หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน

ชนประถมศกษาปท ๕

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

๑๒๕๖/๙ ถนนนครไชยศร แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ ๑๐๓๐๐

โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อตโนมต ๑๕ สาย), ๐-๒๒๔๑-๘๙๙๙

แฟกซ : ทกหมายเลข, แฟกซอตโนมต : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖

website : www.iadth.com

รองศาสตราจารย ดร.พมพนธ เดชะคปต

ดร.พรณ ศรศกด

ดร.นตกร ออนโยน

อาจารยฐาปนา จอยเจรญ

อาจารยกนกรส ถมปลก

ดร.เยนฤทย จงถนอม

ดร.วกตต ศรศกดสนทร

ดร.ศภกาญจน รตนกร

ดร.พรเทพ จนทราอกฤษฎ

ผเรยบเรยง

ผตรวจ

บรรณาธการ

ตามมาตรฐานการเรยนรและตวชวด กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตรและเทคโนโลย

(ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๖๐) ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

สงวนลขสทธ

สำานกพมพ บรษทพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) จำากด

พ.ศ. ๒๕๖๓

พมพครงท ๑ จำานวน ๒๐,๐๐๐ เลม

วทยาศาสตรและเทคโนโลย

คานาคานา แผนการศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๗๙ ไดกำาหนดวสยทศนไวดงน “คนไทยทกคน

ไดรบการศกษาและเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ ดำารงชวตอยางเปนสข สอดคลองกบ

หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและการเปลยนแปลงของโลกในศตวรรษท๒๑”เปาหมายดานผเรยน

โดยมงพฒนาผเรยนทกคนใหมคณลกษณะและทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ประกอบดวย

ทกษะพนฐาน อานออกเขยนได และคดเลขเปน และทกษะสำาคญอก๘ประการดงน ๑. ทกษะ

ดานการคดอยางมวจารณญาณและทกษะในการแกปญหา ๒. ทกษะดานการสรางสรรคและ

นวตกรรม๓.ทกษะดานความเขาใจตางวฒนธรรมและตางกระบวนทศน๔.ทกษะดานความรวมมอ

การทำางานเปนทม และภาวะผนำา ๕. ทกษะดานการสอสาร สารสนเทศ และการรเทาทนสอ

๖. ทกษะดานคอมพวเตอร และเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร๗. ทกษะอาชพ และทกษะ

การเรยนรและ๘.ความมเมตตากรณามวนยคณธรรมและจรยธรรม

หนงสอเรยนรายวชาพนฐานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ชนประถมศกษาปท ๕ จดทำา

ตามมาตรฐานการเรยนรและตวชวดกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตรและเทคโนโลย(ฉบบปรบปรง

พ.ศ. ๒๕๖๐) ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ โดยมเนอหา

และกระบวนการสอดคลองกบทกษะการเรยนรในศตวรรษท๒๑ เนนการเสรมสรางการสบสอบ

การทำาโครงงาน และสะเตม ดวยกระบวนการทางวทยาศาสตรและจตวทยาศาสตร เสรมสราง

สมรรถนะสำาคญตามหลกสตร และบรณาการหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนหนงสอเรยน

ทมลกษณะเฉพาะ คอ ใหผเรยนเรยนรกระบวนการทางวทยาศาสตรควบคกบเนอหาทเนน

องคความร(bodyofknowledge)

ผเรยนในระดบประถมศกษาปท ๕ จะไดเรยนร เรอง ชวตกบสงแวดลอม การดำารงพนธ

ของสงมชวต การเปลยนแปลงของสารในชวตประจำาวน แรงในชวตประจำาวน เสยงและการไดยน

ดาวนำาในทองถนของเราและปรากฏการณธรรมชาตทเกยวของกบวฏจกรนำา

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)หวงเปนอยางยงวาหนงสอเรยนเลมน จะเปนประโยชน

ตอผเรยนเพอบมเพาะผเรยนใหเปนคนไทย๔.๐สความเปนประเทศไทย๔.๐

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

สารบญสารบญหนวยการเรยนรท ๑ ชวตกบสงแวดลอม ๔ ๑.การปรบตวของสงมชวต ๖ ๒.ความสมพนธระหวางกลมสงมชวตกบสงแวดลอม ๑๖

หนวยการเรยนรท ๒ การดำารงพนธของสงมชวต ๓๖ ๑.ลกษณะทางพนธกรรมของพชสตวและมนษย ๓๘ ๒. ลกษณะทคลายคลงกนของตนเองกบพอแม ๕๐

หนวยการเรยนรท ๓ การเปลยนแปลงของสารในชวตประจำาวน ๕๖ ๑.การเปลยนแปลงสถานะของสสาร ๕๘ ๒.การละลายของสารในนำา ๖๓ ๓.การเปลยนแปลงของสารเมอเกดการเปลยนแปลงทางเคม ๖๘

หนวยการเรยนรท ๔ แรงในชวตประจำาวน ๗๒ ๑.การหาแรงลพธของแรงหลายแรง ในแนวเดยวกนทกระทำาตอวตถ ๗๔ ๒.แรงเสยดทานและผลของแรงเสยดทาน ๘๒

หนวยการเรยนรท ๕ เสยงและการไดยน ๙๔ ๑.การไดยนเสยงผานตวกลางตางๆ ๙๖ ๒.เสยงสงเสยงตำาเสยงดงและเสยงคอย ๑๐๒ ๓.การใชเครองมอวดระดบเสยง ๑๐๘

หนวยการเรยนรท ๖ ดาว ๑๑๖ ๑.ความแตกตางของดาวเคราะหกบดาวฤกษ ๑๑๘ ๒.ตำาแหนงและเสนทางการขนและตกของกลมดาว ๑๒๓

หนวยการเรยนรท ๗ นำาในทองถนของเรา ๑๓๖ ๑.แหลงนำาในทองถนและการใชประโยชน ๑๓๘ ๒.ความจำาเปนของนำาตอชวตและการประหยดนำา ๑๔๗

หนวยการเรยนรท ๘ ปรากฏการณธรรมชาตทเกยวของกบวฏจกรนำา ๑๕๐ ๑.วฏจกรนำา ๑๕๒ ๒.เมฆหมอกนำาคางและนำาคางแขง ๑๕๖ ๓.ฝนหมะและลกเหบ ๑๖๓บรรณานกรม ๑๖๘

หนา

๑หน

วยการเรยนรท

๑. บรรยายโครงสรางและลกษณะของสงมชวตทเหมาะสมกบการดำารงชวตซงเปนผลมาจาก

การปรบตวของสงมชวตในแตละแหลงทอย(ว๑.๑ป.๕/๑)

๒. อธบายความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวตและความสมพนธระหวางสงมชวต

กบสงไมมชวตเพอประโยชนตอการดำารงชวต(ว๑.๑ป.๕/๒)

๓. เขยนโซอาหารและระบบทบาทหนาทของสงมชวตทเปนผผลตและผบรโภคในโซอาหาร

(ว๑.๑ป.๕/๓)

๔. ตระหนกในคณคาของสงแวดลอมทมตอการดำารงชวตของสงมชวตโดยมสวนรวม

ในการดแลรกษาสงแวดลอม(ว๑.๑ป.๕/๔)

ชวตกบสงแวดลอม

แผนผงหวขอหนวยการเรยนร

ชวตกบสงแวดลอม

คำาศพท คำาอาน คำาแปล

adaptation แอดแดพเท′เชน การปรบตว

environment เอนไว′เรนเมนท สงแวดลอม

foodchain ฟดเชน โซอาหาร

habitat แฮบ′บแทท แหลงทอย

relationship รเล′เชนชพ ความสมพนธ

ตวชวด ศพทวทยาศาสตรนาร

การปรบตวของพช

การปรบตวของสตว

กลมสงมชวต

ในแหลงทอยตางๆ

โซอาหาร

ความสมพนธระหวาง

สงมชวตกบสงมชวต

การปรบตวของสงมชวต

ความสมพนธระหวางกลมสงมชวตกบสงแวดลอม

แหลงทอยอาศย

ของสงมชวต

ดน

ปาไม

แหลงนำา

สงมชวตประกอบดวยพชและสตวสงมชวตสามารถดำารงชวตอยไดเนองจาก

มการปรบตวใหมลกษณะทเหมาะสมกบสภาพแวดลอม

๑.๑ การปรบตวของพช

พชเปนสงมชวต พชแตละชนดจะเจรญเตบโตไดดในทตาง ๆ กน

พชบางชนดเจรญเตบโตไดดบนบก เชน มะมวง กหลาบ เขม พชบางชนด

เจรญเตบโตไดดในนำา เชน บว จอก แหนพชบางชนดเตบโตไดดในทแหงแลง

เชนกระบองเพชรดงนนถานำาพชมาปลกในททไมเหมาะสมพชอาจจะเจรญเตบโต

ไดไมสมบรณหรออาจตายได

ภาพท ๑.๑ ตวอยางการเจรญเตบโตของพชในแหลงทอยตาง ๆ

มะมวง

๑. การปรบตวของสงมชวต

กระบองเพชร

บว

การปรบตวใหเขากบสงแวดลอม เปนลกษณะสำาคญอยางหนงของสงมชวต

ททำาใหสามารถดำารงชวตอยไดนานในสงแวดลอมหนงๆ

๑. ฟองนำาขนาดเทากน ๒ กอน ๒. ถงพลาสตกใส ๑ ใบ ๓. ยางรด ๑ เสน ๔. จานพลาสตกขนาดเทากน ๒ ใบ ๕. กรรไกร ๑ เลม ๖. นำาสำาหรบเทบนฟองนำา

ใบพชในทแหงแลงเกบนำาไวไดอยางไร๑.๑กจกรรมท

วสดอปกรณ

พชปรบตวใหเขากบสงแวดลอมไดอยางไร

๑. นกเรยนแบงกลมแตละกลมรวมกนเทนำาปรมาณเทากนลงบนฟองนำาทง๒กอนใหชม

๒. ใชกรรไกรตดถงพลาสตกใสใหเปนรอยขาด๕บรเวณ

๓. หมฟองนำากอนท๑ดวยถงพลาสตกใสทมรอยตดแลวผกปากถงดวยยางรดใหแนน

๔. วางถงพลาสตกใสทมฟองนำาลงในจานพลาสตกใบท๑

๕. วางฟองนำากอนท๒ลงในจานพลาสตกใบท๒

๖. วางจานพลาสตกทง๒ใบใหถกแสงประมาณ๓ชวโมง

๗. สงเกตและบนทกผลการเปลยนแปลงทเกดขนกบฟองนำาทง๒กอน

คำ�ถ�มสำ�คญ

วธทำา

76

ตวอยางตารางบนทกผลการทดลอง

ตารางท ๑.๑สงทสงเกตไดจากฟองนำาทมและไมมถงพลาสตกใสหม

ฟองนำา สงทสงเกตได

มถงพลาสตกใสหม

ไมมถงพลาสตกใสหม

คำ�ถ�มสำ�คญภาพท ๑.๒ การทดลอง ใบพชในทแหงแลงเกบนาไวไดอยางไร

จานพลาสตกใบท ๑ จานพลาสตกใบท ๒

ในทแหงแลง พชปรบตวใหเขากบสงแวดลอม โดยมขผงเคลอบอยทใบและลาตน

พชทะเลทรายปรบตวใหดำารงชวตอยไดอยางไร

การดำารงชวตของพชทะเลทราย๑.๒กจกรรมท

นกเรยนแบงกลม แตละกลมรวมกนวางแผน ศกษาคนควา เกบรวบรวมขอมลและเขยนรายงานเกยวกบการดำารงชวตของพชทขนในทะเลทรายมา ๑ ชนด โดยนกเรยนเลอกคำาถามตอไปนเปนแนวทางในการศกษาคนควา

การปรบตวใหเขากบสงแวดลอม เปนการทำาตวใหกลมกลนหรอจดตว

ใหเขากบสงแวดลอมใหมทแปลกไปจากสงแวดลอมเดมเพอชวยใหสงมชวต

รอดพนจากศตรและอนตรายตาง ๆ สงมชวตใดทไมสามารถปรบตวใหเขากบ

สงแวดลอมไดกจะถกศตรรบกวนหรอลมตายและสญพนธ

วธทำา

ฟองนำาในจานพลาสตกใบใดทอมนำาไวไดมากกวาหรอสญเสยนำานอยทสดเพราะเหตใด

ฟองนำาในจานพลาสตกใบใดทเปรยบไดกบใบพชทมขผงเคลอบอย

สรปผลการทดลองไดวาอยางไร

ใบพชทมขผงเคลอบอยจะเกบนำาไดมากกวาใบพชทไมมขผงเคลอบอยหรอไม

ใบพชทมขผงเคลอบอยชวยทำาใหพชปรบตวเขากบสภาพแวดลอมทแหงแลง ไดอยางไร

พชทขนอยในทะเลทรายปรบตวใหมชวตอยในทะเลทรายไดอยางไร

พชทะเลทรายมใบปองกนการสญเสยนำาไดอยางไร

พชทอาศยอยในทะเลทราย เปลยนใบใหเปนหนามแหลม เพอลดการคายนา และมลาตนอวบเพอใหเกบนาไดมาก

98

พชทเจรญเตบโตในแหลงทอยทตางกน จะมลกษณะใบ ลำาตน และราก

ทเหมาะสมกบการดำารงชวตอยในแหลงทอยทตางกน เชน กระบองเพชรเปนพช

ทอยในทะเลทรายมการปรบตวโดยเปลยนใบใหมขนาดเลกแหลมแขงคลายหนาม

และมขผงเคลอบ เพอลดการสญเสยนำา กานใบของผกตบชวา หรอรากของจอก

ซงเปนพชนำา จะอวบพองมชองอากาศ และกลวง ชวยใหลอยนำาได ลำาตนของ

กระเฉดมนวมหมคลายฟองนำาทำาใหลอยนำาไดตำาลงมลำาตนออนจงเลอยพนไปตาม

ตนไมอน ตนโกงกางทขนอย ในปาชายเลนมการพฒนารากใหมรากคำาจน

จำานวนมากยนออกมาจากบรเวณลำาตนและปกลงในเลนเพอปองกนลำาตนโคนลม

เมอคลนซดหรอมนำาขนนำาลง

พชปรบตวใหดำารงชวตอยในนำาไดอยางไร

การดำารงชวตของพชนำา๑.๓กจกรรมท

นกเรยนแบงกลม แตละกลมรวมกนวางแผน ศกษาคนควา เกบรวบรวมขอมลและเขยนรายงานเกยวกบการดำารงชวตของพชทอาศยอยในนำาโดยนกเรยนเลอกคำาถามตอไปนเปนแนวทางในการศกษาคนควา

ภาพท ๑.๓ ใบเปลยนเปนหนามของกระบองเพชร

ภาพท ๑.๔ ผกตบชวา ภาพท ๑.๕ ตนโกงกาง

คำ�ถ�มสำ�คญ

วธทำา

พชทอาศยอยในนำาไดแกอะไรบาง

พชทอาศยอยในนำาปรบตวใหมชวตอยในนำาไดอยางไร

พชมโครงสรางและลกษณะทเหมาะสมในแตละแหลงทอย ซงเปนผลมาจากการปรบตวเพอใหดารงชวตและอยรอดได ในแตละแหลงทอย

พชทอาศยอยในนามกมลาตนอวบ เชน ผกตบชวา หรอมสวนทชวยใหพชลอยนาได เชน ผกกระเฉดมนวมหม

1110

คำ�ถ�มสำ�คญ

๑.๒การปรบตวของสตว

สตวเปนสงมชวตทแตกตางไปจากพช เพราะมความซบซอนของรางกาย

และการดำารงชวตมากกวาพชนกเรยนเคยเหนสตวอะไรบางทอาศยอยบนบกและในนำา

สตวมการปรบตวอยางไรเพอใหสามารถดำารงชวตอยได

การปรบตวของสตว๑.๔กจกรรมท

นกเรยนแบงกลมแตละกลมรวมกนวางแผนศกษาคนควาเกบรวบรวมขอมลและเขยน

รายงานเกยวกบการปรบตวของสตวทสนใจมา๑ ชนด โดยนกเรยนเลอกคำาถามตอไปน

เปนแนวทางในการศกษาคนควา

ภาพท ๑.๗ กงกา

ภาพท ๑.๘ สนขในเขตรอน

ก งก าปรบสตวใหกลมกลนกบสงแวดลอมเพอพรางตวในการหลบศตรหรอเพอลาเหยอ

สนขในเขตรอนมขนสนชวยใหรางกายระบายความรอนไดอยางรวดเรว

ภาพท ๑.๖ หมขวโลก

การปรบตวของสตวมหลายลกษณะดงน

หมขวโลกอาศยอยในเขตหนาวมขนและชนไขมนทหนา เพอใหรางกายอบอน

วธทำา

สตวทสนใจคอสตวชนดใด

สตวทสนใจมโครงสรางหรอลกษณะอยางไรทเหมาะสมกบแหลงทอย

สตวปรบโครงสราง รปราง พฤตกรรม หรอทงรปรางและพฤตกรรมใหเขากบสงแวดลอม เพอใหสามารถดารงชวตอยได

1312

ภาพท ๑.๙ ยราฟ

ยราฟมคอยาวเออประโยชนในการกนอาหารทอยบนตนไมสงๆ

ภาพท ๑.๑๐ ตกแตนใบไม

ภาพท ๑.๑๑ นกอนทร

ภาพท ๑.๑๒ ปลา

ตกแตนบางชนดมรปรางลกษณะคลายใบไม มประโยชนเพอพรางตวจากศตร

นกอนทรมลกษณะปากแหลมและงอเพอใชในการฉกเนอสตวกนเปนอาหารไดงาย

ปลามรปราง มครบและหาง ชวยในการเคลอนทในนำา ปลาหาอาหารโดยวายเขาหาเหยอ

ครบ

๑. สงเกตภาพ พชเหลานมการปรบตวใหสามารถเจรญเตบโตและดำารงชวต

ในแหลงทอยใดโยงเสนจบคพชและแหลงทอยใหถกตอง

๒. พชทอยในทะเลทรายมการปรบตวใหสามารถดำารงชวตอยในทแหงแลง

ไดอยางไร๓. พชทอยในนำามโครงสรางหรอลกษณะใดททำาใหลอยนำาได

๔. สตวทอาศยอยในนำามโครงสรางหรอลกษณะใดททำาใหวายนำาได

๕. จบคการปรบตวของสตวทางซายใหตรงกบประโยชนของการปรบตวทางขวา

๕.๑ ยราฟมคอยาว

๕.๒ จงจกปรบสตว

๕.๓ สนขในเขตหนาวมขนยาว

ก.ปองกนอากาศหนาว

ข.กนใบไมบนตนไมสง

ค.พรางตวเพอหาอาหาร

แบบฝกหด

๑.การปรบตวของสงมชวต

กลวยไม ตนมะมวง บว ชบา จอก

1514

ตวอยางตารางบนทกผลการทำากจกรรม

ตารางท ๑.๒สงมชวตกบสงแวดลอมในบรเวณโรงเรยน

บรเวณทศกษา

สงไมมชวตทพบ สงมชวตทพบ

อณหภม ( ำC) คาความเปนกรด-เบสชอ แหลงทอย ปรมาณ

พช สตวชอ แหลงทอย ปรมาณ ชอ แหลงทอย ปรมาณ

คำ�ถ�มสำ�คญ สงตาง ๆ ทอยรอบตวเราทงทมชวตและไมมชวตเรยกวา สงแวดลอม

สตวและพชเปนสงแวดลอมทมชวตสวนนำาแสงอากาศเปนสงแวดลอมทไมมชวต

สตวและพชมความสมพนธซงกนและกนพชเปนแหลงทอยและเปนอาหาร

ของสตวสตวเลกเปนอาหารของสตวใหญ

สงมชวตแตละชนดอาศยในแหลงทอยตางกนและในสงแวดลอมตางกน

บางชนดอาศยอยบนบกบางชนดอาศยอยบนตนไม บางชนดอาศยอยในลำาธาร

แมนำาบางชนดอาศยอยในทะเล

๒. ความสมพนธระหวางกลมสงมชวตกบสงแวดลอม สงมชวตในทองถนกบสงแวดลอมมความสมพนธกนอยางไร

๑. แวนขยาย ๑ อน ๒. ไมเมตร ๑ อน ๓. กระดาษวดpH ๑ กลอง ๔.เทอรมอมเตอร ๑ อน

สำารวจสงมชวตกบสงแวดลอมในโรงเรยนของเรา๑.๕กจกรรมท

วสดอปกรณ

๑. นกเรยนแบงกลม แตละกลมรวมกนวางแผนและเลอกศกษาสงตาง ๆทงทมชวตและไมมชวตในบรเวณใดบรเวณหนง รวมทงระบปรมาณและทอยของสงนน ๆ แลวบนทกผล ๒. วดอณหภมทพนผวดนและนำาดวยเทอรมอมเตอรแลวบนทกผล ๓. วดคาความเปนกรด-เบสของบรเวณทศกษาดวยกระดาษวดpHถาบรเวณทศกษาอยบนดนใหละลายดนเลกนอยในนำากลนแลวจงวดคาความเปนกรด-เบสบนทกผล

ภาพท ๑.๑๓สงมชวตมความสมพนธซงกนและกน

วธทำา

บรเวณทนกเรยนสำารวจคอบรเวณใด

บรเวณทสำารวจมสงมชวตอาศยอยหรอไม

สงมชวตและสงไมมชวตในบรเวณทสำารวจมการพงพาอาศยกนหรอไมอยางไร

อณหภมของสงแวดลอมบรเวณทสำารวจมคาเทาใด

คาความเปนกรด-เบสของสงแวดลอมบรเวณทสำารวจเปนอยางไร

สรปผลการทำากจกรรมไดวาอยางไร

สงมชวตกบสงแวดลอมมความสมพนธกน คอ อาศยอยรวมกนและตองพงพาอาศยซงกนและกน

1716

สงมชวตตงแต ๒ ชนดขนไปทอาศยอยในทเดยวกนในระยะเวลาใดเวลาหนงเรยกวากลมสงมชวตเชนในสนามหญาประกอบดวยไสเดอนดนตกแตนหนอนตนหญาในสระนำาจดประกอบดวยจอกแหนปลาหอย ลกษณะบรเวณทกลมสงมชวตอาศยอยเรยกวาแหลงทอยตวอยางแหลงทอยเชนทะเลขอนไมพนดนสนามหญาสระนำาบง

กลมสงมชวตในแหลงทอยเดยวกนมความสมพนธซงกนและกนและมความสมพนธกบสงไมมชวตในแหลงทอยนนเรยกวาระบบนเวศ

ภาพท ๑.๑๔ กลมสงมชวตในสระนาจดมความสมพนธซงกนและกน

บ น ท ก ผ ล ก า ร ส า ร ว จ ท น ก เ ร ย น สงเกตเหน ไดยน หรอไดกลน เพอใหไดขอมลทครบถวนและถกตอง

เดกควรร

ภาพท ๑.๑๕ ตนหญาดดนาและธาตอาหารจากดนเปนอาหาร

ภาพท ๑.๑๖ กวางกนหญาเปนอาหาร ภาพท ๑.๑๗ เสอกนกวางเปนอาหาร

๒.๑กลมสงมชวตในแหลงทอยตางๆ

สงมชวตจะมความสมพนธซงกนและกนและสมพนธกบสงไมมชวต

เพอประโยชนตอการดำารงชวตดงน

๑. ความสมพนธกนดานการกนกนเปนอาหาร

สงมชวตทงมนษยสตวและพชตองการอาหารเพอการเจรญเตบโตและการดำารงชวต สงมชวตทอาศยอยรวมกนบางชนดกนอาหารประเภทเดยวกนบางชนดกนอาหารแตกตางกน เชน กลมสงมชวตบรเวณทงหญา ประกอบดวยตนหญา วว กวาง และเสอ อาหารทววและกวางกนคอตนหญา อาหารทเสอกนคอกวาง

วธทดในการศกษาและสารวจลกษณะของสภาพแวดลอมในทองถนจะตองทาแผนทของบรเวณททาการสารวจ

1918

ดน เปนทปลกสรางบานเรอนของมนษยเปนทอยอาศยของพชและสตวบางชนด

ปาไมเปนทอยอาศยของพชปาเชนกลวยไมเฟรน สก เตง รง และสตวปา เชน ชาง เสอกวางลง

นำา เปนทอยอาศยของพชนำา เชน สาหรายบว กระเฉด และเปนทอยของสตวนำา เชนปลากงหอย

แหลงทอยของสงมชวต

สงมชวตตองมการสบพนธ เพอดำารงเผาพนธ สตวทอาศยอยในนำาใชแหลงนำาเปนแหลงสบพนธ สตวนำาออกลกเปนตวหรอเปนไขในนำา อาศยตนไมนำา สาหราย และแนวปะการงเปนทหลบภย เลยงดลกออน และลกออนกจะเจรญเตบโตและอาศยอยในนำา พชนำากเชนเดยวกนจะอาศยนำาทเปนแหลงทอยในการสบพนธ เชน ผกตบชวาจะแตกตนออนในนำา สวนสตวและพชทอาศยอยบนบกกจะอาศยดนปาไมทงหญาเปนแหลงสบพนธหลบภยและเลยงดลกออนจนเจรญเตบโต

นอกจากนสงมชวตยงตองการอากาศเพอหายใจถาขาดอากาศพชและสตวจะตาย

ภาพท ๑.๑๘ ปลาหางนกยงออกลกเปนตวในนา

อาศยสาหรายเปนทหลบภย และเลยงดลกออน

ภาพท ๑.๑๙ นกเงอกอาศยในโพรงทเปนลาตนของ

ตนไมในปาเปนทอยอาศย หลบภย และเลยงดลกออน

สตวทกชนดตองการแกสออกซเจน ซงเปนสวนประกอบของอากาศเพอการดารงชวต

๒. ความสมพนธกนดานเปนแหลงทอยหลบภยและเลยงดลกออน

การตดไมทาลายปา เปนสาเหตททาใหสงมชวต ไมสามารถดารงชวตอยได ดงนน เราตองชวยกนรกษาปาไม เพอใหสงมชวตดารงชวตอยได

ปาไมเปนแหลงทอยของสงมชวต สงมชวต ทงพชและสตวหลายชนดอาศยอยในปาเปนจานวนมาก โดยตางมความสมพนธซงกนและกน

พชทกชนดตองการแกสคารบอนไดออกไซด ในการสงเคราะหดวยแสง และแกสออกซเจน สาหรบหายใจ พชหายใจตลอดเวลาทงกลางวน และกลางคน

2120

เหาฉลาม คอ ปลาทะเลชนดหนง มอวยวะทใชสาหรบดดตดกบสตวทะเลทอาศยอย

ภาพความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวต๓ภาพ

ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวต๑.๖กจกรรมท

วสดอปกรณ

นกเรยนแบงกลม แตละกลมรวมกนสงเกตภาพความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวตทกำาหนดแลวระบลกษณะความสมพนธของสงมชวตใหถกตอง

สงมชวตกบสงมชวตมความสมพนธกนอยางไร

ภาพท ๑.๒๐ ไกกบหนอน ภาพท ๑.๒๑ ผงกบดอกไม ภาพท ๑.๒๒ กลวยไมกบตนไม

๒.๒ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวต สงมชวตมความสมพนธกนในลกษณะดงน ๑. ภาวะการไดประโยชนรวมกน เปนความสมพนธทสงมชวตตางไดรบประโยชนกนทง ๒ ฝาย เชน ผเสอกบดอกไม ผเสอดดนำาหวานจากเกสรดอกไมสวนดอกไมกอาศยผเสอชวยผสมเกสรดอกไม นกเอยงกบควาย นกเอยงจบแมลงบนหลงควายกนเปนอาหารสวนควายกไมถกแมลงรบกวน

๒.ภาวะพงพากนเปนความสมพนธทสงมชวตตองอาศยอยรวมกน ไมสามารถแยกจากกนได โดยต า งฝ ายต า ง ได ประ โยชน เ ช นรากบสาหรายโดยสาหรายสรางอาหารไดเองโดยอาศยความชนจากรา และราไดรบอาหารจากสาหราย

ภาพท ๑.๒๓ ผเสอกบดอกไม ภาพท ๑.๒๔ นกเอยงกบควาย

ภาพท ๑.๒๕ ไลเคน (รากบสาหราย)

๓.ภาวะองอาศยเปนความสมพนธทสงมชวตฝายหนงไดรบประโยชนแตอกฝายหนงไมไดและไมเสยประโยชน เชน ฉลามกบ เหาฉลามโดยเหาฉลามจะอาศยกนเศษอาหารจากฉลาม แตฉลามจะไมไดประโยชนและไมเสยประโยชนภาพท ๑.๒๖ ฉลามกบเหาฉลาม

คำ�ถ�มสำ�คญ

วธทำา

สงมชวตทกำาหนดมความสมพนธกนแบบใดบางอยางไร

สรปความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวต

ส ง ม ช ว ต ก บ ส ง ม ช ว ต ม ค ว า ม ส ม พ น ธ ก น ในลกษณะตาง ๆ เชน ภาวะการไดประโยชนรวมกน ภาวะพงพากน ภาวะองอาศย ภาวะลาเหยอ ภาวะปรสต

2322

๔.ภาวะลาเหยอ เปนความสมพนธทสงมชวตฝายหนงไดรบประโยชนแตอกฝายหนงเสยประโยชน ซงผทไดรบประโยชน เรยกวา ผลา และผท เสยประโยชน เรยกวา เหยอ เชน สงโตกบมาลาย สงโตจะเปนผลาและมาลายจะเปนเหยอกบกบแมลงกบจะเปนผลาและแมลงจะเปนเหยอ

ภาพท ๑.๒๗ สงโตกบมาลาย ภาพท ๑.๒๘ กบกบแมลง

ภาพท ๑.๒๙ กาฝากกบตนไม

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม http://www.mnre.go.th

เวบไซตแนะนำา

๕.ภาวะปรสต เปนความสมพนธทสงมชวต ๒ ชนด มาอยรวมกน โดย

สงมชวตชนดหนงไปอาศยอยกบสงมชวตอกชนดหนงโดยผอาศยเปนผไดประโยชนและผถกอาศยเปนผเสยประโยชน เชนกาฝากกบตนไมกาฝากเปนผไดประโยชนโดยดดนำาและธาตอาหารจากตนไมสวนตนไมเปนผเสยประโยชนคอสญเสยนำาและธาตอาหาร

ผลา

เหยยว

ผลาและเหยอของเหยยว

งกระตาย

๒.๓โซอาหาร

พชสรางอาหารเองได อาหารทพชสรางได คอ นำาตาล โดยใชปจจยสำาคญคอแกสคารบอนไดออกไซดจากอากาศนำาจากดนแสงอาทตยและคลอโรฟลลซงเปนสารสเขยวในพชเรยกการสรางอาหารวาการสงเคราะหดวยแสง

ปจจยและผลการสงเคราะหดวยแสง

สตวสรางอาหารเองไมไดตองอาศยการกนพชหรอกนสตว หรอกนทงพชและสตว เราเรยกสตวทกนสตวอนวาผลา และเรยกสตวทถกกนวา เหยอสตวบางชนดเปนทงผลาและบางครงเปนเหยอของสตวอน

แกสคารบอนไดออกไซด+นำา นำาตาล(กลโคส)+แกสออกซเจน+นำาแสง

คลอโรฟลล

เหยอ

2524

ในระบบนเวศตาง ๆ สงมชวตทสรางอาหารไดเองจดเปน ผผลต (producer) เชน ตนหญา ตนขาว ใบไม สวนสงมชวตทไมสามารถสรางอาหารไดเองตองกนสงมชวตอนเปนอาหาร จดเปนผบรโภค (consumer) เชน หนอน นก ง เหยยว ซงมทง ผบรโภคพช ผบรโภคสตว และผบรโภคทงพชและสตว

สงมชวตทเปนผผลตมอะไรบาง

สงมชวตทเปนผบรโภคมอะไรบาง

โซอาหารคออะไร

สรปผลการทำากจกรรมไดวาอยางไร

การกนตอกนเปนทอด ๆ ของสงมชวต เรยกวา โซอาหาร

๑.

๒.

โซอาหาร๑.๗กจกรรมท

วสดอปกรณ

นกเรยนแบงกลมแตละกลมรวมกนสงเกตภาพสงมชวตแตละชนดในโซอาหารจากนนเรยงลำาดบสงมชวตทมการกนเปนทอดๆและเขยนโซอาหารใหถกตอง

การกนกนของสงมชวตเมอเขยนเปนโซอาหารมลกษณะอยางไร

สนขจงจอก

ปลาใหญ

หญา

ปลาเลก

กระตาย

นกกระยาง พชนา

ตวอยางภาพสงมชวตแตละชนดในโซอาหาร

หนอนกนพชเปนอาหารนกกนหนอนงกนนกและเหยยวกนงจะเหนไดวาสงมชวตมการกนเปนทอดๆ ถานำาการกนเปนทอดๆ ไปเขยนแผนภาพตงแตใบไมคอพชซงเปนอาหารเรมตนแลวเขยนลกศร( )ใหหวลกศรชไปยงผกนหรอผลาจนถงเหยยวจะไดแผนภาพดงน

นกเรยนจะเหนวา สงมชวตมการกนกนเปนทอดๆหรอถายทอดพลงงานโดยพชใชพลงงานแสงจากดวงอาทตยสรางอาหารเพอใช ในการเจรญเตบโตพชคอผผลตหนอนกนพชเกบสะสมพลงงานพลงงานถายทอดจากพชมายงหนอนหนอนคอผบรโภค

แผนภาพ โซอาหาร

ผบรโภคผผลต

ใบไม หนอน นก ง เหยยว

คำ�ถ�มสำ�คญ

ในระบบนเวศมโซอาหารมากมายสงมชวตทเปนสวนหนงของโซอาหารหนงอาจจะเปนสวนของโซอาหารอกหลาย ๆ โซอาหาร เราเรยกความสมพนธระหวางโซอาหารหลายๆโซอาหารนวาสายใยอาหาร

วธทำา

2726

ตวอยางตารางบนทกผลการทำากจกรรม

ตารางท ๑.๓ผผลตและผบรโภคในสายใยอาหาร

ลำาดบทของโซอาหาร ชอผผลตชอผบรโภค

อนดบ ๑

ชอผบรโภค

อนดบ ๒

ชอผบรโภค

อนดบ ๓

ใครกนใครเปนอาหาร๑.๘กจกรรมท

วสดอปกรณ

นกเรยนแบงกลม แตละกลมรวมกนศกษาแผนภาพ สายใยอาหารทกำาหนดอภปรายวามโซอาหารใดบางและภายในแต ล ะ โซ อ าห า ร ใคร เป นผ ผล ตและใครเปนผบรโภคแลวบนทกผลลงในตาราง

สายใยอาหารของสงมชวตมลกษณะอยางไร

แผนภาพสายใยอาหาร

แผนภาพ สายใยอาหาร

ง

ปลา

นก

พชนา

ตกแตน

จากตารางผผลตและผบรโภคในสายใยอาหารใครเปนผผลต และใครเปนผบรโภคบาง

จากตารางมโซอาหารกโซอาหารและใครเปนผบรโภคอนดบสดทาย

สายใยอาหารคออะไร

สรปผลการทำากจกรรมไดวาอยางไร

หญา

หญา

หญา

แผนภาพ โซอาหาร ๑เหยยวกระตาย

กระตาย

แผนภาพ โซอาหาร ๒

เหยยว

เหยยว

กบ

กบ

ตกแตน

ตกแตน

สายใยอาหารหมายถงความสมพนธของโซอาหารหลายๆโซอาหารในธรรมชาตโซอาหารจะสมพนธกนอยางซบซอนในรปของสายใยอาหาร

เมอนำาโซอาหาร๑และ๒มาสมพนธกนสามารถเขยนเปนสายใยอาหารไดดงน

แผนภาพ สายใยอาหาร

คำ�ถ�มสำ�คญ

วธทำา

ความสมพนธของโซอาหารหลาย ๆ โซอาหารมารวมกนเรยกวา สายใยอาหาร

2928

การมสวนรวมในการดแลรกษาสงแวดลอม

ชวยกนลดปรมาณขยะโดยคดแยกและนำาขยะประเภทพลาสตกแกวกระดาษและโลหะกลบมาใชประโยชนใหมอกครงซงเรยกวารไซเคลและกำาจดขยะอนตรายไดอยางเหมาะสมและปลอดภย

ภาพท ๑.๓๑ ถงขยะสาหรบคดแยกขยะเฉพาะอยาง

นอกจากผผลตและผบรโภคแลวยงมสงมชวตอกกลมหนงทำาหนาทยอยสลายซากสงมชวตทตายแลวเชนยอยสลายสนขทตายแลวเหลอซากกระดกยอยสลายตนไมทตายแลวเหลอขอนไมผเรยกสงมชวตกลมนวา ผสลายสารอนทรย เชนเหดราจลนทรยตางๆ

ภาพท ๑.๓๐ ซากสตวทเนาเปอยทเกดจากผสลายสารอนทรย

ใชพลงงานลมพลงงานแสงอาทตยพลงงานนำาเขามาทดแทนพลงงานจากเชอเพลง

ภาพท ๑.๓๒ การใชพลงงานลม ภาพท ๑.๓๓ การใชพลงงานแสงอาทตย

ใชพลงงานไฟฟาเชอเพลงและนำาอยางประหยด

ทำาการเกษตร โดยปลกผกกางมง หรอผกปลอดสารพษ ลดการใชสารเคมฆาแมลงเพอจะไดไมทำาลายโซอาหารในธรรมชาต

ภาพท ๑.๓๔ ประหยดพลงงานไฟฟาดวยการปดสวตชไฟฟาทไมใช

3130

๑. ความสมพนธของกลมสงมชวต

ในแหลงทอยในภาพมความสมพนธกน

ในดานใดบาง

แบบฝกหด

๒.ความสมพนธระหวางกลมสงมชวตกบสงแวดลอม

๒. จบคขอความกบภาพใหสมพนธกน

ภาวะการไดประโยชนรวมกน

ภาวะพงพากน ภาวะลาเหยอ

ภาวะองอาศย

ภาวะปรสต

๒.๑

๒.๔

๒.๒

๒.๕ ๒.๓

ภาพท ๑.๓๕ ความสมพนธของสงมชวตในแหลงทอย

เฟรนบนตนไมใหญ ผงกบดอกไม

ไลเคนปลาตวใหญกนปลาตวเลก กาฝากกบตนไม

๓.๑ โซอาหารมทงหมดกโซอาหาร

๓.๒ สงมชวตใดเปนผผลต

๓.๓ สงมชวตใดเปนผบรโภค

๓. สงเกตสงมชวตทงหมดทกำาหนดพจารณาวาสงมชวตแตละชนดมความสมพนธ

กนอยางไร เขยนลกศรแสดงความสมพนธของสงมชวตในสายใยอาหาร

และตอบคำาถาม

แผนภาพ สายใยอาหาร

3332

๔.๑ มนษยสตวและพชจดเปนสงมชวต

๔.๒ มนษยไมมความสมพนธกบสงแวดลอมเพราะมนษยใชสตวเปนอาหาร

๔.๓ สตวมความสมพนธกบสงแวดลอม เพราะสตวใชอากาศและนำาเพอ

การเจรญเตบโต

๔.๔ พชไดรบธาตอาหารจากดนเพอการเจรญเตบโต ดงนน พชจงไมม

ความสมพนธกบสงแวดลอม

๔.๕ มนษย สตว และพช มความสมพนธกน โดยตางฝายตางไดประโยชน

ซงกนและกน

๔. สงเกตภาพแลวระบวาขอความใดกลาวถกตองและขอความใดกลาวไมถกตอง

๕. การอนรกษปาคอการเตรยมทอยอาศยของสตว

นกเรยนเหนดวยกบคำากลาวขางตนหรอไมจงอธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

ภาพท ๑.๓๖ มนษย สตว และพช กบสงแวดลอมทสาคญตอการดารงชวต

นกเรยนแบงกลม แตละกลมเลอกสงแวดลอมทสนใจ ๑ ชนด รวมกนวางแผน

ศกษาคนควา เกบรวบรวมขอมลจากแหลงเรยนรทหลากหลายเกยวกบคณคา

ของสงแวดลอมทมตอการดารงชวตของสงมชวต และนาเสนอผลการศกษา โดยใช

แผนภาพความคดพรอมวาดภาพประกอบโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอร

วสดอปกรณ

ลกแกว ๑ ลก

กระดาษแขง ๑ แผน

สาล ๑ มวน

ปากกาเคม

วธทำา

นกเรยนแบงกลม แตละกลมรวมกนวาดภาพและระบายส ผผลต ผบรโภค ทสนใจ

ในสงแวดลอม แลววางแผน ออกแบบ และประดษฐเกมกลโซอาหาร

จดประกายโครงงาน

สะเตมสรางสรรค

3534