟด) เชน มะขาม มะกรด มะนาว เปนตน ผสมลงในนาสยอมประมาณ 2 ชอนโตะ เพอ

ชวยใหสตดดขน จากนนนาเสนใยลงยอม โดยตมเคยวจนเสนใยดดซมสตดด นานประมาณ 30 นาท ยก

เสนใยขนลาง ผงใหแหง เปลอกโกงกางใชยอมไดทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สสม จากเมลดคาแสด (บางแหงเรยกวาสะต ) คาแสด (สะต) เปนไมพมชนด Bixa

orellana Linn. ในวงศ Bixaceae ใบมลกษณะคลายใบตาลง ผลสกมสแดง เมลดขางในสแดงทาสยอม

ได

วธยอม ใชเมลดสแดงของลกคาแสดจานวนมากพอสมควร นาลงตมในนาสะอาดจนนา

เปนสแดงอมสมเขมดแลวจงกรองเอากากออก แลวนาเสนใยลงยอม หมนพลกเสนใยกลบไปกลบมาจน

เสนใยดดซมสทวเสมอกน แลวนาเสนใยขนลาง ผงใหแหง เมลดสะตหรอคาแสดนนยมใชยอมเสนใยฝาย

สมวง จากลกหวา หวา เปนไมยนตนขนาดใหญ ชนด Eugenia cumini Druce ในวงศ

Myrtaceae ใบคลายใบตะแบก ผลลกหวาสกมสมวงดา

วธยอม ใหเกบผลลกหวาสกมา กพอสมควร นามาทบใหละเอยดผสมนาแลวคนเอานาส

มวง นาไปตมเคยวใหสเขมขนประมาณ 1-2 ครง เพอไมใหสเปลยน แลวกรองเอากากออกใหเหลอแตนาส

มวงจงเอาเสนใยลงยอม พลกเสนใยจนสตดเสมอทวกน นาขนลางนา ผงใหแหง สจากลกหวาใชยอมได

ทงเสนใยฝายและเสนใยไหม

สชมพ จากตนฝาง และตนมหาก าฬ ฝาง เปนตนไมขนาดเลก ชนด Caesalpinia

sappan Linn. ในวงศ Leguminosae ตนมหนาม เนอไมมสแดง มหากาฬ เปนไมขนาดเลก ชนด Gynura

pseudochina DC. ในวงศ Compositae ใบใชเปนยาสมนไพร เปลอกใชยอมส

วธยอม นาเปลอกตนมหากาพยมาสบใหละเอยดตมใหเดอดนานประมาณ 1 ชวโมง แลว

ชอนเอากากออก ใสไมฝางซงผาไวเปนชนเลก ๆ ลงไปตมอกประมาณ 1 ชวโมง เตมใบสมปอยลงไปอก 1

กามอ ตมตอไปสกคร แลวชอนเอากากออก แลวเตมนาดาง (จากขเถาตนมะขาม) ลงไป สนายอมทไ ดจะ

เปนสชมพ นาเสนใยลงยอม ตมตอไปอกประมาณ 30 นาท ใหสตดเสมอกน แลวนาขนลาง ผงใหแหง

77

การยอมสผสม

ศร ผาสก (2545: 240 - 254) กลาวถง การยอมสผสมไวดงน เนองจากตนไมเราไม

สามารถยอมสไดทกสตามทตองการ เชนสเขยว สเ ทา สกรมทา ฯลฯ ดงนนจงจาเปนจะตองใชสหลก

ผสมกน เชน ถาตองการสเขยว กยอมเขหรอ ปะโหด เพอใหไดสเหลองเสรจแลว จงเอาไปยอมครามอก

ครงหนงกจะไดสเขยวในเรองนถาหากทานผ ทมความชานาญในเรองผสมสกจะสามารถยอมสท

ตองการไดโดยเอาแมสจากตนไมแตละชนดมาผสมกน จากการศกษาพบไดดงน

1. แกนขนน ผสม คราม ไดส เทาดา

2. เปลอกประด ผสม คราม ไดส เขยวออน

3. ใบสมอ ผสม คราม ไดส เขยวขมา

4. ใบสมอ ผสม แกนฝาง ไดส นาตาลแก

5. ใบสมอ ผสม ครง ไดส นาตาล

6. แกนฝาง ผสม คราม ไดส มวง

7. งวปา ผสม คราม ไดส กรมทา

8. แกนขนน ผสม แกนมะยม ไดส นาตาลไหม

9. แกนยอปา ผสม ครง ไดส มวง

10. แกนฝาง ผสม ครง ไดส มวง

11. แกนขนน ผสม หกวาง ไดส เขยวออน

12. แกนมะยม ผสม ใบสน ไดส เขยวออน

13. แกนขนน ผสม เปลอกกะทอน ไดส เนออมเหลอง

14. เปลอกสมอ ผสม โคลน ไดส เทาดา

15. เปลอกจบก ผสม เปลอกประด ไดส นาตาลอมชมพ

16. เปลอกจบก ผสม เปลอกมะพราวออน ไดส นาตาลไหม

17. ครง ผสม เปลอกมะพราวออน ไดส สเมดมะขาม

18. แกนขนน ผสม เปลอกประด ไดส นาตาลแดง

19. ครง ผสม เปลอกประด ไดส นาตาลอมชมพ

20. แกนขนน ผสม ใบขเหลก ไดส เนออมเขยว

21. เปลอกจบก ผสม เปลอกนางคา ไดส เทาอมชมพ

22. แกนขนน ผสม ใบเหมอดแอ ไดส เขยวไผ

23. เปลอกจบก ผสม เปลอกอาราง ไดส นาตาล

24. ครง ผสม ใบเหมอดแอ ไดส เทา

78

25. ใบสมอ ผสม เปลอกอาราง ไดส เหลองกาก

26. ใบเหมอดแอ ผสม นาสนม ไดส เขยวออน

27. เปลอกมะพราวออน ผสม สนม ไดส เทาออน

28. เปลอกมะพราวออน ผสม โคลน ไดส เทาแก

29. ใบสมอ ผสม เปลอกนางคาผสมแกนฝาง ไดส นาตาลแดง

30. ใบกลปพฤกษ ผสม ใบหกวางผสมสนม ไดส เขยวไพร

ทรงศกด ปรางควฒนากล; และแพทรเซย ชสแมน แนนหนา (2535: 21) ไดกลาวถง

การใชสผสม ไวดงน

การใชสถกกาหนดโดยสารทมอยในธรรมชาต และโดยลกษณะธรรมชาต ของเสนใยทจะ

ยอม เชน ใยฝายจะยอมสคราม สดา สครม และสนาตาลแดงไดด สวนสแดง สเขยว และสเหลอง เหมาะ

สาหรบยอมใยไหม ซงยอมไดดเมอผสมสารทมกรด อยางไรกตามในปลายศตวรรษท 19 ระบบสของผา

เปลยนไปอยางสนเชง เมอพอค าเรมนาสเคม เชนสชมพ สมวง สนาทะเล และสฟา ชมชนทอยใกล

เสนทางการคาเรมไดรบผลกระทบจากอทธพลภายนอกและเรมใชสและเสนใยจากตางประเทศ ในขณะ

ทดนแดนทหางไกลออกไปยงคงรกษาสของทองถนของตนไว การใชสนคาหายากจากตางประเทศเปน

ความมหนามตาในสงคมยคนน ดงนนผนผาซงเดมเคยยอมสธรรมชาตลวน ๆ จงเรมมสเคมเขามาปะปน

แลดไมกลมกลนในชวงตนศตวรรษท 20

จร ศรชย (2552: 12) ไดกลาวถงการใชสยอมธรรมชาตไววา

ปจจบนคนสวนหนงหนมาหาธรรมชาตมากขน หลงจากทหนหลงให ธรรมชาตไปพกใหญ สตาง ๆ

ทไดจากตนไมชนดตาง ๆ เรมถกนามาใชอกครง ตนไมแตละชนดใหสไมเหมอนกน เชน ฝาง ใชแกนและ

เนอไมยอมผาไหมและผาฝาย จะใหสแดงสวยสดงดงาม มะเกลอ เปนพชอกชนดทนามาทาสยอม ตนโต

เตมทสงไดถง 20 เมตร เปลอกตนสดาแตกเปนมนสะเกดเลก ๆ ผลกลม ผวเกลยง สเขยว จะเปลยนเปนส

ดาเมอแก มะเกลอจะใหสดา นอกจากนยงมแกนไมขนน ขมน ดอกคาฝอย กใหสเชนกนคอสเหลอง สวน

ครามเปนพชชนดหนงใหสเรยกวาสคราม คนนยมนาครามมายอมผาเชนกน ผศ .อนรตน สายทอง แหง

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร บอกไวในบทความเรอง เสนหคราม วา คราม ถอกนวาเปน “ราชาแหงส

ยอม” (King of the dyes) เปนทรจกกนตงแตสมยวฒน ธรรมโบราณซงในสมยโบราณเนองจากสคราม

เปนสหายาก จงใชกนสาหรบเฉพาะราชวงศและชนชนสง... คณสมบตพเศษอกประการทมงานวจยทงใน

อเมรกาและญป นกคอ ผาทยอมจากครามสามารถปองกนผวของผสวมใสจากรงสอลตราไวโอเลตได

สรปไดวาการยอมสทไดจากธรรมชาต สวนใหญจะไดจากพรรณไมนา นาชนด ซงไดจากสวน

ตาง ๆ ของพรรณไม อาศยความชานาญและชางสงเกต ช างจดจา และผานการทดลองจนได

สธรรมชาตทสดใสสวยงาม อนเปนคณคาทคกบความงดงามของผาทอไทยทเกดจากภมปญญา

พนบานของทองถน

79

6.8.2 สวทยาศาสตร

รชฎา สขแสงสวรรณ (2547: 57-58) ไดรวบรวมขอมลเกยวกบสวทยาศาสตรไว วา

เปนสทมความทนทานตอการซกรดและแสงแดด ใหสสดใสมการเกาะตดเสนใยด มสใหเลอกและผสม

สไดหลากหลาย และกลาวถงการเลอกใชสใหเหมาะสมกบคณสมบตของเสนใยแตละชนด ดงน

- สเบสค (Basic) เปนสชนดแรกทถกสงเคราะหขนแทนสทไดจากธรรมชาต ใหสสดใส

ราคาไมแพง แตมขอเสย คอ สมความทนไมสด เหมาะสาหรบการยอมสเสนใยธรรมชาตทไดจากพช เชน

ฝาย

- สแอสค (Acid) เมอยอมแลวจะใหสสดใส มชองสกวาง (Shade) มสตาง ๆ มากมาย

ราคาไมแพง แตมขอเสย คอ สมความทนไมสด เหมาะสาหรบการยอมสเสนใยธ รรมชาตทไดจากพช เชน

ฝาย

- สไดเรค (Direct) เปนสทยอมงาย มทงชนดผงและชนดนา ราคาถกมชวงสกวางมสตาง ๆ

มากมายใชยอมฝายไหมเสนใยประดษฐบางชนดทาใหเปนสทนยมใชกนทวไป

- สรแอคทฟ (Reactive) เปนสทมวธการยอมไมยงยาก มคว ามคงทนตอการซกรดและ

แสงแดดใชยอมฝาย ไหม และเสนใยประดษฐบางชนด

- สแวต (Vat) เปนสทใหความคงทนตอการซกรด และแสงแดดสง เหมาะกบการยอมฝาย

ไหม และเสนใยประดษฐบางชนด

ปจจบนสวทยาศาสตร นยมใชกนมากในผผลตผาทอเนองจากราคาถกหาซองาย ยอมงาย

ประหยดเวลา มสใหเลอกมาก แตขอเสย คอ ผลกระทบทางดานสงแวดลอมเนองดวยกรรมวธการ

สงเคราะหขนทางเคม ถาใชยอมจานวนมากและสมาเสมอ การเทของเสยจากการยอมทงจะมผลตอดน

พช และผ ยอม ฯ ซงยงไมมการศกษาในเรองเหลานอยางเปนรปธรรมชดเจน

สสงเคราะหเปนอกประเภทหนงทไดรบความนยมใชในปจจบนและไดรบ

ความสะดวกขน เพราะเปนสทมคณภาพด มความทนทานสง มสสดใส สะดวก ยอมงายกวายอมส

ธรรมชาต สวทยาศาสตรหรอสสงเคราะหสามารถซอขายทวไปตามทองตลาด ในก ารยอมวทยาศาสตร

หรอสสงเคราะหทมคณภาพตองมกระบวนการยอมทถกตอง และแตกตางจากสยอมผาทไดจากวสด

ธรรมชาต ซงประกอบดวยปจจยหลายอยาง เชน อณหภม และเวลาทเหมาะสม สารตวชวยในการยอม

เพอจะทาใหการยอมสสมาเสมอและไดมาตรฐานทงผน ดงน น สทนามายอม ผาพนบานใหมความ

สวยงามเปนเอกลกษณจงมความสาคญ

สถาบนวจยและพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย (2542: 2-6) ไดสรปเกยวกบ

กระบวนการยอมสไว ดงน

80

ในการยอมสสงทอนนสวนมากจะยอมเสนดายกอนจะนาไปทอเปนผน ซงเสนดายแบง

ออกเปน 2 ชนด ไดแก เสนดายจากธรรมชาต และเสนดายสงเคราะหหรอประดษฐ ซงเสนดายชนดหนง

จะเหมาะสมกบสชนดหนง ความสมพนธระหวางสกบเสนดายจงเหมอนความสมพนธระหวางแมกยแจ

กบลกกญแจ ดงนน สยอมยหอตางกน นามาผสมปนกนไมได และสสาหรบใชกบเสนดายประดษฐ จะเอา

ไปยอมกบเสนดายจากธรรมชาตไมได เพราะจะทาใหสตดบนผานอยลงและไมคงทนดวยการยอมครง

หนง ๆ สามารถผสมหลายสเขาดวยกนเพอใหไดลาดบขนสตาง ๆ เปนศลปะการยอมสแตจะตองเปนการ

ผสมสจากสยหอเดยวกน

การยอมสทถกนนตองใสสารตวชวยในการยอม และอณห ภมทเหมาะสม เพอจะทาใหได

เสนดายหรอผายอมทสมาเสมอและไดมาตรฐานทงผน ในระดบชมชนกระบวนการยอมไมสามารถจะวด

ได สวนใหญจะใชทกษะปละประมาณการดวยสายตาเอง ซงสงเหลาน เปนปญหาของการผลตในระดบ

ชมชนจงทาใหสนคาทออกมาไมไดมาตรฐาน

สทใชในการยอมมหลายชนดหลายรปแบบทงทเปนผง ของเหลว และโคลนสทเปนผงจะ

เขาไปทางเดนหายใจไดงายทาใหเกดอาการแพได แตในปจจบนสถกเคลอบดวยนามนเมอจะใชตองบด

ในครก เพอใหนามนออกแลวจงละลายไดสทเปนของเหลวและโคลน จะไมมปญหาในการละลาย สาหรบ

การเกบรกษาสเนองจากสมปฏกรยากบสภาพความเปนกรด ดาง เกลอ หรอความชน การเกบรกษา

จะตองเกบใหมดชดปดใหแนนไมใหถกกบตวทกอใหเกดปฏกรยากบอายการใชงานซงแลวแตยหอของส

แตสวนใหญเกบรกษาไวไดไมเกน 5 ป

ปรมาณของสยงใชสมากเสนดายหรอผากดดไดมาก แตไมควรเกน 8 % ของเสนดายหรอ

ผาเพราะถาใชเกนจะทาใหไมคงทนตอการขดถและไมเปนมนวาว ชาวบานใชสโดยไมมการชงตวงทาให

ไดสไมเหมอนเดม อตราสวนของสารละลายทเปนสกบเสนดายทเป นมด ใชอตราสวนระหวาง 30 ตอ 1

และ 50 ตอ 1 คอ สทละลายนา 30 ลตรตอเสนดายหนก 1 กโลกรมและตองมการชงตวงทกครง การใชนา

มากเกนไปสทใชจะถกดงเขาไปในเสนดายนอยลงทาใหสนเปลองพลงงาน จะทาใหปลอยสทเปนของเสย

ออกไปมาก เมอนาระเหยตองเตมนาใหถงขดททาเครองหมายไว ถานาลดตากวาขดททาเครองหมายไว

การยอมจะไมเหมอนเดม สวนอณหภมการตมถาอณหภมยงสงสจะถกดดเขาไปไดนอยแตถาจะทาใหสท

ถกดดเขาไปถงจดอมตวเรวขนตองไมใหรอนเกนไป และตาเกนไป คออณหภมพอ เหมาะตงแต 80 – 100

C (เซนเซยส) เวลาทใชในกรยอมสมความสามารถถกดดกลนเขาไปในเสนใยในเวลาหนงเทานนไมเกน

20 นาท ยงตมนานยงทาใหสสลายตวและสจะเปลยนไปดวยสารเคมทชวยในการยอม สารเคมเหลานจะ

ชวยทาใหการยอมสมคณภาพ สามารถซอไดจากตวแทนจาหนายสยอมผา ไดแก

1. สารททาใหนาหายกระดาง ตองทดสอบวาในนามแคลเซยมแมงกานสหรอไม เพราะ

เวลาตมจะตกตะกอนและตกบนเนอผา ทาใหเสนใยกระดางเมอซกอกจะทาปฏกรยากบสบทาใหผาแขง

ยงขน

2. นายาปองกนสตก ชวยใหสคงทนซงจาเปนต องใชโดยเฉพาะในขนตอนการเตรยมผา

สาหรบยอม

3. สารททาใหเนอสกระจายในนาไดดและทาใหผาดดสเขาไปไดด

81

4. สารททาใหสตดและคงทน อาจเปนรปเหลกหรอโพลเมอรเขาไปเคลอบเสนดาย ตองใช

เตมลงไปหลงจากยอมสเสรจแลว ถาเตมลงในขณะกาลงยอมจะตกตะกอน เปนกอนชนเลก ๆ ตดตาม

เนอผา สารนเปนอนตรายมากตอผวหนงไมควรสมผส

5. เกลอโซเดยมคลอไรดราคาถก ดดความชนแตตองมดใหมดชด ใชสาหรบไลสเขาไปใน

เนอเสนใย ในตางประเทศใชเกลอโซเดยมซลเฟต (เกลอแกง ) แตราคาแพงการเตมเกลอรวดเดยวสจะ

ตกตะกอนตองคอย ๆ เตมจะไดไมมตะกอน

ความเปนกรดดาง คา PH สาคญในการยอมตองทาใหไดถกตอง คณภาพของนาสาหรบส

ยอมตองใหไดมาตรฐานไมเชนนนจะไมไดสตามตองการ คา PH ของนาตองมคณสมบตเปนกลาง การคน

และการยก การยอมสกตองคนตลอดเวลาในการยอมเพอใหสไดเขาไปในเสนดายทกสวนเทากนและไดส

ทสมาเสมอและเมอนารอนมากเกนไปกตองยกลงออกกอนแลวคอยตมใหม

ขอแนะนาในการยอม

1. ตองชงสยอม ตวชวยยอม เชน เกลอ หรอสารกนตกสรวมทงผาหรอดายทจะยอมให

ทราบนาหนกทแนนอนไมควรจะใชวธประมาณนาหนกเอาเองดวยสายตา

2. กอนทาการยอมจะตองละลายสยอมใหสมบรณกอน ถาสยอมนนเปนสทอยในรปผง

ควรจะมการบดผงสนนกบนาปรมาณเลกนอยกอน เพอกาจดเอานามนทเคลอบบนผวออกเพอใหการ

ละลายของสดขน ในการละลายอาจตองใชความรอนชวยใหการละลายด ขน การทดสอบวาการละลาย

สมบรณหรอยง สามารถดดไดดวยสายตาเปลาโดยใชแกวใส ๆ ตกนาสยอมขนมาดถาการละลาย

สมบรณจะตองไมเหลอตะกอนของสเหลออยเลย หรออาจตรวจสอบไดโดยใชผาขาวบางกรองด

เทคนควธในการยอม

1. ใหคานวณอตราสวนของปรมาตรของนาสตอนาหนกผา (โดยทวไปจะใชอยในระหวาง

30 – 50 %) เมอนานาสเทลงหมอแลวจากนนกนาเสนดายหรอผาลงแชในนาสยอมใหเรยบรอยแลวทา

เครองหมายบอกระดบของนาสยอมในตอนเรมตนนไว และตลอดเวลาของการยอมจะมนาบางสวนระเหย

ไป จะตองเตมนาใหไดระดบเดมตลอดเวลา

2. การใสเกลอ กอนใสตองละลายเกลอกอน และในการใสจะคอย ๆ ใสทละนอย ๆ ไมควร

เตมทเดยวทงหมด ในการใสเกลอนควรจะเรมใสเมอเรมยอม (อณหภมของนายอมประมาณ 40 C) และ

กอนเตมเกลอจะตองยกเอาเสนดายหรอผาทยอมขนมากอน

3. ควรจะมการใชสารชวยยอมดวย เชน สารททาใหการยอมสมาเสมอ และสารชวยทาให

เปยก ซงตวนจะเปนสารประเภทเดยวกนกบสบหรอผงซกฟอก

4. การใหความรอนควรจะคอย ๆ เพมขน ไมเรวจนเกนไป เพราะจะทาใหเสนดายหรอผาส

ไมสมาเสมอ

5. การเตมสารชวยตดหรอทเรยก วาสารกนตกนน จะเตมกอนจะนาเสนดายหรอผาออก

จากหมอตม

6. เมอยอมเสรจแลวใหทงเสนดายหรอผาไวในอางนายอมนนกอน รอจนกระทงอณหภม

ของนายอมลดตาลง (ใชเวลาประมาณ 25 นาท)

7. การลางเส นดาย หรอผาหลงจากการยอมนน จะตองลา งใหสะอาดโดยใช อณหภม

ประมาณ 35 C โดยทาการลาง 2 ครง

82

นอกจากน การใชสวทยาศาสตรหรอสสงเคราะหมขอดคอใชสะดวก สตดทนนาน ให

สสดใส สวนขอเสยของสวทยาศาสตรคอทาใหผามสจดไมสมพนธกบรปแบบของผาพนบาน ทาใหเสย

เอกลกษณของผาพนบานประจาทองถนนน ๆ การใชสธรรมชาตถาไดรบการปรบปรงแกไขแลว จะชวย

ใหผามคณภาพและเอกลกษณของความเปนไทยตามทตลาดตองการ ปจจบนการใชสธรรมชาตกาลง

จะสญไป จงควรทจะไดรบการสงเสรมและอนรกษไวเปนมรดกประจาชาต (ประจกษ ภมนา. 2553: 75-

75)


สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ใหความหมายของการสบทอดหมายถง การท

คนรนหนง สรางสรรค สงสม และถายทอดความร ความคด ความสามารถ ตลอดจนผลตผลจาก

ความร ความคด ความสามารถนน ๆ ตอไปยงคนอกรนหนงเพอความตอเนองแล ะเจรญกาวหนาของ

เผาพนธ (สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. 2535: 6-9; อางองจาก คนางค ชอช. 2547: 24)

การถายทอดภมปญญา สมธ (Smith. 1982: 90 - 92; อางองจาก รวสดา อมตะพงกล . 2552:

64) เชอวา การเรยนรไมจาเปนตองเรยนในโรงเรยนเสมอไป ยงมรปแบบอน ๆ ทกอใหเกดการเรยนรได

อกมาก เชนการเรยนรโดยบงเอญ (Ramdom or Incidental learning) การเรยนรดวยตนเอง (Self –

directed learning) การเรยนรจากกลม (Collaborative learning) แตวธการเรยนรตาง ๆ รปแบบเหลาน

จะตองอาศยกระบวนการถายทอดความรจากผสอนเปนสาคญ

แนวคดการสบทอดภมปญญาวาเปนการสบทอดวฒนธรรมจากบรรพชนในอดตจนถงปจจบน

และไดเสนอการสบทอดภมปญญาและเทคโนโลยโดยกระบวนการดาเนนงาน 3 ลกษณะ คอ

1. การปฏบตงานในชวตประจาวน (Daily life) เปนการถายทอดวธ การ ปญญา และการ

ปฏบตงานโดยอาศยประสบการณทสงสมสบทอดในชวตประจาวนจากพอแมไปสลกหลาน

2. การศกษาเลาเรยน (Eduction training) เปนการจดเปนตารา ทองจา ฝกหด และจดทา

เครองมอใชเองโดยมผสอนคอ คร ผ รบการถายทอดคอ นกเรยน

3. การรบควา มรจากภมปญญาจากสงคมภายนอก เปนการรบรรปแบบวธการจากสอตาง ๆ

เชน โทรทศน หนงสอ อนเตอรเนต เปนตน (กรมศลปากร . 2542: 160; อางองจาก คนางค ชอช .

2547: 24)

ภมปญญาชาวบานหรอภมปญญาทองถนกบการศกษาหรอการเรยนรตามอธยาศยมลกษณ ะ

การเรยนรทหลากหลายทสะสม เรยนร สบสาน สบทอด สงสมมายาวนาน อยางตอเนองจากอดตจนถง

ปจจบน จากบรรพบรษสคนรนหลง มความสมพนธสอดคลองกบวถชวตดงเดมของชาวบานไม

สามารถแยกออกจากกนได หากแตทกอยางมความสมพนธกน ตงแต การทามาหาก นรวมกนในชมชน

83

การปฏบตทางศาสนา พธกรรมและประเพณ เมอผคนใชความรนนเพอสรางความสมพนธทดระหวาง

กน จงมการรวมมอกนหลายฝายทงภาครฐ เอกชน สวนทองถนชาวบาน ชมชน ใหหนมาอนรกษ ฟนฟ

ประยกตภมปญญาชาวบานกอนทจะสญหายไป ดวย การสงเสรมสนบสนนการจดการศกษาหรอการ

เรยนรตามอธยาศยจากภมปญญาชาวบาน (รวสดา อมตะพงกล. 2552: 68 - 69)

พยงพร ไตรรตนสงหกล (2538: บทคดยอ) ไดกลาวถงกระบวนการถายทอดของภมปญญาไว

วากระบวนการถายทอดจะตองประกอบดวย

1. แหลงความร ไดแก แหลงความรจากครอบครว โรงเรยน และหนวยราชการตาง ๆ

2. ผ ถายทอด และผ รบการถายทอด ไดแก ครอบครว เพอนบาน และบคคลตาง ๆ ในหมบานท

เปนผ ถายทอด และผ รบการถายทอด

3. วธการถายทอดไดแก

3.1 การถายทอดจากบรรพบรษ เปนวธการถายทอดจาก การสงเกต การทดลอง การบอก

เลาดวยปาก การปฏบตจรง และการฝกหด

3.2 การฝกฝนดวยตนเอง เกดจากความเคยชนทพบเหนทกวนสามารถทาไดเองโดยไมตอง

มคนสอน แตบางครงกใชวธเลยนแบบ

3.3 การถายทอดจากเพอนบาน เปนการบอกเลาดวยปาก ผ เรยนนาอปกรณไปเอง แ ละ

สอนโดยการปฏบตจรง

3.4 การถายทอดจากหนวยงานราชการ โดยการพาไปเรยนนอกสถานท ผสอนจะอธบาย

วธการทาแลวใหผ เรยนทาไปพรอมกน (นกล สวรรณรตน . 2547: 32-33; อางองจาก พยงพร ไตรรตน

สงหกล. 2538: บทคดยอ)

นอกจากน การถายทอดและสบทอดภมปญญ า เปนการดาเนนการในทางปฏบต ซง

ผ เกยวของกบพธกรรมหรอกจกรรมตาง ๆ ลวนแตตองเรยนรและปฏบตไดอยาง “แมนยา ” ความ

แมนยาเกดจากการทไมม “คมอ” หากแตสวนใหญมาจาก การบอก การสอน มาจากความจา และมา

จากการปฏบตจรงทสบทอดกนมาหลายชวอาย คน ซงหากไมมความแมนยาแลว สงทถายทอดกจะ

ผดเพยนไป จนกระทงสญเสยสงทเปนแกนหรอสาระทแทจรงไปในทสด การถายทอดภมปญญา

ดงกลาวน เปนการถายทอดในลกษณะทเตมไปดวย “จตวญญาณ” เปนบรรยากาศททาใหไดสมผสถง

ภมปญญา ซงไมไดหมายถงแตเพยงตวเนอพธกรรมรปแบบภายนอกอยางเดยว แตรวมไปถงสงทมอง

ไมเหน หไมไดยนแต”ใจ”สมผสได (นคม ชมภหลง. 2548: 49)

84

สรปไดวา การถายทอดภมปญญามลกษณะหลากลายรปแบบ เปนการเรยนรในวถชวต จาก

การทาใหเหนเปนแบบอยางจากพอแม การบอกวชาความรใหผ เรยนเขาใจ การใหปฏบตจรง การทาให

ดเปนตวอยางแลวนาไปปฏบตจรง การทางานร วมกน ถายทอดใหเปนกระบวนการท ทาใหเกดการ

เรยนร และเปนการสบทอดความรทเปนภมปญญาทมความสมพนธระหวางกนในชมชน ทเกดการ

เรยนรจากรนหน งสรนหนงทนาประสบการณทหลากหลาย สงสม สบสาน สบทอดมายาวนานอยาง

ตอเนองจากบรรพบรษตงแตอดตจนถงปจจบนแลกเปลยนแบงปนความร ดวยการสงเสรมสนบสนนให

การศกษาหรอการเรยนร การจดแหลงเรยนรและบคคล เพอสงเสรมใหบคคลไดเรยนรตาม ความสนใจ

และโอกาสไดเหมาะสมกบสภาพของชมชนใหสามารถพงตนเองไดและนาไปสความเขมแขงของชมชน

เปนการอนรกษ ฟนฟ สบทอดภมปญญาพนบานอนทรงคณคาใหคงอยตอไป

8. งานวจยทเกยวของ

ประจกษ ภมนา (2553 : บทคดยอ ) ศกษาหตถกรรมผาทอยกมกของชา วไท-ยวน ตาบล

ตนตาล อาเภอเสาไห จงหวดสระบร สรปผลการศกษาไดดงน งานหตถกรรมผาทอยกมก

มกระบวนการทอแยกประเภทไดตามตะกอตงแต 2 – 12 ตะกอ และมการตงชอลายตามลกษณะทพบ

เหนจากธรรมชาต โครงสรางของลวดลายมทง แบบดงเดม และแบบปจจบน สทใชสวนใหญเปนส

วรรณะเยน และสกลมกลน ลวดลายทพบมากทสดคอ ลายดอกพกล ลายดอกจน และลายเมด

พรกไทย และมการพฒนาผลตภณฑอย3 ประเภท คอ ผาซน ยามหรอถง และสไบ

การถายทอดความร มการถายทอดความรดานการทอผายกม กโดยใชบรเวณทตงกลมเปน

แหลงเรยนรในทองถน และใชเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม มการจดเกบผาทอโบราณไวทหอ

วฒนธรรมพนบานไท- ยวน สระบร เพอเปนแหลงเรยนร มการสอนการทอผาใหแกผสนใจในหมบาน

วธการถายทอดจะใชวธการจดการเรยนร ใหเดกนกเรยนทใฝรใฝเรยนโดยใหเดกคนควาหาความรได

ดวยตนเองในทตงกลม โดยอาศยผทอซงเปนทรพยากรในทองถนเปนวทยากร

การบรหารจดการ มการบรหารจดการในรปแบบเศรษฐกจพอเพยง โดยเลอกดาเนนการใน

ลกษณะเปดสชมชน มเปาหมายเพอสนองตอปจ จยดารงชวตขนพนฐานดวยการเลอกทอผาสาหรบใช

สอยในชวตประจาวนและคานงถงหลกความประหยด

นชร จระนคร (2550: บทคดยอ) ศกษาผาไหมยกทอง 1000 ตะกอ กลมทอผายกทอง “จนทร

โสมา ” จงหวดสรนทร สรปผลการศกษาไดดงน ลกษณะทปรากฏเดนชดของผา คอ ก ารแบง

องคประกอบ ลวดลาย และการใชส ทออกแบบขนใหมจากพนฐานของงานทอแบบราชสานกสยาม

โบราณ และใชรปแบบศลปกรรมไทยชนสง โดยใชเสนไหมนอยซงเปนลกษณะเฉพาะของผาไหม

สรนทรและไหมทองทตองสงซอจากประเทศอนเดยไมตางจากในสมยโบราณ

85

ลวดลาย พบวาลวดลา ยมความถกตองสมบรณตามแบบกระบวนลายไทย ทงนเนองจาก

ผออกแบบ วธรรม ตระกลเงนไทย มพนฐานการศกษาโยตรงดานจตรกรรมไทย ทาใหสามารถ

ออกแบบงานขนมาใหมภายใตกรอบประเพณและแบบแผนดงเดมไดอยางลงตว

การใชส พบวาใชแมสหลก 3 ส โดยการยอมสธรรมชาต จากวสดยอมเพยง 5 ชนด ซงเปนวสด

ยอมทหาไดในทองถนและไมเปนพษตอสงแวดลอม ดวยเทคนคกระบวนการแบบพนบานดงเดม ไดแก

รงครงยอมสแดง เปลอกไมประโหดยอมสเหลองมะนาว (Lemon Yellow) เปนการใชสทพบไดใน

ศลปกรรมไทยชนสงแขนงอน ๆ ดวย

เทคนคกระบวนการทอทอดวยกทอมอแบบพนบานดงเดม หลกสาคญในการสรางลวดลาย

ของผายกซงทาใหเกดลวดลายยกนนขนเหนอพนผา คอ การเสรมเสนพงพเศษ ซงสามารถเลอกใชเสน

ไหมธรรมชาตยอมสตาง ๆ ตามตองการหรอเลอกใชเสนไหมทอง การสรางลวดลายใชเทคนคจ กและ

เกาะ เปนตน นามาผสมผสานกบเทคนคกระบวนการและเครองมอทอผาแบบพนบานของตน

การถายทอดความร พบวายงคงมกระบวนการถายทอดความรในหมเครอญาต และมการ

แลกเปลยนความรจากผใหญสเดกในหมชางทอบาง แตสวนใหญเปนการถายทอดความรจากหวหนา

กลมสสมาชกในกลม

มนตร ชมชน (2548: 90-106) ไดศกษาคนควาขอมลการทอลวดลายผาตนจกไท- ยวน จงหวด

ราชบร พบวา การทอผาตนจก มพฒนาการทอเพอสบทอดศลปะการทอผาไวใหคงอยสบไปนนม

วธการสอนทอโดยใชกระดาษตารางกราฟ และการวเคราะหลายผาจกตนแบบของไ ท-ยวนโดยใช

กระดาษตารางกราฟไดรบความนยมเปนอยางมากเนองจากสามารถหาไดงายและมราคาถก เปนการ

รงสรรคผลงานทแปลกใหมใหผทอไดคดลวดลายใหม ๆ ในการทอผาไดสะดวกและไมสนเปลองอก

ดวย ตารางกราฟลวดลายหลกและลวดลายประกอบการทอผาตนจกไท-ยวน มดงตอไปน

กลมลวดลายหลกม 9 ลาย ไดแก ลายดอกเซย ลายหนาหมอน ลายกาบ ลายโกงเกง ลายกาบ

ดอกแกว ลายโกงเกงซอนเซย ลายกาบซอนหก ลายหกนกค ลายแคทราย

กลมลายประกอบม 12 ลาย ไดแก ลายขาวดอก ลายขอประแจ ลายขอ ลายกด ลายซะเปา

ลายนกคกนนาฮวมเตา ลายมะลเลอย ลายขอเหลยว ลายนกเขาโฮง ลายนาค ลายมา ลายนก

กมลรตน หนองรง (2547: บทคดยอ) ไดศกษาหตถกรรมผาชาวไทยภเขาในจงหวดเชยงใหม ม

วตถประสงคเพอศกษาขอมลเกยวกบวถชวต กระบวนการผลต ลวดลายและการใชส ของหตถกรรมผา

ตาง ๆ ของชาวเขา เปนการศกษา วจยเชงสารวจโดยเกบรวบรวมขอมล จากประชากรตวอยางทเปน

ชาวเขา 2 เผา ไดแก ชาวไทยภเขาเผากระเหรยงทบานหอยผาตน ตาบลปาเมยง อาเภอดอยสะเกด

และชาวไทยภเขาเผามงทบานแมสาใหม ตาบลโปงแยง อาเภอแมรม ผ วจยไดใชการสงเกตแบบม

สว นรวม และใชการสมภาษณ ดานวถชวต และกระบวนการผลตผาใชการถายภาพและ

การบนทกเสยง จากนนนาเสนอขอมล เปนการบรรยายประกอบภาพ

86

การศกษาหตถกรรมผาชาวไทยภเขาเผากระเหรยงสะกอพบวา ใชการทอผาแบบดงเดมคอ

การทอแบบกเอว โดยมการทอ 4 ชนด คอ ทอแบบธรรมดา และทอแบบสลบสแบบลายนาไหล การทอ

จก และการทอขด โดยใชฝายเปนวตถดบ ปจจบนยงมการปลกฝายเองบางเลกนอย แตสวนใหญจะซอ

ฝายมาปนและทอเอง การยอมสใชยอมรอน ใชสธรรมชาตมากกวาสเคม มการมดยอมเพอทอลายนา

ไหล การทอ จะมในผหญงทแตงงานแลวมากกวาหญงสาวและเดก หตถกรรมผาของกะเหร ยงสะกอ

สวนใหญผลตใชในชวตประจาวน ประเภทเครองแตงกายหญงมการประยกตดานลวดลายแตสทใช

ยงคงเดม สวนเครองแตงกายชายเสอจะคงเดมทงสและแบบ สวนกางเกงจะเปลยนเปนกางเกงแบบ

สากลแลไมมการผลต การผลตหตถกรรมผาเพอจาหนายสวนมากขายกนในหมบาน

ในเผามงมการทอผากนทกบาน โดยใชเครองทอแบบกเอวนงสงใชเสนดายจากใยกญชง

การปลกกญชงปลกในตน ฤดฝนและไมทอในฤดรอนเพราะเสนใยจะเปราะ การทอจะเปนการทอพน

ธรรมดาไมมการทอลาย การยอมสเมอทอเปนผนผาไมยอมเสนดาย โดยใชสจากตนฮอม และคราม ม

การเขยนเทยน การเยบตอผา การปกประดบดวยเงนตาง ๆ และการปก ลวดลาย การปกของมงม

ลกษณะคลายเผาเยาคอม 4 วธหลกคอ การปกลายเสน การปกลายขด การปก ลายสอง การปกไข ว

โดยปกจากดานหลงของผา กระบวนการทพบ มากทสดในเผามงคอการปกไขว การปกจะปกทกบาน

เดกหญงจะเรมหดปกเมออาย 7 – 8 ขวบ โดยลวดลายจะมทงลายดงเดมและประยกต และมการนาผา

กามะหยมาทาเปนตวเสอแลวจงตกแตง

ลกษณะรปแบบของหตถกรรมผาของชา วไทยภเขาเผากระเหร ยงทเปนเครองนงหมพบ 8

ประเภท คอ เสอผหญงแตงงานแลว เสอหญงสาวชดกระสอบ เสอชาย ผาซน ผาพนศรษะ ผาพนคอ

ผาเชดตว ผาหอ องคประกอบททาใหเกดลวดลาย คอ การทอจก การทอลายนาไหล และการปก

ลวดลายทพบสวนมากเปนลายด งเดม โดยลายจะเปนลายแบบซายขวาเทากน และจะเปนรป

เรขาคณต ลายทพบมากคอลายแมงมม และลายหลกทพบคอลายขาวหลามตด สทใชมากคอสดา

และแดง

ลกษณะรปแบบของหตถกรรมผาของชาวไทยภเขาเผามงทเปนเครองนงหมพบ 14 ประเภท

คอ เสอกนเปอนผหญง เสอผชาย กระโปรง ผาผกเอวหญง เขมขด หมวก กางเกง ผากนเปอนหญง ผา

กนเปอนชาย เสอคลมศพ ผาพนขา ผาพนหว และผาอมเดก องคประกอบททาใหเกดลายคอ การปก

การเยบตดตอผา และการเขยนเทยน ลวดลายทพบมากทสดคอลวดลายทเกดจากการปกไหม โดย

ลกษณะลวดลายหลกทพบมาจากลายเลขาคณต ไดแก สามเหลยม และเสนซกแซก รองลงมาคอลาย

ปกนก และลายหอย

87

ลวดลายของหตถกรรมผาของชาวไทยภเขาเผากระเหร ยง บานหวยผาตน พบการทอผาททา

ใหเกดลวดลาย 4 วธ คอ ลายเสนในเนอผา การสลบส(ลายนาไหล) การทอจก และการทอข ด ลวดลาย

สวนมากทพบเปนลายเกดจากการสลบส (ลายนาไหล ) และการทอจก เปนรปเรขาคณตและลาย

ดอกไม สวนการปกใชไหมและลกเดอยปกใหเกดลาย นยมปกบนเสอละผาพนศรษะ ลวดลายทพบคอ

ลายแมงมม และลายเรขาคณต

ในการสบทอดหตถกรรมผาของชาวไทยภเขาทกเผา พบวามก ารสบทอดกนมาในเผาเฉพาะ

เพศหญงเทานน ผชายมสวนชวยในการผลตวสดอปกรณ แตผหญงจะเปนคนออกแบบและควบคม

การผลตการสอนจะเรมทอายเฉลย 8 – 9 ป ในเผากระเหรยงการทอผาจะฝกกนเฉพาะเดกผหญง โดย

จะตองทอชดกระสอบเองเพอใสแตงงาน 1 ชด สวนในเผามงการทอผาจะถายทอดกนเมอเรมแตงงาน

แลว ปจจบนในหมบานผหญงททอผาเปน มอายเกน 10 สวนการสบทอดทพบมากในชาวไทยภเขา

เผามงคอการปกผาโดยการสอนจะทากนเปนกลม กลมละ 3 – 4 คน อทธพลระหวางชาวไทยภเขา

ดวยกนในการผลตหตถกรรมผามตอกนท งดานรปแบบและวสดในการผลต การประยกตลวดลาย

พบวากะเหรยงสะกอมการนาผาตนจกของอาเภอแมแจม มาปรบใชโดยเพมเรมนามาทอผาซนและ

ประยกตในการทอเสอผาผชาย สวนในเผามงมการประยกตลวดลายบางเลกนอย คอนาลวดลายการ

ปกครอสตซมาปกเปนผากนเปอนผหญงโดยจะใชกบเดกเทานน

กมลา กองสข (2536: บทคดยอ ) ไดศกษาผาจกกลมค นไทยเชอสายลาวครง บานกดจอก

ชยนาท-บานผงนอย สพรรณบร โดยมจดมงหมายเพอศกษาผาทอพนบานของกลมคนไทยเชอสายลาว

ครง ตาบลบานกดจอก อาเภอวดสงห จงหวดชยนาท แล ะบานทบผงนอย ตาบลวงคน อาเภอดานชาง

จงหวดสพรรณบร ซงล กษณะเดนของผาทอกลมคนไทยเชอสายลาวครงนนใชกรรมวธ “จก” โดย

ทาการศกษาจากตวอยางผา เทาทปรากฏหลกฐานและสามารถสบคนได พบวาการจาแนกผาอาจแบง

ออกเปนประเภทตาง ๆ ไดดงน กลมบา นกดจอก มการทอผา ไดแก ผาซนไหมมดหมตนจก ตนแดง

และตนดา ซนดอก ซนฝายมดหม ผาพงไหม ผามวงโรง ผาโจงกระเบนไหมมดหม (สาหรบผชาย )

ผาขาวมา ผาลอ (ผาปทนอน) หมอน ผาคลมหวนาค ยามขนมจน ยามเลก (ใสอบหมาก ) ผาหอคมภร

กลมบานทบผงนอย มการทอผา ไดแก ผาซนไหมมดหม ตนจก ตนแดง และตนดา ซนฝาย หมอน ผา

หม ผาทอบานกดจอกและบานทบผงนอย ยงใชผาซนจาแนกสถานภาพของผสวมใสอกดวย คอ ซนตน

จก ตนสแดง เปนซนสาหรบหญงสาว ซนตนแดงเปนซนสาหรบคนแก ซนดอกเปนซ นของสาวรน และ

ซนดาดานเปนซนของเดกหญงเปนตน

ผลการศกษาวจยพบวา ดานรปแบบ ผาทอของกลมคนไทยเชอสายลาวครง บานกดจอกและ

บานทบผงนอยมรปแบบอนเปนเอกลกษณเฉพาะตว ซงมลกษณะโดดเดนใหความรสกรนแรงตามแบบ

ฉบบของผาทอกลมคนไทยเชอสายล าวครง คอ นยมใชสในวรรณะรอน สตดกน โครงสสวนรวมเปนส

88

แดงครง นอกจากนการใชสตดกนในเรองของวสดทนามาใชยงใหความรสกรนแรง คอลกษณะของการ

นาไหมและฝายมาใชรวมกนซงไหมมลกษณะละเอยดเปนมนวาวนามาทาตวซนมดหมและฝายม

ลกษณะหยาบนามาทา ตนซนเปนการใชวสดทมลกษณะตรงขามกน ตดกน ดานลวดลายพบวา

โครงสรางสวนใหญของตวลายจะใชเสนหยกฟนปลา ซงเสนหยกฟนปลานอยในลกษณะเสนเฉยง เปน

เสนทอยระหวางเสนนอนกบเสนตงใหความรสกเคลอนไหวรนแรง แหลงทมาหรอตนกาเนดของ

ลวดลาย สามารถจาแนกออกเปนกลมกวาง ๆ ได 3 กลม คอ กลมลายพชพนธพฤกษา กลมลายสตว

และกลมลายเครองมอเครองใช กลมคนไทยเชอสายลาวครง นบถอศาสนาพทธผสมผสานกบ

ความเชอในเรองสงลกลบ เชน ผสางเทวดาและการนบถอบชาผบรรพบรษ ซงในปจจบนพบวายงมการ

เซนไหว เชอในเรองของสงศกดสทธ

จรยา รอดจนทร (2536: 157-161) ไดศกษางานหตถกรรมผาทอมดหมของชาวไทยพวน จาก

3 ตาบล ประกอบดวยกลมทอผามดหม “บานพวน ” ตาบลหนปก กลมทอผาบานกลวย ตาบล

บานกลวย และศนย ผามดหม ”ปาณรงค ” ตาบลบานทราย บานหม จงหวดลพบร ในประเดน

กระบวนการผลต ลวดลาย และการใชส การแปรรปผลตภณฑ และการถายทอดภมปญญา

ผลการศกษาพบวา กระบวนการผลต ในยคอด ตและปจจบนมความแตกตางกนในเรองการเตรย ม

เสนดายและการทอระยะเวลา และวสดอปกรณในการผลต ในอดตชางคนเดยวจะตองเปนผ ทาเองใน

ทกขนตอน ในปจจบนชางไมตองทาเอง โ ดยจะมผ รบผดชอบทาตามทตนเองถนดจงทาใหผาททอ

ในแตละผนใชเวลาในการทอเรวขน การศกษาลวดลายมการแบงลกษณะของลาย ออกเปนลายโบราณ

และลายประยกต พบวาลายโบราณแบงออกเปน 19 กลมลาย ในสวนของลายประยกตแบงออกเปน

4 กลมลาย การใชสผาทอพบวาการใชสสาหรบลายโบราณไมไดเนนทสเขมทมเปนหลก ผลตภณฑ ท

เกดจากผาทอมดหมสามารถแยกออกไดเปน 10 กลม การถาย ทอดภมปญญายงมใหเหนอยใน

ปจจบนคอการถายทอดจากบรรพบรษใหกบรนลก หลาน โดยมวธการคอสอนใหเรยนรโดยการฝกหด

ทดลองทา การคลกคลอยกบชาง การชวยเหลอหยบจบสงของตาง ๆ การเหนการทางานของบรรพบรษ

ทก ๆ วน จนเกดความซมซาบ อยากทดลองฝกหดทา

บทท 3

วธดาเนนการศกษาคนควา

ในการคนควาเรอง “การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ” ผ วจยได

ดาเนนการตามขนตอน ดงน

1. ประชากรและกลมตวอยาง

2. การเกบรวบรวมขอมล

3. การวเคราะหขอมล

ประชากรและกลมตวอยาง

1. ประชากร

ประชากร ไดแก

1.1 ผาไหมมดหมของ กลมทอผาศนยหตถกรรมพนบาน ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย

1.2 ผาไหมมดหมของกลมทอผาตมทอง ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2. กลมตวอยาง

กลมตวอยาง คอ

2.1 ผาไหมมด หมของกลมทอผาศนยหตถกรรมพนบาน ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย ประมาณ 60 ผน


ประมาณ 60 ผน

การเกบรวบรวมขอมล

ผ วจยเกบรวบรวมขอมลโดยการศกษาภาคสนาม (Field research) และดาเนนการเกบขอมล

ตามขนตอน ดงน

1. ศกษาเอกสารทเกยวของกบการศกษาคนควา ดงตอไปน

1.1 ขอมลเกยวกบจงหวดบรรมย

1.2 ขอมลเกยวกบอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

1.3 ขอมลเกยวกบผาทอ

1.4 ขอมลกระบวนการผลต

1.5 ขอมลเกยวกบลวดลาย

90

1.6 ขอมลการใชสของลวดลาย

1.7 ขอมลเกยวกบกระบวนการถายทอดองคความร

1.8 งานวจยทเกยวของ

2. สรางเครองมอทใชในการวจยซงประกอบดวย

2.1 แบบสมภาษณ (Questionnarie) โดยการสรางแบบสอบถามขนเพอเปนแนวทางใน

การสมภาษณแบบไมเปนทางการ แลวนาไปสมภาษณตอผ ทเกยวของกบหตถกรรมผาทอในพนททา

การวจย ซงเปนแบบสมภาษณลกษณะแบบสอบถามปลายเปด

2.2 การบนทกภาคสนาม (Field record) ใชใน การบนทกขอมล จากการสงเกตการณ

ในขณะพดคยหรอสมภาษณในแตละครง โดยจะจดบ นทกสงทสงเกตไดตามความเปนจรง ถง

สภาพแวดลอม สถานท บคคล เหตการณ เรองราวในการถายทอดการผลตผาตามวตถ ประสงคของ

การวจย

2.3 การจดเกบขอมลภาคสนาม (Field data collection) การจดเกบขอมลภาคสนาม

ผ วจยไดศกษาในเชงคณภาพ (Qualitative approach) โดยใชวธการเกบขอมล ดงน

2.3.1 การสงเกต การณ (Observation) ผ วจยไปศกษาเรองราวเกยวกบชวต

ความเปนอยของชาวบานนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ศกษากระบวนการผลตผาไหมมดหม

ศกษาผลตภณฑทไดจากการทอผาไหมมดหมทพบเหนในแหลงนน

2.3.2 การสมภาษณ (Interview) ผ วจยสรางเครองมอสมภาษณแบบไมเปนทางการ

(Informal interview) ในประเดนประวตความเปนมา วสดอปกรณ กระบวนการผลต ลวดลาย และ

การใชส ตลอดจนกระบวนการถายทอดการผลตผาไหมมดหม โดยผ วจยใชแบบสมภาษณ เทป

บนทกเสยง และกลองถายภาพรวมกน

การวเคราะหขอมล

เพอเปนการรวบรวมขอมลขนปฐมภมทไดจากการสงเกต การสมภาษณ และการบนทก

ภาคสนาม แลวจงนามาวเคราะห โดยมขนตอน ดงน

1. ขนตรวจสอบขอมล

2. ขนจดระเบยบข อมล โดยนาขอมลทไดจากการสมภาษณมาแยกหวขอตามวตถประสงค

ของการวจย และกรอบของการวจยทกาหนดขน

3. ขนวเคราะหขอมล โดยนาขอมลจากแบบสมภาษณ มาวเคราะหตามโครงสรางของแบบ

สมภาษณทกาหนดขน แลวอภปรายในรปความเรยง ซงผ วจยไดนาขอมลจา กการศกษา และขอมลท

ไดจากการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม จากการสงเกต และการสมภาษณ มาศกษาวเคราะหตาม

จดมงหมายและขอบเขตทกาหนดตามขนตอน ดงน

91

3.1 ขนตอนการตรวจสอบขอมล และความเพยงพอของขอมล ตลอดจนความเพยงพอและ

เหมาะสมตอการนามาวเคราะหหรอไม

3.2 ขนการจดระเบยบขอมล วเคราะหขอมลจากแบบสมภาษณ โดยวเคราะหเนอหา

รวมกบแบบสงเกต และแบบบนทกขอมลภาคสนาม แลวนาเสนอโดยการบรรยาย

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

จากการศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ผ วจยไดเกบขอมล

ภาคสนามเพอศกษาวเคราะห ตามความมงหมายการศกษาคนควา

การศกษาครงนศกษาใน 4 ประเดนหลก คอ





โดยแบงกลมตวอยางเปน 2 กลม ไดแก

1. ผาไหมมดหมของศนยหตกรรมพนบานอาเภอนาโพธ จานวน 60 ผน

2. ผาไหมมดหมของกลมทอผาตมทอง จานวน 60 ผน

ผลการศกษาวเคราะหขอมลปรากฏผลดงน

1. วเคราะหกระบวนการผลต

การศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย จากการสมภาษณผทอผา

หลายทานพบวาผผลตผาไหมไดรบความรดานการผลตผาไหมมดหมถายทอดภมปญญาจากบรรพ

บรษสลกหลานจากแม พอ ญาตพนอง เมอวางจากงาน แม พอจะสอนลกหลานใ หรจกการทอผาไวใช

เอง จากการพดคยกบนายหล จนทรนวล ไดเลาวา สมยป ยา ตา ยาย การทอผาเปนหนาทสาคญของ

ผหญง ตามธรรมเนยมโบราณลกสาวทถงวยทจะมคครอง พอแมญาตผ ใหญกมกจะมองหาคครองไว

ให โดยถาเปนหญงสาวนอกจากกรยา มารยาทงดงามแล ว ขยน ทสาคญจะตองทอผาเปนถงจะออก

เรอนได ถาบานไหนมลกสาวตองสอนทอผาใหเปน แตถาผหญงคนไหนทอไมเปน ญาตฝายชายกไม

เลอกมาเปนสะใภ ดงนนทาใหหญงสาวชาวนาโพธทกบานตองเรยนรและฝกหดการทอผาเปนทงนน

(หล จนทรนวล . 2555: สมภาษณ ) เมอลกหลานทอเปนแลวกจะสอนใหผลตใหมคณภาพเพอเปน

สนคาจาหนายตอไป มการผลตผาไหมทมความสวยงาม เปนเอกลกษณของตนเองตามทไดรบมรดก

ภมปญญาถายทอด สงสมประสบการณจากรน สรน จนเกดความชานาญมาจนถงปจจบน ซงจะ

วเคราะหเกยวกบการทอผา ในอดต การเตรยมเสนไหมและการทอผาไหมมดหม กระบวนการทอผา

ไหมมดหมของกลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ และกลมทอผาตมทอง ดงน

93

การทอผาสมยกอนเปนการทอเพอใชสอยในชวตประจาวน เชนใชในงานประเพณ

ตลอดจนงานบญตาง ๆ ตามเทศกาล หรอพอ แม ป ยา ตาย าย จะสะสมผาไหมมดหมเปนมรดกให

ลกหลาน หรอในพธแตงงาน โดยฝายเจาสาวตองมผาไหม นยมใชผาไหมมดหมทชาวบานเรยกวา

“เครองสมมา ” สาหรบไหวญาตผใหญฝายเจาบาว ซงผาไหมมดหมถอวามคณคาสมศกดศรใหแก

ญาตฝายเจาบาวเปนการตอบแทนและเพ อแสดงความขอบคณ ในการทอผาโดยตางคนตางทาสวน

ใหญนยมทอผาหลงจากการทาไรนาเสรจแลว หรอในยามวาง เปนการทอเพอใชเอง

1.1 การทอผาในอดต

จากการศกษาพบวา ประชาชนพนทอาเภอนาโพธ มการทอผาไหมทกหมบาน ปจจบนได

มการรวมตวกนเพอดาเนนกจกรรมกา รพฒนาสตร ตอมาการทอผาไหมของสตรนาโพธเพมปรมาณ

มากขน มความรความสารถในการทอผาไดทกประเภท การทอผาสมยกอนเปนการทอเพอใชสอยใน

ชวตประจาวน เชนใชในงานประเพณ ตลอดจนงานบญตาง ๆ ตามเทศกาล หรอพอ แม ป ยา ตายาย

จะสะสมผาไหมมดหมเปนมรดกให ลกหลาน หรอใชเปนเครองเสมาเตรยมของไวในพธแตงงาน โดย

ตางคนตางทาจะทอในยามวางหรอหลงจากการทาไรนาเสรจแลว ชาวบานททอผาไหมสวนใหญจะ

ปลกหมอนเลยงไหมเอง เรมจากการปลกหมอนเลยงไหม สาวไหม แลวนาไปทอ และทอผาเกบไวใช

ภายในครวเรอนไมมการจาหนาย นยมใชในงานประเพณเปนสวนใหญ

1.2 การเตรยมเสนไหมและการทอผาไหมมดหมในอดต

พบวา ในอดตการทอผาไหมมดหมมวตถประสงคเพอใชเปนเครองใชสอยในครวเรอน

กรรมวธในการทอผาไหมมดหมกระบวนการผลตเรมตนตงแตการปลกหมอนเลยงไหมจนกระทงถ งการ

ทอผาไหมเปนผนผาใชกนเอง มกรรมวธการผลตผาไหมดงน

1.2.1 การปลกหมอน หมอนท ใชในการเลยงตวไหมประสบปญหา ในการปลกหมอนได

นอยลง จงไมนยมเลยง

1.2.2 การเลยงไหม ขนตอนการเลยงไหมยงยาก ผ เลยงจะตองมความอดทนและดแอยาง

ใกลชด พนธไหมทเลยงนยมพนธพนเมอง พนธไหมใชวธขอหรอแลกพนธไมนยมซอขาย

1.2.3 การสาวไหม ไหมทใชในการสาวจะเนนการใชไหมพนธไทยแท จะทาการสาวไหม

สาวชนของรงไหมออก

1.2.4 การตเกลยวเสนไหม เพอใหไดเสนไหมขนาดตาง ๆ เปนการเสรมใหเสนไหมเ รยว

สมาเสมอ ชาวบานไมคอยขามขนตอนนถงแมจะใชเวลามากขน

1.2.5 การฟอกไหม นาไหมไปฟอกเพอใหนมและกลายเปนสขาวหรอสเหลอง ชวยใหการ

ยอมสตดงายขน นาไปฟอกในนาดาง ปจจบนใชดางผงสาเรจรปทาใหมความสะดวกมากขน

94

1.2.6 การมดหมหรอมดลาย การมดหมเปนการเกบลวดลายและสเดมไวในบรเวณทถก

มด และจะไมกนสเมอยอมสใหม

1.2.6 การยอมส เปนการนาเสนไหมทมดลายแลวไปยอมส สจะตดเฉพาะทยงไมไดมด

เมอยอมแลวอาจจะตองนามามดและยอมอกครงซาไปซามาหลายครง

1.2.7 การกรอ เมอยอมเสรจแลว ตดเชอกทมดไหมออก แลวนาเสนไหมมากรอใสหลอด

1.2.8 การทอ โดยการเตรยมดายพง กอนการพงตองนาไหมเขากระสวย ใชเทาเหยยบไม

เหยยบสลบกนพอทจะพงกระสวยไดคลอง ใชมอจบฟมกระทบไหมใหสนทกน ทอไปเรอย ๆ จนไดผน

ผา

กรรมวธดงกลาวขาง ตน เปนกระบวนการซบซอนทเปนขนเปนตอน การทอผาไหมมดหม

ในอดตนนจะตองใชความละเอยดลออและพถพถนทกขนตอน โดยชางทอรนเกาทเปนผ มความ

ชานาญสบทอดภมปญญา คดคน ตลอดจนพฒนาลวดลาย และเทคนควธการทอผาใหเปนทประจกษ

มชอเสยงกนอยางแ พรหลาย จงทาใหผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธมความเปนเอกลกษณสวยงาม

สาหรบการใชวสดอปกรณในการทอใชกพนบาน ซงยงคงมเหลออยไมมากนก ปจจบนใชกกระตกแทน

กพนเมอง

1.3 การเตรยมเสนไหมและการทอผาไหมมดหมในปจจบน

การทอผาในอดตทกขนตอนชางจะเปนผ ทาเองทงหมด สามารถทอเพยงคนเดยวไดจนครบ

ขนตอน แตในปจจบนมการแบงหนาทกนทาคนละดาน โดยทชางทอไมตองทาเองในทกขนตอนและจะ

ทาหนาทเพยงอยางเดยวตามทตนเองถนดหรอทาหนาทอยางใดอยางหนง ทาใหกระบวนการทอ

สะดวกและรวดเรวขน ฉะนนผทอจงมความรเฉพาะดาน การเตรยมเสนไหมและการทอเดมในอดต

มการปลกหมอนเลยงไหม สาวไหม แตปจจบนใชเสนไหมสาเรจรปหาซอไดจากในตามทองตลาดใน

และนอกชมชน หรอมตวแทนมาจาหนายถงททาการกลม เสนไหมใชไหมพนเมอง โดยใชเสนไหมไทย

สาวดวยเครองทอเปนเสนยนและใชเสนไหมไทยสาวดวยมอเปนเสนพง (ประคอง ภาสะฐต . 2555:

สมภาษณ) สาหรบกลมทอผาตมทองมการนาไหมสาเรจรปของบรษทจลไหมไทย จากด มาใชรวมดวย

เปนไหมเปลอกนอก ทาใหทองายเนองจากเสนใหญทอเปนผนผาไดสะดวก รวดเรว สาห รบวสดและ

อปกรณใชกกระตกพนบานหรอหกเปนอปกรณในการทอผา และไดพฒนารปแบบภมปญญาทองถน

ดดแปลงวสดอปกรณมาใชในการทอผา เชนกระสวยพลาสตก เหลกพนไหมยน เพอแกปญหาตาง ๆ

ทาใหการทอผารวดเรวขน

การทอผาไหมมดหม เปนการทอใหเกดลวดลา ยสวยงามบนผนผาดวยเทคนคการมดและ

การยอม เรมจากการนาไหมมายอมสแลวมดบรเวณทตองการเกบไว เมอนาไปยอมสอนจะไดไมตดส

เพยงซมเขามาบางสวน โดยยอมตามลาดบจากสออนไปหาสเขมจนครบตามลวดลายทกาหนด

95

หลงจากนนจงนาไหมกรอเขาหลอดตามลาดบ แลวนาไป ทอจะเกดลวดลายบนผนผาทมลกษณะ

คลาดเคลอนเหลอมลา อนเปนเอกลกษณเฉพาะของมดหม การทอตองอาศยความชานาญในการมด

ยอมและทอเปนอยางมาก ลกษณะเฉพาะของผาไหมมดหม อยทรอยซมของสทวงไปตามบรเวณของ

ลวดลายทถกมด ถงแมจะใชความแมนยาในการทอมากเพยงไร กจะเกดลกษณะความเหลอมลาของส

บนเสนไหมใหเหนตางไปจากผาทอมอชนดอน ๆ นบเปนเอกลกษณของผาไหมมดหมโดยแท

1.4 กระบวนการทอผาไหมมดหม

พบวา กระบวนการทอผาไหมมดหมของทง 2 กลม มองคประกอบทเกยวของกบวถชวต

วฒนธรรม และความเปนอยของชาวบานอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ทเหนคณคาของการอนรกษภม

ปญญาพนบานดานการทอผาไหมมดหมทไดรบสบทอดจากบรรพบรษเอาไวเปนอยางด มกรรมวธใน

การผลตผาไหมมดหมทละเอยด พถพถน อนจะเหนไดจากผาทถอวาเปนเอกลกษณของทองถ นชาวนา

โพธทเปนทรจกกนอยางแพรหลายทงในและตางประเทศ ไดรบการกลาวขานวามความสวยงาม

เนอผาแนน ลายสมาเสมอ สเนยนสวย ทอจากชางทอทมความชานาญการ เปนงานประณตศลปทม

ความสวยงาม ทาใหเปนทสนใจและชนชอบ ของบคคลทวไป อยเสมอ กระบวนการผล ตผาไหมมดหม

ของอาเภอนาโพธยงคงรกษาไวซงศลปวฒนธรรมการทอผาไวมาอยางยาวนาน มองคประกอบสาคญ

อย 4 ประการ คอ

1.4.1 ผทอ

เปนกลมสตรและเปนการ รวมกลมอาชพทผนกพลงของคนรนใหม ทรวมกนจดตง

กลมทอผาของอาเภอนาโพธท เปนศนยกลางการ พฒนาคณภาพการผลตภณฑผาไหมและสถานท

จาหนายผาไหมแกสมาชกสามารถพงตนเองไดในระยะยาว ตลอดจนเปนแหลงเรยนรสบทอดภม

ปญญาการทอผาไหมอนเปนเอกลกษณของทองถนใหคงอย จนทาใหอาเภอนาโพธเปนทรจกของคน

ทวไปในเรองของการทอผาไหม และ มวถชวต ทเรยบงาย มความผกพนกบการ ปลกหมอนเลยงไหม

และการทอผามาตงแตในอดต และทสาคญมฝมอในดานการทอผาไหมมดหมทสวยงามเปน

เอกลกษณ มอาชพทานาเปนอาชพหลก และทอผาเปนอาชพเสรม อายอยระหวาง 30 – 70 ป

1.4.2 วสด / อปกรณ เครองมอทใชในการทอผาไหม

1.4.2.1 ใชกหรอหก ปจจบนเปนกกระตกพนบานทใชในการทอผา สาหรบสาหรบใส

ฟม ขงเครอหกใหตง และนงทอผา ไดพฒนารปแบบภมปญญาทองถน เพอแกปญหาตาง ๆ ทาให

การทอผารวดเรวขน

96

ภาพประกอบ 1 กกระตก

1.4.2.2 เหลกพนไหมยน สาหรบพนไหมยนตอนขนก ทาใหเกบความยาวของเสนยน

ไดงาย สะดวกในการทอ

ภาพประกอบ 2 เหลกพนไหมยน

1.4.2.3 อก สาหรบกวกมวนไหมออกจากกงเพอใหเสนไหมเรยบพรอมทจะปนเปน

หลอดไหม และใสในกระสวย

ภาพประกอบ 3 อกสาหรบกวกมวนไหม

97

1.4.2.4 กระสวย สาหรบใสหลอดเสนไหมพงกลบไปมาเวลาทอผาทาดวยไมเนอแขง

ยาวประมาณ 1 ฟต

ภาพประกอบ 4 กระสวย

1.4.2.5 กง สาหรบใสปอยไหม เพอจะสาวหรอกวกเสนไหมใสอก กงจะทาดวยไมไผ

เปนโครงทรงกลมมขาตงเพอถางปอยไหมเปนวงกลม เพอสะดวกแกการสาวเสนไหมลงสอก

ภาพประกอบ 5 กงใสปอยไหม

1.4.2.6 เขา หรอตะกอ ทาดวยดายถกเรยงกบไมไผทเหลาจนเรยวใหไดขนาดกบ

ความยาวของฟมพอด เปนสวนประกอบของฟม เพอเรยงเสนไหมใหเปนระเบยบ

98

ภาพประกอบ 6 เขา หรอตะกอ

1.4.2.7 ไนกรอดายระวง (ไน) สาหรบตเกลยวเสนไหม หรอปนไหมใสหลอด

ภาพประกอบ 7 ไนสาหรบตเกลยวเสนไหม

1.4.2.8 เสนไหมทใชทอ กลมทอผาจะซอเสนไหมสาเรจรปจากรานคา และจาก

โรงงานมาทอ

1.4.3 ขนตอนการทอ

1.4.3.1 การฟอกสไหม (การดองไหม ) เพอแยกกาวออกจากเสนไหม และใหไหมนม

เปนสขาว เปนมน วธฟอกสไหม ม 2 ชนด คอ ดางเคม และดางธรรมชาต ปจจบนไดมการใชดาง

สาเรจรปเพอความสะดวกยงขนโดยนามาผสมนากสามารถนาไปตมไดเลย วธการฟอกสมขนตอน ดงน

1. เตรยมนาสะอาดใสภาชนะทไมทาปฏกรยาตอสารเคม (1กก. / นา 30 ลตร)

2. นาสบซลไลตหนละเอยด หลงจากนนนาดางฟอกผสมกบนา และนาไปตม

นาสบซลไลตทหนแลวลงไปคนใหละลาย โดยคนไปเรอย ๆ จนสบและดางเขากน

99

3. คลไหมทเปนกอนออก รอยดวยเชอกพอเหมาะ นาเสนไหมลงไปตม และ

กลบเสนไหมไปมาเรอย ๆ ประมาณ 1 ชวโมง เพอใหกาวไหมละลายหลดออกจนทว จบดเมอไหมสก

นมดแลว ใหยกเสนไหมขนจากหมอบดใหหมาด ๆ

4. นานาเปลาไปตมจนเดอด หลงจากนนนาเสนไหมทตมสกแลวลงไปตมอก

ครงเพอลางดางและสบซ ลไลตออกจนหมด แลวยกไหมขนแขวนไวอกครง แลวทาการกระตกเสนไหม

เพอใหเสนไหมไมตดกน หลงจากนนลางนาสะอาดครงท 2 โดยลางครงละปอย จนสะอาดแนนอนแลว

นาเสนไหมขนแขวนผงแดดหรอลมใหแหง โดยทาการกระตกเสนไหมไปเรอย ๆ ทก ๆ 30 นาท เพอชวย

ใหเสนไหมเหยยดตรงจนแหง เมอแหงแลวมวนเกบเปนกอน

5. คดเสนไหมทแหง เพอจะนาไปทาไหมพงและไหมยนตอไป

ภาพประกอบ 8 การตมฟอกไหม

ภาพประกอบ 9 การตากไหมทฟอกสแลว

1.4.3.2 การเตรยมเสนเสนพง (การมดหม) และการยอมไหม

100

1.4.3.2.1 นาเสนไหมทฟอกเสรจเรยบรอยแลวไปตเกรยว เนองจากเสน

ไหมทผานการฟอก จะแตกไมกลม นาไปใสเครองโยก เพอแยกเสนไหมออกเปนกลม หรอ

ชาวบานเรยกเปนลา หรอ ขอ สาหรบมดใหเกดลวดลายสวยงาม

1.4.3.2.2 นาไหมมดหมทโยกเสรจเรยบรอยใส อปกรณ สรางลายหม ท

เรยกวาโฮงหม จดไหมใหไดระเบยบ ในการมดหมมโฮงหมทคนเรยบรอย นาเสนเชอกกลวยหรอ

เชอกฟางมามดไหมเปนตอน เปนลา หรอเปนเปลาะ ๆ ตามลวดลายทประดษฐหรอออกแบบไว

หรอลายตามแบบทตองการ เพอเกบลวดลายและเปนการปองกนไมใหสอ นซมเขาไปในเสนไหม

ขณะทยอมส และกนสเดมไวในบรเวณทถกมด จะไมกนสเมอยอมสใหม นาเสนไหมทมดลาย

เสรจเรยบรอยแชนาทงไว 5 – 10 นาท เพอใหไหมอมตว

ภาพประกอบ 10 กราฟออกแบบลายมดหม

ภาพประกอบ 11 ไหมทมดหมแลว

101

1.4.3.2.3 ใสนาสะอาดในภาชนะเคลอบขนตงไฟกลาง ๆ พอนาอนตกนา

ใสภาชนะ นาส(เคม) ทตองการลงละลาย คนใหสแตกเปนเนอเดยวกน นาไหมทแชนาบดนา ออก

พอหมาด ลงแชในนาส ชบไหมใหตดสดแลวนาขนตมไฟ 90 – 95 องศาเซลเซยส ประมาณ 10 –

20 นาท นาไหมไปลางนาสะอาด (เพอไมใหเกดการตกส ) แลวนาเสนไหม บดนาสออก พอหมาด

เสรจแลวนาไปผงทรมใหแหง

1.4.3.2.4 นาเสนไหมมดหมทแหงแลว ใ สเขากบแบ บสรางลายหมใส

(โฮงหม) อกครงหนงและแกะเชอกฟางออก จะไดเสนไหมทมส และลายสวยงามเพอนาไปทอ

ตอไป

1.4.3.2.5 นาไหมมดหมทแกะเชอกฟางออกแลวไปตเกรยว แลวกรอเสน

ไหมใสหลอดดายโดยใชไนระวง เพอนาไปทอกบเสนพงตอไป หากตองการหลายส กนา เสนไหม

ไปฟอก มดลายเพม แลวยอมใหม ทาเชนน หลาย ๆ ครงขนอยกบความตองการสมากหรอนอย

1.4.3.2.6 การยอมส หรอการยอมหม เปนการนาเสนไหมทมดลายเสรจ

แลวไปยอม (ภาพประกอบ 1) เพอใหสตดเฉพาะทยงไมไดมด

ภาพประกอบ 12 การยอมหม

102

สทใชยอมมทงสเคมและสธรรมชาต

พบวาเทคนคการผสมสการยอมสธรรมชาตทมความแปลก เชนการทาให

สเขมขน ใชฝกคนผสมนาปนจ ะแตจะใชไดบางสเทานนอาจจะทาใหสไมเสมอและดาง การยอม

เพอใหไดสมวงเทาทมสเนยนสวยใชกาบมะพราวเผานาไปตมผสมสนมเหลก (ลาไย เลไธสง .

2555 : สมภาษณ)

ในการทอผาไหมมดหมนยมใชสเคมสาเรจรป ใชสคดสรร ตราวว เพอให

ไดผาไหมทมสสนสวยงาม

ภาพประกอบ 13 สเคมทใชยอมผา

ในปจจบนมการยอมทงสธรรมชาต และสเคม พบวาสวนใหญจะนยมใชสเคม

มากวา เพราะใหสสดใสกวา ราคาขายสเคมในขณะนราคากโลกรมละ 50 บาท ถาแบงเปนซอง ๆ ละ

5 บาท ผใชสามารถเลอกสและปรมาณไดตามความตองการ มพอคามาสงถงท สทใชมากทสดคอสดา

นาตาล เทา เขยวจงเกล สาหรบผามดหมทเปนผาถงจะใชสเหลอง ทอง และแดงทกผน สวนผาสไบจะ

ใชสดา นาตาลเขม และเทา (ประคอง ภาสะฐต. 2555: สมภาษณ)

1.4.3.3 การเตรยมเสนยน (การคนเครอ)

1. ไหมเสนยนนจะทาตามความยาวของผนผานน ๆ โดยนาเสนไหมทมขนาด

เลกกวาเสนพง ไปตเกลยวและฟอก เสรจเรยบรอยแลวนาไปตเกลยวอกครงหนง

2. นาเสนไหมทตเกลยวเสรจเรยบรอยแลว ไปกวกใสอก หรอทเรยกวาก 2 ก

หรอ 4 ก กไดหลงจากนนนาไปคนกบหลกคน (หลกเฝย) จะใชกหลกแลวแตความยาวของเครอหกทเรา

ตองการคนมากหรอคนนอยแลวแตฟมทจะใช ความยาวจากหลกหนง ถงอกหลกหนงประมาณ 1.20

เมตร นาเสนไหมพนขนลงตามแบบขนเสนยนตามจานวนฟมทจะใชทอ เชนขนาดฟมในการทอ 40 ก

คน 40 รอบ หรอสมาชกชาวบานเรยกวา 40 หลบ (1หลบ เทากบ ไหม 80 เสน) แลวแตวาเราจะตอง

103

การผาชนดใด เมอคนพอแลว กอนจะเอาไหมออกจากหลกเฝยตองมดหวและทายกอน เพอสะดวกใน

การสบหก ซงเปนขนตอนตอไป

3. นาเสนยนไปยอมตามสทตองการเชนเดยวกบการยอมเสนพง

4. นาเสนยนทยอมเสรจเรยบรอยแลว ไปตอเขากบฟม ทจะใชในการทอผาซง

จะตองผกกบเสนไหม ตอเขากบฟมทละเสน ๆ จนครบ ขนตอนนเรยกวาสบหก

1.4.3.4 การสบหก

การสบหก เปนการนาไหมเสนยนทไดทาไวเรยบรอยแลว โดยนาเสนไหมทละ

เสนมาผกตอกบเครอหกเดมทตดอยกบฟมทจะใชทอ ความยาวของไหมทางยนตองมวนหวไหมโดยใช

ไมทกลม หรอแบนกได ความยาวประมาณ 1.50 – 2 เมตร มวนไหมทยงไมไดทอไวกอน

1.4.3.5การทอผาไหม

1. นาเสนยนทตอเขากบฟมเสรจเรยบรอยแลวไปใสกทอผา ผกมดไวใหเสนไหม

ตง จดเสนไหมใหเปนระเบยบ

2. เตรยมเสนพงทกรอใสหลอดเรยบรอยแลว ใสในอปกรณสอดเสนพงท

เรยกวากระสวย

ภาพประกอบ 14 หมทกรอใสหลอดแลว

3. ใชเทาเหยยบเชอกขางลางทมอย 2 เสน (ซงตองเหยยบทละเสน สลบซา ย

ขวา ในการสอดกระสวยแตละครง ) เพอใหฟมแยกเสนยนออกเปนชอง พอทจะพงกระสวยไดคลอง

สอดกระสวยทมเสนพงอยผลกใหทะลออกอกฝงหนง และยกเทาออก อกมอหนงกรบกระสวยทไดพง

ออกไป

104

ภาพประกอบ 15 หลอดทกรอไหมแลว

4. หลงจากนนเปลยนมอพงกระสวยกลบ จดเสนไหมทมลายใหเขาท ตรวจด

ลาย ดรมขอบ เมอเสนไหมเขาทเรยบรอยแลว ใชเทาเหยยบเชอกฟม 2 เทาพรอมกน พรอมกบใชมอจบ

ฟมกระทบใสเสนไหมใหสนทแรง ๆ และสมาเสมอ เพอใหเสนไหมแนน

5. ทอตามขนตอนท 3 4 ตอไปเรอย ๆ จะไดผาไหมเปนผนยาวตามลาย และ

สทตองการ

ภาพประกอบ 16 การทอผา

นอกจากนยงพบวา ความเชอ คานยม ทมผลกระทบตอกระบวนการผลตผาไหมมดหม

เปนความเชอทเลาสบทอดกนมาจากบรรพบรษในอดต เกยวกบการผลตผาไ หมมดหมวาในวนพระ

หามยอม มความเชอวาจะทาใหสยอมไมตด หรอไมสมาเสมอ และมความเชอวาในวนดบ หรอวนแรม

105

15 คา ไมใหตดผาททอเสรจแลวออกจากก มความเชอวาจะเกดความเสยหายกบการผลตผาไหม

มดหม ซงเปนความเชอทไดปฏบตสบตอกนมา (ประคอง ภาสะฐต . 2555: สมภาษณ ) ผ วจยได

วเคราะหวาอาจจะเปนเพราะระหวางทอผาผนตอไปอาจทาใหเสนไหมขาดได และ อาจมสาเหตมาจาก

เปนกลอบายใหชางผผลตไปรวมทาบญ ดงนนความเชอเหลานอาจสงผลกระทบทาใหการผลตผาไหม

มดหมมความลาชา แตจากการสม ภาษณไมสงผลกระทบกบกลมเทาใดนก เพราะชางผทอไดมการ

เตรยมการไวแลวในเรองการตดผาออกจากกไมใหตรงกบวนทมความเชอตามทบรรพบรษไดเลาไว

แตชางบางคนกไมกงวลเพราะมความระมดระวงเปนอยางด

2. วเคราะหลวดลาย

จากการศกษาวเคร าะหลวดลายและการใชสผาไหมมดหมของศนยหตถกรรมอาเภอนาโพธ

และกลมทอผาตมทอง อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ทงจากเอกสารและการสมภาษณผ ทเกยวของ

และชางผ ทาการมดหมทง 2 แหลง ตามทกลาวมาแลว พบวาการมดลวดลายมดหมพนเมองของ

ชาวนาโพธ มความหลากหลายของลวดลาย แบงลวดลายออกเปน 2 ลกษณะ คอ

2.1 ลายโบราณ เปนลายมดหมพนเมองทไดรบการสบทอดตามแบบโบราณ ตนแบบลายมดหม

พนเมองทสบทอดกนมาแตโบราณ มทมาแตกตางกนไป จากการสมภาษณผสงอายทมอาชพทอผาใน

ทองถน พบวาในการเรยกช อลายหรอการจดกลมของลายจะมตนแบบของการคดลายมาจากรปทรง

เรขาคณต และจากธรรมชาต เชน สวนของตนพช สวนของสตว และเครองมอเครองใชในครวเรอน

การตงชอลายโบราณ

ในการเรยกชอลาย จะคดจากอะไรกได ตามแตจะจนตนาการ หรอคดตามสงทพบเหนใน

ชวตประจาวน เชน ลายแมงมม ลายแมงสเสยด ลายกลบบก ลายดอกแกว ฯลฯ (ลาไย เลไธสง. 2555:

สมภาษณ) แตเดมเปนการผลตเพอใชในครวเรอนตอมาชาวบานหนมาผลตเพอสงขาย ทาใหลวดลาย

ผามการเปลยนแปลง ชาวบานกลววาลวดลายโบราณดงเดมจะสญหายไป จงหนมาอนรกษ ลวดลาย

ดงเดมเอาไว และใชประกอบในงานประเพณของชมชน และสงเสรมใหมการใชในกจกรรมหรองาน

แสดงของโรงเรยน (เทอม เฉดไธสง . 2555: สมภาษณ ) การศกษาดงาน ตามสถานทตาง ๆ หรอ

การไดรบเชญใหไปออกงานของหนวยงานตาง ๆ ไดพบเหนลวดลายใหม ๆ ทสวยงาม ทาใหเกดการตอ

ยอดนามาประยกต ดดแปลงพฒนาออกแบบลวดลาย หรอสนคาใหม ๆ ทหลากหลายมากขน สามารถ

ทจะคดออกแบบผสมผสานลวดลายผาทมอยเดมเขากบลายใหม ๆ ไดอยางสวยงาม แตกยงคง รกษา

เอกลกษณดงเดมไว (ประคอง ภาสะฐต. 2555: สมภาษณ)

106

ลวดลายโบ ราณบางอยางกสญหายไปแลวเพราะขาดการสบทอด ไมมคนสนใจ หาคน

สนใจยาก ในปจจบนการทอลายโบราณ คอนขางหายาก สวนใหญจะเปนชางทมอายมากแลว ชางท

เปนผออกแบบลวดลายจะมความภาคภมใจในการทา เปนคณคาทางจตใจเนองจากใชเวลานาน แต

บางสวนยงคงอนรกษลวดลายผาโบราณไวตอไป

จากการศกษาชอลายของกลมทอผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธจากทง 2 แหลงทศกษา

พบวา ชอลายทจดอยในกลมของลายโบราณแบงเปน 4 กลมไดแก

2.1.1 ลายเรขาคณต

2.1.1.1 ลายโคม เกดจากการมดหมทมดตงแต 5 ลา 7 ลา 9 ลา 17 ลา 21 ลา ไดแก

ลายโคมหา โคมเจด โคมเกา โคมสบเจด

2.1.1.2 ลายขอ เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปตะขอมความ

แตกตางกนไปตามความคดของชาง เชน ลายขอแคมา หรอ แคมา ลายขอจกรพรรด ลายตะขอค ลาย

ตะขอเลข 3 ลายขอเลข 3 ลายขอสนบมอ ลายขอแถวสนพม ลายขอขจรหมลาย

2.1.1.3 ลายหมคนขอ เกดจากการมดหม 49 ลา เปนผามดหมทมวธการทอโดยทอ

หมลายเสน ๆ ผสมกบไหมควบจะมลวดลายเลก ๆ สลบดวยการทอไหมเปนสอยระหวางเสนคนนนของ

ลาย

2.1.1.4 ลายหมคนควบ เกดจากการมดหมในลกษณะการมกา รสลบกบไหมสตาง ๆ

เสนสไหมสลบกบไหมควบแลวแตความตองการ

2.1.1.5 ลายขอนอย เกดจากการมดหม 49 ลา

2.1.1.6 ลายตาขาย เกดจากการมดหม 55 ลา เชน ลายตาขายโคมหาแถว ลายตา

ขายโคมหากลาง

2.1.1.7 ลายดาวลอมเดอน เกดจากการมดหม 25 ลา 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรป

เหมอนกบดาวและเดอน

2.1.1.8 ลายเอยลอมเดอน เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดแบบเฉลยง ๆ และ

เมอทอออกมาจะมลกษณะเปนรปขาวหลามมดาวอยขางใน

2.1.1.9 ลายฟองนา เกดจากการมดหม 49 ลา เมอทอออกมาจะมลกษณะเปน

รปคลนคลายกบฟองนา

2.1.1.10 ลายเรงราขาเปย เกดจากการมดหม 49 ลา ทาการมดตรงกลางแลวแยก

ออกไปลกษณะเหมอนผมเปย

2.1.1.11 ลายเพชรเหลยม เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดแบบเฉลยง ๆ ม

ลกษณะเปนรปขาวหลามตด

107

2.1.1.12 ลายลกศร เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปลกศร

2.1.1.13 ลายไทย เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดแบบเฉลยง ๆ และเมอทอ

ออกมาจะมลกษณะเปนรปขาวหลามตดซอน

2.1.2 ลายพช

2.1.2.1 ลายหวกลวย ลกษณะของการมดหมเหมอนกบหวกลวย

2.1.2.2 ลายดอกมะเขอ เกดจากการมดหม 49 ลา ลกษณะคลายดอกมะเขอ

2.1.2.3 ลายดอกกหลาบเครอ เกดจากการมดหมตงแต 5 ลา โดยการมดใหเกดเปน

รปเหมอนกบดอกกหลาบ

2.1.2.4 ลายดอกแกว และลายดอกแกว เลก เกดจากการมดหม 25 ลา 49 ลา

ลกษณะของการมดหมเหมอนกบดอกแกว

2.1.2.5 ลายบกแปบนอย เกดจากการม ดหม 33 ลา เมอทอออกมาจะมลกษณะเปน

รปคลายถวแปบฝกเลก

2.1.2.6 ลายหมกอตะไครผสมขจร เกดจากการมดหม 49 ลา เมอทอออกมาจะม

ลกษณะเปนรปคลายกอตะไครและดอกขจร

2.1.2.7 ลายบกจบเครอ เกดจากการมดหม 25 ลา ลกษณะคลายกบดอกกระจบ

2.1.3 ลายสตว

2.1.3.1 ลายเศยรพญานาค เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรป

เหมอนกบตวนาคหรอพญานาคตามความเชอของชาง

2.1.3.2 ลายนาคเกบดาว เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรป

เหมอนกบตวนาค

2.1.3.3 ลายนกยง เกดจากการมดหม 77 ลา ถง 100 ลา ลกษณะของลายเปนรป

นกยง

2.1.3.4 ลายปกไก เกดจากการมดหม 49 ลา ลกษณะของลายเปนรปปกไก

2.1.3.5 ลายแมงสเสยด โดยการมดใหเกดปกเหมอนกบตวแมงสเสยด

2.1.3.6 ลายตวอง เปนการมดโดยใหเกดเปนรปตวอง

2.1.3.7 ลายแมงมม เปนการมดให มความตอเนองของลายตลอดทงผนผาเปนรป

แมงมง

2.1.3.8 ลายหมโขโหล (ผเสอ) เกดจากการมดหม 25 ลา ลกษณะของลายเปนรป

ผเสอ

2.1.4 ลายสงของเครองใช

108

4.1.4.1 ลายจรวด เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปจรวดตาม

จนตนาการของชาง

4.1.4.2 ลายซองพลเชงเทยน เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปซอง

ใสพล

4.1.4.3 ลายเรอหงส เกดจากการมดหม 77 ลา ถง 79 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปเรอ

หงส

4.1.4.4 ลายฟนเลอย และลายฟนเลอยบนไดสวรรค เกดจากการมดหม 49 ลา 69 ลา

ลกษณะของการมดหมเหมอนกบของลายโคมเกา และลายขอ

4.1.4.5 ลายขนหมาก เกดจากการมดหม 49 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปเหมอนกบ

ขนหมาก

4.1.4.6 ลายกญแจ เกดจากการมดหม 33 ลา โดยการมดใหเกดเปนรปเหมอนกบ

กญแจ

2.2 ลายประยกต ลายประยกตเปนล ายทไดออกแบบขนมาใหมหรอการนาลวดลายโบราณ

ดงเดมทสบทอดตอ ๆ กนมาหลากหลายลายมาดดแปลง และตอมาไดมการประยกตลวดลาย สสน

แตกตางจากในอดต มการพฒนาลายขนมาเพอความแปลกใหม หรอประยกตใหเขากบยคสมยนยม

เพมความสวยงามใหเหมาะสมตรงตามความตองการของตลาด

การตงชอลายประยกต การตงชอลายจะเรยกอยางไรกไดไมจากด อาจจะตามจนตนาการ

หรอคดตามความพอใจ หรอตามสงทพบเหนในชวตประจาวน ตามชางทเปนผออกแบบคดเรยกเอง

ลายประยกตจงเกดขนมาตามทมการทอผาในแตละครงเพราะไมไดจาก ดขอบเขตไวตายตวในการตง

ชอลาย

ในการตงชอลายผาไหมมดหม บางครงตงชอตามทลกคาถายรปมาใหมดหม กจะ เรยก

ชอลายจากรปทถายมาให จากกราฟ หรอจากตวอยางผาบาง และเรยกชอลวดลายตามชอทเขาเรยก

กน (นางธนการ รนไธสง. 2555: สมภาษณ) การตงชอลายใหเขากบปจจบน หรอใหเขากบลายโบราณ

บางครงตงชอตามสงทพบเหนในชวต หรอ จนตนาการ ลกษณะรปทรง ทพบเหน ตามอสระ บางครง

มาจากแรงบนดาลใจเหมอนการตดทอนสงทเราเหนลงไปในงาน ตองคานงถงเอกลกษณสงนนดวย

การตงชอลายตอง ดสและประโยชนการใช ดแฟชนแตละป ดวาออกแบบใหวยไหนใชเปนวยรน หรอ

วยผใหญ ดการออกแบบ ใหเหมาะกบ แตละชาตแตละประเทศตองดลกษณะลาย การจะใชสเขมบาง

ออนบาง ใชส หรอ 2 สใหเปนธรรมชาตแกออนใหเหมาะสม จงจะมาตง เปนชอลวดลายได (นางแสง

เดอน จนทรนวล. 2555: สมภาษณ)

109

ลวดลายผาททอปจจบน มการเปลยนแปลงทงลวดลาย และสททอ จงทาตามความ

ตองการของตลาด ของบรษท หรอตามการสงซอมากขน ทาใหลวดลายดงเดมทมอยมการ

เปลยนแปลง แตการประดษฐคดคนหร อพฒนาลายขนมาใหมกยงคงใชลายโบราณดงเดมและ

สอดคลองกบขนบธรรมเนยมประเพณทองถนเปนองคประกอบทสาคญของลายประยกตใหม


พบวาชอลายทจดอยในกลมของลายประยกตแบงเปน 7 กลมไดแก

2.2.1 ลายทประยกตมาจากลายโบราณ ไมมการกาหนดตายตววาประยกตมาจากอะไร

อยางแนชด แตใหความสาคญของการนาสวนใดสวนหนงของลายโบราณมาเปนแนวทางใน

การประยกตลายใหม ลายทพบไดแก

2.2.1.1 ลายหมขอหลง เกดจากการมดหม 49 ใหเปนรปตะขอหนไปคนละทาง

2.2.1.2 ลายหมลายขอตวเอส เกดจากการมดใหเปนรปตะขอ ลกษณะของตะขอ

มความแตกตางกนไปตามความคดของชาง

2.2.2 ลายพช

2.2.2.1 ลายดอกไม เกดจากการมดหมใหเปนรปดอกไม

2.2.2.2 ลายเมดมะขาม เกดจากการมดหมใหเปนรปเมดมะขาม

2.2.3 ลายสตว

2.2.3.1 ลายหมคนขอนาคนอย เกดจากการมดหมใหเปนรปนาค

2.2.3.2 ลายหมคนขอตะขอแมงปอง เกดจากการมดหมใหเปนรปแมงปอง

2.2.3.3 ลายแมงสเสยด เกดจากการมดหมใหเปนรปแมงสเสยด

2.2.4 ลายสงของเครองใช

2.2.4.1 ลายขอสายการบน เกดจากการมดหมใหเปนรปคลายสญลกษณการบนไทย

2.2.4.2 ลายเกลยวเชอก เกดจากการมดหมใหเปนรปคลายเกลยวเชอก

2.2.4.3 ลายยอดฉตรใบโพธ เกดจากการมดหมใหเปนรปใบโพธ

2.2.5 ลายตวเลข ตวอกษร

2.2.5.1 ลายเลขหนงตรง เกดจากการมดหมใหเปนรปเลขหนง

2.2.5.2 ลายสระโอ เกดจากการมดหมใหเปนรปสระโอ

2.2.6 ลายเลยนแบบธรรมชาต

2.2.6.1 ลายเขาวงกต เกดจากการมดหมใหเปนรปเขาวงกต

2.2.6.2 ลายนาไหล เกดจากการมดหมใหเปนรปคลายนาไหล

2.2.6.3 ลายสรง เกดจากการมดหมใหเปนรปคลายสายรง

110

2.2.6.4 ลายองดาว เกดจากการมดหมใหเปนรปคลายกรอบรปดาว

2.2.7 ลายเบดเตลด

2.2.7.1 ลายจต

2.2.7.2 ลายเตา

2.2.7.3 ลายเตาจน

2.3 การเรยกชอลายของกลมทอผาทง 2 แหลงจากอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2.3.1 กลมทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ

ตาราง 1 แสดงใหเหนถงผลการศกษาลวดลายของผาไหมมดหมจากกลมทอผาศนย

หตถกรรมบานนาโพธ จานวน 60 ผน พบวาเปนลายโบราณ 52 ผน และลายประยกต 8 ผน

ลายโบราณ พบ 4 กลมลา ย ประกอบดวยลายเรขาคณต ลายพช ลายสตว และ

ลายสงของเครองใช ลายทพบมากทสดไดแก ลายขอ โดยพบลายละ 8 ผน คดเปนรอยละ 15.38

จากกลมลายโบราณ และรอยละ 13.33 จากจานวนทงหมด ลายทพบนอยทสดจานวน 19 ลาย

โดยพบลายละ 1 ผน แตละผนคดเปนรอยละ 1.92 จากกลมลายโบราณ และรอยละ 1.67 จากจานวน

ทงหมด

ลายประยกต พบ 4 กลมลาย ประกอบดวยลายทประยกตมาจากลายโบราณ

ลายสตว ลายสงของเครองใช และลาย ตวอกษร ลายทพบมากทสดไดแก ลายหมคนขอ โดยพบ 2 ผน

คดเปนรอยละ 25.00 จากกลมลายประยกต และรอยละ 3.33 จากจานวนทงหมด ลายประยกตทพบ

นอยทสดจานวน 6 ลายโดยพบลายละ 1 ผน จาก คดเปนรอยละ 12.50 จากกลมลายประยกต และ

รอยละ 1.67 จากจานวนทงหมด

111

ตาราง 1 ลายของผาไหมมดหมทพบจากกลมตวอยางจานวน 60 ผน ของกลมทอผาศนยหตถกรรม

บานนาโพธ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

ชอลาย จานวน รอยละ*

ลายโบราณ

ลายเรขาคณต

ลายโคม 3 5.77 (5.00)

ลายขอ 8 15.38 (13.33)

ลายหมคนขอ 7 13.46 (11.67)

ลายหมคนควบ 2 3.84 (3.33)

ลายขอนอย 2 3.84 (3.33)

ลายเพชรเหลยม 1 1.92 (1.67)

ลายไทย 3 5.77 (5.00)

ลายตาขาย 1 1.92 (1.67)

ลายดาวลอมเดอน 1 1.92 (1.67)

ลายเอยลอมเดอน 1 1.92 (1.67)

ลายฟองนา 1 1.92 (1.67)

ลายเรงราขาเปย 2 2(3.70)

ลายพช

ลายหวกลวย 1 1.92 (1.67)

ลายดอกมะเขอ 2 3.84 (3.33)

ลายดอกกหลาบเครอ 1 1.92 (1.67)

ลายดอกแกวเลก 1 1.92 (1.67)

ลายบกแปบนอย 1 1.92 (1.67)

ลายสตว

ลายเศยรพญานาค 1 1.92 (1.67)

ลายนาคเกบดาว 1 1.92 (1.67)

ลายนกยง 2 3.84 (3.33)

ลายปกไก 1 1.92 (1.67)

ลายแมงสเสยด 1 1.92 (1.67)

ลายตวอง 1 1.92 (1.67)

112

ตาราง 1 (ตอ)


ลายแมงมม 1 1.92 (1.67)

ลายสงของเครองใช

ลายจรวด 2 3.84 (3.33)

ลายซองพลเชงเทยน 1 1.92 (1.67)

ลายเรอหงส 1 1.92 (1.67)

ลายฟนเลอยบนไดสวรรค 1 1.92 (1.67)

ลายขนหมาก 1 1.92 (1.67)

รวมลายโบราณ 52 50(100.00)

ลายประยกต

ลายประยกตทมาจากลายโบราณ

ลายหมขอหลง 1 12.50 (1.67)

ลายหมลายตวเอส 1 12.50 (1.67)

ลายสตว

ลายหมคนขอนาคนอย 1 12.50 (1.67)

ลายหมคนขอตะขอแมงปอง 1 12.50 (1.67)


ลายขอสายการบน 1 12.50 (1.67)

ลายเกลยวเชอก 1 12.50 (1.67)

ลายยอดฉตรใบโพธ 1 12.50 (1.67)

ลายตวอกษร

ลายสระโอ 1 12.50 (1.67)

รวมลายประยกต 8 100.00 (13.33)

รวมทงหมด 60

*ตวเลขนอกวงเลบหมายถง รอยละจากกลมลายเดยวกน ตวเลขในวงเลบหมายถง รอยละจากจานวน

ทงหมด

113

2.3.2 กลมทอผาตมทอง

ตาราง 2 แสดงใหเหนถงผลการศกษาลวดลายของผาไหมมดหมจากกลมทอผา

ตมทอง จานวน 60 ผน พบวาเปนลายโบราณ 21 ผน และลายประยกต 39 ผน

ลายโบราณ พบ 4 กลมลาย ประกอบดวยลายเรขาคณต ลายพช และลายสตว ทพบ

มากทสดไดแก ลายนกยง โดยพบลายละ 3 ผน คดเปนรอยละ 19.04 จากกลมลายโบราณ และรอยละ

1.67 จากจานวนทงหมด และ ลายทพบนอยทสดจานวน 12 ลาย โดยพบลายละ 1 ผน แตละผนคด

เปนรอยละ 4.77 จากกลมลายโบราณ และรอยละ 1.67 จากจานวนทงหมด

ลายประยกต พบ 6 กลมลาย ประกอบดวยลายพช ลายสตว ลายสงของเครองใช

ลายเลยนแบบธรรมชาต ลาย ตวเลข ตวอกษร และลายเบดเตลด ลายทพบมากทสดไดแก ลาย

เขาวงกต โดยพบ 7 ผน คดเปนรอยละ 17.94 จากกลมลายประยกต และรอยละ 11.67 จากจานวน

ทงหมด ลายประยกตทพบนอยทสด จานวน 6 ลาย โดยพบ 1 ผน คดเปนรอยละ 2.56 จากกลมลาย

ประยกต และรอยละ 1.67 จากจานวนทงหมด

114

ตาราง 2 ลายของผาไหมมดหมทพบจากกลมตวอยางจานวน 60 ผน ของกลมทอผาตมทอง

ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย


ลายโบราณ

ลายเรขาคณต

ลายโคมเจด 2 9.52 (3.33)

ลายขอหมลาย 1 4.77(1.67)

ลายขอพบ 1 4.77(1.67)

ลายหมคนขอ 1 4.77(1.67)

ลายดาวลอมเดอน 3 14.28 (5.00)

ลายขาเปย 1 4.77(1.67)

ลายพช

ลายดอกไม 1 4.77(1.67)

ลายสายการบน หวกลวยหมลาย 1 4.77(1.67)

ลายหมกอตะไคร ดอกขจร 1 4.77(1.67)

ลายขอขจรหมลาย 1 4.77(1.67)

ลายดอกแกว 1 4.77(1.67)

ลายสตว

ลายนาคหมลาย 1 4.77 (6.67)

ลายนกยง 4 19.04 (1.67)

ลายแมงสเสยด 1 4.77(1.67)

ลายหมโขโหล (ผเสอ) 1 4.77(1.67)

รวมลายโบราณ 21 100.00 (35.00)

ลายประยกต

ลายพช

ลายเมดมะขาม 2 5.12 (3.33)

ลายสตว

ลายแมงสเสยด 1 2.56 (1.67)

ลายฟนหน 6 15.38 (10.00)

ลายฟนหนยาว 1 2.56 (1.67)

115

ตาราง 2 (ตอ)



ลายกงใหญ 1 2.56 (1.67)

ลายกญแจ 1 2.56 (1.67)

ลายลกเตา 4 10.25 (6.67)

ลายเลยนแบบธรรมชาต

ลายเขาวงกต 7 17.94 (11.67)

ลายนาไหล 3 7.69 (5.00)

ลายสรง 3 7.69 (5.00)

ลายองดาว 1 2.56 (1.67)

ลายตวเลข ตวอกษร

ลายเลขหนงตรง 2 5.12 (3.33)

ลายเบดเตลด

ลายจต 2 5.12 (3.33)

ลายเตา 4 10.25 (6.67)

ลายเตาจน 1 2.56 (1.67)

รวมลายประยกต 39 100.00 (65.00)

รวมทงหมด 60

*ตวเลขนอกวงเลบหมายถง รอยละจากกลมลายเดยวกน ตวเลขในวงเลบหมายถง รอยละจากจานวน

ทงหมด

116

3. วเคราะหลวดลายและการใชส

การศกษาวเคราะหลวดลาย และการใชส ผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ของกลม

ทอผา ศนยหตถกรรมอาเภอนาโพธ และกลมทอผาตมทอง กลมละ จานวน 60 ผน พบวา ลวดลาย

ของผาไหมมดหมสามารถแยกประเภทลวดลาย และมก ารตงชอลายตามลกษณะของลวดลาย

มการเลอกใชสในการทออยางหลากหลาย สวนใหญนยมใชทอเปนผาซนและผาผน ดงน

3.1 ประเภทลวดลายโบราณ

3.1.1 ลายลายโคมหา

ภาพประกอบ 17 ลายโคมหา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายโคมหา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนแถว โดยแตละแถวหางกน เวนชองวางเปนสพน โครงสราง

ของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายขาวหลามตดทมองเหนเดนชดอยบนพนสดา

การใชส เปนการใชสเอกรงค ไดแก สดาเปนสพน และใชสขาวเปนลาย

117

3.1.2 ลายโคมเจด

ภาพประกอบ 18 ลายโคมเจด กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายโคมเจด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนตารางสเหลยมขาวหลามตดซอนทงผนผาเรยงเปนแถว

ลกษณะคลายรปลายไทย โดยลวดลายแตละแถวทอ หาง กน เวนชองวาง เปน พน ลายหลก คอ

ลายสเหลยมขาวหลามตดซอน ลายประกอบ คอลายเสนตรงทอยใจกลางรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และใชสกลมกลน ไดแก สเขยวเปนสพน ใชสเขยว

อมฟาออน และสเหลองออนเปนลาย

118

3.1.3 ลายโคมเกา

ภาพประกอบ 19 ลายโคมเกา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายโคมเกา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปตารางสเหลยมขาวเหลามตดซอนเรยงเปนแถว สลบกบ

รปเครองหมายบวก โดยแตละแถวหางกน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวย

ลายหลก คอ ลายร ปเครองหมายบวกอยใจกลางสเหลยมขาวหลามตด ทมองเหนเดนชดอยบนพน

สมวงแดง ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบใหญ

การใชส เปนการใชส วรรณะรอน ไดแก สมวงแดง เปนสพน ใชส นาตาล และ สชมพ

เปนลาย

119

3.1.4 ลายโคมสบเจด

ภาพประกอบ 20 ลายโคมสบเจด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายโคมสบเจด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวเหลามตดเรยงเปนแถว โดยแตละแถวหาง

กน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายรปเสนปะสเห ลยมขาว

หลามตดอยบนพนสแดงชมพ ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สแดงชมพเปนสพน ใชสเทา และขาวเปนลาย

120

3.1.5 ลายขอหมลาย

ภาพประกอบ 21 ลายขอหมลาย กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายขอหมลาย

ลกษณะลวดลาย ลายเสนหยกลกษณะรปตวขอ อยสลบกบลายทมเสนหยกขนานกนกบ

รปทรงกลมเลกทอตด กนสองเสนในแนวเสนท แยง โดยชองลวดลายแตละแถวทอชดกน ลายหลก คอ

ตวซนเปนลายสนหยก รปตวขอ และลายวงกลมตอกนเรยงแถวแบบตาขายคขนานกบเสนหยกตลอด

แนว สวนเชงเปนลายตนสน ลายประกอบคอลายเสนขอบเลกในแนวเสนทแยง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และเยน ไดแก ใชส มวงนาเงนเปนพ น ใชสนาเงน สนาตาล

สเทา สเหลอง และสชมพเปนลาย

121

3.1.6 ลายขอแคมา หรอ แคมา

ภาพประกอบ 22 ลายขอแคมา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายแคมา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายเรขาคณตรปสเหลยมขาวหลามตดและรปเสนหยกฟน

ปลา เปนรปขอ เรยงตอเนองกนเปนแถว ลายหลก คอลาย ขอ และ ลายสเหลยมขาวหลามตด

ลายประกอบ คอลายเสนขอบใหญ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก เทาเปนสพน ใชสชมพ และสนาเงนทอเปนลาย

122

3.1.7 ลายขอจกรพรรด

ภาพประกอบ 23 ลายขอจกรพรรด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอจกรพรรด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรป เสนห ยกรปตะขอ ลาย สเหลยมขาวหลามตด สลบ

เสนตรงคนกลางดวยรปสามเหลยมและสเหลยมเรยง ตดเสนคขนาน อยตรงกลาง ดานบนเปนรปขอ

ตอเนองในแนวนอน ลายหลก คอ ลายขอ ลาย สามเหลยม สเหลยม ทอยตรงกลางของเสนคขนาน

ลายประกอบ คอ ลายขาวหลามตดดานลางและดานบนของลายขอ และลายเสน ขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สนาตาลเปนสพน ใชสแดง และ สเหลองทอเปน

ลวดลาย

123

3.1.8 ลายตะขอค

ภาพประกอบ 24 ลายตะขอค กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายตะขอค

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตรงปลายเปนรปตะขอหนชนกน และ

สลบเสนตรงคนกลางดวยรปกากบาทสามเหลยม คลายรปดาวเปนแฉกอยตรงกลาง ลายหลก คอ

ลายรปตะขอ ลายขาวหลามตดทมรปดาว ลายประกอบ คอ ลายเสนสนทอยบนขอบลาย

การใชส เปนการใช สวรรณะรอนและวรรณะเยน ไดแก สนาเงนเปนสพน ใชสชมพ และ

สนาตาลทอเปนลาย

124

3.1.9 ลายตะขอเลข 3

ภาพประกอบ 25 ลายตะขอเลข 3 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายตะขอเลข 3

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนซกแซก รปขอเรยง สบหวางดวยรปขอหนชนกนและรป

สเหลยมขาวหลามตดอยดานบน ลายหลก คอลายขอ สลบลายขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายรป

ดาวทอยดานลาง และลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสตดกน ไดแก นาเงนมวงเปนสพน ใชสเหลองสม สแดง

สเขยว และสขาวเปนลาย

125

3.1.10 ลายขอเลข 3

ภาพประกอบ 26 ลายขอเลข 3 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอเลข 3

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนซกแซก รปขอ เรยงแถวตอเนองกน และ สลบดวยรป

เสนตรงคนสามเหลยมตรงกลาง เวนช องวางเปนสพน ลายหลก คอลายเสนซกแซก สลบลายสเหลยม

ขาวหลามตดมลายตรงกลาง ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบใหญ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และใชสกลมกลน ไดแก นาตาลเปนสพน ใชสสม ออน และ

สสมเขมเปนลวดลาย

126

ภาพประกอบ 27 ลายขอเลข 3 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอเลข 3

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนซกแซก รปขอ สลบสเหลยมขาวหลามตดซอนแบงครง

เรยงแถวตอเนองกน โดยชองลวดลายแตละแถวทอ หางกน ลายหลก คอลายเสนซกแซก รปขอ สลบ

ลายขาวหลามตดรปขอ ลายประกอบ คอ ลายขาวหลามตดเลกและลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และวรรณะเยน ไดแก สมวงเปนสพน ใชส เขยว สขาว สสม

และใชสนาเงนเปนลวดลาย

3.1.11 ลายขอสนบมอ

ภาพประกอบ 28 ลายขอสนบมอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอสนบมอ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปตวขอ กงกลางลายเปนรปขาวหลามตดมเสนสแดงคน 3

เสน เปนเสนคขนาน อยภายใน ลายหลก คอ ลายรปขอ ลายขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายเสน

ขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกนาตาลเปนสพน ใชสแดง และสเหลองเปนลาย

127

3.1.12 ลายขอแถวสนพม

ภาพประกอบ 29 ลายขอแถวสนพม กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอแถวสนพม

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนซกแซกเหมอนตนสน มกงกลางลายเปนรปสเหลยม

ขาวหลามตด โดยชองลวดลายแ ตละแถวทอชดกน ลายหลก คอ ลายเสน ตนสน ลายสเหลยมขาว

หลามตดสแดง ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบใหญ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและวรรณะเยน ไดแก ฟาเปนสพน ใชสแดงและสสมเปนลาย

3.1.13 ลายขอพบ

ภาพประกอบ 30 ลายขอพบ กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายขอพบ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนหยกลกษณะเปนรปขอ โดยมชองลวดลายเปนรป

เหลยมขาวหลามตดอยตรงกลางของลาย ในลกษณะเรยงแถวตอเนองชดกน ลายหลก คอลายรปขอ

ลายรปสเหลยมขาวหลามตด ลายประกอบคอลายขดเสนสนขอบใหญ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สนาเงนเปนพน ใชสเทาเหลอง สแดงเปนลาย

128

3.1.14 ลายหมคนขอ

ภาพประกอบ 31 ลายหมคนขอ กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายหมคนขอ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน รปกากบาท มรปสามเหลยมและสเหลยมขาวหลามตด

คนกลาง แบงดวยเสนขอบเล กสลบ เสนขอบ ใหญ แนวตงหลายเสนเปน แนว คขนาน สลบ ดวย

รปเสนแนวสนทมการเวนระยะหาง ลายหลก คอ ลายเสน กากบาท ลายรปสามเหลยมและสเหลยม

ขาวหลามตด ลายเสนแนวตงสน ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกและขอบใหญ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและวรรณะเยน ไดแก ฟา มวงเปนสพน ใชส เขยว และสมวง

ครามมาประกอบเปนลาย

129

3.1.15 ลายหมคนขอกลบจะบก

ภาพประกอบ 32 ลายหมคนขอกลบจะบก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนขอกลบจะบก

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสามเหลยมชนกนสลบคนเสนตรงแนวยาวเรยงแถว

ตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอลายเสนขอบใหญ

ประกบสามเหลยมสลบลายสเหลยมขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชส วรรณะรอน และวรรณะเยน ไดแก ส ฟาเปนสพน ใชส ชมพเขม ส เขยว

เหลอง และสขาวเปนลาย

130

3.1.16 ลายหมคนขอขาวหลามตด

ภาพประกอบ 33 ลายหมคนขอขาวหลามตด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนขอขาวหลามตด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนซกแซกสลบฟนปลา และเสนคนขอบเลกแนวยาว

เรยงเปนแถวตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน ลายหลก คอ ลายเสนแซกสลบฟนปลา ลายประกอบ

คอ ลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแกเขยวเปนสพน ใชสเหลองและสขาวเปนลาย


ชอลวดลาย ลายหมคนขอขาวหลามตด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนซกแซกสลบฟนปลา และเสนคนขอบเลกแนวยาว

เรยงเปนแถวตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน ลายหลก คอ ลายเสนแซกสลบฟนปลา ลายประกอบ

คอ ลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแก นาเงนเปนสพน ใชสขาวและสเหลองเปนลาย

131

3.1.16 ลายหมคนขอหางกระรอก


ชอลวดลาย ลายหมคนขอหางกระรอก

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนตรงแนวสนระหวางเสนคนขอบเลกแนวยาวเรยงเปน

แถวตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอ ลายเสนตรง

แนวสน ลายประกอบ คอ ลายเสนยาวขอบเลก

การใชส เปนการใชสตดกน ไดแก ครามเปนสพน ใชสขาว สสมและสนาเงนเปนลวดลาย

3.1.17 ลายหมคนขอดอกเหลอง

ภาพประกอบ 36 ลายหมคนขอดอกเหลอง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนขอดอกเหลอง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเป นรปเสนตรงแนวยาวขอบใหญสลบระหวางรปสามเหลยม

และสเหลยมขาวหลามตดมลกษณะเปนขออยขางในลาย ลายหลก คอ ลายเสนตรงแนวยาว และ ลาย

รปขอทอยดานในของสามเหลยมสบหวางลายขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกแนวตง

การใชส เปนการใชสวรรณะ รอนและสตดกน ไดแก สมวงนาเงน เปนสพน ใชส เหลอง สม

สชมพ และสครามทอเปนลวดลาย

132

3.1.18 ลายหมคนขอปางสดา

ภาพประกอบ 37 ลายหมคนขอปางสดา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนขอปางสดา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดล ายเปนรปเสนซกแซก รปขอ ขนานกบเสนคนยาว สลบเสนหยก

ลวดลาย ลายหลก คอ ลายเสนรปขอ ลายเสนหยก แทรกสลบเสนคน ลายประกอบ คอ ลายขอบเสนเลกแนวตง

การใชส เปนการใชสวรรณะ รอนและสตดกน ไดแก สเขยวเขมตดกบสแดงเปนเสนคขนาน

สเหลองนาตาลเปนเสนขอบ ใชสนาเงนเขยวและแดงสม ใชสเหลองเพอกาหนดขอบเขตลวดลาย

3.1.19 ลายหมคนขอเมดขาวสาร

ภาพประกอบ 38 ลายหมคนขอเมดขาวสาร กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนขอเมดขาวสาร

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายเรขาคณตรปสามเหลยมสบหวางสเหลยมขาวหลาม

ตดซอน ขนานกบเสนคนสนเปนระยะ ลวดลายแตละแถวทอชดกน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก

คอ ลายสามเหลยมสบหวางสเหลยมขาวหลามตดซอน ลายประกอบ คอ ลายขอบเสนใหญ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สแดงมวงเปนสพน ใชสเหลองสมและสแดงเปนลาย

133

3.1.20 ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7

ภาพประกอบ 39 ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายสเหลยมขาวหลามตด สามรปประกอบเขากน สลบกบ

ลายกากบาททเหมอนขาเปย ลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอ ลายชอสเหลยมขาวหลามตด

ลายขาเปย ลายประกอบ คอ และลายขอบเสนเลกแยกเปนแฉก

การใชส เปนการใชสวรรณะเย น และสกลมกลน ไดแก สเขยวขมาเปนสพน ใชสเหลองและ

สขาวเปนลวดลาย

ภาพประกอบ 40 ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนควบเรงราขาเปยผสมควบ 5 ควบ 7

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน รปสเหลยมขาวหลามตดเรยงเปนแถว สลบลายเสนตรง

แนวสน เวนชองวางเปนสพนโดยลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอ ลายสเหลยมขาวหลาม

ตด ลายเสนตรงแนวสน

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และสกลมกลน ไดแก ส เหลองเขมเปนสพน ใชสเหลอง ออน

และสนาตาลเปนลวดลาย

134

3.1.21 ลายขอนอย

ภาพประกอบ 41 ลายขอนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอนอย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน เสนหยก ลายรปขอมลาย สเหลยมขาวหลามตดเปนดอก

ลกษณะเรยงเปนลกโซตอเนองกนเปนแถว โดยชองลวดลายแ ตละแถวทอชดกน เวนชองวางเปนสพน

ลายหลก คอลายขอ ลายสเหลยมขาวหลามมดอกอยขางใน ลายประกอบ คอลายเสนขอบ เลกทอยบน

ลายขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สสมแดงเขมเปนสพน ใชสสมและสเหลองเปนลาย

ภาพประกอบ 42 ลายขอนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอนอย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน เสนหยก ลายรปขอมลาย สเหลยมขาวหลามตดเปนดอก

ลกษณะเรยงเปนลกโซตอเนองกนเปนแถว โดยชองลวดลายแตละแถวทอชดกน เวนชองวางเปนสพน

ลายหลก คอลายขอ ลายสเหลยมขาวหลามมดอกอยขางใน ลายประกอบ คอลายเสนขอบ เลกทอยบน

ลายขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสตดกน ไดแก สนาเงนมวงเปนพน ใชสเหลองสมและสแดง

135

3.1.22 ลายตาขายโคมหาแถว

ภาพประกอบ 43 ลายตาขายโคมหาแถว กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายตาขายโคมหาแถว

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน รปสามเหลยมเปนแฉกประกอบกน เปนรปสเหลยม

ขาวหลามตด เรยง ตอกน เปนแถวเหมอนตาขาย ลายหลก คอลาย ตาขายรป สามเหลยม ตอกน เปน

กรอบลายสเหลยมขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกสนทอยใจกลางลาย

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแก นาตาลเปนสพน ใชสเหลอง เขยว ครามทอเปนลาย

3.1.23 ลายตาขายโคมหากลาง

ภาพประกอบ 44 ลายตาขายโคมหากลาง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายตาขายโคมหากลาง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสามเหลยมเปนแฉก กงกลางเปนรปสเหลยมขาวหลาม

ตดมลายเสนขอบสนอยใจกลาง ลกษณะคลายโคม เรยงเปนแถวเหมอนตาขาย โดยชองลวดลายแต

ละแถวทอหางกน เวนชองวางเปนสพน ลายหลก คอลาย โคม ลายประกอบ คอ ลาย สเหลยมขาว

หลามตดทอยภายในลายหลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก นาเงนมวงเปนสพน ใชสชมพ และเหลองเปนลาย

136

3.1.24 ลายดาวลอมเดอน

ภาพประกอบ 45 ลายดาวลอมเดอน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายดาวลอมเดอน

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตด ลายสามเหลยม ประกอบกนใน

ลกษณะคลายรปดาวลอมเดอน ลายหลก คอลายสเหลยมขาวหลามตด ใหญ ลายประกอบ คอลายรป

ดาวลอมรอบลายหลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและสกลมกลน ไดแก มวงเปนสพน ใชสสมออน และสสม

เขมเปนลาย

ภาพประกอบ 46 ลายดาวลอมเดอน กลมทอผาตมทอง


ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนหยกสเหลยมขาวหลามตด ซอน มรปดาวอยใจกลาง

ดานในสด โดยเสนขอบตาขายจะมลายสเหลยมขาวหลามตดเลก ๆ อยภาย ใน เชงเปน ลายขอตนสน

ลายหลก คอลายขาวหลามตดลอมดาว ลายประกอบ คอ ลายขอบตาขายขาวหลามตดเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สดาเปนสพน ใชสเหลอง สแดง สขาว สสมเหลอง

ประกอบเปนลาย

137



ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตดซอนมรปดาวลอมรอบนอก สลบ

กบลายดานลางทเปนรปดาวเรยง ซอนสลบเสนฟนปลาเปนแถวตอเนองกน ลายหลก คอลายสเหลยม

ขาวหลามตดซอน ลายประกอบ คอ ลายดาวลอมลายหลก และเรยงเปนเสนหยกสลบฟนปลา

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก นาเงนเปนสพน ใชสเหลอง สชมพออนเปนลาย



ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเครองหมายบวกเหมอนรปกง เชอ มตอกนเปนตาขายใน

ลกษณะรปสเหลยมขาวหลามตดเรยงแถวในแนวนอน ลายหลก คอ ลายรปคลายกง ตาขายรป

สเหลยมขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกในแนวตง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก นาเงนเปนสพน ใชสเหลอง และสแดงชมพเปนลาย

138

3.1.25 ลายเอยลอมเดอน

ภาพประกอบ 49 ลายเอยลอมเดอน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายเอยลอมเดอน

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตดซอนเสนหยกมสเหลยมผนผาแนวตง

อยใจกลางเรยงเปนแถวตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน โครงสราง

ของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายสเหลยมขาวหลามตด ลายประกอบ คอ ลายเสนหยกสลบฟนปลา

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและสวรรณะเยน ไดแก มวงชมพเปนสพน ใชสสม และเขยวเปนลาย

3.1.26 ลายเพชรเหลยม

ภาพประกอบ 50 ลายเพชรเหลยม กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายเพชรเหลยม

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตดใหญ และเลกสลบกน อยกงกลาง

สเหลยมขาวหลามตดเลก ๆ ทอยลอมรอบ เรยงตอกนลกษณะเปนตาขาย ลายหลก คอ ลายรป

สเหลยมขาวหลามตดใหญและเลก ลายประกอบ คอลายตาขายสเหลยมขาวหลามตดขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สแดงมวงเปนสพน ใชสสมเปนลาย และเขยนเสนดวย

สเหลองทองทตวลาย

139

3.1.27 ลายลกศร

ภาพประกอบ 51 ลายลกศร กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายลกศร

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสน หยกลายขอ สลบกบรป สเหลยมขาวหลามตด เลก

เปนแถว อย ขอบดานบนและดานลาง โดยมลวดลายคน ตรงกลาง เปนรป ลกศร ลายสามเหลยม

โดยลวดลายแตละแถวทอ หาง กน เวนช องวาง เปน พน ลายหลก คอ ลายรปขอ และลายลกศร

ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลก และลายสเหลยมขาวหลามตดเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สมวงแดงเปนสพน ใชสเหลองสม สแดงทอเปนลาย

3.1.28 ลายไทย

ภาพประกอบ 52 ลายไทย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายไทย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนตารางรปสเหลยมขาวหลามตดซอนสลบเสนเปนลายดอก

ลกษณะคลายรปลายไทย โดยลวดลายเปนแถวตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลาย

ประกอบดวยลายหลก คอ ลายขาวหลามตด ลายประกอบคอ ลายทอยใจกลางรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสเอกรงค โดยมสฟานาเงนเปนสพน และใชสเทาเปนลาย

140

ภาพประกอบ 53 ลายไทย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายไทย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนตารางสเหลยมข าวหลามตดซอนทงผนผา ลกษณะคลาย

รปลายไทย เรยงเปนแถว แนวนอนตอเนองกน ลายหลก คอลายสเหลยมขาวหลามตดซอน

ลายประกอบคอ ลายเสนตรงทอยใจกลางรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และใชสกลมกลน ไดแก สเขยว เปนสพน ใชสเขยว

อมฟาออน และสเหลองออนเปนลาย

ภาพประกอบ 54 ลายไทยโคมเจด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายไทยโคมเจด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนตารางสเหลยมขาวหลามตดซอนทงผนผาเรยงเปนแถว

ตอเนองกน เปนต าขาย ลกษณะคลายรปลายไทย ลายหลก คอลายสเหลยมขาวหลามตดซอน

ลายประกอบ คอลายเสนตรงทอยใจกลางรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสตดกน ไดแก สเหลองสมเปนสพน ใชสนาเงนมวง

สแดง และสขาวทอเปนลาย

141

3.1.29 ลายฟองนา

ภาพประกอบ 55 ลายฟองนา กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายฟองนา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสามเหลยมตอนปลายเปนเสนโคงหยกหนดานแยกออก

จากกนทละหาคเรยงตอเนองกน ลกษณะเหมอนลายรวเปนคลนตอกน ลายหลก คอลายรวสามเหลยม

รปคลน ลายประกอบ คอ ลายรวปลายเสนเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะเยนและสกลมกลน ไดแก เขยวเหลองเปนสพน ใชสเหลองเปนลาย

3.1.30 ลายเรงราขาเปย

ภาพประกอบ 56 ลายเรงราขาเปย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายเรงราขาเปย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปวงกลมเลก 4 วง อยใจกลางรปสเหลยมขาวหลามตด

สบหวางรปวงกลมเลก 4 วงตอเนองกนเปนแถว ลายหลก คอ ลายวงกลมเลก 4 วงทอยภายใน ลาย

สเหลยมขาวหลามตด คอ ลายเสนขอบเลก

ใชส เปนการใชสวรรณะรอนและวรรณะเยน ไดแกสมวงเปนสพน และใชสเขยวขมาออนเปนลาย

142

ภาพประกอบ 57 ลายขาเปย กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายขาเปย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตดสบหวางรปกากบาททมลกษณะ

เหมอนเปนขาสองขา ใน ลกษณะลวดลาย ตาขายตอเนองกนเปนแถว เวนชองวางเปนสพน ลายหลก

คอลายสเหลยมขาวหลามตด และลายกากบาท ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลกเปนเสนปะท

ประกอบเปนรปสเหลยมขาวหลามตด

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสแดงมวงเปนสพน และใชสเทาเปนลาย

3.1.31 ลายดอกไม

ภาพประกอบ 58 ลายดอกไม กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายดอกไม

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรป ดอกไม มกงกานเปนเสนตรง แบงเปนกงดอกไมขางละ

สองดอก เรยงแถว ตอเนองกน โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน เวนชองวางเปนสพ น โครงสราง

ของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายดอกไม และกงกาน ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชส วรรณะรอน และ วรรณะเยน ไดแก ส แดงนาตาล เปนสพน ใชส แดง

สเหลอง สเขยว สขาว และสนาตาลมาประกอบเปนลาย

143

3.1.32 ลายหวกลวย

ภาพประกอบ 59 ลายหวกลวย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหวกลวย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายเรขาคณตรปเหลยมขาวหลามเรยงสบหวางเปนแถว

ยาวตอเนองกน แตละแถวทอชดกน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายสเหลยมขาว

หลามตดเลกและใหญ ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สนาตาลแดงเปนพน ใชสเหลองสมและสแดงเปนลวดลาย

3.1.33 ลายสายการบน หวกลวยหมลาย

ภาพประกอบ 60 ลายสายการบน หวกลวยหมลาย กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายสายการบน หวกลวยหมลาย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปตะขอ หนหลงชนกน ตอลายเปนรป เหมอนหวกลวย อย

ตรงกลางระหวางรปตะขอทงสอง เรยงตอประกอบเขากนเปนสเหลยมผนผาในแนวเสนท แยง ลายหลก

คอ ลายขอทมลายรปหวกลวย ลายขอประกอบเขากบลายเสนเฉยง ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแก สมวงนาเงนเปนสพน ใชสเหลอง และสแดงทอเปนลวดลาย

144

3.1.34 ลายหมกอตะไคร ดอกขจร

ภาพประกอบ 61 ลายหมกอตะไคร ดอกขจร กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายหมกอตะไคร ดอกขจร

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปขอหนเขาหากน อยระหวางเสนหยกรปตวขอ สลบกบรป

สเหลยมขาวหลามตดทมรปคลายตนไมอย ดานใน ลายหลก คอ ลายขอ ลายขอเปนรปตวเอส

ลายดอกไมคลายดอกขจร ลายประกอบ คอ ลายขาวหลามตด ลายดาวเลก ๆ และลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และวรรณะเยนไดแก นาเงนมวงเปนสพน ใชสแดง สเหลอง

สเขยว และสขาวเปนลวดลาย

3.1.35 ลายขอขจรหมลาย

ภาพประกอบ 62 ลายขอขจรหมลาย กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายขอขจรหมลาย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนหยกเปนรปขอ สลบกบรปเหลยม ขาวหลามตด และคน

ดวยเสนหยกเปนสเหลยมขาวหลามตดคลายรปดาวประกอบกน จดวางเปนเสนในแนวทแยง ลายหลก

คอ ลายเสนทแยง รปขอสลบ รปดาว และลายเสนทแยงรปขาวหลามตดสลบรปดาว ลายประกอบ คอ

ลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สนาเงนมวงเปนสพน ใชสเหลอง และสแดงเปนลาย

145

3.1.36 ลายดอกมะเขอ

ภาพประกอบ 63 ลายดอกมะเขอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายดอกมะเขอ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนตาขายรปเครองหมายบวกคนร ะหวางเสนตรงแนวสน

ลกษณะคลายรปดอกไม เรยงตอเนองกนเปนตาขาย ลายหลก คอ ลายดอกไม ลายประกอบ คอ

ลายเสนขอบเลกทเรยงเปนตาขาย

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และสกลมกลน ไดแก สเขยวขมาเปนสพน ใชสเหลองและ

สขาวเปนลาย

ภาพประกอบ 64 ลายดอกมะเขอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายดอกมะเขอ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนตาขายรปเครองหมายบวกคนระหวางเสนตรงแนวสน

ลกษณะคลายรปดอกไมเรยงตอเนองกนเปนตาขาย ลายหลก คอ ลายดอกไม ลายประกอบ คอ

ลายเสนขอบเลกทเรยงเปนตาขาย

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และสกลมกลน ไดแก สเขยวเขมเปนสพน ใชสเหลองและ


146

3.1.37 ลายดอกกหลาบเครอ

ภาพประกอบ 65 ลายดอกกหลาบเครอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายดอกกหลาบเครอ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรปเสนซกแซกตอเปนรปสเหลยมขาวหลามตดลกษณะเหมอน

รปขอตอเนองกนเปนแถว ดานลางของลายเปนเสนรปตวว เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแต

ละแถวทอหางกนกน ลายหลก คอ ลายสเหลยมขาวหลามตดรปขอ ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลก

และลายรปตวว

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สแดงมวงเปนสพน ใชสเหลองสมและสแดงเปนลวดลาย

3.1.38 ลายดอกแกว

ภาพประกอบ 66 ลายดอกแกว กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายดอกแกว

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสามเหลยมตอกนเปนรปสเหล ยมขาวหลามตด โดยแต

ละแถวหางกน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอเสนตรงแนวสน

ประกอบเปนสามเหลยมประกอบเขาเปนรปลายขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสเอกรงค ไดแก ฟานาเงนเปนสพน และใชสฟาเปนลวดลาย

147

3.1.39 ลายดอกแกวเลก

ภาพประกอบ 67 ลายดอกแกวเลก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายดอกแกวเลก

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรปลาย สามเหลยมเลกประกอบกนเปนรปสเหลยมขาวหลาม

ตด ลกษณะคลายรปดาวเปนแฉกหรอดอกไมรปเลก ๆ เรยง ตอเนองกนเปนแถว เว นชองวางเปนสพน

โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอ ลายทประกอบเปนรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสเอกรงค ไดแก สนาตาลเปนสพน และใชสเทาเปนลวดลาย

3.1.40 ลายบกแปบนอย

ภาพประกอบ 68 ลายบกแปบนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายบกแปบนอย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมขาวหลามตดอยกงกลางกากบาท สลบคนดวย

เสนหยก เปนคขนานอยดานในของ รปสเหลยมขาวหลามตด ในลกษณะลวดลายตอเนองกน เวน

ชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบด วยลายหลก คอ ลายรปขาวหลามตดอยตรงกลาง

เสนกากบาท ลายทอยในขาวหลามตด และ ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกทอยบนเสนกากบาท

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสมวงแดงเปนสพน ใชสชมพ และสเทาเปนลาย

148

3.1.41 ลายเศยรพญานาค

ภาพประกอบ 69 ลายเศยรพญานาค กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายเศยรพญานาค

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน เสนซก แซกคลายรปพญานาคอยดานบนและดานลาง

สลบดวยรปสเหลยมขาวหลามตด อยดานในขางละรป ลายหลก คอ ลายรปพญานาค และลาย ขาว

หลามตด ลายประกอบ คอลายเสนแนวนอนเปนขน ๆ ทตอลงมาจากหวพญานาค

การใชส เปนการใชสวรรณะ รอน ไดแก ส นาเงนมวง เปนสพน ใชสเหลอง และสแดง เปน

ลวดลาย

3.1.42 ลายนาคเกบดาว

ภาพประกอบ 70 ลายนาคเกบดาว กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายนาคเกบดาว

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนหยกคลายพญานาค และลายสเหลยมขาวหลามตด

ประกอบเปนสามเหลยมรปตวขอ สลบดวยลายรปกากบาท ลายหลก คอลาย นาค สลบกากบาท

ลายขอสามเหลยมและลายเสนตรงสเขยวตอดวยสามเหลยมเปนดอก ลายประกอบ คอเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและ สตดกน ไดแก ส นาเงนเปนพน ใชสแดง สชมพ สเขยว

และสขาวเปนลวดลาย

149

3.1.43 ลายนาคหมลาย

ภาพประกอบ 71 ลายนาคหมลาย กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายนาคหมลาย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนตรงขนานกบเสน หยกเปนรปขอคลายนาค ตอนปลาย

เปนสเหลยมผนผาเลกมเสนแนวสนเสนเลก ๆ สเสนหอยอยตอนปลายสวนดานบนเปนรปสเหลยมขาว

หลามตดเปนชอตงขน ประกอบลวดลายขนเปนแนวเสนทแยงยาวตลอดความกวางของผนผา

ลายหลก คอ ลวดลายทประกอบขนเปนเสนทแยงแนวยาว ลายประกอบ คอ จดลายเสนสน ๆ ทเหมอน

แตมอยบนเสนขอบใหญทกเสนของลายหลกเปนระยะ ๆ

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก ดาเปนสพน ใชสแดง และสเหลองสมเปนลาย

3.1.44 ลายนกยง

ภาพประกอบ 72 ลายนกยง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายนกยง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน รปนกยงอยดานลาง ม สเหลยมขาวหลามตด ประกอบเปน

รปเสนหยกอยดานบน เสนหยกโคงเปนลายดอกไมและใบไม อยตรงกลาง ลายหลก คอ ลายรปนกยง

ลายดอกไมและใบไม และลายขาวหลามเปนรปหยก ลายประกอบ คอลายรปดาวลอมรอบดอกไม

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และวรรณะเยน ไดแก สนาตาลเปนพน ใชส สม สเขยว และ

สเหลองทองเดนเสนเปนลวดลาย

150

ภาพประกอบ 73 ลายนกยง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ


ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนโคงซกแซกประกอบเปนรปนกยง มชอดอกไมและกงไม

โดยกลบดอกเปนรปวงกลม กงไมเปนรปเสนหยก อยดานบนและดานลาง ลายหลก คอลายนกยง ลาย

ประกอบ คอ ลายดอกไมและชอไม

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและสกลมกลน ไดแก สชมพ มวงเปนสพน ใชสชมพออนเ ปน

ลาย และใชสเหลองทองเดนเสนใหเปนลาย

ภาพประกอบ 74 ลายนกยง กลมทอผาตมทอง


ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปนกยงทประกอบมาจากรปเสนหยก สเหลยมขาวหลาม

ตด และเสนเฉยง โดยชองลวดลายทอชดกนเปนลายรปนกยงสองตวหนเข าหากนเรยงเปนแถวใน

แนวนอนยาวตอเนองกน เวนชองวางของลายเปนสพน ลายหลก คอลายนกยง ลายประกอบ คอลาย

เชงตนสน

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและส ตดกน ไดแก ส ดาเปนสพน ทตวซน และสแดงทตวเชง

ใชสแดง สเขยว สเหลองสม สขาว เปนลาย

151

ภาพประกอบ 75 ลายนกยง กลมทอผาตมทอง


ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปนกยงทประกอบมาจากรปเสนหยก สเหลยมขาวหลาม

ตด และเสนเฉยง โดยชองลวดลายทอชดกนเปนลายรปนกยงสองตวหนเขาหากนเรยงเปนแถวใน

แนวนอน ลายหลก คอลายนกย ง ลายประกอบ คอลายรป ขาวหลามตด ทกระจายอยลอมรอบนกยง

และดานบนรมฝงซายขวาของตวนกยง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและสกลมกลน ไดแก สชมพมวงเปนสพน ใชสชมพออนเปน

ลาย และใชสเหลองทองเดนเสนใหเปนลาย

3.1.45 ลายปกไก

ภาพประกอบ 76 ลายปกไก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายปกไก

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายร ปสเหลยมขาวหลามตดและเสนท แยงตอเนองกนเปนแถว

เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอลายร ปสเหลยมขาวหลามตด

และเสนทแยง ลายประกอบ คอลายเสนทอยในรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสเอกรงค ไดแก สแดงนาตาลเปนสพน ใชสชมพออนเปนลวดลาย

152

3.1.46 ลายแมงสเสยด

ภาพประกอบ 77 ลายแมงสเสยด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายแมงสเสยด

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรปกากบาททบ วงกลมแบงครงดวยเสนแนวตงสน เรยงแถว

แนวนอน ตอเนอง เชอมกนลกษณะเหมอนตาขาย ลกษณะคลายตวแมลงมขา เวนชองวางเปนสพน

โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอ ลายรปแมลง ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลก สน

ทอยบนตวแมลง

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และสกลมกลน ไดแก สนาเงนเขยวเปนสพน ใชสฟาออน

และสเหลองเปนลาย

ภาพประกอบ 78 ลายแมงสเสยด กลมทอผาตมทอง


ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปลกษณะคลายรปดอกไม เรยงแ ถวตอเนองกนเปนรป

ตาขาย ลายหลก คอลายดอกไม ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลกทเชอมตอกนเปนตาขาย

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน และสกลมกลน ไดแก สนาตาลเหลองเปนสพน ใชสเขยว

สเขยวออน และสฟาออนเปนลาย

153

3.1.47 ลายตวอง

ภาพประกอบ 79 ลายตวอง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายตวอง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรป วงกลมเหลยม เชอมกนลกษณะเปนตาขาย ลกษณะคลาย

ตวแมลงมขา ลายหลก คอลายรปแมลง ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะ รอน และวรรณะเยน ไดแก นา ตาลแดง เปนสพน ใชส สม และ

สเหลองเขยวเปนลวดลาย และเขยนลายดวยสเหลองทอง และสขาวเปนเสนขอบคน

3.1.48 ลายแมงมม

ภาพประกอบ 80 ลายแมงมม กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายแมงมม

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายร ปตาขายวงกลม อยในสเหลยมเครองหมายบวก ลกษณะ

เหมอนแมงมมชกใย สลบคนดวยเสนแนวตงสน ตอเนองกนเปนแถว เวนชองวางเปนสพน โดยชอง

ลวดลายแตละแถวทอ ชดกน ลายหลก คอ ตาขายแมงมม ลายประกอบ คอลายเสนขอบ เลกเปนเสน

ขนานสามเสน

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สฟาเปนสพน ใชสชมพ มวงเปนลวดลาย และใชส

เหลองสม และสขาวเปนลาย

154

3.1.49 ลายหมโขโหล (ผเสอ)

ภาพประกอบ 81 ลายหมโขโหล (ผเสอ) กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายหมโขโหล (ผเสอ)

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมตรงปลายเรยงตอกนลกษณะเปนตาขายตลอด

แนว มการใชสสลบกนในตาขาย ใชเสนตรงเสนเลกคนเปนแถวแนวตงยาวตลอดแนว โดยชองลวดลาย

แตละแถวทอหางกน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอตาขายรป

สเหลยม ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกแนวตง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก นาเงนดาเปนสพน ใชสชมพ และเหลองเปนลวดลาย

3.1.50 ลายจรวด

ภาพประกอบ 82 ลายจรวด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรปสเหลยมขาวหลามตด อยใจกลางเสนกาก บาท คนดวย

เสนแนวตงสนตอเนองกนเปนแถว เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอชดกน

โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ สเหลยมขาวหลามตดลาย ลายเสนแนวตงสนขอบ

ใหญ ลายประกอบ คอลายเสนสลบฟนปลาขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะ รอน และวรรณะเยน ไดแก สนาตาลเปนสพน ใชส เทาออน และ

นาเงนเปนลาย

155

ภาพประกอบ 83 ลายจรวด กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรปสเหลยมขาวหลามตดอยใจกลางเสนกากบาท คนดวย

เสนแนวตงสนตอเนองกนเปนแถว เวนชองว างเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอชดกน

โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ สเหลยมขาวหลามตดลาย ลายเสนแนวตงสนขอบ

ใหญ ลายประกอบ คอลายเสนสลบฟนปลาขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสกลมกลน ไดแก สชมพ มวงเปนสพน ใชสเทาอ อน

เหลองออนเปนลาย

3.1.50 ลายซองพลเชงเทยน

ภาพประกอบ 84 ลายซองพลเชงเทยน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายซองพลเชงเทยน

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสน หยกลกษณะเหมอนตะขอ ตรงปลายของตะขอแยก

เปนเสนรปตววแยกออกเปนเสนแนวตงสนสามเสนเปนเชง ทงหมดลอมรอบดวยรปสเหลยมขาวหลาม

ตดรปตวขอซอนขาวหลามตดอกชนภายในสดมรปดาวกระจาย เลก ๆ เรยงรายลอมรปสเหลยมขาว

หลามตดขนาดเลกเปนรปชนในสด เรยงแถวตอเนองกน เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละ

แถวทอชดกน โดยมลายหลก คอลายรปสเหลยมขาวหลามตดเปนตวขอมเชง และลายขอ รปสเหลยม

ขาวหลามตดซอนรปดาวกระจาย ลายประกอบ คอลายเสนจดเลก ๆ ทอยบนขอบใหญรอบ ๆ ลายหลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก มวงแดงเปนสพน ใชสเหลอง แดง นาตาลทอเปนลาย

156

3.1.51 ลายเรอหงส

ภาพประกอบ 85 ลายเรอหงส กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายเรอหงส

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลาย เปนรปสามเหลยม สเหลยมและเสนตรงแนวตงประกอบอย

ภายในรปเรอหงส และเสนสามเหลยมคลายลายฉตรอยดานบนเรอหงส เวนชองวางเปนสพน โดยชอง

ลวดลายแตละแถวทอหางกน ลายหลก คอลายรปเรอหงส ลายประกอบ คอ เสนขอบเลก และลายฉตร

สามเหลยมอยดานบนเรอหงส

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และส ตดกน ไดแก ส แดงมวงเปนสพน ใชสเหลอง สม แดง

และเขยวทอเปนลาย

3.1.52 ลายฟนเลอยบนไดสวรรค

ภาพประกอบ 86 ลายฟนเลอยบนไดสวรรค กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายฟนเลอยบนไดสวรรค

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนหยก รปตวขอคน สลบเสนหยก ฟนปลา คนดวย

วงกลมตอกนเปนรปสเหลยมขาวหลามตด ป ระกอบเปนแถวตอเนองในแนวท แยง ลายหลก คอ รปตว

ขอคนสลบเสนหยกฟนปลา ลายประกอบ คอ ลายวงกลมตอกนเปนรปสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสตดกน ไดแก สแดงมวงเปนสพน ใชสเหลอง สม แดง

และเขยวทอเปนลาย

157

3.1.53 ลายขนหมาก

ภาพประกอบ 87 ลายขนหมาก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขนหมาก

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมผนผา ลกษณะคลายรปขนหมาก คขนานสลบ

เสนแนวตงคขนานตอเนองกนเปนแถว โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน โครงสรางของลวดลาย

ประกอบดวยลายหลก คอลายขนหมากคขนานกนสน ลายประกอบ คอ เสนแนวตงสนคขนาน

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และวรรณะเยน ไดแก สนาตาลเปนสพน ใชสเขยวขมาออน

ทอเปนลาย

3.2 ประเภทลวดลายประยกต

3.2.1 ลายขอหลง

ภาพประกอบ 88 ลายขอหลง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอหลง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเสนหยกลายขอมลายเสนสขาวอยดานใน เรยงสลบลาย

สเหลยมขาวหลามตด มลวดลายคนเปนรปสามเหลยมตดกนเปนดอกอยภายในรปแฉกสแดง

ลอมกรอบ ลายหลก คอลายขอสลบลายขาวหลามตด ลายประกอบ คอลายขาวหลามตดสแดง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและเยน ไดแก สเขยวเปนสพน ใชสขาว สแดงเปน ลาย ใชส

เหลองสมเปนลาย

158

3.2.2 ลายหมลายขอตวเอส

ภาพประกอบ 89 ลายหมลายขอตวเอส กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมลายขอตวเอส

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลาย เสนหยก รปตวขอ ในลกษณะลวดลายตอเนองกน

เปนแถวในแนวทแยง แตละแถวทอหางกน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวย

ลายหลก คอลายเสนหยก ลายประกอบ คอลายเสนขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแก สแดงมวงเปนสพน และใชสเหลองสมเปนลาย

3.2.3 ลายขอพบ

ภาพประกอบ 90 ลายขอพบ กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายขอพบ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนหยกในลกษณะประกอบเปนรปขาวหลามตด โดยชอง

ลวดลายแตละแถวทอ ชดกน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ

เสนแนวสนสลบกนเปนรปเสนหยกประกอบเปนสเหลยมขาวหลาม ลายประกอบคอลายเสนตรงขอบเลก

การใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแก สฟาเปนสพน และใชสเทาเปนลาย

159

3.2.4 ลายเมดมะขาม

ภาพประกอบ 91 ลายเมดมะขาม กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเมดมะขาม

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน รปสเหลยมผนผาแนวตงทางดานซายแบงค รงเปนรป

สเหลยมดานเทาเล ก ๆ เวนสลบชองวางเปนสพน ลกษณะคลายเมดมะขาม สลบคนลายเดมไปทาง

ดานลางซาย ลายหลก คอลายเมดมะขามทอยดานบน ลายประกอบ คอลายเมดมะขามทอยดานลาง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และส กลมกลน ไดแก ส ดาเปนสพน ใชส สมออน สนาตาล

ออน และสเทาเปนลาย

3.2.5 ลายหมคนขอนาคนอย

ภาพประกอบ 92 ลายหมคนขอนาคนอย กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายหมคนขอนาคนอย

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายเสนหยกฟนปลาสลบสเหลยมขาวหลาม ตดอยขางใน

คนดวยเสนขอบแนวตง ตอเนองกนเปนแถว ลายหลก คอลายเสนหยก ปลาสลบสเหลยมขาวหลาม

ลายประกอบ คอลายเสนขอบใหญเปนเสนคขนาน

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสตดกน ไดแก ส นาเงนเปนสพน ใช สแดง สเขยว สสม

และสขาวเปนลวดลาย

160

3.2.6 ลายแมงสเสยด

ภาพประกอบ 93 ลายแมงสเสยด กลมทอผาตมทอง


ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปทรงรตดสบหวางรปกากบาท ลกษณะเหมอน ขาผมเปย

สองขาง ในลกษณะลวดลาย เปนตาขายตอเนอง ลายหลก คอ ลายขาเปยสองเสนค คอ ลายรปวงรท

อยกงกลางลายหลก

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสแดงมวง สนาเงนเปนสพน และใชสชมพออน สขาว เปนลาย

3.2.7 ตะขอแมงปอง

ภาพประกอบ 94 ตะขอแมงปอง กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ตะขอแมงปอง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน ลายวงกลมตอเปนรป สเหลยมขาวหลามตด สลบรปดาว

และเสนหยก รปตวขอ ประกอบเขากน สลบกบเสนหยก ลกษณะเหมอนขาแม งปองในแนวทแยง เปน

เสนคขนานแนวกน ลายหลก คอลายขาวหลามสลบรปตวขอ ลายประกอบ คอลายขาแมงปอง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสตดกน ไดแก สดาเปนสพน ใชสแดง เขยว เหลอง และ


161

3.2.25 ลายฟนหน

ภาพประกอบ 95 ลายฟนหน กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายฟนหน

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนซกแซก สลบกบรปสเหลยมผนผาแนวนอน โดยเวน

ระยะหางหน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ รปสเหลยมผนผาแนวนอน ลาย

ประกอบ คอ ลายเสนซกแซก

ใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแกสฟา สเขยว สเทา สเหลอง

3.2.9 ลายฟนหนยาว

ภาพประกอบ 96 ลายฟนหนยาว กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายฟนหนยาว

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมผนผา เรยงกนเปนชวง ๆ คลายกบขนบนได

สลบดวยเสนคนแนวนอน 6 เสน เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอชดกน โครงสราง

ของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายบนได ลายประกอบ คอ ลายเสนแนวนอน

การใชส เปนการใชสเอกรงคไดแก สชมพแดงเปนสพน ใชสขาวเปนสพน

162

3.2.10 ลายขอสายการบน

ภาพประกอบ 97 ลายขอสายการบน กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายขอสายการบน

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายตารางรปสเหลยมขาวหลามตด ขางในเปนเสนหยกลายรป

ตะขอสญลกษณสายการบนไทย เรยงตอ เปนตาขาย ลายหลก คอ ลายรป สญลกษณ การบนไทย

ลายประกอบ คอ ลายสเหลยมขาวหลามตด

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนและเยน ไดแก สเขยวขมาเปนสพน ใชสฟาอมเขยว และ

สมวงทอเปนลาย

3.2.11 ลายเกลยวเชอก

ภาพประกอบ 98 ลายเกลยวเชอก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายเกลยวเชอก

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายตารางรปสเหลยมขาวหลามตดไขว เหมอนเกลยวเชอก

คนกลางดวยเสน ตรงและเสน หยกรปคลายหวใจ โดยมเสนขอบคนเปนเสนคขนาน ล ายหลก คอ ลาย

เกลยวเชอก และเสนหยกรปหวใจ และ ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบเลกคนกลาง

การใชส เปนการใชสวรรณะรอนแล ะสตดกน ไดแก สดาเปนสพน ใชสแดง เขยว เขยวเหลอง

และเหลองทอเปนลาย

163

3.2.12 ลายยอดฉตรใบโพธ

ภาพประกอบ 99 ลายยอดฉตรใบโพธ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ลายยอดฉตรใบโพธ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสขาวหลามตด ตรงปลายเปนเสนหยกลายขอคลายรป

ใบโพธอยตรงกลางลาย สลบดวยลายดานบนเปนเสนหยกคลายรปฉตร ลายหลก คอลายขอรปใบโพธ

และลายรปฉตร ลายประกอบ คอลายวงกลม และลายเสนหยกทอยระหวางลายหลก

การใชส เปนการใชสตดกน ไดแก สนาเงนมวงเปนสพน ใชสเหล องสม แดง สลบดวยสเขยว

ทอเปนลาย

3.2.13 ลายกงใหญ

ภาพประกอบ 100 ลายกงใหญ กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายกงใหญ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายรปตาข ายเสนใหญมชวงกลางเปนรป กงเรยงตอกนเปน โดย

ชองลวดลายแตละแถวทอหางกน เวนชองวางเปนเสนขอบสล บสตอกนเปนเสนแนวตงเปน โครงสราง

ของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายตาขาย ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบสลบสแนวตง

การใชส เปนการใชสเอกรงค ไดแก ดาเปนสพน ใชสนาเงนดา สนาเงนดาออน สขาวประกอบเปนลาย

164

3.2.14 ลายกญแจ

ภาพประกอบ 101 ลายกญแจ กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายกญแจ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนหยก คลายตาขายลกโซเรยงตอเนองกนในแนวนอน

ระหวางเสนภายในทเชอมตอกนจะมเสนคขนานแนวนอนสองเสนอยภายใน มลกษณะเหมอน

เขาวงกต เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ ลายเสนหยก

ลายประกอบ คอ ลายเสนตรงแนวนอน

ใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแกสเทาเปนพน และสเขยวเปนลาย

3.2.15 ลายลกเตา

ภาพประกอบ 102 ลายลกเตา กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายลกเตา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนซกแซกเปนรปแนวนอน แบงลายดวยการทอเปนลาย

สเหลยมผนผาในลกษณะแนวนอนไปตามความยาวของผา โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลาย

หลก คอ ลายสเหลยมผนผาแนวนอน ลายประกอบ คอ ลายเสนซกแซกแนวนอน

ใชส เปนการใชสกลมกลน ไดแกสนาตาลเขม สนาตาลออน สเทา และสขาว

165

3.2.16 ลายเขาวงกต

ภาพประกอบ 103 ลายเขาวงกต กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเขาวงกต

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปน เปนเสนขอบตรงแนวนอนและเสนหยกเปนรปเหมอนคลน

ลกษณะคลายรปเครองคอมพวเตอร โครงสราง ของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ ลายรป

คอมพวเตอร ลายประกอบ คอ ลายเสนหยกเปนรปเหมอนคลน

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสกลมกลน ไดแก สมวงเขม สมวงออน สนาเงน สฟาออน

ภาพประกอบ 104 ลายเขาวงกต กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเขาวงกต

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเปนเสนขอบตรงแนวนอนและเสนหยกเปนรปเหมอนคลน

ลกษณะคลายรปเครองคอมพวเตอร โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายรป

คอมพวเตอร ลายประกอบ คอ ลายเสนหยกเปนรปเหมอนคลน

การใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสกลม กลน ไดแก สแดง สชมพ สดา สสมออน และ

สขาว

166

3.2.17 ลายนาไหล

ภาพประกอบ 105 ลายนาไหล กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายนาไหล

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนรปทรงอสระทงเสนขอบเลกและเสนขอบใหญซกแซก

สลบไปมาในแนวนอน เวนชองวางเปนสพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ เสนขอบ

เลกและเสนขอบใหญซกแซกสลบไปมา

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสกลมกลน ไดแกสแดงเปนสพน และสชมพ สขาว และสเทาเปนลาย

ภาพประกอบ 106 ลายนาไหล กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายนาไหล

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนรปทรงอสระทงเสนขอบเลกและเสนขอบใหญซกแซก

สลบไปมาในแนวนอน โครงสรางของลวดลายประกอบดวย ลายหลก คอเสนขอบเลกและเสนขอบท

เปนเสนหยกขนาดใหญซกแซกสลบไปมา ลายประกอบ คอลายเลก ๆ ทเปนเสนหยกสลบไปมา

ใชส เปนการใชสวรรณะเยน ไดแกสฟา สฟาออน สเทา สขาว

167

3.2.18 ลายสรง

ภาพประกอบ 107 ลายสรง กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายสรง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปเรขาคณตลกษณะเปนสเหลยมผนผา แบงเปนลอคแถบ

สตาง ๆ โครงสรางของลวดลายประกอบดวยล ายหลก คอ ลายสเหลยมผนผาแนวตง ลายประกอบ

คอ ลายเลก ๆ ทเปนรปสเหลยมผนผาทกระจายอยทวไป

3.2.19 ลายองดาว

ภาพประกอบ 108 ลายองดาว กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายองดาว

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมจตรสมลายเลก ๆ สจดเวนชองวางระหวางกน

แบงครงดวยเสนตรงคนกลางระหวางกนเปนลายอยตรงกลางของรปสเหลยมจตรสม มการแบงลาย

เปนแถวแนวตงดวยสตาง ๆ เวนชองวางเปนพน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ รป

สเหลยมจตรสรป ลายประกอบ คอ ลายเสนแนวตงคนกลางระหวางลายจดสจด

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสฟา สมวง สนาเงน และสเทา

168

3.2.20 ลายเลขหนงตรง

ภาพประกอบ 109 ลายเลขหนงตรง กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเลขหนงตรง

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนหยกเปนรปคลายกบตวเลขหนงไทย สลบเสนขอบใหญ

แนวนอนเปนชวง ๆ เวนชองวางเปนสพน โดยชองลวดลายแตละแถวทอ หาง กน โครงสรางของ

ลวดลายประกอบดวยลายหลก คอลายเลขหนงไทย ลายประกอบ คอ เสนขอบใหญแนวนอน

การใชส เปนการใชส วรรณะรอนและสวรรณะเยน ไดแก ส แดง สนาตา ลแดงเปนสพน ใชส

ชมพออน สฟา สขาวเปนลาย

3.2.21 ซนตนแดงลายสระโอ

ภาพประกอบ 110 ซนตนแดงลายสระโอ กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ

ชอลวดลาย ซนตนแดงลายสระโอ

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสน เปนรปคลายตวขอเหมอนตวอกษรสระโอ โดยมรป

สเหลยมขาวหลามตดสลบ อยตรงกงกลาง ลายหลก คอ ลายเสนสระโอ และ ลายขาวหลามตด

ลายประกอบ คอลายเชงตนสน

ใชส เปนการใชสวรรณะรอนและวรรณะเยน ไดแกสแดงเปนพนทตนซน และสนาเงนมวงเปน

สพนทตวซน ใชสสม แดง เหลองเขยว และเขยวเปนลายทาใหมความเดนชดสวยงาม

169

3.2.22 ลายจต

ภาพประกอบ 111 ลายจต กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายจต

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนเสนหยกเปนรปคลายกบตวเลขหนงไทย สลบเสนขอบใหญ

แนวตง โดยชองลวดลายแตละแถวทอหางกน โครงสรางของลวดลา ยประกอบดวยลายหลก คอลาย

เลขหนงไทย ลายประกอบ คอ เสนขอบใหญแนวนอน

การใชส เปนการใชสวรรณะเยนและสกลมกลน ไดแก สเขยวขมา สเขยวออน สเหลอง และสขาว

ภาพประกอบ 112 ลายจต กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายจต

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเ ปนเสนซกแซกอยดานบนและดานลางของเสนขอบใหญ

แนวตง โดยมลกษณะลวดลายเวนวรรคสลบกนไปมาเปนชวง ๆ ตอเนองกนเปนแถว โครงสรางของ

ลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ เสนตรงเปนรปสเหลยมผนผา ลายประกอบ คอ ลายเสนซกแซก

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสแดง สดา สเทา และสขาว

170

3.2.23 ลายเตา

ภาพประกอบ 113 ลายเตา กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเตา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายสเหลยมผนผา และสเหลยมจตรส ในลกษณะลวดลาย

เปนเสนขอบแนวนอนเรยงเปนเสนคขนานกนไป โดยทอเสนหาง กนตอเนองเปนแถว เวนชองวางเปนส

พน โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลายหลก คอ ลายสเหลยมผนผาลายสเหลยมจตรส

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสเทาเปนพน และสแดง และสดาเปนลาย

ภาพประกอบ 114 ลายเตา กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเตา

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนลายเรขาคณต โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลาย

หลก คอ ลายเสนตรงขอบใหญแนวนอนเปนแนวยาวตามความยาวของผา เวนชองวางหางกนเปน

ระยะ ลายประกอบ คอ ลายเสนขอบใหญแนวตง

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน และสกลมกลน ไดแกสสม สดา และสขาว

171

3.2.24 ลายเตาจน

ภาพประกอบ 115 ลายเตาจน กลมทอผาตมทอง

ชอลวดลาย ลายเตาจน

ลกษณะลวดลาย ทอลวดลายเปนรปสเหลยมจตรสมรปสเหลยมผนผาเลก ๆ สองรปเวน

ชองวางอยตรงกงกลาง มการใชสสลบแบงเปนลายเปนชวง ๆ โครงสรางของลวดลายประกอบดวยลาย

หลก คอ รปสเหลยมจตรสรปใหญทเรยงตอกนเปนตาขาย ลายประกอบ คอ ลายรปสเหลยมผนผาเลก ๆ

ทอยในรปสเหลยมจตรส

ใชส เปนการใชสวรรณะรอน ไดแกสฟา สมวง สนาเงน สขาว

จากการศกษาพบวาการใชสของผาไหมมดหมของกลมศนยหตถกรรมนาโพธ สามารถแบงออกได

เปน 3 ประเภทคอ การใชสตามวรรณะ การใชสตามความกลมกลน การใชสตดกน และการใชสเอกรงค

การใชสตามวรรณะของลายโบราณ พบวามการใชสวรรณะรอนเปนสหลกมากทสดคอรอยละ

50.90 โดยสวรรณะเยนคดเปนรอยล ะ 18.18 สาหรบการใชสตามวรรณะของลายประยกต พบวา ม

การใชวรรณะรอน และเยนเปนคสประกอบเปนหลกมากทสดในสดสวนทใกลเคยงกนคอรอยละ 33.33

การใชสตามวรรณะของลายประยกต มการใชสวรรณะรอนคดเปนรอยละ 16.66 นอกจากนนพบวาไม

มการใชสวรรณะเยน

การใชสตามความกลมกลนของลายโบราณ พบวา มการใชสทมความกลมกลนกนในเรองของ

ความใกลเคยงกนของส หรอความกลมกลนของส วรรณะรอน และวรรณะเยน โดยพบมากกวารอยละ

20 สาหรบการใชสตามความกลมกล นของลายประยกต พบวา ไมมการใชสทม ความกลมกลนกน

การใชสตดกนของลายโบราณ พบวา มการใชสตดกนแบบไมใชคสมากทสด โดยพบรอยละ

16.36 สาหรบการใชสตดกนของลายประยกต พบวาการใชสตดกนแบบไมใช คสมากทสด โดยพบรอย

ละ 50

172

การใชสเอกรงค ของลายโบราณ พบวา มการใชส เอกรงคคดเปนรอยละ 7.27 สาหรบการใชส

เอกรงคของลายประยกต พบวาไมมการใชสเอกรงค

จากการศกษาพบวาการใชสของผาไหมมดหมของกลมทอผาตมทอง สามารถแบงออกไดเปน

3 ประเภทคอ การใชสตามวรรณะ การใชสตามความกลมกลน และการใชสเอกรงค

การใชสตามวรรณะของลายโบราณ พบวามการใชสวรรณ ะรอนเปนสหลกมากทสดคอรอยละ

58.62 โดยสวรรณะเยน คดเปนรอยละ 20.69 สาหรบการใชสตามวรรณะของลายประยกต พบวาม

การใชวรรณะรอน และเยนเปนคสประกอบเปนหลกนอยทสดในสดสวนทใกลเคยงกนคอรอยละ 13.79

การใชสตามวรรณะของลายประยกต มการใชส วรรณะ รอนเปนหลกมากทสด คดเปน รอยละ 70.58

มการใชสวรรณะเยน คดเปนรอยละ 29.41

การใชสตามความกลมกลนของลายโบราณ พบวามการใชสทมความกลมกลนกนในเรองของ

ความใกลเคยงกนของส หรอความกลมกลนของสวรรณะรอน และวรรณะเยน โดยพบ นอยกวารอยละ

17.00 สาหรบการใชสตามความกลมกลนของลายประยกต พบวามการใชสทมความกลมกลนกน

มากกวารอยละ 50

การใชสเอกรงคของลายโบราณ พบวามการใชสเอกรงคคดเปนรอยละ 5.88 สาหรบการใชส

เอกรงคของลายประยกต พบวาไมมการใชสเอกรงค

4. การถายทอดภมปญญา

การถายทอดองคความร คอ การสบทอดความรทเปนภมปญญามาจากครอบครวและ

ชมชน ทเกดการเรยนรจากรนหนงสรนหนงทนาประสบการณทหลากหลาย สงสม สบสาน สบทอดมา

ยาวนานอยางตอเนองจากบรรพบรษตงแตอดตจนถงปจจบนทมความลกซง ผกพน เช อมโยง

แลกเปลยนแบงปนความร เพอใหมการอนรกษ ฟนฟ สบทอดภมปญญาพนบานอนทรงคณคา ดวย

การสงเสรมสนบสนนใหการศกษาหรอการเรยนรไดเหมาะสมกบสภาพของชมชนใหสามารถพงตนเอง

ไดและนาไปสความเขมแขงของชมชน

จากการสมภาษณนายหล จนทรนวล ไดเลาใหฟงวาการทอผาไหมมดหมไมมโรงเรยนสอน

เรยนจากพอแม จบมอสอนกนเลยทเดยว สอนการมดหม ตรงไหนยงไมสวยกจะตาหนเพอใหผลงาน

ออกมาดมฝมอ (หล จนทรนวล . 2555: สมภาษณ) มใจรกในการการทอผาและหดทอผามาตงแต เดก

โดยทกวนหลงจากลบจากโ รงเรยนมกจะมาคลกคลกบงานทอผาทบาน ชอบศกษาหาความรเพมเตม

โดยการถามแมและผ รทเปนคนงานทอผาของแมอยเสมอ จนไดนาความรความสามารถของตนเองมา

เปนงานอาชพทตนเองรกจนถงทกวนน (นางแสงเดอน จนทรนวล. 2555: สมภาษณ)

173

จากการสมภาษณนางฉลวย บ ญพนธ ไดเลาใหฟงถงการถายทอดความรมาจากการ

สงเกตเหนเขาทอผาไหมกน เหนลวดลายสวยด เหนคนอนทาแลวอยากทาได เกดความคดทอยากจะทา

เลยใหพสาวททอผาเปนอยแลวสอนให จนมใจรกและชอบในการทอผา (ฉลวย บญพนธ . 2549 :

สมภาษณ)

นางประคอง ภาสะฐต ประธานกลมทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ เลาวา ไดรบการ

ถายทอดสบตอจากบรรพบรษ คอ พอ แม เปนผสอนปลกฝงประสบการณทอผา โดยทตนเองมใจรก

และชอบงานดานนอยแลว การเรยนรไมมกาหนดเวลาเรยนตายตวแนนอน วาตองเรยนตอนไหน

คอย ๆ เรยนรไป เรมจากงาย ๆ ทพอจะฝกหดทาไดแลวคอยไปทางานทยาก จนมความชานาญ และ

ไดยดมาเปนอาชพเทาทกวนน ได สอนลกหลานใหหดทา โดยถายทอดความรให ตงแตตอนทสามารถ

ทางานได ใหชวยงานงาย ๆ เชน กรอไหม แกะหม เพราะขนตอนททาไมยงยากซบซอน เด ก ๆ ทาได ม

ความภมใจทสดทสามารถอนรกษสบทอดการทอผาไหมใหกบคนรนหลงไดรจกอยางแพรหลาย ตงใจท

สานงานการทอผาไหมมดหมตอจากพอ และคดวา จะประกอบอาชพทอผาไหมสรางรายไดใหกบ

ครอบครว และอยากสรางงานในทองถนชวยใหชาวบานมรายไดเพยงพอ ค ดวาเปนสงทตนเองทาได

จงทาใหชกชวนชาวบานแมบานมารวมกลม โดยอาศยความรทตนมอย สอนและถายทอดวธการทอผา

ไหมใหแกสมาชก (ประคอง ภาสะฐต. 2555: สมภาษณ) การทอผาไหมของชาวบานยงมคณภาพฝมอ

แตกตางกนมาก บางคนยงทอผาไหมมดหมไมสวยทาใหขาย ไมคอยได หรอขายยาก บางครงจะ

ฝกอบรมเรองการทอผาดวยตนเอง หรอไมกจะตองสงสมาชกไปฝกอบรมตามทจงหวดดาเนนการ

จะไดเพมพนทกษะความร และพฒนาฝมอใหดขน ชอบและดใจทได ฝกอบรม ใหแกสมาชก สมาชก

เพราะทาใหสมาชกมความรทกษะในงานทอผาเพมขน และมความมนใจ ตงใจทจะผลตผลงานออกมา

ใหดมฝมอ สวยงาม ประณตขน ทาให เปนทสนใจของผคนและชนชอบ ผาไหมมดหมของเรา จนสราง

ชอเสยงใหกบผาไหมมดหมนาโพธ (นางลาไย เลไธสง. 2555: สมภาษณ)

จากการศกษาการถายทอดองคความรทง 2 แหลง ไดแกศนยหตถกรรมบานนาโพธ และ

กลมทอผาตมทอง พบวาวธการถายทอดองคความรมความคลายคลงกน

ดงนนในการถายทอดภมปญญาของชาวบานในการทอผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมยทง 2 แหลง ไดแก

1. กลมทอผาไหมมดหมศนยหตถกรรม บานนาโพธ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวด

บรรมย พบวามวธการถายทอดภมปญญา 2 รปแบบ คอ

1.1 รปแบบการถายทอดภายในชมชน ดงน

174

1.1.1 โดยบรรพบรษเปนผ ถายทอดใหกบลกหลาน จากพสนอง และจากเครอญาต

เปนการถายทอดการเรยนรในวถชวตโ ดยการสอน การฝกหดใหทา การบอก การลองปฏบต จาก

ประสบการณ การสงเกต และสวนหนงจากการเหนแบบอยางการทางานอยเปนประจาจนเกดความ

ซมซาบอยากทดลองทา โดยระยะแรก ๆ จะเรมทางานจากสวน งาย ๆ เชน การกรอไหม การโยกหม

การหดมดหม การยอมไหม จนถงทอผา ทาทละเลกละนอยจนถงเกดความชานาญกสามารถทาเองได

1.1.2 การจดฝกอบรมใหความรแกสมาชกกลมกลมอาชพสตรการทอผาไหม เพอ

เพมพนความรทกษะการพฒนาฝมอในการมดผาไหมมดหม การยอมส และเทคนคการทอผาใหม

คณภาพไดมาตรฐาน เปนการเรยนรตง แตขนพนฐาน การเรยนรขนชานาญการ และการเรยนรขน

ประกอบอาชพได

1.1.3 ไดรบการสงเสรมสนบสนนจากสวนราชการในพนทใหความรในเรองการ

ปรบปรงและพฒนาลวดลายผา การยอมส วธการทอผาใหมคณภาพเปนทยอมรบของตลาด

1.2 รปแบบการถายทอดภายใหกบบคคลภายนอกชมชน

1.2.1 เปนวทยากรบรรยายใหความรแกกลมทอผาไหมอน ๆ

1.2.2 เปนศนยเรยนรระดบอาเภอในเรองการสงเสรมอาชพหตถกรรมทอผาไหม

เปนสถานทถายทอดภมปญญาแหลงเรยนร ทศนศกษา ดงาน และการทองเทยวของจงหวดบรรมย

เปนศนยกลางในการถายทอดสาธตวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเรยน นกศกษา ประชาชน

นกทองเทยวทสนใจ และเปนการอนรกษศลปะการผลตผาไหมมดหมอยางตอเนอง

1.2.3 โรงเรยนและครเปนผจดกจกรรมการเรยนการสอนใหแกนกเรยนไดเรยนร

หลกสตรสาระการเ รยนรพนฐานกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม

(ประวตศาสตรในชมชน) ใหนกเรยนไดเกดความภาคภมใจในถนฐานบานเกดของตน เพอใหผ เรยนได

เรยนรวถชวต สงคม ชมชน การประกอบอาชพ ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณ พธกรรมตาง ๆ ท

เกยวของกบการทอผา ไดรบประสบการณตรงจากการการสมผสของจรง วถชวตจรงจากแหลงเรยนร

และภมปญญาทองถน และจะไดศกษาการอนรกษศลปะพนบานดานการทอผาไหมมดหมทเกดจาก

ภมปญญาอนทรงคณคาอยางยงของบรรพบรษทสมควรอนรกษพฒนาสงเสรมถายทอดไปส อนชนรน

หลงตอไป

จงสรปไดวาวธการถายทอดภมปญญาในการทอผาไหมมดหมของกลมทอผาศนย

หตถกรรมบานนาโพธม 2 รปแบบ คอการถายทอดภายในชมชน ไดแกวธการถายทอดจากบรรพบรษส

รนลกหลานจากรนหนงสอกรนหนงในระบบเครอญาต วธการเรยนรโด ยการสอน การฝกหดใหทา

การบอก การลองปฏบต จากประสบการณ การสงเกต และสวนหนงจากการเหนแบบอยางการทางาน

อยเปนประจาจนเกดความซมซาบอยากทดลองทาจนกลายเปนความชอบในทสด และฝกหดจน

175

สามารถทาเองได การจดฝกอบรมใหความรแกสมาชกกลม เพอเพมพนความ รทกษะการพฒนาฝมอ

ในการผลตผาไหมมดหม ใหมคณภาพสงขนและไดมาตรฐาน สาหรบการถายทอดองคความรใหกบ

บคคลภายนอกชมชน ไดแกการเปนวทยากรบรรยายใหความรแกกลมทอผาไหมอน ๆ ใหชมชนเปน

ศนยกลางในการถายทอดสาธตวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเ รยน นกศกษาประชาชน

นกทองเทยวทสนใจ นอกจากนนโรงเรยนและครจดกระบวนการเรยนการสอนใหแกนกเรยนไดเรยนร

เพอจะไดอนรกษสบทอดภมปญญาการทอผาไหมมดหม

2. กลมทอผาตมทอง ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย พบวามวธการ

ถายทอดภมปญญา 2 รปแบบ คอ

2.1 รปแบบการถายทอดภายในชมชน ดงน

2.1.1 การสอนใหทาจากบรรพบรษ เชน พอ แม ป ยา ตา ยาย นา สรนลกจน

มาถงรนหลาน และจากพสาวทใกลชดสอนใหทา

2.1.2 การสอนโดยผ นากลม โดยการสาธต แนะนา และฝกหดใหทา

2.1.3 การใชเวลาวางฝกหดทดลองทาและเพอเปนอาชพเสรม โดยการฝกหด

ทดลองทาวนละเลกวนละนอย จนสามารถทาได โด ยระยะแรก ๆ จะเรมทางานจากสวน งาย ๆ เชน

การกรอไหม การกรอหม การโยกหม การหดมดหม จนถงทอผาทาทละเลกละนอย สวนหนงม

การทาซา ๆ จนเกดทกษะความชานาญในทสดกสามารถดดแปลงพฒนาขนและทาเปนรายไดในทสด

2.2 รปแบบการถายทอดภายใหกบบคคลภายนอกชมชน

2.2.1 เปนวทยากรบรรยายใหความรแกกลมทอผาไหมอน ๆ

2.2.2 ใหชมชนเปนศนยกลางในการถายทอดสาธตวธการทอผาไหมมดหม

ใหแก นกเรยน นกศกษา ประชาชน นกทองเทยว ทมาในรปแบบของการศกษา การเยยมชม หรอการ

ทาขาวสาร หรอสารคด เปนตน

2.2.3 เปนสถานประกอบการในการฝกงานของนสต นกศกษาจาก

สถาบนการศกษาตาง ๆ ทมาฝกงานเปนประจาทกป

จงสรปไดวาวธการถายทอ ดภมปญญาในการทอผาไหมมดหมของกลมทอผาตมทองม

2 รปแบบ คอการถายทอดภายในชมชน ไดแกวธการถายทอดจากบรรพบรษสรนหลาน เชน พอ แม ป

ยา ตา ยาย นา สรนลกจนมาถงรนหลาน และจากเครอญาตใกลชดสอนใหทา การสอนโดยผ นากลม

การใชเวลาวางฝกหดทดลองทาและเพอเปนอาชพเสรม สาหรบการถายทอดภายใหกบบคคลภายนอก

ชมชน ไดแกการเปนวทยากรบรรยายใหความรแกกลมทอผาไหมอน ๆ ใหชมชนเปนศนยกลางในการ

ถายทอดสาธตวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเรยน นกศกษา ประชาชน นกทองเทยว ทมาในรปแบบ

ของการศกษา การเยยมชม การทาขาวสาร หรอสารคด และถายทอดองคความรโดยใชททาการกลม

เปนสถานฝกประสบการณใหกบนสต นกศกษาทมาฝกงานดานการผลตผาไหมมดหม

176

จงสรปไดวาการทอผาไหมมดหมจากแหลงทอผาทง 2 แหลง มวธการถายทอดภมปญญาท

คลาย ๆ กน คอ การถายทอดจากบรรพบรษสรนลกหลาน และในระบบเครอญาตโดยเรมจากสงงาย ๆ

ไปจนถงยากและสามารถทาประกอบอาชพได ในการถายทอดความรมขนตอนในการถายทอดท

คลาย ๆ กนโดยเรมจาก การสอนใหรจกวธการกรอไหม โยกหม สอนใหรจกการฝกหดมดหม สอนให

รจกลกษณะของลาย การยอม และการทอผา แตจากการศกษาดานการถายทอดความรนนไมม

หลกเกณฑตายตววาจะตองเรยนรตามทกลาวมาทกขนตอน สวนหนงเกดจากการถายทอดความรของ

กลมโดยการฝกอบรมแกสมาชกในและนอกกลม มการถายทอดความรดานการทอผาไหมมดหมโดยใช

บรเวณทตงกลมเปนแหลงเรยนรในทองถน และใชเปนแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม ทศนศกษา ดงาน

การเยยมชม การทา ขาวสาร หรอสารคด มการสาธตใหคาแนะนาวธการทอผาไหมมดหมใหแก

นกเรยน นกศกษา ประชาชน นกทองเทยวทสนใจ วธการถ ายทอดจะใชวธการจดการเรยนรใหกบ

นกเรยนไดเรยนในหลกสตร เปนสถานทใหนสต นกศกษามาฝกประสบการณดานการทอผาไหมมดหม

ในทตงกลม เพอจะไดอนรกษสบทอดภมปญญาการทอผาไหมมดหม

บทท 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

จากการศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ไดกาหนดความมงหมาย

ของการวจย ขอบเขตของการวจย และวธดาเนนการวจย ไวดงน

ความมงหมายของการวจย

เพอศกษาวเคราะหผาไหมมดหมในอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ใน 2 กลมทอผา ไดแก ศนย

หตกรรมพนบานอาเภอนาโพธ และกลมทอผาตมทอง ในประเดน





ความสาคญของการวจย

1. เพอ รวบรวมองคความร กระบวนการผลต ลกษณ ะลวดลาย ลกษณะการใชส รปแบบ

ผลตภณฑ และกระบวนการถายทอดองคความร ของผาไหมมดหมในอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

2. เพอเปนประโยชนตอการเรยนการสอน และแหลงขอมลทางวชาการ ในสถาบนการศกษา

ระดบตาง ๆ ไดศกษาตามความเหมาะสม

3. เพอใหเกดความร ความเขาใจ กอใหเกดความภาคภมใจ และเหนคณคาของศลปหตถกรรม

พนบาน อนจะเปนประโยชนในการอนรกษ และสบทอดมรดกทางวฒนธรรมของชาตไทย

ขอบเขตของการวจย

ขอบเขตเนอหาของการศกษาคนควาในครงน มงศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย โดยการเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ใน 2 กลมทอผา คอศนยหตกรรม

พนบานอาเภอนาโพธ และกลมทอผาตมทอง ในประเดน

1.1 กระบวนการผลต

1.1.1 การเตรยมวตถดบ

1.1.2 วสดและอปกรณทใชสาหรบทอผาไหมมดหม

1.1.3 ขนตอนและกรรมวธการทอผาไหมมดหม

178

1.2 ลกษณะลวดลาย

1.2.1 ลวดลายโบราณ

1.2.2 ลวดลายประยกตใหม

1.3 ลกษณะการใชส

1.3.1 การใชสตามวรรณะ

1.3.2 การใชสกลมกลน

1.3.3 การใชสตดกน

1.3.4 การใชสเอกรงค

1.4 กระบวนการถายทอดองคความร

1.4.1 วธการถายทอด

1.4.2 ขนตอนการถายทอด

วธดาเนนการวจย การกาหนดประชากรและกลมตวอยาง

1. ประชากร

ประชากร ไดแก

1.1 ผาไหมมดหมของกลมทอผาศนยหตถกรรมพนบาน ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย


2. กลมตวอยาง

กลมตวอยาง คอ

2.1 ผาไหมมดหมของกลมทอผาศนยหตถกรรมพนบาน ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ

จงหวดบรรมย จานวน 60 ผน


จานวน 60 ผน

การเกบรวบรวมขอมล

ผ วจยเกบรวบรวมขอมลโดยการศกษาภาคสนาม (Field research) และดาเนนการเกบขอมล

ตามขนตอน ดงน

1. ศกษาเอกสารทเกยวของกบการศกษาคนควา ดงตอไปน

1.1 ขอมลเกยวกบจงหวดบรรมย

179

1.2 ขอมลเกยวกบอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

1.3 ขอมลเกยวกบผาทอ

1.4 ขอมลกระบวนการผลต

1.5 ขอมลเกยวกบลวดลาย

1.6 ขอมลการใชสของลวดลาย

1.7 ขอมลเกยวกบกระบวนการถายทอดองคความร

1.8 งานวจยทเกยวของ

2. สรางเครองมอทใชในการวจยซงประกอบดวย

2.1 แบบสมภาษณ (Questionnarie) โดยการสรางแบบสอบถามขนเพอเปนแนวทางใน

การสมภาษณแบบไมเปนทางการ แลวนาไปสมภาษณตอผ ทเกยวของกบหตถกรรมผาทอในพนททา

การวจย ซงเปนแบบสมภาษณลกษณะแบบสอบถามปลายเปด

2.2 การบนทกภาคสนาม (Field record) ใชในการบ นทกขอมลจากการสงเกตการณ

ในขณะพดคยหรอสมภาษณในแตละครง โดยจะจดบนทกสงทสงเกตไดตามความเปนจรง ถง

สภาพแวดลอม สถานท บคคล เหตการณ เรองราวในการถายทอดการผลตผาตามวตถประสงคของ

การวจย

2.3 การจดเกบขอมลภาคสนาม (Field data collection) การจดเกบขอมลภาคสนาม

ผ วจยไดศกษาในเชงคณภาพ (Qualitative approach) โดยใชวธการเกบขอมล ดงน

2.3.1 การสงเกตการณ (Observation) ผ วจยไปศกษาเรองราวเกยวกบชวต

ความเปนอยของชาวบานนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบร รมย ศกษากระบวนการผลตผาไหมมดหม

ศกษาผลตภณฑทไดจากการทอผาไหมมดหมทพบเหนในแหลงนน

2.3.2 การสมภาษณ (Interview) ผ วจยสรางเครองมอสมภาษณแบบไมเปนทางการ

(Informal interview) ในประเดนประวตความเปนมา วสดอปกรณ กระบวนการผลต ล วดลาย และ

การใชส ตลอดจนกระบวนการถายทอดการผลตผาไหมมดหม โดยผ วจยใชแบบสมภาษณ เทป

บนทกเสยง และกลองถายภาพรวมกน

การวเคราะหขอมล

เพอเปนการรวบรวมขอมลขนปฐมภมทไดจากการสงเกต การสมภาษณ และการบนทก

ภาคสนาม แลวจงนามาวเคราะห โดยมขนตอน ดงน

1. ขนตรวจสอบขอมล

2. ขนจดระเบยบขอมล โดยนาขอมลทไดจากการสมภาษณมาแยกหวขอตามวตถประสงค

ของการวจย และกรอบของการวจยทกาหนดขน

180

3. ขนวเคราะหขอมล โดยนาขอมลจากแบบสมภาษณ มาวเคราะหตามโครงสรางของแบบ

สมภาษณทกาหนดขน แลวอภปรายในรปความเรยง ซงผ วจยไดนาขอมลจากการศกษา และขอมลท

ไดจากการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม จากการสงเกต และการสมภาษณ มาศกษาวเคราะหตาม

จดมงหมายและขอบเขตทกาหนดตามขนตอน ดงน

3.1 ขนตอนการตรวจสอบขอมล และความเพยงพอของขอมล ตลอดจนความเพยงพอและ

เหมาะสมตอการนามาวเคราะหหรอไม

3.2 ขนการจดระเบยบขอมล วเคราะหขอมลจากแบบสมภาษณ โดยวเคราะหเนอหา

รวมกบแบบสงเกต และแบบบนทกขอมลภาคสนาม แลวนาเสนอโดยการบรรยาย

สรปผลการวจย

จากการศกษา วเคราะห การทอผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย จากแหลงผลต

2 แหลง ในเขตตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ไดแก กลมทอผาตมทอง และกลมทอผา

ตมทอง สรปผลการวจยไดดงน


จากการศกษาวเครา ะหกระบวนการผลต การทอผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธ จงหวด

บรรมย พบวา การทอผาไหมมดหม เปนเอกลกษณทแสดงถงศลปวฒนธรรมและภมปญญาจากบรรพ

บรษ ผผลตการทอผาไหมมดหมเปนผหญง ซงไดรบความรปลกฝงประสบการณทอผาจากบรรพบรษ

โดยมบคคลภายในค รอบครว คอ พอ แม หรอญาตผใหญทใกลชด และผสงอายทเปนบรรพบรษใน

ทองถน และการสอนโดยผ นากลมเปนผ ถายทอดการทอผาสบตอกนมา ซงมกระบวนการผลต ดงน

1.1 การเตรยมเสนไหมและการทอ โดยในปจจบนชางทอไมจาเปนตองทาเองทกขนตอน

เหมอนในอดต กระบวนการทชางทอไมตองทาเองแลวคอ การปลกหมอนเลยงไหม สาวไหม มการลด

ขนตอนการเตรยมเสนไหมดวยการซอสาเรจเสนไหม พนบานสาเรจรป สวนขนตอนจนทอเปนผนผา

เชน การสบหก การคนหม การมดหม การยอม ไมตองทาเอง มเพยงสวนทยงคงตองทาเองค อการกรอ

ไหม การนาหลอดไหมทกรอแลวใสในกระสวย และการนากขนแลวแลวทอ

สอดคลองกบกระบวนการผลตผาทอมดหมของ จรยา รอดจนทร (2552: 157) โดย

กระบวนการทชางทอไมตองทาเองนนเนองจากในปจจบนมการแบงกลมการทางานเปนขนตอนตาง ๆ

และจะทาหนาทเพย งอยางเดยวตามทตนเอง ถนดหรอได รบผดชอบ ทาใหกระบวนการทอสะดวกและ

รวดเรวขน

1.2 กระบวนการทอผาไหมมดหม พบวามองคประกอบของการทอทสาคญอย 4 ประการ ดงน

181

ผทอ เปนกลมสตรชาวตาบลนาโพธทรวมกนจดตงกลมทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ

ทมฝมอในดานการทอผา มอาชพหลกคอการทานา ชางทอมอายระหวาง 30 - 70 ป

ไหม เสนไหมทใชในการทอ เปนไหมสาเรจรปหาซอไดจากในชมชน ไหมทใชใชไหมพนธ

พนบาน โดยนามากรอเพอทาเครอ ใน ขนตอนการกรอไหมใสหลอด ลงในกระสวยสาหรบทาไหมพง

มกจะนากลบไปกรอทบาน

อปกรณในการทอ ใช เทคโนโลยพนบาน เชนใช กกระตกพนบานหรอหกเปนอปกรณใน

การทอผา และไดพฒนารปแบบภมปญญาทองถน ดดแปลง วสดอปกรณ มาใชในการทอผา เชน

กระสวย เหลกพนไหมยน เพอแกปญหาตาง ๆ ทาใหการทอผารวดเรวขน

ขนตอนกา รทอ การทอจะใชกกระตกพนบาน ซงมขนตอนการทอทงหมด 6 ขนตอน คอ

การสาวไหม การฟอกส การเตรยมเสนพง (การมดหม) และการยอมไหม การเตรยมเสนยน การสบหก

และการทอ

กระบวนการผลตผาไหมมดหม ในปจจบนมผนยมนาไปสวมใสมากขน นอกจากจะใสผา

ไหมมดหมไปงานวนสาคญ หรอพธกรรมทางศาสนาเชนวนขนปใหม วนสงกรานต วนเขาพรรษา

ทาบญขนบานใหม เปนตนแลวทางราชการยงสงเสรมใหใสผาไหมและผาไทยทกวนศกร และมการ

ประชมประจาเดอนของผ นาแมบาน หวหนาสวนราชการ หรอวนสตรสากลทกคนจะนยมใสผาไห ม

มดหมทาใหการใชผาไหมมดหมเปนนยมทแพรหลาย ทาใหการผลตไมทน ประกอบกบผาไหมมดหมท

จาหนายไดราคาสง แตยงมปญหาเรองการประยกตลวดลายผาใหมสสนแบบใหม ๆ อยางหลากหลาย

ไดตรงตามความตองการของลกคา จงมการพฒนาเรองการใชสลวดลายขนโดยมบคลากรอาจารยจาก

ถาบนการศกษาตาง ๆ เชน อาจารยมหาวทยาลยสถาบนราชภฏบรรมย จงหวดบรมย อาจารยจาก

โรงเรยนชมชนบานนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย หรอทางศนยศลปาชพในสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถเปนผออกแบบคดลวดลาย และการใชสทเลงเหนความสาคญของการพฒนาผาไหม

มดหม โดยเนนการพฒนาการลวดลาย และการใชสไหมมดหมใหมคณภาพมากขน จงดาเนนการ

พฒนาผลผลตเรองลวดลายและการใชสทมสวนประกอบใหผาไหมมดหมไดคณภาพมากขน

2. ลวดลาย

จากการศกษาลวดลายผาไหมมดหมของ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมยทงจาก

เอกสารและการสมภาษณผ ทมสวนเกยวของและชางผ ทาการทอผามดหมทง 2 แหลง พบวาลวดลาย

ผาไหมมดหมของตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ มการแบงลวดลายออกเปน 2 ลกษณะ คอ

2.1 ลายโบราณ มตนแบบลายเปนลายดงเดมท สบทอดกนมาแตโบราณ ในการเรยกชอลาย

และการคดลายกมาจากธรรมชาต ตลอดจนการจนตนาการตามสงทพบเหนในชวตประจาวน กนามา

ตงชอลายอยางงาย ๆ เชน การตงชอลายจากสวนของตนพช สวนของสตว อรยาบถของสตว และ

182

เครองมอเครองใชในครวเรอน จากการศก ษาลวดลายโบราณ สามารถสะทอนวถชวต ความเปนอย

ขนบธรรมเนยมประเพณ ความอดมสมบรณ ของชมชน ลวดลายมความ เชอมโยงกบคตความเชอของ

คนไทย พบวา

ลายเรขาคณต เชนลายโคมหา ลายโคมเจด ลายโคมเกา ลายโคมสบเจด ลายโคมตาง ๆ

เหลาน ตนแบบมาจากโคมท ชมชนนยมปลอย หรอจดเวลาออกพรรษา สะทอนใหเหนถงความยดมน

ในพทธศาสนา ขนบธรรมเนยมประเพณ ลายขอตาง ๆ ลายขอจกรพรรด ถอเปนของพระมหากษตรย

เหมาะสาหรบคนมอานาจวาสนา ลายตะขอค ลายตะขอเลข 3 ลายขอเลข 3 ลายขอสนบมอ ลายขอ

แถวสนพม มตนแบบมาจากขอใชเกยวหรอ แขวนสงของตาง ๆ สะทอนใหเหนการดดแปลงสงของ

เครองใชมาดดแปลงผสมผสานกนอยางลงตว

ลายพช เชน ลายหวกลวย ลายดอกมะเขอ ลายดอกกหลาบเครอ ลายดอกแกว ลาย

บกแปบนอย สะทอนใหเหนถงความอดมสมบรณ ของพชพนธทใชเปนอาหาร และความเจรญงอกงาม

ลายสตว เชน ลายนาค ลายเศยรพญานาค ลายนาคเกบดาว ตนแบบมาจากรปนาคท

เขยนตามโบสถตาง ๆ สะทอนใหเหนถงความเชอในสตวชนสง เปนตวแทนของความอดมสมบรณ

การทาลายพญานาคมแตคนทมอายเทานนทสามา รถทาได เพราะวาคนทมอายเปนทเคา รพและยา

เกรงของคน ลายนกยง เปนสญลกษณของความอดมสมบรณ ลายปกไกแสดงความเปนเอกลษณและ

ทรนงในตวเอง ลายตวอง และลายแมงมม สะทอนใหเหนถงการสนใจสงแวดลอมท สามารถพบเหน

สตวเหลาน ไดงายในชมชน ลายแมงสเสยด ซงเปนสตวชนดหนงทอาศยในนาจ ด ไมมกระดกสนหลง

ตวเลก ๆ สออกคลา ๆ มปก ชาวบานนยมจบไปทาเปนอาหาร สะทอนใหเหนถงการดารงชวตอยาง

เรยบงาย

ลายสงของเครองใช เชน ลายฟนเลอย ตนแบบมาจากเลอยทใชเลอยไม ลายซองพล

ตนแบบมาจากซองใสพล สมยกอนซองพลทามาจาก เขาควาย โดยตดใหเรยบ เอาพลใสในรกนใบพล

เหยว สะทอนใหเหนถงภมปญญาของบรรพบรษ ลายขาเปย ตนแบบมาจากขาเปย ซงเปนอปกรณใน

การกรอไหมออกจากไนมใชในสมยโบราณ เปนการสะทอนวถชวตในการทางานทนาสงใกลตวจาก

การพบเหนวสดอปกรณมาตงชอลาย ลายขอแคมา เนองจากมาเปนพาหนะทดทสด และมความอดทน

เปนเลศ จงทาใหคนสมยกอนเอามาเปนแบบอยางในการดารงชวต ลายเรอหงส สะทอนใหเหนถงการ

รวมงานบญในประเพณ แหเทยนเขาพรรษา ลายขนหมาก สะทอนใหเหนถงประเพณการแตงงานท

ชาวบานจะพถพถนในเรองการแตงกายเพอรวมงาน นยมใชผาไหมมดหมในการแตงกายดวยลวดลาย

สสน สวยงาม

ลายเลยนแบบธรรมชาต เชน ลายดาวลอมเดอน ลายเอยลอมเดอน ลายฟองนา เปนการ

สะทอนใหเหนถงธรรมชาตอนสวยงามของชมชน

183

ลายตาง ๆ ทกลาวมานลวนเปนลายมดหมททอกนมาตงแต ดงเดม ในปจจบนมการคด

ประดษฐลายใหม ๆ เพมขนมาอกมากมาย

2.2 ลายประยกต


ชอลายทจดอยในกลมของลายประยกตแบงเปน 7 กลม เปนลายประยกตทไดออกแบบขน มาใหมหรอ

ดดแปลงมาจากลายโบราณ ชอของลายจะตงตามจนตนาการ หรอสงทพบเหนในชวตประจาวน หรอ

ตงตามความพอใจของชางทเปนผออกแบบ หรอตงชอตามทลกคา นามาใหชางดเปนตวอยาง ลาย

ประยกตจงมการเกดขนมาตามทมการทอผาในแตละครงเพราะไมไดจา กดขอบเขตไวตายตวในการตง

ชอลาย สาหรบลายประยกตมคตความเชอและแนวคดความรวมสมยของลายประยกต พบวา

2.2.1 ลายทประยกตมาจากลายโบราณทพบประกอบดวย ลายหมขอหลง ลายหมลาย

ขอตวเอส ลายหมขอหลง ตนแบบมาจากขอเกยวตาง ๆ แตเนองจากมดไปมดมาหล าย ๆ ขอ หนไปคน

ละทางเวลามดทาใหผมดสบสนหลงลม จงเรยกวาหมขอหลงเปนตนแบบของหมขอตาง ๆ ในภายหลง

และหมลายขอตวเอส ออกแบบจากตะขอทเปนรปตวเอสใชในการเกยว หรอหอยสงของ

2.2.2 ลายพช เชน ลายเมดมะขาม เปนลายทมความเชอวาสวมใสแลวจะเปนทเกรงขาม

2.2.3 ลายสตว เชน ลายหมคนขอนาคนอย เปนลายทมความเชอวาจะ นาความอดม

สมบรณมาให ลายหมคนขอตะขอแมงปอง เพราะวาจะไดขมขวญศตร ลายแมงสเสยด

2.2.4 ลายสงของเครองใช เชน ลายขอสายการบน มลกษณะคลายสญลกษณสายการบน

ไทย มความสวยงาม ทนสมย ลายเกลยวเชอก เปนลายทมความเชอวาใสแลวจะมสมพนธภาพท

เหนยวแนน แนนแฟน ลายยอดฉตรใบโพธ เปนลายทมความเชอวามอานาจสง เจรญกาวหนา ลาย

กญแจ เปนลายทมความเชอวาเปนการไขไปสความสาเรจ

2.2.5 ลายตวเลข ตวอกษร เชน ลายเลขหนง ตรง เปนสญลกษณของการเรมตนทด และ

เปนทหนง ลายสระโอ เปนสญลกษณของ การไดมาซง โอกาส หรอโอเค มความหมายทด เปนหนทาง

แหงความสาเรจ

2.2.6 ลายเลยนแบบธรรมชาต เชน ลายเขาวงกต ลายนาไหล ลายสรง ลายองดาว เปน

การชนชมธรรมชาตทสวย งดงาม

2.2.7 ลายเบดเตลด เชน ลายจต เปนลายทเกดจากความรสกนกคด จตใจ และสรางแรง

บนดาลใจ และลายเตา ลายเตาจน เปนลายทมความหมายถงลทธ1และศาสนา1ทเกยวของกบการมชวต

อยกบธรรมชาต 1

การประพฤตตนเปนสวนหนงของธรรมชาต เปนลายทมความเชอวาเปนหนทางแหง

ความสข

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%B4�

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2�

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4�

184

2.3 ผลการศกษาลวดลาย

ผลการศกษาลวดลายของผาไหมมดหมจากกลมทอผาทง 2 แหลง ของตาบลนาโพธ

อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย มดงน

2.3.1. กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย จานวน

60 ผน พบวาเปนลายโบราณ 52 ผน และลายประยกต 8 ผน

ลายโบราณ พบ 4 กลมลาย ประกอบดวยลายเรขาคณต ลายพช ลายสตว และลาย

สงของเครองใช ลายทพบมากทสดไดแก ลายขอ โดยพบ ลายละ 8 ผน คดเปนรอยละ 15.38 จากกลม

ลายโบราณ และรอยละ 13.33 จากจานวนทงหมด ลายทพบนอยทสดจานวน 19 ลาย โดยพบลายละ

1 ผน แตละผนคดเปนรอยละ 1.92 จากกลมลายโบราณ และรอยละ 1.67 จากจานวนทงหมด

ลายประยกต พบ 4 กลมลาย ประกอบดวยลายท ประยกตมาจากลายโบราณ ลาย

สตว ลายสงของเครองใช และลายตวอกษร ลายทพบมากทสดไดแก ลายหมคนขอ โดยพบ 2 ผน คด

เปนรอยละ 25.00 จากกลมลายประยกต และรอยละ 3.33 จากจานวนทงหมด ลายประยกตทพบนอย

ทสด จานวน 6 ลาย โดยพบลายละ 1 ผน จาก คดเปนรอยละ 12.50 จากกลมลายประยกต และ

รอยละ 1.67 จากจานวนทงหมด

3.2.2 กลมทอผาบานตมทอง ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย จานวน 60ผน

พบวาเปนลายโบราณ 21 ผน และลายประยกต 39 ผน

ลายโบราณ พบ 3 กลมลาย ประกอบดวยลายเรขาคณต ลายพช และลายสตว ทพบมาก

ทสดไดแก ลายนกยง โดยพบลายละ 4 ผน คดเปนรอยละ 19.04 จากกลมลายโบราณ และรอยละ

1.67 จากจานวนทงหมด และ ลายทพบนอยทสดจานวน 12 ลาย โดยพบลายละ 1 ผน แตละผนคด

เปนรอยละ 4.77 จากกลมลายโบราณ และรอยละ 1.67 จากจานวนทงหมด

ลายประยกต พบ 6 กลมลาย ประกอบดวยลายพช ลายสงของเครองใช ลายธรรมชาต

ลายตวเลข และลายเบดเตลด ลายทพบมากทสดไดแก ลาย เขาวงกต โดยพบ 7 ผน คดเปนรอยละ

17.94 จากกลมลายประยกต และรอยละ 11.67 จากจานวนทงหมด ลายประยกตทพบนอยทสด

จานวน 6 ลาย โดยพบ 1 ผน คดเปนรอยละ 2.56 จากกลมลายประยกต และรอยละ 1.67 จากจานวน

ทงหมด

3. การใชส

จากการศกษาการใชสผาไหมมดหมของตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมยทงจาก

2 แหลง ดงน

3.1 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

185

การใชสตามวรรณะของลายโบราณ พบวามการใชสวรรณะรอนเปนสหลกมากทสดคอ

รอยละ 50.90 โดยสวรรณะเยนคดเปนรอยละ 18.18 สาหรบการใชสตามวรรณะของลายประยกต

พบวามการใชวรรณะรอน และเยนเปนคสประกอบเปนหลกมากท สดในสดสวนทใกลเคยงกนคอรอย

ละ 33 .33 การใชสตามวรรณะของลายประยกต มการใชสวรรณะรอนคดเปนรอยละ 16.66

นอกจากนนพบวาไมมการใชสวรรณะเยน

การใชสตามความกลมกลนของลายโบราณ พบวามการใชสทมความกลมกลนกนในเรอง

ของความใกลเคยงกนของส หรอความกลมกลนของสวรรณะรอน และวรรณะเยน โดยพบมากกวารอย

ละ 20 สาหรบการใชสตามความกลมกลนของลายประยกต พบวาไมมการใชสทมความกลมกลนกน

การใชสตดกนของลายโบราณ พบวา มการใชสตดกนแบบไมใชคสมากทสด โดยพบรอย

ละ 16.36 สาหรบการใชสตดกนของลายประยกต พบวาการใชสตดกนแบบไมใชคสมากทสด โดยพบ

รอยละ 50

การใชสเอกรงคของลายโบราณ พบวามการใชสเอกรงคคดเปนรอยละ 7.27 สาหรบการ

ใชสเอกรงคของลายประยกต พบวาไมมการใชสเอกรงค

3.2 การใชสของผาไหมมดหมของกลมทอผาตมท อง สามารถแบงออกไดเปน 4 ประเภทคอ

การใชสตามวรรณะ การใชสตามความกลมกลน การใชสตดกน และการใชสเอกรงค

การใชสตามวรรณะของลายโบราณ พบวามการใชสวรรณะรอนเปนสหลกมากทสดคอ

รอยละ 50.90 โดยสวรรณะเยนคดเปนรอยละ 18.18 สาหรบการใชสตามวรรณะ ของลายประยกต

พบวามการใชวรรณะรอน และเยนเปนคสประกอบเปนหลกมากทสดในสดสวนทใกลเคยงกนคอรอย

ละ 33 .33 การใชสตามวรรณะของลายประยกตมการใชสวรรณะรอนคดเปนรอยละ 16.66

นอกจากนนพบวาไมมการใชสวรรณะเยน

การใชสตามความกลมกลนของลายโบราณ พบวามการใชสทมความกลมกลนกนในเรอง

ของความใกลเคยงกนของส หรอความกลมกลนของสวรรณะรอน และวรรณะเยน โดยพบมากกวารอย

ละ 20 สาหรบการใชสตามความกลมกลนของลายประยกต พบวาไมมการใชสทมความกลมกลนกน

การใชสตดกนของลายโบราณ พบวา มก ารใชสตดกนแบบไมใชคสมากทสด โดยพบรอย

ละ 16.36 สาหรบการใชสตดกนของลายประยกต พบวาการใชสตดกนแบบไมใชคสมากทสด โดยพบ

รอยละ 50

การใชสเอกรงคของลายโบราณ พบวามการใชสเอกรงคคดเปนรอยละ 7.27 สาหรบการ

ใชสเอกรงคของลายประยกต พบวาไมมการใชสเอกรงค

186

4. การถายทอดองคความร

จากการศกษา การถายทอดองคความร ในการทอผาไหมมดหมของ ตาบลนาโพธ อาเภอ

นาโพธ จงหวดบรรมยทง 2 กลมทอผา ไดแก

4.1 กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหว ดบรรม ย พบวาม

วธการถายทอดภมปญญา ในการทอผาไหมมดหมของกลมทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ ม

2 รปแบบ คอการถายทอดภายในชมชน ไดแกวธการถายทอดจากบรรพบรษสรนลกหลานจากรนหนง

สอกรนหนงในระบบเครอญาต วธการเรยนรโ ดยการสอน การฝกหดใหทา การบอก การลองปฏบต

จากประสบการณ การสงเกต และสวนหนงจากการเหนแบบอยางการทางานอยเปนประจาจนเกด

ความซมซาบอยากทดลองทาจนกลายเปนความชอบในทสด และฝกหดจนสามารถทาเองได การจด

ฝกอบรมใหความรแกสมาชกกลม เพอเพมพนความร ทกษะการพฒนาฝมอในการผลตผาไหมมดหม

ใหมคณภาพสงขนและไดมาตรฐาน สาหรบการถายทอดองคความรใหกบบคคลภายนอกชมชน ไดแก

การเปนวทยากรบรรยายใหความรแกกลมทอผาไหมอน ๆ ใหชมชนเปนศนยกลางในการถายทอด

สาธตวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเร ยน นกศกษาประชาชน นกทองเทยวทสนใจ นอกจากนน

โรงเรยนและครจดกระบวนการเรยนการสอนใหแกนกเรยนไดเรยนรเพอจะไดอนรกษสบทอดภม

ปญญาการทอผาไหมมดหม

4.2 กลมทอผาตมทอง ตาบล นาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย พบวามวธการถายทอด

ภมปญญา ม 2 รปแบบ คอการถายทอดภายในชมชน ไดแกวธการถายทอดจากบรรพบรษสรนหลาน

เชน พอ แม ป ยา ตา ยาย นา สรนลกจนมาถงรนหลาน และจากเครอญาตใกลชดสอนใหทา การสอน

โดยผ นากลม การใชเวลาวางฝกหดทดลองทาและเพอเปนอาชพเสรม สาหรบ การถายทอดภายใหกบ

บคคลภายนอกชมชน ไดแกการเปนวทยากรบรรยายใหความรแกกลมทอผาไหมอน ๆ ใหชมชนเปน

ศนยกลางในการถายทอดสาธตวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเรยน นกศกษา ประชาชน

นกทองเทยว ทมาในรปแบบของการศกษา การเยยมชม หรอทาขาวสาร และ ถายทอดองคความรโดย

ใชททาการกลมเปนสถานฝกประสบการณใหกบนสต นกศกษาทมาฝกงานดานการผลตผาไหมมดหม

จงสรปไดวาการทอผาไหมมดหมจากแหลงทอผาทง 2 แหลง มวธการถายทอดภมปญญาท

คลาย ๆ กน คอ การถายทอดจากบรรพบรษสรนลกหลาน แล ะในระบบเครอญาตโดยเรมจากสงงาย ๆ

ไปจนถงยากและสามารถทาประกอบอาชพได ในการถายทอดความรมขนตอนในการถายทอดท

คลาย ๆ กนโดยเรมจาก การสอนใหรจกวธการกรอไหม โยกหม สอนใหรจกการฝกหดมดหม สอนให

รจกลกษณะของลาย การยอม และการทอผา แ ตจากการศกษาดานการถายทอดความรนนไมม

หลกเกณฑตายตววาจะตองเรยนรตามทกลาวมาทกขนตอน สวนหนงเกดจากการถายทอดความรของ

กลมโดยการฝกอบรมแกสมาชกในและนอกกลม มการถายทอดความรดานการทอผาไหมมดหมโดยใช

187

บรเวณทตงกลมเปนแหลงเรยนรในทองถน และใชเปนแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม ทศนศกษา ดงาน

การเยยมชม หรอทาขาวสาร มการสาธตใหคาแนะนาวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเรยน นกศกษา

ประชาชน นกทองเทยวทสนใจ วธการถายทอดจะใชวธการจดการเรยนรใหกบนกเรยนไดเรยน

ในหลกสตร เปนสถานทใหนสต นกศกษามาฝกประสบการณดานการทอผาไหมมดหมในททาการกลม

เพอจะไดอนรกษสบทอดภมปญญาการทอผาไหมมดหมใหคงอยแกอนชนรนหลงตอไป

สรปและอภปรายผล ผลการศกษา

จากการศกษาวเคราะหผาไหมมดหมของอาเภอนาโพ ธ จงหวดบรรมย 2 แหลง ไดแก กลม

ทอผาศนยหตถกรรมบานนาโพธ และกลมทอผาตมทอง ผ วจยสรปอภปรายผลจากการศกษาครงน

ดงนคอ

1. กระบวนการผลตผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ทไดรบการถายทอดภม

ปญญาจากบรรพบรษ ผผลตผาไหมมดหมไดใหความเอาใจใสทกขนตอน ถอเปนการควบคมคณภาพ

ไปในตว ตงแตการคดไหม เสนไหมทนามาใชใน การผลตตองเสมอกน เสนเหนยวไมขาดงาย พถพถน

ในการมดยอมเ ลอกใชสทมคณภาพมาตรฐาน ทาใหสไมตก ดานการทอจะตองใชทกษะและความ

ชานาญในการทอผ าไหม เมอทอแลวพนผวตองเรยบเนอแนน ลายสมาเสมอเปนเสนหของผาไหม

มดหมของตาบลนาโพธทผใชใชไปแลวมเสยงสะทอนกลบมาในทางทดวาเปนผาไหมทมคณภาพด

เนอนม ใชไดนาน

2. ลวดลาย จากการศกษาลวดลายผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธ จงหวดบร รมย 2 กลม

ทอผา ไดแก กลมทอผาศนยหตถกรรมนาโพธ ตาบลนาโพธ และกลมทอผาตมทอง กลมละจานวน 60

ผน พบวาทง 2 กลมทอผามการแบงลกษณะลายออกเปน 2 ลกษณะคอ ลายโบราณ และลายประยกต

ผลการศกษาลวดลายของผาไหมมดหมของกลมทอผาศนยห ตถกรรมนาโพธ แบงเปนลาย

โบราณ ลวดลายทพบมากทสดไดแก ลายขอ สาหรบลายประยกต ลวดลายทพบมากทสดไดแก

ลายหมคนขอ

ผลการศกษาลวดลายของผาไหมมดหมของกลมทอผาตมทอง แบงเปนลายโบราณ

ลวดลายทพบมากทสดไดแก ลายนกยง สาหรบลายประยกต ล วดลายทพบมากทสดไดแก ลาย เขา

วงกต

จากการสมภาษณพบวา กลมทอผาตมทองจะเนนลายประยกตมากกวาลายโบราณ

เนองจากเนนตลาดสงออกตางประเทศ เหตผลทยงคงผลตลายโบราณอยเนองจากลายโบราณเปน

เอกลกษณของผาไหมมดหมนาโพธยงคงไดรบความนยมอยมาก จา เปนตองผลตผาไหมมดหมลาย

โบราณ ใหสนคาในกลมหลากหลายเพอเปนทางเลอกของผบรโภค

188

3. การใชสของผาไหมมดหมของทง 2 กลมทอผา พบวามการแบงการใชสผาไหมมดหม

ออกเปน 4 ลกษณะทเหมอนกน คอการใชสตามวรรณะ การใชสตามความกลมกลน การใชสตดก น

และการใชสเอกรงค จากผลการศกษาทาใหพบวา การใชสมการใชสในวรรณะรอนมากทสด สวรรณะ

รอนทนยมใช เชน สแดง สสม สชมพ และสมวง สวรรณะเยนทใชมากทสด เชน สเขยว สเหลอง สนา

เงน และสฟา

4. การถายทอดองคความร เปนการถายทอดจากบรรพ บรษสรนหลาน เปนการถายทอดใน

ระบบเครอญาต และจากรนหนงสอกรนหนง เหมอนกนทง 2 กลมทอผา วธการถายทอดความรโดยเรม

จากสงงาย ๆ ไปจนถงยากและสา มารถทาประกอบอาชพได เปนการสรางสมพนธภาพทดระหวางคน

ในครอบครว ระหวางคนในชมชน การชวยเ หลอเกอกลกน แบงปน เกดความสามคค ปรกษาหารอกน

มการพงพาอาศยกน ทาใ หชมชนใหมความเขมแขง เปนสวนหนงของการสรางชางใหมทเกดจาก

การสงสมความรเดมอยางเปนระบบ การถายทอดองคความรโดยการฝกอบรมแกสมาชกในกลมโดย

การจดประชม และ ฝกอบรมเพมพนทกษะในการผลต ผาไหมมดหมใหมคณภาพยกระดบมาตรฐาน

การทอผาไหมมดหม โดยเกดจากการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ เอกชน และองคกรทองถน ทา

การสรางชางใหมเกดประสบการณ พฒนาผลตภณฑเปนทสนใจและตรงตามความตองการของตลาด

ทสาคญเนนคณภาพเ พอรกษาชอเสยงของกลมเปนอยางด ในบางครงทางกลมยงไดรบการตดตอให

ไปถายทอดความรโดยการเปนวทยากรบรรยายและฝกอบรมใหความรแกกลมทอผาอน ๆ ทงในและ

นอกพนทดวย เปนการสงเสรมการมสวนรวมของชมชน ในดานการอนรกษภมปญญาการทอผาไหม

มดหมมถายทอดความรดานการทอผาไหมมดหมโดยใชบรเวณทตงกลมเปนแหลงเรยนรในทองถน

และใชเปนแหลงท องเทยวทางวฒนธรรม ทศนศกษา ดงาน การเยยมชม การทาขาวสาร หรอสารคด

มการสาธตใหคาแนะนาวธการทอผาไหมมดหมใหแก นกเรยน นกศกษา ประชาชน และนกทองเทยวท

สนใจ โดยอาศยชางทอซงเปนทรพยากรในกลมเปนวทยากร การถายทอดองคความรทพบอกวธคอ

การถายทอดโดยใชวธการจดการเรยนรใหกบนกเรยนไดเรยนในหลกสตร เปนสถานทใหนสต นกศกษา

มาฝกประสบการณดานการทอผาไหมมดหมในท ทาการกลม เพอจะไดอนรกษสบทอดภมปญญา

การทอผาไหมมดหมใหคงอยตอไป ในดานปญหาของ การสรางชางรนใหม ปญหาทพบคอ ชางผลต

ผาไหมมดหมมกจะมอายมากกวาชางทอายนอย บางคนไมมลกหลานสบทอด หรอหาคนเรยนยาก

สาเหตเนองจากคนรนใหมไดร บการศกษามากขนมโอกาสททางานหลากหลายอาชพ ประกอบกบ

แรงงานในภาคอตสาหกรรมตองการแรงงานมาก จงไมสนใจงานดานการทอผาเพราะใชเวลานาน

คาตอบแทนไมมากนก จะมเฉพาะเดกและเยาวชนในชมชนทเรมสนใจมาเรยนร เชนการแกะหม การ

กรอไหม การทอผาไหมมดหม และนยม ทาเปนอาชพเสรมหารายไดระหวางเรยน หรอหารายไดเสรม

ชวยครอบครวมากกวาทจะฝกฝนใหเปนอาชพหลก ซงปจจยเหลานไดสงผลกระทบทาใหขาดชางรน

189

ใหม และไดรบการถายทอดความรไดในสวนของขนตอนทไมยงยากซบซอน ในสวนขนตอนทตองใช

ความประณต ละเอยดออน พถพถนจะไมสามารถปฎบตได ทาใหขาดความรอบรเกยวกบการผลตผา

ไหมมดหมอยางครบวงจรเมอเทยบกบชางรนเกาในอดตเปนปญหาของการอนรกษภมปญญาพนบาน

ทสาคญยง

ขอเสนอแนะทวไป

1. การผลตผาไหมมดหมของอาเภอนาโพธ จงหวดบรรม ย แสดงใหเหนถงศลปวฒนธรรมท

เกดจากภมปญญาททรงคณคาอยางยงของบรรพบรษทสบทอดมาชานาน มความเปนเอกลกษณของ

ผาไหมนาโพธ ดงนนจงควรชวยกนสงเสรมปลกฝงชาวนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ใหรกและ

เหนคณคาชวยกนอนรกษฟนฟใหคงอยตอไป

2. การอนรกษฟนฟในดานของชางทมฝมอในการทอลวดลายผาโบราณ ควรสงเสรมใหมการ

สบทอดความรตอไปยงอนชนรนหลงอยางจรงจงเปนระบบ มฉะนนภมปญญาดานการทอผาไหม

มดหมจะคอย ๆ เลอนหายไป

3. ควรมการถายทอดและเผยแพรความรในดานการทอผาไหมมดหมใหกบเยาวชนในทองถน

เพอรกษาศลปะพนบานและปลกฝงใหเหนถงความสาคญและคณคาภมปญญาไทย

ขอเสนอแนะเพอการวจย

1. ควรศกษาเกยวกบคตความเชอในเรองของการใชส และลวดลายผาไหมมดหม

2. ควรศกษาทศนคตในการออกแบบลวดลายผาไหมมดหมทงลายโบราณและลายประยกต

3. ควรศกษาเปรยบเทยบผาไหมมดหมของชาวอาเภอนาโพธ กบผาไหมมดหมของจงหวด

อน ๆ ในประเทศไทย

4. ควรศกษาเปรยบเทยบลวดลายและสสนของผาไหมมดหมของกลมชาตพนธตาง ๆ

190

บรรณานกรม

191

บรรณานกรม

กมลรตน หนองรง. (2547). การศกษาหตถกรรมผาชาวไทยภเขา ในจงหวดเชยงใหม.

ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ถายเอกสาร.

กมลา กองสข. (2536). ผาจกกลมลาวครง บานกดจอก ชยนาท – บานทบผงนอย สพรรณบร.

รายงานวจย. กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. ถายเอกสาร.

กรมสงเสรมอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม. (ม.ป.ป.). รปแบบผลตภณฑหตถกรรมไทย.

กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ.

กรณา เดชาตวงศ ณ อยธยา. (2532). สงทอไทย. กรงเทพฯ: เดอะ รเบอรเรเตอร.

การทองเทยวจงหวดบรรมย. (2554). ขอมลทองเทยว และสถานททองเทยวจงหวดบรรมย.

สบคนเมอ 4 มกราคม 2554, จาก http://thai-tour.com/thai-

tour/Northeast/Buriram/data/place/

------------. (2554). ขอมลทองเทยว และสถานททองเทยวจงหวดบรรมย.

สบคนเมอ 4 มกราคม 2554, จาก http://www.teawtourthai.com/burriram/?id=3479

เกศน ปายะนนทน. (2547). รอยรสบปผาพสตราภรณ. กรงเทพฯ: อรณการพมพ.

โกสม สายใจ. (2540). สและการใชส. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง.

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต. (2544). วฒนธรรมพฒนาการทาง

ประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดบรรมย. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา

ลาดพราว.

คนางค ชอช. (2547). กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญา

อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (สงคมศกษาเพอการพฒนา).

กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม. ถายเอกสาร.

คมชดลก. (2554). ธ คอผสานเสนทางสายไหม 12 สงหาคม 2552. สบคนเมอ

8 กมภาพนธ 2554, จาก http://www.komchadluek.net/detail/20090812/23993

โครงการพฒนาผาและผลตภณฑผาพนเมองทวประเทศเพอสงเสรมการผลตและการสงออก.

(2543). ลวดลายและสสนบนผาทอพนเมอง. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร.

จรยา รอดจนทร. (2552). การศกษางานหตถกรรมผาทอมดหมของชาวไทยพวน บานหม

จงหวดลพบร. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

http://thai-tour.com/thai-�

http://thai-tour.com/thai-�

192

จงหวดบรรมย. (2554, 3 มกราคม). จงหวดบรรมย. สบคนเมอ 3 มกราคม 2554, จาก 0

http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดบรรมย 0

จร ศรชย. (2552, 10 กมภาพนธ). คราม ราชาแหงสยอมพรอมดวยสรรพคณทางยา.... เดลนวส.

หนา 12.

ฉลวย บญพนธ. (2555, 16 มกราคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 9 หมท 1

ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย.

ฉตรชย อรรถปกษ. (2552). องคประกอบศลปะ. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: วทยพฒน.

ชะลด นมเสมอ. (2534). องคประกอบของศลปะ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

ดษฎ สนทราชน. (2531). การออกแบบลายพมพผา. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

ตาบลนาโพธ. (2554). ประวตความเปนมา. สบคนเมอ 3 มกราคม 2554 จาก

http://thaitambon.com/tambon/ttambon.asp?ID=311301

ทรงศกด ปรางควฒนากล; และ แพทรเซย ชสแมน แนนหนา. (2535). นทรรศการผาเอเซย : มรดก

รวมทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

เทอม เฉดไธสง. (2555, 16 มกราคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 9 หมท 13


ไทยทอปเวดดง. (2555). การเรยกชอสของไทย. สบคนเมอ 3 กมภาพนธ 2555, จาก

http://www.thaitopwedding.com/color%20meaning/color-meaning.html

ธนการ รนไธสง. (2555, 17 มกราคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 9 หมท 13


นชร จระนคร (2550). ผาไหมยกทอง 1000 ตะกอ : กรณศกษากลมทอผายกทอง “จนทร โสมา”

จงหวดสรนทร. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย


นคม ชมภหลง. (2548). ภมปญญาทองถนสการเรยนร. มหาสารคาม: อภชาตการพมพ.

นกล สวรรณรตน. (2547). ศกษาวเคราะหการถายทอดภมปญญาศลปะพนบานการทอผา

พนเมองภาคใต. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย


บญเออ เดชชย. (2548). 50 สถานททองเทยวทวไทย. กรงเทพฯ: เจ.บ.พบลชชง.

บรรตน สามตถยะ. (2543). ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. พมพครงท 3. กรงเทพฯ:

ไทยวฒนาพานช.

http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดบรรมย#.EO.B8.9B.EO.B8.A3.EO.B8.BO.EO.B9.A7.EO.B8.B1.EO.B9.95.EO.B8.B4�

http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดบรรมย#.EO.B8.9B.EO.B8.A3.EO.B8.BO.EO.B9.A7.EO.B8.B1.EO.B9.95.EO.B8.B4�

193

ประคอง ภาสะฐต. (2555, 16 มกราคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 9

หมท 1 ตาบลนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย.

ประจกษ ภมนา. (2553). การศกษาหตถกรรมผาทอยกมกของชาวไท-ยวน ตาบลตนตาล

อาเภอเสาไห จงหวดสระบร. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

ประเสรฐ ศลรตนา. (2538). การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

ปยานนต ประสารราชกจ. (2521). ทฤษฎสและการออกแบบตกแตงภายใน. กรงเทพฯ: พรกหวาน.

ผหญงแนวหนา. (2552, 12 สงหาคม). ชาวบานกลมทอผาไหม รวมสานกในพระมหากรณาธคณ

องคสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ. สบคนเมอ 8 กมภาพนธ 2554,

จาก http://www.naewna.com/news.asp?ID=174015.

พพธภณฑผามหาวทยาลยนเรศวร. (2555). กระบวนการผลตผาไหมมดหม. สบคนเมอ

3 มกราคม 2554 จาก http://www.openbase.in.th/node/5662

พนาลน สารยา. (2549). การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

แพทรเซย ชสแมน , วถ พานชพนธ, และทรงศกด ปรางควฒนากล. (2531). สายใยแหงวฒนธรรม

ไทยในศลปะบนผนผา ผาเอเชย : มรดกรวมทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ราไทยเพรส.

ไพรช รงรจเมฆ, บรรณาธการ. (ม.ป.ป.). ภษาวจตร. ม.ป.ท.: โครงการพฒนาหตถกรรมผาไทย

ในชนบท สถาบนเทคโนโลยราชมงคล.

มนตร ชมชน. (2548). คมอการทอลวดลายผาตนจกไท-ยวน จงหวดราชบร. ปรญญานพนธ

กศ.ม. (บรหารการศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ .


มหาวทยาลยศลปากร. (2543). ผาพนเมอง – การสารวจผผลตทวประเทศ โครงการพฒนา

ผาพนเมองในทกจงหวด. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร.

------------. (2543). ผาทอพนเมองในภาคอสาน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

------------. (2543). ลวดลายและสสนบนผาทอพนเมอง. กรงเทพฯ: โครงการพฒนาผา และ

ผลตภณฑผาพนเมองทวประเทศเพอการสงเสรมการผลตและการสงออก.

มาโนช กงกะนนทน. (2549). ศลปะการออกแบบ. นนทบร: คลอ ฟงกชน.

มลนธสงเสรมศลปาชพ ในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ. (2548). การทอผาไหมใน

ประเทศไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ.

194

รวสดา อมตะพงกล. (2552). การศกษาวเคราะหเครองปนดนเผาแมนานอย ตาบลเชงกลด

อาเภอบางระจน จงหวดสงหบร. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

รชฎา สขแสงสวรรณ. (2547). ผาไทคง ไทเวยง. กรงเทพฯ: ภมปญญา.

รตนะ บวสนธ. (2535). การพฒนาหลกสตรและการจดการเรยนการสอนเพอถายทอดภมปญญา

ทองถน : กรณศกษาชมชนแหงหนงในเขตภาคกลางตอนลาง. ปรญญานพนธ กศ.ม.

(วจยและพฒนาหลกสตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ .


ราชบณฑตยสถาน. (2539). พจนานกรม. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

รง แกวแดง. (2543). แนวทางการวดผลและประเมนผลตามสภาพจรง. กรงเทพฯ: ครสภา.

ลาไย เลไธสง. (2555, 10 มกราคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 78/1 หมท 1


วฒนะ จฑะวภาต. (2552). ศลปะพนบาน. กรงเทพฯ: ศนยหนงสอแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วทย พณคนเงน. (2547). ประยกตศลปของไทย. กรงเทพฯ: เมธทปส.

วบลย ลสวรรณ, บรรณาธการ. (2532). ศลปหตถกรรมไทย. กรงเทพฯ: การทองเทยวแหงประเทศไทย.

วรณ ตงเจรญ. (2526). การออกแบบ. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ.

วณา มงขวญ. (2545). เอกสารประกอบการสอนรายวชา การออกแบบลวดลาย . กรงเทพฯ:

คณะศลปกรรมศาสตร สถาบนราชภฏสวนสนนทา.

ศศวรรณ ดารงศร. (2539). ศลปะบนผาไหมมดหม. กรงเทพฯ: มลนธชางหตถศลปไทย.

ศร ผาสก. (2545). ผาไหมพนบาน: Handwoven Thaisilk. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

ศรรตน สวราวฒ. (2554). ไหมไทยพนธแทเทดพระเกยรต 12 สงหา. สบคนเมอ 8 กมภาพนธ

2554, จาก http://www.knowkaenlink/tour/tour thai.asp?id=9021

ศนยวชาการและเทคโนโลยสงทอพนบาน. (2555). วธการทอผาไหมไทย. สบคนเมอ 1 กมภาพนธ

2555, จาก http://www.ist.cmu.ac.th/cotton/haturalFiber_malweaving

ศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธ. (ม.ป.ป.). ขอมลศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธ.

บรรมย: ศนย. ถายเอกสาร.

------------. (2551). บนทกภมปญญา OTOP ป 2551 ศนยหตถกรรมพนบานอาเภอนาโพธ

อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย. บรรมย: ศนย. ถายเอกสาร

สถาบนวจยและพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย และเทคโนโลยมหาวทยาลยเชยงใหม . (2542).

การยอมสสงทอทใชวสดจากธรรมชาต. เชยงใหม: ศนยบรการขอมลและเทคโนโลย.

http://www.knowkaenlink/tour/tour�

195

สน สมาตรง. (2548). ชางทอ รอยใจ เทดไท 72 พรรษา. กรงเทพฯ: สยามทองกจ.

สมชาย พรหมสวรรณ. (2548). หลกการทศนศลป. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรยา ทรรทรานนท; และ พชรนทร ศขประมล. (2532). ชวตไทยกบงานศลปหตถกรรม. กรงเทพฯ:

กรมศลปากร.

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2545). ผาไทย สานใยแหงภมปญญา...สคณคา

เศรษฐกจไทย. กรงเทพฯ: ครสภา.

สทธศกด ธญศรสวสดกล. (2529). การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

สมาลย โทมส. (2537). “ผานง” ขอสงเกตเกยวกบผาทอในประเทศไทยและประเทศเพอนบาน

ใน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. ผาไทย. กรงเทพฯ: สานกงาน

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

สรศกด รอดเพราะบญ. (2548). วถไทยในผาทอ. กรงเทพฯ: สยามทองกจ.

เสนห ธนารตนสฤษด. (2531). ทฤษฎสภาคปฏบต. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

แสงเดอน จนทรนวล. (2555, 3 มนาคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 119/4


หนงสอพมพสยามรฐ. (2552). สบคนเมอ 28 มกราคม2552, จาก

http://pcoc.moc.go.th/pcocsys/view_news.aspx?data_id=1435&control

id=116&pv=72&view=1

หล จนทรนวล. (2555, 3 มนาคม). สมภาษณโดย นตยา ฉตรเมองปก. ทบานเลขท 119/4


อรไท ผลด. (2537). ลวดลายผาไทย: มรดกรวมอนเปนเอกลกษณของเผาไทย ใน สานกงาน

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. ผาไทย. กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการ

วฒนธรรมแหงชาต.

อรศรา. (2551, กรกฎาคม). เสนไหม ใยฝาย ลวดลายบนผนผา. หญงไทย. 33(787): 237-238.

------------. (2552, กมภาพนธ). เสนไหม ใยฝาย ลวดลายบนผนผา. หญงไทย. 34(800): 238-239.

ออยทพย พลศร. (2542). การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ: สถาบนราชภฏสงขลา.

อจฉราพร ไศละสต. (2524). การออกแบบลวดลายผาและเทคนคการพมพ . กรงเทพฯ: โรงพมพ

ครสภา ลาดพราว.

อาร สทธพนธ. (2528). การออกแบบ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

------------. (2537). การออกแบบ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

http://pcoc.moc.go.th/pcocsys/view_news.aspx?data_id=1435&control�

196

อาเภอนาโพธ. (2554). สบคนเมอ 3 มกราคม 2554, จาก

http://Kanchanapisek.or.th/culture/brr/brr1401.html

เอมอร วศภกาญจน. (2542). การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ: สถาบนราชภฏพระนคร.

Cleaver, D.G. (1966). Art : An introduction. New York: Harcourt Brave & World.

Zelanski, P.; & Fisher, M.P. (1991). The Art of Seeing. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

http://kanchanapisek.or.th/culture/brr/brr1401.html�

197

ภาคผนวก

198

แบบสมภาษณ (ฉบบไมเปนทางการ)

เรองการศกษาวเคราะหผาไหมมดหมอาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย

ชอ........................... .....สกล...................................อาย.............. จบการศกษา.......................

เพศ...................................อาย............................... .......สถานภาพ............................... .........

อยบานเลขท.............หมท...... ตาบล.................อาเภอ.........................จงหวด..........................

1. เรยนรการทอผาจาก............................ เรมผลตผาไหมมดหมเมออาย........ป

ใครเปนคนสอนคนแรก (ยา ยาย พอ แม ปา นา อา พสาว เพอน..............................................

2. โดยการ สอนใหเรยนรโดยการฝกหดทดลองทา / สงเกต / การชวยเหลอหยบจบสงของตาง ๆ /

อยากทดลองฝกหด ลองทา……………………………………………………………………….

3. ทานมประสบการณในการผลตผาไหมมดหมมานานเทาใด............................................. .........

4. ทานใชเวลาในการฝกนานเทาไรจงเกดความชานาญ.......................................... ......................

5. ทานทอผาไหมดหมเปนหรอไม................................................................................ ..............

6. ในการทอผาแตละหกมใครบาง แบงหนาทรบผดชอบอยางไรบาง ..............................................

7. ทานออกแบบลายเองหรอไม ถาออกแบบออกแบบลายใดบาง..................................................

8. ในการทอผาไหมมดหมแตละครงทานมการเลอกลวดลายและเลอกสอยางไรบาง ......................

9. อปกรณทใชในการผลตผาไหมมดหมมอะไรบาง…………………………………………………..

10. อปกรณเหลานไดมาจากทไหน (ซอ ผลตเอง สบทอด ฯลฯ).....................................................

11. ลวดลายผาไหมมดหมททานเรมตนทาครงแรกคอ.................................................. ................

12. ทานรจกชอของลวดลาย และความหมายของลวดลายของผาไหมมดหมหรอไม อยางไร...........

13. เหตผลทตองผลตผาไหมมดหมเพอประโยชนในดานใด (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) –เพอสวมใส

ประจาทกวน – เพอใสในงานพธกรรม – เปนหนาทของผหญง – เพอขาย – แลกเปลยนสนคาอน

ๆ…………………………………………………………………………………………...…

14. ผาไหมมดหมลายใดททานชานาญทสด........................................................... ....................

15. ผาไหมมดหมลายใดททานชอบทสด................................................................... ..................

16. ผาไหมมดหมลายใดททาไดยากทสด เพราะเหตใด........................................... ......................

17. การทอผาไหมในระยะแรกกบปจจบนมความแตกตางกนอยางไรบาง………………………….

................................................... .................................................................. ......................

18. สวนมากทานใชเวลาชวงใดบางในการผลตผาไหมมดหม/มดหม............................................

........................................................... ................................................................................

199

19. หมแตละโองมจานวนมากทสดจานวน........ลา นอยทสดจานวน......ลา

20. ในการทอผาไหมมดหมแตละครงทานจะทอครงละ.........เมตร / ผน

21. ในการทอแตละครงทานใชเวลาประมาณ.......วน

23. ทานไดไหมดบจากทใด................................................................................... ....................

24. ทานซอวสดอปกรณทใชในการผลตผาไหมมดหมอะไร................................................... .......

24. ทานปลกหมอนเลยงไหมเองหรอไม....................................................................... ...............

25. ทานมกรรมวธและเทคนคพเศษในการยอมสผาไหมใหตดทนนาน และทาใหผาไหมเปนมนและเงา

งามไดอยางไร............................. ............................................................ .....................

26. ความภมใจในอาชพ.................................................................................. ........................

............................................. .................................................................. ............................

27. ในบานมผาไหมมดหมทงทใชงานและไมใชงานหรอไม..................................... .....................

28. ทานนาผาไหมมดหมไปใชในครวเรอนดานใดบาง (นงหม, ใชในวนสาคญหรอพธกรรม)

ทานยงใสตามดวยหรอไม.............................................................................. ....................

....................................................................................... .............................. ......................

29. ทานเกบผาไหมมดหมเพอประโยชนอนอกหรอไม (สะสมเกบไวเปนมรดกใหลกหลาน

..................................................................................................................... .....................

30. ทานสอนลกหลาน หรอผ อนผลตผาไหมมดหมหรอไม สอน / ไมสอน เพราะ

..................................................................................................................... ...........................

31. ถาทานจะสอนลกหลาน จะสอนตอนอายเทาใด….….ป

32. ทานชอบสอนผ อนผลตผาไหมมดหมหรอไม เพราะเหตใด

............................................................................................................................. ..............

33. ทานเคยไปฝกอบรม เพมพนความรเกยวกบการผลตผาไหมมดหมหรอไม

............................................................................................................................. ..............

200

ประวตยอผวจย

201

ประวตยอผวจย

ชอ ชอสกล นางสาวนตยา ฉตรเมองปก

วนเดอนปเกด 27 มกราคม 2513

ทอยปจจบน 24/199 ซอยพหลโยธน 48 แขวงอนสาวรย เขตบางเขน

จงหวดกรงเทพมหานคร 10220

ตาแหนงหนาทการงานปจจบน ขาราชการคร ตาแหนงครชานาญการ

สถานททางานปจจบน โรงเรยนราชวนต มธยม ถนนพษณโลก แขวงสวนจตรลดา

เขตดสต จงหวดกรงเทพมหานคร

ประวตการศกษา

พ.ศ.2527 ชนมธยมศกษาปท 3

จากโรงเรยนปกธงชย จงหวดนครราชสมา

พ.ศ.2530 ชนมธยมศกษาปท 6

จากโรงเรยนสรนารวทยา จงหวดนครราชสมา

พ.ศ.2534 ครศาสตรบนฑต (ค.บ.)

จากวทยาลยครนครราชสมา จงหวดนครราชสมา

พ.ศ. 2555 การศกษามหาบณฑต (กศ.ม.)

จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ปริญญานิพนธ์ ของ นิตยา ฉัตร...

Documents